TÍNH KHOA HỌC VÀ THỜI ĐẠI TRONG Tư DUY CỦA ĐẢNG VỀ CÔNG NGHIỆP HOA - HIỆN ĐẠI HOA

ĐẤT Nươc LÃ THANH BÌNH

Trung tâm Đào tạo, Bồi dưỡng giảng viên lý luận chính trị, ĐHQG Hà Nội

Lịch sử và thực tiễn phát triển kinh tế các nước cho thấy: để thoát khỏi tình trạng nghèo nàn lạc hậu, bước chuyển lên nền kinh tế văn minh, hiện đại, các quốc gia đều phải thực hiện quá trình công nghiệp hoa. Cho đến nay, công nghiệp hoa đã được thừa nhận là một giai đoạn lịch sử tất yếu đối với mỗi quốc gia, mỗi nền kinh tế trong quá trình phát triển từ một nền kinh tế nông nghiệp. Việt Nam đang nỗ lực xây dựng chủ nghĩa xã hội từ một nền kinh tế nông nghiệp nghèo nàn lạc hậu, trình độ lực lượng sản xuất kém phát triển nên việc tiến hành công nghiệp hoa càng trở nên cần thiết và cấp bách. Xác định vai trò to lớn của công nghiệp hoa, hiện đại hoa đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, Đảng chỉ rõ: "Muốn cho dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, đất nước từng bước tiến lên chủ nghĩa xã hội, đi đôi với việc củng cố, hoàn thiện quan hệ sản xuất tiên tiến, chúng ta nhất định phải phát triển lực lượng sản xuất với năng xuất lao động xã hội ngày càng cao. Không có lực lượng sản xuất hùng hậu với năng xuất lao động xã hội cao thì không thể nói tới chủ nghĩa xã hội. Nhưng muốn có lực lượng sản xuất hùng hậu thì không thể dựa vào nông nghiệp sử dụng lao động thủ công, trái lại , phải phát triển mạnh công nghiệp cùng với công nghệ ngày càng hiện đại, tạo nên nền tảng cho tăng trưởng nhanh hiệu quả cao và bền vững của toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Quá trình này chính là quá trình công nghiệp hoa, hiện

100

đại hoa đất nước" 0 ' . Muốn thực hiện thành công quá trình công nghiệp hoa, cần có sự kết hợp của nhiều yếu tố trong đó, đối với nước ta, sự lãnh đạo của Đảng giữ vị trí đặc biệt quan trọng.

1. Sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quan trọng hàng đầu để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoa, hiện đại hoa đất nưổc

Nhìn lại con đường công nghiệp hoa của các nước công nghiệp phát triển, chúng ta có thể khẳng định rằng: Đằng sau sự thành công của các nước này luôn có sự đóng góp tích cực của các thể chế chính trị với vai trò đưa ra các chiến lược, mô hình công nghiệp hoa - định hướng cơ bản về mục tiêu, nội dung, bước đi và phương thức tiến hành công nghiệp hoa - một cách phù hợp. Sự "thần kỳ kinh tế" Nhật Bản và việc "hóa rồng" của các nền kinh tế mới công nghiệp hoa NIEs là những minh chứng sinh động nhất cho quan điểm này.

Đến nay, mặc dù còn nhiều tranh luận về vai trò, chức năng của các thể chế chính trị trong nền kinh tế, nhưng các nhà kinh tế đều không thể phủ nhận sự cần thiết của các chủ thể này trong việc xây dựng các chiến lược phát triển kinh tế nói chung và chiến lược công nghiệp hoa nói riêng. Nếu như các chủ thể này đưa ra được một chiến lược hợp lý sẽ có thể huy động và sử dụng một cách có hiệu quả, phát huy tối đa lợi thế, cơ hội phát triển, đồng thời giảm thiểu những bất lợi và tác động xấu do quá trình công nghiệp hoa gây ra. Ngược lạ i , nếu như đưa ra các chiến lược không phù hợp, tức là chiến lược thiếu căn cứ khoa học, sẽ làm cho quá trình công nghiệp hoa bị chậm trễ hoặc không hiệu quả. Do vậy, xây dựng một chiến lược phù hợp là điều kiện tiên quyết đối với bất kỳ thể chế chính trị nào trong quá trình công nghiệp hoa nền kinh tế.

