TPIMHNIAIA EK∆OΣH TOY ΓENIKOY EΠITEΛEIOY NAYTIKOY · των ελλήνων ναυτικών....

TPIMHNIAIA EK∆OΣH TOY ΓENIKOY EΠITEΛEIOY NAYTIKOY

ΠEPIEXOMENA

Eκδηλώσεις-Φωτογραφίες ................................................3ΓEN/∆E∆HΣ (∆. Παναγιωτόπουλος-N. Παναγιωτόπουλος)

Kαθηγητής Σαράντος I. Kαργάκος (επιµέλεια: I. Σ. Kαργάκος)To Ελληνικό Ναυτικόστον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο....................................19

Υποπλοίαρχος Ν. Αριατζής ΠΝ Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική στα ΒαλκάνιαΕξελίξεις-Προοπτικές (B΄ Μέρος) ....................................31

Yποπλοίαρχος (M) A. Kαβουσανός-Kαβουσανάκης ΠNΗ ηλεκτρονική τροµοκρατία και τα εγκλήµατα στον ευρύτερο τοµέα των H/Y .........................................45

Υποπλοίαρχος (Μ) Κ. Αναστασόπουλος ΠΝ Οι Εξελίξεις στη Ναυτική Στρατιωτική Τεχνολογία........63

Υποναύαρχος Ι. Οικονοµόπουλος ΠΝ ε.α.O Mήνας Aύγουστος ........................................................79

Κρίστυ Εµίλιο ΙωαννίδουΟ παράγων ελιγµός κατά τις ναυµαχίες των αρχαίων Ελλήνων ......................................................87

Hλίας Mεταξάς Οικονοµικός Αξιωµατικός ΕΝΗ αναφορά του Αντιναύαρχου Edward Codrington προςτον Lord High Admiral και διάδοχο του θρόνου ............105

Πλωτάρχης ∆ηµήτριος ∆αλακλής ΠN∆ιώρυγες και θαλάσσιες συγκοινωνίες στον 21o αιώνα....(A΄ MEPOΣ) ......................................................................112

∆ελτίο Eνηµέρωσης.........................................................133

ETOΣ 87ο-TEYXOΣ 568-TOMOΣ 169οςMAPTIOΣ-AΠPIΛIOΣ-MAΪOΣ 2009

∆IEYΘYNΣH ΠEPIO∆IKOY:

Yπηρεσία Iστορίας Nαυτικού

Mαρκόνι 20 Bοτανικός-Aθήνα 10447

THΛ.: 210 3484233 • THΛ./ΦAΞ: 210 3484234

e-mail: [email protected]

[email protected]

ΣEΛI∆OΠOIHΣH-EKTYΠΩΣH:

K. Πλέτσας-Z. Kάρδαρη OE

ISSN 1105-6061

I∆IOKTHTHΣ: ΓENIKO EΠITEΛEIO NAYTIKOYEK∆OTHΣ:Yποναύαρχος A. Παναγόπουλος Π.N.∆/NTHΣ ΣYNTAΞHΣ: Aρχιπλοίαρχος Σ. Φενέκος Π.N.

EΠIMEΛEIA YΛHΣ:Aντιπλοίαρχος M. Aνδριανόπουλος Π.N.Yποπλοίαρχος (ΠY-MHX.) A. Γονιδάκης Π.N.Aνθυποπλοίαρχος (ΠY-THΛ) Σ. Mηχαηλίδου Π.N.

∆IEKΠEPAIΩΣH-ΣΥΝ∆ΡΟΜΕΣ: Tηλ. 210 3484243

Aνθυπασπιστής (THΛ) N. Γαλάτης Π.N.Ετήσια Στρατ. Προσωπικού ε.ε. και ε.α.,

και Πολιτικού Προσωπικού (Πολεµικού Ναυτικού): 10 a

Ετήσια Iδιωτών, Nοµικών Προσώπων: 12 a

Ετήσια Εξωτερικού 40 $ ΗΠΑ

Tιµή Tεύχους: 3 a

ΓNΩΣTOΠOIHΣH: Oι απόψεις που εκφράζονται στη «N.E.»,

είναι προσωπικές και δεν δεσµεύουν το Γενικό Eπιτελείο Nαυτι-

κού, ούτε και ερµηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

Εξώφυλλο: «ΤΠΚ ΝΤΕΓΙΑΝΝΗΣ στον λιµένα Αγ. Ευστρατίου»

Οπισθόφυλλο: “Mε φόντο το Μπούρτζι Ναυπλίου”

Β’ έπαινος διαγωνισµού φωτογραφίας 2008,

Αντιπλοιάρχου (ΠΤ-ΨΥΚΤ) Γ. Μπαλαδάκη Π.Ν. ε.α.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Από τη σύνοδο τωνΑρχηγών των Ευρωπαϊκών Ναυτικών CHEN 09, η οποίαδιεξήχθη στη Λεµεσό της Κύπρου από 7 έως 8 Μαΐου

Eκδηλώσεις

Φωτογραφίες

4 Nαυτική Eπιθεώρηση Tεύχος 568-Tόµος 169

Από τον εορτασµό της Επετείου της 25ης Μαρτίου.

Tεύχος 568-Tόµος 169 Nαυτική Eπιθεώρηση 5

Από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στη Φ/Γ ΨΑΡΑ στα πλαίσια επανάπλου της από την επιχεί-ρηση ATALANTA την 13η Απριλίου 2009.


Από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στη Φ/Γ ΨΑΡΑ στα πλαίσια επανάπλου της από την επιχεί-ρηση ATALANTA την 13η Απριλίου 2009.

Από την επίσκεψη του Α/ΓΕΕΘΑ στο συγκρότηµα Α.Σ. την 26η Μαρτίου 2009.


Από την παράδοση – παραλαβή ΓΕΠΝ την 17η Μαρτίου 2009.


Από τον εορτασµό της επετείου λήξης του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου 1945, καθώς και της ηµέρας Τι-µής των Βετεράνων, στην ΣΝ∆, την 13η Μαΐου 2009.

Από την συµµετοχή του Υ/Β ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ σε εκδηλώσεις µνήµης πεσόντων Β΄ Παγκοσµίου Πολέµουστη Βαλέττα της Μάλτας από 15 έως 17 Μαρτίου 2009.




Από τον εορτασµό της επετείου του Κινήµατος του Ναυτικού το Μάιο του 1973 που διεξήχθη στοΑ/Τ ΒΕΛΟΣ – Μ.Α.Α., στη Μαρίνα Φλοίσβου την 22η Μαΐου 2009.


Από την παράδοση – παραλαβή ∆/∆∆ΜΝ την 10η Μαρτίου 2009.


Από την επίσκεψη του Α/ΓΕΝ στη Φ/Γ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ την 22αν Απριλίου 2009.


Από την τελετή παράδοσης-παραλαβής ∆ιοικητού ΚΕΝΑΠ παρουσία του Υπαρχηγού ΓΕΝ, την 1ηΑπριλίου 2009.

Από την ενηµέρωση Επιτίµων Αρχηγών ΓΕΝ την 28η Μαΐου 2009.


Από την επίσηµη επίσκεψη του Τούρκου ΑΣ στην Ελλάδα που πραγµατοποιήθηκε από 6 έως 9Απριλίου 2009.


Από την ηµερίδα µε θέµα «Θαλάσσια ασφάλεια – Ο διεθνής παράγοντας και ο ρόλος της Ελλάδαςκαι του Πολεµικού Ναυτικού», που πραγµατοποιήθηκε στη ΣΕΝΤ την 18η Μαΐου 2009.

Από την τελετή παράδοσης – παραλαβής καθηκόντων ∆ιοικητού Ευρωπαϊκής Ναυτικής ∆ύναµηςεπιχείρησης ΑΤΑΛΑΝΤΑ (EU NAVFOR ATALANTA) που πραγµατοποιήθηκε την 6η Απριλίου 2009.

Από την επίσηµη επίσκεψη του Α/ΓΕΝ στη Γαλλία, η οποία πραγµατοποιήθηκε από 27 εώς 30 Απρι-λίου 2009.

Από τα εγκαίνια των ανακατασκευασθέντων αθλητικών εγκαταστάσεων «Ιωάννης Παστρικάκης»στο Ν.Κ την 6η Απριλίου 2009 από τον ΥΦΕΘΑ κ. Ιωάννη Πλακιωτάκη συνοδευόµενο από τον Α/ΓΕΝ.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Οι Αρχηγοί Στόλου των χωρών µελών καθώς και ανώτατοι Αξιω-µατικοί ∆ιοικήσεων του ΝΑΤΟ στη σύνοδο MARCOMET 2009 στην Κωνσταντινούπολη, η οποίαπραγµατοποιήθηκε από 2 έως 6 Μαΐου 2009.

To Ελληνικό Ναυτικό στον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο

Eπετειακή Oµιλία του Kαθηγητού Σαράντου I. KαργάκουEπιµέλεια: I.Σ. Kαργάκος


Πρόλογος

Στη δίνη του ∆ευτέρου Παγκοσµίου Πο-λέµου το ελληνικό ναυτικό, πολεµικό καιεµπορικό, κατάφερε ακλόνητο να πλεύσειπάνω στη ρότα της τιµής και του καθήκο-ντος που οι αρχαίες ναυτικές παραδόσειςτης χώρας µας έχουν χαράξει στο κύτταροτων ελλήνων ναυτικών. Η συµβολή των ελ-λήνων θαλασσοµάχων στη Συµµαχική νίκηήταν καθοριστική.

«Ουκ εά µε καθεύδειν το του Μιλτιάδουτρόπαιον», απαντούσε ο πολιτικός, ναύαρ-χος και στρατηγός Θεµιστοκλής σε όσουςτον ερωτούσαν για τις αϋπνίες του µετά τηλαµπρή νίκη του Μιλτιάδη στον Μαραθώ-να. Από τότε τα λόγια του αρχαίου ναυάρ-χου, σαν να στοίχειωσαν τις καρδιές τωνελλήνων θαλασσοπόρων, που δεν τουςπιάνει εύκολα ύπνος µα και κανείς... στονύπνο. Και πραγµατικά άγρυπνο το Πολεµι-κό Ναυτικό ήταν πάντα έτοιµο στις θαλάσ-σιες επάλξεις να υπερασπίσει τα συµφέρο-ντα της Ελλάδας και να τρέψει τους αντι-πάλους του σε φυγή κατακτώντας το τρό-παιο της νίκης. Η λέξη τρόπαιο σηµαίνει τοµνηµείο που συµβολίζει την τροπή τοεχθρού και κατασκευαζόταν από τα λάφυ-ρα που αυτός άφηνε καθώς υποχωρούσε.To ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό βγήκε απότον ∆εύτερο Παγκόσµιο πόλεµο τροπαιο-φόρο, αφού πραγµατικά κατάφερε να τρέ-ψει την πορεία των πολεµικών επιχειρήσε-ων προς τη νίκη όχι µόνο τη δική του αλλάκαι του Συµµαχικού Ναυτικού. Η περίοδοςτου ελληνοϊταλικού πολέµου προϊδέασεόλους για τη µεγάλη συνεισφορά του ελλη-νικού ναυτικού στον Συµµαχικό αγώνα.

Ιταλική προκλητικότητα

Όταν ξέσπασε ο πόλεµος του 1940 µετην επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφουστον Ιωάννη Μεταξά, το Ναυτικό είχε ήδηδοκιµάσει την πικρή γεύση του πολέµου µετην ύπουλη καταβύθιση του ευδρόµου«Έλλη» από ιταλικό υποβρύχιο ανήµερα

τον 15Αύγουστο στο λιµάνι της Τήνου. Ηιταµή καν χωρίς προηγούµενη κήρυξη τουπολέµου επίθεση ήταν µια ευκαιρία να κα-ταδειχθεί το ήθος και η γενναιότητα τωνΕλλήνων ναυτικών. Η ιταλική τορπίλη είχεχτυπήσει το κύτος του πλοίου στο µέσο. Εί-κοσι από τα µέλη του πληρώµατος πουήταν εκείνη την ώρα στο κατάστρωµα εκτι-νάχθηκαν σε απόσταση δέκα µέτρων. Μιαακόµα τορπίλη έσκασε πάνω σε ύφαλο καιµια τρίτη πάνω στον κυµατοθραύστησκορπίζοντας πέτρες και πανικό στον κό-σµο που ήταν συγκεντρωµένος στην προ-κυµαία για τον εορτασµό της Παναγίας. Η«Έλλη» είχε εντωµεταξύ πάρει κλίση 10 µέ-χρι 15 µοίρες παρόλο που είχαν κλείσει ορι-σµένα στεγανά. Εκείνη την ώρα που τοπλοίο βυθιζόταν «οι αξιωµατικοί και κυ-ρίως οι νεώτεροι είχαν την γενναιότητα,παρά τον ίδιον κίνδυνον εκ της προϊούσηςκαταβυθίσεως του πλοίου, να κατέλθουνεις τα πληµµυρίζοντα µηχανοστάσια και ναανεβάσουν εκείθεν εις τους ώµους τωντους τραυµατίας και να τους παραδώσουνεις τους σπεύσαντας προς βοήθειαν τουπληρώµατος λεµβούχους». Έγινε µια αγω-νιώδης προσπάθεια να ρυµουλκηθεί τοπλοίο στα αβαθή από ένα επιβατικό ατµό-πλοιο. Ήταν ο «Έσπερος» µε κυβερνήτητον Γεράσιµο Φωκά. Έσπασαν όµως τα ρυ-µούλκια και ο κυβερνήτης, πλοίαρχος Άγγε-λος Χατζόπουλος, αφού διέταξε εγκατάλει-ψη του σκάφους, αποχώρησε και αυτός τε-λευταίος.

To Ναυτικό αντεπιτίθεται

Μετά την καταβύθιση του «Έλλη» ο ιτα-λικός στόλος σαν να φοβόταν το εκδικητικόµένος των Ελλήνων δεν επεχείρησε ενα-ντίον του ελληνικού στόλου µέχρι και τονΑπρίλιο του 1941. «Αντιθέτως τα ελληνικάπολεµικά αφ’ ενός προήσπισαν και εβοή-θησαν αποτελεσµατικώς», όπως αναφέρειο ακαδηµαϊκός Κόκκινος, «τας κατά ξηράνεπιχειρήσεις και αφ’ ετέρου και εις τολµη-


ράς αναζητήσεις ιταλικών δυνάµεων προέ-βησαν, αλλά και προσέβαλαν και εβύθισανιταλικά πλοία». Η κήρυξη του πολέµουήταν η ευκαιρία που όλοι οι Έλληνες ανέµε-ναν να εκδικηθούν τους Ιταλούς όχι µόνογια την καταβύθιση του Έλλη αλλά και γιαόλες τις προηγούµενες προκλητικές τουςενέργειες εναντίον της Ελλάδας, όπως επι-θέσεις από ιταλικά αεροσκάφη µε καλυµµέ-να διακριτικά εναντίον ελληνικών πλοίων,παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρουσε βάθος µεγαλύτερο των 25 χιλιοµέτρωνκαι προβοκάτσιες στα σύνορα (περίπτωσηΝταούτ Χότζα). Προκλητικοί ήταν και οιαπλοί Ιταλοί φαντάροι οι οποίοι διερχόµε-νοι από τα ελληνικά λιµάνια µε προορισµότα ∆ωδεκάνησα τραγουδούσαν τραγούδιαµε στίχους όπως: Sbarcheremo al Pireo econquisteremo tutto l’ Egeo = θα µπαρκά-ρουµε για τον Πειραιά και θα κατακτήσου-µε όλο το Αιγαίο. To «Κορόιδο Μουσσολίνι»ήταν η έκφραση της έµπρακτης απάντη-σης του Έλληνα στρατιώτη στην ιταλικήποίηση. Η συνοδεία νηοποµπών που µετέ-φεραν προσωπικό και εφόδια στους µαχο-µένους στα βόρεια σύνορα ήταν η κύριααποστολή του Πολεµικού Ναυτικού. Η Επί-σηµη Πολεµική Έκθεση για τη ∆ράση τουΝαυτικού αναφέρει ότι δια του Στόλου µε-ταφέρθηκαν στην Αλβανία «86.400 άνδρεςκαι 31.300 κτήνη µετά του ανεφοδιασµού,εκ των τόπων συγκεντρώσεως προς τουςστρατηγικούς χώρους». Μια άλλη αποστο-λή του Ναυτικού ήταν η αντιαεροπορικήάµυνα των µετόπισθεν. Μια λιγότερο γνω-στή συνεισφορά του στον αγώνα ήταν ηοργάνωση και συγκρότηση της ΠαρακτίουΑµύνης «η οποία εξησφάλιζεν δια οχυρών,αντιαεροπορικών πυροβολείων, ναρκοπε-δίων και φραγµάτων τους κλειστούς µαςκόλπους (Σαρωνικόν, Κορινθιακόν-Πατραϊ-κόν, Ευβοϊκόν-Παγασητικόν, Θερµαϊκόν καιΣούδας Κρήτης) από εχθρικάς επιδροµάςκαι διεισδύσεις, ως και τας µέσω αυτών θα-λασσίους συγκοινωνίας».

Παράλληλη µε την κινητοποίηση τωνχερσαίων δυνάµεων ήταν λοιπόν και αυτήτου Ναυτικού. «To Πολεµικό µας Ναυτικότο 1940, που αριθµούσε 6.500 περίπου άν-δρες και περί τα 34 µάχιµα πλοία, κλήθηκενα αντιµετωπίσει τον πολλές φορές µεγα-λύτερο, πανίσχυρο και σύγχρονο ΙταλικόΣτόλο». Με το ξέσπασµα του πολέµου τααντιτορπιλικά «Ψαρά» και «Σπέτσες» δια-τάχθηκαν να αποπλεύσουν µε προορισµότα αλβανοηπειρωτικά παράλια και µε σκο-πό να βάλουν κατά ιταλικών τµηµάτων αλ-λά και να ενισχύσουν το ηθικό των Ελλήνωνστρατιωτών. Τα αντιτορπιλικά έφτασανστο συµφωνηµένο σηµείο (στην ακτή στούψος του Καλαµά) στις 06:50 της 31ηςΟκτωβρίου 1940 και αφού ύψωσαν µικρόσηµαιοστολισµό, για να είναι θεατά από τιςελληνικές γραµµές, βοµβάρδισαν τις ιταλι-κές γραµµές, καταδειχθείσες γέφυρες καιτα χωριά Φιλιάτες, Άνω και Κάτω Σαγιάδεςκαι Κονίσπολη. Στις 08:20 διετάχθη η κατά-παυση του πυρός και η επιστροφή τωναντιτορπιλλικών στον ναύσταθµο Σαλαµί-νος. Η επιχείρηση καταρράκωσε το ηθικότων Ιταλών που αντί να δουν ιταλικά πλοίασε µια θάλασσα ελεγχόµενη από αυτούς,δέχθηκαν τα καταιγιστικά πυρά δυο ελληνι-κών αντιτορπιλλικών, τα οποία µάλισταδεν είχαν ούτε αεροπορική κάλυψη. Αντιθέ-τως το ηθικό των Ελλήνων ανυψώθηκε, διό-τι αντί να αντιµετωπίσουν την πιθανολο-γούµενη ιταλική απόβαση σε αυτό τον πα-ράκτιο τοµέα είδαν δυο σηµαιοστολισµέναελληνικά πολεµικά που κατάφεραν ισχυρόπλήγµα κατά του εχθρού.

Η δράση των πλοίων επιφανείας επεξε-τάθηκε µε τη συνοδεία νηοποµπών, ιδίωςµετά την ανάπτυξη της αγγλοελληνικής συ-νεργασίας. Τα ελληνικά αντιτορπιλικά συ-νόδευαν συµµαχικές νηοποµπές «µεταξύΠειραιώς, Ελλησπόντου, Σούδας και Αλε-ξανδρείας, τα ελληνικά υποβρύχια απε-στέλλοντο εις περιπολίας προς ενδιαφέρο-ντα σηµεία του Κορινθιακού και του Σαρω-


νικού, τα δε βοηθητικά απησχολούντο µετον έλεγχον των προσβάσεων του Σαρωνι-κού, του Πατραϊκού, του Ευβοϊκού και τουΘερµαϊκού...». Αξίζει εδώ να αναφέρουµεότι το σύστηµα των νηοποµπών ήταν απο-τέλεσµα επιστηµονικών επιχειρησιακώνερευνών του Αντιπλοιάρχου του αγγλικούΒασιλικού Ναυτικού Ρέτζιναλντ Χέντερσον(Reginald Henderson) κατά τον Πρώτο Πα-γκόσµιο πόλεµο, που σκοπό είχαν την εξεύ-ρεση τρόπου προστασίας των εµπορικώνπλοίων. Τη νύχτα της 14ης προς την 15ηΝοεµβρίου µοίρα αντιτορπιλλικών υπό τηδιοίκηση του Αρχηγού Στόλου (Α.Σ.) Ναυ-άρχου Καββαδία ενήργησε επιδροµή στοστενό του Ότραντο. Η µοίρα αποτελούµε-νη από τα αντιτορπιλικά «ΒασίλισσαΌλγα», «Βασιλεύς Γεώργιος», «Σπέτσαι»,«Ψαρά» και «Ύδρα» δεν συνάντησε τονεχθρό. Ο Καββαδίας ήταν αυτός που επι-βαίνων στο «Όλγα» συνόδευσε τα ατµό-πλοια των τροµαγµένων προσκυνητώναπό το λιµάνι της Τήνου στο ταξίδι της επι-στροφής τους µετά τον τορπιλλισµό του«Έλλη». Έγινε δεύτερη επιδροµή µε τα πα-ραπάνω αντιτορπιλικά ενισχυµένα από το«Κουντουριώτης» αλλά πάλι δεν επετεύχθηεπαφή µε τον εχθρό. Και τρίτη τη νύχτατης 5ης προς την 6η Ιανουαρίου µε τα «Βα-σίλισσα Όλγα», «Ύδρα», «Ψαρά» και «Κου-ντουριώτης» χωρίς πάλι να συναντήσουντον εχθρό. Οι Ιταλοί φοβούµενοι το ελληνι-κό ναυτικό εκτελούσαν τις θαλάσσιες µετα-φορές τους όχι δια της γραµµής Μπρίντεζι- Αυλών αλλά παράλληλα µε τις ακτές τηςΑδριατικής και από κει προς τις δαλµατικέςκαι αλβανικές ακτές. Οι επιδροµές του ελ-ληνικού ναυτικού, που σε όλες επικεφαλήςήταν ο Α.Σ. Ναύαρχος Καββαδίας, παρόλοπου δεν είχαν πρακτικό αποτέλεσµα εξύ-ψωσαν το ηθικό των Ελλήνων και των Συµ-µάχων που έβλεπαν πια πως το ιταλικόναυτικό δεν τολµούσε να πλεύσει µακριάαπό τις βάσεις του. Όταν ξέσπασε ο πόλε-µος το σύνολο του εκτοπίσµατος του ιταλι-

κού στόλου ήταν 658.398 τόνοι ενώ του ελ-ληνικού µόλις 14.602 τόνοι! Εµείς είχαµε έξιπαλαιά υποβρύχια ενώ οι Ιταλοί διέθεταν119. ∆έκα αντιτορπιλικά και οι Ιταλοί 61.Ένα θωρηκτό, τον «Αβέρωφ», και οι Ιταλοί8. ∆εκατρία τορπιλλοβόλα ενώ οι Ιταλοί εί-χαν 69. ∆ιέθεταν επίσης οκτώ βαρέα καν26 ελαφρά καταδροµικά. Ήταν το ναυτικόπου θα έκανε, υποτίθεται, τη Μεσόγειο µια«ιταλική λίµνη», όπως έλεγε ο Μουσσολίνι,αµφισβητώντας τάχα ακόµα και την κυ-ριαρχία του αγγλικού ναυτικού.

Παράλληλη δράση µε τα πολεµικά ανέ-πτυξαν και τα πλοία του εµπορικού ναυτι-κού. Από την αρχή του ∆ευτέρου Παγκο-σµίου πολέµου το Ελληνικό Εµπορικό Ναυ-τικό µε πολιτική απόφαση της ΕλληνικήςΚυβερνήσεως και τη συνεργασία εφοπλι-στών και πληρωµάτων βοήθησε τους Συµ-µάχους στην πολεµική τους προσπάθεια.Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέ-µου «πλοία του Ελληνικού Εµπορικού Ναυ-τικού, υπό την προστασία του Πολεµικούµας Ναυτικού µετέφεραν ασφαλώς περί το80% του πολεµικού υλικού καν των στρα-τευµάτων σε λιµένες πλησίον του µετώ-που, χρησιµοποιώντας περί τα 140 φορτη-γά, 47 επιβατηγά και 56 ρυµουλκά».

Υποβρύχια

Η υποχωρητικότητα των ιταλικών πλοί-ων επιφανείας δεν άφηνε για τα αντίστοι-χα ελληνικά άλλον αντίπαλο από τα ιταλι-κά υποβρύχια. Οι ναυτικοί των ταχέωνσκαφών τα έβαλαν, λοιπόν, µε τα ιταλικάυποβρύχια. To αντιτορπιλικό «Αετός» µεκυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Οικονόµουκατέστρεψε υποβρύχιο στον Θερµαϊκό.Στις 3 Μαρτίου το αντιτορπιλικό «Σφενδό-νη» µε κυβερνήτη τον πλοίαρχο Καλκανδήέβαλε µε επιτυχία κατά υποβρυχίου στηθάλασσα του Αγίου Όρους. To αντιτορπιλι-κό «Ψαρά» µε κυβερνήτη τον ΑντιπλοίαρχοΚώνστα βύθισε στο Αιγαίο στις 11 Μαρτίουυποβρύχιο, που προσπάθησε να πλήξει τη


νηοποµπή που συνόδευε. Στις 26 Μαρτίουτο ίδιο αντιτορπιλικό σε συνεργασία µευδροπλάνο χτύπησε υποβρύχιο στο ανα-τολικό Αιγαίο. Από τον πόλεµο αυτόν δενθα ήταν δυνατό να λείψουν και τα δικά µαςυποβρύχια. Ο πόλεµος στον οποίο ενεπλά-κη τότε η Ελλάδα, στο πλευρό των Συµµά-χων, ήταν ένας πόλεµος «που διεξήχθη σεγενικές γραµµές», όπως γράφει ο Ίρβινγκ,«από τα βοµβαρδιστικά αεροπλάνα και ταυποβρύχια». Τα ελληνικά υποβρύχια ήταν,λοιπόν, απαραίτητα για τον αγώνα. Αυτάάλλωστε αποτελούσαν την αιχµή του δό-ρατος του Πολεµικού Ναυτικού. Όταν ξεκί-νησε ο πόλεµος η ∆ιοίκηση Υποβρυχίων διέ-θετε έξι υποβρύχια, τα: Κατσώνης, Παπα-νικολής, Πρωτεύς, Νηρεύς, Τρίτων καιΓλαύκος. Αργότερα προς αντικατάστασηαπωλειών προστέθηκαν τα Ματρώζος καιΠιπίνος.

Οι υποβρύχιοι, όπως ονοµάζονται στηναυτική γλώσσα οι άνδρες των υποβρυ-χίων, ξεπλήρωσαν και µε το παραπάνωστον Μουσσολίνι τη βύθιση του Έλλη. Πα-ρόλο που τα υποβρύχια «είχαν ξεπεράσειτο τότε παραδεδεγµένο όριο ζωής των 10ετών» αποδείχτηκαν θανάσιµα εργαλείαστα χέρια των Ελλήνων ναυτικών. Γράφειγια αυτούς ο Κόκκινος: «Προς τον αγώνατων είναι συµφυής ο άµεσος κίνδυνος. Εκεί-νος, που αντιµετώπισαν και θα αντιµετω-πίζουν πάντοτε οι Έλληνες θαλασσινοί.Από των Αργοναυτών µέχρι των σηµερινώναγωνιστών του πελάγους. Αυτή η διαρκής,η αναπόφευκτος επαφή µε τον κίνδυνον εί-ναι η ψυχική γυµναστική που φέρει προςτην αυτοθυσίαν και δηµιουργεί ήρωας».Στις 16 Νοεµβρίου 1942 το «Τρίτων» µε κυ-βερνήτη τον Υποπλοίαρχο ΕπαµεινώνδαΚοντογιάννη επιτέθηκε σε νηοποµπή κοντάστις νότιες ακτές της Εύβοιας. To υποβρύ-χιο έγινε αντιληπτό και άρχισαν να πέ-φτουν εναντίον του βόµβες βάθους. Σε αυ-τή την περίπτωση οι εικόνες που µας έρχο-νται στο µυαλό είναι ανδρών τροµοκρατη-

µένων και βουβών, στα όρια του πανικούκαι της υστερίας, που περιµένουν από τηµια στιγµή στην άλλη τη µοιραία βόµβα πουθα συνθλίψει το υποβρύχιο. Τα πράγµαταστο εσωτερικό του «Τρίτωνα» ήταν πολύδιαφορετικά. Αναφέρει ο βετεράνος ∆ηµή-τριος Παπαδηµητρίου στον συνεργάτη τουπεριοδικού Π&Ι, Αδάµ Στεφανάδη: «Εµείςδιασκεδάζαµε κάτω! Παρ’ όλο που δεχόµα-σταν βόµβες και παθαίναµε ζηµιές, βάζαµετο πικ-απ και ακούγαµε µουσική. Θυµάµαιακόµη και το τραγούδι που ακούγαµε:Ήταν το «Καινούργιο Φεγγάρι!» Ατρόµητοιοι Έλληνες υποβρύχιοι εκδικήθηκαν γιαόλες τις άνανδρες και ύπουλες ενέργειεςκατά της Ελλάδος. «To πέρασµά τους, µή-νυµα κρύο, µαύρου θανάτου», θα λέγαµεπαραλλάσσοντας τον στίχο του Καρυωτά-κη στο ποίηµά του ‘Κανάρης’.

Ο «Κατσώνης»

Τρόπαιο για τους Έλληνες ναυτικούς τουθρυλικού υποβρυχίου «Κατσώνης» ήταν ταλόγια του ∆ιοικητού του 1ου Αγγλικού Στο-λίσκου Υποβρυχίων: «Οι άνδρες αυτοί µαςενέπνευσαν τα παραδείγµατα της αφοσιώ-σεως στο καθήκον και της αυτοθυσίας». To«Κατσώνης» στις 14 Σεπτεµβρίου 1943 µεκυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Βασίλειο Λά-σκο περιπολούσε στο δίαυλο της Σκιάθου.Εκεί συναντήθηκε µε το γερµανικό καταδιω-κτικό υποβρυχίων UJ-2101. To «Κατσώνης»καταδύθηκε αλλά αναγκάστηκε να αναδυ-θεί µετά από τον καταιγισµό από βόµβεςβάθους που δέχτηκε και να αντιµετωπίσειτο γερµανικό µε το πυροβόλο του. Ο Φω-κάς αναφέρει πως «στην κατάσταση πουβρισκόταν ο Κατσώνης και προ του πανί-σχυρου εχθρού, δεν είχε άλλη επιλογή απότο να παραδοθεί. Αλλά, ούτε ο ΚυβερνήτηςΛάσκος ήταν από αυτούς που παραδίνο-νταν, ούτε το πλήρωµα του Κατσώνη θέλη-σε ποτέ να µάθει πώς υποστέλλεται η ση-µαία». Οι Γερµανοί δεν πίστευαν στα µάτιατους αυτό που έβλεπαν: ένα πολυβόλο


από το κατάστρωµα του ελληνικού υπο-βρυχίου να βάλουν εναντίον της πανίσχυ-ρης κορβέττας τους. Στην αρχή ανταπόδω-σαν τα πυρά για µια στιγµή αλλά στη συνέ-χεια άνοιξαν καταιγιστικό πυρ. «... τα γερ-µανικά πυρά είναι σαρωτικά. Από την οµο-χειρία του πυροβόλου σκοτώθηκαν όλοιπολύ γρήγορα. Ανάµεσά τους και ο Κυβερ-νήτης ο Αντιπλοίαρχος Βασίλειος Λάσκος,που είχε πάει να βοηθήσει γεµίζοντας τοπυροβόλο. To UJ-2101 εµβολίζει το «Κα-τσώνης» πράγµα που αναγκάζει τον ύπαρ-χό του να δώσει τη διαταγή για την εγκατά-λειψη. Από το πλήρωµα του «Κατσώνης»χάθηκαν 32 και αιχµαλωτίστηκαν 17». Οαδερφός του κυβερνήτη, Ορέστης Λάσκος,ποιητής καν θεατρικός συγγραφέας, έγρα-ψε σε ποίηµα για τον ήρωα αδερφό του:«µάνα µου χωριάτισσα, κυρά-Παναγιώται-να, κυρά-Μαριγώ, ας ήταν σαν τον Βάσοµας άµποτες να πέθαινα και γω...».1

To αίσθηµα ευθύνης και η ψυχική υπερη-φάνια που χαρακτήριζαν όλους τους «υπο-βρύχιούς» του ήταν αυτά που οδήγησαντον Πλοίαρχο Αθανάσιο Ξηρό, Ανώτερο ∆ι-οικητή Υποβρυχίων, να αυτοκτονήσει στις27 Απριλίου 1941, όταν οι Γερµανοί µπήκανστην Ελλάδα και αυτός δεν κατάφερε λόγωτης σύγχυσης που επακολούθησε να ακο-λουθήσει τον στολίσκο του στην ΑνατολικήΜεσόγειο.

∆ιαφυγή προς Μέση Ανατολή

Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας απότους Ναζί οι Έλληνες ναυτικοί συνέχισαντον αγώνα κατά του Άξονα. Η δράση τουΝαυτικού στην κατεχόµενη Ελλάδα «κάλυ-

ψε κυρίως τους ακόλουθους τοµείς: α) ∆ια-φυγή του προσωπικού του Ναυτικού στηΜέση Ανατολή, β) ∆ιοχέτευση πληροφο-ριών στους Συµµάχους και γ) Μέριµνα τωνοικογενειών του προσωπικού του Ναυτι-κού που υπηρετούσε στην Μέση Ανατολή».Μάλιστα το Πολεµικό Ναυτικό, που τότεονοµαζόταν Βασιλικό Πολεµικό Ναυτικό,ήταν το πρώτο από τους τρεις κλάδουςτων Ενόπλων ∆υνάµεων που ανέλαβε πο-λεµική δράση στη νέα φάση της συµµετο-χής της Ελλάδας στον πόλεµο. Τα πλοίατου στόλου κατέφυγαν στην Αλεξάνδρειατο τελευταίο δεκαήµερο του Απριλίου 1941και ενώθηκαν µε τα βρεταννικά. Κάποιαδεν γλίτωσαν από τους αεροπορικούς βοµ-βαρδισµούς των Γερµανών. Στην Αλεξάν-δρεια έφτασαν συνολικά µέχρι τις αρχέςΜαΐου 1941 το καταδροµικό «ΓεώργιοςΑβέρωφ», έξι αντιτορπιλικά, τρία τορπιλ-λοβόλα, πέντε υποβρύχια και ένα πλωτόσυνεργείο. Αν και παλαιά, µε πολλά µηχανι-κά προβλήµατα από τον πόλεµο κατά τωνΙταλών, τα ελληνικά σκάφη επιδόθηκαναµέσως στον αγώνα όπως επέβαλε η δυ-σχερής θέση των Συµµάχων. Συνόδευαν νη-οποµπές και ενεργούσαν περιπολίες µετα-ξύ της Αιγύπτου, της Παλαιστίνης, της Συ-ρίας και της Κύπρου, ενώ τα υποβρύχιαπροχωρούσαν µέχρι και τη Ρόδο. «Από τονΙανουάριο ως και τον Απρίλιο του 1942 ταελληνικά πλοία συνόδευαν νηοποµπές στονινδικό Ωκεανό και στην Ερυθρά Θάλασσακαι αργότερα και στην Κεντρική Μεσόγειο.Τα υποβρύχια επεξέτειναν τις περιπολίεςτους στο Αιγαίο, µέχρι τις Κυκλάδες, αλλάκαι στις ακτές τις ηπειρωτικής Ελλάδας, εκ-

1. Ο αδερφός του Βασίλη Λάσκου, Ανθυποπλοίαρχος Α. Λάσκος σκοτώθηκε στο τραγικό ατύχηµατου Ανιχνευτικού «Λέων» τον ∆εκέµβριο του 1921 στην ακτή Ξαβερίου στον Πειραιά. To πλοίοήταν αγκυροβοληµένο εκεί και ετοιµαζόταν για ταξίδι µε προορισµό τη Μαύρη Θάλασσα. Ξαφνι-κά στις 10.45 ακούστηκε µια δυνατή έκρηξη από την οποία σκοτώθηκαν συνολικά 70 άτοµα απότον «Λέοντα» και από άλλα παραβεβληµένα πλοία καθώς και από εργάτες και λεµβουργούς τουλιµανιού. Υπαίτιος του δυστυχήµατος θεωρήθηκε ο υπόλογος κελευστής τορπιλλοµηχανικός∆αυλάκος που λόγω απειρίας προκάλεσε το ατύχηµα κατά τη ρύθµιση µιας τορπίλλης.


πληρώνοντας ποικίλες αποστολές και υπο-χρεώνοντας τους Γερµανούς να διαθέσουνµεγαλύτερες δυνάµεις για την προστασίατων θαλάσσιων µεταφορών τους».

To γεγονός ότι η Βρεταννία ενίσχυε τονελληνικό στόλο µε πλοία από το 1942 ως το1944 µαρτυρά την εκτίµηση των Συµµάχωνστο ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό. Κατά τηδιάρκεια του πολέµου οι Σύµµαχοι ενίσχυ-σαν τον ελληνικό στόλο «µε 38 νεότευκτεςκαι µεταχειρισµένες µάχιµες µονάδες, πουήταν όµως σε πολύ καλύτερη κατάστασηαπό τις απωλεσθείσες».

Επιχειρήσεις µε τους Συµµάχους

To ενισχυµένο πλέον Ναυτικό ενέτεινε τηδράση του. Μετείχε στις επιχειρήσεις τηςΒορείου Αφρικής και στις αποβατικές επι-χειρήσεις στη Σικελία, στην Καλαβρία, στοΣαλέρνο και στα ∆ωδεκάνησα. ∆υο αντι-τορπιλικά πήραν µέρος στην απόβαση στηΝορµανδία και τέσσερα στην απόβαση στηΝότιο Γαλλία µαζί µε τρία αρµαταγωγά. Ταελληνικά πλοία συνέχισαν µε αυξανόµενηένταση την προστασία νηοποµπών. «To1943 και 1944, ελληνικά αντιτορπιλικά εί-χαν µεγάλη και ολοένα αυξανόµενη συµµε-τοχή στις συνοδείες εµπορικών πλοίων,που στο πρώτο τρίµηνο του 1944, στη Με-σόγειο, έφτασε στο µισό του συνολικούαριθµού των χρησιµοποιούµενων γι’ αυτέςπολεµικών». Ενδεικτικά αναφέρουµε «ότιτο 1943 επί 41 Πολεµικών Πλοίων πουεκτελούσαν συνοδείες, τα 27 ήταν Αγγλικά,τα 11 Ελληνικά και µόνο 3 Γαλλικά». Στις 28Αυγούστου 1943 το «Όλγα» µαζί µε άλλαπλοία συνόδευσε το βρεταννικό αεροπλα-νοφόρο Formidable από την Αλεξάνδρειαστην Μάλτα. Ο κυβερνήτης του πλοίαρχοςΤάλµποτ, προσκάλεσε τον Έλληνα ΑΣ. Υπο-ναύαρχο Αλεξανδρή στο αεροπλανοφόρο,όπου και διέταξε να επαρθεί το σήµα τουΈλληνα Ναυάρχου µέχρι το απόγευµα,όταν ο τελευταίος αποχώρησε από τoFormidable µε αεροσκάφος για την Αλεξάν-

δρεια. «Όταν το Formidable έφθασε µε τασυνοδεύοντα πλοία στην Μάλτα, ο Υπο-ναύαρχος Τάλµποτ, ο οποίος είχε υπηρετή-σει κατά το 1925 ως µέλος της βρεταννκήςναυτικής αποστολής στην Ελλάδα, είχε τηλεπτή σκέψη να συντάξει, µε όσα ελληνικάµπορούσε να θυµηθεί, και να απευθύνειστην Όλγα το ακόλουθο σήµα: ‘ Ευχαρι-στηµένος πολύ είµαι// To πλοίο σας υπότας διαταγάς µου’».

O «Αδρίας»

Συγκλονιστική είναι η ιστορία του αντι-τορπιλλικού «Αδρίας». To πλοίο µε κυβερνή-τη τον Αντιπλοίαρχο Τούµπα περιπολούσεµαζί µε άλλα συµµαχικά πλοία στη θαλάσ-σια περιοχή της Καλύµνου, όταν στις 22Οκτωβρίου 1943 στις 21:56 ακριβώς προ-σέκρουσε σε νάρκη. «Ο Κυβερνήτης τουΑδρία, ο οποίος βρισκόταν στη γέφυρα,εκτινάχθηκε ψηλά και ξανάπεσε βαρύς πά-νω σε αυτή, ενώ πάνω του έπεφταν διάφο-ρα συντρίµια. Αν και τραυµατίσθηκε, εντού-τοις δεν έχασε τις αισθήσεις του. Σηκώθηκεκαι αντιλήφθηκε τη δύσκολη θέση στηνοποία είχε περιέλθει τo πλοίο του. Η πλώρητου είχε αποκοπεί. Νεκροί και τραυµατίεςήταν πεσµένοι γύρω του και πάνω στη γέ-φυρα. Πυρκαγιά είχε σηµειωθεί από βραχυ-κύκλωµα». To πλοίο είχε πάρει κλίση 10°-12° προς τα δεξιά. Ο κυβερνήτης διέταξενα λειτουργήσουν οι µηχανές ανάποδα. Toβρεταννικό αντιτορπιλικό Hurworth τοοποίο περιπολούσε µαζί µε τον Αδρίαέσπευσε προς βοήθεια. Ο Βρεταννός διοικη-τής έδωσε τη διαταγή: «Κρατήσατε//Θα σαςπλευρίσω για να παραλάβω το πλήρω-µα//Κατόπιν να βυθισθεί το πλοίο». Ο Τού-µπας αρνήθηκε πεισµατικά να βυθίσει τοπλοίο του. Η διαταγή επαναλήφθηκε δυοφορές ακόµα. To µόνο που δέχτηκε ο Έλλη-νας ναυτικός ήταν να επιβιβάσει στο βρε-ταννικό εκείνους, που δεν ήταν απαραίτη-τοι για την κίνηση του πλοίου. Ήταν απο-φασισµένος να το σώσει πηγαίνοντας το


µέχρι τα τουρκικά παράλια. Στις 22:10 τοHurworth ενώ εκτελούσε χειρισµό για ναπαραλάβει τους επιβαίνοντες στον Αδρίαπροσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε άµε-σα. Οι προσπάθειες του Αδρία για ανεύρε-ση ναυαγών απέβησαν άκαρπες. ΣτονΑδρία, η κατάσταση χειροτέρευε. Η κλίσητου πλοίου είχε αυξηθεί και η πλώρη είχεαρχίσει να βυθίζεται. Όλο σχεδόν το πλή-ρωµα µεταφέρθηκε στην πρύµνη για ναισορροπήσει το πλοίο αλλά και για ασφά-λεια σε περίπτωση που η πλώρη θα προσέ-κρουε πάλι σε νάρκη. Μέσα στο σκοτάδι µεµόνη βοήθεια τα αστέρια ο τραυµατισµένοςκυβερνήτης κατηύθυνε το πλοίο του µε τα-χύτητα 5-6 κόµβων προς τα µικρασιατικάπαράλια. Τελικά αφού διήνυσε 16 µίλια σε 2ώρες και 50 λεπτά µε τον κίνδυνο να ξανα-πέσει σε νάρκη ή και να ανατραπεί ο Αδρίαςπροσάραξε στον όρµο της Μύνδου. Κατάτη διάρκεια του πλου οι τραυµατίες µετα-φέρθηκαν στο υπόφραγµα των υπαξιωµα-τικών όπου ο γιατρός Καποδίστριας τουςπαρείχε τις πρώτες βοήθειες. Μετά τον κα-τάπλου στην Κνύδο ο κυβερνήτης πήγε νατους επισκεφθεί, αλλά «µε εξαιρετική υπε-ρηφάνεια αντιλήφθηκε ότι δεν χρειαζόταννα τους µιλήσει ενθαρρυντικά». Εκείνη τηνώρα ο γιατρός, όπως αναφέρει ο κυβερνή-της στην έκθεσή του, «απέκοπτε από τοναγκώνα το αριστερό χέρι του διόπου µηχα-νικού Παπαφραντζέσκου, ο οποίος, µόλιςαντιλήφθηκε τον Κυβερνήτη του, του είπεµε ζωηρό τόνο: ‘∆ε µε νοιάζει καθόλου γιατο χέρι µου, κ. Κυβερνήτα. Τι είναι ένα χέριγια την πατρίδα; Τίποτα’». Αφού επισκέ-φθηκε τους τραυµατίες και τους λοιπούςδιασωθέντες του πληρώµατος ο κυβερνή-της εξαντληµένος πια λιποθύµησε από τατραύµατά του. Αµέσως ξεκίνησαν οι επι-σκευές για τη στεγανοποίηση του πλοίου.Σε αυτές συνέδραµε ο Αρχηγός της τουρκι-κής ναυαγοσωστικής υπηρεσίας πλοίαρχοςΡ. Λ. Ρις µε το ναυαγοσωστικό πλοίο Αλε-µντάρ. Όµως κάτω από την πίεση της γερ-

µανικής πρεσβείας στην Άγκυρα οι ουδέτε-ροι Τούρκοι απειλούσαν µε αφοπλισµό τουπλοίου σύµφωνα µε τους κανόνες του ∆ιε-θνούς ∆ικαίου. Η απειλή έγινε εγκαίρωςγνωστή στον κυβερνήτη I. Τούµπα από τονΤούρκο πλοίαρχο Ρις. Ήταν, λοιπόν, καιρόςγια τον Αδρία να αποπλεύσει. To βράδυ της1ης ∆εκεµβρίου το τραυµατισµένο πλοίοεξερχόταν από τον όρµο της Κύδνου µεανάποδα την κίνηση των µηχανών. Αργότε-ρα όµως παρά την αποκοµµένη πλώρη οΑδρίας χρειάστηκε για λόγους πλοήγησηςνα συνεχίσει την πορεία του επί τα πρόσω.Περνώντας το στενό µεταξύ της Κω και τηςΤουρκίας έγινε αντιληπτός από τους Γερµα-νούς και πολυβολήθηκε. Κατάφερε όµως ναπεράσει ασφαλώς. Τα νερά που εισέρρεαναπό την πλώρη αποβάλλονταν από τιςαντλίες του πλοίου. Κατευθυνόµενο προςτον όρµο Λόριµα απέναντι από τη Ρόδο τοπλοίο παρουσιάζει µικρή κλίση προς τα δε-ξιά. Ο καιρός χειροτερεύει µε δυνατό άνεµοκαι βροχή. Παρόλα αυτά ο Αδρίας κατορ-θώνει να φτάσει στον όρµο όπου και έγινανοι απαραίτητες επισκευές στα σηµεία απ’όπου εισέρρεε νερό στο κύτος. To πρωί οΑδρίας έφτασε στο Καστελόριζο απ’ όπουρυµουλκήθηκε από το ρυµουλκό Brigand µεκατεύθυνση τη Λεµεσό της Κύπρου. Στις 3∆εκεµβρίου το πλοίο έφτασε στην Λεµεσό.Την άλλη µέρα απέπλευσε µόνος του µε τηνπλώρη µε κατεύθυνση προς Αλεξάνδρεια.Έπιασε όµως τρικυµία που έσπασε τοµπροστινό διάφραγµα και υπήρχε ζωηρήανησυχία για την κατάσταση του πλοίου.Την άλλη µέρα ο καιρός είχε βελτιωθεί. ΟΑδρίας κατέπλευσε στο λιµάνι της Αλεξάν-δρειας στις 6 ∆εκεµβρίου 1943, ηµέρα εορ-τασµού του Αγίου Νικολάου. Όλα τα συµ-µαχικά πλοία που ευρίσκοντο εκεί απέδιδαντιµές στο ηρωικό πλοίο.

To Κίνηµα του Ναυτικού

∆υστυχώς το κίνηµα που εκδηλώθηκεστο Ναυτικό κατά τον Απρίλιο του 1944


προκάλεσε βαθύτατο ψυχικό κλονισµόστους Έλληνες ναυτικούς. Παράλληλα συ-νετέλεσε στον κλονισµό της εµπιστοσύνηςτων Συµµάχων για το ελληνικό ΠολεµικόΝαυτικό. Σε σήµα του που κοινοποιήθηκεστον Ελληνικό Στόλο στις 24/4/1944 ο ΑΣ.Μεσογείου Σερ Τζων Κάνινγκαµ έγραψε χα-ρακτηριστικά: «...Οι αξιωµατικοί και οι άν-δρες του ελληνικού Β.Ν. [Βασιλικού Ναυτι-κού] σε πολλές περιστάσεις έχουν αποδεί-ξει τη γενναιότητά τους κατά τη µάχη. Τατελευταία, όµως, γεγονότα απέδειξαν δυ-στυχώς επίσης, ότι, κατά περιόδους σχετι-κής αδράνειας, δεν µπορώ να είµαι σίγου-ρος ότι τα ελληνικά πλοία θα λάβουν ολό-ψυχα µέρος στη µάχη... Η εµπιστοσύνη µουστον Ελληνικό Στόλο κλονίστηκε βαριά...Αυτό το αποτέλεσµα θα µε αναγκάσει, ανα-πόφευκτα, να διαθέσω τα ελληνικά πλοίασε σταθµούς και έργα, τα οποία µπορεί ναείναι χωρίς ενδιαφέρον και δυσάρεστα...Ποτέ κατά τη διάρκεια του πολέµου δενήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας τόσοκοντά... ∆εν υπάρχει συνεπώς πολύς χρό-νος για να αποκαταστήσετε την εµπιστο-σύνη µου στις ικανότητές σας...». Χρειάστη-καν πολλές και επίπονες προσπάθειες γιατην ανασυγκρότηση των µονάδων του Στό-λου. Ο Αρχηγός Στόλου, Αντιναύαρχος Π.Βούλγαρης, που αντικατέστησε στη θέσηαυτή τον Υποναύαρχο Κ. Αλεξανδρή στις21 Απριλίου 1944 αναφέρει στην έκθεσήτου: «To ένα µετά το άλλο, τα πολεµικά µαςεπανδρώθηκαν και αποδόθηκαν ξανά στονσυµµαχικό αγώνα για την ελευθερία τηςπατρίδας µας...». Μόλις ολοκληρωνόταν ηεπάνδρωση κάποιου πλοίου γινόταν αγια-σµός της σηµαίας του και επιθεώρηση τουπληρώµατος. ∆ιαβαζόταν επίσης η ηµερή-σια διαταγή του ΑΣ. «καθεµία από τις οποί-ες υπενθύµιζε σε κάθε πλοίο ξεχωριστάτην πρότερη αξιόλογη δράση του... Τόνιζε,ακόµη, ο ΑΣ. στις διαταγές αυτές, ότι πλη-σίαζε η ηµέρα της απελευθέρωσης και συ-νεπώς ήταν λίγος ο χρόνος που είχαν στη

διάθεσή τους για να αποκαταστήσουν τηνπαλαιά αίγλη τους».

Μεγάλες Επιχειρήσεις

To ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό συµµετεί-χε µε οκτώ πλοία στην συµµαχική απόβασηστη Σικελία που άρχισε στις 10 Ιουλίου1943 και οδήγησε στη συνθηκολόγηση τηςΙταλίας τον Σεπτέµβριο. Πέντε ελληνικάπλοία συµµετείχαν και στην απόβαση στοΆντζιο στις 21 Ιανουαρίου 1944 και δυοπλοία, οι κορβέττες «Κριεζής» και «Τοµπά-ζης», συµµετείχαν στην απόβαση στηνΝορµανδία στις 6 Ιουνίου 1944. Τέσσεραελληνικά αντιτορπιλικά τα «Θεµιστοκλής»,«Κρήτη», «Ναυαρίνον» και «Πίνδος» καθώςκαι τρία αρµαταγωγά τα «Σάµος», «Λή-µνος» και «Χίος» έλαβαν µέρος στη συµµαχι-κή απόβαση στη Νότιο Γαλλία που έγινεστις 15 Αυγούστου 1944 και που σκοπό εί-χε την κατάληψη της Μασσαλίας. Η επιχεί-ρηση θα ξεκινούσε µε την απόβαση κοµά-ντος στα νησιά ντι Λεβάν και Γκρος. Στηφάση αυτή θα έπαιρναν µέρος αµερικανικάκαι βρεταννικά πλοία καθώς και το «Θεµι-στοκλής». Ο Αρχηγός Υποναύαρχος Ντέιβι-ντσον αναλύοντας την επιχείρηση το µεση-µέρι της 13ης Αυγούστου «τόνισε ότι δενήταν τυχαίο το γεγονός ότι η πιο δύσκοληκαι η πιο επικίνδυνη φάση της επιχείρησης,από την οποία εξαρτάτο η επιτυχία όληςτης απόβασης, ανατέθηκε σε οµάδα πλοί-ων, που αντιπροσώπευε τα Ναυτικά τωνΗ.Π.Α., της Βρεταννίας και της Ελλάδας».

Επιστροφή στην Πατρίδα

«Την πλούσια δράση των ελληνικών πο-λεµικών πλοίων σε ολόκληρη την περίοδοαπό τον Μάιο 1941 έως και το 1944 µαρτυ-ρούν οι ακόλουθοι αριθµοί: διέτρεξαν1.929.117 ναυτικά µίλια επί 189.157 ώρεςπλεύσεως». Για το ελληνικό Πολεµικό Ναυ-τικό, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ έγραψε αργότε-ρα: «To ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό, µικρόαριθµητικώς, αλλά πολύ µεγάλης αξίας,...


διεκρίθη σε πολλές από τις επιχειρήσειςµας στη Μεσόγειο».

Η επιχείρηση µε την οποία τα πλοία τουΣτόλου θα επέστρεφαν στην πατρίδα πήρετο κωδικό όνοµα «Μάνα». Πρώτο έφτασεστο Καψάλι των Κυθήρων το «Θεµιστο-κλής» µαζί µε τρία πλοία στα οποία είχεεπιβιβασθεί η II Μοίρα του Ιερού Λόχου.Στις 26 Σεπτεµβρίου 1944 το πρωί, ο Κυ-βερνήτης του Θεµιστοκλή αποβίβασε στηνξηρά άγηµα µε αξιωµατικό. Τον Οκτώβριοτο σύνολο του Στόλου είχε επιστρέψειθριαµβευτικά στην πατρίδα. To απόγευµατης 15ης Οκτωβρίου ο «Αβέρωφ» ως επικε-φαλής του κύριου µέρους της ναυτικής δύ-ναµης αγκυροβολούσε στο Φάληρο.

Οι νεκροί του Πολεµικού Ναυτικού ξεπέ-ρασαν τους 700 µε πολλαπλάσιους τραυ-µατίες.

Εµπορικό Ναυτικό

Αφανείς ήρωες σε αυτό τον πόλεµο ήτανκαι οι Έλληνες του εµπορικού ναυτικούπου µε µεγάλα αλλά και µικρά σκάφη ακό-µη και µε καΐκια µετέφεραν κρυφά και µεκίνδυνο της ζωής τους Έλληνες πατριώτεςαλλά και συµµάχους στρατιώτες καθώς καιεφόδια στη Μ. Ασία, στην Αίγυπτο και στηΜέση Ανατολή. «Σπουδαιότατες, εξάλλου,υπηρεσίες στις µεταφορές των Συµµάχων,τοµέα κρισιµότατο για την έκβαση του πο-λέµου, προσέφερε το ελληνικό ΕµπορικόΝαυτικό. Η συνεργασία αυτή µε τους Συµ-µάχους είχε µάλιστα ξεκινήσει από την αρ-χή του πολέµου και εξακολούθησε έως τοτέλος του». «Ελληνικά φορτηγά πλοία είχανµετάσχει και στην επιχείρηση αποχώρησηςτων συµµαχικών δυνάµεων από τη ∆ουν-κέρκη, τον Ιούνιο 1940, και στις άκρως επι-κίνδυνες νηοποµπές για εφοδιασµό της Σο-βιετικής Ένωσης, όπως στο Μουρµάνσκ,αλλά και στην ιστορική µεγάλη απόβασητου Ιουνίου 1944 στη Νορµανδία...»

Από την πρώτη ηµέρα του πολέµου µέ-χρι και το τέλος του οι ναυτικοί µας του

Εµπορικού Ναυτικού πολέµησαν µε τα δικάτους µέσα κατά του Άξονα. «...διέσχισανόλα τα πελάγη της υδρογείου και πλήρω-σαν βαρύτατο φόρο αίµατος µε 2500 περί-που νεκρούς και απώλειες του 74% τωνφορτηγών και του 94% των επιβατηγώνπλοίων Ελληνικής πλοιοκτησίας». «...απότο σύνολο των 500 περίπου ωκεανοπόρωνφορτηγών ατµοπλοίων του ΕΕΝ [ΕλληνικόΕµπορικό Ναυτικό] βυθίστηκαν από πολε-µικές ενέργειες περί τα 211. Επιπροσθέτως107 φορτηγά µας απωλέσθησαν από άλλεςαιτίες. Επίσης από τα 55 επιβατηγά πλοία,βυθίστηκαν τα 52. Ακόµη από τα 700καΐκια χάθηκαν περί τα 500».

Αξίζει να αναφερθεί ότι πολλοί ήταν οιΈλληνες εφοπλιστές που κατέβηκαν στηΜέση Ανατολή και πολέµησαν στις τάξειςτου Πολεµικού Ναυτικού. «Μεταξύ αυτώνπεριλαµβάνονται και οι: Μ. Λως, Μ. Λαι-µός, Ν. Εµπερίκος, Π. Βεργώτης, Μ. Ευστα-θίου, Π. Λιβανός, Ν. Ιγγλέσης, Εµµ. Βερνί-κος, όπως και πολλοί άλλοι». Ως αξιωµατι-κός του Πολεµικού Ναυτικού πολέµησε καιο Σταύρος Νιάρχος.

Η οικονοµία είναι ως γνωστόν µια βασικήσυνισταµένη για την ασφάλεια ενός κρά-τους. Είναι λοιπόν σηµαντικό, πλην του ναείναι κερδοφόρα πράγµα απαραίτητο, ναέχει και έναν εθνικό προσανατολισµό, ώστετο ατοµικό συµφέρον του ιδιώτη να συνά-δει µε το εθνικό συµφέρον, πόσο µάλλον ναµην το θέτει σε κίνδυνο. Πρόσφατο παρά-δειγµα για το τελευταίο η υποστολή της ελ-ληνικής σηµαίας και η έπαρση της τουρκι-κής σε πλοίο ελληνικών υποτίθεται συµφε-ρόντων µε σκοπό το εµπόριο στο αποκλει-σµένο λιµάνι της Αµµοχώστου. Η αποεθνι-κοποίηση της οικονοµίας αποτελεί µείζονακίνδυνο για την ασφάλεια της χώρας. Είναιδύσκολο όµως την εποχή των υπεράκτιωνεπιχειρήσεων να συνδεθεί το ατοµικό οικο-νοµικό συµφέρον µε το εθνικό, ιδίως όταν ηπαιδεία της χώρας δεν συνεισφέρει προςαυτή την κατεύθυνση. Πώς µπορούµε να


περιµένουµε από το στέλεχος µιας επιχεί-ρησης να συνδυάζει το κυνήγι του κέρδους,που άλλωστε είναι και η δουλειά του, µε αν-θρωπιστικές και εθνικές ευαισθησίες ότανυπάρχουν νέοι, που επιλέγουν σήµερα τοεπάγγελµα του γιατρού ως µέσο πλουτι-σµού και µόνο;

Επίλογος

Η υψηλή απόδοση του Ναυτικού κατάτον πόλεµο δεν ήταν τυχαίο γεγονός αλλάαποτέλεσµα σωστής προπαρασκευής. Toβάρος δεν έπεσε στους εξοπλισµούς λόγωέλλειψης πόρων. Έγιναν βέβαια οι απαραί-τητες αγορές και παραγγελίες πλοίων καιπυροµαχικών αλλά ελήφθη ιδιαίτερη µέρι-µνα για την εκπαίδευση, άσκηση και οργά-νωση του προσωπικού πράγµα που δείχνειπως η επένδυση σε εξοπλιστικά προγράµ-µατα αποδίδει µόνο, όταν συνδυάζεται µετην ανάλογη επένδυση στο έµψυχο δυναµι-κό. Γράφει ο Αντιναύαρχος και ακαδηµαϊ-κός ∆ηµήτριος Φωκάς σχετικά µε την προςπόλεµο προπαρασκευή των ελληνικών Ε.∆.και συγκεκριµένα για το Ναυτικό κατά τηνπερίοδο 1936-1940: «Οι πενιχροί οικονοµι-κοί πόροι του κράτους δεν επέτρεπαν ση-µαντικήν αύξησιν των ναυτικών δυνάµεων.Περιωρίσθη εποµένως η προσπάθεια προςαύξησιν του Στόλου εις την παραγγελίαντων δυο αρίστων αντιτορπιλλικών Β.ΓΕΩΡΠΟΣ και Β. ΟΛΓΑ εις Αγγλίαν, συνδεο-µένη µε εντατικήν µέριµναν διά την τελειο-τέραν κατά το δυνατόν εκπαίδευσιν τουΝαυτικού προσωπικού και εις την ενδελε-χεστέραν άσκησιν και οργάνωσιν του Στό-λου». Οι περισσότερες πιστώσεις είχανεγκριθεί για τον εξοπλισµό και την οργάνω-ση του Στρατού πράγµα που περιόριζε ταδιατιθέµενα προς το Ναυτικό χρήµατα.Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι οι µετέπειτασύµµαχοί µας Άγγλοι και Αµερικάνοι δενπαρείχαν στο ελληνικό κράτος όρους ευνοϊ-κούς για την αγορά όπλων και πολεµοφο-δίων καθώς ζητούσαν την πληρωµή των

παραγγελιών µε λίρες και δολλάρια, συνάλ-λαγµα πολύτιµο που δεν υπήρχε τότε στηνΕλλάδα. Αντιθέτως οι χώρες του Άξονα πα-ρείχαν διευκολύνσεις καθώς δέχονταν τηνπληρωµή τους µε εξαγωγή καπνού, σταφί-δας, µεταλλευµάτων και άλλων εγχωρίωνπροϊόντων. Μάλιστα τα νεοϊδρυθέντα κα-τά την προπολεµική περίοδο Ναυπηγείατου Σκαραµαγκά, ο Ναύσταθµος Σαλαµί-νος και το λιµάνι του Πειραιά «κατεστρά-φησαν από Αγγλοαµερικανικό βοµβαρδι-σµό στις αρχές του 1944, ενώ είχε ήδη κρι-θεί η τροπή του Πολέµου».

Αυτό που εξασφάλισε για την Ελλάδα τό-τε το σεβασµό των Συµµάχων της αλλά ακό-µη και κάποιων εκ των εχθρών της δεν ήτανοι ογκώδεις και δαπανηροί εξοπλισµοί αλλάτο µαχητικό και επιθετικό πνεύµα του στρα-τιωτικού προσωπικού και του λαού. Χρειά-στηκε θάρρος και θράσος, στοιχεία που δενείναι βέβαια αυτοφυή, αλλά πηγάζουν απόσωστή προπαρασκευή και εκπαίδευση, γιανα µπορεί η µικρή αριθµητικά Ελλάδα ναπαίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα σχέδια καιτις πολεµικές ενέργειες των Συµµάχων. ∆ενχρειάστηκε τίποτα παραπάνω παρά το κί-νηµα του ‘44 για να χαθεί κάθε είδους εµπι-στοσύνη προς τις ελληνικές Ένοπλες ∆υνά-µεις (Ε.∆.) και την κυβέρνηση. Η ασυνεννοη-σία, η έλλειψη οµοψυχίας και η ανοργανω-σιά είναι στοιχεία που έκτοτε επιβαρύνουντην Ελλάδα σε όλους τους τοµείς και την κα-θιστούν αφερέγγυο σύµµαχο και εταίρο. Οιεξοπλισµοί από µόνοι τους, µε όσες εγγυή-σεις για ανταποδοτικά οφέλη κι αν συνοδεύ-ονται, δεν θα καταστήσουν τη χώρα µαςισχυρή, αν δεν συνδυάζονται µε σκληρή εκ-παίδευση, ορθό σχεδιασµό, αποτελεσµατικήοργάνωση και χρηστή διοίκηση των Ε.∆.

Βιβλιογραφία

Γεωργιάδης, Σωτήριος (2005), Η ∆ράση τουΝαυτικού µας στο ∆εύτερο ΠαγκόσµιοΠόλεµο 1939-45 και η Συµβολή του στη


Συµµαχική Νίκη, www.hellenicnavy.gr/history_3945_sg.asp

∆εσποτόπουλος, Αλέξανδρος (2000), «ΗΠολεµική Προσπάθεια στο Εξωτερικό,1941-1944», Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους,, τόµ. ΙΣΤ’, (Αθήνα: ΕκδοτικήΑθηνών)

Ίρβινγκ, Ντέηβιντ (Irving, David) (2001), ΟΠόλεµος του Χίτλερ, (Αθήνα: Γκοβόστη)

Κόκκινου, ∆ιονυσίου (1970), «Αι κατά θά-λασσαν επιχειρήσεις», Ιστορία της Νεω-τέρας Ελλάδος: 1800-1945, (Αθήνα: Μέ-λισσα)

Κόκκινου, ∆ιονυσίου (1970), «Η ∆ράσις τωνΕλληνικών Υποβρυχίων», Ιστορία τηςΝεωτέρας Ελλάδος: 1800-1945, (Αθήνα:Μέλισσα)

Κόκκινου, ∆ιονυσίου (1970), «Ο Τορπιλλι-σµός της Έλλης’ », Ιστορία της Νεωτέ-ρας Ελλάδος: 1800-1945, (Αθήνα: Μέ-λισσα)

Κώνστας, Π.Ε. (1973), Η Ελληνική Εποποίΐατου 1940

Μάκσεϋ, Κέννεθ (Macksey, Kenneth) (1989),For Want of a Nail: The Impact on War of

Logistics and Communications (London:Brassey’s)

Στεφανάδη, Αδάµ (2005), «Υποβρύχιο Y-5Τρίτων: Συνέντευξη µε το µοναδικό ενζωή µέλος του πληρώµατος του βυθι-σθέντος υποβρυχίου, Αρχικελευστή ε.α.∆ηµήτριο Παπαδηµτρίου», Πόλεµος &Ιστορία, ∆εκέµβριος 2005, τεύχος 90

Τζάκσον, Πήτερ (Jackson, Peter) (2003),“France”, in Robert Boyce and JosephMaiolo, eds., The Origins of World WarTwo: The Debate Continues (Basingstoke:Palgrave)

Φωκά, ∆ηµητρίου (1952), Έκθεση σχετικάµε τη ∆ράση του Ναυτικού κατά τονΠόL·µo 1940-1944: Συνταχθείσα Βάσει,Επισήµων Στοιχείων του Γ.Ε.Ν, ΈκδοσιΠολεµικού Ναυτικού

«Η δράση των ελληνικών υποβρυχίων κατάτον 2ο Παγκόσµιο πόλεµο»,www.hellenicnavy.gr/dy_history3.asp

«Υ-1 ‘Κατσώνης’»,http://www.hellenicnavy.gr/dy_yl.asp

Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτικήστα Βαλκάνια

Εξελίξεις-Προοπτικές

B΄ Mέρος

Του Υποπλοιάρχου Ν. Αριατζή Π.Ν


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ5. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΧΕΡΣΟΝΗΣΟ – ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

5.1 ΓΕΝΙΚΑΜετά τα τέλη του 1995 διαφαίνεται µια

βαθµιαία αλλαγή της ελληνικής εξωτερικήςπολιτικής. Η αλλαγή αυτή οφείλεται κατάκύριο λόγο πρώτον στην εγκατάλειψη τηςσυγκρουσιακής πορείας µε τους γείτονεςκαι στην προώθηση της περιφερειακής συ-νεργασίας µέσω κυρίως της οικονοµικής δι-πλωµατίας, της θεαµατικής δηλαδή ανά-πτυξης των οικονοµικών σχέσεων µε τα γει-τονικά βαλκανικά κράτη. Η προοπτική κα-λύτερων ηµερών για τις εξωτερικές σχέσειςτης χώρας διαφαίνεται αρχικά µε την στα-διακή εξοµάλυνση των ελληνοαλβανικώνσχέσεων και την υπογραφή της ΕνδιάµεσηςΣυµφωνίας στην Νέα Υόρκη, που εκτονώνειτην ελληνοσκοπιανή κρίση και οµαλοποιεί(µέχρι τiς πρόσφατες εξελίξεις), τις διµερείςσχέσεις Ελλάδας και Π.Γ.∆.Μ. Παράλληλα οιφιλικές σχέσεις µε Βουλγαρία και Ρουµανίακαι η υιοθέτηση της πολιτικής «ίσων απο-στάσεων» προς τους εµπολέµους της πρώ-ην Γιουγκοσλαβίας, συµβάλουν µε την σειράτους στον εξορθολογισµό της ελληνικήςεξωτερικής πολιτικής.

