คมอองคความร เรอง “การจดการความรดาน Smart Farming ของการผลตขาวหอม

มะลอนทรยและผลตภณฑเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน”

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ส านกพฒนาเศรษฐกจและสงคมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ บจ. กฤษณกรณออรกานคฟารม

ไดรบทนสนบสนนจาก

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) โครงการถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและนวตกรรมส

กลมเปาหมายในพนทเพอการใชประโยชน โดยเครอขายวจยภมภาค ประจ าปงบประมาณ 2561

ค ำน ำ เพ อ เส ร ม ส ร า งฐานการผล ตข า วอ นท ร ย ในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ไดแก จงหวดรอยเอด มกดาหาร และนครพนม ใหเขมแขงและยงยน โดยการจดการความรดาน Smart Farming ของการผลตขาวหอมมะลอนทรยและผลตภณฑเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรย อสาน ผานกระบวนการจดการความรและการวจยไปถายทอดสเกษตรในพนท เพอยกระดบฐานการผลตขาวอนทรย และผลตภณฑแปรรป ใหเขาสระบบมาตรฐานทสอดคลองกบความตองการของตลาดทงภายในประเทศและตางประเทศ คณะนกวจยคาดวาองคความรเหลาน จะเปนประโยชน และเกษตรกรสามารถน าไปใชเปนแนวทางการผลตสนคาเกษตรอนทรยอนๆ เพอเพมคณภาพและมลคาสนคา ชวยปรบลดตนทนการผลต และปรบเปลยนพนทผลตจากเคมเปนอนทรย คณะผ เขยนขอขอบคณแหลงเอกสารอางองตางๆ ทไดชวยใหคมอองคความรเลมน มความถกตอง และสมบรณ

คณะนกวจย

18 กรกฎาคม 2561

สารบญ

หนา ค าน า 1. ประวตกลมเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน 1 จงหวดรอยเอด 2. การรบรองการผลตขาวหอมมะลไทยตามมาตรฐาน 7 เกษตรอนทรยสากล 3. การวางแผนการผลตขาวอนทรย 12 4. การวเคราะหตนทนการผลตขาวอนทรย 19 5. เทคโนโลยการเตรยมพนทและปจจยการผลตขาวอนทรย 33 5.1 การเตรยมพนทปลกและการปรบปรงบ ารงดน 33 ในพนทผลตขาวอนทรย 5.2 การเตรยมเมลดพนธและการปลกขาวอนทรย 43 5.3 การจดการปยอนทรยและสารชวภณฑอนทรย 44 5.4 การปองกนและควบคมศตรพชแบบชววถ 53 5.5 การเกบเกยวและการปฏบตหลงการเกบเกยว 59 6. การแปรรปผลตภณฑชนดตางๆ จากขาวอนทรย 61 7. บรรณานกรม 63

1

1. ประวตกลมเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน จงหวดรอยเอด

กอต งขน ในป พ .ศ . 2553 ตาม พ.ร.บ .ส งเสรมวสาหกจชมชน พทธศกราช 2548 ณ เลขท 94 หม 4 ต.หนองพอก อ.ธวชบร จ.รอยเอด 45170 โดยม ดร.รณวรทธปรยฉตรตระกล เปนประธานเครอขายฯ กลมเครอขายเกดจากการรวมตวกนของวสาหกจชมชน 30 แหง ใน 7 จงหวด ประกอบดวย จงหวดรอยเอด อ านาจเจรญ มกดาหาร สกลนคร มหาสารคาม ศรสะเกษ และนครพนม เพอผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล คอ EU และ NOP (USDA) โดยเน นการผลตขาวหอมมะล 105 เป นหลก นอกจากนนยงม ขาวหอมนล ขาวหอมมะลแดง และขาวไรซเบอรร ดวยจ านวนสมาชกกวา 2,000 คน เพอสงออกขาวอนทรยประมาณ รอยละ 70 ใหกบประเทศในแถบยโรป เชน เยอรมน และแคนนาดา ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศญปน และประเทศจน ขาวเหนยวอนทรย และผลตภณฑแปรรปเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน เชน ชาใบขาว กาแฟ เครองส าอาง สบ น ามนร าขาวหบเยน จมกขาวบดส าหรบชงดมแบบสก ไวนขาว และอาหารสตวอนทรย เปนตน นอกจากนกลมเครอขายฯ ยงเปนทตงของ ศพก. (ศนยเรยนรเพอเพมประสทธภาพการผลตสนคาเกษตร) ในดานตางๆ จ านวน 11 ศนย คอ 1. ศนยจดการศตรพชชมชน จ านวน 1 ศนย

2

2. ศนยเรยนรดานขาว จ านวน 2 ศนย 3. ศนยเรยนรดานไมผล จ านวน 1 ศนย 4. ศนย เรยนร ด าน เศรษฐก จพอเพ ยง /เกษตรผสมผสาน/เกษตรทฤษฎใหม จ านวน 6 ศนย 5. ศนย เรยนรด านการจดการดนและป ยชมชน จ านวน 1 ศนย วสยทศน เปนผน าดานการผลต การแปรรป การตลาด สนคาอนทรยทมคณภาพและมาตรฐานสง ครอบคลมและครบวงจร เพอตอบสนองความตองการของตลาดทงในประเทศและตางประเทศ ยทธศาสตร 1. ผลตสนคาอนทรยโดยเฉพาะขาวอนทรยและสนคาแปรรป ตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล มาตรฐานโรงงานแปรรป มาตรฐานสขาภบาลอาหาร ทมตลาดรองรบ 2. ตนทนการผลตสนคาอนทรย โดยเฉพาะขาวอนทรยและสนคาแปรรป ตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากลแบบครบวงจรลดลงไดประมาณ 20 เปอรเซนต 3. แผนการผลตสนคาอนทรยโดยเฉพาะขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล มปรมาณผลผลตเพมขนปละประมาณ 20 เปอรเซนต พนธกจ

3

1. สราง Smart Farmer ในการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล ในทกพนทของจงหวดทเปนสมาชก 2. สราง Smart Officer ส าหรบบรหารผลผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากลเพอการตลาดทงในประเทศและตางประเทศ 3. ยกระดบสถาบนเกษตรกรผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล ใหเขมแขง Smart Group 4. ยกราง/ปรบปรง Smart Law เกษตรกรและกลมเกษตรกร ส าหรบการผลตขาวอนทรยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล โครงสรางองคกร ประกอบดวยคณะกรรมการ ดงน ร.ต.ต.โกสนทร ศรสทธ ประธานคณะกรรมการ นายประไพรวน งวสดา รองประธานกรรมการ นายพปรกรณ เฮงรตนกลเศรษฐ รองประธานกรรมการ นายถวล คงศรรอด รองประธานกรรมการ/นตการ นายศกดา ศรมณรตน กรรมการ นางสาวศราภรณ พรมโล กรรมการ นายสายนต รตนศร กรรมการ นายหนกน อทยสา กรรมการ นางสาวภสราภรณ ทาปอ กรรมการ นายท านอง หอไทยสง กรรมการ นายอรรถเศรษฐ หอไทยสง กรรมการ

4

นายค าสา ออนชาต กรรมการ นายบรรจง วงคณ กรรมการ นายไพบลย ปณขนธ กรรมการ นายสญญา สงหขนธ กรรมการ นายเศวต ชนบญ กรรมการ นางสาววไลวรรณ กนะ กรรมการ ดร.รณวรทธ ปรยฉตรตระกล ผอ านวยการส านกงาน เครอขายฯ/เลขานการ นางสาววด พลชยโย รองผอ านวยการส านกงาน /ผชวยเลขานการ กลไกการบรหารจดการ

แบงการก ากบดแลและควบคมมาตรฐานการผลตเปนรายจงหวด รายวสาหกจชมชน เนนบทบาทของ Internal Auditor และ Quality Control team work ทกขนตอนในการผลตและการแปรรป อยภายใตหลกการลดตนทน เพมผลผลต เพมคณภาพ เพมรายได ทประกอบดวยฐานการเรยนรตางๆ ไดแก ฐานการเรยนรท 1 การลดตนทนการผลต ฐานการเรยนรท 2 การแปรรปและบรรจภณฑ ฐานการเรยนรท 3 การใชปยหมกและสารชวภณฑ ฐานการเรยนรท 4 การวางแผนการผลต และฐานการเรยนทร 5 การบรหารจดการดานการตลาด ดวยระบบการประเมนมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคพนยโรป (EU) ภาคพนอเมรกา NOP (USDA Organic) และมาตรฐานเกษตรอนทรยญปน (JAS) อยางครบวงจร คอ

5

ฟารมอนทรย โรงสอนทรย โรงงานแปรรปอนทรย ผจ าหนายและผสงออกอนทรย ประโยชนของการจดตงกลมเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน

1. เครอขายฯ ก าหนดราคารบซอ และสมาชกไดรบการประกนราคาผลผลตทสงกวาราคาตลาด ทงนขนอยกบระยะเวลาการเปนสมาชก และคณภาพผลผลตขาวตามระยะปรบเปลยนจากระบบเคมเปนระบบอนทรย

2. สมาชกสามารถน าปจจยการผลตไปใชกอนได เชน เมลดพนธ สารชวภณฑ และปยอนทรย

3. สมาชกไดรบการฝกอบรมยกระดบองคความรในเรองเกษตรอนทรย เชน การผลตปยอนทรย การผลตเมลดพนธขาว การตรวจรบรองตามมาตรฐานอนทรยสากล การปลกพชหลงนา ไดแก พชผก มนส าปะหลง เพอผลตอาหารสตวอนทรย การผลตไกและไขอนทรย การผลตปลาอนทรย การผลตมะขามเปรยว การตลาด และราคาขาวในระดบสากล และการแปรรปขาว เชน การผลตชาใบขาว และขาวฮางงอก ชนดบดผง ชงดม เปนตน

4. รายไดจากผลประกอบการน ามาเปนคาบรหารจดการองคกร การตรวจประเมนและรบรอง การคนผลก าไรสเกษตรกร และสวสดการตางๆ ตามทกรรมการเหนชอบ