ở nước ta, Đảng Cộng sản là tổ chức chính trị duy nhất có đủ khả năng để lãnh đạo quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Lịch sử đấu tranh cách mạng gần 75 năm qua cho thấy: đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng - Độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã

( l > Nguyễn Phú Trọng, Đảng Cộng sản Việt Nam trong tiến trình đổi mới đất nước, Nxb. Chính trị Quốc gia, H-2002,tr. 85.

loi

hội - là nhân tố quyết định nhất đưa nhân dân ta đi từ thắng lợi to lớn này đến thắng lợi to lớn khác. Do vậy, sự lãnh đạo của Đảng là có tính nguyên tắc, là quyết định nhất bảo đảm tính định hướng xã hội chủ nghĩa trên con đường phát triển đất nước. Đây là bài học lớn rút ra từ chính công cuộc đổi mới ở nước ta. Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy chỉ cần một chút mơ hồ, buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng, lập tức sẽ tạo điều kiện cho các thế lực thù địch và đối lập lấn tới, phá hoại sự lãnh đạo của Đảng và thành quả cách mạng.

Là Đảng cầm quyền, lãnh đạo toàn xã hội, Đảng luôn ý thức trách nhiệm của mình đối với đất nước và đối với dân tộc. Đảng thường xuyên trăn trở, suy nghĩ, tìm cách chèo lái đưa đất nước vượt qua thử thách, giữ vững độc lập chủ quyền của dân tộc, tìm cách xoa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất tinh thần của toàn thể nhân dân.

2. Quan điểm chỉ đạo quá trình công nghiệp hoa, hiên đại hoa của Đảng trong giai đoạn hiện nay là một bước chuyển cách mạng, mang tính khoa học, phù hợp với xu thế phát triển của thòi đại và định hưóng xã hội chủ nghĩa

Ngay sau khi giải phóng miền Bắc và công cuộc khôi phục kinh tế sau chiến tranh giành được một số thành tựu, Đại hội Đại biểu toàn Quốc lần thứ ni của Đảng (9/1960) đã quyết định tiến hành công nghiệp hoa xã hội chủ nghĩa, coi công nghiệp hoa là nhiệm vụ trung tâm của cả thời kỳ quá độ. Chủ trương được Đảng ta đưa ra tại kỳ Đại hội này là: "Xây dựng một nền kinh tế - xã hội chủ nghĩa cân đối và hiện đại, kết hợp công nghiệp với nông nghiệp một cách hợp lý, đồng thời ra sức phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, nhằm biến nước ta thành một nước công nghiệp hiện đại và nông nghiệp hiện đạ i . " ( 1 )

Do điều kiện đất nước vừa tiến hành công nghiệp hoa vừa phải chiến đấu chống lại đế quốc M ỹ xâm lược, nên quá trình công nghiệp hoa của chúng ta đã bị gián đoạn, không đạt được mục tiêu mong muốn. Cho tới năm 1975, sau khi hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước, Đại hội Đảng lần IV (1976) đã tái khẳng định mô hình công nghiệp hoa xã hội chủ nghĩa được xây dựng từ Đại hội in, trên phạm vi cả nước.

( ! ) Vãn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ ni, Nxb. Sự thật, H- 1960, tr. 67.

102

Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V(1982), Đảng có chủ trương thay đổi cơ cấu đầu tư "Tập trung phát triển mạnh nông nghiệp, coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu, ra sức đẩy mạnh sản xuất hàng tiêu dùng và tiếp tục xây dựng một số ngành công nghiệp nặng then chốt" 0 ' 2 , nhưng nhìn chung mô hình công nghiệp hoa ở nước ta trước thời kỳ đổi mới (1986), là mô hình công nghiệp hoa xã hội chủ nghĩa hướng nội, theo cơ chế kế hoạch hoa tập trung, quan liêu, bao cấp. Mô hình này được xây dựng theo mô hình công nghiệp hoa của các nước xã hội chủ nghĩa. Thực tế cho thấy, mô hình này đã từng có giá trị lớn đối với Liên Xô trong thời kỳ chiến tranh, bị bao vây cô lập, nhưng về cơ bản, nó không phù hợp với thực trạng kinh tế - xã hội của nước ta. Vì trong khi nền kinh tế còn manh mún, trình độ và tính chất của lực lượng sản xuất còn yếu kém, mà lại áp đặt trên đó một quan hệ sản xuất quá cao - quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa. Do sự mâu thuẫn này, các quan hệ sản xuất đã không những không kích thích, mà ngược lạ i nó còn kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Vì thế các nội dung khác của công nghiệp hoa cũng không thực hiện được.

