Stichia'Diosedialu · saꞌ Diose, xne cuaꞌa beella liñibe elu rnibiyaꞌnu. 4 ’Ñia neca lu...

339

Transcript of Stichia'Diosedialu · saꞌ Diose, xne cuaꞌa beella liñibe elu rnibiyaꞌnu. 4 ’Ñia neca lu...

  • iiStichia' Diose dialu

    New Testament in Zapotec, Lachixío (MX:zpl:Zapotec, Lachixío)copyright © 2010 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Zapotec, LachixíoTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

    Copyright Information© 2010, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

    You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

    Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Zapotec, Lachixío

    © 2010, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-30PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 2 Dec 202002e1d067-9a9e-5eaa-95ee-252d3e10ce13

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/zplhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    San Mateo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1San Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43San Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71San Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Los Hechos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1881 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2072 Corintios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Gálatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Efesios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Filipenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Colosenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2551 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2592 Tesalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2631 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2652 Timoteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Filemón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Hebreos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Santiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2931 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2982 San Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3041 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3072 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3123 Juan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Judas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Apocalipsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

    iii

  • San Mateo 1:1 1 San Mateo 2:1

    Bedichiaꞌ nzeꞌcaꞌ Jesucristonú uquieꞌe San MateoBee beneꞌ Jesucristo enu udetela(Lc. 3:23-38)

    1 Caꞌa nzeꞌta nú lee bee beneꞌ Jesucristoenu udetela, liꞌinu enu nzeꞌta lu familiaꞌarre David nu Abraham.

    2Abraham unga paꞌ Isaac,nu Isaac unga paꞌ Jacob,nu Jacob unga paꞌ Judá nu bee bichilla.3 Nu Judá cuna unaꞌlla Tamar, uluꞌcu

    beella enduꞌ beella enu lee Fares nuZara.

    Fares unga paꞌ Esrom,nu Esrom unga paꞌ Aram.4Aram unga paꞌ Aminadab,nu Aminadab unga paꞌ Naasón,nu Naasón unga paꞌ Salmón.5 Salmón unga paꞌ Booz,nu naꞌlla lee Rahab.Booz cuna unaꞌlla Rut uluꞌcu beella en-

    duꞌ beella enu lee Obed.Nu Obed unga paꞌ Isaí.6 Isaí unga paꞌ arre David,nu arre David cuna bene enu unga unaꞌa

    Urías, uluꞌcu beella tucu enduꞌ enulee Salomón.

    7Nu Salomón unga paꞌ Roboam,Roboam unga paꞌ Abías,nu Abías unga paꞌ Asá.8Asá unga paꞌ Josafatnu Josafat unga paꞌ Joramnu Joram unga paꞌ Uzías.9Uzías unga paꞌ Jotam,Jotam unga paꞌ Acaz.Acaz unga paꞌ Ezequías.10 Ezequías unga paꞌ Manasés,Manasés unga paꞌ Amón,nu Amón unga paꞌ Josías.11 Nu Josías unga paꞌ Jeconías cuna bee

    bichilla, tiembu cuaꞌ neca chenu uriꞌibee bene Babilonia preso bee beneIsrael.

    12 Luzeꞌelá chenu uriꞌi bee bene Babilo-nia preso liꞌibeella,

    che uluꞌcu Jeconías tucu enduꞌ enu leeSalatiel,

    nu che Salatiel unga paꞌ Zorobabel.13 Zorobabel unga paꞌ Abiud,nu Abiud unga paꞌ Eliaquim,Eliaquim unga paꞌ Azor.

    14Azor unga paꞌ Sadoc,nu Sadoc unga paꞌ Aquim,Aquim unga paꞌ Eliud.15 Eliud unga paꞌ Eleazar,nu Eleazar unga paꞌ Matán,Matán unga paꞌ Jacob.16 Jacob unga paꞌ José enu unga niyuꞌ

    María.Nu María neca naꞌ Jesuse nu leꞌca leenu

    Cristo.17 Scua unga desde tiembu nú uhuañi

    Abraham hasta tiembu nú uhuañi arreDavid, uhuañi rtaa generación bene, nuleꞌca rtaa generación bene uhuañi desdetiembuꞌ arre David hasta chenu uriꞌi beebene Babilonia preso bee bene Israel. Nuleꞌca rtaa generación bene uhuañi desdenú uriꞌi bee bene Babilonia preso bee beneIsrael hasta chenu uriña bichia nú ungulaJesucristo lu iliulabe.

    Chenu ungula Jesucristo(Lc. 2:1-7)

    18 Singuie unga chenu ungula Jesu-cristo: María naꞌnu nzula nú yuculla José,pero ante nú yucusaꞌbeella, nuꞌla enduꞌxlaꞌcu María equie poderꞌ Espíritu Santo.19 Nu lunú neca José bene nzeꞌca lá niar-quiꞌlla nilla nú xi seca María aꞌla uriꞌillaelliebacuꞌ nú tsaꞌnalla María aꞌchiꞌtsia.20Pero diquila nú rriꞌilla elliebacuꞌ nucuaꞌ,che ulubeꞌlu tucu ángeleꞌ Diose lulla letaxcalaꞌlla, nu uni ángele zeꞌe lulla:

    ―José, liꞌilu enu nzeꞌta lu familiaꞌ arreDavid, la lliquilu nú yuculu María xne en-duꞌ enu acanuulla equie cuendaꞌ EspírituSanto acanuullanu. 21Nuenduꞌ enu acanu-ulla hualeelunu Jesuse. Xne equie cuen-daꞌnu tsilaꞌa ye bee bene lachinu Israel lustula beella.

    22 Ye bee nucuaꞌ unga para nú yaluStichiaꞌ Diose tucu nú uni tucu bee profe-taꞌnu chenu unilla:

    23Tucu unaꞌa eꞌne chuꞌu enduꞌ xlaꞌcu nuchenu ala enduꞌlla, chiuꞌuleenu Emanuel,bedichiaꞌ cuaꞌ rni: Diose nzu cuna liaꞌahua.

    24 Chenu uhuañi José, che uriꞌilla tucunú unibiyaꞌ ángeleꞌ Diose lulla nú riꞌilla, nuuyuculla María. 25 Pero né naꞌtsella Maríahasta nú ungula enduꞌ María, nu ulualeeJosé enduꞌcuaꞌ Jesuse.

    2Uyabiꞌya bee mago Jesuse

    1 Ungula Jesuse Belén, tucu eyeche núnchiucuꞌ lu iliu Judea, tiembu nú unibiyaꞌ

  • San Mateo 2:2 2 San Mateo 2:23arre Herodes. Nu uriña bee bene enu recaelliebacuꞌ Jerusalén, nzeꞌta beella enzarliñi bichia Jerusalén nu neca beella ma-gos, 2 che unidichiaꞌ beella:

    ―¿Cá nchiucuꞌ arreꞌ bee bene Israelenu ungula? Xne desde lachiru ulañiꞌlaꞌrunú uliñi belaꞌnu, enzeꞌe nzelaru para núluꞌcuru ulaꞌna lunu.

    3 Chenu ubeneꞌ arre Herodes núunibeella scua, chiquiꞌ nzenu arquiꞌlla,cuna ye bee bene Jerusalén. 4 Che ubixiaarre Herodes ye bee uleꞌya enu rnibiyaꞌ,cuna bee ulaxcuela enu reca ley nú udeteꞌDiose lu Moisés para nú nedichiaꞌllalubeella cá riala nú ala Cristo. 5 Che unibeella lulla:

    ―Eyeche Belén núnchiucuꞌ lu iliu Judeaalanu, xne scua uni profeta chenu unilla:6 Liꞌilu eyeche Belén nú nchiucuꞌ lu iliu

    Judea,nu liꞌilu la necalu tucu bee eyeche númase

    lleꞌnanú nchiucuꞌ lu ye bee eyeche llene lu iliu

    Judea.Xne lulu chiuꞌu tucu bene enu nibiyaꞌ,nu liꞌilla biꞌyalla bee bene Israel enu neca

    bee benea.7 Che chu ubixia aꞌchi arre Herodes bee

    mago cuaꞌ para nú unedichiaꞌlla lubeellanú xunga itáa ulubeꞌlu belaa zeꞌe lubeella.8 Nu uxeꞌlalla liꞌibeella Belén, nú unillalubeella:

    ―Uquiahua zeꞌe, nu riꞌi itáahua beyaꞌnúxaneca lu cuendaꞌ enduꞌ zeꞌe. Nu chenuullelaꞌlaꞌhuanu, yeꞌta tixiuleꞌehua lua paranú leꞌca nua nzaꞌa nze detea ulaꞌna lunu.

    9 Chenu ulaxu nú uni arre Herodes scualubeella, chu nzuebeella. Nu belaa enuulañiꞌ beella nú uliñi desde nú nucuaꞌascaꞌbeella lachi beella nzuculu lubeella, nuutsuxe belaa cuaꞌ hasta elu nchiucuꞌ enduꞌzeꞌe. 10 Chenu ulañiꞌ bee mago belaa cuaꞌzeꞌe, chiquiꞌ ñia utsu arquiꞌbeella, 11 nuchenu uyuꞌu beella liñi niꞌi zeꞌe, ulañiꞌbeella enduꞌ cuna naꞌnu María, che ut-sulliqui beella lunu nu uluꞌcu beella ulaꞌnalu enduꞌ zeꞌe. Chu uxaꞌla beella ruꞌu beecaja nú nuyaꞌ beella nu lia udeteꞌ beellaoro, cuna quiendixi, cuna mirra lu enduꞌmeꞌ zeꞌe. 12 Che udixiuleꞌe Diose lu xcalaꞌbeella nula benchilaꞌ beella lu Herodes, nuné benchilaꞌ beella enza enta beella.

    Nzenu José cuna María Jesuse Egipto

    13 Chenu nziala bee mago zeꞌe lachibeella, che ulubeꞌlu tucu ángeleꞌ Diose luxcalaꞌ José, nu uni ángele zeꞌe lulla:

    ―Uzetee, uyaꞌ enduꞌ cuaꞌ cuna naꞌnunu uquiahua Egipto, zeꞌe cuaꞌahua hastanú ixiuleꞌa luhua. Xne cuaꞌna Herodesenduꞌcuaꞌ para nú utilla liꞌinu.

    14 Che chu uzete José, nu unguyaꞌlla en-duꞌ cuna naꞌnu, nu rulaꞌ zeꞌe uchiuꞌu beellanziue beella enza Egipto. 15 Zeꞌe ucuaꞌabeella hasta nú unguti arre Herodes. Scuaunga para nú uyalu Stichiaꞌ Diose tucunú uninu lu tucu profeta chenu uninu:“Ubixia endua enza Egipto.”

    Unibiyaꞌ arre Herodes nú ati ye bee enduꞌmeꞌe

    16 Chenu uriꞌi Herodes beyaꞌ nú uze-quienubeemago zeꞌe liꞌilla, chiquiꞌ uleella,nu unibiyaꞌlla nú unguti ye bee enduꞌ enunza chiucu lana hasta enu meꞌe enu nu-cuaꞌa Belén cuna bee eyeche abenchilaꞌzeꞌe, xne nuyaꞌ cuendalla lunú uni beemago zeꞌe lulla nu udetela chiucu lana núulubeꞌlu belaa zeꞌe. 17 Scua uyalu tucu núuquieꞌe profeta Jeremías chenu unilla:18Uyene tucu chii eyeche Ramá,nú runaꞌ nu rixiali.Nu Raquel neca enu runaꞌ cuaꞌ equie cuen-

    daꞌ bee enduꞌnchu,nu lecati enu riꞌi ana tsala arquiꞌnchu xne

    ungutila bee enduꞌnchu.19 Pero chenu unguti arre Herodes, che

    ulubeꞌlu tucu ángeleꞌ Diose lu José elunucuaꞌa beella Egipto nu uni ángele zeꞌelulla:

    20 ―Uzetee, uyaꞌ enduꞌ cuna naꞌnu, nuubenchilaꞌ zecahua Israel xne ungutila beeenu niarquiꞌ nú uti enduꞌ quieꞌ.

    21 Che chu uzetee José nu unguyaꞌllaenduꞌ cuaꞌ cuna naꞌnu nu ubenchilaꞌ beellaeyeche Israel. 22 Pero chenu ungabiyaꞌJosé nú Arquelao llianaꞌ arre Herodes necaenu rnibiyaꞌ lu iliu Judea, ulliquilla núchalla enza zeꞌe. Pero chenu ungabiyaꞌllalu xcalaꞌlla nú la challa enza Judea, chenzuella enza lu iliu Galilea. 23 Chenu uriñabeella lu iliu Galilea, ucuaꞌa beella tucueyeche nú lee Nazaret. Scua unga para núuyalu tucu nú uni bee profeta nú Jesusechiulee bene Nazaret.

    3Udixiuleꞌe Juan Bautista Stichiaꞌ Diose

    lubee bene(Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28)

  • San Mateo 3:1 3 San Mateo 4:101 Tiembu zeꞌe uyanzee Juan Bautista lu

    dañi achi lu iliu Judea udixiuleꞌella StichiaꞌDiose lubee bene. 2Nu unilla:

    ―Utsanaꞌ arquiꞌhua stulahua xnenzeꞌta riñala nú rnibiyaꞌ Diose.

    3 Equie cuendaꞌ Juan Bautista quieꞌ,uquieꞌe profeta Isaías chenu unilla:Uyene chi tucu enu juerte rixiali lu dañi

    achi elu la nucuaꞌa bee bene nú rni:“Utsu tsiñahua arquiꞌhua xne nzeꞌtala

    liꞌinu enu neca Dioseꞌahua,utsanaꞌ arquiꞌhua stulahua para nú

    yucu arquiꞌhua stichiaꞌnu.”4 Xucu Juan necacheꞌe ichia tsuꞌ

    camello, nu sinchiu nú riuꞌu xlaꞌcullanecacheꞌ iti, nu elubacu nú udaculla necaxeꞌchiu cuna lliña dañi. 5 Nu bee beneJerusalén cuna ye bee bene lu iliu Judeanu cuna bee bene enu nucuaꞌa axu reꞌcuJordán uchiuꞌu beella, uya beella ubeneꞌbeella nú rni Juan. 6 Chequie chenuuxucuꞌ dula beella stula beella, urinza Juanliꞌibeella reꞌcu Jordán.

    7 Pero chenu ulañiꞌ Juan nú huaxi beefariseo cuna saduceo uriña lulla para núrinzalla beei, che unilla lubeei:

    ―¡Liꞌisihua netsiñahua xi netsiña beebeꞌla! ¿Ti udixiuleꞌe luhua nú tsilaꞌahua lucastiya juerte nú axula nzu zeca bee bene?8 Uhuañi nzeꞌcahua para nú aca chee núneli utsanaꞌ arquiꞌhua stulahua, 9 nula acanelliñahua nú rnihua: “Liꞌiru nzelaru lufamiliaꞌ tuxie Abraham”, xne liꞌá nia luhuanú hasta bee quiee quieꞌ nuꞌ modo nú riꞌiDiose nú aca bee familiaꞌ tuxie Abraham.10 Nu bee bene enu la zucuꞌ Stichiaꞌ Diosetucu nú rialane, liꞌinu riꞌinu lubeella tucunú rriꞌinu bee bene aca nú la ayuaꞌ ndixilu,xiecuꞌ benene para nú chiquine. 11 Liꞌá,rniaa luhua nú liꞌá rrinzahua cuna inzaxineca tucu seña nú utsanaꞌ arquiꞌlahuastulahua, pero enu nzeꞌta lulá liꞌinu rin-zanu liꞌihua cuna Espíritu Santo nu cunaquii. Liꞌinu maselá rluꞌcunu poder luquelaliꞌá, enzeꞌe niꞌ nú hua lucunu la yala xnemasela neca equienu luquela liꞌá. 12 Nutucu nú rcuii bene trigo scua riꞌinu Diosebee bene. Nu bee bene enu sanaꞌ arquiꞌstula huañi bee nzeꞌe elurnibiyaꞌ Diose, nubee bene enu la tsanaꞌ arquiꞌ stula necalanú cha beei lu quii nú leca xunga yala.