5. สมาชกมตลาดรองรบผลผลตทแนนอน

6

6. การเขารวมประชมกลมเครอขายฯ ท าใหสมาชกไดพบปะ แลกเปลยนเรยนรประสบการณการผลตขาวอนทรยในดานตางๆ 2. การรบรองการผลตขาวหอมมะลไทยตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล เปาหมายหลกของการตรวจรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย คอ การสรางหลกประกนความมนใจใหกบผบรโภคทตองการบรโภคผลตภณฑเกษตรอนทรย เพอการจ าหนายผลตภณฑเกษตรอนทรยไปยงตลาดตางประเทศ และผบรโภคสามารถเลอกซอผลตภณฑเกษตรอนทรยไดอยางถกตอง การตรวจรบรองจงชวยเออประโยชนใหกบเกษตรกรและผบรโภค มาตรฐานเกษตรอนทรยสากลทกลมเครอขายฯ ไดรบการรบรอง ไดแก EU/ NOP (USDA Organic)/ COR/ JAS และในป พ.ศ. 2561 กลมเครอขายฯ จะเขารบการฝกอบรม และเขาประเมนมาตรฐานขาวอนทรยของประเทศจน (CICC) โดยเครอขายฯ จะมชดคณะกรรมการทผานการสอบและไดรบการรบรองใหเปนผตรวจประเมนภายในแปลงปลก (Internal Audit) ท าหนาทตรวจรบรองพนทเพาะปลกของเครอขาย และการตรวจรบรองภายนอก (External Audit) โดย Certify Body จากประเทศ Netherlands คอ Control Union ซงการตรวจเพอการรบรองจะประกอบดวย การตรวจประเมนรบรองครงแรก การตรวจตดตาม การตรวจตออายการรบรอง การตรวจประเมนภายในแปลงปลก กรณการรบรองแบบกลม

7

และการตรวจประเมนภายในแปลงปลกพเศษ ตวอยาง เชน การตรวจรบรองภายในของสมาชกเครอขายฯ จะมการตรวจประเมนภายในแปลงปลกในชวงระหวางเดอนกรกฎาคมถงเดอนสงหาคม โดยการสมภาษณเกษตรกรและลงตรวจพนทแปลงปลกทกแปลง ดวยแบบตรวจรบรองของเครอขายฯ ทางดานกายภาพแปลง การปฏบตการในแปลงปลก การจดท าแนวกนชน การก าจดวชพช การใชปจจยการผลตอนทรย การเกบเกยวผลผลต การจดเกบผลผลต และการน าสงผลผลตมายงส านกงานเครอขายฯ สวนการตรวจประเมนรบรองจากภายนอกในชวงเดอนตลาคม สมตรวจตามหลกเกณฑมาตรฐานสากล ทดสอบดน สารเคมตกคางในดน ซงกลมเครอขายฯ จะรบผดชอบคาใชจายในการตรวจรบรองทงการตรวจรบรองภายใน และการตรวจรบรองภายนอก อยางไรกตามภายใตระบบการตรวจสอบรบรองมาตรฐานก าหนดใหเกษตรกรจดบนทกขอมลการผลตตางๆ ซงขอมลเหลานจะชวยใหเกษตรกรสามารถวางแผนการผลตไดอยางมประสทธภาพ มาตรฐานเกษตรอนทรย คอ สญญาประชาคม ระหวางผทมสวนเกยวของ โดยมการก าหนดรายละเอยดกระบวนการผลต และไมใชมาตรฐานทหยดน ง แต เปนสภาพการณทยงสามารถมการแปรเปลยนไดตลอดเวลา เพอทเกษตรกรไดพฒนายกระดบความสามารถในการท าการผลตและแปรรปใหก าวหนามากขน เรอยๆ โดยการรบรอง

8

มาตรฐานเกษตรอนทรย จะเรมตงแตการวางแผนการปลก การปลก การเกบเกยว การจดการหลงการเกบเกยว และการแปรรป (ถาม) กระบวนการตรวจประเมนและรบรอง ประกอบดวย 7 ขนตอน คอ 2.1 การสมคร โดยผผลต-ผประกอบการ กรอกขอมลในเอกสารใบสมคร รวมทงจดเตรยมขอมลประกอบตามทหนวยตรวจรบรองก าหนด เชน เอกสารประวตฟารม/ทดน แผนผงฟารม แผนการปรบเปลยนฟารมเขาสระบบเกษตรอนทรย แผนการผลต เปนตน 2.2 การจายคาตรวจรบรอง เมอไดรบเอกสารแจงใหมการช าระคาตรวจรบรอง ผผลต-ผประกอบการ จะตองด าเนนการช าระคาตรวจรบรองใหหนวยงานรบรองนนๆ โดยสวนใหญกลมเครอขายฯ จะใชงบประมาณจากผลประกอบการของกลม ซงค านวณคราวๆ จากจ านวนพนททจะขอตรวจรบรอง จ านวนเกษตรกร และระยะหางระหวางแปลง ยกตวอยางเชน กลมพนท ก. เมอค านวณแลวได 7 mandays คาตรวจรบรอง ค อ (25,000x7) + 250,000 เท า ก บ 425,000 บ าท ซ งคาใชจายดงกลาวยงไมรวมคาเดนทางมายงพนทเปาหมาย คาเดนทางระหวางแปลงยอย คาอาหารและเครองด ม และหนวยงานรบรองจงจะด าเนนการขนตอไป คอ กระบวนการตรวจรบรอง

9

2.3 การตรวจ ผตรวจทไดรบการคดเลอก จะท าการนดและประสานงานกบผสมคร เพอท าการตรวจเชคขอมล ประเมน สงเกต ส ารวจ สมภาษณ แลวจงจดท ารายงานการตรวจฟารม/สถานทผลตของผผลต-ผประกอบการ ตามทไดรบการมอบหมาย ซงระยะเวลาการตรวจ จะขนอยกบจ านวนพนทขอตรวจรบรอง จ านวนเกษตรกรในกลม และระยะหางระหวางแปลงยอย โดยผตรวจจะท าการสรปผลการตรวจเปนวาจาแจงใหผผลต-ผประกอบการ รบทราบกอนทจะเสรจสนการตรวจ รวมทงสงส าเนารายงานการตรวจใหภายหลง เพอใหผผลต-ผประกอบการยนยนรบทราบรายงานการตรวจ 2.4 การรบรอง หนวยตรวจรบรองจะท าการประเมนความเรยบรอยของรายงานตรวจ และด าเนนการพจารณาผลการตรวจ เพอตดสนใจใหการรบรองการผลต-การประกอบการนน ซงผลการพจารณารบรองอาจมลกษณะใดดงตอไปน

2.4.1 รบรองโดยไมมเงอนไข 2.4.2 รบรองโดยมเงอนไขใหผสมครตอปฏบตตามให

แลวเสรจกอนการรบรองจะมผล 2.4.3 รบรองโดยมเงอนไขใหผสมครตอปฏบตตามให

แลวเสรจภายในระยะเวลาทก าหนด 2.4.4 ไมรบรอง 2.4.5 เลอนการพจารณา เนองจากมขอมลในการ

พจารณาตดสนใจไมเพยงพอ และตองมการตรวจเพมเตม

10

2.5 การแจงผล ผลของการพจารณาจะแจงใหกบผผลต -ผประกอบการ รบทราบเปนลายลกษณอกษรทางจดหมาย และอาจมการลงนามรบทราบผลการรบรอง ตลอดจนเงอนไขของการรบรอง รวมทงประกาศนยบตรรบรองการผลต -ประกอบการเกษตรอนทรย 2.6 การอทธรณ ในกรณทผผลต-ผประกอบการมความคดเหนไมเหนดวยกบผลการพจารณารบรอง รวมถงเงอนไขทก าหนดขน ผผลต-ผประกอบการ มสทธทจะอทธรณผลการรบรอง ใหหนวยตรวจรบรองพจารณาทบทวนใหม 2.7 ประกาศนยบตรและการใชตรารบรอง หนวยงานรบรองอาจสงประกาศนยบตรการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยใหกบผผลต-ผประกอบการพรอมกนกบจดหมายแจงผล หรออาจจดสงใหภายหลง และผผลต-ผประกอบการ จะไดรบแจงรายละเอยดเกยวกบสทธและเงอนไขในการใชตรารบรองเกษตรอนทรย 3. การวางแผนการผลตขาวอนทรย ส าหรบเกษตรกรทยงไมไดรบรองวาเปนสมาชกเครอขายฯ จะตองด าเนนการสมครเขาเปนสมาชกเครอขายฯ ดวยตนเอง ตามแบบฟอรมพรอมแนบเอกสารตามทเครอขายฯ ก าหนด โดยในแตละเครอขายฯ ยอย จะรบสมาชกเพมปละไมเกน 20 เปอรเซนต ของจ านวนสมาชกเดมทงนไมเกน 400 คน หรอ พนท ป ล กไม เกน 6 ,000 ไร เพ อควบคมให มคณภาพสงทสด โดยไมมคาสมคร ซงเกษตรกรจะตองแจง

11

รายละเอยดจ านวนพนทปลก และสายพนธขาวทจะปลก เมอผานการสมภาษณแลว จะตองเขารบการฝกอบรมขอก าหนดของกลมเครอขายฯ และด าเนนการปลกขาวอนทรยอยางนอยเปนเวลา 3 ป ตดตอกน เพอปรบเปลยนสภาพพนท สภาพจตใจและเจตคต และพฤตกรรมการปลกของเกษตรกรใหเขาสระบบอนทรยสากล ทมขอก าหนดตางๆ ดงน 3.1 หามใชสารเคมทกชนดในทกขนตอนการผลตขาวอนทรย 3.2 เกษตรกรสามารถผลตขาวอนทรยไดไมเกนปละ 2 ครง 3.3 การปรบเปลยนพนทจากเคมเปนอนทรย ส าหรบสมาชกใหม ใชเวลาประมาณ 3 ป เรยกวาระยะปรบเปลยน 3.4 แนวกนชน (คนกนแดนหรอคคนนา) มขนาดกวาง 1 เมตร และสง 1 เมตร 3.5 เกษตรกรปลกพชบนแนวกนชน เชน มะมวง ตระไคร กลวย หนอไม หรออนๆ 3.6 ภายหลงการเกบเกยวผลผลตขาวอนทรย เกษตรกรหามเผาตอซงขาว 3.7 เกษตรกรแจงขอมลพนทเพาะปลกทกแปลงเพอน าเขาสกระบวนการปลกแบบอนทรย 3.8 เกษตรกรจดบนทกการท าฟารมในทกขนตอนของการผลตขาวอนทรย 3.9 เมลดพนธขาวทใชตองเปนอนทรย สอบยอนกลบไดและตองไมคลกสารเคม 3.10 หามใชวสดอปกรณทกชนดรวมกบการผลตแบบเคม

12

3.11 มการคดแยกผลผลตเพอไมให เกดการปนเปอนกบผลผลตเคม 3.12 กระสอบบรรจผลผลตขาวอนทรย เปนสขาวและไมมลวดลาย เชน กระสอบปาน 3.13 เกษตรกรเขารวมประชมกลมตามทกลมก าหนด 3.14 เกษตรกรท าความสะอาดรถไถ รถนวดเกยวขาว หรออปกรณอน กอนใชงานทกครง 3.15 กรณใชรถเกยวนวดขาวทเกบเกยวแปลงทวไปมากอน จะตองท าความสะอาด และน าผลผลต ประมาณ 5 กระสอบแรก แยกออกและถอเปนขาวทวไป เพอปองกนการปนเปอน 3.16 ตดปายก ากบ (Tag) บนกระสอบบรรจผลผลต เชน ชอเกษตรกร รหสประจ าตว พนทจงหวด ปทผลต ชอพนธขาว สถานะขาว (อนทรย (Org), ปรบเปลยนปท 1 (IC1) และปรบเปลยนปท 2 (IC2) เปนตน 3.17 เกษตรกรเกบผลผลตไวบร โภคเองอย างนอย 10 เปอรเซนต ของปรมาณผลผลตทไดรบทงหมดตอครวเรอนเพอความมนคงทางอาหาร

13

ปฏทนการเพาะปลกขาวชนดตางๆ ในแตละพนท ปฏทนการเพาะปลกขาวอนทรยจงหวดรอยเอด

ขาวหอมมะล 105 อายสนกวาขาวหอมมะลแดง 1 สปดาห และขาวเหนยว กข.6

ไถกลบปยพชสด

- ไมเกบเมลดพนธ 65 วน

- เกบเมลดพนธ 120 วน

+

นาหวาน/นาหยอด/ตกกลา/หวานปย นาด า

หวานเมลดปยพชสด+ไถกลบตอซง เกบเกยว

ก าจดวชพช/ศตรพช

ดแลแปลงนา

14

ขาวไรซเบอรร

ขาวชยนาท

ไถกลบปยพชสด

- ไมเกบเมลดพนธ 65 วน

- เกบเมลดพนธ 120 วน

+

หวานเมลดปยพชสด+ไถกลบตอซง เกบเกยว

ก าจดวชพช/ศตรพช ดแลแปลงนา

หวานเมลดพนธ ใสปย+ไถกลบตอซงขาวนาป

ดแลแปลงนา

เกบเกยว

15

ปฏทนการเพาะปลกขาวอนทรยจงหวดมกดาหาร ขาวหอมมะล 105 ขาวหอมมะลแดง และขาวเหนยว กข.6

ขาวไรซเบอรร

ไถกลบปยพชสด - ไมเกบเมลดพนธ 65 วน - เกบเมลดพนธ 120 วน

+

นาหวาน/นาหยอด/ตกกลา/หวานปย

นาด า

ไถกลบตอซง +หวานเมลดปยพชสด เกบเกยว

ก าจดวชพช/ศตรพช ดแลแปลงนา

เตรยมพนทปลก+หวานกลา

หวานเมลดปยพชสด เดอน ธ.ค. เกบเมลดปยพชสด เดอน เม.ย.

ไถกลบปยพชสด - ไมเกบเมลดพนธ 65 วน - เกบเมลดพนธ 120 วน

+

ไถกลบตอซง+หวานเมลดปยพชสด เกบเกยว

ก าจดวชพช/ศตรพช ดแลแปลงนา

ด านา ตน ส.ค. หวานกลาใหไดอาย 20-25 วน กอนด านา

หวานเมลดปยพชสด เดอน ธ.ค. เกบเมลดปยพชสด เดอน เม.ย.

16

ปฏทนการเพาะปลกขาวอนทรยจงหวดนครพนม ขาวหอมมะล 105 ขาวหอมมะลแดง และขาวเหนยว กข.6

4. การวเคราะหตนทนการผลตขาวอนทรย

จากผลการจดประชมกลมยอย เพอระดมความคดเหน เรอง “การบนทกขอมลและการวเคราะหตนทนการผลตขาวหอมมะลอนทรย” ทง 4 ครง พบวา เกษตรกรผปลกขาวหอมมะลอนทรยในจงหวดรอยเอด มกดาหาร และนครพนม ทเปนสมาชกเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน ยงขาดองคความรดานการบนทกขอมลและการวเคราะหขอมลตนทนการผลตขาวอนทรยทถกตองตามหลก

ไถกลบปยพชสด

- ไมเกบเมลดพนธ 65 วน

- เกบเมลดพนธ 120 วน

+

นาหวาน/นาหยอด/ตกกลา/หวานปย นาด า

หวานเมลดปยพชสด+ไถกลบตอซง เกบเกยว

ก าจดวชพช/ศตรพช ดแลแปลงนา

17

วชาการ โดยยงมการบนทกขอมลตนทนการผลตท ไมครอบคลมทกรายการ ซงจะบนทกเฉพาะตนทนคาปจจยการผลตผนแปรทเปนเงนสดเทานน ไมมการบนทกตนทนการผลตผนแปรทไมเปนเงนสด และตนทนการผลตคงททงทเปนเงนสดและไมเปนเงนสด จงท าใหตนทนการผลตทเกษตรกรค านวณไดมคาต ากวาความเปนจรง องคความร เรองการวเคราะหตนทนการผลตขาวอนทรย แบงออกเปน 3 สวนหลกๆ ดงน 6.1 ความหมายและโครงสรางของตนทนการผลต

ตนทนการผลตทงหมด (Total Production Cost: TC) หมายถง คาใชจายทเกดขนในการด าเนนการเกยวกบการผลต ภายในระยะเวลาใดเวลาหนง เชน 1 รนการผลต หรอ 1 ป (กาญจนา สงวนวงศวาน, 2550)

ตนทนการผลตทางเศรษฐศาสตร (Economics Cost) หมายถง ตนทนทกอยางทเกดขนจากการใชปจจยการผลตไมวาปจจยการผลตนนจะจายเงนซอมาหรอไมกตาม ปจจยการผลตบางอยางอาจเปนของตนเองหรอไดมาฟร เชน แรงงานในครวเรอน ปยคอกจากฟารมของตนเอง น าหมกชวภาพไดรบแจกมาฟร เปนตน กควรประเมนคาดวยราคาตลาด และน ามารวมเปนตนทนการผลตทางเศรษฐศาสตร เพราะไดมการน าปจจยการผลตนนมาใชในการผลตจรง หากไมประเมนมลคาขนจะท าใหตนทนการผลตต ากวาความเปนจรง

18

โดยทวไปองคประกอบหรอโครงสรางตนทนการผลตในระยะสนจะประกอบไปดวยตนทน 2 ประเภท (อรวรรณ ศรโสมพนธ, 2557) ดงน 1) ตนทนคงท ท งหมด (Total Fixed Cost: TFC) หมายถง ตนทนทไมเปลยนแปลงไปตามปรมาณการผลตสนคา ไมวาจะผลตสนคามากหรอนอยกมตนทนคงทเทาเดม ถงแมจะไมท าการผลตเลยกจะเกดตนทนคงท ซงตนทนคงท สามารถแบงได 2 ชนด ดงน 1.1) ตนทนคงท เปนเงนสด (Explicit Fixed Cost) หมายถง คาใชจายในการใชปจจยการผลตคงททเกษตรกรตองจายหรอซอในรปของตวเงน เชน คาภาษทดน คาเชาทดน คาดอกเบยเงนกระยะยาว คาตรวจแปลงหรอคาธรรมเนยมใบรบรองมาตรฐานฟารมและเกษตรอนทรย เปนตน 1.2) ตนทนคงทไมเปนเงนสด (Implicit Fixed Cost) หมายถง คาใชจายในการใชปจจยการผลตคงททเกษตรกรไมไดจายออกไปจรงในรปของตวเงน หรอเปนคาใชจายทประเมนจากคาเสยโอกาสของการใชปจจยการผลตคงท เชน คาเสยโอกาสทดนตนเอง คาเสอมราคาของเครองมอและอปกรณการเกษตรทมอายการใชงานมากกวา 1 ปขนไป คาเสอมราคาของโรงเรอนหรอสงกอสรางของฟารม เปนตน

19

2) ตนทนผนแปรท งหมด (Total Variable Cost:

TVC) หมายถง ตนทนทเปลยนแปลงไปตามปรมาณการผลตสนคาทผลต ถาผลตมากตนทนการผลตผนแปรกจะมากดวย และถาไมมการผลตสนคา ตนทนการผลตผนแปรจะมคาเทากบศนย ตนทนประเภทนจะเปนคาใชจายทเกยวของกบปจจยการผลตโดยตรง ซงตนทนผนแปร สามารถแบงได 2 ชนด ดงน

2.1) ต น ท น ผ น แ ป รท เป น เง น ส ด (Explicit Variable Cost) หมายถง คาใชจายในการใชปจจยการผลตผนแปรทเกษตรกรตองจายออกไปจรงเปนเงนสด อาจอยในรปแบบการซอ การเชา หรอการจาง เชน คาจางแรงงานคนและเครองจกร (เตรยมดน ปลก ดแลรกษา และเกบเกยว) คาเมลดพนธ คาปยอนทรย คาปยคอก คาน าหมกชวภาพและสารชวภณฑ คาน ามนเชอเพลง คาอาหารและเครองดม

ตนทนคงททงหมด

1. ตนทนคงททเปนเงนสด เชน คาภาษทดน คาเชาทดน คาดอกเบยเงนกระยะยาว คาตรวจแปลงหรอคาธรรมเนยมใบรบรองมาตรฐานฟารมและเกษตรอนทรย เปนตน

2. ตนทนคงททไมเปนเงนสด เชน คาเสยโอกาสทดนตนเอง คาเสอมราคาของเครองมอการเกษตร และคาเสอมโรงเรอน เปนตน

20

ส าหรบแรงงานแลกเปลยนหรอจาง คาดอกเบยเงนกระยะสน คาซอมแซมอปกรณการเกษตร และคาวสดอนๆ เปนตน

2.2) ตนทนผนแปรท ไม เปน เงนสด (Implicit Variable Cost) หมายถง คาใชจายในการใชปจจยการผลตผนแปรทเกษตรกรไมไดจายออกไปจรงเปนเงนสด ซงอาจเปนปจจยการผลตของตนเองหรอไดมาฟร เชน คาเสยโอกาสของแรงงานตนเองและแรงงานในครวเรอน คาเสยโอกาสของแรงงานแลกเปลยน คาเสยโอกาสของปจจยการผลตของตนเอง (เมลดพนธ ปยชวภาพ ปยคอก ปยพชสด น าหมกชวภาพ) เปนตน

สรป ตนทนการผลตทงหมด = (ตนทนคงททเปนเงนสด + ตนทนคงททไมเปนเงนสด) +

(ตนทนผนแปรทเปนเงนสด + ตนทนผนแปรทไมเปนเงนสด)

ตนทนผนแปรทงหมด

1. ตนทนผนแปรทเปนเงนสด เชน คาจางแรงงานคนและเครองจกร คาเมลดพนธ คาปยอนทรย คาปยคอก คาน าหมกชวภาพ คาน ามนเชอเพลง คาดอกเบยเงนกระยะสน คาซอมแซมอปกรณการเกษตร เปนตน

2. ตนทนผนแปรทไมเปนเงนสด เชน คาเสยโอกาสของในครวเรอนและแรงงานแลกเปลยน คาเสยโอกาสของปจจยการผลตของตนเอง เปนตน

21

ในการพจารณาตนทนการผลตเฉลยตอหนวยสนคา

จะเปนประโยชนตอเกษตรกรในการน าไปใชในการก าหนดราคาขายสนคาตอหนวยได โดยสามารถค านวณไดดงน

