Schaken en autisme

Brug van eiland naar vasteland

‘Schaken is net als het leven;

één stap kan grote gevolgen hebben!’

(Thijs

‘One in every 64 children could have autism’, Cambridge Researchers

Conclusies

Schaken is geschikt voor veel autisten

Schaken stimuleert de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling

Dit is een verhaal over

Tom Maarten Jaap Casper Laurens Jeroen En heel veel anderen

Begrijpen

Zij hebben moeite de mensen om hen heen te begrijpen

De mensen om hen heen hebben moeite om hen te begrijpen

Gevolg: misverstanden, verwarring, angst en frustraties

Karel van Delft

- Psycholoog- Schaaktrainer- Journalist

- www.schaken-en-autisme.nl- www.schaaktalent.nl- www.chesstalent.com- www.kvdc.nl

Even kennis maken

Hans Noorda

- Medewerker Steunpunt Autisme

- Ambulant begeleider

De bedoeling van deze lezing

ZICHT op aantal aspecten Geeft een basis voor GRIP

De opening: ‘Toets!’

Gedragsmatig (buitenkant, zichtbaar)

Sociale interactie, communicatie en stereotiep gedrag

Psychologisch (binnenkant), onzichtbaar)

Andere denkstijl, prikkelverwerking, emoties

Medisch/ biologisch (oorzaak, onzichtbaar)

Genetische defecten, anders functioneren van de hersenen

Autisme Spectrumstoornissen

ToM = De ander Inleven, invoelen

EF = De acties Plannen, organiseren

CC = De situatie Samenhang

Beperkingen

Sterke kanten!

Eigen logica, systeemdenker Kan zich goed verdiepen in één onderwerp Kan onverstoorbaar doorwerken Begrijpt schematische weergaven goed Heeft een sterk visueel geheugen Kan goed alleen werken Is beleefd tegen anderen Is te vertrouwen (afspraak = afspraak) Kan goed planmatig en stapsgewijs werken Kan veel feiten produceren Heeft oog voor detail Heeft veel kennis van bepaalde zaken

Niet fysiek Logisch Veilig Gestructureerd Rustig

Autisme Spectrumstoornissen

Talentontwikkeling en autisme

Geïnteresseerd in talentontwikkeling Talentontwikkeling = presteren Waarom is talentontwikkeling van belang Talent: aangeboren eigenschap Prestatie: iets voor elkaar krijgen Hoe ontwikkel je talent Randvoorwaarden van presteren

Credo

We hebben allemaal wat We moeten er het beste van maken Als het even kan: samen

Benoem beperkingen Maak ze bespreekbaar De schaamte voorbij

Hoe gaat schaakles geven aan autistische jongeren in de praktijk

Tom en Merijn

Jaap de Vries

Prestaties

Prestaties afhankelijk van- talent- omstandigheden - motivatie - fysieke conditie- geluk

Schaken: prestaties en plezier

Prestaties leveren is goed voor het zelfbeeld

Prestaties kun je op allerlei niveaus leveren: jezelf verbeteren is presteren

Plezier is een prettige vorm van welbevinden

Schaken biedt mogelijkheid prestaties te leveren en plezier te hebben

Prestatievermogen beïnvloedbaar

talent: rek in aangeboren kwaliteiten omstandigheden: goede trainer, materiaal motivatie: groter door succeservaringen fysieke conditie: conditiesport, oefeningen geluk: omstandigheden zitten mee

Artikelen schaken en autisme in

SchaakMagazine

www.schaken-en-autisme.nl- pdf artikel SchaakMagazine- pdf uitgebreide versie artikel- pdf Engelse vertaling- pdf Spaanse vertaling

Artikelen mogen gratis verspreid worden

Iedere autist is anders

Autisme is een ontwikkelingsstoornis Probleem: informatie niet goed ordenen Verschillende vormen: Asperger, PDD-NOS,

klassiek autisme, Rett syndroom, des-integratiestoornis van de kinderleeftijd (MCDD)