Đến năm 1986, nền kinh tế nước ta lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng, đời sống người dân sút kém. Tiêu cực xã "hội lan rộng, lòng dân không yên, mất lòng tin vào Đảng vào Nhà nước. Đứng trước thực trạng này, Đảng đã tìm tòi khám phá mong muốn tìm ra con đường để đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng.

V ớ i phương châm "nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật"'2', tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, Đảng ta đã thừa nhận sai lầm trong việc bố trí cơ cấu kinh tế, mà nguyên nhân cơ bản là do tư tưởng chủ quan, nóng vội, muốn bỏ qua bước đi cần thiết...trên thực tế, chúng ta đẩy mạnh công nghiệp hoa khi các điều kiện tiền đề chưa đủ" < 3 >. Cùng với việc thừa nhận những sai lầm, Đảng ta quyết định đổi mới toàn diện quan điểm tiến hành công nghiệp hoa với những nội dung cơ bản sau:

- Nhiệm vụ bao trùm, mục tiêu tổng quát của những năm còn lại của chặng đường đầu tiên là ổn định mọi mặt tình hình kinh tế - xã

( 1 ) Đảng Cộng sản Việt Nam: Vãn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V. Nxb. CTQG, H-198?tr.62 ( 2 ) Vãn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, Nxb. CTQG, H-1986, tr. 17. ( 3 ) Sđd, tr. 59.

103

hội, tiếp tục xây dựng tiền đề cần thiết cho đẩy mạnh công nghiệp hoa ở các thời kỳ tiếp theo.

- Quá trình công nghiệp hoa phải tiến hành từng bước phù hợp với yêu cầu phát triển của nền kinh tế và lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

- Phải xuất phát từ nhu cầu, đòi hỏi của nền kinh tế, chú trọng tính khả thi và hiệu quả của các chương trình kinh tế.

- Chặng đường tiếp theo không phải là công - nông nghiệp và dịch vụ mà phải là nông - cồng nghiệp và dịch vụ.

- Thừa nhận sự tồn tại của nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất tương ứng với nó là nhiều thành phần kinh tế.

- Xoa bỏ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp, thực hiện kế hoạch hoa theo phương thức hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa.

Nhờ có đường lối đổi mới đúng đắn nêu trên, nền kinh tế nước ta có những chuyển biến tích cực: tốc độ tăng trưởng đạt mức cao và tương đối ổn định; lạm phát bị đẩy lùi và được kiểm soát; nền kinh tế bước đầu có tích lũy nội bộ. Từ một nước khủng hoảng thiếu lương thực, thực phẩm một cách gay gắt trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba trên thế giới. Đời sống nhân dân ổn định và từng bước được nâng cao.

Khác với trước đây công nghiệp hoa chỉ được hiểu đơn thuần là quá trình xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, xây dựng lực lượng sản xuất xã hội chủ nghĩa bằng biện pháp ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 7, khoa vu (1994), Đảng đã đưa ra một khái niệm tương đối hoàn chỉnh về công nghiệp hoa, theo đó "công nghiệp hoa là quá trình chuyển đổi căn bản và toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế - xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động với công nghệ và phương pháp tiên tiến, hiện đại dựa trên sự phát triển công nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ tạo ra năng xuất lao động xã hội cao""'.

Đến Đại hội IX, quan điểm về công nghiệp hoa, hiện đại hoa đã có những bước phát triển rất rõ nét, thể hiện ở những nội dung cơ bản sau:

Đảng CSVN: Vãn kiện Hội nghị lần thứ 7 cùa Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ vn, Nxb. CTQG, H-1994, tr.

104

- Công nghiệp hoa đồng thời với hiện đại hoa, gắn bó chặt chẽ với hiện đại hoa. Con đường công nghiệp hoa, hiện đại hoa của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian so với các nước đi trước, vừa có những bước đi tuần tự vừa có những bước nhảy vọt.