    Urinza Juan Bautista Jesuse(Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22)

    13 Che uchiuꞌu Jesuse Galilea para núnzanu lu Juán reꞌcu Jordán, para nú rinza-lla liꞌinu. 14 Pero chenu uriñanu lu Juan lázela Juan arinza liꞌinu, nu unilla lunu:

    ―Liꞌilu riala rinzalu liꞌá, ¿nu liꞌá la yalarinza liꞌilu?

    15 Chequie uni Jesuse lulla:―Uzela nú acane scua, xne mase neca

    nzeꞌca nú riaꞌa ye tucu nú rnibiyaꞌ Diose.Chee uzela Juan urinza liꞌinu. 16 Chenu

    ulaxu nú urinzalla Jesuse, nu uchiuꞌunu luinza, tuꞌnatsia uyaꞌla liñibe, nu ulañiꞌnunú nzeꞌta laca Espíritu Santoꞌ Diose xi naatucu paloma equienu. 17 Nu ubene tucuchii enu uni hasta liñibe:

    ―Liꞌinu necanu lliꞌñia enu chiquiꞌ seꞌ-caa, nu ñia nzu arquia lu.

    4Chenu uriꞌi bezeꞌlu preu Jesuse(Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13)

    1 Luzeꞌelá unguyaꞌ Espíritu Santo Jesuselu dañi achi elu la nucuaꞌa bee bene paranú riꞌi bezeꞌlu preu liꞌinu.

    2 Zeꞌe uyaꞌna Jesuse chiuꞌa bichia nuchiuꞌa rulaꞌ nu lecalí xi udacunu nu cheuliaꞌnaꞌnu. 3Chequie uya bezeꞌlu lunuparanú riꞌi preu liꞌinu nu uni lunu:

    ―Tunu neli nú necalu lliꞌñi Diose,unibiyaꞌ nú aca bee quiee quieꞌ pá aculu.

    4 Pero ucuaqui Jesuse lu bezeꞌlu:―Lu ichiꞌ Stichiaꞌ Diose rni: “La neca

    equie cuendaꞌtsia pá nehuañi bee bene,sino que leꞌca nehuañi bee bene lu cuendaꞌye bedichiaꞌ nú rni Diose.”

    5 Che chu uyanu bezeꞌlu liꞌinu eyecheJerusalén nu uquienui liꞌinu equie indullene Jerusalén elumase aya, 6nu uni lunu:

    ―Tunu neli nú necalu lliꞌñi Diose, ut-siꞌqui liꞌilu caꞌa hasta lu yuu, xne lu ichiꞌStichiaꞌ Diose rni:Xeꞌla Diose bee ángeleꞌnu para nú riꞌi ucu

    liꞌilu.Nu naꞌtse beenu liꞌilu para nú la tiꞌqui bee

    quiee cuchiuꞌlu.7 Che ucuaqui Jesuse lu bezeꞌlu:―Leꞌca rni lu ichiꞌ Stichiaꞌ Diose: “La

    riꞌilu preu Diose Pa liñibe.”8Nu leꞌca uyanubezeꞌlu liꞌinu equie tucu

    dañi elu aya, nu zeꞌe ulubeꞌi lunu nzieꞌ beeeyeche nú nuꞌ lu iliulabe cuna bee eluxenenú nuꞌ lubee, 9nu uni lunu:

    ―Liꞌá liquia ye bee nucuaꞌ lulu, tunutsulliquilu lua nu luꞌculu ulaꞌna lua.

    10Nu uni Jesuse lui:

  • San Mateo 4:11 4 San Mateo 5:8―Uquia bezeꞌlu, xne lu ichiꞌ Stichiaꞌ

    Diose rni: “Uluꞌcu ulaꞌna lu Dioseꞌlu Paliñibe, nu lu liꞌitsianu riala nú zibiꞌlu.”

    11 Chequie utsaꞌna bezeꞌlu liꞌinu, nuuriña bee ángeleꞌ Diose uriꞌi elietsa lunu.

    Chenu uquixie Jesuse uzeteꞌnu StichiaꞌDiose lubee bene

    (Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15)12 Chenu ungabiyaꞌ Jesuse nú nchiñi

    Juan Bautista niꞌcuꞌ, che chu nzazecanu luiliu Galilea. 13 Pero né yaꞌnanu Nazaret,sino que uyanu uzucunu eyeche Caper-naum, tucu eyeche nú nchiucuꞌ ruꞌu in-zatuꞌ Galilea enza lu iliu nú lee Zabulón nuNeftalí. 14 Scua ungae para nú uyalu tucunú uquieꞌe profeta Isaías chenu unilla:15 Bee bene lu iliu Zabulón nu bee bene lu

    iliu Neftalí,nu bee bene enu nucuaꞌa lu iliu nú nchiu-

    cuꞌ axu reꞌcu Jordán,cuna ye beelá bee bene enu nucuaꞌa axu

    ru'u inzatu' lu iliu Galilea elu nu-cuaꞌa bee bene enu laca bee beneIsrael.

    16Ye beella uhuañi beella tucu nú nehuañibee bene enu nucuaꞌa leta rulaꞌ,

    pero nee ulubeꞌlula tucu ellieꞌe lubeella,nu ellieꞌe cuaꞌ uduꞌllieꞌe lu elliebacuꞌ

    beella,liꞌibeella enu lecaxi utsuquie nú xi liquiꞌ

    Diose lubeella.17 Desde che uquixie uzeteꞌ Jesuse

    Stichiaꞌ Diose bee bene nu uninu lubeella:―Tsanaꞌ arquiꞌhua stulahua xne nzeꞌta

    riñala elurnibiyaꞌ nú rluꞌcu Diose.Ubixia Jesuse tacu bee bene enu rucu bela(Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11)

    18 Chenu nzedete Jesuse ruꞌu inzatuꞌGalilea, che ulañiꞌnu Simón, enu leꞌca leePedro, cuna bichilla Andrés, nú rduꞌbeellaixiu nú rucu beella bee bela lu inza. 19Nuuni Jesuse lubeella:

    ―Te quiehua liꞌá para nú zeteahua xaquieteꞌsaꞌhua bee bene para nú aca beellabee benea luguare nú rucuhua bee bela.

    20 Hora zeꞌe utsaꞌna beella ixiu nú rucubeella bela nu chu nzuebeella cuna liꞌinu.21 Enza luzeꞌelá ulañiꞌnu xiucu bee bene,Jacobo nu cuna bichilla Juan, llianaꞌ beneenu lee Zebedeo. Nucuaꞌa beella liñi barcocuna paꞌ beella, rquielaꞌ beella ixiu nú rucubeella bee bela. Nu ubixia Jesuse beella,22 nu hora zeꞌe chu utsaꞌna beella barcozeꞌe cuna saꞌbeella, nu chu nzequie beellaliꞌinu.

    Uzeteꞌ Jesuse huaxi bee bene(Lc. 6:17-19)

    23 Uya Jesuse ye lubee eyeche luiliu Galilea, nu cada tucu bee eyecheuyuꞌunu liñi bee indu uzeteꞌnu bee beneStichiaꞌ Diose, nu uninu lubeella xa necaelurnibiyaꞌ nú rluꞌcu Diose nu uriyecanubee bene luye clasiaꞌ elichia nú seca beella.24 Ungabiyaꞌ ye bee bene lu iliu Siria lunúuriꞌi Jesuse, che ubeꞌtayu bee bene zeꞌebee bene enu seca huaxi clasiaꞌ bee elichialunu, leꞌca ubeꞌtayu beella bee bene enusiꞌ nú rcu cuerpoꞌ, cuna bee bene enu secaichiaꞌ benechiquiꞌ, cuna bee bene enu secaichia ziña cuna bee bene enu la acalí tseenu uriyeca Jesuse ye bee bene cuaꞌ.

    25 Huaxi bee bene enu nucuaꞌa lu iliuGalilea, cuna bee bene enu nzeꞌta enzalubee eyeche Decápolis, cuna bee beneJerusalén cuna bee bene enu nucuaꞌa luiliu Judea nu bee bene enu nucuaꞌa stucuchú reꞌcu Jordán, uyaquie liꞌinu.

    5Uzeteꞌ Jesuse bee bene Stichiaꞌ Diose equie

    tucu dañi1 Chenu ulañiꞌ Jesuse ye bee bene cuaꞌ,

    uquienu equie tucu dañi nu uzucunu zeꞌe.Che uyetesaꞌ bee beneꞌnu lunu zeꞌe, 2 nuuquixienu uzeteꞌnu liꞌibeella nú uninulubeella:

    Ta bee bene enu ñia nzu arquiꞌ3 ―Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enu

    rriꞌi beyaꞌ nú chiquiꞌ rquiꞌñialla eliet-saꞌ Diose, xne cuaꞌa beella liñibe elurnibiyaꞌnu.

    4 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enunehuana nzu arquiꞌ, xne riꞌi Diose nú ñiatsu arquiꞌbeella.

    5 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enulleꞌna arquiꞌ, xne yucu beella yuu nú uniDiose nú deteꞌnu lubeella.

    6 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enu necaxi neca nú rliaꞌnaꞌ nu rebichiꞌ, scua nuꞌana arquiꞌbeella riꞌibeella tucu nú rnibiyaꞌDiose, xne liꞌinu riꞌinu elietsa lubeella paranú riꞌibeella tucu nú niarquiꞌnu.

    7 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enu ruaꞌaarquiꞌ bee bene, xne leꞌca huaꞌa arquiꞌDiose liꞌibeella.

    8 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enulecaxi naa lu Diose, xne liꞌibeella necabeella enu lañiꞌ liꞌinu.

  • San Mateo 5:9 5 San Mateo 5:329 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enu

    rcuaꞌna núnzuxe arquiꞌ lusaꞌ, xne liꞌibeellachiuꞌuleebeella lliꞌñi Diose.

    10 ’Ñia neca lu cuendaꞌ bee bene enunehuana seca luye nú rriꞌinu bee beneliꞌibeella equie nú rriꞌi beella tucu núrnibiyaꞌ Diose, xne liꞌibeella chuꞌu beellaliñibe elu rnibiyaꞌnu.

    11 ’Ñia neca lu cuendaꞌhua chenuriquichiꞌquiꞌ bee bene liꞌihua, nu chenuxitserriꞌinu bee bene liꞌihua nu chenurtaꞌ bee bene yelu clasiaꞌ bee eluquichiaꞌliꞌihua, equie nú necahua bee benea. 12Ñiautsu arquiꞌhua nu ullilaꞌhua, xne chiquiꞌñia neca nú lia liquiꞌ Diose luhua liñibe,nu liꞌihua nediyaꞌhua nú leꞌca scua uriꞌicondra beella bee profeta enu udetela enuuhuañi rlutila luquela liꞌihua.

    Ejempluꞌ zete cuna ellieꞌe(Mr. 9:50; Lc. 14:34-35)

    13 ’Liꞌihua necahua xi neca zete lu iliula-bequieꞌ. Pero tunu niti nú neriꞌi, ¿xamodozibiꞌ zecae che? Lecaꞌ xi zibiꞌi, tsiꞌquitsiabenene nu taꞌ bene equiee.

    14 ’Nu leꞌca liꞌihua necahua xi neca el-lieꞌe lu iliulabequieꞌ, liꞌihua necahua xineca tucu eyeche nú nchiucuꞌ equie tucudañi nú leca modo nú ricu aꞌchiꞌ. 15 Lecatiquieꞌe quii tucu quinqué nu tsacuꞌlla tucucaja equiee, rquiꞌña nú zucune aya paranú duꞌllieꞌe luye bee bene enu nucuaꞌa liñiniꞌi. 16 Leꞌca scua liꞌihua, ucuaꞌnahua núhuañi nzeꞌcahua lubee bene para nú chenulañiꞌ beella beenú neca nzeꞌca rriꞌihua, chenibeella bee bedichiaꞌ nzeꞌca equie cuen-daꞌ Paꞌahua Diose enu nzucu liñibe.

    Uzeteꞌ Jesuse bee bene nú xi rni ley17 ’La riꞌihua elliebacuꞌ nú uriña para

    nú huachua ley, ley nú udeteꞌ Diose luMoisés urre beenú uzeteꞌ bee profeta beebene, xne liꞌá uriña para nú tsalua tucu núrni ley. 18 Liꞌá rnia luhua nú mase fácilnú nitilu liñibe cuna iliulabe, luquelá núrila tucu letra urre tucu punto nú nzeꞌtalu leyꞌ Diose, hasta nu yalu lunú nzu núaca. 19 Enzeꞌe bene enu la zucuꞌ tucu beemandamiento nú nzeꞌta lu ley cuaꞌ, masesecalla nú la neca equie bee mandamientocuaꞌ, nu leꞌca esquie tunu la zeteꞌlla beebene nú zucuꞌe, chequie liꞌilla lleꞌnatsiaaca neca equiella elurnibiyaꞌ Diose liñibe.Pero bene enu sucuꞌ ye bee mandamientonú nzeꞌta lu ley cuaꞌ, nu seteꞌlla bee benenú zucuꞌe, liꞌilla acalla enu máse aca necaequie elurnibiyaꞌ Diose liñibe. 20 Enzeꞌe

    nia luhua nú tunu la nehuañi nzeꞌcaláhualuquelá bee ulaxcuela enu reca ley cunabee fariseo leca modo chuꞌuhua liñibeelurnibiyaꞌ Diose.

    Rni Jesuse equie cuendaꞌ nú rle bene(Lc. 12:57-59)

    21 ’Liꞌihua nediyaꞌlaꞌhua lunú uniMoiséslubee beneꞌahua enu udetela: “La uti benesaꞌ bene, xne bene enu ruuti saꞌ yalallacastiya.” 22Pero liꞌá nia luhuanú titse beneenu rana arquiꞌsaꞌ, challa lu usticia, nuleꞌca titse bene enu rquiexuusaꞌ, rquiꞌñanú dete bene zeꞌe lu usticia enu mase necaequie para nú chiulue lu cuendaꞌlla, leꞌcatitse bene enu rni bedichiaꞌ chiꞌquiꞌ lusaꞌnzucheꞌ nú challa lu quii ebila.

    23 ’Enzeꞌe, tunu nzeyulu uꞌna ruꞌuecuꞌcuꞌ Diose nu ulluꞌcu arquiꞌlu núrlelu lu bene, 24 utsaꞌnascaꞌ uꞌnaꞌlu zeꞌe.Nu uquiatsalaxuhua arquiꞌ saꞌhua, chebenchilaꞌlu nu deteꞌlu uꞌna lu Diose.

    25 ’Tunu nuꞌ ti deteꞌ cuenda liꞌilu lujuese, ante nú chahua lu juese utsucheꞌx-uhua nucuaꞌ diquila nú nuꞌ tiempo paranú la deteꞌ cuendalla liꞌilu lu juese, xnetunu deteꞌ cuenda benecuaꞌ liꞌilu lu jueseche juese deteꞌcuenda liꞌilu lu policía paranú chalu niꞌcuꞌ. 26 Liꞌá nia lulu nú lachiuaꞌlu niꞌcuꞌ hasta nú ixiuxulu nzieꞌ diminú nacuꞌ juese lulu.

    Uzeteꞌ Jesuse equie cuendaꞌ nula luꞌcuniyu stucu unaꞌa enu la neca unaꞌlla

    27 ’Liꞌihua nediyaꞌlaꞌhua nú rni lu ley:“La luꞌcu niyu stucu unaꞌa enu la neca un-aꞌi, nu la luꞌcu unaꞌa stucu niyu enu la necaniyuꞌnchu.” 28 Pero liꞌá nia luhua nú titsebene enu riꞌyatsia lu tucu unaꞌa nu rriꞌillaelliebacuꞌ nú necha neca chenu riꞌyallalu tucu unaꞌa, uriꞌilalla dula arquiꞌlla lucuendaꞌnchu che.

