Strategie maatschappelijke onderneming vanuit RvC/RvT · Centre on Strategies for Public and Civil...
Transcript of Strategie maatschappelijke onderneming vanuit RvC/RvT · Centre on Strategies for Public and Civil...
CentreonStrategiesforPublicandCivilEntrepreneurs
www.publicspace.nl
@stevendewaalDr.StevenP.M.deWaal
StrategiemaatschappelijkeondernemingvanuitRvC/RvT
CollegeLeergangVoorzittersRvT/RvCinNVTZenVTOI/NVTKAcademie14maart2018,Amersfoort
1 1
Actievewebsite:www.publicspace.nl&archiefvanpublicaties
2 2
DenkNetwerkmetMissie:“CreatingWinningStrategiesfortheCommonGood”SPACE:CentreonStrategiesforPublicAndCivilEntrepreneurs
Hoofdthema:BevorderenActiefBurgerschapen(Maatschappelijk)OndernemerschapMiddelen:Actievewebsite,socialmedia,debatbijdragen,lezingen,congressen,boeken/publicaties,eigenresearch,eigendebatten,studies
Opgericht2001.Zelfstandigestichtingsinds2004Geenexternefinanciersofopdrachtgevers;geencompromisteksten:OnafhankelijkGeenrationelepretentie:MissiegedrevenNietwinst-ofsubsidiegericht:Non-ProfitPercasus/issueopzoeknaarbesteexpertiseenmeningen:DenkNetwerk,geenDenkTank
3 3
ThematischefocusPublicSPACE:nu
EthiekWaarden Karakter
PositieMacht
Politieketactiek
LEIDERSCHAP
PublicValueStrategischecontext
KrachtenveldToekomst
MesoGovernance:Invloed&Impact|Waarden&Missie|Oordeel&Selectie
Nationalecontext:Institutioneleorde|Elite-discussie|Sturingpubliekearena
SleuteltermenNederlands:Founder‘MaatschappelijkeOnderneming’(2000)|Diversestudieszorg:ziekenhuizen(2002),
thuiszorg(1998),1elijnszorg(2004)|Ontwerpermodelvisitatieswoningcorporaties(2006)|Originator‘DeDisruptieveBurger’(2015),PolderPaternalisme(2014),ChinaZorg(2011)
Internationaal:DutchsystemofHealthCare|TheValue(s)ofCivilLeaders’(proefschrift2014)
4 4
Laatsteboeken
5 5
OpbouwA. WatisStrategie?B. Uwbijzonderepositie:MaatschappelijkeOnderneming*C. Inzoomend:StrategievoordePubliekeZaakD. RolRvTinStrategieSpecialeconceptendielangskomen:PublicValueDisruptiefBurgerschapAnderepubliekearenaTussendoorveelruimtevoorallestrategischecasussen:uweigenorganisatie,formeelgeagendeerdofjuistniet,vancon-collega’s* Conceptgelanceerdenstrategischomschrevenin2000inDrs.S.P.M.deWaal‘Nieuwestrategieënvoor
hetpubliekedomein.Maatschappelijkondernemenindepraktijk’(Samsom)
6 6
Watisstrategie?
