The Role of Nestorian Christians in Establishing Peace...

Journal of Historical Researches, Vol 10, Issue 1, Spring 2018

The Role of Nestorian Christians in Establishing Peace between Iran and

Byzantium in 630 AD

Mahnaz Babaei

*

PhD Student of Ancient History, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran, [email protected]

Mohammadkarim Yosofjamali

Associate Professor of History, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran, [email protected]

Seyyedasghar Mahmoodabadi

Professor of History, University of Isfahan, Iran, [email protected]

Feyzolah Boshasbgosheh

Assistant professor of History, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran, [email protected]

Abstract

The good ties existing between the Byzantine and the Sassanid Empires deteriorated quickly

after Emperor Maurice of the Byzantine Empire was killed, and his title usurped by Emperor

Phocas in 602 CE. The Persian King Khosrow II used the vengeance of Maurice as a pretext to

set about his goal of annihilating his western neighbor. Conquering the important city of

Jerusalem from the Byzantines, along with transferring the True Cross to Ctesiphon turned the

conflict into a religious war. Heraclius, through the use of financial helps received from the

church and by encouraging popular forces, was able to deal fatal blows to the Sassanid army.

With the death of Khosrow II, the conditions for peace materialized as both sides, after long

years of fighting, were weary of warfare. Amidst all this, the Nestorian Christians played a

major role in the eventual peace of 630 CE as the last diplomatic ties between the Byzantine and

the Sassanid Empires. The current paper aims to study the significance of Nestorian Christians

in the peace treaty of 630 CE and the role they played in it. Other issues explored by this paper

include: the reason why peace negotiations were unsuccessful during Khosrow’s lifetime; the

achievements secured from the peace treaty of 630 CE by both Empires; and the effects

Khosrow’s interventions in the Nestorian Church affairs had on Khosrow’s losing of the throne.

Keywords: Maurice, Khosrow II, Heraclius, Nestorian Church, Joshua Yahab II

* Corresponding author

م036نقش مسیحیان نسطوری در برقراری صلح میان ایران و بیزانس در سال

****اهلل بوشاسب گوشه فیض- **سیداصغر محمودآبادی- **جمالی محمدکریم یوسف- *مهناز بابایی توسکی

چکیده

، مناسبات دیپلماتیک میان دولت بیزانس و (Phocas) م به دست فوکاس206در سال (Maurice)پس از قتل موریس

نابودی کامل همسایۀ یۀ سرعت دگرگون شد. خسرودوم به بهانۀ خونخواهیِ موریس، استراتژی خود را برپا ساسانیان به

شهر مهمِ اورشلیم و انتقال صلیب راستین به تیسفون، جنگِ میان دو دولت را به جنگ مذهبی تبدیل غربی گذاشت. فتح

های مالی کلیسا و تهییج نیروهای مردمی، ضربات مهلکی به ارتش با حمایت (Heraclius)سان هراکلیوس رد. بدینک

ساسانی وارد کرد. با مرگ خسرودوم، برای برقراری صلح میان دو طرف بستری مناسب مهیا شد. دو طرفی که پس از

م که درواقع آخرین مراودات 230صلح نهایی در سال میان، در برقراری های طوالنی فرسوده شده بودند. دراینجنگ

دیپلماتیک میان دولت ساسانی و بیزانس بود، مسیحیانِ نسطوری نقش مهمی ایفا کردند. این مقاله قصد دارد این سؤال

م تا چه اندازه بود؛ همچنین مقاله برآن 230را مطرح کند که اهمیت و نقش مسیحیان نسطوری در برقراری صلح سال

م برای 230ست تا مسائلی همچون چرایی ناکامی مذاکرات صلح در زمان حیات خسرودوم، دستاوردهای صلح سال ا

های خسرودوم در امور کلیسای نسطوری در برکناری وی از سلطنت را بررسی کند.هر دو دولت و تأثیر دخالت

دومیهبموریس، خسرودوم، هراکلیوس، کلیسای نسطوری، یشوع: های کلیدی واژه

(مسججؤول)نویسججنده ، ایججرانآبججاد نیججدگججروه تججاریا، واحججد نیججد آبججاد، دانشججماه آزاد اسجج می، ،دانشججیوی دکتججری تججاریا باسججتان *

[email protected] [email protected] ،، ایرانآباد نیدگروه تاریا، واحد نید آباد، دانشماه آزاد اس می، دانشیار **

[email protected] ، ایران،دانشماه اصفهاندانشکده ادبیات و علوم انسانی، ،تاریاگروه استاد ***

[email protected] ،، ایرانآباد نیدگروه تاریا، واحد نید آباد، دانشماه آزاد اس می، استادیار ****Copyright © 2018, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and

share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهشی( -)علمی های تاریخیپژوهشنامه فصل

دانشماه اصفهانمعاونت پژوهش و فناوری

دهم، دوره جدید، سال چهارمسال پنیاه و

110-95 ، صص1397، بهار (37)پیاپی اول شماره

01/16/1395، تاریا پذیرش: 04/05/1395تاریا وصول:

1397بهار (،37)پیاپی ه اول، شماردهمجدید، سال ه، دورچهارم های تاریخی، سال پنیاه و پژوهش /92

مقدمه

در نیمۀ نخست قرن هفتم می دی، حکومت

مدت شکلی کامل در سایۀ نبردهای طوالنیساسانی به

باوجوداین، در ارتش ساسانی و امپراتوری بیزانس بود.

این برهه از تاریا ۀ هایی که تاکنون دربارپژوهش

ساسانی انیام شده است، به حوادث پس از اتمام جنگ

و مذاکرات صلح میان این دو دولت و دستاوردهای آن

توجه بسیار اندکی شده است. خوشبختانه در بازسازی

روابط میان ایران و بیزانس در دورۀ پس از پایان جنگ

مدت عصر خسرودوم، مدارک مکتوبِ تاریخی یطوالن

ای، کنند. با چنین انمیزه ما را تاحد بسیاری یاری می

مقالۀ پیش رو به بازسازی تاریاِ روابط دیپلماتیک میان

شدن قرارداد ایران و بیزانس پس از خسرودوم و نهایی

م، میان این دو دولت تکیه کرده 230صلح در سال

این سؤال اصلی استوار است که است. این نوشتار بر

شدن مذاکرات صلح میان دو دولت، مسیحیان در نهایی

نسطوریِ ایران چه نقشی داشتند؟ همچنین برخی

های فرعی مرتبط با سؤال اصلی از این قرارند: سؤال

چرا در زمان حیات خسرودوم مذاکرات صلح به نتییه

های خسرودوم در امور کلیسای نرسید؟ دخالت

ی، در برکناری او از سلطنت چه تأثیری نسطور

گذاشت؟ قرارداد صلحِ پس از مرگ خسرودوم، برای

دو طرف چه دستاوردهای داشت؟ فرضیۀ اصلی مقاله

م، مسیحیان 230ست که در برقراری صلح سال آن ا

براین، نسطوری نقش بسیار مهمی برعهده داشتند. افزون

چنین های فرعی ها در پاسا به سؤالبرخی فرضیه

یۀ بر نابودی کامل همسااست: استراتژی خسرودوم مبنی

غربی، مانع اییاد صلح در زمان حیات وی بود. دخالت

های خسرودوم در تشکی ت کلیسای نسطوری و

شورش شمطا، پسر یزدینِ نسطوری که از بزرگان دربار

های رفت، علیه خسرودوم از علت شاهی به شمار می

ود. با مرگ خسرودوم، تخت مهم برکناری خسرودوم ب

سلطنت ساسانی بیش از هر زمانی در طول تاریا این

ای، این صلح سلسله لرزان شد و در چنین وضع آشفته

به میزان چشممیری نمرانی دولت ساسانی را از

غربی برطرف کرد.یۀ همسا

های پژوهش نظر ماهیت، در ردید این نوشتار از

ف، پژوهشی تاریخی گیرد؛ اما از نظر هد نظری قرا می

تحلیلی به نمارش شیوۀ توصیفیآید که بهبه شمار می

صورت درآمده است و روش گردآوری اط عات به

ای و استفاده از معتبرترین مدارک مکتوب کتابخانه

تاریخی و ترجمۀ متون سریانی است.