ตนทนการผลต เฉล ยต อหน วย (Average Total Cost: ATC) หมายถง ตนทนการผลตทงหมดหารดวยปรมาณผลต

ตวอยางเชน ในการผลตขาวหอมมะลอนทรย 1 ไร

เกษตรกรมตนทนการผลตทงหมด 5,000 บาท และไดผลผลตขาวอนทรยท งหมด 500 บาท ดงนนตนทนการผลตขาวอนทรยเฉลยตอกโลกรมจะเทากบ ดงน

ตนทนการผลตขาวอนทรย เฉล ยตอก โลกรม = 5,000 ÷ 500 = 10 บาทตอกโลกรม ดงนนอาจกลาวไดวาจดคมทนในการผลตขาวอนทรยของเกษตรกรรายนเทากบ 10 บาทตอกโลกรม เกษตรกรจงควรตงราคาขายขาวอนทรยใหมากกวา 10 บาทตอกโลกรม ขนไป 6.2 รายไดทงหมดและก าไรสทธจาการผลต

รายไดท งหมดหรอผลตอบแทนท งหมด (Total Return: TR) หมายถง รายไดทงหมดทเกษตรกรไดรบจาก

ตนทนการผลตเฉลยตอหนวย = ตนทนการผลตทงหมด ÷ ปรมาณผลผลต

22

การผลตตอหนงฤดกาลผลต ซงประกอบดวยรายได 2 ชนด ดงน

รายไดทเปนเงนสด (Total Cash Income: TCI) คอ มลคาของผลผลตทเกษตรกรไดรบเปนเงนสด ซงค านวณมาจากปรมาณผลผลตทขายได คณดวยราคาขายตอหนวยของผลผลต

รายไดทไมเปนเงนสด (Total Non-Cash Income:

TNCI) คอ มลคาของผลผลตท เกษตรกรเกบไวบรโภคในครวเรอน ซงค านวณมาจากปรมาณผลผลตทเกษตรกรเกบไวบรโภคในครวเรอน คณดวยราคาขายตอหนวยของผลผลต

สรป ก าไรสทธ (Net Profit: NP) หรอผลตอบแทนสทธ

(Net Return: NR) หมายถง ผลตางระหวางผลตอบแทนทงหมดและตนทนทงหมด

รายไดทงหมด = รายไดทเปนเงนสด + รายไดทไมเปนเงนสด

รายไดทเปนเงนสด = ราคาขาย X ปรมาณผลผลตทขาย

รายไดทไมเปนเงนสด = ราคาขาย X ปรมาณผลผลตทเกบไว

บรโภคในครวเรอน

23

6.3 ตวอยางตนทนการผลตและรายไดจากการผลตขาวหอมมะลอนทรย

จากการศกษาตนทนการผลตและรายไดจากการผลตขาวหอมมะลอนทรยของเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน จงหวดรอยเอด ปการผลต 2558/59 โดยส านกงานเศรษฐกจการเกษตรท 4 ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2559) พบวา เกษตรกรมตนทนการผลตขาวอนทรยตอไรเทากบ 4,874.39 บาทตอไร แบงออกเปนตนทนการผลตผนแปรเทากบ 3,017.69 บาทตอไร และตนทนคงทเทากบ 1,856.70 บาทตอไร มรายไดทงหมดเทากบ 7,400.45 บาทตอไร ดงนนจงมก าไรสทธเทากบ 2,526.06 บาทตอไร เมอค านวณตนทนการผลตขาวอนทรยเฉลยตอกโลกรมเทากบ 9.31 บาทตอกโลกรม และมรายไดหรอราคาขายเฉลย เทากบ 14.14 บาทตอกโลกรม ซ งเกษตรกรจะมก าไรสทธเทากบ 4.83 บาทตอกโลกรม (ตารางท 1) ตารางท 1 ตนทนการผลตและรายไดจากการผลตขาวหอม

มะลอนทรยตอไรของเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน จงหวดรอยเอด ปการผลต 2558/59

ก าไรสทธ = รายไดทงหมด - ตนทนการผลตทงหมด

24

รายการ เปนเงนสด (บาท/ไร)

ไมเปนเงนสด (บาท/ไร)

รวม (บาท/ไร)

1. ตนทนผนแปร 1,552.41 1,465.28 3,017.69 1.1 คาวสดการเกษตร 540.14 678.94 1,219.08 - เมลดพนธ 156.88 271.03 427.91 - ปยคอก (มลสตว) 118.00 381.74 499.74 - ปยชวภาพ 197.93 13.81 211.74 - วสดปรบปรงดน - 12.36 12.36 - น ามนเชอเพลงและน ามนหลอลน

43.93 - 43.93

- คาอปกรณการเกษตรและวสดอน ๆ

2.35 - 2.35

- คาซอมแซมอปกรณการเกษตร

21.05 - 21.05

1.2 คาแรงงานในการเตรยมดนถงการเกบเกยว

1,012.27 786.34 1,798.61

- การเตรยมดน 438.42 81.58 520 - การปลก 66.84 59.71 126.55 - การดแลรกษา 63.64 398.32 461.96 - การเกบเกยว 443.37 246.73 690.1 1.3 คาเสยโอกาสเงนลงทน

- 50.45 50.45

2. ตนทนคงท - 1,856.70 1,856.70 2.1 คาเชาทดน - 1,561.68 1,561.68 2.2 คาเสอมอปกรณการเกษตร

- 97.82 97.82

25

2.3 คาเสยโอกาสเงนลงทนอปกรณการเกษตร

- 197.2 197.2

ตนทนทงหมด (บาท/ไร) 1,552.41 3,321.98 4,874.39 รายไดทงหมด (บาท/ไร) 7,400.45 ก าไรสทธ (บาท/ไร) 2,526.06 ผลผลตตอไร (กโลกรม/ไร) 523.37 ตนทนทงหมด (บาท/กโลกรม) 9.31 รายไดทงหมด (บาท/กโลกรม) 14.14 ก าไรสทธ (บาท/กโลกรม) 4.83

ทมา: ส านกงานเศรษฐกจการเกษตรท 4 ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2559) 6.4 การบนทกขอมลตนทนและรายรบจากการผลตขาวอนทรย

ด วยภ าควช าเศรษฐศาสตรก าร เกษตร คณ ะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ไดด าเนนโครงการวเคราะหตนทนการผลตและผลตอบแทน ภายใตโครงการพฒนาพนทแบบบรณาการทางดานการเกษตร อ าเภออบลรตน จงหวดขอนแกน รวมกบมลนธปดทองหลงพระ โดยไดจดท าแบบบนทกตนทนและผลตอบแทนการผลตสนคาเกษตรขน ซงครอบคลมรายการตนทนการผลตสนคาเกษตรครบถวน สะดวก และเปนหมวดหม

26

ดงนนเพอใหเกษตรกรทเปนเปาหมายของ “โครงการการจดการความรดาน Smart Farming ของการผลตขาวอนทรยและผลตภณฑเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยอสาน” มการบนทกขอมลตนทนและผลตอบแทนจากการผลตขาวอนทรยไดสะดวก ครบถวน และเปนหมวดหม จงไดน า “คมอและแบบบนทกตนทนและผลตอบแทนการผลตขาวอนทรย” ทจดท าขนโดย ผศ.ดร.พชร สรยะ และคณะ , ภาควชาเศรษฐศาสตรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน (2560) มาใชในการถายทอดองคความรเกยวกบตนทนการผลตขาวอนทรยใหกบเกษตรกรตนแบบในครงน คมอและแบบบนทกตนทนและผลตอบแทนการผลตขาวอนทรย มรายละเอยด 8 สวน ดงน 1. หมวดท 1: บนทกขอมลการปลกขาวอนทรยแปลงหลกของฟารม (หนา 14-16) ประกอบไปดวย การบนทกขอมลเกยวกบชอเกษตรกร ทตงฟารม เพศ อาย ระดบการศกษา ประสบการณการปลกขาว ประสบการณการปลกขาวหอมมะลอนทรย พนทปลก พนธขาว วธการปลกขาวอนทรย แหลงทมาของเงนทนในการผลต แหลงน าทใชในการผลต และขนตอนการผลต 2. หมวดท 2: ทรพยสนและอปกรณการเกษตรทมอายการใชงานมากกวา 1 ป ขนไป (หนา 17-19) ประกอบไปดวย การ

27

บนทกรายการทรพยสนและอปกรณการเกษตร จ านวน ราคาซอ และอายการใชงานของทรพยสนและอปกรณการเกษตร 3. หมวดท 3: คาแรงงานคนและเครองจกร (หนา 20-40) ประกอบไปดวย การบนทกการใชและคาใชจายแรงงานตนเองหรอในครวเรอน (จ านวนคน จ านวนวน จ านวนชวโมงท างานตอวน และคาจางตอคนตอวน) แรงงานจางคน (จ านวนคน จ านวนวน และค าจางตอคนตอวน ) และแรงงานจ างเครองจกร (คาใชจาย) ทเกยวของกบกจกรรมการไถเตรยมแปลง ปลก ใสปย ก าจดแมลง ดายหญา และเกบเกยว เปนตน 4. หมวดท 4: คาวสดเกษตร (หนา 41-61) ประกอบไปดวย การบนทกการใชและคาใชจายเกยวกบวสดเกษตร เชน เมลดพนธ ปยคอก ปยอนทรย ปยพชสด น าหมกและสารชวภาพ เปนตน 5. หมวดท 5: คาใชจายอนๆ (หนา 62-64) ประกอบไปดวย การบนทกการใชและคาใชจาย อนๆ เชน คาขนสง ค าซอมแซมทรพยสนและอปกรณการเกษตร และคาอาหารและเครองดมคนงาน เปนตน 6. หมวดท 6: สรปตนทนการผลต (หนา 65-66) ประกอบไปดวยการสรปตนทนการผลตคงทและผนแปรทงทเปนเงนสดและไมเปนเงนสดตามหมวดหม 7. หมวดท 7: รายไดจากการผลต (หนา 67-68) ประกอบไปดวยขอมลการเกบเกยวผลผลตขาวหอมมะลอนทรย และการ

28

กระจายของผลผลตขาวหอมมะลอนทรยทเกบเกยวได เชน ปรมาณทเกบไวท าพนธ ปรมาณทเกบไวบรโภคในครวเรอน ปรมาณทขายและราคาทขายได 8. หมวดท 8: สรปรายได ตนทนการผลต และก าไรสทธ (หนา 69-70) ประกอบไปดวย การสรปรายได ตนทน และก าไรสทธทงหมด เฉลยตอไร และเฉลยตอกโลกรม 5. เทคโนโลยการเตรยมพนทและปจจยการผลตขาวอนทรย 5.1 การเตรยมพนทปลกและการปรบปรงบ ารงดนในพนทผลตขาวอนทรย เกษตรกรจะไถกลบตอซงขาวโดยเรมด าเนนการตงแตหลงระยะเกบเกยวผลผลตขาวออกจากแปลงปลก ซงถาเปนเกษตรกรในจงหวดนครพนม จะเรมตงแตปลายเดอนพฤศจกายน ตามดวยเกษตรกรในจงหวดรอยเอดและจงหวดมกดาหาร จะเรมตงแตกลางเดอนธนวาคม และตามดวยการปลกพชตระกลถวอายสน เชน ปอเทอง (ภาพท 1) ถวพรา ถวพม และถวเขยว เพอปรบปรงบ ารงดน โดยมวธการจดการทแตกตางกนดงน