    29 ’Tunu rriꞌi iꞌcululu chube nú rriꞌiludula, neca nzeꞌcalá nú uhuane nu utsiꞌquiiistu. Xne neca nzeꞌcalá nú nitilu tucut-sia iꞌcululu luquela nú diquinecalu cháluebila. 30Nu tunu rriꞌi yalu chube nú rriꞌiludula, uchieꞌcue nu utsiꞌquii istu. Xne necanzeꞌcalá nú nitilu techu yalu luquela núcha diquilu ebila.

    Uzeteꞌ Jesuse equie cuendaꞌ nú rleꞌesaꞌbene

    (Mt. 19:9; Mr. 10:11-12; Lc. 16:18)31 ’Leꞌca rni lu ley: “Titse bene enu leꞌe

    unaꞌa, rquiꞌña nú hualla tucu ichiꞌ elu rninú uleꞌella unaꞌalla.” 32 Pero liꞌá nia luhuanú tunu tucu niyu leꞌe unaꞌa, nula necane

  • San Mateo 5:33 6 San Mateo 6:8nú uriꞌi unaꞌalla eluhuexe cuna stucu niyu,che leꞌca liꞌilla uriꞌilla nú rluꞌcu unaꞌallastucu niyu. Nuniyu enu xia tucu unaꞌa enulá acaxeelá uleꞌe niyuꞌ, rriꞌilla dula.

    Uzeteꞌ Jesuse nú la quiꞌña nú quieꞌeluDiose chenu xi rnilu para nú chili arquiꞌ bene

    33 ’Leꞌca nediyalaꞌhua nú uni Moiséslubee beneꞌhua enu udetela: “Rquiꞌña nútsaꞌalu bene lunú unilla nú riꞌilla chenurquieꞌella Diose nú riꞌilla.” 34 Pero liꞌá nialuhua nula quiꞌña nú quieꞌehua dioseꞌhuanú nihua ista liñibe riꞌya, para nú acaachee nú neli nú rnihua xne liñibe nzucuDiose, 35 nu niꞌ lu yuu, xne necane elunzu eꞌyanu, nu niꞌ eyeche Jerusalén, xnenecane lachinu, liꞌinu enu neca arre enumase rnibiyaꞌ. 36Nu niꞌ la yala quieꞌe beneequie cuendaꞌ lluca equie bene, xne lecamodo nú riꞌi bene nú aca nequichi urre acanaatsa niꞌ tucu ichia equiella. 37 Mejorauniꞌhua, “aahua” urre “aꞌa”, xne ye beelabee bedichiaꞌ nú nihua nzeꞌtae lu cuendaꞌbezeꞌlu.

    La guseꞌe bene nú necha neca cuna núnecha neca

    (Lc. 6:29-30)38 ’Leꞌca ubeneꞌlaꞌhua bedichiaꞌ nú rni:

    “Enu lua iꞌcululu, leꞌca ulua iꞌculu nzeꞌe.Nu enu lua layalu, leꞌca ulua laya nzeꞌe.”39 Pero liꞌá nia luhua: Nú la duseꞌehua núnecha neca cuna nú necha neca, tunu nuꞌenu duꞌ tucue xecalu chube, uzela nú duꞌl-lae stucu chú xecalu. 40Tunu nuꞌ bene enurliunuu liꞌilu para nú axilla lliacaꞌlu, uzelanú leꞌca uyaꞌlla chiamarraꞌlu. 41 Tunu tirriꞌi juersa liꞌilu nú uyaꞌlu steneꞌlla tucukilometro, uyaꞌe stucu kilometro. 42 Titsebene enu rnacuꞌ tucu elietsa lulu, uriꞌielietsa lulla, nula aca nechiquiꞌlu chenu xiriꞌñalla lulu.

    Zeca bene bene enu rle lulla(Lc. 6:27-28, 32-36)

    43 ’Leꞌca ubeneꞌhua bedichiaꞌ nú rni:“Uzeca bene enu seca liꞌilu nu uhuanaarquiꞌ bene enu rana arquiꞌ liꞌilu.” 44 Peroliꞌá nia luhua: Uzecahua bene enu rleluhua, nu niꞌhua nú cha nzeꞌca lu cuendaꞌbene enu rnacuꞌ nú la cha nzeꞌca lu cuen-daꞌhua, uriꞌi nzeꞌcahua lubee bene enurana arquiꞌ liꞌihua, unaꞌcuhua lu Diose lucuendaꞌ bee bene enu riquichiꞌquiꞌ liꞌihuanu xitse rriꞌinu liꞌihua. 45Scua acahua lliꞌñiDiose paꞌhua enu nzucu liñibe, xne liꞌinurriꞌinu nú rliñi bichia para yebee bene enurriꞌi nzeꞌca nu cuna lubee bene enu la riꞌi

    nzeꞌca, nu rriꞌinu nú rlaca quiu para beebene enu rriꞌi nzeꞌca nu cuna lubee beneenu la riꞌi nzeꞌca. 46 Xne tunu secatsiahuabee bene enu seca liꞌihua, ¿xi atiꞌhua luDiose che? Xne hasta bee bene enu rriꞌicobre equie impuesto rriꞌi scua. 47Nu tunurnihua Diose lubee saꞌtsiahua, lecaxi núneca nzeꞌca rriꞌihua, xne hasta bene enula chulu Diose rriꞌi scua. 48 Aca nzeꞌcahuatucu nú nzeꞌca paꞌhua Diose enu nzuculiñibe.

    6Xa riꞌi bee bene elietsa lu saꞌ bee bene

    1 ’Ubiꞌyahua nu la riꞌihua lunú necanzeꞌca lubee bene para nú lañiꞌtsia beeilunú xa rriꞌihua. Xne tunu rriꞌihua scua,paꞌhua Diose enu nzucu liñibe lecaꞌ xiliquiꞌnu luhua. 2 Enzeꞌe chenu rriꞌilu eli-etsa lubee bene enu rquiꞌña elietsa, latiꞌchia dichiaꞌlue para nú acabiyaꞌ beebene nú xi rriꞌilu, xi rriꞌi bee bene enunequichiaꞌ liñibee indu cuna labe inziupara nú zucuꞌ aya bee bene liꞌibeei, peroliꞌá nia luhua nú nucuaꞌ neca premioꞌ beei.3 Enzeꞌe chenu rriꞌilu elietsa lubee beneenu rquiꞌña nú riꞌilu elietsa lu, la tiꞌchiadichiaꞌlu nucuaꞌ lubee bene, pero niꞌ lubene enu máse rquieteꞌlu la nilu nú rriꞌilu.4 Mase neca nzeꞌca nú liꞌitsialu nediyaꞌlulunú rriꞌilu, nu Paꞌlu Diose enu riꞌya lunúliꞌitsialu rriꞌilu, liꞌinu liá liquiꞌnu premionú rialalu.

    Uzeteꞌ Jesuse nú xa nacuꞌ bee bene luDiose

    (Lc. 11:2-4)5 ’Nu chenu nacuꞌhua lu Diose, la riꞌihua

    xi rriꞌi bee bene enu nequichiaꞌ, nú riuꞌarquiꞌbeella nú nzulí beella rnacuꞌ beellalu Diose liñi bee indu, nu bee squiñia inziupara nú lañiꞌ bee bene lunú rriꞌi beella.Xne liꞌá nia luhua lunú rriꞌi beella scuanucuaꞌ neca premioꞌ beella. 6 Pero liꞌiluchenu nacuꞌlu lu Diose, uyuꞌu liñi niꞌi, nuutsaꞌcu puerta nu unaꞌcuꞌ lu Diose enunzu cuna liꞌilu. Nu liꞌinu enu riꞌya lunúliꞌitsialu rriꞌilu, liꞌinu lia liquiꞌnu premionú rialalu.

    7 ’Chenu rnacuꞌlu lu Diose, la nilu beebedichiaꞌ nú la zibiꞌ huaxi bese, xi rriꞌi beebene enu la chulu Stichiaꞌ Diose. Xne secabeella nú tunu huaxi bese rni beella tucubedichiaꞌ che máse riꞌi caso Diose nú rnibeella. 8 La riꞌihua tucu nú rriꞌi beella,xne paꞌhua Diose nediyaꞌlaꞌ xi rquiꞌñahua

  • San Mateo 6:9 7 San Mateo 6:34ante nú nacuꞌhuane lunu. 9 Enzeꞌe chenunacuꞌhua lu Diose uniꞌhua:Pa Diose liꞌilu enu nzucu liñibe,Chiquiꞌ riala nú luꞌcuru ulaꞌna lunú leelu.10Nu yeꞌta nú rnibiyaꞌlu luru.Nu aca tucu nú riuꞌ arquiꞌlu lu iliulabe,

    tucu nú reca liñibe.11Uliꞌquiꞌ elubacu nú daꞌcuru yebichia.12 Nu uriꞌi perdona nú necha rriꞌiru tucu

    nú leꞌca rriꞌiru perdona bee beneenu necha rriꞌi luru.

    13 La zelalu nú riꞌiru dula,sino que uriꞌi elietsa luru para nú la riꞌi ye

    beenú necha neca ana luru.Xne liꞌilu rnibiyaꞌlu, nu liꞌilu rluꞌculu

    poder,poder nú leca xunga laxu. Amén.

    14 ’Xne tunu rriꞌihua perdona bee beneenu rriꞌi nú necha neca luhua, leꞌca scuaPaꞌahua Diose enu nzucu liñibe riꞌi per-dona liꞌihua; 15 pero tunu liꞌihua la riꞌihuaperdona bee bene enu rriꞌi nú necha necaluhua, leꞌca la riꞌi Diose Pa liñibe perdonastulahua che.

    Chenu la acu bee bene equie nú rluꞌcubene ulaꞌna lu Diose

    16 ’Chenu la acuhua equie nú rluꞌcuhuaulaꞌna lu Diose, la ricuꞌ nehuanahua luhuatucu nú nehuana reca lubee bene enunequichiaꞌ, rriꞌi beei scua para nú lañiꞌ beebene nú la acu beei equie nú rluꞌcu beeiulaꞌna lu Diose. Pero liꞌá nia luhua nú nu-cuaꞌtsia necala premioꞌ beei. 17 Pero liꞌilu,chenu la aculu equie nú rluꞌculu ulaꞌna luDiose, udiꞌñi nu uriꞌcucheꞌ equielu, 18 paranú la riꞌi bee bene beyaꞌ nú la acululunú rluꞌculu ulaꞌna lu Diose. TucutsiaPa Diose enu nzu cuna liꞌilu liꞌitsianu ri-ala acabiyaꞌnu lunú rni liꞌitsialu, nu liꞌinuliquiꞌnu premio nú rialalu.

    Eluxene nú nuꞌ liñibe(Lc. 12:33-34)

    19 ’La laꞌnahua nú luꞌcuhua huaxi elux-eneꞌhua lu iliulabe quieꞌ, elu acu bee be-lalaꞌe nu nitilue, nu chuꞌu bee huanaꞌcachiꞌ bee. 20 Mejora ucuaꞌnahua nú riꞌi-hua ana eluxene nú nuꞌ liñibe, elu lecabee belalaꞌ para nú acune, nu leꞌca lecaxinitilu zeꞌe nu la chuꞌu bee huanaꞌ zeꞌe paranú cachiꞌi. 21 Xne lu eluxeneꞌhua zeꞌe nzuarquiꞌhua.

    Ellieꞌe cuerpoꞌahua(Lc. 11:34-36)

    22 ’Iꞌculuaꞌahua neca xi neca ellieꞌe lucuerpoꞌahua, nu tunu rriꞌi bene lunú neca

    nzeꞌca, diqui cuerpoꞌ bene nuꞌ ellieꞌe,23 pero tunu rriꞌilu lunú necha neca, diquicuerpoꞌlu neca xi neca nú nzu leta xcabe,¡Leta xcabe nú naatsacabelí!

    Diose nu dimi(Lc. 16:13)

    24 ’Niꞌ tucu mosoꞌ leca modo riꞌi riñaꞌlu chiucu patrón, xne leei lu tuculla, nustuculla zecai, urre riꞌi nzeꞌcai lu tuculla,nu lu stuculla la riꞌi nzeꞌcai. Enzeꞌe lecamodonú zibiꞌhua lu Diose nu tsu arquiꞌhualu dimi.

    Rriucu Diose bee beneꞌnu(Lc. 12:22-31)

    25 ’Liꞌá nia luhua: La chenu arquiꞌhualunú xi acuhua cuna nú xi hueꞌhua paranú huañihua. Leꞌca la chenu arquiꞌhua lucuendaꞌ xucuhua nú utuhua. Máse secalunú nehuañi bene luquela nú racu bene,nu cuerpoꞌ bene máse seca luquela xucubene. 26 Biꞌyacuruhua bee iñi enu rcuecuꞌliñibe. La duꞌ beeí nii nula riꞌi beeí ulaꞌcu,nu la luꞌcu beeí elu chucheꞌe, pero PaꞌahuaDiose enu nzucu liñibe lia rdeteꞌnu nú racubeeí. ¿Enzaláquieꞌ liꞌihua nú másescaꞌlásecahua luquela bee iñi? 27Nu leꞌca esquie,¿xieꞌ lianú máse chiquiꞌ nzenu arquiꞌhuanú duñilahua lleꞌna la?

    28 ’¿Xinu nzenu arquiꞌhua lunú xiutuhua? Ubiꞌyacuruhua xa rruꞌcu beequie dañi, la riꞌi bee riñaꞌ nu la recheꞌexi utune, 29 pero niꞌ arre Salomón luyenú ñia utsucheꞌlla, né tsucheꞌlla tucu núñia nzucheꞌ bee quie. 30 Nu tunu sucheꞌeDiose bee huañi scua, nú nee nuꞌe dañinu yeꞌe chiquine. ¡Enzaláquieꞌ liꞌihuabee bene enu lleꞌnatsia nzeli arquiꞌ liꞌinu,nú la tsucheꞌnu liꞌihua scua! 31 Enzeꞌe,la chenuaꞌ arquiꞌhua nú rnihua: “¿Xidaꞌcuahua nee? nu ¿xi diyaꞌahua? nu¿xi utuꞌahua?” 32 Xne bee bene enu lachili arquiꞌ Diose nzenu arquiꞌ ye beenucuaꞌ, pero liꞌihua rluꞌcuhua tucu paꞌhualiñibe, nu liꞌinu nediyaꞌ nzeꞌcanu nú xiseca laꞌchaꞌhua. 33 Pero uzuꞌcuꞌhua nú rniDiose nu uriꞌihua tucu nú niarquiꞌnu cheliquiꞌnu ye nú seca laꞌchaꞌhua. 34 La chenuarquiꞌhua lu cuendaꞌ bichia yeꞌe, xne yeyeꞌe nuꞌ xi nzenu arquiꞌ bee bene. Xnecada bichia nuꞌ xi chenu arquiꞌ bene.

    7La yala nú zeꞌta bee bene saꞌlla(Lc. 6:37-38, 41-42)

  • San Mateo 7:1 8 San Mateo 7:291 ’Nu la zeꞌtahua saꞌhua para nú lecati

    zeꞌta liꞌihua. 2 Xne tucu nú seꞌtahua beebene, leꞌca scua zeꞌta bee bene liꞌihua, nutucu nú rriꞌinuhua bee bene leꞌca esquieriꞌinu bee bene liꞌihua. 3¿La zeꞌtahua beelábee bene lunú lleꞌnatsia rriꞌi beella, nzalánú uyanu arquiꞌhua lunú llenelá falta núrluꞌcuhua? 4 Nu tunu llenelá falta núrluꞌcuhua, ¿xa modo nihua lu stucu bene:“La neca nzeꞌca lunú rriꞌilu scua”? 5 ¡Beneenu nequichiaꞌ! Rluti uriꞌi tucu nú necane,che nuꞌ modo nilu lu stucu bene la yala núriꞌilu scua.