میالدی066آغاز جنگ ایران و بیزانس در سال

اتحاد یۀ برپا های حکومت خسرودومنخستین سال

میان دربار ساسانی و امپراتوری بیزانس بود. شورش

بهرام چوبین و فرار خسرودوم به قلمرو رومیان و

امپراتور بیزانس، از خسرو جوان 1حمایت موریس،

ای در روابط میان دو دولت شد که ساز اییاد دورهزمینه

نام برد. بنابر منابع « دوران اتحاد»باید از آن باعنوان

طور ناگهانی و سراسیمه به قلمرو اس می، خسرو به

رومیان فرار کرد )برای نمونه بنمرید به: دینوری،

(؛ اما 607: 1336خصوص یعقوبی، ؛ به133: 1332

منابع سریانی و یونانی دربارۀ مقدماتِ دیپلماتیک این

سفر به خاک رومیان اط عات بیشتری در اختیار ما

نام، متن سریانیِ رویدادنامۀ بی دهند. بنابر دوقرار می

و همچنین رویدادنامۀ 16342موسوم به رویدادنامۀ

(Michael the Syrian) میخائیل سریانیکه هر دو 3

ای منسوب به براساس رویدادنامۀ سریانیِ گمشده

(Theophilus of Edessa)تئوفیلوس ِادِسایی نوشته

ازآنکه تصمیم گرفت که از رومیان اند، خسرو پس شده

درخواست کمک کند، سفیری از اعرابِ مسیحیِ حیره

97 م230نقش مسیحیان نسطوری در برقراری صلح میان ایران و بیزانس در سال

ای نزدِ همراه نامهالمنذر را بهبنبا نام ابوجفنا نعمان

پلیس سرکردۀ اعراب تحت قیومت رومیان در سرجیو

(Sergiopolis) الرصافۀ( فرستاد. هدف از فرستادن این(

به موریس، امپراتور سفیر این بود که خواستۀ وی را

. تئوفی کتوس (Hoyland, 2011: 48)بیزانس، برساند

، مورخ یونانی(Theophylact Simocatta)سیموکاتا

نویسِ سدۀ هفتم می دی، محتوای کلی این نامه را در

طریق کتاب تاریا خود ضبط کرده است و ازاین

:Theophylact, 1997)تاحدی درخور بازسازی است

ای عالی از اسناد دیپلماتیک میان نامه، نمونه این .(152

شکلی ماهرانه دولت ساسانی و بیزانس است که به

(. بنابر متن 101: 1391تنظیم شده است )پیمولفسکایا،

این نامه، خسرو پس از تعارفات معمول، از موریس

های مالی و نظامی کرده است درخواست کمک

(Theophylact, 1997: 153).

موریس از خسرو و برکناری بهرام با حمایت

چوبین به دست نیروهای متحد ایرانی و بیزانسی، میان

آمیزِ دیپلماتیک تیسفون و قسطنطنیه روابط صلح

تخت و برقرارشد؛ اما خسرودوم برای دستیابی به تاج

نیاکان خود، ناچار به واگذاری امتیازاتی فراوان به

ازسوی رومیان بود. خسرو در ازای دریافت کمک

امپراتور بیزانس، متعهد شد تا شهرهای میافارقین و دارا

را به رومیان بازگرداند و همچنین از سرزمین ارمنستان

نشینی کند. ارمنستانی که همواره مایۀ اخت ف عقب

,Greatrex & Lieu)میان دولت ساسانی و رومیان بود

.Ps. بنابر تاریا ارمنی منسوب به سبئوس )(172 :2005

Sebeos،)4 در این معاهده خسرو بخش درخور توجهی

از متصرفاتِ ساسانیان در ناحیۀ قفقاز را به رومیان

.(Sebeos, 1999: 28)بخشید

های سیاسی و اجتماعی موجود در دولت اخت ف

های نخست هایی که در سالها و شورشساسانی و قیام

سلطنت خسرو روی داد نیز اوضاع داخلی شاهنشاهی

آشفته کرد. بیش از همه قیام بندوی و بسطام بدنۀ را

ها و براین، شورش ع وه 5سلطنت خسرو را لرزان کرد.

های پراکندۀ دیمری نیز در سراسر شاهنشاهی برپا قیام

بود؛ ازجمله شورش اهالی شهر نصیبین که خسرو را

به استفاده از قوای نظامی میبور کرد )رویدادنامۀ

(.23: 1395خوزستان،

واگذاری مناطقی گسترده در قفقاز و شمال بین

النهرین به رومیان، در درازمدت قدرت اقتصادی دولت

کرد و قطع دریافت مقرریِ ساسانی را محدود می

طور مرتب از معمول که شاهان پیشین ساسانی به

کردند، تأثیر خود را بر امپراتوران بیزانس دریافت می

بنابر آنچه گفته شد، در 2داد.خزانۀ سلطنتی نشان می

اواخر سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم می دی اوضاع

بایست با اقداماتی در داخلی ایران چنان بود که می

حوزۀ سیاست خارجی، راه فراری برای آن اییاد می

(. در قلمرو بیزانس نیز 119: 1391شد )پیمولفسکایا،

ان های مداومی که از زمعلت جنگبهوضع بهتر نبود و

ادامه پیدا کرده بود، (Justinianus I) نیانوس اولیوستی

اوضاع اقتصادی و مالی امپراتوری رو به وخامت نهاده

علت افزایش خطر آوارها، م به206بود. در زمستان سال

موریس به ارتش مستقر در بالکان دستور داد که به این

مردمان جنمیو در سواحل شمالی رودخانۀ دانوب

به . ارتش بالکان(Norwich, 1998: 325)حمله کنند

که از (Flavius Phocas Augustus)سرکردگی فوکاس

لم طغیان فشارهای امپراتور به خشم آمده بودند، عَ

,Treadgold)سوی پایتخت روانه شدند برافراشتند و به

. با ورود سربازان شورشی به پایتخت، (235 :1997

؛ سپس عام شدند موریس و تمام اعضای خانوادۀ او قتل

,Venning)ا به امپراتوری برگزیدند سربازان، فوکاس ر

بنابر گزارشی از تئوفانس، مورخ یونانی، .(137 :2006

باوجود تمامی خدمات بیزانس، خسرو در همان دورانِ

دنبال فرصتی بود تا پیمان صلح با سلطنت موریس به

https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85


بیزانس را نقض کند و موضعی خصمانه در پیش گیرد

(Thephanes, 1883: 290) فوکاس، سردار . جلوس

ای بود که یاغی بیزانس، بر تخت سلطنت تنها بهانه

کشید تا به اهداف سیاسی خود خسرو انتظار آن را می

عمل بپوشاند؛ مۀ برای عبور از مشک ت داخلی جا

م، دیپلماسی جای خود را به 206سان در سال بدین

همراه شهربراز، سردار سپاه خود، جنگ داد. خسرو به

رومیان شد و با این حمله، پیمان صلح میان وارد قلمرو

صورت عملی از میان برداشته شد. نخستین دو دولت به

هدف خسرو تصرف شهر مرزی دارا در شمال بین

النهرین بود. تصرف دارا از این نظر اهمیت داشت که

این نقطه دروازۀ فتوحات بعدی لشکریان ایران در

دارا به دست خاک رومیان بود. تاریا دقیق سقوط شهر

نامِ نیروهای ایرانی مبهم است. بنابر یک فهرست بی

سریانی که شامل اسامی شاهان ساسانی است و بخش

هایی از آن در کتابی سریانی موسوم به زنبور عسل اثر

ای باقی مانده است، خسرو در سال سلیمان بصره

,Budge)پانزدهم سلطنت خود شهر دارا را ویران کرد

. میخائیل سریانی نیز فتح دارا را مربوط به (123 :1886

. (Palmer, 1993: 121)م دانسته است 204سال

نیروهای ایرانی پس از تسخیر شهر دارا، موفق شدند که

های خود در خاک رومیان ادامه دهند و به پیشروی

که تا ای گونه چندین پیروزی دیمر به دست آوردند؛ به

آمیدا، تمام م و با فتح شهر مستحکم207سال

النهرین شمالی در تصرف نیروهای خسرو قرار بین

ازاین (. پس165: 1391گرفت )پیمولفسکایا،

های درخشان، خسرو بر تسخیر سوریه عزم پیروزی

م از 210احتمال فراوان نیروهای ایرانی در سال کرد. به

& Greatrex)رود فرات گذشتند و وارد سوریه شدند

Lieu, 2002: 187) . ترین شهر م مهم211در سال

7سوریه، یعنی انطاکیه، به دست نیروهای ایرانی افتاد.

اندازی ازاین و از دوران سلطنت شاپور اول، دستپیش

شاهان ساسانی به نواحی غربی فرات و سوریه سابقه

بار داشت؛ اما در مقایسه با شاهان پیشین ساسانی، این

خود در مناطق در استراتژی خسرو در قبال فتوحات

غربیِ رود فرات تغییری بنیادی اییاد شده بود. پیش از

های خسرو، استراتژی شاهان ساسانی در برابر سرزمین

های سریع و ساحل غربی رود فرات بر لشکرکشی

منظور دستیابی به منابع سرشار غارت شهرهای بزرگ به

مالی و بازگشت به درون قلمرو خویش مبتنی بود؛ اما

این هدف تغییر کرده بود و جای خود را به اکنون

استراتژی تسخیر کامل و الحاق شهرها به قلمرو

(.167: 1391شاهنشاهی داده بود )پیمولفسکایا،

م، هراکلیوس 210با مرگ فوکاس در سال

(Heraclius) جانشین وی شد؛ خسرو به بهانۀ گرفتن

انتقام خون موریس با فوکاس وارد جنگ شد؛ اما مرگ

های پادشاه ساسانی تغییری اییاد کاس در سیاستفو

در این دوران، لشکر ایران به دو بخش تقسیم 8نکرد.

