STATE INSTITUTE OF RURAL DEVELOPMENT MIZORAM:...
Transcript of STATE INSTITUTE OF RURAL DEVELOPMENT MIZORAM:...
1
STATE INSTITUTE OF RURAL DEVELOPMENT MIZORAM: KOLASIB
2
AR VULH DAN HRISEL LEH THA
Dr. Lalhruaitluangi Sailo Core Faculty (Vety)
SIRD, Mizoram
Ar chungchang kan hriat tur pawimawh thenkhatte lo tarlang ila:
1) Ar taksa lum zawng : 100 (99.5 – 1.2.2)0 F
2) Minute tina thawk ran zat : 15 – 30
3) Minute tina mar phu zat : 120 - 160
4) Artui keu hun chhung : Ni 21
5) Ar nu tui theih hun : Thla 6-8 a upa (Layer tha chu thla
4-ah pawh a tui
thei)
6) Arpa chi thlah theih hun : Thla 5-6 a upa
7) Artui rih zawng : 59g (Average)
8) Ar thang lai lum duh tawk : 21°C (17-25°C)
AR IN HMUN THLAN
1. Hmun rualrem leh thengthaw thlan thiam a tha.
2. Khawpui chhung mihring bitna hmunah sak loh tur. Midangte tan a
hnawksak thei a, tin, natna laka ar venhim a harsa bik.
3. Khawpui atangin a hla lutuk tur a ni lo va, tui leh kawlphetha awlsam leh
tlawm taka lak theihna hmun a ni tur a ni. Khawpui atanga a hlat lutuk
chuan ar chaw leh chakkhai lamna a hautak a, artui leh ar hralh a
buaithlakin a hlawk tawk loh phah thin.
4. Inkal pawhna kawng tha tawk a awm thei tur a ni a, a theih hram chuan
Ar farm-ah lirthei a lut thei tur a ni.
5. Mipui pun khawmna hmun leh riva tamna hmun atangin a hla tawk tur a
ni bawk.
AR IN SAK CHUNGCHANG A HRIAT TURTE
Ar in sa tur chuan heng a hnuaia mite hi ngaihtuah chunga ruahmanna siam a
tha.
3
1. Sik leh sa/ khaw awm dan
2. Ventilation
3. Boruak hnawn dan (Humidity)
4. Eng pek chungchang
5. Ar in chhuat zau zawng
6. Ar chaw pekna
7. Tui pekna
8. Ar vulh dan (System)
9. Ar in hawi zawng (Orientation)
Temperature/ Khaw lum leh vawt: Ran dang angin ar hian thlan an nei thei
lo va. An taksa/ vun aia ar in chhung boruak a lum chuan an taksa lum tidai
turin ar-in nasa takin a tuar a, an thih phah thei a ni. Vanneihthlak takin
Mizoram hmun tam berah chuan khaw lum lutuk 37°C aia sang kan nei lem
lova, thlasikah pawh ar tan a nuam tawk viau. Ar tana chawh rualin 15°C vel
hi boruak nuam tawk a ni a, 10-20°C te pawh a nuam tawkah a pawm theih
tho a ni. Hemi hre reng hian ar in a tul huna tih lum a tih vawh theih dan
ruahman thiam a tha. Ar in chung ah Asbestos hman hi rangva aiin a tha a,
rangva kan hmang a nih chuan lum lutuk leh vawt lutuk ven nan ceiling siam
a tul a ni.
Ventilation: Ram lumah chuan ar in bang chu hniam te, 2 ft vela hniamin an
ping a, a bak chung lam zawng chu wire-net emaw, phelsep/phakrak tahin
emaw ventilation an siam mai thin. Chu ventilation ah chuan a tul huna khar
theih turin parda an khai
mai thin. Ar in chhunga ar
ek rimchhia leh an thawk
chhuah boruak lum leh
pawn lam boruak tha an
inthlakthleng reng theih
nan ventilation tha tawk
siam a pawimawh hle a ni.