7 7
Strategie*Meeruiteensituatiehalendande(ongelijke)machtsverhoudingenvoorspellen(beatingtheodds).Gaatterugopmachiavellianintelligencevanprimaten(opniveauvanindividuengroepmetomgeving).Belangrijkecompetenties:• Futuring• Tothinkahead• Strategemen(SunTzu,Odysseus)• Benuttenconflictenensmedenallianties• Oporganisatieniveau:alignment,flexibiliteit,gehoorzaamheid,organiserenlokaleslimheidGaatomstrategischmanagement,veelverwarringmetstrategischeplanning.Plan≠Strategie.Instrategischetermenkaneenstrategischeplanhinderen**Kernkwestie:hoebelangrijkis‘destrateeg’&strategischgedraginfrontlinie(s)?* VeelinFreedman,‘Strategy.Ahistory’** Mintzberg,‘StrategySafari’
8 8
Voorbeelduitechtecompetitie:sportieveprestatiesafgezettegenbeschikbaremiddelen
9 9
MisverstandenStrategie=strategischplan*Strategie=abstract,rationeel,zakelijkStrategie=vooralgerichtopopdrachtgeversofkapitaalverschaffersMijnperspectief:StrategischmanagementiscruciaalDepersoonenstrategischepositievandestrateeg**StrategicIntentWho’sonthebus?*** * Mintzberg‘StrategySafari’** SunTzu‘ArtofWar’*** Collins‘GoodtoGreat’
10 10
Kenmerkenvaneengoedestrategie
• Iseenvoudiguitteleggen• Wordtinternbreederkendenherkend• Leidttotpersonelewisseling,indiennodig• Isandersdandeanderenindebranche(onderscheidend,liefstdeeerste*);zoniet,
danbochtafsnijden**• Hetonderscheidendeishandhaafbaarenpastinbelangrijketrends†• Heeftpersoonlijkesteunvandetop,pastinhun‘levenscyclus’enwordtopkarakter
herkend• Pastookoplangeretermijnbijpositieenpolsstokorganisatie;daarwaarditwringt
zittenercrucialetussenstappenin;denoodzakelijkepijnlijkestappenwordendirectgenomen
* FirstMoverAdvantage** LeapFrogMove(s)† Hoemodernisditnog?‘Disruptive’newnameofthegame;McGrath‘Theendofcompetitiveadvantage’
11 11
Aandebasis:strategischdenken
12 12
Beteretyperingstrateeg:godinAthene(enhaarbeschermelingOdysseus)
Kenmerken/skills:• Strijdenwijsheid• Geborenuithoofdofficiëlehoogstegod,maarmet
wapenuitrustingaan• Deslimstegod• Feminieneslimheidinoorlog(tegenover‘domme
kracht’Ares)• Bedachtopenzelfcreatiefinlisten• Inzichtinenanticiperendengebruikmakendvanalle
emotiesmensheidengoden*
*LeesShakepeare,DeProoi,Luyendijkentrapnietinhetnaïevemisverstandvanuitmaakbaarheidsmythesdatanalyse&kennisendaarnaregels&toezichtdituitdewereldhelpen.
13 13
Kernkenmerkenstrategischdenken*
a. Cybernetisch:verschillendefactoren,inhunverondersteldeontwikkelingenhunmogelijkeinteracties,leidendtoteenmogelijkeuitkomst
b. Futuring:dromerigenparanoïdenaarvorenkunnenkijkenc. Slim/listig:zieneninschattenwelkekansenencontextengeschiktzijnvoor
opportunistisch&handighandelennaargelegenheid
*Zie:https://www.linkedin.com/pulse/strategisch-denken-cybernetisch-futuring-slimmig-steven-p-m-de-waal
14 14
De(onmogelijke)kunstvanhetvooruitkijken
• Patronenherkennen,ookalszevervelendoftaboezijn;dingen‘zien’en‘lezen’;
• Zo‘objectief’en‘ontspannen’mogelijk,alsobservator• Terwijlde‘strateeg’goedmoetbeseffenwaarhijstaat,sterkte/zwakte,eerdereneigingen;
• HetisTrendsincombinatiemetMovesendanweerdeinteractieenhetsuccesdaarvan:Gameextrapolatieen-anticipatie
• ScenarioDenkenhelptom‘toekomsten’tebe-enoverdenkendieandersweggefilterdzoudenworden(breektdegeestopen).
15 15
Strategiegaatuiteindelijkomeenglazenbolenvandaaruittochslimmestappenzetten
16 16
Strategischmanagement
voordepubliekezaak
17 17
BURGER
BEDRIJFS- LEVEN
NGO & NPO
OVERHEID
GELIJK SPEELVELD
CO PRODUCTIE
PUBLIEK PRIVATE SAMEN WERKING
het PSF Wybertje ©
18 18
Publiekkrachtenveld
BeeldmateriaaluitFDover‘Strategischmanagementvoordepubliekezaak’
19 19
BURGER
BEDRIJFS- LEVEN
VERBREDEN
LOBBY & VERANT- WOORDING
ALLIANTIE MVO
LOBBY & COMPLIANCE
NGO & NPO
PUBLIEK PRIVATE SAMEN
WERKING GELIJK SPEELVELD
CO PRODUCTIE
TERRITORIALE DECENTRALISATIE FUNCTIONELE DELEGATIE
FINANCIELE PRIKKELS JURIDISCHE PRIKKELS
INTERACTIE
SAMENWERKEN
LIBERALISEREN
PRESSIE GROEPEN PARTICULIER
INITIATIEF
INTERACTIE
PROTEST
PARTICIPATIE
ZELF ORGANISATIE
het PSF Wybertje © Public SPACE 2005
OVERHEID
20 20
Theorganizationofpublicgoodprovision
STATE OWNERSHIP PRIVATE OWNERSHIP
PUBLIC LAW PRIVATE LAW NON PROFIT MIXED (pure) PROFIT
PUBLIC
PRIVATE
MIX
INPUT
OUTPUT
VOUCHERS
OBL
FISCAL
PUBLIC/PRIVATE
MIXED
PURE
PRIVATE
VOL
CO-
PAYMENT
OWNERSHIP
FUNDING
PURE MARKET
PUR
E MA
RK
ET
PUB
LIC
M
IXED
PR
IVAT
E
21 21
Specialeeffectenop‘strategie’publiekediensten• Maatschappelijkrendement(PublicValue)i.p.v.rendementopvermogenof
(winst-)marget.o.v.omzet• Perceptiemanagementvanmaatschappelijkrendementen“trustfactor”cruciaal• Meta-strategiecruciaal(strategieomtoteigenstrategischeruimtetekomen):het
vergrotenvanhandelingsvrijheid.Factoren:- Betekeniseigenreputatieenvanconcurrent- Veeldeelnameaanlandelijkoverleg.Paradox:daarnietvernieuwing,maar
gemiddeldeenhoudtinvloedoverheid(te)groot,terwijluiteindelijkpatiëntenverwijzercruciaal
- Veel‘accountmanagement’naarpolitici,overlegcircuits,opinionleaders,media• PublicValuealleeninallianties.Ookdezepubliekeffect.Zwakkemeetbaarheid
Institutioneleenculturelecontextstuurtopanonimiteit,onpersoonlijk,rulebased,terwijlgeenenkelevalidestrategiekanzonderstrategicintentenleiderschap(noodzaakpubliekleiderschap)
22 22
PublicValuealsmaatvoorsociaalresultaatDrieniveaus• Output (resultaat,zichtbareservices)• Outcome (maatschappelijkeffect)• institutioneelniveau (vertrouwenenlegitimering)BijsturingopbasisvanNewPublicManagement*wordtalleenheteersteniveaugenomen.Publiekeenmarktdienstenzijnhieringoedvergelijkbaar,maarvoormaatschappelijkevraagstukkenenpubliekeservicenietvoldoende.Marktpartijendieinstitutioneelterdiscussiekomentestaan,ontdekkentoenemendookdatpresterenopheteersteniveauonvoldoendeisvoorlegitimeringensteun(voorhoede:sharedvalue).PublicValueisdaarmee(inmiddels)eengoedbestuursconceptvoorzowelpubliekealsmarktpartijenenlokteerlijkervergelijkinguit.*Verkeerdbegrepenbedrijfsmatigheiddooroverheid
23 23
SturenopPublicValue?
Drievarianten:1. Expliciet:eriseengroot,maatschappelijkprobleem⇒Agendering&Actie2. Impliciet:eriseen,onbewust,gemis⇒Ondernemerschap&Innovatie3. Maatvoering:eristeweiniggebeurd⇒Toezicht&Benchmarking
24 24
DeMaatschappelijkeOnderneming
NB:waaromRadenvanToezichtopNLpubliekedienstverlening!