شد: دستۀ اول به رهبری سرداری به نام شاهین راهی

کاپادوکیه و آسیای صغیر شد و دستۀ دوم به سرکردگی

: 1374شهربراز روانۀ فلسطین و مصر شد )نهایۀاالرب،

هر اورشلیم به دست ایرانیان م، ش214(. در سال 464

افتاد و یک سال بعد، سربازان ایرانی در سرزمین مصر

9(.142: 1339و شهر اسکندریه بودند )کولسنیکد،

وهشتم از بلخی تاریا فتح اسکندریه را سال بیست ابن

(. 104: 1335بلخی، سلطنت خسرو آورده است )ابن

اما با کرد؛ غ ت و مایحتاج بیزانس را مصر تأمین می

فتح مصر به دست لشکر ایران، ارتباط بیزانس با مصر

ای قطع شد و این اتفاق به امپراتوری بیزانس ضربه

م، نیروهای ایرانی همچنان 266مهلک وارد کرد. تا سال

در آسیای صغیر در حال پیشروی بودند و در این زمان،

قلمرو دولت ساسانی در منتهای عظمت خود بود؛ اما

طور نان موفق نشده بود که حرید را بهخسرو همچ

(. در این زمان، 625: 1333کامل از پای درآورد )فرای،


شده و های تازه فتحشاهنشاه ساسانی ازطریق سرزمین

همچنین با انتقال اسرای جنمی به درون قلمرو خود که

شدند و در سطح نیروی کار رایمان محسوب می

به ثروتی سرشار کردند، وسیعی از آنها استفاده می

(.131: 1391دست یافت )پیمولفسکایا،

تالش برای دستیابی به صلح ازسوی هراکلیوس

پس از مرگ خسرودوم میان شاهنشاهی ساسانی و

امپراتوری بیزانس صلحی بسته شد. این صلح در ت ش

های دیپلماتیکی ریشه داشت که بیزانس پس از مرگ

ای توقد جنگ نشینی هراکلیوس برفوکاس و بر تخت

و رسیدن به پیمان صلح انیام داد. در زمان حیات

های بیزانس برای پیشبرد این خسرودوم، ت ش

گاه محقق نشد؛ اما بدون توجه به دیپلماسی هیچ

مذاکرات سابق، بررسی چمونمی صلح میان دو طرف

پذیر نیست.پس از مرگ خسرودوم امکان

لح و نخستین ت ش بیزانس برای دستیابی به ص

زمان با آغاز سلطنت هراکلیوس در توقد جنگ، هم

jAgapius ofم بود. بنابر نوشتۀ آگاپیوس )210سال

Manbi) در کتاب العنوان، هراکلیوس در همان سال

نخست سلطنت خود سفیرانی نزد خسرو گسیل کرد تا

وگو کنند؛ اما خسرو با او دربارۀ دستیابی به صلح گفت

بنابر 10.(Agapius, 1912: 450)به آنها پاسا منفی داد

گزارش تئوفانس، خسرو به امید تصرف کامل قلمرو

رومیان حتی حاضر نشد که با سفیران هراکلیوس

. جزئیات پیام (Theophanes, 1997: 430)صحبت کند

کدام از منابع تاریخی هراکلیوس به خسرو در هیچ

آمیز نیامده است. میخاییل سریانی تنها به پیغامی تملق

کند که در آن خطاب به می ازسوی هراکلیوس اشاره

که فوکاس، ازآنیایی»خسرو چنین نوشته است:

موریس پادشاه محبوب تو را به قتل رساند، ما وی را

. (Michael the Syrian, 1901: 400) «کشتیم

تنها خسرو این درخواست صلح را نه باوجوداین،

م، 1634نپذیرفت بلکه بنابر رویدادنامۀ سریانی سال

,Hoyland)ا بر رومیان افزایش داد حم ت خود ر

م و پس از 215بار دیمر در حدود سال .(62 :2011

سقوط شهر بسیار مهم اورشلیم و در خطرافتادن

اسکندریه در مصر، بیزانس برای رسیدن به صلح

ازطریق دیپلماتیک ت ش کرد. در این زمان بیزانس سه

لئونتیوس ،(Olympius)های المپیوس سفیر به نام

(Leontius) (Chronicle of Paschale)و آناستازیوس

ای را نزد خسرو فرستاد. این سه سفیر همراه خود نامه

از سنای بیزانس داشتند تا برای خسرو قرائت کنند.

خوشبختانه جزئیات این سند مهم دیپلماتیک در

نام یونانی موسوم به رویدادنامۀ عید پاک رویدادنامۀ بی

(Chronicle of Paschale.باقی مانده است ) گویا

ای رونوشت از نویسندۀ ناشناس رویدادنامه به نسخه

رو گزارش وی اصل نامه دسترسی داشته است؛ ازاین

. (Howard-Johnston, 2010: 45)ارزش بسیاری دارد

جالب توجه است که در آن نظر آن متن این نامه از

اند نوشتهبزرگان بیزانس با جم تی خاضعانه به خسرو

« کنیم که مارا شایسته عفو بدانیداز شما التماس می»که:

(Chronicle of Paschale, 1989: 160) در این نامه .

تمام تقصیرها برگردن فوکاس، امپراتور سابق بیزانس،

انداخته شده است و وعده داده شده است که

، برخ ف فوکاس درصدد «حکمران باتقوا»هراکلیوس،

..رومیان است جبران قصور

ترین اسناد بازمانده از روابط متن این نامه از مهم

دیپلماتیک ایران و بیزانس در قرن هفتم می دی است.

بار نیز صلح را نادیده گرفت؛ اما درنهایت خسرو این

ای برای هراکلیوس برخ ف بار قبل در پاسا، نامه

نام ارمنی ارسال کرد. اصول متن این نامه در تاریا بی

http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopedia-of-the-medieval-chronicle/agapius-of-manbij-EMCSIM_00043


منسوب به سبئوس باز مانده است. خسرو متن نامۀ خود

را با عناوینی پرطمطراق و تحقیرآمیز آغاز کرده است که

های پیاپی نشان دارد: از غرور سرشار او از پس پیروزی

م است، ارباب از خسرو که در میان خدایان مورد احترا»

و پادشاه تمام عالم و یکی از فرزندان اورمزد بزرگ، به

:Sebeos, 1999)« مقدار و ناچیز ما هراکلیوس...بندۀ بی

در این نامه، خسرو به هراکلیوس پیشنهاد کرده (79

است که خود و فرزندانش را تسلیم کند تا عفو شود.

انس های هراکلیوس و بزرگان بیزسان، چون ت شبدین

دادن به جنگ ازطریق دیپلماسی به نتییه برای پایان

م، هراکلیوس همراه سپاه 266ناچار در سال نرسید، به

خود برای مقابله با نیروهای ایرانی از قسطنطنیه خارج

(.149: 1339شد )کولسنیکد،

نامۀ خسرو به هراکلیوس برای پاسا به این پرسش

پیشنهاد راهمشاست که چرا خسرو حاضر به قبول

صلح طرف مقابل نشد. خسرو در این نامه گفته است

ها و دریاها را بندۀ خود کرده است و که تمام سرزمین

تنها شهر قسطنطنیه باقیمانده است که فتح نکرده است

,Sebeosزودی انیام خواهد داد )و این کار را نیز به

رو، هدف نهایی خسرو از جنگ با ازاین (.80 :1999

را باید نابودی کامل امپراتوری دانست و این بیزانس

گاه ازطریق دیپلماسی و صلح ای بود که هیچ خواسته

های برقرارنشدن شد. به همین علت، ریشهحاصل نمی

صلح در زمان خسرودوم را باید در این سیاست

وجو کرد.خارجی وی جست

نقش مسیحیان نسطوری در خلع خسرودوم از

شیرویهسلطنت و برآمدن

یافت، هرچه ثروت و قلمرو خسرودوم گسترش می

شد. عوامل متعددی در تر میزوال قدرت او نزدیک

گشاترین پادشاه ساسانی مؤثر فروپاشی ناگهانی جهان

های بودند که پیش از همه باید به افزایش نارضایتی

عمومی در داخل کشور اشاره کرد. طبری از درآمدهای

ارهایی که از این راه بر مردم مالیاتی خسرودوم و فش

شد، تصویری گویا ارائه کرده است. بنابر گفتۀ وارد می

طبری، فشارهای مالی که خسرو بر اتباع شاهنشاهی

خسرو و »کرد، باعث شد تا مردم خود وارد می

: 1373)طبری، « اش را ناخوش دانندپادشاهی

اثیر در کتاب(. گزارشی مشابه با این را ابن377تا376

خسرو یک تن را گماشت تا »الکامل ذکر کرده است:

آوری کند و او بسیار سختبقایای مالیات مردم را جمع

گیری نمود تا جمعی از مردم به بابل رفتند و آنیا

: 1332اثیر، )ابن« شیرویه پسر خسرو را م قات کردند

113.)