- Công nghiệp hoa, hiện đại hoa theo định hướng xã hội chủ nghĩa với những nội dung cơ bản sau:

* Công nghiệp hoa, hiện đại hoa được thực hiện trên cơ sở phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là nền kinh tế tồn tại nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.

* Công nghiệp hoa, hiện đại hoa phải tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật và con người cho sự phát triển lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam.

* Công nghiệp hoa, hiện đại hoa một mặt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, mặt khác phải bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội.

- Công nghiệp hoa, hiện đại hoa phải bảo đảm xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, trước hết là độc lập về đường lối chính sách, có tiềm lực kinh tế đủ mạnh. Đồng thời phải chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại, kết hợp nội lực với ngoại lực thành nguồn lực tổng hợp để phát triển đất nước.

V ớ i những nội dung trên, đã tạo ra một bước chuyển cách mạng về công nghiệp hoa trên phương diện tư duy:

Từ mô hình cống nghiệp hoa hướng nội, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, chủ yếu dựa vào lợi thế về tài nguyên, đất đai và sự hỗ trợ của các nước xã hội chủ nghĩa đã chuyển dần sang mô hình kinh tế mở, chuyển dịch cơ cấu theo hướng phát triển mạnh nông nghiệp nông thôn làm bàn đạp để phát triển công nghiệp và dịch vụ. Gắn công nghiệp hoa với hiện đại hoa và từng bước phát triển kinh tế tri thức.

Từ chỗ xác định chủ lực công nghiệp hoa, hiện đại hoa là Nhà nước, là thành phần kinh tế Nhà nước và hợp tác đã khẳng định đó là sự nghiệp của toàn dân của toàn xã hội. Nhà nước chuyển từ vai trò trực tiếp sản xuất kinh doanh sang quản lý vĩ mô nhằm ổn định kinh tế - xã hội, đưa ra chính sách để khơi dậy, phát huy các nguồn lực của mọi thành phần kinh tế, đồng thời huy động và sử dụng hiệu quả mọi

105

nguồn lực bên ngoài để công nghiệp hoa, hiện đại hoa đất nước. Cơ chế phân bổ nguồn lực từ kế hoạch hoa tập trung, quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Những quan điểm mới về công nghiệp hoa, hiện đại hoa trên đây vừa mang tính khoa học vừa phù hợp với xu thế phát triển khách quan.

Công nghiệp hoa gắn với hiện đại hoa và từng bước phát triển kinh tế tri thức.

c. Mác đã từng nói: "Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì, mà là ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu như thế nào. Các tư liệu lao động không những là thước đo sự phát triển của sức lao động con người, mà còn là một chỉ tiêu của những quan hệ sản xuất trong đó lao động được tiến hành" 0 1 . Theo đó, quá trình công nghiệp hoa ở nước ta nhất định phải gắn với hiện đại hoa, với việc áp dụng rộng rãi những thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến của thời đại, từng bước phát triển kinh tế tri thức.

Kinh nghiệm phát triển của các nền kinh tế mới công nghiệp NIEs và thực tiễn của 20 năm đổi mới cho thấy: Trong điều kiện phát triển của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và bối cảnh toàn cầu hoa với các nước có điều kiện phát triển không đồng đều hiện nay, các nền kinh tế chậm phát triển có thể và cần rút ngắn thời gian công nghiệp hoa - quá trình công nghiệp hoa vừa có những bước đi tuần tự vừa có những bước nhảy vọt.

Với sự phát triển của kinh tế tri thức, quá trình cơ cấu lại nền kinh tế thế giới đang diễn ra với xu hướng căn bản là nhiều ngành công nghiệp chủ lực của kỷ nguyên công nghiệp cơ khí như sắt, thép, xi măng, ỏ tỏ... bắt đầu bị xuống dốc, trở thành những ngành hoàng hôn, trong khi các ngành điện tử, bán dẫn, máy tính viễn thông, vật liệu mới... và những ngành dịch vụ liên quan đến tri thức tài chính, ngân hàng, tư vấn, thương mại điện tử bùng nổ làm cho khu vực dịch vụ chiếm gần 70% GDP trong nhóm nước phát triển.

