saqarTvelos teqnikuri universiteti 2015 w. Catarebuli samecniero ...

saqarTvelos teqnikuri universiteti

mecnierebis departamenti

2015 w. Catarebuli samecniero samuSaoebis mokle

angariSi

II nawili

saqarTvelos teqnikuri universitetis

mecnierebis departamentis ufrosi

prof. d.TavxeliZe

Tbilisi

2016

ii

s a r C e v i

gamoTvliTi maTematikis instituti 1

instituti ”teqinformi” 50

marTvis sistemebis instituti 67

kibernetikis instituti 114

hidrometeorologiis instituti 212

hidrogeologiisa da sainJinro geologiis instituti 279

wyalTa meurneobis instituti 288

instituti “talRa” 327

samecniero, saswavlo, sawarmoo centri analizxelsawyo 335

kvebis mrewvelobis instituti 345

membranuli teqnologiebis sainJinro instituti 356

saqarTvelos sawarmoo Zalebisa da bunebrivi resursebis

Semswavleli centri 377

bioteqnologiis centri 401

nagebobebis, specialuri sistemebisa da sainJinro

uzrunvelyofis instituti 419

sensoruli eleqtronikisa da masalaTamcodneobis

samecniero teqnologiuri centri 431

kvanturi fizikis da sainJinro teqnologiebis instituti 437

geoekologiuri monitoringis ganyofileba 444

1

niko musxeliSvilis saxelobis

gamoTvliTi maTematikis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

institutis direqtori: fizika-maTematikis mecnierebaTa doqtori,

profesori vaxtang kvaracxelia

personaluri Semadgenloba:

№ gvari. saxeli, mamis saxeli Tanamdeboba samecniero (akademiuri)

xarisxi

administracia

1 kvaracxelia vaxtangi

varlamis Ze

direqtori fiz.-maT. mecn. doqtori

2 giorgobiani giorgi

jimSeris Ze

direqtoris

moadgile

fiz.-maT. mecn. kandidati

3 razmaZe marina eduardis

asuli

swavluli

mdivani

informatikis inJineriis

akad. doqtori

4 eqizaSvili manana giorgis

asuli

mTavari

specialisti

(buRalteri)

5 lebaniZe daviTi Tengizis

Ze

ekonomisti

6 bokuCava nino murmanis

asuli

kancelaris

ufrosi

7 kakabaZe lozana

vladimeris asuli

specialisti

8 tuRuSi madona giorgis

asuli

biblioTekis

gamge

gamoTvliTi meTodebis ganyofileba

9 sanikiZe jemali guris Ze ganyofilebis

gamge

fiz.-maT. mecn. doqtori

2

10 abramiZe edisoni apolonis

Ze

mTaavari

mecnier-

TanamSromeli

(0.5)


11 zaqraZe mamuli vladimeris

Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


12 Caduneli aleqsandre

Salvas

mTavari mecnier-

TanamSromeli

(0.5)

teqn. mecn. doqtori

13 xatiaSvili gaiozi

mixeilis Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


14 xuxunaSvili zauri

valerianis Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


15 kurdRelaiZe dimitri

fidos Ze

ufrosi mecnier-

TanamSromeli


16 sanikiZe zaza jemalis Ze ufrosi mecnier-

TanamSromeli


17 kupataZe kote ramazis Ze mecnier-

TanamSromeli


18 mirianaSvili manana

giorgis asuli

mecnier-

TanamSromeli


19 kobliSvili nanuli

iosebis asuli

programisti

20 feiqriSvili nata sergos

asuli

laboranti

21 abramiZe elene apolonis

asuli

laboranti

22 TigiSvili svetlana

zaqarias asuli

laboranti

albaTur-statistikuri meTodebis ganyofileba

23 tarielaZe vaJa izeTis Ze ganyofilebis fiz.-maT. mecn. doqtori

3

gamge (0.5)

24 Cobaniani sergo akofis Ze mTavari mecnier-

TanamSromeli


25 laSxi aleqsandre arsenis

Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli

(0.5)


26 mamforia badri ivlianes Ze ufrosi mecnier-

TanamSromeli


27 kobaxiZe paata akakis Ze programisti

28 berikaSvili valeri

goderZis Ze

specialisti

informatikis ganyofileba

29 melaZe hamleti varlamis Ze ganyofilebis

gamge (0.5)


30 yifSiZe zurabi Salvas Ze mTavari mecnier-

TanamSromeli

teqn. mecn. kandidati

31 cercvaZe gurami nikolozis

Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


32 silagaZe givi sergos Ze ufrosi mecnier-

TanamSromeli


33 fxoveliSvili merabi

gaiozis Ze

ufrosi mecnier-

TanamSromeli


34 papiaSvili maguli romanis

asuli

mecnier-

TanamSromeli

(0.5)


35 Rlonti giorgi genadis Ze mecnier-

TanamSromeli

(0.5)


36 korJi vladimeri ivanes Ze mTavari inJiner-

programisti

4

37 CogovaZe ilia givis Ze mTavari

programisti

38 tuxaSvili JuJuna simonis

asuli

programisti

39 CaxunaSvili elene giorgis

asuli

veb-dizaneri

40 kiknaZe dimitri levanis Ze laboranti (0.5)

maTematikuri modelirebis ganyofileba

41 ugulava duglasi karlos

Ze

ganyofilebis

gamge (0.5)


42 giorgobiani jimSeri

aleqsandres Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


43 zarnaZe daviTi nikolozis

Ze

mTavari mecnier-

TanamSromeli


44 menTeSaSvili marine

zauris asuli

ufrosi mecnier-

TanamSromeli


45 naWyebia mziana daviTis

asuli

ufrosi mecnier-

TanamSromeli

teqn. mecn. kandidati

46 CantlaZe Tamazi leonides

Ze

ufrosi mecnier-

TanamSromeli


47 baRaTuria giorgi guramis

Ze

mecnier-

TanamSromeli

maTematikis akademiuri

doqtori

48 nikoleiSvili mixeili

mixeilis Ze

mecnier-

TanamSromeli

ekonomikis doqtori

49 xuroZe Tamila valerianis

asuli

mecnier-

TanamSromeli


50 xaWapuriZe liana barnabis

asuli

programisti

51 metoniZe nanuli akakis

asuli

laboranti

5

sameurneo nawili

52 xomeriki borisi

vladimeris Ze

sameurneo

nawilis ufrosi

53 menTeSaSvili merabi

zauris Ze

administratori

54 buaCiZe goneri daviTis Ze mTavari

energetikosi

55 maxaraSvili nodari

aleqsandres Ze

damxmare

mosamsaxure

56 dudaSvili jemali

soslanis Ze

meezove

57 boloTaSvili nino

valeris asuli

damlagebeli

58 nebieriZe nargizi

nikolozis asuli

damlagebeli

I. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis dagegmili da

Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi.

I.2 gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqti.

#

Sesrulebuli proeqtis

dasaxeleba mecnierebis

dargisa da samecniero

mimarTulebis miTiTebiT

proeqtis

xelmZRvaneli proeqtis Semsruleblebi

1

mimarTuleba 1: gamoTvliTi

meTodebi maTematikuri fizi-

kisa da sainJinro meqanikis

amocanebSi.

maTematika, gamoTvliTi

j. sanikiZe

m. zaqraZe, m. mirianaSvili,

g. xatiaSvili, z. xuxunaSvili,

d. kurdRelaiZe, z. sanikiZe,

ed. abramiZe, k. კupataZe,

6

maTematika a. Caduneli, n. kobliSvili,

n. feiqriSvili, el. abramiZe

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da

praqtikuli Sedegebi.

mimarTuleba 1–is amocanebi ZiriTadad muSavdeboda gamoTvliTi meTodebis ganyofi-

lebaSi.

2015 wlis gegmiT gaTvaliswinebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi ZiriTadad miz-

nad isaxavda gamoTvliTi da gamoyenebiTi analizis efeqturi, konkretuli ricxviTi

sqemebis, rogorc konstruqciulad agebis, aseve maTi praqtikulad gamoyenebis sakiTxe-

bis Seswavlas saTanado moculobis ricxviTi eqsperimentis TanxlebiTa da misi farTo

speqtraluri analizis gziT.

qvemoT mokled aris aRwerili saangariSo periodSi ganxiluli da Seswavlili

amocanebi:

agebulia CebiSevis tipis kvadraturuli formulebi toli koeficientebiT koSis

singularuli integralebisaTvis mudmivi woniTi funqciiT. aseTi formulebi adre

cnobili iyo mxolod regularuli (arasingularuli) integralebisaTvis abscisTa

garkveuli ricxvisaTvis. Cven mier miRebuli formulebi dafuZnebulia singularobis

parametris garkveuli wesiT SerCevaze da Seicavs abscisTa (Sesabamisad, ordinatTa)

imave ricxvs, rogorsac Sesabamisi cnobili kvadraturuli formulebi CebiSevis for-

mulebis saxelwodebiT. navaraudevia aRniSnuli formulebis SesaZlo gamoyeneba e.w.

diskretul gansakuTrebulobaTa maRali sizustis sqemebis agebaSi, singularuli in-

tegraluri gantolebebis ricxviTi amoxsnisaTvis gaxsnili konturebis SemTxvevaSi

(ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi, [1]).

ganxilulia maRali sizustis kvadraturuli formulebis arsebobis sakiTxi garkve-

uli woniTi funqciis Semcveli singularuli integralebisTvis. kerZod, saqme exeba

rogorc regularuli, aseve koSis tipis singularuli integralis TeoriaSi iseT

mniSvnelovan funqcias, rogoricaa CebiSevis woniTi funqcia (1 + 𝑡)𝑝(1− 𝑡)𝑞 (𝑝, 𝑞 > −1). Cven mier Seswavlili iqna [-1, +1] segmentze am woniTi funqciis Sesabamisi orTogona-luri polinomis nulebiT agebuli kvadraturuli jamiT miaxloebis sakiTxi simkvrive-

Ta garkveul klasebze. naCvenebi iqna, rom Sesabamisi rigiT miaxloebisaTvis, sazoga-

dod, aucilebeli ar aris ganxiluli kvadraturuli formulis kvanZebi warmoadgen-

dnen maincadamainc aRniSnuli orTogonaluri polinomis nulebs. es garemoeba SesaZ-

leblobas iZleva gamoyenebis TvalsazrisiT ganxiluli iqnas maaproqsimirebeli kvad-

raturuli jamebis mniSvnelovnad farTo klasebi (ix. publikaciebi ucxoeTSi, stati-

ebi, [1]).

saangariSo wels mimdinare gamokvlevebSi garkveuli yuradReba daeTmo metnaklebad

maRali sizustis kvadraturuli formulebis gamoyenebas koSis tipis singularuli in-

tegralebisaTvis. aseTi formulebis praqtikulad agebis SesaZlebloba, TeoriaSi cno-

7

bili faqtebis safuZvelze, gansazRvrulia abscisaTa n=4,5,6,7,9 ricxvis farglebSi

(Cven kvlevebSi metnaklebad detalurad ganixileba n=4 SemTxveva). iqidan gamomdinare, rom isini xasiaTdebian urTierTtoli koeficientebiT, rac ufro efeqturs xdis am

formulebis gamoyenebas, garkveul mniSvnelobas iZens maTi ama Tu im saxis analogebis

konstruirebisa da Seswavlis sakiTxi. Cven mier agebulia kvadraturuli formula,

romlis ordinatebis ricxvi SezRuduli ar aris. igi efuZneba markovis cnobil for-

mulas da, SeiZleba iTqvas, warmoadgens mis garkveul analogs singularul SemTxveva-

Si. Sesabamisi formulis koeficientebi modulebiT urTierTtolia da Seicaven erT

saerTo mamravls, rac iZleva aRniSnuli formulis efeqturad gamoyenebis SesaZleb-

lobas sxvadasxva SemTxvevaSi (ix. publikaciebi ucxoeTSi, statiebi, [2]).

mimdinare wels grZeldeboda muSaoba brtyeli da sivrciTi ganzogadebuli harmoni-

uli amocanebis miaxloebiTi amoxsnisaTvis garkveuli azriT efeqturad realizebadi

gamoTvliTi algoriTmebis agebisa da ricxviTi realizaciis mimarTulebiT. aRniSnul

TematikasTan dakavSirebiT miRebuli iqna garkveuli Sedegebi (ix. publikaciebi saqar-

TveloSi, statiebi, [2]).

ganxorcielda kvlevebi zogierTi, praqtikulad mniSvnelovani sasazRvro amocanis

Sesaswavlad, romelTa ricxviTi amoxsna dakavSirebulia garkveuli difuziuri proce-

sebis kompiuterul modelirebasTan. Sesabamisi Sedegebi moxsenda saerTaSoriso kon-

ferencias (ix. samecniero forumebi saqarTveloSi, [3]).

Seswavlilia msaxvelis gaswvriv mudmivi sixistis mqone fenovani elifsoidaluri

garsebis RerZsimetriuli arawrfivi deformaciis amocanebis ricxviTi amoxsnis sakiT-

xi. dazustebuli Teoriis erTi variantis safuZvelze miRebulia am klasis amocanebis

amomxsneli arawrfiv diferencialur gantolebaTa sistema. ganxilulia elifsoidalu-

ri garsis deformaciis kerZo magaliTi, romlis ricxviTi realizaciiT miRebuli Se-

degebis safuZvelze Catarebulia saTanado analizi. Sefasebulia sasazRvro pirobebis

cvlilebiT gamowveuli zegavlena garsis deformirebul-daZabul mdgomareobaze. kvle-

vis Sedegebi gamoqveynebulia (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi, [3]).

mimdinareobda kvlevebi fizikis meore rigis arawrfivi diferencialuri gantolebe-

bis ganStoebadi amoxsnebis Tvisebebis Seswavlis mimarTulebiT. Teoriuli xasiaTis

kvlevebTan erTad ganxiluli iqna ramdenime saeqsperimento amocana. miRebuli Sedegebi

gadacemulia gamosaqveyneblad (ix. damatebiTi informacia, gamosaqveyneblad momzadebu-

li naSromebi [1, 2]).

saangariSo periodSi grZeldeboda muSaoba diferencialur gantolebaTa avtonomi-

uri sistemebis algebrul-geometriuli Teoriis irgvliv. gamosaqveyneblad mzaddeba

monografia, sadac aRniSnuli Teoria Camoyalibebuli da aRwerili iqneba srulad da

detalurad. am etapze dasrulebulia wignze muSaoba pirveli miaxloebiT. mis pirvel

TavSi ganxilulia Cveulebriv gantolebaTa avtonomiuri sistemebis algebrul-geomet-

riuli Teoria. meore TavSi analogiuri Teoria igeba kerZowarmoebuliani kvaziwrfivi

avtonomiuri sistemebis SemTxvevaSi, xolo mesame TavSi, aRniSnuli maTematikuri Teo-

ria gamoyenebulia Teoriuli fizikis zogierTi problemis gasaanalizeblad (ix. dama-

8

tebiTi informacia, gamosaqveyneblad momzadebuli naSromi [3]).

#





samuSaos

xelmZRvaneli samuSaos Semsruleblebi

2

mimarTuleba 2: socialur-

ekonomikuri amocanebis

maTematikuri modelebis

da Zlierad optimaluri

algoriTmebis damuSaveba.

maTematika, maTematikuri

modelireba

d. ugulava, j. giorgobiani, m. naWyebia,

T. CantlaZe, z. yifSiZe, d. zarnaZe,

m. nikoleiSvili, T. xuroZe,

g. baRaTuria, m. menTeSaSvili,

l. xaWapuriZe, n. metoniZe



mimarTuleba 2–is amocanebi ZiriTadad muSavdeboda maTematikuri modelirebis

ganyofilebaSi.

gardamaval 2015 wels proeqtis farglebSi mimarTuleba 2–Si muSaoba mimdinareobda

4 ZiriTad amocanaze:

# amocanis dasaxeleba samuSaos


2.1

amocana 1. maTematikuri modelebi

sabazro da dargobrivi ekonomikis

zogierTi mikroekonomikuri prob-

lemisaTvis

j. giorgobiani m. naWyebia, m. nikoleiSvili,

T. xuroZe, l. xaWapuriZe,

n. metoniZe



amocana Sedgeba Semdegi 3 qveamocanisgan:

1. maragTa marTva kaskadur sistemebSi. maragTa marTvis TeoriaSi ganixileba ro-

gorc erTproduqtiani, ise mravalproduqtiani amocanebi. აmave dros ganixilaven para-

lelur da mimdevrobiT bazebs (sawarmoebs). paralelur bazebSi maragis regulireba

xdeba erTi sacavidan, mimdevrobiTi bazebis SemTxvevaSi yovel bazas aqvs Tavisi saca-

vi, magram mimdevrobiT bazebs yovelTvis ganixilaven rogorc konveirul sistemas –

nawarmi yovel etapze gadaecema Semdgom sawarmos, rogorc nedleuli. Cven vixilavT

mimdevrobiT bazebs kaskadur reJimSi: yoveli sawarmo SeiZleba iyos erTgvarovani (ro-

gorc hidroeleqtrosadgurTa sistema) an mravalgvarovani (hidrosadguri, melioracia,

9

wyalmomarageba da sxva). aseTive amocanebi dgeba navTobWaburRilebis aTvisebis, samTa-

madno mrewvelobis, vaWrobis da sxva sferoSi. amocana dinamikuria wliuri horizon-

tiT, nedleulis miwodeba stoqasturia. sawarmoebi rig-rigobiT moixmaren resurss,

imarageben narCenebs da gadascemen momdevno sawarmos. drois monakveTebSi (kvira, Tve

da a.S.) cnobilia Semomavali nakadis statistikuri ganawileba da amis mixedviT nawil-

deba resursi saerTo danakargebis minimumis misaRwevad.

warmodgenili modelebi eyrdnoba dinamikuri daprogramebis princips, zogadi (sru-

li) modeli maTematikuri daprogramebisaa.

miRebuli Sedegebi gaformebulia statiis saxiT da mzad aris gamosaqveyneblad.

2. obieqtTa optimaluri Zebnis brtyeli amocanebis maTematikuri modelireba. obieqtTa Zebnis Teoria Seiswavlis saZebni obieqtis aRmoCenis meTodebsa da Zebnis Se-

degebis efeqturobis kriteriumebs. sazogadod, arsebobs Zebnis sami ZiriTadi amocana:

1) Zebna raionSi (Zebna farTobze), 2) Zebna gamoZaxebiT (Zebna sawyisi wertilidan), 3)

Zebna zRurblze (Zebna sruteSi). Cven mier Seswavlilia pirveli da meore tipis amoca-

nebi, Sedgenilia Sesabamisi maTematikuri modelebi.

1) Zebna raionSi, rogorc wesi, tardeba marTkuTxedis formis farTobze, romel-

Sic, savaraudod, imyofeba Zebnis obieqti. obieqtis adgilmdebareoba Tanabrad alba-

Turia marTkuTxedSi, maZebar mxares gaaCnia e.w. “saZiebo resursi”, romelic Sedgeba

sxvadasxva saxis danadgarebisa da satransporto saSualebebisagan. ganxilulia ori

SemTxveva: roca saZiebo resursi Sedgeba uxmauro saSualebebisagan, romelTagan Tavis

arideba obieqts ar ZaluZs, da meore, roca saZiebo resursSi aris e.w. xmauriani Zale-

bi. Sesabamisad, Sedgenilia ori modeli. pirvel SemTxvevaSi amocana ismeba Zebnis us-

wrafesad dawyebaSi. amisaTvis “ukanaskneli” Zala unda mivides minimalur droSi. Sem-

deg xdeba farTobis danawileba saZiebo Zalebis SesaZleblobebis proporciulad da

mimdinare droze damokidebulebiT gamoiTvleba obieqtis aRmoCenis albaToba. Zebnis

uswrafesad dawyebisTvis gamoyenebulia kargad cnobili “daniSvnis amocanis” idea.

meore modelSi gaTvaliswinebulia xmauriani Zalebisgan obieqtis mier Tavis aridebis

SesaZlebloba da, Sesabamisad, misi adgilmdebareobis albaTuri ganawilebis cvlile-

ba. am SemTxvevaSi Zebnis procesi aRiwereba Cveulebrivi diferencialuri gantolebaTa

sistemiT.

2) Zebna gamoZaxebiT umTavres SemTxvevaSi warmoebs maSin, roca kontaqti Zebnis

obieqtTan daikarga da Zebna unda ganaxldes savaraudo monacemebze dayrdnobiT. aq

igulisxmeba obieqtis adgilmdebareoba, moZraobis kursi da siCqare. adgilmdebareoba

moicema organzomilebiani ganawilebis funqciiT (rogorc wesi, Tanabari wreSi anN

normaluri), kursi – Tanabari raRac seqtorSi da siCqarec Tanabrad ganawilebuli [v1,

v2] SualedSi. am pirobebSi miRebulia t – mimdinare droze damokidebulebiT procesis

ganawilebis funqciebi da ZebnisTvis mniSvnelovani faqtori – ganawilebis maqsimumis

koordinatebi da gadaadgilebis siCqare. Zebna, bunebrivia, mimdinareobs ganawilebis

simkvrivis maqsimumis gaswvriv. gamoyvanilia am traeqtoriis gantoleba. igi warmoad-

gens logariTmul spirals. aRmoCenis albaToba moicema Cveulebrivi an zedapiruli

10

integralis saSualebiT, miaxloebiTi amoxsna ki – integraluri jamebis gamoTvliT. miRebuli Sedegebi asaxulia statiebSi (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi,

[5, 6]). Sesabamisi moxseneba wardgenili iyo konferenciaze (ix. samecniero forumebi sa-

qarTveloSi [5]).

3. soflis meurneobis dargTa gaadgilebis maTematikuri modeli saqarTvelos ax-

landeli gamowvevebis gaTvaliswinebiT. Cven mier mravali wlis manZilze mimdinareob-

da dargTa optimaluri gaadgilebisa da specializaciis amocanaze muSaoba. Camoyali-

bebulia zogadi, Zalzed sruli modeli. es Sedegebi dainerga ramdenime raionSi. Cveni

ekonomika axla gegmiuri ekonomika ar aris da rogorc zogierTs miaCnia, es asec unda

iyos. Tumca arcerT warmatebul qveyanaSi meurneoba (maT Soris soflis) qaosurad ar

viTardeba. aSS-Si, safrangeTSi, germaniaSi da a.S. arsebobs programebi, Tu rogor unda

ganviTardes esa Tu is dargi. saqarTveloSi gvaqvs Warbi produqcia (yurZeni, atami,

mandarini da a.S.), amave dros gvaqvs deficiti marcvleulis, xorcisa da rZis produq-

tebis, bostneulis da a.S. Cven mier SemoTavazebul modelSi da gaTvlebSi gaTvalis-

winebulia es niuansebi. adrec vwerdiT da axlac aRvniSnavT, rom monokulturizmi qve-

yanaSi damRupvelia saxalxo meurneobisTvis da, rac mTavaria, demografiuli mdgoma-

reobisTvis. mTavrobas gaaCnia saSualebebi fermerul da kerZo pirebTan SeTanxmebiT

daareguliros es sakiTxi da amiT gamoasworos rogorc soflis, aseve qalaqis mosax-

leobis mdgomareoba.

Cven modelSi Cadebulia pirobebi, rom mosaxleoba SeZlebisdagvarad dakmayofil-

des ZiriTadi sakvebi adgilobrivi produqtebiT – marcvleuliT, bostneuliT, rZisa

da xorcis produqtebiT. modeli wrfivi daprogramebisaa da advilad realizebadi.

teqnikur-ekonomikuri maCveneblebi inaxeba CvenTan da saWiro iqneba maTi ganaxleba.

proeqtiT gansazRvruli amocanebis garda ganxilulia kidev ori amocana. kerZod,

gamokvleulia Seplis aqsiomebis gamoyenebis sakiTxi leqsikografiul kooperaciul

TamaSebSi da mocemulia mTelricxva optimizaciis amocanis erTi praqtikuli gamoyene-

ba (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi [4, 7]; samecniero forumebi saqarTveloSi

[6])


xelmZRvaneli

samuSaos

Semsruleblebi

2.2 amocana 2. optimaluri da Zlierad optima-

luri (centraluri) splainuri algoriTme-

bis konstruireba ganuzRvrelobis (cdomi-

lebis) uaresi dasmis, saSualo dasmis da

albaTuri dasmis SemTxvevebisTvis

d. zarnaZe d. zarnaZe,

d. ugulava

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da praq-

tikuli Sedegebi.

ganxilulia klasikuri 𝐴𝑢(𝑡) = −𝑢′′(𝑡) + 𝑡2𝑢(𝑡), 𝑡 ∈ 𝑅Hharmoniuli oscilatoris Sem-

11

cveli araerTgvarovani 𝐴𝑢 = 𝑓 gantolebis miaxloebiTi amoxsnis sakiTxi Svarcis us-

asrulod dacemad funqciaTa 𝑆(𝑅) sivrceSi umcires kvadratTa ganzogadebuli meTo-

dis gamoyenebiT. am sivrceSi arCeulia hilbertis normaTa garkveuli {‖∙‖𝑛} mimdev-roba, sabaziso funqciebad ki aRebulia hermitis funqciaTa sruli sistema. zust da

miaxloebiT amoxsnebs Soris uTanadobis minimizacia xorcieldeba normaTa mimdevro-

biT gaCenili iseTi metrikiT, romlis birTvebi absoluturad amozneqili, minkovskis

funqcionalebi ki normaTa proporciulebi arian. 𝑢𝑚 miaxloebiTi amoxsnebi ar arian

damokidebuli normaTa indeqsze. damtkicebulia miaxloebiT amoxsnaTa miaxloebis

krebadoba zusti amoxsnisaken 𝑆(𝑅) sivrceSi da miRebulia ‖𝑢0 − 𝑢𝑚‖𝑛 gadaxraTa Se-

fasebebi 𝑓 − 𝐴𝑢𝑚 gadaxris kvazinormiTa da agreTve 𝑛–uri normebiT. Sedgenilia

programa, romlis mixedviT gamoTvlilia gadaxris kvazinorma 𝑛 –isa da 𝑚 = 𝑚(𝑛)–is zogierTi mniSvnelobisaTvis. aRmoCnda, rom roca 𝑓(𝑡) = 𝑒𝑥𝑝(−𝑡2)𝑠𝑖𝑛𝑡, 𝑡 ∈ [−5, 5],𝑛 = 2 da 𝑚 = 5, maSin |𝑓 − 𝐴𝑢𝑠| = ‖𝑓 − 𝐴𝑢5‖2 = 0,775, sadac |∙| gadaxris kvazinormaa. gamoT-

vlebis sirTule ganpirobebulia imiT, rom gadaxris SefasebaTa miReba moiTxovs her-

mitis funqciebisa da gantolebis marjvena mxaris maRali rigis warmoebulebis Sem-

cveli garkveuli gamosaxulebebidan aRebuli integralebis daTvlas.

miRebuli Sedegebi asaxulia statiaSi (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi,

[8]). Sesabamisi moxseneba warmodgenili iyo konferenciaze (ix. samecniero forumebi

saqarTveloSi [7]).

Gganxilulia optimaluri da Zlierad optimaluri (centraluri) wrfivi splainuri

algoriTmebis konstruirebis sakiTxi kompiuteruli tomografiis amocanisaTvis. es

amocana mdgomareobs funqciis aRdgenaSi evklides mravalganzomilebiani sivrcis hi-

persibrtyeebze misi integralebis saSualebiT. sxva sityvebiT, es aris radonis 𝑅 gardaqmnis Sebrunebulis miaxloebiTi agebis amocana. 𝑅𝑢 = 𝑓 gantoleba ganixileba

hilbertis iseT sivrceebSi, sadac is arakoreqtulia. veZebT amocanis ganzogadebul

amoxsnas muri-penrouzis azriT, romelic akmayofilebs 𝑅∗𝑅 TviTSeuRlebuli opera-

toris Semcvel 𝑅∗𝑅𝑢 = 𝑅∗𝑓 gantolebas. amocanis koreqtulobisaTvis is hilbertis

sivrcidan gadagvaqvs Cven mier Semotanil freSes 𝐷((𝑅∗𝑅)−∞) sivrceSi, sadac is ko-reqtuli xdeba. Mmisi miaxloebiTi amoxsnisaTvis viyenebT garkveuli saxis araadap-

tur informacias da vagebT wrfiv ganzogadebulad centralur splainur algoriTms.

es ganxorcielebulia hilbertis sivrceSi moqmedi singularuli gaSlis mqone opera-

toris Semcveli gantolebisaTvis wina wlebSi agebuli Teoriis bazaze. ganxilulia

ori SemTxveva. pirvel SemTxvevaSi hilbertis sivrce aris erTeulovan birTvSi su-

portis mqone da garkveuli woniT kvadratSi integrebad funqciaTa sivrce (gegenbau-

eris SemTxveva), meore SemTxveva ki aris mTel evklides sivrceze gansazRvrul da

garkveuli woniT kvadratSi integrebad funqciaTa sivrce (ermitis SemTxveva). orive

SemTxvevaSi, kompiuteruli tomografiis amocanasTan dakavSirebiT agebuli algoriT-

mi aris wrfivi ganzogadebulad centraluri da splainuri. maTi realizacia moi-

Txovs hipersibrtyeebze aRebuli integralebiT gansazRvruli funqciisa da garkve-

uli specialuri funqciebis skalaruli namravlebis daTvlas.

12

miRebuli Sedegebi asaxulia statiebSi (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi

[9, 10]). Sesabamisi moxseneba wardgenili iyo konferenciaze (ix. samecniero forumebi

saqarTveloSi [8]).

# amocanis dasaxeleba

samuSaos

xelmZRvaneli

samuSaos

Semsruleblebi

2.3 amocana 3. axali tipis simetriuli da asimet-

riuli kriptosistemebi.

d. ugulava T. CantlaZe,

z. yifSiZe



damuSavebulia simetriuli daSifrvis kriptografiuli sistema, romelSic maRa-

li mdgradoba miRweulia dasaSifri blokis da, Sesabamisad, gasaRebis sigrZis gazr-

diT 12 bitamde. sistemaSi gamoyenebuli arawrfivi elementebi uzrunvelyofs mdgra-

dobas yvela saxis cnobili kriptografiuli Tavdasxmebis mimarT. dasaSifri blokis

sigrZis gazrda 128 bitamde xsnis sistemis gatexvis saSiSroebas gadarCevis mimarT,

rac SeiZleba miRweuli iyos Tanamedrove gamoTvlebis saSualebebis gamoyenebiT. Se-

moTavazebul sistemaSi gaTvaliswinebulia amerikuli standartebis Zveli DES–is da

axali RIJNDAEL–is saukeTeso Tvisebebi. dadebiTi mxareebidan gansakuTrebiT aRsaniS-navia daSifrvis da gaSifrvis procesebis sruli identuroba, rac axal standartSi

damatebiTi raundis SetaniT aris miRweuli.

Seswavlilia ganzogadebul kongruentul ricxvebTan dakavSirebuli elifsuri wi-

ris sasrul velebze reduqciiT miRebuli wirebis saSualebiT Seqmnili kriptosiste-

mebi. am mizniT Seswavlilia sasrul velebsa da mTel ricxvTa rgolebs Soris dam-

yarebuli izomorfizmi. agebulia difi – helmanisa da zogierTi sxva cnobili krip-

tosistemis analogi. gamoyenebulia Cven mier damuSavebuli meTodi, romelic gvaZ-

levs racional ricxvTa velze gansazRvruli elifsuri wiris usasrulo grexvis

mqone zogierTi wertilis agebis saSualebas.

aRniSnuli sakiTxebisadmi miZRvnili naSromi gaformebis procesSia.


xelmZRvaneli

samuSaos

Semsruleblebi

2.4

amocana 4. sawyisi, maxasiaTebeli da ara-

klasikuri amocanebis Seswavla meore ri-

gis kvaziwrfivi hiperboluri tipis parabo-

lurad gadagvarebadi gantolebebisaTvis.

m. menTeSaSvili g. baRaTuria,

m. menTeSaSvili



mimdinare saangariSo periodSi kvlevebi Catarda meore rigis kvaziwrfivi hiperbo-

13

luri tipis parabolurad gadagvarebadi gantolebebisaTvis. sawyisi, maxasiaTebeli da

araklasikuri amocanis sxvadasxva variantis kvlevisas agebulia amocanebis amoxsnebi

gansazRvris aresTan erTad cxadi saxiT, damtkicebulia amonaxsnaTa arsebobisa da

erTaderTobis Teoremebi. am amocanebs Soris gansakuTrebul interess iwvevs amocanebi

Tavisufali sazRvriT, Sekrulmzidiani amocanebi, romlebic maxasiaTebeli invariante-

bis gamoyenebiT aris amoxsnili. sawyisi amoxsnebis gavrcelebis areebis kvlevisas

dadginda, rom zogierTi konkretuli sawyisi monacemebis SemTxvevaSi arsebobs am are-

Ta iseTi qveareebi, sadac amoxsna ar vrceldeba; dadgenilia sakmarisi pirobebi, roca

koSis amocanis amoxsnis gansazRvris areSi Cndeba amonaxsnis ararsebobis qveareebi.

meore rigis kvaziwrfivi hiperboluri gantolebisaTvis sawyisi amocanis amosaxsne-

lad agebulia sxvaobiani sqema, damtkicebulia Teorema sqemis krebadobis Sesaxeb. age-

buli gamoTvliTi algoriTmis saSualebiT Catarebulia kompiuteruli eqsperimentebi

amocanis gansazRvris areTa dasaxasiaTeblad sxvadasxva sawyisi pirobebis SemTxvevaSi.

miRebuli Sedegebi asaxulia statiebSi (ix publikaciebi saqarTveloSi, statiebi,

[11, 12]; publikaciebi ucxoeTSi, statiebi, [3-7]). Sesabamisi moxsenebebi wardgenili iyo

konferenciebze (ix. samecniero forumebi saqarTveloSi [4, 9]; samecniero forumebi

ucxoeTSi [3]).

#





samuSaos


3

mimarTuleba 3: stoqastu-

ri analizi algebrul

struqturebSi. gamoyenebe-

bi funqcionalur analiz-

Si, statistikasa da dis-

kretul optimizaciaSi.

maTematika; albaTobis Te-

oria da maTematikuri sta-

tistika, funqcionaluri

analizi, diskretuli op-

timizacia

v. tarielaZe s. Cobaniani, a. laSxi, b. mamforia,

v. kvaracxelia, g. giorgobiani,

v. berikaSvili, p. kobaxiZe.

14



mimarTuleba 3–is amocanebi ZiriTadad muSavdeboda albaTur-statistikuri meTo-

debis ganyofilebaSi.

gardamaval 2015 wels proeqtis farglebSi muSaoba mimdinareobda 2 ZiriTad

amocanaze:



3.1

amocana 1: veqtorTa kom-

paqturi Sejameba. gamoye-

nebebi funqcionalur ana-

lizsa da ganrigebis amo-

canebSi

s. Cobaniani

v. tarielaZe, b. mamforia,

v. kvaracxelia, g. giorgobiani,



miRebulia Semdegi maqsimaluri utoloba gadanacvlebadi SemTxveviTi sidideebisa-

Tvis. vTqvaT, nξξ ,...,1 aris X normirebul sivrceSi mniSvnelobebis mqone gadanacvle-

badi SemTxveviTi sidideebis sasrulo erToblioba da .0...1 =++ nξξ maSin nϑϑ ,...,1 ni-

SanTa nebismieri erTobliobisaTvis da yoveli 0>t ricxvisaTvis samarTliania Sem-

degi utoloba:

,)||)()...(||max:()||)(...)(||max:( 11111 tPCtP kknkknk >+≤>++ ≤≤≤≤ ωξϑωξϑωωξωξω

sadac C absoluturi mudmivia. es utoloba aragaumjobesebadia (Sebrunebuli uto-

loba agreTve sworia sxva absoluturi mudmivisaTvis). miRebuli utoloba aumjobe-

sebs garsias, mores da pizies, Cobanianis da salexis, da, agreTve, leventalis cno-

bil Sedegebs. statia mzadaa dasabeWdad (ix. gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi

– [7]).

ganyofilebis TanamSromlebma adre daamtkices, rom yoveli erTeulovan modulia-

ni kompleqsuri 𝑧 ∉ {−1,1} ricxvisaTvis mwkrivi ∑𝑧𝑛/𝑛 aris universaluri ℂ-Si. saanga-riSo periodSi damtkicda, rom ar arsebobs kvaternioni 𝑧, |𝑧| = 1, romlisTvisac ana-

logiuri mwkrivi iqneba universaluri kvaternionebis velSi. statia ibeWdeba (ix. ga-

mosaqveyneblad momzadebuli naSromebi – [8]).

miRebulia ramdenime maqsimaluri utoloba, romlebic SeiZleba sasargeblo aR-

moCndnen garsias hipoTezis analizisTvis. maTi gamoyenebiT mtkicdeba, rom garsias

hipoTeza samarTliania gadanacvlebadi orTonormirebuli sistemebisaTvis. statia

15

mzadaa dasabeWdad (ix. gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi – [9]).

gaanalizebulia upirobo bazisian banaxis sivrceSi mwkrivTa upirobo krebadobis

zogierTi aucilebeli, da sakmarisi piroba (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi,

[13]).

ganxiluli da Seswavlilia silvestris (uolSis) da adamaris matricebis zogier-

Ti ricxviTi maxasiaTebeli (ix. publikaciebi ucxoeTSi, statiebi, [8, 9]).

naCvenebia, rom metrizebadi, lokalurad amozneqili 𝑋 sivrce dualurad 𝑐-makis sivrcea maSin da mxolod maSin, roca 𝑋-s gaaCnia Suris Tviseba. aqedan, rogorc Se-degi, miRebulia, rom banaxis refleqsuri 𝑋 sivrce dualurad 𝑐-makis sivrcea maSin da mxolod maSin, roca 𝑋 sasrulganzomilebiania (ix. publikaciebi saqarTveloSi,

statiebi, [15]).

damtkicebulia, rom Tanabari topologiiT aRWurvili abelis aratrivialuri kom-

paqturi jgufis Tvladi xarisxi topologiuri jgufia, romlis dualuri jgufis

simZlavre kontinuumis simZlavreze naklebi araa (ix. publikaciebi ucxoeTSi, stati-

ebi, [12]).

gamoqveynda monografiuli tipis naSromi, romelic warmoadgens 1989 wels rusul

enaze dawerili da 1990 wels moskovis steklovis saxelobis maTematikis institutSi

daculi sadoqtoro disertaciis inglisur Targmans (ix. publikaciebi ucxoeTSi, mo-

nografia [1]).

saangariSo wels gakeTda 7 moxseneba sxvadasxva forumebze (ixileT samecniero

forumebis muSaobaSi monawileoba: saqarTveloSi [10 – 13], ucxoeTSi [4 – 7]).

SeniSvna: aRniSnuli amocanis zogierTi aspeqtis Seswavla xorcieldeboda sagran-

to TematikiT (ix. punqti saxelmwifo grantiT dafinansebული samecniero-kvleviTi

proeqtebi, [2]).



3.2

amocana 2. operatorebis

inducirebadobis proble-

ma banaxis sivrceSi sto-

qasturi diferencialuri

gantolebebis amoxsnado-

bis sakiTxebSi

b. mamforia, v. tarielaZe, g. WeliZe


praqtikuli Sedegebi

stoqasturi diferencialuri gantolebebis kvleva banaxis sivrceSi pirobiTad sam

16

mimarTulebad SeiZleba daiyos:

pirveli mimarTuleba – gantolebaSi monawile stoqasturi integrali aiReba bana-

xis sivrceSi mniSvnelobebis mqone arawinmswrebi SemTxveviTi procesidan ricxviTi

vineris procesiT; meore mimarTuleba – integrali aiReba operatorul mniSvnelobi-

ani arawinmswrebi SemTxveviTi procesidan vineris procesiT banaxis sivrceSi; mesame

mimarTuleba – integrali aiReba operatorul mniSvnelobiani (hilbertis sivrcidan

banaxis sivrceSi) arawinmswrebi SemTxveviTi procesidan ganzogadebuli (cilindru-

li) vineris procesiT hilbertis sivrceSi.

saangariSo periodSi meore mimarTulebis SemTxvaSi miRebulia ganzogadebuli

amonaxsnis arsebobis da erTaderTobis sakmarisi pirobebi, amave SemTxvevisTvis aseve

damtkicebulia itos formula. Seswavlilia wrfivi stoqasturi diferencialuri gan-

tolebebi pirveli SemTxvevisTvis da miRebulia ganzogadebuli amonaxsnis arsebobis

da erTaderTobis sakmarisi pirobebi mesame SemTxvevisaTvis (ix. publikaciebi ucxo-

eTSi, statiebi, [10, 11]; samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba saqarTveloSi

[10]; gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi [10, 11]).

ganxiluli da Seswavlilia sustad damoukidebeli SemTxveviTi elementebi. aseTi

SemTxveviTi elementebi inaxaven bevr Tvisebas, romlebic damoukidebel SemTxveviT

elementebs gaaCniaT, magram iseTi sakiTxebi, rogoricaa did ricxvTa gaZlierebuli

kanoni da kerZo jamebis TiTqmis namdvilad krebadoba, sakmaod Znelad Sesaswavli

aRmoCnda. am mimarTulebiT pirveli Sedegebi miRebulia gausis SemTxveviTi elemente-

bisaTvis (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi, [16]).

turbulentur moZraobas eZRvneba gamokvleva, romlis Semoklebuli varianti ga-

moqveynebulia (ix. publikaciebi saqarTveloSi, statiebi, [17]; samecniero forumebis

muSaobaSi monawileoba saqarTveloSi [15]) da vrceli varianti ki gadacemulia

gamosaqveyneblad (ix. gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi - [12]).

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba

mecnierebis dargisa da samecniero


samuSaos

xelmZRvaneli

samuSaos

Semsruleblebi

17

4

mimarTuleba 4: wrfivi da kvaziwrfivi diferencialuri gantolebebisa da gan-

tolebaTa sistemebisaTvis paraleluri

Tvlis algoriTmebis ageba, damuSaveba

da Sesabamisi programuli uzrunvelyo-fis verifikacia.

gamoTvliTi maTematika, maTematikuri

modelireba, informatika.

h. melaZe h. melaZe,

m. fxoveliSvili,

g. silagaZe,

g. cercvaZe,

g. Rlonti,

i. CogovaZe

m. papiaSvili


praqtikuli Sedegebi

mimarTuleba 4–is amocanebi ZiriTadad muSavdeboda informatikis ganyofilebaSi.

ganxilulia meore rigis Sereulwarmoebuliani paraboluri tipis gantoleba-

Ta sistemisaTvis sawyis-sasazRvro amocana:

( ) ( ) ( )

,,,2,1

,,,,1 1,

,,

1

ni

txfdxdu

txKxt

utxb i

n

j

pjjij

n

jij

=

+

∂∂

=∂

∂∑ ∑∑= == βα β

βαα

( ) ( )txgtxu ii ,, ′=′ , Tu ( ) [ ]Ttx ,0, ×Γ∈′

( ) ( )xuxu ii00, = , Tu pDx∈ , .,,2,1 ni =

operatoris dekompoziciis safuZvelze agebulia faqtorizebuli samSriani sxvao-

biani sqema

( ) ttt

pByAyfyRE −−=+∏

=1

03

2 αατ

τν

( ) ( )( ) ( )( ) ( )

=

=

Γ∈′′=′

xuxy

xuxy

xwhentxgtxy h

1

0

,

,0,

,,,

τ

τ

18

sadac ( ) ( ) ( )( )nyyyy ,,, 21 = , 00αα σ AR = , xxyyyA −=Λ−= 00

αα , σ garkveuli mudmivia.

damtkicebulia am sxvaobiani sqemis krebadoba )1(

20

W sivrcis normis azriT. agebuli

sqemis analizis safuZvelze Seqmnilia paraleluri Tvlis algoriTmebi da progra-maTa paketi. kvlevis Sedegebi statiis saxiT gadacemulia dasabeWdad maRalreitin-gul JurnalSi (ix. damatebiTi informacia, gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi,

statia [18]).

dasmuli da amoxsnilia aralokaluri sasazRvro – sakontaqto amocana meore ri-

gis wrfivi elifsuri gantolebebisaTvis. damtkicebulia amocanis amonaxsnis arse-

boba da erTaderToba. Catarebulia ricxviTi gaTvlebi konkretuli amocanis SemTx-

vevaSi (ix. publikaciebi: saqarTveloSi, statiebi, [23]; ucxoeTSi, statiebi, [13, 14]).

sxvaobiani meTodis saSualebiT wrfivi da kvaziwrfivi diferencialuri gantole-

bebisaTvis sasazRvro amocanebis ricxviTi amonaxsnis moZebnis erT-erTi etapia ara-

wrfivi algebruli (sxvaobiani) gantolebebis amonaxsnis povna. am mizniT SemuSavebu-

lia paraleluri iteraciuli meTodebi arawrfivi algebruli gantolebaTa sistemi-

saTvis (ix. publikaciebi: saqarTveloSi, statiebi, [19]).

saangariSo periodSi ganixileboda garkveuli klasis gamoTvliTi amocanebisaT-

vis Seqmnili programebis verifikaciis SesaZlebloba, agreTve Seswavlilia optima-

luri marTvis zogierTi klasi (ix. publikaciebi: saqarTveloSi, statiebi, [21, 22, 25];

ucxoeTSi, statia [15]).

SeniSvna. aRniSnuli Tematikis irgvliv gakeTebulia ramdenime moxseneba, maT So-

ris plenaruli, sxvadasxva saerTaSoriso da adgilobriv konferenciebze (ix. samec-

niero forumebis muSaobaSi monawileoba, saqarTveloSi [16 - 25], ucxoeTSi – [10, 11]).

I. 3. saxelmwifo grantiT (rusTavelis fondi) dafinansebული

samecniero-kvleviTi proeqtebi

# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

furies koeficien-

tebi da krebadobis

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondis

l. gogolaZe

(Tsu)

l. gogolaZe,

v. cagareiSvili,

19

sakiTxebi.

maTematika,

maTematikuri

analizi

granti

xelSekruleba

№FR/223/5-100/13

o. ZagniZe,

Dd. ugulava

gardamavali (mravalwliani) proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli

Sedegebi

d. ugulava 2015 wels ikvlevda lokalurad kompaqtur abelis jgufebze gansazR-

vrul funqciaTa klasebis aproqsimaciis sakiTxebs. Catarebuli kvlevebis Sede-

gad,Uuwyveti perioduli funqciebis furies mwkrivebis Sejamebadobis Sesaxeb cnobi-

li Sedegebi ganzogadebulia lokalurad kompaqtur abelis jgufebze gansazRvru-

li TiTqmis perioduli funqciebisaTvis. Sedegebi asaxulia naSromSi “Суммирование

рядов Фурье почти-периодических функций на локально компактных Абелевых группах”, romelic

miRebulia dasabeWdad JurnalSi Известия ВУЗ, Математика.

# proeqtis dasaxeleba

mecnierebis dargisa da

samecniero mimarTulebis

miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

2

urTierTkavSiri niSnebsa

da gadanacvlebebs Soris

veqtorTa kompaqtur Seja-

mebaSi: Teoria da gamoye-

nebebi.

maTematika; albaTobis

Teoria da maTematikuri

statistika, funqcionalu-ri analizi, diskretuli

optimizacia.

SoTa rusTavelis

erovnuli samec-

niero fondi.

sagranto xelSek-

ruleba

№ FR / 539/5-100/13

s. Cobaniani s. Cobaniani, v.

tarielaZe, g.

WeliZe,

v. kvaracxelia,

g. giorgobiani,

m. nikoleiSvili


Sedegebi

ix. gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqti, punqti #3 (mimarTuleba 3),

amocana #1 da Sesabamisi literatura: publikaciebi saqarTveloSi, statia [13]; pub-

likaciebi ucxoeTSi, statiebi, [8, 9]; samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba:

saqarTveloSi [10, 12], ucxoeTSi [4]; gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi [7 – 9]).

20

II.1. publikaciebi:

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri, Jurna-

lis/krebulis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdeb

is

raodeno

ba

1

j. sanikiZe,

k. niniZe

On discrete Type Computational Schemes with Higher Accuracy for the Numerical Solution of Some Classes of the Singular Integral Equations.

Proceedings of the Tbilisi International Conference on Computer Science and Applied Mathematics

konferenciis

Sromebi,

p. 271-273

Tbilisi,

saqarTvelo

3

2 m. zaqraZe,

z. sanikiZe,

m. kublaSvi-

li, n. kobli-

Svili

On Solving the Dirichlet Genera-lized Problem for a Harmonic Function in the Case of an Infinite Plane with a Crack-type Cut .

Proceedings of

A. Razmadze Mathematical Institute

168,

p. 53-62

Tbilisi,

saqarTvelo

10

3 ed. abramiZe,

el. abramiZe,

v. WankotaZe

fenovani elifsoidaluri

garsebis arawrfivi defor-

maciis amocanebis ricxviTi

amoxsna dazustebuli Teo-

riis safuZvelze.

samecniero-teqnikuri

2(37),

p. 31-36

Tbilisi,

stu-s

gamomcemloba

6

21

Jurnali “mSenebloba”

4 J. Giorgobiani,

G. Beltadze

Shaplyes Axiomatics for Lexi-cographic Cooperative Games.

International Journal of Modern Education and Computer Science

v. 7, no.8, Aug. 2015.

Tbilisi,

saqarTvelo 8

5 М. Начкебия

Поиск объектов на площади.

Georgian Engineering News.

№3, 2015

Tbilisi,

saqarTvelo 6

6 Дж. Гиоргобиа-ни,

Н. Цискаришви-ли,

М. Начкебия

Модели плоских задач оптималь-ного поиска объектов.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings

http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf

November 3-5, 2015

Proceedings,

p.465 – 468.

Tbilisi,

saqarTvelo 4

7 M. Nikoleishvili

V. Tarieladze

A practical application of an integer-valued optimization problem.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf

November 3-5, 2015,

Proceedings,

p.405 – 406.

Tbilisi,

saqarTvelo 2

8 D. Ugulava,

D. Zarnadze

The least squares method for harmonic oscillator operator in Schwartz space.

Intern. Conf. on Comp. science and Appl. Math.

March 21-23, 2015,

Proceedings,

p.255 – 261.

Tbilisi,

saqarTvelo 7

22

http://ticcsam.sou.edu.ge/

programa: http://ticcsam.sou.edu.ge/programlast.pdf

9 D. Ugulava,

D. Zarnadze

On a new mathematical model of computerized tomography. Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings,


November 3-5, 2015

Proceedings, p.433 – 435.

Tbilisi,

saqarTvelo 3

10 D. Ugulava, D. Zarnadze

On a linear generalized central spline algorithm of computerized tomography. Proceedings of A. Razmadze Math. Inst.

v. 168, 2015 Tbilisi,

saqarTvelo 30

11 R. Bitsadze,

M. Menteshash-vili

On one nonlinear analogue of the Darboux problem. Proceedings of A. Razmadze Mathem. Inst.

v. 169 (2015)

p. 9-21

Tbilisi,

saqarTvelo 13

12 G. Baghaturia,

M. Menteshash-vili

The Numerical Algorithm for

the Quasi-linear Differential

Equation of Mixed Type. Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf

November 3-5, 2015,

Proceedings,

p.402 – 404.

Tbilisi,

saqarTvelo 3

13 N. Vakhania,

V. Kvaratskhelia,

V. Tarieladze

Some remarks on unconditional convergence of series in Banach spaces.

Proceedings of A. Razmadze

v.168, 2015,

p. 149-160

Tbilisi,

saqarTvelo 12

23

Mathematical Institute

14 V. Kvaratskhelia,

V. Tarieladze

Professor Niko (Nicholas) Vakhania.

Proceedings of A. Razmadze Mathematical Institute,

v.168, 2015,

p. 1-14

Tbilisi,

saqarTvelo 15

15 E. Martín-Peinador,

V. Tarieladze

On dually c-Mackey spaces.

Proceedings of A. Razmadze Mathematical Institute,

v.168, 2015,

p. 79–86

Tbilisi,

saqarTvelo

8

16 G. Chelidze,

B. Mamporia

Weakly independent random elements, Gaussian case.

Proceedings, A. Razmadze Mathematical Institute,

v.168, 2015 Tbilisi,

saqarTvelo

8

17 b. mamforia damoukidebel nazrdebiani

procesebi turbulentoba-

Si.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings


November 3-5, 2015

Proceedings,

p. 486-488,

Tbilisi,

saqarTvelo 3

18 A. Lashkhi On Locally cyclic modules and algebras.

Bull. Geo. Nat. Acad. Sci.

v.9 (3), 2015

p.20-25

Tbilisi,

saqarTvelo 6

19 Т. Давиташвили, Г.В. Меладзе

О некоторых алгоритмах решения систем нелинейных алгебраических уравнений на вычислительных системах с параллельными процессорами . Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V.

Proceedings,

2015,

p.55-60

Tbilisi,

saqarTvelo 6

24

Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. Proceedings http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf

20 A. Prangishvili, H. Meladze,

R. Kakubava

Queuing Models for Large-Scale Technical Systems' Structural Control.


Proceedings,

2015,

p.131-135

Tbilisi,

saqarTvelo 5

21 h. melaZe,

m. fxoveli-

Svili,

g. cercvaZe

paraleluri programebis

verifikacia klasterebis

gamoyenebiT.

akademikos i. frangiSvilis

dabadebis 85–e wlisTavi-

sadmi miZRvnili saerTaSo-

riso samecniero konferen-

cia “sainformacio da kom-

piuteruli teqnologiebi,

modelireba, marTva – 2015

(skt–mm 2015)”, 3-5 noemberi,

2015. konferenciis Sromebi,


SromaTa

krebuli,

2015

gv. 558-559

Tbilisi,

saqarTvelo

2

22 n. arCvaZe,

m. fxoveli-Svili.


verifikaciis sakiTxebi

funqcionaluri enebisTvis

kripkes sqemebis gamoyene-

biT.


SromaTa

krebuli,

2015,

gv. 545-547

Tbilisi,

saqarTvelo 3

25

dabadebis 85–e wlisTavi-

sadmi miZRvnili saerTaSo-

riso samecniero konferen-

cia “sainformacio da kom-

piuteruli teqnologiebi,

modelireba, marTva – 2015

(skt–mm 2015)”, 3-5 noemberi,

2015. konferenciis Sromebi,


23 h. melaZe,

i. melaZe

aralokaluri sakontaqto

amocana mudmivkoeficiente-

biani meore rigis Cveuleb-

rivi diferencialuri gan-

tolebisTvis.

saqarTvelos sapatriarqos

wmida andria pirvelwode-

bulis saxelobis qarTuli

universitetis Sromebi.

tomi II,

gamomcemloba

„qarTuli

universiteti“,

Tbilisi 2015,

gv.186-191

Tbilisi,

saqarTvelo

6

24 Г. Церцвадзе ,

T. Хведелидзе

Исследование поведения одного класса стохастических автоматов в тернарной стационарной случайной среде.


Proceedings.

p. 553-557

Tbilisi,

saqarTvelo 5

25 M. Pkhovelishvili,

N. Archvadze

Usage of fast search algorithm in data in clusters.

IV-th Scientific-Practical Conference Problems of Business Development in the global Economy

Proceedings.

p. 57-61

Tbilisi 5

anotaciebi

26

1. agebuli da Seswavlilia singularuli integralebisaTvis CebiSevis tolkoefici-

entebiani kvadraturuli formulebis Sesabamisi analogebi, maTi sizustis SefasebiT

abscisTa garkveuli ricxvisaTvis.

2. warmodgenilia harmoniuli funqciisaTvisdirixles ganzogadebuli amocanis miax-

loebiTi amoxsnis algoriTmi bzaris tipis Wrilis mqone usasrulo sibrtyis SemTx-

vevaSi. terminSi “ganzogadebuli” igulisxmeba, rom sasazRvro funqcias gaaCnia pir-

veli gvaris wyvetis wertilebis sasruli raodenoba. amoxsnis procesi Sedgeba Sem-

degi etapebisgan: 1) dirixles ganzogadebuli amocanis dayvana damxmare amocanaze

harmoniuli funqciisaTvis; 2) Sesabamisi axali amocanis miaxloebiT amoxsna funda-

mentur amoxsnaTa modificirebuli versiis gamoyenebiT; 3) dasmuli ganzogadebuli

amocanis amonaxsnis gansazRvra damxmare amocanis amonaxsnis saSualebiT. ganxilu-

lia magaliTebi, sadac wyvetis wertilebi warmoadgenen ukuqcevis wertilebs.

3. miRebulia msaxvelis gaswvriv mudmivi sixistis mqone fenovani elifsoidaluri

garsebis RerZsimetriuli arawrfivi deformaciis amocanebis amomxsneli diferencia-

lur gantolebaTa sistema. ganxilulia elifsoidaluri garsis deformaciis kerZo

magaliTi, romlis ricxviTi realizaciiT miRebuli Sedegebis safuZvelze Catarebu-

lia saTanado analizi. Sefasebulia sasazRvro pirobebis cvlilebiT gamowveuli

zegavlena garsis deformirebul-daZabul mdgomareobaze.

4. klasikur kooperaciul TamaSTa TeoriaSi erT-erTi yvelaze mniSvnelovani princi-

pi ganisazRvra Seplis sami aqsiomiT – saerTo mogebis samarTliani ganawilebis Sep-

lis mniSvnelobiT (an Seplis veqtoriT). bolo aTwleulSi misi gamoyenebis sfero

gafarTovda. SeiZleba Tu ara Seplis aqsiomebis gamoyeneba leqsikografiul koope-

raciul TamaSebSi? amis garkvevis mizniT naSromSi m–ganzomilebiani leqsikografi-

uli kooperaciuli TamaSisTvis v=(v1, v2,…,vm)T mkacri ranJirebiT Semotanilia Seplis

aqsiomatika da miRebulia Sedegi – sruldeba mogebis samarTliani ganawilebis prin-

cipi. aseve, Seplis klasikuri principi gadadis Semadgenel skalarul v1, v2,…,vm Ta-

maSebze, Tumca es TamaSebi SeiZleba ar iyos superaditiuri.

5. statiaSi ganxilulia obieqtis mocemul raionSi Zebnis amocana sxvadasxva saZiebo

situaciaSi. ganxilulia ori SemTxveva: roca saZiebo resursi Sedgeba uxmauro saSu-

alebebisagan, romelTagan Tavis arideba obieqts ar ZaluZs, da meore, roca saZiebo

resursSi aris e.w. xmauriani Zalebi. Sesabamisad, Sedgenilia ori maTematikuri mode-

li obieqtis aRmoCenisaTvis Zebnis optimizaciis mizniT.

6. naSromSi ganxilulia Zebna gamoZaxebiT, romelic warmoebs maSin, roca kontaqti

Zebnis obieqtTan daikarga da Zebna unda ganaxldes savaraudo monacemebze dayrdno-

biT. am pirobebSi miRebulia t –mimdinare droze damokidebulebiT procesis ganawi-

lebis funqciebi, ganawilebis maqsimumis koordinatebi da gadaadgilebis siCqare. ga-

moyvanilia Zebnis traeqtoriis gantoleba logariTmuli spiralis saxiT. aRmoCenis

albaToba moicema Cveulebrivi an zedapiruli integralis saSualebiT, miaxloebiTi

amoxsna ki - integraluri jamebis gamoTvliT.

7. statiaSi ganxilulia mTelricxva optimizaciis amocana da misi erTi praqtikuli

gamoyeneba.

27

8. gamoyenebulia umcires kvadratTa meTodi Svarcis sivrceSi harmoniuli oscila-

toris Sebrunebulis miaxloebiTi gamoTvlisaTvis. damtkicebulia agebuli miaxlo-

ebiTi amoxsnebis mimdevrobis krebadoba zusti amoxsnisaken. krebadobis siCqare Sefa-

sebulia garkveuli utolobebiT.

9. kompiuteruli tomografiis amocanis miaxloebiTi amoxsnisaTvis agebulia wrfivi

ganzogadebulad centraluri splainuri algoriTmi. gamokvleva eyrdnoba radonis

operatoris cnobil singularul gaSlas im SemTxvevisaTvis, roca es operatori

moqmedebs mTel mravalganzomilebian evklides sivrceze gansazRvrul da garkveuli

woniT integrebad funqciaTa sivrceSi.

10. Seswavlilia optimaluri da Zlierad optimaluri (centraluri) splainuri al-

goriTmebis konstruirebis sakiTxi arakoreqtuli amocanebisaTvis ganuzRvrelobis

(cdomilebis) uaresi dasmis SemTxvevisaTvis. miRebul Sedegebze dayrdnobiT gamok-

vleulia kompiuteruli tomografiis amocana mravalganzomilebiani evklides sivr-

cis erTeulovan birTvze gansazRvrul da garkveuli woniT integrebad funqciaTa

sivrceSi.

11. arawrfivi rxevebis erTi gantolebisaTvis ganxilulia amocana, romelic warmo-

adgens darbus amocanis arawrfiv analogs da moiTxovs regularuli amoxsnisa da

misi gansazRvris aris erTdroulad dadgenas. ganxiluli amocanis amoxsnadobis

problema maxasiaTebelTa meTodiTaa gadaWrili.

12. meore rigis kvaziwrfivi hiperboluri gantolebisaTvis sawyisi amocanis amosax-

snelad agebulia sxvaobian sqema, damtkicebulia Teorema sqemis krebadobis Sesaxeb.

agebuli gamoTvliTi algoriTmis saSualebiT Catarebulia kompiuteruli eqsperimen-

tebi amocanis gansazRvris areTa dasaxasiaTeblad sxvadasxva sawyisi pirobebis Sem-

TxvevaSi.

13. naSromSi damtkicebuli da gaanalizebulia upirobo bazisian banaxis sivrceSi

mwkrivTa upirobo krebadobis zogierTi aucilebeli da sakmarisi piroba.

14. statiaSi aRwerilia akademikos nikoloz (niko) vaxanias cxovreba da moRvaweoba.

daxasiaTebulia n. vaxanias samecniero memkvidreoba da misi wvlili veqtorul sivr-

ceebSi albaTobis Teoriis ganviTarebis saqmeSi rogorc saqarTveloSi, aseve mis

farglebs gareTac.

15. naSromSi naCvenebia, rom kompaqtebze Tanabari krebadobis topologiiT aRWur-

vili metrizebadi lokalurad amozneqili sivrcis dualuri sivrce makis sivrcea

maSin da mxolod maSin, roca sawyis sivrces gaaCnia Suris Tviseba.

16. sustad damoukidebeli SemTxveviTi elementebi inaxaven bevr Tvisebas, romlebic

gaaCniaT damoukidebel SemTxveviT elementebs, magram iseTi debulebebis samarTlia-

noba, rogoricaa did ricxvTa gaZlierebuli kanoni da kerZo jamebis TiTqmis

namdvilad krebadoba, Znelad Sesaswavli aRmoCnda. roca SemTxveviTi elementebi

gausisaa, kovariaciul operatorTa Teoriis gamoyenebiT garkveuli Sedegebis mi-

Reba gaxda SesaZlebeli.

28

17. turbulenturi garemos fiqsirebul wertilSi, drois mocemul momentSi, siCqa-

ris impulsi SemTxveviTi sididea, drois intervalSi siCqaris impulsebis raodeno-

ba damoukidebel-nazrdebiani procesia. miRebulia wertilSi, drois mocemul moment-

Si, siCqaris gamomsaxveli SemTxveviTi procesis saxe, romelic warmoidgineba fun-

qcionalur sivrceSi mniSvnelobebis mqone SemTxveviTi procesis wrfivi funqcional-

is saSualebiT.

18. naSromSi klasificirebulia mTavar idealTa rgolebze gansazRvruli lokalu-

rad cikluri da kocikluri modulebi; napovnia modulis distribuciulobis auci-

lebeli da sakmarisi piroba, rac iZleva saSualebas meseruli izomorfizmebis Ses-

wavlisas vipovoT cikluri modulebis anasaxebi.

19. naSromSi SemuSavebulia sinqronuli iteraciuli meTodi arawrfiv algebrul

gantolebaTa sistemis amoxsnisaTvis, romelic SeiZleba realizebul iqnes parale-

luri Tvlis kompiuterze. SemuSavebulia iteraciuli meTodis krebadobis siCqare.

ganxilulia magaliTi.

20. warmodgenili naSromi Seexeba struqturuli marTvis problemas nebismieri teri-

toriulad ganawilebuli darezervebuli sistemebisTvis, romlebic Sedgeba arasaime-

do aRdgenadi komponentebisagan. SemoTavazebulia zemoxsenebul sistemebSi degrada-

ciisa da misi kompensirebis procesebis urTierTqmedebis maTematikuri modelebi da

Catarebulia maTi gamoyenebebis nawilobrivi analizi. es modelebi warmoadgens Ria

da Caketil specialuri tipis rigis sistemebs ori paraleluri momsaxurebis opera-

ciisaTvis - Canacvleba da aRdgena (remonti). dasmulia aRniSnuli sistemebis optimi-

zaciis amocana ekonomikuri kriteriumebiT. ganxilulia misi amoxsnis SesaZlo gze-

bi.

21. sainformacio teqnologiebis swrafi da intensiuri zrdis pirobebSi gansakuT-

rebiT aqtualuri gaxda saimedod gamarTuli programuli uzrunvelyofis SemuSaveba

paraleluri daprogramebis teqnologiebis gamoyenebiT. naSromSi ganxilulia gar-

kveuli klasis gamoTvliTi amocanebisaTvis specialurad Seqmnili programebis

verifikaciis SesaZlebloba Model checking-is meTodis gamoyenebiT programebSi parale-

lizmis gansakuTrebulobis gaTvaliswinebiT. aRsaniSnavia, rom am dros Model

checking-is kripkes struqtura Rebulobs paraleluri ganStoebebis formas. amitom

programis sisworis damtkiceba gansxvavdeba tradiciulisagan da daiyvaneba ara

marto calkeuli ganStoebis verifikaciaze, aramed ganStoebebis urTierTmoqmedebis

analizze maTi paraleluri struqturis gaTvaliswinebiT.

22. statiaSi ganxilulia paraleluri daprogramebis amocanebi, romelTa gadawyveti-

saTvis mizanSewonilia daprogramebis ena F#-is gamoyeneba. aseTi programebis verifi-kaciisaTvis ganixileba kripkes modificirebuli sqema paraleluri programebisTvis.

23. naSromSi ganxilulia aralokaluri sasazRvro-sakontaqto amocana mudmivkoefi-

cientebiani meore rigis Cveulebrivi diferencialuri gantolebisTvis. agebulia

dasmuli amocanis analizuri amonaxsni. am amocanis ricxviTi amonaxsnis mosaZebnad

29

gamoyenebulia sxvaobiani sqema, romelic aseve analizurad aris amoxsnili. es

analizuri amonaxsni iZleva sxvaobiani sqemis krebadobis damtkicebis saSualebas.

24. naSromSi ganxilulia stoqasturi avtomatebis qcevis klasikuri sqema sami kla-

sis reaqciebis stacionarul SemTxveviT garemoSi. mawarmoebel funqciaTa meTodiT

dadgenilia am klasis avtomatebis mimdevrobebis krebadoba. naCvenebia, rom avtomate-

bis qcevis mkacri da sruli asimptoturi analizis gza gadis Sesabamisi struqturis

usasrulo avtomatebis qcevis gamokvlevaze.

25. qseluri struqturebiT warmodgenili monacemebisTvis saWiroa asaxuli iyos

ganviTarebuli asociaciuri Tvisebebi da Sesabamisad, uzrunvelyofili unda iyos

sxvadasxva saZiebo operaciebis Sesruleba, raTa gamoyenebuli iyos Tanamedrove,

efeqturi Ziebis meqanizmebi. erT-erTi aseTi meqanizmis, kerZod „talRuri Zebnis“

meTodis gamoyenebis SesaZleblobebia ganxiluli mocemul statiaSi klasterebis-

Tvis. funqcionaluri enebisTvis damaxasiaTebeli maRali donis funqciebi

(funqcionalebi) iZleva saSualebas moxdes algoriTmis gaparaleleba sxvadasxva

birTvze, rac mkveTrad zrdis algoriTmis efeqturobas.

II.2. publikaciebi:

ბ) ucxoeTSi

monografiebi

# avtori/avtorebi monografiis

saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

V. Tarieladze Characteristic functionals of probability measures in DS-groups and related topics.

Springer. Journal of Mathematical Sciences, 211, (2), 2015, p.137—296.

160

anotacia

monografiuli tipis es naSromi aris 1989 wels rusul enaze dawerili da 1990

wels moskovis steklovis saxelobis maTematikis institutSi daculi sadoqtoro

disertaciis inglisuri Targmani. naSromi eZRvneba albaTuri zomebis maxasiaTebeli

funqcionalebis aRweras DS-jgufebSi da momijnave sakiTxebs.

30

statiebi

# avtori/

avtorebi


lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

j. sanikiZe,

m. kublaSvili,

m. mirianaSvili

К вопросу применения узлов Чебышева в квадратурных формулах для сингулярных интегралов с ядром Коши и весовыми функциями Якоби.

Сборник статей IX Международной научно-технической конференции

konferenciis

Sromebi,

gv. 62-66

ruseTi,

penzis

saxelmwifo

universitetis

gamomcemloba

5

2 j. sanikiZe,

k. kupataZe,

m. kublaSvili,

S. xubeJTi

О некоторых квадратурных формулах для сингулярных интегралов с дискретными особенностями.

Труды XVII Международного Симпозиума «Методы дискретных особенностей в задачах математической физики»

konferenciis

Sromebi,

gv. 220-222

ukraina,

xarkovis

erovnuli

universitetis

gamomcemloba

3

3 R. Bitsadze,

M. Menteshashvili

On a variant of a nonlocal problem for a quasilinear equation with rectilinear characteristics.

Journal of Math. Sciences.

August 2015, Volume 208,

Issue 6,

p. 655-660.

Springer

6

4 M. Menteshashvili

The nonlinear cauchy problem with solutions defined in domains with gaps. Journal of Math. Sciences.

2015, Volume 206, Issue 4,

p. 413-423.

Springer

11

5 R. Bitsadze,

M. Menteshashvili

On one nonlinear variant of the nonlocal characteristic problem.

2015, Volume 206, Issue 4,

Springer

6

31

Journal of Math. Sciences. p. 406-412

6 G. Baghaturia

Some non-linear versions of hyperbolic problems for one quasi-linear equation of mixed type. Journal of Math. Sciences.

v. 208, Issue 6 , August 2015

Springer 13

7 G. Baghaturia and

M. Menteshashvili

Numerical algorithms for a solution of quasi-linear second order partial differential equation of mixed type. Proc. 10th Int. Conf. Comp. Sci. Inf. Tech. (CSIT'2015), Sep. 28 – Oct. 2, 2015. https://csit.am/2015/schedue. hp

CSIT'2015, September 28 – October 2, 2015,

Proceedings,

p. 267-268

Yerevan, Armenia

2

8 V. Kvaratskhelia, A. Figula

Some numerical characteristics of Sylvester and Hadamard matrices. Publ. Math. Debrecen.

86/1-2, 2015,

p. 149-168

Debrecen, Hungary

10

9 G. Giorgobiani,

V. Kvaratskhelia,

M. Menteshashvili

Some properties of Hadamard matrices.

Proceedings of 10th Int. Conf. Comp. Scie. Inf. Techn. (CSIT-2015), September 28 – October 2, 2015, Yerevan, Armenia.

Proceedings,

p. 71-72

Yerevan, Armenia. 3

10 B. Mamporia Stochastic differential equations driven by the Wiener process in a Banach space, existence and uniqueness of the generalized solutions.

Pure and Appl. Math. Jour.

4(3), 2015

Published online June 10, 2015 http://article.sciencepublishinggroup.com/pdf/10.11648.j.pamj.20150403.22.pdf

Science Publishing Group. 548

Fashion Avenue, New York, NY 10018, U.S.A.

6

11 B. Mamporia The Ito formula for the Ito processes driven by the Wiener process in a Banach

4(4), 2015

Published online

Science Publishing Group. 548

Fashion Avenue,

8

http://link.springer.com/journal/10958/208/6/page/1�

32

space.

Pure and Appl. Math. Jour.

August 7, 2015 http://article.sciencepublishinggroup.com/pdf/10.11648.j.pamj.20150404.15.pdf

New York, NY 10018, U.S.A.

12 D. Dikranjan,

E. Martin-Peinador,

V. Tarieladze

Countable powers of compact abelian groups in the uniform topology and cardinality of their dual groups.

Journal Math. Sci.

vol. 211, No.1, November, 2015,

DOI 10.1007/s 10958--015

p. 127-135

Springer 9

13 D. Gordeziani,

T. Davitashvili,

H. Meladze

Numerical Solution of Nonlocal Contact Problems for Elliptic Equations.

Proceedings of 10th Int. Conf. on Computer Science and Information Technologies (CSIT'2015), September 28 – October 2, 2015. https://csit.am/2015/schedule.php

Proceedings CSIT'2015,

September 28 – October 2, 2015,

pp.273-276

Yerevan, Armenia 4

14 В. Ш. Беридзе,

Д. Ш. Девадзе,

Г. В. Меладзе

Задача оптимального управ-ления для квазилинейных дифференциальных уравнений с краевыми условиями Бицадзе-Самар-ского. "Математические исследования, методы вычислений и вопросы программирования"

том 5, №1, 2015,

стр. 88-93

Труды НИИСИ РАН, г. Москва

6

15 Н. Арчвадзе,

М. Пховелишвили, Л. Шецирули

Шаблоны для Haskell функций с бесконечными рекурсивными типами аргументов.

Proceedings, SAIT 2015.

http://sait.kpi.ua/media/filer_

Proceedings of the System Analysis and Information Technologies 17-th International Conference SAIT June 22-25, 2015,

Kyiv,

Ukraine

4

33

public/f8/7e/f87e3b7b-b254-407f-8a58-2d810d23a2e5/sait2015ebook.pdf

p.222-225.

anotaciebi

1. CebiSevis woniTi funqciebis Semcveli singularuli integralebisaTvis Seswavli-

lia Sesabamisi orTogonaluri polinomebis nulebiT agebuli kvadraturuli jame-

biT miaxloebis sakiTxebi. mniSvnelovani yuradReba am mimarTebiT eniWeba krebadobis

siswrafis sakiTxebs.

2. agebuli da garkveuli mimarTulebiT Seswavlilia markovis tipis kvadraturuli

formulebi koSis tipis singularuli integralebis aproqsimaciisaTvis. kerZod, naC-

venebia maTi gamoyenebis SesaZlebloba abscisTa nebismieri ricxvis SemTxvevaSi.

3. wrfivmaxasiaTeblebiani kvaziwrfivi Sereuli tipis meore rigis gantolebisaTvis

Seswavlilia gursas aralokaluri amocanis erTi varianti. damtkicebulia amonaxs-

nis arsebobisa da erTaderTobis Teoremebi.

4. Seswavlilia koSisa da Seqceuli amocanebi parabolurad gadagvarebadi meore ri-

gis kvaziwrfivi gantolebisaTvis Sekrul konturze. damtkicebulia ganxiluli amo-

canebis amonaxsnis arsebobisa da erTaderTobis Teoremebi. dadgenilia sakmarisi pi-

robebi, rodesac koSis amocanis amoxsnis gansazRvris areSi Cndeba amonaxsnis arar-

sebobis qveareebi.

5. ganxilulia darbus tipis aralokaluri amocana kvaziwrfivi meore rigis Sereu-

li tipis gantolebisaTvis. damtkicebulia Teoremebi amonaxsnis arsebobisa da er-

TaderTobis Sesaxeb.

6. ganxilulia koSis amocanis arawrfivi variantebi meore rigis parabolurad ga-

dagvarebadi kerZowarmoebulebiani hiperboluri gantolebisaTvis. dadgenilia amoxs-

nis ararsebobis pirobebi. meore mxriv agebulia amocanis integrali am pirobebis

darRvevis SemTxvevaSi. ramdenimeKkonkretul SemTxvevaSi agebulia amocanis amoxsna

cxadi saxiT. yvela ganxiluli amocanis SemTxvevaSi aRwerilia amocanis amoxsnis

gansazRvris areTa struqturebi. aseve gamokvleulia gursas maxasiaTebeli amocanis

ramdenime arawrfivi varianti.Aagebulia amocanebis amoxsnebi cxadi saxiT da daxasi-

aTebulia amoxsnebis gansazRvris areebi. Aam amocanebs Soris gansakuTrebul inte-

ress warmoadgens amocana Tavisufali sazRvriT, romelic maxasiaTebeli invariante-

bis gamoyenebiT aris amoxsnili.

7. meore rigis kvaziwrfivi hiperboluri gantolebisaTvis sawyisi amocanis amosaxs-

nelad agebulia sxvaobian sqema, damtkicebulia Teorema sqemis krebadobis Sesaxeb.

agebuli gamoTvliTi algoriTmis saSualebiT Catarebulia kompiuteruli eqsperimen-

tebi amocanis gansazRvris areTa dasaxasiaTeblad sxvadasxva sawyisi pirobebis Sem-

34

TxvevaSi.

8. naSromSi Semotanilia silvestris (uolSis) da adamaris matricebis ricxviTi ma-

xasiaTeblebi da miRebulia maTi zeda da qveda Sefasebebi. ganxilulia maTi zo-

gierTi gamoyeneba. miRebuli Sedegebi sainteresoa aRniSnuli matricebis Tvisebebis

rogorc Semdgomi Seswavlis, aseve am matricebis gamoyenebaTa sazRvrebis gafarTo-

ebis TvalsazrisiTac. miRebuli Sedegebis erT-erTi gamoyeneba Zevs kargad cnobili,

dvorecki-rojersis Teoremis mimarTulebiT, romelic yovel usasruloganzomilebi-

an normirebul sivrceSi amtkicebs iseTi upirobod krebadi mwkrivis arsebobas, ro-

melic ar ikribeba absoluturad. es Teorema ar uTiTebs aseTi mwkrivis agebis gzas,

is mxolod mis arsebobas amtkicebs. aRmoCnda, rom naSromSi damtkicebuli Sefasebe-

bi klasikuri banaxis sivrceebis SemTxvevaSi iZleva aseTi mwkrivebis agebis SesaZ-

leblobas.

9. naSromSi ganxilulia adamaris da silvestris matricebi, Seswavlilia maTi zogi-

erTi Tviseba da miRebulia am matricebis erT-erTi ricxviTi maxasiaTeblis Sefase-

bebi.

10. miRebulia stoqasturi diferencialuri gantolebis ganzogadoebuli amonaxsnis

arsebobis da erTaderTobis sakmarisi pirobebi im SemTxvevisTvis, roca gantolebaSi

monawile stoqasturi integrali aRebulia operatorul-mniSvnelobiani arawinmswre-

bi SemTxveviTi procesidan vineris procesiT banaxis sivrceSi.

11. damtkicebulia itos formula im SemTxvevisTvis, roca itos procesSi monawile

stoqasturi integrali aRebulia operatorul-mniSvnelobiani arawinmswrebi SemTxve-

viTi procesidan vineris procesiT banaxis sivrceSi.

12. naSromSi naCvenebia, rom Tanabari topologiiT aRWurvili abelis aratrivialuri

kompaqturi jgufis Tvladi xarisxi topologiuri jgufia, romlis dualuri jgufis

simZlavre kontinuumis simZlavreze naklebi araa.

13. naSromSi dasmulia aralokaluri sasazRvro sakontaqto amocana organzomile-

bian areSi puasonis gantolebisaTvis da Catarebulia analizi. amocanis ricxviTi

amoxsnis mizniT agebulia iteraciuli procedura, romelic saSualebas iZleva

sawyisi amocanis amoxsna dayvanil iqnes dirixles amocanebis mimdevrobis amoxsnaze.

algoriTmi xelsayrelia paraleluri gamoTvlebisaTvis. ganxilulia konkretuli

magaliTi da amoxsnilia Wolfram Mathematica-is daxmarebiT. moyvanilia ricxviTi

gaTvlebis Sedegebi.

14. optimaluri marTvis Teoriis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa ganawilebuli

sistemebis marTva. am naSromSi ganxilulia biwaZe-samarskis aralokaluri sasazRvro

amocana pirveli rigis kvaziwrfivi diferencialuri gantolebebisaTvis sibrtyeze.

damtkicebulia Teorema ganzogadebuli amonaxsnis arsebobisa da erTaderTobis

Sesaxeb sivrceSi. wrfivi sasazRvro amocanisaTvis damtkicebulia amonaxsnis

arseboba sivrceSi da miRebulia aprioruli Sefaseba. dasmulia optimaluri marT-

35

vis amocana pirveli rigis kvaziwrfivi diferencialuri gantolebebisaTvis optima-

lobis integraluri kriteriumiT. miRebulia optimalobis aucilebeli pirobebi

pontriaginis maqsimumis principis formiT. optimaluri marTvis wrfivi amocani-

saTvis damtkicebulia Teorema optimalobis aucilebeli da sakmarisi pirobis

Sesaxeb. helmholcis gantolebisaTvis ganxilulia optimaluri marTvis amocana

biwaZe-samarskis sasazRvro pirobebiT. moyvanilia Teorema optimalobis aucilebeli

da sakmarisi pirobis Sesaxeb. warmodgenilia optimaluri marTvis amocanebis amox-

snis algoriTmi Mathcad-is saSualebiT.

15. programirebis funqcionalur paradigmaSi monacemTa struqturis asagebad gamoye-

nebuli meTodebi saSualebas iZleva paralelurad Seiqmnas ganzogadebuli formebi

– tipiuri funqciis Sablonebi am struqturebis dasamuSaveblad. aseTi Sablonebis

zogadi saxe rCeba ucvleli, icvleba mxolod Sinaarsi, romelic dakavSirebulia

konkretul funqciasTan. ena Haskell–is standartul modulSi gansazRvrulia funqci-

is Sablonebi siebis dasamuSaveblad mxolod kuduri rekursiis tipis funqci-

ebisTvis. mocemul naSromSi ganixileba monacemTa usasrulo struqturebis Sablone-

bis ageba Haskell-is magaliTze. monacemTa usasrulo struqturebi SeiZleba ganisaz-

Rvros usasrulo siebis bazaze, aseve SeiZleba gamoyenebuli iyos rekursiis meqaniz-

mi. monacemTa usasrulo struqturebis Seqmnis mesame saSualeba, romelic Cveni inte-

resis sagania, mdgomareobs usasrulo tipebis gamoyenebaSi, romelic data operatoriT xorcieldeba. magaliTisTvis ganxilulia orobiTi xis warmodgenis usasrulo tipi

da masTan samuSaod sami sxvadasxva saxis funqcia, romelTaTvisac Sedgenilia gan-

zogadebuli formebi – funqciaTa Sablonebi.

III. 1. samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/

momxseneblebi moxsenebis saTauri

forumis Catarebis

dro da adgili

1 j. sanikiZe,

k. niniZe

On discrete Type Computational Schemes with Higher Accuracy for the Numerical Solution of Some Classes of the Singular Integral Equations.

International Conference on Computer Science and Applied Mathematics, Tbilisi, 21-23 March, 2015.

2 j. sanikiZe,

k. kupataZe

maRali algebruli sizustis

kvadraturuli formulebi

koSis tipis singularuli

integralebisaTvis da maTi

saqarTvelos maTematikosTa

kavSiris VI saerTaSoriso

konferencia, baTumi, saqarTvelo,

36

zogierTi gamoyeneba. 12-16 ivlisi, 2015.

3

m. zaqraZe,

z. sanikiZe,

m. kublaSvili

zogierTi sasazRvro amocanis

ricxviTi amoxsna difuziuri

procesebis kompiuteruli

modelirebis gamoyenebiT.

saqarTvelos maTematikosTa

kavSiris VI saerTaSoriso

konferencia, baTumi, saqarTvelo,

12-16 ivlisi, 2015.

4 R. Bitsadze and M. Menteshashvili

On the nonlinear analogue of the Darboux problem.

Book of abstracts, p. 73.

VI Annual International Conference of the Georgian Mathematical Union, Batumi, July 12-16, 2015. http://www.gmu.ge/Batumi2015/

5 Дж. Гиоргобиани, Н. Цискаришвили,

М. Начкебия

Модели плоских задач оптимально-го поиска объектов.

Proceedings, pp. 465 – 468.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. http://ict-mc.gtu.ge/

6 M. Nikoleishvili,

V. Tarieladze

A practical application of an integer-valued optimization problem.



7 D. Ugulava,

D. Zarnadze

The least squares method for harmonic oscillator operator in Schwartz space.


Intern. Conf. on Comp. science and Appl. Math., Tbilisi, 2015. http://ticcsam.sou.edu.ge/

programa: http://ticcsam.sou.edu.ge/programlast.pdf

8 D. Ugulava,

D. Zarnadze

On a new mathematical model of computerized tomography. Proceedings, pp. 433 – 435.


9 G. Baghaturia and M. Menteshashvili

The Numerical Algorithm for

the Quasi-linear Differential

Equation of Mixed Type. Proceedings, pp. 402 – 404.


37

10 G. Giorgobiani,

V. Kvaratskhelia,

Some properties of Hadamard matrices. Proceedings, p. 377-379.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015.

http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf 11 V. Tarieladze Plenary talk: Covariance operators

before and after N. Vakhania. VI International Conference of the Georgian Mathematical Union, July 12-15, 2015, Batumi, Georgia.

12 V. Kvaratskhelia,

V. Tarieladze

Two conditions related with unconditional convergence of series in Banach spaces .

VI International Conference of the Georgian Mathematical Union, July 12-15, 2015, Batumi, Georgia

13 V. Tarieladze Some probabilistic results of N. Vakhania.

Int. Conf. Probability Theory and Statistics, September 7-12, 2015, Tbilisi, Georgia.

14 B. Mamporia The problem of decomposability in development of the stochastic differential equations in a Banach space.

saerTaSoriso konferencia alba-

Tobis Teoriasa da statistikaSi.

7-12 seqtemberi, 2015, Tbilisi.

15 Bb. mamforia damoukidebel nazrdebiani

procesebi turbulentobaSi.

Proceedings, p. 486-488.

Int. Sci. Conf. devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015.

http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf 16 T. Davitashvili,

H. Meladze

On some parallel algorithms for numerical solving of multidimensional linear problems of mathematical physics. http://conference.ens-2015.tsu.ge/lecture/view/229

Third scientific conference in Exact and Natural Sciences ENS-2015, TSU, February 2-7, 2015.

17 D. Gordeziani,

T. Davitashvili,

H. Meladze

Nonlocal contact problems for two dimensional stationary equations of mathematical physics. Book of abstracts, p.99.

VI Annual International Conference of the Georgian Mathematical Union, Batumi, July 12-16, 2015. http://www.gmu.ge/Batumi2015/

18 D. Gordeziani,

T. Davitashvili,

H. Meladze

On one nonlocal contact problem for Poisson's equation in rectangular area. https://www.tsu.ge/ge/faculties/science/eak_dsnkqff5mxdg/

Second Tbilisi-Salerno Workshop on Modeling in Mathematics, Tbilisi, March 16-18, 2015.

38

19 T. Davitashvili,

H. Meladze,

I. Meladze

On one generalization of contact problem for Poisson's equation in rectangular area. Poster session http://sdsu-georgia.stem.2015.tsu.ge/en/, programa: https://www.tsu.ge/data/file_db/faculty_zust_sabunebismetk/TOTAL-final-2.pdf

The First SDSU – Georgia STEM Workshop on Nanotechnology and Environmental Sciences, Tbilisi, Georgia, Sep. 4-6, 2015.

20 Т. Д. Давиташвили, Г. В. Меладзе

О некоторых алгоритмах решения систем нелинейных алгебраических уравнений на вычислительных системах с параллельными процессорами. Proceedings, pp.55-60.

The International Scientific Conference devoted to the 85th Anniversary of Academician I.V. Prangishvili «Information and Computer Technologies, Modelling, Control», Tbilisi, Georgia, November 3-5, 2015. http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf

21 A. Prangishvili,

H. Meladze,

R. Kakubava

Queuing Models for Large-Scale Technical Systems' Structural Control. Proceedings, pp.131-135.


22 h. melaZe,

m. fxoveliSvi-

li,

g. cercvaZe


verifikacia klasterebis

gamoyenebiT.

konferenciis Sromebi,

gv. 558-559.

akademikos iveri frangiSvilis

dabadebis 85–e wlisTavisadmi

miZRvnili saerTaSoriso samecnie-

ro konferencia “sainformacio da

kompiuteruli teqnologiebi,

modelireba, marTva – 2015 (skt–mm

2015)”, 3-5 noemberi, 2015.

http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf 23 Г. Церцвадзе ,

T. Хведелидзе

Исследование поведения одного класса стохастических автоматов в тернарной стационарной случайной среде.

Proceedings, pp.456-460.


24 n. arCvaZe,

m. fxoveliSvili


verifikaciis sakiTxebi

funqcionaluri enebisTvis

akademikos i. frangiSvilis daba-

debis 85–e wlisTavisadmi miZRvni-

li saerTaSoriso samecniero

39

kripkes sqemebis gamoyenebiT.

konferenciis Sromebi, gv. 545-547.

konferencia “sainformacio da


modelireba, marTva – 2015 (skt–mm

2015)”, 3-5 noemberi, 2015. Tbilisi,

saqarTvelo.

http://ict-mc.gtu.ge/conference.pdf 25 M. Pkhovelishvili, N.

Archvadze

Usage of fast search algorythm in data in clusters.

IV-th Scientific-Practical Conference Problems of Business Development in the global Economy. Tbilisi, Georgia.

moxsenebaTa anotaciebi

1. agebuli da Seswavlilia singularuli integralebisaTvis CebiSevis tolkoefici-

entebiani kvadraturuli formulebis Sesabamisi analogebi, maTi sizustis SefasebiT

abscisTa garkveuli ricxvisaTvis.

2. koSis tipis singularobis mqone integralebisaTvis ganixileba kvadraturuli

formulebi, romelTac sainterpolacioze ufro maRali rigis sizuste gaaCniaT.

Seiswavleba maTi gamoyenebis sakiTxebi harmoniul funqciaTa da drekadobis Teori-

is sxvadasxva amocanebSi.

3. ganxilulia zogierTi sasazRvro amocanis ricxviT amoxsnasTan dakavSirebuli

sakiTxebi. kerZod, dadgenilia aRniSnuli amocanebis kavSiri garkveul difuziur

procesebTan. am procesebis kompiuteruli modelirebis safuZvelze damuSavebulia

sasazRvro amocanebis miaxloebiT amoxsnis meTodi. naCvenebia gamoyenebuli meTodis

efeqturoba rogorc Sida, ise gare or da samganzomilebiani amocanebisaTvis. moyva-

nilia konkretuli magaliTebi sxvadasxva konfiguraciis areebisaTvis.

4. arawrfivi rxevebis erTi gantolebisaTvis ganxilulia amocana, romelic warmo-

adgens darbus amocanis arawrfiv analogs da moiTxovs regularuli amoxsnisa da

misi gansazRvris aris erTdroulad dadgenas. amocanis amoxsnadobis problema ma-

xasiaTebelTa meTodiTaa gadaWrili.

5 – 9. moxsenebebis [5 – 9] Sesabamisi anotaciebi ixileT publikaciebi saqarTveloSi,

statiebi [6 – 9, 12].

10. moxseneba ZiriTadad eyrdnoboda erevanSi, mimdinare wlis seqtemberSi gamarTul

saerTaSoriso konferenciaze (CSIT-2015) gakeTebul moxsenebas da miznad isaxavda av-

torebis mier miRebuli Sedegebis Semdgom popularizacias (ix. samecniero forume-

bis muSaobaSi monawileoba ucxoeTSi [4]).

11. moxseneba mieZRvna akademikos nikoloz (niko) vaxanias dabadebidan 85-e wlisTavs

da mis mier SemoRebuli kovariaciuli operatoris zogad cnebas.

12. moxseneba mieZRvna statia [13]-Si (ix. publikaciebi saqarTveloSi) miRebul Sede-

40

gebs.

13. moxseneba mieZRvna akademikos nikoloz (niko) vaxanias dabadebidan 85-e wlisTavs

da mis mier miRebul zogierT albaTur Sedegs.

14. tradiciuli meTodebiT banaxis sivrceSi stoqasturi diferencialuri gantole-

bebis Seswalisas ZiriTad problemebs itos stoqasturi integralis ageba da amonax-

snis sapovnelad saWiro mimdevrobiT miaxloebiT procesSi saWiro krebadobis mire-

ba warmoadgens. am mimarTulebiT miRebulia Sedegebi banaxis e.w. UMD sivrceebis SemTxvevaSi. es klasi refleqsuri sivrceebis viwro qveklasia. gamoyenebuli meTodi

emyareba ganzogadebuli SemTxveviTi elementis cnebas, stoqasturi integralis da

ganzogadebuli amonaxsnis, rogorc ganzogadebuli SemTxveviTi elementis arsebobis

damtkicebas da Cveulebrivi amonaxsnis arsebobis problemis dayvanas ganzogadebu-

li SemTxveviTi elementis warmodgenadobis kargad cnobil amocanaze.

15. ix. publikaciebi saqarTveloSi, statia [17].

16. mravalganzomilebiani kerZowarmoebuliani diferencialuri gantolebebis ric-

xviTi amoxsnis paraleluri algoriTmebis agebisas erTerT umniSvnelovanes midgo-

mas warmoadgens dekompoziciis meTodebis gamoyeneba. am meTodebis qveS igulisxmeba

rogorc sawyisi amocanis operatoris dekompozicia, agreTve operatoris gansazRv-

ris aris dekompozicia. moxsenebis mizania maTematikuri fizikis mravalganzomilebi-

ani wrfivi stacionaruli da arastacionaruli amocanebis ricxviTi amoxsnisaTvis

garkveuli tipis dekompoziciis meTodebis (aditiuri sqemebi, faqto¬rizebuli sqeme-

bi) gamokvleva. am meTodebis safuZvelze agebulia ganxiluli amocanebis ricxviTi

amonaxsnis moZebnis paraleluri algoriTmebi.

17. aralokaluri amocanebi warmoadgens maTematikuri fizikis klasikuri amocanebis

sakmaod saintereso ganzogadoebas, amasTan isini bunebrivad daismeba realuri pro-

cesebisa da movlenebis maTematikuri modelebis agebis dros. warmodgenil naSromSi

dasmulia da amoxsnilia aralokaluri sasazRvro sakontaqto amocana meore rigis

wrfivi elifsuri tipis gantolebebisaTvis organzomilebian areSi. damtkicebulia

amocanis amonaxsnis arseboba da erTaderToba. agebulia iteraciuli procedura,

romelic saSualebas iZleva sawyisi amocanis amoxsna dayvanil iqnes dirixles amo-

canebis mimdevrobis amoxsnaze. naSromSi moyvanilia ricxviTi gaTvlebis Sedegebi

organzomilebiani puasonis gantolebisaTvis dasmuli aralokaluri sakontaqto

amocanis SemTxvevaSi.

18. moxsenebaSi ganxilulia aralokaluri sasazRvro sakontaqto amocana elifsuri

tipis gantolebisaTvis dirixles amocanis SemTxvevaSi. damtkicebulia amocanis

amoxsnis arseboba da erTaderToba. ganxilulia agreTve amocanis ricxviTi amoxsnis

sxvaobiani meTodebi, romlebic SesaZlebelia gamoyenebuli iqnas paraleluri

gamoTvlebisaTvis.

19. moxsenebaSi ganxilulia marTkuTxa areSi aralokaluri sasazRvro sakontaqto

41

amocana puasonis gantolebisaTvis, rodesac aralokaluri pirobebi dasmulia

sasruli raodenobis monakveTebze. damtkicebulia amoxsnis arseboba da erTaderTo-

ba. moyvanilia ricxviTi gaTvlebis Sedegebi.

20 – 25. ixileT publikaciebi saqarTveloSi, statiebi, [19 – 22, 25, 25].

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

j. sanikiZe,

m. kublaSvili,

m. mirianaSvili

К вопросу применения узлов Чебышева в квадратурных формулах для сингулярных интег-ралов с ядром Коши и весовыми функциями Якоби.

IX Международнаянаучно-техническая конференция “Математическое и ком-пьютерное моделирование естественно-научных и социальных проблем”.

Пенза(Россия), 20-22 мая, 2015.

2

j. sanikiZe,

k. kupataZe,

m. kublaSvili,

S. xubeJTi

О некоторых квадратурных формулах для сингулярных интегралов с дискретными особенностями.

XVII Международный Симпозиум «Методы дискретных особенностей в задачах математической физики». Харьков-Сумы

(Украина), 8-13 июня, 2015.

3 G. Baghaturia and M. Menteshashvili

Numerical algorithms for a

solution of quasi-linear second

order partial differential

equation of mixed type.

Proceedings, pp. 267-268.

International Conference "Computer science and information technologies"

Yerevan, Armenia, 2015.

https://csit.am/2015/

4 G. Giorgobiani,

V. Kvaratskhelia,

M. Menteshashvili

Some properties of Hadamard matrices.

Proceedings, p. 71-72.

10th Int. Conf. Comp. Scie. Inf. Techn. (CSIT-2015), September 28 – October 2, 2015, Yerevan, Armenia.

42

5 V. Tarieladze Plenary talk: Probabilities and Topologies in Infinite-Dimensional Spaces before and after D. Mushtari.

XII International Kazan Summer School-Conference "Theory of Functions, its applications and related matters" . June 27–July 04, 2015, Kazan, Russian Federation.

6 V. Kvaratskhelia,

M. Menteshashvili

On a functional inequality. Workshop: Lie Groups, Differential Equations and Geometry, FP7- People – IRSES. July 31, 2015, Università degli Studi di Palermo, Dipartimento di Informatica e Matematica, Italy.

7 V. Tarieladze Compatible locally convex topologies for topological vector groups.

4Th International Workshop on Topological Groups.Complutense University of Madrid, Spain, December 3-4, 2015.

8 A. Lashkhi On Lie algebras with many nilpotent subalgebras.

Workshop: Lie groups, differential equations and geometry. FP7- People – IRSES. 16 – 17 February, 2015, Ostrava University (Czech republic).

9 A. Lashkhi Geometry of classical groups over rings.

Workshop: Lie groups, differential equations and geometry. FP7- People – IRSES. 16 – 17 February, 2015, Ostrava University (Czech republic).

10 D. Gordeziani,

T. Davitashvili,

H. Meladze

Numerical Solution of Nonlocal Contact Problems for Elliptic Equations,

Proceedings, p.273-276 https://csit.am/2015/schedule.php,

10th International Conference on Computer Science and Information Technologies (CSIT'2015), September 28 – October 2, 2015,

Yerevan, Armenia.

11 Н. Арчвадзе,

М. Пховелишвили, Л. Шецирули

Шаблоны для Haskell функций с бесконечными рекурсивными типами аргументов.

Proceedings, p.222-225.

http://sait.kpi.ua/media/filer_public/f8/7e/f87e3b7b-b254-407f-8a58-2d810d23a2e5/sait2015ebook.pdf

17-th International Conference "System Analysis and Information Technologies”(SAIT 2015), June 22-25, 2015, Kiev, Ukraine.


1. CebiSevis woniTi funqciebis Semcveli singularuli integralebisaTvis Seswavli-

lia Sesabamisi orTogonaluri polinomebis nulebiT agebuli kvadraturuli jame-

biT miaxloebis sakiTxebi. mniSvnelovani yuradReba am mimarTebiT eniWeba krebado-

bis siswrafis sakiTxebs.

https://csit.am/2015/schedule.php�

43

2. agebuli da garkveuli mimarTulebiT Seswavlilia markovis tipis kvadraturuli

formulebi koSis tipis singularuli integralebis aproqsimaciisaTvis. kerZod, naC-

venebia maTi gamoyenebis SesaZlebloba abscisTa nebismieri ricxvis SemTxvevaSi.

3. ixileT publikaciebi ucxoeTSi, statia [7].

4. moxseneba eZRvneba adamaris da silvestris matricebis erTi konkretuli ricxviTi

maxasiaTeblis Sefasebebs.

5. moxseneba mieZRvna yazaneli maTematikosis, daniar muStaris dabadebidan 70-e

wlisTavs.

6. moxseneba gakeTda palermos universitetSi, maTematikisa da informatikis departa-

mentis mier mimdinare wlis 31 agvistos organizebul vorkSopze "Lie Groups, Differential

Equations and Geometry" da exeboda integrebadi funqciebis sxvadasxva momentebs Soris kavSirs.

7. moxseneba mieZRvna topologiur veqtorul jgufebSi maki-arens-kenderovis tipis

Teoremebs.

8. klasificirebulia lis algebrebi mTavar idealTa rgolebze, romelTa yvela sa-

kuTari qvealgebra nilpotenturia, xolo TviT algebra ar aris nilpotentturi.

9. moxsenebaSi gadmocemulia Sedegebi geometriuli algebris ZiriTadi Teoremebis

samarTlianobis Sesaxeb, kerZod proeqciuli da afinuri geometriebis wrfiv algeb-

rasTan identurobis sakiTxebi (J. diedones monografiis Sesabamisad).

10 – 11. ixileT publikaciebi sazRvargareT, statiebi [13, 15].

IV. 2. saqarTvelos saxelmwifo biujetisა da grantebis gareSe

Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#




mimarTulebis

miTiTebiT

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

44

1

Lie groups, differential equations and geometry.

maTematika; lis jgufe-

bi, diferencialuri

gantolebebi, geometria.

proeqtis direqto-

ri l. kozma, (deb-

receni, ungreTi).

proeqtis koordi-

natori stu-s mxri-

dan prof. a. laSxi

a. laSxi,

v. kvaracxelia,

m. menTeSaSvili

evrokomisia,

Marie Curie Internatio-nal Research Staff Exchange Scheme,

(FP7- People – IRSES).

2013-2015.

2 “Modernization of Mathematics and Statistics curricula for Engineering and Natural Sciences studies in Georgian and Armenian Universities by introducing modern educational technologies (MATH-GeAr)”.

Coordinator: University of Saarland, Germany

g. giorgobiani,

i. CogovaZe

evrokomisia,

TEMPUS IV-6.

2013-2016.

http://www.mathgear.eu/

3 Developing tools for lifelong learning in Transcaucasus region: e-Learning (ARMAZEG)

Coordinator: Katholieke Universiteit Leuven / KU Leuven

h. melaZe evrokomisia,

544605-TEMPUS-1-2013-1-BE-TEMPUS-JPHES, 2013-2016.

http://www.eden-online.org/node/923/


praqtikuli Sedegebi

1. proeqtis farglebSi a. laSxi imyofeboda mivlinebiT CexeTSi (ostravas universi-

teti), sadac gaakeTa 2 moxseneba universitetis algebris da geometriis seminarebze;

v. kvaracxelia da m. menTeSaSvili imyofebodnen mivlinebiT italiaSi (palermos

universiteti) da ungreTSi (debrecenis universiteti), sadac gaakeTes moxseneba da

moamzades 2 statia (ix. statia ucxoeTSi [8]; samecniero forumebis muSaobaSi monawi-

leoba, ucxoeTSi, moxsenebebi [6, 8, 9]; gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi [4]).

2. proeqtis erTerTi komponentia saqarTvelos (da somxeTis) universitetebSi, sain-

Jinro fakultetebze, maTematikis eleqtronuli saswavlo programis “Math-Bridge” danergva. saangariSo wels mimdinareobda am programis Seswavla SemdgomSi misi qar-

Tuli variantis Seqmnis mizniT. agreTve momzadebis procesSia qarTuli maTematiku-

ri portali.

3. 2015 wels mimdinareobda eleqtonuli swavlebis meTodebis gacnoba, maTi progra-

muli Sinaarsis Seswavla, swavlebis centrebis strategiis SemuSaveba da daxvewa.

45

damatebiTi informacia

gamosaqveyneblad momzadebuli naSromebi:

1. Д. Курдгелаидзе. Ветвящиеся решения нелинейных дифференциальных уравнений 2-го

порядка физики, часть 3. GESJ: Physics (gadacemulia gamosaqveyneblad). 2. Д. Курдгелаидзе. Ветвящиеся решения нелинейных дифференциальных уравнений 2-го

порядка физики, часть 4. GESJ: Physics (gadacemulia gamosaqveyneblad). 3. З. Хухунашвили. Алгебра-геометрическая теория динамики процессов (monografia, 250

gv., momzadebis procesSi). 4. A. Figula and M. Menteshashvili. On the geometry of the domain of the solution of nonlinear

Cauchy problem. Journal of Mathematical Sciences, Springer (ibeWdeba).

5. Д. Угулава. Суммирование рядов Фурье почти-периодических функций на локально компактных Абелевых группах. Известия ВУЗ, Математика (ibeWdeba).

6. d. zarnaZe da d.Uugulava. Линейные центральные сплайновые алгоритмы, их

обобщения и применения (monografia, momzadebis procesSi). 7. S. Chobanyan, S. Levental. The transference inequality in rearrangements of orthogonal series.

Georgian Math. Journal (momzadebulia dasabeWdad). 8. G. Chelidze, G. Giorgobiani, V. Tarieladze. Complex and Quaternion Universal Series. Journal of

Mathematical Sciences, Springer (ibeWdeba). 9. S. Chobanyan, S. Levental, H. Salehi. Signs, Permutations and Rearrangement Maximum

Inequalities (momzadebulia dasabeWdad). 10. Б. Мампория. Линейное стохастическое дифференциальное уравнение в банаховом

пространстве. Теория вероятностей и ее применения (gadacemulia).