5.2 Π.Γ.∆.Μ. Η µονοµερής κήρυξη ανεξαρτησίας εκ

µέρους των Αλβανοκοσοβάρων δεν πρόκει-ται να αφήσει αλώβητη την Π.Γ.∆.Μ. Η θέ-ση των Η.Π.Α. ότι πρέπει να µείνει ενωµένηδεν αφήνει σήµερα περιθώρια στο εκεί αλ-βανικό στοιχείο να εκδηλώσει δυναµικά τιςαυτονοµιστικές τάσεις του. Το κρίσιµο ζή-τηµα σε αυτή την φάση για τον αλβανικόεθνικισµό είναι η αναγνώριση του Κοσσυ-φοπεδίου και όχι το άνοιγµα ενός νέου µε-τώπου. Παρ’όλα αυτά δεν έµεινε άπρακτο.

Το συγκυβερνόν ∆ηµοκρατικό κόµµα τωνΑλβανών αποχώρησε από την κυβέρνησησυνασπισµού υπό τον Νίκολα Γκρούεφσκι.Αφενός επειδή η σλαβοµακεδονική ηγεσίαδεν εφαρµόζει πλήρως την συµφωνία τηςΑχρίδας σε ότι αφορά τα δικαιώµατα τηςαλβανικής κοινότητας και αφετέρου επειδήτα Σκόπια δεν προχωρούν στην αναγνώρι-ση του Κοσσυφοπεδίου. Οι σλαβοµακεδό-νες δεν θέλουν να διαταράξουν τις σχέσειςτους µε το Βελιγράδι. Όµως ο κύριος λόγοςείναι ότι και οι ίδιοι θεωρούν πως απειλού-νται από την προώθηση του αλβανικούεθνικισµού.

Στην πραγµατικότητα δεν έχουν τρόπογια να τον αναχαιτίσουν. Έτσι µε µία κίνησήτους οι Αλβανοί άφησαν µετέωρη την κυ-βέρνηση Γκρούεφσκι κάνοντας µια έµµεσηαλλά σαφή επίδειξη δύναµης. Η παράδοσηείναι το πρώτο σε δύναµη σλαβοµακεδονι-κό κόµµα να σχηµατίζει κυβέρνηση µε ένααπό τα δύο αλβανικά κόµµατα. Το ενδεχό-µενο να συνεργαστούν τα δύο σλαβοµακε-δονικά κόµµατα και να αφήσουν στην αντι-πολίτευση τα αλβανικά, δεν έχει µεγάλεςπιθανότητες, διότι ενδεχοµένως να είχεαποσταθεροποιητικές επιπτώσεις στηνενότητα της Π.Γ.∆.Μ. Η ενότητα αυτή στη-ρίζεται στην συµφωνία της Αχρίδας, µε τηνοποία τελείωσε ο ένοπλος αγώνας του αλ-βανικού στοιχείου. Οι σλαβοµακεδόνεςυποχρεώθηκαν να προβούν σε υποχωρή-σεις, που προηγουµένως η συζήτησηεπ’αυτών θα εθεωρείτο εθνική προδοσία.Αυτή η συµφωνία µπορεί να αποµάκρυνετον κίνδυνο γενίκευσης του εθνοτικού πο-λέµου και να επέβαλε µια ασταθή συµβίω-ση, όµως το πρόβληµα παραµένει ανοιχτό.

Στην πραγµατικότητα ο εθνικός διαχω-ρισµός έχει ήδη συντελεστεί και το χάσµαµοιάζει αγεφύρωτο, παρόλο που οι ηγέτεςτων Αλβανών του Τέτοβο αποφεύγουν ναθέσουν θέµα απόσχισης. Γνωρίζουν πολύ


καλά ότι οι Η.Π.Α. υποστηρίζουν σε αυτήτην φάση την ακεραιότητα του γειτονικούκράτους και κρατούν τον αλυτρωτισµότους σε χαµηλή ένταση επειδή δεν θέλουννα έρθουν σε αντίθεση µαζί τους. Η προτε-ραιότητά τους, άλλωστε, όλα αυτά τα χρό-νια ήταν η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυ-φοπεδίου. Στην πράξη όµως αρκετές πε-ριοχές εκφεύγουν από τον έλεγχο της κε-ντρικής εξουσίας. Ο αλβανικός εθνικισµόςδεν έχει παραιτηθεί από το όραµα της «Με-γάλης Αλβανίας». Όµως οι εξελίξεις οδη-γούν –προς το παρόν τουλάχιστον– σεδυόµισι αλβανικά κράτη. Με την ανεξαρτη-τοποίηση του Κοσσυφοπεδίου έχουµε τοδεύτερο αλβανικό κράτος και στη Π.Γ.∆.Μ.υπάρχει ατύπως το άλλο µισό. Το ενδεχό-µενο ενοποίησης Αλβανίας –Κοσσυφοπεδί-ου δεν µπορεί να αποκλειστεί, αλλά δεν εί-ναι και το πιθανότερο σενάριο. Βεβαίως δενθα πρέπει να παραληφθεί ο ανταγωνισµόςµεταξύ Τιράνων και Πρίστινας όπως επί-σης και το ότι το Τέτοβο λειτουργεί σε µε-γάλο βαθµό ως δορυφόρος της Πρίστινας.

Το δόγµα της ελληνικής εξωτερικής πολι-τικής είναι ότι τα εθνικά συµφέροντα απαι-τούν την επιβίωση της Π.Γ.∆.Μ. γιατί έτσιθα αποτραπεί η δηµιουργία µιας µεγάληςΑλβανίας και µιας µεγάλης Βουλγαρίας στασύνορά µας. Το δόγµα αυτό ενώ δεν είναιεσφαλµένο δείχνει να παγιδεύει την ελληνικήδιπλωµατία και να της κλείνει επιλογές. Είναιαλήθεια ότι το µοίρασµα του γειτονικού κρά-τους µεταξύ Αλβανίας και Βουλγαρίας θααποτελούσε µια δυσµενή εξέλιξη, αλλά κατάπάσα πιθανότητα δεν πρόκειται να συµβείδιότι οι Η.Π.Α. δεν ευνοούν την εθνική ολο-κλήρωση στα Βαλκάνια ακόµα και εκεί πουυπάρχει εθνική βούληση, όπως στην περί-πτωση των Σερβών και των Κροατών τηςΒοσνίας. Πολύ περισσότερο δεν θα υπο-χρέωναν τους σλαβοµακεδόνες να ενσωµα-τωθούν στην Βουλγαρία διότι προτιµούν µι-

κρά, αδύναµα και ευκόλως χειραγωγήσιµακράτη στην Βαλκανική ζώνη παρά εθνικάοµοιογενείς οντότητες. Αξίζει να σηµειωθείότι ο δείκτης δηµογραφικής ανάπτυξης τουαλβανικού στοιχείου είναι πολλαπλάσιοαπό το αντίστοιχο σλαβοµακεδονικό µεαποτέλεσµα στο –όχι απώτερο µέλλον- οιΑλβανοί να γίνουν πλειοψηφία και να δηµι-ουργήσουν ειρηνικά το τρίτο αλβανικό κρά-τος. Οι σλαβοµακεδόνες έχουν εναποθέσειτις ελπίδες τους στην ένταξη του κράτουςτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ,όµως όπως απέδειξε η σύνοδος του Βου-κουρεστίου το «κλειδί» για την ένταξη σεαυτούς τους οργανισµούς κατέχει η Αθήνα.Άρα κακώς η ελληνική πολιτική αυτοεγκλω-βίζεται στο δόγµα της ακεραιότητας τηςΠ.Γ.∆.Μ. όταν οι ίδιοι δείχνουν τέτοιααδιαλλαξία.

5.3 ΑΛΒΑΝΙΑ Η µεγαλύτερη πρόκληση που αντιµετω-

πίζουν τα Βαλκάνια σε πρώτη φάση και ηοποία συνδέεται τόσο µε το Κόσοβο όσοκαι µε την προοπτική διαµελισµού τηςΠ.Γ.∆.Μ. είναι η απειλή προσάρτησης αυ-τών των περιοχών στο αλβανικό κράτοςκαι η αναβίωση της «Μεγάλης Αλβανίας» ηοποία υπήρξε κατά την διάρκεια του Β΄παγκοσµίου πολέµου. Σήµερα βεβαίως ηΑλβανία είναι αδιαµφισβήτητα ο πιο πι-στός «δορυφόρος» των ΗΠΑ στην νέα κα-τάσταση που διαµορφώνεται στα Βαλκά-νια. Λόγω του γνήσιου φιλοαµερικανισµούτόσο της ηγεσίας όσο και σύσσωµου τουαλβανικού λαού µπορεί βάσιµα να εκτιµή-σει κανείς ότι η Αλβανία θα αποτελέσειστρατηγικό εταίρο των ΗΠΑ καθ’ όλη τηνδιάρκεια του ορατού µέλλοντος. Έτσι µε δε-δοµένη την φιλοαλβανική στάση των Αµερι-κανών στο θέµα του Κοσόβου, εύκολα γίνε-ται αντιληπτό ότι η στρατηγική συµµαχίαΗΠΑ – Αλβανίας καθιστά τα Τίρανα άκρως


επιθετικά στην επιδίωξη του στόχου της«Μεγάλης Αλβανίας». Αξίζει δε να σηµειω-θεί ότι ο συγκεντρωµένος αυτός πληθυ-σµός αγγίζει τα 6 εκατοµµύρια κατοίκουςµε υψηλό δηµογραφικό συντελεστή. Ενώδηλαδή είναι από τις µικρότερες πληθυ-σµιακές εθνικές οµάδες της περιοχής, σετριάντα χρόνια περίπου θα είναι 8 εκατοµ-µύρια, ισορροπώντας έτσι τους υπολοί-πους βαλκανικούς λαούς (Ελλάδα, Σερβία,Βουλγαρία). Αντίστοιχη αύξηση θα έχει καιο αριθµός των οικονοµικών µεταναστώνπου βρίσκονται στην Ελλάδα και αυτή τηνστιγµή υπολογίζονται σε 1 εκατοµµύριοπερίπου. Ο συνδυασµός του δηµογραφι-κού καλπασµού των Αλβανών και της πλη-θυσµιακής συρρίκνωσης των σλαβικώνπληθυσµών αποτελεί το σηµαντικότεροόπλο για τη δηµιουργία της «ΜεγάληςΑλβανίας». Οι δηλώσεις Μπερίσα το Νοέµ-βριο του 2005, σύµφωνα µε τις οποίες πρέ-πει να ανακηρυχθούν σε «εθνικές µειονότη-τες» όλες οι αλβανικές κοινότητες µετανα-στών που ζουν σε γειτονικά κράτη, δεί-χνουν την κατεύθυνση που θα ακολουθήσειη Αλβανία στο εγγύς µέλλον.

Αυτό είναι άκρως ανησυχητικό για την ελ-ληνική εξωτερική πολιτική η οποία έχει ωςστόχο την αποφυγή της δηµιουργίας αυτούτου µεγαλοϊδεατισµού των Αλβανών. Αυτόςο στόχος της Αθήνας είναι απόλυτα σωστόςδιότι σε αντίθετη περίπτωση αναµένεται ναοξυνθούν σε µεγάλο βαθµό οι εθνικές αντι-δράσεις και θα προκληθούν νέες πολεµικέςσυγκρούσεις απροσδιόριστης έντασης.

Όµως παρ’ όλα αυτά οι ελληνοαλβανικέςσχέσεις έχουν βελτιωθεί και η Αθήνα στηρί-ζει την είσοδο της Αλβανίας στους ευρωατ-λαντικούς θεσµούς όπως διαπιστώσαµε κα-τά την σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι.

5.4 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Η Βουλγαρία σε αυτή την φάση είναι ένας

αµερικανικός δορυφόρος. Έχει συµµετάσχειµε προθυµία σε όλους τους πολέµους πουδιεξήγαγαν οι ΗΠΑ προσδοκώντας οφέληπολιτικά και οικονοµικά. Η Σόφια δεν επιθυ-µεί να χρησιµοποιηθεί ανοιχτά εναντίον τηςΡωσίας, αλλά η ίδια δεν πρόκειται να κάνεικάτι για να σταµατήσει µια ενδεχόµενη χρη-σιµοποίησή της εφόσον το αποφασίσει ηΟυάσιγκτον. ∆εδοµένης της ολοκληρωτικήςοικονοµικής εξάρτησης της Βουλγαρίας απότην Ευρωπαϊκή Ένωση, σταδιακά αναµένε-ται ενίσχυση και της γερµανικής επιρροήςστη χώρα. Φυσικά το µείζον πρόβληµα τηςΒουλγαρίας είναι ο κίνδυνος πολιτικής δορυ-φοροποίησής της γύρω από την Τουρκία µέ-σω της αποτελεσµατικής αξιοποίησης τουπολιτικού βάρους της τουρκικής µειονότη-τας για συστηµατικό επηρεασµό του βουλ-γαρικού δηµόσιου βίου. Στο βαθµό που δια-µορφώνεται σιγά σιγά µια αστική άρχουσατάξη, όσο υποτελής και αν είναι προς τιςΗΠΑ, κάποια στιγµή θα διαπιστώσει ότι δενείναι στο άµεσο υλικό συµφέρον της η υπο-ταγή στην Άγκυρα και θα αντιδράσει, πετώ-ντας κατ’ αρχάς το κόµµα της τουρκικής µει-ονότητας εκτός κυβέρνησης.

5.5 ΣΕΡΒΙΑΗ Σερβία από ηγεµονική δύναµη των

Βαλκανίων επί Γιουγκοσλαβίας έχει υπο-βαθµιστεί σε ένα ανίσχυρο κράτος το οποίοδεν έχει ούτε καν έξοδο στη θάλασσα µετάτην απόσχιση του Μαυροβουνίου. Η πολι-τική ηγεσία της χώρας διολισθαίνει όλο καιπερισσότερο προς θέσεις υποτέλειας στη∆ύση. Πιθανότατα αν δεν είχε την πρόσφα-τη αποφασιστική στήριξη της Ρωσίας, τοΒελιγράδι θα είχε υποκύψει και θα είχεαποδεχτεί και την απόσπαση του Κοσό-βου. ∆υστυχώς η συµµαχία µε την Σερβίαδεν µπορεί να αποτελεί τον κεντρικό άξονατης ελληνικής βαλκανικής πολιτικής, όπωςσυνέβαινε έντονα κατά την δεκαετία του


1990, αλλά και τις προηγούµενες δεκαετίεςκαι ουσιαστικά ολόκληρο τον εικοστό αιώ-να. Αυτό δεν σηµαίνει εγκατάλειψη των ελ-ληνοσερβικών σχέσεων και της ελληνοσερ-βικής φιλίας, αλλά συνειδητοποίηση καιαποδοχή του γεγονότος ότι αυτές οι σχέ-σεις έχουν πλέον µικρότερη σηµασία καιεπιδρούν λιγότερο από πριν στην διαµόρ-φωση της κατάστασης στα Βαλκάνια.

5.6 ΣΛΟΒΕΝΙΑ - ΚΡΟΑΤΙΑΑξιοπρόσεκτο είναι ότι αµφότερες δεν

θέλουν καν να αναφέρονται ως βαλκανικέςχώρες. Θεωρούν ότι ανήκουν στην ΚεντρικήΕυρώπη και είναι τυφλά προσκολληµένεςστην πολιτική της Γερµανίας. Ο λαός και ηηγεσία της Σλοβενίας διακατέχονται απόσφοδρή επιθυµία να είχε καταστεί καντόνιτης Αυστρίας, εάν ήταν δυνατόν. Η δε Κρο-ατία παρά τον φιλογερµανικό χαρακτήρατης βρίσκεται υπό ισχυρή αµερικανική επιρ-ροή λόγω της κατάστασης που επικρατείστη Βοσνία και του γεγονότος ότι η Ουάσι-γκτον την έχει καταστήσει προστάτιδα δύ-ναµη των µουσουλµάνων της Βοσνίας.

5.7 ΒΟΣΝΙΑ - ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΑυτά τα δύο κράτη είναι και τα δύο τεχνη-

τά κατασκευάσµατα. Η Βοσνία είναι ένα πο-λυδάπανο αµερικανικό προτεκτοράτο τοοποίο µακροπρόθεσµα είναι αδύνατο ναεπιβιώσει ως ενιαία χώρα. Κατά πάσα πιθα-νότητα κάποια στιγµή οι Σέρβοι και οι Κροά-τες της Βοσνίας θα ενωθούν µε τις αντίστοι-χες µητέρες – πατρίδες και τα εδάφη τουςθα προσαρτηθούν στις δύο χώρες, αφήνο-ντας στην καλύτερη περίπτωση ένα κρατί-διο µουσουλµάνων γύρω από το Σεράγεβο.Για την ώρα πάντως είναι ένα κράτος πουείναι αδύνατο να διοικηθεί συνολικά από τιςτρεις ενότητες που το απαρτίζουν οπότεδεν είναι δυνατό να συζητήσει κανείς περίπολιτικής συµµαχίας µε την χώρα αυτή.

Το Μαυροβούνιο, ένα επίσης τεχνητόκρατίδιο, δεν έχει καν το πρόσχηµα της χω-ριστής εθνότητας. Ανέκαθεν οι Μαυροβού-νιοι θεωρούνταν Σέρβοι και η σηµερινή τουαπόσχιση από την Σερβία οφείλεται στοχρήσιµο χαρακτηριστικό (για την Ευρωπαι-κή Ένωση και τις ΗΠΑ) ότι φράζει την διέ-ξοδο της Σερβίας προς την θάλασσα, οπό-τε αποτελεί σηµαντικό µοχλό στα χέριατους ώστε να διαµορφώνονται οι όροι βά-σει των οποίων θα έχει πρόσβαση στη θά-λασσα. Αυτονόητο είναι ότι ούτε και µε τοΜαυροβούνιο είναι δυνατόν να συζητήσεικανείς σοβαρά για την συγκρότηση «βαλκα-νικού µετώπου».

5.8 ΚΟΣΟΒΟΌσο αφορά το Κόσοβο, αυτό γεννιέται

εξαρχής ως αµερικανικό προτεκτοράτο.Ουσιαστικά αποτελεί ένα µεταβατικό κρα-τικό µόρφωµα στην πορεία προς την «Με-γάλη Αλβανία», ανεξαρτήτως των ισχυρι-σµών που έχουν προβληθεί για να δικαιολο-γήσουν την ανεξαρτητοποίησή του. Σαρά-ντα µια χώρες έχουν αναγνωρίσει την ανε-ξαρτησία του, ενώ αξίζει να σηµειωθεί, ότιη Αθήνα παρ’ όλες τις πιέσεις που έχει δε-χτεί δεν το έχει αναγνωρίσει.

5.9 ΡΟΥΜΑΝΙΑ Η σηµερινή πολιτική ηγεσία της χώρας

µιλάει για «στρατηγικό άξονα Βουκουρεστί-ου – Ουάσιγκτον - Λονδίνου». Η πολιτικήελίτ πιστεύει ότι η Ρουµανία ανήκει στηνΚεντρική Ευρώπη και προσπαθεί να βρειτρόπους ένταξης στις αντίστοιχες ευρω-παϊκές ελίτ. Όσον αφορά την εξωτερικήπολιτική το κεφαλαιώδες ζήτηµα που υπα-γορεύει τελικά την στάση της είναι η ύπαρ-ξη της µεγάλης ουγγρικής µειονότητας.Έτσι το Βουκουρέστι είναι αντίθετο στηνµονοµερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίαςτου Κόσσοβου και αντιτάσσεται έντονα σε


αυτή, από κοινού µε την Ελλάδα, επειδήφοβάται ότι σε επόµενη φάση δεν αποκλεί-εται καθόλου να αντιµετωπίσει και το ίδιοανάλογες καταστάσεις µε την ουγγρική µει-ονότητα.

5.10 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑΜετά το 1995, η οικονοµική διπλωµατία

αποτέλεσε τη βασική συνιστώσα της πα-ρουσίας και επιρροής της Ελλάδας σταΒαλκάνια. Με την θεαµατική ανάπτυξητων οικονοµικών της σχέσεων, η Ελλάδακαθίσταται ένας µείζων οικονοµικός εταί-ρος των τριών βορείων γειτόνων της(Π.Γ.∆.Μ., πρώην Γιουγκοσλαβία και Ρου-µανία). Μετά την υπογραφή της Ενδιάµε-σης Συµφωνίας οι εµπορικές συναλλαγέςΕλλάδας – Π.Γ.∆.Μ. απογειώνονται σε τέ-τοιο βαθµό, ώστε η Ελλάδα να σκαρφαλώ-σει σταδιακά στην τρίτη θέση ως χώραπροορισµού των εξαγωγών της Π.Γ.∆.Μ.και στην δεύτερη χώρα προέλευσης των ει-σαγωγών της τελευταίας. Η κατάστασηαυτή σε καµία περίπτωση δεν θα µπορού-σε να χαρακτηριστεί προσωρινή, καθώς ητάση συµµετοχής της Ελλάδας στις εξαγω-γές και εισαγωγές της ΠΓ∆Μ διευρύνεταισυνεχώς, ενώ το ισοζύγιο των εµπορικώνσυναλλαγών είναι έντονα πλεονασµατικόγια την Ελλάδα. Για να γίνει αντιληπτό τοεντυπωσιακό µέγεθος της Ελληνικής οικο-νοµικής πολιτικής, αρκεί να σηµειωθεί ότιαπό το 1990 και µετά περισσότερες από3500 ελληνικές επιχειρήσεις έχουν δραστη-ριοποιηθεί στην βαλκανική χερσόνησο µεεπενδύσεις που ξεπερνούν σήµερα τα 20δισεκατοµµύρια δολάρια, έχοντας δηµιουρ-γήσει 200000 θέσεις εργασίας.

Επίσης µέσω του Ελληνικού Σχεδίου γιατην Οικονοµική Ανασυγκρότηση των Βαλ-κανίων (ΕΣΟΑΒ), µέχρι το 2011 θα έχει δα-πανήσει 550 εκατοµµύρια ευρώ στηρίζο-ντας την πολιτική, οικονοµική και κοινωνική

σταθερότητα των βαλκανικών κρατών.Επίσης η ελληνική οικονοµία αξιοποιεί εδώκαι χρόνια το φτηνό εργατικό δυναµικό χω-ρών όπως η Βουλγαρία, η Αλβανία κλπ. Βέ-βαια οι ελληνικές επιχειρήσεις που δραστη-ριοποιούνται στα Βαλκάνια σίγουρα θααντιµετωπίσουν αυξηµένη πίεση τώρα πουθα οµαλοποιηθεί η λειτουργία της καπιτα-λιστικής αγοράς µέσω της ένταξής τουςστην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ανάπτυξη τωνοικονοµικών σχέσεων, περιλαµβάνει µιαπολιτική διάσταση που ενισχύεται µε νέοπεριεχόµενο και βαρύτητα καθώς η Ελλάδααποκτά πλέον «ειδικό βάρος» για τα περισ-σότερα βαλκανικά κράτη.

Υπάρχει πάντως ένα ζήτηµα που προ-καλεί εντύπωση: Κατά κανένα τρόπο ηαναφερόµενη οικονοµική διείσδυση των ελ-ληνικών επιχειρήσεων στις βαλκανικές χώ-ρες δεν µεταφράζεται σε πολιτική επιρροήεπί των κυβερνήσεων των χωρών αυτών,ώστε τουλάχιστον να µην υιοθετούν εχθρι-κή στάση σε κρίσιµα για την Ελλάδα θέµα-τα. Σε αυτό το καταρχήν ασυνήθιστο φαι-νόµενο δύο ερµηνείες θα µπορούσαν να δο-θούν. Η πρώτη είναι ότι η ελληνική επιχει-ρηµατική διείσδυση στα Βαλκάνια είναι πο-λύ πιο ευκαιριακή από όσο συνήθως πα-ρουσιάζεται, οπότε φυσιολογικό είναι ναµην έχει και αξιόλογο πολιτικό βάρος. Ηδεύτερη εξήγηση είναι πως οι εκάστοτε ελ-ληνικές κυβερνήσεις αδιαφορούν ή δενµπορούν να µετουσιώσουν την οικονοµικήσε πολιτική επιρροή, κάτι για το οποίο βε-βαίως απαιτείται σκληρή, επίµονη και συ-στηµατική επιρροή. Ευνόητο είναι πως ηµία ερµηνεία δεν αποκλείει την άλλη και τοπιθανότερο είναι πως έχουµε να κάνουµεµε συνδυασµό και των δύο, µε τελικό απο-τέλεσµα να µην µπορεί να πραγµατοποιη-θεί ο αναµενόµενος «πρωταγωνιστικός ρό-λος» της Ελλάδας στα Βαλκάνια. Έτσι πα-ρατηρούµε την Αθήνα να έχει µειονεκτική


θέση απέναντι στα Σκόπια και να προσπα-θεί επίµονα να κάνει τους σλαβοµακεδόνεςνα δεχτούν µια συµβιβαστική σύνθετη ονο-µασία. Τα Σκόπια δε απορρίπτουν περι-φρονητικά τις ελληνικές θέσεις συνδιαλλα-γής και συνεχίζουν µια άκρως προκλητικήρητορική.

5.11 Η ΕΛΛΑ∆Α ΣΤΟ ΠΑΙΧΝΙ∆Ι ΤΩΝ ΑΓΩΓΩΝΕίναι γεγονός ότι η Ελλάδα καθίσταται

σταδιακά ενεργειακός κόµβος µεταφοράςπετρελαίου και φυσικού αερίου αναβαθµί-ζοντας την στρατηγική της θέση στην ευ-ρύτερη περιοχή. Η Αθήνα σωστά εκτιµά ότιη Ρωσία είναι ο µοναδικός ισχυρός παράγο-ντας, τα στρατηγικά συµφέροντα τουοποίου εξυπηρετούνται από την αναχαίτι-ση και την συρρίκνωση της επιρροής τηςΤουρκίας στα Βαλκάνια. Τα συµφέρονταΜόσχας – Άγκυρας είναι ανταγωνιστικά καιεπιπλέον το Κρεµλίνο έχει την δυνατότητανα περιορίσει την τουρκική επιρροή στην

περιοχή µας. Επίσης η Ελλάδα κατορθώνεινα εξασφαλίσει εναλλακτικές πηγές ενέρ-γειας όσον αφορά το πετρέλαιο και το φυ-σικό αέριο. Αξίζει να σηµειωθεί η σθεναρήστάση στις πιέσεις των Αµερικανών για ναµην υπογραφούν οι συµφωνίες για τουςαγωγούς Μπουργκάς – Αλεξανδρούποληςκαι του South Stream που οµολογουµένωςήταν µία ευχάριστη έκπληξη.

5.12 ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣΜέσω της παρουσίας των ελληνικών µο-

νάδων στις ειρηνευτικές αποστολές, είναιφανερό ότι η απόφαση του ΥΠΕΞ είναι ησυνεχής παρουσία στην περιοχή, θέλονταςνα δείξει ότι η Ελλάδα είναι ενεργό µέλοςστα Βαλκάνια. Επίσης η Ελληνική Αστυνο-µία, σε συνεργασία µε το Υπουργείο Εξωτε-ρικών, έχει τοποθετήσει Αστυνοµικούς Συν-δέσµους στην Αλβανία, την ΠΓ∆Μ, τηνΒουλγαρία, την Ρουµανία, την Σερβία &Mαυροβούνιο, την Βοσνία & Ερζεγοβίνη καιτην Κροατία. Επίσης, Αστυνοµικός Σύνδε-

Οι αγωγοί φυσικού αερίου που διέρχονται από την Ελλάδα.


σµος έχει τοποθετηθεί στο Κέντρο του SECI(Southeastern Europe Co-operation Initiative-Πρωτοβουλία Συνεργασίας Ν.Α.Ευρώπης),που εδρεύει στο Βουκουρέστι.

5.13 ΙΣΧΥΣ Η΄ ∆ΙΕΘΝΕΣ ∆ΙΚΑΙΟ Η κυρίαρχη διπλωµατική φιλοσοφία στην

Ελλάδα δείχνει να υποστηρίζει ότι ακόµα καιαν τα εθνικά συµφέροντα ρυθµίζουν την συ-µπεριφορά του κράτους, το διεθνές δίκαιοείναι που πρέπει να ρυθµίζει τις σχέσεις. Συ-νεπώς εφόσον η Ελλάδα συµπεριφέρεται ωςένα «φιλήσυχο» κράτος αρκεί να σέβεται τοδιεθνές δίκαιο για να εξασφαλίζει την προ-στασία της διεθνούς κοινότητας. Αυτό δεί-χνει να είναι εκτός πραγµατικότητας αφούδιαψεύδεται διαρκώς. Για παράδειγµα ηΤουρκία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, όπουτης δοθεί ευκαιρία, χωρίς κανένα αντίκτυπο.

Αυτό συµβαίνει διότι οι διεθνείς σχέσειςδεν κρίνονται κυρίως στο νοµικό επίπεδο,αλλά στο επίπεδο του συσχετισµού δυνά-µεων. Οι διεθνείς σχέσεις είναι πρωτίστωςένα ανταγωνιστικό πεδίο συσχετισµώνισχύος. Όποιος έχει ισχύ επιτυγχάνει, ενώο ανίσχυρος συνθλίβεται. Το διεθνές δίκαιοεπιβάλλει απλώς κάποιους περιορισµούςστην απόλυτη επιβολή του ισχυρότερου –δεν την ακυρώνει. Η Ελλάδα δυστυχώς δεί-χνει να έχει παραιτηθεί από την άσκησηπολιτικής ισχύος. Καταφεύγει πάντα στηνεπίκληση του διεθνούς δικαίου που υποτί-θεται ότι την ευνοεί. Νοµίζουµε ότι επειδή«έχουµε δίκιο» θα µας υποστηρίξουν όλοι οιάλλοι. Όµως αν η Ελλάδα δεν θέλει να δια-κινδυνεύσει για την υπεράσπιση των δικαί-ων της, κανείς δεν θα βρεθεί να κινδυνεύσειγια λογαριασµό της.

Εξάλλου το διεθνές δίκαιο δεν είναι σα-φές, ούτε εφαρµόζεται πάντα, ούτε υπάρ-χουν «αυτόµατοι µηχανισµοί» επιβολής του.∆είχνει να λαµβάνει πολύ περισσότερουπόψη τα συµφέροντα των ισχυρών, παρά

των λιγότερο ισχυρών. «Για την ακρίβεια, τοδιεθνές δίκαιο είναι αρχή νοµιµοποίησης συ-σχετισµών ισχύος, µάλλον, παρά µέσονυποκατάστασης των συσχετισµών ισχύος».

5.14 ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑΟι ελληνοτουρκικές σχέσεις µετά το

1990,επηρεάζονται από την βαλκανική πα-ράµετρο, κατά τρόπο αρνητικό για τηνΕλλάδα. Οι γειτονικές βαλκανικές χώρες δενπροσφέρονται να υποστηρίξουν την Ελλά-δα στη διαµάχη της µε την Τουρκία, ενώαντίθετα η Τουρκία καταφέρνει να τις χρη-σιµοποιήσει για δικούς της σκοπούς. Η δια-φορετική προσέγγιση Ελλάδας και Τουρ-κίας στο γιουγκοσλαβικό, είχε επίσης επι-πτώσεις καθόσον αφορά την διαµόρφωσητης πολιτικής των νέων κρατών.

Στην Αλβανία, η Τουρκία εκµεταλλεύεταιτην ενίοτε παράλληλη φοβία της χώραςαυτής για άµυνα και ιδιαίτερα το φόβο τηςέναντι της Ελλάδας. Η Αλβανία θεωρεί ότι ηΤουρκία θα τη βοηθήσει σε περίπτωση επί-θεσης της Ελλάδας εναντίον της, και πέραντης παραδοσιακής συγγένειας µεταξύ τωνοµόθρησκων κατά πλειοψηφία των δύοεθνών, ενώ παράλληλα δίνει και την ευκαι-ρία στην Τουρκία για µία έξοδο και στηνΑδριατική.

Ως προς την ΠΓ∆Μ, η Τουρκία έσπευσενα την αναγνωρίσει µε το συνταγµατικότης όνοµα, και να της παρέχει κάθε δυνατήσυνηγορία στην διαµάχη της µε την Ελλάδαγια την ονοµασία. Μικρής εµβέλειας συντε-λεστής είναι επίσης και η µουσουλµανικήµειονότητα στα Σκόπια. Ο βαθµός τηςτούρκικης επιρροής στις εξωτερικές υπο-θέσεις φάνηκε και από τη δυσκολία της χώ-ρας αυτής να συνάψει σχέσεις µε την ∆ηµο-κρατία της Κύπρου.

Οι καλές σχέσεις που διατηρεί η Ελλάδαµε την Βουλγαρία δεν κατέστη δυνατόν επί-σης να οδηγήσουν µετά το πέρας του διπο-


λικού συστήµατος, στην εξασφάλιση τηςυποστήριξης της χώρας αυτής στα ελληνο-τουρκικά ζητήµατα. Αφενός το κόµµα πουίδρυσε η τουρκοµουσουλµανική µειονότηταστην Βουλγαρία, κατέλαβε λόγω των εκλογι-κών συσχετισµών, ρυθµιστικό ρόλο στα πο-λιτικά πράγµατα της χώρας, και αφετέρου ηπαρέµβαση των ΗΠΑ για τήρηση ισορρο-πίας στις σχέσεις της µε την Τουρκία και τηνΕλλάδα, δεν επέτρεψαν και µεγαλύτερηπροσέγγιση µεταξύ των δύο χώρων-κάτιπου φαίνεται µπορεί να αλλάξει µετά τηνυπογραφή για την κατασκευή του πετρελαι-αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη.

Η Σερβία, απασχοληµένη µε τα δικά τηςθέµατα, δεν ήταν σε θέση να εφαρµόσει κά-ποια ιδιαίτερη πολιτική ως προς τα ελληνο-τουρκικά. Η Βοσνία και το κροατοµου-σουλµανικό τµήµα της, ήταν προκατειληµ-µένο εναντίον της Ελλάδας λόγω της θεω-ρούµενης ως φιλοσερβικής πολιτικής τηςστο γιουγκοσλαβικό. Η Κροατία και η Σλο-βενία ακολούθησαν πολιτική ίσων και πά-ντως µεγάλων αποστάσεων. Τέλος η Ρου-µανία, φαίνεται πως τηρεί πολιτική ίσωναποστάσεων από τις δύο χώρες λόγω τηςγνήσιας έλλειψης αισθηµάτων ή συµφερό-ντων και προς τις δύο χώρες.

∆υστυχώς οι τελευταίες εξελίξεις έχουναυξήσει πολύ την Τουρκική επιρροή σταΒαλκάνια. Οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίαςσε αυτή την φάση καθορίζονται, πρώτοναπό την πορεία ένταξης της Τουρκίας στηνΕυρωπαϊκή Ένωση – και στο πλαίσιο αυτόαπό την προσπάθεια της Άγκυρας να κα-τοχυρώσει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο τιςβλέψεις της εναντίον της Ελλάδας. Και δεύ-τερον από το χειρισµό του Κυπριακού µετάτο ΟΧΙ στο σχέδιο ΑΝΑΝ. Η επικρατούσααντίληψη στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό εί-ναι ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας θατην οδηγήσει σε µια ηπιότερη, πιο πολιτι-σµένη συµπεριφορά η οποία θα διευκολύ-

νει επίσης την επίλυση των ελληνοτουρκι-κών προβληµάτων όπως επίσης και τουΚυπριακού. Κάτι τέτοιο όµως φαίνεται ότιδεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα.Η Τουρκία απαιτεί να τους συµπεριφέρο-νται οι άλλες χώρες ως ηγεµονική δύναµηκαι η ένταξή της θα αλλάξει αναπότρεπτατα γεωπολιτικά δεδοµένα. Αν η ελληνικήπολιτική ηγεσία δεν αντιληφθεί σε βάθοςότι µε αυτό τον τρόπο και µε τέτοιουςόρους διαπραγµατεύεται η Τουρκία τηνένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ώστενα χαράξει πάνω στην βάση αυτών τηστρατηγική της στα ελληνοτουρκικά, θαυφίσταται διαδοχικές ήττες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Για την Ελλάδα, η προοπτική να κατα-κτήσει την ηγετική θέση στην πολιτική καιοικονοµική σκηνή της ΝΑ Ευρώπης, αν καιαποτελεί την καλύτερη ελπίδα για αναβάθ-µιση του γεωστρατηγικού της βάρους στηνπεριοχή των Βαλκανίων και την εξισορρό-πηση της γεωπολιτικής σηµασίας τηςΤουρκίας, χάθηκε την δεκαετία του 1990,στην γιουγκοσλάβικη κρίση, αν και της προ-τάθηκε από τις ΗΠΑ, διότι αναλώθηκε στηνδιαµάχη µε την ονοµασία µε την ΠΓ∆Μ, µεέναν τρόπο που την έφερε σε δυσχερή θέ-ση στα µάτια των εταίρων µας. Χρήσιµηόµως είναι, στο τέλος αυτού του δοκιµίου,η παραβολή κάποιων συµπερασµάτων κα-θώς και προτάσεων που µας οδήγησε ηανάλυση για ζητήµατα που βρίσκονταιστην άµεση επικαιρότητα αυτή την εποχή.

Σε ότι αφορά το Κόσοβο, η Ελλάδα σεκαµιά περίπτωση δεν πρέπει να αναγνωρί-σει την ανεξαρτησία του, αν αυτή ανακη-ρυχθεί χωρίς την συγκατάθεση της Σερ-βίας. Κανένα πραγµατικό ή υποθετικόαντάλλαγµα εκ µέρους των ΗΠΑ σε άλλαθέµατα ελληνικού ενδιαφέροντος (για πα-


ράδειγµα, υποσχέσεις για ρύθµιση του ονό-µατος των Σκοπίων) και κανενός είδους«αλληλεγγύη» µε τις υπόλοιπες χώρες τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης δεν µπορεί να καλύ-ψει την ζηµιά που πιθανότατα θα προκλη-θεί στην Κύπρο από µια τέτοια εξέλιξη.Αποδοχή µονοµερούς ανεξαρτητοποίησηςτου Κοσόβου ισοδυναµεί µε ταχύτατη διε-θνή αναγνώριση ως ανεξάρτητου κράτουςτου παράνοµου κατοχικού κράτους στοβόρειο τµήµα της Κύπρου.

Αναφορικά µε την ονοµασία της ΠΓ∆Μυφίσταται καταρχήν το θέµα του αν θαπρέπει να εµµείνει η ελληνική πολιτική ηγε-σία στην υποχώρηση που έχει κάνει αποδε-χόµενη τη σύνθετη ονοµασία µετά τηναπόρριψή της από την ηγεσία των Σκο-πίων. Πρόσθετος παράγοντας προβληµα-τισµού είναι το γεγονός ότι η ΠΓ∆Μ θα βρε-

θεί εκ νέου σε βίαιη περιδίνηση αποσχιστι-κών τάσεων των Αλβανών που ζουν στηχώρα µόλις ανεξαρτητοποιηθεί το Κόσοβο,µε πολύ περιορισµένες πιθανότητες µα-κροπρόθεσµης επιβίωσής της ως ενιαίαςχώρας. Στην περίπτωση πάντως που πα-ρά την αντίθετη γνώµη του λαού η πολιτικήηγεσία συνεχίσει να επιµένει στη σύνθετηονοµασία και τα Σκόπια συνεχίσουν να τηναπορρίπτουν, η Αθήνα πρέπει να παραµεί-νει ανυποχώρητη στη θέση της προβολήςβέτο στην ένταξη της ΠΓ∆Μ στην Ευρω-παική Ένωση και στο ΝΑΤΟ. Η στάση αυτήπρέπει να παραταθεί επί όσο χρονικό διά-στηµα η ΠΓ∆Μ αρνείται την εξεύρεση σύν-θετης ονοµασίας κοινής αποδοχής µε τηνΑθήνα, ονοµασίας για διεθνή και όχι µόνογια διµερή χρήση. Αν τα Σκόπια δεν κάνουνκίνηση καλής θέλησης θα πρέπει η Αθήνα


να αναπροσαρµόσει το δόγµα της εξωτερι-κής πολιτικής ότι θα πρέπει να είναι ευνοϊ-κά διακείµενη προς την εσαεί ύπαρξη τουκράτους της ΠΓ∆Μ. Σε µια τέτοια περί-πτωση, η συνέχιση της ύπαρξής του µπο-ρεί να αποβεί µεγαλύτερος αποσταθερο-ποιητικός παράγοντας από το διαµελισµότου µεταξύ των Αλβανών και των Σλάβωνκατοίκων του και την απορρόφηση ή όχιτων κοµµατιών που θα προκύψουν από τασυγγενή γειτονικά κράτη. Τα Σκόπια µε τηναµερικανική υποστήριξη έχουν ανοίξει µέ-τωπα εναντίον της Αλβανίας, της Ελλάδαςκαι προσφάτως της Βουλγαρίας. Αν νοµί-ζουν ότι τους αρκεί η υποστήριξη των ΗΠΑγια να επιβιώσουν µέσα σε ένα περιβάλλονπου η ΠΓ∆Μ το µετατρέπει σε εχθρικό,ίσως να είναι αργά όταν θα συνειδητοποιή-σουν τη βαρύτητα του σφάλµατός τους.

Ριζικός αναπροσανατολισµός απαιτείταιστην πολιτική απέναντι στην Τουρκία.Πρώτον πρέπει να υπάρξει δέσµευση απότα ελληνικά κόµµατα ότι θα προκηρυχθείδηµοψήφισµα για την ένταξη ή όχι τηςΤουρκίας στη Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι ένααπό τα πολύ σηµαντικά πράγµατα πουχρειάζεται η γνώµη του ελληνικού λαού.∆εύτερον, πρέπει να σκληρύνει πολύ η στά-ση της Αθήνας απέναντι στην Άγκυρα ανα-φορικά µε την άρνησή της να συζητήσειπρος οποιοδήποτε στοιχείο «ευρωπαϊκούκεκτηµένου» συνιστά υποψία έµµεσης ανα-γνώρισης της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας. Τρί-τος στόχος της ελληνικής πολιτικής ηγεσίαςπρέπει να είναι η αποτροπή της «ευρωκα-τοχύρωσης » των τουρκικών βλέψεων ενα-ντίον της Ελλάδας. Το επιχείρηµα ότι συµ-φέρει την Ελλάδα η ένταξη της Τουρκίαςστην Ευρωπαϊκή Ένωση επειδή έτσι θα«εξευρωπαιστεί», µε αποτέλεσµα να οδηγη-θούµε σε µια σχεδόν αυτόµατη ρύθµιση τωνελληνοτουρκικών διαφορών δείχνει να είναιαβάσιµο. Το χειρότερο είναι πως ο εγκλωβι-

σµός σε αυτό οδηγεί σε αλλεπάλληλες υπο-χωρήσεις και ανοχή απέναντι σε επιθετικέςπράξεις της Τουρκίας που αντικειµενικά«ευρωκατοχυρώνουν» τις τουρκικές βλέ-ψεις. Είναι παράλογο να εξακολουθεί ναισχύει το casus belli της τουρκικής Βουλής,να απειλεί δηλαδή µε πόλεµο µια υποψήφιαπρος ένταξη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωσηµια άλλη χώρα µέλος αν ασκήσει το δικαίω-µα που της δίνει το ∆ιεθνές ∆ίκαιο. Και όµωςη άρση του δεν έχει ακόµα τεθεί ως όρος συ-νέχισης των ευρωτουρκικών ενταξιακώνδιαπραγµατεύσεων. Τέλος θα πρέπει η ελ-ληνική πλευρά να µην υποκύψει στις απαι-τήσεις της ενεργειακής πολιτικής των ΗΠΑκαι να µην επιτρέψει να καταστεί η Ελλάδαενεργειακός όµηρος της Τουρκίας.

Υπάρχει έδαφος να είναι κατά βάση φιλι-κές οι σχέσεις της Ελλάδας µε την Βουλγα-ρία και την Ρουµανία, παρ’ όλο που βρίσκο-νται και οι δύο σε φάση αµερικανολαγνείαςκαι µεγαλοϊδεατικής απογείωσης. Αυτή ητάση πιθανότατα θα µειωθεί στο άµεσο

Oικονοµική ανάπτυξη στα Βαλκάνια


µέλλον. Η Βουλγαρία αντιµετωπίζει άµεσηαπειλή δορυφοροποίησης από την Τουρκία.Αθήνα και Σόφια έχουν αντικειµενικά κοινόσυµφέρον να αντιταχθούν στις ηγεµονικέςβλέψεις της Άγκυρας εναντίον τους και δεναποκλείεται αυτό τελικά να πρυτανεύσει,έστω και µε πολύ περισσότερες δυσκολίεςσήµερα από ότι παλιότερα. Οι οικονοµικέςσχέσεις των δύο κρατών είναι εκτεταµένεςκαι σηµαντικές, προβλήµατα διεκδικήσεωνκαι εδαφικών βλέψεων δεν υπάρχουν, οπό-τε µια µελλοντική προσέγγιση στη βάση τηςαντίστασης εναντίον της τουρκικής ηγεµο-νίας µπορεί να στηριχθεί ικανοποιητικά, ανυπάρξει σε πολιτικό επίπεδο.

Όσον αφορά την Ρουµανία στις νέεςσυνθήκες που επικρατούν στα Βαλκάνιαέχει υπονοµευτεί ο παραδοσιακός φιλο-τουρκικός χαρακτήρας της ρουµανικήςεξωτερικής πολιτικής. Αιτία είναι ο σταδια-κά αυξανόµενος ανταγωνισµός που έχουνΤουρκία και Ρουµανία για το ποια θα είναι ηαιχµή του δόρατος της εξωτερικής πολιτι-κής των ΗΠΑ στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτόµπορεί να αποτελέσει µια καλή βάση γιασυνεργασία Ελλάδας – Ρουµανίας.

Οι σχέσεις της Ελλάδας µε την Σερβίααναµένεται να παραµείνουν φιλικές, όπωςκαι µε τους Σέρβους της Βοσνίας. Όµωςµπορούν να υποστούν µεγάλο πλήγµα αν ηΑθήνα υποχωρήσει στις πιέσεις των ΗΠΑκαι αναγνωρίσει την µονοµερή ανεξαρτησίατου Κοσόβου. Πέρα από αυτό, η αλήθεια εί-ναι ότι η σηµερινή δραµατική υποβάθµισητης Σερβίας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι δενµπορεί να αποτελέσει τον άξονα της βαλκα-νικής πολιτικής της Ελλάδας, λόγω του µει-ωµένου διεθνούς κύρους της χώρας.

Απέναντι στο Μαυροβούνιο, αυτό τοδεύτερο σερβικό κράτος που έχει δηµιουρ-γηθεί για την διαφύλαξη συµφερόντων πο-λιτικοεπιχειρηµατικών οµάδων και είναιαπολύτως αφοσιωµένο στις ΗΠΑ, η Αθήνα

δεν έχει να κάνει τίποτα παραπάνω από τονα αξιοποιήσει τις όποιες δυνατότητες δη-µιουργεί αυτή η πολιτική της ηγεσίας του.Οι ελληνικές επιχειρήσεις θα χρειαστούνσκληρό αγώνα για να κρατήσουν τις σηµε-ρινές θέσεις τους λόγω εισροής κεφαλαίωνύποπτης προέλευσης.

Το σοβαρότερο πρόβληµα που έχει νααντιµετωπίσει η εξωτερική πολιτική τηςΕλλάδας στα Βαλκάνια είναι το πρόβληµατης Αλβανίας και η επιδίωξη των Τιράνων ναπροωθήσουν τη ίδρυση της «Μεγάλης Αλβα-νίας», µε την ενσωµάτωση του Κοσόβου καιτων περιοχών της ΠΓ∆Μ που κατοικείταιαπό Αλβανούς. Ήδη έχουν γίνει αποφασιστι-κά βήµατα µε την ντε φάκτο ανεξαρτησίατου Κοσόβου, ενώ παράλληλα οι Αλβανοί τηςΠΓ∆Μ έχουν αναγνωριστεί ως «συστατικήεθνότητα» του κράτους αυτού και όχι ως µει-ονότητα. Αυτό σηµαίνει από πλευράς ∆ιε-θνούς ∆ικαίου ότι είναι πιο εύκολη η απόσχι-ση των Αλβανών και των περιοχών τους απότην ΠΓ∆Μ. Έτσι η Αλβανία µε την ανοχή τωνΗΠΑ είναι εξαιρετικά επιθετική µε αυτή τηνπροοπτική. Από στρατηγική δε πλευρά ηΑλβανία είναι ο µεγαλύτερος παράγονταςαστάθειας στην περιοχή. Η ενόχληση τηςΕλλάδας είναι απόρροια του φόβου ότι,πρώτον, όσον ενισχύεται ο εθνικισµός τωνΑλβανών τόσο θα επιδεινώνεται η κατάστα-ση σχετικά µε τα δικαιώµατα της ελληνικήςµειονότητας στην Αλβανία και δεύτερον, ότιµια «Μεγάλη Αλβανία» θα µπει στον πειρα-σµό να προβάλει απαιτήσεις έναντι τηςΕλλάδας για το θέµα των Τσάµηδων. Η ελλη-νική πολιτική πρέπει να ασχοληθεί σοβαράµε το θέµα αυτό και να λάβει µέτρα εκ τωνπροτέρων για την αποτροπή µελλοντικώνκινδύνων. Η έγκαιρη ενασχόληση µε τα προ-βλήµατα που θα γεννήσει τόσο η εµφάνισηµιας «Μεγάλης Αλβανίας» όσο και η διεθνήςαποδοχή που στοχεύει προς τα εκεί θα απο-τρέψει να διολισθήσει στο µέλλον η Ελλάδα


σε µια ανώφελη αντιαλβανική υστερία ρατσι-στικού χαρακτήρα και θα εστιάσει την δρα-στηριότητά της στον πραγµατικό παράγο-ντα αναταραχής: την προσπάθεια των Τιρά-νων να αποσπάσουν µε την βία, µέσω ένο-πλων εξεγέρσεων αλβανικών πληθυσµών,εδάφη γειτονικών χωρών.

Τελειώνοντας, θα µπορούσα να πω, ότιαπαιτείται κατάλληλος σχεδιασµός καιανάληψη ενεργητικών πρωτοβουλιών, σεσχέση µε την βαλκανική της πολιτική. Απαι-τείται η εκµετάλλευση όλων των στρατηγι-κών πλεονεκτηµάτων που κατέχει (συµµε-τοχή στην Ε.Ε. και σε άλλους διεθνείς οργα-νισµούς, πολιτική σταθερότητα, ισχυρόςστρατός, ανεπτυγµένη οικονοµία), ώστε ηΕλλάδα να αποκτήσει τη θέση της ως σηµα-ντικός παράγοντας στα Βαλκάνια.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΑΛΕΙΦΑΝΤΗΣ Σ. Η Κρίση της FYROM, Τα Βαλ-κάνια σε Αναζήτηση Σταθερότητας, 2003

ΑΛΕΙΦΑΝΤΗΣ Σ.- ΓΙΑΛΟΥΡΙ∆ΗΣ Χ. Τα Βαλκά-νια στο Σταυροδρόµι των Εξελίξεων, 1988

ΒΕΡΕΜΗΣ Θ. Βαλκάνια, Από τον διπολισµόστην νέα εποχή, 1995

∆ΟΥ∆ΟΥΜΗ Γ.Ε. ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ IV,2000

Ι∆ΡΥΜΑ ΕΛΙΑΜΕΠ Επισκόπηση Αµυντικής καιεξωτερικής πολιτικής, 2006

ΜΟΥΤΣΟΓΛΟΥ Β. Η βαλκανική παράµετρος,2002

ΝΤΟΚΟΣ Θ.- ΠΙΕΡΡΟΣ Φ. Τα Βαλκάνια µετάτον πόλεµο του Κοσσυφοπεδίου, 2000

ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ Χ. Ελλάδα, ΝΑ Ευρώπη καιΝέο ∆ιεθνές Σύστηµα: Οι προκλήσεις του21ου αιώνα, 1999

ΣΙΟΥΣΟΥΡΑΣ Π. Ελλάδα-Γιουκοσλαβία- ΠΓ∆ΜΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, 2008-06-09Γ. ∆ΕΛΑΣΤΙΚ Το τέλος των Βαλκανίων, 2008ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΝΤΕΝ Η Ελλάδα στα Βαλκάνια

και τον κόσµο 1995-2003ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΨΙΜΟΓΙΑΝΝΟΥ Η ελληνική εξω-

τερική πολιτική στα ΒαλκάνιαΑΛΕΙΦΑΝΤΗΣ Σ.- ΓΙΑΛΟΥΡΙ∆ΗΣ Χ. ∆ιεθνείς

σχέσεις στα Βαλκάνια, 1987www.mfa.gr (Υπουργείο Εξωτερικών)www.iaa.com (Ιδρυµα Αµυντικών Αναλύσεων) www.wikipedia. com

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Yποπλοίαρχος Αριαντζής Νι-κόλαος ΠΝ γεννήθηκε το 1972και εισήλθε στη Σχολή Ναυτι-κών ∆οκίµων το 1992 απόόπου και αποφοίτησε το 1996µε το βαθµό του Σηµαιοφόρου.

Έχει φοιτήσει στα προβλεπόµενα για το βαθµότου σταδιοδροµικά σχολεία του ΠΝ. Είναι από-φοιτος Σ∆ΙΕΠΝ. Κατά τη διάρκεια της σταδιο-δροµίας του έχει υπηρετήσει σε διάφορες υπη-ρεσίες του ΠΝ.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στη Φ/Γ ΨΑΡΑ στα πλαί-σια επανάπλου της από την επιχείρηση ATALANTA την 13η Απριλίου 2009.

Η ηλεκτρονική τροµοκρατίακαι τα εγκλήµατα στον

ευρύτερο τοµέα των H/Y

Η απειλή-Η προστασία από την ηλεκτρονική απειλή

Του Υποπλοιάρχου (Μ) Α. Καβουσανού-Καβουσανάκη ΠΝ


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μέχρι πριν από ορισµένα χρόνια, πολλοίήταν αυτοί που πίστευαν ότι η απειλή γιαµια τροµοκρατική δράση µεγάλης κλίµακαςµε καταστροφικά αποτελέσµατα µέσω τωνΗλεκτρονικών Υπολογιστών (Η/Υ) ανήκεστη σφαίρα της επιστηµονικής φαντασίας.Η πραγµατικότητα όµως άλλαξε κατά πο-λύ την άποψη αυτή. Οι τεχνολογικές εξελί-ξεις που άρχισαν να προέρχονται από τηνέρευνα στην ηλεκτρονική, τη βιολογία καιτην τεχνητή νοηµοσύνη, έδειξαν, όχι µόνοότι οι ακραίες αυτές προβλέψεις θα έβγαι-ναν αληθινές πολύ σύντοµα, αλλά και ότιπλέον, το µέλλον διαφαίνεται ακόµα πιοδυσοίωνο.

Η αναµενόµενη εξέλιξη των Η/Υ συνο-δεύτηκε από τις ανάλογες κακόβουλεςπροσπάθειες για τη διάβρωση και εκµετάλ-λευση αυτού του κορυφαίου συστήµατοςγια εγκληµατικούς ή τροµοκρατικούς σκο-πούς, προσπάθειες που οι σηµερινές διω-κτικές αρχές είναι ακόµα αδύναµες να προ-βλέψουν ή/και να καταπολεµήσουν.

Είναι γεγονός ότι οι επιθέσεις που έχουνσυµβεί µέχρι τώρα στον «ηλεκτρονικό» κό-σµο έχουν αντιµετωπισθεί ταχύτατα κυ-ρίως λόγω της περιορισµένης έκτασης τωνστόχων τους αλλά και γιατί η ψαλίδα ανά-µεσα στην τεχνογνωσία των επιτιθέµενωνκαι την τεχνογνωσία των αµυνόµενων είναιακόµη µικρή.

Η τροµοκρατία όµως συνεχίζει και θασυνεχίσει να σφυροκοπά το διαδίκτυο πουλόγω της ίδιας της δοµής του επιτρέπει, ανόχι υποθάλπει αυτές τις επιθέσεις. Οι µορ-φές της επίθεσης εντοπίζονται είτε στηναλλοίωση, την καταστροφή ή την υποκλο-πή αρχείων είτε στην πρόκληση καταρρεύ-σεων στις δοµές του. Τέλος δεν θα πρέπει

να παραληφθεί να αναφερθούν ως τροµο-κρατικές ή έστω εγκληµατικές, οι ενέργειεςπου αποσκοπούν στο γνωστό σε όλους«ξέπλυµα» χρηµάτων, που ένα µέρος του-λάχιστον των οποίων χρησιµοποιείται γιαχρηµατοδότηση τροµοκρατικών οµάδωνκαι ενεργειών.

ΣΚΟΠΟΣ

Να παρουσιαστούν συνοπτικά αλλάεµπεριστατωµένα οι κίνδυνοι που πηγά-ζουν από την τροµοκρατία και τα εγκλήµα-τα των ηλεκτρονικών µέσων και του κυβερ-νοχώρου και να καταδειχθεί η πραγµατικήηλεκτρονική απειλή, ώστε να γίνουν κατα-νοητά τα µέσα που δύνανται να συµβάλ-λουν στην προστασία από αυτήν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ “Α”Η Ηλεκτρονική τροµοκρατία και ταηλεκτρονικά εγκλήµατα

1.1 Ηλεκτρονική Τροµοκρατία, ορισµόςΕξ’ ορισµού τροµοκρατία, σύµφωνα µε

τον Kauffman1 θα µπορούσε να χαρακτηρι-σθεί η χρήση εκφοβισµού για να επιτύχεικάποιος τους στόχους του ή να προωθήσειτον σκοπό του µε το να ασκεί πίεση είτεστην παγκόσµια ειρήνη είτε στη χώρα του.Ο λόγος για να διαπράξει κάποιος τέτοιουείδους ενέργειες είναι να καταπιεσθούν αυ-τοί που έχουν την δύναµη να επηρεάζουντους στόχους του2.

Στην σύγχρονη εποχή η ταυτότητα ενόςατόµου υφίσταται και ως ηλεκτρονική πλη-ροφορία, η οποία είναι αποθηκευµένη σεδιάφορες βάσεις δεδοµένων σε ολόκληροτον κόσµο. Αυτή η ταυτότητα απειλείταιαπό διάφορους κακόβουλους χειριστές τουδιαδικτύου, τους λεγόµενους «hackers». Οιhackers, λοιπόν, µπορούν σε δευτερόλεπτανα διαγράψουν, να αλλοιώσουν, να υποκλέ-

1 “The Intelligence Summit”, http://www.intelligencesummit.org/speakers/JoeKaufman.php2 “Islam, Muslims, and America”, http://omersubhani.blogspot.com/2007/11/hamas-united-states-

and-terrorism.html


ψουν δεδοµένα ετών και µέσα σε ελάχιστοχρόνο να προξενήσουν ζηµιές που µπο-ρούν να αποτιµηθούν από µερικά σεντςέως και αρκετά εκατοµµύρια ευρώ. Στη χει-ρότερη περίπτωση δε, µπορούν να εξαφα-νίσουν την ίδια την ύπαρξη άλλων χρη-στών, κυρίως την οικονοµική υπόστασήτους. Η τελευταία απειλή, είναι γνωστή ωςηλεκτρονικός θάνατος και καθίσταται ωςικανή µέθοδος εκφοβισµού, όταν η κοινω-νία ξεκινάει να πιστεύει ότι ο ηλεκτρονικόςθάνατος είναι ισοδύναµος του φυσικού.

Με την αλλοίωση ή την πιθανή κατα-στροφή των ηλεκτρονικών δεδοµένων, οι«ηλεκτρονικοί τροµοκράτες» απειλούν τουςλοιπούς χρήστες. Στην περίπτωση αυτήδηµιουργείται µια αίσθηση πανικού στιςσύγχρονες κοινωνίες, η οποία µπορεί ναχρησιµοποιηθεί ως µέσο εκφοβισµού ανε-ξάρτητα από το εάν ο πανικός αυτός είναιβάσιµος ή όχι. Υπό αυτή την έννοια η ηλε-κτρονική αυτή δράση µπορεί να χαρακτηρι-στεί ως τροµοκρατία.

1.2 Η δύναµη της ΗλεκτρονικήςΤροµοκρατίας

Η δύναµη της ηλεκτρονικής τροµοκρα-τίας αναδεικνύεται από την ίδια τη δύναµηπου έχουν στην ζωή µας οι ηλεκτρονικέςπληροφορίες. Η ανωτέρω δήλωση µπορείπολύ εύκολα να αποδειχθεί, αρκεί να ανα-λογιστούµε το πλήθος των κρισίµων πλη-ροφοριών για την ζωή ενός ατόµου πουβρίσκονται αποθηκευµένες σε ηλεκτρονικάαρχεία και κατά συνέπεια σε ηλεκτρονι-κούς υπολογιστές (π.χ. αρχεία εκπαίδευ-σης, ιατρικά αρχεία, αρχεία εργασίας,επαγγελµατικά αρχεία, οικονοµικά αρχεία,αρχεία επικοινωνίας, ταξιδιωτικά αρχεία,και για µερικούς εγκληµατικά αρχεία3). Συ-

νοψίζοντας, θα µπορούσε να ειπωθεί ότιτο σύνολο όλων αυτών των δεδοµένων εί-ναι τα αποδεικτικά στοιχεία της ύπαρξηςκαι το σπουδαιότερο, τα κριτήρια αξιολό-γησης και κοινωνικής κατάταξης κάποιουστην κοινωνία. Για αυτό το λόγο θα πρέπεινα προστατεύονται στο µέγιστο βαθµόαπό µη εξουσιοδοτηµένη προσπέλαση(unauthorized access).

1.3 Ηλεκτρονικά εγκλήµαταΣύµφωνα µε το Κεφάλαιο 2 της Σύµβα-

σης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπί-νων ∆ικαιωµάτων µε αριθµό Ν 2605/984,από νοµικής πλευράς και µε κριτήριο τοπροσβαλλόµενο έννοµο αγαθό, τα εγκλήµα-τα που διαπράττονται στο ∆ιαδίκτυο µπο-ρούν να διακριθούν:• σε εγκλήµατα κατά των προσωπικών

δικαιωµάτων του πολίτη• σε εγκλήµατα εναντίον του κοινωνικού

συνόλου, και• σε εγκλήµατα εναντίον περιουσιακών

αγαθώνΤα ανωτέρω ποινικά κολάσιµα εγκλήµατα

κάνουν την εµφάνισή τους µέσω του ∆ιαδι-κτύου, είναι δε, ιδιαίτερα επίφοβα και επι-κίνδυνα. Τα πλέον συνηθισµένα εγκλήµαταπου παρουσιάζονται αυτή την στιγµή στονκυβερνοχώρο είναι οι απάτες (µε πιστωτι-κές κάρτες ή µη), η διακίνηση παιδικής πορ-νογραφίας, εγκλήµατα κατά της ΕθνικήςΑσφάλειας (οδηγίες για κατασκευή Βοµβών,εισβολή σε συστήµατα ασφαλείας, πουέχουν σχέση µε την εθνική υποδοµή) και τέ-λος, οδηγίες για παρασκευή ναρκωτικών.

1.4 Ενεργητικά εγκλήµατα-ΕπιθέσειςΩς ενεργητικές επιθέσεις θεωρούνται

εκείνες που έχουν να κάνουν µε την τροπο-

3 Τα ανωτέρω µε µία έκφραση χαρακτηρίζονται ως προσωπικά δεδοµένα και προστατεύονται τό-σο από διεθνείς φορείς, όσο και από εθνικούς, βλ. Αρχή Προστασίας Προσωπικών ∆εδοµένων

4 Σύµβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων (Ν 2605/98),http://www.europarl. europa.eu/meetdocs/committees/libe/20040121/519920en.pdf


ποίηση ή/και αλλοίωση της ροής των δεδο-µένων ή την δηµιουργία ψεύτικης ροής.Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνεται η µε-ταµφίεση (masquerade), όπου κάποιοςπροσποιείται ότι είναι κάποιος άλλος, ητροποποίηση µηνυµάτων (modification ofmessages), όπου µηνύµατα µπορούν νατροποποιηθούν/ καθυστερήσουν ή και ανα-διαταχθούν προκειµένου να παραχθεί ένααλλοιωµένο αποτέλεσµα καθώς και η άρνη-ση υπηρεσίας (Denial of Service-DoS), όπουη ορθή και κανονική χρήση και διαχείρισητων επικοινωνιακών ευκολιών αποτρέπε-ται ή αναστέλλεται.

1.5 Παθητικά εγκλήµαταΩς παθητικές επιθέσεις θεωρούνται

εκείνες που έχουν να κάνουν µε την κρυφήακρόαση και την παρακολούθηση των µε-ταδόσεων/ εκποµπών των πληροφοριών.Ο στόχος στην περίπτωση αυτή είναι νααποκτηθεί µία πληροφορία που µεταδίδε-ται στον «αέρα». Παθητικές επιθέσεις επί-σης, µπορεί να είναι και αυτές που έχουννα κάνουν µε την παρακολούθηση και τηνανάλυση της κυκλοφορίας της πληροφο-ρίας. Σε αυτή την περίπτωση, κάποιοςακόµα και αν δεν έχει πρόσβαση στο περιε-χόµενο της πληροφορίας µπορεί να εξάγειχρήσιµα και συνεπώς επιβλαβή συµπερά-σµατα για τρίτους. Παραδείγµατα τέτοιωνσυµπερασµάτων, αποτελούν η περιοχή καιταυτότητα των δύο άκρων που επικοινω-νούν καθώς και η συχνότητα και το µέγεθοςτων µηνυµάτων που ανταλλάσσουν. Συν-δέοντάς το µε τα προηγούµενα µπορούµενα δούµε την ταύτιση των παθητικώνεγκληµάτων µε αυτά της «υποκλοπής».Σαν ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα πα-θητικού εγκλήµατος αναφέρεται η τεχνικήτου TEMPEST. Αυτή η τεχνική επιτρέπει τηνπαρουσία ηλεκτρονικών ωτακουστών στονυπολογιστή του χρήστη, όπου δέχεται την«επίθεση».