    6 ’La riꞌihua juersa bee bene enu la niar-quiꞌ riꞌi caso lunú neca cuendaꞌ Diose, paranú lecaxi riꞌinu beei liꞌihua. Xne tunuriꞌihua juersa beei, neca nucuaꞌ xi necachenu siꞌqui bene tucu nú necachi necalu nicu. Leꞌca la riꞌihua juersa bee enu layuꞌ arquiꞌ lunú neca cuendaꞌ Diose. Xnetunu riꞌihua juersa beei, neca nucuaꞌ xineca chenu rduꞌ bene tucu nú huaxi secalu cuchi nu tse tsiaí equiee.

    Naꞌcuhua lu Diose nu ulaꞌnahua liꞌinu(Lc. 11:9-13; 6:31)

    7 ’Unaꞌcuhua lu Diose che liquiꞌnu lunurnacuꞌhua lunu, ulaꞌnahua liꞌinu nu chellelaꞌhua liꞌinu, uzequiehua lunu che riꞌicasonu liꞌihua. 8 Xne bene enu rnacuꞌ núrnacuꞌ lunu yucu nzeꞌene, nu bene enurlaꞌna Diose llelaꞌ nzeꞌe liꞌinu, nu bene enurnacuꞌ nu sequie lunu, riꞌi casonu nzeꞌe.

    9 ’¿Xieꞌ nuꞌ ta tucuhua enu deteꞌ quieeacu enduꞌ chenu nacuꞌ enduꞌhua pa acula? 10 ¿Urre xieꞌ deteꞌhua tucu beꞌlaacu enduꞌhua chenu rnacuꞌ enduꞌhua belaacu enduꞌhua la? 11 Liꞌihua enu laneca bene nzeꞌca, nuꞌluhua rdeteꞌhua núneca nzeꞌca lubee enduꞌhua, ¡enzaláquieꞌPaꞌahua Diose liñibe nú la liquiꞌnu nú necanzeꞌca lubee bene enu rnacuꞌ nucuaꞌ lunu!

    12 ’Uriꞌihua lubee bene tucu nú niar-quiꞌhua nú riꞌibeella luhua. Xne scuarnibiyaꞌ leyꞌ Diose cuna ye beenú uquieꞌebee profetaꞌnu.

    Ruꞌu puerta nú nuxuꞌ neca(Lc. 13:24)

    13 ’Uyuꞌuhua ruꞌu puerta nú nuxuꞌ neca.Xne ruꞌu puerta nú llene neca, nu inziunú llene neca, nucuaꞌ neca nú ruyaꞌ liꞌibeebene lu inziu nú necha neca, nu huaxi beebenenza inziu cuaꞌ. 14Pero puerta nu inziunú ruyaꞌ bee bene lu elunehuañi meꞌe nunuxuꞌe, nu la huaxi bee bene enu nza inziuzeꞌe.

    Equie cuendaꞌ ndixi nú rayu lu aca esquienuꞌlu bene xi acae

    (Lc. 6:43-44)15 ’Leꞌca ubiꞌyahua liꞌihua lubee bene

    enu liꞌá rnibee nú neca beei profetaꞌ Diose,nu rriꞌi beei nú lleꞌna arquiꞌbeei, pero scu-atsia rriꞌibeei para nú sequienu beei beebene, nu chiquiꞌ necha rriꞌi beei. 16 Peroliꞌihua riꞌihua beyaꞌ nú xa neca bee benecuaꞌ, lunú rriꞌi beei rixiuleꞌe núti neca beei,xne la ayu cuchiuꞌ lubeꞌ lubee aca eche, nula ayu higo lubee huañi eche. 17 Enzeꞌe yebee aca nzeꞌca rayu ndixi nzeꞌca lu. Nubee aca nu la neca aca nzeꞌca la ayu ndixinzeꞌca lu. 18 Leca modo nú ayu ndixi núlaneca nzeꞌca lu aca nú neca nzeꞌca, leꞌcaesquie la ayu ndixi nú neca nzeꞌca lu acanúla neca nzeꞌca. 19 Ye bee aca nú rayundixi nu la zibiꞌ lu, rrecuꞌe nu riuꞌe lu quii.20Scua riꞌihua beyaꞌ ti neca beella equie núrriꞌi beella.

    La chuꞌu ye bee bene liñibe elurnibiyaꞌDiose

    (Lc. 13:25-27)21 ’Laca ye bee bene enu rni lua: “Detá,

    Detá”, chuꞌu liñibe elurnibiyaꞌ Diose, sinoque chuꞌutsia bee bene enu sucuꞌ lunú rniDiose Pa liñibe. 22 Bichia zeꞌe huaxi beebene ni lua: “Detá, Detá, liꞌiru uniru lunúleelu lubee bene, nu equie nú leelu uluarubee benechiquiꞌ arquiꞌ bee bene nu equienú leelu uriꞌiru huaxi beemilagro.” 23Perochequie cuaquia lubeei: “Leca xunga uyu-lua liꞌihua, ullunaꞌhua lua, liꞌihua bee beneenu necha uriꞌi.”

    Ejempluꞌ chiucu simiendu(Lc. 6:47-49; Mr. 1:22)

    24 ’Enzeꞌe, bee bene enu rieneꞌ stichiaꞌanu sucuꞌe, necalla xi neca tucu beneenu netsiña rrecheꞌ niꞌi equie quiee.25 Añinzuca nú rlaca quiu nu rlaca huaxiinza riuꞌu tetsuꞌ niꞌi zeꞌe nu reca bii, perolá rila niꞌi zeꞌe xne nchiucuꞌ simienduꞌeequie quiee. 26 Pero bene enu rieneꞌ núrnia nu la zucuꞌ stichiaꞌa, liꞌilla necalla xineca tucu bene enu netundu enu urecheꞌniꞌi lu eyuxi. 27 Chenu rlaca quiubi, nurlaca huaxi inza riuꞌu tetsuꞌ niꞌi zeꞌe, cheuluquie niꞌi zeꞌe. ¡Nu urilalii!

    28 Chenu ulaxu nú uni Jesuse scua lubeebene zeꞌe, chiquiꞌ uyanu arquiꞌ ye beeixneca uzeteꞌnu liꞌibeei, 29 xne seteꞌnu beeixi seteꞌ tucu bene enu chiquiꞌ rluꞌcu poder,nu la zeteꞌnu xi seteꞌ bee ulaxcuela enureca ley.

  • San Mateo 8:1 9 San Mateo 8:258

    Uriyeca Jesuse tucu bene enu seca elichianú lee lepra

    (Mr. 1:40-45, Lc. 5:12-16)1 Chenu ulaca Jesuse equie tucu dañi,

    huaxi bee bene uyanala liꞌinu. 2 Nu cheuyabica tucu bene enu seca elichia nú leelepra lunu, che utsu lliquii lunu nu unilunu:

    ―Detá, tunu chiuꞌu arquiꞌlu, nuꞌ beyaꞌriyecalu liꞌá.

    3 Chequie uricuꞌ Jesuse yanu equie niyuzeꞌe nu uninu:

    ―Chiuꞌu arquia uyecaꞌ nee.Chenu uni Jesuse scua, hora zeꞌe uyecaꞌbene zeꞌe nu lecaꞌ xi nalla. 4 Chequie uniJesuse lulla:

    ―Uzuꞌcuꞌ diaca nú nia lulu, la ixiuleꞌelulu niꞌtucu bee bene nú uyecaꞌlaꞌlu. Uquialubeꞌtsia liꞌilu lu uleꞌya, nu uyaꞌ uꞌna luDiose tucu nú unibiyaꞌ leyꞌ Moisés, para núlañiꞌ bee uleꞌya nú uyecaꞌlu.

    Uriyeca Jesuse mosoꞌ capitán Roma(Lc. 7:1-10)

    5Horanúnzechuꞌu Jesuse eyecheCaper-naum, uriña tucu capitán Roma lunu nuuzequiella lunu, 6nu unilla lunu:

    ―Detá, mosoa nuxu nia riti nu lecaꞌmodo tsulii, chiquiꞌ nehuana secai nú ritii.

    7Nu uninu lu capitán:―Liꞌá nzeriyecalla.8 Chequie uni capitán zeꞌe lunu:―Detá, la yala nú chuꞌulu nia. Pero

    uniꞌtsia tucu bedichiaꞌ desde caꞌa para núyecaꞌ mosoa, 9 xne leꞌca sucua nú rni beebene enu rnibiyaꞌ lua, nu leꞌca rluꞌcua núrnibiyaꞌa lubee sundado. Chenu nia lutucu beei nú cha nzeꞌe elu cha nzeꞌe chunza nzeꞌe che, nu chenu nia lu stucui núyeꞌta nzeꞌe lua chu nzeꞌta nzeꞌe che, nuchenu rnibiyaꞌa lu mosoa nú xi riꞌi nzeꞌe,rriꞌi nzeꞌene.

    10 Chenu ubeneꞌ Jesuse nú uni capitánzeꞌe scua, chiquiꞌ uyanu arquiꞌnu nu uninulubee bene enu nzenala liꞌinu:

    ―Liꞌá nia luhua nú niꞌ luye bee eyecheIsrael lascaꞌ chechuꞌa niꞌ tucu bene Israelenu chiquiꞌ nzeli arquiꞌ Diose tucu nú nzeliarquiꞌ benequieꞌ Diose. 11 Liꞌá nia luhuanú huaxi bee bene diqui lu iliulabe, yalacuaꞌanu Abraham, cuna Isaac cuna Jacobliñibe elurnibiyaꞌ Diose. 12 Pero bee beneIsrael enu necadichiaꞌ nú riala nú chuꞌuliñibe elurnibiyaꞌ Diose liꞌibeei riala chue

    beei eliꞌyaꞌ elu natsacabe, nu zeꞌe unaꞌbeeicuna nú acuxaꞌ laya beei.

    13 Chequie uni Jesuse lu capitán zeꞌe:―Uquia niꞌlu, nu aca tucu nú uchili

    arquiꞌlu.Nu hora zeꞌe uyecaꞌ mosoꞌ capitán zeꞌe.

    Uriꞌiyeca Jesuse suegraꞌ Pedro(Mr. 1:29-31; Lc. 4:38-39)

    14 Chenu uya Jesuse niꞌ Pedro, ulañiꞌnunú nchiucuꞌ suegraꞌ Pedro lu luna seca xle.15 Che unaꞌtsenu yalla, nu chu uchiuꞌu xlenú secalla, che uzetella nu udeteꞌlla núudacu beella.

    Uriyeca Jesuse huaxi bee bene enu riti(Mr. 1:32-34; Lc. 4:40-41)

    16 Chenu uyuꞌu rulaꞌ, uriñayu bee benehuaxi bee bene enu nuꞌ benechiquiꞌ arquiꞌlu Jesuse, nu cuna tucu bedichiaꞌ uluanubenechiquiꞌ arquiꞌbeella, nu leꞌca uriye-canu ye bee bene enu riti. 17 Scua ungapara nú uyalu tucu nú uni profeta Isaíaschenu unilla: “Liꞌinu uyucunu elichia núseꞌcaꞌahua nu unguyaꞌnu nú nehuana seꞌ-caꞌahua.”

    Bee bene enu niarquiꞌ nú chequiee Jesuse(Lc. 9:57-62)

    18Chenu ulañiꞌ Jesuse nú huaxi bee benerriña lunu, che unibiyaꞌnu lubee beneꞌnunú detenunu beella stucu chu ruꞌu inzatuꞌzeꞌe. 19Nu che uyabica tucu ulaxcuela enureca leyꞌ Moises lunu, nu unilla lunu:

    ―Maestro, niarquia nú nzelanala liꞌilucatse elu nzalu.

    20 Che uni Jesuse lulla:―Bee betsa rluꞌcu beeí iliuꞌu nú neca

    niꞌi beeí, nu bee iñi rluꞌcu beeí exliaꞌtseꞌbeeí. Pero liꞌá Bene enu uxeꞌla Diose niꞌ eluquienchiñaꞌa equiea la lucua.

    21 Nu stucu beneꞌnu enu nzenala liꞌinuuni lunu:

    ―Detá, uzela nú biꞌya paa hasta núatinu.

    22 Pero uni Jesuse lu bene zeꞌe:―Utequie liꞌá, nu uzela nú bee bene enu

    la niarquiꞌ yeꞌtanala liꞌá, cachiꞌ bee nzeꞌepaꞌlu chenu atilla.

    Uzucuꞌ bii cuna inzatuꞌ nú uni Jesuse(Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25)

    23 Chequie uyuꞌu Jesuse liñi barco cunabee beneꞌnu, 24 nu diquila nú rdete beellalu inzatuꞌ zeꞌe, uquixie unga tucu bii juertenu uyuꞌu inza liñi barco. Pero raꞌtse Jesusenuxu liñi barco zeꞌe. 25 Che uya cuaꞌñi beebeneꞌnu liꞌinu nu uni beella lunu:

  • San Mateo 8:26 10 San Mateo 9:13

    ―¡Detá, utsilaꞌa liaꞌahua! ¡Xne nzechatseꞌlaꞌahua lu inza!

    26 Che ucuaquinu lubeella:―¿Xiquie nú chiquiꞌ xiquihua? ¡Xinu

    lleꞌnatsia nzeli arquiꞌhua liꞌá!Chequie uzetenu nu unibiyaꞌnu nú

    acaxe bii cuna inzatuꞌ nu hora zeꞌeungaxeli ye bee nucuaꞌ 27Nu chiquiꞌ uyanuarquiꞌ bee beneꞌnu nú unibeella lu saꞌbeella:

    ―¿Ti neca benequieꞌ?, nú hasta bii cunainzatuꞌ sucuꞌ nú rni nucuaꞌ.

    Uhua Jesuse bee benechiquiꞌ arquiꞌ tucubene Gadara

    (Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39)28 Chenu uriña Jesuse stucu chu inzatuꞌ

    lu iliuꞌ bee bene Gadara, che chiucu beeniyu enu seca ichiaꞌ benechiquiꞌ uchiuꞌubeei liñi pandiuñi nu uriña beei lunu. Nurucu beei chiquiꞌ nelachi beei, nu hasta núlecati dete inziu elu nucuaꞌa beei. 29 Nujuerte urixialibeei nú unibeei:

    ―¿Xinu riꞌchialu liꞌiru Jesuse LliꞌñiDiose? ¿Xieꞌ uriñalu caꞌa para nú riꞌilu núzecaru castiyaꞌru chenu lascaꞌ riña tiembunú acane scua la?

    30Axu enza zeꞌe nucuaꞌa huaxi bee cuchiracu, 31 chequie uziquie bee benechiquiꞌzeꞌe lu Jesuse nú unibeei lunu:

    ―Tunu hualu liꞌiru arquiꞌ beebenequieꞌ, alaꞌ zelalu nú chuꞌuru arquiꞌbee cuchi cuaꞌ.

    32 Che uni Jesuse lubeei:―Uyuꞌuhua che.Chequie uchiuꞌu bee benechiquiꞌ arquiꞌ

    bee bene zeꞌe nu uyuꞌu beei arquiꞌ beecuchi zeꞌe. Che ye bee cuchi zeꞌe uyecaxuꞌubeeí nu utsundiqui beeí ruꞌu beꞌe hasta luinzatuꞌ, nu zeꞌe unguti beeí.

    33Nubee bene enu rriucu bee cuchi zeꞌe,nzexuꞌu beei, nu chenu uriña beei eyechezeꞌe udixiuleꞌe beei lubee bene ye nú ungazeꞌe, cuna lunú ulleꞌca bee bene enu uyuꞌubenechiquiꞌ arquiꞌ. 34 Chequie uchiuꞌu yebee bene eyeche zeꞌe uya elu nzu Jesuse,nu chenu ulañiꞌ beei liꞌinu, uziquie beeilunu nú chiuꞌunu lu iliu zeꞌe.

    9Uriyeca Jesuse tucu bene enu neati cuer-

    poꞌ(Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26)

    1 Chequie uyuꞌu Jesuse liñi barco nuudetenu stucu chu inzatuꞌ nu uriñanu eluneca lachinu. 2 Zeꞌe uriñayu bee bene

    tucu bene enu neati cuerpoꞌ nchiucuꞌ lucamiya lunu. Chenu ulañiꞌ Jesuse nú nzeliarquiꞌbeei liꞌinu, che uninu lu bene enu ritizeꞌe:

    ―Duꞌ ana arquiꞌlu endua. Uriꞌila per-dona stulalu.

    3 Che chiucu chuna bee ulaxcuelaenu reca leyꞌ Moisés uriꞌi elliebacuꞌ:“Benequieꞌ necha rni lu cuendaꞌ Diose.”4 Nu lunú nediyaꞌlaꞌ Jesuse xi rriꞌi beellaelliebacuꞌ, uninu lubeella:

    ―¿Xinu necha rriꞌihua elliebacuꞌ? 5 ¿Tanú mase neriñaꞌ nú aca, nú nia: “Uriꞌáperdona stulalu”, urre nú nia: “Uzeteenu utseꞌ”? 6 Pero nee lubea luhua nú liꞌáBene enu uxeꞌla Diose rluꞌcua nú rnibiyaꞌalu iliulabe para nú riꞌá perdona stula beebene.

    Chequie uninu lu bene enu riti zeꞌe:―Uzetee unaꞌtse camiyaꞌlu nu uquiaꞌa

    niꞌlu nee.7Che chuuzete bene zeꞌe nunzialla enza

    niꞌlla. 8 Chenu ulañiꞌ bee bene zeꞌe nucuaꞌchiquiꞌ ulliqui beei, nu uquixie unibeei be-dichiaꞌ nzeꞌca lu Diose, equie nú udeteꞌnupoder nú rluꞌcunu lubee bene.

    Ubixia Jesuse Mateo(Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32)

    9 Chenu uchiuꞌu Jesuse zeꞌe nu nzanu,che ulañiꞌnu tucu bene enu lee Mateo,nzuculla elu rriꞌilla cubre impuesto, nu uniJesuse lulla:

    ―Utequie liꞌá.Che chu utsuli Mateo nu chu nzequiella

    liꞌinu.10 Chenu nzucu Jesuse lu mexa racu eta

    niꞌ Mateo, cuna beelá bee bene enu rriꞌicubre impuesto nu cuna beelá bee beneenu la nehuañi tucu nú rnibiyaꞌ ley núsucuꞌ bee bene Israel, ye beella nucuaꞌanubeella Jesuse lu mexa cuna bee beneꞌnu.11 Pero chenu ulañiꞌ bee fariseo nucuaꞌ,unidichiaꞌ beei lubee beneꞌnu:

    ―¿Xinu racunuumaestroꞌhua bee beneenu rriꞌi cubre impuesto nu cuna bee beneenu rluꞌcu dula?

    12 Chenu ubeneꞌ Jesuse nú unibeei scua,uninu lubeei:

    ―Bee bene enu la aca riti, la quiꞌñabee nzeꞌe doctor. Sino que bee bene enuriti bee nzeꞌe rquiꞌña doctor. 13 Uquiahuanu zeꞌtehua xi rni lu ichiꞌ Stichiaꞌ Dioseelu rni: “Niarquia nú huaꞌa arquiꞌhua beebene, luguare nú rliquiꞌhua nañi uꞌna lua.”Xne lá yelaa lubee bene enu la luꞌcu dula

  • San Mateo 9:14 11 San Mateo 9:37sino que uriña lubee bene enu rluꞌcu dulapara nú cheꞌe arquiꞌbeei lu stula beei.

    Unedichiaꞌ bee bene lu Jesuse equie nu laacu bene lunú rluꞌcu bene ulaꞌna lu Diose

    (Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39)14Chequie uriña bee beneꞌ Juan Bautista

    lu Jesuse nu unidichiaꞌ beella lunu:―¿Xiquie nú liꞌiru cuna bee fariseo,

    la daꞌcuru huaxi bese equie nú rluꞌcuruulaꞌna lu Diose, nu bee beneꞌlu la riꞌi scua?

    15 Che ucuaqui Jesuse lubeei:―Elu xia tucu bene, ¿xieꞌ nuꞌ modo nú

    nehuana tsu arquiꞌ bee bene enu nezeneꞌzeꞌe chenu nzu bene enu xia zeꞌe cunaliꞌibeella la? Pero riña bichia chenu lecaꞌbene enu xia zeꞌe. Chee si deteꞌ bee beneꞌbene enu xia bichia nu la acu beella.

    16 ’Lecati quielaꞌ tepedaso laquie cuquilu tucu laquie uxu, xne riuꞌbe laquie cuqui,nu riꞌi nucuaꞌ nú tsa laquie uxu. 17 Leꞌcala chuꞌu biñu cuqui liñi iti uxu, xne tsaaiti uxu, nu che nitilu biñu cuna iti. Enzeꞌerquiꞌña nú chuꞌu biñu cuqui liñi iti cuquipara nú la nitilu niꞌtucue.

    Uriyeca Jesuse enduꞌ Jairo cuna unaꞌa enuutiꞌya ruꞌu xucunu

    (Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56)18 Chenu rniscaꞌ Jesuse scua, uriña tucu

    bene enu rnibiyaꞌ liñi induꞌ bee bene Israellunu, nu utsulliquilla lunu nu unilla lunu:

    ―Penatsia unguti endua, pero tunu yeꞌ-talu nu ricuꞌlu yalu equienchu huañi ze-canchu che.

    19 Chequie nzenu Jesuse liꞌilla, cuna beebeneꞌnu. 20 Chequie tucu unaꞌa enu riti,nu ungala chiꞌchiucu lana nú rlaca rene,uyabica diꞌchi Jesuse nu utiꞌnchu yanchuruꞌu xucunu, 21 xne uriꞌinchu elliebacuꞌ:“Tunu tiꞌtsia yaa ruꞌu xucunu, yecaa che.”22 Pero ubelleta Jesuse, nu ubiꞌyanu luunaꞌa zeꞌe nu uninu lunchu:

    ―Duꞌ ana arquiꞌlu endua uyecaꞌlaꞌluxne uchili arquiꞌlu liꞌá.Nu hora zeꞌe uyecaꞌliꞌnchu.

    23 Chenu uriña Jesuse niꞌ bene enurnibiyaꞌ liñi induꞌ bee bene Israel ulañiꞌnunú nucuaꞌala bee musica zeꞌe para núnzeachiꞌ enduꞌlla, nu chiquiꞌ runaꞌnuu beebene liꞌinchu, 24 chequie uni Jesuse lubeebene zeꞌe:

    ―Uchiuꞌuhua caꞌa xne lá ati enduꞌ unaꞌaquieꞌ, raꞌtse tsianchu.

    Chequie ulliꞌchinuu bee bene zeꞌe liꞌinu,25 pero unibiyaꞌnu nú chiuꞌu bee bene zeꞌe

    eleꞌyaꞌ, nu chu uyuꞌunu liñi niꞌi nu unaꞌt-senu yanchu, nuchu uzeteenchu. 26 Nuye bee luhuare enza zeꞌe uriꞌchialetse be-dichiaꞌ lunú uriꞌinu.

    Uriyeca Jesuse chiucu bene enu niquieꞌlu27 Chenu uchiuꞌu Jesuse zeꞌe, chiucu

    bene enu labiꞌya nzenala liꞌinu, nu urixi-alibeei nú rnibeei:

    ―¡Jesuse, llianaꞌ David uhuaꞌa arquiꞌliꞌiru!

    28 Chenu uyuꞌu Jesuse liñi niꞌi, nuuyabica rucu bee bene zeꞌe lunu, nu uni-dichiaꞌnu lubeei nú uninu:

    ―¿Nzelí arquiꞌhua nú acaa riyecaa iꞌcu-luhua la?

    Che ucuaqui beei lunu:―Aahuaꞌ, nzeli arquiꞌru detá.29Nu chu, utiꞌ Jesuse yanu iꞌculu beei nu

    uninu lubeei:―Aca Tucu nú nzeli arquiꞌhua.30 Che uyeꞌe iꞌculu beei. Nu uninu

    lubeei:―La ixiuleꞌetsiahua nucuaꞌ lu niꞌ tucu

    bene.31 Pero uchiuꞌutsia beei lunu, chu udix-

    iuleꞌe beei lubee bene diqui lu iliu zeꞌe núuriyeca Jesuse beei.

    Uriyeca Jesuse tucu bene enu la nilí32 Chenu nziatsia bee bene enu uriyeca

    Jesuse iꞌculu, che uriñayu bee bene tucubene enu la ni nchiñi benechiquiꞌ arquiꞌlunu. 33Nu chenu uhua Jesuse benechiquiꞌarquiꞌ bene enu la ni zeꞌe, che uquixiei uni.Che chiquiꞌ nzenu arquiꞌ bee bene zeꞌe núunibeei:

    ―¡Leca xunga ulañiꞌahua saꞌ milagroquieꞌ leta bee bene Israel!

    34 Pero uni bee fariseo:―Benequieꞌ rlua benechiquiꞌ arquiꞌ bee

    bene cuna poder bezeꞌlu enu rnibiyaꞌlubee benechiquiꞌ.

    Uhuaꞌa arquiꞌ Jesuse bee bene35 Uya Jesuse lu ye bee eyeche llene

    cuna lu ye bee eyeche llaꞌna, nu cadatucua lubee eyeche cuaꞌ uyuꞌunu liñibee indu uzeteꞌnu bedichiaꞌ nzeꞌcaꞌ Dioselubee bene, nu uninu lubeella nú xa necaelurnibiyaꞌ Diose, nu uriyecanu elu rcucuerpoꞌ bee bene, nu cuna bee bene enuseca yelu clasiaꞌ elichia. 36 Chenu ulañiꞌJesuse bee bene añi cuaꞌ uhuaꞌa arquiꞌnuliꞌibeella, xne nehuana nzu arquiꞌbeella,nu lixiu nzu arquiꞌbeella, nu nucuaꞌabeella xi nucuaꞌa bee sanchi enu lecaꞌ ti riꞌiucu. 37 Chequie uninu lubee beneꞌnu:

  • San Mateo 9:38 12 San Mateo 10:23―Liꞌá nia nú nuꞌ huaxi bee bene enu

    niarquiꞌ yeneꞌ bedichiaꞌ nzeꞌcaꞌ Diose, peroleca huaxi bee bene enu ixiuleꞌe lubeebene. 38 Enzeꞌe unaꞌcuhua lu Diose paranú xeꞌlanu huaxi bee bene enu ixiuleꞌestichiaꞌnu lubee bene.

    10Ucañi Jesuse chiꞌchiucu bee beneꞌnu(Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16)

    1 Chequie ubixia Jesuse chiꞌchiucu beebeneꞌnu, nu udeteꞌnu poder lubeella paranú hua beella bee benechiquiꞌ arquiꞌ beebene nu riyeca beella bee bene enu rcuucatse cuerpoꞌ, cuna ye clasiaꞌ elichia núseca beei.

    2Bee benequieꞌ neca lu chiꞌchiucu após-tolꞌ Jesuse:

    Rluti,Simón enu leꞌca lee Pedro,nu bichilla Andrés;nu Jacobo cuna Juan, rucu benequieꞌ

    neca llianaꞌ Zebedeo.3Nu leꞌca ucañinu Felipe,Bartolomé,Tomás cunaMateo enu uriꞌi cubre bee impuesto;Jacobo llianaꞌ bene enu lee Alfeo;nu Lebeo enu leꞌca lee Tadeo.4 Nu cuna Simón enu ullutse leta tucu

    partido nú lee cananista;nu Judas Iscariote enu udeteꞌ cuenda

    Jesuse lubee bene nú ungutinu.Uxeꞌla Jesuse bee apóstolꞌnu chetixiuleꞌe

    beella stichiaꞌnu(Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6)

    5 Ante nú xeꞌla Jesuse chiꞌchiucu beeapóstolꞌnu lubee bene uninu lubeella:

    ―La chuehua elu nucuaꞌa bee bene enula neca bee bene Israel niꞌ lubee eye-che lu iliu Samaria; 6 sino que uquiahualubee bene Israel enu la chenala inz-iuꞌ Diose. 7 Uquiatixiuleꞌehua lubeellanú nzeꞌta riñala bichia nú nibiyaꞌ Diose.8Riyecahua bee bene enu riti, nu riꞌihuanúhuañi zeca bee bene enu unguti, riyecahuabee bene enu seca elichia nú lee lepra,huahua bee benechiquiꞌ arquiꞌ bee bene.Tucu nú lia uliquia poder cuaꞌ luhua, leꞌcachenu riyecahua bee bene la riꞌihua cobre.

    9 ’La uyaꞌhua cobre niꞌ oro niꞌ plata.10Uyaꞌhua biti, nu la uyaꞌhua xucuhua núcheꞌehua, nu la uyaꞌhua steinza lucuhua,nula uyaꞌhua xcahua, xne bee bene enurriꞌi riñaꞌ riala nú atiꞌlla nú aculla.

    11 ’Chenu riñahua tucu eyeche lleneurre tucu eyeche llaꞌna, zeꞌe cuaꞌnahuaniꞌi tucu bene nzeꞌca yaꞌnahua nu uyaꞌ-nahua zeꞌe hasta nú chiuꞌuhua eyechezeꞌe. 12 Nu chenu chuꞌuhua liñi niꞌi benezeꞌe, uniꞌhuaDiose lubee bene enunucuaꞌazeꞌe. 13 Tunu bee bene liñi niꞌi zeꞌe rialanú nzuxe arquiꞌbeella, riaꞌna nú nzuxecuaꞌ arquiꞌbeella, pero tunu lacane paraliꞌibeella, benchilaꞌe cuna liꞌihua che. 14Nutunu la yucu arquiꞌ bee bene liꞌihua tucueyeche urre tucu niꞌi, uchiuꞌuhua eyechezeꞌe urre niꞌi zeꞌe, nu riꞌquihua yuubeꞌchaꞌnú nuꞌ cuchiuꞌhua, xi neca tucu seña nulázela beella ayeneꞌ beella bedichiaꞌ nú uni-hua. 15 Xne liꞌá nia luhua nu chenu hualuDiose lu cuendaꞌ yebee bene, masescaꞌlazeca bee bene eyeche cuaꞌ castiya luquelabee bene eyeche Sodoma cuna Gomorra.

    Nzeꞌta nú nehuana zeca bee beneꞌ Diose16 Leꞌca uni Jesuse lubee beneꞌnu:―¡Biꞌyacuruhua! Liꞌá xeꞌla liꞌihua lubee

    bene xi neca chenu nza bee sanchi leta beebichiuu. Enzeꞌe aca netsiñahua xi netsiñabee beꞌla nu aca lleꞌna arquiꞌhua xi necabee paloma. 17Ubiꞌyahua liꞌihua xne deteꞌcuenda bee bene liꞌihua lubee usticia nuzeteꞌcheꞌ beei liꞌihua liñi bee indu. 18 Nuhasta uyaꞌ beei liꞌihua lubee gobernadornu lubee arre equie nú nzeli arquiꞌhua liꞌá,pero scua nuꞌ modo ixiuleꞌehua stichiaꞌalubeei, nu lubee bene enu la neca bee beneIsrael. 19Nu chenu deteꞌ cuenda bee beneliꞌihua lubee usticia, la chenu arquiꞌhua xinihua urre xa nihua lubeella; xne hora núnihua Diose liquiꞌ bee bedichiaꞌ nú rialanihua. 20 Xne laca liꞌihua enu ni. EspírituSantoꞌ Diose Pa liñibe neca enu liquiꞌ be-dichiaꞌ nú nihua.

    21 ’Enta bichia nú deteꞌ cuenda bee benebee bichilla nú ati bee nzeꞌe, nu leꞌca deteꞌcuenda bee paa bee enduꞌlla para nú atibeei. Nu leꞌca enta bichia nú riꞌi condrabee enduꞌ bee uzanaꞌ beei nu hasta núdeteꞌ cuenda beei liꞌibeella nú ati beella.22Nuchana arquiꞌ ye bee bene liꞌihua equienú necahua bee benea. Pero bee beneenu tsutaꞌ arquiꞌ lunú nzeli arquiꞌ liꞌá diquitiembu nú nehuañilla, tsilaꞌa Diose beenzeꞌe. 23 Chenu riꞌi bee bene nú nehuanazecahua lu tucu eyeche equie nú necahuabee benea, uquiahua stucu eyeche, xneliꞌá nia luhua nu lascaꞌ laxu chuehua luyebee eyeche Israel chenu riña liꞌá Beneenu uxeꞌla Diose.

  • San Mateo 10:24 13 San Mateo 11:724 ’Niꞌ tucu bene enu seteꞌ la neca

    equielálla lu bene enu seteꞌ liꞌilla, nuleꞌca niꞌ tucu mosoꞌ la neca equielá lupatronꞌi. 25 Bene enu seteꞌ rquiꞌña núaca conformella nú recalla tucu nú recaulaxcuelaꞌlla, nu tucumosoꞌ rquiꞌña nú acaconformei nú necai tucu nú neca patronꞌi.Nu liꞌá enu rnibiyaꞌa luhua rni bee bene núnecaa bezeꞌlu, ¿enzaláquieꞌ liꞌihua nú nec-ahua bee benea ti ni bee bene nú necahua?

    Ti rquiꞌña nú lliqui bee bene(Lc. 12:2-9)

    26 ’Enzeꞌe la lliquihua bee bene. Xne niꞌtucu beenú aꞌchiꞌ neca la yaꞌnane scuatsiasin nú acabiyae, riña bichia nu acache beenucuaꞌ, leꞌca niꞌ tucu beenú aꞌchi necarriꞌi bee bene la yaꞌnane scuatsia, riñabichia nú acabiya yebee nucuaꞌ. 27 Lunúaꞌchiꞌtsia rnia luhua, uniꞌhuane lu yebeebene nu lunú rnia aꞌchi diacahua. Juerteuniꞌhuane. 28 La lliquihua bee bene enuniarquiꞌ uti liꞌihua. Pero leca modo utillaespírituꞌhua. Mejora ulliquihua Diose,xne liꞌinu rluꞌcunu poder nú nitilunu es-pírituꞌhua cuna cuerpoꞌhua ebila.

    29 ’¿La huaxi seca bee iñi? Pero niꞌtucu beeí la zanaꞌ beeí lu yuu tunu la zelaPaꞌahua enu nzucu liñibe nú acane scua.30 Nu liꞌihua hasta yebee ichia equiehuanebacuꞌ Diose. 31 Enzeꞌe la lliquihua. Xnemase secahua luquela nú seca huaxi beeiñi.

    Bee bene enu la tsacuꞌ arquiꞌ nu necabeneꞌ Jesuse

    (Lc. 12:8-9)32 ’Titse bee bene enu ni nú neca benea

    lu beelá bee bene, leꞌca esquie liꞌá nia núneca beella bee benea ante lu Diose Paliñibe. 33 Pero bee bene enu ni nú laca beebenea lu beelá bee bene, leꞌca esquie liꞌánia nú laca beella bee benea ante lu DiosePa liñibe.

    Rleꞌesaꞌ bee bene equie cuendaꞌ Jesucristo(Lc. 12:51-53; 14:26-27)

    34 ’La riꞌihua elliebacuꞌ nú tia uriña luiliulabe para nú riꞌá nú aca tucunecatsebee bene lu saꞌbeei, sino equie nú chiliarquiꞌ bee bene liꞌá liunu saꞌbeei. 35Bee paliunu cuna bee enduꞌlla, nu bee naa liunucuna bee xinchiuꞌcu nu bee llixi liunu sue-graꞌ. 36Nu bee bene liñi tucu niꞌi leꞌcatsialiꞌibeella chana arquiꞌ saꞌ beella.

    37 ’Bene enu seca paꞌ nu naꞌ masescaꞌláluquela liꞌá, leca modo aca nzeꞌe benea,leꞌca esquie enu mase seca enduꞌ urre

    xinchiuꞌcu luquela liꞌá, leꞌca leca modoaca nzeꞌe benea. 38 Bee bene enu niarquiꞌyeꞌta quie liꞌá pero la niarquiꞌ nú nehuanazeca equie cuendaꞌ liꞌá, leca modo aca beenzeꞌe bee benea. 39 Bene enu maselá secaelunehuañi nú rluꞌculla lu iliulabe quieꞌenta bichia nú laxu nucuaꞌ; pero bene enuati equie cuendaꞌ liꞌá, luꞌculla elunehuañilu Diose.

    Nuꞌ xi atiꞌ bee beneꞌ Diose(Mr. 9:41)

    40 ’Bee bene enu riꞌi caso liꞌihua, rriꞌicaso bee nzeꞌe liꞌá; nu bee bene enu rriꞌicaso liꞌá leꞌca rriꞌi caso bee nzeꞌe Pa liñibeenu uxeꞌla liꞌá. 41 Leꞌca bee bene enu rriꞌicaso tucu profeta equie nú neca profetaquieꞌ enu uxeꞌla Diose, leꞌca atiꞌlla premionú atiꞌ profeta lu Diose. Nu bene enu riꞌicaso tucu bene enu rriꞌi nzeꞌca, leꞌca igualeatiꞌlla premio nú atiꞌ bene enu rriꞌi nzeꞌcalu Diose. 42 Nu titse bee bene enu liquiꞌmasia tucu basu inza luhua lunú necahuabee benea, liꞌá nia luhua nú deteꞌ Diosepremio lubee bene zeꞌe.

    11Uxeꞌla Juan Bautista bee beneꞌlla lu Jesuse(Lc. 7:18-35)

    1 Chenu ulaxu nú unibiyaꞌ Jesuse luchiꞌchiucu bee beneꞌnu nú xi che riꞌibeella, che uchiuꞌunu nze zeteꞌnu nu nzetixiuleꞌenu Stichiaꞌ Diose lubee bene lubeeeyeche nú nchiucuꞌ lu iliu zeꞌe.

    2 Nu chenu nchiñi Juan Bautista niꞌcuꞌubeneꞌlla luye nú rriꞌi Jesuse. Che uxeꞌlallachiucu chuna bee beneꞌlla, 3 para nú chenedichiaꞌ beella lu Jesuse:

    ―¿Liꞌilu necaluCristo enunzunúnzeꞌtala, urre lluaquieeru stucu enu enta la?

    4 Che ucuaqui Jesuse lubeella:―Uquia tixiuleꞌehua lu Juan Bautista

    lunú rlañiꞌhua nu lunú rieneꞌhua.5 Udixiuleꞌehua lulla nú rlañiꞌlaꞌ bee beneenu nequieꞌlu nu bee bene enu necuxusee la bee nzeꞌe, nu leꞌca uyecaꞌlaꞌ beebene enu seca elichia nú lee lepra, nubee bene enu nenguataꞌ rieneꞌlaꞌ, nu beebene enu unguti uhuañi zeca bee nzeꞌe, nubee bene enu seca elitsi rieneꞌlaꞌ bedichiaꞌnzeꞌcaꞌ Diose nú tsilaꞌa liꞌibeei. 6 Ñia necalu cuendaꞌ bee bene enu la chiecuꞌ arquiꞌnú nzeli arquiꞌ liꞌá.

    7Chenu nziue bee beneꞌ Juan enu uya luJesuse, che uquixie Jesuse nú uninu lubee

  • San Mateo 11:8 14 San Mateo 12:1bene zeꞌe equie cuendaꞌ Juan, nu uninulubeella:

    ―¿Ti uya biꞌyahua lu yuu achi elu la nu-cuaꞌa bee bene? ¿Ti secahua nú neca beneenu uya biꞌyahua, tucu etaa nú rcuñi biila? 8Urre ¿xa naa bene enu uya biꞌyahua?¿Xieꞌ uya biꞌyahua tucu bene enu nutulaquie fiñu la? Liꞌihua nediyaꞌhua nú beebene enu rutu laquie fiñu liñi palacio nu-cuaꞌa beella. 9 ¿Ti uya biꞌyahua che? ¿Uyabiꞌyahua tucu profeta la? Neli nú scuanecane, pero masescaꞌlá neca equiellaluquela tucuprofeta. 10Equie cuendaꞌ Juanquieꞌ rni lu ichiꞌ Stichiaꞌ Diose elu rni:Xeꞌlaa tucu benea cha rluti lulu,para nú recheꞌlla inziuꞌlu.11 Liꞌá nia luhua nu luye bee bene enunucuaꞌa lu iliulabe lá chuꞌu niꞌ tucu beebene enu masescaꞌlá neca equie tucu núneca equie Juan Bautista. Pero bene enumenola neca equie liñibe elurnibiyaꞌ Diosenzeꞌe mase neca equie luquela Juan.

    12 ’Desde bichia nú ubeꞌta Juan Bautistanu hasta nee, huaxi bee benechiquiꞌrcuaꞌna xa modo chuꞌu elurnibiyaꞌ Diose.Nu bee bene enu neli rcuaꞌna nú chuꞌu elurnibiyaꞌnu, liꞌibeella neca beella enu chuꞌuzeꞌe. 13 Ley nú udeteꞌ Diose lu Moisés cunayebeeprofeta udixiuleꞌe beella núxi nzeꞌtaaca, hasta bichia nu uriña Juan, 14 nu tunuliꞌihua chili arquiꞌhua nú nia luhua, núJuan neca profeta Elías enu uni bee profetanú riña. 15 Titse bee bene enu niarquiꞌ núyeneꞌ nú rnia, quieꞌe diaca nzeꞌe.

    16 ’¿Xa nia luhua nú xa neca bee beneenu nehuañi lu iliulabe quieꞌ nee? Liꞌá nialuhua nú neca beei xi neca bee enduꞌ enurcuaꞌa ruꞌu iꞌya rita nu rixiali beei lusaꞌbeei, nú rnibeei: 17 “Ungularu chí para núyeꞌehua nu né yeꞌehua, nu leꞌca ungularucanción nú nehuana se, nu né unaꞌhua.”18Scua necahua xne uriña JuanBautista núlá aculla nu leꞌca la hueꞌlla viñu nu rnihuanú nchiñi benechiquiꞌ arquiꞌlla. 19Neequieuriña liꞌá Bene enu uxeꞌla Diose, nú racuanu rueꞌa biñu, nu rnihua nú racuxetaꞌa nuriuꞌ arquia rueꞌa viñu nu rquietea bee beneenu rluꞌcu dula nu cuna bee bene enu rriꞌicubre impuesto para Roma. Pero yebeebene rriꞌi beyaꞌ, liꞌibeella nediyaꞌ beella núneca nzeꞌca lunú rriꞌi Diose.

    Bee eyeche nú la niarquiꞌ zucuꞌ StichiaꞌDiose

    (Lc. 10:13-15)

    20Chequie uquixie Jesuse nú uquiꞌyaꞌnubee bene bee eyeche elu mase uriꞌinu beemilagro, xne né tsanaꞌ arquiꞌbeei stulabeei. Nu uninu lubeei:

    21 ―¡Cueꞌhua bee bene Corazín!¡Cueꞌhua bee bene Betsaida! Xne tunueyeche Tiro cuna eyeche Sidón a aca beemilagro nú unga lachihua, xi tiembulaa tsanaꞌ arquiꞌ bee bene zeꞌe stula beei,nu leꞌca a utu beei laquie natsa nu atiqui beei tii equie beei, xi neca tucuseña nú lubeꞌ nú nehuana nzu arquiꞌbeei.22 Pero liꞌá nia luhua nú bichia chenu laxuiliulabe, maselá juerte castiya zecahualuquela nú zeca bee bene eyeche Tirocuna eyeche Sidón. 23 Nu liꞌihua beebene eyeche Capernaum, ¿la zaꞌ arquiꞌhuanú riala chuꞌuhua liñibe? ¡Xne liꞌihuariala chuꞌuhua hasta elu mase aquié rquiꞌebila! Xne tunu eyeche Sodoma a aca beemilagro nú unga lachihua, che pianu hastabee bichia quieꞌ nchiucuꞌscaꞌ bee eyechecuaꞌ che. 24 Pero liꞌá nia luhua nú bichiachenu laxu iliulabe mase juerte castiya núzecahua luquela castiya nú zeca bee beneeyeche Sodoma.

    Tucutsia Jesuse nediyaꞌ ti neca Pa liñibe(Lc. 10:21-22)

    25 Bee bichia zeꞌe uni Jesuse: “Pa liñibeliꞌilu enu rnibiyaꞌ liñibe cuna lu iliulabe,zucu ayaa liꞌilu xne ulubeꞌlu lubee beneenu lecaxi reca, nu ucachiꞌlu lubee beneenu reca nu rriꞌi beyaꞌ. 26 Scua necane Paliñibe, xne scua niarquiꞌlu nú acane.

    27 ’Uliquiꞌ Pa Diose nú nibiyaꞌa luyebeenúnuꞌ. Lecati nediyaꞌ ti neca Jesucristolliꞌñi Diose, Diose tsia nediyaꞌ nucuaꞌ, leꞌcatucutsia Jesucristo cuna bee bene enunzeli arquiꞌ liꞌinu nuꞌlu Diose. 28 Yehuabee bene enu nellaca nzenala lunú necabee custumbre, nu yehua bee bene enunellaca lu stula, utehua cuna liꞌá nu liꞌá riꞌánú tsulachihua. 29 Uzuꞌcuꞌhua stichiaꞌa,nu zeꞌtehua nú acahua bene nzeꞌca enulleꞌna nzu arquiꞌ tucu nú necaa. Che riꞌánú huañi nzeꞌcahua. 30Xne laca neriñaꞌ núzucuꞌhua stichiaꞌa nu leꞌca laca neriñaꞌ núriꞌihua lunú niarquia.

    12Uchaꞌñi bee beneꞌ Jesuse trigo bichia nú

    sulachi bee bene Israel(Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5)

    1Tucu bichia nú sulachi bee bene Israel,udetenu Jesuse bee beneꞌnu lu yuu elu nuꞌ

  • San Mateo 12:2 15 San Mateo 12:26trigo, nu chequie uquixie núuliaꞌnaꞌ beellanu unguxi beella tuu lu trigo nu uzuꞌcubeellae nu udacu beellae. 2 Chenu ulañiꞌbee fariseo nú uchaꞌñi bee beneꞌnu trigo,uni beella lu Jesuse:

    ―Biꞌyacuru, bee beneꞌlu rriꞌi lunú layala riꞌi beei bichia nú sulachi bee bene.

    3Nu ucuaqui Jesuse lubeella:―¿Xieꞌ lascaꞌ ulahua lu ichiꞌ Stichiaꞌ

    Diose elu rni nú xa uriꞌi David cuna beebene enu nulla tucu bese chenu uliaꞌnaꞌbeella la? 4 Uyuꞌu David liñi induꞌ Diosenu udeteꞌ uleꞌya pá nú necaleꞌya yallanu udacullae nu leꞌca udeteꞌlla pá cuaꞌudacu bee bene enu nuulla añinzuca núbee uleꞌyatsia nuꞌ modo nú acu bee pácuaꞌ. 5 ¿Urre xieꞌ lascaꞌ ulahua lu ley núudeteꞌ Diose lu Moisés elu rni nú laca dulalunú rriꞌi bee uleꞌya liñi indu añinzucanúla tsulachi beella bichia nú sulachi beebene la? 6 Nu liꞌá enu nzu cuna liꞌihua,nia luhua nú masela neca equiea luquelaindu. 7 Tunu liꞌihua rriꞌihua beyaꞌ xi rnilu ichiꞌ Stichiaꞌ Diose elu rni: “Niarquianú huaꞌa arquiꞌhua bee bene luhuare núliquiꞌhua uꞌna bee nañi lua.” Tunu rriꞌihuabeyaꞌ xi rni bee bedichiaꞌ cuaꞌ che lecalíxi taꞌquiyahua bee bene enu la luꞌcu niꞌtucu equiya. 8 Nu liꞌá Bene enu uxeꞌlaDiose leꞌca rluꞌcuanú rnibiyaꞌa lu bichia núsulachi bee bene.

    Bene enu ubichicuꞌ ya(Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11)

    9 Chenu ulaxu nú udete Jesuse zeꞌeuyuꞌunu liñi indu nú nzucu enza zeꞌe.10 Nu liñi indu zeꞌe nzucu tucu niyuenu ubichicuꞌ techu ya, nu lunú rcuaꞌnabee fariseo nuxi taꞌquiya beei liꞌinu cheunedichiaꞌ beei lunu:

    ―¿Xieꞌ nuꞌ modo nú riyecalu tucu beneenu riti bichia nú sulachi bee bene la?

    11 Chequie uni Jesuse lubeei:―Tunu tatucuhua rluꞌcu tucu sanchi nu

    yecataí liñi tucu iꞌchiu bichia nú sulachibee bene, ¿xieꞌ la chehuahuaí bichia cuaꞌla? 12 Nu ¡masela huaxi seca tucu beneluquela tucu sanchi! Enzeꞌe nuꞌ modo núriꞌi bee bene nú neca nzeꞌca bee bichia núsulachi bee bene.

    13 Che uninu lu niyu enu ubichicuꞌ yazeꞌe:

    ―Ulí yalu.Che ulí niyu zeꞌe yai nu hora zeꞌe uyecaꞌ

    yai, nu nae tucu núnaa stucu chu yai. 14Nuchenu uchiuꞌu bee fariseo liñi indu zeꞌe,

    uquixie beei ubedichiaꞌ beei nú xa modoriꞌi beei para nú uti beei Jesuse.

    Uyalu bee bedichiaꞌ equie cuendaꞌ Jesuse15 Pero chenu uriꞌi Jesuse beyaꞌ nuxi

    niarquiꞌ bee fariseo zeꞌe riꞌinu liꞌinu uchi-uꞌunu zeꞌe nzanu, nu huaxi bee beneuyaquie liꞌinu, nu uriyecanu ye bee beneenu riti, 16 nu uninu lubeei nu la ixiuleꞌebeei lu niꞌ tucu bee bene nú uriyecanubeei. 17 Scua unga para nú uyalu tucu núuni profeta Isaías chenu unilla:18 ―Biꞌyacuruhua liꞌinu necanu enu

    ucañia para nú zibiꞌ lua,Liꞌinu enu chiquiꞌ seꞌcaa, nu chiquiꞌ ñia nzu

    arquia lunu.Nu xeꞌla Espíritu Santoa equienu,para nú ixiuleꞌenu lubee bene iliulabe xa

    rnibiyaꞌa.19 Nu niꞌ tucu bene la liununu, nula bixi-

    alínu, nu lanecanu bene enu bixialí labe bee calle.20 Lecaxi riꞌinunu bee bene enu la nehuañi

    nzeꞌca,nu la nitilunu bee bene enu lleꞌnatsia nzeli

    arquiꞌ xi neca qui sera nú llenetsiarululá.

    Hasta nú riꞌinu ana nú aca elu usticia tucunú necane.

    21 Nu nzuculu bee bene iliulabe nú liꞌinutsilaꞌanu liꞌibeella.

    Uni bee bene nú rluꞌcu Jesuse poder núrluꞌcu bezeꞌlu

    (Mr. 3:19-30; Lc. 11:14-23; 12:10)22 Uyayu bee bene tucu bene enu la

    yeꞌe iꞌculu nu la ni lu Jesuse, xne nchiñibenechiquiꞌ arquiꞌi. Nu uriyeca Jesuseliꞌi nu uquixie nú uni nu uyeꞌe iꞌcului.23 Chequie ye bee bene zeꞌe chiquiꞌ nzenuarquiꞌbeei nú unibeei:

    ―¿Xieꞌ laca benecuaꞌ enu necadichiaꞌnú nzeꞌta lu familiaꞌ David la?

    24 Chenu ubeneꞌ bee fariseo nucuaꞌunibeei:

    ―Bezeꞌlu enu rnibiyaꞌ lubeebenechiquiꞌ neca enu udeteꞌ poder lubene cuaꞌ nú rlualla benechiquiꞌ arquiꞌbee bene.

    25 Pero nediyaꞌ Jesuse lunú rriꞌi beeielliebacuꞌ, che uninu lubeei:

    ―Ye bee nación nu bee eyeche llenenú la neca tucunecatse rleꞌesaꞌe, leꞌcascua tunu tucu famili liñi tucu niꞌi lanecatucu necatse beella rleꞌe saꞌlla. 26 Leꞌcascua tunu rliunu bezeꞌlu leꞌcatsia liꞌi.¿Xneca modo nú diꞌya elurnibiyaꞌ nú

  • San Mateo 12:27 16 San Mateo 12:47rluꞌcui che? 27 Liꞌihua rnihua nú rluaa beebenechiquiꞌ arquiꞌ bee bene cuna poderbezeꞌlu. Pero tunu scua necane, ¿ti rdeteꞌpoder lubee beneꞌhua para nú rlua beeibee benechiquiꞌ arquiꞌ bee bene che?, leꞌcania luhua nú liꞌibeei rlubeꞌ beei nú la nelinú rnihua. 28Xne liꞌá rlua bee benechiquiꞌarquiꞌ bee bene equie cuendaꞌ EspírituSantoꞌ Diose, nucuaꞌ rlubeꞌ nú uriñala núrnibiyaꞌ Diose luhua.

    29 ’Xne leca modo nú chuꞌu bene niꞌitucu bene enu naaqui para nú cachiꞌisteneꞌlla, tunu la llicaꞌ cuxuilla. Che scuanuꞌ modo nú cachiꞌi steneꞌlla.

    30 ’Bee bene enu la nzu chua, rriꞌi cundrabee nzeꞌe liꞌá, nu bee bene enu la riꞌi elietsalua, rca nzeꞌe nú aca huaxilá bee benea.

    31 ’Enzeꞌe nia luhuanú riꞌi Diose perdonaye dula nú rriꞌi bee bene cuna ye beebedichiaꞌ chiꞌquiꞌ nú rni bee bene. Perola riꞌinu perdona bee bene enu rni beebedichiaꞌ chiꞌquiꞌ equie cuendaꞌ EspirituSanto. 32 Rriꞌi Diose perdona titse beebene enu rni bedichiaꞌ chiꞌquiꞌ equie cuen-daꞌ liꞌá, Bene enu uxeꞌla Diose, pero titsebene enu nechiꞌquiꞌ Espíritu Santo lecaꞌperdona para bee benecuaꞌ niꞌ lu iliulabequieꞌ nu niꞌ liñibe.

    Lunú rriꞌi bee bene rlubeꞌ nú xa neca bene(Lc. 6:43-45)

    33 ’Liꞌihua nediyaꞌhua nú aca nzeꞌca rayundixi nzeꞌca lue, nu aca nú la neca nzeꞌcala ayu ndixí nzeꞌca lue, xne lu cuendaꞌndixí nú rayu lu aca nuꞌlu bene nú xi acae.34 ¡Liꞌisiꞌhua netsiñahua xi netsiña beebeꞌla! ¿Xa modo nú nihua bee bedichiaꞌnzeꞌca chenu liꞌihua necha necahua? Beebedichiaꞌ nú nuꞌ arquiꞌ bee bene enzeꞌe rnibene. 35 Bene nzeꞌca rni bedichiaꞌ nzeꞌca,xne nucuaꞌ nuꞌ arquiꞌlla. Nu bene enunecha neca rni bee bedichiaꞌ nú nechaneca xne nucuaꞌ nuꞌ arquiꞌlla. 36 Peroliꞌá nia luhua nú bichia nú hualu Diose lucuendaꞌ bee bene iliulabe, che ye bee benedeteꞌ cuenda lu Diose luye bee bedichiaꞌ núnecha neca unibeei. 37 Xne equie cuendaꞌstichiaꞌ bene, scua rlubeꞌ tunu yala núzecalla castiya núdeteꞌ Diose lulla, nu tunula yala zecalla castiya.

    Unacuꞌ bee fariseo lu Jesuse nú riꞌinu tucumilagro

    (Mc. 8:12; Lc. 11:29-32)38 Chequie chiucu chuna bee fariseo

    cuna bee ulaxcuela enu reca ley uni luJesuse:

    ―Maestro, niarquiꞌru nú lañiꞌru riꞌilutucu milagro.

    39 Che ucuaqui Jesuse lubeei:―Liꞌihua bee bene enu necha rriꞌi nu

    sequienu bee bene rnacuꞌhua nú riaꞌatucu milagro, pero la riꞌá niꞌtucu mila-gro luhua, lañiꞌtsiahua tucu nú ulleꞌcaJonás. 40 Xne tucu nú ullutse Jonás chunabichia cuna chuna rulaꞌ xlaꞌcu beꞌnaꞌ, leꞌcascua liꞌá Bene enu uxeꞌla Diose llutsea liñiyuu chuna bichia nu chuna rulaꞌ. 41 Nubichia chenu laxu iliulabe chenu chiuꞌluelu cuendaꞌ bee bene tiembu quieꞌ, chehuañi zeca bee bene eyeche Nínive ni núriala bee bene cuaꞌ castiya xne bee beneeyeche Nínive uzucuꞌbeei nú uni Jonaschenu unilla lubeei nú huañi beei tucu núniarquiꞌ Diose. Nu liꞌá Jesuse enu nzu cunaliꞌihua maselá neca equiea luquela Jonás.42 Nu bichia chenu laxu iliulabe, chenuhualu Diose lucuendaꞌ bee bene, chequiereina eyeche nú lee Sabá huañi zecalla nunilla nú riala bee bene enu nucuaꞌa neecastiya nú deteꞌ Diose. Xne liꞌilla nzeꞌ-talla enza mase istu, nu ubeꞌtalla para núubeneꞌlla lunú reca arre Salomón, nu liꞌáJesuse enu nzu cuna liꞌihua, másela necaequiea luquela arre Salomón.

    Chenu rebenchilaꞌ zeca benechiquiꞌ arquiꞌtucu bene

    (Lc. 11:24-26)43 ’Chenu xiuꞌu tucu benechiquiꞌ arquiꞌ

    tucu bene, enzei bee luguare elu nebichircuaꞌnai elu tsulachii, nu chenu la llelaꞌielu tsulachii, che rriꞌi elliebacuꞌ: 44 Núrni: “Mejora benchilaꞌ zecaa arquiꞌ beneelu uchiuꞌa.” Nu chenu ubenchilaꞌ ze-cai llelaꞌi arquiꞌ bene elu uchiuꞌi xi necaliñi tucu niꞌi nú nelata, nu nelucuꞌ nurna nzeꞌca. 45 Chequie nzetucui se achibenechiquiꞌ enumaselá necha rriꞌi luquelaliꞌi, nu chuꞌu ye beei arquiꞌ bene zeꞌe, nuche masescaꞌlá necha aca bene zeꞌe lunúnecalla huaꞌtu. Leꞌca scua zeca bee beneenu necha rriꞌi nucuaꞌa tiembu quieꞌ.

    Naꞌ Jesuse cuna bee bichinu(Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21)

    46 Rdichiaꞌ nuscaꞌ Jesuse bee bene zeꞌe,chenu uriña naꞌnu cuna bee bichinu nu-cuaꞌa eliꞌyaꞌ nu niarquiꞌ beella bedichi-aꞌnu beella liꞌinu. Nu lunú nucuaꞌa beellaeliꞌyaꞌ, 47 che uyatixiuleꞌe tucu bene luJesuse nú unilla lunu:

    ―Nzu naꞌlu cuna bee bichilu eliꞌyaꞌ nuniarquiꞌ beella bedichiaꞌnu beella liꞌilu.

  • San Mateo 12:48 17 San Mateo 13:2448Pero uninu lu bene enu uya udixiuleꞌe

    lunu:―¿Ti neca naa, nu ti neca bee bichia?49 Chequie ulubeꞌyanu lubee beneꞌnu,

    nú uninu:―Bee benequieꞌ neca naa cuna bee

    bichia. 50Xne titse bee bene enu rriꞌi lunúniarquiꞌ Diose Pa liñibe, bee nzeꞌe neca beebichia, cuna bee zanaa nu naa.

    13Uni Jesuse ejempluꞌ tucu bene enu nzetuꞌ

    nii trigo(Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8)

    1 Leꞌca bichia zeꞌe uchiuꞌu Jesuse niꞌi eluuyaꞌnanu nu uya zucunu ruꞌu inzatuꞌ. 2Nulunú chiquiꞌ huaxi bee bene uyetesaꞌ lunu,che uquienu equie tucu barco nu uzucunuliñii nu ye bee bene ucuaꞌa lunu ruꞌu in-zatuꞌ zeꞌe. 3 Nu huaxi beenú uzeteꞌnu beebene zeꞌe cuna puro bee ejemplu. Nuuninu lubeei:

    ―Uchiuꞌu tucu bene nzetuꞌ nii, 4 nuchenu rduꞌlla nii, uzanaꞌ lleꞌna ebichi zeꞌelu inziu, nu uriña bee iñi udacue. 5 Lleꞌnaeuzanaꞌ leta quiee, elu leca huaxi yuu, nuyexetsia uliñi ebichi zeꞌe xne la aca aquiélu yuu. 6 Pero chenu uliñi bichia, nu unganele unguꞌlune nu ubichii xne laca aquiénchiñi lue lu yuu. 7Nu lleꞌna ebichi uzanaꞌleta bee eche nu chenu enta ruꞌcue, ubichiixne uriꞌi eche ana lue. 8 Pero lleꞌna ebichinú uzanaꞌ lu yuu ruꞌcu, chiquiꞌ unguyuꞌe,mae unguyuꞌ tucu ayuꞌu ebichi lu, nu maeunguyuꞌ sesenta ebichi, nu mae unguyuꞌtreinta ebichi scua unguyuꞌ bee. 9Titse beebene enu niarquiꞌ yeneꞌ nú rnia, ¡quieꞌediaca nzeꞌe!

    Udixiuleꞌe Jesuse xinu uninu bee ejemplu(Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10)

    10 Che uyabica bee beneꞌ Jesuse lununu unidichiaꞌ beella lunu xinu seteꞌnu beebene cuna puro bee ejemplu tsia. 11 Nuucuaquinu nú uninu lubeella:

    ―Liꞌihua uliquiꞌ Diose nú riꞌihua beyaꞌxneca neca lunú aꞌchi neca nú rnibiyaꞌnu.Pero lubee benequieꞌ lá deteꞌnu nú riꞌibeella beyaꞌ nucuaꞌ. 12 Xne bee bene enurriꞌi beyaꞌ Stichiaꞌ Diose, liquiꞌlánu nú riꞌilábeella beyaꞌ stichiaꞌnu, pero bee bene enulleꞌnatsia rriꞌi beyaꞌ stichiaꞌnu, nu la laꞌ-nalla nú riꞌilálla beyaꞌ stichiaꞌnu hasta lulleꞌnatsia nú rriꞌilla beyaꞌ la riaꞌlla beyaꞌnucuaꞌ. 13 Enzeꞌe rnia lubeella equie cuen-daꞌ bee ejemplu tsia, xne mase riꞌya beella

    nu neca xi neca nula lañiꞌ beella nu maserieneꞌ beella pero neca xi neca nu la yeneꞌbeella. Nu la riꞌi beella beyaꞌ. 14 Scua rialunú uquieꞌe profeta Isaías chenu unilla:Mase rieneꞌ beei, pero la riꞌi beei beyaꞌ.Nu mase riꞌya beei,

    pero neca xi neca nú la lañiꞌbeei.15Xne chiquiꞌ unga nziti arquiꞌbeei,nu rriꞌi beei xi neca nú la lañiꞌbeei,nu xi neca nú nenguataꞌ beei para nú la

    lañiꞌbeei,nu la yeneꞌ beei nu la riꞌi beei beyaꞌ,xne la zelaꞌ beei yeꞌta beei cuna liꞌá,para nú riꞌá perdona stula beei.