11. B. Mamporia. Stochastic differential equations in Banach space driven by cylindrical Wiener process. (momzadebulia dasabeWdad).

12. B. Mamporia. Process of independent increments in turbulence (momzadebulia

dasabeWdad). 13. E. Martin-Peinador, V. Tarieladze. Mackey topology on locally convex spaces and on locally quasi-

convex groups. Similarities and historical remarks. RACSAM, DOI 10.1007/s13398-015-0256-0. Received: 4 April 2015 / Accepted: 10 October 2015 (ibeWdeba).

14. A. Lashkhi. Projections of Rational Lie Rings. Journal Math. Sci. (ibeWdeba).

15. A. Lashkhi. Distributive and locally cyclic PI- modules. Journal of Algebra (ibeWdeba).

16. A. Lashkhi. Geometry of classical groups over rings (monografia, 180 gv. momzadebis procesSi).

17. A. Lashkhi. Modeling of ring geometry, von Neumann’s point of view (monografia, 320 gv. momzadebis procesSi).

18. F. Criado-Aldeanueva, T. Davitashvili, H. Meladze, P. Tsereteli, J.M. Sanchez. Three-Layer Factorized Difference Schemes and Parallel Algorithms for Solving the System of Linear Parabolic Equations with Mixed Derivatives and Variable Coefficients. Journal of Appliedand Computational Mathematics (ibeWdeba).

http://link.springer.com/journal/10958�

http://link.springer.com/journal/10958�

46

19. Sesavali gamoTvliT maTematikaSi (leqciebis kursi). pirveli nawili.

gamomcemloba „qarTuli universiteti“ (ibeWdeba).

pedagogiuri saqmianoba:

1. saqarTvelos teqnikur universiteti: a. laSxi (profesori, informatikisa

da marTvis sistemebis fakultetis gamoTvliTi maTematikis departamentis

xelmZRvaneli); profesorebi: v. tarielaZe, v. kvaracxelia, d. ugulava;

asocirebuli profesorebi: ed. abramiZe, z. sanikiZe, g. giorgobiani, m.

menTeSaSvili, m. naWyebia, g. baRaTuria; g. cercvaZe - mowveuli profesori.

2. ilias saxelmwifo universiteti: j. giorgobiani – mowveuli profesori.

3. akaki wereTlis saxelmwifo universiteti: j. sanikiZe – mowveuli

profesori.

4. soxumis saxelmwifo universiteti: v. kvaracxelia - profesori;

asocirebuli profesorebi: m. menTeSaSvili, m. naWyebia.

5. Tbilisis saxelmwifo universitetTan arsebuli ekonomikis saerTaSoriso

skola (ISET): s. Cobaniani - profesori. 6. wm. andria pirvelwodebulis saxelobis qarTuli universiteti: h. melaZe –

profesori.

7. goris suxiSvilis saswavlo universiteti: m. nikoleiSvili.

doqtorantis xelmZRvaneloba:

1. a. laSxis xelmZRvanelobiT a. klimiaSvilma daicva sadoqtoro

(akademiuri xarisxi) disertacia Temaze “arastandartuli analizi bulis

algebrebze”, saqarTvelos teqnikuri universiteti, Tbilisi, 2015 weli.

2. z. sanikiZe xelmZRvanelobs stu-s samSeneblo fakultetis doqtorants

mirian kublaSvils (doqtoranturis meore weli, sadisertacio Tema:

“samSeneblo meqanikis zogierTi amocanis ricxviTi amoxsnis algoriTmebis

damuSaveba singularul integralur gantolebaTa meTodis gamoyenebiT”).

disertaciebis oponentoba:

1. hamlet melaZe.

− sadoqtoro (akademiuri xarisxi) disertaciebis oponentoba:

m. gagoSiZe. „zogierTi arawrfivi kerZowarmoebulebiani diferencialuri

gantolebaTa sistemis miaxloebiTi amoxsna“, soxumis saxelmwifo

universiteti, 2015.

− sakandidato disertaciebis oponentoba:

47

Л. Погосян, “Асимптотические оценки для квазипериодических интерполяций”,01.01.01 – «Математический анализ, Ереванский гос. Университет, 2015.

2. guram cercvaZe.

− sadoqtoro (akademiuri xarisxi) disertaciis oponireba:

c. qoroRliSvili - „safinanso sistemebSi riskebis prognozireba

xelovnuri inteleqtis meTodebis gamoyenebiT“, saqarTvelos teqnikuri

universiteti, Tbilisi, 2015 weli, Tebervali.

mivlinebebi:

1. institutis direqtori v. kvaracxelia da ufrosi mecnier-TanamSromeli m.

menTeSaSvili palermos universitetis maTematikisa da informatikis de-

partamentis (italia) da debrecenis universitetis maTematikis institutis

(ungreTi) miwveviT samecniero muSaobis Casatareblad mimdinare wlis 28

ivlisidan 5 seqtembramde imyofebodnen palermos da debrecenis

universitetebSi. mivlineba miznad isaxavda aRniSnul universitetebsa da

gamoTvliTi maTematikis instituts Soris arsebuli samecniero

kontaqtebis gagrZelebas. am periodSi m. menTeSaSvilma ungrel kole-

gasTan erTad gamosaqveyneblad gadasca erTi samecniero statia da, garda

amisa, ungrel da italiel kolegebTan erTad momzadda erToblivi

sagranto proeqti evrokavSiris mier gamocxadebul erT-erT samecniero

konkursSi monawileobis misaRebad.

2. mimdinare wlis 19-dan 25 seqtembramde dubnis birTvuli kvlevebis gaerTi-

anebul institutis (ruseTi) sainformacio teqnologiebis laboratoriis

miwveviT dubnaSi samuSao vizitiT imyofeboda saqarTvelos teqnikuri

universitetis delegacia, romlis SemadgenlobaSi iyvnen: niko

musxeliSvilis saxelobis gamoTvliTi maTematikis institutis direqtori

v. kvaracxelia, amave institutis ufrosi mecnier-TanamSromeli m.

menTeSaSvili da informatikisa da marTvis sistemebis fakultetis

wamyvani specialisti b. oikaSvili. vizitis mizani iyo dubnaSi arsebuli

paraleluri gamoTvliTi sistemis (superkompiuteris) parametrebis,

arqiteqturis da konfiguraciis gaanalizeba da dubneli kolegebis mier

dagrovili gamocdilebis gaTvaliswineba qarTuli grid-sistemis SeqmnaSi,

romelic uaxloes periodSi gamoTvliTi maTematikis institutis bazaze

unda ganxorcieldes. vizitis Sedegad delegaciis wevrebi Semdeg daskvne-

bamde mividnen. pirveli daskvna: maTi (dubnas eqspertebi) gamocdilebidan

da Cveni amocanebidan gamomdinare CvenTvis saukeTeso varianti iqneba ara

erTi didi, aramed ori, SedarebiT patara, paraleluri gamoTvliTi

sistemis Seqmna. am gadawyvetilebis sasargeblod Semdegi faqtorebi miu-

TiTeben. pirveli: birTvuli kvlevebis evropuli organizaciis (CERN-is)

48

moTxovnebidan gamomdinare, Cven valdebuli varT SevqmnaT homogenuri

(erTi tipis procesoriani) gamoTvliTi infrastruqtura, vinaidan maT mier

gamoyenebul programul uzrunvelyofas ara aqvs heterogenuli (ori an

meti sxvadasxva tipis procesoriani) gamoTvliTi sistemis mxardaWera.

aqedan gamomdinare, maT mier heterogenuli modelis gamoyeneba

SeuZlebelia. meore: Cven winaSe mdgari amocanebidan gamomdinare, yvelaze

mizanSewonilia hibriduli paraleluri gamoTvliTi sistemis Seqmna, sa-

dac gamoyenebuli iqneba sami sxvadasxva tipis procesori, rac faqtobri-

vad saSualebas mogvcems yvelanairi amocanis amoxsna davakisroT sistemas

da pasuxebi miviRoT bevrad ufro swrafad, vidre homogenur modelSi. aR-

niSnuli modeli aseve saSualebas mogvcems masze gavuSvaT rogorc

mudmivi amocanebi (amindis prognozis simulacia, seismuri aqtivobebis

simulacia, atmosferos dabinZurebis simulacia da sxva), aseve droebiTi

amocanebi (magaliTad romelime fizikosis an studentis amocanis gaSveba

erTjeradi raRac konkretuli pasuxis miRebis mizniT). aRniSnul modelSi

gamoyenebuli sami procesoris tipia: Intel Xeon, Intel Xeon Phi, Nvidia Tesla. zemoaRniSnul konfiguraciaSi orive sistema erTmaneTisgan

damoukideblad ifunqcionirebs, rac kidev erTi damatebiTi plusia usafr-

Txoebis TvalsazrisiT, aseve procesebisa da amocanebis erTmaneTisgan

gancalkevebis mxriv. meore daskvna: dubnas gamocdilebamac dagvarwmuna,

rom klasteris gamarTuli funqcionirebisaTvis da SekveTili proeqtebis

da valdebulebebis warmatebiT Sesasruleblad aucilebelia institutSi

arsebobdes gamomTvlelebis (ricxviTi analizis specialistebis) da prog-

ramistebis mZlavri jgufi, romlebSic mniSvnelovani wili axalgazrdebma

unda daikavon. am ideis gansaxorcieleblad vamzadebT Sesabamis

samagistro programas, romelsac uaxloes dReebSi warvudgenT xarisxis

marTvis samsaxurs. garda amisa, unda moxdes gamocdili kadrebis mozidva.

mesame daskvna: imisaTvis, rom momzadebuli SevxvdeT superkompiuteris

dadgma-amuSavebas, sasurvelia: superkompiuteris amoqmedebamde SeZenil

iqnas teqnika superkompiuteris mini-modelis asagebad da teqnikur uni-

versitetSi gamoiyos erTi oTaxi, sadac amuSavdeba es mini-modeli. es sa-

Sualebas mogvcems, erTis mxriv, specialistebis momzadebis

TvalsazrisiT, mniSvnelovnad movigoT dro, xolo meores mxriv,

SemdgomSi, rodesac institutSi ukve amuSavdeba mZlavri superkompiuteri,

es mini-modeli gamodgeba institutis Sida qselebis gasamarTad.

3. kompiuterul mecnierebebsa da sainformacio teqnologiebSi erevanSi (som-

xeTi) gamarTul saerTaSoriso konferenciis (CSIT-2015) muSaobaSi

monawileobis misaRebad mimdinare wlis 27 seqtembridan 3 oqtombramde

erevanSi imyofeboda saqarTvelos teqnikuri universitetis niko

musxeliSvilis saxelobis gamoTvliTi maTematikis institutis Semdegi

TanamSromlebi: v. kvaracxelia (direqtori), g. giorgobiani (direqtoris

moadgile), h. melaZe (ganyofilebis gamge), m. menTeSaSvili (ufrosi

49

mecnier-TanamSromeli), g. baRaTuria (mecnier-TanamSromeli). konferenciis

sxvadasxva seqciebSi delegaciis wevrebma waikiTxes 3 moxseneba.

4. v. tarielaZe 27 ivnisidan 4 ivlisis CaTvliT mivlinebiT imyofeboda

yazanSi, ruseTis federacia, sadac monawileoba miiRo funqciaTa Teoriis,

misi gamoyenebebisa da monaTesave sakiTxebisadmi miZRvnili yazanis XII

saerTaSoriso sazafxulo skola-konferenciis muSaobaSi. 5. v. tarielaZe 3 – 12 dekembers mivlinebiT imyofeboda espaneTSi,

komplutenses (madridi) da korunias universitetebSi. komplutenses

universitetSi yofnis dros is monawileobda geometriisa da topologiis

departamentis seminarebisa da jgufTa Teoriisadmi miZRvnili meoTxe

saerTaSoriso vorkSofis muSaobaSi. korunias universitetSi yofnis dros

muSaobda erTobliv statiaze universitetis TanamSromel Sabier

domingesTan erTad.

6. s. Cobaniani, 2015 wlis 6 maisidan 16 agvistos CaTvliT, grantis № FR / 539/5-100/13 farglebSi iyo mivlinebuli aSS-s miCiganis saxelmwifo

universitetSi erToblivi kvlevis Casatareblad miCiganis universitetis

profesor S. leventalTan erTad. kvlevis mizani iyo kolmogorov-garsias

hipoTezis Seswavla.

7. a. laSxi, 16 – 17 Tebarvals, 2015, proeqtis “Lie groups, differential equations and geometry”, Marie Curie International Research Staff Exchange Scheme the 7th European Framework, imyofeboda mivlinebiT CexeTSi (ostravas universiteti), sadac

gaakeTa 2 moxseneba universitetebis algebris da geometriis seminarebze.

samecniero forumebis organizeba:

1. 2015 wlis 9 - 18 seqtembers, baTumSi Catarda saerTaSoriso konferencia

“2nd Georgian – Czech – Italian – Hungarian Conference and Workshop Lie Groups, Differential Equations and Geometry – Supported by Marie Curie International Research Staff Exchange Scheme Grant FP7 – PEOPLE – 2012 – IRSES – 317721” (xelmZRvaneli a.

laSxi), romelSic monawileobdnen qarTveli, germaneli, Cexi, italieli,

ungreli, poloneli da slovaki kolegebi. saqarTvelo warmodgenili iyo

5 universitetis 13 moxsenebiT. konferenciis masalebi savaraudod

gamoicema JurnalSi Journal Math. Sci. Springer.

50

instituti teqinformi

2015 wlis

samecniero angariSi

direqtori - neli maxvilaZe teqnikis akademiuri doqtori

samecniero personaluri Semadgenloba:

I.1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis

dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

I.2.1.

#





proeqtis

xelmZRvanelebi proeqtis Semsruleblebi

1

mimarTuleba I. samecniero da

sainovacio saqmianobis moni-

toringisa da marTvis infor-

maciuli uzrunvelyofa

samecniero da sainovacio

integrirebuli sainformacio

sistemis pirvelad monacemTa

informaciuli nakadebis for-

mirebis procedurebis srul-

yofa da monacemTa bazebisa

Teimuraz CubiniSvili analizisa da sainfor-macio resursebis ganyofilebis xelmZRvaneli, fiz.-maT. akademiuri doqtori

neli maxvilaZe analizisa da sainfor-macio resursebis ganyofilebis ufrosi mecnier TanamSromeli, teqnikis akademiuri doqtori

m. kopaleiSvili,

i. qobulaSvili,

T. maRlakeliZe,

i. bedinaSvili,

d. gabunia, d. dumbaZe,

e. pavloviCi,

e. misabiSvili,

n. SoTaSvili,

n. CxaiZe, n. baCilava,

m. lebedeva,

m. RoReliani,

CubiniSvili Teimurazi mTavari mecnieri TanamSromeli - ganyofilebis xel.

Cobaniani levon mTavari mecnieri TanamSromeli - ganyofilebis xel.

gogoZe iosebi mTavari mecnieri TanamSromeli

wowkolauri fiqria mTavari mecnieri TanamSromeli

kopaleiSvili madona mTavari mecnieri TanamSromeli

maxvilaZe neli ufrosi mecnieri TanamSromeli

CxaiZe nani ufrosi mecnieri TanamSromeli

pavloviCi eva mecnieri TanamSromeli

misabiSvili ekaterine mecnieri TanamSromeli

bedinaSvili irine mecnieri TanamSromeli

TavxeliZe valeri mecnieri TanamSromeli

51

da sxva sainformacio fonde-

bis formireba, gavrceleba

(etapi II)

l. axvlediani,

m. TaTaraSvili,

m. wiklauri.

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi programis II etapis ZiriTadi Teoriuli da

praqtikuli Sedegebi

Sesavali. samecniero sistemisa da inovaciuri saqmianobis amsaxveli sainformacio

fondis formirebis da aqtualizaciis procesis umniSvnelovanesi etapia pirveladi

(sawyisi) informaciis moZieba, mopoveba, misi damuSaveba da Senaxva. es samuSaoebi

metad Sromatevadi da xSirad rTul procedurebTanaa dakavSirebuli. es sirTule-

ebi sxvadasxva saxisaa, zogierTi maTgani teqnikuri xasiaTisaa, zogierTi – teqno-

logiebTanaa dakavSirebuli. arsebobs siZneleebi, romlebic gamowveulia samecni-

ero-teqnikuri informaciis gavrcelebis da Senaxvis procedurebis maregulirebeli

wesebis ararsebobiT an maTi arasrulyofilebiT. 2015 wlis samuSaoebi iTvaliswi-

nebda pirveladi (sawyisi) informaciis moZieba-mopovebis, Senaxvis, damuSavebis,

gavrcelebis procesebSi arsebuli organizaciul da teqnologiur siZneleebis

daZlevis RonisZiebebis SemuSavebas da maT implementacias. es siZneleebi gaaCnia

sxvadasxva saxis informaciul nakadebs, magaliTad, saxelmwifo biujetiT dafinan-

sebul kvleviTi samuSaoebis aRmwer monacemebs, samecniero dokumentebis deponire-

bis processa da masTan dakavSirebul informacias, samecniero publikaciebis mo-

nacemTa bazis formirebas, saqarTvelos eqspertTa Sesaxeb informaciis mopovebas,

FAO-s nacionaluri depozituri biblioTekis katalogis formirebas da sxv. qvemoT

warmodgenilia am siZneleTa daZlevis mizniT Catarebuli samuSaoebis Sedegebi.

samecniero kvlevebis registracia da monacemTa baza. siZneleebi, romelic warmoi-

Sveba samecniero kvlevebis Sesaxeb sawyis monacemTa moZieba-mopovebis dros, Ziri-

Tadad, dakavSirebulia saqarTveloSi samecniero produqciis aRricxva-registra-

ciis procedurebis maregulirebeli normatiuli aqtebis ararsebobasTan. igi unda

aregulirebdes saxelmwifo biujetis farglebSi warmoebuli proeqtebis (progra-

mebis) registracias, Sesabamisi reestris warmoebas da uzrunvelyofdes informa-

ciis sayovelTao xelmisawvdomobas. samuSaoebi fokusirebuli iyo kvleviTi proeq-

tebis Sesaxeb pirveladi monacemebis mopovebis, Seyvanis, maTi ganaxlebis, bazaSi

informaciis Ziebis da damuSavebis, gavrcelebis teqnologiur problemebze. Sede-

gad mTlianad Seicvala monacemTa bazis programuli uzrunvelyofa, romelic

realizebulia PHP-is da MySQL-is platformaze. Sedegad, bazasTan muSaobis yvela

procedura mimdinareobs interaqtiul reJimSi.

saqarTvelos mecnierTa publikaciebis retrospeqtiuli baza. teqinformis refera-

tuli Jurnalis (qrJ) eleqtronuli versiebis safuZvelze 2014 wels daiwyo da

saangariSo welsac grZeldeboda saqarTvelos mecnierTa publikaciebis retro-

speqtiuli bazis formireba.

monacemTa bazis programuli uzrunvelyofa realizebulia PHP-is da MySQL-is platformaze. bazis CanawerTa struqtura Camoyalibebulia Semdegnairad: klasifi-

kaciis indeqsi; statiis (naSromis) saTauri; avtorebi; Jurnalis dasaxeleba; Jurna-

52

lis tomi, nomeri, weli; gverdebi; reziume; reziumes avtori. amJamad, monacemTa

bazaSi, iseve rogorc qrJ-Si, gamoyenebuli klasifikaciis indeqsi SemuSavebulia

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) samecniero

kvlevebis klasifikatoris bazaze da srulad aris masTan harmonizebuli. Zveli da

axali klasifikatorebis erToblivi gamoyenebis SesaZleblobis uzrunvelsayofad

SemuSavda indeqsebis urTierT Sesabamisobis matrica (gadayvanis matrica).

samecniero-kvleviTi samuSaoebis deponireba. deponireba - dasrulebuli, gamouqvey-

nebeli samecniero samuSaoebis nebayoflobiTi saxelmwifo, sauwyebo an sauniver-

siteto registraciis, Senaxvis da farTo gavrcelebis erT-erTi specifiuri meTo-

dia. igi naSroms aniWebs gamoqveynebuli Sromis statuss. deponirebuli naSromi

warmoadgens samecniero siaxleebis avtorTa prioritetebis damamtkicebel erT-erT

mniSvnelovan dokuments. deponirebas eqvemdebareba mxolod dasrulebuli, gamouq-

veynebeli da mcire tiraJiani samecniero naSromebi (kvleviTi samuSaoebis angari-

Sebi, kvlevebis gamouqveynebeli Sedegebi, analitikuri mimoxilvebi, konferenciebis

da seminarebis gamouqveynebeli moxsenebebi da a.S.). aseTi Sromebis raodenoba sazR-

vargareTis qveynebis msgavsad, saqarTveloSic samecniero produqciis mTliani rao-

denobis mniSvnelovan (20-25%) nawils Seadgens. deponirebis procesi moicavs gamo-

uqveynebuli (samecniero) naSromis eqspertizas, registracias, Senaxvasa da gavrce-

lebas. am etapze mizanSewonilia, rom universitetis doneze SemoRebuli iqnas

gamouqveynebeli samecniero naSromTa (angariSebi, konferenciis moxsenebebi, avto-

referatebi da sxva gamouqveynebuli da mciretiraJiani Sromebi) deponireba. mizan-

Sewonilia teqnikuri universiteti wardges ganaTlebisa da mecnierebis saminist-

ros winaSe winadadebiT gamouqveynebeli Sromebis saxelmwifo deponirebis sitemis

aRdgenis Sesaxeb. samecniero gamouqveynebeli da mciretiraJiani Sromebis deponi-

rebis sauniversiteto an saxelmwifo sistemis aRdgena-ganaxlebisTvis SemuSavebu-

lia deponirebis Sesabamisi debulebebis da aucilebelad Casatarebeli RonisZie-

bebis proeqtebi.

saqarTvelos eqspertebis baza. teqinformis saitze or enaze (qarTul da inglisur

enebze) ganTavsebulia eqspertebis monacemTa baza, romelic klasificirebulia

ekonomikuri TanamSromlobis da ganviTarebis organizaciis (OECD) mecnierebisa da teqnologiebis sferos klasifikatoris mixedviT. eqspertebis gamovlena warmoebs

samecniero da sxva organizaciebis rekomendaciebis safuZvelze. agreTve eqspertTa

saerTaSoriso monacemTa bazebidan (ZiriTadad Thomson Roiters, SCOPUS, Google Scholar) maRali reitingis mqone moZiebul Jurnalebidan gamovlenilia qarTveli avtorebi,

romelTa publikaciebs gaaCniaT citirebis maRali indeqsi. gamoiyeneba aseve saer-

TaSoriso sapatento bazebi, saqarTveloSi Catarebuli konferenciebi da sxva Ro-

nisZiebebi. katalogi Seicavs qveTavs - sazRvargareT mcxovreb momuSave qarTveli

specialistebis Sesaxeb.

FAO-s depozituri biblioTekis katalogi. teqinforms 2000 wlidan aqvs miRebuli

FAO-s depozituri biblioTekis statusi. biblioTekis fondi moicavs FAO-s ofi-

cialuri gamocemis 2000 tomze mets da mudmiv reJimSi xdeba misi Sevseba. teqinfor-

mis saitze ganTavsebulia depozituri biblioTekis eleqtronuli katalogi. kata-

53

logis Canaweri Seicavs sabiblioTeko fondis yoveli erTeulis bibliografiul

aRweras da klasificirebulia AGRIS/CARIS-is klasifikatoriT (AGRIS/CARIS Catego-rization Schem). katalogis momxmarebels SesaZlebloba aqvs linkis saSualebiT

miiRos publikaciis srulteqstovani versia PDF formatSi. gamoyenebuli klasfika-

tori katalogSi ufro dawvrilebiTi Ziebis saSualebas da SQL formatis monacem-Ta bazis moTxovnebs Seesatyviseba. amasTan TiToeul publikacias axlavs AGROVOC -is normalizebuli terminebi (AGROVOC - soflis meurneobis mravalenovani teza-

urusi). amJamad tezaurusi ar Seicavs qarTul terminebs, amitom teqinformi FAO-

sTan SeTanxmebiT da am dargis qarTvel specialistebTan TanamSromlobiT amza-

debs da uaxloes droSi AGROVOC-is oficialur saitze ganaTavsebs sasoflo-

sameurneo dargebis qarTul terminologias.

monacemTa baza „saqarTvelos organizaciebi - saqmiani saqarTvelo“, kompaqt dis-

kebi, sainformacio momsaxureba. qarTul-inglisurenovani monacemTa baza `saqarTve-

los organizaciebi - saqmiani saqarTvelo~ - eleqtronuli sacnobaro-sainformacio

sistemaa. misi mTavari daniSnulebaa informaciis daculad Senaxva da momxmareb-

lisTvis saTanado formiT miwodeba. monacemTa baza Seqmnilia ISIS/CDM sistemaSi. baza indeqsirebulia evrokavSiris rubrikatoris NACE mixedviT, rac mniSvnelova-

nia, radgan bazis amgvari indeqsirebaa miRebuli evrokavSiris qveynebis saqmianobis

amsaxvel sainformacio dokumentebSi.

monacemTa bazis safuZvelze gamocemulia qarTul-inglisurenovani kompaqt-diskebi:

`saqarTvelos organizaciebi - saqmiani saqarTvelo~, „sainovacio organizaciebi“,

„mecniereba da ganaTleba“.

mimdinare wels ganxorcielda:

- axali monacemebis moZieba sul: 356;

- Setanilia cvlileba 1 881 monacemSi, maT Soris 257 gauqmebulia;

- dasturi miRebulia 3 429 organizaciidan.

saangariSo periodSi grZeldeboda kompaqt-diskebis ganaxleba, axali diskebis

formireba.

I.2.2

#





proeqtis

xelmZRvanelebi proeqtis Semsruleblebi

1 mimarTuleba II. samecniero da

inovaciuri sferoebis mdgoma-

reobis da ganviTarebis ten-

denciebis Sefaseba statisti-

kur-maTematikuri modelire-

bis meTodebis gamoyenebiT.

saqarTvelos inovaciuri

ioseb gogoZe analizisa da sainfor-macio resursebis ganyofilebis mTavari mecnier TanamSromeli, maTematikis akademiuri doqtori

i. qobulaSvili

n. SoTaSvili

n. baCilava

54

SesaZleblobebis pozicioni-

reba (II etapi)


praqtikuli Sedegebi

GII ინდექსის მონაცემთა ბაზის შექმნა. GII (Global Innovation Index) indeqsis pirvelad

indikatorTa mogroveba da maTi organizeba erTian monacemTa bazaSi. GII (Global Innovation Index) indeqsis SemuSaveba da gamoqveyneba xorcieldeba INSEAD mier, Cornell University-sTan da WIPO-sTan TanamSromlobiT. 2011 wlidan GII indeqsi eqvemdebareba yovelwliur audits, romelsac axorcielebs ECJRC. 2014 wlis mdgomareobiT GII indeqsi moicavs 145 qveynis monacemebs, romlebic warmodgenilia 85 pirveladi

indikatoris meSveobiT. aRniSnuli qveynebi faraven msoflio mosaxleobis 92.9% da

msofliSi warmoebuli mTliani Sida produqtis 98.3%. GII indeqsis SemuSaveba

miznad isaxavda Seqmniliyo inovaciuri SesaZleblobebis monitoringis

universaluri da harmonizebuli instrumenti, romelic SesaZlebels gaxdida

arsebuli inovaciuri SesaZleblobebis analizs, rogorc calkeuli qveynis doneze,

aseve globaluri masStabiT.

samwuxarod, dReisTvis GII indeqsis monacemebi warmodgenili ar aris eleqtronuli

saxiT da misi gavrceleba xorcieldeba mxolod beWdvuri saxiT. saqarTvelos

inovaciuri SesaZleblobebis analizisa da msoflios sxva qveynebTan mimarTebaSi

maTi pozicionirebis mizniT, mizanSewonilia GII indeqsis monacemebis warmodgena

erTian eleqtronul monacemTa bazad. am mizniT SemuSavda saTanado programuli

uzrunvelyofa da ganxorcielda GII indeqsis monacemTa gadatana beWdvuri forma-tidan (pdf) eleqtronuli cxrilis formatSi (Excel). aRniSnuli programuli uzrun-

velyofis meSveobiT, erTiani eleqtronuli cxrilis saxiT, organizebulia GII indeqsis monacemebi 2011 wlidan 2014 wlamde. amasTanave gvaqvs saSualeba GII indeqsis momavali gamocemebis integrirebisa am monacemTa bazaSi.

ECAIC indikatoris da GII indikatoris SedarebiTi analizis ganxorcieleba aRniS-

nuli indikatorebis „gadabmis“ uzrunvelyofis mizniT. damoukideblobis mopovebis

dRidan saqarTvelos inovaciuri SesaZleblobebis analizis aucilebloba pasuxis-

mgebeli samTavrobo saagentoebis, samecniero wreebisa da farTo sazogadoebriobis

yuradRebis miRma iyo. daaxloebiT 2010 wlamde saqarTvelos inovaciuri SesaZleb-

lobebi ganxilvis sagani ar yofila arc saerTaSoriso organizaciebis mxridan. am

Seusabamobis aRmosafxvrelad, teqinformis mier SemuSavda ECAIC indikatori,

romelic gamoyenebul iqna saqarTvelos inovaciuri SesaZleblobebis analizisa-

Tvis 1995-2010 wlebis periodSi. ECAIC indikatoris SemuSavebis mizania saqarTvelos

inovaciuri SesaZleblobebis pozicionireba ECA regionSi (evropa centraluri

aziis regioni). GII (Global Innovation Index) indeqsis SemuSavebis Semdeg SesaZlebeli

gaxda saqarTvelos inovaciuri SesaZleblobebis analizi msoflio sxva qveynebTan

mimarTebaSic. amdenad, garkveul samecniero-praqtikul interess warmoadgens ECAIC da GII indeqsis Sedareba.

55

kvlevis mocemul etapze ganxorcielda ECAIC da GII indeqsis SedarebiTi analizi.

Catarebulma analizma aCvena, rom Sesadarebeli indeqsebi karg SesabamisobaSia

erTmaneTTan (iq sadac maTi Sedareba SesaZlebelia - ECAICI indeqsi SemuSavebuli

iyo ECA regionis qveynebisTvis 1996-2010 ww. periodisTvis, GII indeqsi ki globaluri

xasiaTisaa da misi gamoqveyeba daiwyo 2007 wlidan); aRsaniSnavia agreTve, rom GII indeqsSi qveynebis Semadgenloba cvalebadia. dadginda agreTve, rom ECAIC da GII indeqsebis Sesabamisoba umjobesdeba dRevandelobisken mimarTulebiT, rac GII indeqsis TandaTanobiT daxvewaze metyvelebs.

msoflios sxva qveynebTan mimarTebaSi saqarTvelos inovaciuri mdgomareobis Seda-

rebiTi analizi. saqarTvelos inovaciuri SesaZleblobebis SedarebiTi analizi

ganxorcielda GII 2014 indeqsis safuZvelze. SedarebiTi analizis warmodgenilma

angariSma, romelic asaxavs GII indeqsis mesame donemde qveindeqsebis analizs,

aCvena, rom arsebiTad mniSvnelovania saqarTvelos sainovacio pozicionirebis

gaumjobeseba Semdegi mimarTulebebiT: kreatiuli gamosavlianoba; codnisa da

teqnologiebis gamosavlianoba; biznesis daxvewiloba; adamianuri kapitalisa da

kvlevebis sistema; infrastruqtura.

saqarTvelos regionebis inovaciuri SesaZleblobebisa da sawarmoTa klasteriza-

ciis procesis Sefasebis instrumentebis SemuSaveba. ganxorcielda teqinformis

mier wina wlebSi SemuSavebuli regionebis inovaciuri SesaZleblobebisa da klas-

terizaciis indeqsebis meTodikis analizi maTi Semdgomi srulyofis SesaZleblo-

bebis gamovlenis mizniT. dadginda, rom vinaidan sainformacio bazas, romelsac

eyrdnoba aRniSnuli indeqsebis gaangariSeba zemoT naxsenebi meTodikebis safuZ-

velze, arsebiTi cvlilebebi ar ganucdia. mizanSewonili araa ganxorcieldes

raime cvlilebebi saqarTvelos regionebis inovaciuri SesaZleblobebisa da klas-

terizaciis indeqsebis gaangariSebis meTodikaSi. amasTanave, vinaidan saqarTveloSi

ukanasknel wlebSi araviTari damatebiTi RonisZiebebi regionebis inovaciuri SesaZ-

leblobebis gasaumjobeseblad ar ganxorcielebula, zemoT aRniSnuli indeqsebis

adre gaangariSebuli mniSvnelobebi SesaZlebelia gamoyenebul iqnan, rogorc saba-

ziso monacemebi saqarTvelos regionebis inovaciuri SesaZleblobebis Sedarebis-

Tvis.

ekonomikis inovaciuri ganviTarebis modelebis SemuSaveba da analizi maTemati-

kuri, statistikuri da ricxviTi modelirebis meTodebiT: kulturul faseulobaTa

da inovaciur SesaZleblobaTa urTierTkavSiris kvleva. kvleviTi samuSaos es

etapi gulisxmobs GII indeqsisa da Hofstede-is kulturul ganzomilebTa monacemTa

bazebis gamoyenebiT qveynebis kulturul faseulobaTa da maT inovaciur SesaZleb-

lobaTa urTierTkavSiris analizs. winaswari Sedegebi Semdegia:

1. kulturul faseulobaTa indeqsi PDI (Zalauflebisgan distancireba) arsebiT

zemoqmedebas ar axdens inovaciur SesaZleblobaTa arc erT komponentze romle-

bic, GII indeqsis mesame donis qveindeqsebiT aRiwerebian;

2. institutebis xarisxis indeqsze, INST, arsebiT zemoqmedebas axdens kulturul

56

faseulobaTa mxolod IDV (individualizmis) indeqsi dadebiTi mimarTulebiT;

3. ganaTlebisa da kvleviTi sistemis indeqsze, HCRD da infrastruqturis indeqsze,

INFR, arsebiT zemoqmedebas ar axdens kulturul faseulobaTa arc erTi indeqsi;

4. bazris daxvewilobis indeqsze, MASP, arsebiT zemoqmedebas axdens kulturul

faseulobaTa mxolod UAI (gaurkvevlobis aridebis) indeqsi – uaryofiTi mimar-

TulebiT;

5. biznesis daxvewilobis indeqsze, BUSP, arsebiT zemoqmedebas axdenen kulturul

faseulobaTa Semdegi indeqsebi: UAI (gaurkvevlobis aridebis) indeqsi – uaryo-

fiTi mimarTulebiT, LTO (grZelvadiani orientirebulobis) indeqsi – dadebiTi

mimarTulebiT da IVR indeqsi – dadebiTi mimarTulebiT;

6. codnisa da teqnologiebis gamosavlianobis indeqsze CROU arsebiT zemoqmedebas

axdenen kulturul faseulobaTa Semdegi indeqsebi: UAI (gaurkvevlobis aridebis)

indeqsi – uaryofiTi mimarTulebiT, LTO (grZelvadiani orientirebulobis)

indeqsi – dadebiTi mimarTulebiT da IDV (individualizmis) indeqsi – dadebiTi

mimarTulebiT;

7. kreatiuli gamosavlianobis indeqsze CROU arsebiT zemoqmedebas axdenen kul-

turul faseulobaTa Semdegi indeqsebi: MAS (maskulanizmis) indeqsi – uaryofiTi

mimarTulebiT da IDV (individualizmis) indeqsi – dadebiTi mimarTulebiT;

8. inovaciur SesaZleblobaTa yvela indeqsi arsebiT damokidebulebas avlens erT

sulze mTliani Sida produqtis moculobaze – dadebiTi mimarTulebebiT.

I.2.3.

#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

mimarTuleba III. samecniero-

kvleviTi saqmianobis produq-

tiulobis Sefaseba mecniere-

baTmzomelobis (scientometrics) meTodebis gamoyenebiT.

msoflio standartebis safu-

Zvelze saqarTvelos samecni-

ero periodikis monacemTa ba-

zis arqiteqruris damuSaveba

(etapi 2)

levon Cobaniani sainformacio teqnolo-giebis ganviTarebis ganyo-filebis xelmZRvaneli, mTavari mecnier TanamSromeli, teqnikis akademiuri doqtori

f. wowkolauri

v. TavxeliZe

n. vasaZe

m. lebedeva


57

praqtikuli Sedegebi

mecnierebis sxvadasxva dargebSi momuSave mecnierebis da samecniero koleqtivebis

bibliometruli parametrebis SedarebisTvis specializebuli procedurebis

SemuSaveba da bibliometruli indeqsebis analizi. proeqtis farglebSi SemuSavda

bibliometruli indeqsebis gansazRvris procedurebi, rac saSualebas iZleva

sxvadasxva samecniero mimarTulebebSi momuSave rogorc calkeuli mecnierebis,

aseve samecniero koleqtivebis publikaciebis xarisxis Sedarebas. SemuSavda

midgoma, romlis Tanaxmadac gaiangariSeba hirSis efeqturi indeqsi (H*). indeqsi

iTvaliswinebs sxvadasxva samecniero mimarTulebebSi samecniero publikaciebis

Taviseburebebs. H*-is SefasebisTvis miRebul iqna Semdegi gamosaxuleba:

H* = Hf(kj), sadac, Н - mecnieris hirSis indeqsia, xolo kj - koeficienti j-ri samecniero mimar-TulebisTvis. koeficienti kj iTvaliswinebs msoflio mecnierebis mixedviT sxvada-

sxva samecniero mimarTulebebSi erT statiaze citirebis raodenobebSi sxvaobas.

msxvili samecniero koleqtivebis SefasebisTvis SemoRebulia hirSis HT koleqti-

uri indeqsi. koleqtivs aqvs HT =n, Tu mis SemadgenlobaSi arian n raodenobis mec-nierebi hirSis individualuri indeqsiT ara nakleb n-is. individualuri indeqsebis

SefasebisTvis SemuSavebuli teqnikis gamoyenebiT, miRebul iqna gamosaxuleba

hirSis efeqturi koleqtiuri indeqsis SefasebisTvis:

H*= f(f(kj)), sadac kj koeficientebis gaangariSeba warmoebs Web of Science (Subsystem Essential Science Indicators) monacemTa bazebis informaciis safuZvelze.

samecniero publikaciebis eleqtronuli Canawerebis formatis SemuSaveba saerTa-

Soriso monacemTa bazebTan Tavsebadobis mizniT da publikaciebSi citirebuli

literaturis eleqtronuli Canawerebis formatis standartebis Seqmna. qarTuli

samecniero periodikis eleqtronuli versiebis Sesaqmnelad, ukrainis telekomu-

nikaciebis asociacia uranTan (УРАН-Tan) TanamSromlobiT Catarda saerTaSoriso

standartebis danergvis samuSaoebi. kerZod, eleqtronuli periodikis generirebis-

Tvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs ORCID-is mecnierTa identifikaciisa da DOI-is (Digital Object Identifier System) obieqtebis cifruli identifikaciis sistemebis

gamoyenebas, rac qarTuli Jurnalebis saerTaSoriso indeqsirebis SesaZleblobebs

mniSvnelovnad zrdis. ORCID-is sistemis saqarTveloSi danergvis daCqarebis mizniT

damuSavda qarTvel mecnierTa bibliografiis standartizaciisa da Web of Science, Scopus, Google Scholar monacemTa bazebidan ORCID-is mecnierTa eqauntSi bibliografiis

gadatanis teqnologia. mzaddeba programa qrJ-s monacemTa bazebidan ORCID-is

sistemaSi informaciis gadasatanad, bibtech Sualeduri failebis generaciis

meSveobiT.

qarTuli samecniero da teqnikuri literaturis srulteqstovani ganawilebuli

monacemTa bazebis arqiteqturis Seqmna. monacemTa bazebis internetSi ganTavseba da

ganawilebul monacemTa bazebSi ZiebisTvis erTiani saZiebo indeqsis Seqmna.

WRENSOFT firmis mier SemuSavebuli ZOOM-is saZiebo sistemis safuZvelze Catarda

58

sacdeli bibliografiuli Ziebebi ganawilebul monacemTa bazebSi. sistema saSua-

lebas iZleva Catardes Zieba avtoris, Tematuri rubrikebis da agreTve referatis

teqstis mixedviT. arsebobs farTo SesaZleblobebi indeqsirebis procesis

gamarTvis, Sewonili koeficientebis SerCevis, sistemis konfigurirebis, Ziebis

Sedegebis formirebisTvis. Catarda qarTvel mecnierTa mier maRalreitingul JurnalebSi gamoqveynebuli

publikaciebis monacemTa bazebis ganaxlebis samuSaoebi. damatebul iqna 2015 wlis

pirveli naxevris dokumentebi da ganaxlda sxva ukve arsebuli publikaciebis

citirebis Sesaxeb informacia.

I.2.4.

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba

mecnierebis dargisa da samecniero


proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

mimarTuleba IV. agraruli sferos

marTvisa da informaciuli uzrun-

velyofis sainformacio-analizuri

sistemis formireba (ganviTareba).

CIARD-is standartebis danergva.

sainformacio sistemis formireba

(etapi 1)

neli maxvilaZe analizisa da sainfor-macio resursebis ganyofilebis ufrosi mecnier TanamSromeli, teqnikis akademiuri doqtori

Cobaniani l.

lebedeva m.

dosmiSvili c.

javaxaZe n.

CIARD-is standartebis danergva. agraruli sferos marTvisa da informaciuli

uzrunvelyofis sainformacio-analizuri sistemis ZiriTadi samuSaoebia CIARD-is

(Coherence in Information for Agricultural Research for Development) standartebis danergva. standartebis SemoRebis ZiriTadi mizania soflis meurneobis sferoSi kvlevebis

CatarebisTvis saWiro informaciis moZiebis, generirebis da gacvlis samuSaoebis

Tavsebadobis uzrunvelyofa. proeqtis farglebSi teqinformis amocanas warmoadgens

CIARD RING-is katalogSi warmodgenili sainformacio resursebis gamoyeneba;

qarTveli mecnierebis da specialistebis sainformacio resursebSi asaxuli informa-

ciiT uzrunvelyofa; agreTve CIARD RING-is informaciul resursebSi saqarTvelos

soflis meurneobis sferos amsaxveli monacemebis registracia; qarTvel mecnierTa

da specialistTa publikaciebis ganTavseba saerTaSoriso monacemTa bazebSi.

standartebis SemoRebis ZiriTadi mizania soflis meurneobis sferoSi kvlevebis

CatarebisTvis saWiro informaciis moZiebis, generirebis da gacvlis samuSaoebis

Tavsebadobis uzrunvelyofa. proeqtis farglebSi teqinformis amocanas warmoadgens

CIARD RING-is katalogSi warmodgenili sainformacio resursebis gamoyeneba;

qarTveli mecnierebis da specialistebis sainformacio resursebSi asaxuli informa-

ciiT uzrunvelyofa; agreTve CIARD RING-is informaciul resursebSi saqarTvelos

soflis meurneobis sferos amsaxveli monacemebis registracia; qarTvel mecnierTa

da specialistTa publikaciebis ganTavseba saerTaSoriso monacemTa bazebSi.

59

proeqtis farglebSi Catarda Semdegi samuSaoebi: CIARD RING-is resursebSi

daregistrirda „soflis meurneobis sferos qarTvel mecnierTa publikaciebi“,

aTvisebulia specializebuli sistema AGRIS META MAKER, romelic uzrunvelyofs

standartizebuli informaciis momzadebas AGRIS-is monacemTa bazebisTvis, risTvi-

sac gamoyenebulia AGROVOC-s Tezaurusi da Agris meta data profile-is standartebis Sesabamisi sagnobrivi rubrikatorebi. Sedegad, AGRIS-is soflis meurneobis saerTa-

Soriso monacemTa bazaSi, ganTavsda 37 dokumenti - qarTvel mecnierTa samecniero

samuSaoebis standartizebuli bibliografiuli aRwerilobebi.

teqinformi aqtiurad monawileobs AGRIS-is sistemis webinar-is samuSaoebSi,

romelic uzrunvelyofs informaciis registracias da Seyvanas, agreTve, AGRIS-is sistemaSi informaciis Ziebis semantikuri SesaZleblobebis aTvisebas. qarTveli

mecnierebi da specialistebi aqtiurad iyeneben am monacemTa bazebs informaciis

Ziebis dros.

urTierToba saerTaSoriso organizaciebTan (FAO, GFAR, CACAARI). teqinformi aseve CarTulia ASFA-s (Aquatic Sciences and Fisheries Abstracts - Tevzisa da wylis mecnierebis

Sesaxeb referatuli monacemTa baza) monacemTa bazebis informaciul sistemaSi.

teqinformi warmoadgens kavkasiisa da centraluri aziis soflis meurneobis

samecniero-kvleviTi organizaciebis asociaciisaTvis (АСНИОЦАК) sayrden punqts

(nodal point) saqarTveloSi. teqinformSi Seqmnilia da dRemde funqcionirebs FAO-s depozituri biblioTeka, romelic moicavs 2000 erTeulze met gamocemas.

proeqtis perspeqtivebi

aTvisebuli teqnologiebis Tanaxmad gaTvaliswinebulia:

• soflis meurneobis kvleviTi da saswavlo dawesebulebebis bazaze teritoriuli

sainformacio centrebis Seqmna, romelTac unda uzrunvelyon informaciis

Segroveba da gavrceleba (soflis meurneobis sferos kvlevebis amsaxveli

informaciuli nakadebis - Semavali da gamomavali nakadebis - regulireba).

• centrebis bazaze gaTvaliswinebulia seminarebis Catareba:

- soflis meurneobis sferos samecniero perioduli gamocemebisaTvis

informaciis standartebis mixedviT momzadebis Sesaxeb;

- soflis meurneobis informaciis saerTaSoriso monacemTa bazebiT sargeblobis

Sesaxeb.

soflis meurneobis sferoSi informaciuli uzrunvelyofis Tanamedrove formebis

danergvisadmi saqarTvelos regionebis mzaobis analizis Catareba. maTi momzadebis

gaumjobesebis RonisZiebebis SemuSaveba.

60

II.1. publikaciebi:

ა) saqarTveloSi saxelmZRvanelo

# avtori/avtorebi saxelmZRvanelos saTauri

gamocemis adgili, gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1 f. wowkolauri r. abulaZe

eleqtronuli biznesi

gadacemulia dasabeWdad saqarTvelos sapatriarqos stamba Sps megobroba

290

anotaciebi naSromSi ganxilulia eleqtronuli komerciis arsi, eleqtronuli biznesis ZiriTadi modelebi, mobiluri komerciis bazris tendenciebi, naCvenebia socialuri qselis eleqtronuli komercia, gaanalizebulia eleqtronuli mTavrobis garemo, eleqtronuli turizmi, eleqtronuli jandacva, eleqtronuli ganaTleba.

saxelmZRvanelo gankuTvnilia biznes administrirebis, ekonomikuri, saerTaSoriso urTierTobebis, saxelmwifo marTvisa da sajaro politikis specialobis studente-bisaTvis. agreTve, sajaro moxeleebisa da mkiTxvelTa farTo wrisTvis, romlebic dainteresebulni arian eleqtronuli komerciis kvlevis sakiTxebiT.

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebulis dasaxeleba

Jurnalis/ krebulis nomeri


gverdebis raodenoba

l. Cobaniani T. CubiniSvili da sxv.

samecniero koleqti-vebis bibliometruli maCveneblebis Sedare-bisaTvis citirebis efeqturi indeqsis gansazRvra da Sefaseba

GEN,4,2015 gadacemulia dasabeWdad

4

anotaciebi SemoRebulia koleqtiuri citirebis efeqturi indeqsis cneba. Sedarebulia efeqturi indeqsi tradiciul citirebis indeqsTan. dasabuTebulia SemoRebuli indeqsis gamoyenebis mizanSewonileba samecniero koleqtivebis moRvaweobis Sesadareblad.

# avtori/avtorebi krebulis

saxelwodeba gamocemis adgili,

gamomcemloba gverdebis raodenoba

1 m. kopaleiSvili - mT.red. n. maxvilaZe T. CubiniSvili l. Cobaniani

qarTuli referatuli Jurnali (qrJ) #14 (26)

(poliTematuri)

stu, instituti teqinformi

240 gv.

61

f. wowkolauri v. TavxeliZe i. bedinaSvili v. sarjvelaZe n. CxaiZe m. RoReliani n. meifariani

2 m. kopaleiSvili - mT.red. n. maxvilaZe T. CubiniSvili l. Cobaniani f. wowkolauri v. TavxeliZe i. bedinaSvili v. sarjvelaZe n. CxaiZe m. RoReliani n. meifariani

qarTuli referatuli Jurnali (qrJ) #15 (27)

(poliTematuri)

stu, instituti teqinformi

231 gv.

anotaciebi

qarTuli referatuli Jurnali (qrJ) warmoadgens saqarTveloSi gamocemuli

samecniero publikaciebis referatebis nakrebs. Jurnali ZiriTadad poliTematuria.

2015 wels momzadda da gamoica ori poliTematuri Jurnali – nomeri 14 da 15. me-14

nomerSi dareferirda 470 samecniero statia, me-15 nomerSi – 445.

yoveli qarTuli referatuli Jurnali (qrJ) momzadebulia qarTul da inglisur

enebze, tiraJi 100 egzemplari. ganTavsebulia internetSi teqinformis saitze.

# avtori/avtorebi krebulis saxelwodeba gamocemis adgili,


1

dumbaZe d. axvlediani l. wiklauri m.

kompaqt - diski saqarTvelos organizaciebi (qarTul-inglisuri)

teqinformi 450 mb

2 dumbaZe d. axvlediani l. wiklauri m.

kompaqt - diski inovaciuri saqarTvelo (qarTul-inglisuri)

teqinformi 120 mb

3 dumbaZe d. axvlediani l. wiklauri m.

kompaqt - diski mecniereba

da ganaTleba

(qarTul-inglisuri)

teqinformi 149 mb

4 maxvilaZe n. qarTveliSvili n. SatberaSvili o. dumbaZe d. CubiniSvili T. maRlakeliZe T. Cobaniani l. RoReliani m.

kompaqt - diski

Your Georgia (Seni saqarTvelo)

(inglisurenovani)

teqinformi 810 mb

62

sarjvelaZe v. javaxaZe n. axvlediani l. wiklauri m.

anotaciebi

gamocemuli qarTul-inglisurenovani kompaqt-diskebis (1, 2, 3) daniSnulebaa

informaciis saTanado formiT miwodeba momxmareblebisTvis Sesabamis sferoebSi

moqmedi organizaciebis Sesaxeb. TiToeuli monacemi moicavs: dasaxelebas, misa-

marTs, telefons, faqss, el.fostas, internet-misamarTs, daarsebis wels, ZiriTad

saqmianobas, organizaciis xelmZRvanelis an sakontaqto piris saxelsa da gvars.

disks gaaCnia Ziebis SesaZlebloba.

kulturul-SemecnebiTi ganaxlebuli kompaqt-diski (4) Your Georgia „Seni saqarTvelo“

bevr saintereso audio-video masalas moicavs saqarTvelos istoriis, religiis,

ganaTlebis, mecnierebis, bunebis, xelovnebis, tradiciebis, sportisa da turizmis

Sesaxeb da sxv.

II.2. publikaciebi: b) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebulis dasaxeleba

Jurnalis/ krebulis nomeri


gverdebis raodenoba

V. Tavkhelidze and all.

Thermally stimulated luminescence origin in LiF crystals irradiated in a reactor at different temperatures.

Radiation Effects & Defects in Solids

Volume 170, Issue 6, pages 477-483, 2015 2015. DOI: 10.1080/10420150. 2015.1036425

Taylor & Francis 16

anotaciebi reaqtorSi sxvadasxva temperaturaze dasxivebul ionur LiF kristalebSi

Seswavlilia stimulirebuli Termoluminiscencia, optikuri absorbcia da emisiis speqtrebi.


b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 n. maxvilaZe

l. Cobaniani

saqarTvelos samecniro

produqciis aRwera-registra-

2015 wlis 8-9 dekemberi, q. kievi

saerTaSoriso seminari regio-

63

e. misabiSvili cia da Sesabamisi monacemTa

bazebis sistemis formireba

nuli referatuli da mecnier-

mzomelobis monacemTa bazebis

proeqtireba


warmodgenili iyo teqinformis saqmianobis (aqtivobebis) ZiriTadi mimarTulebebi.

sainformacio teqnologiebis ganviTarebis sferoSi teqinformis mier Sesrulebuli

proeqtebi. gansakuTrebulad aRiniSna mecniermzomelobiTi bazebis da maT safuZvel-

ze analizis Catarebisa da monacemTa damuSavebis meTodika da registraciis

sferoSi Catarebuli samuSaoebi.

IV.1. saqarTvelos saxelmwifo biujetisა da grantebis gareSe Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero mimarTulebis miTiTebiT

proeqtis xelmZRvaneli

proeqtis Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi granti, ucxouri

granti) 1

saqarTvelos teqnikuri

universitetis samecniero

Jurnalebis momzadeba saer-

TaSoriso standartebis

moTxovnebis Sesabamisad

madona

kopaleiSvili

analizisa da

sainformacio

resursebis

ganyofilebis

mTavari mecni-

er TanamSrome-

li, teqnikis

akademiuri

doqtori

neli maxvilaZe

analizisa da sainfo-

rmacio resursebis

ganyofilebis ufro-

si mecnier TanamSro-

meli, teqnikis akade-

miuri doqtori

irina bedinaSvili -

teqinformis mecnier-

TanamSromeli

maka qvliviZe - stu-s

studenti

stu-s axalgaz-

rda mecnierTa

da studentTa

inovaciur saq-

mianobaTa xel-

Semwyobi samsa-

xuri `erTad~.

dasrulebuli kvleviTi proeqtis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

calkeuli mecnieris, samecniero organizaciisa Tu, zogadad, qveynis samecniero

saqmianobis produqtiulobisa da xarisxis gansazRvris instrumentis saxiT dReisa-

Tvis gamoiyeneba sxvadasxva mecnierebaTmzomelobiTi bazebi, maT Soris ZiriTadia

Thomson Reuters-s Web of Science (WoS) da Elsevier-is Scopus. mniSvnelovania, rom xsnenebul

bazebs erTmaneTisgan gansxvavebuli saklasifikacio sqemebi aqvT gamoyenebuli. amis

gamo, aucilebelia, rom samecniero Jurnali, rogorc Tematuri, aseve universaluri,

samecniero publikaciis indeqsirebisas iyenebdes sasurveli bazis klasifikators.

warmodgenili samuSao mieZRvna am da sxva cnobili saerTaSoriso samecniero baze-

bis klasifikatorebis struqturis Seswavlas da sxvadasxva saklasifikacio sisteme-

bis urTierTSeTavsebis da korelaciis sakiTxebs. samuSaos mizania xeli Seuwyos

64

saqarTvelos samecniero Jurnalebis xarisxis amaRlebas, saerTaSoriso samecniero

sistemebSi maT moxvedras, saqarTvelos mecnierTa saerTaSoriso samecniero sazoga-

doebaSi integracias. Sesrulebuli samuSaos farglebSi Seswavlil iqna msoflioSi

yvelaze cnobili saerTaSoriso samecniero bazebis Web of Science (WoS)-s, Scopus-is, Essential Science Indicators (ESI)-s, OECD-s samecniero kvlevebis, Google akademiis, Ulrich`s Periodical Directory-s, iuneskos, agreTve zogierTi qveynis erovnuli da regionaluri

klasifikatorebi. Seswavlil iqna saqarTveloSi moqmedi SoTa rusTavelis erovnu-

li samecniero fondis kvlevebis mimarTulebebis klasifikatori, romlis saerTaSo-

riso samecniero bazebis klasifikatorebTan SesabamisobaSi moyvana uaxloes

amocanas warmoadgens.

Catarebulma kvlevebma aCvena, rom stu-s samecniero gamocemebis klasificirebisas

mizanSewonilia Scopus-is klasifikatoris gamoyeneba, romlis moqmedebis zona ufro

farToa, vidre Thomson Reuters-is Web of Science (WoS)-is baza. gamosacemad momzadebulia inglisur-qarTuli terminologiis krebuli `saerTaSori-

so samecniero bazebis klasifikatori~. qarTuli terminologia SeTanxmebulia

enaTmecnierebis institutis terminologiis ganyofilebasTan. aRniSnuli klasifi-

katori ganTavsdeba teqinformis saitze da xelmisawvdomi iqneba mecnierebisa da

specialistebisaTvis. maT saSualeba eqnebaT TavianTi SeniSvnebi terminebTan

dakavSirebiT miawodon teqinforms.

IV.2.

#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1

informaciis momzadeba

saerTaSoriso monacemTa

bazebSi gansaTavseblad

Temaze: `analizuri

masalebi: mecniereba,

teqnika, biznesi~.

n. maxvilaZe

T. CubiniSvili

m. kopaleiSvili

m. lebedeva

v. sarjvelaZe

e. misabiSvili

samecniero-teqni-

kuri informaciis

saerTaSoriso

centri (xelS. 1/2, 17.01.2013).

International Centre for Scientific –Technical Information (ICSTI)

dasrulebuli kvleviTi proeqtis (etapis) Sedegebis anotacia

samecniero-teqnikuri informaciis saerTaSoriso centris (ICSTI) saerTaSoriso

monacemTa bazebisaTvis informaciis momzadeba saqarTveloSi Sesrulebuli samec-

niero kvlevebis angariSebis da gamoqveynebuli analizuri masalebis safuZvelze.

momzadda 30 analizuri masala biznesis, soflis meurneobis, farmakologiisa da

bioteqnologiis TematikiT. gamoicema da vrceldeba kompaqt diskis saxiT.

65

sxva aqtivobebi

saswavlo procesTan kavSiri

f. wowkolauri - saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis

saxelobis qarTuli universitetis ekonomikis da biznesis marTvis fakultetis

asocirebuli profesori.

e. misabiSvili – sazogadoebrivi kolejis fanaskerteli - ufrosi maswavlebeli

sazogadoebrivi mravalprofiliani kolejis imedi - ufrosi maswavlebeli.

studentebis monawileoba teqinformis saqmianobaSi

stu-s IV kursis studenti a. facacia ayvanilia programistis Tanamdebobaze,

iliaunis IV kursis studenti n. patarqalaSvili ayvanilia staJorad,

monawileobda teqinformis kompiuteruli qselis modernizaciaSi, monacemTa

bazebis aqtualizaciaSi,

stu-s IV kursis studenti m. qvliviZe CarTuli iyo kvleviT proeqtSi - saqarTvelos teqnikuri universitetis samecniero Jurnalebis momzadeba saerTaSoriso standartebis moTxovnebis Sesabamisad. saerTaSoriso TanamSromloba

2015 wlis 8 dekembers xeli moewera memorandums ukrainis samecniero-teqnikuri

da ekonomikuri informaciis institutsa (УкрИНТЭИ) da saqarTvelos samecni-

ero-teqnikuri informaciis instituts (teqinformi) Soris TanamSromlobis

Sesaxeb, rac gulisxmobs samecniero, teqnikur, informaciul da saqmian

urTierTTanamSomlobas mecnierebis, teqnikis da informaciis sferoSi.

saqarTvelo/somxeTSi germaniis ekonomikuri gaerTianebis (DWV) warmomadgenlobasTan - saqarTvelosa da somxeTis agroinformaciis biuletenis

Targmnasa da gavrcelebaSi.

belorusiis teqnologiebis transferis respublikur centrTan inovaciebis

gacvlasa da gavrcelebaSi.

teqinformi agrZelebs TanamSromlobas saerTaSoriso organizaciebTan - FAO, GFAR, CACAARI.

aseve CarTulia ASFA-s (Aquatic Sciences and Fisheries Abstracts - Tevzisa da wylis

mecnierebis Sesaxeb referatuli monacemTa baza) monacemTa bazebis

informaciul sistemaSi.

teqinformi warmoadgens kavkasiisa da centraluri aziis soflis meurneobis

samecniero-kvleviTi organizaciebis asociaciisaTvis (CACAARI) sayrden punqts (nodal point) saqarTveloSi.

66

treningi, konsultaciebi

treningi stu-s gamomcemlobaTa redaqtorebisaTvis (m. kopaleiSvili), 2015 wlis

11 maisi. stu-s samecniero Jurnalebis momzadeba saerTaSoriso standartebis

moTxovnebis Sesabamisad.

ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier organizebuli `mecnierebisa da

inovaciebis saerTaSoriso kvireuli saqarTvelo 2015~, 10-17 noemberi. am

kvireulis farglebSi teqinformis direqtorma n. maxvilaZem skolis

moswavleTaTvis waikiTxa leqcia `saqarTveloSi gamocemuli samecniero

literaturis saZiebo eleqtronuli sistema~, teqinformma agreTve monawileoba

miiRo kvireulis farglebSi eqspo jorjiaSi mowyobil gamofenaSi.

universitetebisa da samecniero-kleviTi organizaciebis mier miRebul monacemTa

bazaSi - SCOPUS SeRwevis da Ziebis, agreTve, mecnierTa citirebis indeqsis

moZebnisa da gansazRvris konsultireba.

meToduri daxmareba gauwia saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademias

respublikuri gamofenis `inovaciuri da maRalteqnologiuri naSromebi da

winadadebebi~ organizebaSi, 2015 01-05 ivnisi.

67

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

mimarTuleba _ marTvis procesebi

informaciis gardaqmnis problemebis ganyofileba.

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli

teqnikis mecnierebaTa doqtori, mTavari mecnieri TanamSromeli _

oTar labaZe

∗ samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba:

1. T. saaniSvili – t.m.k., ufrosi mecn.TanamSromeli,

2. d. furcxvaniZe _ t.m.k., ufrosi mecn.TanamSromeli,

3. z. buaCiZe _ t.m.k., ufrosi mecn.TanamSromeli,

4. l. gvaramaZe _ ufrosi mecn.TanamSromeli,

5. m. cercvaZe _ t.m.k., ufrosi mecn.TanamSromeli,

6. v. baxtaZe _ mecn.TanamSromeli,

7. p. stavrianidi _ ufrosi inJineri,

8. T. xuciSvili _ inJineri,

9. g. kiknaZe _ inJineri.

I. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 dagegmili da

Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

I. 2.

#





proeqtis xelmZRvaneli proeqtis Semsruleblebi

1 informaciis gardaqmnis

mowyobilobebis

damuSaveba Tanamedrove

oTar labaZe

68

teqnologiebis

gamoyenebiT (2014-2016).

amocana 1

sampoziciuri dinamiuri

obieqtis ukontaqto adap-

turi marTvis mikropro-

cesoruli sistemis damuSa-

veba da gamokvleva

marTvis sistemebi, marTvis

sistemebisa da gamoTvliTi

manqanebis elementebi da

mowyobilobani.

amocana 2

3D-tipis kuTxuri gada-

adgilebis mravalseqciu-

ri arainerciuli ukontaq-

to naxevarsferuli induq-

ciuri da urTierTinduq-

ciuri pirveladi gardam-

qmnelis damuSaveba da

ageba.

amocana 3

didi mudmivi denis farTo

diapazonSi marTvadi

optotiristoruli denis

wyaro.

mimarTuleba:

marTvis sistemebi, marTvis

sistemebisa da gamoTvliTi

manqanebis elementebi da

mowyobilobani.

m.cercvaZe

l.gvaramaZe

z.buaCiZe

v.baxtaZe

p.stavrianidi

g.kiknaZe

m.cercvaZe

l.gvaramaZe

p.stavrianidi

g.kiknaZe

d.furcxvaniZe

v.baxtaZe

T. saaniSvili

l. gvaramaZe

g. kiknaZe

d. furcxvaniZe

p. stavrianidi

T. xuciSvili

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis 2015 wlis etapis ZiriTadi

Teoriuli da praqtikuli Sedegebi (qarTul enaze)

69

amocana 1

damuSavda da daixvewa gadawyobadi dinamiuri obieqtis marTvis principebi

mikroprocesoruli sistemebis gamoyenebiT; dadginda konstruqciul-teqnikuri

moTxovnebi da parametrebi samaketo konstruqciis damuSavebisaTvis; damzadda

moqmedi mcire gabarituli zomis maketi.

samecniero-kvleviTi Sedegebi gamoiyeneba mag. sareklamo industriaSi da

avtomaturad marTvad sagzao niSnebSi.

amocana 2

damuSavda eqsperimentuli laboratoriuli maketis principuli sqema da maketi;

mimdinareobs saxsris traeqtoriis dagegmvis tipis SerCeva.

miRebulia gamzom da aRmgzneb gragnilebs Soris urTierTinduqciurobis gansa-

zRvris gamosaxuleba ori aRmgznebi gragnilis SemTxvevisTvis; Catarda SefasebiTi

gamoTvlebi. dasamuSavebeli samkoordinatuli arainerciuli urTierTinduqciuri

gardamqmneli gamoiyeneba moZravi saxsrebis boloebis sivrculi ganlagebis

dasadgenad.

amocana 3

SemoTavazebulia dagvianebis formirebis cifruli blokis erTi varianti agebuli

diskretul cifrul elementebze. moyvanilia am mowyobilobis eleqtronuli sqema

da droiTi diagramebi sqemis funqcionirebis ilustraciisaTvis. dasamuSavebeli

kalibratori gamoiyeneba didi denis mniSvnelobis gasazomad da dasayeneblad.

elmavlebis da sxva didi denis CamrTvel/amomrTvelis eleqtro mowyobilobebis

gasamarTad.

II. 1. publikaciebi:

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 levan

gvaramaZe,

oTar labaZe,

nugzar

yavlaSvili,

didi mudmivi denis

kalibratorSi

dagvianebis

cifruli blokis

realizacia

#19 Tbilisi,

“universali”

5

70

panaiot

stavrianidi,

Tamaz

saaniSvili,

giorgi kiknaZe

diskretul

elementebze.

saqarTvelos teqni-

kuri universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli.

2 daviT

furcxvaniZe,

oTar labaZe

Sesaxsvris

traeqtoriis

formireba da

optimizacia

mravalsaxsruli

sawarmoo

robotisaTvis.

saqarTvelos teqni-

kuri universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli.

#19 Tbilisi,

“universali”

3

3 daviT

furcxvaniZe

samganzomilebiani

sivrce drois

(oTxganzomilebiani

sivrcis) modeli.

saqarTvelos teqni-

kuri universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli.

#19 Tbilisi,

“universali”

3

71

4 daviT

furcxvaniZe,

nodar

gZeliSvili

energiis axali

wyaroebis Ziebis

gzebi.

saqarTvelos teqni-

kuri universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli.

#19 Tbilisi,

“universali”

4

5 meri

gegeWkori,

nino

narimaniZe,

veriko baxtaZe,

TinaTin

kaiSauri

Google Apps for Education-is servisebis

gamoyeneba

saswavlo

procesSi.

saqarTvelos teqni-

kuri universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli.

#19 Tbilisi,

“universali”

4

anotaciebi

1. aRwerilia maRali metrologiuri maxasiaTeblebis mqone didi mudmivi

denis laboratoriuli wyaros kalibratoris tipiuri struqtura.

naCvenebia misi ZiriTadi nawilis, dagvianebis blokis, analoguri meTodebiT

realizaciis uaryofiTi mxareebi. kerZod sakuTriv dagvianebis damkveTi

elementi (cvladi winaaRmdegoba) ar iZleva saSualebas zustad davafiqsiroT

misi mniSvneloba potenciometris saxeluris pozicionirebiT. Tavad dagvianebis

sididec ar aris wrfivad damokidebuli winaaRmdegobis cvlilebaze. garda

amisa, dayovnebis ganmsazRvreli RC wredis elementebis parametrebi

damokidebulia rig faqtorebze - temperaturaze, daZvelebis xarisxze da a.S.

SemoTavazebulia dagvianebis formirebis cifruli blokis erTi varianti

agebuli diskretul cifrul elementebze, romelic Tavisufalia CamoTvlili

mxareebisagan. moyvanilia am mowyobilobis eleqtronuli sqema da droiTi

diagramebi sqemis funqcionirebis ilustraciisaTvis.

2. fizikuri SezRudvebis gamo samrewvelo robotebis optimaluri marTva

72

warmoadgens rTul amocanas. Aamocanis gadawyvetis alternatiuli xerxia misi

or nawilad gayofa: moZraobis dawyebamde optimaluri traeqtoriis arCeva da

manipuliatoris muSaobis procesSi arCeuli traeqtoriis gaswvriv moZraobis

regulireba. traeqtoriis miReba SesaZlebelia ukve arsebuli gadawyvetaTa

miRebis gziT. optimaluri traeqtoriis dagegmva miiRweva SesaxsvraTa doneze.

3. oTxganzomilebiani sivrce (aRiniSneba: “4D”, R4) – maTematikaSi

abstraqtuli cnebaa, romelic nawarmoebia samganzomilebiani sivrcis wesebis

ganzogadebis gziT. Tanamedrove fizikaSi sivrce da dro gaerTianebulia erTian

oTxganzomilebian kontinuumSi, romelsac ewodeba minkovskis sivrce, romlis

metrikac ganixilavs droiT ganzomilebas gansxvavebulad sivrciTi

ganzomilebisagan.

SemoTavazebuli oTxganzomilebiani sivrcis modelSi materialuri

weertilis sam koordinats aviTvliT OX, OY, OZ RerZebze. meoTxe t koordinats

(dros) aviTvliT drois OT RerZze. aTvla xdeba sakoordinato sistemis saTavis

mimarT. OT RerZi simetriuladaa ganlagebuli OX, OY, OZ RerZebis mimarT da

daxrilia yoveli maTganidan 450–iani kuTxiT.

4. dedamiwaze qvanaxSirisa navTobisa da gazis maragi iwureba. amave dros navTobisa da qvanaxSiris wva azianebs ekologiur garemos. uranisa da Toriumis

maragi didia, magram radiaqtiuri narCenebis problemebi saxezea. Cernobilis

ganmeorebac afrTxobs xalxs. amitom mniSvnelovania marTvadi TermobirTvuli

sinTezis ganxorcielebis problema, rac mogvcemda energiis uSret wyaros.

TermobirTvuli sinTezi iZleva energias wylidan, Tanac namwvi iqneba usafrTxo

wyalbadi da Hheliumi.

naSromSi ganxilulia axali tipis birTvuli sinTezis gansaxorcielebeli

mowyobiloba. aRwerilia misi muSaobis principi da upiratesoba aqamde arsebul

mowyobilobebTan SedarebiT.

5. statiaSi naCvenebia ganaTlebis sferoSi Google garemos servisebis

gamoyenebis upiratesobebi. ganxilulia saswavlo procesSi Rrublovan

teqnologiebze dafuZnebuli profesiuli paketis, Google Apps for Education–is

gamoyenebis SeaZleblobebi. mokled aRwerilia Google Apps for Education–is ramdenime popularuli servisi da danarTi, romlebic amartiveben, dinamiurs

xdian swavlebis process da zrdian mis efeqturobas.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

73

1

Н.В. Кавлашвили, П.Д. Ставрианиди, О.С. Лабадзе,

Л.Л.Гварамадзе

Т.П.Саанишвили.

Оптотиристорный цифровой калибратор напряжения.

akad. i. frangiSvilis

dabadebis 85

wlisTavisadmi miZRvnili

saerTaSoriso samecniero

konferencia -

,,sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi

modelireba, marTva”.

Tbilisi, 2015 w. 3-5

noemberi. saqarTvelos

teqnikuri universiteti

2 О.С. Лабадзе,

Н.В.Кавлашвили,

Л.Л. Гварамадзе,

Т.П. Саанишвили.

Адаптивная система управления параметрами искусственного микроклимата многоуровневого секционированного хранилища


dabadebis 85



konferencia -

,,sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi




teqnikuri universiteti.

moxsenebaTa anotaciebi qarTul enaze

1. statiaSi ganxilulia cnobili fazoimpulsuri tiristoruli marTvis

xelsawyoebis naklovanebebi, romlebic realizebulia analoguri gamzomi teqnikis

saSualebebiT. ganxilulia maregulirebeli maxasiaTebelis mqone arawrfivobis

sakiTxebi. moyvanilia diskretizaciis impulsebis analitikuri gamoTvla xerxi,

romlis drosac kalibratoridan gamomavali impulsebis Zabvis doneebis mixedviT

formirdeba xazovani Skala. aRwerilia kalibratoris mowyobilobebis

funqcionaluri da principialuri sqemebi.

2. xelovnuri mikroklimatis parametrebis marTvis adapturi sistemis agebisTvis

SeiZleba gamoyenebul iqnes meTodi, romelic uzrunvelyofs funqcionaluri

SesaZleblobebis gafarToebas, eleqtro energiis danaxarjebis Semcirebas da zrdis

winaswar gansazRvruli mikroklimatis parametrebis, rogorc dasaSvebi, aseve

kritikuli mniSvnelobebis SenarCunebis sizustes.

74

optimaluri marTvis problemebis ganyofileba


vladimer gabisonia, teqn. mecn. kandidati, mTavari mecnieri

TanamSromeli


1. mindia saluqvaZe – mTavari mecnieri TanamSromeli, akademikosi

2. besarion SanSiaSvili – ufrosi mecnieri TanamSromeli,

profesori

3. neli kilasonia – mecnieri TanamSromeli, teqn. Mmecn. Kkandidati

4. dali sixaruliZe _ mecnieri TanamSromeli

5. duduxana cincaZe – mecnieri TanamSromeli

6. qeTevan omiaZe – inJineri

7. nugzar dadiani _ mecnieri TanamSromeli

8. soso gogoZe – ufrosi mecnieri TanamSromeli, fiz.-maT. mecn. kand.

9. viqtor xuciSvili _ ufrosi mecnieri TanamSromeli, fiz-maT. mecn.

kand.

I. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

I. 2.

#






1

marTvis sistemebis

identifikaciisa da

veqtoruli optimizaciis

problemuri amocanebis

kvleva Tanamedrove

informaciuli

teqnologiebis bazaze

(2014-2016).

B

besarion SanSiaSvili

mindia saluqvaZe

besarion SanSiaSvili

neli kilasonia

dali sixaruliZe

duduxana cincaZe

75

marTvis Teoria,

marTvis sistemebis

identifikacia,

optimaluri marTva.

qeTevan omiaZe

nugzar dadiani

soso gogoZe

viqtor xuciSvili

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis 2015 wlis etapis ZiriTadi Teoriuli

da praqtikuli Sedegebi

proeqtis samecniero Tematika ori mimarTulebT mimdinareobs:

1. marTvis sistemebis identifikacia,

2. veqtoruli optimizacia.

am mimarTulebebis mixedviT, mimdinare etapze proeqtis farglebSi Sesrulebuli

samuSao moicavs Semdeg sakiTxebs: arastacionaruli sistemebis identifikaciis

meTodebis mimoxilva da analizi, mravalganzomilebiani arastacionaruli

dinamikuri sistemebis identifikaciis meTodis SemuSaveba gamosavalis mixedviT,

arastacionaruli dinamikuri sistemebis identifikaciis algoriTmis SemuSaveba da

adekvaturobis sakiTxis gamokvleba, veqtoruli optimizacis amocanebis Seswavla

ganuzRvrelobis pirobebSi, arawrfivi sistemebis struqturuli identifikaciis

algoriTmis SemuSaveba, veqtoruli optimizaciis amocanebSi liderisa da mdevris

amocanisa da pirveli svlis Sesaxeb sakiTxis gamokvleva.

marTvis Teoriis erT-erTi ZiriTadi mimarTuleba – sistemebis identifikacia

gulisxmobs optimaluri modelis agebas sistemis funqcionirebis dros mis Sesaval

da gamosaval cvladebze dakvirvebebis Sedegad miRebuli informaciis safuZvelze.

identifikaciis sxvadasxva amocanebis gadawyveta sistemis saxeobisagan

damokidebulebiT, SeiZleba ganxorcieldes wrfivi, arawrfivi, stacionaruli an

arastacionaruli modelebiT sistemis Sesavalze determinirebuli an stoqasturi

signalebis zemoqmedebisas, romelTa gamoyeneba damokidebulia sistemis

funqcionirebis pirobebze.

proeqtis miznebis misaRwevad gamoyenebuli iqna Cveulebrivi diferencialuri

gantolebebis kvlevis, maTematikuri analizis, umaRlesi algebris, albaTobis

Teoriis da maTematikuri statistikis, gamoTvliTi maTematikis, identifikaciisa da

marTvis Teoriis, veqtoruli optimizaciis, rxevebis Teoriis meTodebi.

SemuSavebulia identifikaciisa da veqtoruli optimizaciis meTodebisa da

algoriTmebis efeqturoba, gamokvleulia rogorc Teoriuli analizis, ise

76

modelirebis daxmarebiT.

teqnikuri sistema Tavisi normaluri funqcionirebis dros xasiaTdeba

parametrebis cvalebadobiT droSi. aseTi sistemebis warmodgena stacionaruli

modelebiT ar iZleva praqtikisaTvis misaReb Sedegebs.

dinamikuri sistemebis warmodgenisas wrfivi arastacionaruli modelebi

aRiwerebian cvladparametrebiani wrfivi araerTgvarovani Cveulebrivi

diferencialuri gantolebebiT. identifikaciis amocanebis gadawyveta garTu-

lebulia im maTematikuri siZneleebiT, romlebic gvxdeba cvladkoeficiantebiani

diferencialuri gantolebebis amoxsnis dros. arastacionaruli sistemebis

identifikaciis arsebuli meTodebis mimoxilvisa da analizis Sedegad

ganxorcielda arsebuli mdgomareobis dazusteba arastacionaruli sistemebis

identifikaciis amocanebis kvlevis sferoSi. mocemul samuSaoSi arastacionaruli

wrfivi dinamikuri sistemebis parametruli identifikaciis amocana dasmulia ro-

gorc Cveulebrivi wrfivi cvladkoeficientebiani diferencialuri gantolebis

koSis amocanis amoxsnis garkveuli azriT Sebrunebuli amocana, sistemis Sesaval

da mdgomareobis cvladebze da parametrebze garkveuli SezRudvebis dros.

igulisxmeba, rom mdgomareobis cvladebis pirdapiri dakvirveba ar aris

SesaZlebeli da maT Sesaxeb msjeloba SeiZleba gazomvadi gamosavali cvladebis

saSualebiT gamosavali matricis cvladi elementebis pirobebSi.

mimdinare etapze ganxorcielda arsebuli mdgomareobis dazusteba

arastacionaruli sistemebis identifikaciis amocanebis kvlevis sferoSi. SemuSavda

arastacionaruli dinamikuri sistemebis identifikaciis meTodi gamosavalis

mixedviT.

SemuSavebulia arastacionaruli dinamikuri sistemebis identifikaciis algoriTmi

da Catarda adekvaturobis sakiTxis gamokvleva. Catarda arastacionaruli

sistemebis identifikaciis meTodisa da algoriTmis gamokvleva meore rigis

sistemebis magaliTze.

ricxviTi meTodebis damuSaveba, gadawyvetilebis miRebis Teoria, rogorc

optimizaciis klasikuri Teoriis bunebrivi da mniSvnelovani ganzogadeba,

intensiurad viTardeba da ixveweba msoflios mraval samecniero centrSi.

sazogadod, gadawyvetilebis miReba, farTo azriT, niSnavs arCevanis ganxorcielebas

alternativaTa simravleSi, romelic SeiZleba ar iyos erTgvarovan obieqtTa

erToblioba, xolo arCevanis mizani, anu gadawyvetilebis miRebis kriteriumi,

SeiZleba ar iyos erTaderTi, urTierTgamomricxav moTxovnebs Seicavdes, an

damokidebuli iyos winaswar gauTvaliswinebad faqtorebze.

optimizaciis Teoria, rogorc gadawyvetilebis miRebis zogadi Teoriis

qvemimarTuleba, farTod gamoiyeneba mecnierebisa da teqnikis mraval dargSi,

umjobesdeba Zveli da iqmneba axაli ricxviTi meTodebi praqtikuli Rirebulebis

77

mqone amocanaTa farTo speqtrisaTvis.

proeqtis farglebSi veqtoruli optimizaciis problemuri amocanebis

kvlevisaTvis gamoyenebulia mravalkriteriuli optimizaciis ricxviT meTodebi.

kerZod, garkveuli azriT, gonivruli kompromisuli amonaxsnebis moZebnisaTvis

damuSavda axali ricxviTi meTodebi, romlebSic gaTvaliswinebulia an aris

gaTvaliswinebuli eqspertis, an eqspertTa jgufis monawileba gadawyvetilebis

miRebis procesSi. upiratesoba eniWeba ricxviT algoriTmebs eqspertis an eqspertTa

jgufis monawileobiT, anu dialogur procedurebs, romelTa gamoyenebiTac

amonaxsnis arCeva xorcieldeba eqspertis an eqspertTa jgufis kompiuterTan

dialogur reJimSi.

saangariSo periodSi veqtoruli optimizacis amocanebis sakiTxebze

Sesrulebulia: drekadi Zelis optimaluri dizaini daZabulobebze SezRudvebis

pirobebSi – optimaluri dizainis arseboba, optimaluri damiznebis da eqspertebis

problema (am sakiTxze momzadebulia kompiuteruli programa, romelic cxra

eqspertis kompentenciaze informaciis safuZvelze eqspertTa jgufis sxvadasxva

SemadgenlobisTvis iTvlis mcdari gadawyvetilebis miRebis albaTobas. am

programis safuZvelze SesaZlebelia ricxviTi eqsperimentebis Catareba), tvirTebis

transportirebis optimaluri kombinaciis SerCevis amocana, efeqturi mkurnalobis

meTodebis ganxilvisas warmoSobili mravalkriterialuri optimizaciis

amocanisTvis Sesrulebulia misi maTematikuri formalizeba da dialogur reJimSi

amoxsna, radgan woniTi koeficientebi saWiroebs dazustebas amoxsnis procesSi

gadawyvetilebis mimRebi piris mier. martivi magaliTis amosaxsnelad lokaluri

kriteriumis gamoyofis meTodiT CavwereT programa MATLAB-Si da miRebulia amoxsna.

saangariSo etapze, kvleviTi Sesrulebuli samuSaos Sedegebi aseve

warmodgenilia publikaciaTa CamonaTvalis da saerTaSoriso samecniero forumebze

monawileobis saxiT.


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

78

1

mindia

saluqvaZe,

vladislav

Jukovski

pareto-

garantirebuli

wonasworobis

Sesaxeb kurnos

amocanaSi.

marTvis

sistemebis

institutis

SromaTa

krebuli #19

Tbilisi,

“universali”

7

2

Besarion Shanshiashvili,

Mindia Salukvadze,

Vladimer Gabisonia,

Nugzar Dadiani

Model validation at identification of linear dynamical systems with variable parameters.

marTvis

sistemebis

institutis

SromaTa

krebuli #19

Tbilisi,

“universali”

7

3

viqtor

xuciSvili

msrolelTa

mowinaaRmdege

gundebisaTvis

miznebis arCevis

problema

marTvis

sistemebis

institutis

SromaTa

krebuli #19

Tbilisi,

“universali”

7

4

Ddali

sixaruliZe

tvirTebis

optimizacia

jarimebis

gaTvaliswinebiT

marTvis

sistemebis

institutis

SromaTa

krebuli #19

Tbilisi,

“universali”

7

5 duduxana

cincaZe,

qeTevan omiaZe

safreni

aparatis

aerodinamikuri

maxasiaTeblebi

marTvis

sistemebis

institutis

SromaTa

krebuli #19

Tbilisi,

“universali”

4

anotaciebi

1. naSromSi Seswavlilia frangi mecnieris a. kurnos ekonomikuri orveliani

79

amocana ganuzRvrelobis pirobebSi. kerZod, ganxilulia ori firmis

konkurenciis dros damatebiTi ganuzRvrelobis faqtorebis gaTvaliswineba.

aseT pirobebSi miRebulia moTamaSeTa (firmebis) pareto-garantirebuli

wonasworobis pirobebis amsaxveli formulebi ganuzRvreli importis

arsebobis gaTvaliswinebiT, aseve gamoTvlilia aseTi situaciisas

moTamaSeTa Sesabamisi mogebebis sidideebis gamomsaxveli formulebi.

amisaTvis formulirebulia amocanis maTematikuri modeli, warmodgenilia

pareto-garantirebguli wonasworobis pirobebis agebis algoriTmi, napovnia

paretos Siga minimumis pirobebi, agebulia neSis wonasworobis situaciis

saxe, miRebulia moTamaSeTa rogorc mogebebis, aseve garantirebuli

mogebebis amsaxveli formulebi.

2. ganxilulia wrfivi cvladparametrebiani dinamikuri sistemebis modelis

dadasturebis sakiTxi meore rigis sistemebis identifikaciis magaliTze.

igulisxmeba, rom mdgomareobis veqtoris pirdapiri dakvirveba ar aris

SesaZlebeli da gamosavali matricis elementebi – cvladebia. parametruli

identifikaciis amocana dasmulia rogorc wrfivi Cveulebrivi

diferenciluri gantolebebis koSis amocanis garkveuli azriT

Sebrunebuli amocana. naCvenebia, rom sistemis Sesaval da gamosavali

cvladebis Sesaxeb arsebuli zusti informaciis arsebobisas agebuli

modelis gamosavali signalebi emTxveva sistemis gamosaval signalebs maT

Sesavalebze erTidaigive signalebis miwodebisas.

3. ganxilulia brZola mowinaaRmdegis ganadgurebisTvis msrolelTa or

gunds Soris. brZola Sedgeba raundebisgan, TiToeul maTganSi msrolelebi

axorcieleben TiTo gasrolas. gundebis Semadgenlobebi SeiZleba

gansxvavdebodes rogorc msrolelTa raodenobiT, aseve mizanSi moxvedris

individualuri albaTobebiT. amocana mdgomareobs orive gundisTvis

damiznebis optimaluri sqemis SerCevaSi gamarjvebisa da marcxis

albaTobebs Soris sxvaobis maqsimizaciis azriT. formulirebuli problema

amoxsnilia ori kerZo SemTxvevisaTvis. es aris ramodenime msroleli erTis

winaaRmdeg da ori oris winaaRmdeg. ukanasknel SemTxvevaSi SesaZlebelia

nulovanjamiani TamaSebis klasikuri Teoriis gamoyeneba. gaTvlebis

Sedegebma aCvenes, rom msrolelTa individualuri ostatobis miuxedavad,

Sesabamisi gadaxdebis matricas yovelTvis gaaCnia unagira wertili.

4. amocana warmoiSva sazRvao transportirebis problemidan, rodesac saWiroa

gemisTvis SezRuduli moculobis gamo tvirTebis saukeTeso kombinaciis

dadgena maqsimaluri mogebis misaRwevad sxvadasxva SezRudvebis

gaTvaliswinebiT. es amocana aris wilad-wrfivi programirebis amocana,

romelic garkveuli gardaqmnebiT daiyvaneba wrfivi programirebis

amocanaze. realobaSi zogierTi tvirTis portSi miwodeba ferxdeba, aseve

zogierTi tvirTi aucileblad gadis laboratoriul Semowmebas CatvirTvis

Semdeg (magaliTad, xorbali, rac 3 dRemde dros moiTxovs). amis gamo

tvirTis Catana daniSnulebis adgilze gviandeba, rasac mohyveba sakmaod

soliduri jarimebis daweseba satransporto kompaniaze. es garemoeba

80

gaviTvaliswineT funqcionalSi damatebiTi Sesakrebis SetaniT, romelic

warmoadgens funqciis dadebiT nawils, ris gamoc funqcionali aRar aris

wilad-wrfivi funqcia. statiaSi SemoTavazebulia am amocanis amoxsnis gza.

5. aerodinamika Seiswavlis airis moZraobis kanonebs da mis mimarT moZravi

sxeulebis zedapirze warmoqmnil Zalebs. aerodinamikuri frenis principi

dafuZnebulia haerisa da masSi moZrav sxeuls Soris urTierTqmedebis

Sedegad aerodinamikuri Zalebis warmoqmnaze. aerodinamika erTerTi

ZiriTadi amocanaa uzrunvelyos safreni aparatebis daproeqteba maTze

moqmedi aerodinamikuri Zalebis gaangariSebis meTodebis safuZvelze.

statiaSi aRwerilia aerodinamikuri koeficientebis SemoRebis

aucileblobis Sesaxeb. modelirebis procesSi maT misaRebad, funqciis

mniSvnelobebi cxrilis saxiTaa Seyvanili. es ganxorcielebulia

programuli uzrunvelyofiT, romelic Sesrulebulia QBASIC -is

programirebis enaze


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

Besarion Shanshiashvili

Mindia Salukvadse

Parameter Identification of OneClass of Non-Stationary

Systems

akad. i. frangiSvilis 85

wlisTavisaTvis miZRvnili


konferencia. Tbilisi

3-5 noemberi, 2015

2

ioseb gogoZe

drekad sayrdenze

ganlagebuli eiler-

bernulis Zelis

optimizacia Zabvebze

SezRudvis pirobebSi





3-5 noemberi, 2015

81

3

В.В. Хуцишвили

Моделирование букмекерских

коэффициентов в процессе теннисного матча





3-5 noemberi, 2015

4

Besarion Shanshiashvili

Identification and modeling of one class of dynamic systems.

Swedish-Georgia

Tbilisi, Georgia Abstract book.

Tbilisi, 2015


1. ganxilulia wrfivi cvladparametrebiani dinamikuri sistemebis parametruli

identifikaciis sakiTxi. igulisxmeba, rom mdgomareobis veqtoris pirdapiri

dakvirveba ar aris SesaZlebeli da gamosavali matricis elementebi –

cvladebia. parametruli identifikaciis amocana dasmulia rogorc wrfivi

Cveulebrivi diferencialuri gantolebebis koSis amocanis garkveuli azriT

Sebrunebuli amocana. sistemis parametrebze, da Sesaval da gamosaval

cvladebze zogierTi SezRudvebis dros formulirebulia da damtkicebulia

Teorema iseTi intervalis arsebobis Sesaxeb sadac koeficientebis uwyveti

matrica identificirebadia. parametrebis Sefasebis algoriTmi gamokvleulia

meore rigis sistemebis identifikaciis magaliTze.

2. ganxilulia vinkleris tipis sayrdenze ganlagebuli datvirTuli eiler-bernulis Zelis formis optimizaciis amocana. saoptimizacio samarTi parametria Zelis ganikveTis inerciis momenti, romelic qvemodan da zemodan SemosazRvrulia. dasaSvebi marTva agreTve eqvemdebareba SezRudvas Zabvaze. saoptimizacio funqcionalia Zelis moculoba an damyoloba. ganxilulia aRniSnuli amocanis amoxsnis arsebobis sakiTxi.

3. damuSavebulia tenisis matCis dros bukmekeruli koeficientebis avtomaturi gaangariSebis kompiuteruli modeli. igi iyenebs e.w. Zireul albaTobebs –mimdinare qulis mogebis albaTobebs sakuTari da sxvisi miwodebis dros. modelSi Zireuli albaTobebi identificirdeba matCis dawyebamde mocemuli sando koeficientebis safuZvelze da gansazRvruli gziT koreqtirdeba morigi qulis gaTamaSebis Sedegad. moyvanilia konkretuli gaangariSebis ilustraciebi.

4. ganxilulia Caketil cikliani arawrfivi dinamikuri sistemebis struqturuli

da parametruli identifikacis amocanebi ukukavSiriani uwyveti blokurad-

orientirebuli modelebis simravleze. SemoTavazebulia struqturuli

identifikaciis meTodi damyarebul reJimSi, romelic dafuZnebulia sistemis

82

Sesavali da gamosavali cvladebis dakvirvebebze Sesavli perioduli

zemoqmedebebisas. modelebis Sesabamisi arawrfivi diferencialuri gantolebebi

amoxsnilia mcire parametris meTodiT. parametruli identifikaciis amocana,

romelic uSualod aris dakavSirebuli struqturuli identifikacis

amocanasTan, gadawyvetilia umciresi kvadratebis meTodiT gardamaval da

damyarebul reJimebSi. struqturuli da parametruli identifikacis

algoriTmebi gamokvleulia rogorc Teoriuli analizis ise kopiuteruli

modelirebis saSualebiT.

marTvis sistemebisa da modelirebis ganyofileba


Tamaz troyaSvili - t.m.k., mTavari mecnieri TanamSromeli


uruSaZe gurami – mecnieri TanamSromeli,

Sengelia nodari – inJineri,

geliaSvili lia – inJineri,

gegeWkori meri – ufrosi mecnieri TanamSromeli

doRonaZe nino – inJineri.


I.2.

#






1

hesebis sixSiris

regulatorebis marTvis

mowyobilobis sacdeli

nimuSis ageba da

gamocda; moZravi

T. troyaSvili 1. uruSaZe gurami, 2. Sengelia nodari, 3. gegeWkori meri, 4. doRonaZe nino, 5. geliaSvili lia.

83

meqanizmebis xmauris

rxevebis gamoyenebis

problemis kvleva

marTvasa da

diagnostikaSi (2014_2016)

mecnierebis dargi:

sainJinro mecniereba.

samecniero mimarTulebა: marTva teqnikur sistemebSi.


Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

1. mudmivi denis Zravis magaliTze gamokvleulia xmauris Sedegad aRZruli

bgeriTi signalebis rxevebi.

2. gazomva Catarebulia mikrofonis gamoyenebiT. am rxevebidan gamoyofilia

signalis ZiriTadi harmonika – 300 herci. es sixSire icvleba Zravis brunTa

ricxvis mixedviT. damokidebuleba aris wrfivi.

3. Catarebulia Sesabamisi filtrebis angariSi.

4. ganxilulia sixSiris regulatorSi hidroagregatis erTi marTvis blokis

gamoyenebis SesaZlebloba nacvlad 3 blokisa. Sedgenilia Sesabamisi marTvis

algoriTmi.

5. Catarebulia gazomili rxevebis analizi da agebulia Sesabamisi modelebi.

6. agebulia filtrebi, naCvenebia sqema, romlis mixedviTac SesaZlebelia

filtrebis gadawyoba rezonansul sixSireze sixSiris cvlilebis dros

diapazonSi – 160-240 herci.

7. sixSiris regulatoris gamoyeneba mniSvnelovnad gaamartivebs mowyobilobis

konstruqcias da Seamcirebs mis Rirebulebas.


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-Jurnalis/ gamocemis

adgili, gverdebis

84

avtorebi lis dasaxeleba krebulis

nomeri

gamomcemloba raodenoba

1

T. troyaSvili,

g. uruSaZe,

n. Sengelia

aqtiuri zolovani

filtrebis

gadawyobisa da

gamoyenebis

sakiTxebi/

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

arCil eliaSvilis

marTvis sistemebis

instituti

SromaTa krebuli

19 Tbilisi,

“universali”

4

anotacia

statiaSi ganxilulia dabali sixSiris rTuli signalebidan ZiriTadi signalis

sixSiris gamoyofa da misi amplitudis gansazRvra. signalis ZiriTadi sixSire

SesaZlebelia icvlebodes garkveul diapazonSi. naCvenebia sqema, romlis

mixedviTac SesaZlebelia filtris avtomaturi gadawyoba Semavali signalis

Sesabamis rezonansul sixSireze. filtris saxiT gamoyenebulia meore rigis

aqtiuri zolovani filtri rTuli uaryofiTi ukukavSiriT.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

T. troyaSvili

rTuli rxevebis analizi,

parametrebis gansazRvra da

gamoyeneba

akademikos

i. frangiSvilis dabadebis

85 wlisTavisadmi

miZRvnili saerTaSoriso

samecniero konferencia

“sainformacio da

85

kompiuteruli

teqnologiebi,

modelireba, marTva”

saqarTvelo, Tbilisi, 3-5

noemberi, 2015w.

moxsenebis anotacia

statiaSi ganxiluli rTuli rxevebis parametrebis gansazRvrisa da gamoyenebis

sqema SesaZlebelia gamoviyenoT Zravebisa da generatorebis diagnostikaSi da

marTvaSi.

aqtiuri zolovani filtris gamoyenebiT agebulia eleqtronuli kamertoni

musikaluri instrumentebis asawyobad.

SesaZlebelia musikaluri instrumentebis avtomaturi awyoba, maTi JReradobisa

da xarisxis Sefaseba.

mowyobiloba SesaZlebelia gamoviyenoT medicinaSi, sunTqviTi organoebis

diagnostikaSi-fonendoskopiT miRebuli signalis analizSi.

mimarTuleba _ informatika

v. WavWaniZis sax.

manqanuri inteleqtis problemebis ganyofileba


maia miqelaZe – akademiuri doqtori, mTavari mecnieri TanamSromeli


vadim raZievski – ufrosi mecn. TanamSromeli,

nora jaliabova – mecn. TanamSromeli,

dimitri raZievski – mecn. TanamSromeli,

gela besiaSvili – t.m.k., mecn. TanamSromeli,

86

papuna qarCava – fiz.maT.mecn. kandidati, mecn. TanamSromeli.


I. 2.

#






1

saxelwodeba:

sxvadasxva daavadebaTa

diagnostirebis, progno-

zirebisa da mkurnalobis

SerCevis amocanaTa gada-

sawyvetad gankuTvnili

inteleqtualuri sistemis

Seqmna (2014-2016).

dargi: informatika

mimarTuleba: xelovnuri

inteleqti, sainformacio

sistemebis modelebi

maia miqelaZe vadim raZievski

nora jaliabova

gela besiaSvili

papuna qarCava

dimitri raZievski


Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

2015 wlis etapis mizans warmoadgenda monacemTa warmodgenis da rTuli sistemis

(pacientis) mdgomareobaTa aRwerisa da diagnostirebis meTodebis SemuSaveba da

agreTve inteleqtualuri sistemis diagnostirebis qvesistemis ageba.

samedicino diagnostirebis amocana ganekuTvneba araformalizebuli amocanebis

ricxvs. araformalizebuli amocanebis SemTxvevaSi inteleqtualuri sainformacio

sistemis efeqturoba didwilad ganpirobebulia misi codnis bazis simZlavriT. es,

Tavis mxriv, moiTxovs codnis amoRebisa da warmodgenis da, agreTve, axali codnis

gamoyvanis adekvaturi meTodebis SemuSavebas. 2015 wlis ganmavlobaSi Cvens mier

damuSavebuli iqna Sesabamisi meTodebi konceptualuri midgomis da miaxloebiTi

msjelobis modelebis safuZvelze.

yvela am meTodis da modelis gansaxorcieleblad pirvel etapze aucilebelia

diagnozirebadi sistemis mdgomareobaTa aRweris da monacemTa warmodgenis

adekvaturi meTodebis SerCeva/SemuSaveba. Cven moviZieT monacemebi iseTi daavadebebis

87

Sesaxeb, romlebic ganekuTvneba pirveladi Tavis tkivilebis ricxvs: Sakiki,

daZabulobis tipis Tavis tkivili da klasteruli Tavis tkivili. am daavadebebs

axasiaTebT ara mxolod niSan-TvisebaTa simravle, aramed maTi mravalgvaroba:

mravalniSna/binaruli, diskretuli/uwyveti, mkafio/aramkafio, ricxviTi/lingvisturi.

am situaciidan erT-erTi gamosavali aris niSnebis binarizacia. amisaTvis SemuSavda

monacemebis unifikaciis meTodi intervalebad dayofis, aramkafio simravleebis da

lingvisturi cvladis cnebis safuZvelze, romelic nebismieri tipis niSan-Tvisebis

binarizaciis saSualebas iZleva.

binarizaciis Sedegad aRmweri niSnebis raodenoba mkveTrad izrdeba, rac

arTulebs maT damuSavebas da analizs. Cven davsaxeT Semdegi amocana: niSnebis

gamokvleva informatiulobis TvalsazrisiT da aRmweri niSnebis raodenobis

Semcireba naklebad informatiuli niSnebis amogdebis xarjze. aRmweri niSnebisTvis

SemoRebul iqna arsebiTobis da diferencirebis Tvisebebi, romelTa safuZvelze

ganisazRvra informatiulobis evristiuli kriteriumi rogorc calkeuli

niSnebisTvis, aseve diagnostikuri wesebisTvis. SemuSavda raodenobrivi niSnebis

binarizaciis algoriTmi, romelic saSualebas iZleva miviRoT niSan-Tvisebebis

mniSvnelobaTa simravlis dayofa informaciul intervalebad. Cveulebrivi

binarizaciisgan gansxvavebiT, am algoriTmis gamoyenebis Sedegad miRebuli

binaruli niSnebis raodenoba mcirdeba, xolo informaciuloba izrdeba.

Cveni inteleqtualuri sistemis codnis baza Seicavs rogorc formalur, aseve

evristiul codnas. evristiuli codnis mosapoveblad Cven gamoviyeneT saxeTa

gamocnobis konceptualuri meTodi, rac daavadebis ganzogadebuli aRweris

Camoyalibebis saSualebas iZleva. evristiuli codna miiReba logikuri funqciebis

saxiT saswavlo amonakrefis damuSavebis Sedegad. ganzogadebis ufro maRali donis

misaRwevad Cven ganvixilavT mxolod maRalinformaciul niSnebsa da

maRalinformaciul diagnostikur wesebs.

codnis warmodgenis modelad avirCieT produqciuli modeli. produqciuli

modeli sakmaod efeqturad muSaobs monacemebis da codnis aramkafioobis,

gaurkvevlobis da arasrulobis pirobebSi. am SemTxvevaSi gamoiyeneba miaxloebiTi

msjelobis sxvadasxva meTodi. vinaidan Cven mier miRebuli TiToeuli diagnostikuri

wesi xasiaTdeba sarwmunoobis xarisxiT, gamoyenebul iqna miaxloebiTi msjelobis

Sortlifis sqema.

rac Seexeba formalur codnas, formaluri codna warmoadgens informacias

daavadebebsa da simptomebs Soris arsebuli damokidebulebebis Sesaxeb. Cven

inteleqtualur sistemaSi formaluri codnis warmodgenisTvis viyenebT semantikur

qsels aramkafio mimarTebebiT. qselis TiToeul rkals miewereba woniTi

koeficienti, romelic asaxavs sarwmunoebis xarisxs imisa, rom wvero-daavadeba aris

wvero-simptomis SesaZlo mizezi. am semantikuri qselis saSualebiT vaxorcielebT

mizez-Sedegobriv analizs, romelic Sedgeba 2 etapisgan: I etapze xdeba hipoTezis

wamoyeneba, xolo me-2 etapze - hipoTezis Semowmeba.

88

unda aRiniSnos, rom formaluri codnis komponenti SeiZleba gamoyenebul iqnas

rogorc diagnostirebis damoukidebeli komponenti, iseve rogorc evristiuli

codnis safuZvelze miRebuli daskvnis dazustebis komponenti. am SemTxvevaSi

gamoiyeneba mizez-Sedegobrivi analizis meore etapi.

moxda monacemTa warmodgenis, codnis amoRebisa da warmodgenis da, agreTve,

rTuli sistemis mdgomareobaTa diagnistirebis meTodebis programuli realizacia

C++ enaze. Sedegad aigo inteleqtualuri sistemis codnis baza da diagnostirebis

qvesistema.


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

v. raZievski,

m. miqelaZe

codnis produqciuli

modelebi Tavis

tkivi-lis pirvelad

daavade-baTa

diagnostirebaSi.

saqarTvelos teq-

nikuri universitetis

a.eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”,

2015 w

6

2 v. raZievski paraleluri da Tana-

mimdevruli klasi-

ficireba saxeTa

gamocnobis da di-

agnostirebis amoca-

nebSi

saqarTvelos teq-

#19 Tbilisi,

“universali”,

2015 w

5

89



sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

3 Н. Джалябова,

Г. Бесиашвили

(n. jaliabova,

g. besiaSvili)

Формирование базы знаний для медицинских систем.

(codnis bazis formi-

reba samedicino

siste-mebisaTvis)

saqarTvelos teq-



sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”,

2015 w

6

4 Д. Радзиевский

(d. raZievski)

Программа для ввода данных в экспертную систему диагностики первичных головных болей

(pirveladi Tavis

tkivilis

diagnostire-bis

eqspertul sistema-Si

monacemTa Setanis

programa)

saqarTvelos teq-



sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”,

2015 w

6

90

5 p. qarCava

T. baxtaZe,

m. gegeWkori,

m. arCuaZe.

Rrublovani kompiu-

tingis usafrTxoeba

saqarTvelos teq-



sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi, 2015 w 4

anotaciebi

1. ganixileba Tavis tkivilis pirvelad daavadebaTa klasis samedicino

diagnostirebis amocana, sadac raodenobriv niSnebTan SedarebiT Warbobs

Tvisobrivi niSnebi (lingvisturi da aramkafio monacemebi). SeTavazebulia

am amocanaTa amoxsnis meTodebi codnis produqciuli modelis

gamoyenebiT da agreTve konceptualuri midgomiT, romelic dafuZnebulia

bulis funqciebis agebaze magaliTebis meSveobiT. pacientTa mdgomareobis

aRmweri niSnebi mcirdeba arsebiTi niSnebis gamoyofis xarjze, rac

uzrunvelyofs eqstrapolacias - im mdgomareobaTa gamocnobas, romlebic

ar Sedian saswavlo amonakrefSi.

2. ganixileba obieqtTa klasificirebis paraleluri da Tanamimdevruli

midgomebi. xorcieldeba am midgomebis analizi da Sedareba sxvadasxva

kriteriumebis mixedviT. gamovlenilia TiToeuli midgomis Tavisebureba

da upiratesoba. SeTavazebulia formaluri procedura daavadebaTa

dayofis sakvanZo gamonaTqvamebis meSveobiT. agebulia gadawyvetilebis xe,

romlis meSveobiT xdeba avadmyofis mdgomareobis testireba.

gadawyvetilebis xis gamoyenebiT xdeba daavadebaTa dayofa simptomebis

mixedviT klasebad da qveklasebad. dayofa grZeldeba manamde, sanam ar

miiReba terminaluri wvero, romlis meSveobiT xdeba diagnozis dasma.