Elke vorm heeft eigen kenmerken Gradaties Ieder persoon heeft een eigen karakter Invloed omgeving, opvoeding

Oorzaken

Ontwikkelingsstoornis in de hersenen Informatie via zintuigen wordt niet goed verwerkt

tot zinvol geheel Daardoor moeilijk betekenis geven, verkeerde

verbanden leggen, moeilijk adekwaat reageren DNA-onderzoek (erfelijkheid) Ook onderzoek naar stofwisselingsziekten en

zwangerschapsproblemen

Beperkingen

Sociale interactie Communicatie Verbeeldend vermogen Interesses

Problemen jongeren met ASS

Sociale vaardigheden beperkt, geen of weinig vriendschappen Communicatie, taal Non-verbale communicatie Voorstellingsvermogen, fantasie Behoefte aan structuur Emoties, invoelingsvermogen, angsten Zelfbeeld Motoriek Zintuiglijke waarneming, waarneming in deeltjes, missen overzicht Concentratie Aanraken door anderen is bedreigend Beperkte belangstelling Veranderingen

Maar: geen autist is hetzelfde, vele uitingsvormen Pervasieve stoornis: het dringt in de hele ontwikkeling door

Hoe herken je autisten

Gedrag, star, ‘vreemd’ Moeilijk normaal contact Geen oogcontact Overgevoelig voor zintuiglijke prikkels Vaak alleen Spelen met anderen kinderen vaak moeilijker dan met volwassenen Taalgebruik vaak afwijkend, eigenaardig Stemming kan snel wisselen Omgaan met veranderingen is moeilijk Angstreacties, paniekaanvallen, depressies Soms problemen met kleinigheden Onvoorspelbaar Zuiver, vriendelijk Onbegrijpelijk, ongrijpbaar

Classificatie en diagnose

Classificatie = benoemen (DSM systeem) Diagnose = benoemen en verklaren Diagnose autisme op basis gedragskenmerken Ongeveer 1 op 100 (80 procent jongens) Rapport Gezondheidsraad (juni 2009) Betere diagnose Eerder duidelijk door complexere wereld

Wetenschap

Beschrijven Verklaren Voorspellen Beheersen

M.b.t. autisme: nog veel onbekend

Willen en kunnen

Willen of kunnen autistische kinderen geen contact hebben

Hoe bereik je vooruitgang Nature: aangeboren Nurture: opvoeding Ruimte voor ontwikkeling

Aantal behoeften

Rust, structuur, duidelijke regels Veilige omgeving Voorspelbare gang van zaken

(dagroosters, pictogrammen) Herhaling Heldere, concrete communicatie Acceptatie (staat centraal), zeg dat ook

Perspectief

Autisme is niet te genezen Wel hanteerbaar(der) te maken Wel ruimte in capaciteiten kunnen ontwikkelen Autist en mensen in omgeving kunnen leren omgaan met de

handicap Belangrijk: onderkennen en acceptatie PRAAT GEWOON MET AUTISTEN Vooral gedragstherapie, voorlichting helpen Soms pilletjes bij comorbiditeit (bijv. ADHD) Veel hulpverlening, maar versnipperd Veel informatie (NVA, Google)

Tom Poes, verzin een list

Praktisch omgaan met probleemsituaties. Bijvoorbeeld afspreken met autistisch kind en

een groep dat je bij woedeuitbarsting een ‘time out’ aan het kind geeft.

Dat is geen straf, het is een handige oplossing. Want: iemand met hoofdpijn moet ook even rust

hebben. Vraag ook aan het kind waarom hij boos werd.

Wellicht is het handig dingen voortaan anders te doen.

Schaken stimuleert

Cognitieve ontwikkeling: Denken, redeneren

Sociale ontwikkeling: Contacten met anderen, sociale vaardigheden

Emotionele ontwikkeling: Zelfvertrouwen, plezier

Sociale vaardigheden autisten

Zelfbeeld en sociale vaardigheden van autisten ontwikkelen zich spelenderwijs tijdens interactie bij lesgeven en bespreken van partijen.