Theo lý thuyết chu kỳ sản phẩm, đặc điểm này cho phép các nước đi sau có thể tiếp cận các công nghệ hiện đại ngay cả khi trình độ chưa cao nhờ có thể bỏ qua một số nấc thang "tuần tự" trong quá trình phát

c. Mác và Ph.Ảnghen toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 23, ư. 269-270.

106

triển. Như vậy, kinh tế tri thức là cơ hội lớn để chúng ta có thể rút ngắn quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa. Hơn nữa, sự phát triển của kinh tế tri thức còn tạo ra những tiền đề cần thiết để xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Trước hết, kinh tế tri thức đã đẩy mạnh tính chất xã hội hoa của lực lượng sản xuất - tiền đề đầu tiên có ý nghĩa quyết định cho sự phát triển của chủ nghĩa xã hội.

Thứ hai, sự phát triển của kinh tế tri thức tạo tiền đề để thực hiện phương thức phân phối của chủ nghĩa cộng sản. Sự ứng dụng rộng rãi những thành tựu của khoa học công nghệ vào quá trình phát triển sản xuất, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng và hiệu quả lao động xã hội "của cải tuôn ra dồi dào", đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người. Đây là một trong những tiền đề cần thiết đầu tiên cho phép thực hiện hình thức phân phối cao nhất của chủ nghĩa cộng sản.

Thứ ba, sự phát triển kinh tế tri thức tạo điều kiện để con người có thể được giải phóng khỏi lao động chân tay và được phát triển toàn diện, hài hoa. Một trong những đặc trưng chủ yếu của kinh tế tri thức là sử dụng tri thức và công nghệ cao là chủ yếu, thay thế cho lao động cơ bắp của con người. Do vậy, con người sẽ thoát khỏi sự phụ thuộc vào máy móc, khỏi lao động nặng nhọc "con người sẽ không còn là tác nhân trực tiếp mà sẽ đứng ngoài quá trình sản xuất".

Mặt khác, sự đòi hỏi khách quan của quá trình sản xuất với công nghệ cao và hiện đại đã tạo ra động lực và sức ép buộc các chủ thể lao động phải không ngừng nâng cao trình độ văn hoa tri thức, hiểu biết sâu rộng nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội. Lao động lúc này là lao động tri thức và sáng tạo. Đây là nhân tố giúp con người phát huy năng khiếu, tính cách cá nhân và phát triển hài hoa.

Thứ tư, sự phát triển mạnh mẽ kinh tế tri thức đã dẫn đến biến đổi về cơ cấu xã hội-giai cấp, làm cho các tầng lớp xã hội có xu hướng ngày càng xích lạ i gần nhau, tạo tiền đề tiến tới xã hội không có giai cấp, không còn phân biệt lao động trí óc và lao động chân tay.

Công nghiệp hoa, hiện đại hoa theo định hướng xã hội chủ nghĩa

Định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta hiện nay được thể hiện ở những nội dung cơ bản sau:

107

Trước hết, công nghiệp hoa, hiện đại hoa phải gắn với việc phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiện nay, quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta đang được thực hiện gắn với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đó là nền kinh tế hàng hoa trong đó việc quyết định sản xuất, trao đổi, phân phối và tiêu dùng các nguồn lực và của cải xã hội được thực hiện theo quy luật thị trường đồng thời có sự quản lý của nhà nước. Trong nền kinh tế tồn tại nhiều thành phần kinh tế với các hình thức sở hữu nhưng kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo.

Trước đây, do nhận thức sai lầm, cho rằng kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường là sản phẩm riêng có của chủ nghĩa tư bản, các quan hệ hàng hoa, tiền tệ sẽ từng giờ, từng ngày đẻ ra chủ nghĩa tư bản, do vậy chúng ta đã nóng vội xoa bỏ các hình thức kinh tế ngoài quốc doanh, phi tập thể. Nói đến vai trò to lớn của kinh tế thị trường, Mác đã từng khẳng định: chỉ khi nào nền kinh tế thị trường phát triển đến tột bậc thì quá trình chuyển sang chủ nghĩa cộng sản mới diễn ra như một quy luật tất yếu. Như vậy, phát triển kinh tế thị trường là một tất yếu ở nước ta trên con đường công nghiệp hoa, hiện đại hoa xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Mặc dù kinh tế thị trường có nhiều ưu thế, là bước phát triển cao hơn so với kinh tế hiện vật nhưng bản thân nó cũng chứa đựng rất nhiều khuyết tật. Nếu để kinh tế thị trường tự do phát triển thì sẽ làm cho nền kinh tế - xã hội rơi vào tình trạng hỗn loạn, vô chính phủ và ảnh hưởng xấu tới đới sống của người dân (mất công bằng xã hội, khủng hoảng kinh tế, ô nhiễm môi trường...)- Do vậy, một mặt chúng ta cần phải phát triển kinh tế thị trường, mặt khác cần thiết lập và không ngừng nâng cao trình độ quản lý Nhà nước.