در عهد خسرودوم، بخش اصلی درآمدهای دربار

شد؛ های جنگ با رومیان میساسانی صرف هزینه

ها جنگ مداوم با همسایۀ غربیِ قلمرو همچنین سال

شاهنشاهی، جز ازطریق تأمین مداوم نیروهای انسانی

ترین پذیر نبود که این خود در درازمدت از مهمامکان

های های داخلی، از سیاستهای نارضایتیانمیزه

خسرودوم بود. در میان بزرگان دولت ساسانی نیز

های جنگ، علت رفتارهای خسرو با آنها در طول سال به

سن، ها از او رو به افرایش بود )کریستن نارضایتی

های دینی دیمر، سیاست(. ازسوی361: 1336

خسرودوم در قبال مسیحیان کشور، ناخشنودی بخش

مهمی از ساکنان داخلی قلمرو او را باعث شد. این

ت نقش بارزی ایفا عوامل در براندازی او از تخت سلطن

.کردند.

خوبی با مسحیان بطۀ خسرو در آغاز سلطنت، را

میان نباید از نقش دو قلمرو خود برقرار کرد. دراین

همسر مسیحی او، یعنی شیرین آرامی و مریم رومی،

های دلکش ادبی دربارۀ غافل بود که در ورای افسانه


هایهمچنین کمک 11آنها، واقعیتی تاریخی نهفته است.

های نخست سلطنت موریس، امپراتور بیزانس، در سال

خسرودوم، حسی از احترام به آیین مسیح در او به

چون خسرو سپاهیان »گفتۀ طبری: وجود آورده بود. به

ای به رومی را به نزد موریس بازپس فرستاد، نامه

ترسایان نماشت و ایشان را رخصت داد تا کلیساها

ز میوس، به کیش ایشان جبسازند و هرکه بخواهد به

(. بنابر روایتی از اواگرویس 309: 1373)طبری، « درآید

(Evagrius)دادن بهرام ، چون خسرو پس از شکست

های سلطنت خویش را محکم کرد، صلیبی چوبین پایه

شهید در (St.Sergius)زرین به کلیسای سرگیوس

,Evagrius)اهدا کرد (Sergiopolis)سرگیوپلیس

2000: 311).

بطریق روایتی فراتر از تمام اینها دارد و بنسعید

بطریق، بن)سعید« خسرو آیین نصارا بمرفت»گوید که:

سان، بزرگان مسیحی همواره در دربار بدین 16(.5: 1909

م و با مرگ 595وآمد بودند. در سال شاهنشاه در رفت

اول، جاثلیق کلیسای نسطوری، خسرو در یهب یشوع

سابقه خود برای انتخاب جاثلیق بعدی وارد اقدامی بی

عمل شد و دستور داد تا سبریشوع را به ریاست

بنابر روایت رویدادنامۀ 13ند.کلیسای نسطوری برگزین

شاه و 14 نام سریانی، موسوم به رویدادنامۀ خوزستان،بی

اش، همواره سبریشوع را بس گراندو همسر مسیحی

(. 20: 1395ستان، شمردند )رویدادنامۀ خوز قدر می

ای کهن به زبان سریانی از شرح نامهامروزه زندگی

که زندگانی این سبریشوع به دست ما رسیده است

اخبار مهمی از تاریا کلیسای نسطوری در قلمرو دولت

در این متن، روایتی باشکوه از استقبال 15ساسانی دارد.

شاهنشاه از جاثلیق تازه وجود دارد. بنابر متن این

نامه، چون سبریشوع به مقام جاثلیقی برگزیده ندگیز

در راه کلیسا به شد، به دربار شاهنشاه فراخوانده شد.

قصر، سربازان خسرو اصرار کردند که جاثلیق سبریشوع

طور خاص بر پشت اسب شاهی بنشیند. اسبی که به

شده بود؛ اما سبریشوع خودداری کرد برای او فرستاده

راه خود ادامه داد. سربازان سلطنتی و همچنان پیاده به

اجبار بر پشت اسب قرار دهند؛ سعی کردند که او را به

باخته به قدرت خدا از حرکت اسب اما راهب پاک

جلوگیری کرد و سربازان میبور شدند به او اجازه

ها و در میان جمعیت دهند که تمام راه را برای ساعت

دهندۀ شکار نشانشکلی آاین داستان به !پیاده طی کند

ع قۀ نویسندۀ متن به ابراز این نکته است که

باوجوداینکه خسرو قدرت جهانی را در دست داشت و

قادر بود به میل خود جاثلیق کلیسای مسیحی را تعیین

کند، قدرت الهی در دست مردان خدا مانند سبریشوع

این مثال جالبی است از تعامل بین قدرت کلیسایی . بود

شاهنشاه؛ هرچندکه در عمل، خسروپرویز با و قدرت

این کار اختیار کلیسای شاهنشاهی ساسانی را در دست

.(Payne, 2015: 2-5)گرفت

و 12در این زمان جبرائیل، اهل سنیار و درستبد

پزشک خاص شاهنشاه، در دربار نفوذی فراوان داشت.

او پیرو آیین یعقوبیان بود و موفق شد که شیرین،

همسر محبوب خسرو، را نیز با خود همساز کند و این

گونه فشارهایی بر نسطوریان وارد کند. پس از مرگ

بار نیز خسرو برآن شد که نظر خود را سبریشوع، این

ه به کرسی نشاند؛ اما نسطوریان در انتخاب جاثلیق تاز

را به این سمت 17شخصی به نام گریموریس فراتی

ای از نسطوریان در علت، خسرو کینه این برگزیدند و به

(. 23: 1395رویدادنامۀ خوزستان، دل گرفت )

گریموریس پس از مدت اندکی از دنیا رفت و با مرگ

ه او، خسرو به نسطوریان اجازه نداد که جاثلیقی تاز

علت برگزیدند. بنابر رویدادنامۀ سریانی خوزستان، به

های جبرائیل و نفرت او از کلیسای نسطوری، شرارت

دستماه کلیسایی مدتی بدون رئیس ماند؛ تااینکه

مسیحیان نسطوری، مارآبا را برای رهبری کلیسا


برگزیدند که خادم بزرگ کلیسای تیسفون و مردی

: 1395مۀ خوزستان، رویدادناباعزت و خردمند بود )

70 .)

م، اجازه 263خسرو تا زمان مرگ خود، یعنی سال

نداد که جاثلیق جدیدی برای کلیسا تعیین شود و

درنتییه نزدیک به نوزده سال، کلیسای نسطوری بدون

جاثلیق ماند. روایتی مفصل از این تصمیم خسرو در

مانده کتاب حکامِ توماس مرگایی به زبان سریانی باقی

که خسرو متوجه هنمامی»بنابر نوشتۀ توماس: 13ت.اس

شد که مسیحیان، آن جاثلیقی را که مدنظر او بوده است

اند، تمام عشق و دوستی خویش به مسیحیان برنمزیده

را فراموش کرد و به خدایش، خورشید، سوگند خورد

ام، جاثلیق دیمری در کشور که من زندهکه تا زمانی

Thomas of)« نخواهد شدشرق )ایران( برگزیده

Marga, 1893: 89)های . این تصمیم خسرو لطمه

که در ایگونهسنمینی بر کلیسای نسطوری وارد کرد؛ به

جلسۀ شورای کلیسای برگزارشده در گزارش صورت

م، روحانیان نسطوری به خسرو اع م کردند: 216سال

سالیان درازی است که ما دیمر رئیسی نداریم و کلیسا »

. (Chabot, 1902: 403)« خسارات فراوانی دیده است

های ارزشمندی از همچنین از این دوران نامه

اسقد موصل، در دست است که در پاره 19یهب، یشوع

های او به همتایان مذهبی خود از ای از آنها، شکایت

شارهای خسرودوم علت ف اوضاع بد نسطوریان به

ها از خسرودوم و در این نامهبازتاب یافته است. ا

,Scott) یاد کرده است« آزاردهندۀ دین خدا»باعنوان

1904: XXX).