Sociale vaardigheden uitleggen, niet invoelbaar.

Poeh, hoe doe je dat als trainer

Lezen, praten, ervaringen opdoen Begrip, deskundigheid, geduld Consequente houding en aanpak Structuur bieden en zichtbaar maken Bijvoorbeeld via weekschema en lesopzet op

bord schrijven Persoonlijke aanpak Kleine groepen

Uitgangspunten

Ga uit van mogelijkheden van autisten, bijv. intelligentie, oog voor detail, sterk geheugen, kunnen focussen

Geef eigen verantwoordelijkheid zo veel als mogelijk en help waar dat nodig is

Hoe leer je een vaardigheid

Lesgeven kun je leren, is een vaardigheid Onbewust onvaardig (probleem onbekend) Bewust onvaardig (realiseert probleem) Bewust vaardig (doordacht handelen) Onbewust vaardig (automatisme)

Citaten Maarten Beekhuis

‘Ik denk dat ik schaken leuk vind omdat ik er goed in ben.’

‘Ik ben waarschijnlijk meer op mezelf dan de meeste mensen, maar ik wil graag sociaal contact. Door mijn autisme is dat lastig.’

Citaten Tom Meurs

Over schaken: ‘Je kunt er je ei in kwijt: al je creativiteit, inzicht. Je moet echt hard werken, analyseren, plannen maken, dieper kijken dan je tegenstander.’

‘Iemand met Asperger kan veel meer. Laat zo iemand zijn gang dan maar gaan.’

Citaten Jaap de Vries

‘Als ik schaak, leer ik steeds meer. Het is gewoon een leuke sport.’

Zijn moeder Annemieke over Nintendo: ‘Zo’n spelletje lijkt individualistisch, maar voor Jaap is het een mogelijkheid tot contact met andere kinderen.’

Hoe kun je trainen

Stappenmethode Gestructureerde methode met inleiding en

oefeningen per hoofdstuk (circa 100) In boekvorm met werkboeken, op dvd Voordeel: direct feedback Voordeel: zelfstudie mogelijk Goedkoop: circa vijftien euro

Stappenmethode

Schaakbord, stukken, klok

Regels en patronen: combineren

Stappenmethode

Stappenmethode

Fritz

Schaakbond KNSB

Hoe kun je trainen

Partijen analyseren met Fritz Becommentarieerde partijen naspelen in

Fritz Programma kost circa 50 euro Verder nodig: bord en stukken en

eventueel een schaakklok Verder: internet en boeken bibliotheek

Hoe kun je trainen

Zelfstudie Op een club In huiselijke kring Met een gediplomeerd trainer

Karel van Delft geeft aan autistische kinderen en jongeren schaaktraining

Wat moet een trainer kunnen

Schaken (op beperkt niveau al genoeg) Empathie Didaktiek Begrip van autisme Sociale vaardigheden

Hoe krijgt trainer kennis

Boek ‘Schaaktalent ontwikkelen’

Boekje van Landelijk Netwerk Autisme

Ervaring: trainingen van andere trainers bijwonen, artikelen schaken en autisme

Tips van trainers

Kleine groepjes, individuele aandacht Eenduidig taalgebruik Rustige omgeving Geef voldoende tijd voor taken, vermijd stress Duidelijk zeggen wat je gaat doen Direct ingrijpen bij problemen Benoem ongewenst gedrag en leg uit waarom Boos worden heeft geen zin, zeg wat je verwacht Duidelijke structuur in les, programma Zelfstudie niet afremmen (Aspergers) Emotioneel steun bieden, situaties uitleggen Controleer altijd of het kind begrijpt wat je zegt Kijk door de bril van een autist

Conclusies

Schaken is geschikt voor veel autisten

Schaken stimuleert de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling