sbl Dawdinonong bawbotolinyo, 1978 - SIL International · "Ayin akoyna nin magawa. Agko makayan...

I -'

/

Dawdinonong Bawbotolinyo Knowledge of Botolan Residents

Illustrations by Bonifacio Reyes, Jr.

Sum•r lastltate of Llaeulstla-Phlllpplaes, lac. Translators t97B PuMishen

Published in cooperation with

Bureau of Elementary Education and

Institute of National Language of the

Ministry of Education and Culture Manila, Philippines

Funds for publication of this book were received in 1973 by the Summer Institute of Linguistics as part of the Ramon Magsaysay Award for International Understanding.

Additional copies of this publication may be obtained from:

34.21-178-1.04

FilLit P.O. Box 2270 Manila 2801

54.12P-786002MCPZ

Printed in the Philippines by Marshburn Press (FEBC) Inc.

FOREWORD

Some of the glory of the Philippines lies in the

beautiful variety of people and languages within its coasts.

It is to the great credit of the national leadership over the

years that no attempt has been made to des troy this

national heritage. The goal has been instead to preserve

its integrity and dignity while building on this strong

foundation a lasting super-structure of national language

and culture.

The present book is one of many designed for this

purpose. It recognizes the pedagogical importance of

dividing literacy and second-language learning into two

steps--literacy being the first. When a student has learned

to read the language he understands best, the resulting

satisfaction in his accomplishment gives the drive and

confidence he needs to learn the national language. His

ability to read, furthermore, is the indispensable tool for

the study this program will require.

The Ministry of Education and Culture of the

Philippines is proud to present this latest volume in a

nationwide series designed to teach the national language

through literacy in the vernaculars. It will strengthen both

the parts of the nation and the whole.

Juan L. Manuel Minister

PREFACE

This book was prepared during a Curriculum Writing Workshop in May, 1973 in Botolan, Zambales. Participants were Public School Teachers of the Department of Education and Culture from Botolan South District, Division of Zambales. Consultants for the workshop were members of the Summer Institute of Linguistics. Some articles were written by other residents of the municipality of Botolan.

Materials in this book are designed specifically for adult education classes to provide practice in using reading skills. The contents of this book are designed to be educational and entertaining. It is also hoped that this book will stimulate interest and improved facility in reading.

The letters of the Botolan Sambal alphabet are: a, b, k, d, e, g, h, i, l, m, n, ng, o, p, r, s, !, w, and y. Their pronunciation is similar to that of the corresponding symbols in the National Language with the exception of_!!. It is pronounced as the ~ in the Pangasinan language. Glottal stop is indicated by a grave accent (' ) at the end of a word and by a hyphen (-) within a word. A glottal stop begins all vowel initial words except aka and ana which are pronounced as if joined to the word immediately preceding them. This glottal stop is not symbolized.

Special appreciation goes to each of the authors and also to Bonifacio Reyes, Jr. for the illustrations.

TABLE OF CONTENTS

I. KA WKAKA-ILIY AN Page No. Bintahi. ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 lmpahino Ha Tatay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Makara Ya Kowinto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Pinakada-an Ya Kanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Tama Ya Oras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Pangno Nakwa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Ayri Man ya Litsi? Ayri Man Ya Posa? . . . . . . . . 3 Maka Wari Ma-in Ana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Nagte-eh Nin Limay Ta-on ..... . ....... . .... .. 4 Mahonol . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

II. PAWPATAG-AYAN LASPOT . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Ma-ih . .. .... .... .... ....... . . ........ .. .... . 6 Panilaw.. ..... . .... .. ... . .... . ....... ..... . . 6

III. AW-OGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Aw-ogma Tongkol Ha Pana-on . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Bayon Pana-on . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Hari-hari Ya Aw-ogma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Aw-ogma Ya Tongkol Ha Bayon Pana-on ...... . 10

IV. TAWTOLA 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 oo 00. 12 i

Bowan Mayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Hay Banowan Botolan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Nanay Boy Tatay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 No Mahila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Garoti Nin Nanay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 No Ayin Tanaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Ha Paliyan . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Hi Oning .......... ..... ......... . ... . .... ... 16 Hay Aho Ko......... ... ............ . ....... . 17 Sampagita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Olilay Manokmanok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

V. PANGABIBIYAYAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 No Pangno Manggawa Matam-ih . . . . . . . . . . . . . . 19

No Pangno Manloto Ahin Ha Botolan . . . . . . . . . . 24 No Pangno Mamaliyan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Gawgamit Mamaliyan-Araro, Balha,

Boy Hoyod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33, 35, 36 No Pangnoy Panabwag Pali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 No Pangnoy Panggahak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 No Pangnoy Pananem Kamoti . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 No Pangno Mamatobo Kowat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 No Pangnoy Paninsoro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 No Pangno Mangitang, Mamabati , Boy

Mamaniwit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 No Pangnoy Pandawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 No Pangnoy PangJnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 No Pangnoy Pangantoko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 No Pangnoy Panloma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 No Pangnoy Panikya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 No Pangnoy Pamag-ong Nin Ikan . . . . . . . . . . . . . . 57 No Pangnoy Pamag-ong Nin Tabyeh . . . . . . . . . . . 59 No Pangnoy Pamagok Alamang . . . . . . . . . . . . . . . 60 No Pangnoy Pamagok Koyotot . . . . . . . . . . . . . . . . 61 No Pangnoy Panggawa Nin Apoy . . . . . . . . . . . . . . 62 No Pangno Gaw-en Ya Amak . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 No Pangnoy Panggawa Yobil . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 No Pangnoy Pangihanda Nin Gogo . . . . . . . . . . . . . 69 No Pangnoy Panggawa Kolapyaw . . . . . . . . . . . . . . 70 No Pangnoy Pagkalap Nin Polot . . . . . . . . . . . . . . . 71 No Pangnoy Pangabaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 No Pangnoy Panlawan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 No Pangno Mangati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 No Pangnoy Pangabong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

VI. LA WLOTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Kilawen Ya Dilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Ginisay Ongot-Ongot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Ginata-an Ya Monggo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Habaw Ma-ih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Habaw Patani Boy Kamati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Habaw Nin Hariwa Ya Kowat . . ........ .. . .. .. 84

Salad Ripolyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Salad Kangkong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Salad Pako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Salad Talom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Salad Poso Ha-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Potoh Maya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Ginata-an Ya Monggo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Homan Kamotin Kayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Obi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Homan Maraliket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Bibingka Maraliket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Bibingka Kamotin Kayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Matam-ih Ya Ongot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Dolsin Ongot Boy Papaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Mangga Ya Inggawa Ha Garapon . . . . . . . . . . . . . . 91 Pampalay-ep Ya Lomboy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Salad Langka Boy Ha-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Boko Litsi Plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

VII. AW-ISTORYAN DAWDA-AN TAWO . . . . . . . . . 94 Hay Pinangibatan Nin Boyah . .. . ....... . ... . , . 94 Ayri Na-ibat Ya Palopalo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Biyay Ya Molto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

VIII. KA WKAHALIT A-AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 IX. KA WKA-OGALI-AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Kahal Ha Banowa Nin Botolan . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Hay Kawka-ogali-an No Ma-in Nati . . . . . . . . . . . . 108

X. Aw-oyap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 XI. AW-AGOHON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

XII. PAMI-ILGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 XIII. KA WKANT A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Hay Bandila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Ha Balah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Oran.... . . . .. . . . ..... . ....... . ... . . .. ..... .. 122 Gawgolay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Agmo Ko Liwawan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Forget Me Not . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Mananem, Mananem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Litsi , Litsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Pahokan Anaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

KA WKAKA-ILIY AN

Bintahi

Hi Inay Mameng ay nangingat ha mihay ahinsya ta namastang ya nin katambay ya manliwa nin anak na.

Hatoy ma-in ikon nin ahinsya ay nagmalhay ya tinombay, ya wana, "Tama-tama ya pangingat mo. Ma-in akon ma-ipagtan ya ma-osay manliwa. Ayin bali ta kaganawan katambay ya antiri kongko ay ayin et limay pi ya tag-ay."

"Anyaman itaman ya koniksyon nin manliliwa ?" wani Inay Mameng.

"Malhay, Mrs.," wanan hatoy ma-in ikon "No mibondag ya anak ay ahe masyadon

tag-ay ha

nin ahinsya. makhitan."

Mrs. Beatriz

Impahino Ha Tatay

D. de la Cruz

Ampampeyeng ya doktor ha antambalen na. Wana, "Ayin akoyna nin magawa. Agko makayan tambalen ba-in ya masakit mo ya minana mo ha mato-antawo mo."

Tinombay baytoy ma-in nin masakit, "No ombayro awod, Doktor, hay hinowen moyo ay tatay ko. Total hika et bongat ya naghalita nin kona ko minana hayti ya masakit ko."

Mrs. Beatriz D. de la Cruz

Makara Ya l<owinto

Ma-in akon damowag ya potot. Agko Iabay iholot. Ta emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon totolen.

Ma-in akon damowag ya potot. Agko Iabay iholot. Ta emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon totolen.

1

Ma-in akon damowag ya potot. Agko labay iholot. Ta emen agmo ikahira nakem, omanen ko komon totolen. (Omanen ana nin omanen.)

Mrs. Francisca M. Doble

Pinakada-an Ya Kanta

Ma-in tatloy mi-a-amigo ya lawan ampitatag-ayan laspot tebe hila mipipikit.

Howan: Hino kali kontamo ya magtanda nin pinakada-an ya kanta?

Inting: Sigoradon hikoyna. Lem;~-en mayo hayti: "Da-an da -an tanda moyoyna . . . . "

Pidro: Habayti pay kanta koy leng-en mayo: "Hin on an pan a -on, anak et hi A dan . . . . "

Howan: Ayin kowinta ba-in komoyo. Manlenge kawo ta habayti kongko ya garantisadon talaga. Nireng hi Howan, inayos nay kowilyo na bayo ' ya nag-ompisa. Amo maboyot ay nagriklamo ya lawlamo na.

Pidro: Ampanloko ka laweh. Kanta ya pini-i-ilgowan, anta man engel kaynan engel?

Howan: Kanta bayto, pawpari ko, piro ha kada-anan ay nangapopolak ana ya lawlitra.

Mrs. Cora E. Rico

Tama Ya Oras

Napitagpo ya mi-amigo ha mihay handa-an. Ni-ilgo hilan mahampat.

Hinalita nin miha, "Pari, no talagan magaling ka, biyan kata nin pala-ihipan."

2

''Arya, pari ko, ta nakahanda ako," wanan miha. "Ma-in tatloy mi-a-amigo ya nikatak ha bakil.

Mahambak hila nin nanige. Ha kalilibot la ay nakakit hila nin mihay malhay ya maboling ya otan. Anyay oras ha palagay mo hin nakit la ya otan ?"

"An yay oras hin nanige hila?" "Alas siyiti nin bayombokah, pari ko." "Pagkaparah nin pala-ihipan mo." "Ay anya bay ya oras, pari ko?" "Hay oras hin nakit la baytoy otan ay oras nin

pamomowayo." Mrs. Beatriz D. de la Cruz

Pangno Nakwa

Hay ma-istra nin onan grado ay ampanoro nin pamahan nin 2 boy 3. Nambi ya nin amo ya alimbawa ha tambay nin bawbagay ya angkakit ha palibot.

Ma-istra: Loway bayaba boy tatloy bayaba ay lima. Loway lansonis boy tatloy lansonis ay lima. Loway soha boy tatloy soha ay lima.

Hapa-eg, loway kamoti boy tatloy kamoti ay ongnoy kamoti?

Iskowila: Limay kamoti. Ma-istra: Magaling. Hapa-eg, ipalinaw mo ha klasi no

pangno mo nin nakwa ya limay kamoti. Iskowila: Kinotkot ko.

Mrs. Beatriz D. de la Cruz

Ayri Man Ya Litsi? Ayri Man Ya Po sa?

Ha onan grado hay aw-anak ay amp.ipandrowing. Amo naboyot, hay gawgawa la ay impakowinto konla nin

3

. '

ma-istra la. Hin iningat hi Howan, hay papil na ay in-arap na ha kawkaklasi na.

Howan: Habayti ya posa ko. Hay ngalan na ay Oning. Litsi ya an-inomen na.

Hatoy papil ni Howan ya impakit na ay pinakabiliw nin kaganawan no ayri baytoy indrowing na; piro ayin hilan nakit.

Ma-istra: Ayri man ya litsi? Howan: Na-oboh ana. Ma-istra: Ayri man ya posa mo? Howan: Nog-alih yayna, Ma-istra, ta ayin ana nin

litsi ya ma-inom. Mrs. Cora E. Rico

Maka Wari' Ma-in Ana

Nangapilalamo ha kasira ya tatloy iskolar ha Universidad nin Pilipinas. Hay miha ay Kastila, hay miha ay Amirikano, boy hay miha ay Pilipino. Mihay yabi, napi-i-ilgowan la no anyaraw ya gaw-en nin balang miha konla no bigla ma-imatawan ha danin onan la ya kowaltay alaga mihay milyon.

Kastild: Mama.,..ireng ako nin malhay boy maganday kastilyo.

Amirikano: Mamagawa ako nin malhay boy modirno ya barko ta milibotlibot ako ha mondo.

Pilipino: (Nako ha katri na) . Mangira-ira akoyna ta maka warl ma-in anaman mihay milyon ya lomateng pamimata ko.

Mrs. Cora E. Rico

Nagte-eh Nin Limay Ta-on

Mihay allo ay nahakbat ni Andoy hi Asyong ya ma-in gitan ya balotan.

4

"Oy, anta man alsa balotan ka, Asyong? Ayri ka mako?"

"Maski ayri! Total ayin labi kongko ya ampo' kay babayi."

"Anta man tampol ka nin nog-alih?" "Allo-allo ay antebeyan na ko." "Maka itaman bisyo nan bongat." "Alwan bongat hato, mayamo bongat ya kamali-an ko

ay ambatowen na ko nin almiris." "Sabra itaman awod." "Limay ta-on akoynan ampagte-eh ha pambabato na

kongko." "Anya? Hay labay man totolen ay limay ta-on na

kaynan ambatowen nin almiris ?" "AwO ."

"Anta man awod babayo ka nin nog-alih ?" "Babayo na ko nin tama-an."

Mrs. Beatriz D. de la Cruz •

Mahonol Ma-in ampagmasakit ya napabiliw ha doktor. Ongnoy

yabi yayna kana nin ahe makakatoloy. Anhomakit et ya bokot na. Ha maparay halita ay biniliw ya nin doktor. Binyan na ya nin risita.

"Basta honolen rna hayti ya risita ko. Panlomateng rna ha bali mayo ay itapal rna ha bokot mo."

"Awo , awo ,", tobay nin ma-in masakit. Panlomateng na ha bali la ay nilawayan na baytoy

risita bayo na intapal ha bokot na. Kinabayombokahan ay nagbira yayna et ha doktor. "Doktor, anta man hinonol ko itaman ya risita rna ay hay hakit et nin bokot ko ?"

Biniliw nin doktor ya bokot na. Napatanga ya doktor. Hatoy risita ay nakatapal ha bokot ~a.

Mrs. Beatriz D. de la Cruz 5

PAWPATAG-AYAN LASPOT Ma-ih

Main mita-ahawa ya masyadon hip g ya ampa-iri do ha baytan nin Kamangi. Ha kahipegan la ay malake ya tawtanaman la. Hay pinakamalake ya tanem la ay ma-ih.

Hin bowan pangalawah la nin ma-ih ay masyadon lake nin na-alawah la. Imba-ag la hayti ha danin hawong la. Hay pangiba-ag nin habaytoy ma-ih la ay na-abot ya apat ya dominggo bana ha kalak-an. Talagan tinomama hilan mahampat ha ma-ih la. Hin mihay allo , ta Abril bay ay pagka-amot. Ma-in hilan karani ya namo-ol nin gahak. Hay yabot ya anti ha dani la ay na-alipatowan. Napo-ol ya solar la boy kateng hatoy mawma-ih la ay napp-ol. Habaytoy ma-ih la ay nabohaynan naboha. Loway dominggoyna ay ahe et mangaka-oboh maboha bana ha kalak-an. Nangatataphonan anay kaganawan tanaman la kateng hawong la. Pati aw-ayop la, nataphonan nin boha. Ampan-agoynay balah nin bohan ma-ih. Angkalenge ha baryo ya potok boha nin ma-ih. Ayin anan pantonggen ya pagboha ha kalak-an ma-ih.

Anggan ahe nangoran pagkahokaw, ahe nin tinonggen ya pagboha nin ma-ih. Masyadon lake nin ma-ih.

Mr. Andres Chiang

Panilaw

Ma-in ka-ogali-an no ma-in angkapatyan; hay pawpartidos ay ampaglamay. Minghan, ma-in paglamay. Ma-in tatloy mitata-amigo ya nag-istorya nin panilaw.

6

Wanan miha hin anti ya kano ha Kabisaya-an do ha Kapis, nakakit yan pagkalake panilaw. No omogpa kano ha agoho hayti ya panilaw ay angkalaphak ya hawhanga bana ha kalak-an. Balang kayo ya ma-ogpa-an ay ampikalaphak ha masyadon kalak-an panilaw.

Hato itaman ya miha ay nakakit nin masyadon malake ya panilaw. Hin anti ya itaman ha Kasigoran, do ya nakakit nin habayti ya pagkalake nin panilaw. Do itaman, pa-ibat ha toktok nin kayo angga ha yamot ha aypa ay lop-aken moy panilaw ha kalak-an.Ahe ampaggalaw basta lop-aken moynan bonga.t, makwa moynay pawpanilaw.

Hay ikatlon amigo ay ombayri itaman ya istorya na. Ma-in kanon tatloy Kastila ya nakon namaril panilaw do ha kowiba ha Bata-an. Hin naboyo la ya pawpanilaw ha kowiba ay nilomway kaganawan panilaw. Nibana nin nangoran. Mikakamahilem anay oran ay aghila natolo-an bana ta napayongan hila nin pagkalake panilaw. Anggan yabi ya oran; aghila nin nabaha bana ha kalak-an panilaw ya nakapayong konla.

Mr. Andres Chiang

7

' AW-OGMA

Aw-ogma Ya Tongkol Ha Pana-on

1. Allo, allo, allo, Amigo nin tawtawo; Angkomlang ya dawdolo, Tawtanaman antomobo.

2. Bowan, bowan,. bowan, Pagkaganda, pagkahawang; Balang yabin kabilogan, Bagaybagay ha pasyalan.

3. Oran, oran, oran, Amigon mamaliyan; Hay towa tawtanaman Ta nantolo kayna man.

4. Angin, angin, angin, Ma-ad ma-in, rna-ad ayin, No ma-in, masyadon gabok ; No ayin, pagkahalimo-ot.

5. Bagyo, bagyo, bagyo, Alwa kan amigo, Balang ilateng mo, Kahira-an nin tawtawo.

Mrs. Cora E. Rico

8

Bayon Pana-on

Maligha, maligha ya banowa tamo. Mahipeg mananem kaganawan tawo. Da-anda-an bayri ay hay pagkagolo, Piro nangoman hin ma-in "Martial Law."