1.6 Ηλεκτρονική παρακολούθηση ή αλλιώςTEMPEST

Οι TEMPEST επιθέσεις βασίζονται στηναρχή ότι οι ηλεκτρικές συσκευές όπως οθό-νες υπολογιστή, τηλεοµοιοτυπικές συσκευ-ές κ.λ.π. εκπέµπουν ηλεκτροµαγνητικήακτινοβολία. Με τον σωστό εξοπλισµόόπως κεραίες και δέκτες, κάποιος µπορείνα υποκλέψει αυτές τις εκποµπές από µίααποµακρυσµένη τοποθεσία και µετά νααναπαράγει την πληροφορία που απέκτη-σε. Μία τέτοιας µορφής επίθεση είναι πα-θητική και δεν µπορεί να εντοπισθεί διότι οισυσκευές που χρησιµοποιούνται για αυτήντην επίθεση µε κανένα τρόπο δεν είναι συν-δεδεµένες µε το σύστηµα από το οποίο επι-χειρείται η υποκλοπή και επιπλέον συνή-θως δεν εκπέµπουν οι ίδιες. Ο µόνος τρό-πος εντοπισµού και σύλληψης είναι µόνοόταν οι επίδοξοι υποκλοπείς βρίσκονται ενδράση. Φορητοί ή προσωπικοί υπολογι-στές που χρησιµοποιούν οθόνες τεχνολο-γίας LCD (Liquid Crystal Display) έχει απο-δειχθεί ότι µπορεί να περιορίσουν τον κίν-δυνο από ενέργειες TEMPEST συγκριτικά µεµία οθόνη τεχνολογίας CRT (Cathode RayTube). Η κάλυψη των ηλεκτρονικών υπολο-γιστών που θέλουµε να προστατέψουµεπροκειµένου να αποµονωθούν όλες οι εκ-πεµπόµενες ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβο-λίες µε κλωβούς FARADAY, αποτελεί τη βέλ-τιστη µέθοδο προστασίας.

1.7 Γενικές Μορφές ΕπιθέσεωνΓενικά µπορούµε να διακρίνουµε τέσσε-

ρις βασικές κατηγορίες επιθέσεων:α. ∆ιακοπή (Interruption): Ένας πόρος του

συστήµατος καταστρέφεται ή γίνεταιµη διαθέσιµος ή άχρηστος (Σχήµα 1).Αυτή είναι µια επίθεση κατά της διαθε-σιµότητας (availability) του συστήµατος.Παραδείγµατα αποτελούν η κακή λει-τουργία κάποιας συσκευής του µηχανο-γραφικού εξοπλισµού, όπως ένας σκλη-ρός δίσκος, το κόψιµο µιας γραµµής δι-


κτύου/ επικοινωνίας ή η αναστολή λει-τουργίας ενός συστήµατος διαχείρισηςαρχείων.

β. Υποκλοπή (Interception): Ένα µη εξου-σιοδοτηµένο µέλος αποκτά πρόσβασησε έναν πόρο του συστήµατος (Σχήµα2). Αυτή είναι µια επίθεση κατά τηςεµπιστευτικότητας (confidentiality) τουσυστήµατος. Το µη εξουσιοδοτηµένο µέ-λος µπορεί να είναι πρόσωπο, πρό-γραµµα ή υπολογιστής. Παραδείγµατααποτελούν η υποκλοπή τηλεφωνικώνσυνδιαλέξεων για την απόκτηση δεδο-µένων από ένα δίκτυο και η µη εξουσιο-δοτηµένη αντιγραφή αρχείων ή προ-γραµµάτων. Τα δεδοµένα µπορεί νααντιγραφούν ή να τροποποιηθούν,προξενώντας τόσο παραβίαση τηςιδιωτικής ζωής όσο και βλάβη µέσω τηςεκµετάλλευσης των δεδοµένων πουέχουν υποκλαπεί.

γ. Τροποποίηση ή αλλοίωση (Modification/data replay): Ένα µη εξουσιοδοτηµένοµέλος όχι µόνο αποκτά πρόσβαση αλλάκαι επεµβαίνει σε ένα πόρο του συστή-µατος (Σχήµα 3). Αυτή είναι µια επίθεσηκατά της ακεραιότητας (integrity) τουσυστήµατος. Παραδείγµατα αποτελούν

η αλλαγή τιµών σε ένα αρχείο δεδοµέ-νων, η τροποποίηση ενός προγράµµα-τος προκειµένου να λειτουργεί διαφορε-τικά και η τροποποίηση του περιεχοµέ-νου µηνυµάτων που µεταδίδονται µέσωδικτύου.

δ. Επινόηση (fabrication): Ένα µη εξουσιο-δοτηµένο µέλος εισάγει πλαστά αντικεί-µενα µέσα στο σύστηµα (Σχήµα 4). Αυτήείναι µια επίθεση κατά της αυθεντικότη-τας (authenticity) του συστήµατος. Πα-ραδείγµατα αποτελούν η εισαγωγήψευδών µηνυµάτων ή η προσθήκη εγ-γραφών σε ένα αρχείο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ “Β” – Η απειλή

2.1 Οι εµφανείς απειλέςΟι πιο συνηθισµένες απειλές στο ∆ιαδίκτυοείναι αυτές που έχουν να κάνουν µε τηνεκτέλεση προγραµµάτων, τα οποία έχουνσαν σκοπό την καταστροφή αρχείων καιδεδοµένων και γενικότερα αποσκοπούνστη δηµιουργία ανεπιθύµητων αποτελε-σµάτων σε έναν Η/Υ ή σε ένα υπολογιστικόσύστηµα ή δίκτυο. Σε αυτή την κατηγορία

Σχήµα 1: ∆ιακοπή

Σχήµα 2: Υποκλοπή

Σχήµα 3: Τροποποίηση ή αλλοίωση

Σχήµα 4: Επινόηση


προγραµµάτων ανήκουν οι ιοί (viruses) τασκουλήκια (worms), οι δούρειοι ίπποι(trojan horses) και τα έντοµα (pests). Λόγωτης συχνότητας της εµφάνισης των απει-λών αυτών, είναι σκόπιµο να δοθούν οι ορι-σµοί τους, προκειµένου να αντιληφθούµετις καταστροφικές δυνατότητες που διαθέ-τουν. Έτσι έχουµε:α. Τους Ιούς (viruses): Προγράµµατα που

προσπαθούν να εγκατασταθούν σε κά-ποιους υπολογιστές και να προσβάλουντην ακεραιότητα του συστήµατος µεδιάφορους τρόπους (από τους πιο ανώ-δυνους, αφήνοντας µία υπογραφή-ίχνος της παρουσίας τους ή πιο επώδυ-νους, µε απώλεια δεδοµένων, κατα-στροφή της διαµόρφωσης-configurationτου συστήµατος). Για να διαδοθούνχρειάζεται να γίνει κάποια ενέργεια απότην πλευρά του χρήστη χωρίς αυτός νατο καταλάβει (π.χ. εκτέλεση αρχείων µεπαραπλανητική κατάληξη, ενώ πρόκει-ται στην ουσία για απλά εκτελέσιµαπρογράµµατα).

β. Τα Σκουλήκια (worms): Προγράµµατατα οποία διαδίδονται αυτόµατα µέσωσυστηµάτων ή δικτύων. Προχωρούν µέ-σα στο δίκτυο, εγκαθίστανται σε συνδε-δεµένες µηχανές και στην συνέχεια,προσπαθούν από εκεί να βρουν επόµε-νους στόχους και τρόπο να τους προ-σβάλλουν. Το χαρακτηριστικό τους είναιότι µπορούν να δρουν αυτόνοµα και ναέχουν ακόµα και την δυνατότητα να ξε-χωρίζουν τους στόχους τους.

γ. Τους ∆ούρειους Ίππους (trojan horses):Προγράµµατα που προσποιούνται ότιέχουν άλλες λειτουργίες από αυτές πουπραγµατικά υλοποιούν. Συνήθως κρύ-βονται σε άλλα προγράµµατα, αλλάµπορούν να βρίσκονται και µεµονωµέ-να. Πρόκειται για προγράµµατα πουστην σύγχρονη µορφή τους αποτελού-νται από δύο µέρη, τον πελάτη και το

διακοµιστή. Ο διακοµιστής εγκαθίστα-ται µε κάποιον τρόπο στον υπολογιστήτου θύµατος και ο πελάτης τρέχει στοµηχάνηµα του επιτιθέµενου. Από τηστιγµή που ο χρήστης του υπό επίθεσηυπολογιστή συνδεθεί µε το Internet, οδιακοµιστής, που τρέχει σιωπηρά στοπαρασκήνιο (background), στέλνει ένασήµα το οποίο λαµβάνει ο πελάτης (στοµηχάνηµα του επιτιθέµενου). Στη συνέ-χεια εγκαθιδρύεται µεταξύ τους µια συ-νεδρία (session) και ο εισβολέας αποκτάπρόσβαση στον υπολογιστή-στόχο. Oέλεγχος του επιτιθέµενου στο άλλο µη-χάνηµα ποικίλει, αναλόγως του Trojan.Μια άλλη, ύπουλη λειτουργία των δού-ρειων ίππων είναι η παρακολούθησηκαι η καταγραφή των πλήκτρων πουπιέζει το θύµα (keyloggers). Έτσι, ότανεκείνος πληκτρολογεί κωδικούς πρό-σβασης ή αριθµούς πιστωτικών καρ-τών, το πρόγραµµα τα καταγράφει γιανα τα στείλει αργότερα στο θύτη.

δ. Τα έντοµα (pests) Πρόκειται για µια γενι-κότερη κατηγορία κακόβουλων (mal-ware) προγραµµάτων, τα οποία έχουνως στόχο συνήθως να εκµεταλλευτούνλογισµικά εν λειτουργία, όπως για πα-ράδειγµα ο Internet Explorer, προκειµέ-νου να αντλήσουν πληροφορίες σχετι-κές µε το χρήστη ή τις συνήθειές του(spyware), ή ακόµα και να δράσουν δια-φηµιστικά υπέρ µιας εταιρίας (adware)εµφανίζοντας ανεπιθύµητες διαφηµί-σεις ή αναδροµολογώντας την αρχικήσελίδα του browser σε κάποια άλλη. Πα-λαιότερα τα έντοµα δεν προξενούσανβλάβες στα υπολογιστικά συστήµατατα οποία «επιµόλυναν». Σήµερα όµως οικατασκευαστές τους προσπαθώνταςνα τα εξελίξουν δηµιουργούν και κατα-στροφικές ιδιότητες. Τελευταίο παρά-δειγµα αποτελεί το “Common Name”,το οποίο έχει αναπτυχθεί κατά τέτοιο


τρόπο, ώστε όταν κάποιος επιχειρήσεινα το απεγκαταστήσει, να καθίσταταιαδύνατη η πρόσβαση του µηχανήµατόςτου στο Internet5.

2.2 Η πραγµατική απειλή - Η απειλή εκ τωνέσω (Insiders)

∆υστυχώς η µεγαλύτερη απειλή για ένανοργανισµό όπως µία επιχείρηση, ή οι ένο-πλες δυνάµεις είναι το προσωπικό πουδουλεύει σε αυτόν6. Κάτι τέτοιο δεν θαέπρεπε να φαίνεται παράξενο καθόσον τοπροσωπικό του οργανισµού έχει τη µέγιστηπρόσβαση στις ευαίσθητες πληροφορίεςπου αφορούν τον ίδιο τον οργανισµό.

Εδώ γεννάται το ερώτηµα, γιατί ένας ερ-γαζόµενος να βλάψει την επιχείρηση στηνοποία εργάζεται. Η απάντηση είναι, «γιαπολλούς λόγους». Ένας από αυτούς είναι οπροφανής, το σαµποτάζ για λόγους εκδί-κησης. Κάποιος δυσαρεστηµένος υπάλλη-λος, πουλάει ή αλλοιώνει ευαίσθητες πλη-ροφορίες προκειµένου να καλύψει το συ-ναίσθηµα της εκδίκησης προσφέρονταςόφελος σε κάποιον ανταγωνιστή. Ένας άλ-λος λόγος προκειµένου ένας υπάλληλος να«κακοδιαχειριστεί» µία πληροφορία, είναιγια να βγάλει απλώς χρήµατα. Τέλος µίαπληροφορία µπορεί να µεταφερθεί σε κά-ποιον ανταγωνιστή ή να καταστραφείαπλά και µόνο από αµέλεια.

Οι «εκ των έσω» επιθέσεις που µπορείνα γίνουν είναι τριών κατηγοριών. Η πρώτηκατηγορία αφορά τις φυσικές επιθέσεις. Εί-ναι δυνατόν να εκτελεσθούν καταστροφι-κές ενέργειες σε υπολογιστές, σε εκτυπω-τές, σε κρίσιµους δροµολογητές ή σε γραµ-µές µεταφοράς δεδοµένων καθιστώνταςαπαγορευτική τη λειτουργία τους. Επιπλέ-ον, είναι δυνατόν τα παραπάνω µέσα να

πειραχθούν κατά τέτοιο τρόπο που να µηνυπάρχει κάποια εµφανής φθορά, αλλά µεδιάφορες κυκλωµατικές διατάξεις (Appli-cation Specific Integrated Circuits-ASIC), νααποσπώνται ή να αλλοιώνονται πληροφο-ρίες. Επιπλέον, οι επιθέσεις µε χρήση ηλε-κτροµαγνητικών παλµών (ElectromagneticPulses-EMP) ανήκουν στην ίδια κατηγορία.

Η δεύτερη κατηγορία αφορά τις επιθέ-σεις µε χρήση κακόβουλου λογισµικού. Ωςεπίθεση λογισµικού λοιπόν, ονοµάζεται κά-θε ενέργεια η οποία µεταβάλλει ή κατα-στρέφει αποθηκευµένα δεδοµένα εντόςυπολογιστικών συστηµάτων. Οι συνέπειεςµίας τέτοιας ενέργειας µπορεί να είναι σο-βαρότατες. Υφίσταται πραγµατική περί-πτωση στην οποία ένας δυσαρεστηµένοςυπάλληλος κάποιας εταιρίας, εγκατέστησελογισµικό διαγραφής αρχείων το οποίο πα-ρενοχλούσε τους εργαζόµενους κατά τηδιάρκεια που καταχωρούσαν δεδοµένα σεβάσεις µε το να σβήνει αρχεία, τα οποία µό-λις είχαν δακτυλογραφήσει. Αποτέλεσµααυτής της ενέργειας, και µέχρι τελικά νασυλληφθεί ο δράστης, ήταν να καταρρακω-θεί το ηθικό των υπαλλήλων, πολλοί εκ τωνοποίων παραιτήθηκαν υπό το βάρος τωνκατηγοριών ότι δεν έκαναν καλά τη δουλειάτους, και τελικά η εταιρία να υποστεί οικο-νοµικές απώλειες τεραστίων µεγεθών. Κιν-δύνευσε δε να χρεοκοπήσει.7

Η τρίτη κατηγορία αφορά το λεγόµενο“Dumpster Diving”, δηλαδή τη συλλογήπληροφοριών από αποθηκευτικά µέσα ταοποία έχουν απορριφθεί ανασφαλώς σεκοινούς σκουπιδότοπους. Είναι προφανέςότι αυτή η περίπτωση έχει να κάνει µε τηναµέλεια εργαζοµένων, οι οποίοι αγνοούν τογεγονός ότι τα αποθηκευτικά µέσα εξακο-λουθούν να περιέχουν πληροφορίες όχι µό-

5 “A Secret War”, http://news.cnet.com/2009-1023-985524.html6 Dorothy E Denning, “Information Warfare and Security” 7η έκδοση 2002, σελ 1317 Dorothy E Denning, “Information Warfare and Security” 7η έκδοση 2002, σελ 153


νο εάν εκτελεσθεί απλή διαγραφή αρχείων,αλλά ακόµα και µετά από ενδεχόµενη «µορ-φοποίηση» (format) του αποθηκευτικού µέ-σου. Επιπλέον, διαβαθµισµένα έγγραφαπολλές φορές απλώς πετιούνται στο καλά-θι των αχρήστων χάριν της ταχύτητας καιτης ευκολίας. Οι πληροφορίες όµως εξακο-λουθούν να υφίστανται οπότε δίδεται η ευ-καιρία σε κακόβουλους απλά να ψάξουνγια να τις συλλέξουν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ “Γ” Ασφάλεια στο ∆ιαδίκτυο, µέσα προστασίας

3.1 Γενικά περί ασφάλειαςΑσφάλεια είναι η κατάσταση εκείνη,

στην οποία αφενός µεν δεν υπάρχει οιοσ-δήποτε κίνδυνος, αφετέρου δε, κάποιος αι-σθάνεται ότι δεν απειλείται. Είναι επίσης ηαποτροπή κινδύνου ή απειλής, ή εξασφάλι-ση σιγουριάς και βεβαιότητας. Στην καθη-µερινή πρακτική, ο καθένας δίνει στον όροασφάλεια εκείνο τον ορισµό τον οποίο κα-θορίζουν οι συνθήκες του επαγγέλµατόςτου καθώς και η γενικότερη αντίληψή του.Έτσι π.χ. για έναν στρατιωτικό η έννοιαασφάλεια έχει διαφορετική σηµασία απόότι για έναν αστυνοµικό, και ο οποίος επί-σης αντιλαµβάνεται την ίδια έννοια εντε-λώς διαφορετικά από ότι ο εργαζόµενος σεκάποιο «προστατευµένο» χώρο, όπως γιαπαράδειγµα ένα γραφείο.

Αλλά και στον ίδιο ευρύτερο επαγγελµα-τικό κλάδο η έννοια ασφάλεια έχει διαφορε-τικό περιεχόµενο, ανάλογα µε την επιµέ-ρους ενασχόληση του κάθε προσώπου.Έτσι π.χ. για τον τραπεζικό ο οποίος ασχο-λείται µε την απλή και καθηµερινή διεκπε-ραίωση συµβατικών συναλλαγών, η έννοιατης ασφάλειας δεν ταυτίζεται µε αυτή πουαντιλαµβάνεται ο ασχολούµενος µε την ορ-γάνωση και προστασία ηλεκτρονικών συ-ναλλαγών (π.χ. e-banking). Ακόµα όµως καιστον ίδιο υποκλάδο, η οπτική γωνία θεωρή-

σεως του όρου ασφάλεια είναι εντελώς δια-φορετική. Έτσι, είναι προφανές ότι διαφο-ρετικά αντιλαµβάνεται τον όρο της ασφά-λειας ο ∆ιαχειριστής Συστήµατος (SystemAdministrator-SysAdm) του δικτύου παρο-χής υπηρεσιών e-banking και ο οποίος εν-διαφέρεται για τη συνεχή και αδιάκοπη δια-θεσιµότητα των υπηρεσιών του, ενώ εντε-λώς αντιδιαµετρικά κινείται ο IT Managerτου ίδιου δικτύου, ο οποίος ενδιαφέρεταιγια τα θέµατα ασφάλειας συναλλαγών,αποφυγής διαρροών, και προστασίας προ-σωπικών και εταιρικών δεδοµένων.

Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονίσουµεότι η διαθεσιµότητα και η ασφάλεια είναιδύο όροι οι οποίοι αντικρούονται µεταξύτους. Σε κάθε περίπτωση δε, κινούνται ηµία εις βάρος της άλλης. Η απόλυτη διαθε-σιµότητα «αγνοεί» κάθε όρο και περιορισµόασφαλείας, ενώ η απόλυτη ασφάλεια δενείναι τίποτα άλλο από την ολοκληρωτικήαπαγόρευση πρόσβασης. Όµως η λύσηβρίσκεται ενδιάµεσα. Η σώφρων διοίκησηµίας εταιρίας που διαχειρίζεται µέσα παρο-χής υπηρεσιών, ηλεκτρονικών ή µη, θαπρέπει να αναλύσει όλους τους εµπλεκόµε-νους παράγοντες και να εφαρµόσει µία πο-λιτική ασφαλείας, επιλέγοντας τη βέλτιστηλύση µε βάση το συµφερότερο “trade-off”,όπως αυτό λέγεται.

Όλοι όσοι ασχολούνται λοιπόν, µε θέµα-τα ασφαλείας συναντώνται στην κατάστα-ση εκείνη, όπου δεν υπάρχει κίνδυνος,όπου αισθάνονται ασφαλείς, όπου δεναπειλούνται, όπου πρέπει να αποτρέψουντον κίνδυνο ή την απειλή και όπου πρέπεινα εξασφαλίσουν την σιγουριά και την βε-βαιότητα κατά την ενάσκηση του έργουτους, χωρίς όµως να εφαρµόζουν τέτοιεςπολιτικές ασφαλείας που να παρεµποδίζε-ται η παροχή των υπηρεσιών τους. Είναιευνόητο βέβαια ότι, η ασφάλεια στο διαδί-κτυο είναι ένα θέµα που αφορά όλους, δη-λαδή τόσο τα µεµονωµένα άτοµα, όσο και


τις επιχειρήσεις, τους παρόχούς υπηρε-σιών αλλά και τους πελάτες τους. Είναιόµως δεδοµένο ότι οποιαδήποτε «πολιτι-κή» και οποιοσδήποτε θεσµός ασφαλείαςθα πρέπει να πηγάζει από τις οργανωµέ-νες πολιτείες.

3.2 Υπηρεσίες ασφαλείαςΠώς λοιπόν εφαρµόζεται η ασφάλεια;

Οι γενικές υπηρεσίες ασφάλειας δικτύωνκαι συστηµάτων πληροφοριών µπορούν νακατηγοριοποιηθούν ως εξής:

Εµπιστευτικότητα (Confidentiality): Είναιη διασφάλιση της πληροφορίας από οποιον-δήποτε δεν έχει το δικαίωµα πρόσβασης σεαυτήν. Αυτός ο τύπος ασφάλειας περιλαµ-βάνει τόσο την προστασία του συνόλου τηςπληροφορίας όσο και µέρους της, το οποίοαπό µόνο του µπορεί να δείχνει άκακο, αλλάπου µπορεί να οδηγήσει στην αποκάλυψηάλλων σηµαντικών πληροφοριών. Επιπλέον,σε αυτή την κατηγορία συµπεριλαµβάνεταικαι η ανάλυση κυκλοφορίας (traffic analysis),στην οποία ο «κακόβουλος» δεν έχει άµεσηπρόσβαση στα δεδοµένα (τα οποία µπορείνα είναι κρυπτοκαλυµένα), αλλά αναλύει ταστατιστικά αποστολέα και παραλήπτη καικαταλήγει σε συµπεράσµατα και πληροφο-ρίες που µπορεί να προκύψουν από αυτήτην ανάλυση.

Ακεραιότητα δεδοµένων (Data Integ-rity): Είναι η προστασία της πληροφορίας,συµπεριλαµβανοµένων των προγραµµά-των, από το σβήσιµό της ή την µε οποιον-δήποτε τρόπο αλλοίωσή της χωρίς τηνάδεια του ιδιοκτήτη της.

Καταγραφή (Audit): Ο διαχειριστής ενόςδικτύου δεν πρέπει να ανησυχεί µόνο γιατους µη εξουσιοδοτηµένους χρήστες, αλλάκαι για εκείνους τους εξουσιοδοτηµένους οιοποίοι µπορεί να προβούν σε επιβλαβείςενέργειες κατά λάθος ή ακόµα και σκόπιµα.Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να καθορι-σθεί τι έχει γίνει, από ποιόν καθώς επίσης

και να διευκρινιστεί το τι επηρεάστηκε. Οµόνος τρόπος να επιτύχουµε όλα τα παρα-πάνω είναι να κάνουµε χρήση κάποιων συ-στηµάτων/µεθόδων καταγραφής των δρα-στηριοτήτων στο σύστηµα. Τα συστήµατααυτά είναι ικανά να µας δώσουν πληροφο-ρίες για το ποιος και τι έκανε. Είναι δε σκό-πιµο να ξεκαθαρίσουµε ότι πολλές φορέςδεν είναι τόσο σηµαντικό (ή ακόµα και εφι-κτό) το να αποτρέψουµε την πρόσβαση σεορισµένα δεδοµένα, όσο σηµαντικό είναι ναγνωρίζουµε ανά πάσα στιγµή το ποιοςαπέκτησε πρόσβαση και σε ποια δεδοµένα.

∆ιαθεσιµότητα (Availability): Αφορά τηνπροστασία των υπηρεσιών έτσι ώστε ναµην υποβαθµιστεί η δυνατότητα παροχήςτους. Εάν κάποια στιγµή ζητηθεί µια συγκε-κριµένη υπηρεσία από νόµιµο χρήστη καιδεν του δοθεί, αυτό ισοδυναµεί µε την απώ-λεια της πληροφορίας που βρίσκεται στοσύστηµα.

Συνέπεια (Consistency): Η διασφάλισηότι το σύστηµα συµπεριφέρεται όπως ανα-µένεται από τους εξουσιοδοτηµένους χρή-στες του. Εάν το λογισµικό ή το υλικό µέροςτου συστήµατος αρχίσει να συµπεριφέρε-ται µε µη καθορισµένη και προβλεπόµενησυµπεριφορά, ειδικά µετά από κάποιααναβάθµιση ή µετατροπή, τότε επίκειταικαταστροφή.

Έλεγχος (Control): Πρόκειται για τηνυπηρεσία ελέγχου πρόσβασης στο σύστη-µα. Με την έννοια του ελέγχου δεν εννοού-µε την παρακολούθηση του ποιος έχει πρό-σβαση στο σύστηµα, καθόσον αυτό το ρό-λο τον εξυπηρετεί η υπηρεσία της κατα-γραφής. Ως έλεγχο εννοούµε την εφαρµογήκανόνων αποτροπής πρόσβασης στο σύ-στηµα. Μία σωστή υπηρεσία ελέγχου οφεί-λει αρχικά να αποτρέπει την πρόσβαση σεοποιονδήποτε (deny all). Στη συνέχεια ηάδεια εισόδου/πρόσβασης θα πρέπει να εκ-χωρείται κατά περίπτωση. Τα συστήµατατων οποίων η πολιτική ασφαλείας λειτουρ-


γεί αντίστροφα, δηλαδή επιτρέπει την πρό-σβαση σε όλους (allow all) και εν συνεχείααπαγορεύει κατά περίπτωση, θεωρούνταιιδιαίτερα ανασφαλή και καλό θα είναι νααποφεύγεται η εφαρµογή τους.

3.3 Μέσα ασφάλειας και προστασίαςΚρυπτογραφία: Ένας από τους πιο δια-

δεδοµένους µηχανισµούς ασφαλείας είναι ηκρυπτογραφία µέσω της οποίας τα δεδο-µένα που θα προφυλαχτούν δεν είναι προ-σβάσιµα στα µη εξουσιοδοτηµένα µέρη.∆ύο µορφές κρυπτογραφίας είναι σήµερασε ευρεία χρήση: • η κρυπτογραφία µονού κλειδιού ή συµ-

βατική-ή αλλιώς συµµετρική (conven-tional encryption) και

• η κρυπτογραφία δηµόσιου κλειδιού – ήαλλιώς ασύµµετρη (public key encryp-tion)

Με αυτή τη µέθοδο τα δεδοµένα θεωρη-τικά δεν είναι προσβάσιµα από µη εξουσιο-δοτηµένες οντότητες δηλαδή από εκείνουςτους οποίους δεν έχουν τα σωστά κλειδιά.Η επεξεργασία της µετατροπής του µηνύ-µατος, που θέλουµε να διασφαλίσουµε, σεκρυπτογραφηµένο είναι η «κρυπτογράφη-ση» (encryption), ενώ η αντίθετη λειτουργίαείναι η «αποκρυπτογράφηση» (decryption).Για την κρυπτογραφία θα αναφερθούµεεκτενέστερα στο επόµενο Κεφάλαιο.

Στεγανογραφία:Άλλος τρόπος διασφά-λισης πληροφοριών και δεδοµένων εκτόςαπό την χρήση µεθόδων κρυπτογραφίας θαµπορούσε να χρησιµοποιηθεί η µέθοδος τηςστεγανογραφίας (steganography). Με τηνµέθοδο αυτή µπορεί να κρυφτεί ένα αρχείοµέσα σε ένα άλλο π.χ. ένα αρχείο κειµένουµέσα σε ένα αρχείο εικόνας. Στην συνέχειακαι µε χρήση κατάλληλου λογισµικού µπορείνα γίνει ανάκτηση του αρχείου που είχεκρυφτεί. Αρχεία υπολογιστών (εικόνας,ήχου κ.λ.π.) περιέχουν αχρησιµοποίητες ήασήµαντες περιοχές δεδοµένων (least

significant bits). Η στεγανογραφία κάνειχρήση αυτών των περιοχών αντικαθιστώ-ντας τις µε πληροφορίες που θέλουµε νακρύψουµε. Βέβαια ακόµα και αν οι πληρο-φορίες αυτές βρίσκονται κρυµµένες µέσα σεάλλα αρχεία είναι πάντα πιθανόν να µπο-ρούν να ανακτηθούν από κάποιον άλλον.Αυτό σηµαίνει ότι θα ήταν καλό να χρησιµο-ποιείται η στεγανογραφία όχι για αντικατά-σταση της κρυπτογραφίας αλλά για συ-µπλήρωσή της. Εν γένει η στεγανογραφίαεπικουρεί την ασφάλεια και την προστασίαστα δεδοµένα, δεν την επιβάλλει. Για τη στε-γανογραφία, όπως και για την κρυπτογρα-φία θα αναφερθούµε εκτενέστερα στο επό-µενο Κεφάλαιο.

Ψηφιακές Υπογραφές-Άρνηση Κυριότη-τας (Digital Signatures-Non Repudiation):Οι ψηφιακές υπογραφές είναι το µέσο πουδιασφαλίζει σε έναν αποδέκτη ενός συνόλουδεδοµένων, ότι το παραληφθέν υλικό προ-έρχεται από ασφαλή προέλευση. Σε συνέ-χεια της υπηρεσίας των ψηφιακών υπογρα-φών θεσπίστηκε και η υπηρεσία του non-repudiation. Η τελευταία συνίσταται στηδιασφάλιση της αυθεντικότητας ενός συνό-λου δεδοµένων, ώστε νοµικά να µην είναι αµ-φισβητήσιµη η προέλευσή τους. ∆ηλαδή, οιψηφιακές υπογραφές διασφαλίζουν τοναποδέκτη, ενώ το non-repudiation δεσµεύεινοµικά τον αποστολέα.

Τείχη Προστασίας (Firewalls): Σε έναπαραδοσιακό ανοιχτό σύστηµα, οι κεντρι-κοί υπολογιστές στο δίκτυο τοπικής περιο-χής (Local Area Network – LAN) έχουν άµεσηπρόσβαση στο ∆ιαδίκτυο και είναι ισοδύνα-µα ευάλωτοι σε επιθέσεις από έξω. Για τηναποφυγή της προαναφερόµενης περίπτω-σης χρησιµοποιούνται τείχη προστασίας(Firewalls) παρεµβάλλοντας µία ειδικά δια-µορφωµένη µηχανή πύλης (gateway) ανά-µεσα στον έξω κόσµο και στο εσωτερικό δί-κτυο του χώρου (LAN). Η άµεση επαφή µε-ταξύ των κεντρικών υπολογιστών του LAN


και του εξωτερικού κόσµου απαγορεύεται.Αντίθετα όλη η κυκλοφορία (traffic) πρέπειπρώτα να δροµολογηθεί στην πύλη όπουτο λογισµικό θα αποφασίσει για το εάν η κί-νηση µπορεί να επιτραπεί (allow) ή να απο-τραπεί (block). Κατ’αυτόν τον τρόπο το δί-κτυο διαιρείται σε ένα εσωτερικό «έµπιστο»δίκτυο (LAN) και σε ένα εξωτερικό «ανέµπι-στο» δίκτυο (Internet ή WAN). Η ζώνη συνό-ρων µεταξύ των εσωτερικών και εξωτερι-κών δικτύων είναι γνωστή σαν «περίµετροςασφαλείας».

Σηµειώνεται ότι µε την χρήση των ΤειχώνΠροστασίας, τα δύο δίκτυα (LAN - Internet ήWAN) είναι αποµονωµένα. Παρόλα αυτά,επειδή υπάρχει πάντα η ανάγκη κάποιαςεπικοινωνίας µεταξύ των δικτύων, ειδικάπρογράµµατα που ονοµάζονται «µεσολαβη-τές» (proxies) εγκαθίστανται και εκτελούνταιστην µηχανή του Firewall. Η δουλειά ενός µε-σολαβητή είναι να προωθήσει επιλεκτικάπληροφορίες από το ένα δίκτυο στο άλλο.Τυπικά, διαφορετικός µεσολαβητής είναιυπεύθυνος για κάθε υπηρεσία: ένας για ηλε-κτρονικό ταχυδροµείο, ένας για FTP κλπ. Οιµεσολαβητές µπορούν να καθορίσουν ποιαπακέτα δικτύου να προωθήσουν κοιτάζο-ντας στις διευθύνσεις προέλευσης και προο-ρισµού, εξετάζοντας τον τύπο πακέτου,εξετάζοντας τις θύρες προέλευσης και προ-ορισµού ή ακόµη ελέγχοντας τα περιεχόµε-να που υπάρχουν µέσα στο πακέτο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ “∆” Σύγχρονοι Τρόποι Κρυπτογράφησης

4.1 ΓενικάΣτο προηγούµενο κεφάλαιο παρουσιά-

σαµε και αναλύσαµε όλες τις έννοιες πουπεριλαµβάνει ο όρος “ασφάλεια”. Αναφερ-θήκαµε δε πολύ σύντοµα σε δύο βασικά ερ-γαλεία για την παροχή αυτών των υπηρε-σιών της ασφάλειας: την κρυπτογραφίακαι τη στεγανογραφία. Ας τα αναλύσουµελοιπόν περαιτέρω:

Η κρυπτογραφία αναφέρεται στην υλο-ποίηση µεθόδων τροποποίησης των µετα-διδοµένων πληροφοριών, έτσι ώστε να γί-νονται κατανοητά µόνο από τον προβλε-πόµενο παραλήπτη ή παραλήπτες. Είναιµια διαδικασία που µπορεί να εκτελεστείτόσο σε hardware όσο και σε software. Η εν-σωµάτωση των µεθόδων της κρυπτογρα-φίας σε hardware επιταχύνει σε µεγάλοβαθµό την διεκπεραίωσή της. Επίσης, οιχρήστες δεν γνωρίζουν, ούτε καν αντιλαµ-βάνονται την παρουσία της και πραγµατο-ποιούν ανενόχλητοι τις εργασίες τους. Τογεγονός ότι ο χρήστης δεν ανακατεύεταικαθόλου στις διαδικασίες της κρυπτογρα-φίας, αυξάνει την αποτελεσµατικότητατου εργαλείου στην παρεχόµενη ασφάλεια.Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει καθιερωθεί η κρυ-πτογραφία σε hardware λόγω του υψηλούκόστους της, που απαγορεύει την αγοράκαι διατήρηση των ειδικών µηχανηµάτωνπου χρειάζονται για την εφαρµογή της.

Η λογισµική κρυπτογραφία είναι φτηνό-τερη, πράγµα που την κάνει ευρέως απο-δεκτή και εύκολα πραγµατοποιήσιµη. Βέ-βαια, δεν είναι το ίδιο γρήγορη µε την εκτέ-λεσή της σε hardware, αλλά η ολοένα αυξα-νόµενη ανάγκη για διασφάλιση των επικοι-νωνιών καθιέρωσε τη χρήση της.

Η Στεγανογραφία είναι η τεχνική τηςαπόκρυψης της ίδιας της ύπαρξης τηςπληροφορίας, όπως ήδη αναφέραµε.Όπως για την κρυπτογραφία, έτσι και γιατην στεγανογραφία υπάρχουν τρόποι υλο-ποίησης της τόσο σε hardware όσο και σεsoftware. Η hardware εκτέλεσή της είναιγρήγορη, αλλά πάρα πολύ ακριβή. Χρησι-µοποιείται περισσότερο από τις αρχές καιτις µεγέλες εταιρίες, και λιγότερο από τουςαπλούς πολίτες, καθόσον οι τεχνολογίεςπου χρησιµοποιούνται είναι πολύ ανε-πτυγµένες και καθόλου εποµένως πολύακριβές. Η εκτέλεση σε software είναι πιοφθηνή και οι τεχνολογίες που απαιτούνταιείναι σαφώς πιο εµπορικές.


4.2 Είδη ΚρυπτογραφίαςΣυµµετρική Κρυπτογραφία (Symmetric

Cryptography ή Secret-Key Cryptography):Στην συνηθισµένη κρυπτογραφία, ο απο-στολέας και ο παραλήπτης ενός µηνύµατοςγνωρίζουν και χρησιµοποιούν το ίδιο µυστικόκλειδί. Ο αποστολέας χρησιµοποιεί το µυστι-κό κλειδί για να κρυπτογραφήσει το µήνυµακαι ο παραλήπτης χρησιµοποιεί το ίδιο κλειδίγια να αποκρυπτογραφήσει το µήνυµα. Αυ-τή η µέθοδος καλείται συµµετρική κρυπτο-γραφία ή κρυπτογραφία µυστικού κλειδιού.Η συµµετρική κρυπτογραφία χρησιµοποιεί-ται όχι µόνο για κρυπτογράφηση, άλλα καιγια πιστοποίηση ταυτότητας. Το κύριο πρό-βληµα της συµµετρικής κρυπτογραφίας είναιη κατοχή από τον αποστολέα και τον παρα-λήπτη του κοινού µυστικού κλειδιού που θακρυπτογραφεί και αποκρυπτογραφεί όλητην διακινούµενη πληροφορία, χωρίς κάποι-ος άλλος να λάβει γνώση αυτού. Πλεονέ-κτηµά της είναι ότι είναι ταχύτερη από τηνασύµµετρη κρυπτογραφία.

Ασύµµετρη Κρυπτογραφία (Public-KeyCryptography):Η ασύµµετρη κρυπτογρα-φία χρησιµοποιεί δύο διαφορετικά κλειδιάγια την κρυπτογράφηση και αποκρυπτο-γράφηση. Κάθε χρήστης έχει στην κατοχήτου ένα ζεύγος κλειδιών, το ένα καλείταιδηµόσιο κλειδί και το άλλο καλείται ιδιωτικόκλειδί. Το δηµόσιο κλειδί δηµοσιοποιείται,ενώ το ιδιωτικό κρατείται µυστικό. Επιπλέ-ον, το ιδιωτικό κλειδί δεν µεταδίδεται ποτέστο δίκτυο8 και όλες οι επικοινωνίες βασί-ζονται στο δηµόσιο. Πλέον η ανάγκη ο απο-στολέας και ο παραλήπτης να µοιράζονταιτο ίδιο κλειδί εξαφανίζεται µε αποτέλεσµανα µην υφίσταται αυξηµένος κίνδυνοςαπώλειας του κλειδιού κατά τη µετάδοσήτου. Η µόνη απαίτηση της ασύµµετρηςκρυπτογραφίας είναι η εµπιστεύσιµη(trusted) και επιβεβαιωµένη (confirmed) συ-

σχέτιση των δηµόσιων κλειδών µε τους κα-τόχους τους, ώστε να µην είναι δυνατή ηπλαστοπροσωπία. Η ασύµµετρη κρυπτο-γράφηση µπορεί να χρησιµοποιηθεί όχι µό-νο για κρυπτογράφηση, αλλά και για παρα-γωγή ψηφιακών υπογραφών.

Το ιδιωτικό κλειδί είναι µαθηµατικά συν-δεδεµένο µε το δηµόσιο. Τυπικά, λοιπόν, εί-ναι δυνατόν να νικηθεί ένα τέτοιο κρυπτο-σύστηµα ανακτώντας το ιδιωτικό κλειδίαπό το δηµόσιο. Όµως, επίλυση αυτού τουπροβλήµατος είναι πολύ δύσκολη και συνή-θως απαιτεί την πολύπλοκες και χρονοβό-ρες µαθηµατικές πράξεις που δεν είναι εφι-κτό να ολοκληρωθούν σε συγκεκριµένο χρο-νικό διάστηµα (για το οποίο έχουν ισχύ οικλείδες).

Η κρυπτογράφηση µε χρήση της ασύµ-µετρης κρυπτογραφίας γίνεται ως εξής:όταν ο χρήστης Α θέλει να στείλει ένα µυ-στικό µήνυµα στον χρήστη Β, χρησιµοποιείτο δηµόσιο κλειδί του Β για να κρυπτογρα-φήσει το µήνυµα και έπειτα το στέλνει στονΒ. Ο χρήστης Β, αφού παραλάβει το µήνυ-µα, κάνει χρήση του ιδιωτικού του κλειδιούγια να το αποκρυπτογραφήσει. Εάν κάποι-ος “ακούει” την σύνδεση, δεν µπορεί νααποκρυπτογραφήσει το µήνυµα. Οποιοσ-δήποτε έχει το δηµόσιο κλειδί του Β µπορείνα του στείλει µήνυµα και µόνο αυτός µπο-ρεί να το διαβάσει γιατί είναι ο µόνος πουγνωρίζει το ιδιωτικό κλειδί. Όταν ο Α θέλεινα χρησιµοποιήσει την ασύµµετρη κρυπτο-γραφία για να υπογράψει ένα µήνυµα, τότεπραγµατοποιεί έναν αλγόριθµο που απαι-τεί το ιδιωτικό του κλειδί και το ίδιο το µή-νυµα. Το αποτέλεσµα του αλγορίθµου κα-λείται ψηφιακή υπογραφή και µεταδίδεταιµαζί µε το µήνυµα. Για να επαληθεύσει τηνυπογραφή ο Β πραγµατοποιεί ανάλογουπολογισµό χρησιµοποιώντας το δηµόσιοκλειδί του Α, το µήνυµα και την υπογραφή.

8 Μόνο την πρώτη φορά που εγκαθίσταται στο µηχάνηµα του ιδιοκτήτη, και µέσω κρυπτογραφη-µένου session (σύνδεση https)


Εάν το αποτέλεσµα είναι θετικό, τότε ηυπογραφή είναι αυθεντική. ∆ιαφορετικά ηυπογραφή είναι πλαστή ή το µήνυµα έχειτροποποιηθεί.

4.3 Σύγκριση των δύο µεθόδωνΤο µεγαλύτερο πρόβληµα της συµµετρι-

κής κρυπτογραφίας, όπως αναφέραµε πε-ριληπτικά προηγουµένως, είναι η συνεν-νόηση και ανταλλαγή του κλειδιού, χωρίςκάποιος τρίτος να µάθει για αυτό. Η µετά-δοση µέσα από δίκτυα δεν είναι ασφαλήςγιατί οποιοσδήποτε γνωρίζει για την συ-ναλλαγή και έχει τα κατάλληλα µέσα µπο-ρεί να καταγράψει όλη την επικοινωνία µε-ταξύ αποστολέα και παραλήπτη και νααποκτήσει το κλειδί. Έπειτα, µπορεί να δια-βάσει, να τροποποιήσει και να πλαστογρα-φήσει όλα τα µηνύµατα που ανταλλάσσουνοι δύο ανυποψίαστοι χρήστες. Βέβαια,µπορούν να βασισθούν σε άλλο µέσο επι-κοινωνίας για την µετάδοση του κλειδιού(π.χ. τηλεφωνία), αλλά ακόµα και έτσι δενµπορεί να εξασφαλιστεί ότι κανείς δεν πα-ρεµβάλλεται µεταξύ της γραµµής επικοινω-νίας των χρηστών. Η ασύµµετρη κρυπτο-γραφία δίνει λύση σε αυτό το πρόβληµααφού σε καµία περίπτωση δεν διακινού-νται στο δίκτυο οι εν λόγω ευαίσθητες πλη-ροφορίες, παρά µόνο την πρώτη φορά πουτο κλειδί κατασκευάζεται και εγκαθίσταταιστον υπολογιστή του ιδιοκτήτη του.

Άλλο ένα ακόµα πλεονέκτηµα των ασύµ-µετρων κρυπτοσυστηµάτων είναι ότι µπο-ρούν να παρέχουν ψηφιακές υπογραφέςπου δεν µπορούν να αποκηρυχθούν απότην πηγή τους (άρνηση κυριότητας/non-repudiation, ως αναφέρθηκε σε προηγούµε-νο Κεφάλαιο). Η πιστοποίηση ταυτότηταςµέσω συµµετρικής κρυπτογράφησης απαι-τεί την κοινή χρήση του ίδιου κλειδιού καιπολλές φορές τα κλειδιά αποθηκεύονται σευπολογιστές που κινδυνεύουν από εξωτε-ρικές επιθέσεις. Σαν αποτέλεσµα, ο απο-στολέας µπορεί να αποκηρύξει ένα πρωτύ-

τερα υπογεγραµµένο µήνυµα, υποστηρίζο-ντας ότι το µυστικό κλειδί είχε κατά κάποι-ον τρόπο αποκαλυφθεί. Στην ασύµµετρηκρυπτογραφία δεν επιτρέπεται κάτι τέτοιοαφού κάθε χρήστης έχει αποκλειστική γνώ-ση της ιδιωτική του κλείδας και είναι δικιάτου ευθύνη η φύλαξή του.

Μειονέκτηµα της ασύµµετρης κρυπτο-γραφίας είναι η ταχύτητα. Κατά κανόνα, οιδιαδικασίες κρυπτογράφησης και πιστοποί-ησης ταυτότητας µε συµµετρικό κλειδί είναισηµαντικά ταχύτερες από την κρυπτογρά-φηση και ψηφιακή υπογραφή µε ζεύγοςασύµµετρων κλειδιών. Επίσης, τεράστιο µει-ονέκτηµα της ασύµµετρης κρυπτογραφίαςείναι η ανάγκη για πιστοποίηση και επαλή-θευση των δηµόσιων κλείδων από οργανι-σµούς (Certificate Authority) ώστε να δια-σφαλίζεται η κατοχή τους στους νόµιµουςχρήστες. Όταν κάποιος απατεώνας κατορ-θώσει και ξεγελάσει τον οργανισµό, µπορείνα συνδέσει το όνοµά του µε το δηµόσιοκλειδί ενός νόµιµου χρήστη και να προσποι-είται την ταυτότητα αυτού του νόµιµουχρήστη. Κάτι τέτοιο στις µέρες µας είναιεξαιρετικά σπάνιο και τείνει να εκλείψει.

Σε µερικές περιπτώσεις, η ασύµµετρηκρυπτογραφία δεν είναι απαραίτητη και ησυµµετρική κρυπτογραφία από µόνη τηςείναι αρκετή. Τέτοιες περιπτώσεις είναικλειστά περιβάλλοντα που δεν έχουν σύν-δεση µε το ∆ιαδίκτυο. Ένας υπολογιστήςµπορεί να κρατά τα µυστικά κλειδιά τωνχρηστών που επιθυµούν να εξυπηρετη-θούν από αυτόν, µια και δεν υπάρχει ο φό-βος για κατάληψη της µηχανής από εξωτε-ρικούς παράγοντες. Επίσης, στις περιπτώ-σεις που οι χρήστες µπορούν να συναντη-θούν και να ανταλλάξουν τα κλειδιά ή ότανη κρυπτογράφηση χρησιµοποιείται για το-πική αποθήκευση κάποιων αρχείων, ηασύµµετρη κρυπτογραφία δεν είναι απα-ραίτητη.

Τα δύο κρυπτοσυστήµατα µπορούν ναεφαρµοστούν µαζί, συνδυάζοντας τα καλά


τους χαρακτηριστικά και εξαλείφοντας ταµειονεκτήµατά τους.

4.4 ΣτεγανογραφίαΣε όλη τη διαδροµή της ιστορίας ο άν-

θρωπος συνεχώς ανακάλυπτε νέες µεθό-δους που του επέτρεπαν να κρύψει κά-ποια πολύτιµη πληροφορία. Ένα από ταπρώτα κείµενα που περιγράφουν τη στε-γανογραφία έρχεται από τον Ηρόδοτο.Στην αρχαία Ελλάδα τα κείµενα γράφο-νταν σε πίνακες καλυµµένους µε κερί. Σεµια αφήγηση ιστορικού γεγονότος αναφέ-ρεται ότι ο ∆ηµάρατος ήθελε να ειδοποιή-σει τη Σπάρτη ότι ο Ξέρξης προτίθετο ναεισβάλει στην Ελλάδα. Για να αποφύγει τηνκλοπή του µηνύµατος έγραψε το µήνυµάτου σε ξύλινη πινακίδα, αφού έξυσε το κερίπου αυτή είχε και την οποία µετά κάλυψεπάλι µε κερί. Οι πινακίδες φαίνονταν λευ-κές και αχρησιµοποίητες και µε αυτό τοτρόπο πέρασαν κάθε έλεγχο.

Ακόµα µία µέθοδος ήταν το ξύρισµα τουκεφαλιού του αγγελιοφόρου και το γράψι-µο του µηνύµατος στο κεφάλι του. Ότανπια τα µαλλιά µεγάλωναν αρκετά το µήνυ-µα δεν φαινόταν έως ότου το κεφάλι ξανα-ξυριζόταν.

Μια άλλη κοινή µορφή αόρατης γραφήςεπιτυγχάνεται µε τη χρήση αόρατου µελα-νιού. Τέτοιου είδους µελάνια χρησιµοποιή-θηκαν µε επιτυχία µέχρι και στο δεύτεροπαγκόσµιο πόλεµο. Ένα αθώο κατά ταφαινόµενα γράµµα µπορεί να περιέχει έναπολύ διαφορετικό µήνυµα γραµµένο ανάµε-σα στις γραµµές που φαίνονται. Την εποχήτου δευτέρου παγκοσµίου πολέµου η τε-χνολογία της στεγανογραφίας αποτελείτοκυρίως από αόρατα µελάνια. Τα εν λόγωµελάνια περιείχαν συστατικά τα οποίασκουραίνουν όταν θερµαίνονται και αυτότους το χαρακτηριστικό εκµεταλλεύτηκε ηκρυπτογραφία της εποχής. Με την ανά-πτυξη της τεχνολογίας αναπτύχθηκαν νέα,

χηµικά, υλικά που κάνανε ακριβώς το ίδιοπράγµα αλλά απαιτούν συγκεκριµένη δια-δικασία για να εµφανίσουν αυτά τα οποίακρύβονται.

Άλλη µέθοδος είναι αυτή των NullCiphers. Τα Null Ciphers είναι µη κρυπτο-γραφηµένα µηνύµατα. Το µόνο λοιπόν πουέχει να κάνει κάποιος που θέλει να στείλεικάποια κρυφή πληροφορία είναι απλά νατην κάνει να φαίνεται αθώα. Έτσι γράφο-ντας ένα τυχαίο κείµενο στο οποίο η πλη-ροφορία βρίσκεται σε κάθε δεύτερο, γιαπαράδειγµα, γράµµα των λέξεων του κειµέ-νου ή σε κάθε δεύτερη γραµµή κάθε τρίτηςπαραγράφου, κατασκευάζει ένα NullCipher και διαφυλάσσει τις ευαίσθητεςπληροφορίες του.

Καθώς, όµως η τεχνολογία συνέχισε νααναπτύσσεται, βρέθηκαν τρόποι διακίνη-σης µεγαλύτερου όγκου πληροφορίας µεακόµα πιο αόρατο τρόπο. Οι Γερµανοί ανέ-πτυξαν τη τεχνολογία των µικροτελειών(microdots). Οι µικροτελείες είναι φωτο-γραφίες υψηλής ανάλυσης και ασήµαντουµεγέθους (ως και µεγέθους τελείας). Αυτότο σύστηµα χρησιµοποιήθηκε από τουςΓερµανούς κατασκόπους κατά τον δεύτεροπαγκόσµιο πόλεµο.

Όπως καταλαβαίνουµε και από το όνο-µά της, η στεγανογραφία είναι η τέχνη, πουστις µέρες µας έχει εξελιχθεί και σε τεχνική,της επικοινωνίας κατά τρόπο τέτοιο πουνα κρύβεται η ίδια η ύπαρξη της επικοινω-νίας. Σε αντίθεση µε τη κρυπτογράφηση,όπου επιτρέπεται σε κάποιο κακόβουλο ναανιχνεύσει και να παρεµβληθεί ή να αιχµα-λωτίσει τη πληροφορία, ο στόχος της στε-γανογραφίας είναι να κρύψει την πληροφο-ρία µέσα σε άλλη πληροφορία µε τέτοιοτρόπο που δεν αφήνει περιθώρια να ανι-χνευθεί η ίδια της η ύπαρξη.

Ένα καλό στεγανογραφικό σύστηµαπρέπει να εκπληρώνει τις προδιαγραφέςπου έθεσε η “Αρχή του Kerckhoff” στην


κρυπτογραφία9: “Η ασφάλεια ενός συστή-µατος πρέπει να βασίζεται στο δεδοµένοότι ο κακόβουλος έχει πλήρη γνώση τωνσχεδιαστικών λεπτοµερειών και της υλο-ποίησης ενός στεγανογραφικού συστήµα-τος”. Η µόνη πληροφορία που λείπει απότον κακόβουλο και που πρέπει να κρατηθείµυστική από αυτόν είναι ένας µικρός καιεύκολα ανταλλάξιµος τυχαίος αριθµός, τοµυστικό κλειδί, χωρίς το οποίο δεν µπορείνα γνωρίζει εάν στο κανάλι επικοινωνίαςδιενεργείται κρυφή επικοινωνία.

Τα περισσότερα κανάλια επικοινωνιώνόπως οι τηλεφωνικές γραµµές και οι εκπο-µπές ράδιο εκπέµπουν σήµατα που συνο-δεύονται πάντα από κάποιο θόρυβο. Αυ-τός ο θόρυβος µπορεί να αντικατασταθείαπό κάποιο µυστικό σήµα που έχει τη µορ-φή θορύβου για κάποιον που δεν γνωρίζειτο µυστικό κλειδί.

Αυτή είναι και η βασική σχεδιαστική αρ-χή των στεγανογραφικών συστηµάτων – ηαντικατάσταση του θορύβου υψηλήςεντροπίας από µια εκποµπή υψηλήςεντροπίας. Υπάρχουν πολλά προγράµµαταπου υλοποιούν κάποιου είδους στεγανο-γραφικό µηχανισµό. Ωστόσο, η πραγµατι-κά καλή εφαρµογή της στεγανογραφίας εί-ναι πολύ δύσκολη υπόθεση και για αυτό τολόγο η ανίχνευση της χρήσης της από µη-χανισµούς ανάλυσης αποδίδει όταν πρόκει-ται για απλή εφαρµογή της. Ο θόρυβοςτων αναλογικών συστηµάτων έχει ένα µε-γάλο αριθµό ιδιοτήτων που είναι πολύ χα-ρακτηριστικές για το κανάλι και τον εξοπλι-σµό του επικοινωνιακού συστήµατος. Ένακαλό στεγανογραφικό σύστηµα πρέπει ναπαρακολουθεί το κανάλι, να χτίζει ένα µο-ντέλο του θορύβου που είναι παρόν και µε-τά να προσαρµόζει τις παραµέτρους τωνδικών του αλγορίθµων έτσι ώστε η αντικα-

τάσταση του θορύβου του καναλιού µε τε-χνητό θόρυβο, που περιέχει την πληροφο-ρία προς µετάδοση, να είναι επιτυχής. Τοκατά πόσο το στεγανογραφικό σύστηµα εί-ναι ασφαλές εξαρτάται από τους µηχανι-σµούς ανάλυσης του θορύβου που έχει στηδιάθεσή του ο αντίπαλος.

Εάν κάποιος ήθελε να εξετάσει ένα αρ-χείο µε κρυµµένες πληροφορίες, θα µπο-ρούσε να τις βρει. Στη χειρότερη περίπτω-ση θα µπορούσε να καταλάβει ότι αυτέςυπάρχουν έστω και αν δεν τις έβλεπε. Εάνοι κρυµµένες πληροφορίες είναι κρυπτο-γραφηµένες τότε σίγουρα θα φτάσει µέχριαυτό το σηµείο και θα σταµατήσει. Ωστόσοεάν δεν είναι κρυπτογραφηµένες τότε θαείναι σε θέση να εξετάσει όλο το “κρυµµέ-νο” µήνυµα. Για το λόγο αυτό δεν θα πρέ-πει να θεωρούµε τη στεγανογραφία σαναντικαταστάτη της κρυπτογραφίας αλλάσαν συµπλήρωµά της.

Η στεγανογραφία γίνεται όλο και πιο ση-µαντική στο Κυβερνοχώρο εξαιτίας του ότιοι κυβερνήσεις του κόσµου απαγορεύουντη χρήση κρυπτογράφησης από ιδιώτες,όπως στη Γαλλία και στη Ρωσία αλλά καιστην Αµερική όπου υπάρχει ένας σχετικόςπόλεµος της κυβέρνησης και του δηµιουρ-γού του κρυπτογραφικού προγράµµατοςPretty Good Privacy (PGP)10. Κάνοντας χρή-ση της στεγανογραφίας µπορούµε να συνε-χίσουµε να στέλνουµε κρυπτογραφηµέναµηνύµατα χωρίς να τα βλέπει κανείς.

Η στεγανογραφία βασίζει την ασφάλειάτης στο γεγονός ότι κάποιος δεν µπορεί ναψάξει για κάτι που δεν γνωρίζει εάν υπάρ-χει. Επιπλέον µε όλες τις µετακινήσεις δεδο-µένων στο Internet, κανείς δεν έχει τηναπαιτούµενη υπολογιστική ισχύ για να πε-ράσει από ανίχνευση όλες τις εικόνες και ταδεδοµένα που διακινούνται.

9 «Ασφάλεια ∆ικτύων», http://www.teiser.gr/icd/staff/chilas/files/D_III/General_intro_to_security.pdf10 “Pretty Good Privacy”, http://en.wikipedia.org/wiki/Pretty_Good_Privacy


Επίσης, είναι πολύ πιο εύκολο για ένανιδιώτη να αρνηθεί την αποστολή ενός κρυ-πτογραφηµένου και κρυµµένου, στεγανο-γραφικά, µηνύµατος από το να το κάνει γιαένα απλά κρυπτογραφηµένο. Εάν κάποιοςκρύψει πληροφορία σε µια εικόνα µπορείεύκολα να το αρνηθεί λέγοντας ότι “όπωςτην πήρα την έστειλα-δεν ήξερα τι είχε µέ-σα, κάποιος άλλος τα έβαλε” και είναι πολύδύσκολο για την αρχή που ψάχνει να απο-δείξει το αντίθετο.

Οι παρούσες µέθοδοι παροχής πρακτι-κών στεγανογραφικών υπηρεσιών έχουνδύο κύριους άξονες κατευθύνσεων. Ο πρώ-τος, ο οποίος δεν είναι και τόσο αποδοτι-κός, απογυµνώνει τα κρυπτογραφηµέναµηνύµατα από οποιαδήποτε πληροφορίαπου αναφέρεται στη ταυτότητά τους. Γιαπαράδειγµα το πρόγραµµα Stealth επεξερ-γάζεται κατά τέτοιο τρόπο τα κρυπτογρα-φηµένα µε PGP µηνύµατα, ώστε να φαίνο-νται σαν σκουπίδια. Το πρόβληµα µε αυτήτη µέθοδο είναι ότι η αναγνώριση ενός PGPµηνύµατος είναι πολύ εύκολη υπόθεσηακόµα και αν έχουν αφαιρεθεί οι πληροφο-ρίες αναγνώρισής του. Το Stealth µπορεί ναπαράσχει ασφάλεια κάποιου επιπέδου αλ-λά δεν µπορεί να αντιµετωπίσει κάποιοναποφασισµένο hacker.

Ο δεύτερος άξονας της στεγανογραφίαςείναι η απόκρυψη δεδοµένων µέσα σε άλλααρχεία. Για παράδειγµα µπορούν να χρησι-µοποιηθούν τα λιγότερο σηµαντικά bitsµιας bitmap εικόνας, µέσα στα οποία µπο-ρεί να κρυφτεί η πληροφορία. Η αλλαγήαυτών των bits της εικόνας προκαλεί ανε-παίσθητες αλλαγές στη µορφή της. Χωρίςαπευθείας σύγκριση µε την αρχική εικόναείναι πραγµατικά αδύνατο να πει κανείς ότικάτι άλλαξε.

Άλλος ένας τύπος αρχείων που µπορείνα χρησιµοποιηθεί για το κρύψιµο πληρο-φορίας µέσα του είναι τα ψηφιακά µουσι-κά αρχεία. Με την εισαγωγή του µηνύµα-τος στα λιγότερο σηµαντικά bits ενός µου-

σικού αρχείου κρύβεται η πληροφορία καιοµοίως µε τα αρχεία εικόνας δεν έχουµε αι-σθητές αλλοιώσεις στο τελικό, µουσικό,αποτέλεσµα.

Ένας τελευταίος και λόγω της φύσηςτου λιγότερο χρησιµοποιούµενος τρόπος,είναι αυτός της απόκρυψης δεδοµένωνστα µη χρησιµοποιούµενα sectors των µα-γνητικών µέσων αποθήκευσης. Όπως βέ-βαια αντιλαµβανόµαστε αυτή η µέθοδοςδεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε δικτυακάσχήµατα και εδώ απλά γίνεται αναφοράτης ύπαρξής της σαν µία επιπλέον δυνα-τότητα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ “Ε” Σύνοψη – Συµπεράσµατα Προτάσεις

Θεωρώντας, ότι το Internet µε τη σηµερι-νή του µορφή είναι ευάλωτο σε ενδεχόµενοτροµοκρατικό χτύπηµα ή ακόµη και στιςκαθηµερινές επιθέσεις των hackers, η αµε-ρικανική κυβέρνηση κατεύθυνε την αµερι-κανική βιοµηχανία λογισµικού να δηµιουρ-γήσει ένα απρόσβλητο δίκτυο. Μέχρι σήµε-ρα κάτι τέτοιο δεν έχει καταστεί εφικτό.

Η ισχυρή κρυπτογράφηση, θα µπορούσενα προκαλέσει έντονες αντιδράσεις απότην πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέ-χρι σήµερα κάθε προσπάθεια προστασίαςτων δεδοµένων που διακινούνται σε ευρω-παϊκά δίκτυα θεωρείτο πρόκληση για τιςΗΠΑ που αντιδρούν σε κάθε µορφή κρυ-πτογράφησης που δεν προστατεύει τασυµφέροντά τους. Είναι προφανές λοιπόν,ότι οι αµερικανικές αρχές, κινούνται σε δύοεπίπεδα. Από τη µία απαιτούν και κινού-νται προς την κατάργηση κάθε µορφήςκρυπτογράφησης που θα προστάτευε τηνηλεκτρονική αλληλογραφία των απλών πο-λιτών και των λοιπών κρατών, ενώ την ίδιαστιγµή προστατεύουν µε κάθε τρόπο καιµέσο τα δικά τους ευαίσθητα δεδοµένα.

Ο τρόπος και η σοβαρότητα µε τονοποίο η αµερικάνικη κυβέρνηση αντιµετω-


πίζει το θέµα της ασφάλειας στο διαδίκτυοδεν αφήνει περιθώρια για παρερµηνείες.∆εν είναι τυχαία η απαγόρευση που ισχύειστην εξαγωγή οποιασδήποτε τεχνολογίαςκρυπτογραφίας εκτός των συνόρων τωνΗΠΑ.

Σήµερα κάθε οργανισµός που σκοπεύεινα αποκαλεί εαυτόν παραγωγικό και αντα-γωνιστικό, πρέπει να είναι “συνδεδεµένος”µε το διαδίκτυο µε έναν τουλάχιστο προ-σωπικό Ηλεκτρονικό Υπολογιστή (Η/Υ). Αυ-τό είναι αδιαµφισβήτητο και αναπόφευκτοστις µέρες µας.

Το ανωτέρω γεγονός, σε συνδυασµό µετην εξέλιξη της τεχνολογίας στις µέρες µας,διευκολύνει την προσβολή «ευαίσθητων»µηχανηµάτων που είναι συνδεδεµένα σεκάποιο δίκτυο. Από τη µία, τα λογισµικά γί-νονται όλο και πιο πολύπλοκα, ενώ απότην άλλη, η υπολογιστική ισχύς των Η/Υ αυ-ξάνεται συνεχώς, µε αποτέλεσµα την πρα-κτική αδυναµία σχολαστικού ελέγχου καιπρόβλεψης τυχόν οπών ασφαλείας(security holes), τις οποίες ανακαλύπτουνκαι εκµεταλλεύονται διάφοροι επιτήδειοικαι επιπλέον, τη διευκόλυνση της διεξα-γωγής πολλαπλών µορφών επίθεσης σε µι-κρό χρονικό διάστηµα.

Οι τελευταίες τεχνολογίες παροχής υπη-ρεσιών Internet επιτρέπουν τη συνεχή σύν-δεση στο διαδίκτυο των προσωπικών µαςΗ/Υ µε τη λεγόµενη ευρυζωνικότητα. Οι τε-χνολογίες αυτές κάνουν ακόµα πιο σηµα-ντικό το θέµα της ασφάλειας, καθώς ο αυ-ξηµένος χρόνος σύνδεσης και τα αυξηµέναεύρη ζώνης (bandwidth) κάνουν τους ατο-µικούς Η/Υ ευκολότερους στόχους. Βέβαια,πολλοί θα ισχυριστούν ότι δεν ενδιαφέρο-νται για το εάν ο προσωπικός τους Η/Υ θααποτελέσει στόχο επίθεσης, καθόσον «δενέχουν κάτι σηµαντικό να προστατεύσουν».Παραταύτα, θα πρέπει να λαµβάνεταιυπόψη, ότι συνήθως οι προσωπικοί Η/Υ,αποτελούν στόχους παραπλάνησης κατάτη διεξαγωγή µίας επίθεσης προς έναν ή

περισσότερους σηµαντικούς στόχους. ∆η-λαδή χρησιµοποιούνται ως σηµεία/κόµβοι«αναπήδησης» µε τελικό σκοπό την κάλυ-ψη των ιχνών προέλευσης της επίθεσης.

Είναι προφανές ότι η αντιµετώπιση τωναπειλών στον κυβερνοχώρο καθώς και οιεµφανιζόµενες απειλές στα συστήµατατων Η/Υ, αποτελούν θέµα τεράστιας σηµα-σίας και ευρείας συµµετοχής του δηµόσιουκαι ιδιωτικού τοµέα, γεγονός που εκφεύγειτων στενών παραδοσιακών αρµοδιοτήτωντων Ενόπλων ∆υνάµεων.

Μόνο όµως η διαρκής ατοµική επαγρύ-πνηση, η οποία θα πρέπει να εκφράζεταιµέσω της ευαισθητοποίησης όλων των πο-λιτών για τους νέους αυτούς κινδύνους καιτις νέες απειλές, είναι ικανή να διαµορφώ-σει, να υλοποιήσει και να διατηρήσει τηναπαιτούµενη πολιτική ασφάλειας στον κυ-βερνοχώρο.

Ειδικά στις Ένοπλες ∆υνάµεις, οι προ-σπάθειες όλων θα πρέπει να επικεντρώνο-νται στην προετοιµασία και στη θωράκισητων µηχανηµάτων αλλά και του προσωπι-κού. Η χρησιµοποίηση αυθεντικού λογισµι-κού, η εφαρµογή αυστηρών πολιτικώνασφαλείας, εγκατάσταση Τειχών Προστα-σίας, η ορθή διαχείριση συστηµάτων και δι-κτύων από ∆ιαχειριστές (SysAdmins) κλπ, εί-ναι τα ελάχιστα που θα πρέπει να καθιερω-θούν προκειµένου να θωρακιστούν οι πλη-ροφοριακές δοµές των Ενόπλων ∆υνάµεων.