های خسرو در اقدامی دیمر نیز، بر یکی از خاندان

ای وارد کرد. ثروتمند و دارای نفوذ نسطوری ضربه

این اقدام بسیار زود نمایان شد و در برکناری نتییۀ

خسرو تأثیر مستقیم گذاشت. بنابر رویدادنامۀ سریانی

در آن زمان در دربار شاه، شخصی بود »خوزستان:

(yzdyn)یزدین این 61گرمایه.نام اهل کرخا در بت 60

مرد یکی از حامیان کلیسا بود، مانند کنستانتین و

مانند هایی به کلیساها و دیرجا تئودوسیوس و در همه

ساخت. او مانند یوسد در چشم اورشلیمِ آسمانی می

هم بیشتر. فرعون مورد محبت خسرو بود و حتی از آن

«. درنتییه هم در قلمرو ایران و هم در روم مشهور بود

بنابر متن این رویدادنامه، یزدین هر روز، از صبحی تا

فرستاد یصبحی دیمر، هزار ستر نقره نزد شاه م

بنابر گفتۀ طبری، (. 75: 1395رویدادنامۀ خوزستان، )

طبری، است )این یزدین والی عشور تمام ایران بوده

یزدین خود از مسیحیان نسطوری بود و (. 401: 1373

با ثروت و قدرتی که در اختیار داشت، در حفظ

موقعیت نسطوریان در ایران وزنۀ مهمی به شمار می

احتمال به س از مرگ یزدین که بهرفت. باوجوداین، پ

تحریک شخص خسرو انیام شد، شاهنشاه اموال و

دان وی نهای او را ضبط کرد و با همسر و فرزدارایی

. (Thomas of Marga, 1893: 111)بدرفتاری کرد

این اقدام خسرو را درست باشد که هدف از شاید

علت آوردن منابع مالی سرشار خاندان یزدین، بهدستبه

مۀ احتیاج به منابع مالی تازه برای اداکمبود بودجه و

. مرگ (Greatrex & Lieu, 2005: 318)جنگ، بدانیم

تنها برای خاندان او بلکه برای تمام کلیسای یزدین نه

یهب، اسقد موصل، در بار بود. یشوعنسطوری زیان

های خود به شخصی به نام سبریشوع، از یکی از نامه

اوضاع بد نسطوریان پس از مرگ یزدین گله کرده است

(Scott, 1904: XXXII) اقدام خسرو علیه خاندان .

های هراکلیوس زمان با پیروزییزدین موجب شد تا هم

در قلمرو ایران و رسیدن او تا دستمرد و فرار خسرو

زدین بود، شمطا که یکی از پسران ی ،به تیسفون

مقدمات شورش علیه خسرو و خلع او از سلطنت را

فراهم آورد. شمطا در جایماه سرکردۀ شورشیان، در

این راه تنها نبود و بسیاری از بزرگان و سپاهیان او را


بنابر نوشتۀ توماس مرگایی، در 66کردند. همراهی می

شدن شیرویه که جانشین پادشاه مخلوع شد، برگزیده

,Thomas of Marga)شمطا نقش مهمی ایفا کرد

1893: 111).

روایات شورش شمطا و نقش او در براندازی

کدام از منابع دوران اس می ذکر نشده خسرو در هیچ

است و ما تنها ازطریق منابع کهن مسیحی که به زبان

سان قیام داریم. بدینسریانی است، از این واقعه آگاهی

شمطا بر خسرودوم و برگزیدن شیرویه را باید نخستین

تأثیر مستقیم مسیحیان نسطوری در پایان جنگ و

برقراری صلح میان ایران و بیزانس پس از خلع خسرو

از سلطنت دانست.

دوم به سمت جاثلیقی کلیسای یهب انتصاب یشوع

نسطوری

دوم در نیمۀ دوم قرن ششم می دی در یهب یشوع

روستای جدال، از توابع سرزمین بیت عربایه و در

. (Scher, 1911: 234)نزدیکی شهر نصببین، به دنیا آمد

او برای تکمیل تحصی ت دینی خود به مدرسۀ نصیبین

اخت ف بین نسطوریان ها پیوست؛ اما در آن سال

تر به خالکدونینزدیکارتدکس و کسانی که موقعیتی

وجودآمدن حذیبی، باعث بهنۀ ها داشتند، مانند حنا

مشک ت بسیاری در دستماه کلیسای شرق شد

(Brock, 2011: 218) اوج این اخت فات در شهر .

بین و مدرسۀ دینی آن بود. در اوایل قرن هفتم ینص

می دی، خسرودوم گریموری کشکری را به سِمَت

مرگ خود در زمان ت و او تا بطریقی نصیبین گماش

-Jullien, 2008: 16)م، در این مقام باقی بود 210سال

زمان مدیر مدرسۀ دینی نصیبین حنانه . دراین(18

بود و او در جزئیات خاصی با تفسیرهای 63حذیبی

تئودورمپسوهستی، در جایماه یکی از شارعان مذهب

نظر داشت؛ اما گریموری کشکری اخت فنسطوری،

روی تحمل چنین هیچمقام بطریق نصیبین، بهدر

تفاسیری از دین را نداشت. دعوای بین گریموری و

وجودآمدن اخت فی اساسی در حنانه حذیبی باعث به

« ایاشتقاق حنانه»ایدئولوژی این مدرسه شد که به نام

(.350: 1336سن، معروف است )کریستن

م مدرسۀ 597یهب در سال به این علت، یشوع

نصیبین را ترک کرد تا از هواخواهان حنانه دوری

گزیند. وی از نصیبین راهی بلد شد و اندکی بعد به

. بنابر (Brock, 2011: 218)مقام اسقفی آنیا رسید

یهب در رویدادنامۀ سریانی موسوم به خوزستان، یوشع

خ ف رسم آن جوانی ازدواج کرده بود و این بر

حال، شور و روزگار روحانیان نسطوری بود؛ بااین

حرارت دینی باعث شده بود تا این موضوع در

رویدادنامۀ خوزستان، پیشرفت او مانعی اییاد نکند )

(. با مرگ خسرودوم، مسیحیان نسطوری 75: 1395

م اداری کلیسای خود را ظافرصتی یافتند تا بار دیمر ن

نوزده سال، جاثلیقی از میان خود تیدید کنند و پس از

.برگزینند.

بنابر رویدادنامۀ خوزستان، در روزگار شیرویه

زیستند و همچنین مسیحیان در صلح و آرامش می

روایتی در دست است که بنابر آن، شیرویه مسیحیان

قلمرو خویش را سه سال از پرداخت مالیات معاف کرد

م، 263در سال (. 75تا73: 1395)رویدادنامۀ خوزستان،

منظور برگزیدن جاثلیق کلیسای اسقفان نسطوری به

نسطوری انیمنی برپا کردند که متأسفانه امروزه شرحی

از جزئیات و مصوبات آن برجا نمانده است. تنها

ازطریق کتاب حکامِتوماس مرگایی، بازسازی بخش

داده در این انیمن ممکن است. هایی از حوادث رخ

بنابر نوشتۀ توماس، این انیمن به فرمان شخص

شیرویه برپا شده بود و در ابتدا تمام اسقفان خواهان آن


بودند که بابای کبیر به مقام جاثلیقی برگزیده شود؛ اما

داد که آخرین روزهای عمر خود بابای چون ترجیح می

کند، از پذیرفتن شکلی راهبانه در صومعه سپری را به

گونه بود که اسقفان این مقام خودداری کرد و این

به هرگونه فضیلتی »یهب را که بنابر متون سریانی یشوع

Thomas of)، به مقام جاثلیقی برگزیدند «آراسته بود

Marga, 1893: 116).

های اولیۀ برقراری پیمان صلح در زمان شیرویهگام

مذاکرات صلح م،263با مرگ خسرودوم در سال

میان هراکلیوس و پادشاه جدید ساسانی، یعنی شیرویه،

آغاز شد. هراکلیوس که پس از غارت دستمرد نمران

آن بود که نیروهای ایرانی او را ازهرطرف محاصره

سوی شمال بازگشته بود و در این زمان، کنند، به

که با شورش همچنان در گنزگ اقامت داشت. مادامی

ریان، تخت سلطنت سلسلۀ ساسانی لرزان بزرگان و دربا

بود، هراکلیوس با ارسال خبرچینان به مناطق درونی

شد شکلی مداوم از اخبار مطلع میشاهنشاهی، به

(.245: 1339)شاپورشهبازی،

منظور پیشبرد صلح با گذاری بهشیرویه پس از تاج

امپراتور بیزانس، دو سفیر را به گنرک فرستاد تا با

(. این 126: 1339م قات کنند )کولسنیکد، هراکلیوس

ای همراه خود داشتند که خبر بر تخت سفیران نامه

نشستن شاه جدید در آن نوشته شده بود و شیرویه در

آن درخواست صلح با امپراتور را مطرح کرده بود.

خوشبختانه رونوشت بخشی از نامۀ شیرویه به

ده است که مانهراکلیوس در رویدادنامۀ عید پاک باقی

ای دارد. در این نامه، العادهاز حیث اصالت، اهمیت فوق

و ما تصمیم گرفتیم تا »شیرویه چنین عنوان کرده است:

با شما قیصر رومیان، برادر خود و دولت روم و سایر

ها و سایر شهریارانِ همسایه خود در صلح و ملت

:Chronicle of Paschale, 1989)« آرامش به سر بریم

188)..