Kaganawan ana nin kawkala-etan Ay inalih-alih ni Apo Ferdinand. Hay impahili na ay kawkahampatan Emen nin lomigha tamoy kaganawan.

Mrs. Libertad R. Ditona

Hari-hari' Ya Aw-ogma

1. Maglinis tamo Mako tamoynan maglinis Nin demek ha pawpalitpit Emen ahe makikabit Ya kaganawan masakit.

2. Panlomipay ha daan Panlomipay ha daan, Heiken ya mitaligmang Emen ahe maparalihan Nin ampowayoy hahakyan.

3. Igalang tamo Hay biyay tamo ay otang Ha nilabin mato-antawo; Kaya hila ay igalang Leleg angkabiyay tamo.

4. Dapat tanamanan Hay Iota ya kapatiwangwang Ay dapat tamon tanamanan. Tamnan bongan kayo boy golay Emen omalintaway biyay.

Miss Myrna D. Lactaotao 9

Aw-ogma Ya Tongkol Ha Bayon Pana-on

1. Emen ahe nin komabit Ya anyaman ya hawhakit, Ka-ilangan nin maglinis Ha kaganawan pawpalitpit.

2. Irit-irit ay mahampat No dagawen nin aw-anak, Piro no mangitago yangat, Ka-ilangan ya kasilyas.

3. Emen aga mamalingki Boy agana magpasahi, Hay kolob tamon sarili, Ahe pa-olayan nin bakanti.

Hitamo ya kaganawan, Manipeg ay ka-ilangan. Mahampat ya mananaman, Magmanokan, magbaboyan.

4. Ma-aypa ya tegteg tawo Ha hinoman ya lasinggo.

5. Alwan maganday alimbawa Ha hinoman ya aw-anak No lawa Ian mapatagan Ya mawmaminom alak.

6. Ayin et niyomaman Ha gawa ya paghogal.

7. Hay paglahing boy paghogal, Ha bayon pana-on ay bawal.

10

8. No malinis ya kolob mo, Mahipeg kan tawo. Piro no nayangat, Tawo kan matamlad.

9. Manipeg tamoy kaganawan Emen gomanday kabibiyayan.

10. Ahe bongatbongaten ya golay Ta pampakara biyay.

Mr. Roberto D. Ditona

11

TAWTOLA

Bowan Mayo

Palagay ko ha pana-on, Bowan Mayo ya rnaharnpat Ha pinalsa nin Katawan, Ornpisa nin kalighawan.

Lalo ana do ha tawoy Pananern ya an-ihipen. Angkatowa lalo ana No hay lata ay rnabaha.

Bowan Mayo no rnangyari , Ka-ogali-an ay honolen, Ma-in "Santa Cruz de Mayo", Banal ya kaligawan.

No biyan nin kahologan, Mayo, bowan ya rnaganda, Masitas ya rnabolaklak; Tawtawo ya rnaliga.

Mrs. Teresita M. Bundang

12

Hay Banowan Botolan

Ma-in loway mi-amigo, Ha banoway nilomohloh. Wanan miha, "Amigo ko, Anta angkalitep ako?

Patagen moy monisipyo, Pagkaganda, bayombayo. Pangno nangyarin ombayro?" "Ha malasakit miyor tamo."

"Ayri ya man kali nangwa Nin liboliboy kowalta Ta napaganda ya banowa, lmpa-alal et ya piasa?"

"Tanda mo nayL kompari, Ya an-ingaten Carebi? Ha Botolan ay namo-ih; Ta ampanikap ya bay bayri.

Kaganawan Botolinyo Nipagbayad nin atraso; Kaya bay, hay kaha tamo, Pono-pono a sigoro."

"Hay bitil ko, 'ko tan mangan Ta adobo ay tawayan." "Ayri man ya ristawran ?" "Do ha polis ta magpastang."

Ha kaparahan istorya, Hay ristawran ay nakit Ia. Hin ampangan, wanan miha, "Hay asinsoynan banowa.

13

Bilang angkamatamata Ya nobokah o makalwah, Hay Botolan ay mangona Ha intiro nin probinsya."


Nanay Boy Tatay

Tatay boy nanay ay igalang, Igalang maski ayri paman. Tatay boy nanay ay honolen, Honolen makakanoman.

Tatay boy nanay ay labiyen, Labiyen nin matibolos ya nakem. Irap la ay ahe mabayaran Maski ongnoy kayamanan.

Miss Nicolasita Docuyanan

No Mahila Peleg anhomila, mahawang ya allo, Ahe dayi tonggen nin magtrabaho. Ta no lomateng ana ya pana-on oran, Ahe rna -ayinan nin pang arnot tiyan.

Aya ya towaren ha ma-in nan kahipegan; Ayin tegen ya ha panipon ma-ekan; Ta no allo-allo ana ya oran Ma-in yan ma-ekan do ha tago-an.


14

Garoti Nin Nanay

Peteg nayl, anak, hikay angkaholo Bana do ha panggaroti ko komo? Ayin ka nin telek hin ka-ilgowen ko, Lowa mo, anak koy intobay mo kongko.

Kari pa, anak ko, bayri ha amponan Ta liwawan tayna ya pamitampohan. Agka ginaroti emen ka makhitan; Hay te-ed kon bongat para kahampatan.

No tanda mon bongat ha balang garoti, Poso ko et bongat bilang ampanangih.

Anak ka et kasL kolang ha intindi, Panggaroti komoy peteg panlalabi.

Ko kaynari, anak, Iowa moy ponahan. Ginaroti kata ta nagkasalanan. Ha mawmato-antawo ay kahalita-an; Ampakapataba garoti nin nanay.


No A yin Tanaman

No a yin tanaman ay pangno tamoyna? Ayin po-on mangga, ayin po-on ha-a, Ayin po-on ongot, ayin et akasya. Ayri man homilong no rna -arnot ana?

No wari-wari man ayinan taganas Lota ya matila , hitamoy mag-irap; Hinoman et kall ha mondoy homanga? Ayin anan kanta, ayin anan tola.


15

Ha Paliyan

Bali koy anti ha paliyan, Namalibot nin tawtanaman. Ma-in talom, kamati, kalobaha, Antak, bat-aw, boy patola.

Ha paliyan ya pagpotalan Nin damowag ta anlitsiyan ; Do et nin ampagmanokan, Toloy et ampagbaboyan.

Allo-allo, ma-in okoy, Ma-in et litsi ya ma-inom, Boy gawgolay ya hariwa Bawbongan kayoy pampataba.


Hi Oning Mihay allo, lomateng ako, Ayin ana ya posa ko. "Oning! Oning!" wangko kona; Ayin posa ya nilomwah.

Agko tanda no ayri ya nako; Agko tanda no papano. Leli~ koy alwan a-amo; Lowa koy ampantolo.

Mihay allo, nilomateng hi Oning; Kayat na ya mihay koting. "Oning! Oning! Ayri ka na-ibat? Anta hapa-eg kan bongat?"

Towa koy ayin angga Ha panlomateng la nin Iowa. "Oning! Oning ! Mangan kayna. Oning! Oning! Hay bitil moyna."

Miss Nicolasi ta Docuyanan 16

Hay Aho Ko

No nanlolo ya aho ko, Asawan mo ma-in tawo. Ha dorwangan hilipen mo, Maka mantan yan abiso.

Piro itaman ma-in oras, Aho koy ampakibakbak; Ta ha karni na ya kalap, Ma-in labay maki-atag.

Hay aho koy nilabi ko, Bantay bali yabi allo; Kaya itaman hikoy amo, Amo-amo ya gawa ko.


Sampagita Anta kalL sampagita, Napill ka nin banowa? Ha bolaklak ay mangona Bana kall ha hikay maganda?

Ayin kaparay bango mo; Labaylabay kan tawtawo. Ha dalagay panrigalo lbat ha anakabayo.

Ha le-ey nin hino paman, Kolinta kan ma-alaga, Ma-irap man o mayaman, Labaylabay ka nin hadya.

Mrs. Areopageta D. Rivero

17

Olilay Manokmanok

Mihay a-akayen, pamasiyapsiyap, Anti ya ha hayi, pama-ingat-ingat. Nanay, an-anti-en, ha marayo ibat, Nanlek pamamangan nin para ha anak.

Da-anda-an no mahilem, lomateng ya nanay , Pagkadayo-dayo nin pinangibatan. Maski anyay dayo, ahe et domeglem, Ma-in pamamangan gitan panlomateng.

Ayin ya hapa-eg, ayin ya talaga. Agana lomateng, pagkadeglem ana. Nag-ogpa ha bintay, dinakep la yayna; Bilang yan piriso ha mihay hawla.


18

PANGABIBIYAYAN

No Pangno Manggawa Matam-ih

"Kompli-anyos moyna awod makalwa, Jun. Mamibingka tamo," wani NinL "Awo, Nanay," wani Jun. "Labaylabay koy bibingka. Ayin bali ta ma-in tamoynan maraliket boy ongot." "Mako tamo awod ha San Juan nobokah ta manaliw matam-ih koli Tata," wani Ninl. "Hinon Tata ?" pastang ni Obet. "Ahawan kamato-antawowan ko," tobay ni NinL "Kilako kayi ni Jun, Nanay," wani Rubie.

Kina-ibokahan, nako ha San Juan ya mitata-anak. Inomaypa hila ha eteb bali nin kamato-antawowan ni NinL Napa-apo hila. Nilomwah ya mihay anak ya lalaki. "Totoy, ayri hili tatay rna boy nanay rna?" pastang ni NinL "Anti' hila, Kaka, ha babo, do ha kabyawan." "Madayo nayl, Totoy?" pastang ana et ni Ninl. "Madayo-dayo simpri, Kaka," tobay nin hatoy anak. "Lamowan rna kayi · pa awod, Ali ko, ta emen kayi makahaliw matam-ih boy emen nawen makit no pangnoy panggawa matam-ih," wana ni NinL "Awo, Kaka," tobay nin hatoy anak .

Hapa-eg, nako hilayna do ha babon San Juan. Panlomateng la bayro ay nakit lay hay lake tawo boy nakabonton ya tawtoboh. "Nipapasyal kawo ponaman, anak ko. Kateng et nin aw-apo awod," wana ni Nana. "Awo, ta antibawen kawo," tobay ni Ninl. "Tama-tama awod ta ma-in ampagkabyaw. Pangno ket, Tata, ya panggawa matam-ih?" pastang ni Obet. "Ombayri, Anak ko," wani Tata.

19

"Atahen ya toboh ta gitan ha kabyawan. No handa ana ay ompisawan anay pamehpeh. Ma-in lobot ya pangihobo-an nin toboh. Papeyehen palibot baytoy makara ya kayo ya an-ingaten kabayon kabyawan. Ma-ari gamitan nin damowag. Mintras ampagpeyeh baytoy kabayon kabyawan ya anggoloyen damowag ay sigisigi ya hobo toboh do ha lobot. Ma-in simprin mihay tawo ya

20

ampanawed nin laba ta ipa-allo. Hay pakan kawayan ya nakakabit ha kabyawan ay ampangiparaweyan habaw toboh ya an-ingaten toba. Habaytoy toba ay an-ihawed ha kawa.

---r -

-Pangapno nin hatoy kawa ay i-alih ana do ha kawa

ya nakahahampaw ha pogon. Hay ginawa pogon ay Iota bakil. Haba- in ya simboryo ya katompang nin pogon ay bahen ampagdaan ya ahok . Loway kawa ya nakahampaw ha pogon; kaya ka - ilangan mamehpeh et para do ha miha.

21

No napno ana baytoy loway kawa ay biyan nin mani kagitna gatang ya apoy ya balang mihay kawa. Biyan nin gombah emen no hombo ay ahe mag-alawa ha kawa ta maharangan nin gombah. Hay gombah ya angkahalita ay kawayan ya hinala nin palimbe-ey ya tama-tama ha bebey kawa.

Hapa-eg, pagketan ya pogon. Ma-ari i- ohong ya gawo boy laba nin toboh. Hay laba ay hatoy pinamehpehan nin toba. Anti-en ya hombo. Hay maparan hombo ay hatoy kawa ya marani ha pangohongan. No anhomboyna ay ma-in bola ya lomwah. Hay onan bola ay an-ingaten bola aha. Habayti ay mangitit. Alihen baytoy bola aha ta emen

ma-alih ya demek. Hay pangalin bola ay malinis ya iskrin. Sigisigi ya hobo. Ma-in lomway mapoti ya bola. Habayti ay an-ingaten bola Palawig. Ma-ari anan mangowit ta kanen.

Mintras anhombo ay kapan-o-omamo nin toba ha kawa ya anti ha danin pangohongan. Kaya tib-ongan ' toba ya ma-ibat ha mihay kawa ya nakahahampaw simpri. No andomwak ana ay isawsaw ya tabo-tabo. Hay ginawa tabo-tabo ay makara boy malinis ya bolong hilal o anawo ya intake! ha makara ya kawayan ya pangoligtanan.

No naboyot anan hinombo ay agana domwak. Alihen ana ya gombah. Pontowan emen matanda-an no rna-ad anan alowen. Mangigwa malay-ep ya lanom ha kola. Mangwan malinis boy mayamo ya kawayan ya manga loway pi ya kara ta mangowit matam-ih ha kawa bayo ipatolo ha malay-ep ya lanom. No inoligtanan rna baytoy matam-ih ha lanom ta tampol nakila-ok ha lanom o natonaw, ahe et rna-ad alowen. Piro no hay matam-ih ay ahe natonaw boy ahe nakila-ok ha lanom ay rna-ad anan alowen.

22

No rna-ad anan alowen ay ihanda ana ya haklit. Habayti ya haklit ya anggamiten pangalo nin kawa. Hay haklit ay niyobil ya kawayan bayog ya ma-in pangiholotan nin loway matibay ya kayo ya rna-ad pamalatayan apat katawo.

Ihanda ya kawkolo ya mangalinis ya naka tatalindata ha babon hala. Habayti ya kawkolo ay pangi-aliyan nin matam-ih emen makabo-eh. Hay kawkolo ay dapat ma-in lobot ya bawboll. Apinan nin bolong patani ya lobot nin kolo bayo alihan matam-ih. Pangi-alih nin matam-ih ay anti-en nin lomay-ep pon bayo alihen ha kolo. Pihakeben ya loway paka nin matam-ih. Habayti ya anhalita-en kinabo-eh.

No minghan itaman ay ahe angkakabo-eh maski biyan apoy. No hay toboh ay naboyot anan inatah bayo kabyawen ay ahe makabo-eh. Kaya hay anggaw-en ay igwa ' tana ha malinis ya kalaying pitrolyo."

"Ongno man ya kabo-eh ya angkagawa moyo ha mihay ham paw, Tata ?" pastang ni Obet. "No maganday toboh o pnm1ra ay ampakamagato boy tatlompo ya kabo-eh. Piro no hay toboh ay alwan maganda ay ampakalimampo bongat," tobay ni Tata. "Ampaka-ongnoy ham paw kawo, Tata ?" pastang ana et ni Obet. Tinombay hi Tata, "Ha mihay iktarya ay ampakalowampo ya hampaw." "Malhay awod ya angka-alawah moyo ha toboh. lpek moy ma-in kawon tatloy iktaryay toboh. Pagkaholay kowalta! Da-eg et ya mananem pali no mamayamo bongat ya paliyan."


23

No Pangno Manloto Ahin Ha Botolan

Ma-in mihay anak ya ibat nakiragaw. Hay ngalan na ay Aning. Ampag-aporah yan moll ha bali la. "Hay bitil koyna, Nanay. Ahe et nayi mangan ?" halita ni Aning. "Manganti ka pon ta ahe et nawoto ya ampangaten koy paliya," tobay ni Inay Pinay. Hi Inay Pinay ay nanay ni Aning. Hin nawoto ana ya kona ay nangan hilayna. Ha kabitilan ni Aning ay ona nan dinampot boy tinawayan ya kona lay paliya.

"Nanay, anta matab-ang ya pinangat moy paliya ?"

pastang ni Aning. "Na-obohan tamoynan ahin ," wani Inay Pinay. "Ayri tamo man awod manaliw ahin ?" pastang oman ni Aning. Tinombay hi Inay Pinay, "Ha panayonan, ha baryo nin Danakbonga." "Marani nayi bayton lakwen ?" wana ni Aning. "No homakay ta ha dyip ay 25 sintimos ya pasahi balang mihay tawo," tobay nin nanay na. "Pangno boy anyaman ya kawka-ilangan emen makagawa ahin ?" pastang oman ni Aning. "Ombayri, anak ko. Manlenge ka ta ipalinaw ko komo," halita ni Inay Pinay. Inompisawan nay pagpalinaw ha anak na.

Paghahanda nin kawkagamitan.

1. Manawong pon ta emen ahe ma-amotan ya manloto ahin. Ha lale nin hawong ay manggawa nin pogon ya pangihampawan nin talyahL

2. Manggawa nin tatabagan o pamigwa-an kopkop. Hay kopkop ay ma-alat ya Iota ya binonton ha matatag-ay ya dogal.

24

3. Manipon nin kopkop. No ayin anan makopkop ay taphonan ya pinangopkopan ta ipa-abot ha otab .

.- ----- --- ..- _. --:-

4. Paklangen ya taphon anggan temgah. Hay labay totolen nin temgah ay pantomya boy pampomoti nin babo nin lata ya intaphon.

5. Kalaykayen ta ibonton ha dogal ya matag-ay emen ahe

ma-abot lanom. 6. Ipalaman ha tatabagan baytoy lata ya imbonton.

25

No pangno loto-en ya ahin.

. ---:> ? ,J ---

1. Manabag pan ta tiponen ha pahig. No makatipon nin manga loway hampaw ay i-alih ha talyahl ya nakahampaw ha pogon.

26

2. Hay pogon ay ohongan nin mangalhay ya kawkayo.

3. Pabhowen baytoy anloto-en biha alihen ya bola emen mag-in malinis boy mapoti ya ahin.

27

4. Pangatiyan ay ma-in anan ahin. 1-alih ha hahayop ta patayekteken. No malake ana ay itipon ha alat emen komlang.

5. Hay an-ilako lay ahin ay an-ipalaman la ha boy-oh emen ahe maremekan.

"Na-intindiyan moyna nayi no pangno anloto-en ya ahin?" pastang ni Inay Pinay. "Awo, anay. Nobokah ay kilako ko komo ha panayonan emen ko makit ya ampanloto-an ahin," halita ni Aning. Pangayari Ian nangan ay nanlimpeh hilaynay mita-anak.