Trong bối cảnh kinh tế quốc tế hiện nay, việc tiến hành công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển nói chung và ở nước ta nói riêng, đang có nhiều thời cơ nhưng cũng gặp không ít thách thức (sự cạnh tranh khốc liệt của các tập đoàn kinh tế hùng mạnh nước ngoài, điều kiện vay vốn hà khắc, chi phí thâm nhập thị trường quốc tế cao...). Trong hoàn cảnh như vậy chỉ có nhà nước mới có đủ khả năng can thiệp, định hướng phát triển để chuyển biến các cơ hội thành hiện thực và giảm bớt các thách thức do hội nhập đem lại .

108

Đồng thời với việc phát huy vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa gắn với kinh tế thị trường, chúng ta cần kiên trì định hướng xã hội chủ nghĩa.

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, về mô hình gần tương đồng ở Trung Quốc. Việc phát triển nền kinh tế này là kết quả của quá trình tìm tòi, thử nghiệm, tổng kết thực tiễn và đến nay vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Nhưng về cơ bản, định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là trong quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa, đồng thời phải từng bước thiết lập quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa. "Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước cùng kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân" ( 1 ) .

Từ những kinh nghiệm thực tiễn của đất nước, có thể khẳng định, chính sách kinh tế nhiều thành phần đã trở thành một trong những động lực mang tính chất quyết định trong việc huy động các nguồn lực cho quá trình công nghiệp hoa. Tuy vậy, chúng ta cũng cần phải chú ý định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, làm cho kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể ngày càng vững chắc.

Thời kỳ trước đây, do tư tưởng nóng vội, duy ý chí chúng ta đã dùng nhiều biện pháp hành chính can thiệp nhằm nhanh chóng nhất thể hoa thành phần kinh tế, độc tôn hình thức sở hữu xã hội chủ nghĩa (sở hữu toàn dân). Từ khi xã hội có giai cấp, nhà nước xuất hiện đến nay, trong lịch sử chưa từng tồn tại một nền kinh tế nào hoạt động hoàn toàn theo cơ chế thị trường tự do, độc tôn hình thức sở hữu tư nhân. Ngược lạ i , thành phần kinh tế nhà nước luôn giữ vị trí quan trọng trong quá trình phát triển cũng như quá trình công nghiệp hoa của các nước. Chính thành phần kinh tế nhà nước với việc thành lập tập đoàn kinh tế lớn là một trong những nhân tố quan trọng giúp cho Nhật Bản, Hàn Quốc có đủ sức mạnh cạnh tranh, vươn ra và thâu tóm thị trường thế giới, nhờ đó có thể rút ngắn quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa và vươn lên trở thành những cường quốc kinh tế.

( l ) Đảng CSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội , 2003, tr. 96.

109

Trong bối cảnh kinh tế hiện đại, sự tồn tại kinh tế nhà nước là một tất yếu khách quan, để giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa thì thành phần kinh tế này phải giữ vai trò chủ đạo vì những lý do sau:

Một, kinh tế Nhà nước dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất là chế độ sở hữu phù hợp với xu hướng xã hội hoa của lực lượng sản xuất.

Hai, kinh tế Nhà nước phải nắm giữ những vị trí then chốt, xương sống của nền kinh tế, từ đó có thể chi phối hoạt động của các thành phần kinh tế khác, bảo đảm phát triển theo định hướng.

Ba, kinh tế Nhà nước là công cụ của Nhà nước để bảo đảm sự phát triển ổn định của nền kinh tế.