25 25
Nederlandscorporatistischmodel.UniekindewereldUitvoeringpubliekedienstendoorprivatenon-profitorganisaties(maatschappelijkeondernemingen*)metveelwettelijkedwangenoverheidstoezicht:• wettelijkelicentieachtigeuniformiteit• overheidsregelgevingen-toezicht,opkwaliteitentarief,recenttoegevoegd:corporate
governance• publiekefaciliteitenresp.financiering• wettelijkeplichttotdeelnamevoor(doel-)burger,resp.acceptatieMaatschappelijke
OndernemingDitsysteemvanmaatschappelijkeondernemingengeldtin5sectoren:a. Woningcorporatiesb. PubliekeOmroepverenigingenc. (Bedrijfstak)pensioenfondsend. Zorg,zowelverzekeraarsalsaanbiederse. OnderwijsorganisatiesDaarnaastinanderesectorenookeen‘normaal’publiek/privaatmodel(bijv.cultuur)*OrigineelinDeWaal‘Nieuwestrategieënvoorhetpubliekedomein’Samsom(2000)
26 26
Nieuwconcept:maatschappelijkondernemen®
Burgers/samenleving
Maatschappelijke onderneming
Overheid
� Trust � Transparantie � Toezicht � Pro-actieve lobby
en plannen
� Profilering � Wie zijn competitors? � Wat is core-business � Portfolio
Markt
Koopkrachtige vraag Allianties Financiers
Internationalisatie
� Legitimiteit (corporate governance) � Fanclub � Maatschappelijke binding en
profilering
27 27
De3afwijkingenvande‘maatschappelijkeonderneming’*
1. Hetis‘privateforpublic’en‘not-for-profit’;erzijnstake-holders,geenshare-holders;
2. Hetiseen‘maatschappelijkeonderneming’metwettelijkafgedwongeninkomstenenspelregels;desturingzitookinhetpubliekedomein;
3. Demeta-strategie(identiteit,legitimiteit,autonomie-strijd)bepaaltdaaromde‘gewone’‘markt’-strategie;ditzitelkaarsomsookindeweg,zowelpsychologischalsquawaardenoriëntatie.
* Sinds1991doorS.deWaalgeïntroduceerdconcept;uitgewerktinboek‘Nieuwestrategieënvoorhet
publiekedomein’(Samsom2000).
28 28
Paradox:omarmenburgerschapentegelijkknechtingenwantrouwenmaatschappelijkeondernemingen
Drieoorzaken:1. Privatestructuurwordtgenegeerd,zoweldoorpolitiekalsburger2. Maatschappelijkleiderschapontbreektvaak(modelwordtonvoldoendebenutof
zelfsmisbruikt)3. NieuwBurgerschapsperspectiefisgevaarloosenromantisch,onvoldoendeover
machtofburgercollectiviteiten
Analyseuithetnegatieve:wellichtlogischeromprivatestructuuropteheffen,maarveelpolitiekemoeite,terwijldezenukandienenalsprivatefaçadevooroverheidsbeleid(goedvoorbeeld:verhuurdersheffing;Duijvestein:Tollenaarstaak)
29 29
Disruptiealsdominantetrendmetgrote
strategischeeffectenPublicSPACE:dusookdisruptieveburgermacht
30 30
DisruptieisbelangrijksteterminstrategieliteratuurConcurrentietussenplatforms,tenkostevan‘pipeline’-ondernemingenNieuwstedefinitie:toetredersvanbuitenregulieremarktdoorinnovatieverechtstreeksetoegangtotdoelgroepenhunwensen.DirecteruilencommunicatieiskeyEnd-to-endmodel(vangrondstofnaarverwerkingnaareindproduct/dienstnaarklant)isoutofdateNieuwegrondstofisdataKenmerken:• Gebruikgroteinformatie-encommunicatiekracht‘atthefingertip’,wereldwijdmetmassaalbereik(IndustriëleRevolutie3.0)• Hetisnogsteedsmarkt.Concurrentienutussenplatforms.Succesfactoren:sympathie,community,toegang,handsonservice,eigenregiegevoel• Enormedirecteruil-encommunicatiecapaciteit,ookvoorconsument• Bezitnietlangervoorsprong,vaakachterstand(voorbeeldenUberenAirbnb)
31 31
Platformeconomyheeftalgewonnen
32 32
ConceptPublicSPACE:DisruptieveBurgerGeenvaagengemakkelijkbeleidsvoornemen,alsofoverheidofpolitiekerovergaat,maarrevolutieinICT(&Informatie&Communicatie&Media)-technologieHoofdkenmerken:• Slim Enorme,noggroeiendecomputer-power• KleinenMobiel Dichtbijpersoonenpersoonlijk;altijd‘athand’• Nietalleendata,ookbeeld Real-timeenReal-life• Massabereik,ookwereldwijd ConnectieenCommunity,overalenaltijd