3. statiaSi ganxilulia codnis bazis agebis Taviseburebebi, moyvanilia

wesebis agebis magaliTi, ganxorcielebulia logikuri gamoyvanis wesi

informaciul sistemebSi. asaxulia samedicino codnis bazis agebis

etapebi, samedicino codnis bazasTan muSaobis pirobebSi eqspertis

moqmedebis Tanamimdevroba. naSromSi aRwerili meTodi saSualebas iZleva

formulirebuli iqnas codnis bazis sawyisi mdgomareoba, rogorc wesebis

sistemis erToblioba parametrebis identificirebuli

mniSvnelobebisaTvis. samedicino codnis bazebis formaluri warmodgena

mocemuli algoriTmis gamoyenebiT saSualebas iZleva gamoviyenoT isini

samedicino diagnostikis eqspertul sistemebSi. SemoTavazebuli midgomebi

SeiZleba adaptirebuli iqnas sxvadasxva sagnobrivi areebisaTvis.

91

4. pirveladi Tavis tkivilis diagnostirebis eqspertuli sistema

warmoadgens programas, romelsac gaaCnia unari iseTi daavadebebis

diagnostirebis, rogoric aris Sakiki, daZabulobis Tavis tkivili da

klasteruli Tavis tkivili. pirveladi Tavis tkivili ewodeba Tavis

tkivils, romelic ar aris asocirebuli sxva gamomwvev paTologiasTan.

programa Sesdgeba ori nawilidan – daswavlis nawilidan da

diagnostirebis sistemidan. samuSaoSiAaRiwereba sistemis lokaluri

monacemTa bazaSiA monacemTa Setanis Aprogramis saswavlo

nawili.Bganixileba monacemTa Setanis funqciiebi ierarxiuli niSanTa

xeebisTvis С++ enaze. aRiwereba monacemTa Setanis Tavisebureba

tripletuli niSnebisTvis Windows-is standartuli resursebis

gamoyenebiT.

5. mimdinare statiaSi mimoxilulia Rrublovani teqnologiebi.

gaanalizebulia am teqnologiebisTvis usafrTxoebis sakiTxebi da maTi

gadawyvetis ZiriTadi meTodebi, romlebic SesaZlebelia dainergos

Rrublovan gamoTvlebSi. moyvanilia rekomendaciebi, romelTa

gaTvaliswinebac aucilebelia usafrTxoebis amaRlebis mizniT.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 М. Микеладзе, В. Радзиевский, Н. Джалябова, П. Карчава, Г. Бесиашвили, Д. Радзиевский. (m. miqelaZe

v. raZievski

n. jaliabova

p. qarCava

g. besiaSvili

d. raZievski)

Интеллектуальный анализ данных в задачах медицинской диагностики.

(monacemTa inteleqtualuri

analizi samedicino

diagnostirebis amocanebSi)


dabadebis 85 wlisTavisadmi



“sainformacio da


3-5 noemberi, 2015 w.

Tbilisi,


universiteti

92

modelireba, marTva”

2 Gela Besiashvili,

Tamar Bliadze,

Zurab Kochladze.

(g. besiaSvili,

T. bliaZe,

z. qoClaZe)

Application of adaptive neural networks for the filtration of the spam.

(adapturi neironuli qselis

gamoyeneba spamis

filtraciisTvis)

GCAI 2015 / Global Conference on Artificial Intelligence

October 16-19, 2015

Tbilisi

Georgia


1. ganixileba samedicino diagnostirebis amocanebSi monacemTa damuSavebis

problema rogorc monacemTa inteleqtualuri analizis (Data Mining) erT-erTi

amocana. monacemTa inteleqtualuri analizis meTodis saxiT SemoTavazebulia

saxeTa gamocnobis logikuri meTodi konceptualuri midgomis safuZvelze.

agreTve SemoTavazebulia raodenobrivi niSnebis binarizaciis algoriTmi,

romelic uzrunvelyofs wesi-klasifikatoris efeqturobas rogorc

diagnostirebis, aseve diferencirebis unaris TvalsazrisiT.

2. dRes eleqtronuli fostiT sargebloba komunikaciis yvelaze ufro

gavrcelebuli meTodia. e-meilebis raodenoba ganuwyvetliv izrdeba, magram

samwuxarod, ganuwyvetliv izrdeba agreTve arasasurvel SetyobinebaTa (spamebis)

raodenobac. statistikis mixedviT trafikebis 80% warmoadgens spams. spami

anelebs internet trafiks, ikavebs sirces diskze, amcirebs qselis

gamtarunarianobas, rom aRarferi vTqvaT maT klasifikaciaze adamianis mier

daxarjul droze. yvelaze Tanamedrove e-meilis servis paketebi axdenen spamebis

garkveuli saxiT programul filtracias. magram e-meilebis klasifikacia

sasurvel da arasasurvel (spamebad) Setyobinebad mTlianad damokidebulia

momxmarebelze. is rac erTi momxmareblisTvis warmoadgens sasurvel (zogjer

aucilebel) informacias, meoresTvis SeiZleba iyos spami. naSromSi ganxilulia

am problemis gadaWris erTerTi SesaZlo varianti. agebulia daswavladi sistema,

romelsac momxmareblis mier gansazRvruli prametrebis mixedviT SeuZlia

daiswavlos romeli e-meilebi warmoadgenen momxmareblisTvis arasasurvel e-

meilebs (spamebs) da Semdeg ukve moaxdinos maTi filtracia. sistema agebulia

mravalSriani neironuli qselis safuZvelze, romelic iyenebs lojistikur

aqtivaciur funqcias, maswavlebliT daswavlis meTods da SecdomaTa

ukugavrcelebis algoriTms.

93

enobrivi da sametyvelo sistemebis ganyofileba


giorgi CikoiZe _ filologiis mecn. doqtori,

fiz.maT.mecn.kandidati, mTavari mecnieri TanamSromeli


amirezaSvili nino _ ufr. mecn. TanamSromeli, doqtoranti,

TuSiSvili ala _ ufr. mecn. TanamSromeli, t.m.k.,

TuSiSvili mixeili _ ufr. mecn. TanamSromeli, t.m.k.,

kapanaZe gurami _ inJineri,

lorTqifaniZe liana _ mTavari mecn. TanamSromeli, t.m.k.,

samsonaZe liana _ ufrosi mecn. TanamSromeli,

CutkeraSvili ana _ ufr. mecn. TanamSromeli, akad. doqtori.


I.2.

#

gegmiT gaTvaliswinebuli

da Sesrulebuli

samuSaos dasaxeleba



miTiTebiT

samuSaos xelmZRvaneli samuSaos Semsruleblebi

1

qarTuli winadadebis

kompiuteruli analizi

interaqtiul reJimSi

(2014-2016)

giorgi CikoiZe nino amirezaSvili

liana lorTqifaniZe

liana samsonaZe

ana CutkeraSvili

94

nino javaSvili

mixeil TuSiSvili,

guram kapanaZe,

ala TuSiSvili

kvleviTi samuSaos 2015 wlis etapis Sedegebi (anotacia)

2015 wlis pirveli naxevarSi ganxorcielda martivi winadadebis struqturis

kvleva. qarTuli gramatikis Taviseburebis gaTvaliswinebiT, qarTuli winadadebis

struqturis asagebad gamoviyeneT „fenovani sintaqsi“ (Van Valin et al 1999). SeiZleba

vivaraudoT, rom es midgoma qarTuli enisaTvis savsebiT gamarTlebulia. wliuri

muSaobis meore naxevari mieZRvna Sinaarsis komponents, romelic korelirebulia

erToblivi gamonaTqvamis farglebSi martivi winadadebis „sentenciuri

primitivebis“ mimarTebebSi. midgoma gamoyofs gamonaTqvamSi mizez–Sedegobriv da

miznobriv mimarTebebs Semadgenel martiv winadadebebs Soris. am mimarTebebis

klasifikaciis safuZvelze aigo warmomqmneli sistema. paralelurad mimdinareobda

muSaoba leqsikonze, romelic moicavs sistemis funqcionirebisaTvis aucilebel

da saWiro informacias. vcadeT leqsikuri funqciebis (Мельчук 1974)

„gadmoqarTuleba“ - qarTuli enisTvis morgeba, gamoviyeneT sinonimuri mwkrivebis

sqema (Апресян 1995).

saangariSo periodSi ganixileboda kidev erTi fundamentaluri aspeqti:

mimarTeba enis teqstur da akustikur gamoxatulebas Soris, anu teqstsa da

metyvelebas Soris. mimdinareobda samuSaoebi dialoguri sistemis _ “teqsti-

metyveleba” algoriTmis dasazusteblad.

I. 3. saxelmwifo grantiT (rusTavelis fondi) dafinansebული samecniero-kvleviTi proeqtebi

I. 4.




miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

95

1 proeqti:

qarTuli enis korpusis

sruli (morfologiuri,

sintaqsuri, semantikuri)

anotirebis sistema (2013-

16).

dargi:

zusti da

sabunebismetyvelo

mecnierebebi,

mimarTuleba:

kompiuteruli

lingvistika

SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondi

giorgi CikoiZe liana

lorTqifaniZe,

ana CutkeraSvili,

liana samsonaZe,

meri gegeWkori,

nino amirezaSvili,

nino javaSvili,

Sura Caduneli.

2 proeqti:

qarTul sityvaTa qselis

kompaileri – GeWordNet (2015-17) dargi:

zusti da

sabunebismetyvelo

mecnierebebi,

mimarTuleba:

kompiuteruli

lingvistika

SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondi

liana

lorTqifaniZe

giorgi CikoiZe,

ana CutkeraSvili,

liana samsonaZe,

meri gegeWkori,

nino amirezaSvili,

nino javaSvili.

1. proeqtis farglebSi igegmeba oTar WilaZis romanebze dafuZnebuli teqsturi

korpusis morfologiuri, sintaqsuri da semantikuri niSnebiT anotireba.

mimdinare periodSi ganxorcielda teqstebis Sesabamisi relaciuri bazebis

struqturireba morfologiuri, sintaqsuri da semantikuri maxasiaTeblebis

mixedviT.

SemuSavda sacdeli virtualuri serveri da misi Sesabamisi relaciuri bazebi

erTi avtoris lingvisturi korpusi metaanotirebis standartebis mixedviT.

SemuSavda qarTuli enis leqsikuri funqciebi korpusis semantikuri

96

analizatorisTvis.

mimdinareobs veb-aplikaciis sacdeli versiis saqarTvelos teqnikuri

universitetis veb-gverdze ganTavsebis samuSaoebi.

2. proeqtis mizania qarTuli enisTvis WordNet Tesaurusis teqnologiis

mixedviT leqsiko-semantikuri resursis kompaileris SemuSaveba da misi gamoyenebiT

qarTul sityvaTa qselis – GeWordNet-is sapilote versiis veb-gverdze ganTavseba,

aseve WordNet teqnologiis Sesabamisad organizebuli qarTuli enis leqsikuri

sistemis CarTva globalur qselSi.

mimdinare periodSi WordNet Tesaurusis teqnologiis standartebis

gaTvaliswinebiT SemuSavda GeWordNet-is Tesaurusis Sedgenis ZiriTadi principebi.

sxvadasxva Janruli klasifikaciis mixedviT Sedginda qarTuli enis

milionsityviani korpusi.

Seswavlil iqna teqsturi informaciis damuSavebis veqtoruli sivrcis

modelebis algoriTmizaciis meTodi.

Seiqmna qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis leqsikografiul monacemTa

baza.


ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 giorgi CikoiZe winadadebis

struqturis

ganmsazRvreli

erTeulebis

semantika

Tbilisi,

gamomcemloba

“universali”

532

anotacia

naSromi exeba enobriv erTeulTa semantikas, romlebic calkeul leqsikur

erTeulebs kraven erTobliv struqturad. struqtura leqsikur simravles

mowesrigebul, gramatikulad gamarTul gamonaTqvamad aqcevs. Sesaval nawilSi

mocemulia monaxazi, romlis Tanaxmad, struqtura SeiZleba warmovadginoT rogorc

97

rolebrivi mimarTebebiT Sekruli e.w. sentenciuri primitivebis erToblioba, sadac

calkeuli “primitivebi” agebulia van valinis da la polas fenovani sintaqsis

sqemis mixedviT. yoveli fenis Sinaarsi eyrdnoba leqsikuri erTeulebis saSualebiT

gamoxatul C. filmoris semantikur rolebriv mimarTebebs. wamyvani roli ekuTvnis

zmnas, rogorc nebismieri martivi winadadebis (primitivis) birTvs (Core). monografiaSi agreTve ganxilulia brunvis niSnebi, Tandebulebi, zmniswinebi,

kavSirebi da nawilakebi, romlebic, umetesad, zmnasTan SeTanxmebiT gamoxataven

winadadebis danarCeni wevrebis rolebs. maTi semantikac garkveul sistematizacias

emorCileba. TiToeuli erTeulis mniSvnelobebi SeiZleba dalagdes radialuri

sqemis Tanaxmad, romelSic, rogorc wesi, centraluri pozicia ukavia sivrcobriv

mniSvnelobas; garkveulwilad mowesrigebulia erTeulTa yoveli klasic

(magaliTad, statika/dinamikis dapirispireba). aRsaniSnavia sqemebis

kroslingvistikuri msgavsebac.

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 g. CikoiZe

mizez-Sedegobriv

mimarTebaTa

rolebrivi asaxva

gamonaTqvamis

SinaarsSi

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis arCil

eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”

7

2 l.

lorTqifaniZe

veqtoruli sivrcis

modeli da

qarTulenovani

teqstebis damuSaveba

saqarTvelos

teqnikuri

#19 Tbilisi,

“universali”

4

98

universitetis arCil

eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

3 n. javaSvili

leqsikuri erTeuli

„klde“ ganmartebiT-

kombinatorul

leqsikonSi

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis arCil

eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”

6

4 g. CikoiZe,

n.amirezaSvili,

l.lorTqifaniZe,

l. samsonaZe,

a. CutkeraSvili,

n. javaSvili

leqsikuri funqciebi

- kombinatoruli

leqsikonis

mniSvnelovani

komponenti

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis arCil

eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

krebuli

#19 Tbilisi,

“universali”

7

5. g. CikoiZe saxeluri frazis (NP) rolebrivi

struqtura

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis arCil

eliaSvilis marTvis

sistemebis

institutis SromaTa

#19 Tbilisi,

“universali”

4

99

krebuli

6 Lortkipanidze L., Beridze M., Nadaraia D.

The Georgian Dialect Corpus: Problems and Prospects. "Historical Corpora. Challenges and Perspectives”.

Narr Francke Attempto Verlag GmbH & Co. KG editorial department Tillmann Bub Dischinger.

Weg 5, 72070 Tübingen, Jost Gippert / Ralf Gehrke (eds.) (= CLIP, Vol. 5), 2015

5

7 Lortkipanidze L., Beridze M., Nadaraia D.

Dialect Dictionaries with the Functions of Representativeness and Morphological Annotation in Georgian Dialect Corpus.

Theoretical Computer Science and General Issues. 10th International Tbilisi Symposium on Logic, Language, and Computation, TbiLLC 2013, Gudauri, Georgia, September 23-27, 2013, Revised Selected Papers.

Publisher: Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2015.

5

anotaciebi

1. statiaSi mocemuli midgoma gulisxmobs gamonaTqvamis Sinaarsis, rogorc

rolebrivi struqturis, warmodgenas. misi elementebia „sentenciuri

primitivebi“, anu martivi winadadebebi, romlebsac agreTve axasiaTebs Sinagani

rolebrivi struqtura. amave dros, gamonaTqvamis zogadi struqturis

farglebSi „sentenciur primitivebs“ eniWeba garkveuli semantikuri rolebi,

kerZod, Sinaarsis warmodgenisaTvis metad mniSvnelovani logikuri mimarTebebis

gamomxatveli kavSirebi. mocemul naSromSi ganixileba gamonaTqvamis wevrebs

Soris mizez-Sedegobrivi mimarTebebi.

2. statia exeba sityvaTa avtomatur dajgufebas maTi mniSvnelobebis

100

mixedviT. meTodi gamoiyeneba sainformacio Ziebisa da teqstebis

avtoreferirebis dros. aseve aqtualuria WordNet leqsikonis konstruirebis,

dokumentebis avtomaturi katalogizaciisa da sxvadasxva amocanebis

gadawyvetisas, roca saqme exeba didi raodenobis teqsturi masivebis

damuSavebas. moxsenebulia problemis Teoriuli safuZvlebi da SemoTavazebulia

kompiuteruli lingvistikis Tanamedrove meTodi - veqtoruli warmodgena

sityvaTa semantikis mixedviT. naSromSi aRwerilia semantikuri veqtorebis

formirebis ZiriTadi etapebi. ganxilulia sityvaTa semantikuri siaxlovis

amsaxveli mravalganzomilebiani veqtoris formirebis meTodi. moyvanilia

veqtoruli sivrcis ganzogadoebuli modelebis zogadi mimoxilva.

Camoyalibebulia teqsturi informaciis damuSavebis veqtoruli modelis

algoriTmizaciisa da programuli mxardaWeris zogadi sqema.

3. statiaSi warmodgenilia ganmartebiT-kombinatoruli leqsikonis zonebis

mixedviT aRwerili leqsikuri erTeuli ”klde”. mocemulia sityvis sruli

ganmarteba, misi sinonimebi, metaforuli, anu enaSi damkvidrebuli gadataniTi

mniSvnelobebi, kompozitebi, misi sxva sityvebTan mimarTebebi da sxv. sityvis

aRsawerad gamoyenebulia leqsikuri funqciebic, rac saSualebas iZleva

saleqsikono erTeuli amomwuravad iyos daxasiaTebuli sityvawarmoebis

TvalsazrisiTac. aseTi saxiT aRwerili sityvebi kombinatoruli leqsikonis

mniSvnelovani da aucilebeli Semadgeneli nawilia. leqsikoni xels uwyobs enis

leqsikuri fondis semantikur Seswavlas da gamoiyeneba enobriv avtomatur

sistemebSi.

4. naSromSi warmodgenilia ganmartebiT-kombinatoruli leqsikonis

mniSvneloba qarTuli enisTvis. kombinatorul leqsikonSi gansazRvrulia:

gramatikuli monacemebi, saleqsikono erTeulis semantika, misi gamoyenebis are

(ra sityvebs exameba mocemuli sityva, ra leqsikur mimarTebaSia igi sxva

sityvebTan), anu sityvisTvis Sesaferisi bunebrivi garemo, rac Tavidan

agvacilebs mraval araswor gamonaTqvams. sityvis bunebrivi garemos Seqmna ki

xorcieldeba leqsikuri funqciebis meSveobiT, romelTac mniSvnelovani adgili

ukavia ganmartebiT-kombinatorul leqsikonSi. statiaSi mocemulia qarTuli

enisTvis morgebuli leqsikuri funqciebis CamonaTvali da leqsikuri

funqciebiT aRwerili ori sityvis nimuSi.

5. naSromSi ganxilulia saxeluri frazis (NP) sintaqsuri Semadgeneli da

misi rolebrivi struqtura. struqturis mTavari komponentebia centraluri

struqtura (core) da periferia, romlebic, amave dros, dayofilia “fenebad”

(layers). maTi Tanmimdevroba asaxavs Sesabamis semantikur kavSirs, anu maT

“siaxloves” struqturis birTvTan - zmnasTan.

rolebriv struqturaSi igulisxmeba winadadebis wevrebis semantikuri

rolebis dadgena. winadadebis wevrebiT, Tavis mxriv, asaxulia funqciebi

(rolebi), romlebsac isini winadadebiT gadmocemul situaciaSi, anu procesSi

101

an mdgomareobaSi asruleben.

rolebrivi struqtura, sintaqsur struqturasTan SedarebiT, ufro mWidro

kavSirSia SinaarsTan, rac mis mTavar Rirebulebad unda CaiTvalos.

6. dialeqturi korpusis morfologiuri anotirebis koncefciaSi

mniSvnelovani aqcenti keTdeba qarTuli enis morfologiuri procesoris

gamoyenebaze _ misi damatebiTi „morfologiuri codniT“ aRWurvaze da

Sesabamisad, dialeqtur sityvaformaTa naxevradavtomaturi identifikaciis

(da amis safuZvelze _ lematizaciis, zedapiruli da Rrma anotirebis)

SesaZleblobaze.

morfologiuri procesoris „codnis bazis“ gafarToeba gulisxmobs

produqciuli wesebis sistemaSi variaciuli morfemebis damatebas da maTi

realizaciis poziciebis aRmweri damatebiTi wesebis Semotanas.

am koncefciis upiratesoba is aris, rom morfologiuri procesoris

codnis bazis gafarToebisa da ganviTarebis procesSi yovelgvari damatebiTi

unar-Cvevebis SeZenis gareSe SeiZleba CaerTon profesionali lingvistebi,

romelTac lingvisturi problemebidan gamodinare, Tavad eqnebaT

procesorisadmi konkretuli amocanis dasmisa da maTi gadawyvetis saSualeba.

7. qarTuli dialeqturi korpusi (http://mygeorgia.ge/gdc) iqmneba rogorc

qarTuli enis teritoriuli variantebis korpusuli dokumentirebisa da

kvlevis instrumenti. qarTuli dialeqtebis eleqtronuli dokumentirebis

pirveli nabijebi iost gipertis xelmZRvanelobiT ganxorcielebuli

proeqtebis [TITUS, ARMAZI] farglebSi gadaidga.

qdk-s Seqmnis strategia daeyrdno erTi mxriv saerTaSoriso korpusul

gamocdilebas, mere mxriv ki _ qarTuli dialeqtologiisa da

dialeqtografiis tradiciebs. korpusis struqturirebisas maqsimalurad

viTvaliswinebdiT qarTuli erovnuli enobrivi da kulturuli sivrcis

Taviseburebebs.

leqsikonebi qarTuli dialeqtebis korpusSi ori _ reprezentaciulobis

uzrunvelyofisa da morfologiuri markirebis _ funqciiTaa gamoyenebuli.


ა) saqarTveloSi

http://mygeorgia.ge/gdc�

102

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 lorTqifaniZe l. qarTuli korpusis sintaqsuri

tegeri

ivane javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis

saxelmwifo universitetis

meore safakulteto


zust da

sabunebismetyvelo

mecnierebebSi. Tbilisi,

2015

2 n. amirezaSvili,

l. lorTqifaniZe,

l. samsonaZe,

a. CutkeraSvili,

n. javaSvili

qarTuli enis gramatikuli

onlain leqsikoni

„arnold Ciqobavas

sakiTxavebi XXVI”. Tsu

arnold Ciqobavas

saxelobis

enaTmecnierebis

instituti. Tbilisi. 2015

3 m. beriZe,

l. lorTqifaniZe,

d. nadaraia

avtomaturi da

naxevradavtomaturi

morfologiuri anotirebis

principisaTvis qarTul

dialeqtur korpusSi

„arnold Ciqobavas

sakiTxavebi XXVI”. Tsu

arnold Ciqobavas

saxelobis

enaTmecnierebis

instituti. Tbilisi. 2015

4 m. beriZe,

l. lorTqifaniZe,

d. nadaraia

qarTuli dialeqturi korpusis

morfologiuri anotirebis

koncefciisaTvis

Tsu arnold Ciqobavas

saxelobis

enaTmecnierebis

institutis saerTaSoriso

konferencia ena da

Tanamedrove

teqnologiebi _ 2015.

Tbilisi. 2015

5 n. amirezaSvili,

r. eremiani,

l. lorTqifaniZe,

qarTuli enis kompiuteruli

modelebi

Tsu arnold Ciqobavas

saxelobis

enaTmecnierebis

institutis saerTaSoriso

konferencia ena da

103

l. samsonaZe,

a. CutkeraSvili,

n. javaSvili

Tanamedrove

teqnologiebi _ 2015.

Tbilisi.

6 n. amirezaSvili,

l. lorTqifaniZe,

l. samsonaZe,

a. CutkeraSvili,

n. javaSvili

qarTuli literaturuli

korpusis sintaqsuri anotireba

meTerTmete saerTaSoriso

simpoziumi „ena, logika,

gamoTvlebi“ (ILLC) Tbilisi 2015

7 l. lorTqifaniZe,

n. javaSvili

WordNet Tesaurusis teqnologiis standartebi

akademikos


85-e wlisTavisadmi



«sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi,

modelireba, marTva».

Tbilisi. 2015

8 l. lorTqifaniZe teqsturi informaciis

damuSavebis veqtoruli

sivrcis modelis

algoriTmizacia

akademikos


85-e wlisTavisadmi



«sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi,

modelireba, marTva».

Tbilisi. 2015

1. moxsenebaSi ganxilulia qarTuli enis korpusis avtomaturi sintaqsuri

tegeri. es programa gankuTvnilia qarTulenovani teqstebis avtomaturi sintaqsuri

moniSvnisTvis. masSi realizebulia qarTuli enis modelis rogorc sintaqsuri, ise

morfologiuri done.

teqsturi korpusis sintaqsuri anotirebis sistema Sedgeba ramdenime

modulisagan: grafometruli analizatori, morfologiuri analizatori, GLSRSV

104

leqsikoni, savaraudo sintaqsuri xeebis konstruqtori. moxsenebaSi ganxiluli

iqneba am modulebis urTierTkavSiris algoriTmze agebuli programis muSaobis

principebi da winadadebis avtomaturi garCevis magaliTebi.

2. enis swavlebis kompiuteruli sistemis agebis amosaval punqtad leqsikonis

kompiuterizaciaa gamoyenebuli. amJamad iqmneba programuli instrumentebis paketi,

romelic momxmarebels daexmareba ganaxorcielos qarTuli sityvaformis analizi

da sinTezi internet-sivrceSi rogorc formawarmoebis, ise sityvawarmoebis

doneze. onlain leqsikoni nebismieri sityvisTvis uzrunvelyofs misi Sesabamisi

saleqsikono sabaziso lemis moZebnas da Sesabamisi paradigmis yvela wevris

gamonaTebas.

saleqsikono bazaSi ukve Sesulia 100.000 sawyisi sityva da maTi formawarmoebis

yvela wesi. Cvens mier Seqmnili, da ara erT amocanaze aprobirebuli, GeoTrans sistema saSualebas mogvcems dinamiurad gavzardoT leqsikonis sawyis sityvaTa

raodenoba nebismier momentSi, Teoriulad usasrulod.

3. qarTuli dialeqturi korpusis Seqmnis mimdinare etapi gulisxmobs

morfologiuri anotirebisa da gramatikuli omonimiis daZlevis konceptualuri

da praqtikuli sakiTxebis gadawyvetas.

qdk-s morfologiuri analizisTvis Cven viyenebT sistema `GeoTrans~-s, romlis

saSualebiTac muSavdeba korpusis saerTo sityvani. korpusis saerTo sityvani

moicavs or sxvadasxva monacems: teqstursa da saleqsikonos. teqsturi monacemi

warmoadgens yvela konteqstiT warmodgenil sityvaformas, xolo saleqsikono _

leqsikonis mTavar formas (lemas), mis fonetikur, gramatikul da sityvawarmoebiT

variaciebs. Sesabamisad, meore jgufis sityvanSi warmodgenil masalas axlavs

gramatikuli informaciac: lema moniSnulia pirveli ierarqiis markeriT

(gramatikuli jgufis markeri), gramatikul da sityvawarmoebiT variaciebze ki

miwerilia rogorc metyvelebis nawilis aRmniSvneli, ise paradigmis aRmweri

markerebi, agreTve Tandebulebi, nawilakebi, savrcobi xmovani da zogjer

semantikuri jgufis niSnebic.

4. morfologiuri analizisTvis mniSvnelovan instruments warmoadgens sistema

GeoTrans-i, romlis saSualebiTac identificirebuli da gaanalizebulia

dialeqturi teqstebis is nawili, romelic saliteraturo enobriv inventarTan

saerTo leqsikur da formawarmoebiT enobriv masalas moicavs (amocnobis

diapazoni sxvadasxva dialeqtSi meryeobs 20% _ 45% mde).

anotirebis procesis efeqturobis gasazrdelad mivmarTeT maRali sixSiris

sityvebis analizis eqsperiments: gamoiyo da calke damuSavda 1000-ze met

konteqstSi realizebuli sityvebis sia. gamovlinda 140 yvelaze xSirad

realizebuli sityvaforma. am sityvebi 500 000-mde konteqstSia damowmebuli.

amaTgan TiTqmis naxevari araomonimuria da avtomaturad SeiZleba moiniSnos da

aRiweros yvela dialeqtSi an dialeqtTa nawilSi. aseTi avtomaturi operaciis

105

Sedegad 200 000-mde konteqsti avtomaturad anotirda korpusSi.

5. Seiqmna enobrivi algoriTmebis warmodgenis iseTi saSualeba, romelic, erTi

mxriv, asaxavs enobrivi sistemis funqcionirebis fundamentur Tvisebebs

(ormimarTulebianoba da paraleluroba), meores mxriv, xelsayrelia kompiuteruli

realizaciisaTvis. damuSavda qseluri meTodi, romlis saSualebiT SesaZlebelia

ormimarTulebiani (analizi/sinTezi) erToblivi procesoris formulireba.

qseluri meTodi naTlad da martivad warmoadgens algoriTmis struqturas,

dasaSvebs xdis mravaldoniani, anu paralelurad moqmedi sistemebis agebas, qselis

yovelma rkalma SeiZleba asaxos enis fundamenturi niSnuri xasiaTi da a.S.

yvelaze gamosadegad kompiuteris da enis struqturebs Soris arsebuli

winaaRmdegobis gadasalaxavad qseluri midgomaa miCneuli.

6. qarTuli enis Teoriuli da gamoyenebiTi amocanebis gadasaWrelad

mniSvnelovania Rrmad anotirebuli teqsturi korpusi. bolo ramdenime wlis

ganmavlobaSi saqarTvelos teqnikuri universitetis arCil eliaSvilis marTvis

sistemebis institutis enisa da metyvelebis sistemebis ganyofilebaSi muSavdeba

qarTuli literaturuli teqstebis morfologiuri, sintaqsuri da semantikuri

moniSvna. korpusis sapilote versiaSi Sesulia erTi mwerlis, me-20 saukunis

gamoCenili qarTveli prozaikosis, oTar WilaZis yvela romani.

mocemuli momentisTvis Catarebulia korpusis tokenizacia da morfologiuri

analizi. korpusSi gamoiyo 655,811 sityvaforma da 97,155 sityvaxmareba. nawilobriv

moxsnilia morfologiuri omonimia. amJamad mimdinareobs korpusis sintaqsuri

anotireba.

7. statiaSi aRwerilia qarTuli WordNet Tesaurusis — GeWordNet-is SemuSavebis meTodika. axsnilia gansxvaveba tradiciuli leqsikonebisa da Tesaurusebisa

WordNet TesaurusTan SedarebiT. CamoTvlilia ZiriTadi principebi, romlebic iyo

gamoyenebuli prinstonis WordNet TesaurusSi. ganxilulia enis sistemis Sesaxeb

informaciis warmosadgenad aucilebeli lingvisturi wyaroebis jgufebi.

daxasiaTebulia WordNet-Tesaurusebis SemuSavebis standartebi: mniSvnelobaTa

analizis definiciuri, konteqsturi da sityvawarmoebiTi meTodebi. aRwerilia

TesaurusSi gamoyenebuli semantikuri, paradigmatikuli da sintagmatikuri

kavSirebis saxeebi.

8. mocemul naSromSi aRwerilia semantikuri veqtorebis formirebis ZiriTadi

etapebi. ganxilulia sityvaTa semantikuri siaxlovis amsaxveli

mravalganzomilebiani veqtoris formirebis meTodi. moyvanilia veqtoruli sivrcis

ganzogadoebuli modelebis zogadi mimoxilva. Camoyalibebulia teqsturi

informaciis damuSavebis veqtoruli modelis algoriTmizaciisa da programuli

mxardaWeris zogadi sqema.

106

mimarTuleba _ energetikis problemebi

v.gomelauris sax.

energetikis problemebis ganyofileba


Tengiz magraqveliZe


n. bancaZe _ t.m.k., ufrosi mecn. TanamSromeli,

x. lomiZe _ mecn. TanamSromeli,

m. janikaSvili _ mecn. TanamSromeli,

i. arCuaZe _ mecn. TanamSromeli,

a. miqaSaviZe _ inJineri,

n. mirianaSvili _ t.m.d. mTavari mecn. TanamSromeli,

n. gZeliSvili _ t.m.k., ufrosi mecn. TanamSromeli,

v. xaTaSvili _ inJineri.


I. 2.

#






1

saqarTvelos

eleqtrosadgurebis

struqturis optimiza-

ciisa da energetikuli

danadgarebis efeqtu-

robis amaRlebis

problemebis gamokvleva

(2015-2016)

T. magraqveliZe n. bancaZe

x. lomiZe

m. janikaSvili

i. arCuaZe

a. miqaSaviZe

c. Sengelia

i. manTiZe

n. mirianaSvili

n. gZeliSvili

v. xaTaSvili


Teoriuli da praqtikuli Sedegebi (qarTul enaze)

proeqtiT gaTvaliswinebulia ori amocanis gadaWra, romelTagan pirveli

107

dakavSirebulia saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis optimalurad

ganviTarebis, xolo meore _ maRalefeqturi energodanadgarebis Seqmnis

problemebTan.

amocana 1

saangariSo periodSi moZiebuli da gaanalizebulia monacemebi msoflioSi

energetikis ganviTarebis Tanamedrove tendenciebisa da donis Sesaxeb. kerZod,

სtatistikuri monacemebi magenerirebeli sadgurebis simZlavreebisა და struqturis Sesaxeb; sistematizebulია da gaanalizebulia saqarTvelos energetikuli

resursebis potenciali.

analizis safuZvelze gakeTebulia daskvna imis Sesaxeb, rom

eleqtroenergetikis ganviTarebisas ZiriTadi aqcenti unda gakeTdes

hidroenergoresursebis aTvisebaze.

saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis perspeqtivebisa da abreSumis gzis

mosalodneli aRorZinebis gaTvaliswinebiT Sefasebulia uaxloes aTwleulebSi

eleqtroenergiaze saqarTvelos moTxovnileba da dasabuTebulia eleqtroenergiis

gamomuSavebis mkveTri zrdis aucilebloba. gaanalizebulia arsebuli da

mosalodneli saerTaSoriso proeqtebis roli saqarTvelos eleqtroenergetikuli

sistemis ganviTarebaSi.

amocana 2

Catarebulia literaturuli monacemebis analizi, romlis safuZvelzec

naCvenebia, rom xelovnuri xaoianobis gavlena vertikalur zedapirze Camomdinare

afskis Tbogacemaze praqtikulad Seuswavlelia.

damuSavebულიa eqsperimentuli danadgaris sqema saTanado eleqtrokvebisa da

gazomvebis sistemebiT.

eqsperimentuli monacemebis dasamuSaveblad Camoyalibebulia algoriTmi da

gamarTulia Sesabamisi programa.

damzadebulia eqsperimentuli danadgaris calkeuli kvanZebi. kerZod,

eqsperimentuli ubnebi gluvi da sxvadasxva tipis xaoianobis mqone zedapirebiT

(gamoyenebulia laboratoriaSi arsebuli masalebi).

dawyebulia eqsperimentuli danadgaris gamarTva.

108

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

T.magraqveliZe,

v.WiWinaZe,

x.lomiZe,

m.janikaSvili,

i.arCuaZe

eleqtrosadguris

optimaluri

simZlavris dadgena

mdinaris Camona-

denis sezonuri

cvlilebis

gaTvaliswinebiT

arCil

eliaSvilis

marTvis

sistemebis

instituti,

SromaTa

krebuli.

№19

Tbilisi,

“universali”

5

2

T.magraqveliZe,

a.miqaSaviZe,

n.bancaZe,

x.lomiZe,

c.Sengelia

i.manTiZe

kedlis zedapiris

xaoianobis gavlena

cilindrul

WurWelSi siTxis

arevisaTvis saWiro

simZlavreze

arCil

eliaSvilis

marTvis

sistemebis

instituti,

SromaTa

krebuli.

№19

Tbilisi,

“universali”

6

3

n.mirianaSvili,

n.gZeliSvili,

v.xaTaSvili

Tburi tumbos

danadgarebis

gamoyenebis

perspeqtivebi

saqarTvelos

erovnuli

meurneobis

sxvadasxva dargSi

a.eliaSvilis

marTvis

sistemebis

instituti,

SromaTa

krebuli.

№19

Tbilisi

“universali”

5

109

4 n. mirianaSvili

i. Jordania,

q. veziriSvili-

nozaZe,

n. gZeliSvili,

v. baxtaZe,

v. xaTaSvili

mzis energetikuli

potencialis

gamoyenebis

perspeqtivebi

kaxeTis regionSi.

1 (73)

Tbilisi,

Jurnali

“energia”

5

anotaciebi

1. statiaSi aRniSnulia, rom saqarTvelos mdinareebi xasiaTdeba

Camonadenis didi uTanabrobiT. kerZod, gazafxuli-zafxulis Tveebis Camonadeni

SeiZleba 4-5-jer da metjer aRematebodes Semodgoma-zamTris sezonis Camonadens.

sailus-traciod moyvanilia mdinare mtkvris Camonadenis cvlileba (CiTaxevTan)

Tveebis mixedviT. naCvenebia, rom aqtualuria mdinareze asaSenebeli eleqtro-

sadguris optimaluri simZlavris dadgena. avtorTa azriT, eleqtrosadguris

simZlavris SerCevis amJamad arsebuli meTodi arasrulyofilia da umjobesia

igi dadgindes optimizaciis meTodebis gamoyenebiT.

konkretuli mdinarisaTvis dasmulia da amoxsnilia Sesabamisi

optimizaciis amocana da warmodgenilia miRebuli Sedegebi.

2. statiaSi mocemulia gluvi da xaoiani gverdiTi kedlis mqone sarevian

aparatSi siTxis arevisaTvis saWiro simZlavris dasadgeni eqsperimen-tuli

danadgaris aRwera da cdebis Catarebis meTodika. eqsperimentebiT

dadasturebulia, rom siTxis arevisaTvis saWiro simZlavre xaoiani gverdiTi

kedlis mqone aparatis SemTxvevaSi daaxloebiT orjer aRemateba gluvi kedlis

mqone aparatis analogiur maCveneblebs. naCvenebia, rom miRebuli monacemebi

gluvi kedlis SemTxvevaSi karg TanxvdomaSia literaturaSi arsebul

monacemebTan.

gamokvlevis safuZvelze gakeTebulia daskvna imis Sesaxeb, rom sarevian

aparatebSi Tbogacemis saintensifikaciod xaoianobis meTodis gamoyeneba

gacilebiT ufro efeqturia, vidre amrekli tixarebis gamoyeneba.

3. statiaSi gaanalizebulia saqarTveloSi Tburi tumbos danadgarebis

gamoyenebis Tanamedrove done da naCvenebia energetikis am dargSi miRweuli

mniSvnelovani Sedegebi. mravalwliani Teoriuli da eqsperimen¬tuli kvlevebis

safuZvelze rekomendebulia macivebeli agentebi, romelTa gamoyeneba

Termodinamikuri da ekologiuri Tvalsa¬zrisiT efeqturia Tburi tumbos

sistemebSi.

Tburi tumbos danadgarebis gamoyenebiT TbosiciviT momaragebis sistemebis

110

farTod gamoyeneba erovnuli meurneobis sxvadasxva dargSi mniSvnelovnad

Seuwyobs xels saqarTvelos saTbob-energetikuli kompleqsis optimalur

ganviTarebas da moxmarebuli organuli saTbobis ekonomias daaxloebiT 25-35%-

iT. es niSnavs qveynis ekonomikur aRmavlobas da adamianTa materialur-

sayofacxovrebo donis Semdgom amaRlebas.

E4. Sefasebulia kaxeTis regionis mzis energetikuli potenciali, misi

gamoyenebis teqnikur-ekonomikuri aspeqtebi da aTvisebis perspeqtivebi. Mmzis

naTebis xangrZlivoba weliwadSi da Tvis ganmavlobaSi modinebuli mzis

radiaciis sakmaod maRali mniSvnelobebi gvaZleven safuZvels vivaraudoT, rom

mzis energiis gamoyeneba uaxloes 10 weliwadSi regionSi mniSvnelovnad

gaizrdeba. Mmzis energiis potenciuri momxmareblebi SeiZleba gaxdnen:

sastumroebi, soflis meurneobis produqciis gadamamuSavebeli sawarmoebi,

fermeruli meurneobebi da sxva.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

magraqveliZe T.,

lomiZe x.,

janikaSvili m.,

arCuaZe i.

saqarTvelos

eleqtroenergetikuli

sistemis ganviTarebis

Sesaxeb msoflioSi

mimdinare tendenciebis

gaTvaliswinebiT.

III saerTaSoriso


,,energetika: regionuli

problemebi da

ganviTarebis

perspeqtivebi”. quTaisis a.

wereTlis saxelmwifo

universiteti, 23-25

oqtomberi, 2015 w.

111

2

n. mirianaSvili i.

Jordania, q. veziriSvili-

nozaZe, n. gZeliSvili, v.

xaTaSvili, v. baxtaZe, g.

imereTis regionSi

geoTermuli wylebis

gamoyenebis prespeqtivebi

III saerTaSoriso


,,energetika: regionuli

problemebi da

ganviTarebis

perspeqtivebi”. quTaisis a.

wereTlis saxelmwifo

universiteti, 23-25

oqtomberi, 2015 w.

3

T.magraqveliZe,

n.bancaZe,

a.miqaSaviZe,

x.lomiZe,

c.Sengelia,

i.manTiZe

energetikuli

danadgarebis efeqturobis

amaRleba


dabadebis 85



konferencia -

,,sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi





4

Mirianashvili N., Vezirishvili-Nozadze K., Megrelidze T.,

Gedevanishvili T., Gdzelishvili N, Bakhtadze V., Khatashvili V.

Energy Conservation with heat pump technology in milk industry


dabadebis 85



konferencia -

,,sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi





112

5

n. mirianaSvili,

q. veziriSvili,

m. jixvaZe

geoTermuli energiis

gamoyenebis Sefasebis

meTodologia

sainvensticio

proeqtebisaTvis


konferencia - ,,mdgradi

energetika: gamowvevebi da

ganviTarebis

perspeqtivebi”, akaki

wereTlis saxelmwifo

universiteti, quTaisi,

2015 w. 18 ivnisi,

6

Мирианашвили Н,

Везиришвили-Нозадзе К,

Везиришвили О, Бахтадзе В.

Применение теплонасосных установок для завяливания и

хранения чая.


konferencia – ,,kvebis

mrewvelobis

teqnologiuri procesebis

da mowyobilobis

problemebi”.


universiteti, Tbilisi,

2015 w 18-19 aprili.


1. ganxilulia msoflioSi eleqtrenergetikis ganviTarebis tendenciebi.

moyvanilia da gaanalizebulia saTanado monacemebi. naCvenebia, rom saqarTvelos

ekonomikurad mdgradi ganviTarebisaTvis aucilebelia uaxloes aTwleulebSi

miRweul iqnes eleqtroenergiis wliuri gamomuSavebis done 40-45 mlrd.kvt.sT-mde.

damuSavebulia magenerirebeli eleqtrosadgurebis maTematikuri modeli, ris

safuZvelzec amoxsnilia saTanado optimizaciis amocana. naCvenebia, rom saqarTvelos

SeuZlia sakuTari da baqo-Tbilisi-erzerumis gazsadenis resursebiT uzrunvelyos

eleqtroenergiis wliuri gamomuSaveba 45 mlrd.kvt.sT doneze.

2. Gganxilulia geoTermuli TbosiciviT momaragebis energodamzogi kompleqsuri

sistemebis gamoyenebis perspeqtivebi imereTis regionis erovnuli meurneobis sxvadasxva

dargisaTvis. naCvenebia, rom imereTis regionis geoTermuli wylebis Tburi potenciali

SesaZlebelia gamoyenebul iqnas sasoflo-sameurneo obieqtebis, samrewvelo sawarmoebisa

da dasaxlebuli punqtebis TbomomaragebisaTvis.

3. gaanalizebulia naSromebi, romlebic miZRvnilia xaoiani zedapirebis

turbulenturi nakadiT garsdenis hidrodinamikisa da Tbogacemis sakiTxebisadmi

rogorc arxebSi, ise sarevian aparatebSi. ZiriTadi aqcenti gakeTebulia qarTvel

mecnierTa mier miRebul mniSvnelovan Sedegebze. kerZod, i.nikuraZis klasikur

113

eqsperimentebze da v.gomelaurisa da misi mowafeebis mier miRebul rezultatebze.

warmodgenilia, agreTve, avtorTa mier miRebuli dRemde gamouqveynebeli Sedegebi.

4. moxsenebaSi ganxilulia rZis qarxanaSi Tburi tumbos bazaze moqmedi siTbo-

siciviT momaragebis kompleqsuri sistemis muSaobis eqsperimentuli kvlevis

Sedegebi. warmodgenilia am danadgarebis muSaobis ekonomikuri efeqturobis

maxasiaTeblebi.

5. Eenergetikuli ,,SimSilis” saSiSroebis droulad daZlevis aucileblobam

dRis wesrigSi daayena geoTermuli wylebis gamoyeneba sayofacxovrebo-ekonomiuri

miznebisaTvis, soflis meurneobaSi saTburebis mosawyobad da sxva teqnologiuri

procesebis TbomomaragebisaTvis. saTbob-energetikul balansSi geoTermuli

energiis wilma 2014 wlisaTvis 1,5% Seadgina. perspeqtivaSi Termuli wylebis

gamoyeneba mniSvnelovnad gaizrdeba.

6. aRwerilia kompleqsuri TbosiciviT momaragebis Tburi tumbos sacdel-

samrewvelo danadgari da moyvanilia misi muSaobis Termodinamikuri maxasiaTeblebi.

danadgaris muSaobis efeqturoba xasiaTdeba maRali kompleqsuri efeqturobis

koeficientiT, rac miuTiTebs aseTi danadgarebis upiratesobaze siTbo-siciviT

momaragebis sxva sistemebTan SedarebiT.

114

vladimer WavWaniZis saxelobis

kibernetikis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

#1 maTematikuri kibernetikis ganyofileba

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli:

f.m.m.d. grigor giorgaZe


g.giorgaZe, gany.ufrosi, mT.mec.Tan.

r.grigolia, mT.mec.Tan.

n.tyemalaZe, uf.mec.Tan.

g.boloTaSvili, uf.mec.Tan.

r.qurdiani, uf.mec.Tan.

m.elizbaraSvili, mec.Tan.

f.alSibaia, mec.Tan.

v.JRamaZe, mec.Tan.

r.liparteliani, mec.Tan.

g.fruiZe, mec.Tan.

n.CxikvaZe, uf.progr.

d.goSaZe, uf.progr.

m.quriZe, progr.

v.jixvaSvili, uf.progr.

v.jiqia, uf.lab.

I.1 saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis


#






1 maTematika. maTematikuri

logika, algebra.

revaz grigolia revaz grigolia,

ramaz liparteliani.

115

eunifikaciis problema

lokalurad sasruli MV-algebrebisgan Semdgari

MMVn da Kn (1≤n<ω) ekvaciuri klasebisTvis

viaCeslav mesxi, fridon

alSibaia


1. damtkicebulia, rom MMV monadikuri MV-algebraTa mravalsaxeobis lokalurad

sasruli qvemravalsaxeobebSi MMVn da Kn unifikaciis tipi aris 1, anu unitaruli.

I.2.

#






1

mimarTuleba-

informaciuli

teqnologiebi.

samdoniani kvanturi

sistemebis bazaze

dafuZnebuli kvanturi

gamomTvleli

grigor giorgaZe g.boloTaSvili

m.elizbaraSvili

d.goSaZe

n.CxikvaZe

v.JRamaZe

g.fruiZe

v.jiqia

f.alSibaia

2 maTematika. maTematikuri

logika, algebra.

unifikaciis problema

monadikuri MV- algeb-

rabisgan Semdgari

klasisTvis

revaz grigolia revaz grigolia,

ramaz liparteliani.

viaCeslav mesxi, fridon

alSibaia

3 swavlebiT saxeTa amocno-

bis sistemisaTvis infor-

matiulobis zomebis gan-

sazRvris algoriTmis Sem-

uSaveba.

n. tyemalaZe v. jixvaSvili

m. quriZe

g. mamulaSvili

116

Teoriuli kibernetika, sa-

xeTa amocnoba.


praqtikuli Sedegebi

1. Seiswavleba samdoniani kvanturi sistemebi maTi kvanturi gamoTvlebis TeoriaSi

gamoyenebis mizniT.

2. naCvenebia, rom monadikuri MV-algebrabisgan Semdgari mravalsaxeobis zogierT

qvemravalsaxeobebSi unifikaciis tipi aris 0.

3. SemuSavebulia swavlebiT saxeTa amocnobis amocanebSi klasebis maxasiaTebeli

−∀j uri niSan-Tvisebebis informatiulobis zomebis −∀ν ri klasis mimarT

gansazRvris algoriTmi, romelic gansazRvravs maT sam maxasiaTebels −j uri niSan-

Tvisebebis Semcvel da ar Semcvel realizaciebis raodenobebTan mimarTebaSi. samive

maxasiaTebliT gansazRvrul veqtoris sigrZes ganvixilavT −j uri niSan-Tvisebebis

informatiulobis zomad −ν ri klasis mimarT. algoriTmi realizebulia PC-ze da CarTulia Cvens mier SemuSavebul swavlebiT saxeTa amocnobis sistemaSi. am faqtma

gamoiwvia koreqtireba monacemTa bazebis da Sesabamisad amocnobis modelSi

mravaljeradi koreqtirebis meTodisa. aRniSnulma cvlilebebma SesamCnevad gazarda

sistemis muSaobis efeqturoba da ndobis deteqtori.


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1 kompiuteruli

mecnierebebi.

tvirTebis

gadazidvis

optimaluri

marSrutebis agebis

inteleqtualuri

S. rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

evrokavSiri

g. sirbilaZe g. sirbilaZe

r. grigolia

117

xelSemwyobi

sistema

dasrulebuli proeqtis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

1. agebulia 3-niSna deskripciuli relaciuri sistemebi (grafebi) anu kripkes mode-

lebi, romlebic warmoadgens 3-niSna modaluri logikebis semantikur modelebs.

agebulia optimaluri marSrutis povnis algoriTmi.

I. 4.

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

maTematika.

maTemati-kuri

logika, algebra.

proeqciuloba, uni-

fikacia da struq-

turuli sisrule

monadikuri MV-algebrebis

mravalsaxeobaSi

S. rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

r. grigolia r, grigolia

r. omanaZe

t. kiseliova

r. liparteliani

f. alSibaia


Sedegebi

1. m-warmomqmneliani (1≤m<ω) monadikuri MV(C)-algebra A srulyofil monadikur

MV-algebraTa mravalsaxeobaSi proeqciulia maSin da mxolod maSin, roca is

sasrulad warmodgenadi M MV-algebraa.


ა) saqarTveloSi

118

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 g.giorgaZe,

g.ximSiaSvili

erTmaneTSi

Cadgmuli

wrewirebze

mdebare

wertilovani

muxtebis

wonasworuli

mdgomareobebi

saqarTvelos

mecnereba

erovnuli

akademiis

moambe, t.9, N 3

saqarTvelos

mecnerebaTa

erovnuli

akademia

6 gv.

2 Ткемаладзе Н.Т.,

Джихвашвили В.Н.,

Куридзе М.В.,

Мамулашвили Г.Г.

Об одной методике многократного корректирования баз данных в задачах распознавания образов.

saqarTvelos

sainJinro

siaxleni 3’15

No.3(vol.75), 2015

Tbilisi 4

anotaciebi

1. ganxilulia bunebrivi Sebrunebuli amocana sibrtyeze sam aragadamkveT

wrewirze mdebare dadebiTi wertilovani muxtebis wonasworuli mdgomareoebis

Sesaxeb kulonul potencialur velSi. amocana dasmulia zogad SemTxvevaSi da

detalurad Seswavlilia ramdenime konkretuli SemTxveva. pirvel rigSi,

ganxilulia sami koncentruli wrewirisagan Sedgenili sistema, TiToeulze

moTavsebulia erTi dadebiTi wertilovani muxti da aRwerilia konfiguraciebi,

romlebic arian am sistemis wonasworuli mdgomareobebi. moyvanilia analizuri

gamosaxuleba aseTi mdgomareobebisaTvis da miRebulia mdgradi

konfiguraciebis geometriuli daxasiaTeba sami dadebiTi muxtisaTvis. miRebuli

Sedegebi ganzogadebulia ori mimarTulebiT. kerZod, amis msgavsad, aRwerilia

erTmaneTSi Cadgmuli araaucileblad koncentruli wrewirebisa da sami

elifsis SemTxvevaSi wonasworuli mdgomareobebis topologia. ganxilulia

agreTve amocanis momijnave problemebi.

2. statiaSi SemoTavazebulia monacemTa bazebis mravaljeradi koreqtirebis

meTodi. monacemTa bazebi gansazRvrulia Cvens mier SemuSavebuli swavlebiT

119

saxeTa amocnobis sistemaSi Semavali maswavli modelis mier. koreqtireba xdeba

sakontrolo, maswavli amosacnobi da sruliad axali amosacnobi realizaciebis

amocnobis Sedegebis safuZvelze. ganisazRvreba oTxi ZiriTadi SemTxveva.

koreqtirebas eqvemdebareba erTeuli, wyvili, sameuli niSan-Tvisebebi da

specifikuri jgufebi _ blokebi, gansazRvruli ),,,,( λrkbv tipis konfigura-

ciebis gamoyenebiT sruli gadarCevis gareSe.


ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 R. Grigolia,

A. Di Nola

Gödel spaces and perfect MV-alge-bras,

Journal of Applied Logic

Volume 13, Issue 3, 2015, pp. 270–284.

Elsevier, Springer pp. 270–284.

2 A. Di Nola,

R. Grigolia

N. Mitskevich

Multimodal epist-emic Łukasiewicz logics with appl-ication in immune system,

Soft Computing

Volume 19, Issue 11 (2015),

Elsevier, Springer pp. 3341-3351.

3 R. Grigolia,

T. Kiseliova

V. Odisharia

Free and Projective Bimo-dal Symmetric Gödel Algebras,

Studia Logica,

Vol. 103, No. 5, (2015)

Elsevier, Springer pp. 1-29

anotaciebi

1. srulyofili MV-algebrebis garkveuli qveklasisTvis agebulia dualuri

sivrce, romelic eqvivalenturia dalagebuli goedelis topologiuri

sivrcisa.

2. SemoTavazebulia axali logika, romelic warmoadgens mravalniSna

lukaseviCis logikis gafarToebas, romlis ena gafarToebulia unaruli

http://www.sciencedirect.com/science/journal/15708683�

http://www.sciencedirect.com/science/journal/15708683�

http://www.sciencedirect.com/science/journal/15708683/13/3�

http://www.researchgate.net/publication/281125471_Multimodal_epistemic_ukasiewicz_logics_with_application_in_immune_system?pli=1&loginT=5YfmCvJNmR4UsCFEVIdmSQcQYqmCF9tW7YpjL69VFAE*&uid=7daa0035-be99-4dfc-b14c-6b6b239a2899&cp=re324_x_p10&ch=reg�




120

operatoriT, romelic interpretirebulia rogorc codnis (modaluri)

operatori. es logika gamoyenebadia imunuri logikis SeswavlaSi.

ganviTarebulia relaciuri sistema rogorc am logikis semantika. es relaciuri

sistema warmoadgens imunur sistemas, romelic Tavis mxriv aris relaciuri

biologiis nawili.

3. aqxiomatikurad warmodgenilia axali logikuri sistema, romelic

warmoadgens simetriuli intuicionisturi logikis gafarToebas ori modaluri

unaruli operatoriT. Seswavlilia misi algebruli modelebi da aRwerilia am

modelebis Tavisufali da proeqciuli algebrebi.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 Ggrigor giorgaZe rimanis zedapirebze

veqtoruli fibraciebis

kompleqsuri

struqturebis

deformaciis Sesaxeb

i.vekuas saxelobis

gamoyenebiTi maTematikis

institutis saminaris

gafarToebuli sxdomebi.

22-24 aprili, 2015

2 revaz grigolia samniSna multimodaluri

epistemikuri lukaseviCis

logikis Sesaxeb

2-7 Tebervali 2015

Tbilisi

3 Antonio Di Nola, Revaz Grigolia and Nunu Mitskevich

Multi Modal Epistemic Łukasiewicz Logics with Application in Immune Systems.

Second Tbilisi-Salerno Workshop on Modeling in

Mathematics, Tbilisi, March 16-18, 2015

4 r. grigolia,

a. di nola,

j. lenci

Cangis algebriT

warmoqmnili kvazi

mravalsaxeobis Sesaxeb

22-24 aprili, 2015, i.vekuas

sax. gamoyenebiTi

maTematikis instituti,

Tbilisi


1. moxsenebaSi daxasiaTebuli iyo sami sivrce: a) kompleqsur struqturaTa sivrce,

romelic aRwers rimanis sferos kompleqsur struqtuars sasruli raodenobis

121

wertilebis gareSe, b) regularuli gansakuTrebuli wertilebis mqone

diferencialur gantolebaTa sistemaTa sivrce da g) mravalkuTxedebis

konfiguraciul sivrce. naCvenebi iyo maT Soris lokaluri homeomeorfizmis

arseboba. gamoTvlili iyo mravalkuTxedebis konfiguraciuli sivrcis

topologiuri invarianti - eileris maxasiaTebeli, romelic Semdeg gamoyenebuli

iqna danarCeni sivrceebis topologiuri invariantebis aRsawerad.

2. SemoTavazebulia axali axiomatikurad gansazRvruli samniSna epistemikuri

lukaseviCis logikebi, romelTa semantika warmoadgens samniSna kripkes modelebi.

3. SemoTavazebulia axali logika, romelic warmoadgens mravalniSna lukaseviCis

logikis gafarToebas, romlis ena gafarToebulia unaruli operatoriT, romelic

interpretirebulia rogorc codnis (modaluri) operatori. es logika gamoyenebadia

imunuri logikis SeswavlaSi. ganviTarebulia relaciuri sistema rogorc am

logikis semantika. es relaciuri sistema warmoadgens imunur sistemas, romelic

Tavis mxriv aris relaciuri biologiis nawili.

4. kvazi mravalsaxeoba, warmoqmnili Cangis srulyofili C algebris mier, emTxveva

mravalsaxeobas, warmoqmnils Cangis srulyofili C algebris mier

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 R. Grigolia, A. Di Nola,

G. Lenzi

The logic of quasi true

Ischia (Italy) 21 - 26 June 2015


1. warmodgenil iqna axali logika, romelic mravalniSna lukaseviCis logikis

gafarToeba, romlis ena gamdidrebulia 0-aruli kavSiriT, romelic

interpretirdeba rogorc kvazi mcdaroba, romlis algebruli modelebi

warmoadgenen srulyofili algebrebiT warmoqmnili mravalsaxeobis

qvekvazimravalsaxeobas.

122

stoqasturi analizisa da maTematikuri modelirebis ganyofileba


zurab firanaSvili – mT.mec.Tan, fmmd


revaz TevzaZe - mTav. mecn. TanamS.

giorgi jandieri - mTav. mecn. TanamS. (0,5 saSt.erT.)

Tamaz sulaberiZe - mTav. mecn. TanamS. (0,5 saSt.erT.)

Teimuraz cabaZe - mTav. mecn. TanamS. m/S

irakli sxirtlaZe - ufr.mecn.TanamS.

besik CiqviniZe - ufr.mecn.TanamS.

liveri qadagiSvili – ufr.mecn.TanamS.

zurab alimbaraSvili – mecn.TanamS.

naira beqauri - mecn.TanamS.

roland bakuraZe - mecn.TanamS. vladimer miqelaSvili - mecn.TanamS. (0,5 saSt.erT.) zaira berikiSvili - mecn.TanamS.

viaCeslav mesxi – ufr. inJiner-programisti

givi qarumiZe - mecn.TanamS.

eliso korZaia – wamyv.inJineri

esma gonaSvili - wamyv. inJineri

Tamar suxiaSvili – wamyv. inJineri

I. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis


I. 2.

#






1

stoqastur procesTa

statistikuri analizis,

modelirebisa da marTvis

Teoriuli da

gamoyenebiTi sakiTxebis

zurab firanaSvili revaz TevzaZe

giorgi jandieri

Tamaz sulaberiZe

Teimuraz cabaZe irakli

sxirtlaZe besik

123

kvleva

(dargebi: maTematika,

informatika,

mimarTuleba: stoqastur

procesTa prognozirebis ,

marTvis, modelirebis da

statistikis Teoriuli da

gamoyenebiTi sakiTxebi)

CiqviniZe liveri

qadagiSvili zurab

alimbaraSvili naira

beqauri

roland bakuraZe

vladimer miqelaSvili -

zaira berikiSvili

viaCeslav mesxi

givi qarumiZe

eliso korZaia

esma gonaSvili

Tamar suxiaSvili


praqtikuli Sedegebi

1. mocemulia anaTvlebis Teoriis erTi ganzogadebuli formula. pirvel rigSi

miiReba anaTvlebis mwkrivis saxiT warmodgenili mTeli funqciisTvis naSTiTi

wevris Sefasebebi. Semdgom, aRniSnuli Sefasebebis gamoyenebiT miRebulia

stoqasturi procesebisa da velebis Sesabamisi warmodgenebi mwkrivebis saxiT.

(aRniSnul Tematikaze momzadebulia gamosaqveyneblad statia).

2. Seswavlilia robastuli hejirebis amocana finansuri bazris difuziuri

modelisTvis. Seswavlilia sargeblianobis maqsimizirebis da hejirebis amocanebis

Sesabamisi fasis funqciis regularobis pirobebi.

3. Seqceuli stoqasturi diferencialuri gantolebebis teqnikis gamoyenebiT

damtkicebulia stoqasturi eqsponentis Tanabrad integrebadobis axali sakmarisi

piroba (am Temaze momzadda statia maRalreitingul JurnalSi gasagzavnad).

4. miRebulia ganzogadebuli dispersiuli gantoleba daxrili gareSe magnituri

velisa da plazmur fenaze dacemuli eleqtromagnituri talRis talRuri

veqtorebisTvis. gamoTvlilia gabneuli gamosxivebis meore rigis statistikuri

momentebi turbulentur dajaxebad magnitoaqtiur plazmaSi. ganxilulia

magnitobgeriTi talRebis Taviseburebebi inosferos E fenSi gavrcelebisas

turbulenturi plazmis parametrebis sivrciT-droiTi cvlilebisas. analizurad da

ricxobrivad Seswavlilia Semdegi statistikuri maxasiaTeblebi: fazuri zedapiris

simrudiTa da sixSiris fluqtuaciebiT gamowveuli gabneuli magnitobgeriTi

talRebis droiTi speqtris simZlavris gaganiereba.

5. dadgenilia Zlieri saSualoebis zogierTi Tviseba uwyvet funqciaTa C- klasSi da

integrebad funqciaTa L-klasSi. kerZod luwi da kenti funqciebisTvis (furies

specialuri koeficientebiT) damtkicebulia furies mwkrivis C-normiT krebadobisa

da Zlierad Sejamebadobis eqvivalenturoba, aseve damtkicebulia L-normiT krebadobisa da Zlierad Sejamebadobis eqvivalenturoba.

124

6. ganxilulia furie-beselis orTogonaluri mwkrivis absoluturi krebadobisa da

Sejamebadobis sakiTxi. funqciaTa sxvadasxva rigis sxvaobebisa da maTi normebis

saSualebiT mocemulia aRniSnul orTogonalur mwkrivTa absoluturi krebadobisa

da Sejamebadobis sakmarisi pirobebi (naSromi gadacemulia gamosaqveyneblad).


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

optimaluri

marTvisa da

statistikis

martingaluri

meTodebi finansur

maTematikaSi.

MmaTematika,

stoqastur

procesTa Teoria

rusTavelis fondi m. mania r. TevzaZe (kibern.

instit.),

T. toronjaZe,

n. Llazrieva,

T. ServaSiZe,

b. CiqviniZe (kibern.

instit.),

z. qvaTaZe,

o. furTuxia,

T. uzunaSvili

A. Seswavlilia robastuli hejirebis amocana finansuri bazris difuziuri

modelisTvis. optimaluri strategiebi warmodgenilia amocanis Sesabamisi

belman-isaakis Seqceuli gantolebebis amonaxsnis saSualebiT. B. Seswavlilia sargeblianobis maqsimizirebisa da hejirebis amocanis

Sesabamisi fasis funqciis analizuri Tvisebebi. naCvenebia, rom fasis funqcia

belmanis stoqasturi diferencialuri gantolebis erTaderT amonaxsns

warmoadgens. C. Seswavlilia sargeblianobis maqsimizirebis da hejirebis amocanebis

Sesabamisi fasis funqciis regularobis pirobebi. am Tvisebebis gamoyenebiT

mtkicdeba, rom fasis funqcia akmayofilebs Seqceul stoqastur

diferencialur gantolebas, rodesac sabaziso finansuri bazari srulia.

# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

125

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

2

gabneuli

radiotalRebis

statistikuri

maxasiaTeblebis

Seswavla dedamiwis

atmosferoSi

rusTavelis fondi g.jandieri J. diasamiZe

m.diasamiZe

n.Jukova

proeqtSi gamokvleulia gabneuli magnitohidrodinamikuri da radiotalRebis

statistikuri maxasiaTeblebi dedamiwis atmosferos qveda fenebSi da turbulentur

dajaxebad magnitoaqtiur anizotropul ionosferul plazmaSi gavrcelebisas.


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

r. TevzaZe da

m. mania

On regularity of dynamic value

function related to the utility

maximization

Proceedings of A. Razmadze Mathematical Institute V. 168 (2015), 63–77

Tbilisi

12

2

r. TevzaZe da

m. mania

The relation between the basic and conditional utility optimization problems

I. Vekua Institute of Applied Mathematics, v. 30. (2015)

Tbilisi

6

126

3

i.a.sxirtlaZe,

n.i.sxirtlaZe

Some properties of strong means in the C and L spaces

Georgian Engineering News, #2, 2015, pp.13-16

4

1. Seswavlilia sargeblianobis maqsimizirebis amocanasTan dakavSirebuli

dinamiuri fasis funqciisa da optimaluri kapitalis procesis regularobis

Tvisebebi mTel ricxviT RerZze gansazRvruli sargeblianobis funqciebisTvis.

am Tvisebebze dayrdnobiT naCvenebia, rom fasis Ffunqcia Sesabamis Seqceul

stoqastur kerZowarmoebulian diferencialur gantolebas akmayofilebs.

kerZod, sruli finansuri bazris SemTxvevaSi moyvanilia zemoaRniSnuli

gantolebis amonaxsnis arsebobis pirobebi.

2. Seswavlilia sabaziso da pirobiTi sargeblianobis maqsimizaciis amocanebi

mTel RerZze gansazRruli sargeblianobebisTvis da dadgenilia kavSirebi am

amocanebis optimalur strategiebs Soris.

3. dadgenilia Zlieri saSualoebis zogierTi Tviseba uwyvet funqciaTa C-

klasSi da integrebad funqciaTa L-klasSi. kerZod, luwi da kenti

funqciebisTvis (furies specialuri koeficientebiT) damtkicebulia furies

mwkrivis C-normiT krebadobisa da Zlierad Sejamebadobis eqvivalenturoba,

aseve damtkicebulia L-normiT krebadobisa da Zlierad Sejamebadobis

eqvivalenturoba.


ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 r. TevzaZe da On the properties of dynamic value

Georgian Mathematical

Dgermania, 21

127

m. mania

functions in the problem of optimal investment in incomplete market

Journal. Vol. 22, Issue 1, (2015), 111–130.

EDE GRUYTER

Seswavlilia mTel RerZze gansazRruli sargeblianobis maqsimizaciis

amocanisTvis fasis funqciis analizuri Tvisebebi. Kkramkovisa da sirbus mier

naCvenebi iyo, rom Tu relatiuri riskis miuReblobis koeficienti

naxevarRerZze gansazRvruli sargeblianobis funqciisTvis Tanabradaa

dacilebuli nulsa da usasrulobas, maSin fasis funqcia 2-jer

diferencirebadia da optimaluri kapitali diferencirebadia albaTobiT

sawyisi kapitalis mimarT. Aanalogiuri Sedegebi samarTliania RerZze

gansazRvruli sargeblianobis funqciisTvis, roca relatiuri riskis

miuReblobis koeficientis nacvlad pirobaSi Setanilia riskis miuReblobis

koeficienti. amas garda, filtraciis uwyvetobis pirobebSi, naCvenebia

optimaluri kapitalis warmoebulis arseboba L^1-azriT da misi mkacrad dadebiToba, saidanac gamomdinareobs misTvis mkacrad zrdadi (sawyisi

kapitalis mimarT) modifikaciis arseboba. Cven aseve SeviswavleT fasis

funqciisa da optimaluri kapitalis procesis diferencirebadoba sawyisi

kapitalis mimarT da moviyvaneT fasis meore da kapitalis pirveli

warmoebulis uwyvetobis sakmarisi piroba. Ees Tvisebebi dagvWirda

optimaluri kapitalis procesis dasaxasiaTeblad da imis saCveneblad, rom

fasis funqcia akmayofilebs garkveuli tipis Seqceul stoqastur kerZo

warmoebulian gantolebas.

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

2.

George Jandieri

Akira Ishimaru

Banmali Rawat

Nika Tugushi

Peculiarities of the spatial power spectrum of

scattered electromagnetic

waves in the turbulent collision

magnetized plasma

Progress In Electromagnetics Research (PIER),

Vol. 152.

USA pp. 137-149

miRebulia ganzogadebuli dispersiuli gantoleba daxrili gareSe magnituri

velisa da plazmur fenze dacemuli eleqtromagnituri talRis talRuri

veqtorebisTvis. analizurad gamoTvlilia gabneuli maRali sixSiris

eleqtromagnituri talRebis fazis fluqtuaciebis statistikuri

128

maxasiaTeblebi magnitoaqtiur dajaxebad plazmaSi eleqtronebis

koncentraciisa da gareSe magnituri velis fluqtuaciebiT, sadac

mxedvelobaSia miRebuli Cveulebrivi da araCveulebrivieleqtromagnituri

talRebis polarizaciis efeqtebi. gaanalizebulia sivrciTi speqtris

simZlavris gaganierebis efeqtebi gamowveuli eleqtronebis dajaxebiT,

eleqtronebi koncentraciis anizotropulobiT da wagrZelebuli

araerTgvarovnebebis daxrilobiT gareSe magnituri velis mimarT. agebulia

geomagnituri velis fluqtuaciebiT gamowveuli fazuri portretebi. ricxviTi

gamoTvlebi Catarebulia eqsperimentze dakvirvebadi ionosferuli Ffenis parametrebis gamoyenebiT.

# avtori/ avtorebi

statiis

saTauri,

Jurna-

lis/krebu-

lis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

3.

T. cabaZe

A method for aggregation of trapezoidal fuzzy estimates under group decision-making

J. Fuzzy Sets and Systems

Volume 266, 2015

Elsevier

17

pp 114–130

4.

T. cabaZe,

a. frangiSvili,

T. wamalaSvili

Application of Fuzzy Sets in Solving Some Management Problems. Part 1

Journal of Mathematical Sciences

Volume 208, Issue 6, 2015

Springer International Publishing AG

16

pp 661-676

129

5.

T. cabaZe,

a. frangiSvili,

T. wamalaSvili

Application of Fuzzy Sets in Solving Some Management Problems. Part 2

Journal of Mathematical Sciences

Volume 208, Issue 6, 2015

Springer International Publishing AG

16

pp 677-692

anotaciebi

3. naSromSi gaSuqebulia jgufur gadawyvetilebaTa miRebis martivi meTodi,

rodesac eqspertTa Sefasebebi gamosaxulni arian trapeciuli fazi ricxvebis

saxiT. meTodi dafuZnebulia metrikul midgomaze da saSualebas iZleva ioli

proceduris meSveobiT mivaRwioT calsaxa konsensuss. Semotanilia trapeciuli

fazi ricxvebis CarTvis, gaerTianebisa da TanakveTis gafarToebuli operaciebi.

agebulia fazi agregirebis specifikuri operatori. SemoTavazebulia axali

midgoma expertTa mniSvnelovanebaTa xarisxebis dadgenisaTvis. Camoyalibebulia

Teoriuli baza, romelic adasturebs meTodis koreqturobas trapeciuli fazi

ricxvebis Soris manZilebis gafarToebul klasze.. naCvenebia, rom miuxedavad

simartivisa SemoTavazebuli meTodi inarCunebs iseT mniSvnelovan Tvisebebs

rogoricaa: SeTanxmebis dacva, wyobis damoukidebloba, wrfivobis Tviseba da a.S.

meTodi guldasmiTaa gansjili, moyvanilia misi realizaciis algoriTmi.

Mmocemulia agreTve SedarebiTi Sefaseba Cveni midgomiT da sxva meTodebiT

miRebul rezultatebs Soris.

4. ganxilulia midgoma marTvis problemebis gadasawyvetad arastandartul

situaciebSi, roca winapirveli gamocdileba mcirea da codna gansaxilveli

problemis Sesaxeb arasrulyofilia. aseT SemTxvevebSi gviwevs moqmedeba

eqspertebis Sefasebebis, da aqedan gamomdinare jgufuri gadawyvetilebis

miRebis procesis safuZvelze. aq saWiroa alternativebis agregirebis problemis

gadawyveta. SemoTavazebulia amdagvari problemis gadaWra fazi simravleTa

Teoriis saSualebebiT. warmodgenili statiis masala dayofilia or nawilad.

pirvel nawilSi SemoTavazebulia eqspertTa raodenobrivi Sefasebebis

damuSavebis procedura, romelic gamoiyeneba jgufuri gadawyvetilebis miRebis

procesSi. midgoma dafuZnebulia fazi simravleTa sasruli erTobliobis

SeTanxmebulobis maCvenebelsa da sasruli erTobliobebis msgavsebaze, agreTve

fazi agregirebis specialuri saxis operatorze. midgoma detaluradaa

ganxiluli da moyvanilia misi realizaciis algoriTmi. mocemulia agreTve

SemoTavazebuli meTodis gamoyenebis praqtikuli magaliTi.

5. naSromi warmoadgens “Application of Fuzzy Sets in Solving Some Management Problems. Part 1” statiis gagrZelebas. pirveli nawili exeboda eqspertTa raodenobrivi

130

Sefasebebis procedurebs. meore nawilSi, romelic warmodgenilia am naSromiT,

SemoTavazebulia eqspertTa Tvisebrivi Sefasebebis damuSavebas jgufur

gadawyvetilebaTa miRebis procesSi. SemoTavazebuli midgoma dafuZnebulia

samkuTxa fazi ricxvebis gamoyenebaze. Jgufur gadawyvetilebaTa miRebisas

eqspertTa azrebi gamoxatulni arian lingvisturi cvladebis saSualebiT,

magaliTad uvargisi, Zalian cudi, arc ise cudi, problematuri, kargi da a.S. ganxilulia eqspertebis lingvistur termebSi gamoxatuli azrebis samkuTxa

fazi ricxvebSi konversaciis saSualebebi. Semotanilia eqspertebis azrTa

samkuTxa fazi ricxvebiT gamosaxvis martivi meTodi. aRwerilia eqpertTa

mniSvnelovanebaTa xarisxebis dadgenis axali midgoma. SemoTavazebuli

meTodologia detaluradaa ganxiluli da moyvanilia misi realizaciis

algoriTmi, mocemulia agreTve sailustracio magaliTi.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

r. TevzaZe Ppirdapir da dualuri

sargeblianobis

optimizaciis amocanebs

Soris kavSirebi

2015, 23 aprili,

Tbilisi

eswavlilia pirdapiri da dualuri sargeblianobis optimizaciis amocanasTan

dakavSirebuli dinamiuri fasis funqciisa da optimaluri kapitalis procesis

regularobis Tvisebebi mTel ricxviT RerZze gansazRvruli sargeblianobis

funqciebisTvis

131

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 G. Jandieri,

J. Diasamidze

M. Diasamidze

I. Nemsadze

Evaluation of the angular spectrum of scattered high

frequency radio waves in the anizotropic collision magnetized

ionospheric plasma

CZECH REPUBLIC, July 6-9, 2015

gamoTvlilia gabneuli gamosxivebis meore rigis statistikuri momentebi

turbulentur dajaxebad magnitoaqtiur plazmaSi. ganxilulia gabneuli maRali

sixSiris Cveulebrivi da araCveulebrivi radio talRebis fazis fluqtuaciebiT

gamowveuli statistikuri maxasiaTeblebipolarizaciis gaTvaliswinebiT.

gaanalizebulia kuTxuri speqtris gaganiereba da maqsimumis wanacvleba. ricxviTi

gamoTvlebisas gamoyenebulia xelovnuri Tanamgzavrebidan miRebuli ionosferos

parametrebis eqsperimentuli mniSvnelobebi.

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

2. G. Jandieri Slow MHD waves in the turbulent magnetized plasma

USA, July 27-30, 2015


ganxilulia magnitobgeriTi talRebis Taviseburebebi ionosferos E fenaSi

gavrcelebisas turbulenturi plazmis parametrebis sivrciT-droiTi cvlilebisas.

analizurad da ricxobrivad Seswavlilia Semdegi statistikuri maxasiaTeblebi:

fazuri zedapiris simrudiTa da sixSiris fluqtuaciebiT gamowveuli gabneuli

magnitobgeriTi talRebis droiTi speqtris simZlavris gaganiereba. energo gacvla

swraf da nel magnitobgeriT talRebsa da turbulentur plazmas Soris

gaanalizebulia stoqastur gadatanis gantolebis gamoyenebiT, romelic efuZneba

geometriuli optikis miaxloebas. ricxviTi gamoTvlebisas eleqtronebis

koncentraciis fluqtuaciebisTvis gamoyenebulia anizotropuli gausuri

korelaciuri funqcia da Sesabamisi eqsperimentuli monacemebi. naCvenebia, rom

energiis gacvla maT Soris sxvadasxva mimarTulebiT sxvadasxvaa, rac iwvevs

geometriul optikaSi sxivuri milebis gaWimva-SekumSvas.

132

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

3.

Teimuraz cabaZe, nikoloz

geguCaZe

One approach to decision-making in management under uncertainty. Proceedings of the 16th International

Conference on Mathematics and Computers in Business and Economics (MCBE’ 15), pp 53-61

2015 wlis 20-22 maisi,

konia, TurqeTi

4.

Teimuraz cabaZe

One approach for Aggregation of Experts’ Fuzzy Opinions. Proceedings of the 16th

International Conference on Fuzzy Systems (FS’ 15), pp 40-47

2015 wlis 7-9 noemberi,

romi, italia


3. ganxilulia midgoma menejmentis problemebis gadasawyvetad arastandartul

situaciebSi, roca winamavali gamocdileba SezRudulia da codna gansaxilveli

problemis Sesaxeb arasrulia. aseT SemTxvevebSi SeuZlebelia moqmedeba eqspertebis

Sefasebebis gareSe, am garemoebas mivyavarT jgufuri gadawyvetilebis miRebis

procesamde. aq warmoiqmneba alternativebis agregirebis problemis gadawyvetis

aucilebloba. SemoTavazebulia amdagvari problemis gadawyveta fazi simravleTa

meSveobiT. midgoma dafuZnebulia fazi simravleTa sasruli erTobliobis

SeTanxmebulobis indeqssa da msgavsebaze, agreTve fazi agregirebis specialuri

saxis operatorze. Catarebulia msjeloba SemoTavazebuli midgomis Taobaze da

mocemulia misi realizaciis algoriTmi. bolos moyvanilia SemoTavazebuli

midgomis gamoyenebis ganzogadoebuli magaliTi.

4. naSromSi ganxilulia midgoma eqspertTa raodenobrivi Sefasebebis

damuSavebisadmi ganuzRvrelobis pirobebSi jgufuri gadawyvetilebis miRebis

procesSi. nagulisxmevia, rom gvyavs eqspertTa ramdenime jgufi da eqspertTa

Sefasebebi warmodgenilia fazi simravleebiT mocemul universumze. amgvarad,

eqspertTa TviToeuli jgufis Sefaseba warmoadgens markuTxa matricas, romlis

striqonebi gamosaxulia fazi simravleebis saxiT. SemoTavazebulia eqspertTa

jgufuri Semajamebeli Sefasebis (konsensusis) gansazRvris gzebi. Catarebulia

msjeloba SemoTavazebuli meTodologiis Taobaze da mocemulia misi realizaciis

algoriTmi. bolos moyvanilia sailustracio magaliTi.

133

#3 saxeTa amocnobis gamoyenebiTi sistemebis ganyofileba


t.m.d. goderZi leJava

* samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba:

1. leJava goderZi, gany.Uufr – mT.mecn. Tan. akademiuri doqtori

2. ananiaSvili gulaber, ufr. mecn. TanamSr. akademiuri doqtori

3. TavdiSvili oTari, mT. mecn. TanamSr., akademiuri doqtori

4. Todua Tea, mT. mecn. TanamSr., akademiuri doqtori

5. Txinvaleli rafieli, ufr. mecn. TanamSr., akademiuri doqtori

6. vardosaniZe angusi, ufr. mecn. TanamSr.

7. javaxiSvili irakli, mecn. TanamSr., akademiuri doqtori

8. kamkamiZe irina, mecn. TanamSr.

9. mkrtiCiani eduardi, mecn. TanamSr.

10. dalaqiSvili Tamari, programisti

11. kandelaki merabi, wamyvani inJineri, akademiuri doqtori

12. mestviriSvili amirani, wamyvani inJineri, akademiuri doqtori

13. tyeSelaSvili omari, wamyvani inJineri, akademiuri doqtori

14. oRliSvili beJani, wamyvani inJineri

15. nodia SoTa, teqnikosi

16. oniani daviTi, teqnikos-operatori

I. 1.saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis


#






1

hibridul sistemebSi

induqciuri gamoyvanis

procesoris gamoyenebis

sakiTxebis kvleva

(`kibernetika~, `xelovnuri

inteleqti~)

akad. doqt.

goderZi leJava

irina kamkamiZe

zaira berikiSvili

angus vardosaniZe

eduard mkrtiCiani

Tamar dalaqiSvili

naira beqauri

134


damuSavda axali midgoma xelovnuri inteleqtis problemisadmi. igi efuZneba

wamoyenebul hipotezas induqciuri logikis sabaziso operatoris Sesaxeb da

induqciuri gamoyvanis procesoris gamoyenebas hibridul inteleqtualur

sistemebSi. axali midgoma SesaZlebels xdis zogierTi SemecnebiTi metaproceduris

modelirebis SesaZleblobas da xelovnuri inteleqtis bunebriv inteleqtTan

daaxlovebas; saTaves daudebs axali Taobis xelovnuri inteleqtualuri sistemebis

kvlevas.

induqciuri gamoyvanis procesoris saSualebiT ganxorcielda saxeTa amocnobis k-um da insaitis metaproceduris modelireba. damuSavda Sesabamisi kompiuteruli

saimitacio programa, romlis saSualebiTac ganxorcielda sxvadasxva xelnaweri

grafikuli simboloebis: xelnaweri cifrebis, qarTuli da laTinuri alfabetis

aso-niSnebis swavlebisa da amocnobis metaprocedurebi.

grZeldeboda axali midgomis gamoyenebiT ganuzRvrelobis fenomenisa da

semantikuri informaciis Teoriis safuZvlebis Seqmnis SesaZlebloba.

I. 2.

#






1

Cais foTlis SerCeviT

sakrefi robotuli

sistemis damuSaveba

(`kibernetika~, `xelovnuri

inteleqtis gamoyenebiTi

sistemebi”)

akad. doqt.

goderZi leJava

irina kamkamiZe

zaira berikiSvili

angus vardosaniZe

eduard mkrtiCiani

Tamar dalaqiSvili

naira beqauri

rafiel Txinvaleli

beჟan oRliSvili

SoTa nodia

merab kandelaki

2 klasterizaciis

meTodebis gamoyeneba

cocxali organizmebis

qcevis SeswavlisaTvis

kibernetika, xelovnuri

inteleqtis gamoyenebiTi

akad. doqt.

oTar TavdiSvili

Todua Tea

akad. doqt.

135

sistemebi

3 axali midgoma

dapirispirebul mxareTa

Soris konfliqtis

konsensusiT mogvarebis

da optimaluri

gadawyvetilebis gziT

garigebis miRwevis

amocanisadmi

(`kibernetika~)

akad. doqt.

Ggulaber ananiaSvili

Ggulaber ananiaSvili

irakli javaxiSvili


praqtikuli Sedegebi

1.damuSavda Cais foTlis SerCeviT sakrefi robotuli sistemis koncefcia;

damuSavda Sesabamisi sakvlev-sademonstracio kompiuteruli saimitacio programa;

damuSavda da agebul iqna sistemis prototipi. plantaciis pirobebSi sakrefi

sistemis kvebis akumulatorebis samuxtavad SeZenili iqna mzis eleqtrosadguri.

2. saangariSo periodSi markovis jaWvebis Teoriis Sedegebi gamoyenebul iqna

TeTri virTagvebis mier ori sakveburis arsebobis SemTxvevaSi sakvebis mopovebisas

SemuSavebuli strategiis raodenobrivi Sefasebis SeswavlisTvis. amisaTvis gamoyene-

buli iyo pirdapiri dayovnebuli reaqciebis modificirebuli meTodi; aRiwera is

optimaluri algoriTmebi, romlis drosac cxoveli minimalur Secdomebs uSvebs da

maqsimalurad moipovebs sakvebs. kvlevis Sedegebi warmodgenilia statiaSi Sulkhan N.

Tsagareli, Nino G. Archvadze, Otar Tavdishvili, Marika Gvajaia, The Prognosis of Delayed reactions in Rats Using Markov Chain Methods da gadacemulia gamosaqveyneblad JurnalSi Journal of Behavioral

and Brain Science.

3. a) Warbi koduri struqturebis gamoyenebiT informaciul sistemebSi konkretuli

tipis Secdomebis simravleebis lokalizacia da koreqcia.

b) egreTwodebuli „obobas qselis“ magvari saqmis safuZvelze moTxovnis D(p) da

miwodebis S(p) funqciebis agebiT dapirispirebul mxareTa (rogorc

antogonisturi, ise araantogonisturi xasiaTis) Soris sistemuri midgomis

safuZvelze konfliqtis konsesusis gziT, optimaluri gadawyvetilebis miRebis

safuZvelze, mogvareba.

g) monacemTa nakadebis gamudmebuli zrdis pirobebSi, informaciis

struqturireba (agregacia), damisamarTeba, identifikacia da saxeTa gamocnobis

amocana.

136


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 leJava g. g.,

kamkamiZe i. S.,

berikiSvili z. i.,

vardosaniZe a. k.,

mkrtiCiani e. m.,

dalaqiSvili T. o.

axali midgoma

informaciis

semantikuri

Teoriis

problemisadmi.

saqarTvelos

sainJinro

siaxleni

# 1, (v.73),

2015

Tbilisi, 0179

kostavas q. 47

pp. 40-43

anotaciebi

statiaSi ganxilulia induqciuri gamoyvanis procesori, rogorc

informaciis mimRebi. naCvenebia informaciis semantikuri Teoriis

safuZvlebis Seqmnisa da ganviTarebis SesaZlebloba. kerZod, SesaZlebelia,

sensorebze miRebuli axali aRwera misi Sinaarsis mixedviT miekuTvnos

mexsierebaSi dafiqsirebul romelime klass an Seqmnas axali, ganisazRvros

sensorebze miRebuli aRweris informaciis raodenoba.

#4 biokibernetikuli sistemebis ganyofileba


besarion farcvania, biol. mecn. doqtori

∗ samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba

besarion farcvania – ganyofilebis ufrosi, mTavari mecn. Tan.,

Tengiz zorikovi- ufrosi mecnieri TanamSromeli

137

Tamar surgulaZe – mecnieri TanamSromeli

Teimuraz gogolaZe – mecnieri TanamSromeli

nino fonjaviZe – mecnieri TanamSromeli

oTar kviJinaZe-wamyvani inJineri

lia sanebliZe- ufrosi laboranti

mzia WavWaniZe- ufrosi laboranti

giorgi mamulaSvili – programisti



I. 2.

#






1

infrawiTeli gamosxvebis

saSualebiT biologiuri

qsovilebis

araerTgvarovnobis

dadgena.

biologia;Ebiofizika

biol. mecn doqtori

besarion farcvania

b. farcvania,

n.fonjaviZe,

T.gogolaZe,

T.sulaberiZe,

T.surgulaZe

2 adamianis mxedvelobiT

sistemaSi informaciis

damuSavebis meqanizmebis

Seswavla

akad. doqtori Tengiz

zorikovi

Tengiz zorikovi

zurab alimbaraSvili


praqtikuli Sedegebi

1.eqsperimentulad gamokvleul iqna sxvadasxva sisqis arakibovani prostatis

qsovilis ganWolvadobis damokidebuleba infrawiTeli sinaTlis talRis sigrZeze.

a. dadgenil iqna, rom prostatis qsovili ganWolvadia infrawiTeli sxivebis mimarT.

b. infrawiTeli sxivebiT prostatis gamosakvlevad saukeTeso talRis sigrZebis

intervalia 980-900 nm. (ix. damatebiTi masala failad CD-ze)

2. adamianze avtomatur reJimSi vizualuri eqsperimentebis Casatareblad damuSavda

ori kompiuteruli programa. adamianze Catarda eqsperimentebis seria, sadac,

138

upirveles yovlisa, moiZebna meTodologiuri xerxi uSualod mxedvelobiTi

analizatoris pasuxebis wakiTxvisa tvinis danarCeni nawilebisagan damoukideblad.

gamokvleuli iqna adamianis mier sayrdeni gamaRizianeblis arCevis strategia or-

alternatiul amocanaSi da gaanalizda funqcionaluri damokidebuleba vizualuri

niSanTvisebebis wyvilebSi: feri-forma, feri-zoma, forma da zoma, dadginda, rom

feri damoukideblad formasTan da zomasTan SefardebaSi, da dominirebs masze.

Sedegebi mocemulia TanarTul masalaSi “damateba-zorikovi”


I. 4.

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTulebis

miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

axlo infrawiTel

gamosxivebaze

dafuZnebuli axali

samedicino

mowyobiloba

prostatis kibos

adreul stadiaze

vizualizaciisa da

diagnostirebisaTvis

8-314 onkologia

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

besarion farcvania

biol. mecn

doqtori

besarion farcvania

Tamaz sulaberiZe

nino fonjaviZe


Sedegebi

1. dadgenil iqna, rom prostatis qsovili gamWvirvalea infrawiTeli sxivebisaTvis,

Tumca aRsaniSnavia rom infraiTeli sxivebis moZraoba prostatis qsovilSi

xorcieldeba mravaljeradi gabneviT.

prostatis qsovilSi gasuli infrawiTeli sxivebis intensivoba damokidebulia

qsovilis sisqeze; rac metia es sisqe miT naklebia gasuli sxivebis intensivoba

139

mocemuli wyaros simZlavrisaTvis da piriqiT.

arakobovani prostatis qsovilis infrawiTeli gamosaxuleba xasiaTdeba

ganaTebulobis erTgvarovani intensivobebiT.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

a.xuskivaZe, d. qoCiaSvili,

b. farcvania , g.

petriaSvili, T.

sulaberiZe.

prostatis kibos

diagnostikis

SesaZlebloba

infrawiTeli sxivebis

gamoyenebiT.

14-22 Tebervali 2015w.

bakuriani

2 b. farcvania, a. xuskivaZe,

d. qoCiaSvili

prostatis kibos

vizualizaciis

modelireba

15-16 dekemberi 2015w

Tbilisi

3 n. doreuli,

b. CxartiSvili,

m. Ciqovani, b. farcvania

oreqsin-A-s gavlena

epileftiformul

aqtivobaze TeTri

laboratoriuli

virTagvebis hipokampSi

mesame samecniero

safakulteto konferencia

zust da

sabunebismetyvelo

mecnierebebSi 2015w.

Tebervali, Tsu.

4 n. doreuli,

b. CxariSvili, m. Ciqovani,

b. farcvania

oreqsin –s gavlena

eopileptiformul

aqtivobaze TeTri

laboratoriuli

virTagvebis hipokampSi

neirobiologiis

aqtualuri sakiTxebi,

Tsu, 2015 18 dekemberi


1. Sesavali da miznebi: mocemuli samuSaos mizans warmoadgenda gamokvleuliyo imis

SesaZlebloba, rom axlo infawiTeli gamosxiveba gamoyenebul iqnas prostatis

kibos diagnostirebisaTvis. mimdinare samuSaoebi mimarTulia damuSavdes in vivo

140

martivi da iaffasiani teqnologia prostatis kibos warmonaqmnis dasamzerad

ganviTarebis adreul stadiaze.

meTodika da masalebi. warmodgenilia 10 SemTxveva, romleSic radikaluri

prostateqtomia iyo Sesrulebuli. prostatis kibos preoperaciuli diagnostireba

moxda DRE, PSA, TRUS-B, da Zvlebis kompiuteruli tomografiis saSualebebiT.

paTologia T1N0M0 dadginda 4 SemTxvevaSi, T2aN0M0 3 SemTxvevvaSi da T2bN0M03 SemTxvevaSi. sruli prostateqtomiis Semdeg amoWrili prostata gamoikvleoda

infrawiTeli sxivebis saSualebiT da miRebuli Sedegebi dardeboda paTologiuri

gamokvlevebis monacemebs. prostatis infrawiTeli ganaTebisaTvis viyenebdiTY 40

milivati simZlavris fotodiods, romelic asxivebs 850 nm talRis sigrZes

(TvalisTvis uxilav areSi). gamosakvlevi masala Tavsdeboda fotodiodsa da CCD kameras Soris. eqsperimenti mimdinareobda sibneleSi, raTa Tavidan yofiliyo

acilebuli optikuri xmauris zemoqmedeba. CCD kameris rezolucia 2 megapiqseli

iyo, kadrebis Tanrigi – 15 kadri wamSi. CCD kamera mierTebuli iyo leptopTan USP portis saSualebiT. Sedegebi dardeboda histomorfologiuri kvlevis Sedegebs.

Sedegebi. gamokvleul iqna infrawiTeli sxivebis SeRwevadoba prostatis qsovilSi.

naCvenebia, rom 850 nm talRis sigrZes aqvs maqsimaluri SeRwevadoba. arakibovani

prostatis infrawiTeli gamosaxuleba warmoadgens homogenur suraTs daaxloebiT

Tanabari ganaTebulobiT, rac Seexeba kibovan qsovilebs, maTi infrawiTeli

gamosaxuleba saxiaTdeba gacilebiT muqi areebis arsebobiT, rac dadasturda

paTologiis histomorfologiuri gamokvlevebiT (glisonis Tanrigi iyo 7 [3+4] sam

SemTxvevaSi). miRebuli infrawiTeli gamosaxulebebi saSualebas iZleva gamovyoT

kibovani warmonaqmni, romlis zomebi ramdenime milimetrisaa.

daskvna: yvela SemTxvevaSi infrawiTeli sxivebiT saeWvod miCneuli areebi

dadasturda paTologiis kvlevebiT. miRebulma Sedegebma SesaZloa gavlena iqonios

prostatis damiznebiT biofsiis SesaZleblobaze.

2 Sesavali da miznebi: infrawireli imijingi imedis momcemi midgomaa prostatis

kibos biosamedicino kvlevebSi. es teqnika jerjerobiT gamoyenebulia mxolod

cxovelur modelebze. Cveni Seswavlis mizani iyo infrawiTeli gamosxivebis

gamoyenebis SesaZleblobis gamokvleva adamianis kibovani prostatis qsovilisaTvis.

Cveni kvlevebisaTvis viyenebdiT laparaskopiuli operaciis an Ria meTodiT peraciis

Sedegad miRebul masalas. prostatis gasanaTeblad viyenebdiT 850nm sxvadasxva

simZlavris fotodiodebs. es fotodiodi Tavsdebod uSualod prostataSi

ureTralur arxSi apikaluri mxridan. infrawiTeli sxivebi gadioda prostatis

nawilSi, xvdeboda CCD kameraSi. prostatis koibovani warmonaqmnis adgilmdebareobis

Tavdapirveli dadgena xdeboda biofsiis saSualebiT operaciamde, transreqtaluri

ultrabgeriTi kontrolis saSualebiT. operaciis Semdeg masala Seiswavleboda

standartuli histomorfologoiuri meTodebiT kibos lokalizaciisa da

parametrebis dasadgenad.

141

Sedegebi. kiboze dadebiTi Sedegi gamovlinda 17 pacientis SemTxvevaSi. infrawiTel

imijze prostatis karcioma moCans, rogorc muqi laqa naTel fonze. am laqebis

optikuri simkvrive gacilebiT didia gareSemo qsovilis optikur simkvrivesTan

SedarebiT. yvela 17 SemTxvevaSi infrawiTeli sxivebiT dadgenili kibovani areebi

srulad daemTxva biofsiiT an histomorfologiuri kvleviT dadgenil areebs. 13

SemTxvevaSi operaciis mizezi iyo keTilTvisebiani hiperplazia. maTi infrawiTeli

gamosaxulebebi xasiaTdeba Tanabari ganaTebulobebiT.

3. epilefsia qronikuli nevrologiuri daavadebaa, romelic msoflio mosaxleobis

1%-Si gvxvdeba. progresirebadi spontanuri ganmeorebiTi epilefsiuri Setevebi

iwvevs hipokampis neironebis kvdomasa da kognituri/fsiqikuri procesebis

darRvevebs. antiepilefsiuri saSualebebiT regularuli mkurnaloba

garkveulwilad uzrunvelyofs daavadebis kontrols, Tumca temporaluri wilis

epilefsiis daaxloebiT 35% rezistentuli tipisaa. epilefsiis mkurnalobis

strategiaSi mniSvnelovania am daavadebis endogenuri modulatorebis rolis

gansazRvra. kargadaa cnobili biogenuri aminebis roli epilefsiis inhibirebaSi.

aRniSnuli sistemebis funqcionireba mniSvnelovnadaa damokidebuli Tavis tvinis

oreqsinerguli sistemis aqtivobaze. oreqsinerguli neironebi, romelTa eqspresia

aRniSnulia lateralur hipoTalamusSi, farTo proeqciebs iZleva mTels Tavis

tvinSi da mniSvnelovan rols asrulebs tvinis normalur Tu paTofiziologiur

procesebSi. cnobilia oreqsinerguli sistemis roli hipokampSi mimdinare

plastikur procesebSi, Tumca aris azrTa sxvadasxvaoba misi monawileobis Sesaxeb

epilefsiis paTogenezSi. mocemuli kvlevis interess warmoadgenda Segveswavla

oreqsini-A-s efeqtebi farmakologiurad da eleqtruli stimulaciiT gamowveul

epileftiformul aqtivobaze. In vitro eqsperimentebSi oreqsini-A-s efeqtebi Sefasda bikukuliniT ganpirobebul velis potencialis mravlobiT ganmuxtvebze, CA-1 velSi

registrirebul izolirebul NMDA pasuxebsa da CA-3 velSi zalpuri neironebis

spontanuri aqtivobis paternze. In vivo cdebSi SeviswavleT oreqsini-A-s roli

hipokampis maRalsixSirovani eleqtruli stimulaciiT inducirebul

epileftiformul aqtivobaze. miRebuli Sedegebis analizma aCvena, rom oreqsini-A iwvevs CA-1 velSi gaem-is blokatorebiT ganpirobebuli epileftiformuli aqtivobis

daTrgunvas, ganapirobebs izolirebuli NMDA pasuxebis xangrZliv depresias da

hipokampis CA-3 velis zalpuri neironebis ganmuxtvebis sixSiris modulacias.

winaswari monacemebiT In vivo eqsperimentebSi oreqini-A (1nmol, 6mkl, i.c.v.) Trgunavda gamowveuli epileptiformuli ganmuxtvebis amplitudasa da sixSires da

ar hqonda gavlena ganmuxtvebis xangrZlivobaze, romelic ufro mgrZnobiare

aRmoCnda antiepilefsiuri preparatis vigabatrinis (12mg/kg, i.p. an 50mkg:8mkl, i.c.v) da zopiklonis (arabenzodiazepinuri hipnotiki, 20mg/kg) mimarT. SegviZlia

davaskvnaT, rom epilefsiur aqtivobaze oreqin-A-s aqvs antiepilefsiuri

zemoqmedebis efeqtebi.

142

#5 gamoTvliTi teqnikis elementebisa da nanomasalebis ganyofileba


ganyofilebis gamge daviT jiSiaSvili, fmmd


d.jiSiaSvili, gany.ufrosi, mT.mec.Tan.

S.kekutia, mT.mec.Tan

z.SiolaSvili, uf.mec.Tan

n.CxaiZe, uf.mec.Tan

r.koxreiZe, uf.mec.Tan

n.maxaTaZe, uf.mec.Tan

t.gavrilenko, mec.Tan

n.gvaTua, mec.Tan

g.mumlaZe, mec.Tan, swavluli mdivani

a.jiSiaSvili, uf.mec.Tan

j.marxulia, mec.Tan

o.kviciani, mec.Tan

g.nakaSiZe, wamy.inJ

n.namoraZe, wamy.inJ

d.suxanovi, wamy.inJ

i.mrevliSvili, wamy.inJ

b.buaZe, mec.Tan. (axali miRebuli)

m.SogiraZe, mec.Tan (0,5 St). (axali miRebuli)



I. 2.

#






1

erTganzomilebiani

nanomasalebis miRebis

axali teqnologiebis

SemuSaveba da maTi

daviT jiSiaSvili z.SiolaSvili

n.maxaTaZe

a.jiSiaSvili

d.suxanovi

143

parametrebis kvleva.

(fizika. nanoteqnologia)

b.buaZe

2 e. andronikaSvilis sax.

fizikis institutis

samecniero kvleviTi

programa

programis xangrZlivoba:

7 weli (2014-2020)

qveprograma II.

kondensirebul garemoTa

fizikis mimarTuleba

“kondensirebulი garemoს fizikis fundamenturi

sakiTxebis

eqsperimentuli da

Teoriuli kvleva”.

Tema II. “dieleqtrikul da

liTon SenaerTebSi gare

velebis zemoqmedebiT

gamowveuli movlenebis

fundamenturi gamokvleva

axali masalebis Seqmnis

mizniT”

qveTema II-I-III. “wyalbadis

(deiTeriumis) Semcveli

SenaerTebis Teoriuli da

eqsperimentuli kvleva”

programis xelmZRvaneli:

giorgi xaraZe

xelmZRvaneli: aleqsandre

RonRaZe

xelmZRvaneli: vaxtang

kvaWaZe

xelmZRvaneli: vaxtang

kvaWaZe da ioseb

ratiSvili

fizikis institutis

TanamSromlebi da

mowveuli specialistebi

z.axvlediani,

i.axvlediani,

n.arabajiani,

v.TavxeliZe;

n.namoraZe (kibernetikis

institutis TanamSromeli,

fizikis institutis

biujetidan anazRaurebis

gareSe)

3 YBCO maRaltemperaturuli

zegamtari

teqsturirebuli sqeli

firebis miReba da maTi

Tvisebebis kvleva

revaz koxreiZe

revaz koxreiZe

giorgi mumlaZe

naTela papunaSvili

jano marxulia

144


praqtikuli Sedegebi

1. SemuSavebulia nanomavTulebis gazrdis pirolizuri teqnologia, romelic

efuZneba sinTezs hidrazinis (N2H4) daSlis aqtiur produqtebSi (NH3,NH2,NH). aseTi aris gamoyeneba mniSvnelovnad amcirebs nanomavTulTa zrdis temperaturas.

aRniSnuli gziT gavzardeT germaniumis nitridis nanomavTulebi 500°C

temperaturaze, rac 300°C-Ti naklebia, vidre literaturaSia aRwerili. sinTezisas

NH4Cl–is gamoyeneba saSualebas iZleva miviRoT liTonTa adviladaqroladi

qloridebi, romlebic fuZeSreze moxvedrisas disocireben da warmoqmnian nanozomis

liTonur katalizatorebs. es nanokatalizatorebi SemdgomSi gadajerdebian ama Tu

im orTqliT (In, Ga, Ge, Mn da sxv.) da gamoyofen myar fazas Sesabamisi orTqlis

nanomavTulis saxiT. aRniSnuli orTqli-siTxe-myari meTodiT gazrdilia indiumisa

da galiumis oqsidisa da fosfidebis nanomavTulebi, agreTve In2Ge2O7 da InN nanomavTulebi.

1D nanomasalebis misaRebad damzadda axali, kvarcis reaqtoriani vakuumuri

danadgari, romlis narCeni vakuumi Seadgens 2×10-5 tors. qimiurad agresiuli airebis

gamoyenebis mizniT gakeTda polipropilenis vakuumuri milgayvaniloba da

aRWurviloba. gamoicada sistemis mdgradoba HCl–isa da N2H4–is orTqlebis mimarT.

Catarda eqsperimentebi nanomavTulebis gasazrdelad mikrotalRuri dasxivebis

gamoyenebis mizniT. Ddadginda, rom 2.45 ghc sixSiriTa da 800 vt simZlavriT

dasxiveba sakmarisia 450°C/wT siTburi gradientis misaRwevad da myari germaniumis 2 wuTSi dasadnobad. Catarda gaTvlebi talRsataris optimaluri geometriuli

formisa da zomebis Sesafaseblad. Uupiratesoba gaTvlebSi mieniWa erTmodiani

dasxivebis meTodis SemuSavebas. gamoicada reaqtori manganumis oqsidis

nanomavTulebis misaRebad. oTxwuTiani mikrotalRuri dasxivebiT miRebuli iqna

manganumis oqsidis 1D nanomavTulebi, romelTa saSualo diametri Seadgenda 70 nm-s,

xolo sigrZe ki aTeul mikrometrs aRwevda.

miRebuli Sedegebi asaxulia sam samecniero publikaciasa da moxasenebulia erT

saerTaSoriso konferenciaze.

2. (ixile rusTavelis fondis anotaciasTan erTad)

3. ganadgurebuli laboratoriis sanacvlod moxerxda sxva oTaxis gamoyofa,

saidanac gatanil iqna iq arsebuli Camosaweri xelsawyo danadgarebis nawili da

gamoTavsebul sivrceSi daiwyo laboratoriisaTvis saWiro aparaturis Segrovebis,

ganadgurebuli xelsawyoebis narCenebis grovebidan maTi nawilebis moZebnis,

aRdgenisa da damontaJebis procesi. moxerxda zegamtarebis volt-amperuli

maxasiaTeblebisa da winaRobis temperaturis cvlilebaze damokidebulebis gasazomi

danadgaris, aseve magnituri Tvisebebis gamzomi vibromagnitometris aRdgena.

145

mimdinareobs samuSaoebi gazomvebis sruli avtomatizaciis uzrunvelsayofad

(kompiuterisaTvis Sesabamisi gardamqmneli platebis aRdgena, programuli

uzrunvelyofa Tanamedrove standartebis Sesabamisad LabVIEW-s garemoSi). paralelurad mimdinareobs institutSi arsebuli Camosaweri dazianebuli xelsawyo-

danadgarebidan CvenTvis aucilebeli xelsawyoebis moZieba da aRdgena.

amas garda dawyebulia samuSaoebi qimiuri xsnarebis meTodis gamoyenebiT YBa2Cu3O7-

x maRaltemperaturuli zegamtari teqsturirebuli sqeli firebis misaRebad _

awyobilia specialuri kameris (reaqtoris) komponentebis nawili.


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

“wyalbadis gavlena

liTonTa

Senadnobebis

meqanikur da

magnitur

Tvisebebze”

samecniero

mimarTulebebi:

6-130 myari

sxeulebis da

qvanturi siTxeebis

fizika

6-170 magnituri

movlenebis fizika

6-100 Teoriuli

fizika

rusTavelis

fondis

da

ustc-s –

erToblivi proeqti

(xelSekruleba N

04/09,

UNTC-5906)

1/III/2014 – 1/III/2016

ioseb ratiSvili eqsperimentatorebi

n.arabajiani

(gardaicvala a.w.

30 oqtombers)

v.TavxeliZe

Teoretikosebi:

g.jafariZe

n.namoraZe

(kibernetikis

institutis

TanamSromeli)

damxmare personali

o.Cudakova,

v.enuqiSvili


146

samecniero Sedegebi:

1. Seswavlil iqna formis mexsierebis mqone Ti-Ni Senadnobis kristalur meserSi

Canergili wyalbadis (an deiTeriumis) atomebis gavlena naerTis meqanikur (drekad)

Tvisebebze - iungis modulze da Sinagan xaxunze, da misi martensituli gadasvlis

parametrebze. [n.arabajiani, v.TavxeliZe]

2. gamoqveynebuli masalebis analiziT naCvenebi iyo, rom principulad SesaZlebelia

liTonSi Canergili wyalbadis atomebis meSveobiT wavanacvloT liTonis fermis

donis mdebareoba gamtareblobis zonaSi da amiT zemoqmedeba movaxdinoT

lokalizebuli magnituri momentebis warmoqmnis pirobebze, rac saSualebas

gvaZlevs radikalurad vcvaloT aramagnituri liTonisa da masSi Canergili

paramagnituri ionebis Senadnobis magnituri mdgomareoba. (n.namoraZe, i.ratiSvili).

praqtikuli Sedegebi:

1. formis mexsierebis mqone Senadnobebs iyeneben sxvadasxva teqnikur

mowyobilobebSi, maT Soris samedicino daniSnulebis teqnikaSic. es xelsawyoebi

muSaobis pirobebSi ar arian daculni garemoSi arsebuli Tavisufali (an qimiur

naerTebSi myofi) wyalbadisagan. amitom xdeba aucilebeli Seswavlil iqnas formis

mexsierebis mqone SenaerTebSi wyalbadis mcire dozebiT gamowveuli fizikuri

Tvisebebis cvlilebebi. jgufis mier Catarebulma kvlevebma aCvenes, rom

“ganwyalbadebis” pirobebSic ki liTonis meseri Tavis pirvandel

(“dauwyalbadebel”) mdgomareobas ar ubrundeba. es Sedegegebi gasaTvaliswinebelia

preciziuli xeldawyoebis Seqmnisa da gamoyenebis dros.

2. wyalbadis minarevebiT liTonTa SenadnobebSi lokalizebuli magnituri

momentebis warmoqmnis pirobebis varireba SeiZleba safuZvlad daedos

wyalbadmgrZnobiare deteqtorebis Seqmnas, rac erTob sasurvelia dRevandel

pirobebSi, roca “wyalbad-dafuZnebuli teqnologiebi” TandaTan sul ufro farTod

iWrebian warmoebaSi da yoveldRiur cxovrebaSi.

I. 4.

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

modificirebuli

magnituri

nanonawilakebis

sinTezis uwyveti

rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

S.kekutia

miqelaSvili v.

marxulia j.

sanebliZe l.

147

teqnologiuri

xazi, AR/96/3-250/13, 2.2.10-nano-

teqnologia

CxaiZe n.

2

granti № FR/451/7-

230/13 ‘’supermagnituri

rkinis oqsidis

nanonawilakebis

(SPIONs) gamoyenebis perspeqtivebi

Wrilobebis

SexorcebaSi“

damtkicebulia

vadiT: 2.04.2014 –

2.04.2017 ww.

rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

marina abulaZe

viqtor soxaZe;

ema namCevaZe;

Tamar cercvaZe;

Tamar sulaZe

(I,II,III saangariSo

periodi);

nunu mickeviCi

(IV,V,VI saangariSo

periodi);

Salva kekutia

liana sanebliZe


Sedegebi

1. am proeqtis mTavar sagans warmoadgens maRali magnitur-samedicino

Tvisebebis matarebeli sxvadasxva polimerebiT Semogarsuli magnituri siTxeebis

miRebis uwyveti teqnologiuri xazis Seqmna (utx) anu avtomaturi qimiuri

reaqtoris konstruireba. ganxorcielda mnnw-ebis sinTezi, bioTavsebadi polimeri

polieTilen glikoliT (PEG 4000, 6000) martivi, iafi efeqturi Tanadaleqvis

meTodiT maTi zomebis kontrolis mizniT.. dadgenilia nawilakebis damagnitebis

gajerebuli mniSvnelobebi. rogorc merxevi nimuSis magnetometris Sedegebidan

Cans, es nawilakebi SeiZleba warmatebiT gamoviyenoT sxvadasxva biosamedicino

daniSnulebisTvis.

magnituri nanomasalebi SesaZlebelia Seiqmnas mTeli rigi fizikuri da

qimiuri saSualebebiT, romlebic ganasxvaveben produqts saboloo TvisebebiT.

pirdapiri gziT miRebuli rkinis oqsidis nanonawilakebis produqti warmoadgens

organulad xsnadebs, rac Semofarglavs maTi moxmarebis biologiur sferos. amis

gamo, arsebiTia moxdes rkinis oqsidis nanonawilakebis zedapiris damuSaveba

hidrofiluri molekulebiT rac uzrunvelyofs nawilakebis aglomeraciis

minimizacias. zogadad gansazRvruli polimerebi iqna gamoyenebuli nawilakis

zedapiris modifikaciisaTvis maTi funqciis gazrdis mizniT. am polimerebs

miekuTvneba saxamebeli (kraxmali), deqstrani, dendrimerebi, polivinilis spirti,

poli eTilen glikoli

(PEG) da polieTilenis oqsidi (PEO). yoveli maTgani cnobilia rogorc

biologiurad Tavsebadi.cnobilia, rom sorbciul Tvisebebze did gavlenas axdens

nawilakebis zoma-dispersiulobis xarisxi. amitom didi mniSvneloba aqvs ukve

148

miRebuli dispersiuli nawilakebis Semdgom damuSavebas. aRmoCnda, rom saukeTeso

sorbciis unariT xasiaTdeba eleqtrohidravlikuri meTodiT damuSavebuli

magnituri siTxe.

eleqtrohidravlikuri efeqti - esaa fizikuri da qimiuri movlenebis rTuli

kompleqsi, romelsac adgili aqvs siTxeSi maRalZabviani eleqtro - impulsuri

ganmuxtvis dros (maRali wneva, kavitaciuri procesebi, impulsuri eleqtro-

magnituri veli, intensiuri ultraiisferi da ultrabgeriTi gamosxiveba). es

procesebi myisierad mimdinareobs da maT mivyavarT siTxisa da masSi moTavsebuli

obieqtebis mravalgvar fizikur-qimiur cvlilebebamde, maT Soris zomebis

Semcirebamde, daqucmacebamde. Cven laboratoriaSi Seiqmna eleqtrohidravlikur

efeqtze damyarebuli xelsawyos axali sacdel-eqsperimentuli modeli, romlis

gamoyenebiTac miRebulia wvril dispersiuli magnetitis nanonawilakebi.

Cven aRvadgineT da gavaumjobeseT ukve arsebuli eleqtro hidravlikuri

danadgari, romelic TiTqmis aRar funqcionirebda.

peg-iT stabilizirebuli nanosiTxe momzadda qimiuri Tanadaleqvis meTodiT

Warbi peg-is pirobebSi. 5 ml moculobis wyali Tavsdeba sinjaraSi, romlis

irgliv cirkulirebs wyali 450C-ze da emateba peg-4000 2 gr-is odenobiT.

polimeris xsnadoba xorcieldeba magnituri SereviT. polimeris gaxsnis Tanave

0.16 gr FeCl2·4H2O da 0.435 gr FeCL3.6H2O (1:2 moluri TanafardobiT FeCl2/FeCl3) iqna

damatebuli 450C-ze. rodesac peg da rkinis marilebi kargad gazavda, 10 ml 0.75moli

NH4OH xsnari emateba intensiuri magnituri Serevis pirobebSi 16 wuTis

ganmavlobaSi.

NH4OH damatebis Semdeg xsnari ireva 30 wT-is ganmavlobaSi. amis Semdgom

nanosiTxe gadaisxmeba qimiur WurWelSi da is ideba mudmiv magnitze. siTxis pH Camovida 5.4 -mde

nimuSs gaukeTda ultrabgeriTi damuSaveba 25% iani (on -5 sec,off-1 sec.) 7 wuTis ganmavlobaSi. magnituri gazomvisaTvis momzadda kafsulaSi 0.18 ml nanosiTxe.

miRbuli nimuSebis damagnitebulobis magnitur velze damokidebuleba mocemulia

sur 1-ze

149

sur1. polieTilen-glikoliT Semogarsuli magnetitis nanonawilakebi

sxvadasxva magnituri velebis pirobebSi.

grafikze mocemuli mrudi Seesabameba superparamagnituri nanonawilakebis

damagnitebulobis mruds (ar daimzireba histerezisi), riTac dasturdeba, rom

siTxeSi Semavali nawilakebi arian nano zomis (10-15nm).

mimdinare proeqtis mizania funqcionaluri magnituri nanosiTxeebisa da

nanofxvnilebis Sesaqmneli teqnologiebis ganviTareba im donemde, romelic

saSualebas mogvcems Seiqmnas mcire komerciuli sawarmo rigi originaluri

teqnologiebis gamoyenebiT magnituri nanofxvnilebisa da nanosiTxeebis Seqmnis

mizniT, romelic, Cveni azriT, advilad SesZlebs adgilobrivi samomxmareblo

bazris dakmayofilebas.

proeqtis dasruleba dagegmilia 2015 wlis aprilSi. proeqti aris 2 wliani. am

periodis ganmavlobaSi Cven SevZeliT sinTezis optimaluri parametrebis SemuSaveba

ukeTesi Tvisebebis samedicino gamoyenebis magneititis Semcveli nanosiTxeebis

misaRebad. proeqtis farglebSi SeviZineT Sevns mier daproeqtebuli da

modificirebuli avtomaturi qimiuri reatori, romelSic sawyisi reagentebi

miewodeba mkacrad gansazRvruli wesiT (peristaltikuri tumboebis meSveobiT) 0.1-

1140 ml/wT siCqariT.

Cvens laboratoriaSi gvaqvs ultrabgeriTi homogenizatori, eleqtrohidravlikuri

danadgari, fotospeqtrometri, sxvadasxva qimiuri WurWeli da mowyobiloba.

2. grantis farglebSi Cven vanxorcielebT magnituri nanonawilakebis sinTezs

bioTavsebadi polimerebis – poli vinil akkoholi (PVA) da polieTileneTilen

glikoliT (PEG 6000) martivi, iafi da efeqturi Tanadaleqvis meTodiT.

pararelurad xorcieldeba maTi zomebis kontroli. dadgenilia nawilakebis

damagnitebis gajerebuli mniSvnelobebi. es nawilakebi SeiZleba warmatebiT

gamoviyenoT sxvadasxva biosamedicino daniSnulebisTvis.

nawilakTa zedapiris modificireba gansazRvruli polimerebiT xdeba maTi

funqciis gazrdis mizniT. aseT polimerebs miekuTvneba saxamebeli, deqstrani,

150

dendrimerebi, polivinilis spirti, poli eTilen glikoli (PEG) da polieTilenis

oqsidi (PEO). yoveli maTgani cnobilia rogorc biologiurad Tavsebadi. arsebiTia

moxdes mnnw-is zedapiris damuSaveba hidrofiluri molekulebiT, rac

uzrunvelyofs nawilakebis aglomeraciis minimizacias.

mnnw-ebis momzadebis mTavar sagans Seadgens nawilakis zomis zusti kontroli

da koloidis stabiluroba/dispersiuloba fizikur pirobebSi. am Tvisebebis

modulireba SesaZlebelia nawilakebis Semogarsvis sxvadasxva gziT: mnnw-ebi

fizikurad inergeba polimeris matricaSi an xdeba maTi zedapiris

funqcionalizacia polimeris molekulebiT.

sasurvelia nnw-ebis Semogarsva ganxorcieldes amfifiluri polimeruli

sistemiT. amfifiluri polimeri uzrunvelyofs hidrofobur nawils, romelsac

SeuZlia miekras mnnw-bis zedapirs, maSin rodesac hidrofiluri nawili mimarTulia

wylovan garemosken da uzrunvelyofs saimedo dispersiulobas wyalSi. garda amisa,

am nnw-ze cilebis adsorbciis blokirebisaTvis hidrofiluri da bioTavsebadi

polimeri polieTilen glikoli aris mibmuli amfifilur polimerul safarTan,

rac zrdis cirkulaciis dros wuTebidan saaTebamde an ramdenime dReebis

raodenobiT.

Cven kvlevaSi toqsikurobis zRvris koncentraciis Sefaseba dadgenil iqna

S.epidermid-is planqtonuri kulturis zrdis sxvadasxva stadiebze optikuri

simkvrivis (OD562) gamokvleviT da koloniebis formirebis sicocxlisunarianobis

analiziT.

S.epidermid-is sicoxlis unarianobas vsazRvravT mas Semdeg, rac ujredebs

vamuSavrbT SPIONs-iT, 100mkl ujredebis suspenzia ramdenime aTjeradi seriuli

ganzavebis Semdeg (10-3-dan 10-8-mdr) daesxmeva agarian WurWelze. koloniebis ricxvi

daiTvleba mesame, meoTxe da mexuTe dReebSi ujredebis inokulaciis Semdeg.

monacemebi wardgenilia, rogorc CFU/ml (koloniebis ricxvi mililitrze).

naCvenebia, rom nanonawilakebis (180 mkg/ml) PEG-iT Semogarsuli SPION-is

SemTxvevaSi 48 saaTiani zemoqmedeba iwvevda Staphylococcus epidermid-is ujredebis

zrdis 60%–s SezRudvas preparatis Seyvanisas erTdroulad ujredebis daTesvasTan

(0 sT.). es efeqti sakmaod mcired mJRavndeba preparatis Seyvanisas kulturis

stacionarul fazaSi (sur.1). drois ganmavlobaSi toqsikuri efeqti Zlierdeba

orive eqsperimentul sistemebSi.

151

0 1 2 3 4 50

20

40

60

80

100

CFU

%/C

ontr

24 48 72 96

SPION+PEG 0h

1 2 3 4 50

20

40

60

80

100 SPION+PEG 24h

24 48 72 96

sur.1 koloniebis formirebis sicocxlisunarianobis analizi (CFU/ml)

PEG-iT Semogarsuli SPION-is (180 mkg/ml) zemoqmedebis

SemTxvevaSi

Staphylococcus epidermidis – bioafkebis warmoqmnel baqteriebis kultura,

xasiaTdeba mukoidis gamoyofiT. gamoyenebuli baqteriulTa ujredebis kultura

gamoyofda mukoids, rac naCvenebia ujredebis zrdis dros agarze Seferili „kongo

wiTeliT“. ujredTa koloniebi iyo muqi wiTeli feris, xolo agaris zedapiri

icvlida fers Savze, rac gulisxmobs mukoidis gamoyofas (sur. 2).

152

sur. 2. koloniebis formireba agarze Seferili „kongo wiTeliT

SPION/PEG–is zemoqmedeba iwvevda mukoidis gamoyofis mkveTr Semcirebas, rac

naCvenebia sur. 3 da sur-4-ze.

sur.3. koloniebis formirebis sicocxlisunarianobis analizi

(CFU/ml) SPION–is gareSe

153

sur. 4. koloniebis formirebis sicocxlisunarianobis analizi (CFU/ml) SPION–is zemoqmedebiT

aq Cans koloniebis gauferuloba, rac miuTiTebs biofilmebis Seqmnis daTrgunvas.

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

d.jiSiaSvili,

l.CxartiSvili,

z.SiolaSvili,

n.maxaTaZe,

a.jiSiaSvili,

b.buaZe.

On the morphology of

indium phosphide based nanowires.

NanoStudies

12

ibeWdeba

amJamad

Tbilisi, stu 7

anotaciebi

154

indiumis fosfidis nanomavTulebis morfologia. Seswavlilia pirolizuri

meTodiT miRebuli InP–ს nanomavTulebis morfologia maTi sxvadasxva

teqnologiuri parametrebiT gazrdisas. naCvenebia, rom miiRebian ZnS–is struqturis nanomavTulebi, romelTa sigrZec aTeul mikrometrebs aRwevs,

xolo diametrebi 20-200 nm diapazonSi icvlebian. transmisiuli da rastruli

eleqtronuli mikroskopiiT dadginda, rom nanomavTulebs gaaCniaT srulyofili

struqtura, rodesac isini sinTezirdebian 450ºC temperaturaze. temperaturis

momateba iwvevda morfologiis cvlelebas, rac gamoixateboda maT gverdebze

fasetebis gaCenaSi.

II. 2. publikaciebi

ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

d.jiSiaSvili,

z.SiolaSvili,

n.maxaTaZe,

a.jiSiaSvili,

v.gobroniZe,

d.suxanovi

D.Jishiashvili, Z.Shiolashvili,

N.Makhatadze, A.Jishiashvili,

V.Gobronidze, D.Sukhanov

orTqli-myari

meTodiT

gazrdili

kompozituri

nanomavTulebi

InP-sa da Ga2O3 -is safuZvelze

European Chemical Bulletin,

Vapor–Solid growth of InP and Ga2O3 based

composite nanowires

V.4,N1,2015 ungreTi,

budapeSti

Hungary, Budapest

6

155

anotaciebi

orTqli-myari meTodiT gazrdili kompozituri nanomavTulebi InP-sa da Ga2O3 -is

safuZvelze. InP/ Ga2O3 guli-garsi tipis nanomavTulebi gazrdilia pirolizuri

meTodiT siliciumis fuZeSreze 400ºC temperaturaze. wyaro masalad

gamoyenebuli iyo kristaluri InP da Ga. naCvenebi, rom aseT pirobebSi yalibdeba

kompozituri nanomavTuli, Sedgenili InP-s kristaluri gulisa da amorfuli

Ga2O3-is garsisgan. Termodinamikuli parametrebis analizma gviCvena, rom

nanomavTulTaa zrdis procesSi xdeba aRniSnuli ori fazis segregacia, rac

guli-garsi tipis nanostruqturis Camoyalibebas iwvevs.

2 l.CxartiSvili,

d.jiSiaSvili,

z.SiolaSvili,

n.maxaTaZe,

a.jiSiaSvili,

b.buaZe

L.Chkhartishvili,

D.Jishiashvili, Z.Shiolashvili,

N.Makhatadze, A.Jishiashvili,

B.Buadze

temperaturaze

damokidebuli

morfologiuri

cvlilebebi InP –s safuZvelze

gazrdil

nanomavTulebSi.

Temperature-dependent

morphological changes in InP based

nanowires

Proceedings of the International Conference & Exhibition on

Advanced and Nanomaterials(August 10-12, 2015, Ottawa,

Canada)

ICANM2015 A publication of the

International Academy of Energy, Minerals & Materials

937 Portobello Blvd

PO Box 17029, Ottawa, Ontario.

7

anotaciebi

InP–ს nanomavTulebi gazrdili iyo hidrazinis Termuli daSlis produqtebSi

kristaluri indiumis fosfidis gamiwviT sxvadasxva temperaturaze (440-540 ºC). naCvenebia, rom sinTezis temperaturis cvla iwvevs nanomavTulTa diametris

zrdas 25 nm-dan mikrometrebamde. 540ºC –ze miRebuli iyo msxvili, mikrometrebis

zomis kristalebisgan Sedgenili nanomavTulebi. SedarebiT dabal

temperaturebze (450-500 ºC) nanomavTulebSi daimzireboda struqturuli

156

wyvilebis warmoqmna, rac iwvevda maTu gverdiTi zedapirebis formis periodul

cvlelebas. 440ºC-ze gazrdili nanomavTulebis umravlesoba xasiaTdeboda

TuTiis tyuilas SedarebiT mowesrigebuli struqturiT. 500 ºC- ze gazrdili

nanomavTulebis zedapirze SemCneuli iyo meoradi Canasaxebis gaCena, rac

datotili nanomavTulebis zrdas iwvevda.

3 I. Ratishvili,

N. Namoradze

“Switchable Magnetic Properties

of Hydrogenated Metal Alloys”.

Progress in Clean Energy,

vol. 1, Chapt. 55 Springer International

Publishing, Switzerland

pp 751-761

anotaciebi

gaanalizebulia, erTis mxriv, aramagnitur liTonebSi paramagnitur ionebze

lokalizebuli magnituri momentebis warmoqmnis pirobebi p.andersonis modelis

Tanaxmad, da meores mxriv, eqsperimentuli monacemebi liTonSi Canergili

wyalbadis atomebis gamtareblobis eleqtronebis zonaze zegavlenis Sesaxeb.

4 Sh. Kekutia, L. Saneblidze, V. Mikelashvili, J. Markhulia, R.

Tatarashvili, D. Daraselia, D.

Japaridze

A New Method Of Preparation Of

Superparamagnetic Nanoparticles, Eur.

Chem. Bull

Eur. Chem. Bull., 2015, 4(1)

Budapest 33-36

anotaciebi

nanonawilakebis teqnologia, romelic dakavSirebulia nano zomis nawilakebis

momzadebasTan, daxasiaTebasTan, damuSavebasTan da gamoyenebasTan, asrulebs

sul ufro da ufro mniSvnelovan rols ganviTarebad nanoteqnologiaSi.

miuxedavad imisa, rom nanonawilakebs gaaCnia unikaluri funqcionaluri

Tvisebebi mozrdil nawilakebTan SedarebiT, isini agreTve ganicdian

dispersiisa da stabilurobis problemebs maTi erTmaneTTan miwebebebisa da

kuTri zedapiris didi farTobis gamo. imisaTvis rom gavxadoT nanonawilakebi

gamoyenebisaTvis saukeTeso da gadavWraT maTi moxmarebis problemebi,

mniSvnelovania ganvaviTaroT nanomasalebis damuSavebis teqnika. magnituri

nanosiTxeebi anu nanoferosiTxeebi ganekuTvneba gadamtan siTxeebSi stabilur

koloidur suspenziebs. Cveulebriv, magnitur nnw-ebs gaaCnia birTvi-garsi

struqturebi, sadac birTvebi Seqmnilia magnituri kristalebisagan. garsacmi

warmoadgens organul an araorganul nivTierebebs. umravlesi

nanoferosiTxebisaTvis magnituri birTvis zoma ramdenime nm-dan aTeul nm-de

157

meryeobs da Sesdgeba mxolod erTeuli magnituri domenisagan. es niSnavs, rom

mnnw-ebi eqvemdebareba magnitur gamoZaxils, magram magnituri velis ar

arsebobisas rCeba aramagnitad. koloiduri mnnw-ebs ZaluZs siTxeSi

Tavisuflad dispersireba da nanoferosiTxis warmoqmna. amgvarad Cven

ganvaxorcieleT magnetitis nnw-ebis sinTezi qimiuri Tanadaleqvis safuZvelze

samvalentiani rkinis qloridis heqsahidratisa (FeCL3.6H2O) da orvalentiani

rkinis qloridis tetrahidratis (FeCl2·4H2O) (2;1 moluri fardobiT) SereviT

tute natriumis hidroqsidis (NaOH), amoniumis hidroqsidis (NH4OH) areSi oTaxis

temperaturaze an SedarebiT maRal (80ºC) temperaturaze da atmosferul an

azotis nakadis pirobebSi. qimiuri Tanadaleqva Sesdgeba ori procesisagan:

Casaxvisagan (kristalizaciis centrebis Seqmna) da nawilakebis Semdgomi zrda;

Tanadaleqvis procesi (masartis procedura) Catarda NaOH-is xsnarSi

wveTwveTobiT damatebiT rkinis marilebis wyalxsnarebSi (oTaxis temperaturaze

an 80ºC da am temperaturebze magnituri an meqanikuri Serevis pirobebSi). dRes arsebuli sinTezis meTodebi nawilobriv uzrunvelyofs misaReb xarisxs.

imisaTvis, rom vuzrunvelyoT maRali xarisxi, Cven mivmarTeT

eleqtrohidravlikur efeqts. amisaTvis, Cven gagvaCnia Cvens mier Seqmnili

stacionaluri sapiloto xelsawyo. eleqtrohidravlikuri efeqtis gamoyenebas

adgili aqvs magnituri siTxis sinTezis erTerT etapze. Cvens mier Seqmnili

xelsawyos gamoyenebiT SesaZlebelia nanosiTxis homogenizacia da Sesabamisad

gvaqvs ufro maRal dispersirebuli magnituri nanosiTxe. Semogarsuli

magnetitis nnw-ebis magnituri Tvisebebi gaizoma maTi xsnar mdgomareobaSi

oTaxis temperaturaze standard 7300 seriis Lake Shore Cryotronics merxevi nimuSis

magnetometris (VSM; Westerville, OH, U.S.A.) gamoyenebiT. yoveli nimuSis magnituri

momenti gaizoma modebuli velebis -3 +3-mde tesla intervalSi 0,1 emu

mgrZnobiarobiT. VSM kvleviT dadginda, rom mnnw-ebi ar aCveneben diamagnitur

wvlils da amJRavneben superparamagnetizms sakmarisad mcire zomis gamo.

Sesabamisad isini warmoadgenen gansakuTrebul interess wamlebis

mizanmimarTuli mimwodebeli sistemebisTvis, vinaidan magnituri velis moxsnis

Semdeg isini ar inarCuneben magnitur vels.


b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

158

1

l.CxartiSvili

L.Chkhartishvili

Temperature-dependent morphological changes in InP

based nanowires

International Conference & Exhibition on Advanced and Nanomaterials(August 10-12, 2015, Ottawa, Canada)


ganxiluli iyo temperaturis gavlena indiumis fosfidis nanomavTulebis

morfologiaze. transmisiuli da rastruli eleqtronuli mikroskopiisa da

maxasiaTebeli rentgenuli gamosxivebis analizis safuZvelze gakeTda daskvna, rom

nanomavTulTa diametri umTavresad ganpirobebulia zrdis temperaturiT. misi

minimaluri mniSvneloba 25 nm-ze naklebi iyo, maqsimaluri ki aseuli nm.

nanomavTulTa sigrze 30 mkm-s aRwevda. 540ºC-ze gazrdil nanomavTulebSi napovni iyo

iSviaTi morfologia, e.w. zigzagovani zedapiris mqone rombulad dekorirebuli

struqtura, romelic adre mxolod maRal temperaturaze, kerZod 1200 ºC-ze iyo

miRebuli. Cvens SemTxvevaSi aRniSnuli struqturis formireba 540ºC-ze aixsneba

sinTezis procesSi hidrazinisa da misi daSlis produqtebis maRali qimiuri

aqtiurobiT.

#6 koherentuli optikis da eleqtronikis ganyofileba


zaza meliqiSvili, mTavari mecnier TanamSromeli, akad.doqt.


zaza meliqiSvili, gany. ufrosi, mT.mec.Tan

tariel ebraliZe, mTavari mecnieri TanamSromeli

giorgi Wanturia, mTavari mecnieri TanamSromeli

nikoloz margiani, mTavari mecnieri TanamSromeli

Tamaz medoiZe, ufrosi mecnieri TanamSromeli

naTela papunaSvili, ufrosi mecnieri TanamSromeli

zaza jaliaSvili, ufrosi mecnieri TanamSromeli

nadia ebraliZe, mecnieri TanamSromeli

lia kutalaZe, mecnieri TanamSromeli

zurab adamia, ufrosi mecnieri TanamSromeli

robert TaTaraSvili, wamyvani inJineri

159

naTela sabaSvili, wamyvani inJineri

aleqsandre caturovi, wamyvani inJineri

meri Turnava, wamyvani inJineri

igor miasnikovi, ufrosi laboranti

iamze qvarcxava, ufrosi laboranti



I. 2.

#






1

adamianis kanis in vivo

optikuri speqtroskopia

samecniero mimarTuleba:

biosamedicino optika da

speqtroskopia

z. meliqiSvili z. meliqiSvili,

T. medoiZe, z. jaliaSvili

2

M gaumjobesebuli

Tvisebebis mqone

maRaltemperaturuli

zegamtari masalis

daCqarebuli da

energodamzogi warmoeba

nanoteqnologiis

gamoyenebiT

myari tanis fizika,

zegamtaroba

Nnikoloz margiani n. papunaSvili, z. adamia,

v. JRamaZe, i. qvarcxava,

g. mumlaZe, d. ZanaSvili

3 rastruli optikuri

sistemebi

(rastruli optikuri

sistemebi optikuri

mowyobilobebis axali

klasia, romlebic qmnian

optikis axal dargs –

rastrul optikas.

rastruli optika

fundamentaluri da

praqtikuli mniSvnelobis

akademiuri doqtori

giorgi Wanturia

g. Wanturia,

r. TaTaraSvili,

l. kutalaZe,

i. miasnikovi,

a. caturovi,

m. Turnava

160

axali mecnieruli

mimarTulebis, fotonikis

erT-erTi dargia).

4 molekuluri agregaciebi

da sinaTliT

anizotropiis inducireba

azo saRebarebSi

fmmd tariel ebraliZe tariel ebraliZe, nadia

ebraliZe, giorgi mumlaZe


praqtikuli Sedegebi

1. am sakiTxebze muSaobas Cveni jgufi, aSS-Si (kalifornia, san xose) moRvawe

firmasTan - "The body you wear"-Tan kolaboraciaSi, 2015 wlis agvistodan Seudga.

Sesabamisad, miuxedavad imisa, rom gvaqvs miRebuli da damuSavebuli didi

moculobis masala, publikaciebi jer ar gagvaCnia.

a) aqtualoba: kani adamianis yvelaze didi organoa. masze fizikuri meTodebiT

(optikuri speqtroskopia) dakvirveba saSualebas iZleva SeviswavloT, rogorc

sinaTlis da bioqsovilis urTierTqmedebis procesebi, aseve adamianis

janmrTelobis iseTi mdgomareobebi magaliTad rogoric aris diabeti, simsivneebi

(kibos CaTvliT) misi fsiqiuri mdgomareoba da ase Semdeg. cxadia, rom am

mimarTulebiT gansakuTrebiT aqtualuria in vivo gamokvlevebi.

b) danadgaris da eqsperimentebis momzadeba: kvlevebis Casatareblad ganxorcielda

eqsperimentuli danadgaris morgeba kanis in vivo optikuri speqroskopiisTvis. kerZod,

Seicvala CCD speqtromedris difraqcili meseri da damzadda orarxiani optikur-

boWkovani sensori. Sesabamisad, saSualeba mogveca erTdoulad dagvemzira kanidan

areklili sinaTlis, rogorc xiluli speqri (mTlianad), aseve optikuri speqtris

ultariisferi da axlo infrawiTeli ubnebis nawili, praqtikulad kanis nebismier

wertilSi (nax.1 da nax.2).

nax.1, nax. 2. moqmedi eqsperimentuli danadgari da optikur-boWkovani sensori ori

arxiT.

161

aseve aucilebeli gaxda speqtrometris operirebis axali modis amoqmedeba. kerZod,

stacionaruli signalTan erTad, droze damokidebuli signalebis Cawera da

damuSaveba (nax.3, nax.4). amisaTvis gamoyenebuli iqna " LabVIEW " da "MATLAB" programirebis kodebi.

nax.3, nax.4. kanis arekvlis stacionaruli da droze damokidebuli speqtris

komponentebi (70 talRis sigrZis zeddeba).

g) pirveli Sedegebi

I) eqsperimentuli:

in vivo reJimSi miRebul iqna kanis arekvlis stacionaruli da droze damokidebuli

speqrtebi adamianis sxeulis sxvadsxa wertilebSi. droze damokiebuli signali,

miuxedavad imisa, rom saimedod daregistrirda, iyo susti da sasargeblo nawilTan

erTad Seicavda dabalsixSirul komponentas (moZraobis artefaqti). ganxorcielda

miRebuli signalis dabal- da maRalsiSiruli filtracia, ris Sedegac warmatebiT

moxerxda droze damokidebuli komponentebis gancalkeveba. amJamad mimdinareobs

miRebuli masalis damuSaveba.

II) Teoriuli:

dReisaTvis kanidan sinaTlis arekvlis Sedegis aRsawerad gamoiyeneba monte karlos

meTodi, isic mxolod stacionarul SemTxvevaSi. analizuri meTodi mxolod

difuzuri arekvlisaTvis arsebobs da isic ar Seicavs droze damokidebulebas.

amasTan es ukanaskneli meTodi samarTliania speqtris mxolod im ubnisaTvis,

romelic 650 nm-dan iwyeba grZletalRovani mimarTulebiT da sensoris mxolod

garkveuli konfiguraciisTvis. Cvens mier SemuSavebulia Teoriuli modeli,

romelic analizuria da gaTvaliswinebulia eleqtromagnituri gamosxivebis

speqtris mTliani optikuri diapazonisaTvis. gaTvaliswinebulia orive SemTxveva,

rogorc stacionaruli, aseve droze damokidebuli. ar aris sinaTlis gabnevis

162

mxolod difuzuri procesiT SemosazRvruli. am etapze modeli Tvisobrivd

kargad da raodenobrivad damakmayofilebelad aRwers eleqtromagnituri

gamosxivebis urTierTqmedebas kanTan speqtris mTliani optikuri diapazonisaTvis.

d) Semdgomi kvlevebi da moTxovnebi:

amJamad stacionaruli speqtroskopiuli cdebi tardeba kibernetikis institutis

bazaze, xolo droze damokidebuli speqtroskopia - "The body you wear"-is

laboratoroiaSi. sasurvelia, rom momavalSi in vivo droze damokidebuli

speqtroskopiuli kvlevebi Catardes kibernetikis institutis laboratoriaSic.

amisaTvis ki aucilebelia ufro axli LabVIEW kodebiT uzrunvelyofili deteqtori

da monacemebis dasamuSaveblad programa MATLAB-is licenzirebuli versia.

2. bismutiani maRaltemperaturuli zegamtari (e.w. Bi 2223) erT-erTi yvelaze

perspeqtiuli masalaa udanakargo eleqtroindustriaSi gamoyenebis TvalsazrisiT.

am zegamtari masalis ukiduresad neli warmoqmnis kinetikis Sedegad misi sinTezi

ukiduresad Sromatevadi procesia da saWiroebs mravaldRian Termul damuSavebas;

garda amisa, saboloo produqti xasiaTdeba kritikuli denis simkvrivis dabali

mniSvnelobiT. amrigad, zegamtari fraqciis formirebis daCqareba da kritikuli

denis simkvrivis amaRleba bismutian maRaltemperaturul zegamtar masalebSi

warmoadgens umTavres problemas, romlis gadaWra SesaZlebels gaxdida am

maRalteqnologiuri masalebis farTomasStabian gamoyenebas udanakargo, zegamtar

sadenebSi. aRniSnuli ganapirobebs masalaTmcodneobiTi kvlevebis uprecedento

zrdas, romelic moicavs bismutiani zegamtari masalebis miRebis mowinave

teqnologiebis SemuSavebas.

Pproeqtis Semsrulebel mecnierTa jgufis mier miRebuli Sedegebis Tanaxmad, tyviis

boratisa da elementuri boris danamatebi mkveTrad (≈3-jer) amaRlebs Bi -2223 zegamtari masalis kritikuli denis simkvrives da zegamtari fazis warmoqmnis

siCqares arsebuli teqnologiiT sinTezirebul masalasTan SedarebiT. Pproeqtis

Semsruleblebis mier aseve dadgenil iqna, rom danamatiani (dopirebuli) kazmis

maRalenergetikuli gadafqva ganapirobebs kritikuli denis simkvrivis Semdgom

mniSvnelovan zrdas.

3. proeqtis Sesasruleblad dagvWirda rigi samuSaoebis Sesruleba, rac gamoixateba

saWiro literaturis gacnobaSi, funqciebis mixedviT sxvadasxva tipis rastrebis

SeswavlaSi da Cvens xelT arsebuli optikuri minebidan damzadebuli sxvadasxva

formis rastrebidan saWiro rastruli sistemebis SerCevaSi. rastri

mravalmniSvnelovani terminia. optikaSi rastri meseria mimarTuli sinaTlis sxivTa

konis struqturuli gardaqmnisaTvis. rastri erTnairi tipis elementebisagan

(linzebi, xvrelebi, prizmebi) Sedgenili meseria. ansxvaveben gamWvirvale da

amreklav rastrebs. rastrebs aqvT gamosaxulebis gamravlebis unari, aseve

gamosaxulebis mraval gamosaxulebebad daSlis unari. rastria diskretuli

gamosaxuleba, warmodgenili piqselebis matricis saxiT ekranze. aseTi rastri

xasiaTdeba sigrZis erTeulze piqselebis erTeulebis raodenobis garCevis

163

unarianobiT. optikuri sistemebis es klasi – rastruli sistemebi ukiduresad

mravalmxrivia Tavisi formebiT: paraleluli, radialuri, wriuli da sxv. rastrebs

gaaCnia erTgvari analogia cilindrul da sferul amreklav da gardamtex

optikasTan. amasTan erTad, rastruli optikuri sistemebi xasiaTdeba specifikuri

gansakuTrebuli TvisebebiT, romelTagan ZiriTadia: maanalizebeli, maintegrirebeli

da gamamravlebeli Tvisebebi. wvrilstruqturuli rastrebi TandaTan gadadian

difraqciul meserebSi maTTvis damaxasiaTebeli gansakuTrebuli TvisebebiT.

rastruli sistemebis gamoyenebam SesaZlebeli gaxada iseTi amocanebis gadawyveta,

romelTa gadawyvetac sxva optikuri meTodebiT sruliad SeuZlebelia. rastri,

rogorc optikuri sistema, arc Tu didi xnis win gaxda cnobili. optikisadmi

miZRvnil wyaroebSi rastruli sistemebis Tvisebebi ar ganixileba da specialur

literaturaSic ki SeuZlebelia inaxos rastrebis zogadi mwyobri Teoria.

rastruli sistemebi, upirveles yovlisa, xasiaTdeba imiT, rom isini Sedgenilia

mcire, erTi tipis optikuri elementebis simravlisagan, romlebci ricxobrivad aris

ganlagebuli romelime saerTo zedapirze da optikuri TvalsazrisiT moqmedeben,

rogorc erTi mTeli optikuri mowyobiloba. rastrebi gansakuTrebuli optikuri

sistemebia, romlebic saSualebas iZleva, SevqmnaT Zalian mgrZnobiare

mowyobilobebi optikuri araerTgvarovnebebis dasamzerad gamWvirvale areebSi,

akustikuri SeSfoTebebis Sesaswavlad haerSi, siTxeebSi da airovan nakadebSi.

damoukidebel gamoyenebas poulobs rastruli optikuri sistemis oTxi ZiriTadi

Tviseba, romelTagan Cven gamoviyeneT ori. rastruli sistemebis gamamravlebeli

Tvisebebi saSualebas iZleva, miviRoT sivrciTi separirebuli gamosaxulebebi,

riTac SeiZleba, gadawydes feradi fotografirebis amocana. garkveuli struqturis

rastruli sistemebi SeiZleba, gamoyenebuli iqnas optikuri gamosaxulebebis

difraqciul formirebaSi. rastruli sistemebis ZiriTadi formebia: brtyeli

rastri, cilindruli, sferuli, prizmuli da elementebis rTuli ganlagebis mqone

sivrculi rastri.

praqtikul Sedegad SeiZleba CaiTvalos Cvens mier Seqmnili rastruli elementi,

romelic xasiaTdeba gamamravlebeli TvisebiT: rastruli sistema, romelzedac

mimarTulia viwro lazeruli sxivi, sivrculad gardaiqmneba rva, 45 gradusiT

daSorebul wertilovan wyarod. Cveni rastruli sistema prizmulia. ganSladi sxivi

sruliad gansxvavebul suraTs iZleva.

rastruli sistemebis Seqmna da maTi SesaZleblobebis kvleva grZeldeba.

4. azo saRebarebiT SeRebili Jelatinis an sxva gelis firebi imsaxureben did

yuradRebas maTi informaciis optikur CaweraSi, arawrfiv optikaSi, golografiaSi

da sxv. SesaZlo gamoyenebebis gamo, romelic efuZneba optikuri anizotropiis

fotoinducirebis movlenas. fotinducirebuli anizotropiis mqone firis

gamWvirvaloba Caketil polarizatorebSi aqtiuri sinaTlis eqspoziciis funqciaa.

amitom, ganixilaven ra fotoinducirebuli anizotropiis mqone firs, rogorc

monokristals, Tvlian, rom gamWvirvalobis zemoT aRniSnuli modulacia xdeba

firis ormagsxivtexi sididis modulaciis safuZvelze. magram, Cveni warmodgeniT,

164

amasTan erTad es SeiZleba xdebodes sxva gziTac. kerZod, anizotropia SeiZleba

inducirdebodes marclovani saxiT da aqtiuri sinaTlis eqspoziciis mixedviT

modulirdes maTi koncentracia.

arsebuli warmodgenebis Tanaxmad iTvleba, rom azo saRebarebSi optikuri

anizotropiis fotoinducireba Sedegia saRebaris molekulebSi trans- cis-trans

fotoizomerizaciis procesis. amitom, anizotropiis fotoinducirebis

maRaliLefeqtis misaRebad saWiroa, rom saRebaris koncentracia xsnarSi iyos rac

SeiZleba didi. magram, xsnarebSi saRebarebis did koncentracias myar firebSi

aucileblad mivyavarT saRebaris molekulebis agregaciebis TviTinducirebamde, an

iseT mdgomareobamde, roca agregaciebi firSi sinaTlis stimulirebiT inducirdeba.

2014 wlis samecniero samuSaoebebis angariSSi warmodgenili iyo azo saRebariT

najer polivilinis firSi aqtiuri wrfivad polarizebuli sinaTlis moqmedebiT

saRebaris molekuluri agregaciebis fotoinducireba, romlis safuZvelzec

realizdeba firSi optikuri anizotropiis Seqmna. Ddadginda, rom am dros

gamosaxulebis formireba xdeba fotoinducirebuli anizotropuli "marcvlebis" _

molekulebis agregaciebis sivrculi ganawilebiT. marcvlebis koncentracia firSi

aqtiuri sinaTlis eqspoziciis funqciaa.

2015 wels gagreZelda kvlevebi azo saRebarebis molekulur agregaciebSi

anizotropiis fotoinducirebis sakiTxebze. wina wlisgan gansxvavebiT anizotropiis

fotoinducirebis movlenis kvlevebi xdeboda azo saRebarebis TviT inducirebul

molekuluri agregaciebis ansamblSi. (azo saRebariT najer polivlinis firSi

gaSrobis dros saRebaris molekulebis agregaciebi SeiZleba TviT inducirdnen da

miviRoT TviT inducirebuli nawilakebis ansambli. masaSi nawilakebi, cakleuli

gamonaklisebis CauTvlelad, izotropulia). Seswavlili iqna aseT firSi

anizotropiis fotoinducirebis sakiTxi, kerZod, gamosaxulebis formirebis sakiTxi.

vaCveneT, rom aq anizotropiis fotoinducirebis dros firis gamWvirvaloba Caketil

polarizatorebSi modulirdeba marcvlebis ansamblSi nawilakebis anizotropiis

integraluri farTobis modulaciis safuZvelze.

165

suraTze warmodgenilia fotoinducirebuli anizotropiis saxe molekulur

agregaciebSi.

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 G. Chanturia R. Tatarashvili L. Kutaladze A. Tsaturov M. Turnava

I. Myasnikov

All Optical Switch; krebuli

“araorganuli

masalaTmcodneobis

Tanamedrove

teqnologiebi da

meTodebi”

2015 wlis 20-

24 aprili

Tbilisi gv. 366-370

166

anotaciebi qarTul enaze

1. Seswavlilia periodulad mowesrigebuli diskretuli fotonuri struqturis

fizikuri maxasiaTeblebi. Seqmnilia sruliad optikuri gadamrTveli da

optikuri gamosaxulebis kontrastuli invertori. aRmoCenilia wrfivi optikis

axali movlena – optikuri gadarTvis efeqti, romlis realizeba SesaZlebelia

mxolod myartanian dieleqtrikul garemoSi, romelsac gaaCnia diskretuli

periodulad mowesrigebuli araerTgvarovneba.

II. 2. publikaciebi

b) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

N. G. Margiani, G. A. Mumladze , Z. A. Adamia , N. A. Papunashvili, D. I. Dzanashvili

Influence of Pb(BO2)2 Doping on Superconducting

Properties of (Bi,Pb)-2223 HTS

J. Supercond. Nov. Magn.

(2015) 28:499–502

US Springer

4

2 N.G. Margiani, S.K. Nikoghosyan, Z.A. Adamia, D.I. Dzanashvili, V.S. Kuzanyan, N.A. Papunashvili, I.G. Qvartskhava, A.G. Sarkisyan and V.V. Zhghamadze

Enhancement of Phase Formation and Critical Current Density in (Bi,Pb)-2223 Superconductor by Boron Addition and Ball Milling.

Int. J.Adv. App. Phy. Res.

(2015) 2 : (in press)

Cosmos Scholars Publishing House

5

167

3 T.Ebralidze, N.Ebralidze, G.Mumladze

Molecular Aggregations and Induction of Anisotropy by Light in Azodyes

Volume 4, Issue 2, April 2015

Science Publishing Group, US

13-16

anotaciebi

1. Seswavlilia tyviis boratis danamatis zegavlena BBi-2223 zegamtari masalis

kritikuli denis simkvrivesa da zegamtari fazis warmoqmnis siCqareze.

2. Seswavlilia elementuri boris danamatis zegavlena BBi-2223 zegamtari masalis

kritikuli denis simkvrivesa da zegamtari fazis warmoqmnis siCqareze.

3. Seswavlilia sinaTliT anizotopiis inducireba azosaRebris TviTinducirebul

molekulur agregaciebSi. anizotropiis inducirebis dinamiur reJimSi Catarebulia

video-mikroskopuli gadaReba marcvlovani anizotropiis suraTis formirebisa

mTeli integraluri farTobis aqtiuri sinaTliT eqspoziciis pirobebSi. naCvenebia,

rom adgili aqvs molekuluri agregatebis rogorc koncentraciis, ise zomebis

zrdas am procesis dros.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

g. Wanturia All Optical Switch 2015 wlis 20-24 aprili

Tbilisi, metalurgiis

instituti


1. Seswavlilia periodulad mowesrigebuli diskretuli fotonuri struqturis

fizikuri maxasiaTeblebi. Seqmnilia sruliad optikuri gadamrTveli da optikuri

gamosaxulebis kontrastuli invertori. aRmoCenilia wrfivi optikis axali movlena

– optikuri gadarTvis efeqti, romlis realizeba SesaZlebelia mxolod myartanian

dieleqtrikul garemoSi, romelsac gaaCnia diskretuli periodulad mowesrigebuli

araerTgvarovneba.

168


# Ggamogonebebi

avtorebi

dafinansebis

wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1

maRaltemperaturuli

zegamtari keramika.

patenti AP 2015 13487

n. margiani, z.

adamia, g. mumlaZe,

n. papunaSvili, d.

ZanaSvili, r.

koxreiZe

SemsrulebelTa

xelfasidan

akrefili Tanxa

2

maRaltemperaturuli

zegamtari keramika.

patentiAP AP 2015 13488

n. margiani, z.

adamia, g. mumlaZe,

n. papunaSvili, d.

ZanaSvili, r.

koxreiZe

SemsrulebelTa

xelfasidan

akrefili Tanxa

#7 optikurad marTvadi anizotropuli sistemebis ganyofileba


andro WaniSvili, akad. doqtori


g. Wilaia,

m. aroniSiZe

z. vardosaniZe,

i. naxucriSvili

g. petriaSvili

s. TavzaraSvili

169

q. TevdoraSvili

T. laferaSvili

o.Ggogolini

e. ciciSvili

r. janeliZe

i. blagiZe

v. edilaSvili

g.mSveliZe



#






1

lazeri ganivad

ganawilebuli aRgznebiT

anu aqtiuri holograma

zurab vardosaniZe Aandro WaniSvili, gia

petriaSvili, guram

Wilaia, marina aroniSiZe,

sveta TavzaraSvili,

qeTino TevdoraZe, nino

fonjaviZe


1. Seqmnilia axali tipis lazeri, romelic amavdroulad asrulebs hologramis

funqcias da generirebs optikur informacias.

I. 2.

#






1

axali tipis

Txevadkristaluri

lazerebis SemuSaveba.

fizika, optika

andro WaniSvili g.Wilaia, m.aroniSiZe,

z.vardosaniZe,

i.naxucriSvili,

n.fonjaviZe,

s.TavzaraSvili,

q.TevdoraSvili

170

2 naxevargamtaruli nano

struqturebis

transportuli da

optikuri Tvisebebis

Seswavla

oleg gogolini r.janeliZe

i.blagiZe

g.mSveliZe

e.ciciSvili

3 naxevargamtaruli

nanostruqturirebuli

masalebi axali Taobis

fotoeleqtruli

mowyobilobebisTvis

fizika, naxevargamtaruli

nanoteqnologia

T.laferaSvili o.kviciani

T.laferaSvili

d.laferaSvili

S.lomitaSvili

a. WaniSvili

4 naxevargamtaruli

nanostruqturirebuli

masalebis miReba da

kvleva

T.LlaferaSvili T.LlaferaSvili

S. lomitaSvili


praqtikuli Sedegebi

1. miRebulia lazeruli generacia fotonur Txevad kristalSi. Seswavlilia am

kristalSi feradi konusuri generaciis miRebis SesaZlebloba.

2. Seswavlilia eleqtrogamtarebloba nanostruqturirebul borosilikatur

minebSi, romlebic Seicaven a1b7 da a2b6 naxevargamtarul nanokristalebs.Ggazomvebi

Catarebulia temperaturis da sixSiris farTo diapazonSi. naCvenebia, rom minebis

eleqtrogamtarebloba damokidebulia minaSi Semavali metalebis Zrav-ionebis

koncetraciaze da maT urTierTqmedebaze. kvlevis Sedegebi moxsenda saerTaSoriso

konferencias* (ixile qvemoT)

3. laboratoriaSi damuSavebulia teqnologia, romlis gamoyenebiTac galiumis

fosfidze GaP indiumis Txeli fenis eleqtroqimiuri dafeniT da misi Semdgomi

TermodamuSavebiT inertuli gazis atmosferoSi miRebulia fotoelementi,

romelic xasiaTdeba maRali mgrZnobiarobiT eleqtromagnituri gamosxivebis axlo

infrawiTel ubanSi (1.5 - 2.2)ev. gamoTqmulia varaudi, rom damzadebul

fotodiodebSi infrawiTeli sinaTlis maRal mgrZnobiarobaze pasuxismgebelia GaP-is zedapirze warmoqmnili InxGa1-xP (0<X<1) nanostruqturirebuli fena. garda imisa,

rom aseTi struqturebi sainteresoa optikur boWkovani kavSirgabmulobis

sistemebisaTvis, kvlevam GgviCvena, rom saTanado koncentratorebis gamoyenebis

SemTxvevaSi miRebuli fotoelementi perspeqtiulia axali Taobis mciregabaritiani,

maRalefeqturi mzis energiis gardamqnelis dasamzadeblad. kvlevis Sedegebis

safuZvelze samecniero JurnalSi gadasacemad momzadebulia statiebi:

171

a) GaP-sbazaze damzadebuli nanostruqturirebuli masalis gamoyenebis

perspeqtiva mravalgadasasvlelian koncentratorul mzis elementebis

dasamzadeblad , T. laferaSvili.

b) mzis elementebi GaAs-is nanomilakebis bazaze, T. laferaSvili, o. kviciani

g) InP-s bazaze damzadebuli qvanturwertilovani nanomasalebi telekomunikaciur

talRagamtarebSi – T. laferaSvili, d.laferaSvili, aWaniSvili.

aRsaniSnavia is faqti, rom proeqtis ori monawile orest kviciani da daviT

laferaSvili 2015 wels Cairicxa saqarTvelos teqnikuri universitetis sainJinro

fizikisa da kavSirgabmulobis departamentis doqturanturaSi, Sesabamisad. xolo

Sorena lomitaSWvili ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universitetis qimiis fakultetis studenti – staJioria.

4. SemoTavazebuli qveprogramis farglebSi saangariSo periodSi gagrZelda

eqsperimentuli da Teoriuli kvlevebi III-V naxevargamtarebis zedapirze liTonebis

eleqtroqimiuri dafenis gziT nanomasalebis miRebis laboratoriaSi

damuSavebuli teqnologiis Semdgomi damuSavebis mizniT, kerZod:

a) Cvens mier warmoebul kvlevebSi gansakuTrebiT saintereso AaRmoCnda III-V jgufis

naxevargamtarebze eleqtroqimiuri meTodiT aluminis dafena galiumis arsenidisa

(GaAs) da galiumis fosfidis (GaP) zedapirze, rac praqtikulad ganxorcielda

aluminis qloridis wyalxsnaridan;

b) Seqmnilia Teoriuli modeli aluminis qloridis wyalxsnaridan galiumis

arsenidis zedapirze aluminis eleqtroqimiuri dafenis eqsperimentulad dadgenili

faqtis asaxsnelad.

g) gamoqveynebulia statia.


I. 4.

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1 “sinaTliT

marTvadi

girotropia Txevad

rusTavelis fondi Gguram Wilaia m.aroniSiZe,

z.vardosaniZe,

172

kristalebSi

informaciis

Casawerad”

fizika, optika,

sainformacio

teqnologiebi

T.laferaSvili,

i.naxucriSvili,

g.petriaSvili,

n.fonjaviZe,

s.TavzaraSvili,

q.TevdoraSvili,

i.CubiniZe,

a.WaniSvili

2

“informaciis

Cawera optikurad

aqtiur

qolesterul

Txevad

kristalebSi”

fizika, optika,

sainformacio

teqnologiebi

rusTavelis fondi Gguram Wilaia n.fonjaviZe,

a.WaniSvili


Sedegebi

1.gamokvleuli da SerCeuli masalebis safuZvelze miRebulia Txevadkristaluri

fenebi, romelTac gaaCniaT sinaTliT marTvadi girotropia. gansazRvrulia

optimaluri optikuri Tvisebebis mqone fenebis miRebis pirobebi.

2. miRebulia optikuri aqtivoba Txelfenovan fotomgrZnobiare Txevadkristalur

masalebSi

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 m.aroniSiZe,

z.vardosaniZe, «Определение

начального 2015, t. 41, N3 Tbilisi,

saqarTvelos

5

173

i.naxucriSvili,

r.saluqvaZe,

s.TavzaraSvili,

q.TevdoraSvili,

a.WaniSvili,

g.Wilaia

удельного привеса по кинетическим

параметрам процесса их

оксидирования»

saqarTvelos

mecnierebaTa

erovnuli

akademiis macne

mecnierebaTa

erovnuli

akademiა

2 T.laferaSvili

S.lomitaSvili

aluminis

eleqtroqimiuri

dafena

galiumis

arsenidze.

saq. mecn.akad.

macne, qimiis

seria

t.41, #4 Tbilisi 6

anotaciebi

1.gamokvleulia qromis konstruqciuli Senadnobebis haerze daJangvisas masis

sawyisi namatis kavSiri procesis kinetikur parametrebTan.

2. III-V jgufis naxevargamtarze liTonebis eleqtroqimiuri meTodiT dafenis

originaluri teqnologia iyo SemuSavebulia maTi sxvadasxva daniSnulebis

fotonur mowyobilobebSi gamoyenebis mizniT. Seqmnilia Teoriuli modeli

aluminis qloridis wyalxsnaridan galiumis arsenidis zedapirze aluminis

eleqtroqimiuri dafenis eqsperimentulad dadgenili faqtis asaxsnelad.

II. 2. publikaciebi

ბ) ucxoeTSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 В.В. Беляев, Г.С. Чилая Жидкие кристаллы в Москва, Московский государственный

126

174

начале XXI века областной университет

anotaciebi

monografiis mizania Txevadi kristalebis ZiriTadi Tvisebebis da warmoebaSi maTi

gamoyenebis gacnoba.

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 Г.Чилая, З.Вардосанидзе, Г.Петриашвили, С.Тавзарашвили, А.Чанишвили, М.Аронишидзе, К.Тевдорашвили

«Пространственно- модулированная

лазерная эмиссия»

Вестник МГОУ

2015, №2 Москва, Московский

государственный областной

университет

6

2 E.Tsitsishvili Light-hole exciton spin relaxation in quantum dots, Phys. Rev. B

91, 2015 APS Journals, US 2

3 Maria Penelope De Santo, Gia Petriashvili, Ramla Gary, Giuseppe Pucci, Riccardo Barberi

Anti-counterfeiting and identification solutions using soft matter

LIFE, NEW MATERIALS AND

PLASMONICS, Rend. Fis. Acc.

Lincei 26 (Suppl 2):S255–S259

Springer 7

4 Lotfi Saadaoui, Gia Petriashvili, M. P. De Santo, Ridha Hamdi, Tahar Othman, and Riccardo Barberi

Electrically controllable multicolor cholesteric laser

OPTICS EXPRESS, 24 Vol. 23, No. 17

OSA 4

175

5 GIA PETRIASHVILI, RIDHA HAMDI, MARIA PENELOPE DE SANTO, RAMLA GARY, AND RICCARDO BARBERI

Light-controllable linear dichroism in nematics

Applied Optics, Vol. 54, No. 28

OSA 4

6 Ramla Gary, Daniela Amelio, Filippo Garofalo, Gia Petriashvili, Maria Penelope De Santo, Yuen Kwong Ip, and Riccardo Barberi

Endothelial-like nitric oxide synthase immunolocalization by using gold nanoparticles and dyes

BIOMEDICAL OPTICS EXPRESS,

Vol. 6, No. 12

OSA 4

anotaciebi

1.samuSaoSi Seswavlilia sivrculad modulirebuli saRebariani firovani

lazerebis generaciis gansxvavebuli Tvisebebi. miRebulia sivrculad

modulirebuli lazeruli generacia, romlis drosac firovani lazeris sxivs

moaqvs informacia aRgznebis energiis sivrculi ganawilebis Sesaxeb.

2. kvanturi wertilebis tipis kvantur struqturebSi Seswavlilia eqsitonebis

spinuri relaqsaciis meqanizmebi. naCvenebia, rom Zlieri “konfaimentis”

SemTxvevaSi “bneli” eqsitonebis mdgomareobebi urTierTqmedeben “naTeli”

eqsitonebis mdgomareobebTan da gansazRvraven luminescenciis polarizaciis

relaqsaciis dinamikis kvantur wertilebSi.

3. optikur da fotonur efeqtebze dayrdnobiT, martivad dasamzadebeli

nimuSebis saxiT SemoTavazebulia gayalbebis sawinaaRmdego sistemebi,

romlebSic gamoyenebulia iseTi sivrculad da Termulad TviTgadawyobadi

masalebi, rogoricaa polimereul matricebTan kombinirebuli Txevad

kristaluri nivTierebebi. lazeruli gamosxiveba, interferenciuli seleqtiuri

amreklaoba, bregis meserebi, sinaTlis modulatorebi da fotonuri efeqtebi

SeiZleba martivad gaerTiandes, raTa Seiqmnas sxvadasxva saxis gayalbebis

sawinaaRmdego mowyobilobebi.

4. SemoTavazebulia qolesterul Txevadkristalur lazerze dafuZnebuli

axali strategia mravaltalRovani lazeris misaRebad. amasTan, optikur

ujdredze eleqtruli velis modebiT, SesaZlebelia garkveuli lazeruli

gamosxivebis xazebis marTva, rac gamoixateba maT periodul CarTvasa da

gamorTvaSi.

5. warmodgenilia sinaTliT marTvadi diqroizmis axali meTodi, romelic

miRweuli iqna spiropiraniT dopirebul nematur Txevad kristalSi.

176

luminescenciuri saRebaris CamatebiT miRebuli da Seswavlili iqna sivrculad

modulirebuli organzomolebiani diqroizmi.

6. mocemul naSromSi ganxilulia oqros nanonawilakebis zedapiruli

plazmonuri eleqtruli velis gamoyenebiT biologiuri qsovilebis

vizualizaciis gaZlierebis sakiTxebi. kerZod naCvenebia, rom oqros

nanonawilakebisa da luminescenciuri saRebarebis garkveuli kombinaciiT, rac

gamoixateba oqros nanonawilakebisa da luminescenciuri saRebarebis

raodenobaSi, maT sivrcul ganlagebasa da maT Soris manZilebSi, SesaZlebelia

miRweuli iqnas luminescenciis mniSvnelovani gaZliereba.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 o.miqaZe, i.naxucriSvili,

n.maisuraZe, T.lolaZe

On the kinetics of high-temperature oxidation for

alumina forming heat-resistant alloys

16-18 ivlisi 2015,

Tbilisi


1.Seswavlilia FeCrAl Senadnobis oqsidirebis kinetikis zogierTi Teoriuli aspeqti

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 Г.Чилая, З.Вардосанидзе, Г.Петриашвили,

С.Тавзарашвили, А.Чанишвили, М.Аронишидзе,

Пространственно- модулированная лазерная

эмиссия

21-24 aprili 2015, moskovi

177

К.Тевдорашвили

2 Г.Чилая, М.Аронишидзе, Г.Петриашвили, Н.Понджавидзе, С.Тавзарашвили,

К.Тевдорашвили, А.Чанишвили

Оптическая запись информации в гиротропных жидких

кристаллах

09 dekemberi 2015, moskovi

3 *Yudzhin Blagidze *Mixed mobile ion effect in electrical conductivity of

borosilicate glasses containing the semiconductor nanocrystals.

International Conference Multifunctional, Hybrid and

Nanomaterials

9 -13 march 2015, Barcelona, Spain


1.gamokvleulia sivrculad modulirebuli saRebariani firovani lazerebis

generaciis gansxvavebuli Tvisebebi. miRebulia sivrculad modulirebuli

lazeruli generacia, romlis drosac firovani lazeris sxivs moaqvs informacia

aRgznebis energiis sivrculi ganawilebis Sesaxeb.

2. SemoTavazebulia informaciis Caweris meTodi sinaTliT marTvadi girotropiis

safuZvelze Txevadkristalur masalebSi, romelTac axasiaTebT giganturi kuTri

mobruneba.

3. *Seswavlilia eleqtrogamtarebloba nanostruqturirebul borosilikatur

minebSi, romlebic Seicaven a1b7 da a2b6 naxevargamtarul nanokristalebs.Ggazomvebi

Catarebulia temperaturis da sixSiris farTo diapazonSi. naCvenebia, rom minebis

eleqtrogamtarebloba damokidebulia minaSi Semavali metalebis Zrav-ionebis

koncetraciaze da maT urTierTqmedebaze.

178

optikur-qimiur kvlevaTa laboratoria


jimSer maisuraZe, qimiis mecnierebaTa doqtori


jimSer maisuraZe, qimiis mecnierebaTa doqtori, laboratoriis xelmZRvaneli;

lali devaZe _ qimiis mecnierebaTa akademiuri doqtori, mTavari mecnieri

TanamSromeli;

levan nadareiSvili, akad. doqt., mTavari mecnier TanamSromeli;

inesa favleniSvili, akad. doqtori, mec. TanamSromeli;

liana SaraSiZe, mec. TanamSromeli;

izolda mJavanaZe _ akademiuri doqtori, ufrosi mecnieri TanamSromeli;

nino sefaSvili _ fizika-maTematikis mecnierebaTa akademiuri doqtori,

ufrosi mecnier TanamSromeli;

nona TofuriZe, akad. doqtori;

manana areSiZe, akad. doqt (axali miRebuli);

cisana zurabiSvili _ akademiuri doqtori, ufrosi mecnieri TanamSromeli;

Sorena axobaZe _ qimikosi, mecnieri TanamSromeli;

JuJuna urCuxiSvili _ qimikosi, magistri, wamyvani inJineri;

mzia gugava _ qimikosi, wamyvani inJineri;

ekaterine arvelaZe _ eleqtroinJineri, wamyvani inJineri.

179



I. 2.

#






1

indolinis bazaze

miRebuli

multifunqciuri

hibriduli spiropiranebis

sinTezi da fizikur-

qimiuri Tvisebebis

Seswavla

qimiis mecnierebaTa

doqtori, laboratoriis

xelmZRvaneli jimSer

maisuraZe

lali devaZe, Sorena

axobaZe, nino sefaSvili,

izolda mJavanaZe, cisana

zurabiSvili, JuJuna

urCuxiSvili, ekaterine

arvelaZe, mzia gugava.

2 Ggradientuli

polimeruli masalebis

miReba da kvleva.

polimerebis fizikuri

qimia.

L

levan nadareiSvili

nona TofuriZe

liana SaraSiZe

ineza favleniSvili


praqtikuli Sedegebi

1. laboratoriaSi tardeba multifunfciuri hibriduli spiropiraniebis miRebisa da

maTi fizikur-qimiuri Tvisebebis Seswavlis kvleviTi samuSaoebi.

saangariSo periodSi sinTezirebuli iqna Semdegi multifunqciuri hibriduli

spiropiranebi

sadac R SeiZleba iyos -CH3 an C4H9, xolo RI, RII, RIII, RIV sxvadasxva kombinaciebSi

180

SeiZleba iyos -H; -OCH3; -OH; -NO2.

aRniSnuli spiropiranebis misaRebad xorcieldeboda winaswar gansazRvruli,

saTanado funqcionaluri jgufebis Semcveli qromenuli da indolinuri

fragmentebis cal-calke sinTezi da Semdeg saTanado pirobebSi Sesabamisi

meqanizmiT maTi Serwyma-SekavSireba.

Seswavlili iqna miRebuli spiropiranebis eleqtronuli STanTqmis speqtrebi

sxvadasxva gamxsnelebsa da polimerul matricebSi. zogierT maTgans aRmoaCnda

fotoqromuli Tvisebebi oTaxis temperaturaze, rac gansakuTrebiT sainteresoa

kvlevisa da gamoyenebis TvalsazrisiT.

2. SemuSavda axali tipis funqciurad gradientuli polimeruli masalebis

miRebis inovaciuri meTodi — marTvadi erTRerZiani gradientuli orientacia,

romelic uzrunvelyofs fardobiTi wagrZelebis/ orientaciis xarisxis

winaswar SerCeul ganawilebas nimuSis SerCeul ubanSi. gradientuli

orientacia ganxorcielda ori gziT: izotropul nimuSze SerCeuli

arahomogenurobis mqone meqanikuri velis moqmedebiT da gradientuli zonuri

gaWimviT. daproeqtda da damzadda gradientuli zonuri gaWimvis manqana, romelsac

ar moepoveba analogi. davamzadeT gradientulad orientirebuli polimerebi

(firebis saxiT) samive parametris winaswar SerCeuli mniSvnelobebiT. gradientuli

firebis bazaze damzadda sxvadasxva daniSnulebis optikuri elementebi.


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

Aaxali tipis

funqciurad

gradientuli

polimeruli

masalebis miReba

da maT safuZvelze

optikuri

elementebis

SoTa rusTavelis

Eerovnuli

samecniero fondi

levan

nadareiSvili

nona TofuriZe

liana SaraSeniZe

ineza

favleniSvili

Tamar nakaiZe

tariel ebraliZe

roland bakuraZe

barbara kilosaniZe

giorgi kakauriZe

181

damzadeba


1. proeqtis ganxorcielebiT miRebuli ZiriTadi Sedegebia:

- SemuSavda funqciurad gradientuli polimeruli masalebis miRebis

inovaciuri meTodi - marTvadi erTRerZiani gradientuli orientacia;

- gradientuli orientacia xorcieldeba ori teqnikuri midgomiT: izotropul

nimuSze SerCeuli arahomogenurobis mqone meqanikuri velis moqmedeba da

gradientuli zonuri gaWimva.

- marTvadi gradientuli orientaciiT miRebulia axali tipis funqciurad

gradientuli polimeruli masalebi samive parametris (orientaciis

xarisxis/fardobiTi wagrZelebis cvlilebis diapazoni, ganfeniloba da profili)

winaswar SerCeuli mniSvnelobebiT;

- daproeqtda da damzadda gradientuli zonuri gaWimvis manqana;

- damzadda gradientulad orientirebuli polimerebi (firebis saxiT) samive

parametris winaswar SerCeuli mniSvnelobebiT;

- SemuSavda axali polarimetruli meTodi optikuri polimeruli masalebis, maT

Soris gradientuli polimeruli masalebis nimuSebSi ormagisxivTtexisa da wrfivi

diqroizmis ganawilebis gansazRvrisaTvis;

- damzadda Sesabamisi danadgaris laboratoriuli modeli;

- orientirebuli polimeruli firebis safuZvelze Seiqmna sxvadasxva tipis

polarizaciuli optikuri elementebi.

- ormagisxivTtexis erTgvarovani ganawilebis mqone polivinilis spirtis firebis

safuZvelze miRebuli iqna fsevdodepolarizatorebi.

- depolarizatoris nimuSebSi gasuli sinaTlis stoqsis parametrebis da

polarizaciis xarisxis realur droSi gansasazRvravad SemuSavebul iqna

danadgari Cven mier Seqmnili polarizaciul–holografiuli elementis safuZvelze.

- gansazRvruli iqna fsevdo depolarizatoris depolarizebis unaris

damokidebuleba Tanabrad gaWimuli polimeruli firebis Sreebis raodenobisagan.

- erTRerZian gradientulad orientirebuli polimeruli firebis safuZvelze

miRebuli iqna kompensatorebis analogiuri elementebi.

- erTRerZiani orientirebuli polimeruli firis safuZvelze damzaddaλ/4 da λ/2 talRuri fazuri firfitebis polimeruli analogebi.

182

- Catarda Cven mier miRebuli da qarxnuli fazuri firfitebis xarisxis Sedareba.

dadginda xarisxis kargi damTxveva, xolo rig SemTxvevebSi Cven mier miRebuli

produqciis upiratesoba;

- miRebuli iqna diqroiduli amrekli naxevartalRovani da meoTxedtalRovani

fazuri firfiTebi da amrekli kompesatori ormagisxivTtexis gradientuli

ganawilebiT;

- ultrabgeris mdgari talRis saSualebiT Txevadi polimerizebad masalaSi

Cawerili iqna stabiluri da dinamiuri anizotropuli profilis difraqciuli

meserebi da gansazRvruli iqna maTi maxasiaTeblebi.

gradientuli zonuri gaWimvis mowyobilobiT universaluri standartuli

gamosacdeli manqanebis aRWurva arsebiTad gaafarToebs maT funqciur

SesaZleblobebs, rac iZleva kvlevis Sedegebis komercializaciis SesaZleblobas.

polarizaciuli optikuri elementebis Seqmna orientirebuli polimeruli

firebis safuZvelze qmnis realur perspeqtivas Seicvalos Zvirad Rirebuli

kristaluri mcire aperturis mqone polarizaciuli optikuri elementebi iafi,

nebismieri didi aperturis mqone polimeruli firis elementebiT.

I. 4.

#

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1 gazrdili

SesaZleblobebis

mqone

azosaRebarebTan

Serwymuli axali

tipis

spiropiranebi.

(dawyeba 31.03.2014,

damTavreba 1.10.2016)

nanozomis

movlenebi 6-265;

fizikuri qimia 6-

430;

rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

qimiis mecnierebaTa

doqtori,

laboratoriis

xelmZRvaneli

jimSer maisuraZe

ZiriTadi

personali:

Sorena axobaZe,

izolda mJavanaZe,

JuJuna

urCuxiSvili.

damxmare

personali:

lali devaZe,

cisana

zurabiSvili,

nino sefaSvili.

183

organuli qimia 6-

420.


Sedegebi

sangariSo periodis ganmavlobaSi ganxorcielda azosarebarebTan Serwymuli axali

tipis hibriduli grZelradikaliani N-tetradecil da N-oqtadecilwarmoebuli

spiropiranebis sinTezi.

sadac R SeiZleba iyos -C14 H29 , - C18H37, - C13H27 ; xolo RI, RII, RIII, RIV sxvadasxva

kombinaciebSi SeiZleba iyos -H; -OCH3; -OH; -NO2.

aRniSnuli nivTierebebi, gansxvavebiT sagranto proeqtis wina periodSi miRebuli

mokleradikaliani hibriduli spiropiranebis kristaluri formisagan, fisisebri

kinsistenciisaa.

Seswavlilia miRebuli spiropiranebis STanTqmis speqtrebi polarul (spirti) da

arapolarul (toluoli) gamxsnelebSi. dadginda, rom alkilis radikalis sigrZe

gavlenas ar axdens STanTqmis speqtrze, Tumca korelaciaSia nivTierebis

xsnadobasa da lRobis temperaturasTan. relaqsaciis maRali siCqareebis gamo,

fotoqromuli gardaqmnebi oTaxis temperaturaze ar daikvirveba.

grZelradikaliani hibriduli spiropiranis fotoinducirebuli cviterionuli

liofiluri Tavis zomebi gazrdilia arahibridulTan SedarebiT, rac zrdis

molekulis zedapirul aqtiurobas _ micelirebis unars, amitom reaqciis dros

miRebuli aseTi tipis molekulebi reaqciis procesSive micelirdebian, reaqcia

micelis SigniT gagrZeldeba liotropuli Txevadi kristalis warmoqmnamde.

fisisebri konsistencia savaraudod liotropuli Txevadi kristalia. miRebuli

naerTis struqturis kvleva gagrZeldeba.

184

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 maisuraZe j.p.,

devaZe l.v.,

axobaZe S.a.,

zurabiSvili

c.i.,

sefaSvili n.o.

fotomgrZnobiare

hibriduli

naerTebi.

saqarTvelos

sainJinro

siaxleni

No 2 (t.74),.

2015

Tbilisi, stu gv.61 - 64

anotaciebi

1. spiropiranisa (SP) da azobenzolis (AZ) bazaze sinTezirebulia axali

bifunqciuri fotoqromuli naerTi (SPAZ). polimerul matricaSi integrirebuli

hibriduli naerTis fotogardaqmnas adgili aqvs oTaxis temperaturaze.

speqtruli monacemebi adasturebs hibridul molekulaSi koniugirebuli grZeli

jaWvis warmoqmnas.

II. 2. publikaciebi

ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 Levan Nadareishvili,

Graded Orientation of the

2015, Vol. 9, Paris p. 251-256

185

Roland Bakuradze, Barbara

Kilosanidze, Nona Topuridze, Liana

Sharashidze, Ineza Pavlenishvili

Linear Polymers

International Journal of

Mechanical, Aerospace,

Industrial and Mechatronics Engineering

No. 2

2 Barbara Kilosanidze,

George Kakauridze, Levan Nadareishvili, Yiru

Msvenieradze

New Method for Determining the

Distribution of Birefringence and Linear Dichoism in Polymer Materials

Based on Polarization-Holographic

Grating.

International Journal of

Mechanical, Aerospace,

Industrial and Mechatronics Engineering

2015, Vol. 9, No. 2 Paris

p. 257-261

3 Levan Nadareishvili, Roland Bakuradze, Nona Topuridze, Liana Sharashidze,

Inesa Pavlenishvili

Gradually Oriented State of the Linear

Polymers.

High-Performance Polymers for

Engineering-Based Composites.

Section 1. Applications of

Polymer Chemistry and

Promising Technologies.

Apple Academic Press, Inc. USA.

p. 179-185

186

4 L. Nadareishvili, R. Bakuradze, N. Topuridze, L.

Sharashidze, I. Pavlenishvili.

Method of Obtaining of

Gradually Oriented Polymer Films.

High-Performance Polymers for

Engineering-Based Composites.

Section 1. Applications of

Polymer Chemistry and

Promising Technologies

Apple Academic Press, Inc. USA

p.190-194

anotaciebi

1. Seswavlilia Termoplastikuri polimerebis axali struqturuli

mdgomareobis - gradientulad orientirebuli mdgomareobis formirebis

zogierTi kanonzomiereba. gradientulad orientirebul mdgomareobaSi gadasvla

xorcieldeba izotropul xazovan polimerebze araerTgvarovani meqanikuri

velis modebiT, an zonuri gaWimviT. es ukanaskneli tardeba standartul

gamosacdel manqanaze damontaJebuli specialuri zonuri gaWimvis mowyobilobis

(zgm) gamoyenebiT. orive teqnikuri midgoma (gansakuTrebiT zonuri gaWimvis

meTodi) saSualebas iZleva vmarToT iseTi raodenobrivi parametrebi,

rogorebicaa gradientulad orientirebuli polimerebis parametrebi - rogorc

mTeli rigi cvlileba naTesavi drekadobis / orientaciis xarisxis diapazoni,

ganfeniloba da profili (wrfivi, hiperboluri, paraboluri, logariTmuli da

a.S.). mokledaa aRwerili gradientuli orientaciiT funqciurad gradientuli

polimeruli masalebis miRebis SesaZlebloba. gradientuli orientaciuli

gaWimvis meTodi ganxilul unda iqnes, rogorc fizikuri Tvisebebis winaswar

dadgenili gradientis mqone polimeruli masalebis Seqmnis efeqturi

teqnologiuri gadawyveta.

2. SemuSavebuliა axali moxerxebuli polarimetruli meTodi optikuri

polimeruli masalebis, maT Soris gradientuli polimeruli masalebis

nimuSebSi ormagisxivTtexisa da wrfivi diqroizmis ganawilebis

gansazRvrisaTvis „C” tipis polarizaciul-holografiuli meseris safuZvelze,

difragirebuli konebis intensiobebis fardobis gazomvis gziT, nimuSSi gasuli

monoqromatuli sinaTlis konis difraqciisas polarizaciul-holografiul

meserze. SemuSavda Teoriuli modeli da damzadda Sesabamisi danadgaris

laboratoriuli modeli. Teoriuli modelis Tanaxmad, SesaZlebeli gaxda

ormagi sxivTtexisa da wrfivi diqroizmis cal–calke gansazRvra:

187

ormagisxivTtexis gansazRvrisaTvis gamoviyeneT sinaTlis kona talRis sigrZiT

STanTqmis zolis gareT, wrfivi diqroizmis gansazRvrisaTvis ki gamoviyeneT

sinaTlis kona talRis sigrZiT, romelic mdebareobs firis qromoforis

STanTqmis zolSi. Catarda nimuSebis farTze ormagisxivtexis da wrfivi

diqroizmis ganawilebis raodenobrivi gansazRvra sxvadasxva gradientuli

orientaciis reJimebisaTvis.

3. SemuSavebulia koncefcia xazobrivi polimerebis axali struqturuli

mdgomareobis - gradientulad orientirebuli mdgomareobis (gom) Sesaxeb.

polimeris gadayvana gom-Si xorcieldeba polimerze araerTgvarovani meqanikuri

velis modebiT.meqanikuri veils konfiguracia gansazRvravs gradientulad

orientirebul polimerSi fardobiTi wagrZelebis raodenobriv parametrebs –

diapasons, ganfenilobas da profils. SemuSavebulia gradientuli orientaciis

ganxorcielebis maTematikuri modeli.

4. ganxilulia gradientulad orientirebuli xazovani polimerebis miRebis

axali meTodi, romelic emyareba mrudwiruli trapeciis formis mqone nimuSSi

gaWimvis frontis gavrcelebas trapeciis mcire fuZidan mrudwiruli fuZisken.

algoriTmul enaze Pascal SemuSavda Sesabamisi programa, romlis safuZvelze

mrudwiruli trapeciidan miiReba gradientulad orientirebuli marTkuTxa

formis polimeruli nimuSi.


a) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 J. Maisuradze, L. Devadze, Sh. Akhobadze , Ts.I. Zurabishvili, N. Sepashvili

Photosensitive Hybrid – SpAz Compounds

4th International Caucasian Symposium on Polymers and Advanced Materials,Batumi, Georgia, 1-4 July, 2015, p.29

2 Llevan nadareiSvili Graded Zone Stretching of the Linear Polymers

4th International Caucasian Symposium on Polymers and

Advanced Materials. baTumi, 2015, 1-4 ivnisi


188

1. avtorebis mier sinTezirebuli axali fotoqromuli hibriduli naerTis

meTilmetakrilatSi SeyvaniT miRebulia fotoqromuli masala STanTqmis

grZeltalRovani ubniT.

2. SemuSavebulia Termoplastikuri polimerebis erTRerZiani zonuri gaWimvis axali

meTodi – kontrolirebadi gradientuli zonuri gaWimvis meTodi. aRwerilia

saTanado mowyobilobis konstruqcia da muSaobis principi. Mmocemulia

eqsperimentuli Sedegebi, romlebic gviCveneben SemoTavazebuli meTodis

SesaZleblobebs.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 Levan Nadareishvili Graded Orientation of the Linear Polymers

XIII International Conference on Polymers, February 23 – 24,

Paris, France, WASET.org.

2 Barbara Kilosanidze New Method for Determining the Distribution of Birefringence and

Linear Dichoism in Polymer Materials Based on Polarization-

Holographic Grating

XIII International Conference on Polymers, February 23 – 24,

Paris, France, WASET.org


1. ganxilulia Termoplastikuri polimerebis axali struqturuli mdgomareobis –

gradientulad orientirebuli mdgomareobis formirebis zogierTi kanonzomiereba.

gradientulad orientirebul mdgomareobaSi gadasvla xorcieldeba izotropul

xazovan polimerebze araerTgvarovani meqanikuri velis modebiT, an zonuri

gaWimviT. es ukanaskneli tardeba standartul gamosacdel manqanaze damontaJebuli

specialuri zonuri gaWimvis mowyobilobis (zgm) gamoyenebiT. orive teqnikuri

midgoma (gansakuTrebiT zonuri gaWimvis meTodi) saSualebas iZleva vmarToT iseTi

raodenobrivi parametrebi, rogorebicaa gradientulad orientirebuli polimerebis

parametrebi – rogorc mTeli rigi cvlileba naTesavi drekadobis / orientaciis

xarisxis diapazoni, ganfeniloba da profili (wrfivi, hiperboluri, paraboluri,

logariTmuli da a.S.). mokledaa aRwerili gradientuli orientaciiT funqciurad

gradientuli polimeruli masalebis miRebis SesaZlebloba. gradientuli

orientaciuli gaWimvis meTodi ganxilul unda iqnes, rogorc fizikuri Tvisebebis

winaswar dadgenili gradientis mqone polimeruli masalebis Seqmnis efeqturi

189

teqnologiuri gadawyveta.

2. SemuSavda axali moxerxebuli polarimetruli meTodi optikuri polimeruli

masalebis, maT Soris gradientuli polimeruli masalebis nimuSebSi

ormagisxivTtexisa da wrfivi diqroizmis ganawilebis gansazRvrisaTvis „C” tipis

polarizaciul-holografiuli meseris safuZvelze, difragirebuli konebis

intensiobebis fardobis gazomvis gziT, nimuSSi gasuli monoqromatuli sinaTlis

konis difraqciisas polarizaciul-holografiul meserze. SemuSavda Teoriuli

modeli da damzadda Sesabamisi danadgaris laboratoriuli modeli. Teoriuli

modelis Tanaxmad, SesaZlebeli gaxda ormagi sxivTtexisa da wrfivi diqroizmis

cal–calke gansazRvra: ormagisxivTtexis gansazRvrisaTvis gamoviyeneT sinaTlis

kona talRis sigrZiT STanTqmis zolis gareT, wrfivi diqroizmis gansazRvrisaTvis

ki gamoviyeneT sinaTlis kona talRis sigrZiT, romelic mdebareobs firis

qromoforis STanTqmis zolSi. Catarda nimuSebis farTze ormagisxivtexis da

wrfivi diqroizmis ganawilebis raodenobrivi gansazRvra sxvadasxva gradientuli

orientaciis reJimebisaTvis.

informaciis holografiuli Cawerisa da damuSavebis laboratoria

*samecniero erTeulis xelmZRvaneli: barbara kilosaniZe, akad. doqtori, mTavari mecnieri TanamSromeli


1. giorgi kakauriZe, akad. doqtori, mTavari mecnier TanamSromeli.

2. vladimer tarasaSvili, akad. doqtori, ufrosi mecnier TanamSromeli.

3. valentina Saverdova, akad. doqtori, ufrosi mecnier TanamSromeli.

4. ana furcelaZe, akad. doqtori, ufrosi mecnier TanamSromeli.

5. irakli Caganava, akad. doqtori, mecnier TanamSromeli.

6. iuri mSvenieraZe, akad. doqtori, mecnier TanamSromeli.

7. svetlana petrova, wamyvani inJineri.

8. elene osepaiSvili, ufrosi laboranti.

9. Teimuraz kvernaZe, doqtoranti.

190



I. 2.

#






1

maRalefeqturi

polarizaciulad-

mgrZnobiare masalebi

polarizaciuli

holografiis

amocanebisTvis.

fizikuri da qimiuri

mecnierebebi:

6-120 optika, kvanturi

eleqtronika;

6-210 qimiuri fizika.

barbara kilosaniZe giorgi kakauriZe,

vladimer tarasaSvili,

valentina Saverdova,

ana furcelaZe,

irakli Caganava,

iuri mSvenieraZe,

svetlana petrova,

elene osepaiSvili

Catarda polarizaciulad-mgrZnobiare masalebSi Cven mier damzerili veqtoruli

fotoqromizmis movlenis kvleva. SemuSavda specialuri polarizaciulad

mgrZnobiare masalebis miRebis teqnologia. damzerilia mainducirebeli sinaTlis

eqspoziciaze damokidebuli fotoanizotropiis anomaluri dispersia. Catarda am

movlenis safuZvelze sinaTliT marTvadi speqtrulad seleqtiuri difraqciuli

meserebis Seqmis SesaZleblobis kvleva. garda amisa biologiuri pigmentebis bazaze

miRebul areebSi fotoinducirebuli anizotropiisa da fluorescenciis movlenis

kvleva polarizaciul-holografiuli meTodebiT.

Catarda polarizebuli luminescenciis movlenis kvleva. SemuSavebuli iqna

polarizebuli luminescenciis unaris mqone nivTierebis miRebis teqnologiebi da

luminescenciis anizotropul parametrTa sensitometriis sistema. am movlenis

gamoyenebis SesaZlebloba polarizaciuli holografiis amocanebSi:

–polarizebuli luminescenciis unaris mqone nivTierebebis bazaze, ultraiisfer da

infrawiTel ubnebSi Cawerili, holografiuli gamosaxulebebis vizualizacia;

–polarizebuli luminescenciis movlenis safuZvelze miRebuli maregistrirebeli

areebis gamoyenebis SesaZleblobis kvleva unikaluri Tvisebebis mqone optikuri

elementebis miRebisaTvis.

191

Catarda saZiebo-kvleviTi samuSaoebi vercxlis halogenidebis wvrilmarcvlovani

fotoemulsiebis bazaze miRebul fotoanizotropul masalebSi polarizaciuli

luminescenciis movlenis Seswavlis mizniT.


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

inovaciuri drois

realur masStabSi

momuSave

polarimetruli

mowyobilobis

SemuSaveba

sxvadasxva

konstruqciebsa da

detalebSi

daZabuli

mdgomareobis

ganawilebis

gansazRvrisaTvis.

fizikuri da

qimiuri

mecnierebebi:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika;

6-210 qimiuri

fizika.

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

№30/22 (AR/220/4-100/12 )

2013-2015 w.w.

giorgi kakauriZe ZiriTadi

Semsruleblebi:

giorgi kakauriZe,

barbara

kilosaniZe,

irakli Caganava,

iuri mSvenieraZe.

damxmare

Semsruleblebi:

vladimer

tarasaSvili, valentina

Saverdova, ana furcelaZe, svetlana petrova.

dasrulebuli proeqtis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi.

Teoriuli da eqsperimentuli kvlevebis Sedegad proeqtSi SemuSavda sxvadasxva

192

konstruqciebsa da detalebSi meqanikuri daZabulobebis ganawilebis raodenobrivi

gansazRvris, inovaciuri realur droSi momuSave polarimetriuli meTodi,

romelic dafuZnebulia obieqtis zedapiridan arekvlili sinaTlis polarizaciis

mdgomareobis gansazRvraze. SemuSavda da damzadda polarimetruli mowyobilobis

laboratoriuli modeli nimuSebSi meqanikuri daZabulobebis ganawilebis.

mowyobilobaSi polarizaciis mdgomareobis maanalizebel elementad gamoiyeneba

mxolod erTi, Cven mier SemuSavebuli integraluri polarizaciul-holografiuli

difraqciuli elementi, romelic iZleva sinaTlis polarizaciis mdgomareobis

sruli analizis Catarebis SesaZleblobas realur droSi, elementze formirebuli

difragirebuli konebis intensiobebis erTdrouli gazomvis gziT, stoqsis oTxive

parametris ganmsazRvrelad Cven mier miRebuli formulebiT da SemuSavebuli

programuli uzrunvelyofis meSveobiT. am elementebis CawerisaTvis miRebuli iqna

maRalefeqturi stabiluri polarizaciulad mgrZnobiare masalebi. SemuSavda

obieqtidan arekvlili sinaTlis polarizaciis mdgomareobisa da obieqtSi

erTRerZian da orRerZian meqanikur daZabulobebs Soris kavSiris Teorili modeli

da Sesebamisi eqsperimentuli kvleva. aseve Catarda obieqtis siRrmeSi meqanikuri

daZabulobebis gansazRvris SesaZleblobis Teoriuli da eqsperimentuli kvleva

obieqtis zedapiridan arekvlili sinaTlis polarizaciis mdgomareobis

ganawilebis cvlilebis mixedviT. SemuSavda da damzadda specialuri mowyobiloba

nimuSebSi erTRerZiani da orRerZiani dozirebuli daZabulobebis Sesaqmnelad.

ganfenili obieqtis gamosaxulebaSi TiToeuli wertilis polariziis mdgomareobis

gansazRvrisaTvis Cvens mier Seiqmna pogramuli uzrunvelyofa. Catarda sxvadasxva

masalebisagan damzadebul nimuSebSi meqanikuri erTRerZiani da orRerZiani

daZabulobebisa da maTi zedapiridan arekvlili sinaTlis polarizaciis

mdgomareobis cvlilebas Soris kavSiris, agreTve am ganawilebis dispersiis

sxvadasxva datvirTvaze damokidebulebis eqsperimentuli gamokvleva da Seiqmna

Sesabamisi monacemTa baza. kvlevebis Sedegebis safuZvelZe SemuSavda sxvadasxva

nimuSebSi daZabulobis ganawilebis gansazRvris kriteriumebi. am meTodiT aseve

gansazRvruli iqna foladisa da minis nimuSebSi narCeni daZabuloba.

2 axali tipis

funqciurad

gradientuli

polimeruli

masalebis miReba

da maT safuZvelze

optikuri

elementebis

damzadeba.

fizikuri da

qimiuri

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

№30/30 (AR/216/6-450/12)

2013-2015 w.w.

levan

nadareiSvili

damxmare

Semsruleblebi:

giorgi kakauriZe

barbara kilosaniZe

193

mecnierebebi:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika;

6-210 qimiuri

fizika.

dasrulebuli proeqtis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi.

proeqtis farglebSi Cven SevimuSaveT axali moxerxebuli polarimetruli meTodi

optikuri polimeruli masalebis, maT Soris gradientuli polimeruli masalebis

nimuSebSi ormagisxivTtexisa da wrfivi diqroizmis ganawilebis gansazRvrisaTvis

„С” tipis polarizaciul-holografiuli meseris safuZvelze, difragirebuli

konebis intensiobebis fardobis gazomvis gziT, nimuSSi gasuli monoqromatuli

sinaTlis konis difraqciisas polarizaciul-holografiul meserze. SemuSavda

Teoriuli modeli da damzadda Sesabamisi danadgaris laboratoriuli modeli.

Teoriuli modelis Tanaxmad, SesaZlebeli gaxda ormagi sxivTtexisa da wrfivi

diqroizmis cal–calke gansazRvra: ormagisxivTtexis gansazRvrisaTvis gamoviyeneT

sinaTlis kona talRis sigrZiT STanTqmis zolis gareT, wrfivi diqroizmis

gansazRvrisaTvis ki gamoviyeneT sinaTlis kona talRis sigrZiT, romelic

mdebareobs firis qromoforis STanTqmis zolSi. moxda nimuSebis farTze ormagi

sxivTtexisa da wrfivi diqroizmis ganawilebis raodenobrivi gansazRvra, sxva da

sxva gradientuli orientaciis reJimebisaTvis.

gaWimuli polimeruli firebis safuZvelze Seiqmna sxvadasxva tipis

polarizaciuli optikuri elementebi.

ormagisxivTtexis erTgvarovani ganawilebis mqone polivinilis spirtis firebis

safuZvelze, miRebuli iqna fsevdodepolarizatorebi. Cven gamoviyeneT 30 mikronis

sisqis firebi, 100% Tanabari gaWimviT 900С dros da Semdgomi Tanabari gaciebiT.

depolarizatoris nimuSebSi gasuli sinaTlis stoqsis parametrebis da

polarizaciis xarisxis (DoP) realur droSi gansasazRvravad SemuSavebul iqna

danadgari Cven mier Seqmnili polarizaciul–holografiuli elementis safuZvelze.

gansazRvruli iqna fsevdo depolarizatoris depolarizebis unaris

damokidebuleba Tanabrad gaWimuli polimeruli firebis Sreebis raodenobisagan (6

fenis SemTxvevaSi miRebulia DoP ≈2%).

erTRerZian, gradientulad orientirebuli polimeruli firebis safuZvelze

miRebuli iqna kompensatorebis analogiuri elementebi. amgvar firebSi aRiZvreba

Sesabamisad ormagisxivTtexis gradienti. ormagisxivTtexis iseTi mniSvnelobis

miRwevisas, romelic Seesabameba gamSuqebeli sinaTlis talRis sigrZis mTeli

ricxvis toli svlaTa sxvaobas Cveulebriv da araCveulebriv sxivebs Soris, firSi

ariZvreba interferenciuli zolebi, romelTa damzera SesaZlebelia Sejvarebul

194

polarizatorebs Soris.

erTRerZiani orientirebuli polimeruli firis safuZvelze Cven SevqmeniT λ/4 da λ/2 talRuri fazuri firfitebis polimeruli analogebi. gamoyenebuli iyo

firebis ubnebi, imdagvari, rom es nimuSebi gvaZlevdnen π/2 fazaTa sxvaobas

sinaTlisaTvis talRis sigrZiT 635 nm, 532 nm da 473 nm. aseve SerCeuli iyo firebis

iseTi ubnebi, romlebic iZleodnen fazaTa sxvaobas π–s amave talRis sigrZeebze.

talRis es sigrZeebi SerCeuli iyo rogorc lazerebis gavrcelebuli talRebis

sigrZeebi. Catarda Cven mier miRebuli da qarxnis fazuri firfitebis xarisxis

Sedareba da miRebulia xarisxis kargi damTxveva da ufro metic zogierT Cven mier

miRebul firfitebs aqvT ukeTesi maxasiaTeblebi qarxnulTan SedarebiT.

diqroizmis da ormagisxivTtexis gradientis mqone amrekli elementebis

misaRebad Cven gamoviyeneT orientiribebuli polivinilis firebi Sesabamisi sisqisa,

wrfivi diqroizmis da ormagisxivTtexis sidideebiT, romlebic Tavsdeboda

specialuri metalizirebuli, amreklavi polimeruli firis zedapirze. amgvarad,

miRebuli iqna diqroiduli amrekli naxevartalRovani da meoTxedtalRovani

fazuri firfiTebi, aseve amrekli kompesatori ormagisxivTtexis gradientuli

ganawilebiT.

ultrabgeris mdgari talRis saSualebiT Txevadi polimerizebad masalaSi

Cawerili iqna stabiluri da dinamiuri anizotropuli profilis difraqciuli

meserebi da gansazRvruli iqna maTi maxasiaTeblebi.

polarizaciuli optikuri elementebis Seqmna gaWimuli polimeruli firebis

safuZvelze qmnis perspeqtivas Seicvalos Zvirad Rirebuli kristaluri mcire

aperturis mqone polarizaciuli optikuri elementebi iafi, nebismieri didi

aperturis mqone polimeruli firis elementebiT.

I. 4.

2

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1 universaluri

polarizaciul-

holografiuli

speqtro-

polarimetris

SemuSaveba

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

granti № AR/209/6-

barbara

kilosaniZe

ZiriTadi

Semsruleblebi:

barbara kilosaniZe, giorgi kakauriZe, irakli Caganava (saq.

teqn. univ.).

195

astronomiuli

obieqtebis

SeswavlisaTvis

fizikuri da

qimiuri

mecnierebebi:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika;

6-210 qimiuri

fizika.

120/14

2015-2017 w.w.

Teimuraz kvernaZe,

giorgi qurxuli,

daviT xuciSvili,

vaJa kulijaniScili

(ilias univers.,

abasTumnis

astrofizikuri

observatoria).

damxmare

Semsruleblebi:

iuri mSvenieraZe, vladimer

tarasaSvili

gardamavali (orwliani) proeqtis I etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli

Sedegebi.

polarizaciulad mgrZnobiare masalebis efeqturobis amaRlebis mizniT Cven

CavatareT arsebuli teqnologiebis modifikacia azosaRebaris molekulisa da

polimeruli matricis polarobis gazrdisaTvis am molekulebs Soris

urTierTkavSirebis gaZlierebis mizniT, radgan eqsperimentebma aCvena, rom

masalebis efeqturoba damokidebulia qromoforis da polimeruli matricis

molekulebs Soris bmis sidideze. Catarda kvlevebi Semdegi amocanebis

gadasaWrelad:

A. qromoforebis molekulebis dakavSireba polimerul matricasTan kovalenturi

bmebiT (imobilizacia).

A1. masalis azoqromoforuli komponentebis sinTezi.

A2. miRebuli qromoforuli produqtebis meTilmetakrilatis monomerTan

dakavSireba.

A3. polimerizacia.

A4. polarizaciulad mgrZnobiare masalis miReba.

B. ultraiisfer da iisfer speqtrul ubanSi STanTqmis mqone fotoanizotropuli

masalis miReba

B1. hidrofiluri qromoforis sinTezi.

B2. miRebuli produqtis wyalSi xsnad polimerul matricaSi Seyvana da

196

polarizaciulad mgrZnobiare masalis damzadeba.

B3. polimerul matricaSi ganivi kavSirebis Seqmna.

Catarda masalebis fotoanizotropuli da fotogirotropuli maxasiaTeblebis

kvleva adre Cven mier SemuSavebuli polarizaciul-holografiuli sensitometriis

meTodiT.

SemuSavda fenomenologiuri Teoriuli modeli, romelic aRwers korelaciur

kavSirebs astronomiul obieqtTa fizikur-qimiur struqturebsa da polarizaciis

mdgomareobis ganawilebebs Soris.

SemuSavda integraluri polarizaciul-holografiuli difraqciuli elementebis

Caweris optikuri sqeama da Seiqmna preciziuli danadgari. es elementi gamoyenebuli

iqneba astronomiuli obieqtebidan wamosuli sinaTlis polarizaciis mdgomareobis

(stoqsis oTxive parametris) da ganfenil obieqtebis gamosaxulebaze polarizaciis

mdgomareobis ganawilebis gansazRvrisaTvis drois realur masStabSi.

2 saxeTa amocnobis

axali sistema

fotoanizotropuli

kopiebis

safuZvelze.

fizikuri da

qimiuri

mecnierebebi:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika;

6-210 qimiuri fizika.

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

da ukrainis

saerTaSoriso

samecniero

teqnologiuri

centris erToblivi

granti №04/06 da №6069

2015-2017 w.w.

barbara

kilosaniZe

ZiriTadi

Semsruleblebi:

barbara kilosaniZe, giorgi kakauriZe, ირაკლი ჩაგანავა, iuri mSvenieraZe.

damxmare

Semsruleblebi:

vladimer

tarasaSvili, ana furcelaZe,

Tamaz sulaberiZe

gardamavali (ორwliani) proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli

Sedegebi

SemuSavda obieqtis gamosaxulebis amocnobis Teoriuli modeli

fotoanizotropuli kopiebis gamoyenebiT. Teoriuli modelis SeqmnisaTvis Cven

197

CavatareT furies gardaqmnis ganzogadeba jonsis veqtorebiT operirebisas,

fraungoferis difraqciis areSi velis formirebis Teoriuli ganxilva da

veigertis–efeqtis kanonzomierebis modifikacia dinamiuri polarizaciulad

mgrZnobiare masalebisaTvis.

Catarda polarizaciulad mgrZnobiare masalebis modifikacia maRali

reversiulobis mqone da fotoanizotropuli kopiebis Cawera/waSlis mcire droebiT

masalebis miRebisaTvis. vmuSaobdiT polimerul matricaSi Seyvanili azosaRebrebis

safuZvelze polarizaciulad mgrZnobiare masalebis miRebis, laboratoriaSi

arsebuli teqnologiis arsebiTad gaumjobesebaze, da aseve daviwyeT samuSaobi

axali tipis side-chain azopolimeris Sesaqmnelad.

miRebuli polarizaciulad mgrZnobiare masalebis Tvisebebisa da maTSi

polarizebuli sinaTliT inducirebuli fotoanizotroiis kinetikis kvlevisTvis,

Cven viyenebdiT adre SemuSavebul fotometrul danadgars, romlis modificirebac

movaxdineT mocemuli proeqtis amocanebis SesrulebisaTvis.

3 arapolarizebuli

sinaTlis fenomeni

polarizaciul-

holografiul

interferometriaSi:

Cawera,

maregistrirebeli

areebi, gamoyeneba.

fizikuri da

qimiuri

mecnierebebi:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika;

6-130 myari

sxeulebis da

kvanturi siTxeebis

fizika;

6-210 qimiuri

fizika.

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

FR/292/6-120/13

valentina

Saverdova

ZiriTadi

Semsruleblebi:

valentina

Saverdova, vladimer

tarasaSvili, ana furcelaZe, svetlana petrova, nino obolaSvili.

damxmare Semsruleblebi:

giorgi kakauriZe, barbara kilosaniZe iuri mSvenieraZe

gardamavali (orwliani) proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli

Sedegebi

198

amocana 1. polarizaciuli hologramidan aRdgenili talRuri velis veqtoruli

maxasiaTeblebis mimarT aposterioruli elifsometruli eqsperimentis realizebis

Teoriuli kvleva.

1.3. sinusoidaluri droiTi profilis mqone daZabulobis velSi ganTavsebuli

obieqtis mier formirebuli sinaTlis eleqtromagnituri velis polarizaciis

xarisxis analitikuri gamosaxulebis miReba.

holografiuli interferometruli analizis saSualebiT aposteriorulad

gansazRvrulia sinusoidaluri droiTi profilis mqone daZabulobis velSi

ganTavsebuli arastacionaruli optikuri sistemis mier formirebuli

nawilobrivad polarizebuli sinaTlis polarizaciis mdgomareoba da miRebulia

polarizaciis xarisxis analitikuri gamosaxulebis zogadi saxe.

1.4. arapolarizebuli sinaTlis koherentuli wyaros gamoyenebiT miRebuli

polarizaciul-holografiuli interferometruli informaciis Teoriuli

interpretacia da elifsometruli analizi.

SemuSavda Teoriuli midgoma, romelic saSualebas gvaZlevs arapolarizebuli

sinaTlis wyaros gamoyenebiT miRebuli interferogramis saSualebiT cal-calke

ganvsazRvroT gardatexis maCveneblebi daZabulobis mTavari normalis

mimarTulebebiT _ 1n და 2n da daZabul-deformirebuli obieqtis mTavari

daZabulobis mimarTulebasa da abscisaTa RerZs Soris kuTxe θ . Catarda

polarizaciul-holografiuli interferogramis elifsometruli analizi.

amocana 2. maRalefeqturi dinamiuri da stabiluri maregistrirebeli masalebis

miReba dakvleva

2.6. saZiebo-kvleviTi samuSaoebis Catareba sxvadasxva tipis organul da

araorganul luminoforebSi, maT Soris Txevad organul luminoforebSi,

luminescirebad minebSi sxvadasxva aqtivatorebiT.

Catarda saZiebo-kvleviTi samuSaoebi polarizebuli luminescenciis unaris

mqone polarizaciulad mgrZnobiare areebis gamosavlenad. miRebulia

SuqmgrZnobiare areebi sxvadasxva maaqtiurebeli komponentebis safuZvelze;

SemuSavebulia SuqmgrZnobiare kompoziciebi sasargeblo TvisebaTa mTeli

kompleqsiT: luminescenciis sxvadasxva talRis sigrZe, maRali kvanturi

gamosavali, luminescenciis anizotropiis koeficientis lumnd )( τκ ∆ da

fotoinducirebuli ormagi sxivtexis koeficientis lumnd∆κ maRali mniSvnelobebi.

Aamocana 3. polarizaciul-holografiuli interferometriis zogierTi amocanis

gadawyeta axali meTodiT.

3.5. mikrostruqturis mqone zedapiris reliefis konturis gaurCeveli detalebis

gamovlena da mikroreliefis elementebis aposterioruli analizi. sademonstracio

199

laboratoriuli mowyobilobis damzadeba. foto da video masalebi.

arapolarizebuli sinaTlis wyaros gamoyenebiT SemuSavda obieqtis zedapiris

reliefis holografiuli topogramis miRebis axali meTodi, romelic saSualebas

gvaZlevs gamovavlinoT rTuli formis sakvlevi obieqtis profili sasurvel

kveTaSi da CavataroT mikroreliefis elementebis aposterioruli analizi.

3.6. polarizaciul-holografiuli interferometriis meTodiT anizotropul-

girotropuli aris veqtoruli da skalaruli reaqciebis mniSvnelobebis

gansazRvra. sademonstracio laboratoriuli mowyobilobis damzadeba, Sesabamisi

reaqciebis speqtruli damokidebulebis mrudebis miReba.

damzadda laboratoriuli mowyobiloba _ bies interferometri gardatexis

anizotropuli koeficientebis gazomvisaTvis axali interferenciuli meTodiT,

anizotropul-girotropuli aris veqtoruli da skalaruli reaqciebis speqtruli

damokidebulebis mrudebis misaRebad. SemuSavda aRnisnuli reaqciebis

mniSvnelobebis gansazRvris teqnologia.

4 polarizebuli

luminescenciis

fenomeni

holografiuli

mexsierebis

amocanebSi:

maregistrirebeli

areebi, kvleva,

gamoyenebis

perspeqtiva

fizikuri

mecniereba:

6-120 optika,

kvanturi

eleqtronika.

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondი

№ FR/316/6-120/14.

2015-2017 w.w.

vladimer

tarasaSvili

ZiriTadi

Semsruleblebi:

vladimer

tarasaSvili

valentina

Saverdova ana

furcelaZe

svetlana petrova

nino obolaSvili

damxmare Semsruleblebi: giorgi kakauriZe

barbara kilosaniZe

iuri mSvenieraZe

gardamavali (orwliani) proeqtis etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli

Sedegebi

amocana1. polarizaciulad mgrZnobiare luminescentur areebSi inducirebuli

anizotropia-girotropiis fenomenis Teoriuli kvleva.

1.1. luminoforis elementaruli gamomsxiveblis velis sxvadasxva konebiT,

polarizaciul-holografiuli meTodiT formirebuli interferenciuli suraTis

200

(polarizaciuli holograma) Teoriuli kvleva.

Catarda polarizebuli luminescenciis fenomenze (veigert-efeqti, 1920 w.)

dafuZnebuli informaciis matarebeli (mexsierebis) elementis, luminoforis

gamosxivebis elementaruli velis sxvadasxva konebiT formirebuli

interferenciuli suraTis – luminescenturi polarizaciuli hologramis

realizebis SesaZleblobis Teoriuli kvleva. Teoriuli kvleva Catarda

SemTxvevebisaTvis: saobieqto veli nawilobrivad wrfivad polarizebulia;

saobieqto veli nawilobrivad cirkularulad polarizebulia. orive SemTxvevaSi

referentuli (sayrdeni) talRa arapolarizebulia.

1.2. polarizaciul-holografiuli meTodiT inducirebuli polarizebuli

luminescenciis movlenis da anizotropul-girotropuli parametrebis gansazRvris

sensitometriis meTodikis SemuSaveba.

SemuSavda polarizebuli luminescenciis unaris mqone areebis anizotropul-

girotropuli parametrebis gansazRvris da sensitometriis axali meTodi.

miRebulia anizotropul-girotropuli parametrebis sidideebis gamosaTvleli

analitikuri gamosaxulebebi.

amocana 2. maRalefeqturi dinamiuri da stabiluri mare¬gistrirebeli masalebis

miReba da kvleva.

2.1. laboratoriuli optikuri danadgarebis Seqmna polarizebuli luminescenciis

anizotropul-girotropuli parametrebis gansazRvrisaTvis polarizaciul-

holografiuli meTodebiT.

SemuSavda optikuri sqemebi da Seiqmna laboratoriuli danadgarebi

polarizaciulad mgrZnobiare luminescentur maregistrirebel masalebSi

inducirebuli fotoanizotropul-girotropuli parametrebis raodenobrivi

gazomvebisaTvis sxvadasxva polarizaciul-holografiuli meTodiT. miRebulia

polarizaciulad mgrZnobiare luminoforSi inducirebuli sakvlevi

polarizaciulad mgrZnobiare aris polarizebuli luminescenciis speqtri; ramac

saSualeba mogvca gamovavlinoT fotoinducirebuli anizotropiis unaris mqone

luminescenciis centrebi, ganvsazRvroT maTi anizotropul-girotropuli Tvisebebi.

2.2. laboratoriuli optikuri danadgaris Seqmna polarizebuli luminescenciis

fotoanizotropul-girotropuli paramerebis gansazRvrisTvis elifsometruli

meTodiT.

Seiqmna laboratoriuli optikuri danadgari da SemuSavda sensitometriis meTodika

inducirebuli polarizebuli luminescenciis anizotropul-girotropuli

parametrebis gansazRvrisaTvis elifsometruli meTodiT.

201

II. 2. publikaciebi

ბ) ucxoeTSi

krebulebi


saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

valentina

Saverdova, vladimer

tarasaSvili, ana furcelaZe, svetlana petrova, nino obolaSvili.

PIERS Draft Abstracts Prague, Czech Republic, 2015 Prague, Czech

Republic, 2015

1

naSromSi ganxilulia axali luminescenturi kompoziciebis polarizaciuli

Tvisebebi. kompoziciebi Seicavs polimerul matricas, fluorescentul danamatebs-luminoforebs, maT Soris specialurad sinTezirebuls da fluoriscentur

polimers. fotoanizotropiis aqtivatorad gamoiyeneboda organuli saRebarebi,

xiraluri dopantebi, dendrimeri. polimerul matricebad gamoyenebuli iyo:

polikarbonati, polistiroli da polimeTilmetakrilati. cirkularulad

polarizebuli sinaTliT dasxiveba xorcieldeboda lazeruli wyaroebiT, talRis

sigrZeebiT: 405, 441.6 da 532 nm. Seqmnil kompoziciebs gaaCniaT polarizebuli

luminescenciis ramdenime maqsimumi, romlebic ganpirobebulia maTi struqturiT.

miRebulia gamokvleuli polarizaciulad mgrZnobiare areebSi inducirebuli

anizotropiisa da girotropiis eqspoziciuri damokidebulebis mrudebi.

სtatiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

giorgi

kakauriZe,

barbara

kilosaniZe,

„A new real-time

polarimetric method for

Vol. 9369 International Society for Optics

and Photonics

10

202

Teimuraz

kvernaZe,

giorgi

qurxuli

determining the distribution of stressed state in different

constructions“

SPIE Proceedings

SPIE. USA

anotacia

SemoTavazebulia axali aradestruqciuli, realur droSi momuSave

polarimetruli meTodi sxvadasxva obieqtebSi daZabuli mdgomareobis

gansazRvrisaTvis. obieqtidan arekvlili sinaTle polarizdeba garkveuli

xarisxiT, da polarizaciis mdgomareobis ganawileba obieqtis gamosaxulebaSi

dakavSirebulia masSi daZabulobis ganawilebasTan. meTodi efuZneba obieqtivis

mier formirebul obieqtis gamosaxulabeSi polarizaciis mdgomareobis

ganawilebis suraTis miRebaze. Cvens mier SemuSavebuli integraluri

polarizaciul-holografiuli difraqciuli elementi gamoiyeneba polarizaciis

mdgomareobis sruli analizisaTvis realur droSi gamosaxulebis yovel

wertilSi elementis mier formirebul difraqciis rigebSi. oTxi difraqciis

konis intensiobebis erTdrouli gazomva fotodeteqtorebis matricis

saSualebiT da Sesabamisi programuli uzrunvelyofa saSualebas iZlevian

miviRoT maanalizabeli sinaTlis polarizaciis mdgomareoba da misi cvlileba

drois realur masStabSi. laboratoriuli modeli aris warmodgenili.

ganixileba korelaciuri kavSiri nimuSidan arekvlili sinaTlis polarizaciis

mdgomareobisa da dozirebul meqanikur daZabulobebs Soris.

2 barbara

kilosaniZe,

giorgi

kakauriZe,

levan

nadareiSvili,

iuri

mSvenieraZe

„New Method for

Determining the Distribution of

Birefringence and Linear Dichroism in Polymer

Materials Based On Polarization-Holographic

Grating“

International Journal of Mechanical, Aerospace, Industrial,

Vol. 9, No. 2, 2015 World Academy of Science,

Engineering and Technology

5

203

Mechatronic and Manufacturing Engineering

Aაnotaciა

warmodgenilia optikur polimerul masalebSi ormagisxivTatexisa da wrfivi

diqroizmis ganawilebis gansazRvris axali meTodi. meTodi efuZneba

polarizaciul-holografiuli difraqciuli meseris gamoyenebaze, romelic

formirebas ukeTebs orTogomalur cirkularul baziss, meserze mazondirebeli

lazeruli konis difraqciis procesSi. meserze difragirebuli konebis

intensiobaTa fardoba saSualebas iZleva ganisazRvros nimuSebSi

ormagisxivTatexisa da wrfivi diqroizmis mniSvnelobebi. nimuSebSi

ormagisxivTatexis ganawileba ganisazRvreba cirkularulad polarizebuli

koniT skanirebis saSualebiT talRis sigrZiT, masalis STanTqmis zolis Sors.

im SemTxvevaSi, Tu skanireba xorcieldeba mazondirebeli koniT talRis

sigrZiT, qromoforis STanTqmis zolis maqsimumTan axlos SesaZlebelia

ganisazRvros wrfivi diqroizmi. am meTodis Sesabamisi Teoriuli modeli, aris

warmodgenili. Seiqmna SemoTavazebuli meTodis laboratoriuli modeli.

warmodgenilia laboratoriuli modelis optikuri sqema. ganixileba

organzomilebiani gradientis mqone polimerul firebSi ormagisxivTatexisa da

wrfivi diqroizmis gazomvebis Sedegebi.

3 levan

nadareiSvili,

roland

bakuraZe, B

barbara

kilosaniZe, N

nona

TofuriZe,

lia SaraSiZe,

ineza

favleniSvili

“Graded orientation

of the linear polymers” ,

International Journal of Mechanical, Aerospace, Industrial, Mechatronic and Manufacturing Engineering

Vol. 2, No. 2, 2015

World Academy of Science,

Engineering and Technology

6

Aაnotaciა

ganixileba Termoplastikuri polimerebis axali struqturuli mdgomareobis -

gradientulad orientirebuli (gaWimuli) mdgomareobis (GOS) formirebis

zogierTi kanonzomiereba. GOS-Si gadasvla xorcieldeba gradientulad

orientirebuli gaWimviT - araerTgvarovani meqanikuri velis zemoqmedebiT

izotropul wrfiv polimerebze an zonaluri gaWimviT, romelic xorcieldeba

specialurad SemuSavebuli zonaluri gaWimvis mowyobilobis gamoyenebiT (zone

204

stretching device, ZSD). orive teqnikuri midgoma (gansakuTrebiT zonaluri

gaWimvis meTodi) saSualebas iZleva vmarToT gradientulad orientirebuli

polimerebis iseTi raodenobrivi parametrebi, rogoricaa drekadobis

/orientaciis xarisxis cvlilebis done, am cvlilebis sigrZe da profili

(wrfivi, hiperboluri, paraboluri, logariTmuli da a.S.). erTRerZiani

gradientuli gaWimvis meTodi unda iqnas ganxiluli, rogorc efeqturi

teqnologiuri gadawyveta polimeruli masalebis SeqmnaSi, winaswar

gansazRvruli fizikuri maxasiaTeblebis gradientiT.

4 irakli

Caganava,

barbara

kilosaniZe,

giorgi

kakauriZe

„Light manipulating

vector polyphotochromatic behavior in organic polarization-

sensitive materials“

SPIE Proceedings


and Photonics SPIE. USA

11

A anotacia

organul polarizaciulad mgrZnobiare masalebSi, farTe speqtrul diapazonSi

gamovlinilia veqtoruli polifotoqromizmis movlena, masalis wrfivad

polarizebuli aqtinuri sinaTliT gaSuqebisas. efeqts aqvs sufTa veqtoruli

buneba, xolo dasxivebuli masalis gamWoli speqtri arsebiTad icvleba

Sepirebul polarizatorebSi dakvirvebis dros da speqtris cvlileba calsaxad

damokidebulia energetikul eqspoziciaze. naCvenebia inducirebuli veqtoruli

polifotoqromizmis kinetikis mniSvnelovani damokidebuleba wrfivad

polarizabuli aqtinuri sinaTlis (445 nm) simZlavris simkvriveze

mazondirebeli konis (635 nm) gamoyenebisas. naCvenebia, rom efeqtis kinetika

damokidebulia masalis komponentebis molekulebis integraciis xarisxze.

Ganixileba movlenis meqanizmi. Efeqtis gamoyeneba SesaZlebelia speqtralurad

seleqtiuri dinamiuri polarizaciul-holografiuli meserebis, axal fizikur

principze displeis miRebisaTvis, aseve modulatorebis da dinamiuri

polarizaciuli speqtruli filtrebis SeqmnisaTvis.

5 barbara

kilosaniZe,

giorgi

kakauriZe,

Teimuraz

kvernaZe,

giorgi

“Sensor for real-time determining the polarization state distribution in the object images”


and Photonics SPIE. USA

10

http://proceedings.spiedigitallibrary.org/proceeding.aspx?articleid=2437087�






205

qurxuli SPIE Proceedings

anotacia

warmodgenilia inovaciuri realur droSi momuSave polarimetruli meTodi

Cvens mier SemuSavebuli polarizaciul-holografiuli difraqciuli elementis

safuZvelze. difraqciis procesSi, elementi Slis masze dacemuli sinaTlis

konas orTogonalur wriul da wrfiv bazisebad. oTxi difraqciis rigis

intensiobebis erTdroulad gazomva fotodeteqtorebis saSualebiT da

Sesabamisi programuli uzrunvelyofa saSualebas iZleva realur droSi

ganvsazRvroT maanalizebeli sinaTlis polarizaciis mdgomareoba (oTxi

stoqsis parametri) da misi cvlileba. elementi fotodeteqtoriT da

programuli uzrunvelyofiT warmoadgens polarizaciis mdgomareobis sensors.

aseTi sensori saSualebas iZleva wertil-wertil ganisazRvros polarizaciis

mdgomareobis ganawileba obieqtebis gamosaxulebaSi. elementis speqtraluri

samuSao diapazonia 530 - 1600 nm. sensori kompaqturia, msubuqi da SedarebiT

iafi, da SesaZlebelis misi advilad dainstalireba nebismier kosmiur da aero

platformebze. SemoTavazebulia sensoris gamoyeneba optikuri distanciuri

zondirebis dros obieqtebis zedapiris maxasiaTeblebis gansazRvrisaTvis

amomcnobi obieqtis gamosaxulebaSi sinaTlis polarizaciis mdgomareobis

ganawilebis da am ganawilebis dispersiis gansazRvris saSualebiT. aseve

ganixileba sensoris gamoyeneba sxvadasxva konstruqciebSi daZabuli

mdgomareobis aradestruqciuli gansazRvrisaTvis obieqtidan arekvlili

sinaTlis polarizaciis mdgomareobis ganawilebis gansazRvris safuZvelze.

aseve ganixileba sensoris gamoyeneba astropolarimetriaSi rogorc dedamiwis

aseve kosmiur teleskopebSi.

6 В. Г. Шавердова , С.С. Петрова, А. Л. Пурцеладзе, В. И.Тарасашвили, Н. З. Оболашвили, Х.Д. Топурия

„Поляризационно-

чувствительные люминесцентные композиции для

голографии“.

„Журнал прикладной пектроскопии”.

saregistracio №253-15

ibeWdeba

Белоруссия, г. Минск, просп. Независимости, 68.

Институт физики имени Б. И. Степанова Национальной академии наук Беларуси.

8

moyvanilia kvlevis Sedegebi polarizaciulad mgrZnobiare luminescenturi

kompoziciebis, romlebic warmoadgenen: fotoanizotropul saRebar-

aqtivatorebs, xiralur da luminescentur dopantebs, Seyvanils gamWvirvale

polimer matricaSi. SemuSavebulia polarizebuli luminescenciis gazomvis

206

optikuri sqema da maregistrirebeli garemos veqtoruli maxasiaTeblebis

gansazRvris sensitometriis meTodika.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

Teimuraz kvernaZe „polarizaciul-

holografiuli stoqs-

astropolarimetri

wertilovani da

ganfenili obieqtebis

SeswavlisaTvis drois

realur masStabSi“

saerTaSoriso

konferencia

„astrofizikis

Tanamedrove problemebi“

2015 w. 7-9 oqtomberi, q.

axalcixe

Mმoxsenebის anotaciა

ganixileba polarizaciul-holografiuli elementis safuZvelze stoqs-

astropolarimetris Seqmnis ealuri SesaZlebloba wertilovani da ganfenili

obieqtebis SeswavlisaTvis drois realur masStabSi. Ganixileba stoqs-

astropolarimetris gamoyeneba rogorc dedamiwis aseve kosmiur teleskopebSi.

2 irakli Caganava “Spectral selectivity of

azochromophore-containing polymer films in polarized light”

4th International Caucasian Symposium on Polymers and

Advanced Materials,

2015 wlis 1-4 ivlisi,

q. baTumSi, saqarTvelo.

207

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

giorgi kakauriZe

(barbara kilosaniZe,

Teimuraz kvernaZe,

giorgi qurxuli)

A new real-time polarimetric method for determining the

distribution of stressed state in different constructions

SPIE Photonics West Symposium, konferencia „Photonic Instrumentation Engineering II“ (Conference 9369).

2015 wlis 7-12 Tebervali,

q. san-francisko, a.S.S.

Mmoxsenebis anotaciა

SemoTavazebulia axali aradestruqciuli, realur droSi momuSave polarimetruli

meTodi sxvadasxva obieqtebSi daZabuli mdgomareobis gansazRvrisaTvis. obieqtidan

arekvlili sinaTle polarizdeba garkveuli xarisxiT, da polarizaciis

mdgomareobis ganawileba obieqtis gamosaxulebaSi dakavSirebulia masSi

daZabulobis ganawilebasTan. meTodi efuZneba obieqtivis mier formirebul

obieqtis gamosaxulabeSi polarizaciis mdgomareobis ganawilebis suraTis miRebaze.

Cvens mier SemuSavebuli integraluri polarizaciul-holografiuli difraqciuli

elementi gamoiyeneba polarizaciis mdgomareobis sruli analizisaTvis realur

droSi gamosaxulebis yovel wertilSi elementis mier formirebul difraqciis

rigebSi. oTxi difraqciis konis intensiobebis erTdrouli gazomva

fotodeteqtorebis matricis saSualebiT da Sesabamisi programuli uzrunvelyofa

saSualebas iZlevian miviRoT maanalizebeli sinaTlis polarizaciis mdgomareoba

da misi cvlileba drois realur masStabSi. laboratoriuli modeli aris

warmodgenili. ganixileba korelaciuri kavSiri nimuSidan arekvlili sinaTlis

polarizaciis mdgomareobisa da dozirebul meqanikur daZabulobebs Soris.

2 barbara kilosaniZe

(giorgi kakauriZe,

levan nadareiSvili,

New Method for Determining the Distribution of

Birefringence and Linear Dichroism in Polymer

Materials Based On Polarization-

konferencia WASET ICP 2015: XIII International Conference on Polymer,

2015 wlis 23-24 Tebervali,

http://spie.org/app/program/index.cfm?fuseaction=conferencedetail&export_id=x13090&ID=x7805&redir=x7805.xml&conference_id=2067539&event_id=2064668&programtrack_id=2064672�



208

iuri mSvenieraZe) Holographic Grating q. parizSi, safrangeTi.

moxsenebis anotacia

warmodgenilia optikur polimerul masalebSi ormagisxivTatexisa da wrfivi

diqroizmis ganawilebis gansazRvris axali meTodi. meTodi efuZneba

polarizaciul-holografiuli difraqciuli meseris gamoyenebaze, romelic

formirebas ukeTebs orTogomalur cirkularul baziss, meserze mazondirebeli

lazeruli konis difraqciis procesSi. meserze difragirebuli konebis

intensiobaTa fardoba saSualebas iZleva ganisazRvros nimuSebSi

ormagisxivTatexisa da wrfivi diqroizmis mniSvnelobebi. nimuSebSi

ormagisxivTatexis ganawileba ganisazRvreba cirkularulad polarizebuli koniT

skanirebis saSualebiT talRis sigrZiT, masalis STanTqmis zolis Sors. im

SemTxvevaSi, Tu skanireba xorcieldeba mazondirebeli koniT talRis sigrZiT,

qromoforis STanTqmis zolis maqsimumTan axlos SesaZlebelia ganisazRvros

wrfivi diqroizmi. am meTodis Sesabamisi Teoriuli modeli, aris warmodgenili.

Seiqmna SemoTavazebuli meTodis laboratoriuli modeli. warmodgenilia

laboratoriuli modelis optikuri sqema. ganixileba organzomilebiani gradientis

mqone polimerul firebSi ormagisxivTatexisa da wrfivi diqroizmis gazomvebis

Sedegebi.

3 levan nadareiSvili

(roland bakuraZe, B

barbara kilosaniZe, N

nona TofuriZe, lia

SaraSiZe, ineza

favleniSvili)

Graded orientation of the linear polymers

konferencia WASET ICP 2015: XIII International Conference on Polymer,

2015 wlis 23-24 Tebervali

q. parizi, safrangeTi.

moxsenebis anotacia

ganixileba Termoplastikuri polimerebis axali struqturuli mdgomareobis -

gradientulad orientirebuli (gaWimuli) mdgomareobis (GOS) formirebis zogierTi

kanonzomiereba. GOS-Si gadasvla xorcieldeba gradientulad orientirebuli

gaWimviT - araerTgvarovani meqanikuri velis zemoqmedebiT izotropul wrfiv

polimerebze an zonaluri gaWimviT, romelic xorcieldeba specialurad

SemuSavebuli zonaluri gaWimvis mowyobilobis gamoyenebiT (zone stretching device, ZSD). orive teqnikuri midgoma (gansakuTrebiT zonaluri gaWimvis meTodi) saSualebas

iZleva vmarToT gradientulad orientirebuli polimerebis iseTi raodenobrivi

parametrebi, rogoricaa drekadobis /orientaciis xarisxis cvlilebis done, am

cvlilebis sigrZe da profili (wrfivi, hiperboluri, paraboluri, logariTmuli

209

da a.S.). erTRerZiani gradientuli gaWimvis meTodi unda iqnas ganxiluli, rogorc

efeqturi teqnologiuri gadawyveta polimeruli masalebis SeqmnaSi, winaswar

gansazRvruli fizikuri maxasiaTeblebis gradientiT.

4 valentina Saverdova

(vladimer tarasaSvili,

ana furcelaZe,

svetlana petrova,

nino obolaSvili)

Weigert-effeсt in the recording media on the base of the polarization-sensitive compositions

6-9 July, 2015

Prague, Czech Republic

moxsenebis anotacia

moxsenebaSi (posteris saxiT) ganxilulia axali luminescenturi kompoziciebis

polarizaciuli Tvisebebi. kompoziciebi Seicavs polimerul matricas,

fluorescentul danamatebs-luminoforebs, maT Soris specialurad sinTezirebuls

da fluoriscentur polimers. fotoanizotropiis aqtivatorad gamoiyeneboda

organuli saRebarebi, xiraluri dopantebi, dendrimeri. polimerul matricebad

gamoyenebuli iyo: polikarbonati, polistiroli da polimeTilmetakrilati.

cirkularulad polarizebuli sinaTliT dasxiveba xorcieldeboda lazeruli

wyaroebiT, talRis sigrZeebiT: 405, 441.6 da 532 nm. Seqmnil kompoziciebs gaaCniaT

polarizebuli luminescenciis ramdenime maqsimumi, romlebic ganpirobebulia maTi struqturiT. miRebulia gamokvleuli polarizaciulad mgrZnobiare areebSi

inducirebuli anizotropiisa da girotropiis eqspoziciuri damokidebulebis

mrudebi.

5 irakli Caganava

(barbara kilosaniZe,

giorgi kakauriZe)

Light manipulating vector polyphotochromatic behavior in organic polarization-sensitive materials

SPIE Optics + Photonics Symposium, konferencia SPIE Organic Photonics + Electronics - Light Manipulating Organic Materials and Devices II (Conference 9564)

2015 wlis 9-13 agvisto, q.







210

san diego, a.S.S.

moxsenebis anotacia

organul polarizaciulad mgrZnobiare masalebSi, farTe speqtrul diapazonSi

gamovlinilia veqtoruli polifotoqromizmis movlena, masalis wrfivad

polarizebuli aqtinuri sinaTliT gaSuqebisas. efeqts aqvs sufTa veqtoruli

buneba, xolo dasxivebuli masalis gamWoli speqtri arsebiTad icvleba Sepirebul

polarizatorebSi dakvirvebis dros da speqtris cvlileba calsaxad

damokidebulia energetikul eqspoziciaze. naCvenebia inducirebuli veqtoruli

polifotoqromizmis kinetikis mniSvnelovani damokidebuleba wrfivad

polarizabuli aqtinuri sinaTlis (445 nm) simZlavris simkvriveze mazondirebeli

konis (635 nm) gamoyenebisas. naCvenebia, rom efeqtis kinetika damokidebulia masalis

komponentebis molekulebis integraciis xarisxze. Ganixileba movlenis meqanizmi.

Efeqtis gamoyeneba SesaZlebelia speqtralurad seleqtiuri dinamiuri

polarizaciul-holografiuli meserebis, axal fizikur principze displeis

miRebisaTvis, aseve modulatorebis da dinamiuri polarizaciuli speqtruli

filtrebis SeqmnisaTvis.

6 barbara kilosaniZe

(giorgi kakauriZe, Teimuraz kvernaZe,

giorgi qurxuli)

Sensor for real-time determining the polarization state distribution

in the object images

SPIE Security & Defense Symposium,

2015 wlis 21 – 24

seqtemberi, q. tuluza,

safrangeTi

moxsenebis anotacia

warmodgenilia inovaciuri realur droSi momuSave polarimetruli meTodi Cvens

mier SemuSavebuli polarizaciul-holografiuli difraqciuli elementis

safuZvelze. difraqciis procesSi, elementi Slis masze dacemuli sinaTlis konas

orTogonalur wriul da wrfiv bazisebad. oTxi difraqciis rigis intensiobebis

erTdroulad gazomva fotodeteqtorebis saSualebiT da Sesabamisi programuli

uzrunvelyofa saSualebas iZleva realur droSi ganvsazRvroT maanalizebeli

sinaTlis polarizaciis mdgomareoba (oTxi stoqsis parametri) da misi cvlileba.

elementi fotodeteqtoriT da programuli uzrunvelyofiT warmoadgens

polarizaciis mdgomareobis sensors. aseTi sensori saSualebas iZleva wertil-

wertil ganisazRvros polarizaciis mdgomareobis ganawileba obieqtebis

gamosaxulebaSi. elementis speqtraluri samuSao diapazonia 530 - 1600 nm. sensori

kompaqturia, msubuqi da SedarebiT iafi, da SesaZlebelis misi advilad

dainstalireba nebismier kosmiur da aero platformebze. SemoTavazebulia sensoris

gamoyeneba optikuri distanciuri zondirebis dros obieqtebis zedapiris

maxasiaTeblebis gansazRvrisaTvis amomcnobi obieqtis gamosaxulebaSi sinaTlis

211

polarizaciis mdgomareobis ganawilebis da am ganawilebis dispersiis gansazRvris

saSualebiT. aseve ganixileba sensoris gamoyeneba sxvadasxva konstruqciebSi

daZabuli mdgomareobis aradestruqciuli gansazRvrisaTvis obieqtidan arekvlili

sinaTlis polarizaciis mdgomareobis ganawilebis gansazRvris safuZvelze. aseve

ganixileba sensoris gamoyeneba astropolarimetriaSi rogorc dedamiwis aseve

kosmiur teleskopebSi.

212

hidrometeorologiis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

wylis resursebisa da hidrologiuri prognozirebis

ganyofileba

samecniero erTeulis xelmZRvaneli: nodar begaliSvili – fiz.-maT.mecnierebaTa doqtori

samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba:

basilaSvili cisana - mTavari mecnier TanamSromeli – geograf. mecn. doqtori

grigolia guram - mTavari mecnier TanamSromeli – teq. mecn. doqtori

saluqvaZe manana - mTavari mecnier TanamSromeli - geograf. mecn. akad.

doqtori

SveliZe omar - ufrosi mecnier TanamSromeli - fiz.-maT. mec. akadem. doqtori

xerxeuliZe giorgi - ufrosi mecnier TanamSromeli - teq. mecn. akad. doqtori

gorgijaniZe sofio - ufrosi mecnier TanamSromeli - geograf. mecn. akad.

doqtori

gaCeCilaZe giorgi - ufrosi mecnier TanamSromeli - geograf. mecn. doqtori

comaia vasili - mecnier TanamSromeli - geograf. mecn. doqtori

begaliSvili nino - mecnier TanamSromeli - teq. mecn. akad. doqtori

mesxia ramazi - ufrosi mecnier TanamSromeli - geograf. mecn. akad. doqtori

kobaxiZe naTela - mecnier TanamSromeli

cincaZe nunu - mecnier TanamSromeli

xufenia nestani - mecnier TanamSromeli

gogiberiZe nino - wamyvani inJineri


dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi gardamavali proeqtebi

#






1

saqarTvelos hidrologi-

uri da glaciologiuri

fiz.-maT.mecnierebaTa

doqtori

n.begaliSvili

T.cincaZe v.comaia

g.xerxeuliZe

m.saluqvaZe

213

cnobaris-atlasi

momzadeba

dedamiwis Semswavleli

mecnierebebi da garemo,

hidrologia

n.begaliSvili c.basilaSvili

e.elizbaraSvili

l.inwkirveli

n.aruTiniani

g.grigolia

r.mesxia g.gaCeCilaZe

s.gorgijaniZe

n.n.begaliSvili

n.cincaZe n.xufenia

2

“aWaris mTiani raionebis

zvavsaSiSroebis problem-

ebi da maTi Serbilebis

rekomendaciebi” (2015-2017

ww).



hidrologia

mTavari mecnier Tanam-

Sromeli, geografiis

mecnierebaTa akademiuri

doqtori

manana saluqvaZe

mecnier TanamSromlebi:

naTela kobaxiZe,

sofio gorgijaniZe

3.

aWaris RvarcofsaSiSroeb-

is rukis maketis Sesadge-

nad saWiro masalebis mom-

zadeba, masStabis, legen-

dis da gaformebis Ser-

Ceva, rukis sawyisi maketis

SemuSaveba.



hidrologia

ufrosi mecnier

TanamSromeli

g. xerxeuliZe

teqn. mecn. akad. doqtori

g. xerxeuliZe

4.

dasavleT saqarTveloSi

arsebuli sarwyavi farT-

obebis Sefaseba da maTi

SesaZlo gazrdis perspeq-

tivebi klimatis cvlile-

bebis gaTvaliswinebiT



hidrologia

ufrosi mecnier

TanamSromeli

o.SveliZe

i.gelaZe

anotaciebi

1. dadgenilia cnobari-atlasis Tematuri rukebis CamonaTvalis pirveli varianti.

sawyis redaqciaSi Sedgenilia atlasis 43 ruka. grZeldeba samuSaoebi maTi

grafikuli masalis dasamuSaveblad.

2. Seswavlilia aWaris teritoriaze Tovlis zvavebis gamomwvevi pirobebi da

faqtorebi. Sedegad aRniSnuli teritoriis: hifsometriis (<200; 200-500; 500-1000;

214

1000-1500; 1500-2000; 2000-2500 da >2500); tyianobis (foTlovani, Sereuli, wiwvovani

jiSebis ganawilebis da utyeo adgilebi); ferdobebis daxrilobis (0-150, 15-250,

25-350 da >350) - rukebi Sesabamisi cxrilebiT. daxasiaTebulia haeris

temperaturis, atmosferuli naleqebis da Tovlis safaris ganawileba aWaris

teritoriaze da Sedgenilia Tovlis safaris maqsimaluri, saSualo da

minimaluri simaRlis rukebi.

moZiebulia masala avtonomiuri respublikis calkeul raionebSi (qobuleTi,

xelvaCauri, qeda, Suaxevi, xulo) zvavebis Camosvlis adgilis, TariRis da

Sedegis Sesaxeb. 1924 wlidan 2014 wlamde periodSi aWaris teritoriaze:

qobuleTis r-is 4 dasaxlebul punqtSi adgili qonda zvavis Camosvlis 17

SemTxvevas; xelvaCauris r-is 3 punqtSi – 7-s; qedis r-is 14 punqtSi – 27-s;

Suaxevis r-is 21 punqtSi – 44-s; xulos r-is 45 punqtSi – 66-s. teritoriaze 87

dasaxlebuli punqtia zvavsaSiSi, sadac 161 zvavis keraa.

3. miRebulia RvarcofsaSiSroebis erTmilioniani masStabis rukis legenda, misi

Sedgenis Sesabamisi sqema da SemuSavebulia rukis sawyisi maketi. aRricxuli Rv-arcofuli wyalsadinarebisa da maTi auzebis Sesaxeb masalebi (klimaturi, hi-drometeorologiuri, geologiuri, da a.S.) sistematizebulia specialurad Se-muSavebuli formiT (cxrilebis saxiT).

4. aRniSnulia, romsakvlev teritoriaze sxvadasxva dros moqmedebda 21 sarwyavi

sistema, romlebic sarwyavi wylis ZiriTad wyarod iyenebda mdinareebs: rioni,

enguri, xaniswyali, cxeniswyali, yvirila, natanebi da tyibuli. dadgenilia

aRniSnuli mdinareebis wylis resursebi, wliuri Camonadenis norma da

moculobebi. Ddazustebulia Camonadenis Sidawliuri ganawileba 50, 75 da 95%

uzrunvelyofis saSualo, wyalmcire da Zalian wyalmcire wlebisaTvis

Sesabamisad.

dadgenilia sakvlev teritoriaze ZiriTadi sasoflo-sameurneo

kulturebis (citrusebi, vazi, xexili, simindi da a.S.) ganawileba, maT mier

dakavebuli farTobebi da maTi procentuli ganawileba sarwyavi sistemebis

mixedviT.

gansazRvrulia ZiriTadi sasoflo-sameurneo kulturebisaTvis niadagis

tenianobis optimaluri sazRvrebi da wyalmoTxovnileba savegetacio TveebSi

(aprili-oqtomberi) naleqebiT 50, 75 da 95%-iani uzrunvelyofis SemTxvevebSi.


ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

l.qaldani,

m.saluqvaZe

Tovlis zvavebi

saqarTveloSi

saqarTvelos

teqnikuri 194 gv

215

1

universitetis

hidrometeorologi

is instituti

Aanotaciebi

warmodgenilia cnobebi Tovlis zvavebze da aRwerilia maTi CamosvliT gamowveuli

katastrofebi zogadad msoflioSi da maT Soris saqarTveloSi. ganxilulia

atmosferuli naleqebi, Tovlis safari, zvavwarmomqmneli faqtorebi, zvavebis

klasifikacia da zvavsawinaaRmdego RonisZiebebi.

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdeb

is

rao

denoba

1.

n.a. begaliSvili,

T.cincaZe,

k.laSauri,

n.n. begaliSvili,

n. cincaZe

aRmosavleT saqarTve-

loSi gvalvian piro-

bebSi mdinareTa Cam-

onadenis formireba.

qarTulenovani mra-

valdargovani samec-

niero Jurnali “mec-

niereba da teqnolo-

giebi”

(gadacemulia

dasabeWdad) Tbilisi 5

2.

k.TavarTqilaZe,

n.begaliSvili,

T.cincaZe

globaluri daTbo-

bis gavlena saqarTve-

loSi atmosferul

naleqTa velze


universitetis

hidrometeorolo-

giis institutis

SromaTa krebuli #121

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

hidrometeo-

rologiis

instituti,

Tbilisi

5

3. m.saluqvaZe,

n.kobaxiZe

tyis safaris roli

Tovlis zvavebis

formirebaSi

3

4. s. gorgijaniZe

mdinareebze myinvar-

ul movlenebTan dak-

avSirebuli Caxergve-

bi, dagubebebi wyal-

movardnebi

4

5. . s gorgijaniZe

garegani faqtorebis

gavleniT gamowveuli

xeobebis Caxergvebi,

dagubebebi da nazR-

vlevi wyalmovard-

nebi

4

216

6.

g. xerxeuliZe

Rvarcofwarmomqmneli

pirobebisa da

faqtorebis

cvlilebis gavlenis

Sesaxeb Rvarcofuli

riskis xarisxsa da

masStabze

5

7.

g.grigolia,

d.kereseliZe,

v.trapaiZe,

g.bregvaZe

klimatis globaluri

cvlilebis fonze

sxvadasxva periodis

Camonadenis cvaleba-

dobis tendenciebis

Sefaseba md. mtkvrisa

da focxovis maga-

liTze

4

8.

g.grigolia, d.

kereseliZe, k.

bilaSvili, m.

alaverdaSvili,

v.trapaiZe, g.

bregvaZe

mdინარე alaznis saS-

ualo Tviuri xarje-

bis da wliurSi maTi wilebis cvalebado-

bis tendenciebis

Sefaseba

me-5 saerTaSoriso

teqnikuri konferenciis

“wyalTa meurneoba,

garemos dacva,

arqiteqturisa da

mSenebloba” SromaTa

krebuli 2015

3

9.

g.grigoluia,

d.jkereseliZe,

k.bilaSvili,

v.trapaiAZe,

g.bregvaZe

saqarTvelos zogie-

rT mdinareze calke-

ul TveebSi wyaldi-

dobebisa da wyalmo-

vardnebis sizSiris

cvalebadobis

Sefaeba

Prosedings ICAE-2015,

2015

4

10. basilaSvili c.

klimatis cvlilebis

gavlena mTis wyalsa-

cavSi Camdinare

wylis resursebze da

maTi prognozireba.

saerTaSoriso

samecniero

konferenciis

“gamoyenebiTi

ekologiuri

problemebi,

siaxleebi” Sromebi

Tbilisi

5

11. basilaSvili c.

tye da globaluri

daTbobiT gamow-

veuli problemebi.

saerTaSoriso

samecniero

konferenciis

“globaluri daTboba

da agrobiomraval-

ferovneba” Sromebi

Tbilisi 4

217

12. basilaSvili c.

mdinare aragvis

Camonadenis

prognozireba

Jinvalis wyalsacavis

optimaluri samuSao

reJimisa da

usafrTxoebisaTvis.

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli, tomi 121.

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

hidrometeo-

rologiis

instituti,

Tbilisi

4

13 basilaSvili c.

varcixis wyalsacavSi

Camdinare wylis

maxasiaTeblebi misi

eqspluataciis

efeqturobisaTvis.

4

anotaciebi

1. Tbili, savegetacio da agreTve ivlisis periodebisaTvis dadgenilia md. alaz-

nis zedapiruli da miwisqveSa Camonadenis analizuri kavSiri wyalSemkrebze

ganviTarebuli gvalvianobis maxasiaTebelTan – hidroTermul koeficientTan.

risTvisac gamoyenebulia Camonadenis empiriul-statistikuri da wyalbalansu-

ri modelebi.

Seswavlilia gvalvis pirobebSi Camonadenis formirebis Taviseburebani.

Camonadenis SefasebebSi gaTvaliswinebulia Tbili sezonis Tveebis maqsima-

lur temperaturaTa da minimalur naleqTa jamebis mravalwliani dakvirvebe-

bis mniSvnelobebi.

SemoTavazebuli meTodi Sebrunebuli amocanis ganxilvis saSualebas iZ-

leva riTac Camonadenis dafiqsirebuli an saprognozo mniSvnelobis mixedviT

SesaZlebelia gvalvianobis intensiurobis klasis dadgena da winaswarmetyve-

leba.

2. ganxilulia saqarTvelos teritoriaze 1936-2009 wlebSi moqmedi 28 meteo sad-

guris monacemebi naleqTa jamebze wlebis da Tveebis mixedviT. dakvirvebis ri-

gebSi gamotovebuli elementebis aRdgena da rigebis dayvana erTi da igive pe-

riodamde Sesrulebulia mravalganzomilebian sivrceSi SemTxveviTi funqciis

bunebriv orTogonalur veqtorebad daSlis meTodiT. warmodgenilia 1936-2009

wlebSi naleqTa normirebuli jamebis bunebrivi cvalebadoba, misi wrfivi da

arawrfivi trendebi wlis SemTxvevaSi, aseve civi da Tbili sezonebisaTvis.

dadgenilia, rom aRniSnul periodSi saqarTvelos teritoriaze naleqTa jame-

bis Semcireba wrfivi trendebis mixedviT Seadgens: wlis SemTxvevaSi normis

6.8%/100weli; Tbil sezonSi 5.4%/100 weli; civ periodSi normis 9.5%/100weli.

aRsaniSnavia, rom arawrfivi trendebis mixedviT globaluri daTbobis period-

Si (1990-2009ww) aRiniSneba naleqTa jamebis mateba.

3. ganxilulia tyis sixSiris gavlena zvavebis formirebaze. zvavaqtiuria utyeo

ferdobebis 80%, wiwvovani tyiT dafaruli ferdobebis mTliani fardobis 4%,

foTlovani tyiT dafaruli ferdobebis -8% da Sereuli tyiT dafaruli fer-

dobebis -6%. tyis bunebrivi zeda sazRvris qvemoT iwyeba 603 zvavSemkrebidan –

218

508 (84%). am zvavSemkrebebidan Camosuli zvavi 343 dasaxlebul punqts emuqre-

ba. arsebuli tyis safaris SenarCuneba, ferdobebis gatyianeba warmoadgens

erT-erT zvavsawinaaRmdego RonisZiebas

4. mdinaris xeobebis Caxergvebi gamowveulia mravali faqtorebiT, kerZod myiva-

rebiT, mewyerebiT, kldezvavebiT, Rvarcofuli nakadebiT da myinvaruli moq-

medebebiT. myinvaruli moqmedebebiT gamowveuli Caxergvebi ganpirobebulia

mdinareze yinulxergilis warmoSobiT, mdinaris CaxergviT da Semdgomi gar-

RveviT. aseTi SemTxvevebi xSiria did mdinareebze, Tumca SemTxvevebi dasafiq-

sirebulia agreTve mTis mdinareebze, rogorc es moxda 1953-1954 wlebSi mdina-

reebze uraveli, piriqiTa alazani da TuSeTis alazani. aq dafiqsirda doneeb-

is ryevadoba gansxvavebuli intensivobiT. aseTi ryevadoba damaxasiaTebelia

kalapotis morfometriuli maxasiaTeblebiT. aseve temperaturaze, romelic -

10°-is tolia. daTbobis periodSi ki izrdeba doneebis ryevadoba, swored mag

periodSi wyalmovardnebi. yoveli am parametris cnoba ki saSualebas mogvcems

ganvsazRvroT nazRvlevi wyalmovardnis mosalodneli saSiSroeba.

5. 5.garegani faqtorebiT gamowveuli mdinaris Caxergvebi dakavSirebulia mudam

mewyerebis, Tovlis zvavebis da Rvarcofuli nakadebis moqmedebasTan. maTi

provocireba mudam xdeba xSiri naleqianobis dros. amis magaliTebi saqarTve-

loSic mravlad aris, maT mier gamowveuli nazRvlevi wyalmovardnebic mrav-

lad aris dafiqsirebuli. aWaris regioni, sadac aseT procesebs adgili qonda

sxalTis xeobaSi -1998, 1999, 2001 da 2003 wlebSi. aseve mdinare aWariswylis xe-

obaSi 2001 da 2003 wlebSi. baRdaTis raionebSi mdinareebze xaniswyalze da

qerSaveTze, xaragaulis raionSi mdinare yornebaze da a.S. amitom saWiroa am-

gvari tipis regionebis Seswavla, raTa droulad iqnas mosalodneli wyalmo-

vardna acilebuli.

6. 6.ganixileba RvarcofsaSiSroebis Sefasebis miznobriv amocanebSi gasaTvalis-

winebeli ZiriTadi Rvarcofwarmomqmneli klimaturi, hidrometeorologiuri,

geologiuri, anTropogenuri pirobebi da faqtorebi da maTi SesaZlo cvlile-

bis gavlena Rvarcofuli riskis xasiaTsa da masStabze.

7. klimatis globaluri cvlilebis fonze mdinareTa Camonadenis Sigawliuri ga-

nawileba ufro intensiuri gaxdeba - Semcirdeba mcirewyliani periodis da ga-

izrdeba uxvwyliani periodis Camonadeni. sxvadasxva periodis Camonadenis cva-

lebadobis tendenciebis Sesafaseblad SeirCa mdinare mtkvris (likanTan) da

misi Senakadis focxovi (sxvilisTan) calkeuli Tveebisa da sezonebis wylis

xarjebis saSualo mniSvnelobebi. orive mdinarisaTvis gamoTvlil iqna modu-

luri koeficientebi, wili procentebSi, xarjebis korelaciis koeficientebi

da wilebis trendis korelaciis koeficientebi, rogorc Tveebis ise sezonebis

mixedviT 1969/70 – 1985/86 wlebis periodisaTvis.

gaangariSebma gviCvena, rom orive mdinareze trendis cvalebadobis ten-

denciebi TiTqmis erTnairia, orive SemTxvevaSi trendebi dafiqsirda maisis

TveSi, xolo sezonebis mixedviT gazafxulze, dadebiTi trendis tendenciebi

Warbobs sezonebis mixedviT. rac Seexeba wilebis trendebs, aq dadebiTi tren-

di aRiniSna april-ivnisis periodSi, danarCen periodSi uaryofiTi trendebi

219

Tanxvdebian erTmaneTs.

8. saSualo Tviuri xarjebis da wliuridan maTi wilebis cvalebadobis tenden-

ciebis dasadgenad Catarebulia umniSvnelovanesi samdinaro arteriis mdinare

alaznis Sigawliuri Camoandenis gaangariSeba. rac erT-erTi aqtualuri sa-

kiTxia kaxeTis sarwyavi wyliT uzrunvelsayofad. gamoTvlilia md. alazanis

(Saqriani) Tvis saSualo xarjebi Q , moduluri koeficientebi K , wili

procentebSi QP% , xarjebis trendis korelaciis koeficientebi Qr ,

da

wilebis trendis korelaciis koeficientebi %pr 1966-86 w.w periodisaTvis.

gaTvlebma gviCvena rom trendi arcerT TveSi ar fiqსirdeba, xolo calkeuli

Tveebis cvalebadobas TiTqmis erTnairi xasiaTi aqvs, mzardi an klebadi

cvalebadobis tendenciebi xarjebisa da procentebis mixedviT TiTqmis

erTnair suraTs gvaZlevs.

9. saqarTvelos mdinareebze yovelwliurad dakvirvebuli wyalmovardnebidan da

wyaldidobebidan yvelas ar mivyavarT damangrevel Sedegebamde, mravali maT-

gani katastroful xasiaTs ar iZens. wyaldidobisa da wyalmovardnis katas-

trofuli xasiaTi ZiriTadad ganpirobebulia Tovlis dnobis metismeti inten-

siurobiT, romelic kidev ufro mZlavri xdeba, rodesac Tovlis dnobis peri-

odSi wvimis saxiT modis mniSvnelovani sididis atmosferuli naleqi. wyaldi-

diobebisa d wyalmovardnebis Sedegebis SerbilebisaTvis mniSvnelovania am

fenomenis detaluri kvleva.

Cvens mier Sedarebulia saqarTvelos zogierTi mdinaris (rioni, Woroxi,

aWariswyali, mtkvari, focxovi) wyaldidobebisa da wyalmovardnebis sixSire-

ebis cvalebadoba. ZiriTadi yuradReba gamaxvilebulia dakvirvebul periodSi

yovelwlirad calkeul TveSi wylis maqsimaluri xarjebis sxvadasxva inter-

valebSi moxvedris raodenobaze. intervalebi calkeuli bijebisaTvis SerCe-

ulia moduluri koeficientiT, radgan sxvadasxva mdinareebisaTvis SesaZle-

bebli iyos unificirebuli Sedegebis miReba. aseve Seswavlilia wyalmovar-

dnuli aqtivobis koeficienti, romelic wyalSemkrebi auzis farTobebis gazr-

dis Sesabamisad mcirdeba. yovelive es ki saSualebas gvaZlevs SevadaroT

calkeul TveebSi maqsimaluri xarjebis cvlilebis diapazoni.

10. mravalmxrivi daniSnulebis wyalsacavis kompleqsurad gamoyenebis mizniT da-

zustebulia masSi Camdinare wylis resursebis maxasiaTeblebi, dadgenilia ma-

Ti sivrciT-droiTi ganawileba, cvlilebis tendenciebi da mosalodneli gan-

viTarebis masStabebi. Sedgenilia empiriuli formulebi Seuswavlel mdinare-

Ta Camonadenis gansazRvrisaTvis. wyalsacavis yovelwliuri optimaluri samu-

Sao reJimis dagegmarebisaTvis Sedgenilia grZelvadiani saprognozo meTodike-

bi wyalsacavSi Camdinare wylis xarjebisa wlis sxvadasxva periodisaTvis.

11. aRwerilia tyis mravali sasikeTo daniSnuleba: STanmTqmeli naxSirorJangisa;

wyaro Jangbadis, sakvebisa da energiisa; gamwmendi da gamajansaRebeli haerisa

da wylisa; maregulirebeli miwisqveSa da zedapiruli wylebisa da mikrokli-

220

matisa; mTian regionebSi damcveli wyaldidobis, Rvarcofebis, mewyerebis, zva-

vebisa da eroziuli procesebisagan. mosaxleobam da administraciam unda iz-

runos tyis safaris dacvasa da gafarToebaze, sasoflo mindvrebSi qarsacavi

zolebis gaSenebiT amaRldeba mosavlianoba

12. mravalfaqtoriani statistikuri modelis gamoyenebiT SemuSavebulia md. arag-

vis sami Senakadis (TeTri, Savi da fSavis aragvis) saprognozo meTodikebi sa-

vegatacio periodis, wyaldidobis, kvartaluri da Tviuri wylis xarjebisa.

isini aucilebelia Jinvalis wyalsacavis wylis resursebis racionaluri ga-

danawilebis mizniT wyalmomaragebis, irigaciisa da energetikis momsaxurebisa

da usafrTxoebisaTvis, riTac miiReba didi ekonomikuri efeqti.

13. aRwerilia md. rionze agebuli varcixis wyalsacavis parametrebi da misi da-

niSnuleba. dazustebulia masSi Camdinare mdinareTa (rioni, yvirila da xanis-

wyali) wylis xarjebis mravalwliuri statistikuri maxasiaTeblebi wlis

sxvadasxva periodisaTvis. miRebulia empiriuli formulebi Seuswavlel mdina-

reTa Camonadenis gansazRvrisaTvis.


ბ) ucxoeTSi statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 m.saluqvaZe,

n. lomiZe

Tovlis safaris

Taviseburebani

saqarTveloSi

gadacemulia

JurnalSi

“atmosferosa

da klimatis

mecnierebebi”

aSS-Si 14

2 basilaSvili c.

saqarTvelos mTis

mdinareTa wylis

Camonadenis

cvlilebebi,

problemebi da

rekomendaciebi.

“amerikuli Jurnali

garemos dacvaze”

tomi 4,

# 3 – 1 (inglis.)

aSS, Science Publishing Group

38-43

3 basilaSvili c.

saSiSi movlenebi

SavizRvispira

mdinareebze, maTi

dinamika da

regulireba.

“Jurnali dedamiwis

mecnierebasa da

teqnikaze”

tomi 5,

# 2

(inglis.)

aSS, niuorki 130-133

221

4

basilaSvili c.

maWavariani l.

laRiZe l.

gaudabnoebis riski

kaxeTis regionSi

(aRmosavleT

saqarTvelo).

“Jurnali garemos

biologiaze”

tomi 36

(inglis.)

indoeTi

laqxnau 33-36

5 basilaSvili c.

mosalodneli

katastrofuli

gvalvebis Sedegebis

Serbilebis gzebi. “evropis geografiuli

kvlevebi”

tomi

(6), 2

(inglis.)

ruseTi, soWi 68-74

anotaciebi

1. warmodgenilia Tovlis safaris Taviseburebani saqarTvelos gansakuTrebiT

uxvTovlian, uxvTovlian, saSualoTovlian da mcireTovlian raionebSi.

Sedgenilia Tovlis safaris ganawilebis maqsimaluri, saSualo da minimaluri

simaRlis rukebi. aRniSnulia Tovlis safaris mniSvneloba da gavlena

klimatze, hidrologiur da glaciologiur procesebze.

2. Seswavlilia mravalwliuri dinamika 2010 wlamde arsebuli dakvirvebebisa

haeris temperaturaze, atmosferul naleqebze da mdinareTa wylis xarjebze,

romlebic izrdeba myinvaruli sazrdoobis mdinareebze, danarCenze ki

mcirdeba. XXI saukuneSi gaizrdeba ra temperatura, moimatebs aorTqleba da

Txevadi naleqebi, Semcirdeba Tovlis safari da miwisqveSa wylis doneebi.

myinvarebis intensiuri dnobis gamo gaizrdeba wyaldidobebi da zarali,

wyalmcirobis dros ki iqneba mousavlianoba. negatiuri procesebis Serbilebis

mizniT Sedgenilia saadaptacio RonisZiebaTa kompleqsi. maT Sorisaa mdinareTa

wylis xarjebis saprognozo meTodikebis SemuSaveba yovelwliuri operatiuli

prognozebis gasacemad.

3. mravalwliuri stacionaluri dakvirvebebis statistikuri damuSavebiT

dazustebulia mdinareTa maqsimaluri xarjebis sxvadasxva parametrebi. maTi

dinamikis tendenciis mixedviT gamovlinda myinvarebiT mosazrdove mdinareTa

wyaldidobebis gaZliereba, sxva mdinareebze ki piriqiT Semcireba. am

procesebisagan uaryofiTi zemoqmedebis sawinaaRmdegod Sedgenilia prevenciul

RonisZiebaTa rekomendaciebi, romelTa Sorisaa: mdinareTa kalapotebis

gawmenda – gaRrmaveba, jebirebis gamagreba – daSeneba, wyaldidobebis

datborvis sazRvrebis dadgena, xeobis ferdobebze tyis ganaxleba –

gafarToeba, mcire wyalsacavebis Seqmna, mdinareTa wylis Camonadenis

prognozireba da sxva.

4. bolo aTwleulebSi gaxSirebuli gvalvebis Sedegad kaxeTis regionSi ukve

dazianda aseul aTasobiT ha nayofieri miwebi. saTanado saprognozo

gamoTvlebiT aq mosalodnelia temperaturis momateba naleqebis kleba. amis

Sesabamisad gaizrdeba aorTqleba da Semcirdeba mdinaris Camonadeni.

222

mcenareTa wyalmoTxovnilebis fazebs ar emTxveva naleqebis mosvlis

intervalebi. aseT pirobebSi SesaZlebelia Seiqmnas gaudabnoebis saSiSroeba.

gvalvianobis negatiuri Sedegebis SerbilebisaTvis Sedgenilia saadaptacio

RonisZiebaTa kompleqsi, romlebic uzrunvelyofen gaudabnoebis procesis

Seneleba – SeCerebas.

5. klimatis mimdinare daTbobis Sedegad Semcirdeba mdinaris Camonadeni da is

veRar SesZlebs sarwyavi sistemebiT wyalmoTxovnilebis uzrunvelyofas

mcenareTa aqtiuri rwyvis periodSi. mosalodneli gvalvebiT gamowveuli

negatiuri Sedegebis Serbilebis mizniT rekomendirebulia sxvadasxva

RonisZiebaTa kompleqsi. Sedgenilia grZelvadiani saprognozo meTodikebi

aRmosavleT saqarTvelos nayofieri miwebis sarwyavi sistemebis mkvebavi md.

alaznis wylis Camonadenisa savegetacio periodSi da misi calkeuli

kvartlebisa. Sedgenili saprognozo formulebiT gaicema yovelwliuri

operatiuli prognozebi mdinaris Camonadenisa, romelTa safuZvelze

SesaZlebelia daigegmos mdinaris wylis resursebis racionaluri gamoyeneba.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

m. saluqvaZe,

n. kobaxiZe,

tyis safaris roli

Tovlis zvavebis

formirebaSi

hidrometeorologiis

institutis samecniero sesia

2015 wlis 28 maisi, Tbilisi

2

g. xerxeuliZe

Rvarcofwarmomqmneli

pirobebisa da faqtorebis

cvlilebis gavlenis

Sesaxeb Rvarcofuli ris-

kis xarisxsa da

masStabze.

2015 wlis 28 maisi. stu-s hmi-s 61

maisis sesia

3 basilaSvili c.

saqarTvelos mTis

mdinareTa wylis

Camonadenis cvlilebebi,

problemebi da

rekomendaciebi

saerTaSoriso konferencia

“gamoyenebiTi ekologiuri

problemebi, siaxleebi”,

7 – 10 maisi,

Tbilisi – baTumi

4 basilaSvili c.

klimatis cvlilebis

gavlena mTis wyalsacavSi

Camdinare wylis

resursebze da maTi

prognozireba


“gamoyenebiTi ekologiuri

problemebi, siaxleebi”,

7 – 10 maisi,

Tbilisi – baTumi

5 basilaSvili c. tye da globaluri

daTbobiT gamowveuli


“globaluri daTboba da

223

problemebi agrobiomravalferovneba”,

4 – 6 noemberi, Tbilisi

6 basilaSvili c.

analizi da mimoxilva 2015

wlis 13 ivnisis Tbilisis

wyaldidobisa

konferencia “dialogi da

TanamSromloba samxreT

kavkasiis qveynebSi (CENN) sakanonmdeblo da ekonomikuri

gamowvevebi ekomigraciis

kuTxiT saqarTveloSi”.

16 ivnisi, Tbilisi

7 basilaSvili c.

varcixis wyalsacavSi

Camdinare wylis

maxasiaTeblebi misi

eqspluataciis

efeqturobisaTvis


universitetis

hidrometeorologiis

institutis maisis 62-e

samecniero sesia, 28 maisi

8 basilaSvili c.

mdinare aragvis

Camonadenis prognozireba

Jinvalis wyalsacavis

optimaluri samuSao

reJimisa da

usafrTxoebisaTvis


universitetis

hidrometeorologiis

institutis maisis 62-e

samecniero sesia, 28 maisi

anotaciebi

1. ganxilulia tyis sixSirisa gavlena zvavebis formirebaze. zvavaqtiuria

utyeo ferdobebis 80%, wiwvovani tyiT dafaruli ferdobebis mTliani

fardobis 4%, foTlovani tyiT dafaruli ferdobebis -8% da Sereuli tyiT

dafaruli ferdobebis -6%. tyis bunebrivi zeda sazRvris qvemoT iwyeba 603

zvavSemkrebidan – 508 (84%). arsebuli tyis safaris SenarCuneba, ferdobebis

gatyianeba warmoadgens erT-erT zvavsawinaaRmdego RonisZiebas

2. ganixileba RvarcofsaSiSroebis Sefasebis miznobriv amocanebSi gasaTval-

iswinebeli ZiriTadi Rvarcofwarmomqmneli klimaturi, hidrometeorologi-

uri, geologiuri, anTropogenuri pirobebi da faqtorebi da maTi SesaZlo

cvlilebis gavlena Rvarcofuli riskis xasiaTsa da masStabze.

3. Seswavlilia mravalwliuri dinamika 2010 wlamde arsebuli dakvirvebebisa

haeris temperaturaze, atmosferul naleqebze da mdinareTa wylis xarjebze,

romlebic izrdeba myinvaruli sazrdoobis mdinareebze, danarCenze ki

mcirdeba. XXI saukuneSi gaizrdeba ra temperatura, moimatebs aorTqleba da

Txevadi naleqebi, Semcirdeba Tovlis safari da miwisqveSa wylis doneebi.

myinvarebis intensiuri dnobis gamo gaizrdeba wyaldidobebi da zarali,

wyalmcirobis dros ki iqneba mousavlianoba. negatiuri procesebis

Serbilebis mizniT Sedgenilia saadaptacio RonisZiebaTa kompleqsi. maT

Sorisaa mdinareTa wylis xarjebis saprognozo meTodikebis SemuSaveba

yovelwliuri operatiuli prognozebis gasacemad.

4. mravalwliuri stacionaluri dakvirvebebis statistikuri damuSavebiT

dazustebulia mdinareTa maqsimaluri xarjebis sxvadasxva parametrebi. maTi

224

dinamikis tendenciis mixedviT gamovlinda myinvarebiT mosazrdove

mdinareTa wyaldidobebis gaZliereba, sxva mdinareebze ki piriqiT

Semcireba. am procesebisagan uaryofiTi zemoqmedebis sawinaaRmdegod

Sedgenilia prevenciul RonisZiebaTa rekomendaciebi, romelTa Sorisaa:

mdinareTa kalapotebis gawmenda – gaRrmaveba, jebirebis gamagreba –

daSeneba, wyaldidobebis datborvis sazRvrebis dadgena, xeobis ferdobebze

tyis ganaxleba – gafarToeba, mcire wyalsacavebis Seqmna, mdinareTa wylis

Camonadenis prognozireba da sxva.

5. bolo aTwleulebSi gaxSirebuli gvalvebis Sedegad kaxeTis regionSi ukve

dazianda aseul aTasobiT ha nayofieri miwebi. saTanado saprognozo

gamoTvlebiT aq mosalodnelia temperaturis momateba, naleqebis kleba.

amis Sesabamisad gaizrdeba aorTqleba da Semcirdeba mdinaris Camonadeni.

mcenareTa wyalmoTxovnilebis fazebs ar emTxveva naleqebis mosvlis

intervalebi. aseT pirobebSi SesaZlebelia Seiqmnas gaudabnoebis

saSiSroeba. gvalvianobis negatiuri Sedegebis SerbilebisaTvis Sedgenilia

saadaptacio RonisZiebaTa kompleqsi, romlebic uzrunvelyofen

gaudabnoebis procesis Seneleba – SeCerebas.

6. ganxilul iqna md. vereze 2015 wlis 13 ivniss gavlili katastrofuli

wyalmovardna, misi gamomwvevi mTavari mizezebi, romelTagan ZiriTadi iyo

lokaluri xasiaTis intensiuri atmosferuli naleqebi, agreTve mewyruli

da eroziuli procesebis aqtiuri ganviTareba wina dReebSi mosuli

naleqebis xelSewyobiT. aq didi roli iTamaSa agreTve tyis safaris

degradaciam – katastrofis dros mdinaris kalapoti Caxergili iyo

moWril xeTa didi morebiT. ganxilul iqna agreTve rekomendaciebi

sadReisod da momavalSi Casatarebel prevenciul RonisZiebebisa negatiuri

procesebis zegavlenis Serbilebis mizniT.

7. klimatis mimdinare daTbobis Sedegad Semcirdeba mdinaris Camonadeni da is

veRar SesZlebs sarwyavi sistemebiT wyalmoTxovnilebis uzrunvelyofas

mcenareTa aqtiuri rwyvis periodSi. mosalodneli gvalvebiT gamowveuli

negatiuri Sedegebis Serbilebis mizniT rekomendirebulia sxvadasxva

RonisZiebaTa kompleqsi. Sedgenilia grZelvadiani saprognozo meTodikebi

aRmosavleT saqarTvelos nayofieri miwebis sarwyavi sistemebis mkvebavi md.

alaznis wylis Camonadenisa savegetacio periodSi da misi calkeuli

kvartlebisa. Sedgenili saprognozo formulebiT gaicema yovelwliuri

operatiuli prognozebi mdinaris Camonadenisa, romelTa safuZvelze

SesaZlebelia daigegmos mdinaris wylis resursebis racionaluri

gamoyeneba.aRwerilia md. rionze agebuli varcixis wyalsacavis parametrebi

da misi daniSnuleba. dazustebulia masSi Camdinare mdinareTa (rioni,

yvirila da xaniswyali) wylis xarjebis mravalwliuri statistikuri

maxasiaTeblebi wlis sxvadasxva periodisaTvis. miRebulia empiriuli

formulebi Seuswavlel mdinareTa Camonadenis gansazRvrisaTvis.

8. mravalfaqtoriani statistikuri modelis gamoyenebiT SemuSavebulia md.

aragvis sami Senakadis (TeTri, Savi da fSavis aragvis) saprognozo

225

meTodikebi savegatacio periodis, wyaldidobis, kvartaluri da Tviuri

wylis xarjebisa. isini aucilebelia Jinvalis wyalsacavis wylis

resursebis racionaluri gadanawilebis mizniT wyalmomaragebis, irigaciisa

da energetikis momsaxurebisa da usafrTxoebisaTvis, riTac miiReba didi

ekonomikuri efeqti.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

m. saluqvaZe,

n. lomiZe

saqarTveloSi Tovlis

safaris dinamika klimatis

Tanamedrove cvlilebis

fonze

IV saerTaSoriso

konferencia “klimatis

cvlilebis adabtaciis

Sesaxeb” 2015 wlis 22-23

noemberi, kolombo,

Srilanka

anotaciebi

1. rukebis saxiT warmodgenili iyo Tovlis safaris ganawileba saqarTvelos

teritoriaze uxvTovlian, saSualoTovlian da mcireTovlian zamTrebSi.

ganxiluli iyo, klimatis SesaZlo cvlilebis fonze, haeris temperaturis

gavlena myari naleqebis raodenobasa da Tovlis safaris simaRleze.

klimatologiis da agrometeorologiis ganyofileba

samecniero erTeulis xelmZRvaneli: elizbar elizbaraSvili - geografiis mecn. doqtori, profesori


melaZe giorgi – mTavari mecn. TanamSromeli – sofl. meurn. mec. doqtori

melaZe maia – mTavari mecn. TanamSromeli -

samukaSvili revazi – ufrosi mecn. TanamSromeli - geografiis mecn. doqtori

vaCnaZe jemali – ufrosi mecn. TanamSromeli - geografiis mecn. akad. doqtori

qarTveliSvili liana – ufrosi mecn. TanamSromeli - geografiis mecn. akad.

doqtori

SaviSvili nino – mecn. TanamSromeli - geografiis mecn. akad. doqtori

elizbaraSvili Salva – mecn. TanamSromeli - geografiis mecn. akad. doqtori

WeliZe nana – mecn. TanamSromeli – fiz.-maT. mecn. akad. doqtori

fifia mixeili – ufrosi mecn. TanamSromeli

226

diasamiZe cicino – mecn. TanamSromeli



I. 2

#






1

saqarTvelos calkeuli

administraciuli

regionebis klimatis,

klimaturi da

agroklimaturi

resursebis kvleva

(kaxeTi) (2014-2016 ww).

dedamiwis Semswavleli da

agraruli mecnierebebi

e.elizbaraSvili g.melaZe, r.samukaSvili

j.vaCnaZe, m.melaZe,

l.qarTveliSvili

S.elizbaraSvili, n.WeliZe,

m.fifia, n.SaviSvili,

c.diasamiZe

samuSao gardamavalia, Sesrulebulia meore etapi. Seqmnilia kaxeTis

regionisaTvis haeris temperaturis, atmosferuli naleqebis da agroklimaturi

maxasiaTeblebis monacemTa kompiuteruli bazebi weliwadis sezonebis

centraluri Tveebisa da saSualo wliuri mniSvnelobebisaTvis, agreTve haeris

absoluturi maqsimaluri da minimaluri temperaturebisaTvis. Catarebulia

kaxeTis regionis klimatis formirebis ZiriTadi faqtorebis, klimaturi

elementebis da agroklimaturi parametrebis ganawilebis kanonzomierebis kvleva.

maTi analizis safuZvelze gamovlenilia kaxeTis teritoriaze haeris

temperaturis ganawilebis geografiuli kanonzomierebani.Ggamokvleulia kaxeTis

regionis klimatis formirebis radiaciuli faqtorebi da haeris dinebebis

ZiriTadi kanonzomierebebi. savegetacio periodSi, agrokulturebis siTboTi

uzrunvelyofis gansazRvrisaTvis regionis municipalitetebis mixedviT,

Sedgenilia regresiis gantolebebi. romliTac SeiZleba Sefasdes mimdinare wels

aqtiur temperaturaTa jamebiT uzrunvelyofa. saprognozo temperaturis jamiT

ganisazRvra mosalodneli mosavalis miRebis pirobebi. niadagSi wylis balansis

maCvenebelis SefasebisaTvis regionis municipalitetebis mixedviT aqtiur

temperaturaTa (>10°C) da atmosferuli naleqebis jamebis safuZvelze gamoTvlili

iqna hidroTermuli koeficienti (hTk). agroklimaturi resursebis Sefaseba

fermeruli meurneobebisaTvis gansazRvravs agrokulturebis swor ganlagebas da

maTi ganviTarebis SesaZleblobas. aRniSnulTan dakavSirebiT, agroklimaturi

maxasiaTeblebidan gamomdinare, haeris saSualo dReRamuri temperaturis (≥10°C) da atmosferuli naleqebis (mm) jamebis mixedviT, Sedgenilia kaxeTis regionis

agroklimaturi ruka, sadac gamoyofilia 5 zona, Sesabamisi perspeqtiuli

kulturebis SesaZlo gavrcelebiT. mocemul zonebSi miTiTebulia (izohietebiT)

227

atmosferuli naleqebis raodenoba (mm), romelic gviCvenebs gamoyofili zonebis

atmosferuli naleqebiT uzrunvelyofas.

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

monografiebi

# avtori/avtorebi monografiis saTauri gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

r.samukaSvili kavkasiis teritoriis radiaciu-

li reJimi da helioenergetiku-

li resursebi

Tbilisi,

universali

338

Aanotacia

gaanalizebulia kavkasiis teritoriis radiaciuli reJimi da helioenergetikuli

resursebi. Catarebulia regionis daraioneba helioenergetikuli resursebis doniT.

naCvenebia, rom mis aRmosavleT raionebSi perspeqtiulia nebismieri tipis

heliosistemebis efeqturi eqspluatacia.

saxelmZRvaneloebi

# avtori/avtorebi saxelmZRvanelos

saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

m.melaZe agroekologiis

ZiriTadi safuZvlebi.

Tbilisi, gamomcemloba

,,universali’’

240

anotacia

ganxilulia agroekologiis ZiriTadi safuZvlebi: ekologiuri faqtorebis

kanonzomierebaTa arsi da maTi gavlena agrocenozebze; biocenozis (agrocenozis) da

ekosistemis (agroekosistemis) aqtualuri sakiTxebi; ekologiuri soflis meurneoba,

rogorc mdgradi ganviTarebis safuZveli. mniSvnelovani adgili eTmoba

agroekologiis globalur problemebs: klimatis cvlilebis gavlenas agrarul

seqtorze; garemos gaWuWyianebis da tyis agroekologiur mniSvnelobas da

monitorings; aseve agroekologiuri zonebis regionalur aspeqtebs. naSromi

gankuTvnilia umaRlesi skolis bakalavrebisa da magistrebisaTvis, romlebic iReben

ganaTlebas ekologiis, agroekologiis, agrarul mecnierebaTa mimarTulebiT.

statiebi

# avtori/ avtorebi


lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

e.elizbaraSvili,

x.WiWileiSvili,

s.xorava

Savi zRvis hidrologi-uri reJimis Tanamedrove

dinamika (baTumis sanapi-ros magaliTze)/ stu-is

hidrometeorologiis

t. 121 Tbilisi,

hidrometeorol

ogiis instituti

59-62

228

institutis SromaTa

krebuli 2 e.elizbaraSvili,

n.faRava,

c.qamadaZe

Hhavis cvlileba aWaris

teritoriaze da misi

gavlena naleqianobis

reJimze /stu-is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

t. 121 Tbilisi,

hidrometeorol

ogiis instituti

63-66

3 vaCnaZe j.,

diasamiZe c.,

samukaSvili r.,

WavWaniZe z.

wayinvebi kolxeTis

dablobze da maTi

gamomwvevi sinoptikuri

procesebis mokle

analizi/stu-is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

t.121 Tbilisi,

hidrometeorol

ogiis instituti

48-52

4 samukaSvili r.,

vaCnaZe j.,

diasamiZe c.

Nnisli kaxeTis

regionSi/stu-is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

t. 121 Tbilisi,

hidrometeorol

ogiis instituti

53-58

5

melaZe m.,

gogitiZe v.

vaSlis jiSebis

ekologiuri

klasifikacia da

daraioneba aRmosavleT

saqarTveloSi.

saqarTvelos soflis

meurneobis mecnierebaTa

akademiis moambe

t. 34 Tbilisi,

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

117-121

6 melaZe m. saSemodgomo xorblis

agroekologiuri

maCveneblebi klmatis

cvlilebis fonze.

http://conferenceens 2015.tsu.ge/uploads /52el459fa4b50Maia Meladze-Eng.pdf

Tsu, zusti da

sabunebismetyv.

fakultetis III

samecniero

konferenciis

masalebi

2

7 melaZe m.,

melaZe g.

globaluri daTbobiT

gamowveuli

agroklimaturi

maCveneblebis cvlileba

saerTaSor

iso

konferenc

iis

Tsu,

geografiuli

sazogadoeba,

geografiis

214-219

229

qvemo qarTlis regionSi. geografiis institutis

Sromebi.

masalebi. instituti

8 melaZe m.,

andronikaSvili a.

kaxeTis regionis

ZiriTadi

agroekologiuri

aspeqtebi. saqarTvelos soflis


akademiis moambe

t. 34 saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

340-343

9 melaZe g.,

melaZe m.

globaluri daTboba da

agrokulturebis

ganviTarebis ZiriTadi

maCveneblebis da

gvalvianobis matebis

tendenciebi kaxeTSi.

saerTaSor

iso

konferenc

iis

masalebi.

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

232-236

10 melaZe g.,

melaZe m.

qedis teritoriaze

globaluri daTbobis

gavlena mcenareTa

ganviTarebis ZiriTad

agroklimatur

maCveneblebze

savegetacio periodSi.

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli.

t. 121 Tbilisi,

hidrometeorol

ogiis instituti

43-47

11 melaZe g.,

gugava e.

globaluri daTbobis Sedegad mosalodneli klimaturi cvlilebebis dros xorblis kulturis adaptacia saqarTveloSi.

saerTaSor

iso

konferenc

iis

masalebi.

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

115-118

12 l.qarTveliSvili,

b.dekanoziSvili,

l.megreliZe

l.qurdaSvili

klimaturi faqtorebis

gaTvaliswineba

mSeneblobaSi

mecniereba da

teqnologiebi

#5 Tbilisi 6

anotaciebi

1. Gmimdinare globaluri daTbobis procesi geografiuli garsis yvela komponents

Seexo. masiurad daiwyo maRali ganedebis yinulovani safaris dnoba, Sedegad

daiwyo msoflio okeanis donis mateba, ramac gavlena moaxdina misi nawilebis

hidrologiur reJimze. amasTan dakavSirebiT gaanalizebulia Savi zRvis baTumis

sanapiros hidrologiuri reJimi, gamokvleulia zRvis donis ryevadoba da

Stormuli moqmedebis intensivoba.

230

2. aWaraSi ganlagebuli 8 meteorologiuri sadguris 1936-2000 wlebis dakvirvebaTa

monacemebis safuZvelze gamokvleulia havis cvlilebis Taviseburebani da

naleqebis reJimi globaluri daTbobis pirobebSi. Ddadgenilia, rom miwispira

temperaturuli veli umTavresad acivebas ganicdis, zRvis sanapiro zolSi naleqebi

klebulobs, xolo mTaSi- izrdeba.

3. Gganxilulia dasavleT saqarTveloSi wayinvebis gamomwvevi sinoptikuri procesebis

ZiriTadi Taviseburebani-intensivoba, monacvleoba da xangrZlivoba. Seswavlilia

wayinvebis sxvadasxva tipebis saSualo raodenoba Tveebis mixedviT, maTi dadgomis

TariRi, intensivoba, uyinvo periodis xangrZlivoba.

4. Ggaanalizebulia nislis klimaturi maxasiaTelebis teritoriuli ganawilebis

Taviseburebebi. Gamokvleulia nislian dReTa saSualo da udidesi dReTa

raodenoba, maTi sxvadasxva raodenobis ganmeoradobebi, xangrZlivoba.

5. simaRliTi zonalobis mixedviT, ZiriTadi klimaturi parametrebis (haeris

temperatura, aqtiur temperaturaTa jami, atmosferuli naleqebi) teritoriuli

ganawilebis mecnieruli Seswavlis safuZvelze, mocemulia vaSlis sxvadasxva

jiSis agroklimaturi daraioneba da maTi xarisxovani produqciis warmoebis

SesaZlebloba. gaanalizebulia Crdilo-dasavleT evropis qveynebis mexileobis

calkeuli zonebis da qvemo qarTlis mexileobis zonebis klimaturi pirobebis

SedarebiTi daxasiaTeba.

6. momavlis scenarebis Sesabamisad, gaangariSebuli iqna aqtiur temperaturaTa jamebi.

gamoirkva, rom scenariT temperaturis 1ºC-iT matebis SemTxvevaSi aqtiur

temperaturaTa jami izrdeba saSualod 220-250ºC-iT, xolo 2ºC-iT matebisas 440-480ºC-iT. dasavleT saqarTveloSi saSemodgomo xorbali temperaturis 1ºC-iT matebisas

vrceldeba 1450-1650 m simaRleze zRvis donidan, aRmosavleT saqarTveloSi 2ºC-iT matebisas 1750-1800 m simaRlemde. klimatis globaluri daTbobidan gamomdinare,

saSemodgomo xorblis gavrcelebis teritoriebze Tbili periodisaTvis

mosalodnelia atmosferuli naleqebis jamebis mateba da kleba. 7. qvemo qarTlis regionisaTvis (municipalitetebis mixedviT) gamovlenili iqna

globaluri daTbobiT gamowveuli agroklimaturi maCveneblebis cvlilebis

tendencia. kerZod, gamovlinda aqtiur temperaturaTa da atmosferuli naleqebis

jamebis, aseve hidroTermuli koeficientis (hTk) indeqsis cvlileba zR.donidan

simaRleebis mixedviT. Catarebuli kvlevebis Sedegebidan gamomdinare, savegetacio

periodSi fiqsirdeba aqtiur temperaturaTa jamebis mateba da atmosferuli

naleqebis da hTk-s Semcireba. aRniSnuli cvlilebebis gaTvaliswinebiT

agrokulturebis normaluri produqtiulobisaTvis rekomendirebulia Sesabamisi

agroteqnikuri RonisZiebebis gatareba.

8. kaxeTis regionSi rentabeluri fermeruli meurneobis mimarTulebis gansazRvrisa

da perspeqtiuli agrokulturebis warmoebis mizniT, Sefasebulia teritoriis

agroekologiuri pirobebi. risTvisac gamokvleulia da gaanalizebulia ZiriTadi

agroklimaturi maxasiaTeblebi - haerisa da niadagis temperaturebi, atmosferuli

naleqebi. gamovlenilia agraruli seqtorisaTvis saSiSi meteorologiuri movlenebi

- gvalva, setyva, wayinvebi, yinvebi, Zlieri qarebi.

9. globaluri daTbobis Sedegad kaxeTis regionSi gamovlenilia agrokulturebis

231

ganviTarebis agroklimaturi maCveneblebis cvlilebis tendenciebi (mateba, kleba).

rac iwvevs savegetacio periodis gaxangrZlivebas, temperaturis jamebis matebas da

naleqebis jamebis ZiriTadad klebas. am maCveneblebidan gamomdinare daikvirveba

hidroTermuli koeficientis indeqsis klebis tendencia. rac miuTiTebs susti da

saSualo intensiuri gvalvebis matebaze. am negatiuri movlenis winaaRmdeg saWiro

iqneba Sesabamisi RonisZiebebis gatareba.

10. globaluri daTbobis gaTvaliswinebiT, aqtiur temperaturaTa jamebisa da

savegetacio periodis xangrZlivobis gansazRvrisaTvis (qedis munic.), damuSavebulia

sabaziso (mimdinare) meteorologiur dakvirvebaTa (1956-2005 ww) da momavlis (2020-

2050ww) saprognozo meteorologiuri monacemebi, romelTa klimaturi parametrebi

gamoTvlilia regionaluri ECHAM4-is modeliT da A2 scenaris mixedviT.

gansazRvrulia aqtiur temperaturaTa da atmosferuli naleqebis jamebi 1956-2005

ww periodisaTvis da trendiT gamosaxulia maTi msvlelobis dinamika. mocemulia

sabaziso da momavlis scenariT aqtiuri temperaturisa (>10ºC) da atmosferuli

naleqebis (mm) jamebis sxvadasxva uzrunvelyofa (%) Tbil periodSi (IV-X). scenariT,

temperaturis 1ºC-is matebiT gansazRvrulia aqtiur temperaturaTa jamebi da

gamoyofilia agroklimaturi zonebi, perspeqtiuli agrokulturebis gavrcelebiT. 11. Seswavlili iqna globaluri daTbobis Sedegad mosalodneli klimaturi cvlilebebis

dros temperaturis matebis SemTxvevaSi, xorblis kulturaze uaryofiTi movlenebis Sedegad gamowveuli problemebi. SemuSavebulia rekomendaciebi, romlebic iTvaliswinebs lokaluri zonebis mixedviT xorblis kulturebis warmoebis ZiriTadi regionebisaTvis gasatarebel RonisZiebebs.

12. kvlevis ZiriTad obieqts warmoadgens axali samSeneblo-klimaturi normebis

gansazRvra klimatis cvlilebis dinamikis gaTvaliswinebiT, ris Sedegadac

miRweuli iqneba daproeqtebis nebismier etapze maTi gamoyenebis SesaZlebloba da

saqarTvelos urbanuli ganviTarebis samecniero potencialis gaZliereba.

mniSvnelovania is garemoebac, rom axal normebSi gaTvaliswinebuli iqneba klimatis

regionuli cvlilebis Tanamedrove tendenciebi



# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1.

e.elizbaraSvili,

m.elizbaraSvili,

n.kutalaZe,

i.kixengofi,

v.kikvaZe, n.gogia

zogierTi temperatu-

ruli indeqsis geog-

rafia da dinamika

saqarTveloSi/ruseTis

meteorologia da hid-

rologia

tomi 40, #1 aSS “Springeri”

39-45

232

2. e.elizbaraSvili,

m.elizbaraSvili,

e.xuciSvili,

c.qamadaZe n.WeliZe

saqarTvelos

klimaturi resursebis

potenciali/ evropuli

geografiuli kvlevebi

tomi 5, #1 ruseTi, soWi 4-10

3. e.elizbaraSvili,

s.xorava,

x.WiWileiSvili

aWaris Savi zRvis sa-

napiros klimatis

cvlilebis Tavisebu-

rebebi. evropuli


tomi 6, #2

ruseTi, soWi

75-82

4. e.elizbaraSvili,

m.elizbaraSvili,

n.WeliZe, c.qamadaZe

aWaris niadagebis

klimati. evropuli


tomi 7, #3

ruseTi, soWi 114-127

5.

melaZe g.,

melaZe m. globaluri daTbobis

gavlena

agrokulturebis

vegetaciis xangrZ-

livobaze da gavrce-

lebis arealze saqar-

Tvelos tenian subt-

ropikul da mTian

regionebSi. amerikuli

Jurnali garemos da-

cva(ingl. enaze)

t. 4(3-1),

ISSN:2328-5680

aSS 162-167

6. melaZe g.,

elizbaraSvili n.,

melaZe m., svanaZe d.,

gadrani l.,

lazaraSvili i.

saqarTvelos geogra-

fiis zogierTi aqtua-

luri sakiTxi. amerik-

uli Jurnali dedamiw-

aTmcodneoba (ingl.

enaze)

t. 4(5-1),

ISSN:2328-5974

aSS 1-7

anotaciebi

1. gamokvleulia temperaturuli indeqsebi –eqstremaluri temperaturebi, yinviani,

civi da cxeli dReebi, tropikuli Rameebi da temperaturis ganawilebaTa

procentilebi. Sedgenilia maTi geoinformaciuli rukebi da gamokvleulia

aRniSnuli indeqsebis dinamika globaluri daTbobis pirobebSi. gansazRvrulia

indeqsebis saSualo mniSvnelobebi sxvadasxva droiTi intervalebisaTvis. 2. Ppeterburgis mTavar geofizikur observatoriaSi n.kobiSevas xelmZRvanelobiT

damuSavebuli klimaturi resursebis raodenobrivi Sefasebis meTodis safuZvelze

Sefasebulia saqarTvelos fizikur-geografiuli olqebis da administraviuli

mxareebis potencialuri agroklimaturi, energetikuli da sakurorto klimaturi

resursebi. 3. Ggamokvleulia aWaris sanapiros klimaturi cvlilebebis Taviseburebebi

globaluri daTbobis pirobebSi. Ddadgenilia zRvis donis da Stormebis

intensivobis mravalwliuri cvalebadoba, Seswavlilia zRvis wylis da haeris

233

temperaturebis ryevadoba globaluri daTbobis fonze. 4. ganxilulia aWaris niadagebis klimaturi reJimi. Ggamokvleulia niaRagebis

gaTbobis koeficienti, sistema miadagi-haeris siTbocvlis Taviseburebebi, niadagis

tipis da adgilis simaRlis gavlena temperaturaze, siTbos gavrcelebis

kanonzomierebani niadagebis qveda da siRrmiT fenebSi, niadagebis wylis reJimi.

Catarebulia aWaris niadagebis klimaturi daraioneba. 5. dasavleT saqarTvelos aWaris teniani subtropikuli zonis da aRmosavleT

saqarTvelos samcxe-javaxeTis mTiani regionebis savegetacio periodisaTvis gamovlenili iqna aqtiur temperaturaTa da atmosferuli naleqebis jamebis da savegetacio periodis xangrZlivobis matebisa da klebis tendenciebi. aWaris tenian subtropikul zonaSi temperaturis jamis matebis tendenciam naxevari saukunis ganmavlobaSi (1956-2005) Seadgina 52°. aRniSnuli temperaturis matebis reJimiT, 2050 wlisaTvis aqtiur temperaturaTa jami aRemateba 100°, rac xelsayreli aRmoCndeba agrokulturebisaTvis. samcxe-javaxeTis regionSi aqtiur temperaturaTa jamis matebis tendenciam 125° Seadgina. 2050 wlisaTvis igi SesaZloa gaormagdes da jamSi miaRwevs 3192°, rac gaaumjobesebs agrokulturebis produqtiulobas, Sesabamisi irigaciis fonze. aWaris regionSi sabaziso da momavlis (2020-2050) scenaris mixedviT haeris temperaturis 1°-iT matebis gaTvaliswinebiT gamoyofilia 4 mikrozona, xolo samcxe-javaxeTis regionisaTvis sabaziso da momavlis scenaris mixedviT temperaturis 2°-is matebiT gamoyofilia 4 agroklimaturi zona.

6. praqtikis moTxovnebidan gamomdinare, ganixileba iseTi aqtualuri sakiTxebi,

rogoricaa miwaTsargeblobis axali orientacia da regionebis bunebriv-

resursuli potencialis optimaluri gamoyeneba, demografiuli stabiluroba da

mTiani teritoriebis ganviTareba. qveynis ganviTarebis perspeqtivebs ukavSirdeba

iseTi aqtualuri sakiTxebi, rogoricaa globaluri ekologiuri problemebi da

geosistemaTa mdgomareobebis prognozireba da ekologiurad daZabuli

teritoriebis landSafturi dagegmareba.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 melaZe g.,

melaZe m.

saerTaSoriso

konferencia -

,,globaluri daTboba da

agrobiomravalferovneba’’.


agrokulturebis

ganviTarebis ZiriTadi

maCveneblebis da

4-6 noemberi.

saqarTvelos soflis


akademia

234

gvalvianobis matebis

tendenciebi kaxeTSi. 2 melaZe m.,

melaZe g.

saerTaSoriso

konferencia -

,,geografiisa da anTropologiis

Tanamedrove problemebi”. globaluri daTbobiT

gamowveuli

agroklimaturi

maCveneblebis cvlileba

qvemo qarTlis regionSi.

22-23 oqtomberi.

Tsu, geografiuli

sazogadeba, geografiis

instituti

3 melaZe m.,

melaZe g.

saerTaSoriso

konferencia -

,,gamoyenebiTi ekologia:

problemebi, inovaciebi’’.

globaluri daTbobis

gavlena agrokulturebis

vegetaciis

xangrZlivobaze da

gavrcelebis arealze

saqarTvelos tenian

subtropikul da mTian

regionebSi.

7-10 maisi.

Tsu, Tbilisi-baTumi

4 melaZe m.

Tsu zusti da

sabunebismetyvelo

fakultetis III samecniero

konferencia.

saSemodgomo xorblis

agroekologiuri

maCveneblebi klmatis

cvlilebis fonze.

23-25 ianvari.

Tsu

5 melaZe g.,

melaZe m.

stu-is hmi-is maisis sesia. ,,hidrometeorologiisa da

ekologiis aqtualuri

problemebi’’.

qedis teritoriaze

globaluri daTbobis

gavlena mcenareTa

ganviTarebis ZiriTad

agroklimatur

maCveneblebze savegetacio

periodSi

28 maisi.

hidrometeorologiis

instituti

235

6 melaZe g.,

gugava e.

saerTaSoriso

konferencia -

,,globaluri daTboba da

agrobiomravalferovneba’’.

globaluri daTbobis Sedegad mosalodneli klimaturi cvlilebebis dros xorblis kulturis adaptacia saqarTveloSi.

4-6 noemberi.

saqarTvelos soflis


akademia

7 elizbaraSvili n., melaZe

g., melaZe m., svanaZe d.,

gadrani l., lazaraSvili

i.

saerTaSoriso

konferencia -

,,geografiisa da anTropologiis

Tanamedrove problemebi”. saqarTvelos geografiis

zogierTi aqtualuri

sakiTxi.

22-23 oqtomberi.

Tsu, geografiuli

sazogadeba, geografiis

instituti

8. l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

e.elizbaraSvili, g.kuWava

Aalaznis velis

damlaSebuli da

bicobiani niadagebis

regeneraciisaTvis saWiro

qmedebebi

Nnoemberi, 2015,


konferencia “globaluri

daTboba da

agrobiomravalferovneba”

9. l.qarTveliSvili turizmis ganviTarebis

tendenciebi klimatis

cvlilebis fonze

baTumi


1. globaluri daTbobis Sedegad kaxeTis regionSi gamovlenilia agrokulturebis

ganviTarebis agroklimaturi maCveneblebis cvlilebis tendenciebi (mateba, kleba).

rac iwvevs savegetacio periodis gaxangrZlivebas, temperaturis jamebis matebas

da naleqebis jamebis ZiriTadad klebas. am maCveneblebidan gamomdinare

daikvirveba hidroTermuli koeficientis indeqsis klebis tendencia. rac

miuTiTebs susti da saSualo intensiuri gvalvebis matebaze. am negatiuri

movlenis winaaRmdeg saWiro iqneba Sesabamisi RonisZiebebis gatareba.

2. qvemo qarTlis regionisaTvis (municipalitetebis mixedviT) gamovlenili iqna

globaluri daTbobiT gamowveuli agroklimaturi maCveneblebis cvlilebis

tendencia. kerZod, gamovlinda aqtiur temperaturaTa da atmosferuli naleqebis

jamebis, aseve hidroTermuli koeficientis (hTk) indeqsis cvlileba zR.donidan

simaRleebis mixedviT. Catarebuli kvlevebis Sedegebidan gamomdinare, savegetacio

periodSi fiqsirdeba aqtiur temperaturaTa jamebis mateba da atmosferuli

naleqebis da hTk-s Semcireba. aRniSnuli cvlilebebis gaTvaliswinebiT

agrokulturebis normaluri produqtiulobisaTvis rekomendirebulia Sesabamisi

agroteqnikuri RonisZiebebis gatareba.

236

3. dasavleT saqarTvelos aWaris teniani subtropikuli zonis da aRmosavleT

saqarTvelos samcxe-javaxeTis mTiani regionebis savegetacio periodisaTvis gamovlenili iqna aqtiur temperaturaTa da atmosferuli naleqebis jamebis da savegetacio periodis xangrZlivobis matebisa da klebis tendenciebi. aWaris tenian subtropikul zonaSi temperaturis jamis matebis tendenciam naxevari saukunis ganmavlobaSi (1956-2005) Seadgina 52°. aRniSnuli temperaturis matebis reJimiT, 2050 wlisaTvis aqtiur temperaturaTa jami aRemateba 100°, rac xelsayreli aRmoCndeba agrokulturebisaTvis. samcxe-javaxeTis regionSi aqtiur temperaturaTa jamis matebis tendenciam 125° Seadgina. 2050 wlisaTvis igi SesaZloa gaormagdes da jamSi miaRwevs 3192°, rac gaaumjobesebs agrokulturebis produqtiulobas, Sesabamisi irigaciis fonze. aWaris regionSi sabaziso da momavlis (2020-2050) scenaris mixedviT haeris temperaturis 1°-iT matebis gaTvaliswinebiT gamoyofilia 4 mikrozona, xolo samcxe-javaxeTis regionisaTvis sabaziso da momavlis scenaris mixedviT temperaturis 2°-is matebiT gamoyofilia 4 agroklimaturi zona.

4. momavlis scenarebis Sesabamisad, gaangariSebuli iqna aqtiur temperaturaTa

jamebi. gamoirkva, rom scenariT temperaturis 1ºC-iT matebis SemTxvevaSi aqtiur temperaturaTa jami izrdeba saSualod 220-250ºC-iT, xolo 2ºC-iT matebisas 440-

480ºC-iT. dasavleT saqarTveloSi saSemodgomo xorbali temperaturis 1ºC-iT

matebisas vrceldeba 1450-1650 m simaRleze zRvis donidan, aRmosavleT

saqarTveloSi 2ºC-iT matebisas 1750-1800 m simaRlemde. klimatis globaluri

daTbobidan gamomdinare, saSemodgomo xorblis gavrcelebis teritoriebze Tbili

periodisaTvis mosalodnelia atmosferuli naleqebis jamebis mateba da kleba. 5. globaluri daTbobis gaTvaliswinebiT, aqtiur temperaturaTa jamebisa da

savegetacio periodis xangrZlivobis gansazRvrisaTvis (qedis munic.),

damuSavebulia sabaziso (mimdinare) meteorologiur dakvirvebaTa (1956-2005 ww) da

momavlis (2020-2050ww) saprognozo meteorologiuri monacemebi, romelTa

klimaturi parametrebi gamoTvlilia regionaluri ECHAM4-is modeliT da A2 scenaris mixedviT. gansazRvrulia aqtiur temperaturaTa da atmosferuli

naleqebis jamebi 1956-2005 ww periodisaTvis da trendiT gamosaxulia maTi

msvlelobis dinamika. mocemulia sabaziso da momavlis scenariT aqtiuri

temperaturisa (>10ºC) da atmosferuli naleqebis (mm) jamebis sxvadasxva

uzrunvelyofa (%) Tbil periodSi (IV-X). scenariT, temperaturis 1ºC-is matebiT gansazRvrulia aqtiur temperaturaTa jamebi da gamoyofilia agroklimaturi

zonebi, perspeqtiuli agrokulturebis gavrcelebiT. 6. Seswavlili iqna globaluri daTbobis Sedegad mosalodneli klimaturi

cvlilebebis dros temperaturis matebis SemTxvevaSi, xorblis kulturaze uaryofiTi movlenebis Sedegad gamowveuli problemebi. SemuSavebulia

rekomendaciebi, romlebic iTvaliswinebs lokaluri zonebis mixedviT xorblis kulturebis warmoebis ZiriTadi regionebisaTvis gasatarebel RonisZiebebs.

237

7. praqtikis moTxovnebidan gamomdinare, ganixiluli iqna iseTi aqtualuri

sakiTxebi, rogoricaa miwaTsargeblobis axali orientacia da regionebis

bunebriv-resursuli potencialis optimaluri gamoyeneba, demografiuli

stabiluroba da mTiani teritoriebis ganviTareba. qveynis ganviTarebis

perspeqtivebs ukavSirdeba iseTi aqtualuri sakiTxebi, rogoricaa globaluri

ekologiuri problemebi da geosistemaTa mdgomareobebis prognozireba da

ekologiurad daZabuli teritoriebis landSafturi dagegmareba.

8. SemuSavebulia Aalaznis velis damlaSebuli da bicobiani niadagebis

regeneraciisaTvis aucilebeli Serbilebis RonisZiebebi. aRniSnuli niadagebi

xasiaTdeba adaptaciis sakmaod maRali potencialiT, rac saSualebas iZleva

minimumamde iyos dayvanili klimatis Tanamedrove cvlilebisaTvis

damaxasiaTebeli uaryofiTi movlenebi. SemuSavebulia adaptacis strategiis

ZiriTadi safexurebi.

9. gansazRvrulia, Tu ra gavlenas axdens klimati turistuli industriis

ganviTarebaze, gaangariSebulia turizmis klimaturi indeqsi saqarTvelos

ZiriTadi klimaturi sadgurebisaTvis, romlebic imyofebian gansxvavebul

klimatur zonebSi. miRebuli monacemebis safuZvelze agebulia daraionebis ruka-

sqema turistuli potencialis gaTvaliswinebiT.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 e.elizbaraSvili,

m.xuciSvili,

m.elizbaraSvili,

z.WavWaniZe

saqarTvelos klimaturi

resursebi da maTi

racionalurad

gamoyenebis perspeqtivebi

somxeTi, erevani

2. l.qarTveliSvili turizmis klimaturi

indeqsis ganawileba

aWaraSi

bulgareTi, baroveci, 13-15

maisi

3 l.qarTveliSvili saqarTveloSi klimatis

cvlilebis fonze axali

samSeneblo-klimaturi

normebis dadgena

inglisi, birmingemi 27-30-

oqtomberi


1. Sefasebulia saqarTvelos fizikur-geografiuli olqebis klimaturi resursebi.

yvelaze mdidari resursebiT gamoirCeva kolxeTi da mTavari kavkasioni. Pirvelis

ZiriTad simdidres warmoadgens sakurorto , agroklimaturi da

hidroenergetikuli resursebi, xolo meoresTvis-sakurorto, hidro- da mzis

238

energetikuli resursebi. Semdeg modis iveriis olqi, sadac perspeqtiulia

agroklimaturi, balneologiuri, mzis da qaris resursebis gamoyeneba. samxreT-

saqarTvelos mTianeTisaTvis ZiriTadi maragi modis energetikul klimatur

resursebze, maT Soris upirveles yovlisa mzis energiaze. Perspeqtiulia agreTve

qaris da hidroenergetikuli resursebi.

2. warmodgenilia aWaris sanapiroze da mTianeTSi turizmis klimaturi indeqsis

ganawilebaTa tendenciebi. Dadgenilia turizmis ganviTarebis tendenciebi. 3. klimatis cvlilebis tendenciebis gaTvaliswinebiT dadgenilia axali

samSeneblo-klimaturi normebi: naleqebi-qari (iribi wvima), temperatura-qari da

sxv., rac aucilebelia swori konstruqciuli gadawyvetilebebis misaRebad

Tamamedrobe mSeneblobaSi.

bunebrivi garemos daWuWyianebis monitoringis da prognozirebis

ganyofileba

samecniero erTeulis xelmZRvaneli: liana inwkirveli, qimiur mecnierebaTa akad. doqtori


buaCiZe nugzari - mTavari mecnier-TanamSromeli - geografiis mecn. akad.

doqtori

surmava aleqsandre - mTavari mecnier-TanamSromeli – fiz.-maT. mecn. doqtori

gunia gari - mTavari mecnier-TanamSromeli - fiz.-maT. mecn. doqtori

SavliaSvili lali - mTavari mecnier-TanamSromeli

kuWava gulCina - ufrosi mecnier-TanamSromeli

korZaxia giorgi - ufrosi mecnier-TanamSromeli - fiz.-maT. mecn. akad. doqtori

nasyidaSvili nana - ufrosi mecnier-TanamSromeli

beglaraSvili nazibrola - ufrosi mecnier-TanamSromeli

dvaliSvili naTela - ufrosi mecnier-TanamSromeli

tabataZe mariami - ufrosi mecnier-TanamSromeli

mdivani sofio - mecnieri TanamSromeli

xatiaSvili merabi - wamyvani inJineri

giorgiSvili ana - wamyvani inJineri

SublaZe ekaterine - wamyvani inJineri

gigauri Tamari - wamyvani inJineri

239



I. 2. # Sesrulebuli proeqtis




proeqtis

xelmZRvaneli proeqtis

Semsruleblebi

dasavleT saqarTvelos

aqtiuri zemoqmedebis

raionebSi garemos

komponentebSi mZime

liTonebis Semcvelobis

gansazRvra maTi fonuri

koncentraciebis dadgenis

mizniT.

(2014-2016w.w.)


mecnierebebi da garemo

l.inwkirveli

g.gunia, a.surmava,

n.buaCiZe,

l.SavliaSvili

n.nasyidaSvili,

n.beglaraSvili,

m.tabataZe, s.mdivani,

g.kuWava, g.korZaxia,

m.xatiaSvili,

a.giorgiSvili,

n.dvaliSvili,

e.SublaZe,

T.gigauri.

aRmosavleT saqarTvelos anTropogenuli zemoqmedebis regionebSi

(gurjaanSi, TelavSi, TeTr wyaroSi, sagarejoSi, siRnaRSi, gomboris

gadasasvlelze) Seswavlilia niadagis tipebi, maTi meqanikuri da fizikur-

qimiuri maxasiaTeblebi. gansazRvrulia maTSi zogierTi mZime liTonis

(spilenZi, tyvia, TuTia, kadmiumi) da biogenur elementTa (NO2-, NO3

-, PO4-3, NH4

+) koncentraciebi; Catarebulia mikrobiologiuri analizi. adgilze wylis

nimuSebSi, portatuli aparatis saSualebiT, gansazRvrulia maTi fizikur-qimiuri maxasiaTeblebi. sistematizebulia aRmosavleT saqarTvelos ZiriTadi

mdinareebis (liaxvi, alazani, iori, xrami, mtkvari) hidroqimiuri da

mikrobiologiuri maCveneblebi.Aam monacemTa SedarebiT ganyofilebaSi

arsebul eqsperimentuli dakvirvebis masalebTan pirvel miaxloebaSi

Sefasebulia sakvlev mdinareTa Tanamedrove ekologiuri mdgomareoba. kaxeTis

regionSi setyvis Rrublebze vercxlis iodidiT aqtiuri zemoqmedebis

dawyebasTan dakavSirebiT yvela aRebul nimuSebSi gansazRvrulia vercxlis

ionis Semcvelobac. setyvis Rrublebze aqtiuri zemoqmedebis garemos

obieqtebze ekologiuri gavlenis Sefasebis mizniT Catarebulia Teoriuli

gaTvlebi. zemoqmedebis regionSi (daaxloebiT 650 000ha) gamoyenebulia 1000

QWurvi, (raketis moqmedebis radiusia daaxloebiT 7km), maTSi reagentis

240

Semcveloba Seadgens - 12,5%-s.Aam monacemTa safuZvelze gamoTvlilia

atmosferoSi gafrqveuli da wyalsacavebsa da niadagze dafenili vercxlis

iodidis savaraudo raodenoba. gamoTvlebma gviCvena, rom wyalsacavebsa da

niadagze dafenili vercxlis ionis raodenoba ramdenime xarisxiT naklebia am

ionis Sesabamis zdk-ze, rogorc wyalsacavebSi, aseve niadagSi. atmosferul

haerSi ki misi Semcveloba aRmoCnda 6-jer naklebi Sesabamis zdk-ze. Aamaves

adasturebs eqsperimentalurad miRebuli pirveladi Sedegebi.

proeqtis farglebSi xorcieldeba saqarTvelos rTuli reliefis

teritoriaze mezomasStabis saSiSi hidrometeorologiuri da ekologiuri

procesebis ganviTarebis gamokvleva, standartuli meteorologiuri dakvirvebis

monacemebis (qaris siCqare, temperatura, sinotive da a. S.), garemos

komponentebSi Semavali antropogenuli warmoSobis ingredientebis (gazobrivi

da myari aerozolebi, ionebi, niadagis marilianoba), atmosferoSi fonuri

meteorologiuri, hidrologiuri velebis da maTemetikuri modelebis

gamoyenebiT. es procesebia aRmosavleT saqarTveloSi setyvis Rublebis

warmoSoba, ganviTareba da maTze aqtiuri zemoqmedeba, sakvlevi teritoriis

atmosferoSi da niadagSi damabinZurebel ingredientTa fonuri ganawileba,

atmosferoSi damabinZurebeli nivTierebebis gavrceleba, maTi daleqva niadagze

da infiltracia siRrmeSi.

saangariSo periodSi damuSavda beta- da gama-mezomasStabis atmosferuli

procesebis da ekologiuri movlenebis ricxviTi modeli da Catarda testuri

gamoTvlebi. miRebulma Sedegebma gviCvena, rom niadagis gaTboba iwvevs mSrali

konveqciuri cirkulaciuri sistemis warmoSobas, romelic konveqciuri

procesis dawyebidan 5 saaTisaTvis warmoSobs daaxloebiT 1km sisqis da 2km

radiusis mqone Rrubels. aRsaniSnavia, agreTve qaris vertikaluri

cirkulaciuri sistemebis warmoqmna. qaris siCqaris vertikaluri ganawileba

Tvisოbrivad emTxveva cnobil faqts, rom konveqtiuri procesis ganviTarebisas

niadagis qveda fenebSi adgili aqvs siCqaris kovergencias, romelic icvleba

siCqaris divergenciiT konveqciuri ujredis Tavze, miRebulia aseve naleqebi

konveqciuri procesis centralur nawilSi. muSavdeba konveqciuri Rrublis

samganzomilebiani ricxviTi modeli. Seqmnilia maTematikuri modeli da

mimdinareobs Tvlis algoriTmisa da programis damuSaveba. ricxviTi

algoriTmi emyareba arawrfivi arastacinaluri samganzomilebiani gantolebebis

ricxviT integrirebas procesebisa da sakordinato sibrtyeebis mixedviT

gaxleCis meTodis gamoyenebas. damuSavda β -mezomasStabis ricxviTi modeli,

romelic saSualebas iZleva gamoTvlili iqnas kaxeTis teritoriaze lokaluri

atmosferuli cirkulaciebis warmoSoba, droSi evolucia da minarevebis

gavrcelba sxvadasxva fonuri sinoptikuri procesebis dros. kerZod,

modelirebulia fonuri aRmosavleTis qaris SemTxvevaSi meteorologiuri

velebis (qaris siCqare, atmosferosa da niadagis temperatura, wneva,

atmosferos tenianobis da Rrublianoba, damabinZurebeli nivTierebis

241

koncentracia) SesaZlo sivrculi ganawileba. miRebulia Sedegebi, romlebic

Tvisobrivad axlosaa dakvirvebul velebTan.

damuSavebulia bunebrivi garemos globaluri da regionuli dabinZurebis

kompleqsuri ekologiuri monitoringis sistemis funqcionirebis koncefcia da

meTodologiuri sakiTxebi saqarTvelos sinamdvileSi.

damuSavebulia garemos efeqturi dacvis mecnierulad dasabuTebuli

meTodologiuri midgomebi.

I. 3. saxelmwifo grantiT (rusTavelis fondi) dafinansebული

samecniero-kvleviTi proeqtebi



samecniero

mimarTulebis

miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis


Semsruleblebi

1 klimatis Tanamedrove

globaluri cvlilebis

fonze niadagis

nayofierebis Seswavla.



ssip SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondis granti

#SC/3/9-240/14 “kvlevebi

moswavleTa

monawileobiT”

Llali

SavliaSvili

anotacia

proeqtiT gaTvaliswinebuli da Catarebuli kvlevebis safuZvelze miRebul

iqna Semdegi Sedegebi:

• dadginda sakvlevi obieqtis (gurjaanis municipalitetis sof.axaSenis

sajaro skolis saswavlo nakveTze) niadagis tipi da moxda misi

daxasiaTeba;

• niadagis nayofierebis dasadgenad ganisaZRvra niadagis humusisa da

sakvebi elementebis (K,N,P) SesaTvisebeli formebis raodenoba niadagis 0-20,

20-40 da 40-60 sm siRrmeze;

• dadginda urwyav niadagebze TeZamis bunebrivi klinoptiloliTis roli,

rogorc tenianobis maregulirebeli saSualebis;

242

Catarebuli analizebis safuZvelze humusisa da sakvebi elementebis (K,N,P) SesaTvisebeli formebis raodenobis mixedviT mieca rekomendacia saWiro

RonisZiebebis gatarebisaTvis.



samecniero

mimarTulebis

miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis


Semsruleblebi

2 Tbilisis zRvis

bioekoqimiuri

monitoring da misi

dRevandeli

ekologiuri

mdgomareobis Sefaseba.



ssip SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondis granti

#SC/14/9-240/14 “kvlevebi

moswavleTa

monawileobiT”

nugzar

buaCiZe

anotacia P

pirvel rigSi, moswavleebma miiRes savele pirobebSi muSaobis

gamocdileba.SeirCa Tbilisis zRvis mimdebare teritoriis saanalizo nimuSebis

aRebis wertilebi. dadginda damabinZurebeli ingredientebis nusxa. aTvisebul

iqna portatul aparatze muSaobis wesebi. Sefasda Tbilisis zRvis dabinZurebis

xarisxi da Sesabamisad, SemoTavazebul iqna Semarbilebeli RonisZiebebi.

I. 4.

3. proeqtis dasaxeleba damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

saqarTveloSi myari

sayofacxovrebo narCenebis dagrovebis raodenobis da morfologiuri

Semadgenlobis dadgenis meTodologiis SemuSaveba

da monacemTa bazis Seqmna.


mecnierebebi da garemo 2014-2016წ.წ.

ssip SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondis

fundamenturi

kvlevebis granti FR/88/9-220/14/

n.dvaliSvili n.nasyidaSvili

m.tabataZe

243

Pproeqtis 1 წლის etapis Sedegebi (anotacia) myari sayofacxovrebo narCenebis (msn) raodenobis da morfologiuri

Semadgenlobis kvleva gansakuTrebul mniSvnelobas warmoadgens Cveni qveynisaTvis,

sanitaruli dasufTavebis da gauvnebelyofis proeqtebis Sesrulebisas,

gansazRvravs msn marTvis sxvadasxva teqnologiebis gamoyenebas. samwuxarod

informacia aqarTveloSi warmoqmnili narCenebis raodenobis da morfologiuri

Semadgenlobis Sesaxeb ar arsebobs, ar aris SemuSavebuli narCenebis aRricxvis

meTodologiac, rac qmnis uaRresad did problemas saerTaSoriso mecnieruli

proeqtebis ganxorcielebisaTvis, narCenebis energoefeqturobis dadgenis da

narCenebis gadamuSavebis SesaZleblobas. saqarTveloSi ar arsebobs klimaturi da

ekonomikuri pirobebisaTvis morgebuli myari sayofacxovrebo narCenebis dagrovebis

raodenobis da morfologiuri Semadgenlobis dadgenis meTodologia da rac

mTavaria ar arsebobs msn raodenobis da morfologiuri Semadgenlobis monacemTa

baza. proeqtis mizania myari sayofacxovrebo narCenebis dagrovebis raodenobis da

morfologiuri Semadgenlobis dadgena, saimedo monacemTa bazis Seqmna da

meTodologiis SemuSaveba saqarTvelos mdgradi ganviTarebisaTvis xelSewyobis

mizniT. kvlevis obieqts warmoadgens saqarTvelos municipalitetebis qalaqebSi da

soflebSi sayofacxovrebo da komerciuli obieqtebidan warmoqmnili msn raodenobis

da morfologiuri Semadgenlobis dadgena. proeqtis msvlelobisas msn raodenobis

gansazRvra ganxorcieldeba ori kategoriis obieqtebisaTvis (sacxovrebeli –

keTilmowyobili da arakeTilmowyobili da komerciuli – restornebi, sastumroebi,

ofisebi, savaWro centrebi da sxva). proeqtis dasrulebis Sedegad miRebuli iqneba

unikaluri monacemebi saqarTveloSi myari sayofacxovrebo narCenebis raodenobis da

morfologiuri Semadgenlobis Sesaxeb, ris safuZvelze saqarTvelos pirobebisaTvis

SemuSavebuli iqneba narCenebis aRricxvis optimaluri meTodologia da pirvelad

saqarTveloSi Seiqmneba sajaro, xelmisawvdomi da srulyofili monacemTa baza.


ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

n.buaCiZe

saqarTveloSi

arsebuli stiqiuri

nagavsayrelebis

gavlenis Sefaseba

mimdebare

teritoriebis

ekosistemebis

mdgomareobaze

q.Tbilisi

,,mwignobari” 88

244

naSromSi mocemulia arakontrolirebadi nagavsayrelebis inventarizaciis

Sedegebi. Camoyalibda nagavsayrelebis mimdebare teritoriebis damabinZurebeli

ingredientebis nusxa. Nniadagisa da wylis saanalizo nimySebSi ganisazRvra

hidroqimiuri da mikrobiologiuri komponenetebi. Sefasda arakontrolirebadi

nagavsayrelebis gavlena maT mimdebare teritoriebze da saSiSroeba, romelic

SeiZleba dadges mosaxleobis winaSe.

statiebi

# avtori/

avtorebi


lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gv.

rao

deno

ba

1

g.korZaxia,

l.SavliaSvili,

g.kuWava

miwis resursebis

kvlevis Sedagebi

saqarTveloSi (ingl)

saerTaSoriso

konferencia

"gamoyenebiTi

ekologia:

problemebi,

inovaciebi"

Tbilisi, Tsu

gamomcemloba

5

2.

l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

n.nasyidaSvili,

g.kuWava,

e.SublaZe

kaxeTis regionis

damlaSebul niadag ebze

ganTavsebuli xelovnuri

wyalsa cavebis qimiuri

da mikrobiologiuri

dabinZurebis Seswavla.

saerT. konf

„geogr. da

anTropologiis

Tanamedrove

problemebi“

Sromebi,

Tbilisi,

vaxuSti

bagrationis

sax.

geografiis

instituti

6

3. e.baqraZe,

g.kuWava,

m.arabiZe.

md.yvirilasa da misi

mimdebare teritoriis

mZime liTonebiT

dabinZurebis

monitoringis Sedegebi.

2010-2015ww.

#3 (t.75) Jur.

“saqarTvelos

sainJinro

siaxleni”

Tbilisi,

5

4. l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

g.kuWava,

e.elizbaraSvil

i

alaznis velis

damlaSebuli da


regeneraciisaTvis

saWiro qmedebebi

saerT. samecniero

konf.

„globaluri

daTboba da

agrobiomravalfe

rovneba“, SromaTa

krebuli

Tbilisi,

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

4

5 l.SavliaSvili,

n.CitaSvili,

n.yavalaSvili,

l.yavalaSvili,

T.grigolaSvil

klimatis Tanamedrove

globaluri cvlilebis

fonze niadagebis

nayofierebis Seswavla

stu

hidrometeoro¬l

ogiis inst.

Sromebi, t.121

Tbilisi,

hidrometeoro

logiis inst. 4

245

i, S.maisuraZe

6 n.dvaliSvili,

n.nasyidaSvili,

l.SavliaSvili,

q.lataria

saqarTvelos abreSumis

gzis sruli amoqmedebis

Sedegad ekologiuri

risk-faqtorebis

Sefaseba.

saerT.konf

„geografiisa da

anTropologis

Tanamedrove

problemebi“

Sromebi

Tbilisi,

vaxuSti

bagrationis

sax.

geografiis

instituti

3

7 l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

g.kuWava,

e.elizbaraSvil

i

alaznis velis

damlaSebuli da


regeneraciisaTvis

saWiro qmedebebi.

saerT. samecniero

konf.

„globaluri

daTboba da

agrobiomravalfe

rovneba“, Sromebi

Tbilisi,

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

3

8

e.SublaZe,

s.mdivani,

T.gigauri

md.mtkvrisa da misi

Senakadebis Tanamedrove

bio-qimiuri

mdgomareobis Sefaseba

da maTi SedarebiTi

analizi.

stu

hidrometeoro¬l

ogiis inst.

Sromebi, t.121

Tbilisi,

hidrometeoro

logiis inst. 3

9 n.buaCiZe,

l.inwkirveli,

s.mdivani,

e.SublaZe,

T.gigauri

saqarTveloSi stiqiuri

nagavsayrelebis

gavlenis Sefaseba

niadagis dabinZurebaze

p.melqiSvilis

fiz. da

organuli qimiis

inst. Sromebi

Tbilisi,

p.melqiSvilis

fiz. da

organuli

qimiis inst.

4

10 n.buaCiZe,

m.arustaSvili,

a.nikoleiSvili,

s.pertaia,

b.jafariZe,

i.jiqiZe,

l.gogalaZe,

l.bubaSvili

Tbilisis zRvis wylis

bioekoqimiuri kvleva da

misi dRevandeli ekolo

giuri mdgomareoba

stu

hidrometeorolo

giis inst.

Sromebi, t.121

Tbilisi,

hidrometeoro

logiis inst.

3

11 n.buaCiZe,

x.CiqvilaZe

l.inwkirveli,

al.surmava,

m.tabataZe

saqarTveloSi

ganlagebuli

arakontrolirebadi

nagavsayrelebis gavlena

mimdebare teritoriebis

dabinZurebis procesebze

geogr. ins.

saer.konf.

„geografiisa da

anTropologiis

Tanamedrove

problemebi“

Sromebi

Tbilisi,

vaxuSti

bagrationis

sax.

geografiis

instituti

4

12 a.surmava,

l.inwkirveli,

n.buaCiZes,

s.mdivani

md.mtkvris saqarTvelos

monakveTSi

damabinZurebeli

nivTierebebis

geogr. ins.

saer.konf.

„geografiisa da

anTropologiis

Tbilisi,

vaxuSti

bagrationis

sax.

6

246

gavrcelebis ricxviTi

gamokvleva

Tanamedrove

problemebi“

Sromebi

geografiis

instituti

13 n.beglaraSvili,

m. fifia q.TbilisSi moZraobis

gantvirTvis

RonisZiebebis

ekologiuri

efeqturobis gansazRvra.

stu

hidrometerologi

is institutis

SromaTa krebuli.

2015, t121.

Tbilisi, stu

hidrometerol

ogiis

instituti

5

14 n.yavreliSvili,

n. abulaZe,

n.beglaraSvili

samcxe-javaxeTSi qaris

ZiriTdi maxasiaTeblebis

Sefaseba klimatis

cvlilebis fonze

stu

hidrometerologi

is institutis

SromaTa krebuli.

2015, t121

Tbilisi, stu

hidrometerol

ogiis

instituti

5

15 z.tyebuCava

n.beglaraSvili

globaluri daTbobiT

gamowveuli uaryofiTi

cvlilebebis

Sesamcireblad

tritikales

agroteqnikis zogierTi

sakiTxebis Seswavlis

Sedegebi aRmosavleT

saqarTvelos pirobebSi.

saq. s/m mec.

akademiis

saerTaSoriso

sam. Kkonf.

“globaluri

daTboba da

agrobiomravalfe

rovneba” masalebi

Tbilisi,

saqarTvelos

soflis

meurneobis

mecnierebaTa

akademia

4

16 a.surmava,

v. kuxalaSvili.

md.mtkvris amoniumis

ioniT dabinZurebis

Teoriuli gamokvleva

nodias sax.

geofizikis

institutis

Sromebi

Tbilisi,

nodias sax.

geofizikis

instituti

4

17

g.gunia

z.svaniZe

mTian regionebSi

hidroenergetikuli

sistemebis mdgradi

ganviTarebis

ekologiuri problemebis

Sesaxeb

saerTaSoriso

samecniero –

teqnikuri

konferencia

“eqstremaluri

hidrometeorolo

giuri da

ekologiuri

movlenebi

samxreT

kavkasiaSi”

masalebi

www.odageorgia.ge

4

18

g.gunia

z.svaniZe

saqarTvelos mTiani

raionebis didi

hidroeleqtro

kaSxlebis riskebisa da

mdgradi ganaxlebadi

saerTaSoriso

samecniero

konferenciis

“xelisufleba da

sazogadoeba 2015”

www.odageorgia.ge

4

247

energowyaroTa

maxasiaTeble

bis Sefaseba

masalebi

19

a.surmava,

l.inwkirveli,

n.buaCiZe

md.mtkvarSi CaRvrili

damabinZurebeli

nivTierebis gavrcelebis

ricxviTi modelireba

saqarTvelos

mecnierebaTa

erovnuli

akademiis moambe

Tbilisi,

saqarTvelos

mecnierebaTa

erovnuli

akademiis

gamomcemloba

5

anotaciebi

1. Seswavlilia saqarTvelos niadagebis degradaciis procesebi bunebrivi da

anTropogenuli zegavlenis Sedegad. kvlevebma aCvena, rom saqarTvelos

niadagebis degradacia ZiriTadad gamowveulia: niadagebis damlaSebiT,

eroziuli procesebiT da stiqiuri ubedurebebis Sedegad. naSromSi

mocemulia niadagebis degradaciis Tavidan acilebis an/da Serbilebis

efeqturi meTodologiebi da Sesabamisi qmedebebi.

2. ganxilulia Zveli anagis xelovnuri wyalsacavebis qimiuri da mikro-

biologiuri dabinZurebis Seswavla; gamovlenilia zogierTi ingredientis

maRali Semcveloba Tevzsameurneo wyalsargeblobis zRvrulad dasaSveb

kon¬centraciaze.

3. Seswavliliamd.yvirilas da misi mdebare teritoriis mZime liTonebiT

dabinZurebis xarisxi qq. WiaTurasa da zesta¬fonSi, gansazRvrulia maTi

kon¬cen-traciebi fonur kveTSi da anTropogenuli dat¬virTvis wertilebSi.

naCvenebia mZime liTonebis kocentraciebis cvlilebis dinamika 2010-2015 ww.

4. ganxilulia klimatis globaluri cvlilebis fonze kaxeTis regionis

kerZod, siRnaRis raionis damlaSebuli da bicobiani niadagebis

rege¬nera¬ci¬isaTvis saWiro Semarbilebeli qmedebebi. agreTve mocemulia

zogierTi sa¬ada¬ptacio RonisZiebebis nusxa.

5. ganxilulia gurjaanis municipalitetis sof. axaSnis sajaro skolis

saswavlo nakveTis niadagis nayofierebis ganmsazRvreli ZiriTadi

komponentebis humusis da sakvebi elementebis N,P,K-s SesaTvisebeli formebis

mniSvnelobebi. Catarebuli analizebis safuZvelze SemuSa¬vebu¬lia saWiro

rekomendaciebi.

6. abreSumis gza gadis saqarTveloSi aRmosavleTidan dasavleTis

mimarTule¬biT 450 km-ze da mi¬si udidesi nawili gadis sasoflo-sameurneo

savargulebze. dReisaTvis saqarTve¬lo¬Si avtomanqanebis raodenoba

mniSvnelovnad gaizarda, magistralebis inf¬ra¬struqtura Seicvala;

yovelive amis Sedegad gai¬zarda saTburis gazebis emisiebi. garemos

dacvisaTvis transportis gamonabolqvis mavne zemoqmedebisagan

aucilebelia TuTis xeebis dargva sanitariuli dacvis zonebSi

saqarTveloSi abreSumis gzis gaswvriv.

7. ganxilulia klimatis globaluri cvlilebis fonze kaxeTis regionis

248


rege¬nera¬ci¬isaTvis saWiro Semarbilebeli qmedebebi. agreTve mocemulia

zogierTi sa¬ada¬ptacio RonisZiebebis nusxa.

8. Catarebuli hidroqimiuri da mikrobiologiuri kvlevebis safuZvelze

dadgin¬da, rom md.mtkvris wylis xarisxi miekuTvneba mcired, xolo misi

Senakadi sura¬mula dabinZurebul mdinareTa tips. 2011-2012 da 2014 wlebis

monacemTa Sedare¬bis Sedegad gamoikveTa Seswavlil mdinareTa

daaWuWyianebis zrdis tendencia, gansakuTrebiT biogenuri elementebisa da

mikrobiologiuri parametrebis mix¬edviT. aRsaniSnavia is faqtic, rom

dabinZurebis xarisxi matulobs mdinareTa dinebis mimarTulebiT.

9. SerCeul iqna sakvlevi obieqtebi da nimuSis aRebis wertilebi. niadagis

nimuSebSi ganisazRvra qimiuri, mikrobiologiuri da aseve fizikur-qimiuri

maCveneblebi. kvlevis periodSi gamoyenebul iqna Tanamedrove meTodebi da

Sesabamisi teqnika. saanalizo nimuSis aRebis wertilebi daxasiaTebulia

fizikur-geogra¬fi¬uli maxasiaTeblebiT. Sedegebi Sedarebulia fonuri

wertilebis sidideebTan da aseve gansazRvruli ingredientebis zRvrulad

dasaSveb koncentra¬ciebTan (zdk), an maT saorientacio dasaSveb

koncentraciebTan (sdk). gakeTda miRebuli Sedegebis Sefaseba.

SemoTavazebulia garkveuli rekomendaciebic.

10. Tbilisis zRvis mimdebare teritoriaze SeirCa 5 dakvirvebis wertili,

saidanac aRebul iqna wylis saanalizo nimuSebi, romlebSic Catarda

hidroqimiuri da mikrobiologiuri analizebi. adgilze ki portatuli

aparatis meSveobiT gaizoma wylis fizikur-qimiuri maCveneblebi. miRebuli

Sedegebis safuZvelze Sefasda zRvis wylis xarisxi da dadginda bioqimiuri

gawmendis Semdeg misi sasmelad gamoyenebis SesaZlebloba.

11. SedarebiTi analizebis safuZvelze dadgenil iqna arakontrolirebadi

nagavsayrelebis mniSvnelovani roli eko sistemebis dabinZurebis

procesebSi. gamoikveTa, rom aRmosavleT saqarTveloSi dasavleT

saqarTvelosTan SedarebiT nagavsayrelebis gavlena eko sistemebze bevrad

ufro maRalia.

12. Seiqmna md.mtkvris auzis ZiriTadi mdinareebis damabinZureblebis

mraval¬wli¬ani monacemTa baza. SerCeuli indikatorebis safuZvelze evro

direqtivebis Sesabamisad, moxda md.mtkvris da misi Senakadebis

klasifikacia.

13. ganxilulia q.Tbilisis dasavleTis centralur Semosasvleli gzaze giorgi

robaqiZis gamziris, marSal gelovanis gamzirisa da daviT aRmaSeneblis

xeivnis damakavSirebeli gzajvaredini da misi rekonstruqcia. Sefasebulia

moZraobis gantvirTis RonisZieba da rekonstruqciis ekologiuri aspeqtebi.

gamoTvlilia emitirebuli saTburis gazebi rekonstruqciamde da

rekonstuqciis Semdeg.

14. Catarebulia kvleva samcxe-javaxeTSi qaris ZiriTad maxasiaTeblebze.

ganxilulia qaris klimaturi maxasiaTeblebi axalcixis da faravanis

monacemebze dayrdnobiT ori sakvlevi periodisTvis. Sefasebulia samcxe-

249

javaxeTSi qaris ZiriTadi maxasiaTeblebis mniSvnelobebi klimatis

cvlilebis fonze.

15. saqarTvelos mdgradi ekonomikuri ganviTarebis uzrunvelsayofad,

aucilebelia klimatis cvlilebasTan adaptaciis midgomebis SemuSaveba.

Seswavlilia sasoflo-sameurneo kulturis tritikales mwvane masis,

maRali mosavlis misaRebi agroteqnikis zogierTi sakiTxebi. SEmuSavebulia

im tipis rekomendaciebs, romlebic saSualebas mogvcems erTis mxriv

miviRoT tritikales mwvane masis maRali mosavali da meores mxriv, am

procesebma ar moaxdinos mavne zegavlena garemoze da

biomravalferovnebaze.

16. md. mtkvarSi damabinZurebeli nivTierebis gadatana-difuziis

arasta¬cionaluri wrfivi samganzomilebiani gantolebis gamoyenebiT

modelirebulia md. mtkvarze ganlagebuli qalaqebidan CaSvebuli amoniumis

ionis ( +4NH )gavrceleba. ricxviTi eqsperimetiT miRebulia md. mtkvrSi

amoniumis ionis koncentraciis ganawilebis suraTi. naCvenebia, rom

maTematikuri modelirebiT miRebuli koncentraciebis mniSvnelobebi

dasaSvebi sizustiT emTxveva naturuli dakvirvebebis monacemebs.

17. naSromSi naCvenebia, rom wyalsacavis wylis mier sxvadasxva minarevebis

gafiltvris Sedegad, wyalsacavis fskerze maTi daleqva da saSiS donemde

akumulireba aRiniSneba, rac wyalsacavis fskeruli naleqis maRali

dabinZurebis mizezi xdeba. biogenuri nivTierebisa da mZime metalebis garda

aq didi albaTobiTaa mosalodneli radioaqtiuri elementebisa da mravali

didi sicocxlis periodis mqone Sxamqimikatebis akumulacia. es viTareba ki,

problemurs xdis wyalsacavis mier dakavebuli teritoriis gamoyenebas misi

likvidaciis Semdeg, rac mosalodnelia uaxloes 50wlis periodSi.

18. naCvenebia, rom hidroenergetikis naklovanebebi, saqarTvelos, rogorc

mTiani qveynis pirobebSi, hesis da sxva alternatiuli wyaroebis

mSeneblobis variantebis yovelmxrivi ekologiuri Sepirispirebis

auciloblobaze miuTiTeben. amasTan, aRniSnulia, rom miuxedavad

hidroresursebis daxmarebiT miRebuli energiis SedarebiT siafisa, maTi

wili msoflios energetikul balansSi TandaTanobiT mcirdeba, rac

dakavSirebulia rogorc SedarebiT iafi resursebis amowurvasTan, ise

wyalsacavebis didi teritoriuli moculobasTan. maTi mSenebloba ar

Seesabameba mdgradi ganviTarebis principebs, vinaidan SeuZliaT moaxdinon

mniSvnelovani uaryofiTi zemoqmedeba garemoze da dramatulad Secvalon

socialuri, kulturuli da demografiuli mdgomareoba.

19. uwyvet garemoSi nivTierebis gadatana – difuziis arastacionaruli wrfivi

samganzomilebiani gantolebis gamoyenebiT damuSavebulia md. mtkvarSi

moxvedrili damabinZurebeli nivTierebis gavrcelebis ricxviTi modeli.

modelirebulia saqarTvelo-TurqeTis saxelmwifo sazRvarTan md.mtkvarSi

CaRvrili pasiuri damabinZurebeli nivTierebis gavrceleba stacionaruli

wyaros SemTxvevaSi. gansazRvrulia damabinZurebeli nivTierebis

koncentraciis mdinaris kalapotSi ganawilebis suraTi, koncentraciis

250

cvlileba mdinaris erTi ubnidan meoreSi gadasvlisas, Sefasebulia

koncentraciis fardobiTi cvlileba mdinaris aT pirobiT ubanSi.

modelirebuli md.mtkvarze ganlagebuli qalaqebis koleqtorebidan

CaSvebuli amoniumis ionis gavrceleba. ricxviTi eqsperimentiT miRebulia

md.mtkvarSi amoniumis ionis koncentraciis ganawilebis suraTi. naCvenebia,

rom maTematikuri modelirebiT miRebuli koncentraciebis mniSvnelobebi

dasaSvebi sizustiT emTxveva naturuli dakvirvebis monacemebs.

II. 2. publikaciebi

ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gv.

raoden

oba

1 g.korZaxia,

l.SavliaSvili

g.kuWava,

n.buaCiZe

miwis resursebis

degradaciis

procesebis kvleva

saqarTveloSi

tomi 4(5) garemos dacva,

amerikuli

Jurnalis

samecniero jgufi

9

2 n.beglaraSvili,

m. fifia.

qalaqis saavtomobilo

gzebis

rekonstruqciis

ekologiuri

efeqturobid Sefaseba

SromaTa

krebuli #2

q.orioli,

ruseTi

4

3 n.beglaraSvili,

n.nasyidaSvili,

l.SavliaSvili

cementis warmoebis

ekologiuri

problemebi

saerTaSoriso

LXVIII konf. ”Герценовские

чтения” Sromebi

q.sankt-

peterburgi

ruseTi

4

4 n.nasyidaSvili,

s.mdivani,

l.SavliaSvili,

q.latarea.

q.Tbilisis myari

samrewvelo narCenebis

axali daxuruli

poligonis

seqtorisagan meTanis

emisiebis gansazRvra

da maTi gamoyenebis

potenciali

q.sankt-

peterburgi

ruseTi

3

5 n.buaCiZe,

l.inwkirveli,

a.surmava

md.mtkvris wylis

xarisxis gansazRvra

integraluri

hidroqimiuri

maCveneblebis

gamoyenebiTY

q.sankt-

peterburgi

ruseTi

6

251

anotaciebi

1. miwis resursebis swori eqspluatacia aris erT-erTi mniSvnelovani problema

klimatis cvlilebis negatiuri zemoqmedebis. miwis formireba aris

xangrZlivi procesi rac moicavs saukuneebs maSin, rodesac misi degradacia

mniSvnelovnad swrafad mimdinareobs. miwis degradacia niSnavs process miwis

resursebis nayofierebis gauaresebisa, rogorc bunebrivi aseve

anTropogenuli zemoqmedebis Sedegad. miwis resursebze mniSvnelovan

zemoqmedebas adgili aqvs, rogorc dasavleT aseve aRmosavleT saqarTveloSi.

kvlevis Sedegebi miuTiTeben, rom saqarTveloSi miwis resursebis

degradaciis ZiriTadi mizezebia: damlaSebuli niadagebi, eroziis procesebi

da bunebrivi stiqiuri movlenebis zemoqmedeba. samuSaoSi Semdgomi sakiTxebis

mimoxiluli: a. klimaturi komponentebis reJimi da maTi kavSiri Tanamedrove

ekologiur procesebTan. kerZod temperaturisa da naleqebis trendebi da

maTi SesaZlebeli gavlena qimiur monacemebze aris Seswavlili. globaluri

daTbobis intensiurobasa da niadagis qimiur SemadgenlobasTan kavSiri aris

gamokvleuli. b. SerCeul degradirebul miwebze Seswavlilia: advilad xsnad

marilTa mTliani Semcveloba, damlaSebuli niadagebis xarisxis

gansazRvrisaTvis ZiriTadi ionebis Semadgenloba; g. niadagi damlaSebisaTvis

meqanikuri analizi, niadagis fizikuri Tvisebebi da niadagSi marilTa

migracia. bunebrivi stiqiuri movlenebis zemoqmedebis gansazRvra. kvlevis

SedegebiT ganisazRvra degradirebuli teritoriebi da niadagis tipebi

saqarTveloSi. SemuSavebuli rekomendaciebi niadagis nayofierebis

gasaumjobeseblad.

2. Sefasebulia moZraobis gantvirTis RonisZieba da rekonstruqciis

ekologiuri aspeqtebi. gamoTvlilia emitirebuli saTburis gazebi

rekonstruqciamde da rekonstuqciis Semdeg. Sefasebulia saTburis gazebis

emisiis Semcirebis da sainJinro RonisZiebebis ekologiuri efeqturoba.

3. SromaSi mocemulia kaspisa da rusTavis cementis qarxnebis mier maTi

mimdebare teritoriebis atmosferuli haerisa da niadagebis dabinZurebis

xarisxi; Sefasebulia maTi Tanamedrove eko-qimiuri mdgomareoba; daTvlilia

saTburis gazebis emisiebi aRniSnuli cementis qarxnebidan. gansazRvrulia

mZime liTonebiT niadagebis dabinZurebis xarisxi. 4. mocemulia q.Tbilisis myari samrewvelo narCenebis axali daxuruli

poligonis seqtoridan meTanisa da naxSirorJangis emisiebis gansazRvra. 2014 wels gamofrqveuli iyo 7,6 gg meTani, misi gamoyeneba iZleva iafi

eleqtroenergiis gamoyenebis saSualebas aramarto poligonis

teritoriisaTvis, aramed mezobeli dasaxlebuli punqtis mosaxleobisTvisac. 5. Seiqmna md.mtkvris auzis ZiriTadi mdinareebis damabinZureblebis

mravalwlian monacxenTa baza. SerCeuli indikatorebis safuZvelze, evro

direqtivebis Sesabamisad, moxda md.mtkvris da misi Senakadebis wylebis

klasifikacia.

252


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

n. dvaliSvili,

n.nasyidaSvili,

l.SavliaSvili,

q.lataria

abreSumis gzis sruli

amoqmedebis Sedegad ekolo

giuri risk-faqtorebis Sefaseba

„geografiisa da

anTropologiis Tanamedrove

problemebi” q.Tbilisi,

saqarTvelo,

20-25 oqtomberi, 2015

2

z.tyebuCava,

n.beglaraSvili

globaluri daTbobiT

gamowveuli uaryofiTi

cvlilebebis Sesamcireblad

tritikales agroteqnikis

zogierTi sakiTxebis Seswavlis

Sedegebi aRmosavleT

saqarTvelos pirobebSi.

saqarTvelos soflis


akademiis saerTaSoriso

samecniero konferenciis

“globaluri daTboba da


Tbilisi, saqarTvelo,

oqtomberi, 2015

3

a.surmava,

v.kuxalaSvili

md. mtkvris amoniumis ioniT

dabinZurebis Teoriuli

gamokvleva . VII saerTaSoriso

samecniero–praqtikuli

konferencia,, interne¬ti da

sazogadoeba”

VII saerTaSoriso

samecniero–praqtikuli

konferencia,, interneti da

sazogadoeba”, quTaisi,

saqarTvelo,

6-7 ivnisi ,INSO-2015.

4

l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

n.nasyidaSvili,

g.kuWava,

e.SublaZe

kaxeTis regionis damlaSebul

niadagebze ganTavsebuli

xelovnuri wyalsacavebis

qimiuri da mikrobiologiuri

dabinZurebis Seswavla

vaxuSti bagrationis sax.

geografiis instituti,


„geografiisa da


problemebi“


oqtomberi, 2015

5

n.dvaliSvili,

n.nasyidaSvili,

l.SavliaSvili,

q.lataria

saqarTvelos abreSumis gzis

sruli amoqmedebis Sedegad

ekologiuri risk-faqtorebis

Sefaseba

6

l.SavliaSvili,

g.korZaxia,

g.kuWava,

e.elizbaraSvili

alaznis velis damlaSebuli da


regeneraciisaTvis saWiro

qmedebebi.

saqarTvelos soflis


akademia. saerTaSoriso


„globaluri daTboba da

agrobiomravalferovneba“

Tbilisi,saqarTvelo,

oqtomberi, 2015

7 g.korZaxia,

l.SavliaSvili,

miwis resursebis degradaciis

procesebis kvleva


"gamoyenebiTi ekologia:

253

g.kuWava,

n.buaCiZe

saqarTveloSi problemebi, inovaciebi",

beWdvaSia

ICAE-2015, Tbilisi-

baTumi,saqarTvelo

8

s.mdivani,

e.SublaZe,

T.gigauri

md.mtkvrisa da misi Senakadebis

Tanamedrove bio-qimiuri

mdgomareobis Sefaseba da maTi

SedarebiTi analizi

stu-is hidrometeorologiis

institutis tradiciuli

maisis sesia, Tbilisi,

saqarTvelo, maisi, 2015

9

n.buaCiZe,

l.inwkirveli,

s.mdivani,

e.SublaZe,

T.gigauri

saqarTveloSi ganlagebuli

arakontrolirebadi

nagavsayrelebis gavlena

mimdebare teritoriebis

dabinZurebis procesebze

vaxuSti bagrationis sax.

geografiis instituti,


„geografiisa da


problemebi“


oqtomberi, 2015

10

a.surmava,

l.inwkirveli,

n.buaCiZe

s.mdivani

md.mtkvris saqarTvelos

monakveTSi damabinZurebeli

nivTierebebis gavrcelebis

ricxviTi gamokvleva

11 n.buaCiZe

saqarTveloSi arsebuli

stiqiuri nagavsayrelebis

gavlenis Sefaseba mimdebare

teritoriebis ekosistemebis

mdgomareobaze


„niadagis saerTaSoriso

weli 2015“ – UNDP, kaWreTi,

saqarTvelo, noemberi, 2015

12 g.gunia

z.svaniZe

mTian regionebSi

hidroenergetikuli sistemebis

mdgradi ganviTarebis

ekologiuri problemebis

Sesaxeb

saerTaSoriso samecniero –

teqnikuri konferenciიs “eqstremaluri

hidrometeorologiuri da

ekologiuri movlenebi

samxreT kavkasiaSi”

Tbilisi,saqarTvelo,

maisi,2015

13 g.gunia

z.svaniZe

saqarTvelos mTiani raionebis

didi hidroeleqtrokaSxlebis

riskebisa da mdgradi ganaxle

badi energowyaroTa maxasiaTeb-

lebis Sefaseba


konferenciis “xelisufleba

dasazogadoeba 2015”masalebi

- Tbilisi, stu, 2015 wlis 28

noemberi.

anotacviebi

1. Seswavlilia abreSumis gzis saqarTvelos monakveTze, satransporto derefnis

orive mxares 50 metriani sanitarul-damcavi zonis SemoRebis SemTxvevaSi

sanitarul damcav zonaSi moxvedril miwis nakveTebze sxvcadasxva tipis xeebis

gaSenebis ekonomikuri da ekologiuri efeqturoba. dadgenilia, rom unayofo

254

TuTis xeebis ganaSenianebiT da abreSumis gzis amoqmedebiT xeli Seuwyoba

qveynis ekonomikis gaumjobesebas (abreSumis wamoeba, sanerge meurneoba),

sasoflo-sameurneo miwebis racionalur gamoyeebas, avtomagistralis gaswvriv

transportis gamonabolqvis sasoflo-sameurneo produqciaze mavne zemoqmedebis

Semcirebas, garemos ekologiur mdgomareobas gajansaRebas, xolo globaluri

TvalsazrisiT TuTis xeebis sanitarul zonaSi masiuri ganaSenianeba Searbilebs

klimatis globaluri cvlilebis process.

2. saqarTvelos mdgradi ekonomikuri ganviTarebis uzrunvelsayofad, aucilebelia

klimatis cvlilebasTan adaptaciis midgomebis SemuSaveba. Seswavlilia

sasoflo-sameurneo kulturis tritikales mwvane masis, maRali mosavlis

misaRebi agroteqnikis zogierTi sakiTxebi. SEmuSavebulia im tipis

rekomendaciebs, romlebic saSualebas mogvcems erTis mxriv miviRoT tritikales

mwvane masis maRali mosavali da meores mxriv, am procesebma ar moaxdinos mavne

zegavlena garemoze da biomravalferovnebaze.

3. md. mtkvarSi damabinZurebeli nivTierebis gadatana-difuziis arasta¬cionaluri

wrfivi samganzomilebiani gantolebis gamoyenebiT modelirebulia md. mtkvarze

ganlagebuli qalaqebidan CaSvebuli amoniumis ionis ( +4NH ) gavrceleba.

ricxviTi eqsperimetiT miRebulia md. mtkvrSi amoniumis ionis koncentraciis

ganawilebis suraTi. naCvenebia, rom maTematikuri modelirebiT miRebuli

koncentraciebis mniSvnelobebi dasaSvebi sizustiT emTxveva naturuli

dakvirvebebis monacemebs. 4. naSromSi ganxilulia Zveli anagis xelovnuri wyalsacavebis qimiuri da mikro¬-

biologiuri dabinZurebis Seswavla; gamovlenilia zogierTi ingredientis

maRali Semcveloba Tevzsameurneo wyalsargeblobis zRvrulad dasaSveb

kon¬centraciaze. 5. abreSumis gza gadis saqarTveloSi aRmosavleTidan dasavleTis mimarTulebiT

450 km-ze da misi udidesi nawili gadis sasoflo-sameurneo savargulebze.

dReisaTvis saqarTve¬lo¬Si avtomanqanebis raodenoba mniSvnelovnad gaizarda,

magistralebis inf¬ra¬struqtura Seicvala; yovelive amis Sedegad gai¬zarda

saTburis gazebis emisiebi. garemos dacvisaTvis transportis gamonabolqvis

mavne zemoqmedebisagan aucilebelia TuTis xeebis dargva sanitariuli dacvis

zonebSi saqarTveloSi abreSumis gzis gaswvriv.

6. SromaSi ganxilulia klimatis globaluri cvlilebis fonze kaxeTis regionis


regeneraciisaTvis saWiro Semarbilebeli qmedebebi. agreTve mocemulia zogierTi

saadaptacio RonisZiebebis nusxa.

7. klimatis cvlilebis uaryofiTi zemoqmedebis erT-erTi mniSvnelovani problemaa

miwis resursebis optimaluri gamoyeneba. statiaSi moyvanilia miwis degradaciis

Sedegebi saqarTveloSi wylismieri, qarismieri da stiqiuri procesebis gamo.

Sedgenilia rekomendaciebi am procesebis SerbilebisaTvis da zogierT

SemTxvevaSi maTi aRkveTisaTvis.

8. Seswavlilia md.mtkvris auzis wylebis Tanamedrove mdgomareoba hidroqimiuri

255

da mikrobiologiuri analizebis sauZvelze. adgilze, savele pirobebSi gazomil

iqna zedapiruli wylebis fizikur-qimiuri maCveneblebi. miRebuli Sedegebis

mixedviT dadginda, rom md.mtkvris zogierTi Senakadi (md.suramula, md.xrami)

dabinZurebulia zogierTi koncerogenuli komponentebisagan. ZiriTadad ki,

md.mtkvris auzis wylis xarisxi damakmayofilebelia.

9. SerCeul iqna sakvlevi obieqtebi da nimuSis aRebis wertilebi. niadagis

nimuSebSi ganisazRvra qimiuri, mikrobiologiuri da aseve fizikur-qimiuri

maCveneblebi. kvlevis periodSi gamoyenebul iqna Tanamedrove meTodebi da

Sesabamisi te¬qnika. saanalizo nimuSis aRebis wertilebi daxasiaTebulia

fizikur-geogra¬fi¬uli maxasiaTeblebiT. Sedegebi Sedarebulia fonuri

wertilebis sidideebTan da aseve gansazRvruli ingredientebis zRvrulad

dasaSveb koncentraciebTan (zdk), an maT saorientacio dasaSveb

koncentraciebTan (sdk). gakeTda miRebuli Sedegebis Sefaseba. SemoTavazebulia

garkveuli rekomendaciebic.

10. maTematikuri modelirebiT gamoTvlilia md. mtkvarSi moxvedrili

damabinZurebeli nivTierebis gavrceleba sivrcesa da droSi. gamokvleulia

md.mtkvris wylis dabinZurebis cvlilebis dinamika saqarTvelo-TurqeTis

saxelmwifo sazRvridan mingeCauris wyalsacavamde. gansazRvrulia

damabinZurebeli nivTierebis koncentraciis mdinaris kalapotSi ganawilebis

suraTi, koncentraciis cvlileba mdinaris erTi ubnidan meoreSi gadasvlisas,

Sefasebulia koncentraciis fardobiTi cvlileba mdinaris aT pirobiT ubanSi.

modelirebuli md.mtkvarze ganlagebuli qalaqebis koleqtorebidan CaSvebuli

amoniumis ionis gavrceleba. ricxviTi eqsperimentiT miRebulia md.mtkvarSi

amoniumis ionis koncentraciis ganawilebis suraTi. naCvenebia, rom maTematikuri

modelirebiT miRebuli koncentraciebis mniSvnelobebi dasaSvebi sizustiT

emTxveva naturuli dakvirvebis monacemebs.

11. Seswavlilia saqarTveloSi arakontrolirebadi nagavsayrelebis gavlena

mimdebare teritoriebis niadagebze da ekosistemebze. Catarebulia

damaWuWyianebel ingredientTa inventarizacia. niadagisa da wylis saanalizo

nimuSebSi ganisazRvrulia hidroqimuri da mikrobiologiuri

komponentebi.Sefasebulia arakontrolirebadi nagavsayrelebis gavlena maT

mimdebare teritoriebze da saSiSroeba, romleic SeiZleba dadges mosaxleobis

winaSe.

12. naSromSi naCvenebia, rom wyalsacavis wylis mier sxvadasxva minarevebis

gafiltvris Sedegad, wyalsacavis fskerze maTi daleqva da saSiS donemde

akumulireba aRiniSneba, rac wyalsacavis fskeruli naleqis maRali

dabinZurebis mizezi xdeba. biogenuri nivTierebisa da mZime metalebis garda aq

didi albaTobiTaa mosalodneli radioaqtiuri elementebisa da mravali didi

sicocxlis periodis mqone Sxamqimikatebis akumulacia. es viTareba ki,

problemurs xdis wyalsacavis mier dakavebuli teritoriis gamoyenebas misi

likvidaciis Semdeg, rac mosalodnelia uaxloes 50wlis periodSi.

13. naCvenebia, rom hidroenergetikis naklovanebebi, saqarTvelos, rogorc mTiani

qveynis pirobebSi, hesis da sxva alternatiuli wyaroebis mSeneblobis

256

variantebis yovelmxrivi ekologiuri Sepirispirebis auciloblobaze

miuTiTeben. amasTan, aRniSnulia, rom miuxedavad hidroresursebis daxmarebiT

miRebuli energiis SedarebiT siiafisa, maTi wili msoflios energetikul

balansSi TandaTanobiT mcirdeba, rac dakavSirebulia rogorc SedarebiT iafi

resursebis amowurvasTan, ise wyalsacavebis didi teritoriuli moculobasTan.

maTi mSenebloba ar Seesabameba mdgradi ganviTarebis principebs, vinaidan

SeuZliaT moaxdinon mniSvnelovani uaryofiTi zemoqmedeba garemoze da

dramatulad Secvalon socialuri, kulturuli da demografiuli mdgomareoba.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

n. beglaraSvili,

m. fifia.

qalaqis saavtomobilo

gzebis rekonstruqciis

ekologiuri efeqturobid

Sefaseba. (ing.)

q.orioli, ruseTi. 2015w.

2

n.beglaraSvili,

n.nasyidaSvili,

l.SavliaSvili

cementis warmoebis

ekologiuri problemebi

(rus)

yovelwliuri samecniero-

praqtikuli LXVIII konferencia ”Герценовские чтения” sankt-peterburgi, ruseTi, aprili, 2015

3

n.buaCiZe,

l.inwkirveli,

a.surmava

md.mtkvris wylis xarisxis

gansazRvra hidroqimiuri

maCveneblebis gamoyenebiT

(rus.)

4 n.dvaliSvili

Tbilisis norios myari

sayofacxovrebo

narCenebis poligonis

energetikuli

potencialis dadgena (ingl.)

bengaluru, indoeTi, 24-27 noemberi. 2015

1. Sefasebulia moZraobis gantvirTis RonisZieba da rekonstruqciis ekologiuri

aspeqtebi. gamoTvlilia emitirebuli saTburis gazebi rekonstruqciamde da

rekonstuqciis Semdeg. Sefasebulia saTburis gazebis emisiis Semcirebis da

sainJinro RonisZiebebis ekologiuri efeqturoba.

2. Sefasebulia saqarTveloSi cementis warmoebis ekologiuri aspeqtebi. kvlevis

obieqts warmoadgens aRmosavleT saqarTveloSi moqmedi cementis qarxnebi.

cementis qarxnebis siaxloves Sefasebulia garemo pirobebi (niadagi, haeri).

dadgenilia energo moxmareba cementis warmoebis srul ciklSi. ris

safuZvelzec Sefasebulia saTburis gazebis emisiis raodenobrivi maCveneblebi

CO2-is eqvivalentSi. gansazRvrulia niadagis dabinZurebis xarisxi mZime

liTonebiT.

3. Seiqmna md.mtkvris auzis ZiriTadi mdinareebis damabinZureblebis

257

mraval¬wli¬ani monacemTa baza. SerCeuli indikatorebis safuZvelze evro

direqtivebis Sesabamisad, moxda md.mtkvris da misi Senakadebis klasifikacia.

4. Tanamedrove meTodologiis gamoyenebiT (IPCC) Seswavlilia norios

nagavsayrelidan meTanis emisiis mravalwliuri potencialis prognozi.

Sefasebulia myari sayofacxovrebo narCenebis saSulo morfologiuri

Semadgenloba da saSualo wliuri raodenoba. miRebuli Teoriuli monacemebi

Sedarebulia eqsperimentalurad miRebul monacemebTan. dadgenilia, rom Tu

momavalSi msn Semadgenloba ar Seicvleba, xolo raodenobas eqneba mzardi

tendencia, norios nagavsayrelis maqsimaluri energetikuli potenciali 100

wlis ganmavlobaSi Seadgens 930 mln. m3

IV. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetisა da grantebis gareSe Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1

,,potencialis amaRleba

dabalemisiani

ganviTarebis strategiis

(EC-LEDS) SemuSaveba, sufTa energiis programa"

m.SvangiraZe

n.dvaliSvili,

eqsperti

narCenebis

seqtorSi

saerTaSoriso

ganviTarebis

saagento/vinrok

interneSenalis

NATELI II - mdgradi ganviTarebis

centri - remisia

2

sakvlevi problemis

Tanamedrove mdgomareobis

Sefaseba da kvlevis

prioritetuli

mimarTulebis dadgena

g.gunia z.svaniZe

arasamTavrobo

organizacia „dro

da memkvidreoba“

proeqti FR/138/9-280/12 rusTavelis

erovnuli

samecniero fondis

daxmarebiT

3

ekologiuri monitoringis

masalis saimedobis

Sefase bis ZiriTadi

principebi – kvlevis

Sesabamisi cxrilebi da

Canawerebi

g.gunia z.svaniZe

arasamTavrobo

organizacia „dro

da memkvidreoba“

proeqti FR/138/9-280/12 rusTavelis

erovnuli

samecniero fondis

daxmarebiT

258

4

“saqarTvelos

hidropotencialis

dadgena”, mimarTuleba –

hidrologia,

meteorologia.

e.lomineiSvili s.mdivani

norvegiis wylis

marTvis

direqtoratis

saqarTvelos

energetikis

saministros da

garemos erovnuli

saagentos saerTo

proeqti


1. saqarTvelos qalaqebis (Tbilisi, quTaisi, zugdidi, Telavi da sxva) energetikis

mdgradi ganviTarebis samoqmedo gegmis momzadebis farglebSi sayovelTaod

miRebuli IPCC meTodologiis gamoyenebiT narCenebis seqtoridan (myari

sayofacxovrebo narCenebi da naxmari wylebi) meTanis emisiis inventarizacia da

miRebuli Sedegebis safuZvelze meTanis emisiis Semcirebis ekonomikurad

optimaluri da energoefeqturi gegmis SemuSaveba.

2. damuSavebulia bunebrivi garemos globaluri da regionuli dabinZurebis

kompleqsuri ekologiuri monitoringis sistemis funqcionirebis koncefcia da

meTodologiuri sakiTxebi saqarTvelos sinamdvileSi.

3. damuSavebulia garemos efeqturi dacvis mecnierulad dasabuTebuli

meTodologiuri midgomebi

4. proeqtis ganmavlobaSi moxda saqarTvelos mdinareebis mravalwliuri dakvirvebis

monacemebis (1935 wlidan - dRemde) Setana specialur hidrologiur programaSi

WIN_zpv da ZiriTadi meteorologiuri sadgurebis monacemebisTvis kompiuteruli

bazebis Seqmna Sesabamisi wlebisTvis.

IV. 2.

#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1

programa ,,davasufTaoT saqarTvelo”

sazogadoebis cnobierebis

amaRleba da misi CarTva

myarი sayofacxovrebo narCenebis marTvis

gaumjobesebis procesSi”

T.qimeriZe n.buaCiZe ekolog-eqsperti

SvedeTis

saerTaSoriso

ganviTarebis

saagento


praqtikuli Sedegebi

1. Catarebulia arakontrolirebadi nagavsayrelebis inventarizacia. Camoyalibulia

nagavsayrelis mimdebare teritoriebis damabinZurebeli ingredientebis nusxa.

259

niadagisa da wylis saanalizo nimuSebSi ganisazRvrulia hidroqimuri da

mikrobiologiuri komponentebi. Sefasebulia arakontrolirebadi nagavsayrelebis

gavlena maT mimdebare teritoriebze da saSiSroeba, romleic SeiZleba dadges

mosaxleobis winaSe.

amindis prognozirebis, bunebrivi da teqnogenuri katastrofebis

modelirebis ganyofileba

samecniero erTeulis xelmZRvaneli:

tatiSvili marika -Gfiz.-maT. mecn. akad. doqtori


beritaSvili bakuri - mTavari mecnieri TanamSromeli – Ggeograf. mecn. doqtori

Sengelia larisa - mTavari mecnieri TanamSromeli - Gfiz.-maT. mecn. akad.

doqtori

xvedeliZe zurabi - mTavari mecnieri TanamSromeli - Gfiz.-maT. mecn. doqtori

kapanaZeE naili - ufrosi mecnieri TanamSromeli - Ggeograf. mecn. akad. doqtori mkurnaliZe irine – mecnieri TanamSromeli

samxaraZe inga – mecnieri TanamSromeli

CinCalaZe laSa – mecnieri TanamSromeli

demetraSvili demuri – mecnieri TanamSromeli - Gfiz.-maT. mecn. doqtori

zotikiSvili nanuli - inJineri



I. 2

#






1

amindis da klimatis

regionaluri

mravalmodeliani

saprognozo meTodebis

damuSaveba saqarTvelos

pirobebisaTvis (2015-2017).


mecniereba. geofizika,

m.tatiSvili z.xvedeliZe,

d.demetraSvili

i.mkurnaliZe,

i.samxaraZe

l.CinCalaZe

260

atmosferos fizika

2 saqarTvelos regionaluri

mikrocirkulaciuri

procesebis dinamikis

Seswavla atmosferuli

procesebis arsebuli

modelebis gaumjobesebis

mizniT (2014-2016).



atmosferos fizika

z.xvedeliZe d.demetraSvili

i.samxaraZe,

n.zotikiSvili

3 Tanamgzavruli

distanciuri zondirebis

safuZvelze saqarTvelos

myinvarebis evoluciiს kvleva (2015-2017).



atmosferos fizika

l.Sengelia g.korZaxia

v.comaia

4 klimatis cvlilebasTan

adaptaciis potencialis

dadgena saqarTvelosTvis

ekonomikis prioritetuli

seqtorebisTvis (2015-2017).



atmosferos fizika

b.beritaSvili T.cincaZe,

n.kapanaZe,

i.samxaraZe,

n.zotikiSvili


praqtikuli Sedegebi

1. proeqtis I etapze Seswavlilia amindis da klimatis warmomqmneli da

cvalebadobis gamomwvevi bunebrivi faqtorebis da saqarTvelos regionaluri

mikrocirkulaciuri procesebis dinamika; mzis koronaluri amofrqvevebis,

kosmosuri sxivebis da dedamiwis Rrublis safaris urTierTkavSiri da misi

gavlena naleqebze, aseve gamokvleuli iqna mzis qaris da dedamiwis magnituri

velis urTierTqmedeba. damuSavda amindis da klimatis rgionaluri mraval-

modeliani meTodebi. moxda ZiriTadi meteorologiuri sidideebis lokaluri

cvlilebebis Seswavla sxvadasxva meTodebiT sinoptikuri procesebis

klasificireba; mzis koronaluri amofrqvevebis, kosmosuri sxivebis da dedamiwis

Rrublis safaris urTierTkavSiri da misi gavlena mosul naleqebze, dedamiwis

magnituri velis SeSfoTebebze, geomagnituri qariSxlebze; Tanamgzavruli

261

informaciis wyaroebi NASA, NOAA, EUMETSAT da sxv. monacemebis miReba, kalibreba.

2. proeqtis II etapze moxda calkeuli lokaluri teritoriisTvis meteorologiuri

elementebis da movlenebis droSi cvlilebis Seswavla; mikrocirkulaciuri

procesebis gavrcelebaze reliefis da proceswarmomqneli parametrebis gavlenis

Teoriuli ganxilva, bolo wlebSi dakvirvebuli mikrocirkulaciuri movlenis

analizi. Seswavlili iqna mikrocirkulaciuri procesis Tvisebebi araerTgvarovan

reliefze; dadginda procesebisTvis mniSvnelovani parametrebi da SemuSavda

rekomendaciebi. Catarda lokaluri teritoriisTvis atmosferuli procesebis

mdgradobis kriteriumebis Sefaseba klimatis Tanamedrove cvlilebis fonze.

3. proeqtis I etapze moxda Tanamgzavruli distanciuri zondirebis monacemebiT

saqarTvelos mTel teritoriaze myinvarebis maxasiaTeblebis dazusteba

Tanamedrove klimaturi situaciis da misi droSi evoluciis gaTvaliswinebiT.

Tanamedrove distanciuri teqnologiebis gamoyenebiT dazustda rogorc

aRmosavleT, ise dasavleT saqarTvelos calkeuli myinvarebis maxasiaTeblebi

(farTobi, sigrZe, hipsometria, firnis xazis simaRle, myinvaris minimaluri da

maqsimaluri simaRle); Catarda Sedegebis vizualizacia, validacia da analizi;

ganisazRvra saqarTvelos myinvarebis droSi evolucia. moxda kvlevasTan

dakavSirebuli literaturis gacnoba/damuSaveba. problemis Tanamedrove

mdgomareobis mimoxilva. myinvarebis Sesaswavlad GLIMS-is da Landsat–is monacemTa bazis gamoyenebiT Tanamgzavruli suraTebis mopoveba da damuSaveba. saqarTvelos

calkeuli myinvarebis arealis konturebis dadgena.

4. proeqtis I etapze moxda saqarTvelos teritoriaze ori bunebrivi resursisaTvis

(wyali, tye) klimatis cvlilebis trendebis gaTvaliswinebiT, ekonomikis sami

prioritetuli dargis - energetika, soflis meurneoba da turizmi, adaptaciis

potencialis Sefaseba; kvlevis farglebSi regionebis SerCeva klimatur-

geografiuli Taviseburebebis gaTvaliswinebiT da maTTvis Catarda kvleva.

Sefasda SerCeuli regionebisaTvis ekonomikis sami prioritetuli dargis

adaptaciis potenciali klimatis Tanamedrove cvlilebis gaTvaliswinebiT.

Seiqmna monacemTa (hidrometeorologiuri, vegetaciuri) baza SerCeuli

regionebisTvis (aWara, samegrelo-zemo svaneTi, kaxeTi) ekonomikis seqtorebisTvis

- energetika, soflis meurneoba, turizmi SesaZlo wyaroebidan monacemTa

dasamusaveblad; Sefasda klimaturi riskebis da maTi potenciuri zemoqmedeba.


I. 4

#

proeqtis dasaxeleba

mecnierebis dargisa

da samecniero

mimarTulebis

miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

262

1

Tanamgzavruli

distanciuri

zondirebis

safuZvelze

saqarTvelos

myinvarebis kvleva.

dedamiwis

Semswavleli

mecniereba,

hidrologia

(distanciuri

zondireba),

granti #FR/586/9-110/13.

ssip `SoTa

rusTavelis

erovnuli

samecniero

fondi~

larisa Sengelia giorgi korZaxia,

genadi Tvauri (iv.

javaxiSvilis

saxelobis

Tbilisis

saxelmwifo

universitetis m.

nodias geofizikis

institutis ufrosi

mecnieri

TanamSromeli).

gardamavali (mravalwliani) sagranto proeqtis 2015 wlis (II_III periodi)

etapis Sedegebi:

1. dadginda aRmosavleT saqarTvelos calkeuli myinvarebis arealebi;

2. ganisazRvra calkeuli myinvarebis maxasiaTeblebi (farTobi, sigrZe,

hipsometria, firnis xazi, minimaluri daa maqsimaluri simaRleebi);

3. dadginda Sesaswavli myinvarebis yinulisa da Tovlis sazRvari;

4. gergeTis myinvarisaTvis Sedgenilia Tanamgzavrul monacemTa qronologiuri

rigi da gamoTvlilia myinvaris ukandaxevis saSualo siCqare. agebulia

gergeTis myinvaris ukandaxevis trendi 1977 wlidan 2015 wlamde da

periodebisaTvis 1977-2001, 2001-2015 wlebi;

5. gamoTvlilia myinvarebis simaRlis mixedviT ganawilebis histograma da

agebulia Sesabamisi hipsometriuli mrudi. hipsometriuli mrudis saSualebiT

gansazRvrulia myinvaris ablaciis da akumulaciis farTobebi;

6. ganxorcielebulia miRebuli Sedegebis validacia, analizi da vizualizacia GIS sistemebis saSualebiT;


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnal

is/

krebul

is

nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

m.tatiSvili,

i.mkurnaliZe.

r.mesxia

elWequri procesebis

xangrZlivoba

saqarTvelos

teritoriaze

Tbilisi. ivane

javaxiSvilis Tbilisis

saxelwifo

uniiversitetis

geografiis instituti

119-202

263

2 m.tatiSvili,

l.qarTveliSvili,

i.mkurnaliZe,

r.mesxia,

n.dekanoziSvili

setyvuri procesebis

variaciebi

saqarTvelos

teritoriaze

klimatis globaluri

cvlilebis fonze.

saqarTvelos soflis

meurneobis akademia.

Tbilisi

307-309

3 m.tatiSvili,

m.melaZe,

i.mkurnaliZe.

Tanamgzavruli

teqnoligiebi tyis

monitoringisaTvis.

saqarTvelos soflis

meurneobis akademia

Tbilisi

310-313

4 m.tatiSvili,

d.demetraSvili,

i.mkurnaliZe.

amindis saprognozo

modelireba

saqarTveloSi.


universiteti. Tbilisi

428-433

5 m.tatiSvili,

m.melaZe,

i.mkurnaliZe,

l.CinCalaZe

GIS da Tanamgzavruli

teqnologiebi tyis

safaris

monitoringisaTvis.

stu-is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

t. 121 “hidrometeorologiisa

da ekologiis

aqtualuri

problemebi”. hmi

112-116

6 l. Sengelia,

g. korZaxia,

g. Tvauri,

v. comaia,

m. ZaZamia

Tanamgzavruli

distanciuri

zondirebis

safuZvelze

aRmosavleT

saqarTvelos mcire

myinvarebis kvleva.

stu-is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

#121 Tbilisi,

saqarTvelo

104-111

7 l.Sengelia,

g.korZaxia,

g.Tvauri,

m.ZaZamia

aRmosavleT

saqarTvelos mcire

myinvarebis kvleva

Tanamgzavruli

distanciuri

zondirebis da GIS teqnologiebis

gamoyenebiT.

samecniero-

referirebuli

№2 (719) Tbilisi,

saqarTvelo

9-19

264

Jurnali „mecniereba

da teqnologiebi“

8 i.samxaraZe,

z.xvedeliZe,

T.daviTaSvili

SeSfoTebuli

atmosferos

zogierTi

aerodinamikuri

Taviseburebebis

Seswavla orografiis

gaTvaliwinebiT. stu-

is

hidrometeorologiis

institutis SromaTa

krebuli

t.121 hidrometeorologiisa da ekologiis aqtualuri problemebi”. Tbilisi

97-103

9 z.xvedeliZe,

i.samxaraZe,

n.zotikiSvili

atmosferos

miwispira fenaSi

orografiuli

faqtoris roli

qaris veils

Camoyalibebis dros.

N 1(13) Reviewed Electronic Scientific Journal ,,Physics’’.

73-79.

10 z.xvedeliZe,

i.samxaraZe,

n.zotikiSvili

qaris reJimi

saqarTvelos

zogierTi

regionisTvis bolo

50 w. manZilze

ivane javaxiSvilis

Tbilisis saxelwifo

uniiversitetis

geografiis instituti

195-198

11 z.xvedeliZe,

i.samxaraZe,

T.daviTaSvili

atmosferos mZlavri

SeSfoTebiT

gamowveuli wnevis

vardnis gavrceleba

mTagorian reliefze

9. № 3 saqarTvelos

mecnierebaTa akademiis

,,moambe’’

83-90

12 b.beritaSvili,

n. kapanaZe,

m.SvangiraZe,

n.cincaZe

adaptacia klimatis

cvlilebasTan

saqarTveloSi(ingl)

saerTaSoriso

konferenciis Sromebi,

Tsu

67-69

13 v. comaia,

b. beritaSvili,

n. kapanaZe

darialis xeobaSi

stiqiur myinvarul

movlenebTan

saadaptacio

RonisZiebaTa Sesaxeb

t. 121 hmi Sromebi 93-96

14 b. beritaSvili,

n. kapanaZe,

v. comaia

myinvarwveris

gamyinvarebis

aRmosavleT seqtoris

myinvarTa degradacia

al. javaxiSvilis

dabadebidan 140

wlisTavisadmi

miZRvnili

259-263

265

da masTan adaptaciis

RonisZiebaTa

zogierTi aspeqti

saerTaSoriso

konferenciis masalebi,

Tsu

15 T.daviTaSvili.

d.demetraSvili

haeris dinebis

ricxviTi modelireba

kavkasiis regionze

saqarTvelos

meqanikosTa kavSiris

me-6 saerTaSoriso

samecniero

konferenciis masalebi

saqarTvelos saaviacio

universiteti

175-183

16 d.demetraSvili

d. kvaracxelia

ricxviTi modelireba

Savi zRvis

biologiurad

aqtiuri fenis

Termodinamikuri

mdgomareobis

gamosakvlevad

kompiuterul

mecnierebaTa da

gamoyenebiTi

maTematikis

saerTaSoriso

samecnieri

konferenciis maslebi.

soxumis universiteti,

184-199

anotaciebi

1. elWeqebis erT-erTi mTavari maxasiaTebeli maTi xangrZlivobaa. kvleva emyareba

33 dakvirvebis punqtis monacems 50 wlis periodisTvis. elWeqebis wliuri

xangrZlivoba daTvlilia statistikuri meTodis gamoyenebiT saqarTvelos

sxvadasxva regionisTvis. miRebul Sedegebs aqvs rogorc samecniero aseve

praqtikuli mniSvneloba

2. gamokvleulia setyvuri procesebi 1960-2006w. periodisTvis gamoyenebulia am

periodis meteorologiuri dakvirvebis monacemebi. Catarebulma statistikurma

analizma gamoavlina, rom am process aqvs zrdis tendencia saqarTvelos

mTels teritoriaze. setyvis ganawileba warmodgenilia GIS rukebze. 3. dedamiwis sadamkvirveblo sistemis erT-erT komponents warmoadgens

vegetaciis gavlenis gamokvleva farTomasStabian globalur procesebze.

amisTvis yvelaze gamoyenebadi produqti aris normalizirebuli vegetaciuri

indeqsi, romelic miiReba Tanamgzavruli dakvirvebis sistemidan. warmodgenil

statiaSi ganxilulia misi gamoyeneba tyis ekologiuri monitoringisaTvis.

4. amindis regionaluri prognozireba rTul maTematikur amocanas warmoadgens.

misi gadaWrisTvis iqmneba sxvadasxva sirTulis modelebi. statiaSi

warmodgenilia ori sxvadasxva modeliT miRebuli Sedegebi saqarTvelos

rTuli orografiisaTvis.

5. dedamiwis monitoringisTvis wamyvani kvleviTi centrebis mier gaSvebul iqna

dedamiwis sadamkvirveblo sistema (EOS). dedamiwis vegetaciis gavlena farTo-

masStabian globalur procesebze aris kvlevis erT-EerTi mniSvnelovani

266

komponenti. Tanamgzavruli dakvirvebidan yvelaze ufro gamisayenebadi

produqti aris vegetaciis diferencirebuli normalizebuli indeqsi, romelic

gamoiyeneba dakvirvebebSi vegetaciaze. NDVI, GVF da sxva damuSavebuli

produqtebis gamoyeneba saqarTvelos tyeebis monitoringisaTvis ganxilulia

warmodgenil statiaSi.

6. statiaSi moyvanilia aRmosavleT saqarTvelos mcire myinvarebis samecniero

kvlevis Sedegebi. კvlevaSi gamoyenebulia maRali sivciTi garCevadobis

Tanamgzavruli monacemebi. samuSao Sesrulebulia ssip SoTa rusTavelis

erovnuli samecniero fondis fundamenturi kvlevebisaTvis saxelmwifo

samecniero grantis proeqtis FR /586/9-110/13 farglebSi.

7. ganxilulia aRmosavleT saqarTvelos mcire myinvarebis ZiriTadi

maxasiaTeblebis gansazRvra Tanamgzavruli distanciuri zondirebisa da GIS

(geo-sainformacio sistemebi) teqnologiebis gamoyenebiT. naCvenebia, rom

Tanamgzavruli distanciuri zondireba da GIS teqnologiebi mniSvnelovani

inovaciaa, romelTa saSualebiT mcire myinvarebis ZiriTadi maxasiaTeblebis

gansazRvra saimedo Sedegebs iZleva. am Sedegebze dayrdnobiT miRebulia

mniSvnelovani daskvnebi, romelTagan erT-erTi ZiriTadia, rom mcire

myinvarebis kvlevisaTvis Tanamgzavruli distanciuri zondirebis gamoyenebiT

SesaZlebelia davadginoT, Tu rogor Seicvala maTi zomebi, romeli myinvari

ufro metad Semcirda zomebSi an saerTod gaqra.

8. SeSfoTebuli haeris nakadis sivrcesa da droSi gavrcelebis Seswavlas udidesi Teoriuli da gansakuTrebiT praqtikuli mniSvneloba aqvs vinaidan aseTi

movlenebis Sedegi mniSvnelovania. gansakuTrebiT sainteresoa aseTi procesebis

gavrceleba mTa-gorian teritoriaze vinaidan mcire simaRlis burcobebic ki

swrafad anelebs nakadis moZraobis siCqares, ucvlis mas mimaTulebas da abrunebs

sawinaaRmdego mxaresac ki. swored aseTi movlenebi Seiswavleba mocemul naSromSi

sadac mocemulia ricxviTi Tvlis Sedegebi da maTi analizi.

9. qaris reJimis Seswavlas ama Tu im teritoriaze, didi Teoriuli da praqtikuli

mniSvneloba aqvs, gamomdinare misi mravali Tvisebis praqtikuli gamoyenebis

Tvalsazrisidan. es sakiTxi yovelTvis aqtualuri iyo da aseve rCeba,

gansakuTrebiT mTa-gorian regionebisaTvis. naSromSi qaris vertikaluri

siCqaris gansazRvrisaTvis miRebulia formula, romelSic figurirebs

orografiis gavlenis amsaxveli damatebiTi axali wevri, riTac formula

gansxvavdeba literaturaSi cnobili analogiuri damokidebulebidan. orografiuli efeqti Sefasda saqarTvelos konkretul teritoriaze da

miRebulia kargi Sedegi.kerZod, gamoTvlili vertikaluri siCqaris sidide

TiTqmis utoldeba mis mniSvnelobas vake midamoze. aqedan gamomdinare naTeli

xdeba mTa-gorian regionebSi haeris nakadis siCqaris zrda, romelic praqtikaSi

daikvirveba. aseve pirvelad iqna gamoyenebuli „texilis“ meTodiT qaris

siCqaris gansazRvrisaTvis imereTis regionSi - wyaltubo, quTaisi, zestafonis

monakveTi. modeluri gaTvlili siCqare (15-20)% -is farglebSi daemTxva

operatiul praqtikaSi dakvirvebul mniSvnelobas, rac qaris velisaTvis

267

aRiarebuli dasaSvebi Sedegia. miRebuli daskvnebi iZleva saSualebas,

moyvanili modelebi gamoyenebul iqnas qaris velis Sesaswavlad nebismier mTa-

gorian regionze.

10. qari erT-erTi yvelaze cvalebadi meteorologiuri elementia, romelic moiTxovs

mudmiv Seswavlas, gansakuTrebiT iseT rTul orografiul regionSi, rogoricaa

amierkavkasia da kerZod saqarTvelo. warmodgenili statiaSi Seswavlilia bolo

50 wlis monacemebis safuZvelze qaris gradaciuli reJimi wnevisa da temperaturis

velTan TanafardobaSi. mocemul statiaSi ganxilulia quTaisis regioni da

SerCeulia qaris siCqareebi 15 m/wm-ze meti mniSvnelobisaTvis, qaris siCqareebi

dayofilia 5 m/wm intervaliT da Sefasebulia Sesabamisi ganmeorebadoba . aseve SemoTavazebulia qaris dinamikuri mdgradobis parametri da temperaturis

Termuli parametri. Catarebulma analizma gviCvena, rom qaris maqsimaluri siCqare

quTaisSi daikvirveba Teberval- martSi, Tumca gvxvdeba gamonaklisi SemTxvevebic.

rac Seexeba Zlieri qaris sixSires , yvelaze xSirad gvxvdeba qaris siCqare 25-29

m/wm intervalSi ianvar-TebervalSi. iSviaTad, magram gvaqvs SemTxvevebi roca qaris

siCqare 35-40 m/wm intervalSia. miRebul Sedegebs aqvT aramarto Teoriuli, aramed praqtikuli mniSvnelobac qaris energetikuli resursis gamoyenebis

TvalsazrisiT potencialuri regionebis SerCevisaTvis. 11. ,,SeSfoTebuli” haeris nakadis sivrcesa da droSi gavrcelebis Seswavlas

udidesi Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba aqvs gansakuTrebiT mTagoriani

teritoriebisTvis, vinaidan mcire simaRlis burcobebic ki swrafad anelebs

nakadis moZraobis siCqares, ucvlis mas mimaTulebas da xSirad abrunebs

sawinaaRmdego mimarTulebiTac ki. mocemul naSromSi Seswavlilia mZlavri

,,SeSfoTebiT” warmoSobili haeris nakadis sivrcesa da droSi gavrceleba,

rogorc erTgvarovan aseve araerTgvarovan teritoriebze orografiis

gavlenis gaTvaliswinebiT. mocemulia Teoriuli da ricxviTi kvlevebis

zogierTi Sedegi. miRebuli Sedegebi sasurvelia mxvedvelobaSi iqnes

miRebuli saomari moqmedebebisa Tu samTo da Ria karierebze muSaobisas,

miTumetes Tu aseTi samuSaoebi mimdinareobs dasaxlebul punqtebSi an maT

siaxloves. 12. gavlili naxevari saukunis manZilze klimatis cvlileba saqarTveloSi

gamoixata saSualo wliuri temperaturis gazrdiT 0.3-0.4 oC-iT dasavleT

saqarTveloSi, xolo 0.4-0.5 oC-iT _ aRmosavleT saqarTveloSi. Sesabamisad

dafiqsirda wliuri naleqebis 9%-iT zrda dasavleTSi, xolo ±3%-is

farglebSi cvlileba aRmosavleTSi. mimdinare saukunis dasasrulisTvis

prognozirebulia saSualo wliuri temperaturis momateba dasavleT

saqarTveloSi 3.5 oC-iT, xolo aRmosavleT saqarTveloSi 4.1 oC-iT. mTavari

mdinareebis Camonadeni orive regionSi 5-10%-iT gaizarda. klimatis mimdinare

cvlilebis fonze aRiniSneba stiqiuri movlenebis gaZliereba qveynis yvela

regionSi: Stormebis gaZliereba Savi zRvis sanapiro zonaSi, uxvi naleqebisa

da maTi Tanmdevi wyalmovardnebis, mewyerebisa da Rvarcofebis gaZliereba

dasavleT saqarTveloSi, gvalvebis gaxSireba da gaxangrZliveba aRmosavleT

268

saqarTveloSi. yovelive es momavlis prognozis gaTvaliswinebiT moiTxovs

Sesabamisi saadaptacio RonisZiebebis droulad SemuSavebasa da

ganxorcielebas. Savi zRvis sanapiro zonisTvis da qvemo svaneTisTvis

saqarTvelos meore da mesame erovnuli Setyobinebis farglebSi momzadebuli

saproeqto winadadebebi moicavs napirebis xelovnur kvebasa da gaZlierebas

bermebisa da rifbolebis saSualebiT, mTian raionebSi mdinareTa napirebis

gamagrebas gabionebis agebiT da fitomelioraciuli samuSaoebis CatarebiT,

adreuli Setyobinebis sistemis Seqmnas. aRmosavleT saqarTvelos

raionebisTvis momzadebuli saadaptacio saproeqto winadadebebi Seexeba

sarwyavi sistemebis aRdgenasa da qarsafari zolebis reabilitacias,

damlaSebuli da daWaobebuli miwebis melioracias, mdinareebze napirsamagri

samuSaoebis Catarebas, Tanamedrove sairigacio teqnologiebis danergvas,

saTesle da sanerge meurneobebis mowyobas, mcenareTa maRalproduqtiuli da

gvalvagamZle jiSebis gavrcelebas.

13. ganxilulia sxvadasxva mosazrebebi 2014 wlis 17 maissa da 20 agvistos

darialis xeobaSi momxdari Rvarcofuli katastrofebis gamomwvevi mizezebis

Sesaxeb. moyvanilia winadadebebi saadaptacio RonisZiebebis

gansaxorcieleblad, romlebmac garkveulwilad unda uzrunvelyon

degradirebis stadiaSi myofi myinvarebis saerTaSoriso avtomagistralsa da

gazsadenze uaryofiTi zemoqmedebis minimumamde dayvana.

14. myinvarwveris aRmosavleT seqtoris myinvarTa degradaciis Seswavlis mizniT

gaanalizebul iqna dedamiwis xelovnuri Tanamgzavrebidan (`Landsat~ da `Aster~) 1985-2014 ww. miRebuli informacia myinvarTa maxasiaTeblebis evoluciis

Sesaxeb.

15. Savi zRvis dinamikis baroklinuri modelis safuZvelze gamokvleulia Savi

zRvis hidrologiuri struqturis ZiriTadi Taviseburebebi gardamavali

sezonis klimaturi pirobebisaTvis. atmosferos Termohalinuri zemoqmedeba

gaTvaliswinebulia rogorc didrixles, aseve neimanis zeda sasazRvro

pirobebiT.

16. Catarebulma ricxviTma eqsperimentebma aCvena Termoxalinuri zemoqmedebis

pirveladi roli Savi zRvis cirkulaciis vertikaluri struqturis

formirebaSi susti qaris pirobebSi. regionuli prognozis sistema Savi zRvis

ganapira aRmosavleT nawilisaTvis, romelic SemuSavebulia Cvens mier

evrokavSiris saerTaSoriso samecniero proeqtebis ARENA da ECOOP farglebSi,

aris mTlianad Savi zRvis mdgomareobis diagnozisa da prognozis

Semadgeneli nawili. Ddinamikuri velebis modelirebisa da prognozis Sedegebi

2010-2014 ww.-Si aCvenebs, rom Savi zRvis ganapira aRmosavleT nawili

warmoadgens dinamikurad metad aqtiur regions, sadac uwyvetad mimdinareobs

sxvadasxva masStabis ciklonuri da anticiklonuri grigalebis warmoqmna,

evolucia da disipacia.

269



# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenob

a

1

m.tatiSvili

..

saSiSi

hidrometeorologiu

ri movlenebi

saqarTvelos

teritoriaze

klimatis globaluri

cvlilebis fonze.

(ingl.) garemos

Semswavleli

mecnierebebis

Jurnali. ISBN-13.978-1514169551. ISBN-10:151416955X

t. 4 saerTaSoriso

samecniero

Jurnali. vena,

avstria

121-125

2 g.korZaxia,

l.Sengelia,

g. Tvauri,

v. comaia,

m. ZaZamia

Tanamgzavruli

distanciuri

zondirebis

gamoyenebiT

aRmosavleT

saqarTvelos

teritoriaze

calkeuli myinvarebis

kvlevis Sedegebi

t. 18, gamoS. 1 egviptis

Jurnali

distanciuri

zondireba

dakosmosuri

mecnierebebi

(ingl).

S1–S7

3 l.Sengelia,

g.korZaxia,

g.Tvauri,

saqarTvelos

myinvarebis kvleva

distanciuri

zondirebis

inovaciuri meTodebis

gamoyenebiT.

LXVIII saerTaSoriso samecniero-

praqtikuliKkonferen

ciis, “geografia:

mecnierebisa da

ganaTlebis

ganviTareba”

miZRvnili iuneskos

70 wlisTavisadmi,

koleqtiuri

monografia

sankt-

peterburgi, ruseTi, (rus).

117-124

4 g.korZaxia,

l.Sengelia,

g. Tvauri,

m.ZaZamia

Tanamgzavruli

distanciuri

zondirebis

monacemebiT myinvar

t. 4, gamoS. 3 garemos dacvis

amerikuli

Jurnali,

2015 (ingl.).

14-21

270

devdorakis Seswavla

da Camoqcevebis

analizi istoriul

WrilSi.

anotaciebi

1. stiqiuri katastrofebis intensivobam da sixSirem sagrZnoblad moimata rogorc

mTels msoflioSi, aseve saqarTveloSi. saqarTvelos gansxvavebuli klimaturi

zonireba xels uwyobs sxvadasxva saSiSi hidmometeorologiuri movlenis

warmoqmnas, kerZod: setyva, Tavsxma wvimebi, wyaldidoba, elWeqebi, gvalva da

zRvis Stormebi. maTgan miyenebuli zarali ekonomikasa da infrastruqturaze

sakmaod didia. hidrometeorologiur monacemebze dayrdnobiT gaanalizebulia

riskis areebi da SemoTavazebulia dacvis RonisZiebebi (ing.)

2. statiaSi warmodgenilia distanciuri zondirebis meTodebiTaQmosavleT

saqarTvelos myinvarebis Seswavlis Sedegebi (ing).

3. ganxilulia distanciuri zondirebis inovaciuri meTodebiT da maRali sivrciTi

garCevadobis Tanamgzavruli monacemebis gamoyenebiT saqarTvelos myinvarebis

kvlevis meTodologia da mocemulia calkeuli myinvarebis maxasiaTeblebi (rus).

4. statiaSi ganxilulia da istoriul WrilSi gaanalizebulia aqtualuri sakiTxi

– myinvar devdorakis Camoqcevebi. gamoyenebulia avtorebis mier damuSavebuli

myinvar devdorakis Tanamgzavruli distanciuri zondirebiT miRebuli monacemebi

(ing).


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

m.tatiSvili, i.mkurnaliZe

r.mesxia

elWequri procesebis

xangrZlivoba

saqarTvelos

teritoriaze.

saerTaSoriso

konferencia “geografiisa

da anTropologiis

Tanamedrove problemebi”.

2015w. oqtomberi, Tbilisi

2 m.tatiSvili,

l.qarTveliSvili,

i.mkurnaliZe, r.mesxia,

n.dekanoziSvili.

setyvuri procesebis

variaciebi saqarTvelos

teritoriaze klimatis

globaluri cvlilebis

fonze.

saerTaSoriso


daTboba da


2015w. noemberi, Tbilisi

3 m.tatiSvili, m.melaZe,

i.mkurnaliZe

Tanamgzavruli

teqnoligiebi tyis

monitoringisaTvis.

saerTaSoriso


daTboba da


2015w. noemberi, Tbilisi

271

4 m.tatiSvili,

d.demetraSvili,

i.mkurnaliZe

amindis saprognozo

modelireba

saqarTveloSi.

akademikos i.frangiSvilis

dabadebis 85

wlisTavisaadmi miZRvnili


konferencia

“sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi,

modelireba, marTva” 2015w.

noemberi, Tbilisi


i.mkurnaliZe, l.CinCalaZe.

GIS da Tanamgzavruli

teqnologiebi tyis

safaris

monitoringisaTvis

saerTaSoriso

konferencia

“hidrometeorologiisa da

ekologiis aqtualuri

problemebi”

stu-is

hidrometeorologiis

instituti, 2015w. maisi

Tbilisi


i.mkurnaliZe, m.kaiSauri.

satelituri informaciis

gamoyeneba tyeebis

ekologiuri

monitoringisaTvis

saerTaSoriso

konferencia ”gamoyenebiTi

ekologia: problemebi,

siaxleebi“ ICAE-2015, 7-10 maisi, Tbilisi-baTumi

7 m.tatiSvili, i.mkurnaliZe,

r.mesxia

bunebrivi stiqiuri

movlenebi saqarTveloSi

klimatis cvlilebis

gaTvaliswinebiT

saerTaSoriso



siaxleebi“ ICAE-2015, 7-10 maisi, Tbilisi-baTumi

8 g.korZaxia,

l.Sengelia

Tanamgzavruli


monacemebiT myinvar

devdorakis Seswavla da

Camoqcevebis analizi

istoriul WrilSi

saerTaSoriso



siaxleebi“ ICAE-2015, 2015 wlis 7-10 maisi, q.q.

Tbilisi-baTumi 9 l.Sengelia Tanamgzavruli


safuZvelze aRmosavleT

saqarTvelos mcire

myinvarebis kvleva

stu-is

hidrometeorologiis

institutis maisis

samecniero sesiaze, 2015

wlis 28 maisi 10 i.samxaraZe., z xvedeliZe.,

T daviTaSvili.

‘’SeSfoTebuli

atmosferos zogierTi

aero-dinamikuri

iv. javaxiSvilis

saxelobis Tbilisis

saxelmwifo

272

Taviseburebebis Seswavla

orografiis

gaTvaliwinebiT’’.

universitetisMmesame

safakulteto konferencia

zust da

sabunebismetyvelo

mecnierebebSi. 5

Tebervali, 2015 w.

11 i.samxaraZe, z.xvedeliZe,

daviTaSvili T.,

SeSfoTebuli atmosferos

zogierTi aerodinamikuri

Taviseburebebis Seswavla

orografiis

gaTvaliwinebiT’.

saqarTvelo teqnikuri

universitetis

hidrometeorologiis

institutis 62-e

samecniero sesia. 28 maisi,

2015 w.

12 z.xvedeliZe, i.samxaraZe,

n.zotikiSvili

qaris reJimi saqarTvelos

zogierTi regionisTvis

bolo 50 w. manZilze

saerTaSoriso

konferencia “geografiisa

da anTropologiis

Tanamedrove problemebi”.

2015w. oqtomberi, Tbilisi

13 b.beritaSvili, n.kapanaZe, m.

SvangiraZe, n. cincaZe

adaptacia klimatis

cvlilebasTan

saqarTveloSi

saerTaSoriso



siaxleebi“ ICAE-2015, 2015 wlis 7-10 maisi, q.q.

Tbilisi-baTumi

14 v. comaia, b. beritaSvili,

n. kapanaZe

darialis xeobaSi

stiqiur myinvarul

movlenebTan saadaptacio

RonisZiebaTa Sesaxeb

saqarTvelo teqnikuri

universitetis

hidrometeorologiis

institutis 62-e

samecniero sesia. 28 maisi,

2015 w.

15 b. beritaSvili, n. kapanaZe,

v. comaia

myinvarwveris

gamyinvarebis aRmosavleT

seqtoris myinvarTa

degradacia da masTan

adaptaciis RonisZiebaTa

zogierTi aspeqti

al. javaxiSvilis

dabadebidan 140


saerTaSoriso konferenci

16 d.demetraSvili

d. kvaracxelia

ricxviTi modelireba Savi

zRvis biologiurad

aqtiuri fenis

Termodinamikuri

mdgomareobis

gamosakvlevad

saqarTvelos meqanikosTa

kavSiris me-6

saerTaSoriso

samecnierokonferencia


universiteti, Tbilisi, 30

oqtomberi – 3 noemberi

2015

273

17 daviTaSvili T.

demetraSvili d.

haeris dinebis ricxviTi

modelireba kavkasiis

regionze

kompiuterul mecnierebaTa

da gamoyenebiTi

maTematikis saerTaSoriso

samecnieri konferencia

(TICCSAM 2015),Tbilisi,

soxumis universiteti, 21-

23 marti, 2015


1. elWeqebis erT-erTi mTavari maxasiaTebeli maTi xangrZlivobaa. kvleva emyareba

33 dakvirvebis punqtis monacems 50 wlis periodisTvis. elWeqebis wliuri

xangrZlivoba daTvlilia statistikuri meTodis gamoyenebiT saqarTvelos

sxvadasxva regionisTvis. miRebul Sedegebs aqvs rogorc samecniero aseve

praqtikuli mniSvneloba

2. gamokvleulia setyvuri procesebi 1960-2006w. periodisTvis gamoyenebulia am

periodis meteorologiuri dakvirvebis monacemebi. Catarebulma statistikurma

analizma gamoavlina, rom am process aqvs zrdis tendencia saqarTvelos mTels

teritoriaze. setyvis ganawileba warmodgenilia GIS rukebze. 3. dedamiwis sadamkvirveblo sistemis erT-erT komponents warmoadgens vegetaciis

gavlenis gamokvleva farTo-masStabian globalur procesebze. amisTvis yvelaze

gamoyenebadi produqti aris normalizirebuli vegetaciuri indeqsi, romelic

miiReba Tanamgzavruli dakvirvebis sistemidan. warmodgenil statiaSi

ganxilulia misi gamoyeneba tyis ekologiuri monitoringisaTvis

4. amindis regionaluri prognozireba rTul maTematikur amocanas warmoadgens.

misi gadaWrisTvis iqmneba sxvadasxva sirTulis modelebi. statiaSi

warmodgenilia ori sxvadasxva modeliT miRebuli Sedegebi saqarTvelos

rTuli orografiisaTvis.

5. dedamiwis monitoringisTvis wamyvani kvleviTi centrebis mier gaSvebul iqna

dedamiwis sadamkvirveblo sistema (EOS). dedamiwis vegetaciis gavlena farTo-

masStabian globalur procesebze aris kvlevis erT-EerTi mniSvnelovani

komponenti. Tanamgzavruli dakvirvebidan yvelaze ufro gamisayenebadi

produqti aris vegetaciis diferencirebuli normalizebuli indeqsi, romelic

gamoiyeneba dakvirvebebSi vegetaciaze. NDVI, GVF da sxva damuSavebuli

produqtebis gamoyeneba saqarTvelos tyeebis monitoringisaTvis ganxilulia

warmodgenil statiaSi.

6. dedamiwis sadamkvirveblo misiis (EOS) programa moicavs dedamiwis gamwvanebis gavlenas globalur procesebze. Tanamgzavruli sadamkvirveblo sistemis

xelmisawvdomi produqtebidan yvelaze ufro gamoiyeneba vegetaciis

normalizirebuli indeqsi, sijanmrTelis gamwvanebis indeqsi da a.S.

warmodgenil statiaSi ganxilulia maTi gamoyenebis SesaZleblobebi

ekologiur monitoringSi.

7. klimatis Tanamedrove cvlilebam da daugegmavma anTropogenulma saqmianobam

274

mkveTrad gaamwvava bunebrivi stiqiuri katastofebis sixSire da intensivoba. es

problema gansakuTrebiT aqtualuria saqarTvelosTvis, sadac bunebrivi

hidrometeorologiuri katastrofebi ganpirobebulia lanSaftur-klimaturi

faqtorebiT. statistikuri analizis Csatareblad gamoyenebulia dakvirvebis

monacemebi. Sedegebi mocemulia cxrilebsa da naxazebze.

8. ganxilulia da gaanalizebulia aqtualuri sakiTxi − myinvar devdorakis

Camoqcevebi. Tanamgzavruli distanciuri zondirebis monacemebiT Seswavlia

myinvari devdoraki da gaanalizebulia Camoqcevebi istoriul WrilSi.

9. moyvanilia aRmosavleT saqarTvelos mcire myinvarebis samecniero kvlevis

Sedegebi. კvlevaSi gamoyenebulia maRali sivciTi garCevadobis Tanamgzavruli

monacemebi.

10. SeSfoTebuli haeris nakadis sivrcesa da droSi gavrcelebis Seswavlas udidesi Teoriuli da gansakuTrebiT praqtikuli mniSvneloba aqvs vinaidan aseTi

movlenebis Sedegi mniSvnelovania. gansakuTrebiT sainteresoa aseTi procesebis

gavrceleba mTa-gorian teritoriaze vinaidan mcire simaRlis burcobebic ki

swrafad anelebs nakadis moZraobis siCqares, ucvlis mas mimaTulebas da abrunebs

sawinaaRmdego mxaresac ki. swored aseTi movlenebi Seiswavleba mocemul naSromSi

sadac mocemulia ricxviTi Tvlis Sedegebi da maTi analizi.

11. qari erT-erTi yvelaze cvalebadi meteorologiuri elementia, romelic moiTxovs

mudmiv Seswavlas, gansakuTrebiT iseT rTul orografiul regionSi, rogoricaa

amierkavkasia da kerZod saqarTvelo. warmodgenili statiaSi Seswavlilia bolo 50 wlis monacemebis safuZvelze qaris gradaciuli reJimi wnevisa da temperaturis

velTan TanafardobaSi. mocemul statiaSi ganxilulia quTaisis regioni da

SerCeulia qaris siCqareebi 15 m/wm-ze meti mniSvnelobisaTvis, qaris siCqareebi

dayofilia 5 m/wm intervaliT da Sefasebulia Sesabamisi ganmeorebadoba . aseve SemoTavazebulia qaris dinamikuri mdgradobis parametri da temperaturis

Termuli parametri. Catarebulma analizma gviCvena, rom qaris maqsimaluri siCqare

quTaisSi daikvirveba Teberval- martSi, Tumca gvxvdeba gamonaklisi SemTxvevebic.

rac Seexeba Zlieri qaris sixSires , yvelaze xSirad gvxvdeba qaris siCqare 25-29 m/wm

intervalSi ianvar-TebervalSi. iSviaTad, magram gvaqvs SemTxvevebi roca qaris

siCqare 35-40 m/wm intervalSia. miRebul Sedegebs aqvT aramarto Teoriuli, aramed praqtikuli mniSvnelobac qaris energetikuli resursis gamoyenebis TvalsazrisiT

potencialuri regionebis SerCevisaTvis.

12. gavlili naxevari saukunis manZilze klimatis cvlileba saqarTveloSi

gamoixata saSualo wliuri temperaturis gazrdiT 0.3-0.4 oC-iT dasavleT

saqarTveloSi, xolo 0.4-0.5 oC-iT _ aRmosavleT saqarTveloSi. Sesabamisad

dafiqsirda wliuri naleqebis 9%-iT zrda dasavleTSi, xolo ±3%-is

farglebSi cvlileba aRmosavleTSi. mimdinare saukunis dasasrulisTvis

prognozirebulia saSualo wliuri temperaturis momateba dasavleT

saqarTveloSi 3.5 oC-iT, xolo aRmosavleT saqarTveloSi 4.1 oC-iT. mTavari

mdinareebis Camonadeni orive regionSi 5-10%-iT gaizarda. klimatis mimdinare

275

cvlilebis fonze aRiniSneba stiqiuri movlenebis gaZliereba qveynis yvela

regionSi: Stormebis gaZliereba Savi zRvis sanapiro zonaSi, uxvi naleqebisa

da maTi Tanmdevi wyalmovardnebis, mewyerebisa da Rvarcofebis gaZliereba

dasavleT saqarTveloSi, gvalvebis gaxSireba da gaxangrZliveba aRmosavleT

saqarTveloSi. yovelive es momavlis prognozis gaTvaliswinebiT moiTxovs

Sesabamisi saadaptacio RonisZiebebis droulad SemuSavebasa da

ganxorcielebas. Savi zRvis sanapiro zonisTvis da qvemo svaneTisTvis

saqarTvelos meore da mesame erovnuli Setyobinebis farglebSi momzadebuli

saproeqto winadadebebi moicavs napirebis xelovnur kvebasa da gaZlierebas

bermebisa da rifbolebis saSualebiT, mTian raionebSi mdinareTa napirebis

gamagrebas gabionebis agebiT da fitomelioraciuli samuSaoebis CatarebiT,

adreuli Setyobinebis sistemis Seqmnas. aRmosavleT saqarTvelos

raionebisTvis momzadebuli saadaptacio saproeqto winadadebebi Seexeba

sarwyavi sistemebis aRdgenasa da qarsafari zolebis reabilitacias,

damlaSebuli da daWaobebuli miwebis melioracias, mdinareebze napirsamagri

samuSaoebis Catarebas, Tanamedrove sairigacio teqnologiebis danergvas,

saTesle da sanerge meurneobebis mowyobas, mcenareTa maRalproduqtiuli da

gvalvagamZle jiSebis gavrcelebas.

13. ganxilulia sxvadasxva mosazrebebi 2014 wlis 17 maissa da 20 agvistos

darialis xeobaSi momxdari Rvarcofuli katastrofebis gamomwvevi mizezebis

Sesaxeb. Mmoyvanilia winadadebebi saadaptacio RonisZiebebis

gansaxorcieleblad, romlebmac garkveulwilad unda uzrunvelyon

degradirebis stadiaSi myofi myinvarebis saerTaSoriso avtomagistralsa da

gazsadenze uaryofiTi zemoqmedebis minimumamde dayvana. 14. myinvarwveris aRmosavleT seqtoris myinvarTa degradaciis Seswavlis mizniT

gaanalizebul iqna dedamiwis xelovnuri Tanamgzavrebidan (`Landsat~ da `Aster~) 1985-2014 ww. miRebuli informacia myinvarTa maxasiaTeblebis evoluciis Sesaxeb.

dadgenili iqna md. Tergis auzis myinvarTa (WaWi, devdoraki, gergeti, abano) win

wawevisa da ukan daxevis raodenobrivi maCveneblebi. ganxilulia klimatis

mimdinare cvlilebis Sedegad myinvarTa transformaciasTan dakavSirebuli

stiqiuri da katastrofuli movlenebis gaaqtiureba-gaxSirebis SemTxvevebi. SemoTavazebulia saadaptacio RonisZiebebi darialis xeobaSi katastrofuli

movlenebiT gamowveuli zaralis Sesamcireblad da saxelmwifoTaSoriso

magistralisa da gazsadenis dasacavad.

15. zRvisa da okeanis turbulenturi Serevis fenis Termuli reJimis Tavisebureba

ara mxolod gansazRvravs zRvisa da atmosferos urTierTqmedebis procesebs

da klimatis formirebas, aramed igi mniSvnelovan gavlenas axdens zRvis

cocxali organizmebis ganviTarebaze. igive unda iTqvas Savi zRvis

turbulenturi Serevis fenazec. kvlevis mizania Sefasdes siTbos gadatanis

Tavisebureba horizontze Savi zRvis turbulenturi Serevis fenaSi, aseve

ganisazRvros fenis sisqe da misi cvalebadoba zRvis zedapirze ganviTarebuli

atmosferuli procesebis cvalebadobis Sesabamisad. Savi zRvis dinamikis 3-

ganzomilebiani modelis gamoyenebiT Catarebulia ricxviTi eqsperimentebi,

276

romlis Sedegebmac aCvena, rom temperaturuli velis ganawileba horizontze

Savi zRvis turbulentur fenaSi dakavSirebulia Termoxalinuri zemoqmedebis

cvalebadobaze, xolo fenis sisqes gansazRvravs atmosferuli cirkulaciuri

procesebi. Tbil sezonSi aprilidan iwyeba turbulenturi Serevis fenis

SeTxeleba, xolo ivlisis TveSi igi saerTod ar daikvirveba. Savi zRvis

dinamikis baroklinuri modelis safuZvelze gamokvleulia Savi zRvis

hidrologiuri struqturis ZiriTadi Taviseburebebi gardamavali sezonis

klimaturi pirobebisaTvis. atmosferos Termohalinuri zemoqmedeba

gaTvaliswinebulia rogorc didrixles, aseve neimanis zeda sasazRvro

pirobebiT. Catarebulma ricxviTma eqsperimentebma aCvena Termoxalinuri

zemoqmedebis pirveladi roli Savi zRvis cirkulaciis vertikaluri

struqturis formirebaSi susti qaris pirobebSi.

16. regionuli prognozis sistema Savi zRvis ganapira aRmosavleT nawilisaTvis,

romelic SemuSavebulia Cvens mier evrokavSiris saerTaSoriso samecniero

proeqtebis ARENA da ECOOP farglebSi, aris mTlianad Savi zRvis mdgomareobis

diagnozisa da prognozis Semadgeneli nawili. Ddinamikuri velebis

modelirebisa da prognozis Sedegebi 2010-2014 ww.-Si aCvenebs, rom Savi zRvis

ganapira aRmosavleT nawili warmoadgens dinamikurad metad aqtiur regions,

sadac uwyvetad mimdinareobs sxvadasxva masStabis ciklonuri da

anticiklonuri grigalebis warmoqmna, evolucia da disipacia.

17. zRvisa da okeanis turbulenturi Serevis fenis Termuli reJimis Tavisebureba

ara mxolod gansazRvravs zRvisa da atmosferos urTierTqmedebis procesebs

da klimatis formirebas, aramed igi mniSvnelovan gavlenas axdens zRvis

cocxali organizmebis ganviTarebaze. igive unda iTqvas Savi zRvis

turbulenturi Serevis fenazec. kvlevis mizania Sefasdes siTbos gadatanis

Tavisebureba horizontze Savi zRvis turbulenturi Serevis fenaSi, aseve

ganisazRvros fenis sisqe da misi cvalebadoba zRvis zedapirze ganviTarebuli

atmosferuli procesebis cvalebadobis Sesabamisad. Savi zRvis dinamikis 3-

ganzomilebiani modelis gamoyenebiT Catarebulia ricxviTi eqsperimentebi,

romlis Sedegebmac aCvena, rom temperaturuli velis ganawileba horizontze

Savi zRvis turbulentur fenaSi dakavSirebulia Termoxalinuri zemoqmedebis

cvalebadobaze, xolo fenis sisqes gansazRvravs atmosferuli cirkulaciuri

procesebi. Tbil sezonSi aprilidan iwyeba turbulenturi Serevis fenis

SeTxeleba, xolo ivlisis TveSi igi saerTod ar daikvirveba.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

m.tatiSvili saSiSi

hidrometeorologiuri

movlenebi saqarTvelos

teritoriaze klimatis


konferencia ,,garemo da

ganaxlebadi energia”. vena,

avstria

277

globaluri cvlilebis

fonze. (inglisuri)

2 l.Sengelia saqarTvelos myinvarebis

kvleva distanciuri

zondirebis inovaciuri

meTodebis gamoyenebiT

2015 wlis 22-25 aprili,

sankt-peterburgi


1. stiqiuri katastrofebis intensivobam da sixSirem sagrZnoblad moimata rogorc

mTels msoflioSi, aseve saqarTveloSi. saqarTvelos gansxvavebuli klimaturi

zonireba xels uwyobs sxvadasxva saSiSi hidmometeorologiuri movlenis

warmoqmnas, kerZod: setyva, Tavsxma wvimebi, wyaldidoba, elWeqebi, gvalva da

zRvis Stormebi. maTgan miyenebuli zarali ekonomikasa da infrastruqturaze

sakmaod didia. hidrometeorologiur monacemebze dayrdnobiT gaanalizebulia

riskis areebi da SemoTavazebulia dacvis RonisZiebebi

2. warmodgenilia distanciuri zondirebis safuZvelze saqarTvelos myinvarebis

Seswavlis meTodika. gansazRvrulia calkeuli myinvaris maxasiaTeblebi.

damatebiTi informacia (aqtivoba)

g.melaZe. samecniero konferencia - ,,samarTlebrivi saxelmwifos mSeneblobis

amocanebi saqarTveloSi. Mmoxseneba - ,,globaluri daTboba da sasoflo-

sameurneo kulturebis agroklimaturi zonebis cvlileba’’. saqarTvelos

parlamenti. 20 noemberi, 2015.

g.melaZe, m.melaZe. seminari - agroekologiis sferoSi arsebuli problemebi da

maTi gadaWris gzebi saqarTveloSi. moxseneba - ,,klimatis globaluri daTbobis

gaTvaliswinebiT agroekologiuri zonebis gamoyofa tenian subtropikul

pirobebSi (aWaris regionis magaliTze). soflis meurneobis mecnierebaTa

akademia. 29 oqtomberi, 2015.

m.melaZe - S.rusTavelis erovnuli samecniero fondis proeqti (granti) -

,,saqalaqo aglomeraciebis landSafturi dagegmarebis meTodologia’’ miwveuli

specialisti - agroekologi (agropotencialis Sefaseba).

m.melaZe - saerTaSoriso konferenciis (,,globaluri daTboba da

agrobiomravalferovneba’’) masalebis SromaTa krebulis saredaqcio sabWos

wevri.

marika tatiSvili - 1. saerTaSoriso samecniero Jurnali. garemos Semswavleli

mecnierebebis Jurnali. ISBN-13.978-1514169551. ISBN-10:151416955X.-s saredaqcio

278

sabWos wevri; 2. ICERE 2015 International Conference on Environment and Renevable Energy

garemo da ganaxlebadi energia (Vienna, Austria) samecniero komitetis wevri.

g.korZaxia, larisa Sengelia - treiningebi 1. EUMETSAT-is sainformacio dRe

aRmosavleT evropisa da kavkasiis qveynebisaTvis. 22-23 aprili 2015.

2.geoinformaciuli sistemebis da distanciuri zondirebis momxmarebelTa XVI

saerTaSoriso konferencia 09.11.2015.

n.buaCiZe, l.inwkirveli, m.tabataZe - Tavdacvis departamentis safrTxis

Semcirebis saagentos qbrb mzadyofnis muSa jgufis wevrebi.

pedagogiuri moRvaweoba:

m.melaZe - stu-is agraruli mecnierebebis da biosistemebis inJineringis

fakulteti. miwveuli profesori.

b.beritaSvili – saqarTvelos teqnikur universitetSi leqciebis kursi

(Tebervali-ivlisi) II kursis studentebTan (`klimati da misi cvlileba’’).

g.gunia - stu-is qimiuri teqnologiisa da metalurgiis fakulteti. miwveuli

profesori.

n.beglaraSvili - samcxe-javaxeTis saxelmwifo universitetis miwveuli

doqtori; stu-is agraruli mecnierebebis da biosistemebis inJineringis

fakultetiis miwveuli specialisti.

l.inwkirveli - Tbilisis vl.komarovis fizika-maTematikis #199 sajaro skolis

qimiis pedagogi.

279

hidrogeologiis da sainJinro geologiis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

* institutis direqtori - zurab kakulia

* samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba:

№ saxeli da gvari Tanamdeboba

administracia

1 zurab kakulia direqtori

2 avTandil sonRulaSvili direqtoris moadgile

sainJinro geologiis

ganyofileba

1 Tarxan TevzaZe gany. ufrosi, mT. mec.

Tan.

2 guga WoxoneliZe mT. mec. TanamSromeli

3 Sorena petriaSvili ufr. mec. TanamSromeli

4 dali CutkeraSvili

5 zurab kakulia ufr. mec. TanamSromeli

6 manana kopaZe mec. TanamSromeli

zRvis sainJinro geologiis

ganyofileba

1 Teimuraz iaSvili gany. ufrosi mT. mec. Tan.

2 givi iaSvili mT. mec. TanamSromeli

3 TinaTin ZaZamia ufr. mec. TanamSromeli

4 ramaz CixraZe mec. TanamSromeli

280

hidrogeologiis

ganyofileba

1 badri mxeiZe gany. ufrosi mT. mec. Tan.

2 berdi zautaSvili mT. mec. TanamSromeli

3 giorgi omsaraSvili ufr. mec. TanamSromeli

4 liudmila Rlonti ufr. mec. TanamSromeli

5 inguli nanaZe mec. TanamSromeli

damxmare personali

1 maia SevardeniZe wamyvani specialisti

2 naTela gelaSvili ufrosi specialisti

3 karlo gavaSeli komendanti

4 nino mexriSvili

StatgareSe

1 omar krialaSvili eleqtrikosi

2 igor CuJaikini burRvis ostati

3 kote guguSvili burRvis ostatis

TanaSemwe

I. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis dagegmili

da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi

I. 2.

#






281

1 dargi: geologia

mimarTuleba:

hidrogeologia

proeqti

,, aWara-TrialeTis

mineraluri da Termuli

wylebis formirebisa da

gavrcelebis

kanonzomierebaTa dadgena,

kadastris damuSaveba da

rukis Sedgena.

akad. doqt. b. mxeiZe

akad. doqt. l. Rlonti;

akad. doqt. z. kakulia;

magistri: a.

sonRulaSvili;

magistri: i. nanaZe

magistri: m. kopaZe.


praqtikuli Sedegebi

2015 w. gamokvleuli iqna regionis dasavleTi nawilis ZiriTadad aWarisa da

samcxris mineraluri da Termuli wylebi. hidrogeologiuri da hidroqimiuri

monacemebis safuZvelze gamoTqmulia winaswari mosazreba maTi formirebis Sesaxeb;

kerZod, aRiniSneba naxSiroJangiani wylebis sivrculi kavSiri zedaeocenuri da

neogenuri asakis intruzivebTan da aqedan gamomdinare postvulkanuri procesebis

roli naxSiroJangebis warmoqmnaSi; aRiniSneba agreTve sulfaturi wylebis

upiratesi gavrceleba hidroTermuli mamadnebebis arealSi.

aRniSnul kanonzomierebas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba regionis

dasavleT nawilSi mineraluri da Termuli wylebis damatebiTi resursebis

gamovlenis saqmeSi.

2

umaRlesi klasis

naturaluri sasmeli

wyali

mecn. doqt. prof.

b. zautaSvili

akad. doqt. b. mxeiZe;

akad. doqt. z. kakulia;

magistri: a.

sonRulaSvili;

magistri: i. nanaZe

magistri: m. kopaZe.


praqtikuli Sedegebi

proeqtis wminda gamoyenebiTi xasiaTisaa da miznad isaxavs iseTi fToriani

wylebis resursebis moZiebas, romelSic am biologiurad aqtiuri mikroelementis

Semcveloba daakmayofilebs kondiciur moTxovnilebas (0.7 mg/l fToridi) da

282

amasTan erTad Tavisi hidrogeologiuri da hidroqimiuri parametrebiT Seesabameba

umaRlesi klasis sasmel wyals.

2015 w. ZiriTadad samcxis teritoriaze moZiebuli da Seswavlili iqna am

TvalsazrisiT perspeqtiuli wylebis 11 gamosavali bunebrivi wyaroebis da

WaburRilebis saxiT. mimdinareobs masalis damuSaveba.

3

,,Tbilisis avariuli

Senoba-nagebobaTa

deformaciebis gamomwvevi

mizezebis da maTis

sawnaaRmdego

RonisZiebebis dasaxva”.

samecniero momiarTuleba

– sainJinro geologia.

mecn. doqt.

Tarxan TevzaZe

teqn. mecn. doqt.

g. WoxoneliZe;

akad. doqt.

S. petriaSvili;

akad. doqt.

d. CutkeraSvili;

akad. doqt. m. kopaZe;

akad. doqt. z. kakulia.


praqtikuli Sedegebi

moZiebulia fonduri masalebi q. Tbilisis dazianebuli ubnebis safuZvlis

gruntebis Tvisebebis Sesaxeb.

q. Tbilisi xasiaTdeba mravalferovani sainJinro-geologiuri pirobebiT, ris

gamoc Senoba-nagebobaTa dafuZneba xdeba gansxvavebuli genezisisa da Semadgenlobis

gruntebze. Senoba-nagebobaTa deformaciebis gamomwvevi ZiriTadi mizezebia fuZe-

gruntebis TvisebaTa cvlileba (gauareseba), rac ZiriTadad ganpirobebulia

anTropogenuli procesebiT. movaxdineT avariuli Senoba-nagebobaTa fuZe-gruntebis

tipizacia. Cvens mier gamoyofili iqna 5 tipis fuZe-grunti:

1) sxvadasxva genezisis Tixebi da Tixnarebi;

2) liosis magvari gruntebi;

3) damarilianebuli Tixuri gruntebi;

4) TabaSiriani, Tixuri Semasveblis mqone kenWnarebi;

5) Zlier gamofituli kldovani da naxevrad kldovani gruntebi.

maTze dafuZvnebul Senoba-nagebobebze moasalodnelia deformaciebis

ganviTareba. TiToeuli tipis gruntebis gamosakvlevad SevarCieT deformirebuli

Senoba-nagebobebi (sul 7), romlis FfuZe-gruntebidan aviReT nimuSebi da

283

SeviswavleT maTi fizikur-meqanikuri Tvisebebi (gansakuTrebul yuradRebas vaqcevT

gruntebis deformaciis da simtkicis maCveneblebs), raTa davakvirdeT am TvisebaTa

cvlilebas droSi.

aRniSnul SenobebSi vawarmoebT dakvirvebebs deformacis Sedegad warmoSobil

bzarebze da maT cvlilebaze droSi, rac saSualebas mogvcems daukavSiroT Senobis

deformacia gruntis TvisebaTa cvlilebebs.

q.Tbilisis Senoba-nagebobaTa deformaciebSi didia fuZe-gruntebis qimiuri

sufoziis roli. specialuri cdebiT vswavlobT gruntebidan marilebis gamotutvis

proces, rac mogvcems grZelvadiani prognozis gakeTebis saSualebas.

4

kolxeTis zRvis sanapiro

zonis Tanamedrove

sainJinro geologiuri

pirobebis Seswavla

garemos dacvisa da mis

racionalur

gamoyenebasTan

dakavSirebiT

sainJinro geologia

5-157; 5-551

akad. doqt. T. iaSvili akad. doqt. g. iaSvili

mecn. doqt. T. ZaZamia

magistri r. CixraZe


praqtikuli Sedegebi

kvleviTi proeqtis etapi 2015 w. moicavda zRvis sanapiros anaklia-xobis zonas.

pirvel yovlisa damuSavda arsebuli fonduri masala, rogorc Cvens mier, aseve

sxvadasxva organizaciebis Catarebuli. sxvadasxva wlebSi. moxda ZiriTadi bunebrivi

da teqnogenuri faqtorebis monacemebis analizi, romlebic ganapirobeben zRvis

sanapiro zonis sainJinro-geologiuri pirobebis formirebas. bunebrivi

faqtorebidan mniSvnelovania zRvis talRuri reJimi, mdinareebis myari gamonatani,

geomorfologia, liTodinamika.

anaklia-xobis zRvis sanapiro zonaSi 3m, siRrmemde gakeTebuli iqna 12 Wrili,

ganisazRvra morfodinamika, dadginda gruntebis liTologiuri Sedgeniloba da

sazRvrebi liTologiur saxesxvaobebs Soris, rasac praqtikuli mniSvneloba eniWeba

imasTan dakavSirebiT, rom igive Wrilebze Semdeg welSi reJimuli dakvirveba

saSualebas mogvcems miviRoT masalebi sanapiro zonis cvlilebebis moklevadiani

progrozisTvis da gamovimuSavoT RomisZiebebi garemos dacvisa da mis

racionalurad gamoyenebisaTvis.

284


I. 4.

# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

,,axali

energodamzogi

teqnologiis

SemuSaveba

saqarTvelos

mTiani regionebis

ariduli zonis

urbanuli

teritoriebis

sasmeli wyliT

momaragebis

problemebis

gadawyvetis

mizniT”.

samecniero

mimarTuleba –

hidrogeologia,

wyalmomarageba.

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

Tarxan TevzaZe giorgi

omsaraSvili;

feride

lorTqifaniZe;


Sedegebi

moZiebuli iqna saqarTvelos: klimaturi, geologiuri, alazan-agriCais arteziuli

auzis, hidrogeologiuri, hidrogeologiuri, hidrologiuri, geomorfologiuri,

geomorfologiuri, teqtonikuri, geoteqtonikuri, seismuri saSiSroebis, rukebi;

sxvadasxva teqnikuri monacemebi: klimaturi pirobebis; md. Weremis xevis

zedapiruli Camonadenis, miwisqveSa wylebis filtraciis, wylis qimiuri

Semadgenlobis da fizikuri Tvisebebis; hidrologiuri; seismuri uganzomilebo

koeficientisa da balianobis Skalis gurjaanis da Telavis raionSi;

Segrovili iqna fonduri da literaturuli masalebi: wyalTa meurneobis,

hidrogeologiisa da sainJinro geologiis, geofizikis kvleviTi institutebis,

agreTve q. gurjaanis gamgeobisa da wyalmomaragebis samarTvelodan;

285


ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

T. TevzaZe,

g. omsaraSvili,

,,noosfero,

noogenezis

procesebi da

misi

harmonizaciis

aspeqtebi”.

Jurnali -

,,mecniereba da

teqnologiebi”

1(718)-2015 q. Tbilisi,

teqnikuri

universiteti

7

statiaSi warmodgenilia jer kidev gasuli saukunis ocian-ormocian wlebSi

cnobili frangi mecnierebis p.teiar de Sardenis; e. leruas da akademikos v.i.

vernadskis wamoyenebuli mosazreba, rom adamianis zemoqmedeba bunebriv garemoze

xdeba misi ganviTarebis sul ufro da ufro mZlavri faqtori. am mosazrebis

Tanaxmad noosfero unda warmovidginoT ara ubralod sazogadoeba, romelic

garkveul garemoSi arsebobs, ara ubralod garemo, romelmac ganicada kacobriobis

Zlieri zemoqmedeba, aramed erTianad integrirebuli, romelSic gaerTianebulia

ganviTarebuli sazogadoeba da cvalebadi garemo.

noosferoSi mimdinare noogenezuri procesebi Cvens mier ganixileba, rogorc

bunebriv-teqnogenuri kompleqsebis SeqmnasTan dakavSirebiT inicirebuli procesebi,

xolo aRniSnuli procesebis Sedegad miRebuli qanebi, rogor noogenezuri qanebi,

wyalsacavis mier teritoriis datborviT miRebuli miwisqveSa wylebis axali

noogenezuri horizonti, sxvadasxva daniSnulebis teqnogenuri obieqtebis

mSeneblobasTan dakavSirebiT ferdobuli procesebiT Seqmnili reliefuri formebi

da a.S.

noogenezis procesebis harmonizacias da bunebriv-teqnogenur procesebis

usafrTxoebas safuZvli emyareba maTi maRlprofesiuli proeqtirebis, xarisxiani

mSeneblobis da eqsploataciis pirobebis mkacr dacvas.

2

T. TevzaZe,

g. omsaraSvili,

,,Savi zRvis

Selfuri

sanapiro

1(718)-2015 q. Tbilisi,

teqnikuri

universiteti

9

286

akvatoriuli

ferdobis

biogamagrebis

meTodebi”.

Jurnali -

,,mecniereba da

teqnologiebi”

statiaSi warmodgenilia negatiuri abraziul-eroziuli movlenebisagan dacva da

Selfur ferze mimdinare uaryofiTi sainJinro-geologiuri procesebis harmonizacia

sxva tradiciul meTodebTan erTad biozoogenuri an biozoogenur-fitogenuri

RonisZiebis ganxorcielebiTaa SesaZlebeli. magaliTad, abraziul-eroziuli

movlenebisagan dacvis erTerTi warmatebuli RonisZiebaa marjnis polipebis

xelovnuri gamravleba, rac xels Seuwyobs rifebis Camoyalibebas da qmnis

lagunebs.

3

T.ZaZamia;

u.zviadaZe;

z.kakulia;

m.mardaSova;

d.CutkeraSvili

S.petriaSvili

l.Rlonti.

,,kvarcidan

siliciumis

gamotanis

sakiTxis

SeswavlisaTvis

baqteriuli

gamotutvis

meTodis

gamoyenebiT”.

samcniero-

teqnikuri

Jurnali,,energia”

1(73)2015 q. Tbilisi 5

Sesaswavlia kvarcidan siliciumis gamowvlilvis SesaZlebloba baqteriuli

meTodis gamoyenebiT. analizis Sedegebma gviCvenes, rom eqstragirebuli siliciumis

raodenoba Seadgens mxolod 86 kg-s 1 tona qanze. meTodis efeqturobis

asamaRleblad aucilebelia eqsperimentuli kvlevebis gagrZeleba.

4

g.margvelaSvili

T.ZaZamia

g.ormocaZe.

,,niadagis roli

biologiuri

mravalferovne-

bis

SenarCunebaSi”.

saertaSoriso

samecniero

4-6 noemberi

2015w.

q. Tbilisi 3

287

konferenciis

,,globaluri

daTboba da

agrobiomravalf

erovneba”

SromaTa

krebuli

globaluri daTbobis gamo uaxloes periodSi msoflioSi mosalodnelia didi

klimaturi kataklizmebi, rac uaryofiTad aisaxeba garemos biomravalferovnebis

SenarCunebaze. swored niadagi warmoadgens damakavSirebel rgols nivTierebaTa

geologiur da biologiur wrebrunvebs Soris miwiszeda biogeocenozSi.

288

c. mircxulavas saxelobis

wyalTa meurneobis instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

* samecniero erTeulis (instituti) xelmZRvaneli - teqnikis

mecnierebaTa doqtori, profesori givi gavardaSvili;

∗ samecniero erTeulis (instituti) personaluri Semadgenloba – 69

# saxeli, gvari Tanamdeboba saStato

erTeulis raod.

administracia

1 givi gavardaSvili Direqtori 1

2 inga iremaSvili direqtoris moadgile 1

3 marina mRebriSvili swavluli mdivani 1

4 nino paqsaSvili mTavari specialisti 0.5

5 irma qufaraSvili mTavari specialisti 0.5

6 zurab goguaZe ufrosi inJineri 1

7 meri lebaniZe iuristi 1

8 nana beraia ufrosi specialisti 1

9 Sorena robaqiZe ufrosi specialisti 1

10 irakli kvirkvelia specialisti 1

11 nino cimakuriZe biblioTekis gamge 1

bunebrivi katastrofebis ganyofileba

12 robert diakoniZe ganyofilebis xelmZRvaneli 1

13 oTar naTiSvili mTavari mecnier-TanamSr. 0.5

289

14 jumber fanCuliZe ufrosi mecnier-TanamSr. 1

15 marine SavlayaZe mecnier-TanamSromeli 1

16 zemfira WarbaZe mecnier-TanamSromeli 1

17 qeTevan dadiani mecnier-TanamSromeli 1

18 nino niblaZe mecnier-TanamSromeli 1

19 bela diakoniZe inJineri 1

zRvebisa da wyalsatevebis ganyofileba

20 irina iordaniSvili ganyofilebis xelmZRvan. 1

21 levan itriaSvili ufrosi mecnier-TanamSr. 1

22 eduard kuxalaSvili ufrosi mecnier-TanamSr. 1

23 daviT focxveria mecnier-TanamSromeli 1

24 elene xosroSvili mecnier-TanamSromeli 1

25 giorgi natroSvili mecnier-TanamSromeli 0.5

26 lali bilaniSvili inJineri 1

melioraciis ganyofileba

27 vladimer SurRaia ganyofilebis xelmZRvaneli 1

28 revaz kilaZe ufrosi mecnier-TanamSr. 1

29 vaxtang samxaraZe ufrosi mecnier-TanamSr. 1

30 Tamaz odilavaZe ufrosi mecnier-TanamSr. 0.5

31 zurab lobJaniZe ufrosi mecnier-TanamSr. 0.5

32 ivane zaqaiZe mecnier-TanamSromeli 1

33 liana furcelaZe mecnier-TanamSromeli 1

34 xaTuna kiknaZe mecnier-TanamSromeli 1

35 lena kekeliSvili mecnier-TanamSromeli 1

36 marina maWaraSvili inJineri 1

290

garemos dacvisa da sainJinro ekologiis ganyofileba

37 goga Caxaia ganyofilebis xelmZRvaneli 1

38 levan wulukiZe ufrosi mecnier-TanamSromeli 0.5

39 nugzar kvaSilava ufrosi mecnier-TanamSromeli 0.5

40 daviT kereseliZe ufrosi mecnier-TanamSromeli 0.5

41 lia maisaia mecnier-TanamSromeli 1

42 Tamriko supataSvili mecnier-TanamSromeli 1

43 irina xubulava mecnier-TanamSromeli 1

44 naTia suxiSvili inJineri 1

45 oTar oqriaSvili Laboranti 1

melioraciuli sistemebis daproeqtebisa da eqspertizis ganyofileba

46 Sorena kupreiSvili ganyofilebis xelmZRvaneli 1

47 martin varTanovi ufrosi mecnier-TanamSr. 1

48 zurab varazaSvili mecnier-TanamSromeli 1

49 konstantine

iordaniSvili

mecnier-TanamSromeli 0.5

50 konstantine bziava mecnier-TanamSromeli 0.5

51 jemal kaxaZe ufrosi specialisti 0.5

52 erekle keCxoSvili ufrosi specialisti 0.5

53 feride lorTqifaniZe inJineri 1

54 maia kikabiZe inJineri 1

damxmare personali

55 Tamara avaliani damlagebeli 1

55 leila mangiaSvili Damlagebeli 1

56 oganes mazmaniani a/m SemkeTebel-zeinkali 1

57 grigol mosiaSvili Santeqnikosi

291

institutis sacdeli punqtebi

58 giorgi jaWvaZe gardabnis punqtis gamge 1

59 guram muradaSvili goris punqtis gamge 1

60 revaz kalauriani muSa 0.5

61 maia kalauriani muSa 0.5

62 roza gogiaSvili muSa 0.5

63 oTar gagua foTis punqtis gamge 1

64 paata siWinava afxazeTis punqtis gamge 1

65 nodar buquri araxveTis punqtis gamge 1

66 giorgi kakaSvili alaznis punqtis gamge 1

67 darejan koWlamazaSvili Specialisti 1

68 konstantine xmalaZe inJineri

69 Tengiz yoCiaSvili muSa 1

I. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015

wlisaTvisdagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

I. 2. programis dasaxeleba _ “garemos dacvisa da wyalTa meurneobis

Tanamedrove problemebis kvleva klimatis cvlilebis fonze”

programis xelmZRvaneli: givi gavardaSvili - teqn. mecn. doqtori, profesori

#


dasaxeleba mecnierebis dargisa

da samecniero mimarTulebis

miTiTebiT

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

qvemimarTuleba – “Rvarcofebis

talRuri moZraobisas mTis

mdinareebis kalapotis eroziuli

procesebis prognozirebisaTvis

meTodologiis damuSaveba da

maTi gamoyeneba axali tipis

oTar naTiSvili –

akademikosi;

givi gavardaSvili –

teqn. mecn. doqtori,

1. daviT kereseliZe


prof, ufr. mecn-Tan.

292

RvarcofsawinaaRmdego

nagebobebis dasaproeqteblad”

mecnierebis dargi:

sabunebismetyvelo mecnierebebi

samecniero mimarTuleba: 2.1.5

dedamiwis da maTTan

dakavSirebuli garemos

Semswavleli mecnierebani

prof.

2. eduard kuxalaSvili


prof, ufr. mecn-Tan.

3. inga iremaSvili

teqn. akad. doqtori

4. irakli kvirkvelia

teqn. akad. doqtori

5. marina mRebriSvili

teqn. akad. doqtori

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis etapis

ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

mocemulia bmuli Rvarcofis wina frontis moZraobis formebis mokle aRwera

da ganxilulia saangariSo sqemebi mdinaris kalapotis martivi da rTuli

deformaciebis SemTxvevaSi.

mdinaris kalapotis martivi da rTuli deformaciebis SemTxvevaSi ganxilulia

bmuli Rvarcofis wina frontis saangariSo sqemebi da moZraobis formebis mokle

daxasiaTeba.

nakadis frontis ,,amoburculi” formis SemTxvevaSi dadgenilia bmuli

Rvarcofis moZraobis frontis simaRle, romlis maCveneblebic icvleba

( )HH г 8,15,1 ÷= sazRvrebSi.

Rvarcofis kinetikuri energiisa da Sesabamisad misi damangreveli Zalis

prognozirebis mizniT ganxilulia nakadis kinetikuri energiis formirebis sakiTxi

Rvarcofis talRis frontis formebis gaTvaliswinebiT.

Rvarcofis mudmivi xarjis SemTxvevaSi amoxsnilia daumyarebeli moZraobis

diferencialuri gantoleba hidravlikuri xaxunisa da haeris Subluri

winaaRmdegobis Zalebis gaTvaliswinebiT, romlis saualebiTac dgindeba Rvarcofis

frontis formebi da misi geometriuli zomebi.

2003-1014 ww bunebaSi formirebuli Rvarcofis talRis frontis formebis

dadgenis mizniT mdinare TeTri aragvis marjvena eroziul-Rvarcofuli tipis

Senakadze mleTis xevze ganxorcielda savele-eqspediciuri kvlevebi sadac

Rvarcofis 15 talRis frontze dafiqsirda hidrologiuri, hidravlikuri da

geometriuli parametrebi, teritoriis geografiuli da geologiuri Sesabamisi

293

maxasiaTeblebis mxedvelobaSi miRebiT.

Catarebuli kvlevebis saimedooba Sefasebulia iaponeli mecnieris profesor t.

takahaSisa da bunebriv monacemebTan Sedarebis gziT.

2

qvemimarTuleba _

klimatis cvlilebis

fonze mosalodneli

wyaldidobebis da

wyalmovardnebis kvleva,

prognozi da maTi

sawinaaRmdego Tanamedro-

ve RonisZiebebis

damuSaveba

mecnierebis dargi:

sabunebismetyvelo

mecnierebebi


2.1.5 dedamiwis da maTTan


Semswav-leli mecnierebani

robert diakoniZe –

geogr. akad. doqtori,

asoc. profesori

zemfira WarbaZe

mecnier-TanamS.

1. jumber fanCuliZe

teqn. akad. doqtori,

ufrosi mecnier-TanamS.

2. marika SavlayaZe

sainJ. mecn. akad.

doqtori, mecnier-

TanamS.

3. nino niblaZe

mecnier-TanamS.

4. qeTevan dadiani

mecnier-TanamS.



moZiebuli iqna sakvlevi sakiTxis irgvliv arsebuli masalebi; kvlevebisaTvis

SerCeuli iqna sami wyalSemkrebi auzi: mdinare rionis, mdinare aragvis da mdinare

veres; gakeTda wyaldidobebis statistikis analizi da dawyebulia

hidrometeorologiuri monacemebis moZieba wyaldidobebisa da wyalmovardnebis

prognozuli maCvenebilebis saanalizod.

3

qvemimarTuleba _

saqarTvelos wylis

resursebis, Savi zRvis

akvatoriisa da

wyalsameurneo obieqtebis

sainJinro-ekologiuri

kvleva da maTi saimedoobis

Sefasebebi klimatis

globaluri cvlilebebis

faqtorebis

gaTvaliswinebiT.

mecnierebis dargi:

irina iordaniSvili -

teqn. mecn. doqtori

1. levan itriaSvili


ufrosi mecn-TanamS.

2. giorgi natroSvili


mecnier-TanamS.

3. konstantine

294

sabunebismetyvelo

mecnierebebi




Semswavleli mecnierebani

iordaniSvili


mecnier-TanamS.

4. elene xosroSvili

mecnier-TanamS.

5. daviT focxveria

mecnier-TanamS.

6. lali bilaniSvili

inJineri



2015 wels Catarda saqarTvelos wylis resursebis ZiriTadi komponentebis:

mdinareebis, wyalsacavebis, Waobebis, tbebis, arxebis, myinvarebisa da miwisqveSa

wylebis rigi maCveneblebis sistematizacia xarjebis, moculobis, donis damuSavebis,

siRrmis, geomorfologiuri da sxva maCveneblebis gaTvaliswinebiT. Catarda

wyalsameurneo obieqtebze ganlagebuli hidronagebobebis aRwera. Seswavlilia

sionis kaSxlis tanSi sufozuri procesebi, romelic Sedarebulia wina wlebis

kvlevis SedegebTan.

Segrovebuli da gaanalizebulia saqarTvelos, azerbaijanisa da somxeTis

wyalsameurneo balansebisa da wyalsacavebis donuri reJimis masalebi.

ganxorcielebulia rigi raodenobrivi maCveneblebis damuSaveba, romlebic

axasiaTeben wyalsacavebis eqspluataciur reJims. Sedgenilia wyalsacavebis wliuri

donuri reJimis tipiuri grafikebi. SerCeulia tipiuri grafikis periodebis aRmweri

interpolaciuri formula da gantolebaTa sistema. SemoTavazebulia kaSxlis

eqspluataciur mdgradobaze donis dawevis intensivobis zegavlenis kriterialuri

parametrebi.

4

qvemimarTuleba _ “klimaturi

cvlilebisa da soflis

meurneobis intensiuri qimizaciis

fonze, kolxeTis dablobze

mcxovrebi mosaxleobis mier

sasmelad gamoyenebuli Webis

wylis dabinZurebis xarisxis

Sefaseba da misi marTvis

goga Caxaia –


asoc. profesori;

levan wulukiZe -


1. nugzar kvaSilava


ufrosi mecnier-

TanamSromeli

2. Tamriko supataSvili


295

meqanizmebis SemuSaveba”.

mecnierebis dargi:

sabunebismetyvelo mecnierebebi



dakavSirebuli garemos Semswav-

leli mecnierebani

asoc. profesori.

mecnier-TanamS.

3. irina xubulava

mecnier-TanamS.

4. naTia suxiSvili

inJineri

5. oTar oqriaSvili

laboranti

6. lia maisaia

mecnier-TanamS.



samecniero Temis pirveli wlis (etapis) angariSSi warmodgenilia gegmiT

gaTvaliswinebuli samuSaoebis Sesrulebis praqtikuli Sedegebi. Sesasrulebeli

samuSaoebis farglebSi ganxorcielda kolxeTis dablobze (zugdidis, xobis,

walenjixis, Cxorowyus, senakis, abaSisa da martvilis raionebSi) sasoflo-

sameurneo daniSnulebis miwis savargulebis qimizaciis, sasuqebis Setanis

intensivobisa da gruntis wylis damabinZurebeli faqtorebis Sesaxeb arsebuli

Tanamedrove samecniero literaturis moZieba da damuSaveba.

zemoaRniSnul raionebSi aseve ganxorcielda savele-sarekognoscirebo

kvlevebi, romlis drosac dafiqsirda qimizirebuli sasoflo-sameurneo

savargulebis, Ria, araizolirebuli nakelsacavebisa da sapirfareSoebis mimdebared

arsebuli, mosaxleobis mier sasmelad gamoyenebuli Webi, romlebic dabinZurebis

wyarodan dacilebulni arian 3-15 metriT, rac ganapirobebs Webis wylis

ekologiuri usafrTxoebis Semcirebas.

5

qvemimarTuleba _

saqarTvelos sasoflo-

sameurneo savargulebis

melioraciuli daraione-

ba da melioraciuli

sistemebis eqspluataciis

Sesabamisi sakanonmdeblo

da normatiuli

dokumentebis momzadeba

evrostandartebis

gaTvaliswinebiT

mecnierebis dargi:

givi gavardaSvili -


profesori;

zurab lobJaniZe –


asoc. prof.;

vladimer SurRaia –


1. revaz kilaZe


ufrosi mecnier-

TanamSromeli

2. vano zaqaiZe


mecnier-TanamSromeli

3. lena kekeliSvili -

mecnier-TanamSromeli

4. xaTuna kiknaZe mecnier-

TanamSromeli

5. liana furcelaZe

296

2.4. agraruli

mecnierebani


2.4.1. soflis meurneoba,

metyeveoba da meTevzeoba

ufrosi mecnier-

TanamSromeli


ufr. mecnier-

TanamSromeli

6. marina maWaraSvili


inJineri

7. Tamaz odilavaZe


ufr. mecnier-

TanamSromeli

8. giorgi kakaSvili

mecn-TanamSromeli



saqarTvelos ekonomikis erT-erTi wamyvani dargi soflis meurneobaa, romlis

aRorZineba warmoudgenelia melioraciis ganviTarebisa da niadagebis

nayofierebaze zrunvis gareSe. paralelurad aranaklebi yuradReba unda mieqces

tyis resursebs, vinaidan maTi mdgomareoba mniSvnelovanwilad ganapirobebs

klimatis Serbilebas, wylis resursebis zrdas, regionisa da municipalitetis

rekreaciul mdgomareobas. es gansakuTrebul mniSvnelobas iZens klimatis

cvlilebis fonze.

saqarTveloSi irigaciuli da sadrenaJo sistemebis eqspluataciis arsebuli

mdgomareobisa da momavalSi klimatis cvlilebis fonze maTi muSaobis prognozisa

da riskebis SefasebisaTvis damuSavda meTodologia, romlis Tanamedrove

moTxovnebic SeTanxmebuli iyo saerTaSoriso organizaciebTan, maT Soris USAID-Tan.

kvlevis pirvel etapze - 2015 wels Sefasda aRmosavleT saqarTvelos 5

regionSi samelioracio sistemebis arsebuli mdgomareoba municipalitetebis

mixedviT, xolo Semdeg gakeTda samelioracio sistemebis Sefasebisa da riskis

rukebi GPS da GIS-is programebis gamoyenebiT, klimatis cvlilebis faqtorebis

mxedvelobaSi miRebiT. arsebul monacemebze dayrdnobiT momzadebulia 5 statia.

6

qvemimarTuleba _

irigaciisa da drenaJis

Tanamedrove

teqnologiebisa da

agrometeorologiuri

faqtorebis gavlena

sasoflo-sameurneo

kulturebis ekonomikur-

xarisxobriv

maCvenebelze

Sorena kupreiSvili


ufrosi mecnier-

TanamSromeli,

asoc. prof.

konstantine bziava


1. vaxtang samxaraZe


ufrosi mecnier-

TanamSromeli

2. paata siWinava

agroinJineriis akademiuri

doqtori, mecnier-

TanamSromeli

3. zurab varazaSvili

geologiis akad. doqtori,

297

mecnierebis dargi:

2.4. agraruli

mecnierebani


2.4.1. soflis meurneoba,

metyeveoba da meTevzeoba

mecn-TanamSromeli,

asoc. prof.

martin varTanovi

ekon. mecn. doqtori,

asoc. prof.

mecn-TanamSromeli

4. erekle keCxoSvili

ufrosi specialisti

5. jemal kaxaZe

ufrosi specialisti

6. bela diakoniZe

inJineri

7. feride lorTqifaniZe

inJineri

8. maia kikabiZe

inJineri

9. oTar gagua

mecn-TanamSromeli



dReisaTvis Cveni planetis erT-erT aqtualur problemas warmoadgens

mosaxleobis mudmivad mzardi moTxovnilebis dakmayofileba sakveb produqtebze,

rac ganapirobebs mowinave hidrobioteqnologiebis gamoyenebis bazaze sasoflo-

sameurneo warmoebis intensifikacias mosavlianobis amaRlebis mizniT.

mcenaris zrda-ganviTarebisa da mosavlis formirebis procesSi monawile

mravalricxovan faqtorebs Soris ZiriTadi roli ekuTvnis wylis substancias

siTbosa da sakvebTan erTad.

konkretuli regionis fizikur-geografiuli procesis specifikuroba

gansazRvravs mcenaris normalur zrda-ganviTarebas mxolod wylis saWiro

optimaluri raodenobiT uzrunvelyofis pirobebSi. miuxedavad mravalwliani da

mravalriocxovani kvlevebisa, jerjerobiT ar SeiZleba mcenaris

wyaluzrunvelyofis sakiTxi CaiTvalos gadawyvetilad, praqtikisaTvis dasaSvebi

sizustiT.

saqarTvelos mTagoriani teritoria xasiaTdeba temperaturuli reJimis

kontrastulobiT, atmosferuli naleqebis cvalebadobiT did diapazonSi, rac

ganapirobebs hidrologiuri reJimisa da agroteqnikur-melioraciul RonisZiebaTa

kompleqsis specifikurobas.

kvlevebiT dadginda, rom zedapiruli fizikur-geografiuli procesis

energetikuli baza ganisazRvreba niadagis aqtiur SreSi radiaciuli balansis

raodenobrivi maCvenebliT, xolo optimumis ZiriTad pirobas warmoadgens niadagis

aqtiuri tenSemcvelobis dinamikas droSi, igi gamoricxavs rogorc niadagis

gamoSrobas, aseve mis gadatenianebas; miRebulia sarwyavi miwaTmoqmedebis regionebSi

agroklimaturi zonebis klasifikaciis kriteriumebi; dasabuTebulia, rom

evapotranspiracia warmoadgens wylis balansis ZiriTad xarjviT komponents,

sistemaSi ,,niadagi-mcenare-atmosfero”, romelic uzrunvelyofs wylis resursebis

298

racionalur gamoyenebas da Teslbrunvis optimizacias savargulebze; miRebulia,

drois nebismieri momentisaTvis wyalmaragis sididis ganmsazRvreli

damokidebuleba.

sarwyavi wylis miwodebaze axali, racionaluri tarifebis sistemis

gaangariSebis meTodikis damuSaveba, romelic Seesabameba saqarTvelos soflis

meurneobis Tanamedrove mdgomareobas da uzrunvelyobs sarwyavi wylis ekonomiuri

gamoyenebis stimulirebasa da morwyvis axali progresuli meTodebis danergvas.


# proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

mdinareTa

sanapiros

mowyvladobis

Sefasebis

meTodologia

wyalmovardnebis

riskebis

gaTvaliswinebiT

mecnierebis dargi:

sabunebismetyvelo

mecnierebebi

samecniero

mimarTuleba: 2.1.5

dedamiwis da maT-

Tan dakavSirebuli

garemos Semswav-

leli mecnierebani

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

daviT

kereseliZe

1. v. trapaiZe,

2. g. bregvaZe,

3. o. xmalaZe,

4. m. alaverdaSvili,

5. m. bliaZe

mdinaris konkretuli kveTebisaTvis dadgenil iqna maqsimaluri xarjebisa da

misi ganmsazRvreli faqtorebis droSi cvalebadobis tendenciebi, riskebisa da

saimedoobis ricxviTi mniSvnelobebi.

299

monacemTa bazis mixedviT, proeqtSi dasmuli amocanebis Sesabamisad saTanado

programebis gamoyenebiT Catarda kompiuteruli angariSi ricxobrivi eqsperimentis

meTodis gamoyenebiT. angariSisaTvis SerCeul iqna sami mdinaris rionis, TeTri

aragvisa da cxeniswylis maqsimaluri da myisuri maqsimaluri xarjebi sxvadasxva

kveTebSi.

maqsimaluri xarjebis gaangariSebisas mniSvnelovania movlenebis

ganmsazRvreli ZiriTadi faqtorebis cvalebadobis tendenciebis Sefaseba rac

SesaZlebelia ganawilebis funqciebis agebiT. agebul iqna sxvadasva tipis

ganawilebis funqciebi da Sefasda trendebi. trendis gamovlenis TvalsaCino xerxs

wrfivi regresia warmoadgens, xolo trendis niSnadoba SeiZleba Sefasdes

SemTxveviT sididesa da mis rigiT nomers Soris korelaciis koeficientis

sididiT. aseve saqarTvelos mdinareTa calkeuli kveTebisaTvis aerokosmosuri

suraTebis, kartografiuli meTodebis da a.S. gamoyenebiT dadgenil (dazustebul)

iqna maqsimaluri xarjebis savaraudo mniSvnelobebi. masTan dakavSirebuli riskebis

gamosavlenad yuradReba mieqca e.w. wyalmovardnuli aqtivobis koeficientebs. misma

dadgenam SesaZlebloba mogvca gamovleniliyo mdinareTa ubnebi romlebic

SedarebiT maRali riskis matarebelia

Catarda savele eqspediciuri kvlevebi mdinareebis ioris, alaznis, aragvis,

cxeniswyis, awariswylisa da rionis auzebSi. maqsimaluri xarjebis sxvadasxva

mniSvnelobebisaTvis Tveebis mixedviT Catarebuli gaTvlebis Sedegad miRebuli

sidideebi datanil iqna toporukebze datborvis arealis zonirebisaTvis.

2

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

2

Savi zRvis wylis

xarisxis ekoligi-

uri mdgomareobis

Sefaseba da zRvis-

pireTis abraziu-

li procesebisagan

dacvis kompleqsu-

ri RonisZiebebis

damuSaveba saqar-

Tvelos sazRvrebSi

mecnierebis dargi:

sabunebismetyvelo

mecnierebebi

SoTa rusTavelis

erovnuli

samecniero fondi

robert

diakoniZe

1. evgenia Sengelia

2. givi gavardaSvili

3. goga Caxaia

4. levan wulukiZe

5. zurab varazaSvili

6. Tamriko supataSvili

300

samecniero

mimarTuleba: 2.1.5

dedamiwis da maT-

Tan dakavSirebuli

garemos Semswav-

leli mecnierebani

gansazRvruli iqna gogirdwalbadis siRrmiTi gavrcelebis areali Sav zRvaSi

(I Sefaseba), q. foTidan 3 milis daSorebiT; agreTve, Sefasda Savi zRvis

dabinZurebis fonuri done.

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

irina

iordaniSvili

konstantine

iordaniSvili

saqarTvelos

wyalsameurneo

obieqtebis

kadastri

Tbilisi,

universali

223

anotaciebi

monografiaSi moyvanilia saqarTvelos wylis maragis komponentebis –

mdinareebis, tbebis, wyalsacavebis, myinvarebis, Waobebis da miwisqveSa wylebis

ZiriTadi maCveneblebi.

aRniSnulia, rom aRmosavleT saqarTvelos teritoriis deficituri wylis

balansi da wylis resursebze mzardi moTxovnebi qmnis sairigacio hidrosistemebis

Seqmnis aucileblobas. dasavleT saqarTvelos teritoria ki gamoirCeva

mravalricxovani da uxvwylian mdinareTa qseliT, rac ganapirobebs energetikuli

daniSnulebis hidrosistemebis Seqmnas.

301

saxelmZRvaneloebi


saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

z. lobJaniZe

T. kvaracxelia

`albaTobis Teoriisa

da maTematikuri

statistikis

meTodikis gamoyeneba

sasoflo-sameurneo

hidromelioraciaSi~

(eleqtronuli

xaselmZRvanelo)

q. Tbilisi, stu-s

centraluri

biblioTeka (CD 2122)

135

1. eleqtronuli saxelmZRvanelo gankuTvnilia Sesabamisi dargis umaRlesi

ganaTlebis meore da mesame safexuris studentebisaTvis, aseve dargSi

momuSave mkvlevarebisaTvis. saxelmZRvaneloSi mocemulia sasoflo-sameurneo

da wyalsameurneo pirobebSi melioraciuli sakiTxebis (atmosferuli

naleqebis, aorTqlebis, aorTqlebadobis, mcenaris wyalmoTxovnilebis,

niadagis wylovan-fizikuri Tvisebebis, zedapiruli Camonadenis, mdinaris

xarjebis da sxva) mecnierul safuZvelze albaTobis Teoriisa da

maTematikuri statistikis meTodebis gamoyeneba. maTi maxasiaTeblebis

saangariSo mniSvnelobebis dadgena da am mniSvnelobebidan mosalodneli

gadaxrebis gansazRvra. swori daskvnebis gamotanis mizniT, melioraciuli

cdebisa da dakvirvebebis monacemebis damuSaveba variaciul-statistikuri

meTodebiT da am daskvnebis sarwmunoobis Sefaseba. Melioraciuli

RonisZiebebisa da sasoflo-sameurneo kulturebis mosavlianebas Soris

urTierTkavSiris gamokvleva da am kavSiris damajereblobis Sefaseba.

Kkrebulebi


saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 saorganizacio

komiteti:

frangiSvili a.i.

(saorganizacio

komitetis

Tavmjdomare),

bacikaZe T.v. (Tana-

akademikos c.

mircxulavas

dabadebis 95 wlis

iubilesadmi

miZRvnili me-5

saerTaSoriso

samecniero-

Tbilisi

,,universali”

346

302

Tavmjdomare),

gavardaSvili g.v.

(TanaTavmjdoma-

re), imanovi f.a.

(TanaTavmjdomare),

tokmajiani o.v.

(TanaTavmjdomare),

iremaSvili i.r.

(pasuxismgebeli

mdivani),

baljiani p.o.,

gedeniZe z.S.,

gojamanovi m.g.,

zeinalovi t.s.,

karapetiani g.i.,

kopaliani z.d.,

kopitovski v.,

maJaiski i.a.,

mkrtumiani m.m.,

naTiSvili o.g.,

nurievi e.b.,

raiCiki i.e.,

saluqvaZe g.a.,

simoniani a.v.,

sobota e.,

tokmajiani v.o.,

Raribovi i.a.

teqnikuri

konferenciis

`wyalTa

meurneobis,

garemos dacvis,

arqiteqturisa da

mSeneblobis

Tanamedrove

problemebi~

samecniero

SromaTa krebuli

2 mTavari redaqtori:

prof. givi

gavardaSvili

mTavari

redaqtoris

moadgile: inga

iremaSvili (teqn.

akad. doqt.)

stu-s

c. mircxulavas

saxelobis wyalTa

meurneobis

institutis #70

samecniero

SromaTa krebuli

Tbilisi

,,universali”

425

anotaciebi

1. q. TbilisSi 2015 wlis 16-19 ivliss saqarTvelos teqnikuri universitetis

sakonferencio darbazSi Catarda me-5 saerTaSoriso samecniero-teqnikuri

konferencia Temaze: ,,wyalTa meurneobis, garemos dacvis, arqiteqturisa da

303

mSeneblobis Tanamedrove problemebi”, romelic eZRvneba akademikos c.

mircxulavas dabadebis 95 wlis iubiles. konferenciaSi monawileobda msoflios

9 qveynis (azerbaijani, aSS, belarusia, israeli, litva, poloneTi, ruseTi,

saqarTvelo, somxeTi) mecnierebi, eqspertebi da axalgazrda specialistebi.

gamoica 346 gverdiani konferenciis SromaTa krebuli (250 egz.).

2. instituti yovelwliurad uSvebs samecniero SromaTa krebuls da 2015 wels

gamoica rigiT #70-e samecniero SromaTa krebuli, romelic eZRvneba akademikos

c. mircxulavas dabadebis 95 wlis iubiles. krebulSi Tavi moiyara 7 qveynis

samecniero da umaRles saswavleblebis mecnier-specialistebis mier

gamogzavnilma 41-ma statiam.

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

g.gavardaSvili,

r. diakoniZe,

e. kuxalaSvili

g. Caxaia,

l. wulukiZe,

z. varazaSvili

mdinare veres

kalapotSi 2015 wlis

13-14 ivnisis bunebis

stiqiuri movlenebis

Sefaseba, analizi da

stiqiis

regulirebis efeqturi

RonisZiebebi

stu-s c. mircxulavas

saxelobis wyalTa

meurneobis institutis

samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi,

“universali”

17

2 g. grigolia,

d. kereseliZe,

m.

alaverdaSvili

v. trapaiZe,

g. bregvaZe

mdinare vereze

calkeuli Tveebisa da

wlis maqsimaluri

xarjebis cvalebadobis

dinamikis (trendis)

Sefaseba

#70 Tbilisi,

“universali”

7

304


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

3 r. diakoniZe,

g. Caxaia,

l. wulukiZe, j.

fanCuliZe,

z.varazaSvili;

z. WarbaZe,

z. laoSvili,

b. diakoniZe,

s. kviJinaZe

Tbilisis dacva

mosalodneli

bunebrivi stiqiebisagan

mdinare veres

magaliTze

stu-s c.

mircxulavas

saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

4 z. ezugbaia,

i. iremaSvili

mwvane safarebi –

ekologiurad sufTa da

energoefeqturi

teqnologia

mSeneblobaSi


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

5

5 varTanovi m.,

keCxoSvili e.,

kekeliSvili l.

wyalsargeblobis

efeqturobis gazrdis

meTodebi saqarTvelos

sarwyav

miwaTmoqmedebaSi


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

6 i.iordaniSvili

k.iordaniSvili,

sionis miwis kaSxlis

sufoziuri da

#70 Tbilisi 7

305

g. natroSvili,

d. focxveria,

n. kandelaki, l.

bilaniSvili

filtraciuli

procesebis Sefaseba


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

,,universali”

7 l. itriaSvili,

i. iremaSvili,

e. xosroSvili

axali eroziis

sawinaaRmdego

bioxaliCa


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

4

8 l.itriaSvili,

e.xosroSvili,

n. niblaZe

polimineraluri

kompozitis gamoyenebis

perspeqtivebi

toqsikuri

wyalxsnarebis

konservaciisaTvis


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

4

9 S.kupreiSvili,

p. siWinava,

q. dadiani

mdinareTa noRa

adgilebis (Walebis)

melioracia


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

5

10 S.kupreiSvili

Cadablebuli

adgilebis amaRleba

kolmataJiTa da

refulirebiT

#70 Tbilisi

,,universali”

4

306

stu-s c.

mircxulavas saxelobis

wyalTa meurneobis

institutis samecniero

SromaTa krebuli

11

e.kuxalaSvili,

z.lobJaniZe,

T.kereseliZe

hiperkoncentrirebuli

nakadis moZraobis

reJimis mdgradobis

rRvevis prognozi


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

12 naTiSvili o.g.,

gavardaSvili

g.v.

bmuli Rvarcofis

frontis moZraobis

formebis

gaangariSeba

stu-s c.

mircxulavas

saxelobis wyalTa

meurneobis

institutis

samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

13 d. natroSvili,

z. lobJaniZe grZivi Txris

eqskavatoris muSa

organos

saeqspluatacio

parametrebis

gansazRvra


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

5

307

14

T. odilavaZe,

k. bziava

mdinare TeZamis

Camonadenis irigaciuli

potencialis

gansazRvra sasoflo-

sameurneo kulturebis

wyalmoTxovnilebis

prognozirebis

gaTvaliswinebiT


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

10

15 o. oqriaSvili,

z. varazaSvili

saqarTvelos

teritoriaze mimdinare

qarismieri eroziis

xarisxobrivi Sefaseba

misi ganmsazrvreli

faqtorebis

gaTvaliswinebiT


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

16 n. suxiSvili,

o. oqriaSvili

saqarTvelos

teritoriaze Tovlis

zvavebis Seswavlis

sakiTxebi da

Tanamedrove

zvavsawinaaRmdego

RonisZiebebi


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

8

17 g. Caxa, S.

bosikaSvili,

borjomis naxanZral

mTis ferdobebze

#70 Tbilisi 8

308

l. wulukiZe,

r. diakoniZe,

g. kikuaSvili,

i. xubulava,

T. supataSvili

mimdinare niadagis

eroziuli procesebis

simulaciuri

modelireba


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

,,universali”

18 l. wulukiZe,

l. maisaia,

x. kiknaZe

borjomos raionSi sof.

dabasTan arsebul md.

naRvarevis xevSi

formirebuli

Rvarcofis mier

transportirebuli

myari fraqciebis

moculobis dadgena

qvis CanarTebis

konfiguraciis

gaTvaliswinebiT


saxelobis wyalTa


samecniero SromaTa

krebuli

#70 Tbilisi

,,universali”

10

19 r. diakoniZe,

e. Sengelia,

g. gavardaSvili

g. Caxaia,

l. wulukiZe,

T. supataSvili,

z. varazaSvili

Savi zRvis ekologiuri

problemebi

saqarTvelos sainJinro

siaxleni

saqarTvelos

sainJinro

siaxleni

Tbilisi,

,,stu

gamomcemloba

4

20 z. ezugbaia,

i. iremaSvili

mSeneblobaSi mwvane

safaris mowyobis

teqnologiis

zogierTi sakiTxebi

Jurn. “mSenebloba”

#4(30), Tbilisi,

„stu-s

sagamomcemlo

saxli“

6

309

anotaciebi

1. naSromSi ganxilulia mdinare veres kalapotSi 2015 wlis 13-14 ivniss

bunebis stiqiuri movlenebis warmoSobis mizezebi, movlenebis Sefaseba da

analizi. stiqiis Sefasebis mizniT warmodgenilia 2014 wlis 14-20 ivniss md.

joxonisxevSi ganxorcielebuli savele kvlevis Sedegebi. Catarebuli savele-

samecniero kvlevebis damuSavebisa da analizis Semdeg dasaxulia mdinare veres

wyalSemkrebi auzis regulirebis ZiriTadi sainJinro-ekologiuri RonisZiebebi,

maT Soris q. Tbilisis Rvarcofebisagan efeqturi dacvis mizniT ganxiluli da

rekomendebulia stiqiis regulirebis resursmzogi axali nagebobebi.

q. Tbilisis stiqiebisagan efeqturi dacvis mizniT, md. veres kalapotis

regulirebisaTvis, sailustraciod dasabuTebulia RvarcofsawinaaRmdego

safexurovani formis cxauri tipis baraJis laboratoriuli modelirebis

aucilebloba. statiaSi aseve ganxilulia sazogadoebisaTvis kvlevebis

aqtualobis demonstrirebisaTvis Catarebuli savele-samecniero kvlevis

Sedegebis informaciulobis xarisxi.

2. 2015 wlis 13-14 ivniss md. vereze momxdarma wyalmovardnam gamoiwvia

adamianTa msxverpli (daiRupa 21 adamiani) da mniSvnelovani ziani miayena qalaqis

infrastruqturas. klimatis globalur daTbobasTan dakavSirebiT metad

aqtualuria mdinaris Camonadenis maqsimaluri xarjebis cvalebadobis

kanonzomierebis gamovlena da Sefaseba. wyaldidobebisa da wyalmovardnebis

dinamikis dasadgenad Sefasda calkeuli Tveebis trendis korelaciis

koeficientebi wylis maqsimalur xarjsa da mis rigiT nomers Soris 1963-1990,

1991-2014 da 1963-2014 ww. uwyveti periodisaTvis da wyalmovardnuli aqtivobis

koeficienti. rogorc gaTvlebma gviCvena, trendi praqtikulad ar fiqsirdeba,

fiqsirdeba mxolod 1991-2014 wlebis V TveSi da wliurebSi, danarCen SemTxvevaSi

cvalebadobas SemTxveviTi xasiaTi aqvs.

3. naSromSi Sefasebulia md. vereze 2015 wlis 13 ivniss momxdari stiqia,

romelmac mniSvnelovani ekologiuri da ekonomikuri zarali miayena q. Tbiliss.

daiRupa 21 adamiani.

statiaSi Sefasebulia, Tu ramdenad sworad iyo dadgenili mosalodneli

wylis maqsimaluri xarjis prognozuli sidide md. vereze, stiqiis zonaSi

arsebuli gvirabebis daproeqtebisas.

warmodgenilia md. veres detaluri hidrologiuri angariSi Sesabamisi

orografiuli rukiTa da mosalodneli maqsimaluri xarjebis prognozuli

sidideebiT.

4. warmodgenil statiaSi ganxilulia sakiTxebi, romlebic dakavSirebulia

Senobebsa da nagebobebze ekologiurad perspeqtiuli, esTetiurad maRali

xarisxisa da energoefeqturi mwvane safarebis mowyobasTan. agreTve, mocemulia

310

rekomendaciebi aseT gadaxurvebze sxvadasxva saxis nargavebis mowyobaze.

5. statiaSi ganxilulia wyalsargeblobis efeqturobis gazrdis sakiTxebi

saqarTvelos sarwyav miwaTmoqmedebaSi. dasabuTebulia wyalmiwodebis

momsaxurebaze arsebuli sistemis araefeqtianoba. Catarebulia msoflio

praqtikaSi arsebuli sarwyavi wylis tarifikaciis sistemebis analizi.

gansakuTrebuli yuradReba gamaxvilebulia sarwyavi sistemebis eqspluataciaze.

naCvenebia fermeruli (wyalmomxmarebelTa) gaerTianebebis funqcionirebis

aucilebloba.

6. statiaSi moyvanilia sionis kaSxlis piezometrebidan 2013-2015 ww.

amoRebuli wylis sinjebis qimiuri analizis Sedegebi. kaSxlis marcxena

frTasTan aRniSnulia mSrali naSTis mkveTri zrda, rac miuTiTebs sufoziuri

procesebis gaZlierebaze.

dadgenilia filtraciuli wylebis danakargebis masStabebi.

7. moyvanilia ferdobebis eroziisagan damcavi axali tipis bioxaliCis

Semadgenloba, Semavali komponentebis xarisxobrivi da raodenobrivi

maCveneblebi. aRwerilia bioxaliCis muSaobis meqanizmi, Taviseburebani da

efeqtianoba. moyvanilia bioxaliCis damzadebis teqnologia da gamoyenebis

perspeqtivebi

8. statiaSi ganxilulia axali Zliergajirjvadi polimineraluri

kompozitis gamoyenebis perspeqtivebi toqsikuri wyalxsnarebis lokalizaciisa

da konservaciisaTvis. dadgenilia damokidebuleba STanTqmul xsnars, mis

koncentraciasa da lokalizebul mSral nivTierebas Soris. dadgenilia

xsnarebis raodenoba da koncentraciebi, romlebic iZleva maqsimalur efeqts.

9. SemoTavazebulia mdinareze wyaldidobis sawinaaRmdegod mosawyob

dambebs Soris saangariSo manZili da sqema; gaangariSebulia dambebis mowyobis

Semdeg wylis xarji trapeciuli kveTisaTvis; dadgenilia mdinaris mxareze

qanobis, Txemis siganis parametrebi.

10. SemoTavazebulia kolmataciis mimdinareobis sqema; gansazRvrulia

kolmataJisa da refulirebis dadebiTi da uaryofiTi Tvisebebi; dadgenilia

refulirebis upiratesoba kolmataciasTan SedarebiT, rac dasaSrobi farTobis

zedapiris amaRlebis procesis daCqarebiT mimdinareobs.

11. nakadis Tanabari moZraobis reJimis darRveva da misi talRuri

formiT moZraobaSi gardasaxva garkveul cvlilebas iwvevs rogorc

kalapotur procesebSi, ise maTi mdgradobis SefasebaSi.

talRis formiT moZravi maRali simkvrivis nakadi mniSvnelovnad

gansxvavdeba Cveulebrivad moZravisagan, icvleba misi hidrologiuri da

hidravlikuri parametrebi. amocana kidev ufro rTuldeba aseTi nakadebis

311

regulirebis sainJinro amocanebis ganxilvis SemTxvevaSi. bmul RvarcofTa

Tanabari da talRuri moZraobis, kerZod, nakadis saSualo da talRur

siCqares Soris moZraobis raodenobis kanonis safuZvelze miRebulia

saangariSo damokidebuleba.

warmodgenilia nakadis saSualo da talRuri siCqaris fardobiTi

sididis grafikuli damokidebuleba reologiur maxasiaTeblebTan kavSirSi.

12. naSromSi mocemulia bmuli Rvarcofis wina frontis moZraobis formebis

mokle aRwera da ganxilulia saangariSo sqemebi mdinaris kalapotis martivi da

rTuli deformaciebis SemTxvevaSi.

mdinaris kalapotis martivi da rTuli deformaciebis SemTxvevaSi

ganxilulia bmuli Rvarcofis wina frontis saangariSo sqemebi da moZraobis

formebis mokle daxasiaTeba.

nakadis frontis ,,amoburculi” formis SemTxvevaSi dadgenilia bmuli

Rvarcofis moZraobis frontis simaRle, romlis maCveneblebic icvleba

( )HH г 8,15,1 ÷= sazRvrebSi.

13. dadgenilia, rom warmodgenili meTodikis gamyenebiT konkretuli

niadagobrivi pirobebisa da reliefis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia

ganisazRvros aqtiur muSaorganoiani sadrenaJe milCamwyobi manqanis ZiriTadi

saeqspluatacio parametrebi.

14. kaspis municipalitetis soflis-meurneobis mdgradi ganviTareba

mniSvnelovnad damokidebulia sarwyav miwaTmoqmedebis wylis resursebiT

uzrunvelyofasa da sarwyavi wylis produqtiul gamoyenebaze. municipalitetis

wylis resursebis erTaderT wyaros mdinare TeZamis Camonadeni warmoadgens,

romelic „gamoiyeneba“ rva sarwyavi sistemis (sarwyavi arxebis)

wyaluzrunvelyofisaTvis. Cvens mier gaeros sursaTisa da soflis meurneobis

saerTaSoriso organizaciis (UN FAO) rekomendaciebiT Catarebulma sasoflo-

sameurneo kulturebis wyalmoTxovnilebis angariSis analizma gviCvena, rom

aRniSnuli sarwyavi sistemebis wyalgamtarunarianoba ukiduresad dabalia da

saWiroebs aRdgena-reabilitacias, Tumca reabilitaciis SemTxvevaSic ki, mdinare

TeZamis Camonadeni vegetaciis periodSi (ivlisi, agvisto, seqtemberi)

uzrunvelyofs mxolod erTi sarwyavi arxis muSaobas. yovelive es iwvevs

sasoflo-sameurneo kulturebis uaRresad dabal mosavlianobas. imisaTvis, rom

kaspis municipalitetis sarwyavi miwaTmoqmedeba iyos efeqturi, saWiroa mdinare

TeZamis Camonadenis daregulireba (kaSxlis mowyoba), sarwyavi arxebis

reabilitacia da Tanamedrove morwyvis teqnologiebis danergva.

15. dResdReobiT qarismieri erozia msoflios mravali qveynisTvis

gadauWrel problemad rCeba. misi masStabebi saqarTveloSic mniSvnelovania.

statiaSi yuradReba gamaxvilebulia im bunebriv xelSemwyob faqtorebze,

312

romlebic saqarTvelos landSaftur-klimaturi pirobebiTaa Camoyalibebuli da

xels uwyobs qarismieri eroziis ganviTarebas. aqve moyvanilia qarismieri

eroziis ricxvis (A) dadgenis meTodi, romelic aRniSnuli procesis fardobiT

maxasiTeblad da saerTo regionaluri suraTis misaRebadaa miCneuli.

16. statiaSi warmodgenilia mTian regionebSi Tovlis zvavis mier

gamowveuli problemebi, ganxilulia msoflioSi misi sawinaaRmdego

Tanamedrove sainJinro gadawyvetilebebi. maT Soris, wyalTa meurneobis

institutSi SemuSavebuli axali tipis zvavdamWeri nageboba, romelic ZiriTadad

gaTvaliswinebulia viwro da Rrma CaWris mqone morfoloogiis xevebSi

formirebuli zvavebis siCqareebisa da gavrcelebis zonebis Sesamcireblad.

17. borjomis xeobaSi 2008 wels ganxorcielebuli ekocidis negatiuri

Sedegebis vizualizaciis mizniT, borjomis naxanZral mTis ferdobze mowyobil

sakvlevi integrirebuli poligonis sakontrolo ubanze, sxvadasxva intensivobis

naleqebis pirobebSi, formirebuli eroziuli procesebis dinamikis Sesaswavlad

ganxorcielda 32 savele-eqsperimenti, romlis drosac izomeboda naRvarevebis

parametrebi (saSualo siRrme - h, saSualo sigane - b, B).

aRniSnuli monacemebis gamoyenebis safuZvelze ganxorcielda niadagis

eroziuli procesebis simulaciuri modelireba, saidanac Cans, rom borjomis

naxanZral mTis ferdobebze, 16 Tvis ganmavlobaSi, mniSvnelovnad gaZlierda

mowyvladi ferdobis daxramviTi procesebi, rac saswrafod saWiroebs niadagis

eroziis sawinaaRmdego efeqturi RonisZiebebis ganxorcielebas.

18. statiaSi Sefasebulia borjomis raionSi sof. dabasTan arsebul md.

naRvarevis xevis wyalSemkreb auzSi mimdinare eroziul-Rvarcofuli procesebis

dinamika. savele-sarekognoscirebo monacemebis kameruლi damuSavebis Sedegad

dadgenilia Rvarcofuli masis mier transportirebuli sxvadasxva formisa da

diametris mqone qvebis raodenoba, moculoba, gadaadgilebis manZili da siCqare.

dadgenilia sxvadasxva formis qvis maxasiaTebelsa (E) da kalapotis xaxunis

koeficients (ƒ) Soris damokidebulebebi.

19. statia eZRvneba saerTaSoriso problemad aRiarebuli Savi zRvis

ekologiuri mdgomareobis Sefasebas saqarTvelos teritoriuli wylebis

sazRvrebSi.

kvlevis pirvel etapze Sefasebulia Savi zRvis wylis dabinZurebis fonuri

mdgomareoba.

gansazRvrulia napiridan 3 milis daSorebiT zRvaSi gogirdwyalbadis

gavrcelebis siRrme.

313

20. warmodgenil statiaSi ganxilulia sakiTxebi, romlebic

dakavSirebulia Senobebsa da nagebobebze ekologiurad perspeqtiuli,

esTetiurad maRali xarisxisa da energoefeqturi mwvane safarebis mowyobasTan.

agreTve, mocemulia rekomendaciebi aseT gadaxurvebze sxvadasxva saxis

nargavebis mowyobaze.


ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

Gavardashvili G.V.,

Chakhaia G., Tsulukidze L., Kapezina O.

Evaluation of Environmental Safety of Small Kazbegi HPP by Considering the

Action of Devdorak Glacier Formed in

the Bed of the River Kabakhi(Georgia). //Construction of Optimized Energy

Potential, Czestochowa University of Technology.

#1(15) Czestochowa, POLAND

6

anotacia

Aiming at assessing the environmental safety of small Kazbegi HPP, we have described the catastrophic-scale mudflow formed as a result of movement of Devdorak glacier in the gorge of the river Kabakhi (left tributary of the river Tergi) on May 17, 2014, having inflicted significant damage to the hydraulic works of Kazbegi HPP.

With the purpose of securing the environmental safety of small Kazbegi HPP and regulating the erosive-

314

mudflow processes inter alia, the performance reliability and risk of breakdown of a new springboard-type structure by considering the dynamic and static loads of the mudflow were specified.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/

momxseneblebi

moxsenebis saTauri forumis Catarebis

dro da adgili

1 g. gavardaSvili

b. aiubi

k. bziava

miwis maRlivi kaSxlebis

SesaZlo avariis

SemTxvevaSi stiqiis

zonaSi mosaxleobis

usafrTxoebis

uzrunvelyofis mizniT

riskis Tanamedrove

meTodologiis

damuSaveba

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

2 T. gvelesiani

z. cixelaSvili

g. berZenaSvili

x. iremaSvili

mcuravi talRaCamqrobis

(dempferis) moqmedebis

maTematikuri

modelirebis

ganxorcielebis

meTodikis Sesaxeb

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

3 T. gvelesiani

x. iremaSvili

a. axmedovi

g. berZenaSvili

mdinaris nakadis

siCqareTa ganawileba

ganivi napirdamcavi

nagebobis ubanze

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

4 T. gvelesiani

g. jinjixaSvili

g.berZenaSvili

T. stefania

g. aronia

Rvarcofis

katastrofuli

zemoqmedebis prognozi

da prevencia mTian

regionebSi ganlagebul

hidrokvanZebze

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

5 z. ezugbaia

i. iremaSvili

n. msxilaZe

S. WeiSvili

saqarTvelos qalaqebSi

ekologiuri

mdgomareobis

gaumjobeseba Senobebisa

da nagebobebis

saxuravebze mwvane

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

315

safaris mowyobis gziT

6 r. diakoniZe

e. Sengelia

g. Caxaia

l. wulukiZe

z. varazaSvili

T. supataSvili

Savi zRvis wylis

xarisxis Sefaseba

saqarTvelos farglebSi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

7 m. varTanovi

e. keCxoSvili

g. mexriSvili

saqarTvelos

samelioracio sistemebis

sawarmoo fondebis

amortizaciis

gaangariSebis

sakiTxisTvis

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

8 S. kupreiSvili

p. siWinava

z. lobJaniZe

n. beraia

gruntis wylis

daumyarebeli moZraobis

pirobebSi sistematuri

horizontaluri

drenaJis gaangariSeba

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

9 i. iordaniSvili

m. varTanovi

k. iordaniSvili

d. focxveria


Savi zRvis donuri

reJimi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

10 l. itriaSvili

e. xosroSvili

maqsimaluri

molekuluri

wyaltevadoba,

rogorc gruntebis

klasifikaciis

maCvenebeli

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

11 f. lorTqifaniZe

e. keCxoSvili

mulCireba – niadagis

Tvisebebis SenarCunebis

saSualeba

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

12 l. maisaia

x. kiknaZe

a. gogiaSvili

hidrogeologiuri

pirobebis zegavlena

gruntis wylebis

dinamikasa da

ekologiuri

stabilurobis

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

316

SenarCunebaze

13 g. mexriSvili

saqarTvelos sarwyavi

sistemebis

eqspluataciis

ekonomikuri feqtianobis

amaRlebis gzebi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

14

o. naTiSvili

T.uruSaZe

g. gavardaSvili

talRis warmoqmnis

prognozi mcire siRrmis

nakadebSi niadagis

xazovani garecxvis dros

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

15 v. samxaraZe

sarwyavi gzebis

mdgradobis moculobis

gansazRvra

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

16 T. supataSvili

md. durujis

Rvarcofuli koloiduri

gamonatanis fizikur-

qimiuri parametrebis

gansazRvra da misi

gamoyeneba sasoflo-

sameurneo daniSnulebiT

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

17 j. fanCuliZe

g. metreveli

mTis wyalsacavebis

garemoze zemoqmedebis

Sefasebis kriteriumebi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

18 g. Caxaia

z.varazaSvili

l. wulukiZe

r.diakoniZe

i. xubulava

T. supataSvili

g. omsaraSvili

borjomis xeobaSi 2008

wels ganxorcielebuli

ekocidis Sedegad

formirebuli eroziul-

Rvarcofuli procesebis

Sefaseba da

prognozireba

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

19 z. WarbaZe

garemos Tanamedrove

monitoringis

mecnieruli arsi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

20 i.xubulava RvarcofsawinaaRmdego

Tanamedrove

RonisZiebebis

analizi da perspeqtivebi

16-19 ivlisi

q. Tbilisi

317

anotaciebi 1. kvlevis ZiriTad mizans warmoadgens samxreT kavkasiis regionebSi (somxeTi,

azerbaijani, saqarTvelo) bunebrivi da anTropogenuri katastrofebis riskis

marTvis regionul strategiis da samoqmedo gegmis SemuSaveba da danergva, 2005-2015

wlebisaTvis hiogos (18-22 ianvari, 2005 w., kobe, hiogos prefeqtura, iaponia)

katastrofebis Semcirebis saerTaSoriso strategiis (hiogos deklaracia da

samoqmedo CarCo-programa) mxedvelobaSi miRebiT. ZiriTadi yuradReba eTmoba kritikuli fondisa (aqtivisa) da riskis analizis

portfolios meTodis (Critical Asset and Portfolio Risk Analysis – CAPRA) gamoyenebas, romelic

ganixilavs adamianis moqmedebiT gamowveul saSiSroebas – teroristul aqtebs da

bunebriv katastrofebs (mag., moZvelebuli kaSxlis garRveviT gamowveuli

teritoriebis datborva da sxv.). meTodologia iTvaliswinebs sami sapilote

teritoriis magaliTze (somxeTi, azerbaijani, saqarTvelo) monitoringis sistemis

Seqmnas da miRebuli monacemebis statistikur analizs;

2. naSromSi SemoTavazebulia zRvis Selfis sanapiro zonaSi mcuravi

talRaCamqrobis (dempferis) moqmedebis maTematikuri modelirebis meTodika

organzomilebiani (2D) hidrodinamikis amocanis T. gvelesianis mier adre miRebuli

amonaxsnis gamoyenebis safuZvelze.

3. sasazRvro amocanis amonaxsni, romelic Seexeba siTxis sam-ganzomilebian

(3D) damyarebul araTanabar moZraobas mdinaris kalapotSi, adre miRebul iqna T.

gvelesianis mier. aq es amonaxsni gamoiyeneba konkretul SemTxvevaSi nakadis

siCqareTa velis kompiuteruli agebis mizniT, ganivi napirdamcavi nagebobis –

dezis ganlagebis ubanze.

4. aRniSnulia mniSvneloba da samecniero siaxle problemisa, romelic

dakavSirebulia Rvarcofis katastrofuli zemoqmedebis prognozsa da prevenciaze

mTian regionebSi ganlagebul hidrokvanZebze. aRniSnul problemas aqvs didi

socialuri, ekologiuri da ekonomikuri mniSvneloba.

5. statiaSi ganxilulia sakiTxebi, romlebic exeba Senobebis da nagebobebis

saxuravebze mwvane safaris mowyobis novaciur teqnologiebs. farTod aris

warmodgenili aseTi safaris saxeebi, detaluradaa mocemuli maTi konstruqciuli

maxasiaTeblebi. naSromSi gakeTebuli Sesabamisi daskvnebi, romlebic axasiaTeben

aseTi burulebis mowyobis teqnikur da ekologiur upiratesobebs Cveulebriv

burulebTan SedarebiT.

6. statia eZRvneba Savi zRvis wylis xarisxis Sefasebas da misi ekologiuri

usafrTxoebis dacvas.

marTalia, erTi wlis kvleva sakmarisi ar aris zRvis wylis xarisxis

318

SefasebisaTvis (laboratoriuli kvlevebi grZeldeba), magram laboratoriuli

kvlevis Sedegebi saSualebas iZleva, mocemul etapze movaxdinoT misi zogadi,

miaxloebiTi Sefaseba. miT umetes, rom zRvis wylis xarisxi drois mokle

periodSi mkveTr cvlilebebs ar ganicdis.

rogorc kvlevis Sedegebma gviCvena, Savi zRvis wyali sxvadasxva normatiuli

rekomendaciebis mixedviT dabinZurebulia zogierTi mZime metaliT.

ekologiuri Sefasebis poziciidan zRvis wylis xarisxi ZiriTadad I da II

klasis farglebSi icvleba da mxolod erTeul SemTxvevaSi zogierTi

ingridienti jdeba ufro dabal klasSi.

7. statiaSi ganxilulia saqarTvelos samelioracio saeqspluatacio organizaciebis

sawarmoo fondebis amortizaciis sakiTxi. sabazro urTierTobebze gadasvlasTan

dakavSirebiT amortizaciis daricxva da Sesabamisad, damoukidebeli sainvesticio

politikis gatareba wyalsameurneo organizaciebisTvis gaxda obieqturad aucilebeli.

saamortizacio fondis akumulirebiT am organizaciebs miecaT SesaZlebloba TviTon

dagegmon da ganaxorcielon ZiriTadi fondebis gacveTili nawilis Secvla axali, maTi

TvalsazrisiT ufro efeqturi nagebobebiT, manqanebiTa da mowyobilobiT. amis gamo

sakmaod aqtualuri xdeba amortizaciis gaangariSebis meTodis SerCevis sakiTxi.

Cveni azriT am mimarTebaSi sakmaod sainteresoa anuitetis meTodi, romlis

mixedviT saamortizacio Tanxa akumulirdeba specialur rezervSi, momavalSi

miznobrivi gamoyenebisTvis – amortizebuli fondebis nacvlad axali mowyobi-

lobebis, manqanebis, meqanizmebis SeZena, axali nagebobebis mSenebloba. aRsaniSnavia,

rom am rezervSi Cadebul Tanxas daericxeba procentebi;

8. dadgenilia, rom drenebs Soris manZilis gaangariSeba unda moxdes gruntis

wylis daumyarebeli reJimis gaTvaliswinebiT. SemoTavazebulia drenis

wyalgaumtar fenaze mdebareobis SemTxvevaSi wylis balansis gantoleba.

gaangariSebulia drenaJis wyalgaumtar fenaze mdebareobis SemTxvevaSi drenaJSi

orive mxridan wylis Sedinebis dros drenTaSorisi manZilis saangariSo formula;

9. naSromSi moyvanilia Savi zRvis donuri reJimis analitikuri da naturuli

kvlevebis Sedegebi kolxeTis sanapiroze. ganxilulia Savi zRvis tafobis

ganviTarebis pirobebi, faqtorebi da donuri reJimi.

10. ganxilulia gruntebis klasifikacia granulometruli Semadgenlobis

safuZvelze. naCvenebia am klasifikaciis Seusabamoba savele da laboratoriul

pirobebSi. arsebuli monacemebis analizis safuZvelze SemoTavazebulia

klasifikacia, romelsac safuZvlad udevs gruntebis gradacia maqsimaluri

molekuluri wyaltevadobis mixedviT.

319

11. statiaSi ganxilulia mulCirebis sakiTxebi. dadgenilia, rom mulCireba

aris erT-erTi mniSvnelovani meTodi niadagis tenis SenarCunebisa da sarevelebis

winaaRmdeg brZolis xarjebis SemcirebisaTvis. bio-mulCis SemTxvevaSi

umjobesdeba niadagis struqtura da organuli nivTierebebiT gamdidreba.

12. statiaSi warmodgenilia hidrogeologiuri pirobebis zegavlena gruntis

wylebis dinamikasa da ekologiur stabilurobaze. ganxilulia gruntis wylebis

irigaciuli reJimi, rogorc teqnogenuri reJimis saxesxvaoba, agreTve

hidrogeologiuri pirobebis ganmapirobebeli faqtorebi.

13. statiaSi moyvanilia sarwyavi wylis miwodebaze danaxarjebis

klasifikacia. mocemulia melioraciuli sistemebis saxazo samsaxuris samuSaoTa

warmoebis samuSao drois saorientacio sidideebi. agreTve melioraciuli

infrastruqturis mimdinare da aRdgeniTi (kapitaluri) remontebis danaxarjebis

normebi.

14. naSromi eZRvneba sakiTxs, romelic dRemde mecnierebis mier ar yofila

Seswavlili da exeba talRebis gavlenas niadag-gruntebis eroziis intensivobaze

ferdobze warmoSobili wyalmcire nakadebis SemTxvevebSi. SemoTavazebulia

talRis warmoqmnis prognozirebis meTodebi ferdobze Camonadenis Tavisufal

zedapirze rogorc wylis, aseve natandatvirTul nakadebSi.Teoriuli gamokvlevis

dros dadgenilia, rom talRis warmoqmnis gavlena eroziis intensivobaze unda

iyos gaTvaliswinebuli arsebul saangariSo damokidebulebebSi Semasworebeli

koeficientis Vв = 1,5V daxmarebiT nakadis saSualo siCqarisaTvis cocxal

kveTSi.

15. SemoTavazebulia axali teqnologiis konstruqcia, romelic arxis

datkepvnis saSualebiT amcirebs wylis erozias da zrdis eqspluataciis vadis

xangrZlivobas.

16. statiaSi ganxilulia mdinare durujis Rvarcofuli koloiduri gamo-

natanis fizikur-qimiuri parametrebis kvleva da aRniSnuli gamonatanis

gamoyenebiT ganxorcielebuli eqsperimenti. miRebuli Sedegebis safuZvelze

warmodgenilia daskvnebi da rekomendaciebi.

17. naSromSi ganxilulia mTis wyalsacavis – geografiuli elementebis

vertikaluri cvalebadobis zonaSi Seqmnili xelovnuri wyalsatevis Tavise-

burebebi: intensiuri mosilva, mniSvnelovani zemoqmedeba klimatze, zRvis sanapi-

ros mdgradobasa da mimdebare teritoriebis infrastruqturis usafrTxoebaze.

dasabuTebulia, rom intensiuri mosilvis mizezia natanis Caketva, riTac

wyalsacavi qmnis hidroenergetikis, napirdacvis da mosaxleobis usafrTxoebis

problemaTa nakrebs. am problemebis erTdrouli da sargebliani realizacia

iqneba wyalsacavsa da mis zemoT mdinareSi akumulirebuli inertuli masalis, anu

`mosilvis prizmis~, rogorc sasargeblo wiaRiseulis, Sefaseba da mis

320

asaTviseblad permanentuli konveieris `wyalsacavi-zRvispiri-momxmarebeli~

amoqmedeba;

18. borjomis xeobaSi ganxorcielebuli savele-sarekognoscirebo kvlevebis

safuZvelze dafiqsirda sof. dabasTan naRvarevis ReleSi ekocidis (xanZris)

negatiuri SedegebiT provocirebuli Rvarcofuli movlenebi. MsoflioSi

aprobirebuli meTodologiebis gamoyenebiT dadgenilia, eroziul-Rvarcofuli

procesebis raodenobrivi maxasiaTeblebi da gakeTebulia prognozi borjomis

xeobaSi (naRvarevis Reles wyalSemkrebi auzi) mimdinare geodinamikuri procesebis

riskebis Sesafaseblad.

19. statiaSi warmodgenilia informacia Tanamedrove monitoringis ZiriTad

samecniero problemaze – gansazRvrulia misi mniSvneloba procesebis cvilebebis

miznebis, prognozirebis da garemoSi am procesebis marTvis Sesaxeb.

dazustebulia monitoringis anTropogenuri gageba, misi globaluri da

regionuli amocanebi da yuradReba gamaxvilebulia mis sam safexurze: ekologiur

da sanitarul-higienur monitoringze, geosistemur anu bunebriv-sameurneoze da

biosferulze.

20. naSromSi mocemulia RvarcofsawinaaRmdego RonisZiebebis zogadi kla-

sifikacia, maTi daniSnulebis da gamoyenebis pirobebis gaTvaliswinebiT.

gakeTebulia analizi garsdenis principze agebuli Tanamedrove standartis

nagebobebze ganxorcielebuli laboratoriuli da Teoriuli kvlevebis Sedegad

miRebuli monacemebis safuZvelze. agreTve Sefasebulia maTi danergvis

perspeqtivebi.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

g. gavardaSvili,

m. guguCia

samiarusiani

kombinirebuli drenaJis

kvleva

27-28 agvisto,

ruseTi, q. tveri

2 g. gavardaSvili.

i. iordaniSvili,

m. varTanovi,

z. Suberi

Mmelioraciis Tanamedrove

problemebi trans-

sasazRvro mdinare

mtkvris wylis resursebis

27-28 agvisto,

ruseTi, q. tveri

321

gamoyenebis dros

3 g. gavardaSvili,

o. xuciSvili,

a. gavardaSvili,

n. gavardaSvili,

Rvarcofis talRis

frontis formebis

prognozi Teoriuli da

savele kvlevebis

gaTvaliswinebiT

22-25 ivnisi,

iaponia

4 g. gavardaSvili,

e. kuxalaSvili

hiperkoncentrirebuli

nakadebis nagebobaze

Zaluri zemoqmedebis

ganxilva

19-21 noemberi,

italia, florencia

5 g. gavardaSvili MmTis mdinareebze

kalapotis mowyvladi

ubnebis prognozireba

Llaboratoriuli da

savele eqsperimentebis

gaTvaliswinebiT

22-25 seqtemberi,

holandia, delfti


1. SemoTavazebulia axali samiarusiani kombinirebuli drenaJis konstruqciis

gamoyeneba saqarTvelos sasoflo-sameurneo savargulebis Warbteniani

niadagebisaTvis(farTobi 225 000 ha).

kolxeTis dablobze, sadac naleqebis saSualo wliuri maCvenebeli meryeobs 2100

– 2300 mm sasoflo–sameurneo savargulebis gamoyenebis mizniT SemoTavazebulia

samiarusiani kombinirebuli drenaJis axali konstruqcia, romlis mecnierul-

teqnikuri siaxlis prioriteti damowmebulia saqarTvelos patentiT GE P 2005, 3573 B. zemoT aRniSnuli konstruqciis praqtikaSi muSaobis saimedoobis dasadgenad

saqarTvelos teqnikuri universitetis samtrediis raionis didi jixaiSis agraruli

kolejis bazaze moewyo savele stendi.

savele-seqsperimento ubanze samiarusiani sadrenaJo sistemis mowyobis mizniT

adgilze eqskavatoriT gaiTxara or xazi sigrZiT 18 m, siRrmiT 1,2 m, xolo sigane

0,6 m.

samiarusiani kombinirebuli sadrenaJo sistema Sedgeba – pirveli iarusisagan

romlic warmoadgens perforirebuli polieTilenis mils diametriT 0,40 m, da

moTavsebulia qviSis baliSze, romlis simaRle aris 0,30 m, meore iarusSi

gamoyenebulia aseve perforirebul plastmasis milebi diametriT 0,10 m., romlis

erTi bolo moTavsebulia magistralur perforirebul milSi, xolo meore bolze

ki Camocmuli aqvs plastmasis qudebi, raTa masSi ar moxdes gruntis Cayra, romlis

mesame iarusi ki warmoadgens niadags, romelic dayrilia vertikalur

322

perforirebul milze simaRliT 0,30 m.

samiarusiani kombinirebuli drenaJis efeqtianobis dadgenis mizniT dagegmilia

savele-samecniero kvlevebis ganxorcieleba.

2. statiaSi mdinare mtkvris magaliTze ganxilulia Mmelioraciis Tanamedrove

problemebi trans-sasazRvro mdinare mtkvris wylis resursebis gamoyenebis pirobebSi.

Mmoyvanilia wylis resursebis SesaZlo ganawilebis sqema mtkvris auzis saxelmwifoebs

Soris.

trans-sasazRvro mdinare mtkvris wylis resursebis efeqturi gamoyenebisaTvis

gakeTebulia daskvnebi koncefciis damuSavebisaTvis mtkvris auzis saxelmwifoebsaTvis –

saqarTvelo, somxeTi, Aazerbaijani, TurqeTi da irani. zemoT aRniSnuli problemis

gadawyvetisaTvis ki aucilebelia Seiqmnas axali, Tanamedrove informaciis banki wylis

resursebis maragi yvela komponentis gaTvaliswinebiT, rogoric aris – mdinare,

wyalsacavi, tba, Waobi, miwisqveSa wylebi, myinvarebi da sxva. Aam miznis misaRwevad ki

pirvel rigSi aucilebelia saxelmwifoebma xeli moeweros xelSekreulebas

TanamSromlobis Sesaxeb da damuSavdes erTiani meTodika ,,samxreT kavkasiis wylis

resursebis cnobaris” gamoSvebis Sesaxeb, sadac gaTvaliswinebuli iqneba saerTaSoriso

samarTalis principebi trans-sasazRvro mdinare mtkvris wylis resursebis

gadanawilebasTan dakavSirebiT, es ki xels Seuwyobs ekologiuri problemebis

kompleqsur gadawyvetas.

damuSavebuli meTodika, sadac warmodgenil iqneba trans-sasazRvro mdinare

mtkvris wylis resursebis gadanawilebis principebi, SesaZlebelia

gaTvaliswinebuli iyos zemoT aRniSnuli saxelmwifoTa Soris xelSekrulebaSi.

3. Rvarcofis kinetikuri energiisa da Sesabamisad misi damangreveli Zalis

prognozirebis mizniT ganxilulia nakadis kinetikuri energiis formirebis sakiTxi

Rvarcofis talRis frontis formebis gaTvaliswinebiT.

Rvarcofis mudmivi xarjis SemTxvevaSi amoxsnilia daumyarebeli moZraobis

diferencialuri gantoleba hidravlikuri xaxunisa da haeris Subluri

winaaRmdegobis Zalebis gaTvaliswinebiT, romlis saSualebiTac dgindeba

Rvarcofis frontis formebi da misi geometriuli zomebi.

2000-1013 ww bunebaSi formirebuli Rvarcofis talRis frontis formebis

dadgenis mizniT mdinare TeTri aragvis marjvena eroziul-Rvarcofuli tipis

Senakadze mleTis xevze (saqarTvelo) ganxorcielda savele-eqspediciuri kvlevebi

sadac Rvarcofis 15 talRis frontze dafiqsirda hidrologiuri, hidravlikuri da

geometriuli parametrebi, teritoriis geografiuli da geologiuri Sesabamisi

maxasiaTeblebis mxedvelobaSi miRebiT.

Catarebuli kvlevebis saimedooba Sefasebulia iaponeli mecnieris profesor t.

takahaSisa da bunebriv monacemebTan Sedarebis gziT.

4. hiperkoncentrirebuli nakadebis damangreveli zemoqmedebis mizniT maTTan

323

brZolis RonisZiebis erT-erT efeqtur saSualebas sainJinro nagebobebi

warmoadgens. aseTi nagebobebis konstruqciuli elementebis SerCeva uSualo

kavSirSia moqmedi stiqiebis anomalur xasiaTTan. aqedan gamomdinare, Teoriuli

gziT, nakadis moZraobis meore rigis diferencialuri gantolebebis gamoyenebis

safuZvelze, gamoyvanilia hiperkoncentrirebuli wylebis Zlieri zemoqmedebis

koeficientis saangarSi damokidebuleba, romlis safuZvelze miRebulia damrtymeli

Zalis saangariSo formula.

5. mTis mdinareebze kalapotis mowyvladi ubnebis SefasebisaTvis wyalTa

meurneobis institutis hidroteqnikur laboratoriaSi damontaJebul specialur

hidravlikur RarSi ganxorcielebil iqna eqsperimenti, romlis drosac sakvlev

sidides pirvel rigSi warmoadgenda wylis nakadis mier natanebis

transporturanarianobis ( tq ) dadgena.

eqsperimentisgan xorcielebis procesSi modelze gaTvaliswinebul iqna

msgavsebis Semdegi pirobebi: dinamikuri (frudis ricxvi) − 𝐹𝑟=𝑖𝑑𝑒𝑚;geometriuli

(kalapotis qanobi) − 𝑖 = 𝑖𝑑𝑒𝑚; natanebis moZraoba - V ∕ 𝑉𝐻= 𝑖𝑑𝑒𝑚, da kalapotis

winaaRmdegobis koeficientis msgavseba (Sezis koeficienti) - 𝐶𝑛 = 𝑖𝑑𝑒𝑚;

mTis mdinareebze kalapotis mowyvladi ubnebis SefasebisaTvis saqarTvelos

samxedro gzis gaswvriv mdinare TeTri aragvis wyalSemkreb auzSi 2005-1014ww.

avtoris mier ganxorcielebuli savele-eqsperimentaluri kvlevebis safuZvelze

Sefasebulia mdinaris kalapotis sensitiuri ubnebi, Sesabamisi ZiriTadi

maxasiaTebeli parametrebis gaTvaliswinebiT.

saimedoobisa da riskis Teoriis gamoyenebiT dadgenilia, rom Ekalapotis

eroziuli procesebis dinamikaAaRiwereba eqsponencialuri ganawilebiT, xolo

mdinarisKkalapotSi natanebiTa kumlirebis procesi ki koSis ganawilebis kanoniT.

miRebuli Sedegebi Sedarebulia bunebriv monacemebTan da dadgenilia, rom

cdomileba maT Soris dasaSveb sazRvrebSia.


#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1 ,,md. veres kalapotSi 2015

wlis 13-14 ivniss bunebis

md. veres xeobis

axleburad

g. gavardaSvili

r. diakoniZe,

saxelmwifo

324

stiqiuri movlenebis

Sefaseba, analizi da

stiqiis regulirebis

efeqturi RonisZiebebi

dagegmarebis

sakiTxze

Seqmnili

saxelmwifo

komisia g.

gavardaSvili

e. kexalaSvili,

g.Caxaia,

l.wulukiZe,

z. varazaSvili

dakveTa

2 md. rionze

hidroeleqtrosadgurebis

kaskadis (tviSi hesi100

mgvt, namaxvani hesi-333

mgvt) mSeneblobis da

eqspluataciis proeqtis

garemoze zemoqmedebis

Sefasebis angariSze

ekologiuri eqspertiza

g. gavardaSvili

r. diakoniZe,

z. varazaSvili

saxelmwifo

dakveTa


1. naSromSi ganxilulia mdinare veres kalapotSi 2015 wlis 13-14 ivniss

bunebis stiqiuri movlenebis warmoSobis mizezebi, movlenebis Sefaseba da analizi.

stiqiis Sefasebis mizniT warmodgenilia 2014 wlis 14-20 ivniss md. joxonis xevSi

ganxorcielebuli savele kvlevis Sedegebi. Catarebuli savele-samecniero kvlevebis

damuSavebisa da analizis Semdeg dasaxulia mdinare veres wyalSemkrebi auzis

regulirebis ZiriTadi sainJinro-ekologiuri RonisZiebebi, maT Soris q. Tbilisis

Rvarcofebisagan efeqturi dacvis mizniT ganxiluli da rekomendebulia stiqiis

regulirebis resursmzogi axali nagebobebi.

q. Tbilisis stiqiebisagan efeqturi dacvis mizniT, md. veres kalapotis

regulirebisaTvis, sailustraciod dasabuTebulia RvarcofsawinaaRmdego

safexurovani formis cxauri tipis baraJis laboratoriuli modelirebis

aucilebloba. statiaSi aseve ganxilulia sazogadoebisaTvis kvlevebis aqtualobis

demonstrirebisaTvis Catarebuli savele-samecniero kvlevis Sedegebis

informaciulobis xarisxi.

2. 2015 wlis 25 noembris saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis

saministros #i-910 brZanebis Tanaxmad “ekologiuri eqspertizis Sesaxeb”

saqarTvelos kanonis me-3 muxlis me-3 punqtis safuZvelze Seiqmna ss „namaxvani“-s

md. rionze hidroeleqtrosadgurebis kaskadis (tviSi hesi 100 mgvt, namaxvaniJoneTi

hesi 333 mgvt) mSeneblobisa da eqspluataciis proeqtis garemoze zemoqmedebis

Sefasebis angariSze ekologiuri eqspertizis Catarebis mizniT institutis

direqtoris, teqn. mecn. doqt. prof. g. gavardaSvilis TavmjdomareobiT Seiqmna

saeqsperto komisia 11 wevris SemadgenlobiT, maT Soris: institutis bunebrivi

katastrofebis ganyofilebis xelmZRvaneli, geogr. akad. doqt. r. diakoniZe da

melioraciuli sistemebis daproeqtebisa da eqspertizis ganyofilebis mecn-

325

TanamSromeli, samTo inJiner-hidrogeologi zurab varazaSvili. komisias daevala

saeqsperto komisiis wevrTa calkeuli saeqsperto daskvnebis Sejereba, ris

safuZvelzec warmoadginil iqna saeqsperto komisiis daskvna.

sxva aqtivobebi

• 2015 wlis 19 ivniss mTavrobis kancelariaSi komisiis pirvel sxdomaze,

romelsac uZRveboda saqarTvelos premier-ministri, saxelmwifo komisiis

Tavmjdomare, b-ni irakli RaribaSvili. prof. g. gavardaSvilma (saxelmwifo

komisiis wevri), rogorc md. veres xeobis axleburad dagegmarebis sakiTxze

Seqmnili saxelmwifo komisiis wevrma, gaakeTa vrceli moxseneba md. veres

kalapotSi ganxorcielebuli savele-samecniero kvlevis Sedegebze.

• ·2015 wlis 19 ivniss prof. g. gavardaSvilma (saxelmwifo komisiis wevri)

md. veres katastrofis Sesaxeb interviu misca: telekompania ,,obieqtivs“ -

SuadRe obieqtivSi (13:00 sT), telekompania ,,GDS”-is sainformacio gadacemas

(20:30 sT), xolo 20 ivniss ki telekompania ,,imeds“ qronikaSi (11:00 sT);

• ·2015 wlis 19 ivniss prof. g. gavardaSvilma saqarTvelos mecnierebaTa

erovnul akademiaSi md. veres kalapotis Seswavlis specialur komisiaze,

romelsac xelmZRvanelobda akademiis vice-prezidenti, akademikosi irakli

Jordania, gaakeTa moxseneba md. veres kalapotSi ganxorcielebul samecniero-

savele kvlevebis Sedegebisa da kalapotis regulirebis RonisZiebebis Sesaxeb;

• ·2015 wlis 20 ivniss prof. g. gavardaSvilma q. Tbilisis meriaSi

saxelmwifo komisiis me-2 sxdomaze, romelsac uZRveboda md. veres xeobis

axleburad dagegmarebis sakiTxze Seqmnili saxelmwifo komisiis Tavmjdomaris

moadgile, q. Tbilisis meri b-ni daviT narmania, waradgina md. veres kalapotSi

formirebuli Rvarcofebis regulirebis prevenciuli da kapitaluri tipis

RonisZiebebi;

• ·2015 wlis 22 ivniss institutis mecnier-TanamSromlebma, asistent-

profesorebma: goga Caxaiam, robert diakoniZem da levan wulukiZem q. Tbilisis

meriaSi gaakeTes prezentacia md. veres kalapotis regulirebis RonisZiebebis

Sesaxeb.

• 2015 wlis 25 ivniss prof. g. gavardaSvilma iaponiaSi, q. cukubaSi

Rvarcofebis me-6 saerTaSoriso konferenciaze (6th International Conference on Debris flow Hazards Mitigation: Mechanics, Prediction and Assessment. June 22-25, 2015, Tsukuba International Congress Center, EPOCHAL TSUKUBA, JAPAN), romelsac

eswreboda msoflioSi cnobili mecnierebi Rvarcofmcodneobis mimarTulebiT,

warsdga prezentaciiT md. veres kalapotSi formirebuli stiqiebis Sesaxeb.

prezentaciis Semdeg md. veres kalapotis regulirebis problemebze gaimarTa

msjeloba cukubas universitetis saerTaSoriso kongresis centrSi

Rvarcofmcodneobis msoflioSi cnobil mkvlevarebTan: iaponiidan - kiotos

universitetis bunebrivi katastrofebis kvlevis institutis sapatio

326

direqtorTan, prof. tamacu takahaSTan, eroziul-Rvarcofuli procesebis

mecnieruli kvlevis, daproeqtebisa da mSeneblobis saerTaSoriso asociacia

,,SABO” -s prezident, prof. hidetomi oisTan (romelTanac ganxilul iqna md.

veres Rvarcofi da kalapotis regulirebis RonisZiebebi), prof. hiroSi suvas,

prof. diter rikenmans (Sveicaria), prof. marsel hurlimans (espaneTi), prof.

timoTi devisTan (axali zelandia) da sxv.

2015 wlis 26 ivniss, moxsenebis meore dRes Rvarcofebis me-6

saerTaSoriso konferenciis saorganizacio komitetis mier profesiuli

eqskursiis programaSi prof. g. gavardaSvilis TxovniT Seitanes cvlileba da

konferenciis monawileebi gaemgzavrnen profesiul-eqskursiaze q. nikoSi

analogiuri stiqiis regulirebis RonisZiebebis gasacnobad. aqac, mdinaris

kalapotSi Camowva mZlavri mewyeri, Semdeg formirebul iqna Rvarcofi. aq

zarali minimaluri iyo, radgan mdinaris kalapoti daregulirebuli iyo

RvarcofsawinaaRmdego cxauri tipis baraJebiT, ris analogiur RonisZiebebsac

stu-s c. mircxulavas saxelobis wyalTa meurneobis instituti sTavazobs

saqarTvelos mTavrobas stiqiebis dasaregulireblad, rac q. Tbilisis

usafrTxoebis erT-erTi ZiriTadi garantia.

• 2015 wlis 22 ivliss stu-s saaqto darbazSi Sedga Sexvedra q. TbilisSi

2015 wlis 13 ivniss momxdari stiqiis samecniero kvlevebis prognozirebisa da

misi regulirebis Sesaxeb. sxdoma gaxsna stu-s reqtoris moadgilem samecniero

dargSi, prof. z. gasitaSvilma. moxsenebiT gamovidnen profesorebi: m. cincaZe, g.

gavardaSvili, z. gedeniZe da sxv. z. gedeniZem wamoayena winadadeba md. veres

kalapotis regulirebisaTvis reqtoris brZanebiT Seiqmnas komisia, romelsac

uxelmZRvanelebs stu-s c. mircxulavas saxelobis wyalTa meurneobis

instituti, rasac z. gasitaSvilma mxari dauWira. komisia imuSavebs md. veres

kalapotis regulirebis sakiTxebze.

• 2015 wlis 29 dekembers saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi

akademiur sabWoze moxsenebiT gamovida institutis mTavari mecnier

TanamSromeli, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi oTar

naTiSvili, romelmac damswre sazogadoebas gaacno ,,meToduri rekomendaciebi

RvarcofsawinaaRmdego nagebobebis proeqtirebisaTvis” (hidravlikuri

gaangariSebani), romelic ganTavsebulia 48 gverdze.

327

instituti “talRa”

direqtori – xaTuna lomsaZe

samecniero erTeulis Semadgenloba:

ganyof.ufrosi – mTavari mecnier-muSaki – 1, mTavari mecnier-muSaki -2,

mecnier-muSaki-4



#






1

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტის

განახლებადი ენერგიის და ენერგოეფექტურობის ცენტრის 2015 წლის საგრანტო პროექტი „ ტალღის ენერგიის გარდამქმნელის ახალი მოდელი „

m.WiraqaZe S.xizaniSvili

k.gorgaZe

Pproeqtis mizani iyo zRvis talRebis energiis eleqtrul energiaSi gardamqmneli

meqanizmis axali modelis Seqmna. Ggardamqnel meqanizmSi gamoyenebuli iqna talRis

moZraobis mimarTulebiT horizontalurad ganlagebuli induqciuri koWebi maTze

mosriale magnitebiT. Seqmnili modeli srulad akmayofilebs dasmuli amocanis

pirobebs, rogorc funqciuri ise energetikuli TvalsazrisiT.

I. 2.

# Sesrulebuli proeqtis

dasaxeleba mecnierebis proeqtis xelmZRvaneli proeqtis Semsruleblebi

328



1

axali Taobis

dozimetrebis damuSaveba

garemos

radioekologiuri

mdgomareobis uwyveti

monitoringis mizniT

z. Waxnakia s. faRava

z. siymaSvili


praqtikuli Sedegebi

proeqtis mizans warmoadgens farTo, saimedo metrologiuri maxasiaTeble-

bismatarebeln/g mikrosensorzedafuZnebuli, mcire energomoxmarebis da

Rirebulebis _ inovaciuri dozimetruli sistemis Seqmna. (sayuradReboa, rom

Seqmnili sistema ar saWiroebs masSi CamontaJebul avtonomiur kvebas, vinaidan misi

droSi uwyveti,stabiluri funqcionireba da informaciis gadacema

uzrunvelyofili iqneba garegani (bunebrivi da teqnogenuri) maionizebeli

gamosxivebiT.

mikrosensorSi, romelic Sedgeba naxevargamtarul masalaSi (Si, GaAs) I2L- logikuri ventilebis safuZvelze formirebuli wriuli generatorisagan,

aRiZvreba STanTqmuli dozis Sesabamisi inJeqciuri fotodenebi, rac

uzrunvelyofs mikrosqemis kvebas da garkveuli parametrebis mqone

radiosixSiruli diapazonis eleqtromagnituri rxevebis (1-10 gigaherci) aRZvras.

aRZruli rxevebi gamosxivdeba planaruli anteniT, rac daxSul sivrceebSi misi

gamoyenebis saSualebas iZleva, xolo gamosxivebuli signalis miReba ki

ganxorcieldeba standartuli meTodiT.

Catarebuli samuSaoebi

am miznebis da amocanebis gansaxorcieleblad Catarda sainformacio kvleva

da analizi. Seswavlili iqneba sensoris gamoyenebis SesaZlebloba ara marto

radiaciis dozis gansazRvrisTvis, aramedsxva saxis gamosxivebebisTvisac,

rogoricaa rentgenuli, optikur-sxivuri, Tburi (zeebekis efeqti) da sxva.

agreTve Sesrulda: a)sensoris registratoris sqemis modelireba. b)sensoris

mier gamosxivebuli signalis formis (formatis) eleqtruli blokisa da

gamomsxivebelis eleqtruli sqemis modelireba. rogorc aRiniSna Cipis arqitetura

Sesrulebulia I2L- logikuri ventilebis safuZvelze (ix. nax.1, 2). es teqnologia

uzrunvelyofs minimaluri sididis denebs ventilze (nanodan erTeul

mikroamperamde). moqmedi kompiuteruli versiis funqcionireba adasturebs mis

vargisianobas praqtikuli daniSnulebis TvalsazrisiT. virtualuri sqema da misis

329

modelireba ganxorcielda Proteus-is programuli uzrunvelyofis safuZvelze.

nax.1. 15 da 5 kaskadiani wriuli generatorebis eleqtruli sqema

nax. 2. eleqtruli sqemis modelireba

momavalSi dagegmilia: a) naxevargamtaruli sqemis damzadeba hibridul variantSi.

b )naxevargamtaruli masalis moZieba da gazrda sxvadasxva gadasvlis

barierebisTvis (p-n an heterogadasvlebi) Sesabamisi parametrebiT sxvadasxva

gamosxivebis el. energiis misaRebad. g) miRebuli nimuSebis Sualeduri da

saboloo gazomvebi). d) Catardeba SedarebiTi gazomvebi damuSavebuli n/g

mikrosensoris da standartuli radiaciuli dozimetrebis gamoyenebiT.