29

ภาพท 1 การปลกปอเทองหลงเกบเกยวผลผลตขาว 5.1.1 กรณเกบเมลดพนธถวไวใชในฤดปลกถดไป

ภายหลงการเกบเกยวผลผลตขาวอนทรย เกษตรกรจะหวานเมลดถวปอเทอง เมอถวออกดอกตดฝกพอเหลองใหรบด าเนนการเกบเมลดพนธถว (ภาพท 2) เพอหลกเลยงการฟกตวของแมลงศตรถว แลวไถกลบซากพชตระกลถว เชน ปอเทอง ไถกลบซากเมอมอายประมาณ 1 เดอน หลงออกฝก ถาเปนถวเขยวไถกลบซากเมอมอายประมาณ 3-4 เดอน หลงปลก กลาวคอการไถกลบจะตรงกบชวงเตรยมดนปลกขาวนาหวานในเดอนพฤษภาคม และการปลกขาวนาด าในเดอนมถนายน

ภาพท 2 เมลดพนธปอเทอง 5.1.2 กรณไมเกบเมลดพนธถวไวใชในฤดถดไป

ภายหลงการเกบเกยวผลผลตขาวอนทรย เกษตรกรจะไถกลบตอซงเพอใหเกดการยอยสลายในบางสวนกอนปลกพชตระกลถวอายสน เชน ปอเทอง โดยถามปรมาณน าฝนเพยงพอจงจะปลกถวเพอปรบปรงบ ารงดน แลวจงไถกลบซาก

30

พชตระกลถวเพอเตรยมดนกอนปลกขาวในฤดกาลถดไป แตถามปรมาณน าฝนไมเพยงพอกจะปลอยพนทนาวาง และรอการปลกขาวอนทรย ในฤดกาลถด ไป ประมาณ เดอนพฤษภาคมถงมถนายน

ซงในขนตอนการไถกลบตอซงขาวและซากพชตระกลถว ของเกษตรกรในจงหวดรอยเอดจะใสปยคอก เชน มลวว มลไก และมลหม ในอตรา 500-600 กโลกรมตอไร รวมดวย และเกษตรกรบางรายไถกลบตอซงรวมกบน าหมกชวภาพจาวปลวก โดยการฉดพนกอนไถกลบดวยการผสมน าอตราสวน 1:20 แลวฉดพนอตรา 50 ลตรตอไร เกษตรกรบางรายใสแกลบด า อตรา 200 กโลกรมตอไร เกษตรกรบางรายใชปยอนทรยทผลตเอง อตรา 400 กโลกรมตอไร ส าหรบเกษตรกรทไมสามารถปลกพชตระกลถว จะไถกลบตอซงขาวรวมกบการใชสารละลายจลนทรยเพอเรงอตราการยอยสลาย แลวใชพนทนาเลยงวว หรอปลกพชหลงนา เชน ฟกทอง แตงโม และแตงกวา เพอใชบรโภคภายในครวเรอนและสรางรายไดเสรม ส าหรบเกษตรกรในจงหวดมกดาหาร จะหวานเมลดถวและไถกลบตอซง ซงจะด าเนนการภายหลงการเกบเกยวเสรจ 1-2 สปดาห เพราะเปนชวงทดนยงมความชนเพยงพอส าหรบการงอกและการเจรญเตบโตของถวตอไป แลวจงไถกลบซากพชตระกลถวอกครงในชวงปลายเดอนเมษายน และตากดนเพอก าจดไข และตวออนของแมลงศตรขาว ตามดวยการไถพรวนดนเพอเตรยมปลกขาวในฤดกาลถดไปในชวงตน เดอน

31

พฤษภาคม โดยการใสมลสตว ปยหมก หรอปยอนทรยอดเมด อตรา 100 กโลกรมตอไร และเรมขงน าในแปลงนา สวนเกษตรกรในจงหวดนครพนม จะไถกลบตอซงขาวในชวงตนเดอนธนวาคม ถงตนเดอนมกราคม หลงจากนน 1 สปดาห จะปลกถวปอเทอง และไถกลบซากพชตระกลถวในชวงปลายเดอนเมษายน เชนกน หลงจากนนจะไถพรวนดนในชวงตนเดอนพฤษภาคม โดยการใสปยคอก อตรา 600 กโลกรมตอไร หรอน าหมกชวภาพ อตรา 30-60 ลตรตอไร เพอเตรยมปลกขาวในฤดกาลถดไป กรณนาน าตรม ในพนทปลกทเปนดนเหนยว ซงมเพยงสวนนอยนน ภายหลงการเกบเกยวผลผลตขาวอนทรยแลวเกษตรกรจะตดซงขาว และใสฮอรโมนหนอกลวยรวมกบปยคอกหรอปยชวภาพ เพอเพมความอดมสมบรณดน ตอมาเกษตรกรจะไถคราดเพอเตรยมพนทกอนปลกพรอมใสปยชวภาพอดเมดรองพน ไดแก ปยไบโอฟอสกา (ภาพท 3ก.) อตรา 12.5 กโลกรมตอไร เพอกระตนการเจรญเตบโตของรากขาว รวมกบ ปยอลจนว (ภาพท 3ข.) อตรา 12.5 กโลกรมตอไร เพอความเขยวและแขงแรงของตนขาว เกษตรกรบางรายใชปยดงกลาวอตรา 10 กโลกรมตอไร หรอ 25-30 กโลกรมตอไร แลวจงหวานเมลดพนธขาวทมลกษณะแตกรากแลว อตรา 25 กโลกรมตอไร

32

ก. ปยไบโอฟอสกา ข. ปยอลจนว

ภาพท 3 ปยอนทรยอดเมด ประโยชนจากการไถกลบตอซงขาว 1. ปรบปรงคณสมบตทางกายภาพของดน 1.1 ท าใหดนโปรง รวนซย งายตอการเตรยมดน การปกด ากลา และท าใหระบบรากพชสามารถแพรกระจายในดนไดมากขน 1.2 การระบายอากาศของดนเพมมากขน 1.3 เพมการซมผานของน า และการอมน าของดนใหดขน 2. ปรบปรงคณสมบตทางเคมของดน 2.1 เปนการเพมธาตอาหารใหแกดนโดยตรง ถงแมปรมาณธาตอาหารจะไมมากเมอเปรยบเทยบกบปยเคม แตจะมธาตอาหารครบถวนตามท พ ชตองการท งธาตอ าหารหลก (ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม) ธาตอาหารรอง (แคลเซยม แมกนเซยม และก ามะถน) และจลธาต (เหลก

33

แมงกานส ทองแดง สงกะส โบรอน โมลบดนม และคลอรน) และจะคอยๆ ปลดปลอยใหเปนประโยชนตอพชในระยะยาว 2.2 ชวยดดยดธาตอาหารจากการใสปยเคมไมใหสญเสยไปจากดน ซงพชสามารถน าไปใชประโยชนได เปนการเพมประสทธภาพการใชปยในดน 2.3 ชวยเพมความตานทานการเปลยนแปลงความเปนกรดเปนดางของดนท าใหการเปลยนแปลงเกดไมรวดเรวจนเปนอนตรายตอพช 2.4 ชวยลดความเปนพษของเหลกและแมงกานสในดน 2.5 ชวยลดความเปนพษจากดนเคม 3. ปรบปรงคณสมบตทางชวภาพของดน 3.1 อนทรยวตถเปนแหลงอาหารและแหลงพลงงานของจลนทรยดน มผลท าใหปรมาณและกจกรรมของจลนทรยเพมขน โดยเฉพาะกจกรรมทเกยวของกบการเปลยนแปลงธาตอาหารในดนใหอยในรปทเปนประโยชนตอพช 3.2 การเพมปรมาณหรอจ านวนของจลนทรยดนมผลชวยลดปรมาณเชอสาเหตโรคพชบางชนดในดนลดนอยลง ประโยชนจากปยพชสด 1. ชวยเพมอนทรยวตถในดน 2. เพมธาตอาหารไนโตรเจนจากการตรงของแบคทเรยภายในปมรากพชตระกลถวใหแกดนโดยแบคทเรยไดรบอาหารในรปคารโบไฮเดรตจากพช ในทางกลบกนแบคทเรยใชไนโตรเจนเปลยนไปใหอยในรปสารอนทรย ซงพชสามารถดดใชได

34

3. ท าใหเกดความเปนกรดในดน ซงจะชวยสงเสรมการละลายและปลดปลอยธาตอาหารใหแกพชน าไปใชไดงายขน 4. ชวยบ ารง และรกษาธาตอาหารในดน 5. ชวยรกษาความชมชนในดน และท าใหดนอมน าไดดขน 6. จากปรมาณอนทรยวตถทเพมขน จะชวยท าใหดนรวนซย 7. ความรวนซยของดนจากการเพมปรมาณอนทรยวตถจะชวยใหรากพชเจรญเตบโตไดด รากพชสามารถหยงลกหาอาหารไดมากขน 8. การปลกพชทวทงแปลงจะชวยปราบวชพชบางชนดไมใหขนแพรขยายพนธในแปลงได 9. ชวยประหยดคาใชจายจากคาปยทตองจายเงนซอ 10. ชวยปองกน และลดการสญเสยหนาดนจากการกดเซาะของน าหรอลม 11. ผลจากการเพมความอดมสมบรณของดน ทงในดานธาตอาหาร น า และความรวนซยของดน จะเปนสวนส าคญในการเพมผลผลตของพชใหสงขน ชนดพชทนยมใชท าปยพชสด 1. ถวพม ทนยมปลก ไดแก ถวพมเมลดสแดงหรอถวพมลาย และถวพมเมลดสด า ใหฝกคลายถวฝกยาวแตสน และอวบกวา ฝกออนน ามารบประทานคสมต า มองคประกอบของ N = 2.68%, P = 0.39% และ K = 2.46% อายหลงปลกจนถงการไถกลบ 45-50 วน อตราหวานเมลดพนธ 8 ก โลกรมตอไร