&verwachtingItisnottechnology(‘stupid’)Hetissociaal-technologisch:enormeffectopmentaliteitengevoelvanregieeninvloedvaniederindividu
33 33
Veelkenmerkenzeertoepasbaaropwensenmoderneburgerenduspubliekesector(ookhier:bestuurderszienhetalslaatste)
34 34
Groteimpactoppubliekesectorenpolitiek*a. Sneller,krachtigerspontaneorganisatie:richtingpolitiekenonderlingesolidariteit;
opkomstburgercollectievenb. Medezeggenschapalweggegevenc. Publiekeopinievoorheteerstwerkelijkpubliekd. Toekomstaanco-productie:meedoenvolgenseigencompetentiesen
voorwaardene. Drukopvertegenwoordigendedemocratie:opiniesnietlangerviadebat;dataen
kennisnietlangerviainstituten.Alle‘vertegenwoordigende’functiesenstructurenhebbenzelfdeprobleem
f. Gewenningaantoegang,informatie,‘meedoen’.Bijpassendeverwijten:arrogant,regentesk,geïsoleerd,bureaucratisch
g. Grootsteprobleemdegegroeidecultuur,nietvanburger,maarvanbestuur:polderpaternalisme.Nietwisdomofthefewmaarofthecrowd.Arrogantiebinnenkamertjesomgezetnaarpubliekleiderschap
*Uitkomstvanca.200debattensindsmei2015
35 35
Publieksanalyseboek&debatten*(opgrondvanmeerdan200lezingenendebatten):
• Polderpaternalismeaanzijngrenzen• Nietdewijsheidvandepolder,maarvandecrowd• Medezeggenschapiseralvolop,volgendestapmoetco-productiezijn• Ookdenieuwemegafoondwingttotco-productie• Deprivatefaçadevandemaatschappelijkeonderneming• Uitdagingdoorburgercoöperatiesencommons• Concurrentieompubliekleiderschap• Decentralisatienaargemeentenalsomweg• Burgerschapindeboardroom:naarmaatschappelijkleiderschap• Vanprofessionelepolitieknaardirectedemocratie* Zievooruitgebreidetekst:https://www.publicspace.nl/wp-content/uploads/Actuele-aanscherping-Burgerkracht-met-Burgermacht-20160921.pdf
36 36
Tegenhoudenheeftgeenzin,technologiesterker
NLenergiesectorbegintgrid-scenariodoorschadeenschandeteleren:ookinteressantvoorcare!
©The Economist
37 37
RolRvC/RvTbijStrategievoorde
PubliekeZaakvanuitMaatschappelijkeOnderneming
38 38
Veelvoorkomendefouteningovernanceconceptsindsjaren90
a. Ontbrekendedrukvanaandeelhouders:structuurb. Ontbrekendeonafhankelijkeinformatievoorziening:cultuurc. Ontbrekendeeigenmaatschappelijkedoelstellingen:conceptueel&structuur&
misinschattingvanpolitiekTevens:• Eenonafgemaaktordeningsdebat,dusverhoudingmetoverheidtroebel(private
facade)• Metschaalvergrotingnietverbeterd:alsformelestructuurnietklopt,danis
informeleveelbelangrijker
39 39
Watzejenietvertellenopschool
• Voorzitteriscruciaaleniseeneindverantwoordelijkefunctie;• Hetteamisvaakeengroterprobleemdanhetbestuur;• Gedrageerst,regelsennormenlater;• Procedureshebbenpaszinalserwilsvormingis,andersvooralexcuus;• Beleidispersoonsafhankelijk;• Lerendoetpijn;• Hardeingrepenvergeneenklinischeblik,eenopenmindeneenhardehand;de
meestemensenbezittennietalledrie;ditkleurthunoordeel;• Demeesteadviseursstaanweloverwogenenterechtaandekant;• Achterafheeftiedereengelijk,gaateromcybernetischtedenken
40 40
EnigegoedeinzetisopkrachtigeRvT/RvC,maarnoglangewegtegaana. Inmaatschappelijkeondernemingmaarhalvekopie,namelijkzonderkrachtige
toetsdoorAvA;b. Nederlandsebestuurseliteteklein,tesamenhangendentegoedonderling
bekend,reputatietebelangrijk,hindertgoedtoezicht;c. Teveelcontrolenouderwetsemanagementopvattinginbedrijfsleven,teveelNew
PublicManagementengeld-enregelgerichtinpubliekesector;toetsopleiderschapookRvTprobleem;
d. Alleengehoorzaamzijnaannieuweregelsgaatdeondernemingniethelpen.