Mrs. Erlinda D. Darusin

No Pangno Mamaliyan

Powayo hi Aldo ya pakarani koni Bapa Agostin ta wana, "Tatay, lakwen ta hapa-eg tikyahan baytoy nakit koy lo-ong ya ma-in bawbokno!" "Awo, anak ko," wani Bapa Agostin. "Mahampat bayto emen tamo ma-in kana-en no hokah ta mangararo koynan dalakerekan." "Talagan mangalikagkag tamoyna," wani Inay lkang, "ta emen agtamo mihoyot mananern."

Ika-ibokah, hay hambak et ay nibangon ana hi Bapa Agostin ta kinwa nay damowag na biha na inholot ha kangga ya pinangikargawan na nin araro na, biha nanige yayna.

Panlomateng na bayro ha paliyan ay nag-ompisa yaynan nangararo. Mintras ampangararo ya ay ampagkokoting ya, ya wana, "Pangayarl kon ararowen hayti ay tabasen ko pan ya tawta-ib ha pilapil. Pangayango ay po-olan ko. Nobokah koyna balhawen ta makalwa ay manalakerek aka."

28

" ~/ w""

# Jr !Jf/

;1n

/

Pamorong ni Bapa Agostin ay hinalita na koni Inay Ikang, "Baket," wana, "makalwa tamo manalakerek. Anya ket ya labay mon i.dalakerek ?" "Ah," wani Inay Ikang, "Bi-itri," wana, "ta mamabli no ilako."

29

Hapa-eg hin nayari anan binalha ni Bapa Agostin baytoy inararo na ay dinayosdayos na biha na hinabwagan nin hatoy pali. Ahe et mayari manalakerek hi Bapa Agostin ay natamolawan na hi Inay Ikang ya anlomateng nin mamawon kona. "Salamat," wana, "ta anti ana hi Baket. Hay bitil koyna simpri."

"Lakay," wani Inay Ikang, "tonggen kayna pon ta mangan ka." "Awo," wani Bapa Agostin, "ta nabitil akoyna."

Mintras ampangan hi Bapa Agostin ay ampastangen ya ni Inay Ikang, "Makano tamo ket mananem ?" wana. "Pitsa 15 nin Holyo ta maganda ya ombayroy pitsa nin pananem," wani Bapa Agostin. "Mamabonag tamoyna makalwa. Lima katawon bongat ya mangararo bayri ha paliyan tamo ay tama ana. Tobawe-en ko hila emen agtamo masyadon magastosan ta malhay ya gastosen tamo ha pananem. Hi Aldo tan a ya mamalha."

Pamakalabah nin ongnoy dominggo ay hinalita ni Bapa Agostin koni Inay Ikang, "Mamapigad tamoyna," wana, "ta matobo ana ya dalakerek. Ma-ari anan itanem. Ma-in tamo nayl pangopa mananem ?" "Ma-in," wani Inay Ikang. "Hay baboy ya papamakna ay da-an anan nakapokok. Da-an akoynan nanaliw rikado emen golay tana ya tikapen."

"Aldo, kowen mo baytoy kawayan bayog ya anti ha hilong ta lapaten ko emen handa anan pamteh nin dalakerek. Makalwa tamoyna mama-olot dalakerek boy mangora-an kayi et emen mapahanan ya lanom ha paliyan, ta maka maklangan ya tatamnan tamo."

Ika-ibokah hatoy tawtawoy inopa-an ni Inay Ikang nin mananem ay pinatawowan nayna. "Nobokah anay pananem," wana.

30

Hapa-eg, palbangon et ay nirnata ana hi Inay Ikang boy hi Bapa Agostin. Hi Inay Ikang ay arnpag-ornpisaynan rnanloto. Hi Bapa Agostin ay nakoyna itarnan ha paliyan.

31

Lomateng ya bayro ay nag-ompisa yaynan manoyod bayo anlomateng ana itaman ya kawkalalamowan nan manoyod boy hatoy mangitayak dalakerek boy mawmamilapil.

Do itaman koni Inay mawmananem, ta mag-almohal. komi tamo?" "Dinaya-an," wana, maka kolang ya dinaya-an."

lkang ay tipon anay "Ka Ikang," wanla, "anyay "boy namirito kon toyo ta

Pangayarl Ian nangan ay nangitayak ana hi Inay Ikang nin kindi do ha mawmananem.

"Kawkalalamowan! anti anay mawmananem," wani Basyo. "Ka-ilangan pakabilis tam on manoyod ta mangabilis pa-et ba-in ya mawmananem."

"Rosa," wani Bapa Agostin, "bana ta hika ya kabisilya ay halita-en may ipakatelnek la emen ahe lomtaw." "Awo, Bapa," wani Rosa.

"Hoy! Sidra, kowen moynay gitara ta tonowan rna kayina," wani lbing.

Hin mahilem ana ay hinalita ni Bapa Agostin, "Mahampat," wana, "ta ahe nagkakolang ya dalakerek. N l k " ayan ana ya aganawan tatamnan.

Hapa-eg, pinakaraniyan ya nin hatoy mawmananem ta pinolapolan la ya nin pita biha hila nikaka-ili.

Maski angkatanam ni Bapa Agostin ya pakil na hin habayton mahilem ay ampikikinakin ya ta maligha ya, boy wana, "Hay gaw-en ko tana ay pamalanom, pangolot dikot no ma- in, boy pangabono no ka-ilangan."

Miss Nida D. Quinsay

32

pawed

Araro

Hay araro ay miha ha ma-alaga ya gamit nin mawmamaliyan, ta habayti ay ampakahokal nin lata emen pomita ya tatamnan. Hay araro ay ma-in malake ya parti. Hay pawparti ay kabayon araro, tokol, witiwit, lana, tarem, lingling, tikala, boy kawit. Hay araro ay ma-irap simprin gaw-en, ta hay ka-ilangan ha kabayon araro boy tokol boy lana ay hatoy matibay. Hay haliwen ha tindawan ay tarem, lingling, kawit, boy tikala. Habayti ay midyo mabli.

33

Kabayon araro

witiwit

tokol

lingling

c!G] ~~5" Jllona tarem

Alwan kaganawan mamaliyan ay magaling manggawa araro. Ma-in magtanda; ma-in itaman ahe. Hay magaling manggawa araro ay ampakaminos ha gastos, ta hay pagkagastosan na tana ay hatoy gawgamit ya pahak. Ma-ari ya yobil paggoyoran. Hay pirino ay powidin yarl ha lawi o pahak. Ka-ilangan amalan ya araro emen maboyot gamiten.

34

Mr. Jacinto Balintay Mrs. Libertad R. Ditona

Balha

Hay balha ay ma-alaga simpri ya gamit ta no nayari inararo ya paliyan ay ka-ilangan balhawen emen magambol ya Iota. Hay balha ay ka-ilangan matibay simpri ya gawgamit emen ahe tampol mahira maski makabalha nin bawbato o yawyamot. Kalak-an balha ay kayo. Hay ampagtarem ay rna-ad pahak , kawayan, o kayo.

35


balha

Hoyod

Miha et ha rna-alaga ya anggarniten nin rnarnaliyan ay hoyod, ta biha tarnnan nin pali ay ka-ilangan pon hoyoren ernen pornantay ya lota boy rnatipon ya dawdikot ernen rna-alih. Hay hoyod ay yad sirnpri ha kayo. Hay tarern bale ay rna-ad ya pahak boy rna-ad et ya kayo.

36


hoyod

No Pangnoy Panabwag Pali

Mihay allo, manhakedhaked hi Pidro ya ibat ha iskwilawan. lmpanlateng nan imbalita ha tatay na ya hay lisyon la ay tongkol ha pawparaan nin pananem pali. Nangapi-i-ilgowan laynay pananem pali ha paliyan. Piro hay agla kano tanda ay no pangnoy panabwag. Kaya impalinaw kona nin tatay na. "Ombayri," wanan tatay na, "ya dapat gaw-en:

37

' Hay dogal ya ma-ari habwagan ay hatoy ma-in malambot ya dawdikot boy dogal ya rna-ad ararowen. Hay dawdikot ay ka-ilangan tabasen biha po-olan no nayangoyna. Pangayad ay ararowen biha balhawen. Paka-alisamsamen ya dawdikot emen ahe tomobo nin kila-ok ha pawpali.

Ma-in loway pana-on nin pananabwag. Habayto ay bowan nin Abril boy Mayo. No bowan nin Abril inhabwag ay alawahanen nin bowan Siptimbri. No Mayo itaman inhabwag ay bowan nin Oktobri alawahanen. Malake ya klasin pali ya an-ihabwag. Ma-in matana ya hay lahap kanen."

"Anyay ngawngalan nin pali ya an-ihabwag, Tatay?" wani Pidro. "Ma-in binondok ya mapoti boy ma-orit, ma-in binarit, makatlo, boy malake et ya kanayon," wanan tatay na. "Etpanan ko," wani Pidro, "emen ko ma-ibalita ha klasi ko."


No Pangnoy Panggahak

Hay panggagahak ay miha ha paraan ya anggaw-en nin kanayon ya tawo emen makatanaman. Habayti ay anggaw-en ha bakil o maski ha patal basta maganday klasin lata ya ahe ampagpirmiyan nin lanom. Hay mawmanggagahak ya magtanda no pangnoy klasin lata ya rna-ad gahaken. No makakit hilan dogal ya ma-arl gahaken ay biyan Ian tanda ya hay labay totolen ay ayin anan manggahak nin habayto.

Hay bowan nin Iniro ay tama-tama ya pana-on nin to-alen lay kawkayo bayro ha tinanda-an Ian gahaken. Pangalabah nin manga lowa o tatloy bowan ta nayangoyna

38

baytoy kawkayo ay po-olan /layna. An-omanen Ian po-olan no ma-in ahe narompi nin apoy. Hapa-eg, dolokan la ta no malinis ana ay onawen Ian eharan nin ma-ih.

Lomateng ya bowan nin Mayo anggan Holyo ay bowan pangehad nin pali. Hay pangehad ay parisparis ya tawo ta hay kaparis ay manlolobot Iota ya honowen itaman nin kaparis ya mamomopol pali. . Pangalabah nin ongnoy dominggo ta tinomobo anay pali ay ilamonan no ma-in dikot ya tinomobo. No anhomwak anay pali ay itegen anay pangilamon emen ahe mapagpag ya balitektek nin pali.

Hay mawmanggagahak ay hay towa no namongan mahampat ya ehad la. Mintras malaga et ya bonga nin pali ay an-ihagyat la ha aw-amigo la o ha pawpartidos la ta mamalarok hila.

Pantomo-a nin pali, kahahambakan et, maski hay pagal la ay lakwen laynan galoten ya pali la. Ha towa la ay ombayri ya angkahalita la, "Omorit ana et ya bolong tolih

I

ta maka -ekan ana et nin bayon pali." Miss Nida D. Quinsay

No Pangnoy PananBm Kamoti

Hay kamoti ay ma-alaga ta pamamangan nin bilang ha boyah. Malake ya loto ya magawa ha kamoti. Ma-ari gata-an boy rna-ad loto-en ha matam-ih. Hay tarok nin kamoti ay malahap igolay boy ma-in hostansyay angkakwa. Maparan itanem ya kamoti. Ma-ari itanem ha paliyan, ha gahak, boy ha solar. Hay pananem ha paliyan ay ka-ilangan ararowen ya panamnan. Pangayari ay balhawen emen ma-alih ya dawdikot. No malinis ana, ararowen anan toblingen biha itanem ana ya agway. Hay agway ya itanem ay pinotohpotoh ya hay kara ay manga mihay pi. Ombayro

39

simpri no ha solar ya tamnan kamoti. No mayamo bongat ya tamnan ay rna-ad ya asarol ya panobling.

No ha gahak itaman itanem ay ka-ilangan ilamonan pon biha tamnan. Loway klasin pananem kamoti ha gahak. Hay anggamiten pananem ay tagoho. Hay klasin pananem kamoti ha gahak ay an-ihawok boy an-ibahol. Hay an-ihawok ay agway ya hay po-on ay an- itaphon ha Iota. Hay bahol itaman ay laman kamoti ya an-itaphon. Hay laman nin bahol ay mas malhay kisa ha laman nin hawok, ta hay laman nin bahol ay halos emen kalhay keren. Habaytoy malhay ya laman ay an-ingaten lobag.

Malake ya klasin laman nin kamoti. Ma-in mapoti. ma-in lila, ma-in maholyaw, boy ma-in et kanayon ya kolor. Hari-hari ya ngalan nin kamoti boy ma-in maparan alawahanen boy rna-in maboyot.

Mr. Jacinto Balintay Mrs. Libertad R. Di~ona

No Pangno Mamatobo Kowat

Mihay allo, hin bowan nin Holyo, ampipananem nin kamotin agway ya aw-iskwila ni Mr. Cruz hin bigla nangoran. Nowayo hila ha lo-ob nin "shop". Mintras ampangoran ay ampangimat. Wana ni Nilson, "Sigoradoynaman ya kowat hayti ha lipay. Mako tamo ha lipay nobokah, Samson." "Kilako ko," wana ni Bayani, "ta emen ako makapaglako. Ayin akon panaliw nin nawnotbok boy bolpin." Tinombay hi Andris, "Basta naying ampangimat, sigoradoy kowat."

Tinombay hi Mr. Cruz ya nangon et ampanlenge. "Tanda moyo, aw-anak, alwan peteg ba-in ya no ampangimat ay ma-in kowat, ta maski anyay pana-on ay

40

rna-ad tamon mangna kowat. Hay kowat ay rna-ad itanem boy ipatobo. Wad agkawo et nakakit nin kowat ya anti ha lata? Hay kaptegan ay ampanaliw tamo nin dilatay kowat ha Tsina boy ha Hapon," palinaw ni Mr. Cruz. "Ibalita ko komoyo ya pawparaan no pangno mamatobo kowat."

Pamimill nin maganday dogal para ha kama nin kowat

Hay kawkama ay dapat anti ha amey boy mar~mi ha pangwawan lanom. Hay pawpene ha paliyan, mayad mangalawah ay rna-ad simpri basta ma-in panangga ha makhaw ya angin bilang ha pawpo-on kawayan, po-on akasya, o bakilbakil. Hay sobray pangoran boy sobray kaklangan ay katowa ha pamatobo kowat. Malake ya kawklasin bolong kayo ya naklang ya rna-ad ibabo ha kama ta panamnan nin bini kowat, bilang ha bolong ha-a, bolong ongot, piro pinakamaganda ay aray.

Panggawa kama ya pamatobo-an kowat

1. Manggawa kama ya mihay mitroy lawang boy apat ya mitroy kara. Hay tag-ay ay manga lowampo boy limay sintimitro ha babo nin Iota o omaypa amo. Hay klasin Iota ay dapat midyo pita boy pirmin ambohbohan ta emen hekhek.

2. Manggawa kitikit ya tatlompo ya sintimitro ya lawang boy lowampo boy limay sintimitro ya lale ha mamapingit nin kama.

3. Bayo itanem ya bini nin kowat ay babowan ya kama nin manipih ya salansan nin pinetehpetey aray. Habayti ay baha-en mahampat bayo isalansan ha babo nin kama.

41

4. Itanem ya bini kowat ha babo nin onan salansan ha pawpingit manga labinlima anggan tatlompo , ya sintimitroy dayo ha balang tanem. Hay bini ay alihen ha botilya nin hipit o paha-en ya botilya. Ahe pa-olayan mikakatak ya bini. Dapat ay pititiponen ya bini nin lima o anem ya sintimitroy kobiko ya balang poy-ok bayo itanem ha kama.

5. Mayari tamnan ya onan salansan ay babowan anaman nin bawbaha ya pinetey aray bayo itete ta emen mag-in pantaypantay. Hay salansan ay dapat manga labinlimay sintimitroy kodpaw. Itanem anaman ya bini ha ikalwan salansan. Ombayro simpri ya gaw-en ha ikatlon salansan. Hay salansan nin baha ya aray ay dapat anggan mihay mitroy tag-ay bongat. Habayti ya sawsalansan aray ya ma-in bini kowat ay toklowan emen miteten mahampat.

42

Pangalaga nin kaman kowat

Mayari itanem ya bini kawat ay paiabahen pon ya mihay dominggo bayo bohbohan ya kama nin Iowa o tatloy bisis ha mihay dominggo. Pa-oiayan mantoio ya Ianom ha tag-ay nin kama ta emen hay Iota ay pirmin mara-em. No sobray Ianom ay ahe tomobo ya kowat. No bowan nin Honyo anggan Siptimbri ay maganday pana-on pamatobo nin kowat. Aiwaynan ka-ilangan ya pamohboh. No ka-ingitan bale ay bohbohan nin mahampat boy rigoiar anggan hay kowat ay tomobo anggan bilang botonis. No ma-in anan bilang bawbotonis ay manawah tanay pamohboh. Gamitan nin ligadiray mangayamo ya lobot ta no sobray lanom ay manira nin mangayamo ya kowat.

No Iabay mamatobo kowat ha bo-on ta-on ay bobongan nin yiro ya kawkama ta emen alwan masyadon maianom no abagat. No ka-ingitan itaman ay ahe tampoi komiang.

43

Pangalawah nin kowat Hay kowat ay rna-ad anan alawahanen manga labimpito

anggan lowampo ya allo mayad itanem ya hint No minghan, hay onan tobo ay makit ana mayad ya labimmihay allo. Mintras malaga ay dapat alawahanen anay kowat.

No mangalawah ay pangillagan ya mahira ya tawtipokho ha dani. No kowen ya kowat ay oligtanan ha po-on mintras andotdoten koya ha pawpiha-etan nin aw-aray. No ma-in mabalag ya parti ha po-on nin kowat ay rna-ad pangibatan nin masakit nin hatoy nikabalag et ya kowat.

Mr. Dioscorro Testimio Mr. Roberto D. Ditona

No Pangnoy Paninsoro Mihay allo, ha baryo nin Carael ay ma-in nagtindan

kana ya na-ibat ha Beneg. Iningat ni Pasing baytoy ampagtinda, "Magkakona-an hayti, ali ko?' ' wana. "Borarol, kaka, mangwa kayna," wanan hatoy magtitinda. "P~ngno

nakwa ba-in ?" wani Pasing. "Nasinsoro, kaka," wanan tindira. "Mangwa kayna ta hariwa et hayti." "Nasinsoro? Pangno ket ba-in ya paninsoro?" wana ni Pasing. "Ombayri ba-in, kaka," wanan tindira.

"Ha paninsoro ay ka-ilangan ya malhay ya bangka ya pangihakyan nin eket ya sinsoro boy hakyan tawtawoy mipagboga. Hay primiro Ian gaw-en ay ma-in ma-onan mamiliw nin lotaw. Hay kawkalalamowan ay mabalag ha ambay ta mangantl mostra nin hatoy mangingikan ya mamiliw lotaw. No nakit laynay angkaweyen hila ay paspasan laynay pagboga la nin ~agpalako ha lotaw kana. Hapa-eg no marani hilayna ay imostra konla nin hatoy na-ona ya magpata-aw hila bayo la itata ya eket. Pangayari ay anti-en layna et ya disisyon nin hatoy mangingikan no makano hila magpalako ha ambay.

44

Pamakabira ha ambay nin hatoy nipagboga ta na-ilakat laynay bangka la ay manambay hilan manggoloy eket. Ha mitaligmang eket ay ma-in tawtawoy ampipanggoloy. Hay magtitimon ha bangka ay mangoman homakay ha bangka ta magbira ya ha ta-aw. Hiya ya mangimostra ha mawmanggoloy eket no pariho o alwa ya goloy ha bandan wanan boy bandan oki nin hatoy eket.

Mintras anggoloyen ay ma-in bawbosiro ta emen hay kawkona ya anti ha lalE~ eket ay makit emen ma-iboyo ha

45

bolha nin eket. Ka-ilangan la simprin biliwen no ma-in bawbatang ya makahira eket ta alihen la.

- -~- ---- .;:::=t:r------

Hay magtitimon itaman ay ampagmostra no hinoy angkatalo do ha ampipanggoloy. No yabi, hay anggamiten ay pasyok. No mihay pasyok ay taloy wanan, no loway pasyok ay taloy oki, piro no malake ay parihoy goloy. Ka-ilangan pantay ya goloy emen ahe maka-alih ya kawkona ha lale nin eket. No marani anan milakat ay ka-ilangan ma-in mipangihara bolha nin eket emen ahe katokpaw ya kawkona.

46

No na-ilakat ana baytoy eket, hay kawkona ay igwa ana ha batolang ta gitan ha palapala no marani ya pinaninsorowan. No marayo bale, hatoy nipanambay nanggoloy eket ay dakayan ana. Pangayad, hay batolang ay ikargayna ha bangka ta morong ana ha sarilin dogal.

No minghan, hay kawkona ya nikakwa ay an- ilako ta sintimos ya pi-a-atagan. No ahe ay kawkona ya pidadakayan. Hay kawkona o kowaltay napaglako-an ay pikatlowen. Hay mihay kakatlo ay para ha tawtawoy nipanambay nanggoloy. Hay miha et ya kakatlo ay para ha ma-in sinsoro boy bangka. Hay miha et ya kakatlo ay pigitna-en ha bawbogarol boy aw-ayoma. Hay aw-ayoma ay hatoy ampipangeket no ma-in ginit ya sinsoro."

47

"Ombayro awod ya paninsoro. Sigoro talagan malahap ya kona mo. Biyan mo kon limay tompok. Ongno man ya alaga nin habayto?" wani Pasing. "Limay pisos tana, kaka," wanan magtitinda. Pamakakwa nan bayad ay nanige yayna et nin mangitinda nin hatoy natila hinaliw ni Pasing.


No Pangno Mangitang, Mamabati, Boy Mamaniwit "Igmi," wani Sinyo, "papa-inghan ha mahilem ay

ipakat koy kitang ko. Labay mo nayl kilako ta ipakat mo itaman ya pabati mo?" "Awo," wani Igmi. Amo papa-inghan ay hinlek ana ni lgnii ya pabatl na ta maka ma-in naboyto ya pawpisL "Matibay et simpri hayti ya pawpisl," wani Igmi ha sarili na. "Maski malhay ya tawnahan ya manibal ay ahe makaboyto nin habayti ya pawpisl."

Hapa-eg, nilako na hi Sinyo ta hinagyat na yan mangwaynan pagpa-en la. "Anya ket ya pagpa-en , ta ?" wani Sinyo. "Bowati," wani Igmi. Hapa-eg, nangwa hilan asarol ta nako hilaynan nangotkot Iota ya panlekan la nin bowati.

"Ongno ket ya ipakat moy kitang mo?" wani Igmi. "Lowampo bongat," wani Sinyo. "Maski mapo bongat ya makakwa ay mahampat ana."

Lomateng ya mahilem ay kapampihono laynan mako ha balah. Hi Sinyo ay ampamalatay kitang na. Hi lgmi ay ampangingging itaman pabatl boy mayamo ya lata ya ma-in bowati ya pa-en. Pami-abot la ha balah ay ampanikap hila nin makneng ya pangipakatan la. "Tambayan mo kon mangipakat nin kitang ko," wani Sinyo, "ta biha kata tambayan itaman mangikana nin pabatl mo." "Awo," wimi lgmi. "Ha palbangon ay misabay tan magbira bayri nin manlek nin habayti ya impakat ta."

48

Pamorong la nin miralemdem ay nahakbat la hi Orlando ya ampamalatay patoran boy nakahahaklay kobog. "Ayri kawo ibat?" wani Orlando. "Nangipakat kayi," wanla, "nin pabatl boy kitang."

49

"Talagan mahibal hapa-eg," wani Orlando, "ya kawkoml no ombayrin kapiyari nanlanab."

Hapa-eg hi Orlando ay anti ana itaman ha pingit balah. Pina-enan naynan paliya ya taga ha ginoyod na biha na

50

intata ha Ianom. Amo papa-inghan ay angkatanam nay angkagoioy ya baniwit na. Hapa-eg, intag-ay na. Hay towa na hin nakit nay pagkahoiay pigek ya nakwa na. "Sigoradoyna et," wana, "ya pag-aimohaian."


No Pangnoy Pandawo

Mihay allo, hinagyat ni Daling hi Poring, "Poring," w ana, "mako tan mandawo." "Labay ko dayi," wani Poring, "piro ayin akon hod." "Mako tayna ta paraman kata; Iowa man ya hod ko." "Sigina awod," wani Poring, "mako tayna."

Lomateng hila ha baiah ay nakakit hilan bato ya mamaihay. "Sigoro," wani Poring, "ay maiake ya andoian nin haba-in. Do ka ha kagmang ta bayri ko. Heiken rna no maiobtan rna ha banda bahen, ta ma-in lobot ha banda' bayri."

Ha kakokolabot ni Poring do ha Iobot ay nakahall ya nin tawnahan. "Daling," wana, "eramen kay hod rna ta mataremtarem ba- in." "Awo," wani Daling.

Amo papa- inghan, nakabaklih hi Poring biha ya nanandail nako ha Iakatan ta hinagyat na hi Daling. "Kari, Daling," wana. "Hay hoiay tawnahan ya nakwa ko. Harag taynan pipotohan hayti."

Hapa-eg, nanandail hilaynan norong ta ma-in hilaynan pangogtowan.

51

Mr. Jacinto Balintay Miss Nida D. Quinsay

No Pangnoy Pangmel

"Ayri ka mako, Itsang?" wani Anday. "Mako ko ha balah ta mangmel," wani Itsang. "Manganti ka awod ta makilako ko," wani Anday. Hapa-eg, nakit la hi Monang. "Monang," wanla, "mako taman mangmel." "Agko tanda mangmel," wani Monang. "Mako kaynari," wanla, "ta toro-an nawen ka." Hapa-eg, nakilako konla hi Monang.

"Heiken tamo pon," wani Anday, "no ayri ya matatanem." Hapa-eg, nakakit hilan makapati -an ya hay lake ampowayoy tawtatanem. "Bayri tamo mag-ompisa," wani Anday. "lpahababa tamo."

"Kari, Monang," wani Anday, "ta toro-an kata. Hay gaw-en mo ay kalamkamen moy kapati-an. No ma-in kan mahali-an ya ampaggalaw ha kapati-an ya anti ha garnet mo ay akopen mo ta tatanem bayto." "Ombayron bongat awod," wani Monang.

Mr: Jacinto Balintay Mrs . . Libertad R. Ditona

No Pangnoy Pangantoko

Hi Asong boy hi Owil ay mipinghan ya pariho kagaling mangantoko. "Asong," wani Owil, "nayari moyna nayl baytoy antoko ya an-ipagawa ko komo?" "Ahe et," wani Asong. "Piro marani ana simpri. Na-apon akon bongat kasl nakapagkalap nin kayo ya ginawa ko. Mas mahampat no pitambayan taynan ilapat ya salamin. ~yin bali ta da-an koynan nakortiyan. Ma-in anan da-an talo boy pisl boy lastiko. Nayari koyna simprin niliha ya kayo:"

Hapa-eg, ha pamitambay la ay tampol nayari baytoy antoko. "Ha Kabatowan ya lakwen tan pangantokowan ta matawnahan boy ma-andolan," wani Asong.

52

Ika-ibokah ay nibwat hilan mako ha Kabatowan. Mitoton daan ay ampikowinto hila. "Hay gandan asiro mo," wani Asong. "Pinakikwa ko hayti ha patel ko," wani Owil. "Habayti itaman ya lastiko ay hinaliw koyna. Maganda ta alwan mabantel no onaten."

Hin ni-abot hilayna ha balah ay nag-ompisa hilaynan mangantoko. Primiro ay ampi-ampad hilay mandelep. Hapa-eg, nanalikbat hi Asong. Ha kagalingan nan mamana ay nagket baytoy pigek ya anhalikbaten na. "Yeheey!" wani Asong, "nakakwa kon pigek, Owil." Hapa-eg,

53

dinomlep hilayna et. Nakakit itaman tawnahan hi Owil. Pinagkakamat na bayto anggan nakwa na itaman.

Lomateng ya mahilem, ha pamorong la ay hinalita ni Asong, "Habayti ya nakwa ko," wana, "ay harag anan itombah ni nanay emen kayi ma-in pangaponan." "Maski habayti ya nakwa ko," wani Owil, "itombah simpri. Lana ha minghan tan magbira bayri nin mangantoko ay hagyaten tan pagkalamo hili Nonat, Dampol, Natan, boy Dyimi. Mahampat no malake ta magana."


No Pangnoy Panlorna

Hay panlorna ay mihay paraan panlapet nin hari-hari ya kana. Habayti ay anggaw-en ha balah o ha hapa.

Ornbayri ya paraan nin panloma:

Manipon nin bawbato ha pingit balah. Mangakof nin hawhanga nin kayo. No ma-in anan bawbato boy hawhanga ay mangotkot nin lata ha rnaganday dogal ya pangigwa-an lorna. No nakakotkot ana ay salansanan nin mangalhay ya bato ha botlay nin hatoy kinotkotan ta gaw-en pabali. lpababo ya hawhanga nin kayo ta bayo dag-anan nin bawbatoyna et emen ahe mi-anol.

Manginggan tatloy dominggo. No lorna-en ana ay mangwan kayo ya emen kalhay braso ya hay kara ay miha o loway mitro. Tareman ya po-on ta itoloh ha mamalibot nin lorna. Katkatan nin abeng ha mamalibot emen ahe maka-alih ya kawkona. lpakat simpri ya pabali. Aligwaten ana baytoy bawbato boy hawhanga nin kayo. Mandakep anan kana ha lale abeng. Hari-hari ya kana ya angkarakep bilang ha olang, alokapi, bokno, tawnahan, boy pigek.

54

- --- - ----_ . ...=:.-

-, I I

Hapa-eg, hatoy ahe marakep ya kana ha lale abeng ay mipampowayo ha pabali. Bayri ha pabali ay agana

55

maka-alih ya kawkona. No na-oboynay kona ha lale abeng ay alihen ana ta ilakat ya pabali. Ipagpag ha malhay ya pamigwa -an.


No Pangnoy Panikya

Mihay bayombokah, dinanan ni Isto hi Isyo ha bali la. Gitan gitan nay mihay palangganay mayamo. "Isyo , Isyo,

56

parah ka ta mako tan manikya ha paliyan." Nanamolaw hi Is yo, boy wana, · "Maka itaman a yin tan makwa ay mahampat et ya kilako tan mamaniwit koli Kaka." "Sigorado hayti," wani Isto, "ta na-apon hin mahilem ay nangmel ako do ha mismon Io-ong. Kadodomali akon bongat piro nakakwa kon tatloy bondaki." "Anyaman awod ya gitan ko?'' wani. Isyo. "Mantan kan lata ya mapanalok lanom," wani Isto.

Panlomateng la do ha Io-ong ya titikyahan ay nag-alih hilaynan dolo la. Hay lanom ay kato-ol bongat boy manga lowampo ya mitro ya lawang. Inompisawan lay pangalih nin lanom. Haf anggamiten ni Isto ay palanggana. Baldi itaman ya anggamiten ni Isyo.

Nakalabah ya mihay oras ay halos naklang anay Io-ong. Inompisawan laynay pandakep. Hay lake bondaki boy ito. Halos pono ya baldi nin nakwa lay kona. Pangayari ay · norong hilayna.


No Pangnoy Pamag-ong Nin Ikan

Hay bag..:.ong ay mihay panganga-ilangan nin tawtawo ha pamamangan. Habayti ay mihay paraan pangilimpeh nin ikan ha tambay nin ahin. Hay tirong, dilis, bilis, galonggong, boy lomahan ay magandan bag-ongen. Magandan mamag-ong no pana-on nin hatoy aw-ikan ya nahalita ta rnamora boy malake ya ikan ya babag-ongen.

Hay onan gaw-en ~o mamag-ong ay ihanda ya kawka-ilangan ya ahin, lanom tab-ang, pahig ya malinis, boy ~atiya ya pangemehan.

Hay aw-ikan ay bilasa..:.en pon amo biha hokaten. Ha apat ya hokat nin ikan, biyan nin mihay hokat ya lanom boy loway hokat ya ahin. Igwa ya kaganawan ha batiya

57

biha kernhen rnaharnpat. Apinan nin ahin ya pahig biha ipalarnan ana baytoy kinerneh ya aw-ikan. Pan-en ya pahig. Pababowan ana man nin ahin ta ernen ahe owelen. Hakban rnaharnpat.

58

Pangalabah tatlo o apat ya bowan ay rna-ad anan gamiten ya bag-ong. Mas maparan mabaliw no hay pahig ay igwa ha angka-amotan allo.

Mrs. Victoria B. Lesaca

No Pangnoy Pamag-ong Tabyeh

Hay bag'""ong tabyeh ay malahap sawsawan lalo-lalo ana no prito ya ikan o nilaga ya talom boy okra.

59

Hay pamag-ong tabyeh ay ka-ilangan gaw-en malinis. Hay tabyeh ay oyahan pan mahampat nin lanom dagat emen sigoradon ayin kapati-an. Manokat nin limay yawong ya tabyeh boy loway yawong ya ahin. Pila-oken mahampat ya ahin boy tabyeh bale ahe kemhen.

Pangayad ay ipalaman ha malinis ya pahigpahig ya ma-in apin ya ahin ha lale . Pan-en ya pahigpahig bayo biyan nin balanet ongot ha babo boy biyan hala ya kawayan emen ahe makobikob. Anti-en anggan mabaliw nin manga waloy bowan bayo abriyan ya pahigpahig.

Mrs. Enriquieta A.. Villena

No Pangnoy Pamagok Alamang

Hay ka-ilangan ha panggawa bagok ay ahin, alamang, panokat ya kola, bistay alamang, malhay ya batiya o banyira ya pangemehan, lawlata ya pangi-aliyan, boy pangolor no Iabay. Hay panggawa nin habayti ya bagok ay

· yabi pamakasinsoro. I

Primiro ay i-alih ya alamang ibat ha batolang. Bistayen hayti ha lanom nin dagat emen ma-alih ya kapati-an. No na-alih ana ya kapati-an ay ipatayektek ana ya alamang ya ma-in ahin. No ibiyahi ta pammaboyotan ya bagok ay midyo matapang ya timpla. Anem ya hokat alamang, miha ya hokat nin ahii1.

No a-amo ta ilako bongat bayri ha sarilin dogal ay midyo matatab-ang. Pita o walo ya hokat nin alamang, iniha ya hokat nin ahin. Pi-agemen ana hayti ha banyira ta kenihen ana. No magaspang bale ya alamang ay antadtaren bayo igwa ya ahin ta kemhen ana. No Iabay biyan kolor ay ipakikemeh ana bayri. Pangayarr kemhen ay i-alih ana ha lawlata; handa ana nin ilako o ibiyahi ta ma-arl ana nin kana-en. Piro mas malahap kana-en no nabaliw ana.

Mrs. Anita Dullas

60

l {

No Pangnoy Pamagok Koyotot Hay koyotot ay angkagawa itaman nin bagok nin

bilang ha alamang. Oyahan mahampat ya koyotot bayo patayekteken. Pamakatayektek ay tadtaren. Mayarl tadtaren

61

baytoy koyotot ay manokat ana nin anem ya tasa ya tinadtad ya koyotot boy mihay tasa ya ahin. Hay ahin ay ikemeh mahampat bayro ha koyotot bayo ipalaman ha malinis ya garapon. Hay garapon ay ahe pon hakban nin mangatatlompo ya minoto emen mangalinhangaw ya langhit nin koyotot. Pabaliwen nin manga mallinggo biha kona-en. Biha isirbi ya bagok nin koyotot ay pehpehan nin kalamansing o gayatan nin la-iya o kamati.

Mrs. Enriquieta A. Villena

No Pangnoy Panggawa Nin Apoy

Bayri ha Pilipinas ay malake ya ampipagmama, lalo-lalo ana ya ma-in aw-idad. Alwan mapteg ya pagmama no kolang ya hangkap. Miha ha ka-ilangan ay apoy. lpalinaw ko ya paraan tongkol ha panggawa apoy. Bawbagay ya ka-ilangan: 1. Malake ya balin soso 2. Kawayan ya nayangoh 3. Aray 4. Apoy No pangno gaw-en:

Pakalinisan ya bawbalin soso. lpa-allo nin limay allo. Pigitna-en ya kawayan ya mihay mitroy kara. lpa-allo simpri ya kawayan nin tatloy allo o anggan ahe komlang. Ka-ilangan ay maklang ya bawbalin soso boy kawayan. No naklang anay kawayan boy hatoy bawbali nin soso, hatoy pawpaka ya kawayan ay ipatalindata ha babo nin aw-aray. Hay bawbali nin soso ay igatil bayro ha kawkawayan. Hakban simpri nin hatoy kapaka nin kawayan. Hay paka nin kawayan ay pangigatilan nin hatoy bawbali nin soso, hay kapaka ay panakeb. Habaytoy kawayan ya ma-in

62

bawbalin sawsoso ya lale ay pababowan nin aw-aray bayo po-olan. Ingganan ya mapare baytoy apoy anggan ayin anan makit ya bayah. Palay-epen.

63

Panlomay-ep ay kowen ya bawbalin sawsoso ya pinaybah ta igwa ha malinis ya kalaying ya ma-in hakeb. Ka-ilangan ahe mangalinhangaw. Tanamen ya kalaying ya pinangigwa-an pinaybay bawbalin sawsoso mayari ya mapa ya allo. No malay-ep ana ay abriyan. Pangayad ay makit ya napinoynay balin sawsoso. Bilang anan kapoti polbos. Habaytoynay an-ingaten apoy.


No Pangno Gaw-en Ya Amak

Hay panggawa amak ay mihay kapanikapan nin bawbabayi bayri ha banowa tamo. Kalak-an anggaw-en la ay hilal. Hay pana-on panggawa nin amak ay abagat ta malay-ep. No rna-arnot ya pana-on, hay hilal ay mayangihngih boy makahogat nin garnet no trabahowen. Kaya no ka-ingitan, hay panggawa nin amak ay yabi ' boy mahambak.

Primiron gaw-en no manggawa amak ay pihihiyayen ya bawbolong holboy biha alilitan. Pangayarl alilitan ay ayikiren. Habaytoy inayikid ay igwa ha malinis ya kalaying. Hapa-eg, biyan bayton lanom ta laga-en. Hay lanom ay dapat pantay ha hilal emen pariho ya pagka-alboh nin hilal. Mintras anlaga-en baytoy hilal ay tib-ongan nin kaloway bisis tebe omamo ya lanom. Pangaloh ay palay-epen biha boka-en baytoy hawhilal ta tawahan. Pangayad ay balikerkeren nin manilowa emen ahe mangayemkem. Habaytoy hinalikerker ay ihaloloy ha yobil ta ipaklang biha no maklang ana ay mihamihan agoren, boy omanen ayikiren anggan homlay bilang kalhay plato ana et.

64

Ikalwan gaw-en ay pangongolor hilal no labay koloran. No ma-orit ya kolor ay mangwa nin bolong kandong. Hay kandong ay igwa ha malinis ya pahig ta bayro ibalbal nin lo-ob tatloy allo. Pangalabah tatloy allo ay igwa bayro ya hilal ta apat ya allan ibalbal bayro ha pahig ya ma-in kandong. No na-ibalbal ana ha kandong baytoy hilal ay manadtad nin hapang ta ipakilaga ha hilal ya ingkandong. Hay panlaga-an ay malinis ya dongdong o kalaying. Hay lanom ya panlaga ay pantay ha hilal ta emen pariho ya pagkakolor nin hilal. No magandaynay pagka-orit ay alowen ana. Panlomay-ep ay balikerkeren mihamiha ta pangkomlang ay agoren ana.

No labay itaman ya maholyaw ya kolor ay mangwan kalawag biha tapongen ta ipakilaga ha hilal. Dapat malinis simpr~ ya pangilaga-an.

Hapa-eg hay ikatlo ay pamomolay nin hilal. No nageme ya hilal ay ma-ari ana nin bolayen. Piro biha bola yen ay talilihan pan emen maparah. Hay pamolay ay ' manggamit hipat emen paripariho ya lapad nin binolay. Pipapawa-en ya binolay ya gamiten ha bokot boy ha tiyan nin amak ya anggaw-en.

No handa ana ya bawbinolay ay ma-ari ana nin mangitanda nin amak. Miha ha kalak -an nin diboho nin amak ay hati. Ona mangitanda nin 25 ya bolay. No dobliya amak, hay pakan ay manilowa. Hay pirmin kadobli ay potl ta emen lisa ya tiyan o arapan nin amak. Pangayari nin mihay kolol o 25 ya bolay ay manggawa ana nin habat. Alimbawa, 2 bolay nin poti. 2 bolay nin maholyaw biha 2

ya potl. Pamakayari nin habat ay m<mggawa ana et nin kolol

piro hay bolay ay 50. Hay kolor nin kolol ay paripariho; no ma-orit ay panay ma-orit ya pakan. Hay habat ay ahe

65

angka-oman ya bilang, paripariho ya bilang. No kalampohan ana nin kolol ya gaw-en, hay bolay ay 25 ta emen pariho ya doyo nin amak.

-~ - -:' --~ ... -:...:::--

66

lpagpatoloy ya panlala nin amak anggan makwa ya Iabay nin kara. Ahe ma-irapan manlala no manggamit bastidor. No tama ana ya kara ay i- ilpih ana. Pangayari ilpihan, hokhokan ya mamapingit nin amak ta emen tomibay. Miss Teresita D. Ferrer

67

No Pangnoy Panggawa Yobil Malake ya bagay ya angkayobil, bilang ha lawih,

dangey, sinaligan, bayog, boy lawin ma-orit. Kowen nin alimbawa ya lawih.

68

Magkalap lawih ha bakil. Dayrayen bayo kayahan. No nayari anan kinayahan ay mag-ompisaynan manyehyeh. Pamakayehyeh ay yobilen ana. Ma-ari gamiten ya garnet bongat o iyobil ha pa-a. Piro no makan1 ya yobilen ay ka-ilangan ya lobiran.

Mas maparah nin manyobil ha lobiran. Y ehyehen pon ya makara ya lawih. Irolyo ha sikwan bayo ipaktang ha lobiran. Ka-ilangan ya tatloy tawoy manyobil ha lobiran. Mitaligmang tampo ay ma-in ampanyehyeh, piro hay miha ay ampowako, hay miha ay ahe ampog-alih ha idyanan. Ma-in simpri ha botlay nin ampama-owako nin hatoy kayoy tatloy kanal emen matimbang ya yobil.

No nayari anay yobil ay alihen ana ha lobiran bayo bayokalen. Handa anan gamiten.

Ombayro simpri ya gaw-en ha dangey, sinaligan, bayog boy lawin ma-orit. Piro no dangey, sinaligan, o bayog ya ' yobilen ay ka-ilangan ibalbal pon bayo yehyehen.


No Pangnoy Pangihanda Nin Gogo

Tebe pistan Botolan ay malake ya gogo ya angkakit ya an-itinda, boy angka-oboh itaman mahaliw. Hay gogo ay ma-alaga ta ampangogo habot. Kalak-an gogo ya an-ilako ay angka-ibat ha baytan. Habayti ya gogo ay malhay ya tambay ha pagbibiyay nin tawtaga baytan ta no ma-ilako la ay malake ya mahaliw la ya i-orong la. Makahaliw hilaynan dolo la, ahin la, boy kanayon et ya ka-ilangan la. Kaya biha pistan Botolan ay da-an laynan an-ihanda hayti ya gogo.

69

Habayti ya gogo ay emen kinew piro malhay. Ma- in emen kalhay braso. Hay kanayon ay emen kalhay ahel; ma-in itaman mayamo.

Hay ampagkalapan la ay binagbag. Potohpotohen la bayto nin omigit komolang ha mihay mitroy kara. Pitpiten la bayto emen mag- in manipih. No manipih ana ay ipaklang layna. Pangkomlang ay taklen layna ta handa anan ilako .

Hay gogo ay rna-ad ipag-ilbah no ayin habon. Hay gaw-en ay ibalbal ha palanggana. No nabalbal ana ay pokpoken o genehgenehen emen gomata. No magata ana ay sal a -en biha igogo ana ha habot. No panabon bale nin dolo ay maski agana sala-en. Mr. Jacinto Balintay


No Pangnoy Panggawa Kolapyaw I

"Marani ana et ya abagat. Ka-ilangan ana et ya kolapyaw," wani Bapa Sangkay. Nalenge ya nin anak na; kaya wana ha tatay na, "Tanda rna nayl, Tatay, nin manggawa kolapyaw?" Tinombay hi Bapa Sangkay, "Tanda ko simpri, anak ko," wana. "Anyaman awod," wanan anak na, "ya ngalan nin hatoy bolong ya anggaw-en kolapyaw? "

"Habayto," wani Bapa Sangkay, "ay bolong anawo ya angkalapen ha bakil. Bana ta mangalhay ya bolong anawo, ha mihay kolapyaw ay ampakagamit tatloy bolong. Piro biha tay-en · ay ka-ilangan ipayangoh pan.

No nayangoyna ay ibalbal ha lanom. No mageme ana ay pokpoken ya po-on emen ma-iwadwad. Pangayad ay balikno-en ta tay-en nin dinayray ya lawih ya kinayahan. Piro biha tay-en ay ka-ilangan ihokat pan ha le-ey ya y;Jbil emen tama ya pangitaklan no gamiten ana."

70

"Ma-irap sirnpri kolapyaw," wanan anak panhornlay ko."

awod, Tatay, nin rnanggawa ni Bapa Sangkay, "piro soboken ko

Mrs. Libertad R. Ditona Mr. Jacinto Balintay

No Pangnoy Pagkalap Nin Polot

Biha pistan Botolan, hay tawtaga baytan ay arnpipaghanda nin rna-ilako la ha dispiras boy ka-allowan nin pista. Mihayna bayri ay polot.

71

Hay polot ay ma-in malake ya klasi. Ma-in polot panilan, polot baya-ong, polot lokot, polot abellaw, boy ma-in et kanayon. Piro hay polot ya an-ilako ay polot panilan.

Hay pamolot nin panilan ay ombayri. Lompad hilan mako ha po-on kayoy tarokan ta hay bolaklak nin habayto ay hephepen la. Hapa-eg, pamakahephep la ay niagbira hilayna do ha ginawa lay bali la ya anti ha hanga nin kayoy matag-ay boy anti ha matago ya dogal. Bayro hila mi-o-opong ha b~li la ta bayro la ipolot baytoy nahephep la ha bolaklak o ha mihay klasin kinew ya an-ingatan mayabalila. Hatoy bali nin panilan ay ma-in an-ingaten olo boy bayro makwa ya polot. Hay amok ay kama-inan nin hatoy aw-owel ya an-ingaten tayna. Hay klasin bali nin panilan ay malapad ya naglobotlobot.

Hay pamo-ay nin panilan ay alwan bastabasta ta no magalaw hila ay ampangamat nin mangyat. Kaya emel) hila mapa-alih do ha pinamolotan la ay ka-ilangan pa-ahokan ya ogto la ta angkalimo hila ha ahok. Pamog-alih la ay ali-en ana baytoy bali la. Kowen baytoy bali ta ita-oy biha pehpehen ya polot.

Emen bomoyot ya polot ay ka-ilangan Iota-en. No ipalaman ana ha botilya ay ka-ilangan sala-en.

Hay polot ay angkagamit pagtambal. Hay anggaw-en nin kanayon no ampayowen hila, hay polot ay anla-okan Ian habaw kalamansing biha la inomen. Hay kanayon itaman, no ma-in hilan dipirinsya ha aploh ay ampinom hila nin mani-amo ya polot. Ma-arl ma-in et kanayon ya dipirinsya ya matambal nin polot. Kaya hay polot ay ma-alaga.

72


No Pangnoy Pangabaw

Hay abaw ay mihay klasin ayop ya anlompad piro malahap. Hay pantomwah nin abaw bayri ha Botolan ay pa-ibat bowan nin Pibriro anggan Mayo. Hay kahamakan ay bowan nin Abril boy Mayo.

Hay kana yon . ya babayo makakit abaw ay rna-ad marami-il mangna. Piro rrialahap para ha kanayon ya ampipangna.

Ombayri ya pandakep boy panloto nin abaw: Hay pandakep ay bayombokah boy mahilem. Peleg ahe

et antombag ya abaw no bayombokah ay manggawa pan lawloma ha pawpo-on agoho o maskin alwan ha po-on. Hay · lorna ay binonton ya bawbolong agoho, bawbolong ha-a, o kanayon et ya bolong kawkayo. Hay lorna ay ahe pakaraniyan nin tawo peleg antombag ya abaw emen hay aw-abaw ay magbonton bayro ha lawloma. No nayad anan tinombag . ay aligwaten ana ya lawloma. Bayro ha pinangaligwatan lorna ay kotkoten ya Iota ta bayro . makit ya aw-abaw ya nipampa-ikotkot.

No yabi itaman ya pandakep nin abaw ay ombayri ya gaw-en: · Mamagket nin hasag boy mantan gawgawo o bawbowo ya pagketan simpri. Mako ha ma-in aw-agoho ta ha ogto nin po-on agoho ay manggawa bila-ong. Pangayad ay oli-en baytoy agoho boy hay hasag ay ipa-ogto bayro ha bila-ong. Yegyegen baytoy agoho emen mikatata ya aw-abaw. Pangatata nin aw-abaw ay lompad do ha ma-in hilag bayo hila matata do · ha bila-ong. No nabonton ana ya aw-abaw bayro ha bila-ong ay patyen ana. Hay pamati ay hatoy gawo o bowo ya ma-in deket. Pangayad ay ipalaman ana ha kalaying o sako.

73

Hay paraan itaman nin panlaga ay ombayri: Mangipabho nin kagitna ya kalaying ya lanom ya

la-okan ahin ya manga Iowan gatang. Panhombo nin lanom ay igwa ana ya abaw. Laga-en anggan mawoto. Hay abaw ya nawoto ay matanda-an no potohen ya olo. Hay pinamotohan nin olo ay ma-in lobot. Piro no na-ilo ay ayin lobot ya pinamotohan nin olo. No nawoto ana ay ipa-allo ana.


74

No Pangnoy Panlawan

Hay panlawan ay mihay paraan nin pandakep nin manok dikot. Maski anyay bowan ay rna-ad manlawan piro mas maganda no bawbowan Oktobri anggan Abril.

75

Hay dogal ya ampanlawanan ay ha binagbag o pawpowo. Hay binagbag ay malawang ya dogal ya makayo. Powo itaman ya ingat do ha dogal ya mayamo ya napoy-ok ya pawpo-on kayo.

Malake ya gawgamit ha panlalawan, bilang ha yobil, bolok, ba-an o haray, boy pisiw. Bayo ipakat ya lawan ay itakel pon ya yobil ha tampo nin bawey. Hay bawey ay mayamo ya hangan kayo. lpakat' ya ba-an. Ikabit ya pisiw do ha ba-an. Ha mitaligmang ba-an ay biyan ata-at emen ahe magdaan ya manok dikot do ha tampo nin lawan.

Linisan ya mitaligmang lawan emen tongtongen manok dikot baytoy malinis palakon lawan. No natoklowan nin manok dikot ya mismon kalot nin lawan ay mabalkah boy makalot ya bitih na. Kowen hapa-eg baytoy narake~ ya manok dikot.


No Pangno Mangati

Miha et ya paraan pandakep manok dikot ay kati-en. Hay oras pangati ay palbangon. Hay anlakwen pangati-an ay ha bakil ya makayo. Tanda nin mangangatl no ayri ya ma-in manok dikot ta malenge nay kati. No nalenge naynay ma-in ampangkati ay ikana naynay manok ya pangatL Ahe dapat mangkati ya pangati mintras agna et na-ikana ya gawgamit. Kaya hay pangatl ay ka-ilangan anti pon ha hoklot o ha salibok.

76

Hay gawgamit ha pangangati ay hallong boy tJlndang. Hay an-ingaten hallong ay apat ya pegpe ya parihoy kara ya manga pita o waloy pi. No nakalenge ana nin kati nin manok dikot, hay mangangati ay mamapakanawan pakarani bayro ha ampangkati. No marani ana ay linisan nay pangipakatan nin hallong bayo ipegpe ya tatloy pegpe do

77

ha doyo nin hallong. Hatoy mihay pegpe ay pangipegpe-an nin pangatL

Hay pangigwa-an pangati ay ha mismon botlay yobil nin hatoy hallong. Ihokat ya pangatl ya ahe ma-abot baytoy yobil kalot nin hallong ta emen no manoplag ya ha manok dikot ay ahe makalot ya le-ey na. No nihabong ana

78

ya pangati boy manok dikot ay sigoradon mahagep ha le-ey ya manok dikot nin kalot.

Mrs. Libertad · R. Ditona

No Pangnoy Pangabong Ha katala-tal<i ni Longkoy nin manlek ma-abong ay

ni-abot ya ha baliti ya mabonga. "Bayri ko manggawa abong," wana. "Sigoradon bawbowabo boy tawtaliktik ya

79

arnpangan bawbonga nin habayti ya baliti. Da-an akoynan rnanggawa abong ha tag-ay kayo. Pangayari ay rnorong ako ta lakwen ko hi Tata ta Iowa kayi ya rnangabong papa-inghan. Maharnpat ta rna-in yan dibornba , ya baril. Maparan rnakakwa bayto rnaski ayin kayin yawo ."

Parnorbng ni Longkoy ay hinalita na ha tata na , "Tata," wana, "nakagawa akoynan abong ha tag-ay balitl. Sigoradon hay lake rnanokrnanok ya rnakwa ta." "Hali, awod," wanan tata ni Longkoy. Hapa-eg, nanige hilayna.

Lornateng hila bayro ay noli hilayna ha tag-ay kayo ta nikno hilayna do ha abong. Pariho hilan ayin telek ya anti bayro. Kapitotongna, hay lake rnanokrnanok ya arnpipanlornpad nin nako bayro. "Hiko pon ya rnamaril, Tata," wani Longkoy. "Hiko pon," wanan t<i ta na. Hapa-eg, narnaril yan rnihay rnanokrnanok. Habayto ay tinama-an. Narnaril yayna et. Tinarna-an ana et. "Hay tendey mo awod, Tata," wani Longkoy. "Ahe arnpagmintis ya patnaril mo.

Porbawen ko paraw itarnan rnarnaril." "Sigi paraw awod," wanan tata na. Hapa-eg, narnaril ya. Tinama-an itarnan. Hin rnalake ana ya nakwa la ay hinalita nin ta ta ni Longkoy, "Morong tayna," wana, "ta malake ana ya nakwa ta. Pagbira ta ay panilaw ponaman ya barilen ta ."

Parnorong la ay hinakbat hila ni Totoni ya idad mihay ta-on. Nakit na baytoy rnawrnanokmanok ya gitan ni Longkoy. "Taktateng!" wani Totoni. Hay towa na ta sigoradoynarnan ya kona na.

"DayontL" wani Longkoy, "Labay rno nayi ya in iyaw ya rnanokrnanok?" "Awo," wani Dayontl, "labaylabay ko ta hay lahap."


80

1 tasan dilis 1 siboyas 1 la-iya

LAWLOTO

Kilawen Ya Dilis

4 kotsara ya hoka 1 Vz kotsarita nin ahin 4 kalarnansing

· Marnili kan dilis ya rnidyo hariwa . Alihen ya olo biha oyahan. lpa-alilih. Gayaten ya siboyas. Pitpiten ya la-iya bayo gayaten nin pagkapino. Pakawen ya kalarnansing biha pehpehen ta hay habaw ay ibollog ha dilis. Hay siboyas boy la-iya ay ila-ok ha hoka. Tirnplawan nin ahin biha ihawog ha dilis.

Mrs. Lilia R. Rubia ,

Ginisay Ongot-Ongot

Lawla-ok: 2 tasan ongot-ongot ya hinaglip nin rnanipih

1/z tasan karnin baboy (sinangkotsa boy iniwa-iwa) Vz tasan nawoto ya olang ya nilopihan Vz tasan habaw olang (lapin olang ya binayo boy

pinehpeh) Vz tasan pinanlaga -an nin karnin baboy 1 tasa nin "tomato sauce" o karnati 2 pihi nin pinitpit ya bawang 1 rnayarno ya siboyas ya ginayat

ahin boy parninta 2 rnalhay ya lara ya rna-orit ya ginayat

81

Paraan nin panloto: 1. Ihanda ya ongot -ongot. 2. lgisa ya bawang, siboyas, karnin baboy, boy olang. 3. Ipahan ya karnati biha Iota-en anggan 2 rninoto. 4. Habawan anan habaw olang boy karni. Tirnplawan

bayo pabhowen anggan loway rninoto. 5. Igwa ana ya ongot-ongot. Hawogen rninghan biha

pabhowen anggan rnawoto. 6. Igwa ya lara ya rna-orit. 7. Alowen biha idolot nin rna-arnot. 8. Harag nin anern katawo.

Mrs. Cresteta F. Deliquifia Mrs. Catalina A. Dequina

Ginata-an Ya Monggo

1 tasay nilaga ya rnonggo 4 tasay gata ongot 3 pihi ya bawang ya pinitpit 1 siboyas, ginayat 1 rnayarno ya la-iya ya ginayat pakara

piniritoy ikan o daying ya hinirnayhirnay 1 tasan b·Jlo!lg rnaronggay 1 tasan onan gata ongot 1 kotsaritay ahin

Papita-en ya rnonggo ha gata ongot, kalarnoy la-iya, siboyas, boy bawang. Igwa ya hinirnayhirnay ya priton ikan o daying. Pakaloto-en. Igwa ya bolong rnaronggay boy onan gata bayo idolot. Biyan ahin. Harag 6 katawo.


82

Habaw Ma-ih

1 kotsara ya taba 1 pihi bawang 1 kotsara ya ginayat ya siboyas 41!z tasay lanorn

ahin ha labay tirnpla liz tasay litsi ibaporada 1 tasay ginalihgih ya rna-ih Igisa ya bawang anggan ornorit-orit. Igwa ya gina:yat

ya siboyas. Hawogen anggan rnawoto, piro ahe pa-oriten. Igwa ya , rna-ih. Hawogen. Igwa ya lanorn. Ahinan ta loto-en anggan 20 ya rninoto. Pangawoto, igwa ya litsi. Idolot nin rna-arnot-arnot. Harag 5 katawo.


Habaw Patani Boy Kamati

1 tasan naklang ya bot-on patani (ibalbal rnikakayabi) 2 tongkay kinsay 6 tasay lanorn (kalarnoy pinangibalbalan patani) 1 siboyas (ginayat)

ahin ha labay tirnpla liz tasay habaw kalarnansing % tasay litsi ibaporada

No pangno gaw-en: Pilalarnowen ya patani, kinsay, boy siboyas bayo iloto.

Pangawoto ay donoten ha sala-an ernen rnantolo ya habaw. Ihawed ya habaw ha rnalinis ya yawong. Biyan karnati boy ahin ya habaw. Biyan litsi. Malahap pangikakanan nin biskwit. Harag 8 katawo.


83

Habaw Nin Hariwa Ya Kowat

3 tasay inoyah nin boyah 1 tasay hariwa ya kowat ya hinimayhimay

ahin ha Iabay ya timpla 1/3 tasay bolong maronggay

lpabho ya inoyah nin boyah. Panhombo ay ihogno ya kowat. Pangawoto, biyan ahin ha Iabay ya timpla. Igwa ya bolong maronggay. Ka-ilangan, ahe masabeng ya maronggay. Idolot ya habaw nin rna-arnot-arnot. Harag 5

katawo. Mrs. Libertad R. Ditona

Salad Ripolyo

3 tasa nin ginayat pinoy ripolyo 2 mansanas {ginayat mangayamo) 2 kotsara ya pasas 2 ha-a 10 kotsara ya habaw dalandan

Gayaten nin pino ya ripolyo. Oyahan mahampat pangayari gayaten. Ila-ok ya pasas boy ginayat ya mansanas. Donoten ya ha-a ta ila-ok. Igwa ya habaw dalandan. Pihahawogen. Harag 8 katawo.


Salad Kangkong

3 tasan malaga ya bolong kangkong boy tongkay ya pinotohpotoh nin loway polgaday kara

1 mayamo ya la-iya, ginayat pakara 1 siboyas ya ginayat nin pino 1 kotsara ya ahin V2 tasay hoka % tasay ma-orit ya asokal

84

Oyahan mahampat ya kangkong. Pilala-oken ya la-iya, siboyas, ahin, hoka , boy asokal. lpabho. lgwa ya kangkong. Hay kangkong ay ahe masyadon pakawoto-en. 1-aloh. lpalay-ep ha malhay ya yawong. I-alih ha malinis ya

garapon. Mrs. Libertad R. Ditona

Salad Pako

2 tasay pinotohpotoh ya tarok pako 2 kamati ya ginayat

ahin ha labay ya timpla 6 kotsara ya habaw kalamansing 2 kotsara ma-orit ya asokal 1 okay, nilaga matya 1 siboyas, ginayat

Paraan: Oyahan ya pako bayo donohan nin anhomboy lanom.

Paboyoten anggan loway minoto. Ipatayektek. 1-alih ha bandihado nin ma-ayos. Bollogan nin habaw kalamansing. Timplahan asokal boy ahin. Pababowan nin kamati ya ginayat palimbe-ey, siboyas, boy pinakay okay. lhanda.


Salad Talom 5 talom ya ka-ostowan ya holay 2 kotsarita ya habaw nin kalamansing 1 kotsarita ya pinoy gayat nin siboyas 1/3 tasay gata ongot 1 kotsaritay ahin

Totoyhoken ya talom bayo i-alang. Pangawoto ay lopihan. lgwa ha yawong. Biyan habaw kalamansing, ahin, boy siboyas. Hawogen emen mangapilala-ok mahampat. Igwa ya gata. Hawogen. Harag 5 katawo.


85

Salad Poso Ha-a

1 poso nin amokaw 3 nawoto ya kamati, ginayat palimbe-ey 1 kotsara nin pinoy gayat siboyas Vz tasay gata ongot 3 kotsara habaw kalamansing

Alihen ya mato-ay lopih nin poso. Pigitna-en ta ilaga. Pangawoto ay alowen. Iwa-iwa-en ya poso. Igwa ha bandihado. Ila-ok ya habaw kalamansing. Hawogen. Ahinan ha labay ya timpla. Igwa ya gata boy siboyas. Hawogen mahampat. Dikorasyonan nin ginayat palimbe-ey ya kamati. Idolot nin malay-ep.

Mrs. Libertad R. Di ton a

Potoh Maya

Lawla-ok: 1 gatang ya boyay moyag 1 gatang ya maraliket Vz gatang ya niyadyad ya ongot % gatang asokal Vz gatang hinangay ya lenga

Paraan nin panloto: 1. Pila-oken ya moyag boy maraliket ta loto-en nin

bilang panloto kanen. 2. Pangawoto ay igwa ha plato biha pababowan

niyadyad ya ongot kateng asokal. 3. Bolobolan hinangay ya lenga bayo idoyong. 4. Harag lima katawo.

Mrs. Cresteta F. Deliquiiia

86

Ginata-an Ya Monggo

Lawla-ok: 2 gatang ya maraliket Vz gatang ya monggo ya hinangay Vz kabo-en panotsa Vz kotsarita ya ahin 1 ongot ya niyadyad

Paraan nin panloto: 1. Gata-en ya ongot ta ipapawa ya pr1m1ron pehpeh. 2. Hay ikalwan pinehpeh ya gata nin ongot ay habaytoy

panloto nin maraliket. 3. No marani anan mawoto ya maraliket ay ila-ok ya

monggoy hinangay boy giniling. 4. Pabhowen. 5. Biyan ahin boy panotsa. 6. lgwa baytoy primiron gata nin ongot. 7. Idoyong peleg rna-arnot.

Mrs. Catalina A. Dequina

Homan Kamotin Kayo Lawla-ok:

4 yawong ya hinagid ya kamotin kayo 2 yawong ya gata nin ongot 1 yawong ya asokal

malaga ya bolong ongot o bolong ha-a

Pilala-oken ya kamotin kayo, gata ongot, asokal boy am a ya ahin. Pototen ha bolong ha -a o bolong ongot ha Iabay mon holay. Taklen nin binolay ya hilal. 1-ayos ha lata o . kaldiro. Biyan lanom ta pabhowen anggan mawoto.

87

Mrs. Catalina A. Dequina Mrs. Cresteta F. Deliquiiia

Obi Lawla-ok:

4 kotsara ya asokal 1 Vz yawong ya obi ya hinagid boy sinala 3 kotsara ya mantikilya 1 Vz yawong ya tina pong ya boyah 2 okoy % yawong ya litsi 1 kotsarita ya "baking powder"

Hawogen anan hawogen ya mantikilya anggan pomita. Barno ya okoy. Hawogen mahampat. lpahan ya asokal, litsi, boy tinapong ya boyah. Hawogen mahampat. Ilamo ya "baking powder" boy obi. Hawogen mahampat boy sala-en oman. 1-alih ha mangayamo ya ornohan boy ipasingawan anggan mawoto. Miha o loway oras ya panloto emen mawoto mahampat.

Mrs. Catalina A. De'quina · Mrs. Cresteta F. Deliquiiia

Homan Maraliket

Lawla-ok: 3 gatang ya maraliket

bolong ha-a 1 kabo-en ongot 1 kotsaritay ahin

Paraan nin panloto 1. Yadyaren ya ongot biha gata-en. 2. Ihanda ya maraliket. Loto-en ha gata. 3. No marani anan mawoto boy angkokomlang anan

amo ay alowen. 4. Ilalab ya bolong ha-a. Giniten ha kalabayan holay.

88

5. Pototen ya natahedtahed et ya maraliket ha bolong ha-a biha taklen. No minamangyari ay pariparihoy holay ta emen sabaysabay mawoto.

6. Hatoy maraliket ya impotot ha bolong ha-a ay ipalaman ha malhay ya kaldiro, o dongdong, o kawalL Biyan lanom anggan malipohan ya homan ta omanen loto-en.

7. Pabhowen anggan 30 ya minoto. 8. Bayro ha tatlon gatang ya maraliket ay makagawa

nin 30 ya homan.

Mrs. Catalina A. Dequiiia Mrs. Cresteta F. Deliquiiia

Bibingka Maraliket

Lawla-ok : 3 gatang ya maraliket 2 kabo-eh ya panotsa

gata nin ongot 1 kotsaritan ahin

Paraan nin panloto: 1. Ihanda ya maraliket. 2. Pehpehen ya ongot ta ipapawa ya pnmtron gata. 3. Hay homonoy mapehpeh ay habaytoy panloto maraliket. 4. No marani anan mawoto boy angkomlang anan amo ay

ipahan ya kagitna nin panotsa boy ahin. 5. Loto-en tayatay anggan mawoto. 6. Pangawoto ay bolobolan matam-ih ya babo boy bollogan

nin hatoy primiron gata ya impapawa. 7. No pinomawet ana ya matam-ih boy gata do ha babo ay

ipakalay-ep biha idolot.

89

Mrs. Catalina A. Dequina Mrs. Cresteta F. Deliquifia

Bibingka Kamotin Kayo

2Vz tasay hinagid ya karnotin kayo 3/4 tasay gata ongot 2 kotsara ya tinonaw ya kiso 2 okay 1 tasan asokal 2 tasan tinonaw ya rnantikilya

Batiyen ya okay. Igwa ya tinonaw ya kiso boy mantikilya, gata ongot, boy hinagid ya kamotin kayo. Ihanda ya bibingka-an. Apinan bolong ha-a ya bibingka-an bayo igwa ya pinilala-ok ya hangkap. Hakban bayo ihampaw. Anti-en anggan mawoto.


Matam-ih Ya Ongot

2 ongot 1 kabo-eh ya panotsa 2 kalarnansing 1 basoy lanom

Mamili kan ongot ya midyo mato-ato-a. Bonotan. Pakawen ta yadyaren. Ihampaw ya kawali ya ma-in mihay basoy lanom biha igwa ya panotsa ya pinakapaka. Loto-en anggan lornapot. No malapot ana, igwa ya niyadyad ya ongot. Hawogen. Hakban anggan matiyan. Pangawoto, igwa ya pinehpeh ya kalamansing biha hawogen. 1-alih ha yawong ta palay-epen.

Mrs. Lilia R. Rubia

90

Dolsin Ongot Boy Papaya

Kawka-ilangan: 1 yawong ya malaga ya ongot ya niyadyad nin

mag as pang 2 yawong ya kimmeh ya nawoto ya papaya 1lfz yawong ya asokal ya mapoti 2 kotsarita ya habaw nin kalamansing

No pangno gaw-en: Pilala-oken ya papaya, asokal, boy habaw nin

kalamansing. Ihampaw ha makapey ya apoy ta hawogen anan hawogen anggan lomapot. Ila-ok ya ongot. Hawogen anggan limay minoto. Harag nin 6 katawo.

Mrs. Teresita M. Bundang

Mangga Ya Inggawa Ha Garapon

4 mangga 1 tasan asokal 1 tasan lanom

koya, kaldiro, botilya o garapon Mamili kan manggay nawoto piro midyo matya.

Lopihan. Pakawen pakara. Oyahan nin malay-ep ya lanom. Igwa ha garapon.

Hay panggawa arnibal ay mihay bason lanom ha mihay bason asokal. lpabho bayo ibollog ha garapon ya ma-in Iaman ya mangga. Alihen ya bola. Ihara piro alwan ma-iget.

Loto-en ha lanom nin lo-ob 20 o 25 minoto. Pangayari, ihara nin ma-iget ya hakeb, ibaliktad o ipatalin-orong ta helken no ma-in mantolo. Palay-epen bayo holatan ngalan.

Mrs. Lilia R. Rubia

91

Pampalay-ep Ya Lomboy

8 tasa ya nawoto boy hariwa ya lomboy 6 tasa ya malinis ya lanom

asokal ha labay ya timpla

No pangnoy gaw-en: Oyahan mahampat ya lomboy. Igwa ha kasirola ya

lomboy bayo biyan lanom. Ipabho. No mapita ana ya lomboy ay i-aloh ta lamasen ha sala-an emen ahe makilakoy bot-o boy lopih. Biyan asokal ya habaw. Mas malahap inomen no ma-in yilo. No masyadon matapang ay pahanan lanom.


Salad Langka Boy Ha-a

2 tasay nawoto ya langka (Inalih ana ya bot-o) 2 tasay nawoto ya ha-a 3 kotsara ya malapot ya gata 1fz tasay tinapong ya mani 3 kotsara ya asokal

Gayaten ya langka boy ha-a nin pakowadrado. Igwa ha malhay ya pamigwa-an. Ila-ok ya tinapong ya manl. Ipahan ya gata. Igwa ya asokal. Hawogen. Malahap kanen hayti no malay- ep. Ma-ad pangikakanan nin tinapay. Harag 7 katawo. Mrs. Libertad R. Ditona

Boko Litsi Plan Lawla-ok:

1 malhay ya lata ya gatas ibaporada 1h yawong ya asokal 1 yawong ya kinayod ya malaga ya ongot 2 okoy ya binati

92

1A yawong ya mamon tostado 1 kotsarita ya tinonaw ya mantikilya 1 kotsarita ya bitsin

arnibal: ljz yawong ya asokal ya ma-orit 1/.1 yawong ya lanom

Paraan nin panloto: Pilala-oken ya kaganawan lawla-ok. Gaw-en ya

arnibal. Tonawen ya asokal ta pabhowen anggan lomapot. Patya-en ya arnibal ha mihay liyanira bayo ibollog ya pinilalamo ya lawla-ok.

Hatoy pinilala-ok ay iloto ha kaldiro ya malhay ya ma-in lanom. Biyan nin kawayan o lingka ya pinangipababowan nin liyanira ta emen ahe ma-abot nin lanom. lpabho anggan mawoto.

93

Mrs. Catalina A. Dequina Mrs. Cresteta F. Deliquina

AW-ISTORYAN DAWDA-AN TAWO

Hay Pinangibatan Nin Boyah

Hin onay pana-on, hay boyah ay ahe tanda kanen nin tawtawo. Hay angkanen la ay bawbonga nin kayo, gawgolay, mawmanokmanok, boy mangahilib ya aw-ayop ya angkarakep · ha lawak. No angka-oboyna ya pamamangan la ha mihay dogal ay ampag-alsa hila ha kanayon ya dogal.

Minghan ay ma-in kawan mangangaho ya nipalako ha bakil nin Kordilyera bana ha pangamat nin mihay baboy dikot. Masyadoy kapakilan la; kaya in-aypa lay gawgamit la ta emen hila makapa-inawa ha hilong nin mihay malhay ya po-on kayo. Bana ta ogtoy-alloyna ay natanam ' lay nabitil hilayna.

Hapa-eg hay kanayon ay nipaghanda ana nin pamamangan. Totongna, nakakit hila nin kahalakoy tawoy anlomateng. Kinatogan hila ta babayo hila nakakit nin ombayroy tawo. Wanla no habayto ay kawkatawan ya ampa-iri ha bakil. Tampol hilan nireng nin nambin galang do ha kapilateng.

Hatoy kawkatawan ay nipagtowa. Kinomosta hila bayo hila inimbitawan ha okasyon la.

Hin nakit nin hatoy mawmangangaho ya hay kawkatambay nin hatoy kawkatawan ay ampaghanda ana nin pamamangan ay nanambay hila itaman. Nagpati hila nin ongnoy ayop ya gintan la bayo la impolpog ha apoy.

94

Mihay katawan ya napakarani konla. Nangwa yan potoh nin kawayan biha na mihamihan hinaloloy ya aw-iwa nin karni bayo na in-iyaw.

Hapa-eg hay kawkatambay nin hatoy kawkatawan ay ma-in bawbi-a ya kinwa la ha mabayay apoy. Hin alihen lay laman nin hatoy bi-a ay nakit lay mangapoti ya botil. Habayto ay intompoktompok Ian inggawa ha bawbolong ha-a ya anti ha babo nin alwating. Balang mihay tompok ay pinababowan la nin iniyaw boy golay, boy ha pingit ay binyan la nin bawbongan kayo. Hapa-eg, ma-in hilayna et nakit ya malinaw ya lanom ya nangibat ha bi-a. Natanda-an la ya habayto ay alwan lanom no alwan alak .

Hapa-eg, hinagyat hilayna nin hatoy kawkatawan, "Mangan tamoyna," wanla. Tinombay baytoy mihay mangangaho, "Agkayi ampangna nin owel," wana. Nakaka-ili baytoy kawkatawan. "Haba-in ya angkakit moyoy mangapotL" wanla, "ay alwan owel. Haba-in ay boyah ya niloto. Kanen ya ingat nawen no nawoto ana. Bonga ba-in nin tawtanaman ya an-asiwa-en nawen. Domoyong kawoyna emen moyo matawayan ya pamamangan nawen. Pamakataway moyo ay halita-en moyo no dapat kawo et mangan nin haba-in o ahe ana."

Hatoy mawmangangaho ay ahe nipagtelek. Nangan hilayna nin habaytoy an-ipakan konla nin habaytoy kawkatawan. Hapa-eg, naganawan hilan nangan nin habayto ta malahap. Bana ta nakabhoy konla ay nilomigha hila. Hay nawini la ay hinomkaw.

Hin nayari hilaynan nangan ay nagpasalamat hila do ha kawkatawan. Hin mog-alih hilayna ay pinabawonan hila et nin mani-ihay sako ya pono pawpahi ya emen kolor ginto. "Habayti ay pali ," wanan hatoy katawan. "Bayowen

95

moyo ta no nakit moyoy pinomoti ana ay tatapan moyo ta habayto ay boyah ana. Hay __ boyah ay ipalaman mayo ha hi-a biha mayo biyan lanom. Pangayari ay igwa mayo ha apoy baytoy hi-a emen mawoto ya boyah. Hinoman ya mipampangan ay mipanhomkaw.

Hay kanayon ya pali ay bini- en mayo emen kawo ma-in itanem. Hay pana-on panan m ay abagat emen alawahanen no ka-ingitan. Biha mayo itanem ay gambolen mayo pon ya Iota ya pangitamnan. No honolen moyo hayti ya intoro nawen komoyo ya itanem mayo hayti ya pali ay gomanagana ya pagbibiyay mayo. Agkawoyna mitala-tala ha kanayon ya dogal no alwan pa-iri kawo tana ha mihay dogal."

Hatoy mawmangangaho ay nipamporong ana. Hinonol la baytoy imbibilin konla nin hatoy kawkatawan. Natoto hilan mananem nin pawpali, mangalaga aw-ayop, boy nagkama-in hilan sarilin pamamali ha mihay dogal. ,

Mrs. Victoria B. Lesaca

Ayri Nangibat Ya Palopalo

Ha ambay dagat nin Laguna ay ma-in ampa-m ya mihay mato-antawoy babayi. Ma-in yan an-alaga-an ya tawtanaman bilang ha gawgolay boy mawmasitas. Hay tawtawo bayro ha dogal ay ampinto-o nin hiya ay mihay kamana. Yabiyabi ay ma-in hilan angkakit ya mamakirepkirep ya apoy boy mihay pagkaganday babayi ya ma-in kalamoy pawpatyanak ya ampangalaga nin hatoy tawtanaman.

Mihay allo ay ma-in mita-ahawa ya babayo nakakit nin hatoy maganday tawtanaman. Ayin pasintabi ay namoti hila nin bawbolaklak boy gawgolay. Hapa-eg, nakit hila nin

96

hatoy ma-in tanaman. Kaya pinastang na hila no anta ampamoti hila nin ahe napatawo. Piro hatoy mita-ahawa ay nangka-ilin bongat. Agla inasikaso baytoy ma-in tanaman.

Hapa-eg, namahang baytoy mato-antawo. Hatoy mita-ahawa ay ginawa nan palopalo ya pa-alsa-alsan omogpa ha tawtanaman boy ha bawbolaklak.

Mrs. Aurelia C. Manangan

Biyay Ya Molto

Matinek ya pana-on. Hay toktok bakil ya ampagsilbin baromitro ay ayin leem; kaya na-ihipan nin mihay mangingikan nin makon manlapet ha dagat.

Palibasay matinek ya dagat ay naganawan yan nagsagwan anggan ni-abot ya ha ta-aw. Do ya nanlapet. Bana ha gandan pana-on ay malake ya nakwa nay kona.

I

Halos maliwawan naynan morong. Kapitotongna ay amo-amo anhomkaw ya angin; kaya

na-ihipan nan morong ana. Halos agya et makatige ay bigla dinomeglem ya langit. Hinomkaw ya angin. Hapa-eg, in-oboh nay kakhawan nan magsagwan emen ya tana makalateng ha ambay bayo mangoran; no-ag natanam nay halonga ya awod ha angin boy alon. Maski anyay gaw-en na ay agya ampakatige ha iriyanan na. Wana ha nakem na ay ba-ala ana awod no anyay mangyari.

Ha kahampatan kalma ay hoston mahagoy ya mihay bapor; kaya hiya ay nakahakay bayro.

Hin ahe naka-orong baytoy mangingikan nin habayton yabi anggan ika-ibokah et ay nagolo ya pamilya na. Inola-lem laynay nalemeh ya; kaya nagpadahal hilayna nin siyam ya yabi para ha kalolowa na.

97

Hin na-abot ya ikasiyam ya yabi nin pagpadahal ay bigla hilan nalimowan ta nakalateng baytoy mangingikan. "Molto! Molto!" wanla nin hatoy mawmagdadahal.

Niplag ya tawtawo. Hay kanayon ay nagtaboy ana ha dorwangan. Hay kanayon ay ahe nakatige. Hapa-eg, nag-ilgo baytoy kapilateng ta hinalita nay nangyari kona. Peleg nan ampag-ilgo ay amo-amo ampagbira baytoy tawtawoy nipampog-alih. Na-alih ya kalimowan la ta natanda-an lay pangyayari.

Hinalita nin hatoy ka-ambali nin hatoy mangingikan, "Hay gaw-en tamo awod," wana, "hapa-eg ay alwaynan kalolowa ya ida-ton no alwan pasalamat ha Katawan ta nakabira ya ahawa ko."


98

KA WKAHALIT A-AN

1. No hay lanom ay matlek Asawan mo ta mababo.

2. Anta man ampagpayong ka et No nalabayna ya oran?

3. Hay bagon ay ahe makapakarayo No ayin loway golong.

4. Ma-irap anan ma-ona Y a dikot ha pali.

5. Hay paghehehe ay ogali Nin ma-in ma-ipek ya pag-i-ihip.

6. Hay gawa nin tawo ya ampangipatnag N in peteg nan ogalL

7. Hay agmo labay gaw-en komo Ay agmo gaw-en ha kanayon.

8. Ahe ipanobokah ya ma-ari nin gaw-en hapa-eg.

9. Hay lopa nin tawo Ya pinakamagandan gawa nin Diyos.

10. Hay peteg ya amigo ay angkabalayan Ha lomateng ya kawkagipitan.

Miss Antonia D. Villanueva

gg

Kawkahalita-an

1. Ayin tawo ya peteg nin rnaligha No agna ihipen ya rnaligha yan talaga.

2. No agrno hila rnatalo Ka-ilangan hika ay rnakilarno.

3. Hay ka-aypa-an nakern ay onan tanda ya rnakit ha tawoy rnaronong.

4. Hay rnihay tawo ya rnalake ya an-ihip-ihipen, Ma-irap rnabhoy rnaski anyay kanen.

5. Hay tawoy alwan rnaronong rnananggap pagkatalo, Arnpangihip rnarnaweh.

6. Ha kaganawan bonga, hay panlabi ya ahe powidi nin piliten rnawoto.

7. Hay panirnorno nin rnihay tawo Ay tanda nin ayin yan problirna boy pirrni ' yan rnaligha.

8. Hay rnaharnpat boy katowa ay pariho nin loway balah ya rnirnihay an-agohan; kaya rna-irap rnipahiyay ya rniha ta rniha.

9. Hay parnahang ay arrnas nin rnatalaw. Pangayari rnarnahang, ornpisaynan paghehe. Hay rnihay tawoy rnasyadon rnapahang, Pati panggogornalang ha Diyos ay angkaliwawan.

10. Inlako kontarnon Diyos ya kaganawan bagay Ha alaga nin pagtatarabaho.

11. Hay pagtatarabaho ay rna-ad nin ahe pirrnin arnparn-in kalighawan, Piro ayin itarnan kalighawan ya rnakwa ha katarnlaran.

100

12. Ma-irap mabalayan nin mihay mayaman ya peteg na nin amigo.

13. Hay katoloy ay mahampat ha mihay tawo. Piro no ansomobrayna ay katowa ana itaman.

14. Hay kahampatan ha kaparihon tawo Ay bilang nin bini ya intanem ha mataba ya Iota; ampamolaklak boy ampamonga.

15. Bihira makatompak nin mihay tawoy ma-irap ya alwan maronong magda-ing; Ombayro itaman ha mihay mayaman ya alwan mapagmatag-ay.

Miss Salome Datugan

101

KAWKA-OGALI-AN Kahal Ha Banowa Nin Botolan

Hay ka-ogali-an nin kahalan ha Botolan ay malake ya bagay ya dapat honolen. Hay ona, no napisondo o ma-in anan pami-ilgo ya lalaki boy babayi ay ampamahogo ya lalaki ha mawmato-antawo na ya mama-ali ana ha mawmato-antawo nin babayi. Hay panabet bayri ha pama-oli ay mama-a.ngin o kipatangal.

Ha pama-angin ay mawmato-antawo nin lalaki ya mali nin maki-ilgo ha mawmato-antawo nin babayi. Hay ka-ogali-an no mama-angin ay ma-in alak o basi ya gitan nin mato-antawo nin lalaki. No wad ta napisondo ya mawmato-antawo bayri ha pama-angin, hay homono nin gaw-en ay manoson hila.

Ha panoson, biha lomateng ya pitsay pini-ilgowan ay dapat pon mamatawo ya mato-antawo nin babayi. lpatawo la no makanoy soson anak la. Ha partin lalaki ay ahe ana mistil nin mamatawo. Basta no nilomateng anay pitsay napi-ilgowan ay ma-in anan mantan tambay la. Ma-in mantan sarsaparilya, alak , sigarilyo, boy mama para ha mawmato-antawo. Biha mag-ompisa ya ilgowan, polyador pon ya ma-ona nin mag-ilgo. Polyador nin lalaki biha polyador nin babayi ya mi-ilgo bayri ha panoson. Hay polyador ya angkahalita ay hatoy Iowa katawo ya hogo nin lalakiyan boy babayiyan nin taga-ilgo la. No napisondo hayti ya polyador Ian pariho no makano magkahal ya aw-anak la ay mamatawoyna et ya mato-antawo nin babayi.

102

No hay kahal ay nitag-on nin oras pananern ay rnangarnpo ya lalakiyan nin rnananern. No nitag-on ha oras nin pangalawah ay rnanggalot hila. Bokod bayri ha pangarnpo lan lalakiyan ay rnanoyo et ya lalaki ha bali nin a-arnpo-en na. Manoyo yan rnangahoy, rnangayo, boy rnarnihbih kayo. No wad ta aghila nin napitoloy, hay pangarnpo nin lalakiyan ha babayiyan ay ayin anyarnan. Hay i-orong bongat nin babayiyan ay hatoy botnoy tanda nin rna-in ana nin parni-ilgowan. Habayti ya botno ya angkahalita ay sintirnos ya irnpotot o irnbotno ha panyo nin lalakiyan.

Biha lornateng ya kahal ay rnanggawa pan ya lalakiyan nin palapala ha bali nin babayi, kalarnoy panggawa nin arko ya rna-in koroh ha toktok. Hay arko ay ha aran an-igwa kalarnoy nakaterek ya pika.

Ha bayornbokah nin dispiras kahal, hay lalakiyan ay arnpagpati nin baka, darnowag, boy baboy para ha kahal: Hay kanayon ya rnawrnato-antawoy bawbabayi ay arnpanggawa langitlangit ha bali nin babayi. Hay langitlangit ya angkahalita ay rnapoti ya dolo o oweh ya tinakel ya apat ya doyo biha irnbitin. Ha apat ya doyo ay arnbiyan dikorasyon ya ginogonting ya papil ya dikolor. H? botlay ay rna-in sirnpri. Ha yabi nin dispiras kahal ay arnparnbi et ya lalakiyan nin karni ha babayiyan nin panalabat lan sang-ili la. No napitotolan ya rna-in polotan, hay babayiyan ay rnanagyat nin dalaga para kibayli. Habayti ya polotan ay bilang tanda nin parnatawo nin lalaki boy babayi ha pagkadalaga boy pagka-anakabayo. Hay arnpanogtog lan polotan ay rnosiko boy gitara. Arnpipagbayli ya dawdalaga, aw-anakabayo, boy rnawrnato-antawo angga ha labay la.

103

(

I I

I .I

104

Ha dispiras et kall nin kahal, biha magkama-in nin polo tan ay magbilang _pan ya lalakiyan ha babayiyan nin sintimos tanda nin pisosowan boy mag-apo, kalamoynay dati ya angkahalita . Ha pag-intriga ay kalamoynay holot pangkahal. Hay kolor nin baro nin babayi ya ikahal ay poti ya haya ya ma-in ikoy boy hay pantag-ay ay baro ya malapad boy matya ya takiyay. Hay lalaki itaman ay amirikana o baron tagalog o hatoy baro ya makara ya takiyay ya ayin kowilyo.

No hay kahal ay ha himba-an ay magkama-in nin abay ya miha o loway paris ya lalaki boy babayi. Ma-in et loway anak; hay anak ya lalaki ay ma-in gitan ya onan ya ha babo ay ma-in sintimos ya sinsilyo boy hinghing ya gamiten, boy hay anak ya babayi ay ma-in gitan ya bawbolaklak. Ma-in et simpri nin mawmato-antawo ya ampamapteg ha loway ingkahal. Panlomikol Ian ingkahal ha himba-an ay anhabwagan hilan boyah nirt mawmato-antawo boy dawdalaga tanda nin emen homampat ya biyay la.

Panlomateng nin ingkahal ha bali nin babayi ay ompisawan layna nin mawmato-antawo ya bayliyan angga ha pibayliyen lay ingkahal. Hay ampanogtog nin kahal ay mosiko boy gitara o bandorya. Mintras nin ampagbayli ya ingkahal ay angkabitan hila nin sintimos nin partin lalakiyan boy babayiyan. Hay lalakiyan ay ampagkabit ha lalaki; hay babayiyan ay ha babayi itaman. Ma-in nin mangingat nin magkabit ha lalakiyan boy babayiyan. Bayri ha pagkabit ay ampida-eg ya loway parti ha holay nin kabit. Bokod ha kabit, hay dawdalaga boy aw-anakabayo ya aw-amiga boy aw-amigo nin hatoy . ingkahal ay ampagrigalo.

105

Bayri ha pagbayli ay kasabay ya pamangan. Hay angka-ona nin pakanen ay hatoy babayiyan ya hay ampagsirbi ay Iaiakiyan. Pangayad nin kabit ay ma-in hatoy dagaw ya anhabtan Ian hinahambaiL Bayri ay ampatalimokoren ya babayi ta liboten yan bayliyan nin ahawa na boy ombayro simpri ya gaw- en nin babayi. Ha hinahambali ay anhabwagan hilan sintimos nin bawbabayiyan boy Iawiaiakiyan.

Pangayad nin kahai ay magkama-in nin palipat. Hay palipat ay hatoy ~antan nin Iaiaki nin ahawa na ha bali Ia. No hay bali nin babayi ay marani ay ampowako ya mita-ahawa kaiamoy mawmato-antawo Ia. Bayri ha pagpalipat ay ma-in ampipag-intilimi ya mawmato-antawo. Hay pag-intilimi Ia ay ampipagbayli hila ya ma-in gitan ya hanga nin masitas ya ma-in boiakiak angga ha mi-abot hila ha bali nin Iaiaki. Bayri ha palipat ay ma-in ligaliga simpri

I

ha bali nin Iaiaki.

Paniomateng yabi, hatoy bayon kahai ay matoioy do ha hilong Iangitlangit.

No nitag-on Dominggo o maski anyay allo , paniomateng nin Lonis ay magkama-in pamisa. Hay pamisa ay ha bali nin babayi gaw-en. Hay ampaghanda ay babayi ponaman. Habayti ya pamisa ay bilang pamasaiamat para ha kaioiowa nin nawnikati ya pawpartidos Ia. Kasabay ana bayri ya pamagbag nin paiapala. Mintras ampagdahal ay nakatalimokod ya bayon kahal ha hilong Iangitlangit. Pangayad dahai ay bagbagen ana ya Iangitlangit, piro anti et ha hilong baytoy Iowa. Halokoban hila hapa-eg ta mitake hila ha lale. Kowen la baytoy dawdikorasyon ta itapon Ia ha dalaga o anakabayo.

106

Hapa-eg ay alwan kaganawan ya anhomonol ha kaganawan habayti ya ka-ogali-an, ta ma-in anan ampanowad ha aw-ogall ya na-ibat ha kanayon ya nasyon.

Mr. Lapacito Diomino

107

Hay Kawka-ogali-an No Ma-in Nati

Hay tawtawo ay ma-in kanyakanyan ka-ogali-an no ma-in nati. Habayti ya kawka-ogali-an ay na-iknawan ha kawka-apo-apowan. Bayri ha Botolan, no ma-in nati ha mihay pamilya ay an-ibabalita ha pawpartidos. Ta no ahe ma-ibalita bayto ha pawpartidos ay ampikaholo baytoy ahe nabalita-an, boy hay kanayon ay ampipamahang ta hay katoynongan la ay habayto tana ya oras nin makit la baytoy nati.

Hay kawkarani itaman, basta malenge la ya ma-in ampi-a-anito ta matanda-an lay ma-in nati ay mako hilayna do ha bali ya ma-in nati. Mangidolog hilan aw-aboloy la. Hay kanayon ay ampambin boyah, kowalta, sigarilyo, kapi, boy kanayon et ya rna-ad gamiten bayro ha ma-in nati. Hay lawlalaki ya ampako bayron domamay ay ma-in ampanggawa kahon boy hay kanayon ay ampanggawa pantyon.

Hay bawbabayi itaman ay ampipanggawa korona, boy hay kanayon ay ampangi-ayos karo. No mato-antawoy nati, hay kolor nin korona ay asol boy lila ya mangetnget boy ma-in et ·mapotl. No anak itaman ya nati ta babayi, hay kolor nin korona ay rosas boy mapoti boy ma-in et birdi; piro no lalaki, hay kolor korona ay asol boy mapotl. Peleg et nakaborol ya nati ay ma-in tawtawoy maki-ira bayro. Hay kanayon ay ampipaglamay.

Hay nati ay kina-ogali-an paliyo-en no kapiboyto. Pangayad ay pabarowan nin maganda. No napadolowan ana ay ipalaman ana ha kahon. Biha malabah ya lowampo boy apat ya oras pa-ibat hin naboyto ya inanawa nin nati ay ka-ilangan itabon ana, powira tana no nakabalsamo.

108

Boy hay ka-ogali-an no ma-in nati, do ha bali ya ampangiborolan ay ahe linisan o kalihan anggan ahe malabah ya kalpahan. Boy hay kanayon, no mato-antawo la, o anak la, o patel la, o ahawa la ya nati ay aghila maliyo anggan ahe malabah ya kalpahan.

No mato-antawo ya nati , hay pamilya na ay mipagloksa nin mangitit. Hay bawbabayi ay ampipagtolong nin mangitit o an-ibe-et la. Piro no anak ya nati ay mapoti ya an-itolong nin nanay.

No itabon ana ay honowen nin mosiko boy idaan ha himba-an ta ipabindisyonan ha pad. No anak ya an-itabon ay maligay togtog nin mosiko. Piro no mato-antawo ya an-itabon ay malele ya togtog nin mosiko. Mayad itabon baytoy nati ay idahal ya kalolowa na. Mayad ya dahal ay pi-i-ilgowan nin mawmato-antawo ya tongkol ha kapama-oli-an boy no anyay gaw-en la nin yabiyabi anggan kalpahan.

No hay pikakayari-an la ay moyong, hay Iabay totolen ay idolog lay pakana la ha yabin kapama-oli-an boy allon kalpahan. Piro no hay pinikakayari-an la ay yabiyabin magdahal, hay Iabay totolen ay balang partidos ay mangwan mihay yabi nin hilay maghanda ha pagparaha} nin habayton yabi. Hay ang5itan Ian ipakana ay tinapay, kapi, homan, boy kanayon et ya pamamangan, kompormi ha Iabay Ian !~ anda.

Lomateng bale ya ikatlon allo pa- ibat hin naboyto-an ay ompisaynan idahal ya kalolowa. Habaytoy an-ingaten kapama-oli-an. Hay dolo ya kinaboyto-an kateng klasin pamamangan ya kinan na biha ya naboyto-an ay an-igwa la ha babo nin ba-ol o ha babo a in lamisita. Lomateng ya miralemdem ay omarap hila do ha dolo boy pamamangan

109

ta ingaten lay ngalan nin hatoy nati, ya wanla, "Moll kayna bayri ta ey, dolo rna boy pamamangan mo."

Hapa-eg, no ma-in hilan makit ya mayamo ya anlompad ya bilang ha palopalo, o gamogamo, o maski anyay mayamo ya ayop ya anlompad nin mako bayro ha pamamangan boy dolo ay halita-en la ya habaytoynay kalolowa nin hatoy nati. "Naka-oli yayna," wanla.

Ha yabiyabin an-idahal ya nati, no mato-antawo ya nati ay ampipag-oyap ya mawmato-antawo. No anak itaman ya nati ay ampipagpoloron ya dawdalaga boy aw-anakabayo. N~ ma-abot anay ikasiyam ay kalpahan ana. Kombidawen ana baytoy tawtawoy nipampakidamaydamay. Ha ogti-allo nin pagdahal ay ma-in parti ya hay loto nin hatoy napatyan ay i-aypa anggan abaya.

Pangayarl ay mamilang anaman nin apatapo ya allo pa-ibat hin nati. No ma-abot ya ika-apatapo allo ay idahal

I

ana et ya kalolowa nin hatoy nati. Hay pagdahal ay omanen ana et ha ma-abot ya mihay ta-on nin hatoy nati. Bayri ampag-alih loksa baytoy napatyan.

Tebe lomateng ya pitsan bowan nin pagkamati ay ampipagdahal et para kana. Panlomateng pitoy ta-on ay malhay anaman ya handa ya gaw-en nin hatoy pamilya. Habayti ya kalampohan pamagsilibra ha pagkamati nin mihay tawo.

Hay na-iknawan et ya ka-ogali-an ay ombayri: no ma-in nalipeng o nagmasakit ya anti ha bali nin hatoy napatyan, ampangwa hila nin doloy mangitit ta i-opyah la do ha ma-in dipirinsya, ya wanla do ha nati, "Agka mangilaw-ilaw, agka mangakatowa. No ayri ka inggawa Katawan ay bayro ka tana."

Mrs. Maria D. Bisquera

110

AW-OYAP

(Hay tobay ay anti ha bandan aypa nin homonoy papil)

1. Kapapa-ispanta hayti ya daan ta ayin nin ampag-ompisawan boy ayin anggawan.

2. Na-itanem moyna, oloten moyna et. 3. Nakahara ana, pagkakargawan et. 4. Paka -oligtanan man ma-iget ya bitih na ta em en

komayat mahampat. 5. Nilalatop ana ya baro na, bale ta angkakit et ya

tiyan na. 6. "Maghambalilo k " 0 , wan a. Hay le-ey na bale ya

pinangigwa -an na. 7. Napa-ihilong yayna bay, nabaha ya et. 8. No pilahen kay ikoy rna, tampol ya pantomag-ay

mo. 9. Mihay ma-alih, apat ya homagili.

10. Anya ya angka-ekan ya ma-in habot ya lale? 11. Bali ni Inay Insa, libolibo ya dorwangan na. 12. No makapeykapey aka ay labaylabay la ko, bale ta

no mamakhaw aka ay angkasorawan la ko. 13. Alolod ya lale na, kalsara ya babo na. 14. Ampaki-alek ya bali na, ampagngawngaw ya bebey

na. 15. Mapasinsya ya bebey na, manaksak ya bali na. 16. Lobotlobot ya baro na, bale ta malake ya

angka-itambay na ha mamaliyan. 17. Biyabiten rna koyna ta hahaliwawen kata.

111

18. Anya ya pinalsa ya naggalawan ya balongoh na? 19. Matalino ka man boy maronong

Boy nag -aral nin maboyot. Anyay kayo ha bakil Ya ampananga nin ayin yamot?

20. Mimiha mihayna, k inwa et Hay natila ay Iowa.

21. Powayo do, powayo di , Ahe maka -alih ha dogal na.

22. Malale no baw-ahan; no pahanan , mababo.

23. Ma-in akon alila , lakolako kongko. 24. Loway milamo, onawan anan onawan. 25. Ma-in mihay prinsisa, goloygoloy nay haya na. 26. Alwan ayop, alwan tawo, tatlo ya olo. 27. Hin nilomateng hi Tarsan , napaka ya daan. 28. Kortin poso , kolor ginto .

Mabango no da -epen, hay lahap nin kanen. ,

29. Ahe et nin nalopihan, angkakit anay laman. 30. No ampa-olayan ay angkabiyay

No anggalawen ay angkati. 31. Ka-olo-olo boy bitih, ayin nin makakwa. 32. Nakalo-at ya tiyan, pagkahokaw mambolyaw. 33. Anyay bolong bayri ha mondo ya anggalangen nin

tawo?

34. Insikot, insikot Pinamologpologan poyo ya mangitit.

35. Lanom ya sagrado, ayin makakwa no alwan kolaw. 36. Hay Iowa, tatloyna; hay mangitit ay poti ana;

Hay alal ay na-olot ana . 37. Alwan ayop, alwan tawo;

Ayin golong ay ampowayo.

112

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

38. Ayin pinahokan, nakapahok ha kalale- lale -an. 39. Nanampaw hi Posong, ha babo ya tektek. 40. Bali ni Kaka, ahe matitingla-an. 41 . No allo ay angkatoloy,

No yabi ay antomala. 42. Alwan tawo, alwan manokmanok ,

Ampagbira no itapon. 43. Antina hi Litong, ampidadalamorom.

daan nin dalakerek kobog gonting poso nin kingki dila losis

Mrs. Francisca M. Doble Mrs. Ligaya Hermosilla Miss Teresita D. Ferrer Mrs. Aurelia Manangan Miss Myrna D. Lactaotao Mrs. Lourdes F. Quinsay Mrs. Amelia D. Roque

kabyawan 16. kolibot 17. radyo 18. gripo 19. hongay

ha-a 20. tolya 21. ondayon 22. pahig 23. ani no

nin

kallolongo 24. loway bitih mangga 25. kandila lala ya pandakep kona 26. bange angin 27. siper imbornal 28. mangga trompita 29. kamastili panilan 0 boboyog 30. talikemey

113

oyha

31. bolak 38. pangingihip 32. kampana 39. bibingka 33. bandila 40. waweng 34. amak 41. bo-ok, kaging 35. litsi nin nanay 42. yoyo 36. mato-antawo 43. andarayog 37. agoh nin lanom

114

AW-AGOHON

1. No andira-en, ahe ponahan ma-orit ya panyo o dolo ta maki-orit-orit ya mata.

2. Ahe maglako 3. Ahe pa-iri

ampanganak.

karayem no yabi ta maka mata-eyan. ha polta no ma-in ambatowan

4. Ahe itoro ya beke nin tanaman ta ma-aley.

0

5. Ahe magkoko no yabi ta maka mati ya mawmato-antawo.

6. Ahe mangingoto no ampangimat ta maka makimat. 7. No ampikotakkotak ya to-an manok no yabi, botlay

yabi, o palbangon ay ma-in mapo-olan o naboktot ya dalaga.

8. No napirani ya bowan boy bito-en ay ma-in mipowayo. 9. No malhay ya mangitit nin matan posa ay otab. Piro no

mayamo ay ka-ti. 10. No angka-ir-an ya alihedhed ay masowirti. 11. Katowa mag-ayop nin nag-alihedhed ha kilikili ta

pangkimaten. 12. No ma-in apoy ha boll kaldiro o kawall ay ma-in bisita

ya lomateng. 13. Ahe manebey nin bakl ta lalo hilan mamirhisyo. 14. Ahe mangalih no yabi ta angka-ikalih ya sowirti. 15. Ahe magdolon ma-orit no ampangimat ta maka

makimat. 16. No nangoran nin mabli ya allo ay owelen ya

tawtanaman.

115

17. No moli ha bayoy bali ay ka-ilangan allan Sabado ta masowirti ya allo.

18. No mamangon bali ay ka-ilangan bollogan alak ya pama-irengan taw tarek emen mog-alih ya dawdikot babon lota.

19. Ahe mag-aran ha bandan baba ta malas ya mipampa-iri.

20. Ahe mangalih ha solar no miralemdem ta mamahang ya dawdikot babon lota.

21. Ahe pila-oke~ ya. kalobahan ma-orit boy karnin manok ta magobas.

22. Ahe mangisawsaw okoy ha bag-ong ta magobas. 23. Ahe mog-alih anggan ahe et nalimpeh ya pinanganan

ta maka ma-aksidinti ha lalakwen. 24. No ma-in iklipsi ay papaliyo-en ya naboktot emen ahe

ma-irapan manganak. 25. No angka-irapan manganak ya babayi ay pa-olboten

pako ya lalaki. 26. Alwan magandan magkahal ya mipatel nin mimihay

ta-on ta mitalo ha kabibiyayan. Mrs. Libertad R. Ditona

Aw-Agohon 1. Agka magkanta ha arapan aboh ta maka

makapag-ahawa ka nin bawo. 2. Ahe mango hay no yabi ta maka mati ya

mawmato-antawo. 3. No natata ya kotsara ha lamisa ay babayi ya bisita ya

lomateng. No tinidor ya natata ay lalaki ya bisita ya lomateng.

4. No tonoy ana nin tonoy ya tiki ay ma-in bisita ya lomateng.

116

5. No ampag-olameh ya posa nin omarap ha polta ay ma-in bisita ya lomateng.

6. No magbiyahi ya mihay tawo ta nakahakbat ya nin mangitit ya posa ay agnayna itoloy ya pagbiyahi na ta maka madisgrasya ya.

7. Ahe ihokat ya baro ya pangkahal ta maka ahe mitoloy ya kahal.

8. Alwan mahampat nin magbiyahi ya ikakahal ta maka madisgrasya ya.

9. Ahe alihan ya ampangan. No mog-alih ka ay ipeyeh mo ya plato ta emen ahe ma-ita-oy ya bohoy.

10. No mako ka ha bali nin kinamatyan ay maghalita ka nin, "Ayin mangilaw-ilaw, ayin mangakatowa. No ayri ka inggawa nin Katawan ay bayro ka tana," emen agka ma-ilaw-ilaw.

11. No anggomate ya garnet mo ay ma- in kan kowalta ya lomateng.

12. No mangitapon ka nin lanom o anyaman ya bagay ya itapon mo ha Iota no yabi ay maghalita ka nin "TabL Apo, ta agkawo angkakit," ta maka makabollog ka nin ahe angkakit.

13. No manaliw ka nin baboy ay alwa nin mahilem ta maka mamota bayto ya baboy.

Mrs. Anita A. Dullas

117

PAMI-ILGO

Ha klinika nin iskwilawan

Pangno rna-antirnanowan tarnbalen ya hawhogat?

Ners: Anta angkabaya boy angngornitit ba-in ya bo-eh rno, Nestor?

Nestor: Nipatok kasi ha pahak hin nibarak ako. Ners: Nakano et? Nestor: Na-apon.

Ners: Halla, no ornbahen, tapalan rnoynan antirnano nin towalyay irnbalbal ha rnalay-ep ya lanorn.

Nestor: Pangno kaboyot kali?

Ners: Manga-anern ya oras. Pangalabah nin rnihay ' allo, tapalan rno nin towalyay irnbalbal ha rna-arnot ya lanorn.

Jose: Hatoy patel ko ay nahogat ya garnet nin koya. Anya kali ya rnatarnpa?

Ners: Tarnpolan rnoynan "rnerthiolate" biha bindahan ya hogat.

ponahan hakban

nin tarnbal, rnaski rnalinis ya gasa ta

Jose: Wanlan kanayon, katowa kanon taklen ya hogat ta rnatornotorn.

Ners: Alwan peteg ba-in. Hay katowa ay no ahe hakban ya hogat ta rnapahokan rnikrobyo.

Nilda: Hi Tatay ko itarnan ay napako ya bitih. Anya kali ya rnatarnpa kon gaw-en?

118

Ners : Hay gaw-en mo hen, padaya-en moynan padaya-en. Mayari bayto, hakban moyna pon ya hogat biha gitan ha doktor.

Nilda : Anta man gitan ya et ha doktor? Ners : Em en mabiyan yan tambal ya panlaban ha impiksyon

boy titanos. Hay tawoy angkatitanos ay maparan mati .

Miss Antonia D. Villanueva

119

KAWKANTA Hay Bandila

J;b~ J I CJ J IEJ J Jl Jlij I d Ban - di -la ya rna - gan - da; Gan - day

1;b J 1 J J ::1 u J r 2 a - yin ka- pa- ra. An- to ya

1£& J Jlftrlrlr r lr J ~ ~J ()

ha tag- ay. A- yin ha- wa ha pag-bantay.

I l _l l _A

_j_ 11"1 j_ _l 1 l _l J " .... ,..... "-l./

:J -- - .J• ./

ta"n-- - I

dila a labi- en;

1$b J Jd J i:J J ; 14~ J I :J A- he la- et la- e- ten. Bi- yay

y y

l$bJJJ:JJJrerJr rr koy i- ha- gi- li; Ag- ya tana

nin rna- a- pi. Hawhalita boy tono: Miss Nicolasita Docuyanan

120

Ha Balah

Tamoy-na ha ba-lah, Ha ba-lah ta mag-il-bah.

ij ' Mag-il-bah nin paw-pan-da, Ta e-men nin go-man-da.

Do ta-mo nin mag-wah-wah. Do ta-mo nin mag-ko-la.

Bi-ha et mag-pa-lan-sa ta ma-ra-ni-na ya pis-ta.

Hawhalita boy tono:


121

Or an

No o-ran a-na nin o-ran, Hay to-wa taw-ta-na-man;

Ka-teng maw-ma-ma-li-yan, Hay to-wa la i-ta-man.

Da-pat ma-na-li-gem-gem; Ma-ko ta-moy-nan ma-na-nem

Pa-sa-la-mat ha Ka-ta-wan Ha ing-ga-wa Na ya a-ran .

• Hawhalita boy tono :


122

Gawgolay

Ma-na-nem nin gaw-go-lay Ya da-pat i-ka-bi-yay.

Ta-lom, an-tak, ka-ma-ti, Pa-to-la boy ka-ba-to-ti,

Bat-aw, lo-ko, rna-rang-gay; Sa-lo-yot, ka-mo-ti, pit-say.Al-lo

al-lo, mang-na go-lay E-men ko-ma-ra a bi-yay.

Hawhalita boy tono:


123

Agmo Ko Liwawan

Ming-han mi-hay.ya-bi ; ma-ha-wang ya bo-wan.~-ta ay ni-pi Hi- na- li- ta mo et ya no a- lim-ba-wa Hi-tayma-pi-da-

kit ha ya bo-wan Hi-yo, a- yin rna- ma-lo-wa , A-yin man-li- wa-wan ha

tay ni- hom- pa- an Hi-tay mi- la- bi leleg ang-ka-b'yay pami- hali- ta; No li- wa-wan ay Diyos ya ba-a- la;

man ni- la-bi hin napi- dayo ta ' No rna- a- ri bo-ngat i- o- rong moy labi

124

Hay pami- hom- pa ay ni- li- wa-wan moyna E- men lo- mig- ha ta mas-ki al-lo yabi.

Hi-koy ni- lo- me- le. Ag- ko Hi-koy ni- la- bi mo, agmo

rna- ka- pai- pa- hi-

___. ,

ngan. Im- ba- lag mo koy-na nin a- yin ba-ra-nan-. li ha mas-ki hino et ba-hen ya ba-ba-yi-.

Hawhalita boy tono: Mrs. Libertad R. Ditona

125

Forget Me Not

'Twas on a moon-light night; the You said to me, my dear, if e-ver

and bright. e sat to-ge- ther it should be that you are far frorr

~· ~

' l) ....

r- .---I -- r---...

, ____ [\ I

-1 I I I - • - - IC I - - - -- • - - .. ·-.-.~

dear; m our ren-dez-vous. The moon was there to see; we me, there'll be no tears to shed. My dar-ling, don't for-get, the

bowed our own true love, To love each o-ther till death do us part. pro-mi-ses you made be-cause if you do, dear God a-bove shall know.

Why is it, be-lo-ved, when one day you were gone; If you could on-ly do, darling, love me once a-gain;

126

I (( \, \,

The vows of love we made, it seems you We could then be hap - py each mo - ment

soon forgot? of the day.

1 If

-1 "' '' .1' - • -

Lone-ly and I am your

----------- • - • • - • --· blue I am be - cause I

be - lo - ved; Please ne-ver,

---- • I --t-t-• know you're ne - ver

gone; You think of

left me all a-lone with-out ex - pla - na - tion lov - ing a - ny - one, dear, no one else but me.

Hawhalita: Mrs. Cora E. Rico

Tono: Mrs. Libertad R. Ditona

127

Mananem, Mananem

$~-D II J r l Ma- na- nem nin gaw- go- lay ta e-

men o- ma-lin-ta-wa. Ma-na-nem a-na nin ma-na-

nem e- men biyay ay lo- mig- ha.-

Hawhalita: Tono:

Mrs. Anita A. Dullas Mr. Isias Abujen Sr.

Litsi, Litsi

Lit- si, Lit- si, Lit- si,- 1- no- men

tamon pir- mi- Lit- si, Lit- si, Lit- si;-

fk lv r ~ I L r If' i Pam- pak- haw nin na- wi- ni.

Hawhalita: Tono: Mrs. Anita A. Dullas Mr. Isias Abujen Sr.

128

Pahokan Ana Man

JR; J I; ~· J iJ r· F I J Jd:l N a - ya - ri a - na ya ba - kas - yon ; -

lfa IJ J J' I J J. 11 J J,zE - I - han - da a - na ya gaw - ga - mit .

- Lo - rna - teng a - na ya pa - na - on

$6F; I; J. .!I J J J I <J J f - Mag - a - ral a - na man rna - ham - pat

Hawhalita: Tono:

Mrs. Anita A. Dullas Mr. Isias Abujen Sr.

129

sbl Dawdinonong bawbotolinyo, 1978 - SIL International · "Ayin akoyna nin magawa. Agko makayan...

Documents

Transcript of sbl Dawdinonong bawbotolinyo, 1978 - SIL International · "Ayin akoyna nin magawa. Agko makayan...