Ventilation a that loh chuan ar-in natna, respiratory disease chi an vei hma
bik thin. Mizoramah chuan ruahsur a
awn em avangin ar in Skarting tihsan a
tha.
Humidity/ Boruak hnawn lam:
Mizoram-ah chuan boruak che vel a
4
thain boruak a zangkhai tlangpui a, hemi chungchangah harsatna hranpa
hmuh tur vak a awm lo. Boruak hnawng leh uap churh mai (fur lai) chu ar tan
a that loh ang bawkin boruak ro lutuk leh khu rum rumin (thal laiin) ar a ti
hrisel lo thei tho va. Ar in chhung hnawn lam chu 40-60% R.H a ni tur a ni.
Ar in eng pek chungchang: Rualkhai taka ar in chhunga eng chhit hian
pawimawhna tak a nei a, ar in a eng chu a rualkhai tur a ni a, a thim bik leh
eng bik lutuk lai a awm tur a ni lo. Ar in chhuat 5 sq. ft en tawk tur in 1 watt
electric bulb a tawk a, hei hi a chhuat atanga 2m vela sanga khai tur a ni.
Ar note pianghlim chu ni tin darkar 23 eng pek a tha, darkar khat
thima dah ve hian zan thim awmzia a hriattir ve a, tin, electricity awm loh
thutah an chi-ai lo nge nge a ni. Tichuan, ar te ni hniha upa a nih atangin kar
tin darkar khat zela tihniam/ titawi hret hretin kar 20-a upa an nih hnuah
chuan ni khatah darkar 12 eng an hmuh hi tawka ngaih tur a ni. Ar tui lai tan
ni khatah darkar 16 eng an hmuh a tawk a, ar pa, chi thlahtu chuan ni khatah
darkar 10 eng an hmuh hi tha tawka ngaih a ni bawk.
Electric bulb var hi a larin a tha ber a ngaih a ni a. Tin, 2.1 m a sanga
khai hi a tha ber a, bulb inhnaih zawng chu 3.15 m vel a ni bawk tur a ni. Hei
hian electric bulb watt khat zelah 0.555 sq.m a zau vel atan a tawka ngaih a ni
a (1ft – 0.3 m). Electric bulb te tihfai fo leh a khuhna, reflector tha hman hi thil
pawimawh tak a ni.
Ar chhuat mamawh dan: Ar upat dan azir leh an len leh tet azirin ar pakhat
tana hmun zau zawng a inang lo va, a hnuaia entir ang hi an hmun mamawh
dan tlangpui chu a ni.
Ar pakhat zel hmun duh zau zawng
Upat lam (Kar) Hmun zau lam (sq.m)
Ar pum te chi Pumraw lian chi
0 – 8 .7 (aia zim lo) .7 (aia zim lo)
9 – 12 .95 (aia zim lo) .95 (aia zim lo)
13 – 20 1.9 (aia zim lo) 2.35 (aia zim lo)
21 leh a chunglam 2.3 – 2.8
(2.5 sq.ft to 3 sq.ft)
2.8 – 3.7
(3 sq.ft to 4 sq.ft)
5
Ar in hawi zawng: Ar in chu dung leh vang neia sak a ni tlangpui a, ar in vang
zau lutuk chu ar in chhung uap leh inup nasat avangin ar tan a tha lo thin. Ar
in sak hawi zawng hi ar in chhung boruak lum leh vawt chungchangah leh ar
hrisel nen thil pawimawh tak a ni a, a bikin Mizoram sik leh sa (climate) leh
thli leh ruahtui tam dan hre renga ar in hawi zawng ruahman a tha. A tlangpui
thuin ar in dung lamin chhak leh thlang a hawi hian thlasikah ni zung a dawng
thain nipui laiin a dawng tlem deuh a, sak dan tlangpui pawh a ni.
Ar chaw pekna leh tui pekna hmanruate: Ar hi ni
khatah tum hnih chaw pek a ni tlangpui a, tui erawh
chu an duh tawk in tur chhawp reng mai a ni thin. Ar
hi chaw chuk paha thai darh chi leh an chaw thlan
paha chuk per chi an ni a, a chaw pekna in a zir loh
chuan a baw darh teuh thei a, tul lova nasa taka sum
ralna a ni thei a ni. A tlangpui thuin ar chaw pek nan
chuan rangva khawr kum sei it et, a hun kanna ke nei,
ar lu leng tawk vela thirzai khawnga daidan thliah
thliah hi hman a ni ber a. Ar (lu) len dan azirin a len
dan inang lo chi thum siam a ni ber.
Ar tui pekna chi hi chi hrang hrang a awm a.
Automatic Drip Waterer (Fountain), Channel Type
Waterer leh a chhuata hun chi Waterer- te a ni a. Ar
tui pek chungchanga hriat tul tak chu a tharlamin a
thianghlim tur a ni a, a put chhuak (leak) theiin, ar
tihbuak theih loh a ni tur a ni. Ar in chhung huhin
boruak a tihhnawng a, natna hrik a pungin boruak
chhia pawh a titam thin.
AR VULH DAN
1. Cage (Layer) System
2. Deep Litter System
3. Traditional System
Cage System-ah hian ar leng tawk te
te in wire-mesh a bawm siam a ni a. Chutah
chuan chaw leh tui pekna remchang
siamsakin ar tui lai tan pawh awmhmuna tui
6
mai theihin an buatsaih a. Hei hi thatna riau leh a vulhtu tana awlsamna tam
tak a nei a ni.
Deep Litter System-ah chuan chhuat chungah favai, phuai leh thil
dang chhah tawka dah a ni a. He chhuat phah hi ‘litter material’ an ti a, ar tan
khawsak a tinuamin a ek pawh hnawksak lovin a hip hul zung zung thei a ni.
He litter material atan chuan thil huh hip ro chak, a huha bel/hlawm mai lova
ro leh mai thei, ar taksa huat loh zawng leh neih awlsam a ni tur a ni.
Tun laiin phelsep (Mau phel)-a tah chhuah hman a ni a, hei pawh hi a
tih chi viau. Thir angin a tuiek ve lo va, amaherawhchu, a khat lutuk chuan ar
ke a tikhawlo ve thei a ni. Hetiang chi hman a nih chuan sazu vanga harsatna
pumpelh a harsa deuh thin a, ar in chhunga sazu lut hian ar chaw an ei hek
hlein natna hrik pawh an thehdarh thin tih hriat fo a tha. Tin, sazu rualin arte
chak lote an seh hlumin an pu bo fo thin.
Traditional System: Mizo ar vulh pangngaia vulh hi a hnuhma leh kan
ar chi azirin a tha viau bawk. Zo ar pangngai kan vulhin chaw leh chenna in
kan uluk lo lutuk thin a, a hlawk tur angin a hlawk lo fo a ni. Ar tui bawm/awp
bawm siam uluk te, ar awp lai chawm nachang hriat te, arpui no hruai lei leh a
note chawm uluk hun hriatte a pawimawh hle a. Ar awp keu artui sawngbawl
dan leh thlan uluk deuhte pawh ching ila kan hlawk deuh zawk ngei ang.
A eng dan (system) pawh hmang ila kan hriat fo tur chu kan ar vulhte
chu zu-va, rul lak atangte, rukru lak atangte in an him tur a ni a, tin, a theih
chen chenah vawn fai awlsam leh natna lakah him damna hmun tur
ngaihtuah a tha.
AR CHAW LEH A PEK DAN
7
Broiler leh Layer ar-te tan chaw siam sa Feed Manufacturing Company-
ten an siam chhuak a, lei mai turin a awm a,ar tan chi hnihin an siam bera,a
den keh nawi,’Mash’ leh hlawm te tak te te,’Pellets’ tein. A khawi pawh a tha
ve ve a, ar chaw tha taka chawhpawlh tawh sa ve ve a ni a. pellets a nih chuan
thlan tur awm chuang lovin hrual mum
kha an chuk maia,’Mash’ a nih erawh
chuan an thlang ve leh thei thung. Ar
chaw siam tuten thil chi hrang hrang a
tawk chauh turin an chawhpawlh thin a,
chung ar chaw chawhpawlh, poultry
ration-ah chuan heng ahnuaia mite hi an
telh ber.
1. Vaimim den keh
2. Favai dip (rice polish) / wheat
bran
3. Till oil cake / groundnut cake / mustard oil cake
4. Sangha dip (fish meat) / meat meal etc
5. Soyabean meal (bekang)
6. Mineral and vitamin mixture
7. Chi (common salt)
8. Feed activities
Vaimim: Vaimim hi a thahrui chakna, energy petu atan pek ber a nia, Vitamin
A a pai hnem a, artui chhungmu tiengtu, Xanthophyll apai tha bawk. Vaimim
hi hmawngsawi (Molasses) leh Pangbal dipte pawhin a thlakthleng theih. Ar
chaw-ah 50% vel telh a ni tlangpui.
Wheat vai: Vaimim aiin a tlawm tlangpui a, thahrui petu tha tak a ni ve.
Vaimim erawh a tluk lo. Crude fibre (tawm) a tam deuh avangin 15% aia tam
telh loh tur a ni.
Rice Polish (Favai dip): Hei pawh hi ar chaw zinga chakna, ‘Energy’ petu tha
tak a ni a, telh ve ngei a ni zel. A tul leh mamawh dan azirin 50% thleng a
pawlh theih a hriak sawr chhuah hnu, De-oiled a nih chuan 30% aia tam
pawlh loh tur a ni. Crude fibre (tawm) pawh Wheat vai aiin a pai tlemin
chakna pawh a tam zawk a ni.
8
Till oil cake / Groundnut Cake, etc: Thlai protein pai thahnem a nih avangin
protein supplement atan ar chaw-a pawlh a ni. Ar taksa leh artui siamtu ber a
niin ar hrisel nan a pawimawh. A chaw-ah 50% aia tam pawlh loh tur.
Fish meal / Meat meal: protein apai tha a, a man a to deuh. Protein
supplement tha tak a ni a, ar chaw ah 15% aia tamlo a pawlh theih. Mineral a
pai tha hle bawk.
Molasses: Hmawngsawi hi ar energy petu tha tak a ni bawk a, ar chawah 5%
aia tam lovin pawlh theih a ni. Pellets siam nan a tangkai hle.
Soyabean meal : Bekang den keh hi ar chaw-ah a tam berah 30% aia tam
lovin an pawlh thin a, thlai lam Protein apai hnem hle a. GNC / TOC te nen a
tawk chauhva remsiamin pawlh thin a ni. Pakhat a awm loh chuan eng emaw
berin a thlak tawp theih bawk.
Ar chaw tha chuan energy, protein, vitamin, mineral-te tha tawk leh
inbuk tawk (balanced) takin a pai theuh tur a ni. Ar hian ‘Energy’ (thazung)
atan chaw a chuk avangin energy hmuhna a chuk tam chuan chaw tha dang
tam tawk a ei hmain a tlai tawkah a inngai mai thin tih hriat a tha.
Ar an len leh tet, upat dan atangin chaw hrang hrang buatsaih a ni a,
chungte chuan an mamawh a phuhru tawk thin.
RAN IN LEH AVEL DISINFECT (TIH THIANGHLIM)
Ar in natna hrik chi hrang
hrang laka a him theih nan
disinfection a khat tawka tih fo hi a
pawimawh hle. Ar in pakhata ar
awmho dah ruah veka tih a tha a,
ar rual khat hralh mang veleh a
rual dang dah luh leh hmain tih
thin tur a ni. Chutianga
Disinfection kan tih dawn apiangin
heng a hnuaia kan sawite hi zawm
hram a tha.
9
1. Ar in pumpui chu tha taka tihfai tur. A tul chuan chema ziah fai leh tuia
silfai a tha a, bal khawn lai a awm miah tur a ni lo.
2. Ar chaw pekna,tui bawm leh tui pekna lakchhuah hmasa vek tur a ni.
3. Vaivut nawi leh ar chaw nawi buate hi natna tawm buk a nih avangin,
phiah chhuah vek tur a ni.