35

ใหน าหนกปยพชสดประมาณ 1-4 ตนตอไร ใหธาตไนโตรเจนประมาณ 14.18 ก โลกรมตอไร 2. ถวพรา ม 2 ชนด คอ ถวพราเมลดสขาว และถวพราเมลดสแดง ใหฝกแบน กวาง 2.5-4 เซนตเมตร และยาว 20-30 เซนต เมตร ฝกออนน ามาตมรบประทานคกบน าพรก มองคประกอบของ N = 2.72%, P = 0.54% และ K = 2.14% อายหลงหวานถงการไถกลบ 55-65 วน โดยใชอตราหวานเมลดพนธประมาณ 10 ก โลกรมตอไร ใหน าหนกปยพชสดสดท 3-4 ตนตอไร สวนการเกบฝกแกนน ฝกแกมสน าตาลออน อายเกบฝกแกท 180-300 วน 3. ปอเทอง เปนพชอายสน ถกน าเขามาครงแรกจากประเทศฟลปปนส กอนพ.ศ. 2485 เพอปลกทมหาวทยาลยแมโจ จ งหวด เช ยงใหม ล กษณ ะท ว ไป ให ล าตนส ง 150-170 เซนตเมตร ล าตนตงตรง มกงกานมาก ออกดอกสเหลอง มองคประกอบของ N = 2.76%, P = 0.22% และ K = 2.40% อตราการหวานเมลดพนธประมาณ 5 ก โลกรมตอไร อายหลงหวานเมลดถงการไถกลบ 50-60 วน และใหน าหนกปยพชสดประมาณ 1.5-5 ตนตอไร ฝกแกมอายการเกบทประมาณ 120-150 วน โดยสงเกตจากสของฝกทเปนสเทา เมอเขยาจะมเสยงดงของเมลด ผลผลต 1 ไร ใหน าหนกเมลดแกประมาณ 80-150 ก โลกรม ส าหรบปยพชสดปอเทองญปน เกษตรกรในกลมเครอขายฯ จงหวดมกดาหาร พบวา ปอเทองญปน (ภาพท 4) สามารถใหน าหนกมวลชวภาพไดสงมาก เนองจาก

36

ปอเทองญปนทไดรบความชนดนและความอดมสมบรณดนทด จะสามารถเจรญเตบโตสงไดเทากบความสงเฉลยของคนทวไป มลกษณะล าตนและใบทใหญกวาปอเทองไทย ใหจ านวนใบและจ านวนกงตอตนมากกวา และมแนวโนมใหผลผลตเมลดตอตนเยอะกวา เนองจากแตกกงเยอะ

พชชนดอนทนยมใชท าปยพชสด ไดแก 1) พชตระกลหญา ไดแก หญาอาหารสตวชนดตางๆ เชน หญารซ หญาเนเปยร เปนตน พชในกลมนไมคอนนยมนก เพราะยอยสลายยาก มรากมาก และท าใหผานไถมปญหา 2) พชน า ไดแก พชน าชนดตางๆ จากแหลงน าทเกษตรกรสามารถหาได แลวน ามาหวานในแปลงเกษตร กอนจะท าการไถกลบลงดน เชน ผกตบชวา จอก หอนแดง สาหราย เปนตน

ภาพท 4 ปอเทองญปน

37

สนใจตดตอสอบถามขอมลเมลดพนธปอเทองญปนเพมเตมไดทคณสญญา สงหขนธ โทร 088-3260726 5.2 การเตรยมเมลดพนธและการปลกขาวอนทรย

แหลงทมาของเมลดพนธขาวอนทรย คอ แปลงรบรองพนธขาวอนทรยของเกษตรกรในกลมเครอขายฯ ทไดรบการรบรองและผานการตรวจสอบความตรงตอสายพนธแลว ส าหรบเมลดพนธขาวไรซเบอรร เกษตรกรในกลมเครอขายฯ จ.มกดาหาร จะผลตเมลดพนธขาวคนละ 1 ไร ส าหรบเกบเปนเมลดพนธตอไป และไมควรเกบเมลดพนธนานเกน 3 ป อยางไรกตามส าหรบการท านาแตละชนดจะมรปแบบการเตรยมเมลดพนธเพอการเพาะปลกทแตกตางกน 5.2.1 การหวานขาวตม โดยเกษตรกรจะแชเมลดพนธ 1 คน แลวน าเมลดพนธมาพกเพอใหแตกราก ใชเมลดพนธ อตรา 20-25 กโลกรมตอไร หรอเกษตรกรจะเตรยมเมลดพนธขาวโดยการแชเมลดพนธดวยสารละลายเชอไตรโครเดอมา หรอ Effective Microorganisms (EM) เปนเวลา 30 นาท แลวน ามาหมกใหเมลดพนธแตกราก เปนเวลา 2 วน กอนน าไปหวาน 5.2.2 การหวานขาวแหง เกษตรกรจะหวานเมลดพนธดวยอตรา 20-25 กโลกรมตอไร

38

5.2.3 การปกด า เกษตรกรอาจใชแรงงานคนปกด าหรอใชเครองหยอดขาวทประดษฐขนเองรวมกบแรงงานคน 1 แรง เชน เกษตรกรในจงหวดมกดาหาร (ภาพท 5) โดยถาเปนการปกด าขาวหอมมะล 105 ขาวพนธ กข 6 หอมมะลแดง ขาวเหนยวด า และขาวเหนยวจน เกษตรกรจะปกด าตงแตชวงปลายเดอนมถนายนถงกลางเดอนกรกฎาคม ถาเปนการปกด าขาวไรซ เบอรร เกษตรกรจะปกด าประมาณปลายเดอนกรกฎาคม ถงเดอนสงหาคม ดวยอตราเมลดพนธ 5 กโลกรมตอไร

ภาพท 5 เครองหยอดขาวทเกษตรในจงหวดมกดาหาร ประดษฐขนเอง สนใจตดตอสอบถามขอมลเครองหยอดขาวเพมเตมไดทคณอภนนท โพธนมแดง โทร 085-9259602 5.3 การจดการปยอนทรยและสารชวภณฑอนทรย

เกษตรกรจะใสปยไบโอฟอสกา อตรา 8 กโลกรมตอไร เพอกระตนการเจรญเตบโตของรากขาว รวมกบ ปยอลจนว อตรา 8 กโลกรมตอไร เพอความเขยวและแขงแรงของตนขาว ในชวงระยะหลงปกด าขาวได 2 สปดาห และเกษตรกร

39

บางรายใสปยไบโอฟอสการวมกบปยอลจนว อตรา 10-17 กโลกรมตอไร ในชวงระยะหลงปกด าขาวได 1 สปดาห ถง 1 เดอน นอกจากนเกษตรกรบางรายฉดพนฮอรโมนทางใบ น าหมกชวภาพ อตรา 20 ซซตอน า 20 ลตร หรอใสปยอนทรยอดเมด อตรา 50-100 กโลกรมตอไร ในชวงทขาวออกรวง เพอเพมปรมาณและคณภาพผลผลตขาว อยางไรก ตามเกษตรกรบางรายไมไดใสปยใดๆ อก หลงปลกขาว Effective Microorganisms (EM) หมายถง กลมจลนทรยทมประสทธภาพ เปนสงมชวตทมลกษณะดงน - ตองการทอยทเหมาะสม ไมรอนเกนไป หรอเยนเกนไป อยในอณหภมปกต - ตองการอาหารจากธรรมชาต เชน น าตาล ร าขาว โปรตน และสารประกอบอนๆ ทไมเปนอนตรายตอสงมชวต - เปนจลนทรยจากธรรมชาต ไมสามารถใชรวมกบสารเคมและยาฆาเชอตางๆ ได - เปนตวเออประโยชนแกพช สตว และสงมชวตทงมวล - EM จะท างานในทมดไดด ดงนนควรใชชวงเยนของวน เปนตวท าลายความสกปรกทงหลาย

สารเรงซปเปอร พด.2 เปนเชอจลนทรยทมคณสมบตในการยอยสลายวสดเกษตรในลกษณะสด อวบน า หรอมความชนสง เพอผลตปยอนทรยน า โดยด าเนนกจกรรมทงในสภาพทไมมอากาศและมอากาศ ประกอบดวยจลนทรย 5 สายพนธ ดงน

40

ยสต แบคทเรย แบคทเรย ผลตแอลกอฮอล ผลตกรดแลคตก ยอยสลายโปรตน และกรดอนทรย

แบคทเรยยอยสลายไขมน แบคทเรยละลายอนนทรย ฟอสฟอรส จดเดนของสารเรงซปเปอร พด.2 1. สามารถผลตปยอนทรยน าจากวตถดบไดหลากหลาย เชน ผก ผลไม ปลา หอยเชอร เปลอกไข เศษกางและกระดกสตว 2. เพมประสทธภาพการละลายธาตอาหารในการหมกวตถดบจากเปลอกไข กาง และกระดกสตว 3. เปนจลนทรยทเจรญไดในสภาพความเปนกรด 4. จลนทรยสวนใหญสรางสปอร ท าใหทนตอสภาพแวดลอมและเกบรกษาไดนาน 5. สามารถผลตปยอนทรยในเวลาสนและไดคณภาพ 6. ชวยใหพชแขงแรง ตานทานตอการเขาท าลายของโรคและแมลง ปยเบญจคณ ประกอบดวย

ดนปลวก 1 สวน

41

ดนกอไผ 1 สวน ดนรากขาว 1 สวน นมเปรยว 1 สวน แปงท าขาวหมก 1 สวน ร าขาว 5 สวน อาหารสตวเลก 5 สวน

หมกรวมกนเปนเวลา 1 สปดาห แลวปนใหเปนกอนเทาก าปน กอนน าไปใชผลตขาวหอมมะลอนทรย ปยหมกสตรท 1 ประกอบดวย มลวว 1 สวน

แกลบดบ 1 สวน ร าออน 20 สวน น าตาลทรายแดง 2 สวน EM 1 สวน

หมกรวมกนเปนเวลา 3 วน ใชผลตขาวหอมมะลอนทรยอตรา 400 กโลกรมตอไร ปยหมกสตรท 2 ประกอบดวย มลสตว 500 กโลกรม แกลบด า 1,000 กโลกรม

น าหมกชวภาพ 100 ลตร น าตาลทรายแดง 20 กโลกรม โดโลไมล 100 กโลกรม

42

ส าหรบท าปยหมก 1 ตน จะหมกเปนเวลา 3 เดอน ใหอณหภม 75˚C น าหมกชวภาพจาวปลวก ประกอบดวย รงปลวก 1 สวน

ขาวกงสกกงดบ 10 สวน หมกรวมกนเปนเวลา 1 เดอน จะมลกษณะเปนเมดเมอกกระทอนของเชอรา หลงจากนนใสน าพอทวม หมกตอเปนเวลา 2 สปดาห พรอมคนสวนผสมเปนระยะๆ แลวจงน าน าหมกชวภาพจาวปลวกมากรองกอนน าไปใช โดยการผสมน าอตราสวน 1:20 แลวฉดพนขาวหอมมะลอนทรยดวยอตรา 50 ลตรตอไร น าหมกชวภาพหนอกลวย ประกอบดวย หนอกลวยสงประมาณ 1 คน ตดในชวงเชาและน ามาสบ 1 สวน หนอไม 1 สวน ผกบง 1 สวน น าตาลทรายแดง 1 สวน หมกรวมกนเปนเวลา 3 เดอน กอนน าไปใชผลตขาวอนทรย น าหมกชวภาพเศษอาหาร ประกอบดวย

เศษอาหาร 5 สวน น า 1 สวน น าตาลทรายแดง 3 สวน พด 2 1 สวน

43

หมกรวมกนในถง 100 ลตร เปนเวลา 1 เดอน ถาขนเปนฝาเชอรา หรอเปนหนอนแสดงวาสามารถน าไปใชผลตขาวอนทรยได น าหมกชวภาพหอยเชอรร ประกอบดวย

หอยเชอรร 1 สวน ปลา 1 สวน ป 1 สวน

น าตาลทรายแดง 1 สวน น าหมกชวภาพหนอกลวย หรอน าซาวขาว 1 สวน หมกรวมกนเปนเวลา 3 เดอน กอนน าไปใชผลตขาวอนทรย หมายเหต เกษตรกรควรใชน าตาลทรายแดงในการผลตน าหมกชวภาพ แทนโมลาส และกากน าตาล ทงนเนองจากจะท าใหไดน าหมกชวภาพคณภาพสง และชวยปองกนเชอราไฟทรอปทอรา ทจะไปเกาะบรเวณปลายรากฝอย ท าใหรากขาวดดน าและอาหารไดไมด การผลตปยหมกเตมอากาศแบบประหยด อนชา (2560)

ปยอนทรยแบบเตมอากาศ เปนการท าปยหมกอกรปแบบหนงท เนนการปรบสภาพภายในกองปยหมกใหมออกซเจนอยางเพยงพอส าหรบจลนทรยเพอเรงการยอยสลายวสดอนทรย นอกจากนยงมการใชสดสวนของวสดอนทรยใหเหมาะสมตอการยอยสลาย (ภาพท 6) ซงปยหมกทผลตดวยระบบเตมอากาศนอกจากจะมคณภาพสงแลวยงชวยลดตนทนในการกลบกองไดอกดวย

44

ภาพท 6 การผลตปยหมกแบบเตมอากาศและอปกรณหลกท ใชในระบบการเตมอากาศ ขนตอนการเตรยมวสดในการผลต 1. วสดใหไนโตรเจน ไดแก มลไก มลวว มลแพะ และมลสกร เปนตน 2. วสดใหคารบอนและปรบสภาพหรอวสดเพมชองวางขนาดใหญ ไดแก ฟางขาว เศษพช ขยมะพราว แกลบ เปลอกไม ทะลายปาลมบด ขเลอย ซงขาวโพดบด หรอใบไมหากมขนาดใหญควรท าการบด สบ ตด หรอยอยใหมขนาดเลก เพอลดระยะเวลาในการหมก 3. ผสมวสดท งหมดโดยปรบสดสวนให มสดสวนของคารบอนและไนโตรเจน (C/N) ใกลเคยง 30/1 เพอใหมสารอาหารเหมาะสมกบจลนทรยในกระบวนการหมกอยางสมดล ไมท าใหเกดการสญเสยไนโตรเจนและเกดกลนเหมนจากการปลดปลอยกาซแอมโมเนยและกาซไขเนา ถามสดสวนค าร บ อน แล ะ ไน โต ร เจน ม าก ก ว า 30/1 จะส งผ ล ใหกระบวนการหมกเกดขนชาเพราะมปรมาณไนโตรเจนนอยไมเพยงพอกบความตองการของจลนทรยในการยอยสลาย

45

4. ใหความชมชนกบกองปยประมาณ 60 เปอรเซนตโดยน าหนก กลาวคอ สามารถปนปยเปนกอนได คลกเคลาใหทวถงกนแลวยายลงบมในซองหมก ใหอากาศดวยพดลมอดอากาศ วนละ 6 ชวโมง (ดวยระบบอตโนมต คอ เครองจะใหอากาศจ านวน 1 ชวโมง และหยดใหอากาศ จ านวน 3 ชวโมง ภายในเวลา 24 ชวโมง) ใชเวลาประมาณ 60 วน อยางไรกตามควรพนน าดานบนของกองปยใหชมทกๆ 7 วน และในระหวางทหมกนหากพบวาวสดบนผวกองปยแหงใหพนน าบนกองปย 5. ผงปยหมกบนลานตากในทรม ประมาณ 15 วน หลงน าปยหมกออกจากซองหมก เพอลดความชนใหต ากวา 30 เปอรเซนต โดยการน าปยออกมาวางกระจายเปนกองเลกๆ ขนาดกวาง 1.5 เมตร สง 50-70 เซนตเมตร ความยาวขนอยกบขนาดของพนท จงน าไปใชผลตพชได รวมใชเวลาประมาณ 75 วน

ผลการวเคราะหปยหมกแบบเตมอากาศ จะมคาความเปนกรด -ดางระหวาง 6.5- 8.32 ความชน 6-20 % ปรมาณธาต ไนโตรเจน 1.3-4.67 % ฟอสเฟต 1.2-5.5 % โพแทสเซยม 1.1-3.56 % และโซเดยม 0-0.30 % ปรมาณโลหะหนกต ากวาคามาตรฐาน (ผานเกณฑขนต าของมาตรฐานปยอนทรยตามประกาศของกรมวชาการเกษตร (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550) และการหมกดวยวธนจะชวยลดตนทนในการกลบกอง และเวลาในการผลตปยหมก รวมทงเกษตรกรและ

46

ผสนใจ สามารถน าหลกการสรางโรงเรอนปยหมกแบบเตมอากาศขนาดเลก และสตรในการผลตปยหมกแบบเตมอากาศนไปปรบใชในเรองของขนาดโรงปยหมก และวสดทใชไดตามความเหมาะสมและความตองการได เพอใหไดปยหมกทมคณภาพด และน าไปใชในการผลตพชไดอยางเพยงพอ

สนใจวธการสรางโรงปยหมกแบบเตมอากาศขนาดเลก และการผลตปยหมกแบบเตมอากาศ สอบถามขอมลไดท ศนยวจยและพฒนาการเกษตรมหาสารคาม ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 4 วาทร.ต.อนชา เหลาเคน 089-7120595, 085-6823009 และกองวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร กรมวชาการเกษตร 081-1164338, 081-6606920 5.4 การปองกนและควบคมศตรพชแบบชววถ แนวทางส าคญของการปองกนก าจดศตรพชในระบบเกษตรอนทรย คอ การปรบปรงบ ารงดนและการปรบสภาพแวดลอมของระบบนเวศในฟารมใหเกดความสมดล เพอเสรมสรางความแขงแรงของพช พฒนาความตานทานตอโรคและแมลงศตรพช รวมทงท าใหพชสามารถแขงขนกบวชพชไดดขน เกษตรกรจ าเปนตองพฒนาองคความรเกยวกบระบบนเวศการเกษตรและสภาพแวดลอมทองถน เพราะปจจยดงกลาวมผลโดยตรงตอชนด ปรมาณ และชวงเวลาของการระบาดของศตรพช นอกจากนควรมความเขาใจในลกษณะเดนและลกษณะดอยของพนธพชทปลก ศตรพช วงจรชวต

47

การขยายพนธ รวมทงศตรธรรมชาตของศตรพชนน ดงนนแนวทางหลกในการจดการศตรพชของระบบเกษตรอนทรยมอย 4 แนวทาง คอ 5.4.1 พนธพช เลอกพนธพชทตานทานตอโรคและแมลงเปนวธการพนฐานเบองตน หรอเลอกพนธพชทปลอดจากโรคและแมลงส าหรบใชในการเพาะปลก รวมทงการปลกพชหลายพนธรวมกน เพอกระจายความเสยงของการระบาดของโรคและแมลง 5.4.2 การเขตกรรม เปนการจดการระบบการเพาะปลกและสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมตอการระบาดของโรคและแมลงศตรพช มเปาหมายในการปรบเปลยนแหลงอาหารและทอยอาศยของศตรพช-ศตรธรรมชาต ปรบเปลยนรมเงาและสภาพภมอากาศ เชน การปลกพชทหลากหลาย การปลกพชหมนเวยน การปลกพชรวม การปลกพชในเวลาทเหมาะสม และการปลกพชไลและลอแมลง เปนตน การปลกพชรวม เพอสรางสภาพแวดลอมทแตกตางไป อาจมเปาหมายดานใดดานหนงหรอหลายดานรวมกน เชน การสรางสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการขยายพนธศตรธรรมชาตของศตรพช การสรางแนวพชปองกน การสรางสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมตอการระบาดของโรคและแมลงศตร พ ช เพ อกระต นหรอสน บสน นศตร ธรรมชาตน น ยกตวอยางเชน ศตรธรรมชาตหลายชนดกนเกสรดอกไมเปนอาหาร ดงนนการปลกพชรวมท เปนไมดอกทให เกสรหรอ

48

น าหวานทศตรธรรมชาตตองการ ยอมจะชวยใหศตรธรรมชาตสามารถขยายพนธไดอยางตอเนอง หรอการปลกพชระดบเตยคลมดน จะชวยเพมแหลงทพกอาศยใหกบแมงมม ซงจะชวยจบแมลงศตรกนเปนอาหาร การปลกพชเปนก าแพง ควรเลอกปลกพชทผลตสารทแมลงศตร พชไมชอบ เชน ตะไครหอม ดาวเรอง พรก กระเทยม ฯลฯ สวนการปลกพชหมนเวยน จะท าใหประชากรของศตรพชลดลง เพราะขาดแหลงอาหารและทอยอาศย 5.4.3 การจดการศตรพช เกษตรกรตองหมนส ารวจและสงเกตการเปลยนแปลงของประชากรศตรพชและศตรธรรมชาตวาอยในภาวะสมดลหรอไม ตวอยางเชน ในแปลงนาขาวทมเพลยกระโดดจ านวนหนง และในขณะเดยวกนกมแมงมมและดวงดน ซงเปนตวห าของเพลยกระโดดอยแลว ความพยายามใชสมนไพรก าจดเพลยกระโดด เชน การฉดสารสกดหางไหลหรอใชยาสบ อาจท าใหแมงมมและดวงดนตายในสดสวนทมากกวาเพลยกระโดด ซ งการเสยสมดลนจะท าให เพลยกระโดดขยายพนธเพมจ านวนไดอยางรวดเรวและกอใหเกดความเสยหายตอผลผลตขาว นอกจากนยงเปนการเพมตนทนการผลตโดยไมจ าเปน ยกตวอยางเชน ในขณะทขาวก าลงเรมแตกกอ และมการระบาดของหนอนกระท เขาท าลายใบขาวไมเกน 50 เปอรเซนต เกษตรกรไมจ าเปนตองก าจดหนอนกระท เพราะตนขาวสามารถแตกกอและใบขาวออกมาทดแทนใบทถกท าลายได โดยทผลผลตขาวจะไมลดลง การพยายามก าจด

49

หนอนกระทน จงเปนการเพมตนทนและสรางผลกระทบตอสมดลนเวศการเกษตร อยางไรกตามแนวทางและวธการทเหมาะสมในการก าจดศตรพชในระบบเกษตรอนทรยอยางยงยน คอ การก าจดดวยวธกล เชน กบดกกาวเหนยว กบดกน า และกบดกกรงขง โดยอาจลอดวยสงตางๆ รวมทงแสงไฟ หรอการใชพชสมนไพร การเลยงขยายพนธศตรธรรมชาต และการใชสารธรรมชาตอนๆ

จากการส ารวจขอมลเกษตรกรทง 3 จงหวด ไดแก จงหวดรอยเอด จงหวดมกดาหาร และจงหวดนครพนม แมลงศตร เชน เพล ย ไม ไดก อให เกดความเส ยหายมากน ก รองลงมาคอ หอยเชอรร และป เกษตรกรจะปองกนและควบคมโดยการน ามาท าน าหมกชวภาพ (ภาพท 8) สวนการผลตขาวอนทรยในจงหวดนครพนม พบวา ไมมปญหาของหอยเชอรร และป สวนการเกดโรคใบไหม ซงเกษตรกรจะใชหวเชอไตรโครเดอรมา ผสมรวมกบขาวกงสกกงดบ หมกเปนเวลา 7 วน แล วขย ให เชอแตกตว เพอขยายเช อตอในถงพลาสตก เปนเวลา 7-14 วน กอนน าไปใช โดยการน าหวเชอทขยาย 1 ถง ผสมน า 20 ลตร ฉดพนนาขาวหอมมะลอนทรย อตรา 50 ลตรตอไร กรณหวเชอทขยายแลวใชไมหมดสามารถเกบในตเยน และการใช เศษวสดเกษตร เพอปรบสภาพความเปนกรดดางของดน 5.4.4 การจดการวชพช แนวทางการจดการทด คอ การปองกนวชพช โดยการจดระบบการปลกพชทสงเสรมใหพช

50

เจรญเตบโตไดอยางสมบรณแขงแรง ซงจะท าใหพชหลกสามารถแขงขนกบวชพชไดอยางมประสทธภาพ แนวทางการจดการวชพช ประกอบดวย 4 แนวทางส าคญ คอ 1) การแขงขน โดยการท าใหพชหลกสามารถเจรญเตบโตไดเรวกวาวชพช ดวยการปรบปรงดนใหมธาตอาหารครบถวนสมดลและมโครงสรางทางกายภาพทดดวยอนทรยวตถ และปยอนทรยประเภทตางๆ นอกจากนการคดเลอกพนธพชทสามารถเจรญเตบโตไดด การปลกพชหลกใหเรวขนในชวงตนฤดเพาะปลก จะชวยท าใหพชหลกเจรญเตบโตและตงตวไดเรวกวาวชพช จงสามารถแขงขนกบวชพชได 2) การจดการธาตอาหาร การใหธาตอาหารพชมากเกนไป หรอใหในชวงเวลาทไมเหมาะสม ยอมท าใหมธาตอาหารเหลอตกคาง อนจะท าใหวชพชสามารถเจรญเตบโตและขยายพนธเพมขน ดงนน จงควรใหธาตอาหารกบพชหลกในปรมาณ สดสวน และชวงเวลาทเหมาะสมกบพชปลกนนๆ 3) การเขตกรรม เชน การเตรยมดนดวยการไถพรวนและการไถกลบ จะชวยลดปรมาณวชพชในชวงตนของฤดเพาะปลก การหยอดเมลดในระดบความลกทเหมาะสม จะชวยท าใหตนกลาพชปลกเจรญเตบโตไดเรว และสามารถแขงขนกบวชพชได การคลมดนดวยอนทรยวตถตางๆ หรอการปลกพชคลมดน จะชวยลดปรมาณวชพชในชวงระหวางฤดเพาะปลก และการจดการกบเศษซากวชพชอยางถกตอง เชน การน ามาใชท าปยหมก จะชวยลดการแพรระบาดของวชพชลงได

51

4) การเรยนรทจะยอมรบตอวชพชในแปลง เพราะวชพชเหลานมสวนในการสรางความหลากหลายทางชวภาพ อาจเปนทอยอาศยของศตรธรรมชาต อาจเปนพชสมนไพร อาจเปนอาหารใหกบเกษตรกร อาจเปนอาหารสตว หรอมประโยชนตอระบบนเวศธรรมชาต

ภาพท 8 น าหมกชวภาพหอยเชอรร 5.5 การเกบเกยวและการปฏบตหลงการเกบเกยว

เกษตรกรสวนใหญ ใน พนท จ งหวดรอยเอดท ใชแรงงานคนเกบเกยว จะเรมเกบเกยวขาวอนทรยวนท 20 พฤศจกายน ถงวนท 5 ธนวาคม และส าหรบการเกบเกยวดวยรถเกยวขาว จะเรมประมาณเดอนตลาคมถงพฤศจกายน หลงจากนนจะน าผลผลตทไดมาตากบรเวณลานตากเปนเวลา 2-3 วน กอนน าไปเกบไวบรโภคหรอขายใหกบกลมเครอขายฯ ตอไป ส าหรบเกษตรกรในพนทจงหวดมกดาหาร จะเรมเกบเกยวปลายเดอนพฤศจกายน ถงเดอน ธนวาคม โดยใชแรงงานคนเปนสวนใหญ หลงจากนนจะตากผลผลตในแปลง

52

นา เปนเวลา 3 วน แลวน าผลผลตมามดเพอเตรยมนวดดวยเครองนวด (ภาพท 9) ท าใหเกษตรกรสามารถนวดขาวได 1,000-2,000 มด/วน แลวจดเกบผลผลตเพอรอการจ าหนาย สวนเกษตรกรในจงหวดนครพนม จะเรมเกยเกยวประมาณวนท 10-20 พฤศจกายน โดยใชแรงงานคนเปนหลก ซงคน 1 คน สามารถเกบเกยวผลผลตขาวได 1 ไรกวาๆ ตอวน แลวจงตากผลผลตทไดในแปลงนา เปนเวลา 2-5 วน แลวน าผลผลตมามดเพอเตรยมนวด และจดเกบผลผลตเพอรอการจ าหนาย โดยเกษตรกรจะขายผลผลตใหกบกลมเครอขายฯ ทมารบซอผลผลตทบาน

ภาพท 9 เครองนวดขาวทเกษตรกรในจงหวดมกดาหาร ประดษฐขนเอง

53

สนใจตดตอสอบถามขอมลเครองหยอดขาวเพมเตมไดทคณสญญา สงหขนธ โทร 088-3260726 6. การแปรรปผลตภณฑชนดตางๆ จากขาวอนทรย 6.1 การผลตชาใบขาว มขนตอนการผลต คอ 1. เกบเกยวตนกลาขาวหอมมะล 105 อาย 20-25 วน (ภาพท 10ก.) โดยตดทระดบเหนอผวดน 1 เซนตเมตร 2. เกบแยกเศษใบทเหลอง ใบทไมสมบรณ และทไมใชใบขาวออก 3. ลางดวยน าสะอาด (ภาพท 10ข.) พกใหสะเดดน าแลวน าไปผงในทโลงไมมแดด เปนเวลา 3 วน โดยเกลยใหบาง 4. หนใบขาวใหมขนาดความยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร 5. น าใบขาวทหนมาควโดยใชไฟออนๆ ตรวจความรอนโดยใชมอสมผสกระทะหากสามารถสมผสไดถอวาใหความรอนพอด เมอควจนแหงมกลนหอม เมอขยแลวตองไมมเสนใย แลวพกใหเยน 6. บดใบชาทควแลว และบรรจในซองเยอไผ กอนจะบรรจในภาชนะทบแสง และกลองบรรจ เพอปองกนไมใหสญเสยคณคาสารอาหาร และไมใหเปลยนเปนสเหลอง

ส าห รบป รม าณ วตาม นและสารอาหารท เป นประโยชนตอรางกาย พบวา ชาเขยวจากตนออนขาวหอมมวตามนซ 4.42-6.60 มลลกรมตอ100 กรม วตามนอ 4.18-5.34 มลลกรมตอ100 กรม คลอโรฟลล 7.68-8.69 มลลกรมตอ100 กรม และเบตากลแคน 4.01-4.16 มลลกรมตอ100

54

กรม มโปรวตามนเอ วตามนบรวม วตามนซ อ และ เค เปนจ านวนมาก มคณสมบตชวยรกษาโรคภมแพ โรคเหนบชา และเปนสารตานอนมลอสระ

ก. กลาขาวหอมมะล 105 อายไมเกน 1 เดอน ข. ลางท าความสะอาดตนขาว ภาพท 10 การเตรยมตนกลาขาวหอมมะล 105 6.2 การผลตขาวฮางงอก ชนดบดผง ชงดม มขนตอนการผลต คอ 1. ท าขาวฮางงอก โดยน าขาวเปลอกมาแชน า 12 ชวโมง ลางน าสะอาด 2 ครง แลวแชน าตอจนครบ 48 ชวโมง ลางอก 2 ครง 2. บมใหงอกในกระสอบ ในทรม ถาอากาศหนาวตองหมผา 3. นงในหวด 40 นาท หรออบใหสก ใหเปลอกแตก 4. ผงแดด 1 แดด น ามาส กะเทาะเปลอกออก 5. น ามาควไฟออนๆ จนหอม เมลดแตก ถาใสงาด า หรอลกเดอย ตองควใหหอมเชนกน

55

6. ผงใหเยน บดใหละเอยด 7. รอนดวยตะแกรงรอนแปงคกก 8. ชงดมดวยน าอน หรอผสมกบเครองดม เชน กาแฟ โอวนตน

วตามนและสารอาหาร พบวา มไฟเบอร 15-20 เทา สารกาบา และสารตานอนมลอสระ ชวยรกษาโรคเหนบชา อลไซเมอร พารกนสน 7. บรรณานกรม กาญจนา สงวนวงศวาน. 2550. เศรษฐศาสตรการผลตทาง เกษตร. คณะเศรษฐศาสตร, มหาวทยาลย

รามค าแหง: กรงเทพ. พชร สรยะ และคณะ. 2560. คมอและแบบบนทกตนทนและ

ผลตอบแทนการผลตขาวหอมมะล. ภาควชา เศรษฐศาสตรการเกษตร คณ ะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

อนชา เหลาเคน. 2560. การผลตปยอนทรยแบบเตมอากาศ. เอกสารประกอบการฝกอบรมโครงการการผลต มนส าปะหลงในนาหลงเกบเกยวขาว . นกวชาการเกษตรช านาญการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตร มหาสารคาม ส านกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 4 กรมวชาการเกษตร. หนา 27-34.