    16 ’Pero liꞌihua: Ñia neca lu cuendaꞌhuanú rlañiꞌhua lunú rlañiꞌhua nu rieneꞌhualunú rieneꞌhua. 17 Xne liꞌá nia luhua núhuaxi bee profeta nu huaxi bee bene enuuhuañi nzeꞌca uniarquiꞌ beella lañiꞌ beellalunú rlañiꞌhua. Nu né lañiꞌ beella nucuaꞌ.Leꞌca uniarquiꞌ beella yeneꞌ beellla lunúrieneꞌhua, pero né yeneꞌ beellae.

    Udixiuleꞌe Jesuse xi rni ejemplu nú uninu(Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15)

    18 ’Uzuꞌcuꞌ diacahua ne ixiuleꞌa xi rniejempluꞌ bene enu uya tuꞌ nii trigo. 19 Beebene enu rieneꞌ Stichiaꞌ Diose nu la riꞌibeyaꞌ xi rnii, liꞌibeei neca beei xi necaebichi nú uzanaꞌ inziu, xne chu nzeꞌtabezeꞌlu nu raxii Stichiaꞌ Diose nú ubeneꞌlaꞌbeei. 20 Nu bee ebichi nú uzanaꞌ letaquiee, neca xi neca bee bene enu rieneꞌStichiaꞌ Diose nu ñia riucu arquiꞌbeeii,21pero lunú neca beei xi neca bee huañi núleca huaxi luu la nzutaꞌ arquiꞌbeei chenunehuana seca beei nu rana arquiꞌ beebene liꞌibeei, che sanaꞌ arquiꞌ beei StichiaꞌDiose nú ubeneꞌlaꞌ beei. 22 Bee ebichi núuzanaꞌ leta eche, neca xi neca bee beneenu rieneꞌ Stichiaꞌ Diose, pero lunú másenzenu arquiꞌbeei nú nuꞌ lu iliulabe quieꞌnu máse seca beei eluxene nú nuꞌ lu iliu-labequieꞌ, che ye bee nucuaꞌ rriꞌi nú sanaꞌarquiꞌbeei Stichiaꞌ Diose. Nu lecaxi zibiꞌnú ubeneꞌbeei Stichiaꞌ Diose che. 23 Perobee ebichi nú ubenii lu yuu ruꞌcu, necaxi neca bee bene enu rieneꞌ Stichiaꞌ Diosenu rriꞌi beyaꞌe, nu liꞌibeella rriꞌi beella anabee bene para nú chili arquiꞌbeei StichiaꞌDiose, tucu nú neca bee ebichi nú unguyuꞌtucu ayuꞌu ebichi lu, nu unguyuꞌ sesentaebichi, nu unguyuꞌ treinta ebichi.

    Ejempluꞌ bee huañi nú nuꞌ leta bee trigo24 Uni Jesuse stucu ejemplu lubee bene

    zeꞌe:

  • San Mateo 13:25 18 San Mateo 13:48―Lunú xneca rnibiyaꞌ Diose neca xi

    neca tucu bene enu uquienii ebichi nzeꞌcalu yuuꞌ; 25 pero diquila nú raꞌtse bee beneuriña bene enu rana arquiꞌ liꞌilla uquieniiebichiꞌ huañi nu la zibiꞌ leta bee trigoꞌlla,nu chu nza nzeꞌe. 26Chenu uruꞌcu trigo nuuliñi tuu lue, leꞌca nuu bee huañi nu la zibiꞌzeꞌe nuꞌ leta bee uruꞌcu. 27Nu che uyatix-iuleꞌe bee mosoꞌlla lulla, nu unibeei lulla:“Detá, lanu ebichi nzeꞌcatsia uquieniilu luyuuꞌlu la, ¿cá uchiuꞌu bee huañi nú nuꞌleta bee trigo?” 28 Che uni bene enu necastene trigo: “Tucu bene enu rana arquiꞌliꞌá uriꞌi nucuaꞌ.” Che uni bee mosoꞌ zeꞌelulla: “¿Niarquiꞌlu nú nzetaxiru bee huañinu la zibiꞌ cuaꞌ letae la?” 29 Che unillalubeei: “Mejora nú la axihuane, xne canuchenu axihuane leꞌca nuu bee trigo yetsu.30 Mejora nú zelaꞌahua nú ruꞌcu bee cunatrigo hasta chenu aca ulaꞌcuꞌ trigo. Chenia lubee bene enu riꞌi ulaꞌcuꞌ trigo núrluti quieteꞌsaꞌxu beei huañi cuaꞌ nu riꞌimenuxu beeii para nú chiquine. Cheeláquieteꞌ saꞌbeei trigo nu ducheꞌ beei trigoelu riala nú chucheꞌe.”

    Ejempluꞌ ebichi mestasa(Mc. 4:30-32; Lc. 13:18-19)

    31 Leꞌca uni Jesuse stucu ejemplu lubeebene:

    ―Lunú xneca rnibiyaꞌ Diose neca xineca tucu ebichiꞌ mestasa nú rquienii tucubene lu yuuꞌlla. 32 Nú masela meꞌe luyebee ebichi. Pero chenu rruꞌcue, masescaꞌlallenee luye beelá bee huañi, nu rruꞌcue xirruꞌcu tucu aca, hasta nú rrecheꞌ bee iñiexliaꞌtseꞌ beeí lu ellutsaꞌe.

    Ejempluꞌ levadura(Lc. 13:20-21)

    33 Leꞌca uni Jesuse stucu ejemplu lubeebene:

    ―Lunú xneca rnibiyaꞌ Diose neca xineca levadura nú rcucha tucu unaꞌa cunachuna medida harina para nú tsebichiecucu.

    Xinu uzeteꞌ Jesuse puro bee ejemplu(Mr. 4:33-34)

    34Ye beenú uzeteꞌ Jesuse bee bene, liꞌinuuzeteꞌnu liꞌibeei cuna puro bee ejemplu nulecaxi nu lá zeteꞌnu liꞌibeei sin lu cuendaꞌbee ejemplu tsia. 35 Scua ungae para núuyalu tucu nú uni profeta:Nia lubee bene cuna puro bee ejemplu.Nia lubee bene beenú aꞌchiꞌ neca lubeei

    desde chenu urecheꞌ Diose iliulabe.

    Udixiuleꞌe Jesuse xi ni ejempluꞌ huañi núla zibiꞌ nuꞌ leta trigo

    36Chenu ulaxu nú uni Jesuse lubee benezeꞌe che inziue beella nu uyuꞌu Jesuse liñiniꞌi cuna bee beneꞌnu, nu uni bee beneꞌnulunu:

    ―Udixiuleꞌe luru xi rni ejempluꞌ beehuañi nú la zibiꞌ nú nuꞌ leta bee trigo.

    37Nu ucuaquinu lubeella nú uninu:―Bene enu uduꞌnii ebichi nzeꞌca zeꞌe,

    neca liꞌá Bene enu uxeꞌla Diose, 38 nu luyuu elu uyuꞌu nii neca iliulabe. Nu beeebichi nzeꞌca neca bee beneꞌ Diose, nu beehuañi nu la zibiꞌ neca bee bene enu necabee beneꞌ bezeꞌlu, 39 nu enu rana arquiꞌliꞌá uquienii huañi nu la zibiꞌ zeꞌe necabezeꞌlu. Nu ulaꞌcu neca xi neca chenu laxuiliulabe, nu bee enu rriꞌi ulaꞌcu neca beeángeleꞌ Diose. 40Nu tucunú rieteꞌ saꞌ huañinu la zibiꞌ para nú chiquine, leꞌca scuaaca chenu laxu iliulabe. 41 Liꞌá Bene enuuxeꞌla Diose lu iliulabe, xeꞌlaa bee ángeleapara nú huachu beenu bee bene enu necharriꞌi leta bee benea, nu cuna ye bee beneenu rriꞌi dula. 42 Nu tsiꞌqui beenu beebene cuaꞌ luquii liñi horno, elu unaꞌ beellanu acuxaꞌ laya beella. 43 Che bee beneenu nehuañi tucu nú niarquiꞌ Diose, acarulusiquiꞌ beella elurnibiyaꞌ Diose Pa liñibexi rulusiquiꞌ bichia. Bee bene enu niarquiꞌnú yeneꞌ nú rnia, quieꞌe diaca nzeꞌe.

    Ejempluꞌ tucu nú huaxi seca nú nucheꞌaꞌchiꞌ

    44 ’Lunu xneca rnibiyaꞌ Diose neca xineca tucu nú huaxi seca nú nuꞌcheꞌ aꞌchiꞌlu tucu yuu. Nu tucu bene ullelaꞌe nuuduꞌcheꞌ aꞌchiꞌ zecallae elu ullelaꞌllae, chechiquiꞌ ñia nzu arquiꞌlla nze tutilla yebeesteneꞌlla para nú tsilla yuu zeꞌe.

    Ejempluꞌ perla nú huaxi seca45 ’Leꞌca nia luhua nú lunú xneca

    rnibiyaꞌ Diose neca xi neca tucu bene enurriꞌi berexe nu rcuaꞌnalla perla nú huaxiseca, 46 nu chenu ullelaꞌlla tucu perla núhuaxi seca, che nzalla nze tutilla yebeesteneꞌlla nú rluꞌculla para nú tsilla perlazeꞌe.

    Ejempluꞌ ixiu nú rucu bela47 ’Leꞌca scua lunú rnibiyaꞌ Diose neca xi

    neca tucu ixiu nú rduꞌ bee bene lu inzatuꞌnú rucu yelu clasia bee bela. 48 Nu chenuucheela ixiu zeꞌe, ulua beellae ruꞌu inzatuꞌ,nu zeꞌe ucuaꞌa beella ucañi beella bee belaenu nuꞌ liñii, nu uduꞌcheꞌ beella bee belanzeꞌca liñi llume, nu utsiꞌqui beella bee

  • San Mateo 13:49 19 San Mateo 14:16

    bela enu la zibiꞌ. 49 Leꞌca scua aca chenulaxu iliulabe; nzeꞌta bee ángeleꞌnu para núhuachu beenu bee bene enu necha rriꞌileta bee bene enu rriꞌi nzeꞌca, 50 nu tsiꞌquibee ángele bee bene enu necha rriꞌi cuaꞌ luquii liñi horno, elu unaꞌ beella nu acuxaꞌlaya beella.

    Ejempluꞌ tucu bene xene51Nu uni Jesuse lubee beneꞌnu:―¿Uriꞌihua beyaꞌ yebee nú unia la?Che uni beella:―Aahuaꞌ, uriꞌiru beyaꞌ.52 Chequie uni Jesuse lubeella:―Yebee ulaxcuela enu reca ley, nee

    rriꞌila beella beyaꞌ xa neca elurnibiyaꞌDiose, liꞌibeella neca beella xi neca tucubene enu neca stene tucu niꞌi enu nucheꞌbeenú nucheꞌe nu recalla rcañilla beenúcuqui cuna beenú uxu leta ye beenúrluꞌculla.

    Ubenchilaꞌ Jesuse eyeche Nazaret(Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30)

    53 Chenu ulaxu nú udixiuleꞌe Jesuse xirni bee ejemplu cuaꞌ lubee bene, uchi-uꞌunu zeꞌe nzanu 54 nu uriñanu lachinu.Che uzeteꞌnu bee bene liñi indu eyechezeꞌe. Chiquiꞌ nzenu arquiꞌ bee bene zeꞌe núunibeei lu saꞌbeei:

    ―¿Cá unga nucuaꞌ ye nú reca nucuaꞌ?¿Nu xneca reca nucuaꞌ rriꞌi nucuaꞌ beemilagro? 55 ¿Xieꞌ lanu llianaꞌ bene enurriꞌi riñaꞌ ruꞌu bangunucuaꞌ, nu lanuMaríaneca naꞌ nucuaꞌ la? ¿Nu lanu bee bichinucuaꞌ neca Jacobo, José, Simón nu Judasla? 56 ¿Nu xieꞌ lanu eyeche quieꞌ nucuaꞌabee zana nucuaꞌ la? ¿Cá unga nucuaꞌ lu yenú chiquiꞌ reca nucuaꞌ che?

    57Nu lá riꞌi caso beei Jesuse. Che uninulubeei:

    ―Catse rluꞌcu bee bene ulaꞌna lu tucuprofeta. Pero lachilla nu niꞌlla, la luꞌcu beebene ulaꞌna lulla.

    58 Nu né riꞌinu huaxi bee milagro zeꞌexne né chili arquiꞌ bee bene zeꞌe liꞌinu.

    14Unguti Juan Bautista(Mc. 6:14-29; Lc. 9:7-9)

    1 Timbu zeꞌe arre Herodes enu rnibiyaꞌlu iliu Galilea, ubeneꞌlla ye beenú rriꞌiJesuse, 2nu unilla lubee mosoꞌlla:

    ―Juan Bautista nucuaꞌ, uhuañi zeca.Enzeꞌe rluꞌculla poder cuaꞌ nú rriꞌilla beemilagro.

    3Uni Herodes scua xne liꞌilla unibiyaꞌllanú ulluna Juan nu uyacaꞌculla cuna cadenauyuꞌulla niꞌcuꞌ. Uriꞌi Herodes scua equiecuendaꞌ Herodías, enu unga unaꞌa bichillaFelipe, 4 xne uni Juan lu Herodes:

    ―La yala nú zucunuulu leꞌcatsia unaꞌabichilu.

    5 Nu niarquiꞌ Herodes nú utilla Juan,pero xiquilla bee bene, xne ye bee benerni nú neca Juan tucu profeta. 6 Perochenu reca eliñi nú relluꞌcu Herodes lana,che uyeꞌe xinchiuꞌcu Herodías lubee beneenu nezeneꞌ lu eliñi zeꞌe, nu chiquiꞌuyuꞌ arquiꞌ Herodes xa uyeꞌenchu, 7 nuhasta uquieꞌella Diose nú deteꞌlla xitse núnacuꞌnchu lulla. 8 Nu naꞌ enduꞌ cuaꞌ unilunchu, nú ninchu lu Herodes:

    ―Uliꞌquiꞌ lluca equie Juan Bautista liñitucu pliato lua.

    9Che nehuana utsu arquiꞌ arre Herodes,pero lunú uquieꞌelalla Diose lu ye bee beneenu nezeneꞌ lu eliñiꞌlla nú deteꞌlla xitselunú nacuꞌnchu, enzeꞌe unibiyaꞌlla lubeesundaduꞌlla nú yeꞌtayu beei nú rnacuꞌnchululla. 10 Che unibiyaꞌlla nú chiecuꞌ beesundadu lluca equie Juan liñi niꞌcuꞌ, 11 nuuriñayu beei lluca equie Juan nchiucuꞌ liñitucu pliatu, nu udeteꞌ beeii yanchu, nu chuudeteꞌnchue ya naꞌnchu.

    12 Che uriña bee beneꞌ Juan unguyaꞌcuerpoꞌ Juan nu uya caꞌchiꞌ beella cuer-poꞌlla, cheelá uyatixiuleꞌe beella lu Jesuselunú unga.

    Udeteꞌ Jesuse nú udacu ayuꞌ mili bee bene(Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14)

    13 Chenu ubeneꞌ Jesuse nú unguti Juan,uchiuꞌunu zeꞌe nza tuculiꞌnu liñi tucubarco, tucu luhuare elu lecalí tinuꞌ, paranú nzu tuculiꞌnu zeꞌe. Pero chenu uriꞌi beebene beyaꞌ nú nzanu uchiuꞌu bee bene beeeyeche enza zeꞌe nzenala liꞌinu nu se eꞌyabeei nzuebeei elu riñanu. 14 Chenu ulacaJesuse equie barco, ulañiꞌnu nú tesquielaꞌhuaxi bee bene nucuaꞌa zeꞌe nu uhuaꞌaarquiꞌnu beella, che uriyecanu bee beneenu riti nuyaꞌ beella. 15 Nu chenu uchela,uyabica bee beneꞌnu lunu nu uni beellalunu:

    ―Uchela nee nu caꞌa neca tucu luhuareelu la nucuaꞌa ni