4. Tin, Disinfection kan tih hmain ni 3 velah Ar In chhuata phuai leh ar ek
khawnte chu paih fai hmasak tur a ni.
5. Ar In chhung skarting bang chu sahbawn leh tuia silfai phawt tur a ni.
6. Tin, Ar In chhuat chu Formalin litre chanve leh tui litre 50 (sawmnga)
chawhpawlha chiah tur a ni.
7. Ar in leh a chhunga hman chi bungruate tihfai vek a nih hnuin Formalin
hu-a kah leh tur a ni.
8. Chumi hnuah Formalin hu-a kah leh tur a ni.
9. A tawp berah chuan Damdawi Aerosol a phuh chi hmanga kah leh tur a
ni.
10. Ar In chhuat phuai (litter) hi kan hmang nawn dawn a nih chuan
dawmdawi-hu hmanga ur, (fumigate) vek phawt tur a ni bawk.
DAMDAWI-HU (FUMIGANT) HMAN DAN:
Damdawi hman lar deuhte chu Formaldehyde leh Pottasium
Permanganate te, Paraformaldehyde te, Formalin Vapour te, Sulphur Dioxide
te anni. Heng zingah hian kan sawi hmasak ber Formal-Dehyde leh Potassium
Permanganate chawhpawlh hi a lar ber a, a hnathawh dan pawh a chak tawk
hle. Potassium Permanganate leh Formalin inchawhpawlh tawk (ratio) chu
2:3 a ni tur a ni. 80ml Formalin hi Ar In 1000 cubic metre-a zau tan a tawka
ngaih a ni. A damdawi hi chawhpawlh lain a phul hluah theih avangin fimkhur
a tha.
SANITATION
Ran hriselna alo that a, a vulhtu tan hlawkna alo that zel thieh nan leh
mihring hrisel nan Ar vulhna hnuhma enkawl thianghlim a tul hle.
Farm thianghlimna kawng (sanitation) chu kawng/hlawm chi hrang
hrang a thawh theih a ni a:-
1 Ar chenna hmun tihfai
2 Tui chhia leh ruahtui luan ralna tha siam
3 Disinfection mumal taka tih thin
10
4 Ar inchhung eng hmuh tam tawk tir
5 Boruak luh leh chhuahna tha tawk siam
6 Ar enkawltu hnathawh dan leh hna awm dan dik en fel a, ruahmanna
thasiam
Sanitation tha tak nei thei turin a hnuaia tarlan ang hian hmalak thiam
a pawimawh
1 Ar chenna chhuat leh litter material thianghlim hman ngei ni se
2 Ar tui pekna leh chaw peknate chu tihfai nuam leh disinfect awl, kum
kar tam lo thei ang ber a siam ni se
3 Ar in chhungah tuidawn felfei taka siam ni se
4 Ar ek, Ar chaw, leh tui chhe hnutchhiah paih fai dan tha siam
5 Ar ek paihna hmun chu tho tawm khawmna leh inthlah punna a nih loh
nan chhawla khuh reng tur a ni
6 Ni eng leh electric eng a tul anga dawng thei turin ar in buatsaih tur
7 Ar natna hri a len chuan ar chhhuatphah, litter (phuai)-te paiha tihfai,
disinfect zel tur
8 Ar in tihfaina bawlhhlawh reng reng hal ral thin tur
9 Ar chaw pekna leh tui peknate disinfect fo
10 Ar in bang leh pindan bang te leh chhuat phah chinai tuia hnawih var fo
a tha. Chinai kg. chanve tui litre 4.5-a pawlh a tawk
11 Ar in leh a vel hulhiapte Disinfectant remchanga kah fo a tha. Ar hrik
leh natna hrik laka him fo nan
12 Artui dahkhawmna in leh chhuat te pawh disinfect fo tur a ni
13 Kan tar lan tawh angin disinfect dawn apiangin kan thil disinfect tur
kha tihfai that hle phawt tur a ni
AR NOTE ENKAWL DAN
Ar note piang hlim atanga kar 4-6 vela upa enkawl dan tlangpui lo
tarlang ila. A hmasaa kan hriat tur chu, an tetlai,hetih hun lai vel hi ar tam
zawk an thih hun a ni fo thin a. Chuvangin, hrisel tak lo ni tur leh thang duang
tak lo ni turin ar note kar 4/6 an nih thlengin uluk takin enkawl tur a ni.