41 41
Ditverandertookcorporategovernance
Was*:• BeheersingenControl,inclusiefzelfs
strategischeplanning• Kernvraag:Macht• Somsook:agency-modelvoor
managementof,vaker,bestuurderopstoelRvT
• Rendement(opkapitaal,opbudget)• Zeerbeperkteeconomischevoorzet:
Bottom-Line* ToonbeeldoudeopvattingPaulFentropinFD,terechteinde
Is:• Welkewaardenvolgenwe?Kernvraag:
TheBigWhy:waartoeopaardeentoekomstigvoortbestaan/onzekeretoekomst
• Maatschappelijkeverantwoordelijkheid,waaronderrendement
• PublicValue;definitie,missie,eigengepassioneerdeanalysevanmaatschappelijkemankementeneneigenrol
• Stimulansentoetsopleiderschap
42 42
BelangrijkekeuzevoorRvC:welkestrateeghebbenwenodig?
43 43
Leiderschapispersoonsgerichtencontextueel*:isdit(onze)juisteleidervoorditmoment?
Kanzodusnietbeantwoordworden:Kandezeman/vrouwdezeTourvooronswinnen?Grotemisvattingenoverheid:• dathetalleenenvooraltoelatingsvraagstukis• daterformeleevidencebasedtestenvoor
leiderschapbestaanendusinlabgetestkanworden(slagjegaandenaarparticiperendeobservatie)
• wordtvanafmede-beoordelingwelmede-verantwoordelijk
*Zie:https://www.publicspace.nl/publicaties/essays/nvzdcertificaat-zorgvisie-april2014
44 44
Toenamenoodzaakpubliekleiderschap;nieuwecompetentiesKern:• Hetispersoonlijkenpersoonlijkheidteltzwaar• Tegelijk:zichtbareentoetsbareconsistentiestussenpersoonlijkheidenboodschap,biografieenreasontobehere
• Gaatomcombinatievanethiekenretoriek:Hebikdejuisteafwegingengemaakt?Benikdeugdzaamentevertrouwendaarin?Kanikdatgoeduitleggen*?
• Timing,naarpubliek,naarmedia,naarboodschap,naastalleenformelearena&bijbehorendnetwerk
vantekstnaartheater*vaninhoudnaarcommunicatieenstijlvanpositienaarmens&karaktervantechnischmanagementnaarleiderschap/passie/lef*Inveelleiderschapsprogramma’sinmiddelssamenwerkingmetacteursentoneelscholen
45 45
Gewoongoedbestuurofgoedbestuur?
Goedbestuurkaneentechnischeaanduidingzijn(goedmanagement,ordelijk,doelgericht,consistent,conformregels,compliant,codevolgend)ofeenmorele(goedebedoelingen,goedkarakter,goedgedrag,goededoelen,goedeafwegingen)Bestuurkent5bouwstenen:1. Karakter,intentiesendeugden(mens)2. Resultatenwillenenhalen(manager)3. Goedeafwegingenmakeninstrategieencontext(praktischewijsheid)4. Leiderschap:mensenmeekrijgenindezerichtingenkoersenintenties(leider)5. Positiebereiken,hanterenenbenutten(politicus)