Bốn, kinh tế Nhà nước có đủ tiềm năng để ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại, đủ sức mạnh tham gia cạnh tranh quốc tế trong những ngành kinh tế mũi nhọn.

Năm, kinh tế Nhà nước đầu tư vào những ngành, những lĩnh vực kinh tế nhằm bảo đảm an ninh quốc phòng, bảo đảm ổn định kinh tế -

xã hội, đặc biệt là đối với những lĩnh vực kinh tế mà tư nhân không muốn đầu tư, hoặc đầu tư không hiệu quả.

Như vậy, việc tăng cường và củng cố sức mạnh của kinh tế Nhà nước là một yếu tố quan trọng giúp cho việc rút ngắn quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Tiếp theo, để đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa cần phải thực hiện theo những hướng cơ bản sau:

Thứ nhất, công nghiệp hoa, hiện đại hoa phải tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật, đặc biệt là con người tiên tiến cho chủ nghĩa xã hội.

Trong thời đại hiện nay, để thực hiện công nghiệp hoa rút ngắn chúng ta không thể không dựa trên nền tảng vững chắc của khoa học công nghệ hiện đại. Nhưng để làm được điều này chúng ta không thể không phát triển con người một cách tương xứng. Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì trước hết chúng ta cần xây dựng được những con người xã hội chủ nghĩa, "đó là những con người phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái khoan dung, tôn trọng nghĩa tình lối

no

sống có văn hoa, quan hệ hài hoa trong gia đình và cộng đồng và xã hội" . ( 1 )

Việc phát triển nhân tố con người, coi con người là động lực, là mục tiêu của sự phát triển chính là yếu tố quan trọng nhất đem tới sự thần kỳ của nền kinh tế Nhật Bản và Hàn Quốc. Ngược lại , do việc áp dụng quá lâu hệ thống Taylor, coi con người là yếu tố sản xuất và phụ thuộc vào máy móc nên nền kinh tế M ỹ những năm 80 của thế kỷ X X thiếu động lực, tốc độ tăng trưởng trì trệ. Trong triết lý phát triển hiện đại đã có một bước ngoặt từ quan niệm coi công nghệ là trung tâm sang quan điểm coi con người là trung tâm. Garry Becker, người M ỹ được giải Nobel kinh tế năm 1992 khẳng định: "không có sự đầu tư nào lại mang lại nguồn lợi lớn như đầu tư vào nguồn nhân lực, đặc biệt là đầu tư cho giáo dục"' 2 1.

Từ những cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, một lần nữa có thể khẳng định quan điểm xây dựng con người phát triển tiên tiến xã hội chủ nghĩa ở nước ta là hoàn toàn khoa học và mang tính thời đại.

Thứ hai, công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta phải nhằm mục đích dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, tăng trưởng kinh tế nhanh, mặt khác phải bảo đảm công bằng và tiến bộ xã hội.

Trong những năm qua, nhờ thực hiện tốt quan điểm này mà chúng ta đã nhận được nguồn tài chính quý báu từ các nước phát triển và tổ chức kinh tế quốc tế thông qua nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), góp phần gia tăng nguồn ngoại lực để đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa đất nước.

Thứ bơ, công nghiệp hoa, hiện đại hoa phải bảo đảm xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, trước hết là độc lập về đường lối chính sách, có tiềm lực kinh tế đủ mạnh. Đồng thời phải chủ động hội nhập kinh tế quốc tế mở rộng và nâng cao hiếu quả kinh tế đối ngoại, kết hợp nội lực với ngoại lực thành nguồn lực tổng hợp để phát triển đất nước.

Ngày nay, hội nhập kinh tế quốc tế không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành đòi hỏi tất yếu khách quan. Chỉ có thông qua con đường hội nhập, chúng ta mới có thể rút ngắn thời gian chuẩn bị các điều

1 0 Đảng CSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị Quốc gia. HàNội-2003.Tr. 114. _ ( 2 > Về giải thưởng Nobel Kinh tế năm 1992. The Economist, 17/10/1992.

I l l

kiện tiền đề về tri thức, khoa học công nghệ, thị trường, vốn.. . đồng thời, việc tham gia phân công lao động quốc tế, tiếp cận thị trường thế giới buộc chúng ta phải sử dụng các nguồn lực hiệu quả, theo đó quá trình công nghiệp hoa mới có thể rút ngắn và có những bước nhảy vọt.