Χωρίς όµως, τη σωστή εκπαίδευση τουπροσωπικού και την επαγρύπνησή του γιατους κινδύνους που ελλοχεύουν από τηχρήση των νέων τεχνολογιών, δεν µπορείνα υφίσταται ασφάλεια. Είναι απαγορευτι-κό στα στελέχη των Ε.∆. να µην γνωρίζουντους κινδύνους που εισάγονται από τηχρήση Η/Υ (ειδικά εντός ενός δικτυακού πε-ριβάλλοντος) και να αδιαφορούν για τηνορθή εφαρµογή των υπηρεσιών ασφαλεί-ας. Άλλωστε οι µεγαλύτεροι κίνδυνοι γιατην ασφάλεια εισάγονται «εκ των έσω»,από τα ίδια τα στελέχη, τη στιγµή που θυ-


σιάζουν την ασφάλεια στο βωµό της ταχύ-τητας της διεκπεραίωσης των υπηρεσια-κών υποχρεώσεών τους και της ευκολίαςτους.

Ανεξάρτητα λοιπόν από το πόσο θωρα-κίζουµε την περίµετρο του ηλεκτρονικούπεριβάλλοντος στο οποίο ζούµε και εργα-ζόµαστε και από το πόσο απόρθητα «χτί-ζουµε» τα τείχη προστασίας µας, ποτέ δενθα πάψουµε να είµαστε τόσο ευάλωτοι,όσο ευάλωτοι είναι οι λιγότερο ενηµερωµέ-νοι και «υποψιασµένοι» από τους συναδέλ-φους µας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ1. Kaufman-Perlman-Speciner, Network

Security, Private Communication in a PublicWar, Εκδόσεις Prentice Hall, New Jersey2002

2. McClure-Scambray-Kurtz, HackingExposed, Network Secrets and Solutions,Εκδόσεις McGraw Hill, Berkeley 2001

3. Dorothy E. Denning, Information Warfareand Security, Εκδόσεις Addison Wesley,New Jersey 2002

4. Mandia-Prosise-Pepe, Incident Response &Computer Forensics, Εκδόσεις McGrawHill, Berkeley 2003

5. Μαίρη Μπόση, Ζητήµατα Ασφάλειας στηΝέα Τάξη Πραγµάτων, Εκδόσεις Παπαζή-ση, Αθήνα 1999

6. Ζαν Γκισνέλ, Πόλεµοι Στον Κυβερνοχώρο,Μυστικές Υπηρεσίες και Internet, ΕκδόσειςΣτάχυ, Αθήνα 1997

∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ7. «Σύµβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων(Ν 2605/98)», http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/committees/libe/20040121/519920 en.pdf

8. «The Intelligence Summit»,http://www.intelligencesummit.org/speakers/

JoeKaufman.php9. “Islam, Muslims, and America”, http://

omersubhani.blogspot.com/2007/11/hamas-united-states-and-terrorism.html

10. “A Secret War”, http://news.cnet.com/2009-1023-985524.html

11. «Ασφάλεια ∆ικτύων»,http://www.teiser.gr/icd/staff/chilas/files/D_III/Gener al _intro_to_security.pdf

12. “Pretty Good Privacy, http://en.wikipedia.org/wiki/Pretty_Good_Privacy


Ο Καβουσανός-ΚαβουσανάκηςΑνδρέας γεννήθηκε το 1974 καιεισήλθε στη Σχολή Ναυτικών∆οκίµων το 1993 από όπου καιαποφοίτησε το 1997 µε τοβαθµό του Σηµαιοφόρου. Έχει

φοιτήσει στα προβλεπόµενα για το βαθµό τουσταδιοδροµικά σχολεία του ΠΝ. Είναι απόφοι-τος Σ∆ΙΕΠΝ. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρο-µίας του έχει υπηρετήσει σε διάφορες υπηρε-σίες του ΠΝ.

Οι Εξελίξεις στη Ναυτική Στρατιωτική Τεχνολογία

∆υνατότητες εφαρµογής τους στο Ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό

Του Υποπλοιάρχου (Μ) Κ. Αναστασoπούλου ΠΝ


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η τεχνολογία συνεχώς εξελίσσεται. Ηαπλή αυτή διαπίστωση δεν επιδέχεται απόκανέναν ουδεµία αµφισβήτηση. Σχεδόν σεόλα τα µέρη του κόσµου χιλιάδες επιστήµο-νες καθηµερινά αγωνίζονται να ανακαλύ-ψουν συσκευές και εργαλεία που είτε θακαλύψουν µία έλλειψη ή µία ανάγκη της κοι-νωνίας µέσα στην οποία ζούνε, είτε απλάθα αποτελούν βελτιώσεις, ενίοτε ιδιαίτερασηµαντικές, σε κάτι που ήδη υπάρχει.

Η στρατιωτική τεχνολογία, λόγω της ιδι-αίτερης φύσης της, ανέκαθεν υπήρξε έναπεδίο στο οποίο σχεδόν όλα τα κράτη έδι-ναν πάντα πολύ µεγάλη προσοχή. Τα απο-φασιστικά πλεονεκτήµατα που τα υπέρτε-ρης τεχνολογίας όπλα έδιναν απέναντιστον εκάστοτε αντίπαλο, ανατρέπονταςακόµα και σηµαντικές αριθµητικές ανισορ-ροπίες, αποτέλεσαν ένα µάθηµα που πολ-λά κράτη ανά τους αιώνες δοκίµασαν καιέµαθαν, ακόµα και µε τον πλέον πικρό τρό-πο, και από τότε δεν το ξέχασαν ποτέ.

Σήµερα όλες οι µεγάλες δυνάµεις και ταεπονοµαζόµενα ισχυρά κράτη αφιερώνουνένα πολύ σηµαντικό µέρος τόσο από τα κε-φάλαιά τους όσο και από το έµψυχο δυνα-µικό τους στην έρευνα νέων όπλων.Όπλων που συνεχώς προσπαθούν να πα-ράγουν και τα οποία θα είναι ακόµα πιοαποτελεσµατικά, ακόµα πιο καταστρεπτι-κά, ή έστω ακόµα πιο οικονοµικά. Από τηνάλλη, τα υπόλοιπα κράτη, ακόµα και αν δενµπορούν πλέον να αντέξουν την δυσβά-στακτη και µε όχι πάντα σίγουρο αποτέλε-σµα οικονοµική επιβάρυνση της έρευναςγια την ανάπτυξη νέων όπλων, πάντοτεφρόντιζαν και εξακολουθούν να φροντί-ζουν, µέσω διαδοχικών αγορών να προµη-θευτούν τα όπλα εκείνα που µέσω ποικί-λων οικονοµοτεχνικών κριτήριων κρίνουνότι διασφαλίζουν καλύτερα τα συµφέρο-ντα και την άµυνα τους.

Ο πόλεµος στη θάλασσα είναι σχεδόν

τόσο παλιός, όσο και χρήση της θάλασσαςαπό τους ανθρώπους ως µέσο για τηνπαραγωγή πλούτου (αλιεία, εµπόριο). Πο-λύ γρήγορα και σε αυτή την πτυχή του πο-λέµου η τεχνολογία επιστρατεύτηκε προ-κειµένου ο εκάστοτε αντιµαχόµενος νααποκτήσει το ποιοτικό πλεονέκτηµα έναντιτου όποιου αντιπάλου. Από τότε µέχρι καισήµερα οι εξελίξεις στη ναυτική στρατιωτι-κή τεχνολογία συνεχίζονται µε όλο και πιογρήγορο ρυθµό.

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός του παρόντος δοκιµίου είναι ναεξετασθούν όλες οι πρόσφατες εξελίξειςστη ναυτική στρατιωτική τεχνολογία καιιδιαίτερα αυτές, που βραχυπρόθεσµα ή µε-σοπρόθεσµα θα µπορούσαν να βρουνεφαρµογή ή ενδιαφέρουν άµεσα το ελληνι-κό πολεµικό ναυτικό.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ ΚΑΙΤΗ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑ

Η προσπάθεια του ανθρώπου να κατα-σκευάσει όλο και καλύτερα πλοία συνεχίζε-ται αµείωτη ανά τους αιώνες. Κατά και-ρούς εµφανίστηκαν διάφορα σχέδια πολε-µικών πλοίων, που προκάλεσαν αίσθηση µετην υπεροχή τους σε σχέση µε το τί υπήρχεµέχρι τότε. Ας θυµηθούµε για λίγο τις ευέλι-κτες και άκρως αποτελεσµατικές αθηναϊ-κές τριήρεις, τις καλοτάξιδες γαλέρες τωνΒίκινγκς, τα ιστιοφόρα που εδραίωσαν καιδιατήρησαν την αγγλική αυτοκρατορία γιαπάνω από δύο αιώνες, και τέλος τα τερά-στια σύγχρονα αεροπλανοφόρα µε τηντροµακτική ισχύ πυρός (και άρα και επιβο-λής) που διαθέτουν.

Όλα τα παραπάνω υπήρξαν έξοχα δείγ-µατα της ναυπηγικής τέχνης που εξελίχθη-κε και αυτή ιδιαίτερα µετά την ανάπτυξητων υπολογιστών. Καθώς αυξάνονται συ-νεχώς οι γνώσεις του ανθρώπου και τα τε-χνικά του µέσα, η ανάγκη για την ανάπτυ-


ξη µίας πλατφόρµας, που θα φιλοξενεί µεακόµα καλύτερο τρόπο τα νέα οπλικά θα-λάσσια συστήµατα εξακολουθεί να υφίστα-ται και να υπόσχεται πλοία που θα ταξι-δεύουν µε µικρότερη εξάρτηση από τις και-ρικές συνθήκες. Πλοία που θα είναι σχεδόναόρατα από τα radar, πλοία που θα είναιγρηγορότερα και ασφαλέστερα, πλοία πουθα καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια και θαείναι πιο οικονοµικά στην κίνηση και λει-τουργία τους.

α. Συστήµατα Rudder Roll Stabilization Ο διατοιχισµός είναι ένα πρόβληµα που

υπάρχει από τα πολύ παλιά χρόνια στηνναυσιπλοΐα. Ωστόσο εµφανίστηκε πολύπιο έντονο στα τέλη του 19ου αιώνα γιαδύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ταπλοία άρχισαν από ξύλινα να γίνονται σιδε-ρένια µε αποτέλεσµα να µειωθεί δραµατικάο συντελεστής τριβής µεταξύ γάστρας καιθάλασσας. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι µεαυτή την µετάβαση άρχισαν να καταργού-νται και τα ιστία από τα καράβια µε αποτέ-λεσµα να πάψει να υπάρχει και η σταθερο-ποιητική επίδραση των πανιών1. Τα κύριαπροβλήµατα που προκαλεί ο έντονος δια-τοιχισµός σε ένα σύγχρονο πολεµικό πλοίοείναι ναυτία στους επιβάτες και κυρίως σο-βαρούς περιορισµούς στην αποτελεσµατι-κή λειτουργία όπλων, ελικοπτέρων και πά-σης φύσεως αισθητήρων.

Οι προσπάθειες καταπολέµησης αυτούτου φαινόµενου έχουν οδηγήσει σε µία σειράαπό λύσεις όπως είναι η τοποθέτηση παρα-τροπίδιων, τα οποία πλέον αποτελούν ανα-πόσπαστη προσθήκη σε όλες τις σχεδιάσειςπολεµικών πλοίων ανεξαρτήτως µεγέθουςκαι ρόλου και πιο πρόσφατα ενός ή και πε-ρισσοτέρων ζευγών ενεργών πτερυγίων (Fin

stabilizing) στη γάστρα των πλοίων. Αν και η χρήση των stabilizer έχει αποδε-

δειχθεί πολύ αποτελεσµατική στη µείωσητων παραγοµένων κλίσεων του πλοίου πουτα φέρει, αυτά αναπόφευκτα συνοδεύο-νται από µία σειρά από µειονεκτήµατα. Τοπρώτο και πλέον σηµαντικό από αυτά είναιότι αυξάνουν την αντίσταση του πλοίουαφού είναι διατάξεις που προεξέχουν εκτόςγάστρας. Αυτό σηµαίνει χαµηλότερη τελικήταχύτητα για δεδοµένη ιπποδύναµη µηχα-νών πλοίου, µεγαλύτερη κατανάλωση καυ-σίµων για δεδοµένη απόσταση που πρέπεινα διανυθεί, ή γενικότερα ότι θέλουµε πιοπολλά καύσιµα για να κινηθούµε απ’ ότι θαθέλαµε χωρίς την ύπαρξη των πτερυγίων.Το δεύτερο είναι το αυξηµένο κόστος πουσυνεπάγεται η εγκατάστασή τους, αφούπροϋποθέτει την προσθήκη δύο επιπλέοντουλάχιστον υδραυλικών συστηµάτωνυψηλής ταχύτητας και πίεσης για τηνκίνησή τους. Τέλος µειονέκτηµα των finstabilizer είναι ο αυξηµένος υποθαλάσσιοςθόρυβος που παράγουν τόσο µε την κίνησήτους (κυρίως), όσο και όταν είναι ακίνητακαι κλειδωµένα λόγω του σχήµατός τους. Τοτελευταίο φαινόµενο είναι πολύ σηµαντικόκαι µπορεί να αποβεί καθοριστικό σε ανθυ-ποβρυχιακές επιχειρήσεις.

Εικόνα 1: Φωτογραφία φρεγάτας µε stabilizer

1 «Αθανασούλης Γ. Α. και Γρηγορόπουλος Γ. Ι. (1998) ∆υναµική Συµπεριφορά Πλοίων σε Κυµατι-σµούς (Μέρος Α): Θεωρητική Ανάλυση»


Επιχειρώντας να ξεπεράσουν τα ανωτέ-ρω προβλήµατα ολλανδοί επιστήµονες 2

ανέπτυξαν αρχικά το σύστηµα καταπολέ-µησης διατοιχισµού των πλοίων µε απο-κλειστική χρήση του πηδαλίου, ή αλλιώςRudder Roll Stabilization. Με αυτό εννοούµεότι η κίνησή του ή των πηδαλίων πουυπάρχουν σε ένα πλοίο χρησιµοποιείταιτόσο για να τηρηθεί η επιθυµητή πορείατου πλοίου, όσο και για να αντισταθµίζεταιη ύπαρξη του διατοιχισµού. Η αρχή λει-τουργίας µιας τέτοιας διάταξης είναι ότι κί-νηση του πηδαλίου εκτός από τη στροφήτου πλοίου επάγει και µία ροπή που προ-καλεί κλίση στο πλοίο, η οποία µάλιστα εί-ναι τόσο µεγαλύτερη όσο µεγαλύτερη είναιη ταχύτητα του πλοίου.3 Επιθυµητό είναιαυτή η κλίση να είναι αντίθετη και ίση µετην κλίση που προκαλεί ο κυµατισµός,ώστε αθροιστικά οι δύο κλίσεις να αλληλοε-ξουδετερώνονται.

Ένα τέτοιο σύστηµα απαιτεί τη χρήσηενός πολύ πιο γρήγορου πηδαλίου σε σχέ-ση µε τα παλιά – της τάξης των 15 µε 20µοιρών ανά δευτερόλεπτο (deg/sec). Αυτόςείναι και ο λόγος που αν και σαν ιδέα τα συ-στήµατα αυτά υπάρχουν από πολύ παλιά,αφού είναι και αρκετά απλή άλλωστε, ταπρώτα ολοκληρωµένα συστήµατα αυτήςτης κατηγορίας εµφανιστήκαν σε πειραµα-τικό στάδιο µόλις περί το 1985, όταν η πρό-οδος της µηχανικής επέτρεψε την κατα-σκευή γρηγορότερων και ακριβέστερωνυδραυλικών µηχανισµών.4 Φυσικά είναιαπαραίτητη και η χρήση ενός υπολογιστήπου θα λαµβάνει υπόψη την επιθυµητή

πορεία, την ταχύτητα του πλοίου και τηνεπαγόµενη από τον κυµατισµό κλίση και θααναλαµβάνει να κινεί το πηδάλιο. Το σηµα-ντικότερο πλεονέκτηµα αυτής της διάτα-ξης είναι το κόστος. Αν και ένα τέτοιο πη-δάλιο είναι πολύ ακριβότερο σε σχέση µετα παραδοσιακά πηδάλια των πολεµικώνπλοίων, εντούτοις σήµερα στοιχίζει περί το1/3 του κόστους των stabilizer και φυσικάεπιτυγχάνει και σηµαντική οικονοµία στακαύσιµα που καταναλώνονται κατά την κί-νηση του πλοίου χωρίς να υποβαθµίζονταιοι επιδόσεις στη µείωση του διατοιχισµούπου είναι και το βασικό ζητούµενο.

Για αυτούς τους λόγους συστήµαταRudder Roll Stabilization (RRS) έχουν ήδη το-ποθετηθεί σε µία σειρά από νεότευκτα κυ-ρίως πλοία. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ευ-ρέως παραδεκτές ως ικανότατες ολλανδι-κές φρεγάτες τύπου “Μ” (τα πρώτα πολε-µικά πλοία παγκοσµίως στα οποία τοποθε-τήθηκε ένα τέτοιο σύστηµα) και “LCF”, τανοτιοκορεάτικα αντιτορπιλικά τύπου“KDX-II”, τα αµερικάνικα αντιτορπιλικά τύ-που “Arleigh Burke” (σε µέρος των όποιωνέχουν τοποθετηθεί εκ των υστέρων συστή-µατα RRS προκειµένου αυτά να δοκιµα-σθούν εκτενώς από το ναυτικό των ΗΠΑ,πριν υιοθετηθούν σε νεότερες σχεδιάσειςτους) και τέλος τις γερµανικές κορβέτες τύ-που “Κ-130” και φρεγάτες τύπου “F-124”.

Ειδικά για τις τελευταίες πρέπει να ση-µειωθεί ότι η προηγουµένη γενιά γερµανι-κών φρεγατών (F-123) και η νυν (F-124) µοι-ράζονται την ιδία σχεδόν γάστρα για λό-γους περιορισµού του κόστους και του χρό-

2 «Van der Klught, P. G. M. (1987) Rudder Roll Stabilization. PhD thesis. Delft University ofTechnology, The Netherlands»

3 «Bennett, S. (1991) Ships Stabilization: History in M. Papagrigoriou, Concise Encyclopedia of Trafficand Transportation Systems, Pergamon Press »

4 «Baitis, A.E. (1980) The Development and Evaluation of a Rudder Roll Stabilization System for theWHEC Hamiltonian Class. Technical Report DTNSRDC. Naval Ship Research and DevelopmentCenter. Bethesda, Md»


νου στην ανάπτυξη των τελευταίων. Όµωςενώ η προηγουµένη γενιά έφερε σύστηµαγια τον περιορισµό του διατοιχισµού µεπτερύγια (fin stabilization) η νέα φέρει πλέ-ον σύστηµα rudder roll. Το γεγονός αυτόδείχνει την πρόοδο που έχει σηµειωθεί τατελευταία χρονιά στα συστήµατα RRS, πουτους επιτρέπει πλέον να σπάσουν το µο-νοπώλιο, που τα συστήµατα των ενεργώνπτερυγίων µέχρι τώρα απολάµβαναν.

Αν και θεωρητικά η τοποθέτηση εκ τωνυστέρων σε µία κλάση πλοίων ενός τέτοιουσυστήµατος πηδαλίου, όπως έκαναν οιαµερικανοί, είναι απολύτως εφικτή, για λό-γους κόστους είναι προφανές ότι ελάχισταναυτικά στον κόσµο µπορούν να το επιχει-ρήσουν. Και αυτό διότι η τοποθέτηση ενόςσυστήµατος RRS περιλαµβάνει και τηνακριβή µοντελοποίηση του πλοίου προκει-µένου να προβλεφθεί µε ακρίβεια η επίδρα-ση του κυµατισµού και της κίνησης του πη-δαλίου σε αυτό. Μία τέτοια µοντελοποίησηαπαιτεί σειρά µετρήσεων σε µοντέλα υπόκλίµακα εντός δοκιµαστικών δεξαµενών καισυνήθως πραγµατοποιούνται σε στενή συ-νεργασία µε κάποιο πανεπιστήµιο. Εν γένειµπορεί να ειπωθεί ότι την τεχνολογία τύ-που RRS ακολουθούν οι ολλανδοί, οι γερµα-νοί και εν µέρει και οι αµερικάνοι, ενώ αντί-θετα άγγλοι, γάλλοι, νορβηγοί και ιταλοίεµπιστεύονται ακόµα συστήµατα µεstabilizer για την µείωση του διατοιχισµού.

Τα συστήµατα τύπου RRS έχουν δοκιµα-στεί και ωριµάσει πλέον αρκετά και θαµπορούσαν κάλλιστα να χρησιµοποιηθούνκαι από το Πολεµικό Ναυτικό προκειµένου

να µειωθεί το λειτουργικό κόστος των πλοί-ων του. Άλλωστε η φρεγάτα τύπου “Μ”αποτέλεσε µία από τις βασικές υποψηφιό-τητες για προµήθεια από το ΠΝ, σε παλαι-ότερο διαγωνισµό που τελικά οδήγησε στιςαντίστοιχες τύπου ΜΕΚΟ-200. Μέχρι στιγ-µής το ΠΝ προτιµά συστήµατα µε ενεργάstabilizer, µε πιο πρόσφατο παράδειγµατην τοποθέτησή τους στα νέα ταχέα σκά-φη που προµηθεύεται τύπου Super-Vita,παρά την µικρή µείωση που αυτά επιφέ-ρουν στην τελική τους ταχύτητα. Σε τυχόνµελλοντικούς διαγωνισµούς του ΠΝ ηύπαρξη ενός συστήµατος RRS είναι πολύπιθανό να εισαχθεί και στο ΠΝ, ειδικά στηνπερίπτωση που υιοθετηθεί σχέδιο από τηνΟλλανδία ή την Γερµανία. Σε κάθε περί-πτωση η ύπαρξη ενός τέτοιου συστήµατοςµόνο ως πλεονέκτηµα µπορεί πλέον ναθεωρηθεί.

β. Εξελίξεις στη ναυπηγική Μία πρώτη µατιά στις ναυπηγήσεις των

σύγχρονων πολεµικών πλοίων θα έδειχνετην όλο και µεγαλύτερη ενσωµάτωση χα-ρακτηριστικών χαµηλής παρατηρησιµότη-τας (stealth) στα σχήµα των νεότευκτωνπολεµικών πλοίων. Οι πολύ καθαρές γραµ-µές, δίχως εξάρσεις και απότοµες γωνίεςτων εξάλων, που ορισµένες φορές µοιά-ζουν µε φουτουριστικό σχέδιο, τείνουν ναεµφανίζονται όλο και πιο πολύ στα σχέδιατων προτάσεων των διαφόρων ναυπηγεί-

Εικόνα 2: Φωτογραφία κορβέτας τύπου “Κ-130”

Εικόνα 3: Φωτογραφίες φρεγατών τύπου “F-123” και“F-124”


ων ανά τον κόσµο. Ωστόσο εκεί που τα τε-λευταία χρόνια πραγµατικά τείνει να συ-ντελεστεί µία επαναστατική αλλαγή δεν εί-ναι το σχέδιο των εξάλων, αλλά αντίθετατο σχέδιο της γάστρας.

Το πολύ γνωστό σχήµα της µακρόστενηςµονής καρίνας γάστρας των πλοίων όλωντων κατηγοριών διαµορφώθηκε µέσα απόαιώνες εµπειρίας και δοκιµών ως το πλέονκατάλληλο για να προσδώσει στα πλοίαµία σειρά από επιθυµητά χαρακτηριστικά,µε κυριότερα την επαρκή αντοχή απέναντιστις δυσµενείς καιρικές συνθήκες και τηνικανότητα για ακριβείς χειρισµούς. Πέραόµως από τα προφανή πλεονεκτήµατα αυ-τής της διαµόρφωσης, η σχεδίαση αυτήέχει και δυο πολύ σοβαρά µειονεκτήµατα.Το πρώτο από αυτά είναι ότι ένα σηµαντι-κό µέρος της γάστρας, ανάλογο του εκτο-πίσµατος του εκάστοτε πλοίου, βρίσκεταιαπό την ίσαλο και κάτω. Αυτό έχει ως απο-τέλεσµα την µεγάλη αύξηση της αντίστα-σης που προβάλλει το νερό στην κίνησητου πλοίου, µε αποτέλεσµα να απαιτείταιη ανάπτυξη σηµαντικής ισχύος για την κί-νηση του πλοίου µε ικανοποιητική ταχύτη-τα. Μάλιστα είναι ευρέως γνωστό ότι γιανα κινηθεί ένα συµβατικό πλοίο µε διπλασίαταχύτητα απαιτείται περίπου η ανάπτυξηοκταπλάσιας ισχύος. ∆εδοµένου ότι η ισχύςπου µπορούν να αποδώσουν οι προωστή-ριες εγκαταστάσεις των πλοίων είναι συ-γκεκριµένη, αυτό περιορίζει την µεγίστηταχύτητα των πλοίων στα σηµερινά επίπε-δα. Από την άλλη το στενόµακρο σχήµατων πλοίων σηµαίνει ότι το πλάτος τους εί-ναι περιορισµένο. Αυτό στα σύγχρονα πο-λεµικά πλοία είναι ιδιαίτερα ανεπιθύµητο.∆εν πρέπει να λησµονείται ότι από τα σύγ-χρονα πολεµικά πλοία επιχειρούν ελικό-πτερα, αναπτύσσονται συρόµενες διατά-ξεις sonar, ενδεχοµένως ξεκινούν άνδρεςτων ειδικών δυνάµεων και πολύ σύντοµαθα αποτελούν και τη βάση για µία σειρά

από µη επανδρωµένα οχήµατα επιφανείαςκαι αέρος. Όλα τα ανωτέρω απαιτούν ση-µαντικό πλάτος, ιδιαίτερα στην πρύµνη,που το σηµερινό συµβατικό σχήµα των πο-λεµικών πλοίων δεν προσφέρει.

Έχοντας όλα αυτά υπόψη, πολλές φό-ρες στο παρελθόν τα διάφορα ναυπηγείαπροσπάθησαν να δώσουν σχέδια πλοίωνπου θα ικανοποιούσαν ταυτόχρονα τιςαπαιτήσεις για αυξηµένη ταχύτητα µε δε-δοµένη παραγόµενη ισχύ, ικανοποιητικόχώρο για τα απαιτούµενα συστήµατα καιβέβαια µεγάλη αντοχή στις καιρικές συνθή-κες. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παρά-δειγµα αυτών των προσπαθειών να ήταντα αερόστρωµνα που εµφανίστηκαν τιςπερασµένες δεκαετίες και που παρά τιςπολλές καινοτοµίες που εισήγαγαν δεν κα-τόρθωσαν τελικά να δώσουν σχεδιάσεις µεκαλή αντοχή απέναντι στις άσχηµες καιρι-κές συνθήκες.

Ωστόσο οι πειραµατισµοί συνεχίστηκανµε εντατικό ρυθµό από όλα τα ναυτικά πουείχαν την οικονοµική άνεση να σηκώσουντο βάρος των ερευνών. Τον Αύγουστο του2000 το βρετανικό ναυτικό εισήγαγε σευπηρεσία ένα πειραµατικό σκάφοςtrimaran, µε το όνοµα Triton. Το µήκους 90m Triton είναι ένα πλοίο µε τρεις παράλλη-λες καρίνες, από τις οποίες η κεντρική δια-τρέχει όλο το µήκος του πλοίου, ενώ οι δυοακριανές περίπου το µισό.

Σκοπός βέβαια αυτής της σχεδίασης, ηοποία παρέµεινε σε υπηρεσία µόνο για 5χρόνια πριν δοθεί σε ιδιωτική ερευνητικήεταιρεία, ήταν να διερευνηθεί αν το ιδιότυ-πο αυτό σχήµα πλοίου απέδιδε στην πρά-ξη τα πλεονεκτήµατα που εµφάνιζε σταµοντέλα προσοµοίωσης, όπως πολύ καλήαντοχή στον κυµατισµό, χαµηλότερη αντί-σταση στην κίνηση µέσα στο νερό, µειωµέ-νη υπογραφή στα radar, χαµηλότερο λει-τουργικό κόστος σε σχέση µε ένα συµβατι-κό πλοίο και φυσικά επιπλέον χώρο στα


άνω καταστρώµατα για εγκατάσταση ποι-κίλου εξοπλισµού.

Τα επιτυχή αποτελέσµατα αυτού τουπειράµατος και η περαιτέρω πρόοδος τηςναυπηγικής έπεισε και το συντηρητικά σκε-πτόµενο ναυτικό των ΗΠΑ να αρχίσει ναεξετάζει σοβαρά τα πλοία που δεν είχαν τοκλασικό σχήµα γάστρας. Οι πιεστικές ανά-γκες για γρήγορη µεταφορά στρατευµάτωνστην περιοχή του περσικού πριν και µετατον δεύτερο πόλεµο του Κόλπου, οδήγησαντο ναυτικό των ΗΠΑ στο να αγοράσειεσπευσµένα από την Αυστραλία έναcatamaran που απέδιδε εξαιρετικά ως ferryσε µία γραµµή του Ειρηνικού. Το πλοία αυ-τό ήταν το HSV-X1 Joint Venture και τοοποίο πολύ γρήγορα ανέλαβε εντατικά κα-θήκοντα ταχέων µεταφορών ανάµεσα στιςβάσεις των ΗΠΑ σε όλο τον κόσµο.5

Τα πολύ καλά χαρακτηριστικά πλεύσηςτου σκάφους και η ικανότητά του να µετα-φέρει 320 άνδρες και 400 τόνους φορτιούσε αποστάσεις έως και 3000 ναυτικά µίλιαµε ταχύτητα 40 κόµβων, άλλαξαν καθορι-

στικά τις αντιλήψεις του αµερικανικού ναυ-τικού για το µελλοντικό σχήµα των πλοίωντου. Ήδη ένα δεύτερο, ίδιο σε σχήµα, αλλάακόµα ταχύτερο πλοίο έχει αγοραστεί, ενώένα παρόµοιο πλοίο έχει νοικιάσει και τοναυτικό της Αυστραλίας για υποστήριξητων δυνάµεών της που συµµετέχουν στιςαπανταχού ειρηνευτικές αποστολές.

Οι εξελίξεις όµως στο ναυτικό των ΗΠΑσυνεχίζονται. Το 2005 έθεσε σε υπηρεσίατο Sea Fighter, ένα πειραµατικό σκάφος τύ-που SWATH (από τα αρχικά των λέξεωνSmall Waterplane Area Twin Hull). Για συ-ντοµία αναφέρεται απλά πως πρόκειταιγια ένα σχέδιο γάστρας που µοιάζει παράπολύ µε τα catamaran αλλά που υπόσχεταιακόµα καλύτερη συµπεριφορά απέναντιστον κυµατισµό. Ο στόχος του ναυτικού εί-ναι το πλοίο αυτό να αναλάβει µία σειράαπό ποικίλες αποστολές τόσο σε ανοικτήθάλασσα, όσο και σε παράκτια ύδατα καινα δοκιµαστεί όχι πλέον σε ρόλο µεταφο-ράς φορτίου, αλλά σε ολόκληρο το φάσµα

Εικόνα 4: Φωτογραφία του πειραµατικό σκά-φους trimaran “Triton ”

5 «http://www.globalsecurity.org/military/agency/army/hsv-x1.htm»

Εικόνα 5: Φωτογραφία του “ HSV-X1 JointVenture”


του σύγχρονου ναυτικού πολέµου. Συγκε-κριµένα αναµένεται να δοκιµαστεί σε επι-χειρήσεις ναρκοπολέµου, ανθυποβρυχια-κές αποστολές, υποστήριξης αµφιβίων επι-χειρήσεων, πόλεµο εναντίον σκαφών επι-φανείας, περιπολία και υποστήριξης διοι-κητικής µερίµνης.6 Το µήκους 80 m και 1100τόνων σκάφος έχει για προωστήριο σκεύοςδύο µηχανές diesel και δύο αεριοστρόβι-λους (σε διάταξη CODOG) που του επιτρέ-πουν να αναπτύσσει ταχύτητες που ξε-περνούν τους 50 κόµβους. Στο ελικοδρόµιοτου σκάφους µπορούν να προσχωθούν ελι-κόπτερα µεγέθους Η-60 και άλλα µη επαν-δρωµένα συστήµατα (UAV), ενώ από τηπρύµνη του σκάφους µπορεί να εξαπολυ-θεί µία λέµβος έως και 11 m µήκος.

Πριν ακόµα εξαχθούν τα οριστικά συµπε-ράσµατα από την αξιοποίηση του προανα-φερθέντος σκάφους η διοίκηση ειδικών δυ-νάµεων των ΗΠΑ έθεσε σε υπηρεσία έναακόµα πιο πρωτοποριακό σκάφος µε σκοπότην γρήγορη, συγκαλυµµένη και ξεκούραστηανάπτυξη των βατραχανθρώπων της, τοM-80 Stiletto. 7 Η γάστρα του σκάφους αυ-

τού έχει σχήµα διπλού Μ. Προωθείται απότέσσερις µηχανές diesel που του δίνουν τελι-κή ταχύτητα 51 κόµβων και οικονοµική περί-που 40. Το Stiletto έχει πολύ µικρό βύθισµα,κάτω από 1 m, το οποίο µάλιστα µειώνεταιακόµα πιο πολύ όταν η ταχύτητα του πλοί-ου αυξάνει. Παρά το µικρό βύθισµα που δί-νει και πολύ µεγάλη ευελιξία, το σκάφοςανταποκρίνεται πολύ καλά στον κυµατισµό.Ένα ακόµα ιδιαίτερα χρήσιµο χαρακτηριστι-κό, για σκάφος που ανήκει στις ειδικές δυνά-µεις, είναι ότι ακόµα και όταν ταξιδεύει µεµεγάλη ταχύτητα ο κυµατισµός που παρά-γει είναι πολύ µικρός, αφού το σχήµα τηςκαρίνας διοχετεύει τον κυµατισµό κάτω απότο σκάφος προκαλώντας έτσι και την ανύ-ψωσή του και την περαιτέρω µείωση τηςαντίστασης του σκάφους. 8

Το µήκους 27 m Stiletto µπορεί να υπο-στηρίξει εύκολα µία πλήρη (δωδεκαµελή)οµάδα βατραχανθρώπων, να εξαπολύσειµία βάρκα 11 m, ενώ έχει ήδη χρησιµοποιη-θεί ως βάση για µη επανδρωµένα οχήµατααέρος, επιφανείας και υποβρύχια. Όπωςµαρτυρά και το ιδιόµορφο σχήµα της γά-στρας, το πλοίο παρουσιάζει εξαιρετικάχαρακτηριστικά stealth. Το Stiletto στην δια-µόρφωση που έχει αγοραστεί από τις ειδι-

Εικόνα 6: Φωτογραφία του σκάφους τύπουSWATH “Sea Fighter ”

Εικόνα 7: Φωτογραφία από τις δοκιµές του “M-80 Stiletto ”

6 «http://en.wikipedia.org/wiki/Sea_Fighter»7 « Καταδροµή, τεύχος 2 (Καλοκαίρι 2008) »8 «http://www.mshipco.com»


κές δυνάµεις των ΗΠΑ, δεν είναι φθηνό, κο-στίζει σχεδόν 10 εκατοµµύρια δολάρια.Όµως το µεγαλύτερο µέρος του κόστουςαφορά δορυφορικά και άλλα επικοινωνια-κά συστήµατα καθώς και κάθε είδους ηλε-κτρονικά που έχουν τοποθετηθεί. Αντίθε-τα, αν το σκάφος αγοραστεί σε µία πιοκλασσική διαµόρφωση έχει µία πολύ πιολογική τιµή. Χωρίς βέβαια να αποτελεί τηνυψηλότερη προτεραιότητα στις ανάγκεςτου ΠΝ, το Stiletto αλλά και τα υπόλοιπασκάφη αυτής της κατηγορίας αξίζουν ναπροσεχθούν ιδιαίτερα για µελλοντική αξιο-ποίηση.

∆εν είναι όµως µόνο το ναυτικό των ΗΠΑπου επενδύει στα πλεονεκτήµατα τωνσκαφών µε µη συµβατικό σχήµα γάστρας,ήδη τα ναυτικά δυο άλλων χωρών, Νορβη-γίας και Κίνας, έχουν αναπτύξει και θέσεισε υπηρεσία πυραυλακάτους που κάνουνχρήση διαφόρων παραλόγων της τεχνολο-γίας των catamaran.

Από τα δύο πιο µεγάλο ενδιαφέρον πα-ρουσιάζει το κινεζικό σχέδιο. Καθώς η Κίναδεν είχε την απαραίτητη τεχνολογία για να

κατασκευάσει ένα σκάφος αυτού του τύ-που, αγόρασε έναντι µεγάλης αµοιβής τασχεδία από µία αυστραλιανή εταιρεία πουναυπηγούσε σκάφη τύπου SWATH για τηνπολιτική αγορά και σε εντυπωσιακά µικρόχρόνο, τα αναπροσάρµοσε προκειµένου ναπαρουσιάσει τη νέα γενιά πυραυλακάτωντης. Μάλιστα πέρα από το περίεργο σχήµατης γάστρας ολόκληρη η σχεδίαση παρου-σιάζει και πάρα πολύ καλά χαρακτηριστικάχαµηλής αναγκαστικής επιφάνειας και θερ-µικής υπογραφής (stealth).

Τα πλοία αυτά, έχουν την κωδική ονοµα-σία τύπος 22 και µήκος περίπου 40 m. Ητεχνολογία SWATH που έχει χρησιµοποιη-θεί επιτρέπει στα σκάφη να έχουν µικρόβύθισµα (περίπου 1.5 µέτρα) και ως εκ τού-του και µικρό εκτόπισµα, περί τους 220 τό-νους.9 Το ιδιαίτερο σχήµα τους, προσφέρειεπαρκή χώρο για να φιλοξενηθούν 8 πύ-ραυλοι εναντίον σκαφών επιφανείας µεγά-λου βεληνεκούς καθώς και όλο τον υπόλοι-πο εξοπλισµό που ένα σύγχρονο πολεµικόπλοίο της κατηγορίας πρέπει να φέρει.Ήδη έχουν κατασκευαστεί σαράντα σκάφη

Εικόνα 8: Φωτογραφίες κινεζικών πυραυλακά-των τύπου 22

9 «http://www.sinodefence.com/navy/littoral/type022»


της κατηγορίας, καθώς ο τύπος 22 αντικα-θιστά µαζικά παλαιότερες σχεδιάσεις πουοι κινέζοι ορθά κρίνουν πως παρουσιάζουνµικρή επιχειρησιακή αξία στο σύγχρονο πε-δίο του ναυτικού πολέµου, ενώ ακόµα πε-ρισσότερα αναµένονται στο εγγύς µέλλον.Για κίνηση χρησιµοποιούν µόνο δύο µηχα-νές diesel που σε συνδυασµό µε προωθητέςwater-jet δίνουν στα πλοία τελική ταχύτηταµεγαλύτερη των 35 κόµβων.

Οι πυραυλάκατοι τύπου 22 αποτελούνένα καταρχήν εξαιρετικό σχέδιο και ένανπολύ δύσκολο και συνάµα επικίνδυνο αντί-παλο σε όποιον αµφισβητήσει την κυριαρ-χία της Κίνας στον θαλάσσιο χώρο στα στε-νά της Ταϊβάν. Είναι πολύ πιθανό, τα επό-µενα χρόνια οι εν λόγω πυραυλάκατοι νααρχίσουν να εξάγονται και σε άλλες χώρες,ειδικά αν στην αρχική τους σχεδίαση ενσω-µατωθούν ακόµα πιο πολλά δυτικά ηλε-κτρονικά. Άλλωστε είναι γνωστοί οι πολύχαλαροί (και µερικές φορές ανύπαρκτοι)περιορισµοί που επιβάλλει η Κίνα στην εξα-γωγή των οπλικών της συστηµάτων. Σε κά-θε περίπτωση αποτελούν ένα σχέδιο, πουταιριάζει πάρα πολύ στο προφίλ του πα-ράκτιου πολέµου και σίγουρα θα αποτε-λούσε µία πολύ χρήσιµη προσθήκη στοοπλοστάσιο και των δύο χωρών εκατέρωντου Αιγαίου.

γ. Πλοία εναλλασσοµένων αποστολώνΑν και η έννοια της οικονοµίας στους

στρατιωτικούς όλου του κόσµου έχει αρνητι-κή σηµασία, καθώς συνδέεται µε περικοπέςσε εξοπλισµό, στελέχωση, εκπαίδευση, ή καισε όλα τα προαναφερθέντα είναι σαφές ότικανένα κράτος του κόσµου δεν µπορεί να δα-πανά αλόγιστα τους πόρους του για να ικα-νοποιήσει τις αµυντικές του ανάγκες.

Στα πλαίσια της οικονοµίας, της καλύτε-ρης υποστήριξης του υλικού και της καλύ-τερης εκπαίδευσης του προσωπικού απόπολύ παλιά εµφανίστηκαν διάφορες συγγε-νικές κλάσεις πλοίων. Όταν λέµε συγγενι-κές κλάσεις, εννοούµε συνήθως πλοία πουείχαν κοινό ή έστω πολύ συγγενικό σχήµαγάστρας, προωστήριο σκεύος, βοηθητικάµηχανήµατα και ενδεχοµένως και κάποιααπό τα ηλεκτρονικά τους, αλλά διέθετανστον κύριο οπλισµό που διέθεταν και σταηλεκτρονικά που απαιτούνταν για να υπο-στηρίξουν τον οπλισµό αυτό. Παραδείγµα-τα από τον χώρο των πολεµικών ναυτικώνόλου του κόσµου υπάρχουν εκατοντάδες.Ενδεικτικά εδώ αναφέρονται οι συγγενικέςκλάσεις πυραυλακάτων τύπου Combat-tante και S-148 µε τις οποίες είναι εξοπλι-σµένο το ΠΝ, καθώς και οι ολλανδικής κα-τασκευής φρεγάτες τύπου L που αποτε-λούν την αντιαεροπορική έκδοση των φρε-γατών τύπου S µε τις οποίες επίσης είναιεξοπλισµένο το ΠΝ.

Η συγγένεια αυτή δεν σηµαίνει όµως ότιδύο πλοία που ανήκουν σε συγγενικές κλά-σεις είναι και εναλλάξιµα µεταξύ τους κα-θόσον το κάθε ένα ειδικεύεται σε ένα είδοςπολέµου που κυρίως καθορίζεται από τονιδιαίτερο εξοπλισµό που φέρει. Τα τελευ-ταία χρόνια όµως έχουν ναυπηγηθεί ορι-σµένες κλάσεις πλοίων που υπηρετούν τηνφιλοσοφία της εναλλαξιµότητας των απο-στολών τους.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980το δανέζικο ναυτικό παρέλαβε 14 συνολικά

Εικόνα 9: Φωτογραφία των stealth χαρακτηρι-στικών πυραυλακάτου τύπου 22


σκάφη τύπου Standard Flex 300 (SF-300), ταοποία επισήµως χαρακτηρίζονταν ως σκά-φη πολλαπλών αποστολών. Συγκεκριµέναµπορούσαν να χρησιµοποιηθούν είτε ωςπεριπολικά, είτε ως πυραυλάκατοι, είτε ωςναρκαλιευτικά, είτε ως ναρκοθετικά, είτε ωςανθυποβρυχιακά, ενώ µπορούσαν να εκτε-λέσουν και καθαρισµό της θάλασσας απόπετρελαιοκηλίδα, αν οι ανάγκες το απαι-τούσαν. Φυσικά, αυτά τα κάτω των 1000τόνων πλοία δεν µπορούσαν να εκτελέσουνόλες αυτές τις αποστολές ταυτόχρονα. Τοµυστικό τους βρίσκονταν στον τρόπο κατα-σκευής τους. Όλα τα σκάφη είχαν καταρ-χήν ένα βασικό επίπεδο εξοπλισµού πουπεριλάµβανε εκτός από τις µηχανές και ταβοηθητικά µηχανήµατα, κοινό radar καιsonar. Από εκεί και περά το επιπλέον επί-πεδο εξοπλισµού µπήκε σε τυποποιηµένωνδιαστάσεων container, τα οποία πολύ γρή-γορα µπορούσαν να εγκατασταθούν σεόποιο πλοίο υπήρχε ανάγκη µέσα σε ελάχι-στο χρόνο. ∆εν είναι λίγες οι φορές που έναπλοίο από τα παραπάνω κατέπλεε στο λι-µάνι την µια µέρα ως περιπολικό για παρά-δειγµα και την επόµενη µέρα έφευγε για νέααποστολή ως ναρκαλιευτικό.

Την ίδια ακριβώς φιλοσοφία ακολούθη-σαν πριν από λίγα χρόνια οι Καναδοί παρα-λαµβάνοντας τα 12 συνολικά πλοία τύπουKingston. Ανάλογα µε τον εξοπλισµό πουτους τοποθετούν, τα ίδια πλοία µπορούνµέσα σε ελάχιστο χρόνο να µετατραπούνσε περιπολικά, ή ναρκαλιευτικά, ή ελαφράεκπαιδευτικά. Αν και τα πλεονεκτήµατα,ιδιαίτερα τα οικονοµικά αυτών των πλοίωνείναι προφανή, δεν λείπουν και οι αντιδρά-σεις. Οι επικριτές του σχεδίου αναφέρουνπως µε µεγίστη ταχύτητα 12 µόνο κόµβωνείναι πολύ αργά για να είναι καλά περιπολι-κά, ενώ και στον τοµέα του ναρκοπολέµουπαρουσιάζουν µειονεκτήµατα, αφού δεν εί-ναι κατασκευασµένα από ειδικό αντιµαγνη-τικό υλικό, όπως τα αντίστοιχα πλοία σεάλλα ναυτικά.10

Επηρεασµένο από την πολύ θετικήεµπειρία που είχε το ναυτικό της ∆ανίαςαπό τη χρήση και την οικονοµία των σκα-φών τύπου SF-300, το ναυτικό των ΗΠΑσχεδίασε την νέα γενιά των κύριων σκαφώντου επιφανείας µε την ίδια φιλοσοφία κα-τασκευής. Το ναυτικό των ΗΠΑ σχεδιάζεινα αντικαταστήσει τις φρεγάτες τύπουPerry και τα πλοία ναρκοπολέµου τύπουOsprey και Avenger που διαθέτει µε 55 νέαπλοία που σχεδιάζονται κάτω από τηνονοµασία Littoral Combat Ship (LCS). Τα LCSπροβλέπονται να αναλάβουν ρόλο κατα-δίωξης υποβρυχίων και σκαφών επιφανεί-ας σε παράκτια ύδατα, να υποστηρίζουνοµάδες ειδικών δυνάµεων, να εκτελούναποστολές αναγνώρισης και συλλογήςπληροφοριών του αντιπάλου καθώς και νααποτελέσουν µελλοντικά τα κύρια πλοίαναρκοπολέµου του ναυτικού των ΗΠΑ. 11

Προκειµένου να ανταπεξέλθουν επιτυχώςστις ποικίλες αποστολές τους, προβλέπε-

Εικόνα 10: Αλλαγή εξοπλισµού σε πλοίο τύπου“SF-300”

10 «http://www.sfu.ca/casr/id-mcdv-midlife.htm. »11 «http://www.defenseindustrydaily.com/the-usas-new-littoral-combat-ships-update»


ται να έχουν ποικίλο εξοπλισµό που θα πε-ριλαµβάνει σταθερά στοιχεία, όπως radar,ένα πυροβόλο των 57mm και έναν εκτοξευ-τή πυραύλων RAM και εναλλασσόµεναόπως ελικόπτερα τύπου H-60, πυραύλουςτύπου NLOS-LS, UAV τύπου RQ-8Β, αλλάκαι µία σειρά από άλλα µη επανδρωµέναροµποτικά υποβρύχια σκάφη (UnmannedUnderwater Vessels / UUV και UnmannedSurface Vessels / USV), τα περισσότερα απότα οποία βρίσκονται στα τελευταία στάδιατης ανάπτυξης.

Τα πλοία τύπου LCS είναι τα µεγαλύτερακαι πιο ικανά πλοία εναλλασσόµενων απο-στολών που έχουν ποτέ κατασκευαστεί.Εξαρχής ναυπηγούνται και εξοπλίζονται µεγνώµονα την ικανότητά τους να µπορούννα συµµετάσχουν σε έναν δικτυοκεντρικόπόλεµο. Με εκτόπισµα περί τις 3000 τό-νους και µήκος κοντά στα 130 µέτρα, ταπλοία αυτά θα ονοµάζονταν φρεγάτες σεοποιοδήποτε άλλο ναυτικό. Όπως είναιφυσικό όλα τα ναυπηγεία των ΗΠΑ επιδίω-

ξαν να κερδίσουν το τεράστιο συµβόλαιο,αφού πρόκειται για ένα γιγαντιαίο πρό-γραµµα που µπορεί να δώσει έως και 55µονάδες συνολικής αξίας πάνω από ένα δι-σεκατοµµύριο δολάρια, χωρίς να υπολογί-ζονται οι τυχόν εξαγωγές σε τρίτες χώρες.Τελικά το ναυτικό των ΗΠΑ κατέληξε σεδύο σχέδια για περαιτέρω αξιολόγηση. Κά-θε σχέδιο βέβαια έχει υποβληθεί από οµά-δες εταιρειών, που περιλαµβάνουν ναυπη-γεία, εταιρείες ηλεκτρονικών και µία σειράαπό εξειδικευµένους υποκατασκευαστές.

Στην πρώτη οµάδα ηγείται η εταιρείαLockheed Martin και έχει παρουσιάσει ένασχέδιο, που εικονίζεται στην αµέσως προη-γούµενη φωτογραφία και που µοιάζει πα-ρά πολύ µε τα σχέδια των σύγχρονων φρε-γατών που ναυπηγούνται αυτό τον καιρόπαγκοσµίως. Αντίθετα η δεύτερη οµάδα,στην οποία ηγείται η General Dynamics καισυµµετέχουν και τα αυστραλιανά ναυπη-γία Austal, προτείνουν ένα πολύ πιο επανα-στατικό σχέδιο πλοίου, που αφορά ένα εξε-

Εικόνα 11: Εικόνα βασικού εξοπλισµού πλοίου τύπου “LCS”


λιγµένο trimaran. Σύµφωνα µε τους ισχυρι-σµούς της δεύτερης οµάδας η σχεδίασήτους πλεονεκτεί διότι παρέχει µία πολύ πιοσταθερή και ευρύχωρη πλατφόρµα γιαεγκατάσταση του οποιοδήποτε επιθυµη-τού εξοπλισµού. 12

Το ναυτικό των ΗΠΑ καταρχήν έχει αγο-ράσει ένα σκάφος και από τα δύο σχέδια.Τη στιγµή που γράφεται το κείµενο έχειολοκληρωθεί πλέον η καθέλκυση και τωνδυο πλοίων (που ονοµάζονται LCS-1 καιLCS-2 αντίστοιχα) και τοποθετείται επάνωτους ο απαραίτητος επιχειρησιακός και δο-κιµαστικός εξοπλισµός. Κατόπιν θα ακο-λουθήσει η δοκιµή τους σε όλα τα σενάριαπου θέλει το ναυτικό των ΗΠΑ να τα υπο-βάλλει και θα καταγραφεί µε λεπτοµέρεια ηαπόδοση και το λειτουργικό κόστος του κα-θενός, προκειµένου να επιδεχθεί τελικά τοσχέδιο που θα αγοραστεί σε πολύ µεγαλύ-τερους αριθµούς.

Το σχέδιο των LCS από ορισµένους κύ-κλους, κυρίως αµερικανικών συµφερόντων,έχει ακουστεί και ως η πλέον σύγχρονη καικατάλληλη πρόταση για να καλυφθούν οιανάγκες του ΠΝ για νέες φρεγάτες. Χωρίςκανένας να αµφιβάλλει ότι πρόκειται για

ένα πολύ σύγχρονο σχέδιο που ειδικεύεταιστον παράκτιο πόλεµο και που υπόσχεταιοικονοµία στη χρήση του, εκτιµάται ότι αυ-τή την περίοδο τουλάχιστον, η επιλογή τουαπό το ΠΝ θα ήταν παρακινδυνευµένη.Ακόµα το ναυτικό των ΗΠΑ δεν έχει επιλέ-ξει το οριστικό σχέδιο που θα αγοράσει, ού-τε έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη όλων τωνόπλων και των αισθητήρων που θα απαι-τηθούν για να εκπληρωθεί το σύνολο τωναποστολών των πλοίων αυτών. Και είναιαµφίβολο κατά πόσο οι ΗΠΑ στο εγγύςµέλλον θα αποδεσµεύσουν για εξαγωγή τοσύνολο του εξοπλισµού που θα αναπτυ-χτεί µε γνώµονα τις δικές του ιδιαίτερεςανάγκες.

Ανεξάρτητα από τα ανωτέρω, είναι σχε-δόν βέβαιο πως η τάση ναυπήγησης πλοί-ων που θα ανήκουν σε οικογένειες και πουθα µπορούν πολύ γρήγορα να αναλάβουνποικιλία ρόλων είναι κάτι που θα ενισχυθείστο µέλλον. Αυτό υπαγορεύεται από τηναδήριτη ανάγκη για περιορισµό του λει-τουργικού κόστους των ενόπλων δυνάµε-ων που υπάρχει στα κράτη όλου του κό-σµου. Άλλωστε όπως υποστηρίζει και τοναυτικό της ∆ανίας, και υιοθετεί και το ναυ-τικό των ΗΠΑ, αν τα πλοία δεν είχαν τηνδυνατότητα αλλαγής ρόλων θα έπρεπε τε-λικά να ναυπηγηθεί µεγαλύτερος αριθµόςπλοίων, προκειµένου να υπάρχει η ίδια συ-νολική αποτελεσµατικότητα. 13

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Όλα όσα αναφέρθησαν στις προηγούµε-νες σελίδες αποτελούν αναµφίβολα σηµα-ντικές τεχνολογικές εξελίξεις σε πολλούςαπό τους τοµείς του σύγχρονου ναυτικούπολέµου. Φυσικά δεν καλύπτονται όλοι.Πως θα µπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο άλ-

Εικόνα 12: Εικόνα του trimaran σχεδίου που προ-τείνεται για τα πλοία “LCS”

12 «http://www.austal.com/go/product-information/defence-products/lcs»13 «http://www.globalsecurity.org/military/systems/ship/lcs.htm»


λωστε. Πολλές από τις εξελίξεις που σηµει-ώνονται σήµερα σε µία σειρά από όπλα καισυστήµατα, λόγω του ότι αποτελούν ευαί-σθητη στρατιωτική τεχνολογία, καλύπτο-νται από τον µανδύα του απόρρητου. Καιως εκ τούτου σε ανοικτές τουλάχιστον πη-γές πληροφόρησης, δεν υφίσταται επαρ-κής αριθµός πληροφοριών (καµιά φορά βέ-βαια δεν υφίστανται καθόλου).

Και προκειµένου να αρθεί αυτός ο µαν-δύας θα πρέπει να συµβαίνει µία από τιςακόλουθες δύο προϋποθέσεις. Πρώτον ητεχνολογία αυτή µέσω της σταδιακής έρευ-νας και ανάπτυξης να τείνει να γίνει κτήµααρκετών χωρών, οπότε δεν έχει πλέον νόη-µα η προσπάθεια απόκρυψής της. ∆εύτε-ρον η κατασκευάστρια χώρα κρίνει ότι πλέ-ον δεν απειλείται από αυτή και για οικονο-µικούς λόγους επιδιώκει να πουλήσει ταπροηγµένα και φυσικά ακριβά συστήµαταπου η νέα τεχνολογία δίνει και σε τρίτεςχώρες. Συνήθως συµβαίνει ένας συνδυα-σµός και από τα δύο.

Από την άλλη υπάρχουν και τοµείς τηςσύγχρονης ναυτικής τεχνολογίας που εκτι-µάται ότι δεν ενδιαφέρουν το ΠΝ και γιααυτό παρά την ύπαρξη ορισµένων σηµα-ντικών εξελίξεων, αυτές δεν αναφέρθηκανκαθόλου στο παρόν δοκίµιο. Για παράδειγ-µα αναπτύσσεται µία νέα γενιά πυρηνικώναντιδραστήρων για κίνηση ναυτικών µονά-δων, πολλά υποσχόµενη στους τοµείς τηςαπόδοσης, της οικονοµίας και της ασφάλει-ας. Ωστόσο θεωρείται δεδοµένη η θέλησητου ΠΝ, ότι τουλάχιστον µεσοπρόθεσµαθα αποκτά πλοία που θα έχουν αποκλει-στικά συµβατικό σχήµα πρόωσης. Όπωςεπίσης θεωρείται δεδοµένο ότι οι εξελίξειςστους τοµείς των υποβρυχίων βαλλιστικώνπύραυλων βρίσκονται και θα βρίσκονταιγια πολλά χρόνια έξω από τη σφαίρα εν-διαφέροντος του ΠΝ.

Ανεξάρτητα από τα ανωτέρω οι εξελίξειςστη τεχνολογία που αυτή τη στιγµή τρέ-

χουν και προσφέρονται για αξιοποίηση απότις ναυτικές δυνάµεις παγκοσµίως, µέσαστις οποίες είναι και το ΠΝ, είναι και πολλέςκαι σηµαντικές. Προκειµένου βέβαια αυτέςνα αξιοποιηθούν, απαιτείται διάθεση γιαπειραµατισµό, τόλµη και φυσικά η καταβο-λή σηµαντικών οικονοµικών πόρων.

Στο παρελθόν το ΠΝ έχει επιδείξει αρκε-τά µεγάλη τόλµη στο να εκµεταλλευτεί τιςπρωτοποριακές τότε εξελίξεις της τεχνο-λογίας. Ας µην ξεχνάµε ότι ήταν το πρώτοναυτικό παγκοσµίως που παρέλαβε ταυποβρύχια τύπου 209, που αργότερα έγι-ναν best-seller παγκοσµίως, καθώς και ήτανεπίσης από τα πρώτα ναυτικά που ενέτα-ξε σε υπηρεσία πυραυλακάτους αντιλαµ-βανόµενο άµεσα τα πρωτοποριακά πλεο-νεκτήµατα που αυτές προσέφεραν. ∆υ-στυχώς τα τελευταία χρόνια η τόλµη αυτή,κυρίως λόγω της όλο και µεγαλύτερης περι-κοπής των αµυντικών δαπανών, έχει καµ-φθεί. ∆εν έχει όµως εκλείψει. Η θέληση καιη τεχνογνωσία των στελεχών του στο νααξιολογήσουν τα πλέον κατάλληλα για τοΠΝ συστήµατα, ευτυχώς εξακολουθεί ναυφίσταται. Ευχή του γράφοντος είναι µέσαστα επόµενα χρόνια το ΠΝ να εκµεταλλεύ-εται και να αξιοποιεί µε όλο και πιο γρήγο-ρο ρυθµό τις εξελίξεις στη σύγχρονη ναυτι-κή τεχνολογία, ώστε να ανέβει όχι µόνο στοεπίπεδο που η ένδοξη ιστορία του επιβάλ-λει, αλλά και ακόµα παραπάνω.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΑ • Αθανασούλης Γ. Α. και Γρηγορόπουλος Γ. Ι.

(1998) ∆υναµική Συµπεριφορά Πλοίων σεΚυµατισµούς: Θεωρητική Ανάλυση

• Bennett, S. (1991) Ships Stabilization:History in M. Papagrigoriou, ConciseEncyclopedia of Traffic and TransportationSystems


• Baitis, A.E. (1980) The Development andEvaluation of a Rudder Roll StabilizationSystem for the WHEC Hamiltonian Class

ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ • Περιοδικό “Αµυντική Επιθεώρηση”• Περιοδικό “Πτήση & ∆ιάστηµα”• Περιοδικό “Ελληνική Άµυνα & Ασφάλεια”• Περιοδικό “Καταδροµή”

∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ • http://www.globalsecurity.org• http://www.military.com• http://science.howstuffworks.com• http://www.popularmechanics.com• http://www.deagel.com

• http://www.defensetech.org• http://strategy-geopolitics.blogspot.com• http://www.designation-systems.net• http://www.kongsberg.com• http://www.ultra-scs.com• http://bbs.chinadaily.com.cn• http://www.eads.com• http://www.austal.com• http://www.defenseindustrydaily.com• http://www.sfu.ca• http://www.sinodefence.com• http://www.mshipco.com• http://en.wikipedia.org

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στη Φ/Γ ΨΑΡΑ στα πλαί-σια επανάπλου της από την επιχείρηση ATALANTA την 13η Απριλίου 2009.


Ο Αναστασόπουλος Κωνστα-ντίνος γεννήθηκε το 1975 καιεισήλθε στη Σχολή Ναυτικών∆οκίµων το 1992 από όπου καιαποφοίτησε το 1996 µε τοβαθµό του Σηµαιοφόρου. Έχει

φοιτήσει στα προβλεπόµενα για το βαθµό τουσταδιοδροµικά σχολεία του ΠΝ. Είναι απόφοι-τος Σ∆ΙΕΠΝ. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρο-µίας του έχει υπηρετήσει σε διάφορες υπηρε-σίες του ΠΝ.

Ο ΜΗΝΑΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Του Υποναυάρχου Ιωάννου Οικονοµοπούλου ΠΝ ε.α. τ. Καθηγητού Σ.Ν.∆.


Κάθε µήνας έχει την ιστορία, τις παρα-δόσεις και την θέση του µέσα στον χρόνο.Ο Αύγουστος είναι ευχάριστος µήνας µε κα-λό καιρό, ζεστή θάλασσα, άφθονα προϊό-ντα και γιορτές, και τον µήνα αυτόν οι πε-ρισσότεροι εργαζόµενοι παίρνουν την κα-λοκαιρινή τους άδεια. Ας τον γνωρίσοµε κα-λύτερα, µια και πλησιάζει.

Το όνοµα Αύγουστος

Στο παλιό πολιτικό (υπήρχε και θρη-σκευτικό) ρωµαϊκό ηµερολόγιο, ο µήνας αυ-τός λεγόταν sextilis (έκτος) διότι αυτή ήτανη σειρά του στον χρόνο. Το 27π.χ. η ρωµαϊ-κή σύγκλητος ανακήρυξε τον Ύπατο ΓάϊοΟκταβιανό αυτοκράτορα, που σήµαινε κυ-ρίαρχο όλου του ρωµαϊκού κράτους, τουαπένειµε τον υπέρτατο τίτλο «Αύγουστος»,δηλαδή θεϊκός και έδωσε το ίδιο όνοµα (τίτ-λο) στον µέχρι τότε έκτο µήνα του έτους.Οι τιµές αυτές έγιναν στον Οκταβιανό γιατρείς σηµαντικούς λόγους. Πρώτον, διότιτον έκτο µήνα του έτους ο Οκταβιανός είχεγίνει Ύπατος. ∆εύτερον, διότι τον µήνα αυ-τόν είχε τρεις πολεµικούς θριάµβους κι ακό-µη κυρίευσε την Αίγυπτο που µέχρι τότεεκυβερνάτο από τον Αντώνιο και την Κλεο-πάτρα. Τρίτον και σπουδαιότερο, διότι οΟκταβιανός ένωσε σε µια τεράστια αυτο-κρατορία το ρωµαϊκό κράτος που µέχρι τό-τε ήταν χωρισµένο σε ανατολικό και δυτικό.

Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάµε και την ζή-λεια, διότι είχε προηγηθεί ο Ιούλιος Καίσαρπου έδωσε το όνοµά του στον µήνα Ιούλιο.

Έτσι ο αυτοκράτορας Οκταβιανός και οέκτος µήνας του χρόνου έµειναν γνωστοί µετο όνοµα Αύγουστος. Σε ορισµένα νησιάτης Ελλάδος τον λένε Άγουστο και Άουστο.

Ο µήνας Αύγουστος µέσα στις εποχές

Οι εποχές του έτους, δηλαδή οι κλιµατο-λογικές συνθήκες που επικρατούν στους

διάφορους τόπους της Γης, δηµιουργού-νται κυρίως από την θέση της, κατά τιςαντίστοιχες χρονικές περιόδους, στον ετή-σιο κύκλο που κάνει γύρω από τον Ήλιο.Αλλά εµείς από την Γη βλέποµε το αντίθε-τον, δηλαδή ότι ο Ήλιος περιφέρεται γύρωαπό την Γη (σχετική κίνηση), όπως φαίνε-ται στο σχήµα 2.

Φωτό 1. Ο Αυτοκράτωρ Αύγουστος

Σχήµα 2. Φαινοµένη Περιφορά του Ηλίου γύρωαπό την Γη


Έτσι λοιπόν όταν ο Ήλιος περνά από τοΝότιο στο Βόρειο ηµισφαίριο της Γης στις21 Μαρτίου έχοµε την εαρινή (ανοιξιάτικη )ισηµερία, δηλαδή όλοι οι τόποι έχουν µέραίση µε τη νύχτα. Τότε αρχίζει η άνοιξη στοΒόρειο ηµισφαίριο όπου έρχεται ο Ήλιοςκαι το φθινόπωρο στο Νότιο απ’ όπουέφυγε.

Ο χρόνος περνά κι ο Ήλιος ανεβαίνει συ-νέχεια στο Βόρειο ηµισφαίριο όπου αρχίζειτο καλοκαίρι. Η ηµέρα γίνεται µεγάλη, οΉλιος φθάνει ψηλά στον ουρανό, οι ακτί-νες του πέφτουν πάνω µας σχεδόν κατα-κόρυφα, ανάλογα και µε το γεωγραφικόπλάτος που είµαστε, καίνε πολύ. Αλλά εί-ναι και βλαβερές διότι ο Ήλιος είναι έναςτεράστιος πυρηνικός αντιδραστήρας όπουτο χηµικό συστατικό υδρογόνο µετατρέπε-ται στο συστατικό ήλιο (από το όνοµα τουΉλιου) ακτινοβολώντας θερµότητα καιενέργεια.

Στις 22 Ιουνίου ο Ήλιος φθάνει στο θερι-νό ηλιοστάσιο όπως λέµε, δηλαδή στην µε-γαλύτερη απόσταση βορείως του Ισηµερι-νού, οπότε έχοµε την µεγαλύτερην ηµέρακαι την µικρότερη νύχτα στο Βόρειο ηµι-σφαίριο και τα αντίθετα στο Νότιο. Επειδήόµως η Γη δεν έχει απορροφήσει ακόµη πο-λύ θερµότητα, το πολύ ζεστό καλοκαίρι έρ-χεται αργότερα τον Ιούλιο µέχρι αρχές Αυ-γούστου και συνήθως κάνει τις µεγαλύτε-ρες ζέστες από Αγ. Μαρίνας µέχρι Προφή-τη Ηλία, 17 µε 20 Ιουλίου. Αυτοί οι καύσω-νες αποκαλούνται και κυνικά καύµατα. ∆ιό-τι κατά τις ηµεροµηνίες αυτές ο Ήλιος ανα-τέλλει συγχρόνως µε τον αστέρα Σείριο(Sirius), o οποίος βρίσκεται, όπως φαίνεταιστο σχήµα 3, στον αστερισµό του ΜεγάλουΚυνός (Canis Mayor), δηλαδή του µεγάλουκυνηγητικού σκύλου, διότι υπήρχε και ο µι-κρός, που κατά την µυθολογία ακολουθού-σαν τον κυνηγό Ωρίωνα.

Επειδή λοιπόν ο Σείριος είναι ο λαµπρό-

τερος αστέρας του Στερεώµατος, οι αρχαί-οι πρόγονοί µας απέδιδαν τις υπερβολικέςζέστες αυτών των ηµερών στην ενίσχυσητις ακτινοβολίας του Ηλίου µε τις ακτίνεςτου Σείριου.

Αύγουστος. Ο Ήλιος συνεχίζει το αδιά-κοπο ταξίδι του στον ουρανό και τώρα κα-τηφορίζει προς το Νότιο ηµισφαίριο. Ηηµέρα µικραίνει συνέχεια, ο Ήλιος δεν πυρ-πολεί όπως Ιούνιο-Ιούλιο, ο καιρός γλυκαί-νει, οι νύχτες γίνονται δροσερές αλλά η στε-ριά και η θάλασσα κρατούν ακόµη πολύαπό την ζέστη που µάζεψαν. Έφτασε οΑύγουστος εποχή κατάλληλη για διακοπέςκαι µπάνια. Επειδή όµως αρχίζει να δροσί-ζει, ο λαός λέει: «απ’ Αύγουστο χειµώνα κι’από Μάρτη καλοκαίρι», ή «ήρθε ο Αύγου-στος, πάρε την κάπα σου», κι’ ακόµη «επά-τησεν ο Αύγουστος κι’ η άκρη τουχειµώνα». Περί τα τέλη του Αυγούστου πουο καιρός δροσίζει περισσότερο λέµε: «τ’ Αυ-γούστου τα βοριάσµατα (βοριάδες), χειµώ-να αναθυµούνται». Αλλά όπως και να τοκάνοµε ο καιρός είναι ακόµη καλός γι’ αυτόυπάρχει και ο αντίλογος: «µηδέ απ’ Αύγου-

Σχήµα 3. Αστερισµός Μεγάλου Κυνός


στο χειµώνα µηδέ από Μαρθιού (Μάρτη)καλοκαίρι». Μερικές φορές που δεν φυσάτο δροσιστικό µελτεµάκι, λέµε και για τ’ Αυ-γούστου το λιοπύρι που καµιά φορά καίειτον καρπό της ελιάς, γι’ αυτό και µια άλληπαροιµία λέει: «ο Μάης ό,τι ανθίσει κι ο Αύ-γουστος ό,τι αφήσει».

Η µια εποχή διαδέχεται την άλλη. Στις 23Σεπτεµβρίου όταν ο Ήλιος, περνώνταςπάλι τον Ισηµερινό, εγκαταλείπει το Βόρειοηµισφαίριο, όλοι οι τόποι της Γης έχουν πά-λιν ισηµερία, την φθινοπωρινή τώρα, οπό-τε αρχίζει το φθινόπωρο σ’ εµάς κι η άνοιξηστο Νότιο ηµισφαίριο. Αργότερα όταν οΉλιος ανέβει ψηλά στο Νότιο ηµισφαίριο,εκεί θα έχουν καλοκαίρι κι εµείς χειµώνα µεηµέρες µικρές, νύχτες µεγάλες.

Την 22 ∆εκεµβρίου, ο Ήλιος φθάνει στοχειµερινό ηλιοστάσιο δηλαδή στην µέγιστηαπόστασή του νοτίως του Ισηµερινούοπότε στο Βόρειο ηµισφαίριο έχοµε την µι-κρότερην ηµέρα και µεγαλύτερη νύχτα,ενώ στο Νότιο ηµισφαίριο συµβαίνουν τααντίθετα.

Η καρποφορία τον Αύγουστο

Τον µήνα αυτόν υπάρχει αφθονία αγα-θών προπαντός φρούτων. Σταφύλια, σύ-κα, όλα τ’ άλλα ωραία καλοκαιρινά φρούτακαι τα νόστιµα µποστανικά. Η αφθονία αυ-τή ήταν περισσότερο αισθητή τα παλιότε-ρα χρόνια, τότε που οι καρποί της Γης ωρί-µαζαν µε φυσικό τρόπο, ανάλογα µε τηνεποχή. Σήµερα, µε τα θερµοκήπια, βρίσκο-µε όλα σχεδόν τα είδη όλο το χρόνο, αλλάδεν συγκρίνονται στη νοστιµιά µε τα επο-χιακά.

Την αφθονίαν αυτή ο λαός την έκανε πα-ροιµίες: «Αύγουστε καλέ µου µήνα νάσουνδυο φορές το χρόνο», «Άουτε τραπεζοφό-ρε νάσουν τρεις βολές το χρόνο», «Τ’ Αυ-γούστου τα πεντάλιτρα το Μάη αναθυµού-νται».

Αύγουστος και Υγεία

Μια παροιµία λέει: Έχεις υγεία, γράψε 1.Έχεις και νιάτα, προσθέτεις ένα µηδενικόκάνεις 10. Έχεις οµορφιά, έχεις πλούτο,έχεις, έχεις… προσθέτοντας µηδενικά, κά-νεις δισεκατοµµύρια. Αλλά όταν βγάλειςτον άσσο από µπροστά, όλα τα άλλα είναιµηδενικά. Είναι λοιπόν χρήσιµο να πούµεδυο λόγια σχετικά µε την υγεία και τον Αύ-γουστο µήνα.

Στα παλιά χρόνια ο Αύγουστος, εκτόςαπό τα καλά του, έφερνε πυρετούς, ελονο-σίες και τύφους, γι’ αυτό µια άλλη βυζαντι-νή παροιµία έλεγε: «Περί της υγείας σουτον Αύγουστο ερώτα». Σήµερα οι πυρετοίαυτοί έχουν σχεδόν εξαφανιστεί αφού ταέλη έχουν αποξηρανθεί, δεν πίνοµε νερόαπό πηγάδια κι’ όλα σχεδόν τα σπίτιαέχουν καθαρούς χώρους.

Τον Αύγουστο τα µπάνια είναι υγιεινάδιότι ο Ήλιος δεν καίει πολύ. Χρειάζεταιόµως προσοχή στην θάλασσα και µια πα-λιά ναυτική παροιµία λέει: «Την θάλασσαδεν πρέπει να την φοβάσαι, αλλά πρέπεινα την σέβεσαι». Αυτό σηµαίνει να απολαµ-βάνοµε την θάλασσα χωρίς ν’ αψηφούµετον κίνδυνο και να έχοµε υπ’ όψη µας πά-ντα ότι:α) Το να ξανοιγόµαστε µακριά από την

ακτή, είτε κολυµπώντας είτε µε µικρό

Φωτό 4. Αυγουστιάτικα Μπάνια


και προπαντός φουσκωτό πλεούµενοείναι επικίνδυνο. Μπορεί να πιάσει ξαφ-νικά µπουρίνι, µπορεί να υπάρχουν ρεύ-µατα που θα µας παρασύρουν, µπορείνα υπάρχουν καρχαρίες, µπορεί να κου-ραστούµε και να µην έχοµε δύναµη ναγυρίσοµε πίσω.

β) Όταν βουτάµε σε φουρτουνιασµένη θά-λασσα κινδυνεύοµε ακόµη και στα ρηχά,προπαντός τα παιδιά. Το µεγάλο κύµαόταν σπάει στην ακτή, γυρίζει πίσω κά-τω από την επιφάνεια της θάλασσας,παρασύροντας στα βαθιά ό,τι βρει. Αυ-τό το λέµε αντιµάµαλο, κι είναι πολύεπικίνδυνο σε ανοιχτές, µεγάλες παρα-λίες, όπως π.χ. στην Γεωργιούπολη τηςΚρήτης όπου κάθε χρόνο πνίγονται άν-θρωποι.

γ) Μπάνιο µετά το φαγητό ή ποτό είναιθανατηφόρο. Το βαρύ στοµάχι ή το οι-νόπνευµα κουράζουν την καρδιά κι’ ηπαραπάνω κούραση του µπάνιου τηναποτελειώνει.

δ) Όταν κολυµπάµε σε περιοχές που κυ-κλοφορούν µηχανοκίνητα πλεούµενα,προπαντός ταχύπλοα, υπάρχει κίνδυ-νος να µας χτυπήσουν.

ε) Εάν βρεθούµε σε δυσκολία, δεν πρέπεινα χάσοµε την ψυχραιµία µας ούτε νακάνοµε βίαιες κινήσεις που θα µας κου-ράσουν περισσότερο.

Πάντα όµως µπορούµε να αποφύγοµεόλα τα παραπάνω δυσάρεστα και να περ-νάµε ευχάριστα στην θάλασσα.

∆εισιδαιµονίες – Προλήψεις

Ορισµένες ηµέρες του µήνα, που όµωςδεν είναι ίδιες σ’ όλα τα µέρη της Ελλάδας,λέγονται δρίµες, γι’ αυτό ο Αύγουστος λέγε-ται και δριµάρης. Η λέξη σηµαίνει δριµύς, δυ-νατός και κατά µια εκδοχή µπορεί να προέρ-χεται από το λατινικό ρήµα ντιρίµο(dirimo)που σηµαίνει διαλύω, καταστρέφω.

Σύµφωνα λοιπόν µε την παράδοση, οιδρίµες ήταν δαιµονικά όντα που έφερναντην καταστροφή. Έτσι δηµιουργήθηκε ηπροκατάληψη ότι τις ηµέρες αυτές τα ρού-χα που πλένονται λειώνουν, τ’ αµπέλια ξε-ραίνονται, τα ξύλα που κόβονται σαπί-ζουν, όσοι κάνουν µπάνιο βγάζουν εξανθή-µατα. ∆ρίµες ηµέρες έχει και ο Μάρτης, γι’αυτό µια άλλη παροιµία λέει: «Οι δρίµες τ’Αυγούστου στα πανιά (που πλένονται) καιτου Μαρθιού στα ξύλα (που κόβονται)». Οιδρίµες τ’ Αυγούστου ονοµάζονται επίσηςκακαυγουστιές στην Κύπρο, δρούµλες στηνΣύρο, Ρόδο και σαπίες στον Πόντο.

Οι ίδιες ηµέρες λέγονται και µεροµήνια.Ανάλογα µε τις καλές ή κακές καιρικές συν-θήκες αυτών των ηµερών, προµαντεύεταιαπό τα µεροµήνια τ’ Αυγούστου εάν ο χει-µώνας θα είναι ελαφρύς ή βαρύς κι’ από ταµεροµήνια του Μάρτη εάν το καλοκαίρι θαείναι δροσερό ή ζεστό.

Την παράδοση αυτή συνεχίζουν ορισµέ-νοι παρατηρητικοί αγρότες, βοσκοί και ψα-ράδες που βλέπουν τα καιρικά φαινόµενααυτών των ηµερών και προλέγουν τον και-ρό για τον υπόλοιπο χρόνο.

Αυγουστιάτικο Φεγγάρι

Όλοι γνωρίζοµε τις φάσεις της Σελήνηςπου δηµιουργούνται καθώς αυτή κάνει τονκύκλο της γύρω από την Γη στην διάρκεια29,5 ηµερών περίπου. Αλλά η απόστασητης Σελήνης από την Γη δεν είναι σταθερήκαι µεταβάλλεται από την µικρότερη 356χιλιάδες χιλιόµετρα µέχρι την µεγαλύτερη405 χιλ. χιλιόµετρα. Γι’ αυτό όταν συµπί-πτει να έχοµε πανσέληνο και συγχρόνως τοφεγγάρι να είναι στην µικρότερη απόστασηαπό την Γη, τότε φαίνεται µεγαλύτερο καιλαµπρότερο.

Η πανσέληνος ανατέλλει το βράδυ ταυ-τόχρονα σχεδόν µε την δύση του Ηλίου καιδύει το πρωί κατά την ανατολή του Ηλίου.


Μετά την πανσέληνο, οι χρόνοι ανατολήςκαι δύσεως της Σελήνης καθυστερούν απόηµέρα σε ηµέρα κατά µέσον όρο 50 λεπτά.

Για λόγους που δεν χρειάζεται να εξηγή-σοµε εδώ, ο χρόνος των 50 λεπτών µικραί-νει πολύ και αναλόγως του γεωγραφικούπλάτους, όταν έχοµε πανσέληνο κοντάστην φθινοπωρινήν ισηµερία (23 Σεπτεµ-βρίου). Έτσι για τον τόπο µας π.χ. και γιααρκετές ηµέρες µετά την πανσέληνο τουΑυγούστου το φεγγάρι ανατέλλει 25 µε 30λεπτά περίπου µετά την δύση του Ηλίου,δηλαδή πριν καλά καλά τελειώσει το λυκό-φως (σούρουπο) που κι αυτό διαρκεί περί-που 30 λεπτά και ακολουθεί την δύση τουΗλίου.

Αποτέλεσµα αυτών των αστρονοµικώνφαινοµένων είναι ότι ορισµένες ηµέρες µε-τά την πανσέληνο τ’ Αυγούστου, όταν αυ-τή παρατηρείται προς το τέλος του µηνός,έχοµε συνέχεια φως στον ουρανό δηλαδή:ήλιο, σούρουπο και φεγγάρι, που όταν τυ-χαίνει να είναι και κοντά στην Γη, είναι καιλαµπρότερο. Ο λαός βλέποντας αυτά ταφαινόµενα λέει µε την δική του σοφία: «Αυ-γουστιάτικο φεγγάρι σαν ηµέρα κάνει».

Όσο πιο βόρεια πάµε τόσο πιο νωρίςβγαίνει το φεγγάρι µετά την δύση του Ηλί-

ου αυτή την εποχή. Πχ. στην Αγγλία και µε-τά την Αυγουστιάτικη πανσέληνο το φεγ-γάρι ανατέλλει 10 λεπτά µετά την δύση τουΗλίου δηλαδή όταν το φως της ηµέρας δενέχει φύγει ακόµα. Στις χώρες αυτές ο θερι-σµός γίνεται την ίδια εποχή επειδή ο ψυ-χρός καιρός καθυστερεί την ωρίµανση τουσιταριού. Επειδή λοιπόν εκεί ο θερισµός συ-µπίπτει µε την φωτεινότητα του ουρανούόλο το 24ωρο, αποκαλούν την Σελήνη αυ-τών των ηµερών «Φεγγάρι του θερισµού»(Harvest Moon).

Θρησκευτικές Γιορτές

Στον Αύγουστο έχοµε δύο µεγάλες θρη-σκευτικές γιορτές. Στις 6 την Μεταµόρφω-ση του Σωτήρος και στις 15 την Κοίµησητης Θεοτόκου. Επειδή η γιορτή του Σωτή-ρος θεωρείται αγροτική, στο παλιά χρόνιαοι αµπελουργοί πήγαιναν τα πρώτα στα-φύλια στην εκκλησία. Εξ’ άλλου, ο ∆εκαπε-νταύγουστος είναι για την πατρίδα µας ηµεγαλύτερη καλοκαιρινή γιορτή και χρονο-λογικά συµπίπτει µε την αρχαία γιορτή τηςΑρτέµιδος. Οι ηµέρες από του Σωτήρος µέ-χρι Παναγίας λέγονται εννιάµερα της Πα-ναγίας κι όλος ο ∆εκαπενταύγουστος είναινηστίσιµος.

Στις 29 Αυγούστου είναι η επέτειος της

Φωτό 5. Αυγουστιάτικη ΠανσέληνοςΦωτό 6. ∆εκαπενταύγουστος. Παναγία της Τήνου


αποτοµής της κεφαλής του Αγ. Ιωάννουτου Προδρόµου. Η ηµέρα αυτή είναι νηστί-σιµη και σύµφωνα µε την παράδοση σ’ ορι-

σµένους τόπους, εκτός από την γνωστήνηστεία, δεν τρώνε µαύρα σταφύλια ούτεπίνουν κόκκινο κρασί που θυµίζουν αίµα.Παλιότερα αυτά ετηρούντο µε αυστηρότη-τα διότι ο Άγ. Ιωάννης ο Πρόδροµος εθεω-ρείτο ο προστάτης από τους πυρετούςπου έφερνε ο µήνας, όπως γράψαµε πα-ραπάνω.

Ο Αύγουστος είναι ο τελευταίος µήναςτου εκκλησιαστικού έτους το οποίο αρχίζειτην 1η Σεπτεµβρίου, γι’ αυτό η τελευταίαηµέρα τ’ Αυγούστου λέγεται και κλειδο-χρονιά.

Φθάσαµε στο τέλος. Με την κλειδοχρο-νιά τελειώνει τυπικά και το καλοκαίρι. Οιαδειούχοι πάνε στις δουλειές τους και δυ-στυχώς οι περισσότεροι γυρίζουν στις ση-µερινές θορυβώδεις, µολυσµένες, απρόσω-πες κι’ απάνθρωπες πολιτείες. Τα σχολείαανοίγουν, τα παιδιά αποχαιρετούν την εξο-χή, την θάλασσα, την ξενοιασιά. Όπως λέεικαι η τελευταία µας παροιµία: «Κάθε κα-τεργάρης στον πάγκο του».

Ας είναι, µένουν οι αναµνήσεις του καλο-καιριού, που όταν είναι ωραίες, οµορφαί-νουν κι αυτές τη ζωή µας.

Φωτό 7. Αγ. Ιωάννης ο Πρόδροµος


Ο Οικονοµόπουλος Ιωάννηςγεννήθηκε στο Φρε Αποκορώ-νου Κρήτης. Εισήλθε στη ΣΝ∆το 1953. Αποφοίτησε ως Μάχι-µος Σηµαιοφόρος το 1957.Στην αρχή της σταδιοδροµίαςτου υπηρέτησε σε πλοία επι-

φανείας και σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις.Μετεκπαιδεύτηκε στην Αγγλία, στη Ναυτιλία/Κατεύθυνση και έλαβε αντίστοιχο πτυχίο εξειδί-

κευσης και φοίτησε στη Ναυτική Σχολή Πολέ-µου. Έχει γράψει διάφορες σπουδές και έχει εκ-πονήσει µελέτη εκπαιδεύσεως AξιωµατικώνΠολεµικού Ναυτικού για τη βελτίωση της επαγ-γελµατικής εκπαίδευσης των Ναυτικών ∆οκί-µων. Μετά την αποστρατεία του χρηµάτισε τα-κτικός καθηγητής της έδρας της Ναυτιλίας απότο 1990 µέχρι το 2002. Είναι παντρεµένος καιέχει τρία παιδιά.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Από την επίσκεψη του Α/ΓΕΕΘΑ στο συγκρότηµα Α.Σ. την 26ηΜαρτίου 2009

Ο παράγων ελιγµός κατά τις ναυµαχίες των αρχαίων

Ελλήνων«ου στρατηγικόν το ουκ ώµην»

[δεν είναι καλή στρατηγική το να λες ‘δεν το φανταζόµουν’]

(Πολυαίνου, Στρατηγηµάτων Γ’ 9 Ιφικράτης, 17)

Της Κρίστυ Εµίλιο Ιωαννίδου


Πρόλογος

Από αρχαιοτάτων χρόνων διακρίθηκανοι Έλληνες όχι µόνο στην ναυτιλία αλλά καιστην ναυτική τακτική, την τέχνη του «τάσ-σειν τα πλοία προς µάχην». Είναι η τέχνητης χρησιµοποιήσεως των µέσων και τουοπλισµού τους για την µελέτη και αφορµήαναπτύξεως µεθόδων και µέσων πραγµα-τοποιήσεως των στρατηγικών και επιχει-ρησιακών σκοπών που τίθενται σε θαλάσ-σια θέατρα επιχειρήσεων.

Εκ παραλλήλου, αναπτυσσόταν η τέχνητης στρατηγικής, «το στρατηγικόν». Με τονόρο της, αναφέρεται η γενική πολιτική τουκράτους στον πόλεµο και η οποία περιλαµβά-νει/χρησιµοποιεί όλα τα διαθέσιµα µέσα(στρατιωτικά, οικονοµικά, διπλωµατικά) προ-κειµένου να επιτευχθούν οι σκοποί της ενόψειπραγµατικής ή ενδεχόµενης σύγκρουσης.

Οι αρχαίοι Έλληνες όχι µόνο γνώριζαναλλά και διέπρεψαν σε θέµατα ναυτικήςτακτικής και στρατηγικής.

Κατά την διάρκεια των ναυτικών συ-γκρούσεων, στην κλασική περίοδο, ο διοι-κητής κάθε σχηµατισµού έπρεπε να λάβειυπ’ όψιν του πολλές παραµέτρους όπωςγια παράδειγµα:α) Τον ακριβή αριθµό και των δύο στόλωνβ) Το αξιόµαχο του κάθε στόλου (τύποι

σκαφών, εξοπλισµός, εκπαιδεύσειςπληρωµάτων κ.λ.π.)

γ) Το επιχειρησιακό περιβάλλον, δηλαδήτην µελέτη του µέρους όπου θα διεξα-γόταν η ναυµαχία (ευρύ/στενό µέρος,υδρογραφία, καιρικές συνθήκες κ.ο.κ.)

δ) Την ορισµένη διάταξη των πλοίων

(ώστε να µην εκτίθενται τα ασθενή µέρητης παρατάξεως σε δυσανάλογη πίεσηκαι το αντίστροφο) κ.ο.κ.

Ο όρος ελιγµός ή διαξιφισµός*

Ασφαλώς, κατά την διεξαγωγή µιας ναυ-µαχίας αλλά και γενικότερα ενός πολέµου,η επίτευξη του σκοπού δεν επιτυγχάνεταιπάντοτε άµεσα αλλά και έµµεσα, δηλαδή µεπλάγιους τρόπους. Αυτή η έµµεση πράξητόσο σε στρατηγικό όσο και σε τακτικό επί-πεδο κωδικοποιήθηκε µε τον όρο ελιγµός.Ο παράγων ελιγµός απορρέει από την δια-λεκτική της πάλης, από την ξιφοµαχία τωνδύο πολεµιστών, γεγονός που µας αφήνεινα υιοθετήσουµε και τον όρο διαξιφισµό. ΟAndrè Beaufre, στην «Εισαγωγή στην Στρα-τηγική», (Έκδοση ∆ΕΚ/ΓΕΣ Αθήνα 1987) επι-σηµαίνει ότι η παροµοίωση µε την ξιφοµα-χία επιτρέπει να αναγνωρίσουµε αµέσωςέναν αριθµό µορφών ενεργειών1 και αντι-δράσεων που, κυρίως, περιλαµβάνουν τηνπροσβολή, τον αιφνιδιασµό, την προσποίη-ση, την εξαπάτηση, τον εξαναγκασµό, τηνκαταπόνηση την καταδίωξη. Με λίγα λόγια,έχουµε να κάνουµε µε κάθε είδους «τεχνά-

* Η συγγραφεύς παραθέτει του όρους όπως έχουν εκφρασθεί από τον Beaufre ο οποίος τους χρη-σιµοποίησε κατά κύριο λόγο σε χερσαία πεδία µαχών µε αντιπαράθεση µεγάλων τακτικών στρα-τών, χωρίς να κάνει διάκριση στο ναυτικό περιβάλλον, για το οποίο η γράφουσα θεωρεί ότι οιόροι θα πρέπει να τύχουν ανάλογη προσαρµογή.

1 Ο Beaufre παραθέτει επίσης εκτός από τις παραπάνω επιθετικές µορφές, τις αµυντικές (6 µορ-φές): «φύλαξη», «απόκρουση», «ανταπόδοση», «απαγκίστρωση», «αποφυγή» και «διακοπή».


σµατα» τα οποία µπορούσαν να επιφέρουνσε µία ναυµαχία τα επιθυµητά αποτελέ-σµατα, γρήγορα και δίχως µεγάλες απώλει-ες. Αυτά τα τεχνάσµατα, που πρωταρχι-κώς γνωρίσαµε από τα παιδικά µας χρόνιαµε τον «πολυµήχανο Οδυσσέα», ο αρχαίοςΈλλην συγγραφεύς Πολύαινος2 τα ονόµασε«στρατηγήµατα» λέγοντας χαρακτηριστικάότι «ανδρεία είναι, όταν κάποιος νικάει τονεχθρό που µάχεται, κάνοντας χρήση τηςδυνάµεώς του, και εξυπνάδα, όταν κατορ-θώνει να νικήσει χωρίς µάχη, αλλά µε τέ-χνασµα και δόλο» (Πολυαίνου, Στρατηγή-µατα, Α’, 3).

Κατά τον πόλεµο του ελιγµού ο εχθρόςαντιµετωπίζεται ως σύστηµα. Τελικός σκο-πός δεν είναι η φυσική καταστροφή του αλ-λά η συστηµατική αποδιάρθρωση µε προ-σβολή καίριας αδυναµίας του ή κάποιου νευ-ραλγικού του σηµείου. Εκδήλωση ελιγµού,συνήθως αναµένεται από τον ασθενέστεροκαι θεωρείται ενέργεια αυξηµένης επικινδυ-νότητας επειδή ο επιτιθέµενος δεν στρέφε-ται κατά του Κέντρου Βάρους του εχθρού.3

Εν συνεχεία παραθέτουµε τον πίνακα ορι-σµών του διαξιφισµού, (κατά τον AndrèBeaufre) τον οποίο εάν διαβάσουµε και ταυ-τοχρόνως τον συσχετίσουµε τοποθετώνταςορισµένες από τις περιπτώσεις της αρχαιο-ελληνικής πολεµικής σκέψης θα βρεθούµεµπροστά σε εκπληκτικές οµοιότητες. Θαπρέπει φυσικά να έχουµε υπ’ όψιν ότι πολλέςµορφές ενδέχεται να παρουσιάζουν αρκετέςοµοιότητες µεταξύ τους (π.χ. η προσποίησηµε την εξαπάτηση) και ότι σε συνδυασµό µετην επιλογή του χρόνου και του τόπου, δύνα-ται οι µορφές αυτές να αλληλοϋποστηρι-χτούν ή και να αλληλοτροφοδοτούνται.

Επίθεση

Σύµφωνα λοιπόν µε τον παραπάνω σύγ-χρονο πίνακα η επίθεση είναι µια προσπά-θεια προσβολής των τρωτών σηµείων τουαντιπάλου µε την προϋπόθεση ότι τα τρω-τά σηµεία πρέπει να είναι αποφασιστικήςσηµασίας για τον αντίπαλο και φυσικά ναδιατίθενται τα ανάλογα µέσα για την εν λό-γω επίτευξη. Αυτό σηµαίνει ότι πάνω απ’όλα πρέπει να υπάρχει η σχετική µελέτη/γνώση του εχθρού.

Οι ιστορικές αφηγήσεις µας αποκαλύ-πτουν ότι, εν γένει, ναυµαχίες που έγιναν βια-στικά, ή µε αλαζονεία, δίχως να στηρίζονταιστην εχθρογνωσία δεν είχαν αίσια έκβαση.Για αυτό και υποστήριζαν πολύ την γνώσησχετικά µε την δύναµη/αδυναµία του εχθρού.«Ο Χαβρίας έλεγε ότι πολύ καλά στρατη-γούν όσοι γνωρίζουν προπάντων την κατά-σταση των εχθρών» [Χαβρίας έλεγε κάλλι-στα στρατηγείν τους µάλιστα γιγνώσκο-ντας τα των πολεµίων] (Ψευδο-Πλούτ. Χα-βρίου, Αποφθ. βασ. και στρατ. 187d/Στο-βαίος ΧΙΙΙ, 53).

2 Έλλην συγγραφεύς που έζησε πιθανόν το µεγαλύτερο µέρος της ζωής του στην Ρώµη. Ήτανσύγχρονος του Αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου Αντωνίνου (161-180 µ.Χ) και του ετεροθαλούςαδελφού του Λεύκιου Ουήρου (161-169 µ.Χ.) στους οποίους και αφιέρωσε τα «Στρατηγήµατα».

3 Σε αντίθεση µε τον πόλεµο φθοράς όπου ο εχθρός αντιµετωπίζεται ως σειρά στόχων προς κα-ταστροφή µε εφαρµογή σωρευτικής ισχύος. Ο τελικός σκοπός είναι η καταστροφή.


Έτσι, µελετώντας την ισχύ του εχθρούανακάλυπταν ταυτόχρονα και τα ευάλωτασηµεία, τα οποία έπρεπε να εκµεταλλευ-τούν, ώστε να χτυπήσουν αποφασιστικά.

«να ξέρει κανείς που προπάντων είναι ευ-κολονίκητος ο εχθρός» [καλώς γνώναι τονεχθρόν ή µάλισθ’ αλώσιµος] (Ευριπίδου, Τη-µένω, απ. 743 στον Στοβαίο XIII, 16)

Ενέργεια Ορισµός Προϋποθέσεις & παρατηρήσεις Αναµενόµενες συνέπειεςα β γ δ

Επίθεση Προσπάθεια προσβολής Πρέπει τα τρωτά σηµεία να Απόφαση µε σκοπό την τρωτών σηµείων είναι αποφασιστικής σηµασίας ανάληψη της ελευθερίαςτου αντιπάλου για τον αντίπαλο και τα µέσα πρωτοβουλίας - δράσης

που διαθέτουµε να είναι επαρκή

Αιφνιδιασµός Επίθεση σε ένα Πρέπει το τρωτό σηµείο να ∆ιάσπαση της διάταξηςµη προστατευόµενο µην προστατεύεται και του αντιπάλου. Πτώσητρωτό σηµείο να είναι αρκετά ευαίσθητο του ηθικού του. Ανάληψη

της πρωτοβουλίας

Προσποίηση Απειλή τρωτού σηµείου που Πρέπει το τρωτό σηµείο Εξαναγκάζει τον αντίπαλοέχει επιλεγεί έτσι ώστε που έχει επιλεγεί να µην να καλύψει το απειλούµενοη εχθρική κίνηση για την προστατεύεται ισχυρά τρωτό σηµείο. Ανάληψηπροστασία του να αποκαλύψει και να είναι για το αντίπαλο πρωτοβουλίαςτο σηµείο που πράγµατι πολύ ευαίσθητοθέλουµε να προσβάλουµε

Εξαπάτηση Στενή έννοια. Να φαίνεται ότι Όπως πιο πάνω αλλά Προετοιµάζει την ανάληψηαπειλούµε ένα τρωτό σηµείο η απειλή αποβλέπει στην πρωτοβουλίαςκαι να ενεργούµε επίθεση διατήρηση της αβεβαιότητας4

σε κάποιο άλλο και όχι στην κίνηση του εχθρού

Εξαπάτηση Γενική έννοια. Να φαίνεται Η αβεβαιότητα µπορεί να “ότι έχουµε στάση διαφορετική επεκταθεί µέχρι την δηµιουργίααπό εκείνη που έχουµε απατηλού αισθήµατος ασφάλειαςστην πραγµατικότητα.

Εξαναγκασµός Προσβολή ενός τρωτού σηµείου Τα µέσα πρέπει να είναι επαρκή Αποβλέπει στο να στερήσειπαρά την αντίθεση γι’ αυτήν την ενέργεια από τον αντίπαλο τηντου αντιπάλου εξαναγκασµού. Εκµετάλλευση ελευθερία δράσης ή να τον

της αποκτηθείσας πρωτοβουλίας φθείρει.

Καταπόνηση Εξαναγκασµός του αντιπάλου Όπως πιο πάνω. Η φθορά Αποβλέπει στο να στερήσεινα καταναλώσει τα µέσα του και όµως είναι πάντοτε αµοιβαία. από τον αντίπαλο τις την δραστηριότητά του για να Αυτό έχει σηµασία µόνο εάν εφεδρείες, δηλαδή να τουυπερασπιστεί τα τρωτά τα µέσα είναι υπέρτερα ή εάν στερήσει δυνατότητεςτου σηµεία. η σχέση της φθοράς είναι θετική. πρωτοβουλίας.

Καταδίωξη Λήψη θέσεων µέσα στις Χρησιµοποιείται σε µια υπεκφυγή ∆ιατήρηση τηςεπικρατούσες συνθήκες που του εχθρού και αποβλέπει πρωτοβουλίαςνα επιτρέπει την προσβολή των στην ανάληψη της ελευθερίαςτρωτών σηµείων του αντιπάλου δράσης που χάσαµε.

Ορισµός αρχής γενοµένης από τον διαξιφισµό (κατά τον Andrè Beaufre)

4 Η γενική ιδέα της αρχής της αβεβαιότητας συνοψίζεται στο ότι η άγνοια προκαλεί ανησυχία, δυ-σφορία άγχος και ανασφάλεια, η οποία οδηγεί προοδευτικά στην κάµψη και στην παράλυση τουαντιπάλου.


Αιφνιδιασµός

Ο αιφνιδιασµός ήταν µε λίγα λόγια η επι-θετική κίνηση µε καίριες και απρόβλεπτεςεπιλογές σε σηµείο/στιγµή που δεν το περί-µενε ο εχθρός. Μια ιδιαίτερη ερµηνεία τουαιφνιδιασµού µε τον όρο «κεραυνοβόληση»παραθέτει ο Πλωτάρχης Γ. Κατσούλης ΠΝ,συγγραφεύς και συντάκτης του νέου εγχει-ριδίου της Σ∆ΕΠΝ Επιχειρησιακή Σχεδίασηστο Π.Ν.: «Η άµεση συγκέντρωση και ακο-λούθως ακαριαία εκτόνωση µαχητικήςισχύος, παροµοιάζεται δηλαδή µε την συ-γκέντρωση και ακολούθως την εκτόνωσητεράστιου ηλεκτρικού φορτίου σε ελάχιστοχρόνο. Το τεράστιο ηλεκτρικό φορτίο τηςαστραπής βραχυκυκλώνει τους µηχανι-σµούς συνοχής του αντιπάλου, τον αποσυ-ντονίζει, τον κάνει να χάσει τον ρυθµό καιτο ηθικό του. Το δυνατό χτύπηµα που δέ-χεται αφενός τον εµποδίζει να ανασυγκρο-τείται και αφετέρου τον υποχρεώνει ναέπεται χρονικά της ηµέτερης πρωτοβου-λίας»5. Κατά τον Κατσούλη, την τήρηση αυ-τής της αρχής βασίστηκε ο Θεµιστοκλήςκατά την ναυµαχία της Σαλαµίνος (480π.Χ.), ο οποίος, όπως χαρακτηριστικά επι-σηµαίνει: «έκρυψε τις προθέσεις του µέχριτην τελευταία στιγµή, ανάγκασε τον εχθρόνα κινηθεί εκεί που ήθελε, και ξαφνικά, σαναστραπή, κινήθηκε αιφνιδιαστικά εναντίοντου, συντρίβοντάς τον κοµµάτι – κοµµάτιµέσω διαδοχικών πλεονεκτηµάτων στονχώρο και στον χρόνο. Τον βρήκε κουρασµέ-νο, ξάγρυπνο, σε χαλαρές γραµµές, πεπει-σµένο ότι θα νικούσε εύκολα σε ναυµαχίαπεριπάτου, και τον χτύπησε µε τέτοιααποφασιστικότητα που η ιστορία του αν-θρωπίνου γένους άλλαξε για πάντα»

Η πιο διαδεδοµένη κίνηση αιφνιδιασµούήταν η επίθεση στα νώτα του αντιπάλου

δίχως αυτό να σηµαίνει, πως δεν είχαν επι-νοηθεί και άλλοι τρόποι. «Πιο φοβερήόµως, και πιο αποτελεσµατική, απ’ όλες εί-ναι η ξαφνική επίθεση στα νώτα του αντι-πάλου» [Εκπληκτικωτάτη δ’, ή και δραστι-κωτάτη µάλιστα πάντων, η κατά νώτουτων πολεµίων αιφνίδιος επιβολή] (Ονασάν-δρου, Στρατηγικός, ΧΧΙΙ, 4)

Αιφνιδιαστικές κινήσεις αφορούσαν όχιµόνο τα τρωτά σηµεία του εχθρού όπωςαναφέρει ο Beaufre αλλά εξ’ ίσου και τιςτρωτές στιγµές που µια επιθετική κίνησηθα διεξαγόταν. Αυτό το δεύτερο, παρά τογεγονός ότι δεν αναφέρεται από τον σύγ-χρονο µελετητή, είχε ήδη χρησιµοποιηθεί µεµεγάλη επιτυχία από τους αρχαίους Έλλη-νες. Και οι τρωτές στιγµές δεν ήταν άλλες,από τις απλές, καθηµερινές / προσωπικέςστιγµές στην ανθρώπινη ζωή.

Κατά την διάρκεια της νύκταςΗ νύκτα ενέπνευσε πολλούς να δράσουν,

καθ’ ότι εκµεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι:α. Eίναι σκοτεινά και οι κινήσεις του

εχθρού δεν είναι ορατές,β. οι περισσότεροι κοιµούνται,γ. ο εχθρός αιφνιδιάζεται, φοβάται, κινεί-

ται άτακτα κι εκτός σχεδίου.Ο Στρατηγός του Φιλίππου και του Αλε-

ξάνδρου Αντίγονος, µετά την ναυµαχία πουδόθηκε στον Ελλήσποντο και αφού το ναυ-τικό του Πολυσπέρχοντος πέτυχε µια λα-µπρή νίκη, διέταξε τα 60 πλοία που του εί-χαν αποµείνει, να είναι έτοιµα για νέα ναυ-µαχία µέσα στην νύκτα. Μέσα σε µια νύκταέδωσε εντολή να πλεύσει ο στόλος τουπρος την πόλη Βυζάντιο και να εξαπολύ-σουν οι πελταστές του βέλη και ακόντιαστα εχθρικά πλοία, που ήταν εκεί αγκυρο-βοληµένα. Πράγµατι µόλις ξηµέρωσε, οι χί-

5 Πλωτάρχου Γ. Κατσούλη Π.Ν. «Η ναυµαχία της Σαλαµίνος ως ιδανικό παράδειγµα στρατηγικής& επιχειρησιακής σχεδίασης», περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση», τεύχος 555, σελ. 255


λιοι πελταστές του Αντιγόνου άρχισαν ναακοντίζουν και να τοξεύουν τους αντιπά-λους στρατιώτες, που ακόµα κοιµούνταν ήείχαν µόλις ξυπνήσει. Οι στρατιώτες αφύ-λακτοι και ανάστατοι τραβούσαν τα σχοι-νιά από τα πλοία, άλλοι τις άγκυρες και τό-τε ο Αντίγονος έδωσε το σύνθηµα και σταεξήντα πλοία να πλεύσουν και να εµβολί-σουν τον εχθρικό στόλο µε ορµή. (Πολυαί-νου, Στρατηγηµάτων ∆’, 6, Αντίγονος 8).

Κατά την διάρκεια του Κορινθιακού πολέ-µου, ο Σπαρτιάτης και διοικητής της Αιγίνης,Γοργώπας, αφού απέπλευσε από την Έφεσοσυνάντησε τον Εύνοµο και τότε, λίγο πριν τηνδύση, κατέφυγε στην Αίγινα. Εκεί αποβίβασεαµέσως τους στρατιώτες του και τους διέτα-ξε να δειπνήσουν. Ο δε Εύνοµος, αφού περί-µενε λίγο χρόνο, απέπλευσε. Έπλεε επικεφα-λής των πλοίων του και λόγω της νυχτερινήςπλεύσης χρησιµοποιούσε φώτα (Βλέπε πιοκάτω εξαπάτηση- κανονισµοί πλεύσης) ώστενα µην παραπλανώνται τα πλοία του στόλουτου που τον ακολουθούσαν. Ο Γοργώπας, εντω µεταξύ, αφού επιβίβασε τα πληρώµαταστα πλοία, ακολουθούσε τον Εύνοµο οδηγού-µενος από τον λαµπτήρα που φώτιζε. Για ναµην τον αντιληφθούν, εκείνος δεν χρησιµο-ποιούσε φώτα πορείας και είχε διατάξει τουςκελευστές να δίδουν τον ρυθµό αντί µε κελεύ-σµατα µε κτυπήµατα από πέτρες και να κω-πηλατούν οι ερέτες αθόρυβα (στρίβονταςελαφρώς τα κουπιά για να µην γίνεται κρό-τος). Κ ι ενώ τα πλοία του Ευνόµου πλησίοντου ακρωτηρίου Ζωστήρα (µεταξύ Σουνίουκαι Πειραιώς, παρά την σηµερινή Βουλιαγµέ-νη Στράβωνος, Θ, 348), διέταξε επίθεση. Απότα πλοία του Ευνόµου άλλοι ήδη αποβιβάζο-νταν, άλλοι αγκυροβολούσαν κι άλλοι ακόµαέπλεαν (Ξενοφώντος, Ελληνικά, Ε, 1, 7-9)

Παρ’ όλα αυτά υπήρχε και η αντίληψηότι η επίθεση κατά την νύχτα δεν ήτανπροϊόν ανδρείας και καθαρού πολέµου. Τηννύχτα, όταν είχαν στρατοπεδεύσει στον

κάµπο των Γαυγαµήλων ο Μέγας Αλέξαν-δρος και ο ∆αρείος (331 π.Χ.), πριν ξεκινή-σουν οι αναµετρήσεις, ο Μέγας Αλέξανδροςδέχτηκε επίσκεψη από τον Παρµενίωνα, οοποίος του πρότεινε να µην περιµένει ναξηµερώσει, αλλά να επιτεθεί εναντίον τωνΠερσών απροσδόκητα, όσο θα ήταν αυτοίαναστατωµένοι και φοβισµένοι µέσα στηννύχτα. Ο µέγας Αλέξανδρος απάντησε: «ότιείναι ντροπή να κλέψει την νίκη και ότιέπρεπε ο Αλέξανδρος να νικήσει καθαράκαι χωρίς τεχνάσµατα» [αισχρόν είναι κλέ-ψαι την νίκην, αλλά φανερώς και άνευ σο-φίσµατος χρήναι νικήσαι Αλέξανδρον](Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις, ΙΙΙ, 10)

Αυτή η σοφή κίνηση του Αλεξάνδρου είχεδιττό αποτέλεσµα:α. Επειδή ο ∆αρείος φοβήθηκε νυχτερινή

επίθεση από τον Αλέξανδρο κράτησεξάγρυπνο τον στρατό του εξαντλώνταςτον σωµατικά και ψυχολογικά.

β. Ο Αλέξανδρος, σε αντίθεση, ήταν ξεκού-ραστος, γιατί µαζί µε τον στρατό τουαποσύρθηκαν την νύχτα για να κοιµη-θούν.

Γενικώς, η επιθετική ενέργεια κατά τηννύκτα ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων έωςσήµερα εν χρήσει τόσο από τους Έλληνεςόσο και από τους υπόλοιπους λαούς.

Η ιστορία είναι γεµάτη από παραδείγµα-τα νυκτερινών επιθέσεων. Νύχτα αποφα-σίστηκε από τους Έλληνες ναυάρχους ηπροσβολή του τουρκικού στόλου µε πυρ-πολικά υπό των Κανάρη και Πιπίνο, όπουπυρπολήθηκε η τουρκική ναυαρχίδα καιπερισσότεροι από 3000 άνδρες βρήκαν τονθάνατο (6η Ιουνίου 1822). Ανοιξιάτικη ήτανη νύκτα του 1780 όταν το πλοίο «GeneralPickering» (εξοπλισµένο µε 14 πυροβόλατων 6 lb) του αµερικανικού καταδροµέα καιπλοιάρχου Τζόναθαν Χαράντεν, αντιµετώ-πισε το ιδιωτικό βρετανικό καταδροµικόµπρίκι «Golden Eagle» στον Βισκαϊκό κόλπο,


στην Ισπανία6. Μόλις σκοτείνιασε επιτέθη-κε ο αγγλικός στόλος υπό τον Νέλσωνα κα-τά του γαλλικού στον όρµο Αµπουκίρ (1 Αυ-γούστου 1879). Βράδυ το γερµανικό υπο-βρύχιο U-47 µε κυβερνήτη τον GüntherPrien εισήλθε στον όρµο ScapaFlow και βύ-θισε την ναυαρχίδα του Βασιλικού Βρετανι-κού Ναυτικού HMS Royal Oak7 (13-14/ 10/1939).

Την ώρα του φαγητούΤην ώρα που κάποιος στόλος γευµάτιζε

ή ασχολούνταν µε τις προετοιµασίες τουφαγητού ήταν επίσης µια τρωτή στιγµή.

Ο Κορίνθιος κυβερνήτης Αρίστων που ναυ-µαχούσε εναντίον των Αθηναίων στο λιµάνιτων Συρακουσών, ύστερα από µια ολόκληρηηµέρα είδε ότι ο στόλος του κουράστηκε κιέστειλε αγγελιαφόρους στις Συρακούσες ζη-τώντας να µεταφέρουν την αγορά της πόλε-ως στο λιµάνι. Όταν έγινε αυτό έκανε σήµαότι η ναυµαχία είναι αµφίρροπος κι έπλευσεστο λιµάνι. Αυτό έκανε τους Αθηναίους νααποβιβαστούν πιστεύοντας ότι οι Συρακού-σιοι απεχώρησαν από την ναυµαχία. Με χα-ρά οι Αθηναίοι, νοµίζοντας ότι επικράτησανκαι ότι εντός της ηµέρας δεν θα επαναληφθείναυµαχία, άρχισαν διασκορπισµένοι τις ετοι-µασίες για το γεύµα τους. Αφού είδε ο Αρί-στων ότι οι στρατιώτες του είχαν ήδη γευµα-

τίσει από την έτοιµη αγορά, ανοίχτηκε στοπέλαγος µαζί µε τους πολυάριθµους τοξότεςκαι ακοντιστές και επετέθη αιφνιδιαστικάστους νηστικούς και ανάστατους Αθηναίους.Την ίδια τακτική έπραξε και ο Κορίνθιος Τελε-σίνικος (Θουκυδίδου, Ιστοριών Ζ’ 39-40).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και οαιφνιδιασµός µέσω της χρησιµοποιήσεωςτων πρώτων πυρπολικών που κατέγραψεη ιστορία. Κατά την Σικελική εκστρατεία(415-413 π.Χ.), όταν οι Συρακούσιοι είχανπεισµώσει και θέλησαν να προσβάλλουν τααθηναϊκά πλοία που είχαν αποµείνει σε µίααπό τις πολλές θαλάσσιες αναµετρήσειςτους, γέµισαν παλιό φορτηγό σκάφος µεξύλα και κλάδους κληµάτων, έθεσαν πυρκαι άφησαν αυτό το πυρπολικό να φέρεταιυπό του ανέµου, ο οποίος έπνεε ούριοςεναντίον των αντιπάλων πλοίων. Οι Αθη-ναίοι ανησύχησαν για τον στόλο τους καιεπινόησαν διάφορα πυροσβεστικά µέσα ταοποία ο Θουκυδίδης αποκαλεί «σβεστή-ρια». Αυτά, δίχως να γνωρίζουµε από τιαποτελούνταν και πως λειτουργούσαν, κα-τέστειλαν τις φλόγες και ταυτόχροναεµπόδισαν την προσέγγιση του πυρπολι-κού παραδίδοντας στην ιστορία όχι µόνοτην ύπαρξη των πρώτων πυρπολικών αλ-λά και των πρώτων πυροσβεστικώνµέσων8. (Θουκυδίδου, Ιστοριών, Η’, 53)

6 Ο Χαράντεν, εκµεταλλευόµενος το σκοτάδι απαίτησε την παράδοση του βρετανικού πλοίουισχυριζόµενος ότι ήταν κυβερνήτης ενός αµερικανικού πολεµικού πλοίου γραµµής. Οι Βρετανοίπαραδόθηκαν αλλά όταν ξηµέρωσε διαπίστωσαν ότι ο Χαράντεν τους εξαπάτησε αφού τοπλοίο του είχε το ίδιο περίπου µέγεθος και τον ίδιο αριθµό πυροβόλων όπλων µε το δικό τους(Γεωργίου Ζουρίδη, «Ιδιωτικά καταδροµικά κατά την Αµερικανική Επανάσταση 1775 – 1783», πε-ριοδικό «Ναυτική Ιστορία», τεύχος 7, σελ.18, εκδόσεις Περισκόπιο 2006)

7 Για την λεπτοµερή διεξαγωγή της επιχειρήσεως αυτής, βήµα προς βήµα, στο άρθρο της συγγραφέ-ως – ναυτικού Κρίστυ Εµίλιο Ιωαννίδου, «Scapa Flow: η επίθεση του “Ταύρου” στο Royal Oak» περιο-δικό «Ναυτική Επιθεώρηση» τεύχος 362, σελ 63 εκδόσεις ΓΕΝ / Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού 2008.

8 Ένα µέσο πυρόσβεσης αναφέρεται το ξύδι το οποίο χρησιµοποιούνταν από την εποχή του Αθη-ναίου στρατηγού Αθηνοκλή, σύγχρονου του Περικλέους. Ο Πολύαινος αναφέρει ότι: «το ξύδιπου αλείφεται επάνω στα αντικείµενα αποτελεί άριστο εµπόδιο στην διάδοση της φωτιάς, διότιη φωτιά ανάβει ελάχιστα επάνω σ’ αυτό, καθώς και το µουσκεµένο σφουγγάρι, που προσαρτά-ται επάνω σ’ αυτά» (Στρατηγηµάτων, ΣΤ’ 3)


Προσποίηση

Κατά την προσποίηση, η αρχαιοελληνικήστρατηγική δεν ακολουθούσε απόλυτα τηνπεριγραφή που δίδεται στον πίνακα. Σε γε-νικές γραµµές περιελάµβανε την κίνηση τηςπαραπλανητικής οπισθοχωρήσεως ηοποία ξαφνικά άρχιζε την επίθεση κι έπια-νε απροετοίµαστο / σε αταξία τον εχθρό.Θα µπορούσε ενδεχοµένως να ενταχτείστην εξαπάτηση ή στον αιφνιδιασµό εφ’όσον αυτό τελικώς φέρουν και τα δύο ωςαποτέλεσµα αλλά ως έχει µπορεί να σταθείαφού όλες οι µορφές του διαξιφισµού,όπως αναφέραµε και πιο πάνω, σε συν-δυασµό µε την επιλογή του χρόνου και τουτόπου, δύναται να αλληλουποστηριχθούνή και να αλληλοτροφοδοτούνται.

Οι Ρόδιοι βρίσκονται σε πόλεµο κατά τουβασιλιά Πτολεµαίου (260 π.Χ.), κοντά στηνΈφεσσο. Ο ναύαρχος του Πτολεµαίου Χρε-µωνίδης ανοίχτηκε στο πέλαγος για να ναυ-µαχήσει. Ο Αγαθόστρατος οδήγησε τον στό-λο των Ροδίων σε παράταξη ανά ένα πλοίοκαι όταν έγινε ορατός από τον Χρεµωνίδη, γύ-ρισε µε το µέτωπο προς τα εµπρός και αφούέµεινε αδρανής για λίγο, επέστρεψε στο λιµά-νι, από το οποίο απέπλευσε. Οι αντίπαλοι,νοµίζοντας ότι δεν τολµά να ναυµαχήσει, άρ-χισαν να ψάλλουν παιάνες κι επανέπλευσανστην βάση τους. Τότε ο Αγαθόστρατος επέ-στρεψε και πάλι, πύκνωσε τον στόλο του καιστα δύο του άκρα, έπλευσε κατά των αντι-πάλων του, οι οποίοι αποβιβάζονταν κοντάστο τέµενος της Αφροδίτης και επιτιθέµενοςαπροσδοκήτως επικράτησε (Πολυαίνου,Στρατηγηµάτων Ε’, 18 Αγαθόστρατος)

Παρόµοια τακτική ακολούθησε και οΑθηναίος στρατηγός Κόνων. Επειδή ο Καλ-λικρατίδας είχε διπλάσιες τριήρεις ο Κόνωντου ξεγλιστρούσε συνέχεια και απέφευγενα ναυµαχήσει ενώ βρισκόταν ήδη κοντάστην Μυτιλήνη. Καθώς όµως οι τριήρειςτων Λακεδαιµονίων ήταν διασκορπισµένες,βρήκε την ευκαιρία ο Κόνων κι έδωσε σήµαγια επίθεση. Οι Αθηναίοι τριήραρχοι τότεανέστρεψαν τα πλοία τους, παρατάχθη-καν απέναντι από τους αντιπάλους και άρ-χισαν να τους εµβολίζουν. Ασύντακτοι καιταραγµένοι οι Λάκωνες και κυρίως αιφνι-διασµένοι από το παράλογο της επιστρο-φής του Κόνωνος σε ναυµαχία, έχασανπολλά πλοία. (Πολυαίνου, ΣτρατηγηµάτωνΑ, 48 Κόνων, 2)

Η τακτική της παραπλανητικής οπισθο-χωρήσεως χρησιµοποιήθηκε επίσης απότον Αλκιβιάδη κατά την ναυµαχία της Κυζί-κου το 410 π.Χ. (βλέπε παρακάτω εξαπά-τηση αριθµού στόλου). Σε γενικές γραµµέςη τακτική αυτή αποσκοπούσε στο να πα-ρασυρθεί ο αντίπαλος στην ανοικτή θάλασ-σα, µακριά από την προστασία του λιµανι-ού. Αυτή, απετέλεσε και την χαρακτηριστι-κή τακτική αρκετών ναυάρχων από όλα ταµήκη και πλάτη της γης, όπως για παρά-δειγµα του περίφηµου Κορεάτη ναυάρχουτου 16ου αι. µ.Χ., Γι Σουν Σιν. 9

Η προσποίηση, κατά την γενικότερη τηςέννοια (απειλή τρωτού σηµείου µε επίθεση σεάλλο), αφορούσε επίσης και απειλές συγκε-κριµένων γεωγραφικών περιοχών, στις οποί-ες οι αντίπαλοι έδωσαν τις καλύτερες προ-φυλάξεις (φοβούµενοι πιθανή απόβαση του

9 Χρησιµοποιούσε την τακτική αυτή, κυρίως, κατά την πρώτη Ιαπωνική εισβολή το 1592-1596. ΟΓιν γεννήθηκε το 1545. Με την εµπνευσµένη ηγεσία του κατάφερε να αντιµετωπίσει επιτυχώςτον υπέρτερο ιαπωνικό στόλο και να ανατρέψει εντελώς την πορεία του πολέµου. Το 1598 στηνναυµαχία του Νοριάνγκ (συνασπισµένος σινο-κορεατικός στόλος εναντίον ιαπωνικού) δέχθηκεκατάστηθα τα πυρά ενός µουσκέτου. Πέθανε κατά την στιγµή της τελευταίας µεγάλης νίκης του,όπως ακριβώς και ο µεγάλος βρετανός ναύαρχος Νέλσων στο Τραφάλγκαρ.


εχθρικού στόλου) αφήνοντας ακάλυπτες ήπληµµελώς καλυµµένες άλλες περιοχές επι-χειρήσεως στις οποίες και τελικά γινόταν ηεπίθεση. Η πιο γνωστή τέτοιου είδους τακτι-κή στην νεώτερη ιστορία είναι η απόβαση τηςΝορµανδίας10, ενώ κατά την εποχή που εξε-τάζουµε, µεταξύ άλλων, υπήρχε και:

α. Ο τρόπος που οι Κορίνθιοι βοήθησαντους Συρακουσίους µπροστά από την επι-τήρηση του Αθηναϊκού στόλου.

Όταν οι Κορίνθιοι έστελναν βοήθειαστους Συρακουσίους, 20 Αττικά πλοία άρ-χισαν να περιπολούν την Πελοπόννησο γιανα σταµατήσουν τον διάπλου παντός πλοί-ου από την Κόρινθο και Πελοπόννησο προςτην Σικελία. Τότε οι Κορίνθιοι επάνδρωσαν25 τριήρεις και προφασιζόµενοι ότι θα ναυ-µαχούσαν µε την επιτηρητική µοίρα τηςΝαυπάκτου, στάθηκαν ακριβώς απέναντιαπό τα αθηναϊκά πλοία. Την στιγµή που οιδύο στόλοι αλληλοεπιτηρούνταν και οι Αθη-ναίοι είχαν στραµµένη την προσοχή τουςστα 25 πλοία που βρίσκονταν απέναντίτους, απέπλευσαν ανενόχλητα από τηνΠελοπόννησο άλλα φορτηγά πλοία γεµάταΚορίνθιους οπλίτες προς ενίσχυση των Συ-ρακουσίων (Θουκυδίδου, Ιστοριών, Ζ’, 17 &Πολυαίνου, Στρατηγηµάτων, ΣΤ’ 23).

και β. ο τρόπος που ο ∆ηµήτριος ο Πολιορ-

κητής κυρίευσε τον Πειραιά. (307 π.Χ.)Αφού έστειλε τα περισσότερα πλοία

από τον στόλο του να αγκυροβολήσουνστον Σούνιο, επέλεξε είκοσι από τις καλύ-τερες τριήρεις του και διέταξε να πλεύσουνορµητικά, δήθεν, εναντίον της Σαλαµίνας.Ο στρατηγός των Αθηναίων ∆ηµήτριος ο

Φαληρεύς, ο οποίος διοικούσε την πόλη γιατον Κάσσανδρο, είδε από την Ακρόπολη εί-κοσι πλοία να πλέουν προς την Σαλαµίνα,και νόµιζε ότι ήταν πλοία του Πτολεµαίου,τα οποία κατευθύνονταν στην Κόρινθο.Όµως ξαφνικά, οι κυβερνήτες των πλοίωντου ∆ηµητρίου άλλαξαν πορεία και έπλευ-σαν προς Πειραιά, ενώ ταυτόχρονα έπλευ-σε από το Σούνιο και ο υπόλοιπος στόλοςτου, µε αποτέλεσµα να καταφέρει γρήγορηκαι αποτελεσµατική απόβαση. (Πλουτάρ-χου, ∆ηµήτριος, 8 / Πολυαίνου, Στρατηγη-µάτων, ∆’ 7, 6)

Εξαπάτηση

Η παραπλάνηση/εξαπάτηση του αντί-παλου στόλου ήταν κατά βάσιν αποτέλε-σµα µιας όχι σαφούς στάσεως του στόλουπου έκανε την επιθετική κίνηση. Αυτή η πα-ραπλανητική στάση, µπορούσε να περιέχειποικίλα «τεχνάσµατα» όπως για παράδειγ-µα την παραπληροφόρηση σχετικά µε τοναριθµό πλοίων, την σηµαία/εθνικότητα τουπλοίου, τους κανονισµούς πλεύσης κ.ο.κ.

10 Οι Γερµανοί πίστευαν ότι η απόβαση των Συµµάχων θα γινόταν στην περιοχή Πα ντε Καλαί όπουυπήρχαν και οι βάσεις εκτοξεύσεως των πυραύλων V1 και V2 µε αποτέλεσµα να οχυρώσουν πλή-ρως την περιοχή εκείνη και να αφήσουν την αµυντική οργάνωση της Νορµανδίας µε µειωµένηαποτελεσµατικότητα. Οι Σύµµαχοι, δείχνοντας στους Γερµανούς ότι θα επιτεθούν στην περιοχήπου προετοιµάστηκαν, την τελευταία στιγµή έκαναν την απόβασή τους στην Νορµανδία.


Βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσεισωστά η παραπλάνηση, όπως εξάλλου καικάθε σχέδιο, αποτελούσε η µυστικότητα.

Παραπληροφόρηση αριθµού µονάδωνστόλου

Σε αυτή την περίπτωση ο στόλος που κι-νείται εχθρικά αφήνει να πιστέψει ο αντίπα-λός του ότι διαθέτει λιγότερα πλοία από αυ-τά που έχει στην πραγµατικότητα ώστε να:α. Προκαλέσει εύκολα τον αντίπαλο για

ναυµαχία.β. Προκαλέσει αισθήµατα καταφρόνησης/

αλαζονείας του αντιπάλου ώστε νααποτελέσουν «κακούς» συµβούλους.

γ. Ενθουσιάσει τον αντίπαλο ο οποίος εν-δέχεται να διαθέσει όλο τον στόλο τουγια ναυµαχία δίχως να προνοήσει γιαεφεδρείες.

δ. Τον αιφνιδιάσει όταν ο αντίπαλος αντι-ληφθεί ξαφνικά ότι έχει αντιµέτωπο µε-γαλύτερο στόλο και έπεσε σε παγίδακαι

ε) επικρατήσει έναντι του αντιπάλου.Η «µεταµφίεση» ενός στόλου από τον

πραγµατικό αριθµό σε µικρότερο επιτυγχα-νόταν κυρίως µε δύο τρόπους:α. Mε την ζεύξη των πλοίων µεταξύ τους

και την ύψωση ιστίου, ενός εκ των δύο,ώστε αντί για δύο σκάφη να φαίνονταιαπό µακριά ένα.

Ο Αθηναίος ναύαρχος ∆ιότιµος είχε προ-σορµίσει µε 10 πλοία απέναντι από τουςΛακεδαιµόνιους, οι οποίοι διέθεταν κι εκεί-νοι τον ίδιο αριθµό πλοίων. Όµως επειδή ηεµπειρία των Αθηναίων ήταν ξακουστή,φοβούνταν να τον αντιµετωπίσουν οι Λα-κεδαιµόνιοι. Ο ∆ιότιµος για να τους προκα-λέσει να µπουν στην µάχη, έβγαλε τα κου-πιά από τις τριήρεις, τις έζευξε ανά δύο µε-ταξύ τους υψώνοντας τα ιστία της µιας,ώστε να φαίνεται ότι πρόκειται για ένασκάφος, και ανοίχτηκε στο πέλαγος. Όταν

οι Λακεδαιµόνιοι είδαν 5 ιστία πίστεψανπως είχαν να κάνουν µε 5 πλοία κι έτσιέπλευσαν εναντίον τους. Τότε ο ∆ιότιµοςέλυσε τους δεσµούς κι επιτέθηκε στουςαντιπάλους του µε 10 πλοία. Τα έξι βύθισεενώ τα άλλα τέσσερα τα συνέλαβε µε ταπληρώµατά τους. (Πολυαίνου, Στρατηγη-µάτων Ε’, 22 ∆ιότιµος 2) καιβ. µε την κάλυψη (κρυψώνα) κάποιων

πλοίων σε µέρος που δεν φαίνεται ναανήκει στο πεδίο της ναυµαχίας.

Ο Αλκιβιάδης στην ναυµαχία της Κυζίκου(410 π.Χ.) διέθετε 86 πλοία. Ο Μίνδαρος,επικεφαλής του εχθρικού στόλου, διέθετε80. Ο Θηραµένης και ο Θρασύβουλος, πουήταν στον στόλο του Αλκιβιάδη, µοιράστη-καν µεταξύ τους την διοίκηση 46 πλοίων,τα οποία έκρυψαν στο λιµανάκι, πουυπήρχε βορείως του ακρωτηρίου Αρτάκη.Το λιµανάκι αυτό ήταν ιδανικό µέρος για ναµην είναι ορατοί από το σηµείο που θα πο-ρευόταν ο στόλος του Μινδάρου.

Οι δύο αυτές µοίρες δεν ήταν ορατέςαπό την ακτή που βρισκόταν ο στόλος τουΜινδάρου. Ο Αλκιβιάδης µε τα 40 πλοίατου κατευθύνθηκε εναντίον της Κυζίκουκάνοντας τον Μίνδαρο να πιστέψει ότι µό-νο αυτά τα πλοία διέθετε ο στόλος του.Έτσι, µε ενθουσιασµό ότι θα ναυµαχούσεµε τις διπλάσιες δυνάµεις όρµησε να τουςαντιµετωπίσει. Ο στόλος του Αλκιβιάδηέδειξε ότι τάχα πανικοβλήθηκε και υπεχώ-ρησε προς τα δυτικά παρασύροντας έτσιτον εχθρικό στόλο στα ανοιχτά. Ότανόµως ο Μίνδαρος ξανοίχτηκε αρκετά στονκόλπο του Αρτακίου, τότε ο Αλκιβιάδηςέκανε απότοµη αναστροφή και βρέθηκεαντιµέτωπος µε τον Μίνδαρο. Την ίδια στιγ-µή ο Θηραµένης και ο Θρασύβουλος κινή-θηκαν πίσω από τον Μίνδαρο για να τονστριµώξουν και να αποκλείσουν την έξοδοτου κόλπου. (Πλουτάρχου, Αλκιβιάδης 28 /∆ιοδώρου Σικελιώτου, ΙΓ’ 50, 5)


Η τακτική της παραπληροφορήσεωςτου αριθµού µε την κάλυψη ήταν, τρόπο τι-νά, ένα κλασσικό τέχνασµα το οποίο υιοθε-τήθηκε από πολλούς, εµπολέµους τόσοστις θαλάσσιες όσο και στις χερσαίες επι-χειρήσεις. Ο σχεδιασµός µιας επιχειρήσεωςµε βάση την τακτική αυτή, είτε περιείχε ιδι-αίτερα πολύπλοκες φάσεις είτε τις πιοαπλές της τελευταίας στιγµής, τις περισσό-τερες φορές αποδεικνύονταν αλάνθαστος!Ακόµα και ένας µεγάλος στρατηγός, ο οποί-ος θα µπορούσε να πραγµατοποιήσει µιαπολύπλοκη επιχειρησιακή σχεδίαση, υπήρ-χαν φορές που κατέληγε σε µια πολύ απλήµορφή µιας τέτοιας τακτικής, η οποία όµωςαπέδιδε. Ας µην ξεχνούµε ότι, µεταξύ άλ-λων, µια τέτοια τακτική, σε επιχείρηση ξη-ράς, χρησιµοποίησε ο Καίσαρ εναντίον τωνΓαλατών (52 π.Χ.):

Πολεµούσε µε 7.000 άνδρες αλλά δεν θέ-λησε να δείξει τον αριθµό αυτό στους Γαλά-τες. Έτσι κατασκεύασε µικρότερο το χαρά-κωµα. Ο ίδιος όµως µαζί µε τους περισσό-τερους στρατιώτες του κρύφτηκε, αφούκατέλαβε µια ψηλή και πυκνή τοποθεσίαπου είχε καταλάβει. Μπροστά από το χα-ράκωµα βγήκαν λίγοι ιππείς κι άρχισαν ναπροκαλούν τους εχθρούς. Οι Γαλάτες, κα-ταφρονώντας τον µικρό αριθµό των ιππέ-

ων επιτέθηκαν κατά του χαρακώµατος.Την στιγµή εκείνη σηµαίνει η σάλπιγγα καιτότε ταυτόχρονα ορµούν οι πεζοί από τοχαράκωµα κατά πρόσωπο των εχθρών καιαπό τα νώτα οι ιππείς, που ήταν στο ύψω-µα µαζί µε τον Καίσαρα. Οι Γαλάτες βρέθη-καν περικυκλωµένοι µε αποτέλεσµα πολλοίνα σκοτωθούν (Πολυαίνου, Στρατηγηµά-των, Γ’, 23, 5).• Παραπληροφόρηση σηµαίας πλοίου.

Πολλές φορές για να ξεγελάσουν τονεχθρό οι τριήραρχοι/ναύαρχοι σκαρφίζο-νταν διάφορα τεχνάσµατα µε τα διακριτικάσηµεία των σκαφών τους (τις σηµαίες δη-λαδή, που δήλωναν σε ποια πόλη – κράτος/χώρα/στόλο ανήκε το πλοίο.

Όταν η Αρτεµισία11 κυβερνούσε τριήρη,στην κατά της Ελλάδος εκστρατεία τουΞέρξη, φρόντιζε να έχει στην κατοχή της τοδιακριτικό των Περσών, αλλά και των Ελλή-νων. Όταν κατεδίωκε ελληνικό πλοίο, ύψω-νε το περσικό διακριτικό. Στην περίπτωσηόµως που την κατεδίωκε ελληνικό πλοίο,ύψωνε το ελληνικό διακριτικό, ώστε να νο-µίζουν οι διώκτες ότι πρόκειται για ελληνι-κό πλοίο και να µην το πειράζουν (Πολυαί-νου, Στρατηγηµάτων Η’, 53, 3)• Παραπληροφόρηση διακριτικών πλοίου.

Ο Χαβρίας12 στην ναυµαχία κατά του

11 Την Αρτεµισία θαύµαζε πολύ ο Ηρόδοτος για την ανδρεία της, παρά το γεγονός ότι είχε ταχθεί µετο µέρος των Περσών. Μετά τον θάνατο του συζύγου της, παρ’ όλο που ο υιός της ήταν ακόµηπολύ νέος, κυβερνούσε την τυραννίδα η ίδια. ∆ίχως να την αναγκάσει κανείς, ακολούθησε την εκ-στρατεία µόνο από την µεγαλοφροσύνη και την ανδρεία της. Ήταν επικεφαλής των Αλικαρνασ-σέων, των Κώων, των Νισυρίων και των Καλυµνίων. Τα πλοία που έδωσε για την εκστρατεία, θε-ωρούνταν (µετά τα πλοία των Σιδωνίων) τα πλέον αξιόλογα από όλα τα πλοία που µετείχαναπό την πλευρά των Περσών.

12 Ο Αθηναίος στρατηγός και ναύαρχος Χαβρίας υπήρξε διάδοχος του Ιφικράτους τα τελευταίαχρόνια του κορινθιακού πολέµου. Σύµφωνα µε τις πληροφορίες που µας δίδει ο ∆ηµοσθένης, οΧαβρίας είχε καταλάβει 17 πόλεις, είχε συλλάβει 70 πλοία και 3.000 αιχµαλώτους και είχε προ-σφέρει 120 τάλαντα στο ∆ηµόσιο Ταµείο. Μαχόµενος στην Χίο, δεν εγκατέλειψε το πλοίο του,παρ’ όλο που γνώριζε ότι η ήττα ήταν βέβαιη, αλλά κατατραυµατισµένος από χτυπήµατα, συ-νέχιζε να µάχεται. Προτιµώντας τον ένδοξο θάνατο από την ζωή, στο τέλος πέθανε από τα χτυ-πήµατα και τα αναρίθµητα βέλη που έπεσαν πάνω στο πληγωµένο σώµα του.


Πόλλιδος στην Νάξο (376 π.Χ.) έφερε τηννίκη στους Αθηναίους µε τον εξής τρόπο.Είχε προειδοποιήσει τους τριηράρχους τουπως, αν η ναυµαχία εξελισσόταν αµφίρρο-πα, να κατεβάσουν τα διακριτικά σήµατατων πλοίων τους, ώστε να ξεχωρίζουν ταεχθρικά, που θα είχαν τις σηµαίες τους. Αυ-τό µπέρδεψε τους κυβερνήτες του Πόλλι-δος, οι οποίοι δεν ήξεραν αν έπρεπε να κτυ-πήσουν κάποιο σκάφος χωρίς διακριτικό,και το παρέκαµπταν. Αντίθετα, οι αθηναϊ-κές τριήρεις εµβόλιζαν τα πλοία, που έφε-ραν διακριτικά, και από τις δύο πλευρές(Πολυαίνου, Στρατηγηµάτων, Γ, 11, 11).• Παραπληροφόρηση ταυτότητος πλοί-

ου/στολών πληρώµατοςΠολλές φορές δεν αρκούσε η παραπλά-

νηση µε την σηµαία του πλοίου και κατέ-φευγαν σε λύσεις, όπως να αλλάξουν όλητην εικόνα του πλοίου είτε βάφοντάς το µετα χρώµατα που χρησιµοποιούσε ο αντί-παλος στόλος είτε διαθέτοντας τα ίδια ταπλοία του αντιπάλου (κατόπιν αιχµαλω-σίας) µε πλήρωµα όµως το οποίο φορούσετις στολές του αντιπάλου.

Κατά την πρώτη περίπτωση για να πε-ράσει απαρατήρητος από αγκυροβοληµέ-νες κοντά του εχθρικές τριήρεις, ο κυβερνή-της Νίκων ο Σάµιος, έβαψε το πλοίο του µετα ίδια χρώµατα που είχαν οι αντίπαλεςτριήρεις. Κατόπιν πήρε τους αρίστους καιτους πιο ρωµαλέους κωπηλάτες και σαν ναήταν φιλικό πλοίο, έπλευσε κοντά στιςπλώρες των αντίπαλων πλοίων. Αφού πέ-ρασε και τις τελευταίες προσορµισµένεςεχθρικές τριήρεις αποµακρύνθηκε. Οι αντί-παλοι απόρησαν για την ενέργεια αυτή καικατάλαβαν τελικά ότι το πλοίο δεν ήταν φι-λικό, όταν ήδη ο Νίκων είχε εξαφανιστεί(Πολυαίνου, Στρατηγηµάτων, Ε’ 34)

Κατά την δεύτερη περίπτωση, έχουµετο στρατήγηµα του Κίµωνος, ο οποίος µετάτην νικηφόρο ναυµαχία που έδωσε στην

Κύπρο κατά των Περσών (449 π.Χ.), θέλη-σε επίσης µε στρατήγηµα να νικήσει τουςΠέρσες στο στρατόπεδο που βρισκόταν τοπεζικό κοντά στον ποταµό Ευρυµέδοντα.Έτσι, ανέβασε στα αιχµαλωτισµένα περσι-κά πλοία τους καλύτερους άνδρες του,τους οποίους τους έντυσε µε τα περσικάενδύµατα. Μόλις πλησίασε ο στόλος τουΚίµωνος, οι Πέρσες νόµιζαν ότι τα πλοίαπου κατέφθαναν ήταν δικά τους και δέχτη-καν τους Αθηναίους, σαν να ήταν φίλοι. Τό-τε ο Κίµων, αποβίβασε τους στρατιώτες κιεπιτέθηκε στο στρατόπεδο των βαρβάρων(∆ιοδώρου Σικελιώτου, ΙΑ’ 61)

Το τέχνασµα µε την χρήση στολών τουαντιπάλου χρησιµοποιούνταν κατά κόρονσε όλες τις εποχές από την αρχαιότηταέως την σύγχρονη ιστορία. Εξυπηρετούσετόσο την αµυντική διάσταση ενός πολέµου(καµουφλάρισµα για διαφυγή) όσο και τηνεπιθετική (αιφνιδιαστική επίθεση /απόβα-ση). Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι το 1940 κα-τά τις επιχειρήσεις των Γερµανών στηνΟλλανδία, οι µονάδες των περιβόητων γιατις ανορθόδοξες µεθόδους τους «Μπρα-ντενµπούργκερς», όταν θέλησαν να κατα-λάβουν την γέφυρα Γκενέπ, δύο από αυ-τούς εµφανίστηκαν ως Ολλανδοί αστυνοµι-κοί οι οποίοι συνόδευαν, δήθεν, Γερµανούςαιχµαλώτους.• Κανονισµοί πλεύσης

Συνήθως κατά την διάρκεια την νύχταςδεν διεξάγονταν ναυµαχίες και απέφευγανγενικώς τις πλεύσεις. Σε περίπτωση όµωςνυχτερινού πλου, το πλοίο ήταν υποχρεω-µένο να φέρει φώτα πορείας τα οποία εκεί-νη την εποχή δεν ήταν φυσικά σύµφωνα µετο σύγχρονο ∆.Κ.Α.Σ πλευρικοί – εφίστιοι –κορώνης, αλλά πυρσοί, λυχνίες ή δάδες.

«Επειδή δε ήταν νύχτα, σύµφωνα µε τονκανονισµό, µε αναµµένα τα φώτα, έπλεεεπικεφαλής των πλοίων του για να µην πα-ραπλανώνται τα πλοία που τον ακολου-


θούσαν» [νυκτός δε επιγενοµένης, φωςέχων, ώσπερ νοµίζεται, αφηγείτο, όπως µηπλανώνται αι επόµεναι](Ξενοφώντος,Ελληνικών Ε’, 1, 8).

Θέλοντας λοιπόν να παραπλανήσει τουςαντιπάλους του ο Αριστείδης ο Ελεάτηςεπινόησε το ακόλουθο σχέδιο, που αφο-ρούσε τους κανονισµούς νυχτερινής πλεύ-σης ώστε τοποθετώντας φωτισµό επάνωσε επιπλέοντες φελλούς να µπερδέψει τηνπορεία πλεύσης/θέσεως στους αντιπάλουςτου: «Ο Αριστείδης ο Ελεάτης έπλεε µε δώ-δεκα πλοία κατά του ∆ιονυσίου, ο οποίοςπολιορκούσε την Καυλωνία. Όταν εκείνοςτο αντελήφθη, έσπευσε να τον αντιµετωπί-σει, µε δεκαπέντε τριήρεις. Ο Αριστείδηςυπεχώρησε και, σαν νύχτωσε, έδωσε εντο-λή να αποσύρουν τις λάµπες, τις οποίεςακολουθούσαν οι τριήρεις του ∆ιονυσίου.Ύστερα από λίγο, αφού µάζεψαν τις λά-µπες, έριξαν στην θάλασσα άλλες, τοποθε-τηµένες επάνω σε µεγάλους φελλούς, γύρι-σαν πίσω πλάγια από τα φώτα και έφθα-σαν στην Καυλωνία, ενώ οι άνδρες του ∆ιο-νύσου εξακολουθούσαν να παραπλανώ-νται από την λάµψη των φελλών» [Αριστεί-δης Ελεάτης ∆ιονυσίω πολιορκούντι Καυ-λωνίαν επέπλει µετά δώδεκα τριηρών. Ο δεσυνιδών επανήχθη πέντε και δέκα ναυςπληρώσας. Αριστείδης υποστρέψας υπο-χωρεί και νυκτός γενοµένης άραι τους λα-µπτήρας, οις αι του ∆ιονυσίου νήες είπο-ντο· µετά µικρόν δε τούτους καθελόντεςετέρους καθήκαν εις την θάλατταν φελλοίςµεγάλοις εφηρµοσµένους κακ του φωτός εςτο πλάγιον επιστρέψαντες έφθασεν ες τηνΚαυλωνίαν καταπλεύσαντες των περί ∆ιο-

νύσιον προς την από των φελλών αυγήνπλανωµένων] (Πολυαίνου, Στρατηγηµά-των, ΣΤ’, 11 Αριστείδης Ελεάτης).

Εξαναγκασµός

Ο εξαναγκασµός µπορούσε να γίνει τόσοκατά την ναυµαχία όσο και κατά την επιλο-γή του χώρου επιχειρήσεων. Στην ναυµα-χία της Σαλαµίνος, οι Αθηναίοι, µε την «επι-χείρηση Σίκκινος»13, παραπλάνησαν τονΞέρξη και τον ανάγκασαν να αλλάξει τασχέδια του και να ναυµαχήσει σε ένα πεδίο,που ήταν ακατάλληλο γι αυτόν. Το κλειδίστην παραπληροφόρηση ήταν ότι είπεστον αντίπαλο αυτά που ήθελε να ακούσει.Τροφοδότησε την υπεροψία του, ικανοποί-ησε τον εγωϊσµό του και τον παρέσυρε νααναµετρηθεί σε µη ευνοϊκό τόπο και χρόνο.

Ο εξαναγκασµός λάµβανε χώρα και κα-τά την διάρκεια µιας ναυµαχίας. Ο έναςαπό τους δύο αντιπάλους µπορούσε ναεξαναγκάσει τον άλλο να αποκαλύψει τρω-τά σηµεία, να φθείρει µέρος της παρά-ταξής του, να υποχωρήσει κ.ο.κ.

Κατά την διάρκεια της ναυµαχίας στοΚυνός Σήµα (411 π.Χ.), οι Αθηναίοι είχαν κά-ποια στιγµή αποκλειστεί. Οι Πελοποννήσι-οι βλέποντας πως νικούσαν το κέντρο εµ-ψυχώθηκαν. Κι εδώ υπάρχει µια λεπτήκλωστή ισορροπίας, που συγκρατεί πότετην εµψύχωση από την αλαζονεία, πότετην ναυτική εµπειρία από την ναυτικήαπειρία. Σε αυτό το σηµείο οι Πελοποννή-σιοι αισθάνθηκαν βέβαιοι ότι είχαν την νίκηµε το µέρος τους κι άρχισαν να καταδιώ-κουν άνευ προφυλάξεως µεµονωµέναπλοία του αθηναϊκού στόλου µε µεµονωµέ-

13 Ο Θεµιστοκλής αποστέλλει τον υπηρέτη του Σίκκινο, την νύκτα της 28ης Σεπτεµβρίου του 480π.Χ. στους Πέρσες στρατηγούς να τους αποκαλύψει «τάχα» τις κινήσεις του ελληνικού στόλου. ΟΣίκκινος τους πληροφορεί ότι οι Έλληνες δειλιάζουν κι ετοιµάζονται να φύγουν. Τους επισήµανεότι τώρα δίδεται στους Πέρσες η ευκαιρία να τους εµποδίσουν να φύγουν, µιας που στερούνταιστην Σαλαµίνα της πεζικής τους δύναµης, και να τους καταστρέψει. (Ηροδότου, Ιστοριών Η’ 75)


νες δυνάµεις. Το αποτέλεσµα ήταν να πέσειη παράταξή τους σε αταξία.

Όταν ο Θρασύβουλος αντιλήφθηκε τίσυµβαίνει κινήθηκε άµεσα. Έπαψε την επέ-κταση της παρατάξεώς του κι έστρεψεαµέσως το µέτωπό του προς τον εχθρό.Του επιτέθηκε και τον ανάγκασε βιαίως σευποχώρηση. Κατόπιν εστράφη προς τα διε-σπαρµένα πλοία της εχθρικής παρατάξεωςπου είχε νικήσει το κέντρο του τα οποία εµ-βόλιζε και τους προκαλούσε βλάβες. Πολλάαπό τα πλοία του Πελοποννησιακού στό-λου, δίχως αντίσταση ετράπησαν σε φυγή.Τα διαφεύγοντα πλοία είδαν και οι Συρα-κούσιοι, οι οποίοι έπραξαν κι αυτοί το ίδιο.(Θουκυδίδου, Ιστοριών, Η’ 105)

Καταπόνηση

Ο κουρασµένος αντίπαλος είναι σχεδόνβέβαιο ότι θα νικηθεί. Με αυτόν τον συλλο-γισµό ήταν επιτυχές το σχέδιο να εξαντλη-θεί ο εχθρικός στόλος προτού ακόµα ναυ-µαχήσει.

Όταν οι Αθηναίοι µε επικεφαλής τον Τι-µόθεο και οι Λακεδαιµόνιοι µε τον Νικόλοχοεπρόκειτο να ναυµαχήσουν κοντά στηνΛευκάδα (375 π.Χ.), ο Τιµόθεος έδωσε εντο-λή στα πληρώµατα των περισσοτέρωνπλοίων να αναπαυθούν στην παραλία. Οίδιος ανοίχτηκε στο πέλαγος µε 20 πλοία κιέδωσε εντολή στους τριηράρχους να πλη-σιάσουν µε τις εχθρικές τριήρεις, αλλά ναδιατηρούν απόσταση βεληνεκούς ενός βέ-λους. Τους διέταξε επίσης να παρεκκλίνουνκαι να φυγοµαχούν εκουσίως, ώστε να κου-ράσουν τους αντιπάλους κωπηλάτες. Οιαντίπαλοι κωπηλάτες είχαν πράγµατιεξουθενωθεί, τόσο από την κούραση όσοκαι από την ζέστη. Τότε ο Τιµόθεος αφούσάλπιγξε υποχώρηση, άφησε στην ξηρά τακουρασµένα του πληρώµατα κι επιβίβασετα ξεκούραστα. Με µεγάλη ταχύτητα κατε-δίωξε τους ταλαίπωρους αντιπάλους του.

Πολλά πλοία βύθισε, άλλα κατέστησε ακα-τάλληλα προς πλουν κι έφερε τελικώς τηννίκη στους Αθηναίους (Πολυαίνου, Στρατη-γηµάτων Γ’, 10, Τιµόθεος, 12)

Κατά την ναυµαχία στους Αιγός Ποτα-µούς (404 π.Χ.) την µορφή της καταπόνη-σης σε συνδυασµό µε τον αιφνιδιασµό χρη-σιµοποίησε ο Λύσανδρος κατά του αθηναϊ-κού στόλου µε αποτέλεσµα σε λίγη ώρα καιπολύ εύκολα όχι µόνο να κερδίσουν οιΣπαρτιάτες την ναυµαχία αλλά και να ση-µατοδοτήσουν νικηφόρα την λήξη του Πε-λοποννησιακού Πολέµου.

Ο σκοπός του Αθηναίων ήταν, να βρί-σκονται κοντά στον εχθρό, να εµποδίσουνπάση θυσία να εισχωρήσει ο Λύσανδροςπρος την Προποντίδα και τον Βόσπορο µεµια γρήγορη ναυµαχία πριν εξαντληθούν οιπόροι τους.

Επί τέσσερεις ηµέρες ο αθηναϊκός στό-λος προκαλούσε τον σπαρτιατικό να ναυ-µαχήσει µα ο Λύσανδρος, ενώ ήταν έτοιµοςγια ναυµαχία, δεν τους έδιδε σηµασία. Τααθηναϊκά πληρώµατα είχαν κουραστεί για-τί το ίδιο σκηνικό επαναλαµβανόταν επίτέσσερεις ηµέρες:α. Πρόκληση σε µάχηβ. Άρνηση του εχθρούγ. Αποχώρηση για την βάσηδ. Κάποια πλοία µετέβαιναν στην Σηστό

για αγορά τροφίµωνε. Κάποια άλλα είχαν διασκορπιστεί στην

ευρύτερη περιοχή.Κατά την διάρκεια των τεσσάρων αυτών

ηµερών ορισµένα ταχύπλοα του Λυσάν-δρου παρακολουθούσαν τους Αθηναίουςκαι ανέφεραν τις κινήσεις τους στον Σπαρ-τιάτη στρατηγό (Ξενοφώντος, Ελληνικών,Β’ 1, 24,/ Πλουτάρχου, Λύσανδρος 10 -11)

Το πρόγραµµα των Αθηναίων είχαν µά-θει οι Σπαρτιάτες «απ’ έξω» και την πέ-µπτη ηµέρα, όταν είχε ήδη αποχωρήσει οαθηναϊκός στόλος από την άρνηση του Λυ-


σάνδρου να ναυµαχήσει, περίµενε την στιγ-µή που ορισµένα πλοία θα αποµακρύνο-νταν για την Σηστό και που άλλα θα ήτανδιασκορπισµένα. Συγκεκριµένα ο Λύσαν-δρος έστειλε τα ανιχνευτικά σκάφη του ναπαρακολουθήσουν και πάλι τις κινήσειςτων Αθηναίων και διέταξε τους τριηράρ-χους µόλις δουν ότι τα αθηναϊκά πληρώµα-τα κατεβαίνουν από τα πλοία τους, τότενα γυρίσουν πίσω γρήγορα. Όταν θαέφθαναν στην µέση του πορθµού δε, να ση-µάνουν έφοδο σηκώνοντας από την πρώ-ρα µια χάλκινη ασπίδα.

Πράγµατι, µόλις η ασπίδα υψώθηκε καιη σάλπιγγα από την ναυαρχίδα σήµανε τηναναχώρηση, ο στόλος του Λυσάνδρου επι-τέθηκε στην θάλασσα ενώ παράλληλα καιοι πεζοί στο ακρωτήρι κοντά στο ακρογιά-λι. Όταν ο Κόνων είδε τον Σπαρτιατικόστόλο να έρχεται καταπάνω του, φώναξε«όλοι στα πλοία» µα ήταν πολύ αργά γιατίοι άνδρες ήταν σκορπισµένοι. Όπως ήτανφυσικό, ο διασκορπισµένος στόλος τωνΑθηναίων εύκολα ηττήθηκε.

Καταδίωξη

Η καταδίωξη λαµβάνει χώρα είτε, σύµ-φωνα µε τον πίνακα, κατόπιν λήψεως θέ-σης µέσα στις επικρατούσες συνθήκες πουνα επιτρέπει την προσβολή των τρωτώνσηµείων του αντιπάλου ή κατόπιν ενέδραςόπου και µε την ίδια την καταδίωξη ουσια-στικά ξεκινά η επίθεση. Στην δεύτερη περί-πτωση υπάρχουν περισσότερες πιθανότη-τες για να επικρατήσει ο επιτιθέµενος,αφού ο αντίπαλος διακατέχεται από αιφνι-διασµό, είναι απροετοίµαστος για σωστήλήψη θέσεως (ασύντακτος) και ως λύση γιαυτόν προσφέρεται, συνήθως, η φυγή.

Ο Ξενοφών µας παραδίδει µια ενδιαφέ-ρουσα περίπτωση καταδίωξης. Ο Ανταλκί-δας14 κατευθυνόταν στην Άβυδο (387 π.Χ.)γιατί θα παραλάµβανε ενισχύσεις από τονΠολύξενο (20 πλοία από τους Συρακουσί-ους και την Κάτω Ιταλία). Ταυτόχρονα όµωςο Θρασύβουλος ο Κολυττεύς, έπλεε µε 8πλοία από την Θράκη για να ενωθεί µε τουςυπόλοιπους Αθηναίους. Τότε ο Ανταλκίδαςέστησε ενέδρα σε σηµείο ώστε να µην είναιορατός κατά την πορεία του Θρασυβού-λου. Εκεί έβαλε ναύτες σε δώδεκα πλοία ταοποία ήταν ταχύτατα, και περίµενε. Τηνστιγµή που οι Αθηναίοι περνούσαν µπρο-στά του ο Ανταλκίδας άρχισε την καταδίω-ξη. Οι Αθηναίοι τράπηκαν σε φυγή. Η κατα-δίωξη του Ανταλκίδα είχε ως εξής:α. Οι επικεφαλής των περισσοτέρων και

πιο γρήγορων πλοίων δεν έκαναν επίθε-ση κατά των τελευταίων πλοίων παράεκείνων που έπλεαν πιο γρήγορα καιπροηγούνταν.

β. Ο ίδιος κατεδίωξε αυτά που ήταν πιοαργά και είχαν µείνει πίσω, µε τα λιγότε-ρο ταχεία πλοία του.

γ. Βλέποντας τα εχθρικά πλοία που ήτανπίσω, ότι εκείνα που προηγούνταν συλ-λαµβάνονταν από τα πλοία του Ανταλ-κίδα αποθαρρύνθηκαν και αφέθησαν νασυλληφθούν από τα βραδύτερα πλοίατων Λακεδαιµονίων (Ξενοφώντος, Ελλη-νικών, Ε’, 1, 26 –27).

Η καταδίωξη όµως µπορεί να φέρει καιτο αντίθετο αποτέλεσµα από αυτό πουεπιδιώκει ο καταδιώκτης. Γι αυτό και ότανπρόκειται να πραγµατοποιηθεί µια κατα-δίωξη θα πρέπει να λαµβάνεται σοβαρά υπ’όψιν και η τήρηση της αρχής της ασφάλειαςµε σχετικές εφεδρείες ή κάλυψη. Όταν οι

14 ∆ιάδοχος του Λυσάνδρου και οπαδός της «φιλειρηνικής» πολιτικής η οποία τον οδήγησε στην πε-ρίφηµη «Ανταλκίδειο Ειρήνη» που δεν ήταν παρά η παράδοση όλων των ελληνικών πόλεων τηςΜ. Ασίας στους Πέρσες.


Καρχηδόνιοι πολεµούσαν εναντίον του Ιέ-ρωνος, οι Συρακούσιοι δεν είχαν λάβει τααπαραίτητα µέτρα ώστε να πραγµατοποι-ήσουν µια καταδίωξη που θα είχε αίσια γι’αυτούς έκβαση. Η ιστορία έχει ως εξής:

Οι Καρχηδόνιοι έπλευσαν κατά την διάρ-κεια της νύχτας στην Μεσσήνη και αγκυρο-βόλησαν κοντά στην πόλη, κάτω από έναακρωτήριο. Στο λιµάνι υπήρχαν πολλάαραγµένα πλοία, φορτηγά και τριήρεις,ενώ στο στόµιο παραφύλαγαν άλλα πλοία.Ο στρατηγός των Καρχηδονίων, διάλεξετην πιο γρήγορη τριήρη και πρόσταξε τοντριήραρχό της να προσεγγίσει το στόµιοτου λιµένος µε το σχέδιο, εάν οι Συρακούσι-οι κινηθούν σε καταδίωξή του, αυτός ναφύγει προς τα ανοιχτά του πελάγους. Ητριήρης πλησίασε το στόµιο και οι κυβερνή-τες των πλοίων που παραφύλαγαν αντιλή-φθηκαν ότι πρόκειται για κατασκοπευτικόπλοίο. Άρχισαν λοιπόν να καταδιώκουν τηνΚαρχηδονιακή τριήρη µε όλη τους την δύ-ναµη. Όταν όµως οι Συρακούσιοι αποµα-κρύνθηκαν στο πέλαγος τότε οι Καρχηδόνι-οι έπλευσαν µε τα υπόλοιπα σκάφη τουςταχύτατα στο λιµάνι, έβαλαν φωτιές στιςάδειες τριήρεις και ρυµούλκησαν τα περισ-σότερα από τα φορτηγά πλοία. (Πολυαί-νου, Στρατηγηµάτων, ΣΤ’16, 4)

Επίλογος

Ασφαλώς, η σοφία, η τέχνη της ναυτικήςτακτικής και της στρατηγικής των προγό-νων, αποδείχθηκαν εξαιρετικά χρήσιµες γιατους απογόνους.

Λαµπρά παραδείγµατα µελέτης τωνανωτέρω, όπως και ανακαλύψεις παραλ-λαγών από εκείνες που παλαιότερα χρησι-µοποιούσαν, αποτέλεσαν τα εκπαιδευτικάεγχειρίδια του πολεµικού ναυτικού των αρ-χαίων Ελλήνων. Πέρα όµως από κάθε πα-ράδειγµα ανδρείας ή προσεχτικής µελέτηςτης επιχειρησιακής σχεδιάσεως υπήρχε η

τέχνη του ελιγµού ή διαξιφισµού, η οποίαπρωταγωνίστησε κι επικράτησε σε πολλέςαναµετρήσεις δίνοντας µια ιδιαίτερη πνοήσε κάθε θαλάσσια αναµέτρηση. Αυτή η ιδι-αίτερη τέχνη έδωσε την ευκαιρία σε αξιόλο-γα ονόµατα να παρελάσουν στην ναυτικήαρένα. Ήταν άνδρες που, από πραγµατικόµεράκι, χρησιµοποίησαν µαζί µε τις επιστη-µονικές τους γνώσεις, όλη τους την τέχνηγια να φέρουν την νίκη στον στόλο τους.Αλλά υπήρχαν και άνδρες που χάρις σε αυ-τήν τράφηκαν µε ελπίδες και στέφθηκαν νι-κητές δίχως θεωρητικά να κατάφερναν ναεπικρατήσουν σε καταστάσεις αναµετρή-σεως µε ισχυρούς αντιπάλους.

Η τέχνη του διαξιφισµού, γεννήθηκε καιαναπτύχθηκε για να συντροφεύσει τον κά-θε Έλληνα πολεµιστή, σε όλες του τις ανα-µετρήσεις, σε όλες τις εποχές. Ήταν τοαθάνατο στοιχείο που ζούσε µέσα του.Μια δεύτερη ψυχή που θεοποιούσε εκείνονπου ήταν ισχυρός και που έστεφε νικητήεκείνον που ήταν αδύνατος.

ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Αρχαίοι Έλληνες ΣυγγραφείςΑισχύλου, Πέρσαι, εκδ. ΠάπυροςΑριστοτέλους, Ρητορικήν προς Αλέξανδρον,

Πολιτικών, εκδ. Κάκτος∆ιοδώρου Σικελιώτου, Ιστοριών, εκδ. Κάκτος«Ηλίου», Εγκυκλοπαιδικόν ΛεξικόνΗροδότου, Ιστοριών, εκδ. Πάπυρος.Θουκυδίδου, Ιστοριών, εκδ. Γεωργιάδης.Ξενοφώντος, Ελληνικών, εκδ. ΠάπυροςΟνασάνδρου, Στρατηγικός. εκδ. ΚάκτοςΠλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Αλκιβιάδης/

Θεµιστοκλής /Λύσανδρος, από διάφορεςεκδόσεις Γεωργιάδης / Κάκτος / Πάπυρος

Πολυαίνου, Στρατηγηµάτων, εκδ. Γεωργιάδης.Πολυβίου, Ιστοριών, εκδ. ΠάπυροςΣτοβαίος, Βιβλίο ∆’, εκδόσεις ΚάκτοςΣύγχρονοι Έλληνες ΣυγγραφείςΑθανάσιος Γ. Πλατιάς, «∆ιεθνείς Σχέσεις και


Στρατηγική στον Θουκυδίδη», Βιβλιοπω-λείον της Εστίας, Αθήνα 1999.

Athanassios G. Platias & Constantinos Kolio-poulos, «Thucydides on strategy», EurasiaPublications, 2006.

Ανδρέας Ιδρωµένος, «Η δίκη των εν Αργινού-σαις Στρατηγών» Κέρκυρα 1883

Γ. Ν. Κατσούλης, (Πλωτάρχης Π.Ν.) «Η ναυ-µαχία της Σαλαµίνας ως ιδανικό παρά-δειγµα στρατηγικής & επιχειρησιακής σχε-δίασης» περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρη-ση», τεύχος 555, σελ. 235 Ιαν. – Φεβ. 2006

Κ. Α. Αλεξανδρής, (Ναύαρχος Ε.Α.), «Η Θα-λασσία δύναµις εις την Ιστορίαν τηςΑρχαίας Ελλάδος» Έκδοση Ιστορικής Υπη-ρεσίας Β.Ν. 1950.

Κρίστυ Εµίλιο Ιωαννίδου, «Η Ναυµαχία τηςΚυζίκου» τεύχος 93, σελ. 74, «Η ναυτικήνίκη των Συρακουσών στον Μεγάλο Λιµέ-να» τεύχος 94, σελ 74, «Η ναυµαχία στουςΑιγός Ποταµούς» τεύχος 98, σελ 76, όλαστο περιοδικό «Πόλεµος και Ιστορία» εκδ.DefenceNet.

Κρίστυ Εµίλιο Ιωαννίδου, «Φορµίων. Πως ο«πατέρας» της ναυτικής τακτικής πρωτα-

γωνίστησε στην ναυµαχία στο Ρίο», περιο-δικό «Ναυτική Ελλάς», τεύχος 897, σελ. 80Ιούνιος 2008 έκδοση της Ελληνικής Θα-λάσσιας Ένωσης/ΓΕΝ.

Σύγχρονοι Ξένοι συγγραφείςAndrè Beaufre, «Εισαγωγή στην Στρατηγική»,

Έκδοση ∆ΕΚ/ΓΕΣ Αθήνα 1987.Conway’s History of the Ship, “The Age of the

Galley”, Conway Maritime Press, 1995.Donald Kagan, «Ο Πελοποννησιακός Πόλε-

µος», εκδ. Ωκεανίδα.Ed. Jurien De La Gravière, «Ιστορία του Ναυτι-

κού των Αρχαίων Ελλήνων, εκδ. ∆ηµιουρ-γία 1999.

S.Anglim-P.G.Jestice-R.S.Rice-S.M.Rusch-J.Serrati, «Τεχνικές Μάχης στον Αρχαίο Κό-σµο», εκδόσεις Σαββάλας 2005.

Sir William Tarn «Στρατιωτικές και ΝαυτικέςΕξελίξεις κατά την Ελληνιστική Εποχή», εκ-δόσεις Φόρµιγξ 1998.

W. L. Rodgers, Greek and Roman NavalWarefare, Naval Instittute Press N. Y. 1964.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Γυµνάσιο ταχυδροµείου στα πλαίσια της ασκήσεως “Ορµή 2ΑΒΓ”


H Κρίστυ Εµίλιο Ιωαννίδου γεν-νήθηκε στην Αθήνα την δεκαε-τία του ‘70. Aπό εννέα ετώνπροσφέρει στο χώρο τωνγραµµάτων µε σηµαντικές δια-κρίσεις. Έχει σπουδάσει ψυχο-λογία, σπουδάζει ιστορία και

ετυµολογία, έχει γράψει και δηµοσιευσει άρθραπολιτιστικού και ιστορικού περιεχοµένου, κα-θώς και µελέτες για τον µεσοπόλεµο και την αρ-

χαία Ελλάδα. Η µεγάλη αγάπη της για την ναυ-τιλία δεν περιορίζεται µόνο στις µελέτες αφούταυτοχρόνως είναι ναυτικός του ΕµπορικούΝαυτικού. Έχει παρουσιάσει οµιλίες για τηνναυτιλία στην αρχαία Ελλάδα ενώ διδάσκει µα-θήµατα στην Ακαδηµία Ναυσιπλοΐας και Ναυτι-κών Αθληµάτων Ν.Ο.ΑΜ. µε επιµέλεια και συγ-γραφή ειδικού εγχειριδίου για τους µαθητές τηςσχολής.

Η αναφορά τουΑντιναύαρχου Edward

Codrington προς τον Lord High Admiral

και διάδοχο του θρόνου

Του Hλία Mεταξά Οικονοµικού Αξιωµατικού Ε.Ν.


Ο Αντιναύαρχος Edward Codrington(1770-1851) την εποµένη της ναυµαχίαςκαι της καταστροφής του ενωµένου Τουρ-κο-Αιγυπτιακού Στόλου στις 20-10-1827,υπέβαλε προς τον διάδοχο του ΒρετανικούΘρόνου Πρίγκιπα William (1765-1837) τηνκατωτέρω αναφορά του µε συνηµµένο τοπρωτόκολλο συµφωνίας µεταξύ των τριώνΧριστιανών Ναυάρχων. O Codrington ενδό-µυχα ήταν και Φιλέλληνας. Είχε µάλιστα εγ-γραφή στον έρανο που διενεργείτο στοΛονδίνο, για να συγκεντρωθούν κεφάλαιαγια τον Ελληνικό αγώνα.Ο Πρίγκηψ είχεσταδιοδροµήσει επιτυχώς από 14 ετών το1779 ως Αξιωµατικός του Royal Navy. Το1790 είχε γίνει Yποναύαρχος αλλά έκτοτεδεν του είχαν αναθέσει µάχιµη δύναµη ενθαλάσσει για ευνόητους λόγους. Ελάµβανεόµως κανονικά τις προαγωγές του και το1811 ανήλθε στον ανώτατο βαθµό του

Admiral of the Fleet ( Αντιναυάρχου). Όµωςτο 1827 είχαν επανασυστήσει, ειδικώς διάτον διάδοχο, τον Μεσαιωνικό βαθµό τουLord high admiral (ήταν µάλλον ένας θεσµόςκαι θέση που είχε ατονήσει από µακρούδιαστήµατος). Κατ’ ουσίαν ήταν ένας κενόςπεριεχοµένου τίτλος, ποµπώδης, άνευ διοι-κήσεως και ισχύος. Απλώς του απένειµαντον τίτλο αυτόν λόγω της υψηλότατης κοι-νωνικής θέσεώς του ως Βασιλόπαιδος. ΤονΙούλιο 1830 έγινε βασιλεύς ως William ο4ος. Ο λαός τον αποκαλούσε µε συµπάθειαSailor-King, αλλά και µε σκωπτική διάθεσηSailor-Billy ή Silly-Billy.

Κάτω από την επικεφαλίδα “LondonGazette extraordinary” η οποία ερµηνεύεταιως Εφηµερίς της Κυβερνήσεως εξαιρετική(προφανώς θα εννοεί έκτακτη έκδοση) εδη-µοσιεύθει η κατωτέρω είδηση:


Ναυαρχείον, 10 Νοεµβρίου 1827.(Οι ακόλουθες αναφορές είναι αντίγραφα ή αποσπάσµατα εκείνων που έχουν ληφθεί την σήµερον ηµέρα

σε αυτό το Γραφείο. Απευθύνονται προς τον Αξιότιµον Κύριον John Wilson Croker, από τον αντιναύαρχο Sir

Edward Codrington, ιππότη – Ταξιάρχη του Τάγµατος του Λουτρού, Αρχηγό των πλοίων της Αυτού Μεγαλει-

ότητας στην Μεσόγειο.)

Πλοίον της Αυτού Μεγαλειότητας“Asia” Εν Λιµένι Ναυαρίνω

21 Οκτωβρίου 1827.

Κύριε,Λαµβάνω την τιµή να πληροφορήσω την Αυτού Βασιλική Υψηλότητα τον Λόρδο Ανώτατο

Ναύαρχο, ότι οι σύντροφοί µου, Κόµης Louis De Heiden (1772-1840) και ο ιππότης Henri MarieDaniel Gaultier de Rigny (1782-1835), είχαν συµφωνήσει µαζί µου να έλθουµε µέσα σε αυτόντον λιµένα. Έπρεπε να πείσουµε τον Ιµπραήµ Πασά να διακόψει την κτηνώδη πολεµική εξολό-θρευση, την οποίαν συνέχιζε αφ’ ότου είχε επιστρέψει µετά την αποτυχία του στον Πατραϊκόκόλπο. Η συνδυασµένη (συµµαχική) Μοίρα πέρασε τις πυροβολαρχίες ώστε να προσεγγίσει τααγκυροβόλια τους, περίπου στις 02.00 εχθές το απόγευµα.

Τα τουρκικά πλοία ήσαν «φουνταρισµένα» σε σχήµα ηµισελήνου, µε τα «springs» τους δεµέ-να στα «cable» τους.

(σ.σ. Έδεναν ένα σχοινί από την πρύµνη του σκάφους και το άλλο άκρο του το έδεναν µε«µπότσο» στον κάβο ποντίσεως της άγκυρας ώστε βιράροντας από την πρύµνη να γυρίζουν τοπλοίο όπως ήθελαν και να εκµεταλλεύονται όλα τα πυροβόλα της συγκεκριµένης πλευράς, πουθα έριχνε, άσχετα από την διεύθυνση του ανέµου. Αυτός ο λεπτός χειρισµός προϋποθέτει µεγά-λη ναυτική ικανότητα στο Πολεµικό Ναυτικό στην καθαρεύουσα τον λένε «πλαγιοδέτηση», καιστο Εµπορικό «λεντία». Τα µεγαλύτερα πλοία τους παρουσίαζαν τις πλευρές τους προς το κέ-ντρο, τα µικρότερα αλληλοδιαδόχως µε αυτά συµπλήρωναν τα ενδιάµεσα κενά µεταξύ τους.)

Ο συνδυασµένος στόλος εσχηµάτιζε δύο κολώνες πλεύσεως, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι κρα-τούσαν την γραµµή προς τον άνεµο, δηλαδή την δεξιά, και οι Ρώσοι την υπήνεµη γραµµή.

(Από τα ηµέτερα Πλοία Γραµµής) το “Asia” προηγείτο, ακολουθούσαν το “Genoa” µε το“Albion” τα οποία αγκυροβόλησαν κοντά και παραπλεύρως σε ένα (Οθωµανικό) Πλοίο Γραµ-µής, καθώς και µία µεγάλη ∆ίκροτη Φρεγάτα. Τοιουτοτρόπως κάθε (δικό µας) είχε (απέναντίτου) τον αντίπαλό του στην εµπρόσθια γραµµή του τουρκικού στόλου.

Τα 4 πλοία τα οποία ανήκαν στην Αιγυπτιακή Μοίρα ευρίσκοντο στην προσήνεµο πλευρά καιετάχθησαν έναντι της Μοίρας του Υποναυάρχου De Rigny, εκείνα της υπήνεµου πλευράς, ετά-χθησαν στην καµπή της ηµισελήνου, τοιουτοτρόπως οριοθετούσαν τις θέσεις ολοκλήρου της Ρω-σικής Μοίρας.

Τα (Οθωµανικά) Πλοία της Γραµµής τα ακολουθούσαν οι δικές τους φρεγάτες καθώς επλη-σίαζαν την Αγγλική διάταξη. Η Γαλλική Φρεγάτα “Armide” διετάχθη να λάβει θέση παραπλεύ-ρως στην πιο αποµακρυσµένη Φρεγάτα, προς το αριστερό χέρι του εισπλέοντας στον λιµένα. Οιδε (Φρεγάτες µας) “Cambrian”, “Glascow” και “Talbot” ετάχθησαν αµέσως µετά το “Armide”,δίπλα και οµόρροπα προς το “Asia”, “Gemoa” και “Albion”.

Η Φρεγάτα “Dartmouth” και οι Πάρωνες “Musquito”, “Rose”, “Brisk” και “Philomel” επιτη-


ρούσαν τα 6 (οθωµανικά) πυρπολικά στην είσοδο του λιµένος. Εγώ εξέδωσα διαταγές ότι κανέ-να πυροβόλο δε θα ρίξει, εκτός εάν οι Τούρκοι έριχναν πρώτοι, και αυτές οι διαταγές ετηρήθη-σαν αυστηρώς.

Εποµένως, τα 3 αγγλικά πλοία έλαβαν την άδεια να περάσουν τις πυροβολαρχίες και νααγκυροβολήσουν, πράγµα που το έκαναν µε µεγάλη ταχύτητα, χωρίς καµία ενέργεια ανοικτήςεχθρότητας, αν και υπήρχε καταφανής πολεµική προετοιµασία σε όλα τα τουρκικά πλοία.

Αλλά όταν το “Dartmouth” απέστειλε µία λέµβο προς ένα από τα Πυρπολικά, ο LieutenantG.W.H. Fitzroy και µερικοί από το πλήρωµά του εδέχθησαν πυρά µουσκετών (=τυφεκίων) καιεφονεύθησαν.

Αυτό προκάλεσε (τα δικά µας) αµυντικά πυρά µουσκετών από το “Dartmouth” και την (Γαλ-λική Φρεγάτα) “Sirene”, στο τελευταίο ύψωνε το σήµα του ο Γάλλος Υποναύαρχος DE RIGNY.Επακολούθησε µία κανονιά από ένα εκ των Αιγυπτιακών πλοίων εναντίον του Υποναυάρχου.Αυτό βεβαίως προκάλεσε την ανταπόδοση της κανονιάς τους (εκ µέρους µας) και τοιουτοτρό-πως εγενικεύθη η µάχη πολύ γρήγορα.

Το “Asia” αν και είχε τοποθετηθεί δίπλα στην Capitana Bey (Ναυαρχίδα του Ταχίρ Πασά),ευρίσκετο πιο κοντά στο πλοίο του Moharem Bey, ∆ιοικητού των Αιγυπτιακών πλοίων, και εφ’όσον το πλοίο του δεν είχε ρίξει (ακόµη) κατά του “Asia” παρά το ότι η δράση είχε αρχίσει στηνπροσήνεµο πλευρά, αλλά ούτε και το “Asia” είχε ρίξει εναντίον του.

Το τελευταίο όντως είχε αποστείλει ένα µήνυµα: “Ότι δεν επρόκειτο καθόλου να πυροβολή-σει”, και ως εκ τούτου καµία εχθροπραξία δεν έλαβε χώρα µεταξύ των πλοίων µας διά κάποιοχρονικό διάστηµα, όµως µετά το “Asia” ανταπέδωσε τα πυρά της Capitana Bey.

Εν τω µεταξύ ο εξαίρετος Πλοηγός µας, κύριος Peter Mitchell, είχε αποσταλεί στονMoharem για να διερµηνεύσει την επιθυµία µου να αποφύγουµε την αιµατοχυσία. Αυτός µέσαστην λέµβο µας δίπλα στο πλοίο του (Moharem) εφονεύθει από τους ανθρώπους του, κατόπιν


διαταγής ή όχι, δεν γνωρίζω. Αλλά το πλοίο του σύντοµα έριξε εναντίον του “Asia”, και εποµέ-νως ήταν φυσικό να καταστραφεί από τα πυρά του “Asia”. Αυτός ο (Moharem) είχε την ίδια µοί-ρα µε τον συνάδελφό του Ναύαρχο της δεξιάς πλευράς, και εξέπεσε στην υπήνεµο πλευρά σκέ-το ναυάγιο.

Όταν αυτά τα πλοία έφυγαν από την µέση, το “Asia” παρέµεινε εκτεθειµένο στα φονικά πυ-ρά εκ µέρους των σκαφών της δευτέρας και της τρίτης σειράς, τα οποία του ανατίναξαν τον πρυ-µναίο ιστό του, αχρήστευσαν µερικά από τα πυροβόλα του, εφόνευσαν και ετραυµάτισαν µερι-κούς εκ του πληρώµατός του.

Αυτή η περιγραφή των ενεργειών του “Asia” πιθανότατα θα ταιριάζει εξ ίσου και στα περισσό-τερα από τα πλοία του στόλου (µας). Ο τρόπος µε τον οποίο το “Genoa” και το “Albion” έλαβαντις θέσεις τους ήταν όµορφος και η απόδοση των (συν)αδέλφων µου Ναυάρχων, του Κόµη Heidenκαι του Ιππότη De Rigny, καθ’ όλη τη διάρκεια, ήταν αξιοθαύµαστη και εξόχως παραδειγµατική.

Ο Πλοίαρχος (του “Dartmouth”) Thomaw Fellowes εξετέλεσε τέλεια το µέρος που του είχε ανα-τεθεί, και µε την ικανή βοήθεια του µικρού αλλά γενναίου αποσπάσµατος εγλύτωσε το “Sirene”από το κάψιµο των πυρπολικών. (Οι Φρεγάτες) “Cambrian”, “Glasgow” και “Talbot” ακολούθη-σαν το ωραίο παράδειγµα του Πλοιάρχου του “Armide” Hugon, ο οποίος αντιµετώπιζε την επί κε-φαλής φρεγάτα της σειράς. Ουσιαστικά κατέστρεψαν τους αντιπάλους τους και εσίγησαν τις πυρο-βολαρχίες τους. Αυτή η αιµατηρή και καταστροφική µάχη συνεχίσθηκε µε αµείωτη µανία επί 4ώρες και η εικόνα των συντριµµιών και της ερηµώσεως που παρουσίαζε στο τέλος ήταν τέτοια πουσπάνια είχε παρατηρηθεί άλλοτε. Κάθε πλοίο των αντιπάλων µας είχε υποστεί τόσες βλάβες ώστετα πληρώµατά τους, όταν κατάφεραν να διαφύγουν απεπειρώντο να τα κάψουν και είναι αξιοθαύ-µαστο πως αποφύγαµε τα θραύσµατα από τις διαδοχικές φοβερές εκρήξεις τους.

Μου είναι αδύνατο να µην αναφέρω πάρα πολλά για τον ζήλο και την ικανή βοήθεια, τηνποία έλαβα από τον Πλοίαρχο (της Ναυαρχίδας ) Edward Curzon, καθ’ όλην την διάρκεια αυτήςτης µακράς και επίµονης συγκρούσεως. Οφείλω να µνηµονεύσω την πολύτιµη συνεισφορά τουCommander ( παλαιότερος βαθµός, σήµερα αντιστοιχεί µε Αντιπλοίαρχο ) Rodert LampertBaynes, καθώς και των άλλων Αξιωµατικών και Πληρώµατος του «Asia» για την τελειότητα µετην οποία κατηύθυναν τα πυρά των κανονιών τους. Σε όποιο πλοίο έριχναν διαδοχικώς τις οµο-βροντίες τους το καταντούσαν ένα σκέτο ναυάγιο.

Η Αυτού Βασιλική Υψηλότης να είναι ενήµερος ότι µία τόσο απόλυτη νίκη από τόσους λί-γους, παρά το ότι είναι τέλειοι, εναντίον τόσων πολυάριθµων, παρά το ότι ατοµικώς ήταν κατώ-τεροι, δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς µεγάλες απώλειες ζωών.

Ως έκ τούτου πρέπει να θρηνήσω την απώλεια του Πλοιάρχου του «Genoa» Walter Bathurst,σε αυτή την περίπτωση το παράδειγµά του αξίζει να το µιµηθούν οι επιζήσαντες.

Ο Λοχαγός των Βασιλικών Πεζοναυτών του «Asia» George Augustus Bell, ένας θαυµαστόςΑξιωµατικός, εφονεύθει στην αρχή της ναυµαχίας κατά την εκτέλεση του καθήκοντός του.

Πρέπει να θρηνήσω τον θάνατο του Master (απηρχαιωµένος καταργηθείς βαθµός κάτι µετα-ξύ του σηµερινού William Smith, ο οποίος εθαυµάζετο διά τον ζήλο και την ικανότητα µε τηνοποία εκτελεί το καθήκον του, ήταν αγαπητός σε όλους διά τις προσωπικές αρετές του ως άν-θρωπος).

Ο κύριος Henry S. Dyer o Γραµµατεύς µου, εδέχθη ένα σοβαρό µωλωπισµό από θραύσµα,έχω στερηθεί προσωρινώς την πολύτιµη βοήθειά του να συλλέγει και να τηρεί τις γενικές ανταλ-λαγές (σηµάτων) επικοινωνιών των Μοιρών. Ως εκ τούτου θα κρατήσω στο γραφείο µου τον κύ-


ριο E.J.T White, πρώτο Γραφέα του, τον οποίον έχω ορίσεινα διαδεχθεί τον Οικονοµικό Αξιωµατικό του (Πάρωνος)“Brisk”.

Αισθάνοµαι µεγάλη προσωπική υποχρέωση στον εντιµό-τατο Αντισυνταγµατάρχη Cradock, διά την ετοιµότητά του,κατά την φωτιά της µάχης, µεταφέροντας τις διαταγές µουκαι τα µηνύµατά µου προς τα διάφορα τµήµατα, αφ’ ότου οιΥπασπισταί µου είχαν καταστεί ανήµποροι.

Αλλά θα αιτήσω την άδεια της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητοςνα αναφερθώ µε περισσότερα στοιχεία αυτού του είδους, σχετι-κώς µε τις λεπτοµέρειες των νεκρών και των τραυµατιών, έναθέµα το οποίον είναι τόσο οδυνηρό δι’ εµέ να το ξεπεράσω.

Όταν αναλογίζοµαι µε εξαιρετική λύπη την έκταση τωναπωλειών µας, παρηγορούµαι ότι ήσαν απολύτως αναπό-

φευκτες διά να επιτύχουµε τα αποτελέσµατα που είχαν σχεδιασθεί από την Συνθήκη και ότι τηνευθύνη την έφεραν εξ ολοκλήρου οι εχθροί µας.

Όταν είδα ότι ο κοµπασµός περί του (δήθεν) Οθωµανικού λόγου τιµής εθυσιάσθει στηνάκρατη επιθυµία του δι’ άγριαν καταστροφήν και ότι απέκτησαν ένα πλεονέκτηµα διότι εµείςαφεθήκαµε στην καλή πίστη του Ιµπραήµ, αιθάνθηκα έναν πόθο να τιµωρήσω τους αδικοπρα-γούντας. Αλλά ήταν καθήκον µου να συγκρατηθώ και το έκανα, µπορώ να διαβεβαιώσω την Αυ-τού Βασιλική Υψηλότητα ότι θα µπορούσα να είχα αποφύγει αυτήν την καταστροφική ακρότη-τα, εάν είχα ανοικτούς άλλους τρόπους ενεργείας.

Τα Asia, Genoa, Albion έχουν υποφέρει πολύ, προτίθεµαι να τα αποστείλω πίσω στην Αγγλίατόσο γρήγορα µόλις θα κάνουν στην Μάλτα τις απαιτούµενες επισκευές διά το ταξίδι τους. ΤοTalbot ενεπλάκη εκ του σύνεγγυς µε µια δίκροτη φρεγάτα, έχει υποφέρει αρκετά, όπως και ταάλλα µικρότερα σκάφη, αλλά ελπίζω ότι οι ζηµιές τους δεν είναι τόσο µεγάλες ούτως ώστε θαµπορέσουν να επισκευαστούν στην Μάλτα.

Οι ανθρώπινες απώλειες στα Τούρκο-Αιγυπτιακά πλοία πρέπει να είναι χαοτικές, όπως ηΑυτού Βασιλική Υψηλότης θα ιδεί στον συνηµµένο πίνακα τον οποίο αποκτήσαµε από τονΓραµµατέα της Capitana Bey. Μέσα περιέχονται τα 2/3 των πλοίων τα οποία αντιµετώπισε ηΑγγλική Μοίρα.

Ο Πλοίαρχος E. Curzon συνεχίζει να µε βοηθά στο «Asia» έχω αναθέσει τα µηνύµατα τουCommander στον Λόρδο Υποκόµη Ingestre, ο οποίος εκτός από το λαµπρό µερίδιο που είχεστην δράση, είναι ο πλέον κατάλληλος να δώση στην Αυτού Βασιλική Υψηλότητα τον Lord HighAdmiral οποιαδήποτε επί πλέον στοιχεία ήθελε να ζητήσει.

Εσωκλείω διά την Αυτού Βασιλική Υψηλότητα περαιτέρω πληροφορίες, µία επιστολή απότον Πλοίαρχο Gawen William Hamilton, περιγράφουσα τις κινήσεις του Ιµπραήµ Πασά και τηνδυστυχία της Χώρας την οποίαν έχει ερηµώσει. Εν συνεχεία εξέδωσα ένα πρωτόκολλο σχετι-κώς µε την σύσκεψη που είχα µε τους συναδέλφους µου και το σχέδιο και την σειρά εισπλούεντός του λιµένα.

ΕυπειθέστατοςEdward Codringtonn

Vice Admiral


ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ

Οι Ναύαρχοι διοικούντες τις Μοίρεςτων 3 ∆υνάµεων, οι οποίες έχουν υπογρά-ψει την Συνθήκη του Λονδίνου, συναντή-θηκαν πριν από το Ναυαρίνο µε σκοπό νασυντονίσουν τα µέσα τους ώστε να υλοποι-ήσουν τον συγκεκριµένο στόχο της προα-ναφερθείσης Συνθήκης, δηλαδή, µίαν ανα-κωχή de facto µεταξύ των Τούρκων και τωνΕλλήνων. Αυτό ετέθη πρωτίστως στο πα-ρόν πρωτόκολλο, το οποίον είναι το αποτέ-λεσµα της συσκέψεώς τους.

Λαµβάνοντες υπ’ όψιν ότι µετά την προ-σωρινή αναστολή των εχθροπραξιών, τηνοποίαν είχε αποδεχθεί ο Ιµπραήµ Πασάςστις 25 Σεπτεµβρίου 1827 κατά την σύσκε-ψη που είχε µε τον Άγγλο και Γάλλο Ναύ-αρχο, οι οποίοι ενεργούσαν επίσης και εξονόµατος του Ρώσου Ναυάρχου. Ο εν λό-γω Πασάς, αµέσως την επόµενη ηµέρα πα-ραβίασε την δέσµευσή του, απέπλευσε µετο στόλο του, προσβλέποντας να προσεγγί-σει ένα άλλο σηµείο του Μωρέως.

Αφ’ ότου επέστρεψε ο στόλος του στο Ναυαρίνο επακολούθησε µία δεύτερη αίτηση τουCodrington προς τον Ιµπραήµ, ο οποίος τον συνάντησε πλησίον των Πατρών. Τα στρατεύµατατου Πασά δεν έχουν παύσει να διεξάγουν ένα τέτοιο είδος πολέµου περισσότερο καταστροφικόκαι εξοντωτικό από πριν. Περνούν τα γυναικόπαιδα από το ξίφος, πυρπολούν οικισµούς και ξε-ριζώνουν τα δένδρα, τοιουτοτρόπως ολοκληρώνουν την ερήµωση της Χώρας.

Σκεφθήκαµε ότι πρέπει να θέσουµε ένα τέρµα στις θηριωδίες, οι οποίες έχουν ξεπεράσει κά-θε προηγούµενο. Τα µέσα της πειθούς και της συνδιαλλαγής, οι παραστάσεις µας προς τουςΤούρκους Αρχηγούς και η συµβουλή που εδόθη προς τον Μεχµέτ Αλή και τον υιό του (Ιµπραήµ)έχουν αντιµετωπισθή µε χλευασµό ενώ θα έπρεπε, µε µία λέξη, να έχη αναστείλει την διάπραξητόσων πολλών βαρβαροτήτων.

Σκεφθήκαµε ότι το µόνο που αποµένει στους ∆ιοικητάς των συµµαχικών Μοιρών είναι επι-λογή µεταξύ τριών τρόπων (δράσεως) να υλοποιήσουν τις προθέσεις των οικείων Αυλών τους.

Πιο συγκεκριµένα:1) Να συνεχίσουµε καθ’ όλην την διάρκεια του χειµώνος τον αποκλεισµό, που είναι δύσκολος,

ακριβός και ενδεχοµένως άχρηστος, καθ’ όσον µία τρικυµία µπορεί να διασκορπίσει τηνΜοίρα και να προσφέρει στον Ιµπραήµ την βολική µεταφορά του καταστρεπτικού Στρατούτου σε διαφορετικά σηµεία του Μωρέως και των Νήσων.

2) Να συγκεντρώσουµε τις συµµαχικές Μοίρες στο ίδιο το Ναυαρίνο και µε την συνεχή παρου-σία µας να διασφαλίσουµε την απραξία των Οθωµανικών στόλων αλλά µόνον αυτός ο τρό-


πος δεν οδηγεί στον τερµατισµό (των καταστροφών), διότι η Πόρτα (Υψηλή Πύλη) επιµένεινα µην αλλάξει το σύστηµά της.

3) Την διαδικασία να λάβουµε (τέτοια) διάταξη µε τις Μοίρες στο Ναυαρίνο ώστε να ανανεώ-σουµε τις προτάσεις (µας) προς τον Ιµπραήµ, διά να µπει στο πνεύµα της Συνθήκης, η οποίαείναι καταφανώς προς το συµφέρον της ίδιας της Πόρτας.

Αφού µελετήσαµε αυτούς τους 3 τρόπους, εµείς συµφωνήσαµε οµοφώνως ότι ίσως µε τον τρίτοτρόπο, χωρίς αιµατοχυσία και χωρίς εχθροπραξίες, αλλά απλώς µε την επιβεβληµένη παρουσία τωνΜοιρών, θα δείξουµε την αποφασιστικότητά µας η οποία θα µας οδηγήσει στον επιθυµητό σκοπό.

Εµείς εν συνεχεία τον προσαρµόσαµε (τον τρίτο τρόπο) και τον προωθούµε στο παρόν πρωτό-κολλο.

18 Οκτωβρίου 1827(ακολουθούν υπογραφαί)

Αντιναύαρχος Sir Edward Codrington

Αρχηγός των πλοίων και σκαφών της Αυτού

Βρετανική Μεγαλειότητος Μεσογείου

Κόµης Louis De Heiden, Υποναύαρχος Henri Daniel Gaultier De Rigny

Υποναύαρχος της Αυτού Μεγαλειότητος ∆ιοικητής της Μοίρας της Αυτού Χριστιανικωτάτης

του Αυτοκράτορος Πασών των Ρωσιών Μεγαλειότητος (Γαλλίας)


Ο Ηλίας Μεταξάς γεννήθηκεστην Αθήνα το 1944. Είναι συ-νταξιούχος Προϊστάµενος Οι-κονοµικός Αξιωµατικός Ε.Ν. Το1962 ξεκίνησε ως ∆όκιµος Πλοί-αρχος σε Πετρελαιοφόρο µε

σηµαία Λιβερίας. Το 1963 έλαβε Πτυχίο Λογιστι-κής και µετεπήδησε στον Οικονοµικό Κλάδο τηςΕπιβατηγού Ναυτιλίας.

Είναι ένας εκ των ολίγων επιζώντων του πολύ-νεκρου ναυαγίου του ελληνικού υπερωκεανίου“ΛΑΚΩΝΙΑ” το οποίον είχε “πυρποληθεί” καιεγκαταλειφθεί στον Ατλαντικό προπαραµονήΧριστουγέννων του 1963. Έχει εκλεγεί Ταµίας καιαντιπρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσµου Οι-κονοµικών Αξιωµατικών Ε.Ν. Εξελέγη ως Αντι-πρόσωπος στην Πανελλήνια Ναυτική Οµοσπον-δία, στο Εργατικό Κέντρο Πειραιώς καθώς καιστους δευτεροβαθµίους και τριτοβαθµίους Συν-δικαλιστικούς και Ναυτικούς Οργανισµούς της

Ελλάδος και του Εξωτερικού. ∆ιετέλεσε ως εκ-παιδευτής των Οικονοµικών Αξιωµατικών, συµ-µετείχε στις επιτροπές εξετάσεων του Υπουρ-γείου Εµπορικής Ναυτιλίας προς απονοµή τωνδιπλωµάτων, τον εκσυγχρονισµό της νοµοθεσίαςπερί την διδακτέα ύλη τους και την συγγραφήαυτής. Γνωρίζει απταίστως την αγγλική γλώσσακαι ολίγον την ισπανική, ιταλική και γαλλική.

Ως απόµαχος πλέον, εξελέγη διά τρίτη συνε-χή φορά στην Οικονοµική Εξελεγκτική Επιτρο-πή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος καιπαραλλήλως είναι Έφορος της βιβλιοθήκης του.

Tην πρώτη Iουνίου 2004 ο Πατριάρχης Aλε-ξανδρείας και Πάπας πάσης Aφρικής ΠέτροςZ΄, του απένειµε τον Xρυσούν Σταυρό τουAρχαίου Tάγµατος του Aγίου Σάββα.

Έχει γράψει διάφορα άρθρα σε γνωστά Ναυ-τικά περιοδικά και έχει υπό έκδοση πολυσέλιδοβιβλίο σχετικώς µε τους ναυτικούς βαθµούς, τιςστολές και τις σηµαίες.

H ανωτέρω µελέτη, έχει αναδιµοσιευθεί στα περιοδικά «ΠEPIΠΛOYΣ», «EΛΛHNOPAMA» και«AKOBITIKA NEA»

∆ΙΩΡΥΓΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

ΣΤΟΝ 21o ΑΙΩΝΑ

A΄ MEPOΣ

Του Πλωτάρχου ∆ηµητρίου ∆αλακλή Π.N.


Εισαγωγή

Η επιστήµη της Γεωγραφίας δεν περιορί-ζεται σε µια απλή, ασύνδετη περιγραφήτης θέσεως των διαφόρων τόπων και τωνστοιχείων τους. Το τελικό ζητούµενο είναινα προσδιορίσει και να εξηγήσει τα φαινό-µενα που συµβάλλουν στη δηµιουργία τωνιδιαίτερων χαρακτηριστικών των διαφό-ρων περιοχών της γης και της δραστηριό-τητας των κατοίκων στους τόπουςαυτούς1. Είναι αυτονόητο ότι ο γεωγραφι-κός παράγοντας έχει παίξει σηµαντικό ρό-λο σε κάθε πτυχή της ιστορίας και επέδρα-σε καταλυτικά στην πολιτική-πολιτιστικήεξέλιξη της ανθρωπότητας2. Ταυτόχρονα,η προσπάθεια αναζήτησης µέσων και αγα-θών που λείπουν από µια περιοχή, αποτέ-λεσε το κίνητρο για την επικοινωνία µεταξύπληθυσµών εγκατεστηµένων σε διαφορετι-κά σηµεία του πλανήτη. Υπό την έννοια αυ-τή οδήγησε στην εισαγωγή, καθιέρωση καιανάπτυξη των µέσων µεταφοράς καιυπήρξε σε κάθε εποχή η αφετηρία και τουπόβαθρο για την οικονοµική και πνευµατι-κή πρόοδο του ανθρώπου3.

Στη συντριπτική πλειονότητα των περι-πτώσεων, η επικοινωνία µεταξύ δύο δια-φορετικών γεωγραφικών περιοχών εξα-σφαλίζεται από την ύπαρξη θαλάσσιων

οδών που έχουν δηµιουργηθεί φυσικά, δη-λαδή χωρίς την οποιαδήποτε ανθρώπινηπαρέµβαση. Όµως, σε όλη την διάρκειατης καταγεγραµµένης ιστορίας, ο άνθρω-πος διακρίνεται για τις προσπάθειες επιβο-λής του πάνω στην φύση. Με την βοήθειαλοιπόν της τεχνολογίας, και προκειµένουνα διευκολυνθεί η ναυσιπλοΐα σε συγκεκρι-µένα σηµεία που η πρόσβαση σε πλοία εί-ναι απαγορευτική, η ανθρωπότητα δηµι-ούργησε τεχνητές υδάτινες αρτηρίες πουονοµάζονται κανάλια ή διώρυγες4. Οι διώ-ρυγες συνήθως συνδέονται µε φυσικές συ-γκεντρώσεις νερού (ωκεανούς, θάλασσες,ποτάµια, κ.λπ.) ή µε άλλες διώρυγες καισχηµατίζουν ένα πολυδαίδαλο πλέγµαυδάτινων διαδροµών, µε τεράστια σηµασίαγια τη ναυσιπλοΐα.

∆ιώρυγα είναι µια τεχνητή (artificial) υδά-τινη διαδροµή (δίαυλος) που χρησιµεύειώστε τα πλοία να κινούνται προς το εσω-τερικό του χερσαίου χώρου ή σαν διασύν-δεση µεταξύ δύο θαλασσίων περιοχών.Επισηµαίνεται ότι στην περίπτωση που ηκατασκευή αυτή χρησιµεύει µόνο για τηνάρδευση εδαφών και την παροχέτευση νε-ρού µε σκοπό την αλλαγή χρήσης γης -όπως για παράδειγµα στην αποστράγγισηκαι απόδοση προς καλλιέργεια- πρέπει να

1 Βρεττός Θ. Ε. και Αγαλιανού-Βρεττού Α., (1993), σελ. 1.2 Γεωπολιτική είναι ο αναλυτικός κλάδος που αναλύει και συσχετίζει σταθερούς και µεταβαλλόµε-

νους γεωγραφικούς παράγοντες (π.χ. µορφολογία του εδάφους και πληθυσµό αντίστοιχα) προ-κειµένου να καταλήξει σε συµπεράσµατα σχετικά µε την κατανοµή της διεθνούς ισχύος, τόσο σεµια δεδοµένη χρονική στιγµή, όσο και µελλοντικά. Βλ. Ifestos P., (1988), σελ. 53 και Celerier P.,(1969), σελ. 16-33. Σηµαντικοί θεωρητικοί του συγκεκριµένου επιστηµονικού κλάδου υποστηρί-ζουν ότι τα φυσικά πολιτικά σύνορα καθώς και η πρόσβαση σε σηµαντικές θαλάσσιες διόδους εί-ναι ζωτικής σηµασίας για την επιβίωση ενός έθνους (κράτους) και εποµένως αποτελούν πεδίοέντονου ανταγωνισµού. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ο Βρετανός Sir Walford J. Mackinder, ο οποί-ος διατύπωσε τη θεωρία της «κεντρικής χώρας- heartland» ή «καρδιάς της γης» και των περιφε-ρειακών εδαφών ή εσωτερικού δακτυλίου σαν το δρόµο που οδηγεί προς την παγκόσµια κυριαρ-χία, ενώ περαιτέρω εµβάθυνση ξεφεύγει τους σκοπούς του παρόντος άρθρου.

3 Γεωργαντόπουλος Ε. και Βλάχος Γ. Π., (1997), σελ. 34.4 Οι πρώτες κατασκευές του είδους προκύπτουν από τους πολιτισµούς της Μέσης Ανατολής (Με-

σοποταµία), πιθανότατα για να καλύψουν τις ανάγκες τους για πόσιµο νερό και άρδευση.


αποδίδεται απλά και µόνο µε τον όρο κανά-λι. Κατά συνέπεια τα κανάλια προϋπήρχανσαν ιδέα και µε την σταδιακή τεχνολογικήωρίµανση της ανθρωπότητας έγινε εφικτήη υλοποίηση των διαφόρων διωρύγων. Ησυνεχής ανάπτυξη νέων επινοήσεων (καιδυνατοτήτων) στην επιστήµη της Μηχανι-κής κατά τους δύο τελευταίους αιώνες επέ-τρεψαν τελικά την κατασκευή των ανα-γκαίων διαδρόµων για την βελτιστοποίησητης ναυτιλιακής κίνησης ανά τον κόσµο.

Ο αρχαίος κόσµος γνώριζε µόνο τρείςαπό τις πέντε Ηπείρους του πλανήτη: εκεί-νες που περιβάλλουν την Μεσόγειο θάλασ-σα και συναντιούνται στο ανατολικό τηςτµήµα5. Σε κάθε περίπτωση, η ιδέα τηςσύνδεσης της Μεσογείου µε την Ερυθρά θά-λασσα από ένα κανάλι (που µπορεί να θεω-ρηθεί ο πρόδροµος της διώρυγας του Σου-έζ) χρονολογείται εδώ και περίπου 35 αιώ-νες, αρχίζοντας από την εποχή των Φα-ραώ και καταλήγοντας στα σύγχρονα στά-δια εµβάθυνσής της ιδιαίτερης σηµασίαςγια την ναυτιλία υδάτινης λεωφόρου6. Το510 π.Χ. ο Πέρσης βασιλιάς ∆αρείος ο Α -γνωστός και για τις στρατιωτικές του εξορ-µήσεις- εκµεταλλευόµενος το προϋπάρχονκανάλι από την εποχή των Φαραώ κατα-σκεύασε µία διώρυγα για τη σύνδεση του

Νείλου µε την Ερυθρά θάλασσα για την δι-ευκόλυνση της µετακίνησης στρατευµάτωναλλά και εµπορευµάτων.

Οι Ρωµαίοι, κατασκεύασαν εκτεταµένασυστήµατα διωρύγων σε ολόκληρη τη Νό-τια Ευρώπη και τη Βρετανία, αποκλειστικάγια µεταφορά στρατευµάτων7. Η ανάπτυ-ξη όµως του εµπορίου ήταν ο βασικός λό-γος για να εδραιώσουν οι διώρυγες την δια-λεκτική τους σχέση µε την ναυσιπλοΐα.Στην Ευρώπη ήδη από τον 13° αιώνα, έναεκτεταµένο εσωτερικό δίκτυο µε διώρυγεςεπέτρεψε την διεξαγωγή των αναγκαίωνµεταφορών µέσω ποταµών8. Στον 19ο αι-ώνα εντοπίζουµε δύο καίριες ιστορικές εξε-λίξεις: την αλµατώδη εκβιοµηχάνιση της∆ύσης και σαν φυσικό επακόλουθο την κυ-ριαρχία της στον υπόλοιπο κόσµο, εφόσονη βιοµηχανική επανάσταση δηµιούργησετα τεχνικά µέσα µε τα οποία ο ∆υτικός κό-σµος επιβλήθηκε στα υπόλοιπα τµήµατατου πλανήτη9. Ταυτόχρονα, έδωσε νέαώθηση στην κατασκευή διωρύγων, καθώςεκτός από την βελτίωση στα τεχνικά µέσακατασκευής κατέστησε επιτακτική ανάγκητην όσο το δυνατόν ταχύτερη και οικονοµι-κότερη διακίνηση των αγαθών από το µέσοµεταφοράς που διατηρεί το ανταγωνιστικόπλεονέκτηµα σε σχέση µε όλους τους αντα-γωνιστές ακόµα και σήµερα, το πλοίο10.

5 Ποτέ κανένας άλλος γεωγραφικός παράγοντας δεν έπαιξε ρόλο τόσο µεγάλης σηµασίας για τηνανθρώπινη ιστορία και πολιτική εξέλιξη, όσο η Μεσόγειος. Η κοινή µεσογειακή ιστορία, γεµάτηαπό πολυπληθείς σχηµατισµούς και αλλαγές είναι ένα αποτέλεσµα της σύγκρουσης τόσο τηςΑνατολής µε την ∆ύση όσο και του Βορρά µε τον Νότο. Για περισσότερες λεπτοµέρειες και τηναντίστοιχη γεωπολιτική ανάλυση βλ. ∆αλακλής ∆. και Σιούσιουρας Π., (2006), σελ 258-262.

6 Η διώρυγα του Σουέζ θεωρείται η πιο σύντοµη σύνδεση µεταξύ της Ανατολής και της ∆ύσης, λό-γω της µοναδικής γεωγραφικής θέσης της και δηµιουργήθηκε για να αποφευχθεί ο υποχρεωτικόςπερίπλους της Αφρικής από τα πλοία που ξεκινούσαν από τη Μεσόγειο µε προορισµό τις περιο-χές της Ασίας.

7 Μυλωνόπουλος ∆., Αλεξόπουλος Α. και Μυλωνοπούλου-Μοίρα Π., (2002), σελ 45.8 Είναι καταγεγραµµένη ιστορικά η Ολλανδική ανακάλυψη, το 1373, ενός συστήµατος ανυψωτικών

δεξαµενών, που επέτρεψαν την εξάλειψη των υψοµετρικών διαφορών και της κλίσης του εδά-φους που έκαναν αδύνατη µέχρι το χρονικό αυτό σηµείο την εκτεταµένη κατασκευή διωρύγων.

9 Χαρλαυτή Τ.,(2001), σελ. 223-224.10 Γεωργαντόπουλος Ε. και Βλάχος Γ. Π., (1997), σελ. 39-47.


Τόσο τα στενά ναυτιλιακού ενδιαφέρο-ντος όσο και οι διώρυγες, είναι οδοί ναυτι-κής επικοινωνίας που ενώνουν δύο θάλασ-σες (βλ. σχήµα 1). Η βασική όµως διαφοράτους είναι ότι τα πρώτα αποτελούν φυσι-κές θαλάσσιες διόδους, που χωρίζουν δύοξηρές και ενώνουν δύο θάλασσες, ενώ οιδεύτερες έχουν κατασκευασθεί µε ανθρώ-πινη παρέµβαση στο έδαφος ενός κράτουςκαι υπόκεινται, κατ’ αρχήν στην κυριαρχίααυτού του κράτους. Σκοπός του παρόντοςάρθρου είναι η εξοικείωση του αναγνώστητις δύο πιο γνωστές διώρυγες -αυτήν τουΣουέζ και του Παναµά- που κατασκεύασεο άνθρωπος για να βελτιστοποιήσει τηναυσιπλοΐα και τις ανάγκες που αυτές εξυ-πηρετούν. Επιπρόσθετα, ιδιαίτερη παρά-γραφος πραγµατεύεται αντικείµενο πουάπτεται σαφώς του Ελληνικού ενδιαφέρο-ντος, τη διώρυγα της Κορίνθου.

Οι Σπουδαιότερες ∆ιώρυγες καιοι Ανάγκες που Εξυπηρετούν

Α. Η ∆ιώρυγα του Σουέζ

Θεωρείται το πρώτο τεχνητό κανάλιστον κόσµο που χρησιµοποιήθηκε στην

εκτέλεση ταξιδιών και το εµπόριο. Ολόκλη-ρη η ιδέα της καθιέρωσης µιας σύνδεσηςµεταξύ της Ερυθράς θάλασσας και της Με-σογείου χρονολογείται από περίπου 13 αι-ώνες π.Χ., όπου το αρχαίο βασίλειο της Αι-γύπτου δηµιούργησε την πρώτη πλεύσιµηδιώρυγα στον πλανήτη. Οι Φαραώ ενεργο-ποίησαν την πρώτη αυτή σύνδεση µεταξύτου ποταµού Νείλου και της Ερυθράς θά-λασσας. Το κανάλι αυτό λειτούργησε γιαένα σύντοµο µόνο χρονικό διάστηµα καιέπεσε σε αχρηστία, καθώς µερικώς µόνοδιατηρήθηκε. Αργότερα, όταν οι Άραβεςµουσουλµάνοι κατέκτησαν την Αίγυπτο κα-τεβλήθησαν εκ νέου προσπάθειες για τηνλειτουργία αυτού του ζωτικού διαύλου γιατην σύνδεση Ανατολής και ∆ύσης, αλλά πε-ρίπου τον 8ο µ.Χ. αιώνα ο τότε Κυβερνήτηςτης Αιγύπτου διέκοψε την χρηµατοδότησηπου ήταν αναγκαία για την συντήρησή τουκαι έπεσε ξανά σε αχρηστία. Με την ολο-κλήρωση των µεγάλων ναυτικών εξερευνή-σεων, η καρδιά του παγκόσµιου εµπορίουµετατοπίστηκε, µε αποτέλεσµα η Αίγυπτοςκαι η Αλεξάνδρεια να πάψουν να θεωρού-νται το κέντρο του εµπορίου και να συνεχί-ζεται η υποβάθµιση της σηµασίας του Σου-έζ για την ναυτιλία.

Όπως προσδιορίστηκε στην εισαγωγή,η βιοµηχανική επανάσταση είναι η βασικήαιτία για την επαναφορά της διώρυγας τουΣουέζ στο προσκήνιο, εφόσον ο δίαυλοςαυτός εξασφαλίζει το συντοµότερο δρόµοαπό τα λιµάνια της Ευρώπης προς τηνΙνδία και τη Ν.∆. Ασία (βλ. σχήµα 2). Το1854, από µια γαλλική πρωτοβουλία, ο τό-τε αντιβασιλέας της Αιγύπτου αποφάσισετην κατάρτιση ενός προγράµµατος για ναχτιστεί µία διώρυγα που θα επέτρεπε τηνκατευθείαν σύνδεση της Μεσογείου µε τηνΕρυθρά θάλασσα και τo 1858 η εταιρεία «LaCompagnie Universelle du Canal Maritime deSouez» ιδρύεται για να κατασκευάσει το έρ-γο. Η επιχείρηση, που ανήκε κυρίως σεγαλλικά και αιγυπτιακά συµφέροντα, θα

Σχήµα 1: H διώρυγα του Σουέζ


αναλάµβανε το χτίσιµο της διώρυγας καιτην διαχείριση της για τα επόµενα 99 έτη,ενώ στην συνέχεια η ιδιοκτησία της θα περ-νούσε αποκλειστικά στην αιγυπτιακή κυ-βέρνηση12.

Το 1859, άρχισε να κατασκευάζεται ηδιώρυγα από τα σχέδια του Γάλλου µηχανι-

κού Φερντινάρντ Λεσέψ. Η εκβάθυνσηδιήρκησε σχεδόν 10 έτη χρησιµοποιώνταςκυρίως τo αιγυπτιακό εργατικό δυναµικό13

και τα επίσηµα εγκαίνιά της έγιναν την 17ηΝοεµβρίου του 1869, από την Αυτοκράτει-ρα της Γαλλίας Ευγενία, σύζυγο του Ναπο-λέοντα Γ΄ και εξαδέλφη του Λεσέψ14. Θαήταν παράλειψη να µην αναφερθεί ότι τοµέρος στο οποίο διανοίχτηκε η διώρυγα εί-ναι το πιο κατάλληλο για την κατασκευήενός έργου τόσο µεγάλης έκτασης. Το χα-µηλό υψόµετρο των εδαφών, καθώς και τοπλήθος των µικρών και µεγάλων αλµυρώνλιµνών, οι οποίες βρίσκονταν στην περιοχή,βοήθησαν στην κατασκευή της διώρυγαςχωρίς την σχεδόν απαραίτητη (για την κα-τασκευή ενός έργου τέτοιου µεγέθους) δη-µιουργία τεχνητών δεξαµενών15.

Οι αρχικές διαστάσεις ήταν 22 µέτραστο κατώτατο πλάτος, 58 µέτρα στο πλά-τος επιφάνειας, και µε ένα βάθος 8 µέτρων,ενώ το µεγαλύτερο φορτίο σκαφών πουµπορούσαν να περάσουν ήταν 5000 τόνοι,το οποίο ήταν χαρακτηριστικό για τα µεγέ-θη σκαφών εκείνη την εποχή. ∆εδοµένουότι τα σκάφη ανέπτυξαν και αύξησαν ταµεγέθη τους στην συνέχεια, η διώρυγα

Σχήµα 2: Συγκρίνοντας τις διαφορετικές διαδρο-µές11

11 Τα πνευµατικά δικαιώµατα για το σχέδιο (Drawing Copyrights ©) ανήκουν στον Ieuan Dolby,(2006).

12 Στη διεθνή εταιρεία της διώρυγας του Σουέζ, δέσποζαν οι Γάλλοι. H Αγγλία αρχικά είχε αντιδρά-σει στην κατασκευή της διώρυγας θεωρώντας την προγεφύρωµα της Γαλλίας στη Μέση Ανατο-λή και άρα έµµεση απειλή για την Ινδία (Αποικία της Αγγλίας). Αν και η Αγγλική Κυβέρνηση υπο-χρεώθηκε τελικά να επιτρέψει την κατασκευή του έργου, απέκτησε τελικά µε οικονοµικά µέσατην κυριότητα της διώρυγας. Όταν το 1875 ο Χεδίβης της Αιγύπτου πρόσφερε προς πώλησητο 40% των µετοχών της εταιρείας, το οποίο κατείχε, ο πρωθυπουργός Βενιαµίν Ντισραέλι δενέχασε την ευκαιρία και αγοράζοντας τις µετοχές για το αγγλικό ∆ηµόσιο το κατάστησε το µεγα-λύτερο µέτοχο της εταιρείας και κυρίαρχο της διώρυγας.

13 Στην κατασκευή της συµµετείχαν και Έλληνες από την Κάσο και το Καστελόριζο, κάποιοι απότους οποίους εγκαταστάθηκαν στη συνέχεια µόνιµα στην περιοχή.

14 Περιοδικό Ναύς, τεύχος 50, σελ. 35.15 Περιοδικό Nαυτικά Χρονικά, τεύχος 12, σελ. 27-28. Ωστόσο, το συνολικό κόστος της κατασκευής

της έφθασε τελικά τα 100 εκατοµµύρια δολάρια των Η.Π.Α., ποσό αρκετά υψηλό για τα δεδοµέ-να της εποχής.

16 Από την αρχή λειτουργίας της διώρυγας µέχρι και σήµερα, η κυβέρνηση της Αιγύπτου έδειχνε συ-νεχώς έντονο ενδιαφέρον στην ανάπτυξη του καναλιού ναυσιπλοΐας ακόµη περισσότερο σε πε-ραιτέρω διαφορετικά στάδια.


έπρεπε να αναπτυχθεί κατά αντιστοιχία16.Το 1888, µε διεθνή σύµβαση, ο διάπλουςέγινε διαθέσιµος για τα σκάφη όλων τωνεθνών17. Κάτω από το καθεστώς της αποι-κιοκρατίας, ευρωπαϊκά στρατεύµαταστρατοπέδευαν στην περιοχή του Σουέζγια την προστασία/έλεγχό της. Η Αίγυπτοςανεξαρτητοποιήθηκε από την Βρετανικήκυριαρχία το 1936 µε την επικράτηση µο-ναρχικού καθεστώτος, αλλά µε ειδική συµ-φωνία οι Βρετανοί λαµβάνουν τα δικαιώµα-τα να κρατήσουν κι άλλο τις στρατιωτικέςδυνάµεις τους πλησίον της διώρυγας18.

Ιδιαίτερη µνεία θα πρέπει να γίνει για τιςπεριπέτειες της διώρυγας, την περίοδο τηςριζοσπαστικοποίησης της Αιγύπτου. ΟιΕλεύθεροι Αξιωµατικοί, µε επικεφαλής τονΓκαµάλ Αµπντέλ Νάσερ, είχαν ανέβει στηνεξουσία το 1952, ανατρέποντας το βασι-λιά. Τα επείγοντα σχέδια του νέου καθε-στώτος προέβλεπαν την εκβιοµηχάνισητης χώρας και την επέκταση της καλλιερ-γήσιµης γης. Ο Νάσερ πίστευε ότι αυτοί οιστόχοι θα µπορούσαν να επιτευχθούν µετην κατασκευή µεγάλου φράγµατος επίτου Νείλου στην περιοχή του Ασουάν, στηνΆνω Αίγυπτο19. Οι Ηνωµένες Πολιτείες καιη Αγγλία είχαν υποσχεθεί ότι θα χρηµατο-δοτούσαν το έργο µε 270.000.000 δολάρια.Αρχές του Ιουλίου του 1956, για λόγους πο-λιτικών σκοπιµοτήτων, ανακάλεσαν την

προσφορά τους. Ο Νάσερ απάντησε µετην εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζεκτιµώντας ότι µε τα έσοδα από την εκµε-τάλλευσή της, η Αίγυπτος θα ήταν ικανή σεπολύ λίγα χρόνια να κατασκευάσει τοφράγµα. Η εθνικοποίηση του Σουέζ απότον Νάσερ, στις 26 Ιουλίου, ενοποίησεόλους τους εχθρούς της Αιγύπτου. Για τηνΑγγλία, η συγκεκριµένη περιοχή ήταν το µο-ναδικό σηµείο που είχε διατηρήσει στρα-τιωτική παρουσία στην Αίγυπτο. Η Βρετα-νική Αυτοκρατορία είχε ήδη αρχίσει να «ξη-λώνεται» από το 1947 όταν η Ινδία έγινεανεξάρτητο κράτος. Οι Άγγλοι ήταν διατε-θειµένοι να αφήσουν κάποιες από τις αποι-κίες τους ή να παραχωρήσουν ελεγχόµενηανεξαρτησία. ∆εν ίσχυε το ίδιο όµως γιατην διώρυγα του Σουέζ, η οποία είχε πλέονκαθιερωθεί σαν βασικός δίαυλος για τη µε-ταφορά του πετρελαίου, καθώς το 70%των τότε αναγκών της ευρωπαϊκής βιοµη-χανίας για πετρέλαιο περνούσε µέσα απόαυτήν και επέλεξαν τη χρήση στρατιωτι-κών µέσων20.

Λόγω της στρατιωτικής εµπλοκής, η κυ-κλοφορία διακόπτεται, αλλά τελικά τονΜάρτιο του 1957, η διώρυγα αποδίδεταικαι πάλι στην κυκλοφορία, αφότου έχειολοκληρωθεί η αφαίρεση των βυθισµένωνσκαφών µε τη βοήθεια των ΗνωµένωνΕθνών. Η κυβέρνηση της Αιγύπτου έχειπλέον τον αποκλειστικό έλεγχο στο δίαυλο

17 Αξιοσηµείωτο είναι ότι µε την σύσταση του κράτους του Ισραήλ, οι αιγυπτιακές αρχές εισάγουντο 1948 κανονισµούς ενάντια στο να επιτρέψουν στα Ισραηλινά σκάφη να περάσουν µέσω τουκαναλιού.

18 Τσιάλτας Γ., (2003), σελ. 62.19 Το φράγµα στο Ασουάν ήταν βασικό στο σχεδιασµό της κυβέρνησης Νάσερ για την ανάπτυξη

της Αιγύπτου. Θα αύξανε την καλλιεργήσιµη γη κατά το ένα τρίτο, ενώ παράλληλα θα πολλα-πλασίαζε την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος, µια κίνηση απαραίτητη για την εκβιοµηχάνισητης χώρας. Βλ. Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια ΤΟΜΗ.

20 Η Γαλλία και το Ισραήλ συµφώνησαν επίσης στην ανάληψη στρατιωτικών επιχειρήσεων για ναανατρέψουν την νέα αυτή κατάσταση. Μαζί µε την Αγγλία επιτέθηκαν στην Αίγυπτο, µε τηνπρόφαση πως όλα τα σκάφη πρέπει να µπορούν να διαπλέουν ελεύθερα τη διώρυγα. Περαιτέ-ρω ανάλυση των εχθροπραξιών δεν ακολουθεί, αλλά θα πρέπει να µνηµονευτεί ότι η αιγυπτιακήαπάντηση ήταν να βυθιστούν τα 40 σκάφη που ήταν µέσα στη διώρυγα.


του Σουέζ και το 1962 αποµακρύνει όλουςτους αρχικούς µετόχους (εθνικοποίηση) καιανακοινώνει ένα πρόγραµµα εκβάθυνσης(και διαπλάτυνσης) για να ανταποκριθείστις συνεχώς αυξητικές τάσεις των νέωνσκαφών. Όµως οι περιπέτειες δεν τελειώ-νουν στο σηµείο αυτό. Το πρόγραµµα ξεκί-νησε µεν τον Φεβρουάριο του 1962, αλλάδιακόπηκε λόγω του πολέµου που ξέσπα-σε στις 5 Ιουνίου του 1967. Το Σουέζ χρησι-µοποιήθηκε ξανά για σκοπούς της διεθνούςναυσιπλοΐας τον Ιούνιο του 1975, αµέσωςµετά από τον καθαρισµό του βυθού απότα σκάφη που βυθίστηκαν κατά τη διάρ-κεια των προηγουµένων πολεµικών συ-γκρούσεων συµπεριλαµβανοµένου και αυ-τής του 1973.

Από αυτό το χρονικό σηµείο και µετά,προκειµένου να διατηρήσει το ρόλο της ζω-τικής αρτηρίας για το διεθνές εµπόριο, ηδιώρυγα του Σουέζ εκσυγχρονίστηκε µε µε-γάλες εργασίες διαπλάτυνσης και εκβάθυν-σης. Ανελήφθησαν αναπτυξιακά έργα απότην αιγυπτιακή κυβέρνηση προκειµένου ναγίνει εφικτή σταδιακά η διέλευση για σκάφηφορτίου έως και 210.000 τόνων, ειδικά µε-τά από την αύξηση της περιοχής ύδατοςσε 4800 κυβικά το τετρ. µέτρο και ένα βά-θος 62 ποδιών (20 περίπου µέτρων), µε συ-νολικό µήκος 190.25 χλµ. Εκτός από τονεπανασχεδιασµό των στροφών του καναλι-ού έτσι ώστε καθεµία να έχει ακτίνα τουλά-χιστον 5000 µέτρα, παρέχουν άµεσα τοπρονόµιο στον λιµένα Fouad να επιτρέπεισε πολύ φορτωµένα σκάφη που πηγαίνουνβόρεια να διέρχονται και από αυτόν. Επιση-µαίνεται ότι µε την εκβάθυνση της διώρυ-γας στα 22, 5 µέτρα –που αναλύεται αµέ-σως µετά– θα επιτρέπεται σε όλα σχεδόν

τα σκάφη µεταφοράς εµπορευµατοκιβω-τίων να διέρχονται άνετα21.

Ταυτόχρονα, σύµφωνα µε διεθνείς συµ-φωνίες που έχουν υπογραφεί, η διώρυγαπρέπει να είναι ανοικτή (χωρίς κανένα πε-ριορισµό) στα εµπορικά και πολεµικά πλοίασε καιρό ειρήνης και πολέµου (βλ σχήµα3)22. Η διώρυγα χωρίζει την Αίγυπτο σεδύο ευδιάκριτα τµήµατα23:• Την ανατολική που ονοµάστηκε χερσό-

νησος του Σινά και• Τη δυτική που είναι το κύριο µέρος της

Αιγύπτου.Η συγκεκριµένη κατασκευή διώρυγας εί-

ναι η µεγαλύτερη του κόσµου, συνολικούµήκους 168 χλµ. που αν προσθέσουµε τασηµεία αγκυροβολίων και το µήκος της εν-διάµεσης λίµνης φθάνει τα 192 χλµ. µε µέγι-στο πλάτος σε ορισµένα σηµεία 160-200 µ.

21 Περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, τεύχος 13, σελ. 31-32.22 Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ακόµα και οι παλαιότεροι περιορισµοί για το Ισραήλ ήρθησαν το

1979 µε τη συµφωνία ειρήνης µεταξύ των δύο χωρών.23 Στην αγγλική γλώσσα χρησιµοποιείται ο όρος bank (όχθη). Μπορεί όµως έτσι να οδηγήσει σε πα-

ρανόηση και δεν συνάδει όµως µε την ορολογία που χρησιµοποιείται στην παρούσα ανάλυση.

Σχήµα 3: H διώρυγα κατά τη διέλευση πολεµι-κών πλοίων µεγάλου µεγέθους.


και βάθος στα 20 µ. Στην ευρύτερη περιοχήεπικρατούν τα κλασσικά κλιµατολογικά καιγεωφυσικά χαρακτηριστικά της ερήµου κα-θώς έχει µικρό ύψος που φθάνει, τα 26 µ. Οδίαυλος του Σουέζ διακρίνεται από το στα-θερό επίπεδο ύδατός του, το οποίο ποικίλ-λει ελαφρώς µόνο. Είναι ένα ευµετάβλητοµορφολογικά κανάλι και γι’ αυτό δεν µπορείνα διατηρηθεί σταθερό.

Η διώρυγα αρχίζει από το Πορτ Σάϊντστο βορρά, λιµένα εισόδου στη Μεσόγειοκαι αφού περάσει µια σειρά από ενδιάµε-σες λίµνες24, καταλήγει στον λιµένα Σουέζπου βρίσκεται στο µυχό του οµώνυµουκόλπου της Ερυθράς25. Εκτός από το λιµέ-να Σουέζ (βλ. σχήµα 4), ξεχωρίζουν οι:• Πορτ Σάϊντ (Port Said): Είναι η βόρεια εί-

σοδος-έξοδος της διώρυγας στη Μεσό-γειο θάλασσα. Τελευταία, η σηµασία τηςέχει αυξηθεί µετά από τον προσδιορι-σµό της σε ζώνη αφορολόγητων αγα-θών.

• Ισµαηλία (Ismailla): Βρίσκεται σχεδόνστο µέσον της διώρυγας στη σχηµατιζό-µενη λίµνη Τσιµάχ, όπου και αντιπαρέρ-χονται οι νηοποµπές26.

Στην συνέχεια και µε την βοήθεια τουσχήµατος 5 παρατίθενται οι απαραίτητεςναυτικές πληροφορίες για την διώρυγα:• Γενικό µήκος: 192 χλµ. • Από το λιµένα El Ballah στην Ismailla: 78

χλµ. • Από Ismailla στο λιµένα Taufiq: 84 χλµ.• Από το σηµαντήρα στενών διόδων στο

φάρο: 22.5 χλµ. • Εύρος σε στάθµη ύδατος: 300 µ. • Πλάτος µεταξύ των σηµαντήρων: 180 µ. • Μέγιστη επιτρεπόµενη έλξη των σκα-

φών: 53 ft. • Βάθος του καναλιού: 20/22,5 µ. • ∆ιατοµική περιοχή: 4500/4800 τετρ. µέ-

τρο.• Η πλοήγηση είναι υποχρεωτική για όλα

τα σκάφη άνω των 300 τόνων.

Σχήµα 4: O λιµένας του Σουέζ

Σχήµα 5: Γεωγραφία της περιοχής

24 Μαντζάλα, Τισµέ και Πικρές.25 Τα πλοία καταβάλλουν το τέλος που προβλέπεται ανάλογα µε το εκτόπισµα τους και το φορτίο

τους, µόλις εισέλθουν στη διώρυγα και αναλαµβάνονται από κατάλληλους πλοηγούς.26 Κοµβόι των πλοίων ανόδου και καθόδου. Περισσότερα στοιχεία για το αντικείµενο της νηοποµπής

παρέχονται λίγο παρακάτω, όπου επεξηγείται αναλυτικά ο τρόπος λειτουργίας της διώρυγας.


• Όρια ταχύτητας: 8 κόµβοι-10 κόµβοι,ανάλογα µε τον τύπο σκαφών και τηχωρητικότητα του σκάφους.

• Ο µέσος χρόνος διέλευσης είναι 14ώρες.

Το Suez Canal Authority (SCA), είναι η αρ-µόδια αρχή (∆ιοίκηση) που ρυθµίζει τη λει-τουργία της διώρυγας. Η καθηµερινή επί-βλεψη/διαχείριση του διαύλου είναι υποχρέ-ωση τόσο αυτής της αρχής, όσο και του Αι-γυπτιακού υπουργείου µεταφορών. Το νοµι-κό πλαίσιο που διέπει τις σχέσεις των δύοαυτών φορέων είναι πολυδαίδαλο και ταεπιµέρους καθήκοντα παραµένουν ακόµαασαφή σε πολλούς τοµείς27. Το ενδιαφέροντης Αιγυπτιακής κυβέρνησης για την αποδο-τικότητα της διώρυγας είναι έντονο, καθό-σον αποτελεί µια κύρια πηγή εσόδων για τηνοικονοµία της χώρας. Η επιβολή τελών στη

διώρυγα είναι η δεύτερη πηγή συναλλάγµα-τος µετά από τον τουρισµό στην Αίγυπτο28.Αξίζει να σηµειωθεί ότι περίπου το 7% τουπαγκόσµιου εµπορίου περνάει αυτή τη στιγ-µή από τη διώρυγα, κάτι που αποδίδει στηνχώρα ένα εξαιρετικά υψηλό ποσό από τέληδιέλευσης. Επισηµαίνεται ότι όσο µεγαλύτε-ρο είναι το σκάφος που χρησιµοποιεί τηδιώρυγα, τόσο περισσότερα χρήµατα κατα-βάλλονται ως τέλη, ενώ για παράδειγµα ταέσοδα από ένα µεγάλο supertanker ισοδυνα-µούν µε τα τέλη που καταβάλλουν άλλα δε-κατέσσερα µικρότερα σκάφη στην ουρά διέ-λευσης. Έτσι µε διάφορα προγράµµατα, τοSCA προγραµµατίζει (και υλοποιεί) ένα συ-νεχώς µεγαλύτερο και πλατύτερο κανάλι,καθώς τα σκάφη σε όλο τον κόσµο γίνονταιµεγαλύτερα, γρηγορότερα, φαρδύτερα καιµε µεγαλύτερο βύθισµα29.

27 Το SCA έχει κεντρικά γραφεία στην Ισµαηλία και στην περιοχή της λίµνης Timsah (στη µέση τουδιαύλου).

28 Πιο συγκεκριµένα, απέφερε για το έτος 2004 έσοδα ρεκόρ στη χώρα, ύψους 3,3 δισεκατοµµυρίωνδολαρίων. Τα επόµενα έτη τα έσοδα παρουσίασαν σαφής αυξητική τάση και κυµάνθηκαν για πα-ράδειγµα στον Νοέµβριο του 2006 σε 337,5 εκ. δολάρια των ΗΠΑ, δηλαδή σχεδόν 43 εκ. δολ. πε-ρισσότερα από τον αντίστοιχο µήνα του 2005. Αντίστοιχα, για τον ίδιο µήνα, τη διώρυγα διέπλευ-σαν 1.617 πλοία (έναντι 1.585 τον Οκτώβριο 2005), εκ των οποίων τα 303 ήταν πετρελαιοφόρα.Τους πρώτους ένδεκα µήνες του 2006 τα συνολικά έσοδα από τη διώρυγα του Σουέζ άγγιξαν τα3.471 εκ. δολάρια των ΗΠΑ, σηµειώνοντας αύξηση 9,9% σε σχέση µε την αντίστοιχη περίοδο του2005. Βλ. Περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, τεύχος 13, σελ. 28. Τα πλοία που διέρχονται από τη διώρυ-γα καταβάλουν στο αιγυπτιακό δηµόσιο τέλη διέλευσης (διόδια) κατά κόρο καθαρής χωρητικότη-τας (Gross Tonnage) ο οποίος υπολογίζεται µε βάση τη «χωρητικότητα διώρυγας του Σουέζ»(Suez Canal Tonnage). Επίσης τα πλοία υποβάλλονται σε υποχρεωτική πλοήγηση από την είσοδοµέχρι την έξοδό τους. Τα πλοία που διέρχονται σήµερα από τη διώρυγα είναι µέχρι 150.000 DWTφορτωµένα, αλλά και µεγαλύτερα εφόσον είναι δυνατή η µεθόδευση µε την χρήση των βοηθητι-κών αγωγών (βλ. παρακάτω) ή είναι κενά φορτίου, µε το επιτρεπτό βύθισµα. Η αρχή SCA παρά-γει τους διάφορους πίνακες που προσδιορίζουν τα φυσικά στοιχεία των πλοίων για να είναι δυνα-τή η διέλευση καθώς και την απαραίτητη οικονοµική επιβάρυνση, οι οποίοι υπόκεινται συχνά σεαλλαγές. Σε κάθε περίπτωση, µια επίσκεψη στο διαδικτυακό τόπο της αρχής θα επιλύσει τυχόναπορίες και θα µας παράσχει τα εν ισχύει µεγέθη και τιµές για την τρέχουσα περίοδο.

29 Η διοίκηση της διώρυγας, από την οποία το 2005 πέρασαν 18.000 πλοία, έχει δαπανήσει περί-που 800 εκατοµµύρια δολλάρια σε σχέδια επέκτασης από το 1980 ως σήµερα, προκειµένου ναανταποκριθεί στην αυξανόµενη κίνηση των πλοίων. Τα προγράµµατα κατά τη διάρκεια τωνετών έχουν αυξήσει τις διαστάσεις του καναλιού τόσο πολύ, που το 1989 το κανάλι ήταν 14 φο-ρές µεγαλύτερο από το αρχικό µέγεθος που χτίστηκε το κανάλι το 1869. Βλ. www.suezcanal.com,επισκεπτόµενο Απρίλιο 2008.


Το 2001 ένα φιλόδοξο πρόγραµµα ξεκί-νησε για την εκβάθυνση της διώρυγας έτσιώστε να εξυπηρετεί σκάφη µέχρι 210.000τόνων µε βύθισµα έως 19 µέτρων. Ακολού-θως η κατάσταση γίνεται ακόµα καλύτερη,καθώς το 2006 ανακοινώθηκε ο προγραµ-µατισµός της εκβάθυνση στα 22 µέτρα µέ-χρι το 2010. Η µεγάλη σπουδαιότητα τουΣουέζ για την ναυσιπλοΐα γίνεται άµεσααντιληπτή από το γεγονός σε αυτό το νέοβάθος, το 82% του στόλου δεξαµενοπλοίων(tankers) µπορεί να χρησιµοποιήσει τη διώ-ρυγα για συντόµευση της διαδροµής τουςκαθώς και το 99% όλων των άλλων τύπωνσκαφών. Στην πραγµατικότητα, το συντρι-πτικό σύνολο του παγκοσµίου στόλου θαείναι σε θέση να χρησιµοποιήσει το κανάλιµόλις επιτευχθεί ο νέος στόχος30. Η Αίγυ-πτος σχεδιάζει να επενδύσει τουλάχιστον 5δις. δολάρια το διάστηµα 2010-2015 προ-κειµένου να επεκτείνει τη διώρυγα του Σου-έζ, επιτρέποντας το απρόσκοπτο πέρα-σµα των σούπερ-τάνκερ31 και καθιστώ-ντας ταχύτερες τις µεταφορές πετρελαίουσε Ευρώπη και ΗΠΑ. Η διώρυγα θα διευ-ρυνθεί σε βάθος κατά 10 πόδια και σε πλά-τος κατά 17%, σε ένα µέσο όρο 365 µέτρων(1.198 ποδών), σύµφωνα µε δηλώσεις τουπροέδρου της ∆ιοίκησης της ∆ιώρυγας τουΣουέζ.

Οι παραπάνω βελτιώσεις, αποσκοπούνώστε το 2010 να είναι εφικτή η διέλευση καιτων εξαιρετικά µεγάλων δεξαµενοπλοίων.Προς το παρόν, κάποια πλοία που ξεπερ-νούν κατά λίγο µόνο τις επιτρεπόµενες δια-στάσεις της διώρυγας, µπορούν να απαλ-λάξουν µέρος του φορτίου τους στην είσο-δο του καναλιού για να το ξαναφορτώσουνστην άλλη πλευρά, όπου µεταφέρεται κα-τά µήκος του τόπου από ειδικές σωληνώ-σεις32 που λέγονται και διάδροµοι(corridors). Το SOUEZMAX είναι όρος ναυ-πηγικής για τα µεγαλύτερα σκάφη που εί-ναι ικανά να περάσουν µέσα από το κανάλιτου Σουέζ φορτωµένα πλήρως, και σχεδόναποκλειστικά αναφέρεται στα δεξαµενό-πλοια (tankers)33. ∆εδοµένου ότι το πλάτοςτης διώρυγας είναι πολύ µεγαλύτερο απόόλους του τύπους των πλοίων, ο µόνος σο-βαρός περιοριστικός παράγοντας είναι τοµέγιστο βάθος κάτω από την ίσαλο επιφά-νεια34, ενώ υπάρχει ένα ανώτερο όριουπερκατασκευής 68 µέτρων πάνω από τηγέφυρα για τα πλοία που διασχίζουν τοΣουέζ35.

Στην συνέχεια, θα παρουσιαστεί ένα κα-θοριστικής σηµασίας θέµα για την οµαλήλειτουργία της διώρυγας, το θέµα της συ-νοδείας ή νηοποµπής (convoys) των πλοί-ων. Όπως είναι εύλογο, τα διάφορα σκάφη

30 Μόνο εκείνα τα πετρελαιοφόρα που ταξινοµούνται ως πάρα πολύ µεγάλα και δεν µπορούν ναδουν το τόξο τους (ορατή διεύθυνση από τη γέφυρα του πλοίου ως την στείρα), δεν θα έχουν τηδυνατότητα να διασχίσουν τη διώρυγα.

31 Αυτή τη στιγµή αδειάζουν το φορτίο τους σε αγωγό σύνδεσης παράλληλα µε την διώρυγα για ναµειώσουν βύθισµα.

32 www.lethsuez.com, επισκεπτόµενο Ιανουάριο 2008.33 Η µεταφορική ικανότητα του τύπου αυτή κυµαίνεται µεταξύ 120.000-200.000 DWT και οι δια-

στάσεις τύπου SOUEZMAX εφαρµόζονται σε τύπους φορτηγών πλοίων όπως Container Shipsκαι General Cargo Ships.

34 Υπάρχει επίσης ένας περιορισµός πλάτους 70.1 µέτρων, αλλά ελάχιστα σκάφη υπερβαίνουν αυ-τό το µέγεθος και αποκλείονται από το Σουέζ λόγω διαστάσεων.

35 Ευνόητο είναι ότι τα δεξαµενόπλοια άνω των 150.000 DWT έµφορτα καθώς και εκείνα µε µεγα-λύτερη χωρητικότητα µέχρι την ολοκλήρωση των νέων έργων εκβάθυνσης θα παραπλέουν τοΑκρωτήριο της Καλής Ελπίδος επιβαρυνόµενα σηµαντικά τη µεγάλη διαφορά απόστασης.


δεν µπορούν ακριβώς να εµφανιστούν στηνείσοδο καναλιών, να πληρώσουν τα τέλη σεένα άτοµο στο θάλαµο ελέγχου στην είσοδοκαι έπειτα να διασχίσουν την διώρυγα ανε-νόχλητα, µια συνήθης πρακτική στα διόδιατων οδικών µεταφορών. Για να είναι απο-τελεσµατικός ο έλεγχος της θαλάσσιας κυ-κλοφορίας και για την αποφυγή κάθε δυσά-ρεστου συµβάντος, µια πλειάδα από ηλε-κτρονικές ευκολίες είναι τοποθετηµένεςστην ξηρά, κατά µήκος της διαδροµής36.Ταυτόχρονα, υπάρχει ένα πολύπλοκο γρα-φειοκρατικό σύστηµα υπό την SCA37 πουσυλλέγουν και συντονίζουν µια σειρά απότυποποιηµένες αναφορές προκειµένου ναεπιτευχθεί η ρύθµιση των συνοδειών καιαυτοί πρέπει να δράσουν αυστηρά καιεγκαίρως εάν επιθυµήσει το πλοίο να πλεύ-σει άµεσα και χωρίς προβλήµατα. Για νακρατηθεί µια θέση για µια άφιξη του σκά-φους στους χρόνους συνοδειών, πρέπει νασταλεί ειδοποίηση 5 ηµέρες πριν.

Η ναυσιπλοΐα στο κανάλι του Σουέζ εί-ναι εικοσιτετράωρη και υπάρχουν τρεις συ-νοδείες που περνούν καθηµερινά. Υπάρχειη κατευθυνόµενη νότια (από το λιµέναΠόρτ Σάϊντ-SB) που αποτελείται από δύοσυνοδείες µετάβασης, και η κατευθυνόµενηβόρεια (από το λιµένα Σουέζ-NB) η οποίαείναι µόνο µία µετάβαση συνοδείας. Στο ση-µείο αυτό είναι σωστό να τονίσουµε πωςγια όλες τις συνοδείες υπάρχει συγκεκριµέ-νο ωράριο συγχρονισµού, φόρτωσης και

άφιξης των πλοίων της συνοδείας. Συνή-θως, το ελάχιστο χρονικό διάστηµα πουεπιβάλλεται στο κάθε πλοίο να φθάσει στηδιώρυγα είναι τέσσερις ώρες πριν από τοχρόνο αναχώρησης της συνοδείας του.

Χαρακτηριστικά, για ένα µεγάλο πετρε-λαιοφόρο πλοίο και γενικότερα για µεταφο-ρά χύδην φορτίου ή για µια µετάβαση σκα-φών επικίνδυνου φορτίου κατευθυνόµενηνότια, η ταχύτητα που διατηρείται είναιγύρω στους 10 κόµβους. Κατευθυνόµεναβόρεια τα φορτωµένα πετρελαιοφόρα, οιµεταφορές χύδην φορτίου και τα επικίνδυ-να σκάφη φορτίου χηµικών (LPG και LNG)περιορίζονται στο να διέλθουν µε µια πιοαργή ταχύτητα, συνήθως στους 8-9 κόµ-βους. Μόλις έχει το SCA έναν συγκεκριµένοχρόνο άφιξης σκαφών, στέλνει τις λεπτο-µέρειες και τα στοιχεία για την θέση στησυνοδεία, τα οποία θα διανεµηθούν στοπλοίο. Τα γρηγορότερα και µε µεγαλύτερηάνεση χειρισµών θα τοποθετηθούν στο µέ-τωπο της συνοδείας, ενώ τα σκάφη µε ταπιο επικίνδυνα φορτία τοποθετούνται κα-τά την διέλευσή τους στο οπίσθιο τµήµαπροκειµένου να είναι λιγότερο εκτεθειµένα.Τα στοιχεία που µεταβιβάζονται στα πλοίαείναι38:• Μια θέση (αριθµός) στην νηοποµπή• Έναν αρχικό χρόνο εκκίνησης/συνένω-

σης• Τα στοιχεία του πιλότου.

Συνοψίζοντας, από το λιµένα του Πόρτ

36 Για λεπτοµέρειες σχετικά µε τις αντίστοιχες πρακτικές βλ. Σιούσιουρας Π. και ∆αλακλής ∆.,(2007), σελ. 7. Μεγάλη ανάλυση για τις ηλεκτρονικές ευκολίες που επιτρέπουν την ρύθµιση/έλεγ-χο της κίνησης των πλοίων από σταθµούς ξηράς παρουσιάζονται στα Πουλιέζος ∆. (2004) καιΠαλληκάρης Α. Η., (2004).

37 Σταθµοί ελέγχου της Αιγυπτιακής αρχής σε συνεργασία µε δίκτυο αντιπροσωπειών και κυβερνη-τικών οργανισµών.

38 Επίσης θα περιλαµβάνονται λεπτοµέρειες για τον λεµβούχο που προσεγγίσει για την επιβίβασητου πιλότου, καθώς και την τοποθέτηση βοηθητικού προβολέα φωτισµού-καθοδήγησης και τηνσυνοδεία ρυµουλκού εφόσον απαιτείται. Ένας ιδιαίτερης σηµασίας χαρακτηριστικό που επηρεά-ζει σηµαντικά τα τέλη διέλευσης είναι κατά πόσον η ταχύτητα του σκάφους µας συµβαδίζει µετην (µέση) ταχύτητα που κινείται η νηοποµπή στην οποία έχει κατανεµηθεί.


Σάϊντ, η διώρυγα επεκτείνεται νότια σε µιανοητή κάθετη γραµµή µέχρις ότου φθάνειστην κορυφή της Ερυθράς θάλασσας καιστο επίσηµο τέλος της ζώνης των κανα-λιών του λιµένα Σουέζ. Το κανάλι διαπερνάτην έρηµο µέσω της ανατολικής άκρης τηςπεριοχής της λίµνης Manzala, πέρα από τακόκκινα χώµατα του ισθµού για να φθάσειστο µεσαίο σηµείο στη βόρεια άκρη της λί-µνης Timsah. Η κάθοδος αυτή περνά µέσωτης λίµνης Timsah όπου συναντάµε την µε-γάλη κωµόπολη Iσµαηλία, κατόπιν επάνω,µέσω των µεγάλων και µικρών λιµνών (τώ-ρα πλέον είναι µια ενιαία λίµνη) και προς τανότια πάλι µετά από την πόλη Σουέζ για ναφθάσει στον κόλπο Σουέζ στο λιµέναTaufiq. Το µεγαλύτερο µέρος του διαύλουείναι ενιαία πάροδος, µε ένα µέγιστο πλά-τος 365 µέτρων ή µεταξύ των φάρων/ση-µαντήρων που χαρακτηρίζουν την ασφαλήναυσιπλοΐα µόνο 205 µέτρων. Το συνολικόσυνδυασµένο µήκος του καναλιού όπου τασκάφη µπορούν να περάσουν από τις αντί-θετες κατευθύνσεις είναι 68χλµ., όπουισχύουν οι κλασσικές προβλέψεις για τηνασφαλή εκτέλεση της ναυσιπλοΐας39.

Β. Η ∆ιώρυγα του Παναµά

Η διώρυγα του Παναµά είναι η δεύτερησε ναυτιλιακή σπουδαιότητα, από τηνάποψη των θαλασσίων µεταφορών, στονκόσµο µετά τη διώρυγα που εξετάσαµεστην ακριβώς προηγούµενη παράγραφο.Στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριµέ-να το έτος 1903 διεκδίκησε την αυτονοµίατου και τελικά αποσπάστηκε ένα κοµµάτιτης Κολοµβίας, χώρα που είχε ιδρυθεί απότον απελευθερωτή της λατινικής ΑµερικήςSimon Bolivar. Το νέο κρατίδιο αµέσως ανα-γνωρίστηκε από τις ΗΠΑ ως ανεξάρτητο µε

το όνοµα Παναµάς. Ως αντάλλαγµα καιπροφανώς στο πλαίσιο προϋπάρχοντοςσχεδίου η κυβέρνηση του νεοσύστατουκράτους ανέθεσε στις ΗΠΑ να κατασκευά-σουν και εκµεταλλευτούν µία διώρυγα πουθα ένωνε τον Ατλαντικό µε τον ΕιρηνικόΩκεανό, διαπερνώντας τη χώρα. Ο Πανα-µάς είναι η νοτιότερη χώρα της ΚεντρικήςΑµερικής. Είναι µία µακρόστενη χώρα σεσχήµα του γράµµατος της αγγλικής αλφα-βήτου «S» και συνορεύει δυτικά µε την Κό-στα Ρίκα, ανατολικά µε την Κολοµβία, βό-ρεια βρέχεται από 1160χµ. ακτής της Κα-ραϊβικής θάλασσας (Ατλαντικός) και νότιααπό την ακτή του Ειρηνικού ωκεανού40.

Η ιδέα ενός θαλασσίου διαδρόµου µετα-ξύ Βόρειας και Νότιας Αµερικής είναι παλιό-τερη και από τα ίδια τους τα ονόµατα. ΟΚολόµβος µάταια έψαξε για ένα πέρασµαµέσα από τη στεριά που θα τον οδηγούσεστις Ινδίες και από τότε πολλοί ναυτικοί,επανειληµµένα, έκαναν το ίδιο. Η ιστορίατης διέλευσης του Παναµά µπορεί να θεω-ρηθεί ότι αρχίζει τον 16ο αιώνα µε τονΙσπανό τυχοδιώκτη Vasco Nunes de Balboa,ο οποίος το έτος 1513 άφησε στην ανατο-λική ακτή τα πλοία και τους συναδέλφουςτου και προχώρησε στη ζούγκλα της άγνω-στης χώρας για να βρει κάποια «ινδική πό-λη». Μετά από εξοντωτικό ταξίδι έφτασε

39 Επισηµαίνεται ότι οι κατευθυνόµενες νότια νηοποµπές συνοδείες είναι αρµόδιες για να επιτρέ-ψουν την διέλευση των νηοποµπών που κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση.

40 Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια ΤΟΜΗ.

Σχήµα 6: H διώρυγα του Παναµά


σε ένα ύψωµα της δυτικής ακτής και είδεµπροστά του µια τεράστια θαλάσσια επι-φάνεια41. Το έτος 1523, όταν είχαν πλέονσυνειδητοποιήσει οι πάντες ότι είχε ανακα-λυφθεί µια νέα ήπειρος πολύ µακριά απότις Ινδίες, διατύπωσε ο Ισπανός βασιλιάςΚάρολος Ε’ (1500-1558) την ιδέα να κατα-σκευαστεί στη στενή λουρίδα του σηµερι-νού Παναµά µια διώρυγα µεταξύ Ατλαντι-κού και Ειρηνικού Ωκεανού. Αν και έγιναντεχνικές µελέτες για την υλοποίηση αυτήςτης ιδέας, δεν ευοδώθηκαν οι προσπάθειες,τόσο λόγω τεχνικών προβληµάτων, όσο καιλόγω περιορισµένων εµπορικών κινήσεωνστην περιοχή.

Έκτοτε και µέχρι το 19ο αιώνα υπήρξανεπανειληµµένα ιδέες για ένα αντίστοιχο κα-νάλι, αλλά αυτές φάνηκε να αποκτούν πι-θανότητες υλοποίησης, µόνο όταν ανακα-λύφθηκαν στη δεκαετία του 1840 τα κοιτά-σµατα χρυσού στην Καλιφόρνια και η σύν-δεση ανατολικής και δυτικής ακτής τωνΗΠΑ µέσω της ίδιας της χώρας ήταν τότειδιαίτερα επισφαλείς (συγκρούσεις µεΙνδιάνους, περιορισµένο οδικό δίκτυο κλπ.)

Τελική ώθηση για την υλοποίηση αυτού τουτεχνικού έργου έδωσε η κατασκευή και λει-τουργία της διώρυγας του Σουέζ. Το 1876συγκροτήθηκε µια γαλλική εταιρία που είχεεπικεφαλής τον ίδιο τον Λεσέψ, ο οποίος εί-χε µελετήσει και κατασκευάσει τη διώρυγατου Σουέζ42. Αυτή την φορά όµως, αποδεί-χθηκε τελικά ότι οι εργασίες σε µια στεγνήκαι επίπεδη έρηµο, όπως αυτή στην Αίγυ-πτο, ήταν πολύ καλύτερο πεδίο εργασιώναπό το ανώµαλο και ελώδες έδαφος στηζούγκλα του Παναµά.

Η επιτυχία του στο Σουέζ τον έκανευπερβολικά σίγουρο, ότι µια διώρυγα στονΠαναµά δεν θα είχε καµιά διαφορά, οδηγώ-ντας την όλη προσπάθεια σε αδιέξοδο43.Τα υπολείµµατα της εταιρίας που κατα-σκεύαζε τη διώρυγα («∆ιεθνή Εταιρεία τηςΩκεάνιας ∆ιώρυγας») αγοράστηκαν γιασχετικά µικρό ποσόν από την κυβέρνησητων ΗΠΑ, η οποία µέχρι τότε δεν είχε πα-ρουσιάσει ικανοποιητικά σχέδια για τηνυλοποίηση αυτού του έργου44. Τελικά συµ-φώνησαν οι κυβερνήσεις ΗΠΑ και Κολοµ-

41 Είχε ανακαλύψει ως πρώτος Ευρωπαίος τον Ειρηνικό Ωκεανό και δεν το κατάλαβε, γιατί ήταν πε-πεισµένος ότι ο Κολόµβος είχε αποβιβαστεί το 1492 στη δυτική πλευρά των Ινδιών.

42 έτος 1878 έλαβε η εταιρία του την άδεια για έναρξη εργασιών από την κυβέρνηση της Κολοµβίαςκαι στο χρονικό διάστηµα 1881-1889 εκτελέστηκαν έργα διανοίξεως. Προγραµµατισµένη ήτανµια διώρυγα µήκους περί τα 73 χλµ., αλλά οι κακές συνθήκες εργασίας στις ελώδεις περιοχές καιη κακή χρηµατοδότηση του έργου δυσκόλευαν πολύ την πρόοδο των εργασιών. Ο κακός προ-γραµµατισµός, τα πολλαπλά τεχνικά προβλήµατα και η ελλιπής µελέτη του υπεδάφους, αλλάκαι τα συνεχή σκάνδαλα διαφθοράς οδήγησαν το έτος 1890 στη διακοπή των εργασιών, όταν εί-χε κατασκευαστεί µόλις το ένα έκτο του συνολικού µήκους.

43 Η επιµονή του για ένα κανάλι στο επίπεδο της θάλασσας, όπως είχε κάνει στο Σουέζ, σε αντιδια-στολή µε ένα κανάλι που συµπληρώνεται µε υδατοφράγµατα και δεξαµενές ήταν ο βασικός λό-γος που τα έργα δεν προχωρούσαν µε ικανοποιητικό ρυθµό και διαρκώς νέα κεφάλαια ήταναπαραίτητα για την συνέχισή τους µέχρι που εξαντλήθηκε η υποµονή των πιστωτών της εται-ρείας, ενώ η τελευταία τεχνολογική προσέγγιση αποδείχθηκε φτηνότερη και πιο ανθεκτική ακό-µη και από τις εκθέσεις σε κακοκαιρία.

44 Σηµαντικό εµπόδιο στη συµµετοχή των ΗΠΑ ήταν µέχρι τότε ο ανταγωνισµός από πλευράς εν-διαφεροµένων για ένα άλλο σχέδιο για τη δηµιουργία διώρυγας στη Νικαράγουα. Για περισσότε-ρε λεπτοµέρειες βλ Bennett I., (1915), Cameron I., (1971), Chidsey D., (1970) και McCullough D.,(1977). Την συγκεκριµένη χρονική περίοδο, ένα κανάλι στον λατινοαµερικανικό ισθµό ήταν κυ-ρίαρχη στις ΗΠΑ. Το 1887, η κυβέρνηση έστειλε ένα σύνταγµα υπό τον υπολοχαγό Menocal για


βίας για τη συνέχιση των έργων του Λεσέψ.Όταν όµως το 1903 έφτασε η εποχή ναυπογραφούν οι συµφωνίες, η κυβέρνησητης Κολοµβίας υπαναχώρησε, οπότε η κυ-βέρνηση των ΗΠΑ µεθόδευσε την πραξικο-πηµατική απόσπαση του σηµερινού Πανα-µά από την Κολοµβία και την ανακήρυξήτου ως ανεξάρτητο κράτος.

Το 190446 η αµερικανική κυβέρνηση αγο-ράζει τελικά από τον Παναµά τα δικαιώµα-τα πάνω στη διώρυγα, την αποπερατώνεικαι την παραδίδει στη διεθνή ναυσιπλοΐαστις 15 Αυγούστου του 1914 (βλ. σχήµα 7).

Θα πρέπει να τονιστεί ότι παρόλη την Αµε-ρικάνικη µεθοδικότητα και τις καλύτερεςπλέον δυνατότητες σε εξοπλισµό σε σχέσηµε την προηγούµενη Γαλλική προσπάθεια,το 1908, έπρεπε να γίνουν αλλαγές στοσχέδιο του καναλιού λόγω απρόβλεπτωνπροβληµάτων. Το πλάτος του καναλιούαυξήθηκε σε 300 πόδια (από 200 πόδια),και το µέγεθος των φραγµάτων που χρησι-µοποιούνταν αυξήθηκε κατά 15 πόδια(από 95 σε 110 πόδια). Λόγω µιας απειλήςβούρκου από την πλευρά του Ειρηνικού,ένας κυµατοθραύστης - ο κυµατοθραύστηςτων νησιών Naos - χτίστηκε χρησιµοποιώ-ντας το ανασκαµµένο χώµα από το κανάλι.Επίσης δηµιουργήθηκε µε το πρόσθετο χώ-µα στρατιωτικό απόθεµα στην πλευρά τουΕιρηνικού, αλλά το περισσότερο εναποτέ-θηκε στη ζούγκλα οπουδήποτε µπορούσαννα τοποθετηθούν σιδηροδροµικές ράγες.Τα φράγµατα του Ειρηνικού µετακινήθηκανπρος την ενδοχώρα, πρώτον λόγω στρα-τιωτικής στρατηγικής, δυσκολότερο ναχτυπηθούν από το νερό, και δεύτερον λό-γω ανάγκης - τα στηρίγµατα είχαν αρχίσεινα βουλιάζουν στην αρχική θέση.

Η διώρυγα βρισκόταν µέχρι το 2000 κά-

να ερευνήσει τη Νικαράγουα για την κατάλληλη περιοχή για το χτίσιµο των αντιστοίχων κανα-λιών. Το 1889, το Κογκρέσο ναύλωσε την Maritime Canal Co, που διευθύνονταν από τον εκατοµ-µυριούχο J.P. Morgan για να χτίσει ένα κανάλι είτε στη Νικαράγουα είτε τον Παναµά. Μετά απόσυζητήσεις, η διαδροµή της Νικαράγουας επιλέχτηκε, και η κατασκευή άρχισε, αλλά το 1893, ένακύµα πανικού στην Αµερική προκάλεσε απώλεια κεφαλαίων στην εταιρεία που είχε αναλάβει τιςεργασίες και τη διακοπή των ανασκαφών. Το 1897, το Κογκρέσο διόρισε την Επιτροπή διερεύνη-σης καναλιών, η οποία σύστησε αµέσως τη νικαραγουανή διαδροµή. Το 1899, η δεύτερη Επιτρο-πή καναλιών ακολούθησε ακριβώς το ίδιο µονοπάτι. Ο Πρόεδρος McKinley πιθανώς θα είχεεγκρίνει έναν λογαριασµό που συστήθηκε από το γερουσιαστή Morgan και εξασφάλιζε τα κεφά-λαια για ένα νικαραγουανό κανάλι, αν δεν είχε δολοφονηθεί στις 6 Σεπτεµβρίου του1901. Tα τελι-κά εγκαίνια του έργου από τον Πρόεδρο Theodore Roosevelt σηµειώθηκαν σε µια περίοδο που οισχέσεις µε την Κολοµβία ήταν τεταµένες, και η καινούργια Αµερικανική φιλία µε ένα ολοκαίνουρ-γιο έθνος -τη ∆ηµοκρατία του Παναµά- ξεκινούσε.

45 www.panamamuseum.com, επισκεπτόµενο Απρίλιο 2008.46 Αµέσως σχεδόν άρχισαν οι εργασίες κατασκευής που κράτησαν περίπου 11 χρόνια και το έτος

1914 πέρασε από το κανάλι το πρώτο πλοίο. Όµως η επίσηµη έναρξη λειτουργίας πραγµατο-ποιήθηκες έξι χρόνια αργότερα.

Σχήµα 7: Aµερικάνοι ναύτες επισκέπτονται τουδατόφραγµα στην λίµνη Γκατούν 45


τω απ’ την οικονοµική εκµετάλλευση τωνΗΠΑ, ενώ πλέον έχει περάσει στην πλήρηκυριαρχία της Κυβέρνησης του Παναµά.Στις αρχές του 21ου αιώνα απασχολού-νταν στη ζώνη της διώρυγας περί τους8.000 ανθρώπους. Από την αρχή (επίση-µης) λειτουργίας της διώρυγας του Παναµάτο έτος 1920, µέχρι το έτος 2005, πέρασαναπό αυτό το υδάτινο διάδροµο σχεδόν900.000 πλοία. Αυτός ο ρυθµός διελεύσεωναναµένεται να αυξηθεί στο βαθµό που αυ-ξάνεται το εµπόριο της ανατολικής πλευ-ράς των ΗΠΑ µε την Κίνα, την Ιαπωνία καιτις λοιπές χώρες της ανατολικής Ασίας. Γι’αυτό µελετώνται σχέδια για µία νέα διώρυ-γα ή για βελτίωση των εγκαταστάσεωνπου λειτουργούν τώρα. Η διαµόρφωση καιο προσανατολισµός της στενής λουρίδαςγης που αποτελεί το κράτος του Παναµάοδηγεί στην αξιοπερίεργη κατάσταση, το«ανατολικό» άκρο της διώρυγας στον Ατλα-ντικό να βρίσκεται δυτικότερα από το «δυ-τικό» άκρο της στον Ειρηνικό. Έτσι, έναπλοίο που έρχεται από τον Ατλαντικό, πλέ-ει πάνω στη διώρυγα ανατολικά για να κα-ταλήξει στον Ειρηνικό και αντίστροφα48.

Πολύ λίγες ανθρώπινες προσπάθειες εί-ναι αποδεκτό ότι άλλαξαν το πρόσωποτου πλανήτη στον οποίο ζούµε, όσο η επι-τυχηµένη ολοκλήρωση της σύνδεσης δύοωκεανών µε την διώρυγα του Παναµά απότις ΗΠΑ. Το µήκος της διαδροµής για τηνέξοδο από τον έναν ωκεανό στον άλλο

φτάνει τα 813 χιλιόµετρα µε την βοήθειαθαλασσίων κόλπων και εκβολών ποταµών,ενώ η διώρυγα παρουσιάζει αρκετές ιδιο-µορφίες στην κατασκευή της. Οι ιδιοµορ-φίες αυτές επιβλήθηκαν από τη διαφοράτης στάθµης που υπάρχει ανάµεσα στουςδύο ωκεανούς και από την ιδιοµορφία τουεδάφους49. Η διώρυγα του Παναµά είναιένας συνδυασµός εκµετάλλευσης της φυσι-κής γεωγραφίας (ποτάµια-λίµνες) µε έναεκτεταµένο σύστηµα δεξαµενών που λει-τουργούν µε τον τρόπο που παρουσιάζε-ται στο σχήµα 8.

Ακολουθεί η περιγραφή της κίνησης τωνπλοίων κατά µήκος της ίδιας διαδροµής. Ταπλοία περνούν από τον όρµο Λιµόν σε έναεκβαθυµένο κανάλι µε µήκος 7 µίλια, συνε-χίζουν µε ένα τεχνητό κανάλι στον Ισθµότου Παναµά µέχρι την επίσης τεχνητή λί-µνη Γκατούν. Στο σηµείο αυτό, µε την βοή-θεια µίας σειράς από κινητά φράγµατα(υδατοφράκτες και δεξαµενές) το πλοίοανέρχεται γύρω στα 26 µέτρα, στο ύψοςτης στάθµης της λίµνης. Στη συνέχεια κινεί-

47 Βρεττός Θ. Ε. και Αγαλιανού-Βρεττού Α., (1993), σελ. 102. Το τοπωνύµια που επεξηγούν το σχή-µα ακολουθούν: 1. Κόλπος του Παναµά (Ειρηνικός ωκεανός) - 2. Θαλάσσιο Επίπεδο Τµήµα - 3.∆ύο υδατοφράκτες - 4. Λίµνη Μιραφλόρε - 5. Υδατοφράκτης Πέντρο Μιγκέλ - 6. Λόφος Κουλέ-µπρα - 7. Λίµνη Γκατούν - 8. Τρείς υδατοφράκτες - 9. Θαλάσσιο επίπεδο τµήµα - 10. Καραϊβικήθάλασσα (Ατλαντικός ωκεανός). Βλ. σχήµατα 10 και 11.

48 http://sfrang.com/historia/selida624.htm, επισκεπτόµενο Απρίλιο 2008.49 Σε άλλα σηµεία ηφαιστειώδης και εξαιρετικά δύσκολο να τρυπηθεί και σε αρκετά λασπώδης που

έχει τη συνεχή τάση για κατακρηµνίσεις. Ακόµα και σήµερα οι κατολισθήσεις ρίχνουν βράχια καισυντρίµµια στο κατώτατο σηµείο του καναλιού, και βυθοκόροι πρέπει να καθαρίζουν την πορείαδιελεύσεως.

Σχήµα 8: Σκαρίφηµα της διώρυγας Παναµά 47


ται νοτιοανατολικά προς τη Γκαµπόα, ξα-ναµπαίνει σε τεχνητό κανάλι µήκους 8 µι-λίων, όπου κατεβαίνει ξανά στο επίπεδοτης θάλασσας και βγαίνει στον ωκεανό. Ηίδια η διώρυγα έχει σήµερα µήκος λίγο µε-γαλύτερο από 80 km και εξισορροπεί µια

ασήµαντη υψοµετρική διαφορά µεταξύ Ει-ρηνικού και Ατλαντικού Ωκεανού µόλις 24cm. Το συγκρότηµα των δεξαµενών έχειπλάτος 45 µ. και βάθος 11 µ. (βλ. σχήµα 9)

Πιο συγκεκριµένα, οι δεξαµενές αυτές γε-µίζουν και αδειάζουν πάντα από τον πυθ-µένα. Η διαδικασία είναι η παρακάτω:Όταν έρχεται ένα πλοίο, από την αντίθετηκατεύθυνση, η δεξαµενή είναι κλειστή απότην επάνω πόρτα, ενώ η κάτω είναι ανοι-χτή. Το καράβι µπαίνει και, αφού κλείσει ηπόρτα, αρχίζει να γεµίζει η δεξαµενή µε νε-ρό. Όσο πιο πολύ γεµίζει, τόσο πιο ψηλάανεβαίνει το καράβι µέχρι που να φτάσει ηεπιφάνεια που έχει το νερό στο πάνω µέ-ρος του φράγµατος. Τότε η πόρτα ανοίγεικαι το καράβι µπορεί να συνεχίσει το δρόµοτου. Στην περίπτωση που το καράβι κατε-βαίνει προς τα κάτω η διαδικασία είναιαντίθετη51. Η διώρυγα συνολικά έχει µήκος81 χλµ., ελάχιστο πλάτος 91 µ. και µικρότε-ρο βάθος 12,5 µ. Η δυναµικότητα διέλευσης

Σχήµα 9: ∆ιαπλούς της διώρυγας του Παναµά

Σχήµα 10: Eλκτικές µηχανές για την προώθησητων πλοίων στις δεξαµενές 50

50 http://sfrang.com/historia/graphics/site3/panama.htm 51 http://www.live-pedia.gr (∆ιώρυγα), επισκεπτόµενο Απρίλιο 2008.


είναι στα 50 πλοία ηµερησίως. Τα πλοία κα-ταβάλουν τέλη (δικαιώµατα) βάσει της χω-ρητικότητας που έχουν (Panama canaltonnage).Η διέλευση της διώρυγας διαρκείµε κανονικές συνθήκες 8-10 ώρες και για τοσκοπό αυτό σύρονται τα πλοία από οδο-ντωτούς σιδηροδρόµους -όπως παρουσιά-ζεται στο σχήµα 10- εκατέρωθεν του κανα-λιού52 και παρατηρείται κίνηση όλων τωντύπων πλοίων.

Τα πλοία που διέρχονται από αυτή γιανα µεταβούν από τις ανατολικές στις δυτι-κές ακτές της Αµερικανικής ηπείρου συντο-µεύουν το ταξίδι τους, κατά 8.000 περίπουναυτικά µίλια, σε σχέση µε την απόστασηπου θα έπρεπε να διανύσουν εάν έκαναντον περίπλου του ακρωτηρίου Χορν. Μετην κατασκευή αυτής της διώρυγας καταρ-γήθηκε µια διαδροµή 26.000 km γύρω απότη Ν. Αµερική και µίκρυνε τη θαλάσσια δια-δροµή από τη Νέα Υόρκη στο Σαν Φρανσί-σκο στα 10.000 km. Το εσωτερικό της χώ-ρας βρίσκεται όµως περί τα 26 µέτρα υψη-λότερα από τη στάθµη της θάλασσας καιαυτή η διαφορά εξισορροπείται µε 3 δεξα-µενές. Το µέγιστο επιτρεπτό βύθισµα τωνπλοίων που διέρχονται από τη διώρυγα εί-ναι 12 µέτρα. Επειδή δε µε τη σταδιακή µε-γέθυνση των σκαφών, ένα µεγάλο µέροςαπό αυτά δεν µπορεί να εισέλθει στις δεξα-µενές της διώρυγας, κατασκευάζονται ειδι-κά στενά σκάφη (Panamax ή PanMax), κυ-ρίως για µεταφορά εµπορευµατοκιβωτίων(containers) µε µοναδικό προορισµό την

διεκπεραίωση του εµπορίου µέσω της διώ-ρυγας του Παναµά.

Η διώρυγα του Παναµά χρησιµοποιείταισχεδόν σε όλα τα υπερωκεάνια ταξίδια, εί-τε εµπορικά είτε ιδιωτικά. Η µόνη εξαίρεσηείναι τα σηµερινά supertankers πετρελαίου,τα οποία δεν σχεδιάστηκαν για να ταξιδέ-ψουν µέσω του καναλιού (και είναι σχεδόν50 πόδια πάρα πάνω για να χωρέσουν µέ-σα από τους υδατοφράχτες). Οι µεταφο-ρείς RORO, είναι µεταξύ των µεγαλύτερωνσκαφών που χρησιµοποιούν το κανάλι. Οιφόροι για το κανάλι αποφασίζονται απότις αρχές καναλιών του Παναµά και είναιβασισµένοι στον τύπο σκαφών, το µέγεθος,και τον τύπο φορτίου που µεταφέρεται53.Οι περισσότεροι άλλοι τύποι σκαφών πλη-ρώνουν φόρο ανά καθαρό τόνο, στονοποίο ένας “τόνος” είναι πραγµατικά έναςόγκος 100 κυβικών ποδιών (2,8m³ 1 κυβικόπόδι). Ο υπολογισµός της χωρητικότηταςγια τα εµπορικά σκάφη είναι αρκετά σύνθε-τος54. Όπως µε τα σκάφη εµπορευµατοκι-βωτίων, ένας µειωµένος φόρος χρεώνεταιγια τα σκάφη φορτίου “στο έρµα”. Τα µι-κρά σκάφη αξιολογούνται για το τέλος διέ-λευσης µε βάση το µήκος τους.

Το 1996 άρχισε ένα φιλόδοξο επενδυτι-κό πρόγραµµα εκσυγχρονισµού και βελτίω-σης της υποδοµής του καναλιού για να δια-σφαλιστεί η δυνατότητα του καναλιού ναεξυπηρετήσει την προσδοκώµενη αύξησητης κυκλοφορίας. Ο στόχος αυτού τουπρογράµµατος είναι να αναβαθµιστεί η

52 Η συνολική διέλευση µεταξύ των δύο ωκεανών διαρκεί 24-30 ώρες53 Για τα σκάφη εµπορευµατοκιβωτίων, ο φόρος αξιολογείται ανά TEU (ισοδύναµη µονάδα είκοσι-

ποδιών), ο οποίος είναι το µέγεθος ενός εµπορευµατοκιβωτίου που µετρά 20 Χ8 πόδια Χ 8,5 πό-δια (6 µ από 2,4 µ από 2,6 µ). Η εφαρµογή αυτού του φόρου ήταν 49 δολάρια ανά ΤΕU µέχρι πρό-σφατα και ανήλθε σε 54 δολάρια το 2007. Ένα πλοίο εµπορευµατοκιβωτίων τύπου Panamaxµπορούν να µεταφέρουν µέχρι 4.400 TEU. Ένας µειωµένος φόρος χρεώνεται για τα σκάφη εµπο-ρευµατοκιβωτίων “στο έρµα” δηλ. στον κενό χώρο, χωρίς το φορτίο ή τους επιβάτες.

54 Ενδεικτικά, το 2006, αυτός ο φόρος ήταν 2,96 δολάρια ανά τόνο για τους πρώτους 10.000 τό-νους, 2,90 δολάρια ανά τόνο για τους επόµενους 10.000 τόνους, και 2.85 για κάθε επιπλέον τόνο.


υποδοµή του έργου, να ενισχυθεί η ασφά-λεια και η προστασία των σκαφών και ναβελτιωθεί η εξυπηρέτηση πελατών. Η αρχήτων καναλιών είναι δεσµευµένη να βελτιώ-σει την ποιότητα και την αποτελεσµατικό-τητα των υπηρεσιών του µε την προσθήκηή την αναβάθµιση των συστηµάτων και τουεξοπλισµού. Οι κυριότερες βελτιώσεις πα-ρουσιάζονται ως κάτωθι: • ∆ιευρύνοντας το Gaillard Cut: Ένα πρό-

γραµµα διεύρυνσης υλοποιείται µε σκο-πό να ικανοποιήσει τις µελλοντικές κυ-κλοφοριακές απαιτήσεις και να επαυξή-σει την ασφάλεια της διπλής κατεύθυν-σης µετάβασης στο στενότερο πέρασµατου διαύλου55.

• Σταθµός πρόσδεσης Paraiso: Ως αποτέ-λεσµα του προγράµµατος διεύρυνσηςτου Gaillard Cut, αυτή η εγκατάστασηµετατοπίζεται στο Cucaracha Reach56.

• Βαθαίνοντας τη λίµνη Gatun: Όταν ολο-κληρωθεί, η εκβάθυνση θα παράσχει έναεπιπλέον µέτρο (3,29 πόδια) αποθηκευ-µένου νερού. Αυτό θα ελαχιστοποιήσειτην ανάγκη για τους περιορισµούς βυθί-σµατος και θα περιορίσει τη µελλοντικήαπαίτηση για πόσιµο νερό. Η προσδο-κώµενη ηµεροµηνία ολοκλήρωσης γιααυτό το πρόγραµµα είναι το 2010.

• Αυξάνοντας το µέγιστο βάθος διέλευσηςκατά ένα πόδι: Το πρόγραµµα αποτε-λείται από τη σφράγιση όλων των ση-µείων υπερχείλισης στα δωµάτια µηχα-

νών στο βόρειο άκρο του Miraflores καιτου υδατοφράχτη στο Pedro Miguel,προκειµένου να αυξηθεί το επίπεδο τηςλίµνης Miraflores κατά ένα πόδι. Αυτή ηαύξηση θα επιτρέψει στα σκάφη ναδιέρχονται µε πρόσθετο βύθισµα ενόςποδιού, το οποίο µπορεί να αντιπροσω-πεύσει το 2,5 τοις εκατό της επιπλέονικανότητας φόρτωσής του ή όσο 1.500επιπρόσθετοι τόνοι.

• Εκβάθυνση στις εισόδους του Ατλαντι-κού και του Ειρηνικού.

• Εκσυγχρονισµός/απόκτηση νέου εξοπλι-σµού, µηχανηµάτων και µηχανισµώνελέγχων.

Το συγκεκριµένο έργο ήταν, είναι και θαπαραµείνει το θαύµα της εφαρµοσµένηςµηχανικής ανάγλυφου του εδάφους του20ου αιώνα. Ποτέ πριν, ούτε µέχρι σήµεραοποιοδήποτε πρόγραµµα ολοκλήρωσετους άθλους της κυριαρχίας επί των φυσι-κών στοιχείων, µε την βοήθεια της εφαρµο-σµένης µηχανικής και του µελλοντικού προ-γραµµατισµού όπως έχει γίνει στον Πανα-µά. Μετά από σχεδόν 100 χρόνια συνεχούςυπηρεσίας, συνεχίζει να είναι τόσο χρήσιµοόσο και την πρώτη ηµέρα λειτουργίας του.Τέλος, στις 17 Φεβρουαρίου του 1998, στηνεπιχείρηση σιδηροδρόµων του Καναλιούτου Παναµά, µια κοινοπραξία µεταξύ τηςKansas City Southern, της U.S. Class IRailroad και της Mi-Jack Products, απονεµή-θηκε µια παραχώρηση 50 ετών για να ανοι-

55 Ως αποτέλεσµα της διεύρυνσης, µετά από τη σχετική δοκιµή, πολλοί από τους περιορισµούς στοπέρασµα, ιδιαίτερα εκείνοι που περιορίζουν τις κυκλοφοριακές ροές σε µια ενιαία κατεύθυνση,µπορούν να µειωθούν σηµαντικά. Εντούτοις, προκειµένου να αυξηθεί η ικανότητα διέλευσης τωνπλοίων µήκους 900 ποδιών ή περισσότερο, ένα πρόσθετο πρόγραµµα προωθήθηκε για να ισιώ-σει ορισµένες καµπύλες.

56 Ο σταθµός πρόσδεσης διαδραµατίζει έναν ενεργό ρόλο στις επιχειρήσεις των αρχών του καναλι-ού, χρησιµεύοντας ως µια περιοχή πρόσδεσης για τα σκάφη που αναγκάζονται να διακόψουν τηδιέλευση τους λόγω µηχανικών προβληµάτων. Εξυπηρετεί επίσης για να υπάρχει σωστή διάταξητων σκαφών κατά τη διάρκεια των παροδικών διακοπών λειτουργίας, ή των περιόδων µεγάληςκυκλοφορίας.


κοδοµήσει και να ενεργοποιήσει τη σιδηρο-δροµική σύνδεση µεταξύ των ακτών τηςχώρας, υιοθετώντας µια συµπληρωµατικήπροσέγγιση µε την λειτουργία της διώρυ-γας57. Με µια επένδυση $80 εκατοµµύριωνδολαρίων, ο αναζωογονηµένος σιδηρόδρο-µος παρέχει µια αποδοτική συνδυασµένησύνδεση µεταξύ των λιµανιών του Ειρηνι-

κού και του Ατλαντικού και συµπληρώνειτην υπάρχουσα κεντρική υποδοµή µεταφο-ρών που παρέχεται από το κανάλι, τη ζώ-νη ελευθέρων συναλλαγών στο Colon, τατερµατικά λιµένων, τις εθνικές οδούς καιτους αερολιµένες.

57 www.panarail.com, επισκεπτόµενο Απρίλιο 2008. Η απευθείας µεταφόρτωση µε το τραίνο θα εί-ναι η ελκυστικότερη στους µεταφορείς που δουλεύουν και στις δύο µεριές του καναλιού και θααποφορτίσει εν µέρει τη διώρυγα


Ο ∆ηµήτριος ∆αλακλής γεννήθηκεστην Αθήνα το 1969. Αποφοίτησετο 1992 από τη Σχολή Ναυτικών∆οκίµων και υπηρέτησε σε διάφο-ρες µονάδες του στόλου, µε επιστέ-

γασµα την εκτέλεση καθηκόντων Υπάρχου στηΦρεγάτα Υ∆ΡΑ την περίοδο 2004-2006 και Κυ-βερνήτου στην Κανονιοφόρο ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ τηνπερίοδο 2006-2008. Την τρέχουσα χρονική πε-ρίοδο είναι σπουδαστής στην Α∆ΙΣΠΟ. Είναιαπόφοιτος της Σ∆ΙΕΠΝ, ενώ κατέχει δύο µετα-πτυχιακές εξειδικεύσεις επιπέδου Μάστερ,

στην τεχνολογία διαχείρισης πληροφοριών καιστην ανάλυση θεµάτων αµύνης µε έµφαση στιςπληροφοριακές επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, εί-ναι υποψήφιος ∆ιδάκτορας της Επιστήµης της∆ιοικητικής στο τµήµα Ναυτιλίας και Επιχειρη-µατικών Υπηρεσιών του Πανεπιστηµίου του Αι-γαίου. Έχει συγγράψει σειρά άρθρων στην ελλη-νική και αγγλική γλώσσα, ενώ αποτέλεσε µέλοςσυγγραφικής οµάδας διδακτικού βιβλίου για τιςακαδηµίες του Εµπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ). Οµι-λεί αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Είναι παντρε-µένος και πατέρας δύο τέκνων.

Φωτογραφία εποµένης σελίδος: Βολή Κ/Β Sea Sparrow από την Φ/Γ ΝΑΒΑΡΙΝΟ στο πεδίο βολήςΚρήτης την 29η Απριλίου 2009

NαυτικήEπιθεώρηση

∆ελτίο Eνηµέρωσης


ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΙΕΣ• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ως

ευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό που φέρει ο ΑντιναύαρχοςΜηχανικός Ευάγγελος Μήτρου διατηρώ-ντας τον τίτλο του επίτιµου ΓΕΠΝ

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό του Αντιναυάρχου σε απο-στρατεία, ο Υποναύαρχος Μάχιµος, Κυριά-κος Κυριακίδης διατηρώντας τον τίτλο τουεπίτιµου ∆ιοικητού ΣΝ∆

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό του Αντιναυάρχου σε απο-στρατεία, ο Υποναύαρχος Μάχιµος, ∆ηµή-τριος Λαϊνάς διατηρώντας τον τίτλο τουεπίτιµου Α΄, Βοηθού Επιτελάρχη του Στρα-τηγείου ΓΕΕΘΑ

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό του Αντιναυάρχου σε απο-στρατεία, ο Υποναύαρχος Οικονοµικού,Μελάξιος Ζαµπετούλας διατηρώντας τοντίτλο του επίτιµου ∆ιοικητού ΚΕΦΝ

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό του Αντιναυάρχου σε απο-στρατεία, ο Υποναύαρχος Υγειονοµικού/Ια-τρός, Ηλίας Νάστος διατηρώντας τον τίτλοτου επίτιµου ∆ιευθυντού Υγειονοµικού ΓΕΝ

• Προήχθησαν στο βαθµό του Υποναυάρχουκαι τέθηκαν σε αποστρατεία ως ευδοκίµωςτερµατίσαντες τη σταδιοδροµία τους οι πα-ρακάτω Αρχιπλοίαρχοι:Μάχιµος: Ανδρέας ΞενάκηςΥγειονοµικού/Ιατροί: Γρηγόριος Νούσης, Αλέ-ξανδρος Κοκκινίδης, Λεωνίδας ΣυρµαλήςΥγειονοµικού/Νοσηλευτικής: Σιµέλα Σάρδη-Καλεµκερίδου

• Τέθηκαν σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσαντες την σταδιοδροµίατους µε το βαθµό του Υποναυάρχου σε

αποστρατεία οι παρακάτω Αρχιπλοίαρχοι:Μάχιµοι: Ιωάννης Ζούζιας, Νικόλαος Κρυο-νερίτης, Τρύφων ΒολάνηςΜηχανικός: Ιωάννης ΛιγνόςΟικονοµικού: Ιωάννης Ζώτος

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου µε το βαθµό που φέρει ο ΑρχιπλοίαρχοςΜάχιµος, Νικόλαος Νάννος

• Προήχθησαν στο βαθµό του Αρχιπλοιάρχουκαι τέθηκαν σε αποστρατεία ως ευδοκίµωςτερµατίσαντες την σταδιοδροµία τους οιΠλοίαρχοι: Μάχιµοι: Αναστάσιος Κάτσαρης, Κωνσταντί-νος Κοκολάκης, Ορέστης Κλεισιούνης, Πανα-γιώτης Καλυβίτης, Ευάγγελος ΑποστολάκηςΟικονοµικού: ∆ηµήτριος Παρασκευαϊδης-Τσοµπανέλης, Νικόλαος Παπαδόπουλος,Παναγιώτης Ασπροδίνης, ∆ηµήτριος Μαυρί-κης, Λεωνίδας ΝασόπουλοςΥγειονοµικού/Ιατροί: Ευθύµιος Χριστόπου-λος, Αθανάσιος Παπατζιτζές, ΚωνσταντίνοςΒέργοςΥγειονοµικού/Νοσηλευτικής: Σµαραγδή Ελαι-οτριβάρη-Ψαρουδάκη

• Τέθηκαν σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσαντες τη σταδιοδροµίατους µε το βαθµό του Αρχιπλοιάρχου σεαποστρατεία οι Πλοίαρχοι:Μάχιµοι: Νικόλαος Γουργουρής, Κωνσταντί-νος Τσιώτος, Νικόλαος ΜιχαλάκοςΜηχανικοί: Ιωάννης Κιτριλάκης, ∆ηµήτριοςΣχοινάς, Παναγιώτης Αντωνάκος, ΝικόλαοςΧατζηδάκης, Κωνσταντίνος Γέρος, Αλέξαν-δρος Καψής

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσας την σταδιοδροµίατου ο Αντιπλοίαρχος (ΠΤ-ΗΝ/ΑΣ) ΓεώργιοςΜπαλτάς

• Προήχθη στο βαθµό του Αντιπλοιάρχου καιτέθηκε σε αποστρατεία ως ευδοκίµως τερ-µατίσας την σταδιοδροµία του ο Πλωτάρ-χης (ΠΤ) Γεώργιος Λιάπης

ΜETABOΛEΣ ΑΞIΩMATIKΩN-ΑNΘYΠAΣΠIΣTΩN-YΠAΞIΩMATIKΩN


• Τέθηκαν σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία µετο βαθµό που φέρουν οι Πλωτάρχες (ΠΥ-ΠΤ): ∆ηµήτριος Σιδέρης, Ηλίας Καλδίρης

• Προήχθη στο βαθµό του Πλωτάρχη και τέθη-κε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία η Ανθυπο-πλοίαρχος (ΠΥ) Μαρία Ραφαηλίδου προαγω-γή λογιζοµένη από 14-11-2008 ηµεροµηνίαπου είναι η προηγούµενη του θανάτου της.

• Τέθηκαν σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ωςευδοκίµως τερµατίσαντες την σταδιοδροµίατους οι παρακάτω Ανθυποπλοίαρχοι Φά-ρων: Γεώργιος Πηλιώτης, ∆ηµήτριος Βλαχό-πουλος, Νικόλαος Χλιαράς

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία ηΑνθυποπλοίαρχος (ΠΥ-∆ΙΑΧ) Άννα Μπενοβία

• Τέθηκε σε αποστρατεία µε το βαθµό πουφέρει µετά από αίτησή του ο Σηµαιοφόρος(ΠΥ-ΠΤ) Ηλίας Φάκας

• Τέθηκαν σε αποστρατεία µετά από αίτησήτους µε το βαθµό που φέρουν οι παρακάτωΑνθυπασπιστές (ΝΟΣ) και τους απονέµεταιο αποστρατευτικός βαθµός της Σηµαιοφό-ρου εν αποστρατεία: Ευαγελλία Στεργίου,Θεοδώρα Μπλάνη, Γεωργία Μπούνα

• Τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία µετον βαθµό που φέρει ο Ανθυπασπιστής(ΜΟΥΣ) Θεόδωρος Νικολόπουλος

ΠΡΟΑΓΩΓΕΣ• Προήχθη στο βαθµό του Αντιναυάρχου ο Υπο-

ναύαρχος Μηχανικός, Παναγιώτης Κόλλιας

• Προήχθησαν στο βαθµό του Υποναυάρχουοι παρακάτω Αρχιπλοίαρχοι:Μάχιµοι: Κωνσταντίνος Γκιώνης, Παναγιώ-της ΕυσταθίουΜηχανικός: Φωκίων ΧατζηδάκηςΟικονοµικού: ∆ηµήτριος ΚαραλήςΥγειονοµικού/Ιατρός: Ιωάννης Παναγόπουλος

• Προήχθησαν στο βαθµό του Αρχιπλοιάρχουοι παρακάτω Πλοίαρχοι:Μάχιµοι: Βασίλειος Κυριαζής, Ιωάννης Κων-σταντινίδης, Νικόλαος Ηλίας, ∆ηµοσθένηςΦανουργιάκης, Κοσµάς Χρηστίδης, Κωνστα-ντίνος Μαζαράκης-Αινιάν, Μάρκος Τσολέ-κας, Παναγιώτης Λίτσας

Μηχανικοί: Αχιλλέας Κριµιώτης, ΓεώργιοςΑνθρακίδηςΟικονοµικού: ∆ηµήτριος ΜποϊλέςΥγειονοµικού/Ιατροί: Απόστολος Μαντίδης,Αιµίλιος Χρηστιάς, Κωνσταντίνος ΝτατσάκηςΥγειονοµικού/Νοσηλευτική: Ευαγγελία Κου-σκούκη-Καλαντζή

• Προήχθησαν στο βαθµό του Πλοιάρχου οιπαρακάτω Αντιπλοίαρχοι: Μάχιµοι: ∆έδες Τσούκας, Κωνσταντίνος Τσο-βός, Σπυρίδων Μακρής, Σπυρίδων Πολλά-λης, Νικόλαος Μπισµπικόπουλος, Αθανά-σιος Μαρκόπουλος, Ιωάννης Κορακάκης, Ιω-άννης Σαµαράς, Ευστάθιος Γρυπάρης, Κων-σταντίνος Μονιός, Αθανάσιος Χατζηδάβα-ρης, Γεώργιος Σάγος, Αναστάσιος Τσερκέζο-γλου, Ευθύµιος Μικρός, ∆ιονύσιος ΠιεράτοςΜηχανικοί: ∆ιονύσιος Καψοκέφαλος, ∆ηµή-τριος Καραλής, Ιωάννης Χήναρης, ΙωάννηςΜπακίδης, Αναστάσιος Φριτζελάς, Μαρίνος∆ερµεντζούδης, Εµµανουήλ Στελιουδάκης, Αρι-στείδης Αλεξόπουλος, Λεωνίδας Μπασατής Οικονοµικού: Ιωάννης ∆οξαράς, ΑνδρέαςΛάρδας, Γεώργιος Παναγιώτου, ΠροκόπιοςΑνδριανός, Κωνσταντίνος Μποµποτάς, Αθα-νάσιος Πατέλης, Μενέλαος Βαρυπάτης Υγειονοµικού/Ιατροί: Βασίλειος Γκούµας,Ευάγγελος Σπυρόπουλος, Χαράλαµπος Χρι-στοφορίδηςΥγειονοµικού/Νοσηλευτικής: Ειρήνη Μπολι-ουδάκη-Μαρίνη, Στυλιανή Πικραµένου-Τζωρτζίνη

• Προήχθησαν στο βαθµό της Υποπλοιάρχουοι παρακάτω Ανθυποπλοίαρχοι Μονιµοποι-ηθείσες Εθελόντριες (ΠΥ-ΠΤ):Ελευθερία Αµεσινοπούλου, Καλλιόπη Τσιµπι-νού, Λυδία-Αναστασία Καράπα, ∆ήµητραΧατζηπαρασκευά, Κωνσταντίνα Κωστοπού-λου, Σπυριδούλα-Ζαχαρούλα Νικολάου,Ζωή Κλεισούρα, Κληµεντίνη ∆ιάκου, Θεοδώ-ρα Μπιτζαράκη, Θεοδώρα Μαυρίδου, Ευαγ-γελία Αντωνοπούλου, Αικατερίνη Σταµατί-ου, Ιλιάνα Τσιούνη, Ελένη Ζαµάνη, Παναγιώ-τα Κουτίβα.


Επίτιµος Υποναύαρχος (Μ) ε.αΜιλτιάδης Παπαθανασίου ΠΝ

Απεβίωσε την 5η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1928 στις Παγασές Μαγνησίας.

Το 1945 εισήλθε στη ΣΝ∆ ως Ν. ∆όκιµος Μηχανι-κός, το 1949 ονοµάσθηκε Σηµαιοφόρος Μηχανι-κός, το 1952 προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το1956 σε Υποπλοίαρχο, το 1961 σε Πλωτάρχη, το1965 σε Αντιπλοίαρχο, το 1973 σε Πλοίαρχο, το1977 σε Αρχιπλοίαρχο, το 1978 σε Υποναύαρχο,και αποστρατεύτηκε το 1979. Το 1983 ανακλή-θηκε στην ενέργεια και επαναφέρθηκε στην εφε-δρεία το 1984. Του απονεµήθηκε ο τίτλος τουΕπίτιµου Υποναυάρχου για τη συµµετοχή τουστο Κίνηµα του Ναυτικού του Μαϊου 1973 και τηφυλάκισή του στη διάρκεια της δικτατορίας1967-1974. Μετά την αποστρατεία του χρηµάτι-σε Νοµάρχης ∆υτικής Αττικής (1989-1990).

Είχε τιµηθεί µε τις εξής Ηθικές Αµοιβές:ΠΑΡΑΣΗΜΑ: Αργυρός Σταυρός του Τάγµατος

του Φοίνικος, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατοςτου Γεωργίου, Ταξιάρχης του Τάγµατος του Φοί-νικος, Ταξιάρχης του Τάγµατος της Τιµής, Ανώ-τερος Ταξιάρχης του Τάγµατος του Φοίνικος.

ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας ∆΄, και Γ΄τάξεως.

Υποναύαρχος (Ο) ε.αΚωνσταντίνος Καράµπαµπας ΠΝ

Απεβίωσε την 22α Απριλίου 2009.Γεννήθηκε το 1933 στην Αθήνα. Το 1956 εισήλ-

θε στην ΣΝ∆ ως ∆όκιµος Σηµαιοφόρος Οικονοµι-κός, το 1957 ονοµάσθηκε Οικονοµικός Σηµαιο-φόρος, το 1959 προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο,το 1965 σε Υποπλοίαρχο, το 1969 σε Πλωτάρχη,το 1976 σε Αντιπλοίαρχο, το 1982 σε Πλοίαρχο,το 1986 σε Αρχιπλοίαρχο, το 1987 σε Υποναύαρ-χο, και τον ίδιο χρόνο αποστρατεύτηκε.

Είχε τιµηθεί µε τις εξής Ηθικές Αµοιβές:ΠΑΡΑΣΗΜΑ: Ανώτερος Ταξιάρχης του Τάγ-

µατος του Φοίνικος, Ταξιάρχης του Τάγµατοςτης Τιµής, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατος τουΓεωργίου, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατος τουΦοίνικος

ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας ∆΄, Γ΄, Β΄,και Α΄ τάξεως.

Υποναύαρχος (Ι) ε.α Γρηγόριος Ρέντης ΠΝΑπεβίωσε την 6η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1926 στη Θεσσαλονίκη. Το 1953

κατετάγη στο ΠΝ ως Σηµαιοφόρος Ιατρός επι-τυχών στον διενεργηθέντα σχετικό διαγωνισµό,τον ίδιο χρόνο προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το1958 σε Υποπλοίαρχο, το 1966 σε Πλωτάρχη,το 1971 σε Αντιπλοίαρχο, το 1977 σε Πλοίαρχο,το 1981 σε Αρχιπλοίαρχο, το 1982 σε Υποναύ-αρχο, και τον ίδιο χρόνο αποστρατεύτηκε.

Είχε τιµηθεί µε τις εξής Ηθικές Αµοιβές:ΠΑΡΑΣΗΜΑ: Χρυσός Σταυρός του Τάγµατος

του Φοίνικος, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατοςτου Γεωργίου Α΄, Σταυρός Ταξιαρχών του Τάγ-µατος του Φοίνικος.

ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας ∆΄, και Γ΄τά-ξεως.

Αρχιπλοίαρχος (Ο) ε.α Γεώργιος Τζωρτζάκης ΠΝΑπεβίωσε την 26η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1930 στην Αθήνα. Το 1954 ει-

σήλθε στη ΣΝ∆ ως ∆όκιµος Σηµαιοφόρος, το1955 ονοµάσθηκε Οικονοµικός Σηµαιοφόρος, το1957 προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1961 σεΥποπλοίαρχο, το 1967 σε Πλωτάρχη, το 1970σε Αντιπλοίαρχο, το 1979 σε Πλοίαρχο, το 1981σε Αρχιπλοίαρχο, και το 1984 αποστρατεύτηκε.


του Φοίνικος, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατος τουΓεωργίου, Ταξιάρχης του Τάγµατος της Τιµής.

ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας ∆΄, και Γ΄ τά-ξεως.

Αρχιπλοίαρχος (Ο) ε.α Αθανάσιος Καρύδης ΠΝΑπεβίωσε την 22α Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1934 στην Καλαµάτα. Το 1959

εισήλθε στη ΣΝ∆ ως ∆όκιµος Σηµαιοφόρος, το1960 ονοµάσθηκε Οικονοµικός Σηµαιοφόρος, το1962 προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1967 σεΥποπλοίαρχο, το 1974 σε Πλωτάρχη, το 1979σε Αντιπλοίαρχο, το 1985 σε Πλοίαρχο, το 1993σε Αρχιπλοίαρχο, και τον ίδιο χρόνο αποστρα-τεύτηκε µετά από αίτησή του.


του Φοίνικος.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ


ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας ∆΄, τάξεως.

Αρχιπλοίαρχος ε.α Ιωάννης Σολδάτος ΠΝΑπεβίωσε την 5η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1951 στην Αθήνα. Το 1969 εισήλ-

θε στη ΣΝ∆ ως Ν.∆όκιµος Μάχιµος, το 1973 ονο-µάσθηκε Σηµαιοφόρος Μάχιµος, το 1976 προή-χθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1980 σε Υποπλοίαρ-χο, το 1985 σε Πλωτάρχη, το 1989 σε Αντιπλοί-αρχο, το 1995 σε Πλοίαρχο, το 1997 σε Αρχιπλοί-αρχο, και τον ίδιο χρόνο αποστρατεύτηκε.


του Φοίνικος, Χρυσός Σταυρός του Τάγµατοςτης Τιµής, Ταξιάρχης του Τάγµατος του Φοίνι-κος, Ταξιάρχης του Τάγµατος της Τιµής.

ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Στρατιωτικής Αξίας Β΄, τάξεως.∆ΙΑΜΝΗΜΟΝΕΥΣΕΙΣ: Ευδοκίµου ∆ιοικήσεως

Γ΄, τάξεως, Υπηρεσιών Αξιωµατικού ΕπιτελούςΒ΄, τάξεως.

Αντιπλοίαρχος (Μ) ε.αΕλευθέριος-Γεώργιος Τσισκάκης ΠΝ

Απεβίωσε την 16η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1930 στην Κυδωνία Χανίων. Το

1947 εισήλθε στη ΣΝ∆ ως Ν. ∆όκιµος, το 1952ονοµάσθηκε Σηµαιοφόρος Μηχανικός, το 1955προήχθη σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1959 σε Υπο-πλοίαρχο, το 1964 σε Πλωτάρχη, και αποστρα-τεύτηκε µετά από αίτησή του το 1966. Ανεκλή-θη εκ της εφεδρείας το 1974 λόγω προκηρύξεωςΓενικής Επιστρατεύσεως, και τον ίδιο χρόνο τέ-θηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία µε το βαθ-µό του Αντιπλοιάρχου.

Αντιπλοίαρχος (Τ/ΛΕΒ) ε.αΘεόδωρος Γιαφέντης ΠΝ

Απεβίωσε την 21η Μαϊου 2009.Γεννήθηκε το 1937 στο Πρωτοκλήσιο Έβρου.

Το 1954 κατετάγη στο ΠΝ ως Ναύτης τεχνίτηςκαι τον ίδιο χρόνο ορκίσθηκε, το 1956 ονοµάσθη-κε Ναύτης Α΄ Λεβητοποιός, το 1958 προήχθη σε∆ίοπο, το 1963 σε Υποκελευστή Β΄, το 1966 σεΥποκελευστή Α΄, το 1969 σε Αρχικελευστή, το1975 σε Ανθυπασπιστή, το 1980 σε Σηµαιοφό-ρο, το 1983 σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1987 σεΥποπλοίαρχο, τον ίδιο χρόνο σε Πλωτάρχη, το1989 σε Αντιπλοίαρχο και τον ίδιο χρόνο τέθηκεσε αποστρατεία ως ευδοκίµως τερµατίσας τηνσταδιοδροµία του.

Αντιπλοίαρχος (ΠΤ-Τ/ΦΑΡ) ε.α Αλέξανδρος Παπαϊωάννου ΠΝ

Απεβίωσε την 7η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1941 στην Πύλη Βοιωτίας. Το

1957 κατετάγη στο ΠΝ ως Ναύτης Μαθητής τε-χνίτης Φάρων, το 1961 ονοµάσθηκε ∆ίοπος, το1966 προήχθη σε Υποκελευστή Β΄, το 1969 σεΕπικελευστή, το 1972 σε Αρχικελευστή, το 1978σε Ανθυπασπιστή, το 1983 σε Σηµαιοφόρο, το1986 σε Ανθυποπλοίαρχο, το 1987 σε Υποπλοί-αρχο, το 1989 σε Πλωτάρχη, το 1992 σε Αντι-πλοίαρχο, και τον ίδιο χρόνο τέθηκε σε αυτε-πάγγελτη αποστρατεία.

Πλωτάρχης (ΠΤ) ε.α Στυλιανός Κοκκίνης ΠΝΑπεβίωσε την 27η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1951 στην Αθήνα. Το 1967 κατε-

τάγη στη Σ∆ΥΤΕΝ ως µαθητής τεχνίτης, το 1970ονοµάσθηκε ∆όκιµος Κελευστής, το 1972 προή-χθη σε Κελευστή, το 1975 σε Επικελευστή, το1979 σε Αρχικελευστή, το 1984 σε Ανθυπασπι-στή, το 1988 σε Σηµαιοφόρο, το 1991 σε Ανθυπο-πλοίαρχο, το 1995 σε Υποπλοίαρχο, το 1998 σεΠλωτάρχη, και τον ίδιο χρόνο αποστρατεύτηκε.

Πλωτάρχης (ΠΥ-Τ/ΠΒ) ε.εΕυστάθιος Παγανόπουλος ΠΝ

Απεβίωσε την 10η Απριλίου 2009.Γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα. Το 1976 κατε-

τάγη στο ΠΝ ως µαθητής τεχνίτης, το 1979 ονο-µάσθηκε ∆όκιµος Κελευστής, το 1981 προήχθησε Κελευστή, το 1984 σε Επικελευστή, το 1987σε Αρχικελευστή, το 1993 σε Ανθυπασπιστή, το1997 σε Σηµαιοφόρο, το 2000 σε Ανθυποπλοί-αρχο, το 2005 σε Υποπλοίαρχο, και το 2007 σεΠλωτάρχη.

Υπηρετούσε στην ΥΙΝ µε αρµοδιότητα τηνΕπιµέλεια ύλης του περιοδικού Ν.Ε όπου και δια-κρίθηκε για την εργατικότητά του την άρτιαεπαγγελµατική του κατάρτιση, έχοντας τις κα-λύτερες σχέσεις µε τους συναδέλφους του, οιοποίοι πάντα θα θυµούνται τον πρόσχαρο χα-ρακτήρα του και την ανθρώπινη συµπεριφοράτου προς όλους.

Είχε τιµηθεί µε τις εξής Ηθικές Αµοιβές:ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Ευδοκίµου υπηρεσίας Β΄, και Α΄,

τάξεως.


Πλωτάρχης (ΠΤ-Τ/ΠΒ) ε.ε Χρήστος Κοντζιάς ΠΝΑπεβίωσε τη 26η Απριλίου 2009.Γεννήθηκε το 1961 στην Χαλκίδα Ευβοίας. Το

1976 κατετάγη στο ΠΝ ως µαθητής τεχνίτης, το1979 ονοµάσθηκε ∆όκιµος Κελευστής, το 1981σε Κελευστή, το 1984 σε Επικελευστή, το 1987σε Αρχικελευστή, το 1993 σε Ανθυπασπιστή, το1997 σε Σηµαιοφόρο, το 2000 σε Ανθυποπλοί-αρχο, το 2005 σε Υποπλοίαρχο, και το 2007 σεΠλωτάρχη.

Υποπλοίαρχος (ΠΥ-ΜΗΧ) ε.αΚωνσταντίνος Μπουτσελάκος ΠΝΠαλαίµαχος Β΄ΠΠ

Απεβίωσε την 11η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1918 στον Πειραιά-Αττικής. Το

1939 κατετάγη στο ΠΝ ως Ναύτης, το 1942προήχθη σε ∆ίοπο, το 1944 σε Υποκελευστή Β΄,το 1951 σε Υποκελευστή Α΄, το 1955 σε Κελευ-στή, το 1959 σε Αρχικελευστή, το 1961 σε Ση-µαιοφόρο, το 1969 σε Ανθυποπλοίαρχο, και το1970 τέθηκε σε αποστρατεία µετά από αίτησήτου µε το βαθµό του Υποπλοιάρχου. Το 1941κατήλθε στη Μέση Ανατολή προερχόµενος εξΕλλάδος επιβαίνων επί του Α/Τ ΟΛΓΑ

Ανθυποπλοίαρχος (ΠΥ-ΦΑΡ) ε.αΚωνσταντίνος Παυλάκος ΠΝ

Απεβίωσε την29η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1932 στο ∆ρύαλλο Οιτίλου Λα-

κωνίας. Το 1957 παρουσιάσθηκε για φοίτησηστη Σχολή ∆ιόπων Φάρων και ονοµάσθηκε ∆ίο-πος, το 1961 προήχθη σε Υποκελευστή Α΄, το1965 σε Υποκελευστή Β΄, το 1968 σε Επικελευ-στή, και τον ίδιο χρόνο σε Αρχικελευστή, το 1974σε Ανθυπασπιστή, το 1984 σε Σηµαιοφόρο, το1988 σε Ανθυποπλοίαρχο και τον ίδιο χρόνο τέ-θηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία.

Ανθυποπλοίαρχος (ΠΤ-ΛΕΒ) ε.αΑλέξανδρος Βεντούρης ΠΝ

Απεβίωσε την 10η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1936 στη Σέριφο-Κυκλάδων. Το

1951 κατετάγη στο ΠΝ ως Ναύτης µαθητής τε-χνίτης, το 1953 ονοµάσθηκε Ναύτης Α΄, το 1955∆ίοπος, το 1959 προήχθη σε Υποκελευστή Β΄, το1962 σε Υποκελευστή Α΄, το 1966 σε Κελευστή,

το 1969 σε Ανθυπασπιστή, το 1974 σε Σηµαιο-φόρο, το 1977 σε Ανθυποπλοίαρχο, και το 1978τέθηκε σε αποστρατεία µετά από αίτησή του.

Σηµαιοφόρος (ΠΥ-MHX) ε.αΑλέξανδρος Αλεξανδρής ΠΝ

Απεβίωσε την 1η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1920 στην Θεσσαλονίκη. Το 1939

ετάχθη εις ΚΠ ως Ναύτης, το 1942 προήχθη σε∆ίοπο, το 1943 σε Υποκελευστή Β΄, το 1945 σεΥποκελευστή Α΄, το 1953 σε Κελευστή, το 1957σε Αρχικελευστή, το 1957 σε Σηµαιοφόρο και το1972 τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία. Το1941 κατήλθε εις Μ. Ανατολή προερχόµενος εξΕλλάδος επιβαίνων επί του Υ/Β ΝΗΡΕΥΣ.

Σηµαιοφόρος (ΠΥ-ΜΗΧ) ε.αΓεώργιος Κροκίδης ΠΝ

Απεβίωσε την 2α Απριλίου 2009.Γεννήθηκε το 1942 στις Μαγουλάδες-Κερκύ-

ρας. Το 1957 κατετάγη στο ΠΝ ως ναυτόπαις,το 1960 ονοµάσθηκε ∆ίοπος, το 1964 προήχθησε Υποκελευστή Β΄, το 1967 σε Επικελευστή, το1971 σε Αρχικελευστή, το 1976 σε Ανθυπασπι-στή, το 1982 σε Σηµαιοφόρο, και το 1985 τέθη-κε σε αποστρατεία µετά από αίτησή του.

Σηµαιοφόρος (ΠΥ-ΝΟΣ) ε.ε∆ηµήτριος Ρέντζουλας Π.Ν

Απεβίωσε την 4η Μαΐου 2009Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1969.Το 1986 κατετάγη στο ΠΝ ως µαθητής, το

1987 ονοµάσθηκε ∆όκιµος. Κελευστής, το 1989προήχθη σε Κελευστή, το 1991 σε Επικελευστή,το 1994 σε Αρχικελευστή, το 2000 σε Ανθυπα-σπιστή, και το 2007 σε Σηµαιοφόρο.

Είχε τιµηθεί µε τις εξής Ηθικές Αµοιβές:ΜΕΤΑΛΛΙΑ: Ευδοκίµου υπηρεσίας Β’ τάξεως.

Αρχικελευστής (ΗΝ/ΑΥ) ε.ε Αντώνιος ΤράκηςΑπεβίωσε την 25η Μαρτίου 2009.Γεννήθηκε το 1976 στην Αθήνα. Το 1995 κατε-

τάγη στη ΣΜΥΝ, το 1997 προήχθη σε Κελευστή,το 2000 σε Επικελευστή, το 2003 σε Αρχικελευ-στή. Κατά την διάρκεια της σταδιοδροµίας τουστο ΠΝ υπηρέτησε σε διάφορες υπηρεσίες.

Εκ µέρους του Πολεµικού Ναυτικού εκφράζονται τα πιο ειλικρινή συλλυπητήρια προς τις οικογένειες και τους συγγενείς των εκλιπόντων.

Ευχόµεθα ο Πανάγαθος να τους προσφέρει παρηγορία και δύναµη ψυχής.


1. Την 06 Μαρ 09,ο Τούρκος ΑΚΑΜ στην ΑθήναΠλοίαρχος HAS AN NIHAT πραγµατοποίησεεπίσηµη επίσκεψη στο Αρχηγείο Στόλου.

2. Την 9 Μαρ 09, ο Κυβερνήτης της Φ/ΓΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ παρέθεσε δεξίωση, εν όρ-µω Αλεξάνδρειας Αιγύπτου, στον Γενικό Πρό-ξενο της πόλης, στον εκπρόσωπο Πατριάρ-χου Αλεξάνδρειας και σε αριθµό οµογενών.

3. Την 11 Μαρτίου 09, το πλήρωµα του Ν/ΑΚΙΣΣΑ παρέδωσε τρόφιµα και υγειονοµικόυλικό στην Ιερά Μονή Ν. Στροφάδων, σταπλαίσια συµµετοχής του στην ΕπιχείρησηΕπιτήρησης Ιονίου.

4. Aπό 14 - 16 Μαρ 09, κ. Α/ΓΕΕΘΑ , ΑρχηγόςΣτόλου και επιτελείο Αξιωµατικών και δηµο-σιογράφων µετέβησαν στο λιµένα MUSCATτου ΟΜΑΝ, όπου την 15 Μαρτ 09 επισκέ-φθηκαν την Φ/Γ ΨΑΡΑ και ενηµερώθηκαν επίτης επιχείρησης “ATALANTA”. Βραδινές ώρες15ης Μαρτ 09 παρατέθηκε επί πλοίου δε-ξίωση στους ανωτέρω, καθώς και σε ∆ιπλω-µατικές-Στρατιωτικές αρχές χωρών που εκ-προσωπούνται στο ΟΜΑΝ, σε αντιπροσω-πεία Αξιωµατικών ESPS VICTORIA και σεπληρώµατα Ελληνικών εµπορικών πλοίωνπου ελλιµενίζονταν στο MUSCAT.

5. Την 18 Μαρ 09, ο Κυβερνήτης του ΤΠΚΤΟΥΡΝΑΣ και Αξιωµατικοί του πλοίου επισκέ-φθηκαν τον ∆ήµαρχο ν. Μεγίστης, ενώ µεσηµ-βρινές ώρες επισκέφθηκε το πλοίο ο Υποδιοι-κητής ∆ΑΝ ν. Μεγίστης.

6. Το διάστηµα 18-19 Μαρ 09, πραγµατοποιή-θηκε στο Τίβατ του Μαυροβουνίου, η 6η Συ-νεδρίαση της ∆ιευθύνουσας Επιτροπής(Steering Committee) της Ιόνιας-ΑδριατικήςΠρωτοβουλίας (ADRION). Το ΠΝ συµµετείχεµε έναν (1) Ανώτερο Αξιωµατικό.

7. Την 26 Μαρ 09, κ. Α/ΓΕΕΘΑ συνοδευόµενοςαπό κ. Α/ΓΕΝ και επιτελείς του επισκέφθη-καν το συγκρότηµα ΑΣ.

8. Την 27 Μαρ 09, δεκαέξι (16) µαθητές µαζί µεδύο (2) συνοδούς του 1ΟΥ Λυκείου Κορυδαλ-

λού, επισκέφθηκαν τη Φ/Γ Α∆ΡΙΑΣ και το Υ/ΒΠΟΣΕΙ∆ΩΝ στο Ναύσταθµο Σαλαµίνας.

9. Στο πλαίσιο Εφαρµογής Προληπτικής Ιατρι-κής σε Νησιά Ανατολικού Αιγαίου – ∆ωδεκα-νήσου, από 31 Μαρ έως 10 Απρ 09, συµµε-τείχε η Κ/Φ ΜΑΧΗΤΗΣ µε διακλαδική οµάδαιατρών αποτελούµενη από καρδιολόγο / γενι-κό χειρουργό και βοηθό ακτινολόγου. Την 1και 2 Απρ 09, η διακλαδική οµάδα ιατρών εξέ-τασε σε ν. Αγ. Ευστράτιο οκτώ (8) κατοίκους.

10. Από 03 έως 05 Απρ 09, κ. Α/ΓΕΝ συνοδευό-µενος από τον Υπασπιστή του, πραγµατο-ποίησε ενηµερωτική επίσκεψη στη Ν∆ΒΕ καιστη Φ/Γ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ στο πλαίσιο κα-τάπλου της δύναµης SNMG-2 στο λιµέναΘεσσαλονίκης.

11. Την 03 Απρ 09, επίσκεψη ∆ηµάρχου ν. Ψα-ρών στην Κ/Φ ΜΑΧΗΤΗΣ (Πλοίο εφαρµογήςΠροληπτικής Ιατρικής σε Νησιά ΑνατολικούΑιγαίου – ∆ωδεκανήσου).

12. Την 05 Απρ 09, ο Κυβερνήτης της Κ/ΦΜΑΧΗΤΗΣ (Πλοίο εφαρµογής ΠροληπτικήςΙατρικής σε Νησιά Ανατολικού Αιγαίου – ∆ω-δεκανήσου) επισκέφθηκε τον ∆ήµαρχο ν.Φούρνων.

13. Την 06 Απρ 09, ο Κυβερνήτης της Κ/ΦΜΑΧΗΤΗΣ (Πλοίο εφαρµογής ΠροληπτικήςΙατρικής σε Νησιά Ανατολικού Αιγαίου – ∆ω-δεκανήσου) επισκέφθηκε τον Πρόεδρο Κοινό-τητας ν. Αγαθονησίου.

14. Την 07 Απρ 09, ο Τούρκος Αρχηγός Στόλου,συνοδευόµενος από τον Υπασπιστή του καιτον Τούρκο ΑΚΑΜ στην Ελλάδα, πραγµατο-ποίησαν επίσηµη επίσκεψη στο συγκρότηµαΑΣ στο Ναύσταθµο Σαλαµίνος, σε Υ/Β, ΤΠΚτ. ΡΟΥΣΣΕΝ και στη Φ/Γ ΣΑΛΑΜΙΣ

15. Από 10 έως 12 Απρ 09, το Ν/Α ΑΛΚΥΩΝ συµ-µετείχε σε εορταστικές εκδηλώσεις 183ηςεπετείου εξόδου Μεσολογγίου.

16. Την 13 Απρ 09, ο Πρωθυπουργός Κος Κ. Κα-ραµανλής επισκέφθηκε τη Φ/Γ ΨΑΡΑ στοΝαύσταθµο Σαλαµίνας επ΄ ευκαιρία της

EK∆HΛΩΣEIΣ – AΠOΣTOΛEΣ


ολοκλήρωσης της συµµετοχής της στην επι-χείρηση «ATALANTA».

17. Την 14 Απρ 09, ο κος Α/ΓΕΝ επισκέφθηκε τιςµονάδες του Π.Ν. στην Ν.Λήµνο για ανταλ-λαγή ευχών ενόψει εορτασµού Πάσχα .

18. Την 15 Απρ 09, ο Υπουργός Άµυνας Κύπρουεπέβη στο ΤΠΚ ΝΤΕΓΙΑΝΝΗΣ για ανταλλαγήευχών επί τη ευκαιρία εορτών Πάσχα.

19. Την 22 Απρ 09, ο κ. Α/ΓΕΝ επισκέφθηκε τηΦ/Γ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ στο ΝΣ επί τη ευ-καιρία συµµετοχής της στην επιχείρηση“ATALANTA”.

20. Ο κ. Α/ΓΕΝ συνοδευόµενος από επιτελείςτου, ανταποκρινόµενος σε πρόσκληση τουοµολόγου του της Γαλλίας, Ναυάρχου Pierre- François Forissier, πραγµατοποίησε επίση-µη επίσκεψη στη Γαλλία από 27 έως 30Απριλίου 2009.

21. Την 29 Απρ. 09, ο Κυβερνήτης και αντιπρο-σωπεία Αξιωµατικών του ΤΠΚ ΣΑΚΙΠΗΣ επι-σκέφθηκαν τον σεβασµιότατο ΜητροπολίτηΡόδου κ.κ.Κύριλο και τον ∆ήµαρχο Ροδίων,στο πλαίσιο εθιµοτυπικών επισκέψεων.

22. Την 29 Απρ 09,το Ν/Α ΑΗ∆ΩΝ και 1 Ε/Π 1S70B , συµµετείχαν σε έρευνα – διάσωση µο-νοκινητήριου Α/Φ 25νµ Β∆ ν. Ζακύνθου.

23. Την 01 Μαι 09, παρατέθηκε επί της Φ/ΓΣΑΛΑΜΙΣ δεξίωση µε συµµετοχή αντιπρο-σωπειών από ΝΚ – ΚΕΝΑΠ -115 ΠΜ καιπλοία ασκήσεως “PHOENIX EXPRESS 09 “.

24. Την 02 Μαι 09, προσωπικό Ν/Α ΚΙΧΛΗ συµ-µετείχε σε τελετή υποδοχής Ιερών λειψάνωνΑγίων Φανέντων, απόδοση τιµών και λιτά-νευση Ι. Λειψάνων – δοξολογία και δέηση σετοπικό ναό Σάµης Κεφαλληνίας.

25. Από 07 έως 09 Μαι 09, κ.Α/ΓΕΝ συµµετέχειστη σύνοδο αρχηγών ευρωπαϊκών ναυτικών(CHEN), που διεξήχθη στη Κύπρο.

26. Την 09 Μαΐου 09, ο Α/ΓΕΝ επισκέφθηκε τηνΚ/Φ ΑΗΤΤΗΤΟΣ εν όρµω λιµένα Λεµεσού.

27. Στο πλαίσιο Εφαρµογής Προληπτικής Ιατρι-κής σε Νησιά Ανατολικού Αιγαίου – ∆ωδεκα-

νήσου, από 8 Μαρ έως 17 Μαΐου 09, συµµε-τείχε η Κ/Φ ΜΑΧΗΤΗΣ µε διακλαδική οµάδαιατρών, αποτελούµενη από έναν ουρολόγο,έναν γαστρεντερολόγο και έναν βοηθό ακτι-νολόγου. Την 09 Μαΐου 09, η διακλαδική οµά-δα ιατρών εξέτασε στη ν. Κάρπαθο δύο κα-τοίκους, την 11,12 και 13 Μαϊ. 09 εξέτασε στην. Κάσο είκοσι πέντε κατοίκους. Την 14 Μαΐου09, εξέτασε στη ν. Νίσυρο επτά κατοίκους.

28. Από 10 έως 17 Μαΐου 09, η Κ/Φ ΜΑΧΗΤΗΣδιατέθηκε για τη µεταφορά του σωµατείουΑΝΟΙΧΤΗ ΑΓΚΑΛΙΑ σε νήσους Α. Αιγαίου.

Από 10 έως 13 Μαΐου 09 το σωµατείο επι-σκέφθηκε τη ν. Κάσο, από 13 έως 16 Μαΐου09, τη ν. Νίσυρο και από 16 έως 17 Μαΐουτην ν. Χάλκη.

29. Την 12 Μαΐου 09, πραγµατοποιήθηκε επί-σκεψη σε Φ/Γ οµάδας µαθητών και συνοδώνκαθηγητών του 2ου Γυµνασίου Καλλίποληςστο πλαίσιο του επαγγελµατικού προσανα-τολισµού.

30. Την 13 Μαΐου 09, πραγµατοποιήθηκε εκπαι-δευτική επίσκεψη στην ΚΦ ΜΑΧΗΤΗΣ (εν όρµοΝ. Κάσου) οµάδας µαθητών και συνοδών εκ-παιδευτικών του ∆ηµοτικού Σχολείου Κάσου.

31. Την 18 Μαΐου 09, διοργανώθηκε Ηµερίδαςστη ΣΕΝΤ µε θέµα «Θαλάσσια Ασφάλεια – Ο∆ιεθνής Παράγοντας και ο Ρόλος της Ελλά-δας και του ΠΝ», µε συµµετοχή ΑΣ, Υ/ΓΕΝ,∆/∆ΝΕ, ∆/ΣΝ∆, ∆/∆∆ΜΝ, Υ/ΑΣ, ∆/∆ΦΓ, ∆ιευ-θυντών Α’ και Γ’ Κλάδων ΓΕΝ, ∆/∆ΦΓ, ΑΕ/ΑΣ,∆ιοικητών ∆ιοικήσεων και Μοιρών ΠλοίωνΑΣ, ∆ιευθυντών και Επιτελών Κλάδων ΑΣ,∆/ΝΣ, ∆/Σ∆ΕΠΝ, ∆/ΣΜΥΝ, ∆ιευθυντών ∆ιευ-θύνσεων Α’ και Γ’ Κλάδων ΓΕΝ, ΚυβερνητώνΠλοίων ΑΣ και Αξιωµατικών Επιχειρήσεων ενόρµω ΝΣ_Αµφιάλη.

32. Την 20 Μαΐου 09, αντιπροσωπεία της Φ/ΓΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ επισκέφθηκε το ορ-φανοτροφείο TUMAINI στην MOMBASA καιπαρέδωσε τρόφιµα – γραφική ύλη και παι-χνίδια για τους τροφίµους του ιδρύµατος.


∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ∆ΥΚ (ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ (4) ΣΤΗΛΕΣ)

Α/Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗ

1 19 Μαρ 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχήπυροµαχικού Αλεξανδρούπολης

2 24 Μαρ 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχή πυροµαχικών Λουτρακίου Κορίνθου

3 7 Απρ 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχή όρµουπυροµαχικού Ξυλί Λακωνικού κόλπου

4 9 Απρ 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχήνάρκης κρυφής παραλίας Ισθµίων

5 25 Απρ 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχήπυροµαχικού όρµου Γλύφας,

Βαρθολοµιού Ηλείας

6 14 Μαι 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχήπυροµαχικών Σκάλας ν. Πάτµου

7 21 Μαι 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχή βλήµατος Ν.Ο. Φλεβών

8 21 Μαι 09 Εξουδετέρωση Θαλάσσια περιοχή ΠΒ πυροµαχικού Μαγδάνου ν. Λέσβου

Θέµα: Έκφραση ικανοποίησης

Με την ευκαιρία του κατάπλου της Φ/Γ ΨAPA στην Ελλάδα µετά το πέρας συµµετοχής της στηνεπιχείρηση “ΑTALANTA” εκφράζω την απόλυτη ικανοποίησή µου στον κυβερνήτη και το πλήρωµαγια το υψηλό αίσθηµα ευθύνης, το φρόνηµα, τον απαράµιλλο ζήλο και τον επαγγελµατισµό πουακούραστα επιδείξατε καθ’ όλη τη διάρκεια της πολύµηνης και απαιτητικής αποστολή σας.

Ο απόλυτα επιτυχής τρόπος µε τον οποίο εκτελέσατε τα καθήκοντά σας προέβαλλε το Π.Ν., τιςΕ.∆. και τη χώρα µας και αποτελεί παράδειγµα προς µίµηση.

Ιδιαιτέρως θέλω να συγχαρώ τον Αρχιπλοίαρχο Αντώνιο Παπαϊωάννου Π.Ν., για την εξαιρετικάεπιτυχή εκτέλεση των καθηκόντων του ως πρώτος διοικητής της επιχείρησης EU NAVFOR“ATALANTA” γεγονός που αντικατοπρίζεται και στα εξαιρετικώς ευµενή σχόλια όχι µόνο απόΈλληνες αλλά και από ξένους ανώτατους αξιωµατούχους της Ε.Ε. και διεθνών οργανισµών.

Εύχοµαι σε όλους καλή ξεκούραση µαζί µε τα αγαπηµένα σας πρόσωπα που σας έλειψαν τόσοκαιρό, καλή συνέχεια και πάντα επιτυχίες.

ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΜΑΛΙΚΗΣ Π.Ν.ΑΡΧΗΓΟΣ ΓΕΝ


Α/Α ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ/ΤΙΤΛΟΣ EΤΟΣ ΕΚ∆ΟΣHΣ/ ΤΙΜΗΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣ

1. Η Μεσόγειος και η στρατηγική της σηµασία ...................................................1957 .............2,93aΑντιναυάρχου ε.α. Γρ. Μεζεβίρη Π.Ν.

2. Τα νέα όπλα και η στρατηγική και τακτική χρησιµοποίηση των ...................1959 .............2,93aΑντιναυάρχου ε.α. Γρ. Μεζεβίρη Π.Ν.

3. Η αναβίωση της θαλάσσιας µας δυνάµεως κατά την Τουρκοκρατίαν .........1960 .............2,93aΝαυάρχου ε.α. Κ. Α. Αλεξανδρή Π.Ν.

4. Τα πορίσµατα του ναυτικού πολέµου της Μεσογείου 1939-45 ......................1961 .............2,93aΑντιναυάρχου ε.α. Γρ. Μεζεβίρη Π.Ν.

5. Ιστορικό περί φάρω των Ελληνικών ακτών ..........................................................................5,50aΣ. Λυκούδη

6. Πολεµικός Ναύσταθµος Σαλαµίνος ..................................................................1992 .............4,40aΥποναυάρχου (ο) ε.α. Ν. Γ. Τσαπράζη Π.Ν.

7. Ανθολογία Θαλασσινής Ποιήσεως ....................................................................1996 ............11,74aΥποναυάρχου (ο) ε.α. ∆. Γιακουµάκη Π.Ν.

8. Το Πολεµικό Ναυτικό στην Ελληνική Τέχνη .....................................................1996 ............11,74aΥποναυάρχου (ο) ε.α. ∆. Γιακουµάκη Π.Ν.

9. Θαλασσινά Χαρακτικά.......................................................................................1996 .............5,87aΥποναυάρχου (ο) ε.α. ∆. Γιακουµάκη Π.Ν.

10. Χρονικά του Ελληνικού Β. Ναυτικού 1833 – 1873 ........................................1923/2007 ........7,00aΑντιναυάρχου ε.α. ∆.. Φωκά Π.Ν.

11. Η θαλάσσια δύναµις εις την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.......1957/2006 ........9,00aΝαυάρχου ε.α. Κ. Α. Αλεξανδρή Π.Ν.

12. Η ρίµα του παλιού ναυτικού ........................................................................1970/2006 ........3,50aΥποναυάρχου ε.α. Μ. Πέρρα Π.Ν.

13. Ο Στόλος του Αιγαίου 1912 – 13. Έργα και ηµέραι ......................................940/2006 .........7,00aΑντιναυάρχου ε.α. ∆. .Φωκά Π.Ν.

14. Το Ναυτικό στην Ιστορία των Ελλήνων (4τοµο)...........................................1982/2007 .......73,00aΑρχιπλοιάρχου (ο) ε.α. Μ. Σίµψα Π.Ν.

15. Βιογραφικό Λεξικό των Αποφοίτων ΣΝ∆Τόµοι 1-2, οι τάξεις Εισόδου 1884-195 ................................................................2006 ............15,00aΤόµος 3, οι τάξεις Εισόδου 1951-1973 ................................................................2006 .............8,50aΑντιναυάρχου ε.α. Α. ∆ηµητρακόπουλου Π.Ν.

16. Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωµα Σχολής Ναυτοπαίδων ...............................2007................8aΣ∆ΥΝ – ΣΜΥΝ 1946 – 2000Ε. Σφακτού

17. Υδραίοι Πρόδροµοι και Ναυµάχοι του ’21 ........................................................2008................7aΑντιναυάρχου ε.α. ∆. Λισµάνη

18. «Εχθρός εν’ όψει» ...........................................................................................1954/2008 ..........15aΑντιναυάρχου ε.α. Ι. Τούµπα Π.Ν.

19 Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ Χρονικό του θωρηκτού της νίκης του ..............................B΄ Εκδ. 1999 .......15aΝίκου Α. Σταθάκη

∆ιατιθέµενες Εκδόσεις Ναυτικού από ΥΙΝ

Σηµ: Οι ενδιαφερόµενοι παρακαλούνται όπως επικοινωνήσουν µε ΥΙΝ (τηλ. 210-3484233,fax 210-3484234 και email [email protected] • [email protected]). Οι εκδόσεις µε α/α 1,4,6 διατίθενται και από το ΤΕΣ (τηλ: 210-3829575).


Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ......................................................................ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ .............................ΤΙΜΗ

1. Θωρηκτό Αβέρωφ ....................................................Ν. Σταθάκης.................................15a2. Η δράση του Π.Ν. κατά ...........................................∆.Φωκάς ......................................15a

τον Πόλεµο του 1940-44 (∆ίτοµο)3. Ο Ναύαρχος ∆. Κακουλίδης Π.Ν.............................Ν. Νικολαϊδης...............................10a4. Ναβαρίνον ................................................................Μ. Σίµψας ......................................3a5. Το Π.Ν. στη δικτατορία (1967-1974) .......................Α. Κακαράς.....................................7a6. 3000 χρόνια ελληνική ..............................................ΓΕΝ/ΝΝΑ Α. ∆ιαµαντής ................29a

Ναυτική Ιατρική (πανόδετο)7. 3000 χρόνια ελληνική ...............................................ΓΕΝ/ΝΝΑ Α. ∆ιαµαντής ................20a

Ναυτική Ιατρική (κανονική έκδοση)8. Αµόνι και αρµύρα .....................................................Ν. Σταθάκης.................................15a9. Βότσαλα - Ι ................................................................Ν. Σταθάκης.................................12a10. Βότσαλα - ΙΙ ...............................................................Ν. Σταθάκης.................................12a11. Βότσαλα - ΙΙΙ..............................................................Ν. Σταθάκης.................................12a12. Βότσαλα - ΙV ..............................................................Ν. Σταθάκης.................................15a13. Πορτραίτα.................................................................Ν. Σταθάκης.................................16a14. «Εχθρός εν’ όψει»......................................................Ι. Τούµπα......................................15a15. Επιστροφή ................................................................Ν. Σταθάκης.................................12a16. Πολιτιστική Οδύσσεια στην Κίνα το 1994 ..............Ν. Σταθάκης.................................12a17. Βαλκανικοί Πόλεµοι, ................................................I. Παλούµπης ...............................70a

ο Ναυτικός Αγώνας 1912-13 ....................................(Ναυτ. Μουσείο Ελλάδας)18. Ελληνικά φτερά στην Κύπρο ...................................Γ. ∆. Μήτσαινας ...........................20a19. Λεύκωµα στολών Π.Ν. .............................................ΓΕΝ/∆Ε∆ΗΣ..................................1,5a20. Λεύκωµα ΣΜΥΝ .......................................................ΣΜΥΝ ...........................................17a21. Χρονικά του Ελληνικού Β. Ναυτικού .......................∆. Φωκάς .......................................7a22. Η θαλάσσια δύναµις εις την ....................................Κ. Α. Αλεξανδρής ............................9a

ιστορία της Βυζ. Αυτοκρατορίας23. Η ρίµα του παλιού ναυτικού ...................................Μ. Πέρρας...................................3,5a24. Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-1913. ..........................∆. Φωκάς .......................................7a

Έργα και ηµέραι25. Το Ναυτικό στην ιστορία των Ελλήνων (4τοµο) .....Μ. Σίµψας ....................................73a26. Βιογραφικό Λεξικό των Αποφοίτων ΣΝ∆ ...............Α. ∆ηµητρακόπουλος

Tόµοι 1-2, οι Τάξεις Eισόδου 1884 – 1950 .......................................................................15aTόµος 3, οι Τάξεις Eισόδου 1951 – 1973.......................................................................8,50a

27. Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωµα Σχολής ..............Ε. Σφακτός ....................................8 aΝαυτοπαίδων – Σ∆ΥΝ – ΣΜΥΝ 1946 – 2000

28. Υδραίοι Πρόδροµοι και Ναυµάχοι του ’21 ..............∆. Λισµάνης ...................................7 a29. Aρµενίζοντας τα πέλαγα των ναυτικών .................M. Mάστρακας............................20 a

αναµνήσεων30. Ιστορικόν περί Φάρων των Eλληνικών Aκτών .......Σ. Λυκούδης .............................5,50 a

∆ιατιθέµενες Εκδόσεις Ναυτικού από ΠΟΝ

Σηµ: Η έκδοση µε α/α 24, 26, 27, 28 διατίθεται και από το Παράρτηµα ΠΟΝ Κρήτης και ΕΑΑΝ και η έκδο-ση α/α 22, 25 και από το Παράρτηµα ΠΟΝ Κρήτης. Η έκδοση µε α/α 27 διατίθεται και στο Σ.Α./ΣΜΥΝ. Τοα/α 4 διατίθεται και από το ΤΕΣ.

ΣΥΝ∆ΡΟΜΕΣ

Ετήσια Εσωτερικού• Στρατιωτικό προσωπικό ε.ε., ε.α.

και πολιτικό προσωπικό Πολεµικού Ναυτικού 10 a• Ιδιώτες & νοµικά πρόσωπα 12 a

Ετήσια Εξωτερικού 40 ∆ολ. ΗΠΑ

Η εγγραφή των νέων στελεχών του Π.Ν. διενεργείται σύµφωνα µε το έγγραφο ΓΕΝ/∆Ε∆ΗΣΦ.800/05/05 από 6 Σεπτεµβρίου 2005.Η εγγραφή ιδιωτών, νοµικών προσώπων και πολιτικού προσωπικού Π.Ν. υλοποιείται ωςακολούθως:Οι ενδιαφερόµενοι παρακαλούνται να καταθέσουν την ετήσια συνδροµή τους στον λογα-ριασµό 83737115 της Εµπορικής Τράπεζας (χωρίς χρέωση εξόδων κατάθεσης) IΒΑΝ GR9701200300000000083737115, δηλώνοντας στην κατάθεση αυτή τα στοιχεία τους και νααποστείλουν την παρακάτω αίτηση επισυνάπτοντας την απόδειξη της κατάθεσης συν-δροµής τους, στην ακόλουθη διεύθυνση, ΦΑΞ και e-mail της ΥΙΝ.

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ«ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ»ΜΑΡΚΟΝΙ 20 – ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ104 47 ΑΘΗΝΑΤΗΛ: 210 3484233 ΦΑΞ: 210 3484234e-mail: [email protected]

[email protected]

Η επανεγγραφή/διαγραφή των συνδροµητών υλοποιείται κατόπιν αίτησης των ενδιαφεροµέ-νων στην ΥΙΝ εντός του µηνός Οκτωβρίου, για τη συνδροµή του επόµενου έτους.

ΣTOIXEIA ΣYN∆POMHTH

EΠΩNYMIA:..........................................................................................................................

ONOMATEΠΩNYMO:..........................................................................................................

I∆IOTHTA: ............................................................................................................................

O∆OΣ: ....................................................................APIΘMOΣ: ....................T.K.: ...............

ΠOΛH:..................................................................................................................................

THΛ.:.....................................................................................................................................

E-MAIL: .................................................................................................................................

AP. KATAΘEΣHΣ: ..................................................................................................................

AITHΣH EΓΓPAΦHΣ ΣYN∆POMHTH

TPIMHNIAIA EK∆OΣH TOY ΓENIKOY EΠITEΛEIOY NAYTIKOY · των ελλήνων ναυτικών....

Documents

Transcript of TPIMHNIAIA EK∆OΣH TOY ΓENIKOY EΠITEΛEIOY NAYTIKOY · των ελλήνων ναυτικών....