هراکلیوس که تا پیش از این تنها در فکر انعقاد

صلحی با خسرودوم بود تا با آن به اوضاع آشفتۀ قلمرو

خویش پایان دهد، اینک خواستار قراردادی بود که نه

برداری سیاسی تنها به جگ خاتمه دهد بلکه از آن بهره

ترین (. مهم410: 1373و اقتصادی نیز کند )طبری،

های تصرفاکلیوس استرداد سرزمینهای هرخواسته

گرفتن صلیب شده ازسوی ایرانیان و همچنین پس

راستین بود. متأسفانه متن رویدادنامۀ عید پاک در نسخۀ

خود، در میانۀ نامۀ شیرویه دچار آسیب 64خطیِ یمانۀ

دیدگی شده است و خواندن باقی متن ممکن نیست؛

65نیکوفارس،ولی براساس آثار بعدی، نظیر کتاب تاریا

ای نماشته دانیم که هراکلیوس در پاسا شیرویه نامهمی

است و در آن آمادگی خود را برای صلح اع م کرده

(.132: 1332است )وینتر،

در گرماگرم مذاکرات، شیوع بیماری طاعون جان

بسیاری از بزرگان و حتی شخص شاهنشاه را گرفت

مذاکرات ( و به این علت، از1/674: 1336)مسعودی،

نهایی حاصل نشد؛ هرچندکه هر دو طرف نتییۀ

قاطعانه خواهان آن بودند. با مرگ شیرویه، هراکلیوس

ت ش کرد با دخالت در اوضاع آشفتۀ دربار ساسانی،

ازای حمایت از بیشترین سود را نصیب خود کند. او به

شهربراز در مقابل شاهنشاه جدید، یعنی اردشیرسوم

اد صلح را خواستار بود. گویا خردسال، اجرای مف

شدن صلح میان دو های اساسی در اجرایی نخستین گام

دولت در زمان حکمرانی شهربرازِ غاصب برداشته شد.

:Sebeos, 1999)بنابر تاریا ارمنی منسوب به سبئوس

و تاریا نیکوفارس، در این زمان صلیب راستین (226

ین از وعدۀ به نزد رومیان فرستاده شد. نیکوفارس همچن

بر پرداخت مقدار هنمفتی مال به شهربراز مبنی


: 1339هراکلیوس سخن گفته است )شاپورشهبازی،

حال، شهربراز مدت بسیار کوتاهی سلطنت (. بااین225

کرد و بار دیمر، صلح میان دو دولت صورت نهایی به

خود نمرفت. بنابر گزارشی از مقدسی، مدت حکمرانی

( و 561: 1331وز بود )مقدسی، شهربراز تنها بیست ر

بنابر قول مسعودی، چهل روز حکمرانی کرد

با مرگ شهربراز، بزرگان 62(.92: 1331)مسعودی،

دخت، را به درباری دختر خسرودوم، یعنی پوران

(. 433و437: 1374سلطنت برگزیدند )نهایۀاالرب،

در این زمان، هراکلیوس گنزک را تخلیه کرده بود و

قامت گزیده بود. اوضاع آشفتۀ مرزهای در سوریه ا

ایران و بیزانس و پراکندگی نیروهای نظامیِ دو طرف

کردن قرارداد صلح های مختلد، لزوم نهاییدر سرمین

های نهایی انعقاد کرد؛ از این جهت، قدمرا اییاب می

دخت برداشته شد.پیمان صلح در دوران سلطنت پوران

شدن صلح در زمان دوم و قطعی یهب سفارت یشوع

دختپوران

دخت بر تخت سلطنت نشست، که پوراندر زمانی

هایی را که در عهد هایی از سرزمینایرانیان بخش

خسرودوم تصرف کرده بودند تخلیه کردند و صلیب

راستین را نیز به رومیان باز پس دادند؛ اما همچنان

رو، قرارداد صلح میان دو طرف نهایی نشده بود. ازاین

دخت به مذاکرات نهایی با هراکلیوس تصمیم ورانپ

گرفت. او این کار را به روحانیان مسیحی قلمرو

دوم، جاثلیق یهب اساس یشوع خویش سپرد. براین

کردن مذاکرات صلح با کلیسای نسطوری، برای نهایی

. (Brock, 2011: 218)هراکلیوس سفیر ملکه شد

تعدادی از یهب برای انیام مأموریت خود، یشوع

روحانیان مسیحی را با خود همراه کرد. بنابر رویدادنامۀ

(Georgias of Nisibis)قوریاقوس سریانی خوزستان،

اهل نصیبین و جبرائیل اهل کرخه در بت گرمایه و

همراه او بودند (Marutha)ماروتای گوسترایی

. همچنین توماس (33: 1395رویدادنامۀ خوزستان، )

دیمری با نام مار پائول مطران مرگایی، از شخص

نیز در این هیئت نام برده (Paul of Adiabene)حذیب

. در این (Thomas of Marga, 1893: 116)است

هراکلیوس در شهر حلب در سوریه اقامت ،هنمام

داشت. بنابر رویدادنامۀ سریانی خوزستان، چون سفیران

به سوریه رسیدند، نزد هراکلیوس از آنها استقبال

خواستند، اجابت کرد باشکوهی شد و او هرچه آنها می

(.39: 1395رویدادنامۀ خوزستان، )

یهب در این سفر صلیب بنابر گزارش طبری، یشوع

استین را به هراکلیوس تحویل داده است )طبری، ر

طورکه نولدکه نشان داده است، (؛ اما همان410: 1373

تر این خبر درست نیست و صلیب راستین را کمی پیش

: 1373احتمال، شهربراز به رومیان پس داد )طبری، و به

سود رومیان بود؛ طور کامل به (. نتایج مذاکرات به410

تنها از سرزمینیرانی متعهد شد تا نهکه طرف اگونهآن

هایی عقب نشیند که خسرودوم تصرف کرده بود، بلکه

هایی که موریس در ازای کمک به خسرو از سرزمین

ایران دریافت کرده بود نیز به رومیان مسترد شود

(Greatrex & Lieu, 2002: 228) متأسفانه شرح دقیقی .

م میان ایران و بیزانس 230 سال نامۀاز مفاد صلح

هایی از میادالت برجای نمانده است. در عوض داستان

مذهبی میان نمایندگان نسطوری ایران و مسیحیان

Thomas of)بیزانس در متون سریانی بازمانده است

Marga, 1893: 128-130)..

های اساسی این است که به چه یکی از پرسش

ئت سفیران ایرانی علتی در چنین موقعیت حساسی، هی

ترین روحانیان مسیحی کلیسای را گروهی از بلندمرتبه

شاهنشاهی تشکیل دادند و نه گروهی از بزرگان


شود طریق میسر می درباری. پاسا به این پرسش ازاین

که ببینیم پس از به یغما رفتن صلبیب راستین در

اورشلیم به دست سپاهیان خسرو، در قلمرو بیزانس چه

ترین سمبل آیین مسیح بود صلیب راستین مهم رخ داد.

به تیسفون، شور « اورشلیم آسمانی»که انتقال آن از

مذهبی فراوانی را در تمام قلمرو امپراتوری برانمیخت.

این رویداد اتحاد تمام مسیحیان ساکن در امپراتوری

بیزانس را باعث شد و به همین علت، کلیسای

های خود را در اختیار امپراتوری بخش مهمی از دارایی

ۀ پاشیدهراکلیوس قرار داد تا با استفاده از آن، سپاه ازهم

گونه، (. این35: 1332خود را بازسازی کند )وینتر،

وبویی مذهبی گرفت برای رومیان جنگ رنگ

دوم در یهب (. انتخاب یشوع692: 1396)محمودآبادی،

منظور انیام شاهنشاهی ساسانی بهۀ مقام نمایند

ذاکرات صلح با امپراتور بیزانس را باید در راستای م

که نیروهای رومی خود همین موضوع دانست. در زمانی

دیدند، را سربازانی در راه دفاع از صلیب راستین می

انتخاب بلندپایمان کلیسای شاهنشاهی ساسانی در

جلب اعتماد طرف مقابل برای دستیابی به صلح نهایی

سان، با انعقاد نهایی پیمان بدین کرد. نقش مهمی ایفا می

ها جنگ میان دو دولت به پایان رسید و با صلح، سال

ظهور اعراب مسلمان، این پیمان صلح را باید آخرین

میان دولت ساسانی و رومیان دانست. کرابطۀ دیپلماتی

نتیجه

بنابر آنچه گفته شد، نقش مسیحیان نسطوری در

س به دو بخش تقسیم برقراری صلح میان ایران و بیزان

شود: اول تأثیری غیرمستقیم بود که با قیام شمطا بر می

خسرو و عزل وی از سلطنت و برآوردن شیرویه در

مقام جانشین او صورت گرفت. در زمان حیات

بار از خسرودوم، امپراتوری و بزرگان بیزانس چندین

شاهنشاه ساسانی تقاضا کردند که جنگ متوقد شود و

نکردن لت صلحی برقرار شود؛ اما توجهمیان دو دو

خسرو به این تقاضاها ثابت کرد که وی جز نابودی

های کامل دولت بیزانس و تصرف کامل و دائم سرزمین

که او بر تخت قلمرو آن، هدفی در سر ندارد و تا زمانی

قدرت تکیه دارد، رسیدن به صلح ناممکن است.

ر امور های طوالنی، دهمچنین خسروپرویز طی سال

جویانه کلیسای نسطوریِ قلمرو خود موضعی مداخله

در پیش گرفت که این موضوع باعث شد بخش عمده

ای از مسیحیان، او را همچون دشمن کلیسای شرقی

بنمرند. این امر درنهایت به قیام شمطا، فرزند یزیدین

ترین حامیان کلیسای نسطوری، منیر شد. با از بزرگ

او بر خسرو، درحقیقت نخستین قیام شمطا و همدستان

مانع پایان جنگ و برقراری صلح برداشته شد. ازسوی

دیمر، پس از مرگ خسرودوم مذاکرات میان دو دولت

سرعت به دست نیامد. آغاز شد؛ اما نتییۀ نهایی به

شدن دومین تأثیر مسیحیان نسطوری در نهایی

زمان با اعزام قرارداد صلح میان دو طرف را باید هم

دوم، جاثلیق کلیسای نسطوری، به نزد یهب یشوع

دخت دانست. با ارسال هراکلیوس ازسوی ملکه پوران

صلیب راستین از اورشلیم به تیسفون در زمان

دینی به خود جنبۀ خسرودوم، جنگ میان دو دولت

دوم در یهب دخت با انتخاب یشوعگرفت. ملکه پوران

مذاکرات صلح، مقام نمایندۀ دولت ساسانی برای انیام

دنبال جلب اعتماد طرف مقابل بود. در درحقیقت به

یهب، م و با مذاکرات میان هراکلیوس و یشوع230سال

فصل روابط دیپلماتیک میان دولت ساسانی و رومیان

نامۀ صلح، دولت ساسانی بسته شد و بنابر مفاد پیمان

هایی را که خسرودوم از سال متعهد شد تمام سرزمین

تصرف خود درآورده بود، به طرف رومی م به206

بازگرداند.


نوشت پی

1. Flavius Mauricius Tiberius Augustus. 2. Chronicle of 1234.

هجای ای ناشجناس بجین سجال را نویسجنده این رویدادنامه

م، در ناحیۀ ادسا نماشته است و بجدان 1640تا1637

سبب که شرح حوادث عالم از آغاز خلقت تا سجال

گیرد، امجروزه بجه نجام رویدادنامجۀ م را دربرمی1634

شجود. از مجتن ایجن رویدادنامجه م خوانده مجی 1634

آید؛ امجا متن به دست نمیۀ نویسندۀ اط عاتی دربار

حججوادث ۀ در ایججن مججتن، جزئیججات فججراوان دربججار

هجای های منتهی به اواخر قرن دوازدهم و سجال سال

سنده خود دهد که نوی نخست قرن سیزدهم نشان می

شاهد عینی بسیاری از این وقجایع بجوده اسجت. ججز

این، نویسنده برای شرح حجوادث پجیش از روزگجار

تجری ازجملجه دیوزینجوس تجل خود از منجابع کهجن

محججری، یوحنججا افسوسججی و همچنججین منججابع دوران

اس می استفاده کرده است.

زبان قجرن دوازدهجم میخائیل سریانی نویسندۀ سریانی. 3

و بطریقِ کلیسای یعقوبی انطاکیجه، صجاحب می دی

تجرین و کتابی باعنوان رویدادنامه است که از بجزرگ

شده به زبجان سجریانی اسجت. آخرین تواریا نماشته

این اثر شرح وقایع جهان را از زمان خلقت تا سجال

گیرد. م دربرمی1195

ای این کتاب را در نیمۀ قرن هفتم مجی دی نویسجنده . 4

است. پس از انتشار متن ارمنی ایجن ناشناس نماشته

ای بجه سجبئوس، کننجده کتاب، بدون هیچ دلیجل قجانع

اسقد ارمنی نسب داده شد؛ اما امروزه این فرضیه را

طور معمول رو، به کنند و ازاین پژوهشمران تأیید نمی

کننجد. آن را با نام تاریا سبئوس دروغین معرفی می

ابع کهجن و نویسندۀ کتاب برای روایات خجود از منج

رو مطالب آن بجرای رسمی استفاده کرده است؛ ازاین

دوران سلطنت خسرودوم اهمیت فراوانی دارد.

. دربارۀ قیجام بسجطام پجس از مجرگ بجرادرش بنجدوی 5

.626: 1333بنمرید به: فرای

از قرن پنیم می دی، شاهان ساسانی اغلب بجه بهانجۀ . 2

برابجر های کوهستانی قفقجاز در نمهداری از گذرگاه

وحشیِ شمالی، ساالنه مبالغی را روی نیمهاقوام کوچ

کردند. کتاب از امپراتوران روم و بیزانس دریافت می

تاریا منسوب به یوشعستون نشین، به زبان سجریانی

که در اوایل قرن ششم می دی نوشجته شجده اسجت،

حاوی اط عات مهمجی از چمجونمی دریافجت ایجن

Joshua)انی اسجت ها از سوی شاهان ساسج مقرری

the Stylite, 2011: 8-9).

گزارش دقیق فتح شهر انطاکیه به دسجت خسجرودوم . 7

درستی ضبط نشجده اسجت. در منابع کهن تاریخی به

هویلند بیشتر این روایات را گردآورده است. بنمرید

Hoyland 2011: 60 به:

دربارۀ ادعای خونخواهی خسرو از فوکجاس بنمریجد . 3

( و میخائیجججل سجججریانی 316: 1373بجججه: )طبجججری،

(Michael the Syrian, 1993: 121) روایاتی مشابه

و مهم دارند.

گزارشججی الیججوهر نظججمبطریججق درکتججاب . سججعیدبن9

اتحاد میان یهودیانِ اورشجلیم و فرد دربارۀ منحصربه

ن گشججودن شججهر سججپاهیان خسججروپرویز در جریججا

اورشلیم توسط ایرانیان دارد که درخور توجه اسجت

(.2و5: 1909بطریق، )سعیدبن

. و فیب اول سنۀ من ملکجه ررسجل وفجداا الجی ملجک 10

الفرس لیصالحه فلم ییبه.

تجرین منجابع بجرای دوران سجلطنت تعدادی از کهن. 11

خسججرودوم نظیججر رویدادنامججۀ سججریانی موسججوم بججه

رمنی منسوب به سبئوس به ایجن خوزستان و تاریا ا

دو همسر مسیحی خسرو و نقش آنهجا در تحجوالت

هجای دسجت اول آیین مسیحی در داخل ایران اشاره

ای دارنججد. بججرای دیججدن المججویی از روایججات افسججانه


دربارۀ این دو همسر در روایات اس می بنمرید بجه:

.334و333: 1335ثعالبی،

پارسیان »یعقوبی که گوید: مقایسه کنید با روایتی از .16

« گفتنججد کججه خسججرو کججیش نصججرانی گرفتججه اسججت

(.1/609: 1336)یعقوبی،

یهجب اول و آیجد کجه بجین مجرگ یشجوع به نظر می. 13

شدن سبریشوع یک سال فاصله بوده است و جاثلیق

م به مقام ججاثلیقی رسجیده اسجت 592سبریشوع در

(Flusin, 1992: 102-105).

را نخسجتین بجار گوییجدی در سجال نجام . این متن بی14

م به پژوهشمران معرفی کرد. از این جهت تجا 1339

نام گوییدی شجناخته مجی ها با نام رویدادنامۀ بیسال

های اخیر بیشتر با نجام رویدادنامجۀ شد. ولی در سال

شود. این متن را در حدود سال خوزستان معرفی می

ابع ای ناشناس نماشته اسجت و از منج م نویسنده250

بسججیار مهججم و دسججت اول بججرای دوران سججلطنت

آید.خسرودوم به حساب می

. این مجتن را در تجاریخی بسجیار نزدیجک بجه مجرگ 15

کججی از یم، 204سبریشججوع، یعنججی در حججدود سججال

,Brock)شاگردان سبریشوع با نام پیتر نماشته است

1976: 29).

ی.لقب پزشک مخصوص دربار ساسان .12

میشان است.منظور فرات . 17

. متن سریانی موسوم به کتجاب حکجام را در حجوالی 13

م، توماس اسقد مَرگا نماشت. این کتاب 320سال

به شرح زندگی رهبران صومعۀ بیت عبی اختصاص

دارد و حاوی اخباری تجاریخی از اوضجاع کلیسجای

شرق از اواخر قرن ششم می دی تا روزگار نویسنده

ت. تومجاس بجرای در اواسط قرن نهجم مجی دی اسج

های پایجانی قجرن ششجم مجی دی و ضبط اخبار سال

طجور همچنین نیمۀ نخست قرن هفجتم مجی دی، بجه

عمده از منابعی استفاده کرده اسجت کجه بیشجتر آنهجا

رو مطالجب امروزه به دست ما نرسیده اسجت. ازایجن

کتاب وی برای ما دارای اهمیت است.

به ایجران، بجه زمان با هیوم اعراب مسلمان . وی هم19

مقام جاثلیقی کلیسای شرق رسید و پس از آن با نام

شود.سوم شناخته مییهبیشوع

. از یزدین در چند متن مختلد نامبرده شجده اسجت؛ 60

بججرای بررسججی او و رت.عازجملججه رویدادنامججه سججی

-Flusin, 1992: 246 مدارک موجود رجوع کنید به:

252.

بتمرمایجه نجام سجریانی .بتسلوکاسجت -. منظور کرخاذ61

النهجرین اسجت. منطقه میانی بجین استان گرمیکان در

موقعیت جغرافیایی این منطقه واقع در شمال شرقی

کشور عراق امجروزی اسجت. مرزهجای شجمالی ایجن

سججرزمین محججدود بججه رودخانججۀ زاب کوچججک و

هججای شججهرزور و حججدی جنججوبی آن نیججز کوهسججتان

ین رودخانجۀ های همرین بوده است. همچنکوهستان

داده اسجت دجله مرزهای غربجی آن را تشجکیل مجی

(Hoffmann, 1880: 283) . نام ایجن اسجتان در آثجار

درآمجده « بجاجرمی »شجکل جغرافیانویسان مسلمان به

.است

تججرین . شاپورشججهبازی فهرسججت مفیججدی از مهججم 66

همدستان شمطا در قیام علیه خسرودوم را به دست

(.246 :1339دهد )شاپورشهبازی، می

صجورت یونجانی کجه بجه (ḥdyb). یعنی اهل حجذیب 63

آدیابنه نیز مشهور است.

متعلجق بجه Vat.gr.1941. این نسخۀ خطی با شمارۀ 64

قرن دهم می دی است و اینک در کتابخانۀ واتیکجان

شود. در قرن شانزدهم می دی حجداقل نمهداری می

سه رونوشت از روی این نسخه تهیه شد کجه دارای

ارزش مستقل نیستند.

. نیکوفارس پاتریجاخ قسجطنطنیه صجاحب کتجابی بجا 65

عنوان تاریا کوتاه است که شرح حوادث میان سال


گیرد. یکی از نکات مهم م را دربرمی729تا206های

کتججاب وی ایججن اسججت کججه بخججش مهمججی از منججابع

شده او اینک به روزگار ما نرسیده است. استفاده

التنبیه و االشجراف چنجین گفتجه مسعودی در کتاب . 62

تری از زنجدگانی شجهربراز را است که داستان مفصل

آورده است کجه مقاتل فرسان االعیمدر کتابی با نام

متأسججفانه ایججن کتججاب امججروزه بججاقی نمانججده اسججت

(.92: 1331)مسعودی،

کتابنامه

الف. منابع فارسی

ایران از الکامل (، اخبار 1332الکرم، ) ابی بن اثیر، علیابن

پاریزی، تهران: ابن اثیر، ترجمۀ محمدابراهیم باستانی

علم.

(، فارسججنامه، بججه تصججحیح گججای 1335بلخججی، ). ابججن

لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.

(، ایجججران و بیجججزانس در 1391. پیمولفسجججکایا، نینجججا، )

هجای ششجم و هفجتم مجی دی، ترجمجه کجامبیز سده

تهران: ققنوس. میربهاء،

(، شاهنامۀ ثعجالبی در شجرح 1335. ثعالبی، ابومنصور، )

احوال س طین ایران، ترجمۀ محمود هدایت، تهران:

اساطیر.

(، اخبارالطوال، 1332داود، ). دینوری، ابوحنیفه احمدبن

ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.

ی (، رویدادنامججۀ سججریان1395. رویدادنامججۀ خوزسججتان، )

موسوم به رویدادنامۀ خوزستان: روایتجی از آخجرین

های پادشاهی ساسجانی، ترجمجه و تعلیقجات از سال

خداداد رضاخانی و سیاد امیری باونجدپور، تهجران:

سینا.

(، کتاب التاریا المیموع علجی 1909بطریق، ) . سعیدبن

التحقیجق و التصججدیق، بججه تصججحیح لججوییس شججیخو،

ین.بیروت: مطبعه اآلبا الیسوعی

(، تججاریا ساسججانیان، 1393. شاپورشججهبازی، علیرضججا، )

تهران: نشر دانشماهی.

(، تاریا ایرانیان و عربها 1373جریر، ) . طبری، محمدبن

در زمان ساسانیان، پژوهش تئودور نولدکه، ترجمجه

انسجانی و عباس زریجاب، تهجران: پژوهشجماه علجوم

مطالعات فرهنمی.

تجاریا ایجران کمبجریج؛ (، تاریا1333. فرای، ریچارد، )

، قسمت اول.3سیاسی ایران در دورۀ ساسانیان، ج

(، ایران در زمان ساسانیان، 1336سن، آرتور، ) . کریستن

ترجمۀ رشیدیاسمی، تهران: ساحل.

(، ایجران در آسجتانۀ 1339. کولسنیکد، علی ایوانویچ، )

سججقوط ساسججانیان، ترجمججۀ محمججد رفیججق یحیججایی،

تهران: کندوکاو.

، تاریا ایجران در عهجد 1396محمودآبادی، سیداصغر، .

ساسانیان، تهران: پارسه.

(، التنبیجه و االشجراف، 1331حسین، ) بن . مسعودی، علی

ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنمی.

الیججوهر، الججذهب و معججادن (، مججروج1336، )------.

.ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنمی

(، آفجرینش و تجاریا، 1331طجاهر، ) . مقدسی، مطهجربن

ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.

(، نهایججۀاالرب فججی تججاریا الفججرس و 1374، )-----.

پجژوه، تهجران: العرب، به تصحیح محمجدتقی دانجش

انیمن آثار و مفاخر فرهنمی.

(، روم و ایران 1332. وینتر، انملبرت و بئاته دیمناس، )

قجججدرت در کشجججاکش و همزیسجججتی، ترجمجججۀ دو

روز. کیکاووس جهانداری، تهران: فرزان

(، تجاریا یعقجوبی، ترجمجۀ 1336واضح، ) . یعقوبی، ابن

محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنمی.


ب. منابع التین. Agapius, (1912), “Kitab al-'Unvan”, Patrologia

Orientalis 8. Vasiliev, A. (tr). . Brock, S. (1976), "Syriac Sources for Seventh-

Century History", Byzantine and Modern

Greek Studies, Vol 2, pp. 17-36.

. Brock, S, (2011), “Isho’yahb II of Gdala”,

Gorgias Encyclopedic Dictionary of the

Syriac Heritage, New Jersey.

. Budge, W, (1886), The Book of the Bee,

Oxford.

. Chabot, J. B, (1902), Synodicon Orientale,

Paris.

. Chronicle of Paschale, (1989), Chronicon

Paschale 284–628 AD, Whitby, M. &

Withby, M(tr).Liverpool.

. Evagrius, (2000), The Ecclesiastical History of

Evagrius Scholasticus, Whitby, M (tr.),

Liverpool.

. Flusin, B, (1992), Saint Anastase Le Perse et

L’histoire de La Palestine Au Début Du VIIe

Siècle. Paris.

. Greatrex, G. & Lieu, S, (2005), The Roman

Eastern Frontier and the Persian Wars Part II

AD 363-630, London and New York.

. Hoffmann, G, (1880), Auszüge aus syrischen

Akten persischer Märtyrer, Leipzig.

. Howard-Johnston, J, (2010), Witnesses to a

World Crisis, Oxford.

. Hoyland, R, (2011), Theophilus of Edessa’s

Chronicle, Liverpool.

. Joshuathe Stylite, (2000), The Chronicle of

Pseudo-Joshua the Stylite, F. Trombley & J.

Watt (trs.), Liverpool.

. Jullien, F, (2008), Le Monachisme En Perse:

La Réforme d’Abraham Le Grand, Père Des

Moines de l’Orient. Vol. 622. CSCO.

Louvain.

. Michael the Syrian, (1901), Chronique de

Michel le Syrien, Chabot, J.B. (ed.

&tr).Paris.

. Norwich, J, (1998), A Short History of

Byzantium, London.

. Palmer, A, (1993), The Seventh Century in the

West-Syrian Chronicles, Liverpool.

. Payne, R, (2015), A State of Mixture, Okland.

. Scher, A, (1911), "Histoire nestorienne inédite:

Chronique de Séert. Seconde

partie.Patrologia Orientalis 7.2.

. Scott, P, (1904), The Book of Consolations,

London.

. Sebeos, (1999), The Armenian History

attributed to Sebeos, Thomson, R. (tr.),

Liverpool.

. Theophanes, (1883), Chronographia recensuit,

De Boor, C (ed). Lipsiae.

. Theophanes, (1997), The Chronicle of

Theophanes Confessor, Mango, C. & Scott,

R. (tr.) Oxford.

. Theophylact, (1997), The History of

Theophylact Simocatta, Whitby. M (tr.),

Oxford.

. Thomas of Marga, (1893), The Book of

Governors, Budge, W. (tr.), London. . Treadgold, W, (1997), A History of the

Byzantine State and Society, Stanford.

. Venning, T, (2006), A Chronology of the

Byzantine Empire, London.

https://www.amazon.com/History-Byzantine-State-Society/dp/0804726302/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1485092227&sr=1-1&keywords=9780804726306

https://www.amazon.com/History-Byzantine-State-Society/dp/0804726302/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1485092227&sr=1-1&keywords=9780804726306

The Role of Nestorian Christians in Establishing Peace...

Documents

Transcript of The Role of Nestorian Christians in Establishing Peace...