Mặc dù, hội nhập kinh tế quốc tế mang đến cho các nước đang phát triển nhiều cơ hội, nhưng trong đó cũng chứa đựng rất nhiều thách thức. M ỗ i quốc gia, mỗi nền kinh tế trong quá trình hội nhập đều chú trọng lợi ích của quốc gia, của dân tộc mình. Trong quá trình hợp tác và chuyển giao công nghệ các nước phát triển có thể đưa sang các nước khác những tri thức, công nghệ lạc hậu gây ô nhiễm môi trường hoặc không phù hợp với chiến lược phát triển. Hoặc sự hùng mạnh của các tập đoàn kinh tế lớn có thể đè bẹp các ngành công nghiệp non trẻ của các nước đang phát triển. Đồng thời toàn cầu hoa nền kinh tế cũng chứa đựng những yếu tố khủng hoảng tiềm tàng, những vấn nạn toàn cầu, do vậy trong quá trình hội nhập tất yếu chúng ta phải xây dựng một nền kinh tế độc lập tự chủ, đủ năng lực chủ động tham gia quá trình này.

Xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế là hai nội dung có quan hệ biện chứng trong quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở nước ta. Trong đó, chủ động hội nhập nhằm tạo điều kiện xây dựng thành công nền kinh tế độc lập tự chủ và có độc lập tự chủ sẽ giúp cho quá trình hội nhập thu được những kết quả tích cực. Do vậy, trong quá trình công nghiệp hoa, chúng ta không được bỏ qua bất cứ nội dung nào.

Cho đến nay, nhờ có đường lối chỉ đạo đúng đắn, nền kinh tế nước ta đã có bước chuyển biến mạnh mẽ, thế và lực đã phát triển cho phép có thể đẩy mạnh nhằm rút ngắn thời gian tiến hành công nghiệp hoa, hiện đại hoa.

Nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng và đang trên đà tăng trưởng mạnh mẽ. Tính đến năm 2000 GDP của nước ta đã tăng gấp đối so với năm 1990. Trong khi tốc độ tăng trưởng kinh tế của các nước khác trong khu vực có phần chững lại thì tốc độ tăng trưởng của nước ta vẫn tăng cao liên tục.

Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, chuyển dịch theo hướng công nghiệp hoa, hiện đại hoa. Lực lượng sản xuất phát triển,

112

công cụ sản xuất không ngừng được đổi mới, đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội ngày càng tăng cả về số lượng và chất lượng.

Tích lũy nội bộ nền kinh tế gia tăng. Sản xuất phát triển, tích lũy nội bộ nền kinh tế liên tục tăng qua các năm tạo ra nguồn vốn quan trọng để tiến hành công nghiệp hoa.

Cơ chế thị trường và thể chế kinh tế thị trường bước đầu được hình hành và hoạt động tích cực. Thị trường hàng hoa dịch vụ ngày càng phát triển, bước đầu hình thành thị trường bất động sản (thị trường quyền sử dụng đất), thị trường sức lao động, thị trường tài chính, tiền tệ, thị trường khoa học công nghệ.

M ở rộng quan hệ kinh tế nước ngoài. Giá trị kim ngạch xuất nhập khẩu đạt mức tăng trưởng cao, đặc biệt là giá trị xuất khẩu so với GDP tăng đã chiếm tới gần 50%. Từ chỗ bị bao vây, cấm vận đến nay chúng ta đã có quan hệ thương mại với 170 quốc gia, khu vực. Hiện nay đã có 71 nước và cùng lãnh thổ đầu tư trực tiếp vào Việt Nam đồng thời có 45 nước và định chế tài chính quốc tế cung cấp viện trợ chính thức phát triển (ODA) cho Việt Nam.

Với tinh thần nỗ lực, phấn đấu không ngừng vì dân giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh, Đảng Cộng sản Việt Nam đã chứng tỏ vai trò to lớn là tổ chức chính trị duy nhất có đủ khả năng, đủ uy tín để quy tụ nhân dân Việt Nam đi theo sự lãnh đạo của Đảng. Đó là những cơ sở quan trọng bảo đảm thành công cho quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa của nước ta.

113