AWP LUMNA / BROODER HOUSE
11
Ar note keu hlimte chu 37-38°C
vela luma awp keu an nih hnuin
boruak pangngai (vawt)-ah an lo piang
chhuak a. Nasa taka lum leh vawt
thlakthlengin a tichau thei a ni. Chu lo
rengah, ar lian tawhsa natna awlai
takin an kai chhawng thei bawk a. hei
vang hian ar in dang atanga 100km aia
hnai lovah Brooder House, ar te in bik
sak a tha. He in chhungah hian
brooder-a tih lumna ruahman tur a ni.
Kar 1-a upa annih thlengin chu ar note
100 aia tamlo len theihna a chhawnga
siam (battery brooder)-ah dah mai theih anni a, hetih lai hian arte chaw her
chip deuh bik chu a chhuatah thehdarh mai tur a ni. Ni khat ah vawi hnih arte
ek nawi nen phiahfai chhuah zel a tha. Arte tui pekna abika siam, arte tlak
hlum lohna ngei tur chiin tui chhawp bawk tur a ni. A lum dan nuam tawkah
chuan a hran te te-in an awm far a, a vawh chuan an in ngheng khawmin a
lum laiah an indelhkhawm chiam thin.
Ar note kar khata upa anlo nih veleh Hoover Brooder-ah an dah thei a,
hei hi ar in pan ngai atana nun zir tanna a ni. Lehkha khawngin zem an kual
(circular) a, he zem bang hi 15cm vela sang a tawka, kil nei miah lovin a inbial
pap tur a ni (a kilah an tawm khawmin an indelh hlum thin vangin). He zem
bang atanga teha 30-40cm vela hlaah a tilumtu chung khuh nei, a biala sak
tho chu hun tur a ni a. He Brooder chhungah hian electric bulb a tul zat arte
tawng phak lovah khai kan tur a ni. A lum lutuk ven nan leh ventilation atan, a
chhungah hawn a khar leh mai theih hmun thum velah a awm bawk tur a ni.
He Brooder bang hi tihzauva tihzim theiha ruahman a tha. Tichuan, arte chaw
pekna leh tui peknate chu Brooder, in bial khulh chin zei zeiah a indawta hun
thliah thliah tur a ni. A chhuat atan favai emaw, phuai emaw inches 2-4 a
chhahin dah tur a ni.
Ar note hungna bang chu nitin Brooder hualin hun hlat hret hret tur a
ni a, kar khat hnuah chaun khawlum leh vawh dan azirin a hungna bang hi a
lak sawn theih tawh a ni. Tin dan dangah chuan Battery Brooder hmang lovin
kar khat chhung chu favai chungah lehkha phek phahin an chen tan tir thin
bawk. Ar note keu hlim awp lumna Brooder hnuai lum zawng hi 35°C vel a ni
tur a ni bawk. Ar note kar hnih atanga kar thum annih lai chuan Brooder In
12
pawnah a chaw leh tui pekna rem kual tawh tur a ni. Tin, kar thum atanga kar
riat annih hnu chuan a zem hungna awm tawh lovin a In (room) kil li nei dung
zuia rem tur a ni a, alai takah chaw pekna pakhat emaw, pahnih emaw hun ve
tur a ni. Kar 8-a upa annih atang chuan Brooder angai tawh lo tlangpui a,
khaw awm dan sik leh saah heng hi thui tak a innghat a ni.
Source: 1) Farmers training manual in poultry farming, issued by Information Wing,
A.H & Vety Department, Mizoram 2) Animal Husbandry, G.C Banerjee, Eight editions.