U6

(A

1)

R9(1)CLK1

CS7

U/D2

A1 3

W1 5

B1 6

CLKb

CS

U/D

0

0

A

B

C

D

330

II.2. publikaciebi:

ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

K.Gorgadze T.Berikashvili G.Nabakhtiani T.Berberashvili Sh.KhizaniSvili

Formation of Titanium alloys 3D Nanostructures

Nano Studies N

ISSN 1987-8826

№9

2014

House Nekeri

117-180

2 G.Nabakhtiani L.Chkhartishvili A.Gigineishvili K K.Gorgadze

Radioactive Waste Manajment in Georgia

№9

2014

House NekeriH 149-154

Gganxilulia formis maxsovrobis mqone titanis SenadnobebSi sxvadasxva

Termomeqanikuri damuSavebis Sedegad Senadnobis moculobaSi 3D struqturis nanonawilakebis Canasaxebis warmoqmnis da zrdis meqanizmebi, agreTve maTi gavlena formis maxsovrobis efeqtze da zedrekadobaze.

saqarTvelo aqtiur monawileobas iRebs radioaqtiuri narCenebis marTvaSi. saerTaSoriso mxardaWeriT aSenda da funqcionirebs radioaqtiuri narCenebis centraluri sacavi. saqarTvelom, iseve rogorc sxva qveynebma, unda SeimuSaos Tavisi politika radioaqtiur narCenebTan mimarTebiT da gaataros praqtikaSi

331

III. 1.samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

a) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

Z.Gasitashvili P.KervaliSvili A.chirakadze A.Gigineishvili Z.Buachidze K.Gorgadze

Advanced methods of utilization ofsecondary resourced forenergy

production and accumulation

akademikos iveri frangiSvilis dabadebis

85-e wlisTavisadmi miZRvnili konferencia

sainformacio da kompiuteruli teqnologiebi,

modelireba,marTva

Tbilisi -2015

2

R. Melkadze T. Makalatia A. didebashvili Z. Chaknakia G. Kalandadze G. Peradze

Nnaxevradgamtaruli

nanostruqturebis miRebis

teqnologia

2nd International Conference MODERN TECHNOLOGIES AND

METHODS OF INORGANIC MATERIALS SCIENCE

pp.380-384

Tbilisi -2015

3

T. Pavliashili Z. Chaknakia A. Tutunjian

siliciumis dioqsidis

dafena monisilanis

daJangvis meTodiT

naxevradgamtaruli

integraluri sqemebis

damzadebis teqnologiaSi

2nd International Conference MODERN TECHNOLOGIES AND

METHODS OF INORGANIC MATERIALS SCIENCE

pp.359-365

Tbilisi -2015

332

4 R. Melkadze A. Didebashvili G. Kalandadze G. Peradze T. Makalatia Z. Chaknakia K. Chitaia

nanostruqturebi

rentgenuli

sensorebisTvis

ADVANCED MATERIALS AND TECHNOLOGIES Proceedings

(2015)

pp. 176-179

Tbilisi -2015

1. msoflioSi adamianis mier marTuli da bunebrivi procesebis mimdinareobis

Sedegad grovdeba miliardobiT tona narCeni, romelic abinZurebs garemos da

safrTxes uqmnis rogorc floras da faunas, aseve adamianis arsebobasac. naSromSi organuli da inertuli narCenebi ganxilulia, rogorc meoradi nedleulis wyaro da dasaxulia gzebi da meTodebi garemos dacvasTan erTad gadamuSavebis Sedegad miRebuli iqnas energia da meoradi nedleuli

2,3,4. naSromebSi aRwerilia naxevradgamtaruli (n/g) nanostruqturebis unikaluri teqnologiebi da maTi gamoyenebis sferoebi da agreTve dieleqtrikuli fenebis miRebis axali teqnologiuri procesebis miRebis upiratesobani sxva dieleqtrikul fenebTan SedarebiT n/g xelsawyoebis da integraluri sqemebis damzadebisas.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

Nabakhtiani G.N Chkhartishvili L.S Gigineishvili A.V Gorgadze K.M.

Radioactive Waste Manajment in Georgia

Eighth International ConferenceE

“Materials and Coating for Extreme Performances:

Investigation, Application, Ecologically Safe Technologies

for Their production and Utilization”

September ,2014

Kiev, UkraineM

333

saqarTvelo aqtiur monawileobas iRebs radioaqtiuri narCenebis marTvaSi. saerTaSoriso mxardaWeriT aSenda da funqcionirebs radioaqtiuri narCenebis centraluri sacavi.saqarTvelom ,iseve rogorc sxva qveynebma, unda SeimuSaos Tavisi politika radioaqtiur narCenebTan mimarTebiT da gaataros praqtikaSi


IV. 2.

#




miTiTebiT

proeqtis


2

stu-s administraciul da

saswavlo korpusebSi

bunebrivi warmoSobis

radioaqtiuri airis - radonis

koncentraciis droiTi da

sivrciTi ganawilebis Seswavla

TanamSromlebisa da

studentebis janmrTelobaze

radoniT ganpirobebuli

riskebis Sefasebisa da

minimizebis mizniT

z. Waxnakia s. faRava

z. siymaSvili

g.jafariZe


praqtikuli Sedegebi

aRsaniSnavia, rom s/k instituti “talRa”-s xelmZRvanelobis mier, 2016 wels

dagegmili zemoaRniSnuli kvleviTi samuSaoebis dedaazri dafuZnebulia rigi

saerTaSoriso da kerZod, gaero-s atomuri radiaciis zemoqmedebis Semswavleli

samecniero komitetis (UNSCEAR), gaero-s ekonomikuri komisiis evropis ganyofilebis

(UNECE), atomuri energiis saerTaSoriso saagentosa da Sromis dacvis saerTaSoriso

biuros (IAEA/ILO), janmrTelobis dacvis msoflio organizaciis radiologiuri

dacvis saerTaSoriso komisiis (WHO/ICRP), aSS-s garemos dacvis saagentos (US/EPA) dadgenilebebsa da saxelmZRvanelo miTiTebebze. zemoaRniSnul dadgenilebebsa da

saxelmZRvanelo miTiTebebSi xazgasmulia, rom „dRes, adamianis organizmze

334

radonisa da misi daSlis produqtebis zemoqmedebis Semcireba warmoadgens radiaciuli usafrTxoebis erT-erT prioritetul amocanas –sazogadoebis

janmrTelobis donis amaRlebis mizniT“.

cnobisaTvis: adamianis organizmSi inhalaciis gziT moxvedrili bunebrivi

warmoSobis radioaqtiuri airi – radoni (219, 220, 222Rn86) da misi radioaqtiuri daSlis

produqtebi, umeteswilad poloniumis izotopebi (210, 214, 218Po84), iwveven bronqebisa da filtvis epiTeliumis citogenetikur dazianebebs da mravalpoziciur qromosomul

rRvevebs, Sedegad ki izrdeba pirovnebis filtvis kiboTi daavadebis riski.

dadgenilia, rom radoniT ganpirobebuli filtvis kiboTi daavadebis SemTxvevebi

Seadgens davadebis saerTo raodenobis 10-15 %.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, jandacvis msoflio organizaciis kibos kvlevis

saerTaSoriso saagentos (WHO/ICRC) mier radoni klasificirebuli iqna rogorc A-klasis kancerogeni da aRiarebuli iqna radiaciuli riskis faqtorad, romelic

iwvevs pirovnebis filtvis kiboTi daavadebis SemTxvevebis matebas.

335

samecniero, saswavlo, sawarmoo centri analizxelsawyo

2015 wlis

samecniero angariSi

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli – Zagania Tamazi, profesori, akademiuri doqtori,sainJinro akademiis akademikosi.


mTavari inJineri - T.surmava

direqtoris moadgile - n.iaSvili

mTavari mecnier TanamSromeli – v.fadiuraSvili

menejeri-i.okonova

teqnikuri uzrunvelyofis samsaxuris ufrosi-v.mamalaZe

wamyvani specialisti-v.oladko

wamyvani specialisti-i.xutaSvili


a) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raode-

noba

1

Zagania T, fadiuraSvili v.

iaSvili n.

eleqtroqimiur procesebSi

eleqtrodul sistemebis gamoyeneba

Jurnali „mecniereba da teqnologiebi

2015 Tbilisi 5

anotaciebi

336

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

2.

iaSvili n.

sabagiro gzis vagonetSi tvirTis masis gansazRvris mowyobiloba.

samTo Jurnali

#2 -2015

Tbilisi

3

3

iaSvili n.

madnis gadazidvisaTvis satvirTo avtomobilebis optimaluri ganawilebis Sesaxeb.

samTo Jurnali

#2-2015

Tbilisi

5

anotaciebi qarTul enaze

2.samTo JurnalSi dabeWdili statia „ sabagiro gzis vagonetSi tvirTis masis gansazRvris mowyobiloba“ exeba sabagiro satvirTo gzis saSualebiT fxvieri madnis gadazidvis operaciasa da am dros madnis masis gansazRvras.

damuSavebulia specialuri satvirTo vagoneti romelic iZleva saSualebas moZraobis gauereblad ganxorcieldes madnis masis gansazRvra(aiwonos tvirTiani vagoneti ).

3.madnis gadazidvisaTvis satvirTo avtomobilebis optimaluri ganawilebis amocana ralizaciisaTvis SesaZlebelia gamoyenebuli iqnes transportis klasikuri amocana. statiaSi motanilia amocanis amoxsnis gza da algoriTmi.


a) saqarTveloSi

337

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1.

ZaganiaT T., iaSvili n,

fadiuraSvili v. da sxvebi

Camdinare wylebis kontrolisa da marTvis avtomatizebuli sistema

(rusul enaze)

akad.i.frangiSvilis 85 wlisTavisadmi miZRvnili saerTaSoriso samecniero konferencia

2015 wlis 3-5 noemberi

q. Tbilisi

2.

Zagania T,surmava T., iaSvili n., fadiuraSvili v.

bunebrivi airis gaJonvis dafiqsirebis da Camketi klapanis marTvis sistema


q. Tbilisi

3.

iaSvili n.

sabagiro gziT transportirebuli tvirTis masis gansazRvris sistema


q. Tbilisi

4. iaSvili n.

madnis mompovebeli sawarmoebis samrewvelo transportis marTvis avtomatizebuli sistema


q. Tbilisi

1. pirveli moxseneba „Camdinare wylebis kontrolisa da marTvis avtomatizebuli sistema „ warmodgenili iqna rusul enaze.

moxsenebaSi asaxulia Camdinare wylebis kontrolisa da marTvis sistemebis Seqmnis gamocdileba.naCvenebia sistemebSi gamoyenebuli analitikuri xelsawyoebi SemoTavazebulia aseTi sistemis erT-erTi varianti.

2. moxseneba „bunebrivi airis gaJonvis dafiqsirebis da Camketi klapanis marTvis sistema“ exeba metad aqtualur sakiTxs: sacxovrebel binebSi da saxlebSi bunebrivi airis gaJonvisas am faqtebis dafiqsirebisa da ubeduri SemTxvevebis Tavidan acilebisaTvis axali originaluri xelsawyo-signalizatoris da Camketi klapanis damuSavebas. damzadebulia signalizatoris sacdeli nimuSi romelic demonstrirebuli iqna

338

sagamofeno centr „eqspo-jorjiaSi“ mowyobil gamofenaze.

3. sabagiro gziT transportirebuli tvirTis masis gansazRvris aqtualur sakiTxs exeba mesame moxseneba. amJamad ar arsebobs vagonetebSi CatvirTuli tvirTis gansazRvris avtomaturi mowyobiloba.avtoris mier SemoTavazebulia axali originaluri sistema romelic saSualebas gvaZlevs sabagiro gzis moZraobis gauCereblad ganvsazRvroT tvirTis masa.

4. samTo mompovebeli da gadamamuSvebeli sawarmoebis samrewvelo transportis sxvadasxva saxis transportis (sabagiro gzebis, pnevmo da konteineruli, agreTve saav-tomobilo da sarkinigzo transportis) muSaobis marTvis sistemis Seqmnis sakiTxebia ganxiluli n. iaSvilis moxsenebaSi „madnis mompovebeli sawarmoebis samrewvelo transportis marTvis avtomatizebuli sistema“. saavtomobilo da sarkinigzo transportis marTvis sxvadasxva amocanebirealizaciis xerxebi cnobilia, specialuri transportis muSaobis kontrolis aRricxvisa da analizis amocanebi ganixileba pirvelad.

sxva aqtivoba

garda zemoT aRniSnulisa samecniero, saswavlo da sawarmoo centrSi 2015

wels Sesrulda Semdegi samuSaoebi :

1.Astu-s qimiuri teqnologiisa da metalurgiuli da informatikis

fakultetebis ramdenime departamentis xelmZRvanelTa TxovniT maTi

saWiroebis dasakmayofileblad analizxelsawyom moamzada sxvadasxva

analitikuri xelsawyoebi: ionebis mzomi, titratori,

konduqtometri,Apotenciometri da pH-metri. (sul 25 analitikuri xelsawyo).

ganxorcielda am xelsawyoebs Semowmeba, gawyoba-gamarTva, kalibreba da

testireba. ganaxlebuli iqna xelsawyoTa garegnuli saxe – dizaini da

gaumjobesda maTi ergonomiuli parametrebi.

stu-s aRniSnul departamentebs gadaeca xuT-xuTi xelsawyo da Sesabamisi

teqnikuri dokumentacia. ganxorcielda momsaxure personalis momzadeba-

swavleba.PSemdegSi wlebis ganmavlobaSi analizxelsawyo gauwevs am

departamentebs meTodur da sakonsultacio daxmarebas xelsawyoebis

339

saswavlo procesSi warmatebiT gamoyenebisaTvis. gadacemuli xelsawyoebi

saSualebas miscems Sesabamis departamentebs laboratoriul da praqtikul

mecadineobebze studentebs gaacnon da Seaswavlon analitikur xelsawyoebze

muSaobis unar-Cvevebi. es Tavis mxriv ganapirobebs studentTa dainteresebas

analitikuri xelsawyoTmSeneblobis sakiTxebiT.

2. 2015 wlis meore naxevarSi dawyebuli iqna muSaoba siTxeebSi

pHH-gansazRvris axali kompaqturi analitikuri xelsawyos SeqmnisaTvis.

ganisazRvra instrumentaluri meTodika romlis safuZvelze damuSavda

xelsawyos struqturuli da eleqtruli sqemebi. muSaoba xelsawyos Seqmnaze

damTavrdeba 2016 wels

3. miuxedavad bunebrivi airis sayofacxovrebo miznebiT gamoyenebis

moxerxebulobis da sargeblianobisa, viciT, rom mas Tan axlavs metad

mniSvnelovani uaryofiTi mxare: sayofacxovrebo airis (meTanis) gaJonva da misi

dagroveba metad saxifaToa, radgan gaJonvas SeiZleba mohyves damangreveli

afeTqeba da adamianTa mowamvla. am dros materialuri zaralis garda

mosalodnelia adamianTa msxverplic. samwuxarod, aseTi ubeduri SemTxvevebi

xSirad xdeba. imis gamo, rom sayofacxovrebo airi uferoa da xSir SemTxvevebSi

mas ara aqvs suni, amitom SeiZleba adamianebma gvian, an sulac ver gaigon gazis

gaJonva.

bolo dros CvenTan gaxSirebulma ubedurma SemTxvevebma dRis wesrigSi daayena

am sakiTxebis mogvarebis aucilebloba, raTa Tavidan aviciloT afeTqebebis,

xanZrebis, adamianTa mowamvlisa da daRupvis SemTxvevebi. cnobilia

adamianisaTvis saSiSi airebis, maT Soris bunebrivi airis (meTanis)

koncentraciis kontrolisa da signalizaciis mowyobilobebi:

swored am problemis gadawyvetisa da adamianTa usafrTxoebisaTvis aris

gankuTvnili sacxovrebel binebSi airis gaJonvis signalizatorebi,

mowyobilobebi da monitoringis sistemebi. dReisaTvis msoflios mraval

qveyanaSi awarmoeben airis gaJonvis aRmosaCen sxvadasxva teqnikur saSualebebs.

maT Soris didi adgili ukavia sacxovrebel binebSi airis gaJonvis

signalizatorebs.

340

kompania “seitron” (italia) amzadebs sxvadasxva xelsawyoebs meTanis, propanisa

da sxva airebisaTvis gaJonvis dafiqsirebis xelsawyoebis serias Securgaz,

romlebsac SeuZliaT daafiqsiron mxuTavi airis, meTanisa da Txevadi airis

gaJonva. samxreT koreuli firma O“olimpia“ momxmareblebs sTavazobs H seriis

deteqtorebs feTqebadsaSiSi airebisaTvis. italiuri firma B“bertoldis“ airis

gaJonvis signalizatorebi aseve gankuTvnilia meTanisa da Txevadi airebisaTvis.

ruseTis warmoebis sayofacxovrebo signalizatori daniSnulebaa bunebrivi da

Txevadi airebis kontroli. analogiur xelsawyoebs uSveben ukrainis sxvadasxva

qalaqebSi.

cnobilia saaqcio sazogadoeba `avangardis~ (ruseTi) sayofacxovrebo

signalizatori, romelic gankuTvnilia meTanis mxuTavi airis da buTanis

koncentraciis kontrolisaTvis sacxovrebel da sawarmoo SenobebSi. xelsawyos

gaaCnia kveba qselidan (220 v) da akumulatoridan (12 v); xmovani da manaTobeli

signalizacia, Camketi klapanis marTvisaTvis signalis gamomuSavebis

SesaZlebloba. firma “seitron” (italia) awarmoebs xelsawyos, romelic

gankuTvnilia haerSi meTanis arsebobis kontrolisaTvis. am xelsawyos gaaCnia

TviTdiagnostikis sistema: Tu gadamwodis mgrZnobiare elementi dazianda da ver

reagirebs sakontrolo airze, xelsawyoze cimcimiT ainTeba yviTeli feris

Suqdiodi. xelsawyo warmoadgens mikroprocesorul mowyobilobas. mas gaaCnia

Camketi klapanisa da xmovani eleqtronuli signalizatoris CarTvis

SesaZlebloba. mowyobilobis kveba SeiZleba rogorc qselidan (220 v), aseve

akumulatoruli batareidan (12 v). xelsawyos uaryofiTi mxarea is, rom

avtonomiuri kvebis reJimSi mas SeuZlia imuSaos mxolod 5-6 saaTi.

firma “mikroni” uSvebs sxvadasxva airis koncentraciis kontrolisa da

signalizaciis mowyobilobebs da airebis Camket impulsuri marTvis klapanebs.

maT mier aTvisebulia meTanis koncentraciis kontrolis xelsawyo, romelsac

gaaCnia koncentraciaze reagirebis ori zRvari. igive firma uSvebs Camket

impulsuri marTvis klapnebs, romelTa daniSnulebaa airis miwodebis Sewyveta,

rodesac misi koncentracia gadaaWarbebs dasaSveb zRvars.

firma“renome” (ukraina) gamoiyenebs iaponuri warmoebis pirvelad gadamwodebs,

magram mis erT-erT indikators ar gaaCnia Camketi klapanis marTvis signalis

341

gamomuSavebis SesaZlebloba, ikvebeba mxolod qselidan da gaaCnia muSaobis

SedarebiT xanmokle resursi.

sxva qveynebSi warmoebulma arsebuli signalizatorebis SedarebiTma analizma

gamoavlina maTi, rogorc dadebiTi, aseve maTi uaryofiTi mxareebi. gaCnda

SesaZlebloba da aucilebloba, rom mowyobilobebSi Setanili iqnas rogorc

Tvisebrivi, aseve konstruqciuli cvlilebebi. swored zemoTaRniSnuli am

problemis gadawyvetisa da adamianTa usafrTxoebisaTvis aris gankuTvnili

sacxovrebel binebSi airis gaJonvis Cvens mier Seqmnili signalizatori da

Camketi klapanis marTvis sistema.

damuSavebulia sacxovrebel binebSi sayofacxovrebo, bunebrivi airis

gaJonvisa da dagrovebis SemTxvevebis dafiqsirebisa da amis Sesaxeb adamianTa

informirebis avtomaturi mikroprocesoruli sistema, romelic garda xmovani

da vizualuri signalebis gamoimuSavebisa Seasrulebs mTavar daniSnulebas:

moxdeba binaSi airis miwodebis qselis gadaketva. e.i. mikroprocesoris mier

gamomuSvebuli brZanebis signaliT Caiketeba marTvadi klapani.

2015 wlis ivlisSi analizxelsawyoSi daiwyo muSaoba bunebrivi airis

gaJonvis kontrolis da signalizaciis axali sistemis Seqmnaze, romelic

gankuTvnilia sacxovrebel binebSi bunebrivi airis (meTani) gaJonvis

dafiqsirebis, gamafrTxilebeli xmovani da manaTobeli signalebis

gamomuSavebisaTvis. sistemis mikroprocesoruli mowyobiloba uzrunvelyofs

airis gaJonvis aRmoCenisas eleqtromagnituri klapanis Caketvas da binaSi

bunebrivi airis miwodebis Sewyvetas. arsebuli mowyobilobebisa da

sistemebisagan SemoTavazebuli sistema gansxvavdeba ramdenime niSniT, rac

uzrunvelyofs mowyobilobis maRal mgrZnobiarobas da sizustesa. garda amisa

winaswari gaTvlebiT mniSvnelovnad Semcirdeba sistemis Rirebuleba.

axali sistema Sedgeba sami ZiriTadi kvanZisagan: naxevargamtaruli gadamwodi,

mikroprocesorebze agebuli eleqtronuli bloki da Camketi klapani.

amJamad damzadebulia sistemis sacdeli egzemplari, romlis gamocdis Semdeg

ganisazRvreba organizaciul-teqnikur RonisZiebebi warmoebis mosamzadeblad

xelsawyos seriuli warmoebisaTvis.

342

4. analizxelsawyoSi mimdinareobs specialuri saWiroebis mqone pirebis

gadasaadgilebeli kibeze mavali satransporto saSualebis damzadeba, romelic

gankuTvnilia invalidebis TviTmavali etliT kibis marSebze

gadaadgilebisaTvis.

wlis dasawyisSi analizxelsawyoSi damzadebuli iqna mcire zomis

mowyobilobis moqmedi maketi,romelic demonstrirebuli iqna or sxvadasxva

gamofenaze.

wlis meore naxevarSi damuSavebuli da damzadebuli iqna mowyobilobis

realuri zomis sacdeli sawarmoo nimuSi romelmac gaiara winaswari

aprobacia realur pirobebSi. gamocdis Sedegebis mixedviT sacdel nimuSSi

dazustebuli iqna ramdenime kvanZis konstruqciuli detalebi. mowyobilobaze

muSoba gagrZeldeba 2016 wels.

5. miRebuli iqna patenti gamogonebaze “bunebriv wylebSi qimiuri reagentebis

mikrokoncentraciis gazomvis mowyobiloba“.

(saidentifikacio @#13611/01 , ganacxadis #AA2014P013611). gamogonebis avtorebi

arian analizxelsawyos TanamSromlebi T.Zagania, v.

fadiuraSvili, n.iaSvili da r.semionovi.A

6. analizxelsawyos TanamSromeli, centris generaluri direqtori T.Zagania

(stus sxva TanamSromlebTan erTad) gaxda avtori gamogonebisa

“specialuri saWiroebis mqone pirebis gadasaadgilebeli kibeze mavali

satransporto saSualebis mowyobiloba“. gamogonebis avtorebze gaica

patenti.

7. saqarTvelos teqnikuri universitetis sxvadasxva fakultetis studentebis

saswavlo-sawarmoo praqtikis gasavlelad analizxelsawyos sainJinro-

laboratoriul korpusSi momzadebuli iqna:

-saleqcio-saswavlo auditoria,

-analitikuri xelsawyoebis sagamofeno-sademonstracio darbazi,

-samontaJo-gasamarTi samuSaoebis specialuri ubani,

343

romlebSic ganlagda specialuri merxebi, samontaJo magidebi da Sesabamisi

analitikuri xelsawyoebi.

8. ganaxlda samecniero-teqnikuri biblioTeka, romelic ganTavsda amisaTvis

specialurad mowyobil darbazSi. aRsaniSnavia, rom biblioTekis wignebis

fondi Seivso TanamSromelTa piradi teqnikuri literaturiT, romelTa

didi nawili analitikuri xelsawyoTmSeneblobis Tematikisaa.

9. im mizniT rom, saqarTvelos teqnikuri universitetis sxvadasxva fakultetis

studentebs saswavlo-sawarmoo praqtikis dros saSualeba hqondeT gaecnon

analitikuri teqnikis ganviTarebis istorias

momzadebuli iqna specialuri sagamofeno eqspozicia sadac warmodgenilia

analizxelsawyoSi daarsebis dRidan Seqmnili TiTqmis yvela Taobis

mowyobilobebi.es saSualebas miscems studentebs gaecnon saqarTveloSi

analitikuri xelsawyoTmSeneblobis ganviTarebis yvela safexurs. yovelive es

xels euwyobs studentTa dainteresebas avtomatizaciis am mimarTulebiT.

10. mecnierebis msoflio dResTan dakavSirebiT xelsawyoTmSeneblobaSi

Setanili wvlilisaTvis „analizxelsawyo“ (misi xelmZRvanelis

T. Zaganias saxiT) saqarTvelos mecnierebaTa akademiam daajildova

specialuri sapatio sigeliT.

11. analizxelsawyos ori TanamSromeli (generaluri direqtori T.Zagania da

direqtoris moadgile Nn. iaSvili) 2015 wels monawileobdnen SoTa rusTavelis

saxelobis erovnuli samecniero fondis mier dafinansebuli ori sxvadasxva

samecniero sagranto Temis SesrulebaSi.

erTi sagranto Tema eZRvneba specialuri saWiroebis mqone pirebis

gadasaadgilebeli kibeze mavali axali satransporto saSualebis

damuSavebas da damzadebas , romelic invalidebis TviTmavali etliT kibis

marSebze gadaadgilebisaTvis.

meore sagranto samuSao exeba saarCevno procesebSi biometriuli

meTodebisa da xerxebis gamoyenebis metad aqtualur sakiTxs.

344

12. analizxelsawyom aqtiuri monawileoba miiRo samecniero teqnologiuri

inovaciebis kvireulis farglebSi sagamofeno centr “eqspo-jorjiaSi” mowyobil

Tematur gamofenaSi. gamofenaze wardgenili iyo analizxelsawyosdamuSvebuli

da damzadebuli analitikuri mowyobiloba, maT Soris uaxlesi, originaluri

xelsawyoebi, romlebmac specialistTa mowoneba daimsaxures.

345

kvebis mrewvelobis samecniero-kvleviTi instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

* institutis direqtori – nugzar baRaTuria

∗ samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba:L

# gvari saxeli Tanamdeboba

1 baRaTuria nugzari direqtori

2 begiaSvili nanuli samecniero sabWos Tavmjdomare

3 lolaZe mariami mTavari specialisti

4 SaraSeniZe nino mTargmneli

5 xotivari aelita ufrosi-mecnier TanamSromeli

6 kupataZe izolda ufrosi-mecnier TanamSromeli

7 ediberiZe eTeri ufrosi-mecnier TanamSromeli

8 kotoraSvili lia ufrosi-mecnier TanamSromeli

9 ormocaZe medea mecnier-TanamSromeli

10 konjaria lali wamyvani inJineri

11 bendianiSvili nona ufrosi laboranti

12 gvritiSvili Tamari ufrosi laboranti

13 nanitaSvili Tengizi gany.gamge(mTav.mecn.TanamSromeli)

14 alxanaSvili naziko ufrosi-mecnier TanamSromeli

15 grigoraSvili giorgi ufrosi-mecnier TanamSromeli

16 SilakaZe cisana mecnier-TanamSromeli

17 ejibia luiza wamyvani inJineri

346

18 oSxereli karlo wamyvani inJineri

19 mujiri levani gany.gamge(mTav.mecn.TanamSromeli)

20 qajaia luiza ufrosi-mecnier TanamSromeli

21 uTuraSvili eTeri mecnier-TanamSromeli

22 kalatoziSvili elene mecnier-TanamSromeli

23 kereseliZe marine wamyvani inJineri

24 iluriZe neli wamyvani inJineri

25 gilauri neli wamyvani inJineri

26 baRaTuria beqa ganyofilebis gamge

27 iCqitiZe mzia wamyvani inJineri

28 alania zurabi wamyvani inJineri

29 demeniuki maia mecnier-TanamSromeli

30 xvedeliZe nino ufrosi laboranti

31 qumsiaSvili jemali kavSirgabmulobis teqnikosi

32 giorgaZe zauri energetikosi

33 vaniSvili ciuri damlagebeli

34 spanderaSvili neli eqsperimentuli qarxnis direqtori

35 xositaSvili mariami mTavari inJineri

347

I. 2 saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis

Ddagegmili (gardamavali) da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi

#




miTiTebiT

proeqtis xelmZRvaneli proeqtis

Semsruleblebi

1

Ddargi: kvebis mrewveloba

samecniero

mimarTuleba 1.“damuSavdes

funqcionaluri daniSnulebis

kvebis produqtebis miRebis

racionaluri

teqnologiebi adgilobrrivi

nedleulis resursebis^

gamoyenebiT”

Nnugzar baRaTuria

1.1 davalebis dasaxeleba:

“yurZnisa da Rvinis

gadamuSavebis narCenebis

gamoyenebiT antioqsidanturi

ualkoholo Rvinis miRebis

racionaluri teqnologiis

gamokvleva “

nana begiaSvili

lia kotoraSvili

maka ormocaZe

1.2.davalebis dasaxeleba:

“citrusovanTa nayofebidan

radioproteqtorul Tvisebebis

mqone konservebis miRebis

teqnologiis damuSaveba”

cisana SilakaSe

dodo kalatoziSvili

samecniero mimarTuleba 2:

”Seiqmnas samamulo warmoebis

konkurentunariani Rvino da

alkoholiani sasmelebi”

davaleba 2.1. ატმის სასმელების დამზადების teqnologiis

gamokvleva

cisana SilakaSe

dodo kalatoziSvili

348

samecniero mimarTuleba 3:

“gamokvleul iqnas

ekologiurad sufTa sakvebi

danamatebis: saRebavebis,

aromatizatorebis,

Semasqeleblebis warmoebis

racionaluri teqnologiebi”

davaleba 3.1. “distilaciuri

eTerovani zeTebis miRebis

axali teqnologii gamokvleva

energetikuli danaxarjebis 50-

60%-iT Semcirebis, produqciis

xarisxis gaumjobesebisa da

nedleulis kompleqsuri

gamoyenebis mizniT”

luiza qajaia

maia demeniuki

izolda kupataZe

davaleba 3.2. “yurZnis

nedleulisagan

hidratopeqtinebis miRebis

racionaluri teqnologiis

damuSaveba da maT safuZvelze

rradioproteqtoruli kvebis

produqtebis miReba”

nana begiaSvili

eTeri ediberiZe

eTeri uTuraSvili

maia demeniuki

izolda kupataZe


praqtikuli Sedegebi

1.1.davalebis dasaxeleba: “yurZnisa da Rvinis gadamuSavebis narCenebis gamoyenebiT

antioqsidanturi ualkoholo Rvinis miRebis racionaluri teqnologiis

gamokvleva “

gamokvleul iqna Rvinomasalebis distilaciis teqnologiuri reJimebis

(gadadenis temperatura, procesi xangrZlivoba) gavlena alkohol moSorebuli

siTxis qimiur Sedgenilobasa da antioqsidantur Tvisebebze

1.2.davalebis dasaxeleba: “citrusovanTa nayofebidan radioproteqtorul

Tvisebebis mqone konservebis miRebis teqnologiis damuSaveba”

gamokvleul iqna citrusovanTa nayofebidan terpenuli nivTierebebis (eTe-rovani

zeTebis)wylis orTqliT gamoxdis procesi da masze sxvadasxva faqtorebis

moqmedeba.

- Ggarda Tematiuri gegmiT gaTvaliswinebuli samuSaoebisa, Seswavlil iqna

349

funqciuri daniSnulebis sasmelebis miRebis teqnologiebi; damzadda

eqsperimentuli produqciis qvemoT naCvenebi nimuSebi.

-

1.3. davalebis dasaxeleba: prevenciuli sakvebi produqtebis miReba rkinadeficituri

anemiis koreqciisTvis bavSvTa kontigentSi.

Seswavlil iqna marwyvis, gargaris, alubalis, tyemali,s samkurnalo mcenare

WinWris bioqimiuri maCveneblebis cvlilebebi ekologiurad usafrTxo zonebis

dadgenis mizniT.

damuSavda maTgan funqciuri Tvisebebis mqone wvenebis, xilfafebis miRebis teq-

nologia.

2.1. ატმის სასმელების დამზადების teqnologiis gamokvleva

Seiqmna ატმის წვენის ალკოჰოლური დუღილის მათემატიკური მოდელი, ეთანოლისა და თანმდევი პროდუქტების დაგროვების ოპტიმალური ტექნოლოგიური რეჟიმები.

-gamokvleul iqna დადუღებული ატმის წვენის ქიმიური შედგენილოba, SerCeul iqna

ნედლი სპირტის მიღების ტექნოლოგიური დანადგარები.

2.2. garda gegmiT gaTvaliswinebuli samuSaoebisa, aseve Seswavlil iqna WaWis aryis

miRebis axali teqnologia, romelic iTvaliswinebs miznobrivi produqtis miRebas

mTeli yurZnis mtevnis gadamuSavebiT. Aaxali teqnologia uzrynvelyofs

yurZniseuli warmoSobis alkoholiani sasmelebis asortimentis gafarToebasa da

maT konkurentunarianobas msoflio bazarze. Ddamzadda axali sasmelebis qvemoT

350

naCvenebi eqsperimentruli nimuSebi.

davaleba 3.1. “distilaciuri eTerovani zeTebis miRebis axali teqnologiis

gamokvleva energetikuli danaxarjebis 50-60%-iT Semcirebis, produqciis xarisxis

gaumjobesebisa da nedleulis kompleqsuri gamoyenebis mizniT”

gamokvleul iqna: a)eTerzeTovani mcenareebidan ujreduli wvenis gamownexvis

procesi;

b) dadginda pitnisa da tarxunis ujreduli wvenebis qimiuri Sedgenilobebi.

D avdavaleba 3.2. “mandarinis nedleulisagan hidratopeqtinebis miRebis racionaluri

teqnologiis damuSaveba da maT safuZvelze radioproteqtoruli

kvebis produqtebis miReba”

Seswavlil iqna Hhidratopeqtinebis pur-funTuSeulSi Seyvanis optimaluri

recepturebi da maTi gavlena mza produqtis xarisxze;

damuSavda purfunTuSeulis axali asortimenti da momzadda teqdokumentaciebi

radioproteqtorul pur-funTuSeulze (receptura, teqnologiuri instruqcia,

teqnikuri pirobebi);

ganxorcielebul iqna axali saxis pur-funTuSeulis samrewvelo aprobacia da

Sefasebul iqna damuSavebuli teqnologiuri gadawyvetilebebis ekonomikuri

efeqturoba.

351


ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

n.baRaTuria enologia Tbilisi,

gamomc.“qarTuli

akademiuri wigni”

419 gv

enologia – kompleqsuri mecniereba Rvinis Sesaxeb – efuZneba

kacobriobis mier am sasmelTan dakavSirebiT mopovebul mravalmxriv co-dnas.

Eenologia Tavis TavSi moicavs meRvineobas _ alkoholuri duRi-lis gziT

yurZnis wvenis Rvinod gardaqmnis kontrolirebul process. is aseve

Seiswavlis miRebuli produqtis Semdgomi movlisa da Senaxvis dros

mimdinare gardaqmnebs. amasTan, enologiis sferos ar ganekuTvne-ba sakuTriv

mevenaxeoba.

akademikos nugzar baRaTurias monografia aris pirveli fundamenturi

naSromi, romelSic gadmocemulia qvevris Rvinis miRebis qarTuli teq-

nologiis mecnieruli safuZvlebi. teqnologiisa, romelsac iuneskom 2013

wels aramaterialuri kulturuli memkvidreobis Zeglis statusi mianiWa.

wignSi detaluradaa aRwerili Rvinis warmoqmnis, formirebis, davargebisa da

daZvelebis stadiebze mimdinare fizikur-qimiuri gardaqmnebi; ganxilulia

352

alkoholuri duRilis procesze moq-medi sxvadasxva faqtorebi; aRwerilia

Rvinis miRebis evropuli da qar-Tuli teqnologiebisa da am teqnologiebiT

miRebuli Rvinoebis Tavi-seburebani; warmodgenilia monacemebi Rvinis

daavadebebisa da maTi gamosworebis gzebis Sesaxeb; MmonografiaSi deta-

luradaa gamokvleuli rogorc evropuli, aseve qarTuli tipis Rvinoebis

falsifikaciisas mimdinare cvlilebebi, SemoTavazebulia Rvinis naturalobis

maCvene-beli fizikur-qimiuri kriteriumebi.

wigni gankuTvnilia meRvineobis sferoSi dasaqmebuli mecnierebisa da

specialistebisaTvis. is aseve did daxmarebas gauwevs profesor-maswav-

leblebsa da studentebs, meRvineobis saganmanaTleblo programis Teoriuli

kursis aTvisebisa da praqtikuli unarCvevebis gamomuSavebaSi.

saxelmZRvaneloebi


saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

n.baRaTuria,

n.begiaSvili,

g.goleTiani da sxv.

Kkvebis

produqtebis

teqnologia

Tbilisi, gamomc.

“qarTuli

akademiuri wigni”

570 gv.

kvebis mrewveloba – esaa mravalprofiliani, efeqturi da

saqarTvelosaTvis umniSvnelovanesi samrewvelo potenciali, romlis

353

ganviTarebaze bevradaa damokidebuli aq arsebuli socialuri problemebisa

da erovnuleTnikur urTierTobaTa problemebis mogvarebis sakiTxic.

qveyanaSi Seqmnili mZime ekonomikuri mdgomareobidan gamos-vlis erTad-erT

gzas warmoadgens misi wamyvani dargis _ kvebis mrewvelobis amoqmedeba.

dargisa, romelic gasul wlebSi iZleoda erovnuli Semosavlis 50%-ze mets.

saqarTveloSi kvebis mrewvelobis calkeuli dargebis aRor-Zineba

moiTxovs maRali kvalifikaciis specialistebis momzadebas, rac Tavis mxriv

SeuZlebeli iqneba kvebis produqtebis warmoebis teqnologiebis sferoSi

Tanamedrove qarTulenovani saxelmZRvaneloebis, adamianuri resursebisa da

materialur-teqnikuri bazis arsebobis gareSe.

aRniSnulTan dakavSirebiT saqarTvelos teqnikuri univer-sitetis kvebis

mrewvelobis samecniero-kvleviT instituts mieca SesaZlebloba mis bazaze,

kvebis mrewvelobis teqno-logiebis sferoSi moRvawe qveynis wamyvani

mecnierebisa da profsor-maswavleblebis monawileobiT Seedgina amJamad moq-

medi saganmanaTleblo programa „kvebis industriis inJineria da

teqnologiebi“, romlis Semdgomi ganviTarebis mizniT qar-Tvel da ucxoel

avtorTa jgufis mier daiwera winamdebare saxelmZRvanelo bakalavriatis

studentebisaTvis. masSi gana-xlebuladaa warmodgenili aRniSnuli

saganmanaTleblo pro-gramis iseTi sagnebi, rogorebicaa sakvebi mcenareuli

zeTebis, eTerzeTebis, puris, makaronisa da sakonditro nawarmis, sufris

Rvinoebisa da sxva kvebis produqtebis warmoebis teq-nologiebi.

wigni aseve did daxmarebas gauwevs profesor-maswavleb-lebsa da studentebs

kvebis produqtebis warmoebis inJineriisa da teqnologiebis sferoSi sxva

saganmanaTleblo programebis Seqmnisa da aTvisebis saqmeSi.

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

n.alxanaSvili,

m.demeniuki

gamSrali

saneleblebis

daqucmaceba.

agrarul-

ekonomikuri

mecniereba da

3

Tbilisi

4

354

teqnologiebi

prognozuli

2

n.baRaTuria

sakvlevi areali

soflis meurneobis

Senaxvisa da

gadamuSavebis

mimarTulebiT.

agrarul-

ekonomikuri

mecniereba da

teqnologiebi

3

Tbilisi

2

3

n.baRaTuria,

T.nanitaSvili,

n.begiaSvili

evropuli tipis

sufris Rvinoebis

peptidebis

aminomJavebi.

agrarul-

ekonomikuri

mecniereba da

teqnologiebi

2

Tbilisi

4

4 a.xotivari,

g.grogaraSvili,

i.kupataZe,

n.iluriZe

miznobrivi

daniSnulebis

bavSvTa kvebis

produqtebi

adgilobrivi

nedleulis

gamoyenebiT.

agrarul-

ekonomikuri

mecniereba da

teqnologiebi

2 Tbilisi 5

anotaciebi

1. gamokvleulia gamSrali saneleblebis daqucmacebis procesi da misi gavlena

produqciis xarisxze;

2. SemoTavazebulia saqarTvelos kvebisa da gadamamuSavebeli mrewvelobis

inovaciuri ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebi;

355

3. Seswavlilia yurZnisa da Rvinis peptidebis aminomJavebi da maTi roli Rvinis

xarisxis formirebaSi;

4. gamokvleulia miznobrivi daniSnulebis bavSvTa kvebis produqtebis miRebis

teqnologiebi adgilobrivi nedleulis gamoyenebiT.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

n.alxanaSvili,

n.baRaTuria, n.begiaSvili

mTis agrosistemebis

biomravalferovneba –

funqciuri kvebis

produqtebis wyaro

Tbilisi, 4,5,6 noemberi,

2015 weli

1. dadgenilia funqciuri daniSnulebis kvebis produqtebis warmoebis sanedleulo

baza saqarTveloSi;

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

n.baRaTuria saqarTvelos kvebis

mrewvelobis saeqsporto

potenciali da misi

amoqmedebis inovaciuri

teqnologiebi

aSS, niu-iorki, 8-9

dekemberi

1. moxsenebaSi moyvanilia saeqsporto produqciis warmoebis rezervebi

saqarTvelos Rvinis, alkoholiani da ualkoholo sasmelebis, mineraluri

wylebis, sakonservo produqciisa da naturaluri sakvebi danamatebis

warmoebis sferoebSi. SemoTavazebulia adgilobrivi ned-leulis resursebis

gamoyenerbiT msoflio bazarze konkurentunariani produqciis warmoebis

Tanamedrove teqnologiebi.

356

membranuli teqnologiebis sainJinro instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli – institutis direqtori

Ggiorgi bibileiSvili


saxeli, gvari

Tanamdebobis

dasaxeleba

akad.

xar.

struqturuli

danayofi

giorgi bibileiSvili direqtori doq. administracia

nana svaniZe specialisti -

arCil gasitaSvili specialisti magistri -

zaza javaSvili specialisti doqtora

nti

-

leila TananaSvili swavluli mdivani -

dimitri erisTavi konsultanti doq. -

nana gogesaSvili struqt.erT.

xelmZRvaneli

doq.

nanokompoziciuri

masalebis damuSavebisa

da membr. proc.

kvlevis ganyofileba

giorgi bibileiSvili mT.mecnier

TanamSromeli

doq.

-

liana yufaraZe mT.mecnier

TanamSromeli

doq. -

mzia keJeraSvili mecn. TanamSromeli doq. -

vitali RvaCliani mecn. TanamSromeli doq. -

nino mumlaZe mecn. TanamSromeli doq. -

357



#






1

kaxeTis regionis Rvinis

qarxnebisaTvis

wyalmomaragebis sistemis

wylis sanitarul-higienur

standartebTan misadageba

sainJinro mecnierebebi-

nano- da membranuli

teqnologiebi

giorgi bibileiSvili nanokompoziciuri

masalebis damuSavebisa da

membranuli proc. kvlevis

ganyofileba

samuSaoSi damuSavebulia gurjaanis Rvinis qarxnis WaburRilidan teqnologiuri

daniSnulebis wylis miRebis meTodi. Catarebulia misi Teoriuli da eqsperimentuli

kvleva. aRniSnuli ganxilulia rogorc molekuluri da ionuri sistemebi.

Mmocemulia maTi daxasiaTeba da klasifikacia. membranuli teqnologiis gamoyenebis

safuZvelze miRebuli sakvlevi bunebrivi wylis granulometriuli, molekuluri da

ionuri komponentebis Semadgenloba gansazRvrulia institutis laboratoriaSi,

simRvrivis,Gel.gamtarobisa da ionmzomi xelsawyoebis gamoyenebiT. bunebrivi wylis

granulometriuli Semadgenlobis 300mkm-dan 50mkm-mde damuSavebisaTvis Seqmnili

diskuri tipis universaluri safiltracio xelsawyo mocemulia sur.-ze 1.

elene kakabaZe mecn. TanamSromeli doq.

JuJuna sulxaniSvili inJ.-konstruqtori -

TinaTin buTxuzi inJ.-konstruqtori doq. -

qeTevan xuciSvili ufr. laboranti

tereza TodaZe laboranti -

guram buTxuzi teqnikosi -

dali gogiCaSvili damlagebeli

358

dasamuSavebeli wylis garanulometriuli Semadgenlobidan gamomdinare

safiltracio xelsawyo iwyoba 300-, 200-, 100- da 50mkm-s zomis nawilakebis

Semakavebeli makompleqtebeli detalebiT. wylis steriluri damuSaveba

uzrunvelyofilia tangencialuri ultrafiltraciuli membranuli danadgariT.

damuSavebuli wylis gamWvirvalobis maCvenebeli formazinis erTeuliT Seadgens

NTU 0,01.

sur.1 wylidan 300mkm-dan 50mkm-mde zomis nawilakebis Semakavebeli xelsawyo

#






2

gurjaanis Rvinis

qarxnisaTvis finiSuri

steriluri filtraciis

membranuli teqnologiisa

da maRali warmadobis,

sawarmoo danadgarebis

damuSaveba-danergva.

sainJinro mecnierebebi-

giorgi bibileiSvili nanokompoziciuri

masalebis damuSavebisa da

membranuli proc. kvlevis

ganyofileba

359

nano- da membranuli

teqnologiebi

samuSaoSi kvlevis obieqts warmoadgens gurjaanis municipalitetis sofel

melaanis rqawiTelis jiSis yurZniT warmoebuli Rvinomasala da misi damuSavebis

membranuli gayofis procesi.

Rvinis gamWvirvalobis xarsixs da stabilurobas ganapirobebs masSi safuarebis,

mikroorganiznebis, maRalmolekuluri da koloiduri nivTirebebis Semcveloba.

Rvino garda mikroorganizmebisa Seicavs Zalian mcire nawilakebs zomiT 0,2-200

mkm. isini Sedgebian cilebis, polisaxaridebis, Rvinis mJavas marilebis

kristalebisa da nivTierebaTa amorfuli fragmentebisagan, romlebic miiRebian

teqnologiuri procesis msvlelobis dros. swored es nawilakebi aniWeben

didwilad Rvinos simRvrives.

vinaidan RvinoSi mudmivad mimdinareoben fiziko-qimiuri da bioqimiuri procesebi,

amitom amRvrevisadmi absoluturad mdgardi Rvinis miReba praqtikulad

SeuZlebelia. unda vecadoT mivaRwioT mxolod misi gamWvirvalobis gansazRvrul

sagarantio vadas.

Rvino xasiTdeba gamWvirvalobis Semdegi xarisxiT:

1.kristalurad gamWvirvale – sruliad gamWvirvale, moelvare, bzinvare,

naperwklovani;

2.gamWvirvale _ gamWvirvale, bzinvarebis gareSe;

3.mtvrisebri _ gamWvirvale, Suqze Cans Sewonili mtvrisebri nawilakebi;

4.opaliscirebuli _ im zomiT gamWvirvale, rom misi gavliT Cans mxolod sagnis

moxazuloba, Sewonili nawilakebis raodenoba sakmarisad didi;

5.mkrTali _ Zlieri opalescencia;

6.momRvrive _ Rvinis miRma sagnebis moxazuloba Zlivs SeimCneva;

7.mRvrive _ aragamWvirvale;

8.Zalian mRvrive _ ar atarebs Zlieri Suqis wyaros sxivebs.

institutis mier damuSavebuli da damzadebulia Rvinis finiSuri steriluri

filtraciis membranuli danadgari. igi uzrunvelyofs Rvinis kristalur

gamWvirvalobas (sxivi), 100%-iani gausnebovnebasa da stabilurobas. aseve

sagrZnoblad zrdis Senaxvisadmi mdgradobas (biologiuri amRvreva, ganmeorebiTi

fermentacia) Seburvisa da leqis warmoqmnis gareSe. aRniSnuli membranuli

360

teqnologiisa da bolo Taobis, maRali warmadobis eqsperimentaluri danadgari

mocemulia sur.-ze 1.

2015 wlis 10 noembers “eqspo jorjia”-s sagamofeno darbazSi saqarTvelos

ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier Catarebuli RonisZiebis farglebSi

membranuli teqnologiebis sainJinro institutis mier moxda Rvinis steriluri,

finiSuri filtraciis membranuli danadgaris demonstracia. sur.-ze 1 marcxena

kolbaSi warmodgenilia gafiltruli Rvino, xolo marjvenaSi - gaufiltravi.

filtraciis demonstrireba ganxorcielda gamofenis msvlelobisas. gafiltruli

Rvinis gamWvirvalobis maCvenebeli formazinis erTeuliT Seadgens NTU 0,32. igi

kristalurad gamWvirvalea. pirveladi masalis gamWvirvaloba tolia NTU 20,35,

xolo koncentratis _ NTU 250,47.

sur.1 Rvinis steriluri filtraciis membranuli danadgari

#





proeqtis


3 Uuniversalur filerze n. gogesaSvili n.gogesaSvili

361

sxvadasxva geometriis mqone

apkebis miReba da maTi

morfologiis Seswavla.

Qqimia da mecniereba masalebis

Sesaxeb- nanokompoziciuri

masalebis damuSaveba

g.buTxuzi

a. gasitaSvili

J.sulxaniSvili

q.xuciSvili

institutSi sxvadasxva sisqis membranebis dasamzadeblad Seqmnilia universaluri

laboratoriuli xelsawyo, fileri (sur1), romelic 0,05-0,6 mm sisqis diapazonSi

membranuli apkebis damzadebis saSualebas iZleva.

fileris gamoyenebiT Aacetatcelulozebis 2%-iani maformirebeli xsnaridan

miRebuli sxvadasxva sisqis apkebis mikrosuraTebis Seswavlam aCvena, rom am

xsnarebSi polimeris koncentracia ar aris sakmarisi sasurveli morfologiis mqone

membranebis misaRebad.

acetatcelulozas 5%-iani maformirebeli xsnaridan filerze damzadebuli

sxvadasxva sisqis membranuli apkebidan mikroskopiT vizualuri dakvirvebisas

erTgvarovani suraTi qonda 0,2mm da 0,3mm sisqis apkebs.

miRebulia TeTri feris swori zedapiris, erTgvarovani ujreduli

warmonaqmnebis mqone membranuli apkebi, romlebic ar icvlian formas da ar

ikumSebian fazuri inversiis Semdeg.

fileris gamoyeneba rekomendirebulia gansxvavebuli koncentraciis da

Semadgenlobis maformirebeli xsnarebidan sasurveli sisqis membranis parametris

dasadgenad. 5%-iani xsnaridan miRebuli 0,2 mm sisqis membranuli apkis mikrosuraTi.

sur.1 fileri sur.2 acetatcelulozas apki

362

#





proeqtis


4

Ppolimeruli masalis

fazuri inversiis Seswavlis

mizniT laboratoriuli

xelsawyos Seqmna da

aRniSnuli procesis kvleva

sainJinro mecnierebebi- nano

da membranuli teqnologiebi.

n. gogesaSvili n.gogesaSvili

a.gasitaSvili

g.buTxuzi

q.xuciSvili

l.TananaSvili

institutSi Seiqmna xelsawyo (sur.1), romelic Seiswavlis fazur inversiaze fuZe

Sris abazanaSi CaSvebis kuTxisa da siCqaris gavlenas.

xelsawyos samuSao parametrebia: kuTxis cvlileba 10-800, abazanaSi CaSvebis

siCqaris cvlileba 200-398 mm/wT.

fuZe Sreze dasasxmel xsnarad gamoyenebul iyo laboratoriaSi sinTezirebuli

diacetatcelulozas ([C6H7O2OH(OCOCH3)2]n) sxvadasxva koncentraciis maformirebeli

xsnarebi acetonSi.

xelsawyos gamoyenebiT Catarebuli eqsperimentebidan, dadginda, rom fuZe Sris

abazanaSi 800-iani kuTxiT da 395 mm/wT CaSvebisas xdeba momentaluri fazuri dayofa

polimeriT gaRaribebuli pirveli wveTis wrmoqmniT, ris Semdegac axali Canasaxi

aRar warmoiqmneba da amavdroulad Cndeba mikro sicariele. warmoqmnili apki

momentaluri adgeziis gamo ikumSeba.

sakoagulacio abazanaSi fuZe SrisM 100–iani kuTxiT da 200 mm/wT siCqariT

CaSvebisas miRebulia sapirispiro Sedegi. Senelebuli inversiis gamo nukleacia

midis nela, ris gamoc izrdeba polimeris koncentracia zedapirul fenaSi da

adgili aqvs apkis Sesqelebas, rac araa sasurveli.

fuZe Sris 450-iani kuTxiT da 395 mm/wT siCqariT abazanaSi CaSvebisas miiReba

membranuli apki (sur.2), romelic ar icvlis formas inversiis Semdeg, aris

erTgvarovani swori zedapiriT da Tanabrad ganawilebuli ujreduli

warmonaqmnebiT.

Seqmnili xelsawyos gamoyeneba SesaZlebelia fazuri inversiis procesSi fuZe

Sris abazanaSi CaSvebis kuTxis da siCqaris parametrebis dasadgenad.

363

sur.1 fazuri inversiis xelsawyo sur. 2 xelsawyoze miRebuli membrana

#





proeqtis


5

toldidi fuZeebis mqone

moreagire waxnagovani da

paraboloiduri zedapirebis

angariSi da analizi

maTematikuri mecnierebebi -

geometria, maTematikuri

analizi

l.yufaraZe l. yufaraZe

J.sulxaniSvili

z. javaSvili

naSromSi ganxiluli iyo G sxvadasxva tipis geometriuli figurebi da

gaangariSebuli maTi gverdiTi zedapirebis farTobebi. toldidi waxnagovani

zedapirebidan ganxiluli iyo wesieri samkuTxa, kvadratuli da wesieri eqvskuTxa

piramidebi, romelTa fuZis farTobebi tolia 4𝑅2 da wveroebi erTmaneTs

emTxveva.GgaangariSebis Sedegad miviReT: 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶 =

4,5595𝑅 × �ℎ2 + 𝑜, 7688𝑅2, 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶𝐷 = 4𝑅 × √ℎ2 + 𝑅2, 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶𝐷𝑀𝑁 = 3,723 × �ℎ2 + 1,456𝑅2

sadac ℎ - piramidis simaRlea. miRebuli Sedegebi iZleva safuZvels gavakeToT

Semdegi daskvna, ganxilul piramidebidan samkuTxa piramidas aqvs yvelaze didi

gverdiTi zedapiris farTi. aseve ganxiluli iyo toldidi fuZis mqone meore

𝑦 = 𝑏 − 𝑎𝑥2, mesame 𝑦 = 𝑏 − 𝑎𝑥3da meoTxe 𝑦 = 𝑏 − 𝑎𝑥2 rigis parabolebis 𝑜𝑦 – RerZis

364

garSemo brunviT miRebuli paraboloidebi, romlebic eyrdnobian erTi da igive wres

da romelTa wveroebi erTmaneTs emTxveva. gverdiTi zedapiris saangariSod

gamoviyeneT brunviTi zedapiris saangariSo Fformula : 𝑆 = 2𝜋 ∫ 𝑓(𝑦)�1 + �𝑑𝑓(𝑦)𝑑𝑦

�2𝑦2

𝑦1𝑑𝑦, am

formulis gamoyenebiT gaangariSebebis Sedegad gverdiTi zedapiris farTobs aqvs

sax 𝑆კვ.პარ. = 5,8984×b× 𝑟1,𝑆კუბ.პარ. = 6,6599 ×b× 𝑟2,𝑆მეოტ.პარ. = 7,104 ×b× 𝑟2

sadac 𝑟1 = �𝑏𝑎 , 𝑟2 = �𝑏

𝑎3

, 𝑟3 = �𝑏𝑎

4 -radiusebia, raki fuZeebi toldidia amitom 𝑟1 = 𝑟2 =

𝑟3 = 𝑟. paraboloidebisaTvis miRebuli Sedegebi iZleva saSualebas vTqvaT,

yvelaze didi gverdiTi zedapirTa farTobi aqvs meoTxe rigis paraboloids.

A aseve ganxiluli iyo toldidi fuZis mqone konusis gverdiTi zedapiris farTobi,

romelic naklebia, rogorc samkuTxa piramidis aseve meoTxe rigis paraboloidis

gverdiTi zedapirTa farTebze. da bolos ganxiluli sxvadasxva konfiguraciis

geometriuli figurebi: samkuTxa piramida, meore, mesame da meoTxe rigis

paraboloidebi, romelTa wveroebi erTmaneTs emTxveoda da fuZeebi tolia 4𝑅2. am pirobis gaTvaliswineba iZleva 𝑏 = ℎ da 𝑟 = 1,0616 𝑅 Tu gadaviangariSebT

paraboloidebis gverdiTi zedapirebs miviRebT: 𝑆კვ.პარ. = 6,2617 ×b× 𝑟1 𝑆კუბ.პარ. =

7,0795 ×b× 𝑟2, 𝑆მეოტ.პარ. = 7,5416 ×b× 𝑟2 analizisaTvis ganvixiloT fardobebi 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶𝑆კვ.პარ.

=

0,4791�1 + 0,7688 �𝑅ℎ�2,

𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶𝐷𝑆კუბ.პარ.

= 0,4237�1 + 0,7688 �𝑅ℎ�2

𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶𝐷𝑀𝑁𝑆მეოთხე პირ.

= 0,3078�1 + 0,7688 �𝑅ℎ�2

aqedan Cans, yvelaze didi gverdiTi zedapiris farTi aqvs meoTxe rigis

paraboloids, vidre samkuTxa piramidas, xolo samkuTxa piramidis gverdiTi

zedapiris farTi TiTqmis orjer naklebia vidre meore rigis paraboloidis.

#




miTiTebiT

proeqtis


6

sxvadasxva konfiguraciis

moreagire sxeulTa moculobebis

vertikalTan daxris kuTxis

kritikuli mniSvnelobis

gansazRvra

maTematikuri mecnierebebi -

geometria, maTematikuri analizi

l.yufaraZe

l. yufaraZe

J. sulxaniSvili

z. javaSvili

naSromSi ganxilulia sxvadasxva konfoguraciis moreagire sxeulTa moculobebis

angariSi da analizi sxvadasxva konfiguraciis figurebis vertikalTan daxris

kuTxis kritikuli mniSvnelobis dasadgenad. toldidi fuZis mqone sxvadasxva

365

konfiguraciis moreagire zedapirebis analiziT SerCeul iqna ori tipis zedapiri:

samkuTxa piramida da meoTxe rigis paraboloidi, romlebsac erTi da igive wvero

aqvT. samkuTxa piramidis moculobas aqvs saxe: 𝑉𝐾𝐴𝐵𝐶 = 0,0144ℎ𝑚2, sadac m,ℎ -

wesieri samkuTxa piramidis gverdi da simaRlea. meoTxe rigis paraboloidis

moculobis dasadgenad gamoyenebuli iyo 𝑦 = 0 da 𝑦 = ℎ sworebiT SemosazRvruli

da 𝑦 = 𝑓(𝑥) mrudis sxvadasxva konfoguraciis moreagire -RerZis garSemo

brunviT miRebuli sxeulis moculobis gamsazRvreli formula 𝑉 = 𝜋 ∫ 𝑄(𝑥)𝑑𝑥𝑎2𝑎1

,sadac 𝑄(𝑥) aris 𝑜𝑦 - RerZis perpendikularuli kveTis farTi. Cvens SemTxvevaSi

𝑜𝑦 -RerZis perpendikularulikveTis farTi wris farTia da aqvs saxe : 𝑄(𝑥) = 𝜋 ×𝑦2 = 𝜋 × (ℎ − 𝑎𝑥4)2 , xolo 𝑎1=0 𝑎2 = ℎ . amgvarad miviReT:𝑉მეოთხე პარ. = 𝜋 × ℎ3 ×

�1 − 2𝑎ℎ3

5− 𝑎2ℎ6

9�. erTi da igive farTis dafarva SeiZleba wesieri samkuTxedebiT an

kidev wesier samkuTxedebSi Caxazuli wreebiT. amocanis gadawyvetisas toldidi

fuZeebi samkuTxa piramidas, paraboloidsa da konuss ar gaaCniaT. amitom,

ganxiluli iyo sxvadasxva konfiguraciis – samkuTxa piramidis, paraboloidisa da

konusis zedapirebi, romelTa wveroebi erTmaneTs emTxveva. XOZ sibrtyesTan

samkuTxa piramidis kveTa aris wesieri samkuTxedi, konusisa da meoTxe rigis

paraboloidisa ki erTi da igive wre. davuSviT, rom vertikalTan daxris kuTxe

𝛼 rogorc samkuTxa piramidis waxnagebsa, aseve konusis msaxvels Soris iyo erTi da

igive. am moTxovnis gamo konusisa da meoTxe rigis paraboloidis 𝑟 radiusiani wre samkuTxa piramidis fuZis wesier samkuTxedSi Caixazeba, romlis gverdi 𝑚=2√3𝑟 SemoviRoT aRniSvnebi: 𝑙 - konusis msaxveli da samkuTxa piramidis gverdiTi waxnagis

simaRlea, ℎ-konusis da samkuTxa piramidis simaRlea.am aRniSvnebiT SeiZleba

davweroT Semdegi tolobebi: 𝑡𝑔𝛼 = 𝑟ℎ, 𝑙 = √ℎ2 + 𝑟2=ℎ�1 + 𝑡𝑔2𝛼: am pirobebis

gaTvaliswinebiT 𝑆კონ = 3,14ℎ2𝑡𝑔𝛼�1 + 𝑡𝑔2𝛼, 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶 = 5,196 ℎ2𝑡𝑔𝛼�1 + 𝑡𝑔2𝛼 𝑜𝑦-is garSemo

𝑦 = 𝑏 − 𝑎𝑥4-is brunviT miRebuli paraboloidis, romlis fuZis wris radiusi 𝑟 = �𝑏𝑎

4 ,

xolo b=h, gverdiTi zedapiris farTi iqneba 𝑆მეოთხე პარ. = 7,109 ℎ2𝑡𝑔𝛼

analizisaTvis ganvixiloT fardobebi: 𝑆კონ

𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶= 0,609�1 + 𝑡𝑔2𝛼 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶

𝑆მეოტხე პარ.= 0,73�1 + 𝑡𝑔2𝛼

moviTxovoT utolobis Sesruleba 𝑆𝐾𝐴𝐵𝐶 𝑆მეოტხე პარ.

≥ 1 amoxsnis Sedegad miRebulia 𝛼 ≥ 45051.

Aaqedan daskvna: Tu 𝛼 ≥ 45051, maSin samkuTxa piramidis gverdiTi waxnebis farTobTa jami metia meoTxe rigis paraboloidis gverdiTi zedapiris farTi.

#




mimarTulebis

miTiTebiT


366

7

celulozas bazaze

miRebuli xsnarebis

Seswavla

Qqimia da mecniereba

masalebis Sesaxeb-

nanokompoziciuri


m. keJeraSvili m. keJeraSvili

cnobilia, rom kristalurobis maRali xarisxi (70%) ganapirobebs sxvadasxva warmoSobis celulozis SezRudul xsnadobas organuli da arorganuli

gamxsnelebis umravlesobaSi. am polimeris fizikur-qimiuri struqturis (makro-

molekulebis forma, fazuri da relaqsaciuri mdgomareoba) gaTvaliswinebiT

celulozis xsnadobis gazrda SesaZlebelia qimiuri (hidroqsilis jgufebSi

wyalbadis ufro moculobiTi radikalebiT -ОС2Н5, СОСН3, NO2 Canacvleba) da

fizikuri faqtorebis zemoqmedebiT: gaxsnis optimaluri pirobebis dadgena

(polimeris winaswari damuSaveba, gaxsnis meqanizmis Seswavla, gaxsnis procesze

moqmedi parametrebi, rogoric aris: gamxsnelis Sedgeniloba, gaxsnis

temperaturuli reJimebi. xsnadobis gazrda SesaZlebelia aseve eleqtrolitebis

(NaCl, NaOH, ZnCl2, CaCl2,) xsnarebis damatebiT, ris Sedegadac mimdinareobs polimeris

gajirjveba, misi fizikuri mdgomareobis cvlileba: molekulaTSorisi Zalebis

Sesusteba, struqturuli elementebis, kristaluri badis, Siga da molekulaTSorisi

wyalbaduri bmebis nawilobriv darRveva. Kkvantur-qimiuri gamoTvlebiT dadginda,

rom celuloza, izidavs ra eleqtrolitis ions, warmoqmnis molekulur

kompleqsur naerTs CaCl2-Tan, romelSic polimeris hidroqsilis jgufebi CarTuli

arian kalciumis ionis hidratul garsSi. hidrataciis xarisxis da celulozis

gajirjvebis xarisxis mixedviT metalTa kaTionebi lagdebian rigSi: Li+ › Na+ ›

К+ › Rb+› Сs+>

gamxsneli eleqtroliti %

temperat

ura C0

gaxsnis

dro (sT)

xsnadoba

dimeTilacetamidi CaCl2 5% 20-30 20 jirjvdeba,

ar ixsneba

dimeTilacetamidi CaCl2 8% 20-30 8 82,5%

dimeTilsulfoqsidi CaCl2 1012% 20-30 16 95,5%

dimeTilsulfoqsidi CaCl2 1-2% 20-30 20 jirjvdeba,

naw. ixsneba

rogorc cxrilidan Cans, miRebuli monacemebis Tanaxmad, celulozis da misi

warmoebulebis gaxsnis optimaluri pirobebi aseTia: xis merqnidan miRebuli

celulozis xsnadobis maqsimaluri xarisxi (95,5%) miiRweva eleqtrolitis 10-12 %-

367

iani xsnaris SemTxvevaSi, xolo bambisgan miRebuli celulozisTvis 15%-iani

xsnaris dros. Ddabali koncentraciis xsnarebis misaRebad am meTodiT saWiroa

aranakleb 4sT, xolo 15%-iani xsnarebis misaRebad sakmarisia 24-48 saaTi. aseve

Semowmebuli iqna celulozis da misi nawarmebis qimiur mdgradoba. Ddadgenili iqna

(i.w. speqtrometria), rom am pirobebSi (20 C0) gaxsnisK procesSi ar mimdinareobs

celulozis da misi warmoebulebis funqcionaluri Sedgenilobis cvlileba.

#






8

Mmodificirebuli

diacetatcelulozas

gajirjvebis kinetika

Qqimia da mecniereba

masalebis Sesaxeb-

nanokompoziciuri


m. keJeraSvili m. keJeraSvili

axali midgomebis moZebna modificirebuli polimeruli membranuli masalebis

mTel teqnologiur jaWvSi maTi damzadebis da struqturis formirebis

kanonzomierebis dadenis CaTvliT warmoadgens aqtualur samecniero amocanas

modificirebis pirobebis optimizaciisaTvis. Seswavlili iqna diacetilcelulozas

(misi gaaqtiurebis da aseve makromolekulis struqturis cvlilebis mizniT)

gajirjvebis kinetika. fxvniliseburi dac-is modificireba xdeba wyali-

dimeTilsulfoqsidis (dmso) da wyali-dimeTilacetamidis (dmaa) narevis orTqliT.

Kkvlevebi tardeboda sxvadasxva koncentraciis (3-20%) xsnarebze (dac:acetoni;

dac:wyali: eTilis spirti; dmso-iT modificirebuli dac:acetoni :spirti).

Seswavlilia am narevebiT dac-is gajirjvebis kinetika (gajirjvebis siCqare- τϖ ∆ da

gajirjvebis mudmiva τ∆K ).

Ggajirjvebis dro (wT) Ggajirjvebis xarisxi %

Ddmso/wyali Ddmaa/wyali

50 3.5 1.8

100 4.8-5 2.9

200 7 3.5

300 10 4.6

400 9.5 3.6

miRebuli kinetikuri mrudebis monacemebi adasturebs, rom acetilceluloza

wyali-dmso narevis orTqls STanTqavs ufro didi siswrafiT da moculobiT,

368

vidre wyali-dmaa narevis orTqls. Aamis safuZveli SesaZloa dakavSirebuli iyos

myari fazis forebSi narevis molekulebis adsorfciasTan, am molekulebis

polimeruli karkasis SigniT difuziasTan, maT SeRwevadobasTan makromolekulebis

struqturaSi, aseve dac-is funqcionalur jgufebTan urTierTqmedebasTan, ris

safuZvelzec adgili aqvs polimeruli matricis steriuli struqturis gadawyobas.

Aaseve Seswavlili iqna polimeris koncentraciis, dac-is modificirebis xarisxis

gavlena iseT struqturul maxasiaTeblebze, rogoric aris siblante (ηef.). xsnaris siblante izrdeba polimeris koncentraciis (3-20%) gazrdiT, am damokidebulebas

aqvs niutoniseuli xasiaTi, magram 20%-iani xsnaris SemTxvevaSi xsnaris Camodineba

arawrfivia. polimeris xsnarSi SezRuduli raodenobis wylis da eTilis spirtis

(forebis warmomqmneli) damateba amcirebs xsnaris siblantes. Mmodificirebuli dac-

is fxvnilisagan damzadebuli polimeruli xsnaris siblante didia

aramodificirebuli xsnaris siblanteze. gansakuTrebiT Zlier (70%) izrdeba

siblante iseTi xsnarisTvis, romelic Seicavs 0,1% narevs wyali/dmso. Seswavlili

da dadgenilia, rom polimeri ZiriTad konformaciul cvlilebas ganicdis maSin,

rodesac is modificirebuli iqna wyali-dmso narevis orTqlis mcire dozebiT (0,1-

0,5%).

#






9

tyviis migracia garemoSi

da misi gavlena cocxal

organizmebze

qimia da mecniereba

masalebis Sesaxeb-adamianisa

da biosferos qimiuri

dacvis problemaTa

damuSaveba

nino mumlaZe nino mumlaZe

urbanizaciisa da teqnikuri progresis pirobebSi biosferoSi sxvadasxva qimiuri

naerTebis moxvedris wyaroebi mravalgvaria. garemoSi mZime liTonebis dagroveba

arasasurveli movlenaa, radgan isini moqmedeben ara marto niadagsa da mcenareul

safarze, aramed adamianze. mZime liTonebs axasiaTebT migraciisa da kumulaciis

unari. aseT elementTa ricxvs miekuTvneba tyvia, romlis koncentraciis done

bunebaSi Uukanasknel aTwleulebSi sul ufro metad izrdeba anTropogenuri

datvirTvis gamo. tyviis garemoSi moxvedris gzebia: samrewvelo sawarmoTa (feradi

metalurgia, minis warmoeba da sxva) gamonatyorcnebi, eTilirebuli benzinis

gamoyeneba, sakonservo mrewvelobaSi tyviaSemcveli sarCilebis, tyviaSemcveli

369

saRebarebis gamoyeneba, wyalgayvanilobis sistemebSi tyviis masalebis, medicinaSi

gamoyeneba da sxva.

ekologiuri standartebis gamkacrebis gamo mTeli rigi qveynebis mrewvelobaSi

amJamad mimdinareobs tyviis amoReba xmarebidan. es tendencia gavrceldeba

evrokavSiris qveynebisaTvisac 2015 wlisaTvis. globaluri gadasvla tyviis gareSe

teqnologiebze momavlis amocanaa.

tyvia liTonuri Sxamia, romelic wlebis ganmavlobaSi grovdeba organizmis

qsovilebSi. adamianis organizmSi moxvedrili tyviis 30% adsorbirdeba kaniT, 70%

ileqeba filtvebSi. FAO–s monacemebiT mozrdili adamiani yoveldRiurad sakvebiT

iRebs 0,2-0,3 mg, xolo wyliT 0,02 mg tyvias. Tanamedrove qalaqebSi SeiniSneba tyviiT

intoqsikaciis SemTxvevebi. Cveni qveynis masStabiT moZvelebulia ra

wyalsadenimilebi, aseve mirCilvisas masiurad gamoiyeneboda tyvia, bevr

dasaxlebul adgilebSi, sadac centralizebuli wyliT momarageba ar xdeba, ar

aris gamoricxuli niadagebis, wylis tyviiT dabinZurebis Sedegad, mosaxleoba

moixmardes tyviis Semcvel wyals. Tyvia wyalSi SeiZleba arsebobdes pH-sagan

damokidebulebiT Pb(OH)2 (pH>9), Pb(OH)+ (pH 6-10), PbCl42- (pH 8,5, qloris

ionebis siWarbe), aseve mineraluri da organuli kompleqsebis saxiT.

PbCl42—ionebis moluri masa aris 349, romlis safuZvelze gaiTvala Sesabamisi

membranis foris zoma da dadginda baromembranuli procesi – dabalmolekuluri

ultrafiltracia. samuSaos Semdgom etaps warmoadgens eqsperimentaluri kvleva da

miRebuli Sedegebis damuSaveba.

#






10

membranis forebis zomebis

ganmsazRvreli xelsawyo-danadgaris Seqmna

sainJinro mecnierebebi -

nano da membranuli

teqnologiebi.

elene kakabaZe Ee.kakabaZe

v.RvaCliani

t.TodaZe

q.xuciSvili

g.buTxuzi

saqarTvelos teqnikuri universitetis membranuli teqnologiebis sainJinro

institutSi damuSavebulia da Seqmnilia membranis forebis zomebis ganmsazRvreli

370

xelsawyo, romlis muSaobis principi emyareba buStulakis wertilis warmoqmnis

gansazRvris meTods.

xelsawyos muSaobis princips warmoadgens Sesvelebul membranaSi gansazRvrul

wnevaze airis buStulakis gavlis dafiqsirebis momenti. forebis mzomi xelsawyo–

danadgari universaluria imiT, rom SesaZlebelia oTxi sxvadasxva zomis diskuri

tipis mikro- da ultrafiltraciuli membranis kvleva, romelTa diametrebia 10, 16,

26, 34 mm. Cvens mier SeirCa standartuli samuSao xsnari-gamoxdili wyali, xolo

airad-haeri.

nax.1-sa da sur.1 –ze mocemulia forebis mzomi xelsawyo-danadgari.

nax.1 xelsawyos principuli sqema sur.1 forebis mzomi xelsawyo

forebis mzomi xelsawyo Sedgeba: 1-ujredi, 2-WurWeli buStulakebis warmoqmnis

dasafiqsireblad, 3-airis tumbo, 4-airis wnevis regulatori, 5-momWeri, 6-manometri.

ujreds 1 miewodeba airi da misi wneva izomeba manometriT 6. wnevis mixedviT

isazRvreba siTxis zedapiruli daWimulobis koeficienti da gaiTvleba membranis

udidesi foriszoma. sur.1-ze naCvenebia 0,45mkm foris zomis membranaze xelsawyos

dakalibrebis procesi.

institutis mier Seqmnili xelsawyos dakalibreba xdeba Semdegi xuTi membranis

standartze, romelTa forebis zomebi da Sesabamisi wnevis maCveneblebia: 0.1mkm - 2.95

bari, 0.2mkm - 1,48 bari, 0.45mkm - 0,65 bari, 1.2mkm- 0,25 bari, 5mkm - 0,06bari.

Seqmnili xelsawyo xelmisawvdomia saTanado laboratoriebisaTvis.

371

II.1. publikaciebi:

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 g.bibileiSvili membranebisa da

baromembranuli

procesebis

damuSavebis

ganviTarebis

tendenciebi

“saqarTvelos

qimiuri

Jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

3

naSromSi ganxilulia membranuli dayofis procesebis fundamenturi da

praqtikuli ganviTarebis gzebi. membranuli teqnologiebis sawarmoo

realizaciis mniSvnelobis ganviTarebis tendenciebi marewvelobis sxvadasxva

dargebisaTvis.

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

2 g.bibileiSvili membranuli

teqnikisa da

teqnologiebis

industria

“saqarTvelos

qimiuri

Jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

3

naSromSi ganxilulia baromembranuli procesebis Teoriuli da

eqsperimentuli kvlevis Sedegebis realizaciis sakiTxi mrewvelobis sxvadasxva

dargisaTvis. xazgasmulia am mimarTulebiT miRweuli Sedegebi da dasaxulia

farTomasStabiani aTvisebis gzebi.

372

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

3

g.bibileiSvili

n.gogesaSvili

Aacetatcelulozuri

membranebis

maformirebeli

xsnarebis

struqturisa da Tvi

sebebis Seswavla-

“saqarTvelos

qimiuri Jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

naSromSi mocemulia acetatcelulozebis sinTezi da maT bazaze polimeruli

membranebis maformirebeli xsnarebis momzadeba. miRebuli xsnarebis Tvisebebis

SeswavliT dadgenilia, rom maformirebeli xsnarebis struqtura da Tvisebebi

damokidebulia sami komponentis polimeris, gamxsnelis da forwarmomqmnelis

Tanafardobaze da bunebaze.

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

4

g.bibileiSvili

n.gogesaSvili

Ppolimeruli

membranebis

misaRebi

universaluri

laboratoriuli

teqnikis Seqmna-

“saqarTvelos

qimiuri Jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

polimeruli membranebis Tvisebebis da membranebis sisqis damokidebulebis

Sesaswavlad institutis laboratoriaSi momzadda da Seiqmna laboratoriuli

fileri, romelic maformirebeli xsnarebidan sxvadasxva sisqis membranebis

damzadebis saSualebas iZleva. eqsperimentiT dadginda, rom erTgvarovani

mikrosuraTi qonda acetatcelulozas 5%-iani xsnaridan miRebuli 0,2-0,3 mm sisqis

membranebs.

373

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

5 g.bibileiSvili

l.yufaraZe

hidrodimikuri

procesebis

intesifikaciiis

mizniT waxnagovani

da paraboloiduri

zedapirebis

angariSi

“saqarTvelos qimiuri

Jurnali

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

naSromSi ganxilulia, rogorc waxnagovani, aseve parabloiduri figurebi.

gaangariSebebi Sesrulebulia daSvebiT, rodesac fuZeebi toldidebia da

wveroebi emTxveva erTmaneTs. miRebuli SedegebiT yvelaze didi gverdiTi

zedapiris farTi waxnagovan figurebSi aRmoaCnda samkuTxa piramidas, xolo

paraboloidurebidan meoTxe rigis paraboloids.

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

6 z. javaSvili

l.yufaraZe

hidrodimikuri

procesebSi

monawilesa

xvadasxva

konfiguraciis

zedapirebis

farTobTa

angariSi da

analizi

“saqarTvelos

qimiuri Jurnali

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

naSromSi ganxiluli iyo sxvadasxva konfiguraciis moreagire figurebi.:

samkuTxa piramidis, konusisa da meoTxe rigis paraboloidi. am figurebis

wveroebi erTmaneTs emTxveva, kuTxe vertikalsa da rogorc konusis msaxvelsa

aseve samkuTxa piramidis waxnags Soris erTi da igivea, garda amisa konusi da

paraboloidi erTi da igive wres eyrdnobian.kvlevis Sedegad dadgenilia daxris

kuTxis is kritikuli mniSvneloba, rodesac samkuTxa piramidis gverdiTi

374

waxnagebis farTi metia, vidre meoTxe rigis paraboloidis.

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

7 m.keJeraSvili

l.TananaSvili

polimeruli

membranebis

miRebis

fizikur-qimiuri

safuZvlebi

“saqarTvelos

qimiuri Jurnali

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

Seswavlilia polimerul membranis struqturul da satransporto Tvisebebze

moqmedi faqtorebi: gamxsnelis Sedgeniloba, polimeris molekuluri masa,

gaxsnis temperaturuli reJimebi, gaxsnis meqanizmi, komponentebis koncentracia.

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

8 m.keJeraSvili

l.TananaSvili

modificirebuli

polimeruli

masalebi

diacetatcelulozas

bazaze

“saqarTvelos

qimiuri Jurnali’

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

Seswavlili da dadgenilia celulozas bazaze miRebuli xsnarebis

gajirjvebis kinetika. Ddadgenilia, rom gajirjvebis xarisxi da gajirjvebis

mudmiva damikidebulia modificirebuli narevis Sedgenilobaze.

375

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

9 n.mumlaZe tyviis

migracia

garemoSi da

gavlena

cocxal

organizmebze

“saqarTvelos

qimiuri

Jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

naSromSi warmodgenilia garemoSi tyviis migraciis gzebi da formebi,

gavlena cocxal organizmebze, rac garemoSi misi koncentraciis donis

amaRlebas ukavSirdeba.

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

10 g.bibileiSvili

e.kakabaZe

J.sulxaniSvili

membranis

udidesi

foris zomis

ganmsazRvra

buStulakis

warmoqmnis

meTodiT–

“saqarTvelos

qimiuri

jurnali”

t. 15 # 2 Tbilisi 0179,

i.WavWavaZis 1,

gamomcemloba

“universali”

2

membranuli teqnologiebis sainJinro institutSi damuSavebulia da Seqmnilia

udidesi zomis foris mzomi xelsawyo - danadgari, romlis muSaobis principi

emyareba buStulakis wertilis gansazRvris meTods.

376


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

g. bibileiSvili

n.gogesaSvili

polimeruli membranebis

momzadeba zogierTi

aromatuli poliamidis

gamoyenebiT

1-4 ivlisi, 2015, baTumi

naSromSi mocemulia aromatuli poliamidebisagan maformirebeli xsnarebis

momzadeba sxvadasxva maformirebeli agentis gamoyenebiT. Seswavlilia miRebuli

xsnarebis koncentraciebis gavlena membranuli apkebis morfologiasa da Tvisebebze.

377

saqarTvelos sawarmoo Zalebisa da bunebrivi resursebis

Semswavleli centri

2015 wlis

samecniero angariSi

samecniero erTeulis xelmZRvaneli _ centris direqtori, teqnikis

mecnierebaTa doqtori, pofesori zurab lomsaZe


1. zurab lomsaZe centris direqtori, teqn.mecn.doqt., profesori

2. irakli Jordania mTavari mecn.TanamSromeli, teqn.mecn.doqt.,

akademikosi

3. Tengiz uruSaZe ufrosi mecn.TanamSromeli, gany. gamge,

biol.mecn.doqt., akademikosi

4. giorgi maRalaSvili ufrosi mecn. TanamSromeli, gany. gamge,

geol.mineral.mecn.doqt., პროფესორი

5. oTari faresiSvili ufrosi mecn. TanamSromeli, gany. gamge, akademiuri

doqtori

6. nodar WiTanava ufrosi mecn. TanamSromeli, ekon.mecn.doqt.

profesori, saqarTvelos sof.meurn.mecn.akademiis

akademikosi

7. iaSa (iakob) mesxia ufrosi mecn. TanamSromeli, (0,5 saSt. erT.),

ekon.mecn.doqtori, profesori

8. marat cicqiSvili ufrosi mecn. TanamSromeli, (0,5 saSt. erT.),

biol. mecn. doqtori, profesori

9. qeTevan veziriSvili-

nozaZe

ufrosi mecn. TanamSromeli, teqn.mecn.doqtori,

profesori

10. nodar mirianaSvili ufrosi mecn. TanamSromeli, teqn.mecn.. doqtori

11. jemali maWavariani ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

12. qeTevan maxaraZe ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

13. jemali kakulia ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

378

14. laura kvaracxelia ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

15. Tamaz patarqalaSvili ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

16. aslani sulaZe ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

17. anzor saxvaZe ufrosi mecn. TanamSromeli, akademiuri doqtori

18. daviT kupataZe ufrosi mecn. TanamSromeli, (0,5 saSt. erT.),

akademiuri doqtori

19. vaxtang gelaZe ufrosi mecn. TanamSromeli, (0,5 saSt. erT.),

akademiuri doqtori

20. rusudan fircxalava mecნიერი TanamSromeli, sruli umaRlesi

21. valentina mirzaevi mecნიერი TanamSromeli, sruli umaRlesi

22. ekaterine tefnaZe mTavari specialisti, sruli umaRlesi

23. anton dvalaZe wamyvani inJineri, sruli umaRlesi

24. lali CageliSvili ufrosi specialisti, sruli umaRlesi

25. arCili jiqia ufrosi specialisti, teqnikuri



#






1

saqarTvelos bunebrivi

resursebi

mecnierebis dargi:

niadagmcodneoba,

hidrologia, geografia,

geologia, samTo,

akademikosi

irakli Jordania

ir.Jordania

T.uruSaZe

g.maRalaSvili

o.faresiSvili

n.WiTanava

j.maWavariani

z.lomsaZe

q.maxaraZe

v.gelaZe

379

energetika, ekologia,

demografia, ekonomika


sabunebismetyvelo,

dedamiwis Semswavleli da

garemo,

agraruli mecnierebebi,

ekonomikuri mecnierebebi

r.fircxalava

T.patarqalaSvili

a.sulaZe

j.kakulia

n.cercvaZe

a.dvalaZe

n.mirianaSvili

q.veziriSvili-nozaZe

d.ComaxiZe

r.arvelaZe

T.jiSkariani

m.metreveli

l.kvaracxelia

i.mesxia

l.Ciqava

a.saxvaZe

v.lorTqofaniZe

v.mirzaeva


saangariSo wels centrSi dasrulebulia saqarTvelos bunebrivi da

adamianuri resursebis da maTi gamoyenebis problemebis kvleva. pirvelad qarTul

enaze, momzadebulia fundamenturi naSromi – “saqarTvelos bunebrivi resursebi”,

or tomad, romelSic bunebaTsargeblobis amocanebis, qveynis ganviTarebis

prioritetebisa da gamowvevebis gaTvaliswinebiT, gaanalizebulia didi moculobis

mniSvnelovani masala saqarTvelos bunebrivi da adamianuri resursebis potencialis

Sesaxeb; Tanamedrove meTodologiis gamoyenebiT Seswavlilia saqarTvelos

bunebrivi resursebi: miwis, zedapiruli da miwisqveSa wylebis, tyis, sasargeblo

wiaRiseulis (Savi, feradi, qeTilSobili da iSviaTi metalebis Semcveli madnebi;

arametaluri nedleuli – samToqimiuri da samTamadno; samSeneblo masalebi;

navTobi, naxSiri da torfi; mineraluri wylebi), saTbob-energetikuli (tradiciuli

– hidro da naxSiris; aratradiciuli – mzis, qaris da geoTermuli wylebis),

samkurnalo (sakurorto)-rekreaciuli, turistuli.

kvlevis Sedegad Sefasebulia saqarTvelos bunebrivi resursebis potenciali,

arsebuli mdgomareoba da gamoyenebis perspeqtivebi, maTze SesaZlo moTxovnilebis,

drosa da sivrceSi cvlilebebis gaTvaliswinebiT.

aRniSnulia bunebrivi resursebis SenarCunebisa da kvlavwarmoebis,

biomravalferovnebis konservaciis mniSvneloba qveynis mdgradi ganviTarebis

uzrunvelsayofad.

naSromSi mniSvnelovani adgili aqvs daTmobili adamianuri resursebis

380

kvlevasa da ekologiur problemebs; gansazRvrulia qveyanaSi uaRresad mwvave

demografiuli viTarebis warmomqmneli endogenuri da egzogenuri faqtorebi da

maTi moqmedebis negatiuri Sedegebis Tavidan acilebis gzebi. SemoTavazebulia

prevenciuli RonisZiebebi bunebTsargeblobis procesSi ekologiuri mdgomareobis

SenarCuneba-gaumjobesebis mizniT.

naSromSi SemuSavebulia mecnierulad dasabuTebuli winadadebebi da

rekomendaciebi, romelTa implementacia xels Seuwyobs qveynis bunebrivi da

adamianuri resursebis efeqtianad gamoyenebas.


I. 4.

proeqtis dasaxe-

leba mecnierebis

dargisa da samec-

niero mimarTule-

bis miTiTebiT

damfinansebeli

organizacia

proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

1

saqarTvelos

niadagebis

erovnuli atlasis

Seqmna _

niadagmcodneoba

SoTa rusTavelis

saqarTvelos

erovnuli

samecniero fondi

T. uruSaZe T.uruSaZe,

T.qvriviSvili,

T.saduniSvili da

sxv.

2

Beauveria bassiana-s

Stamebis

ekomdgradobis

Seswavla

biopesticidebis

warmoebisa da

bioteqnologiis

optimizacia _

ekologia,

mcenareTa dacva

SoTa rusTavelis

saqarTvelos

erovnuli

samecniero fondi

m.burjanaZe T.uruSaZe,

g.wereTeli da sxv.


Sedegebi

381

1. 2015 wels Sedgenili iyo dasavleT saqarTvelos niadagebis atlasi, maT

Soris wiTelmiwa, yviTelmiwa, yomrali, Waobiani, mTa-mdelos da sxva

niadagebis ZiriTadi maCveneblebis rukebi. pirvelad iyo Sedgenili am

niadagebis mikroorganizmebis da sokoebis rukebi.

2. eauveria bassiana-s Stamebis ekomdgradobis Seswavla mimdinareobda

sxvadasxva ekol pirobebSi rac miznad isaxavda biopesticidebis warmoebisa

da bioteqnologiis optimizacias.


ა) saqarTveloSi

monografiebi


saTauri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1 ir.Jordania

T.uruSaZe

g.maRalaSvili

o.faresiSvili

n.WiTanava

j.maWavariani

z.lomsaZe

q.maxaraZe

v.gelaZe

r.fircxalava

T.patarqalaSvili

a.sulaZe

j.kakulia

n.cercvaZe

a.dvalaZe

n.mirianaSvili

q.veziriSvili-

nozaZe

d.ComaxiZe

r.arvelaZe

T.jiSkariani

m.metreveli

saqarTvelos

bunebrivi

resursebi

tomi I

tomi II

Tbilisi,

saqarTvelos

mecnierebaTa

erovnuli akademiis

gamomcemloba

tomi I _ 528 gverdi

tomi II _ 790

gverdi

382

l.kvaracxelia

i.mesxia

l.Ciqava

a.saxvaZe

v.lorTqofaniZe

v.mirzaeva

2

Tengiz uruSaZe,

naum turabeliZe,

fatima qvacabaia,

Tamar qvriviSvili

miwis kadastri q.Tbilisi,

gamomcemloba

„mwignobari“

215 gverdi

3 nodar WiTanava saqarTvelos

soflis meurneoba:

transformacia,

problemebi,

perspeqtivebi

q.Tbilisi,

gamomcemloba

„iverioni“

160 gverdi

anotaciebi

1. monografiaSi (ortomeulSi) ganxilulia saqarTvelos bunebrivi resursebi:

miwis, zedapiruli da miwisqveSa wylebis, tyis, sasargeblo wiaRiseulis

(Savi, feradi, keTilSobili da iSviaTi metalebis Semcveli madnebi;

arametaluri nedleuli – samToqimiuri da samTamadno; samSeneblo masalebi;

navTobi, naxSiri da torfi; mineraluri wylebi), saTbob-energetikuli

(tradiciuli – hidro da naxSiris; aratradiciuli – mzis, qaris da

geoTermuli wylebis), samkurnalo (sakurorto)-rekreaciuli, turistuli.

mniSvnelovani adgili eTmoba adamianur resursebs da ekologiur

problemebs. monografiaSi mocemulia resursebis Tanamedrove mdgomareobis

analizi, gansazRvrulia maTi SesaZlo gamoyenebis perspeqtivebi.

SemoTavazebulia winadadebebi da rekomendaciebi, romelTa implementacia

mniSvnelovnad Seuwyobs xels ekonomikis mdgrad ganviTarebas.

2. monografiaSi ixileba Semdegi sakiTxebi: miwis kadastris formirebis

istoriuli aspeqtebi, miwebis aRricxva, miwis reforma, niadagis bonitireba,

miwis ekonomikuri Sefaseba, miwis fasis gansazRvra, miwis gadasaxadi,

geoinformaciuli uzrunvelyofa, miwebis registracia.

3. monografiaSi ixileba saqarTvelos soflis meurneobis Tanamedrove

mdgomareoba, romelic eyrdnoba saqmod didi sainformacio masalas;

gaanalizebulia soflis meurneobis transformacia da masTan dakavSirebuli

problemebi, dasaxulia perspeqtivebi.

383

saxelmZRvaneloebi


saxelwodeba

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

giorgi

maRalaSvili

arametaluri

sasargeblo

wiaRiseulis

sabadoebis

samrewvelo tipebi

Sesrulebulia

eleqtrinuli

versia teqnikuri

universitetis

samTo-geologiur

fakultetze (me-2

gadamuSavebuli

gamocema umaRlesi

saswavleblebisaTv

is).

208 gverdi

anotaciebi

1. wignSi mocemulia arametaluri sasargeblo wiaRiseulTa sabadoebis

Tanamedrove klasifikacia da sistematika samrewvelo ganeturi tipebis

mixedviT. moyvanilia tipiuri sabadoebis magaliTebi (rogorc saqarTvelos,

aseve sazRvargareTis) da maTi detaluri aRwera.

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

nodar WiTanava “saqarTvelos

ekonomikuri

transformaciis

geoekologiuri

aspeqtebi”,

saqarTvelos

mecnierebaTa

ekonomikuri

akademiis Sromebi

t. 12 Tbilisi,

„universali“

16 gverdi

384

2 Nodar Chitanava (nodar WiTanava)

The Problems of Land Use in Georgia -

miwebis gamoyenebis

problemebi

saqarTveloSi.

Jurn. Annals of Agrarian Science (agraruli

mecnierebis macne)

tomi 13 Tbilisi,

„mwignobari“

4 gverdi

3 Tengiz Urushadze, Tamar Kvrivisvili

(Tengiz uruSaZe,

Tamar

qvriviSvili)

Peculiarities of Andolos of the Adjara-Trialeti

Range (aWara-TrialeTis qedze

andosolebis

Taviseburebami)

Jurn. Annals of

Agrarian Science (agraruli

mecnierebis macne).

tomi 13, # 2 Tbilisi,

„mwignobari“

8 gverdi

4 Tengiz Urushadze, Tamar KvriviSvili,

Rusudan Kakghadze (Tengiz uruSaZe,

Tamar

qvriviSvili,

rusudan kaxaZe)

Field School in Soil Science: Results and Prospects (savele

skola

niadagmcodneobaSi:

Sedegebi da

perspeqtivebi)

Jurn. Annals of

Agrarian Science (agraruli

mecnierebis macne).


„mwignobari“

7 gverdi

5 Tamaz Patarkalashvili (Tamaz

patarqalaSvili)

Urban and Peri-Urban Forests of Tbilisi

(Tbilisis

urbanuli da

periurbanuli

tyeebi). Jurn.

Annals of Agrarian Science (agraruli

mecnierebis macne).

# 1 Tbilisi,

„mwignobari“

5 gverdi

385

6 Tamaz Patarkalashvili (Tamaz

patarqalaSvili)

The reserved Areas of Georgia

(saqarTvelos

daculi

teritoriebi) Jurn.

Annals of Agrarian Science (agraruli

mecnierebis macne).

tomi 13, # 3, Tbilisi,

„mwignobari“

7 gverdi

7 T.uruSaZe,

j.maWavariani,

r.fircxalava,

T.qvriviSvili

saqarTvelos

ZiriTadi niadagebi


mecnierebis macne).


„mwignobari“

8 gverdi

8 l.kvaracxelia,

m.azmaifaraSvili,

T.patarqalaSvili

ekoturizmis

ganviTarebis

perspeqtivebi

borjom-

xaragaulis parkSi


mecnierebis macne).


„mwignobari“

12 gverdi

9 j.kakulia,

l.qarTveliSvili,

S.malaSxia da

sxv.

biogeologiis

gamoyenebis

SesaZleblobebi

aramadneuli

nedleulidan

kaliumis

naerTebis

misaRebad

“samTo Jurnali”

#2 (#35) Tbilisi, Sps

“kolori”

4 gverdi

10 n. mirianaSvili

ir. Jordania,

q. veziriSvili-

nozaZe, n.

gZeliSvili, v.

Mmzis

energetikuli

potencialis

gamoyenebis

prespeqtivebi

kaxeTis regionSi.

1 (73) Tbilisi 5 gverdi

386

baxtaZe, v.

xaTaSvili

Jurn.E”energia”.

11 n. mirianaSvili n.

gZeliSvili v.

xaTaSvili

Tburi tumbos

danadgarebis

gamoyenebis

prespeqtivebi

saqarTvelos

erovnuli

meurneobis

sxvadasxva dargSi.

Aa.eliaSvilis

marTvis sistemebis

institutis

SromaTa krebuli

19 Tbilisi 5 gverdi

12 q.veziriSvili-

nozaZe,

e.fancxava,

m.jixvaze,

q.mWedliSvili

geoTermuli

wylebi

energodamzogi

politikis

gatarebis WrilSi

Jurn.

“saqarTvelos

sainJinro

siaxleni (sss)

#3 (vol.75) Tbilisi 3 gverdi

13 Otar Paresishvili Valentina Mirzaeva (o. faresiSvili,

v. mirzaeva)

Natural-Recreational

Potential of Georgia and

Prospects for Its

Realization, Jurn.

Annals of Agrarian

Science (agraruli

mecnierebis macne),

Georgia

(saqarTvelo)

gadacemulia

gamosacemad

Tbilisi,

„mwignobari“

10 gverdi

14 i.mesxia socialur-

ekonomikuri

reformebi

saqarTveloSi:

tomi 12 gamomcemloba

“universali”

35 gverdi

387

realoba da

gamowvevebi, saqarTvelos

ekonomikur

mecnierebaTa

akademia, Sromebis

krebuli

15 Mi.mesxia

saqarTveloSi

mimdinare

ekonomikuri

reformebi:

analizi,

gamowvevebi,

prognozebi,

Jurnali

“ekonomika da

biznesi”

#2 Tsu

gamomcemloba

23 gverdi

16 a.sulaZe,

m.WiWinaZe

aRmosavleT

saqarTvelosi

Rrmad daZiruli

naleqebis

navTobgazianobis

perspeqtivebis

Sesaxeb

Jurn.” Tsu

mecniereba”

gadacemulia

gamosacemad

Tsu

gamomcemloba

8 gverdi

anotaciebi

1. gardamaval periodSi metad mniSvnelovania ekonomikis transformaciuli

procesebis obieqturad gaanalizeba, rac iqneba qveynis ekonomikis

warmatebuli ganviTarebis sawindari.

2. statiaSi ganxilulia qveyanaSi Seqmnili miwis marTvis problemebi da

dasaxulia Seqmnili mdgomareobis gadalaxvis gzebi.

3. gamokvlevebiT dadginda, rom maRalmTianeTis zogierT zonebSi

gavrcelebulia niadagebi, romelic ukavSirdeba msoflios niadaguri

resursebis saerTaSoriso korelaciuri bazis niadags. statiaSi mocemulia

andosolebis daxasiaTeba, romelTa areali emTxveva mTa-mdelos niadagebs.

4. statiaSi mocemulia saqarTvelos agrarul universitetSi daarsebuli

savele skolis ramdenime wlis Sedegebi. skola, romelSic monawileoben

388

sxvadasxva umaRles saswvlebolebis studentebi da pedagogebi (maT Soris

ucxoelebi) sakmaod did popularobiT sargeblobs. dagegmilia savele

skolaSi ucxoeli studentebis monawileoba.

5. statiaSi ixileba uranuli da perurbanuli tyeebis Tanamedrove

mdgomareoba. mocemulia tyeebis Tanamedrove mdgomareobis analiza da

dasaxulia gajansaRebis gzebi.

6. statiaSi mocemulia saqarTvelos daculi teritoriebis aRricxva heqtrebSi.

maT Soris bunebrivi rezervatebi, erovnuli parkebi, bunebrivi Zeglebi,

daculi landSaftebi.

7. statiaSi ganxilulia saqarTvelos ZiriTadi niadagebis genetikuri

Taviseburebani, gavrceleba, gamoyeneba da dacva. statiaSi motanili

niadagebis mimarT gamoyenebulia niadagebis axali saerTaSoriso

klasifikacia.

8. statiaSi ganxilulia parkis turistebiT gadatvirTul nakveTebze

monitoringis Sedegebi. dadgenilia, rom tyis farTobis erT heqtarze

weliwadSi turistul-rekreaciuli datvirTva aRemateba arsebul normebs,

magram destruqciuli uaryofiTi Sedegebi vizitorebis mxridan ar

aRiniSneba. destruqciuli momentebi SeimCneva adgilobrivi mosaxleobisagan,

romlebic iyeneben perspeqtiul turistul teritoriebs sasoflo-sameurneo

saWiroebisaTvis.

9. soflis meurneobis produqciis kvlavwarmoebisaTvis aucilebel pirobas

warmoadgens misi uzrunvelyofa mineraluri da kompleqsuri sasuqebiT. maT

misaRebad mniSvnelovania arsebuli resursebi, rogorc mcenareTa kvebis

elementebisa da fiziologiurad aqtiuri nivTierebebis miRebis wyaro.

kaliumis fiziologiuri roli mcenareul organizmSi sakmaod

mravalmxrivia. igi dadebiT gavlenas axdens protoplazmis koloidebis

fizikur mdgomareobaze, adidebs hidrofilurobas da gvalvagamZleobas,

aseve zrdis imunitets sxvadasxva daavedebebis mimarT, xels uwyobs

vitaminebis sinTezs.

10. Sefasebulia kaxeTis regionis mzis energetikuli potenciali, misi

gamoyenebis teqnikur-ekonomikuri aspeqtebi da aTvisebis perspeqtivebi. Mmzis

naTebis xangrZlivoba weliwadSi da Tvis ganmavlobaSi modinebuli mzis

radiaciis sakmaod maRali mniSvnelobebi gvaZleven safuZvels vivaraudoT,

rom mzis energiis gamoyeneba uaxloes 10 weliwadSi regionSi mniSvnelovnad

gaizrdeba. Mmzis energiis potenciuri momxmareblebi SeiZleba gaxdnen:

sastumroebi, soflis meurneobis produqciis gadamamuSavebeli sawarmoebi,

fermeruli meurneobebi da sxva.

11. Ggaanalizebulia saqarTveloSi Tburi tumbos danadgarebis gamoyenebis

Tanamedrove done da naCvenebia energetikis am dargSi miRweuli

389

mniSvnelovani Sedegebi. Mmravalwliani Teoriuli da eqsperimentuli

kvlevebis safuZvelze rekomendirebulia macivebeli agentebi, romelTa

gamoyeneba Termodinamikuri da ekologiuri TvalsazrisiT efeqturia Tburi

tumbos sistemaSi, Tburi tumbos danadgarebis gamoyeneba saqarTvelos

ekonomikaSi xels Seuwyobs saTbob – energetikuli kompleqsis optimalur

ganviTarebas.

12. statiaSi warmodgenilia geoTermuli wylebis dRevandeli mdgomareobis

analizi da misi racionaluri gamoyenebis perspeqtivebi.

13. statiaSi moyvanilia saqarTvelos mokle fizikur-geografiuli daxasiaTeba,

agreTve rekreaciuli resursebis aTvisebis SesaZleblobebi. saqarTvelos

rekreaciuli potencialis realizaciis sakiTxebis ganxilvisas

mizanSewonilia gavecnoT fizikur-geografiuli parametrebiTa da

analogiuri bunebrivi resursebiT msgavs evropis rigi qveynebis

gamocdilebas. am mizniT ganixilulia evropis ori qveyana _ Sveicaria da

slovenia. statiaSi moyvanilia informacia aRniSnuli qveynebis bunebrivi

resursebis Sesaxeb, ganxilulia am qveynebSi rekreaciuli sferos

gaviTarebis sxvadasxva aspeqtebi, romlebic saqarTveloSi am dargis

ganviTarebis TvalsazrisiT warmoadgens interess.

14. statiaSi gamokvleulia socialur-ekonomikuri reformebis Taviseburebani

postkomunistur saqarTveloSi. retrospeqtul periodSi Catarebuli

reformebi dayofilia oTx etapad. dasabuTebulia, rom pirvel etapze (1991-

1995ww) ganxorcielebuli reformebi uSedego aRmoCnda, meore etapze (1995-

2003ww) reformebs miuxedavad garkveuli warmatebebisa Tan axlda

mniSvnelovani susti mxareebi. mesame etapze (2004-2012ww) reformebi iyo

SedarebiT warmatebuli, magram igi metwilad moCvenebiT xasiaTs atarebda

da ar iyo orientirebuli momavalze. reformebis meoTxe etaps safuZveli

Caeyara 2013 wels, Tumca misi pirveli Sedegebi aradamakmayofilebelia da

saWireobs Zireul transformacias.

15. statiaSi gamokvleulia mimdinare etapze saqarTveloSi gatarebuli

socialur-ekonomikuri reformebi. svot-analizis safuZvelze gamovlenilia

misi Zlieri da susti mxareebi. Catarebulia dReisaTvis arsebuli mTavari

ekonomikuri gamowvevebis diagnostireba-Sefaseba, Sedgenilia ganviTarebis

prognozuli scenarebi da SemuSavebulia rekomendaciebi da winadadebebi

arsebuli da mosalodneli riskebis Serbilebisa da Tavidan acilebis

mimarTulebiT.

16. statiaSi arsebuli monacemebis gaTvaliswinebiT ganxilulia liTologiuri

da sxva maxasiaTeblebis mixedviT aRmosavleT saqarTveloSi

navTobgazianobis perspeqtivebis sakiTxebi.

390


ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTa-

uri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

I.Meshia Peculiarities of Economical Reform in Post Soviet Georgia: Challenges and Prognosis, journal “The Caucasus”

Vol., 08 (April-June 2015)

Baku 10 pag.

anotaciebi

1. statiaSi gaanalizebulia postsabWoTa saqarTveloSi ganxorcielebuli socialur-ekonomikuri reformebis Zlieri da susti mxareebi, gamovlenilia SesaZleblobebi da SemuSavebulia rekomendaciebi da winadadebebi reformebis Semdgomi srulyofis mimarTulebiT. reformirebis procesi dayofilia oTx etapad da daxasiaTebulia TiToeuli etapis specifikuri Taviseburebani.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1. irakli Jordania

Tanamedrove

masalaTmcodneobis

teqnologiebi da

meTodebi


konferencia, Tbilisi,

aprili, 2015

2 Tengiz uruSaZe saqarTvelos niadagebi: mesame respublikuri

konferencia

391

mdgomareoba, perspeqtivebi niadagmcodneobaSi, 17

ivlisi, saqarTvelos

agraruli universiteti

3 nodar WiTanava, jemal

maWavariani, rusudan

fircxalava

saqarTvelos miwis

resursebi: Tanamedrove

mdgomareoba da

gamoyenebis perspeqtivebi

mesame respublikuri

konferencia

niadagmcodneobaSi, 17

ivlisi, saqarTvelos

agraruli universiteti

4 Tengiz uruSaZe, Tamar

qvriviSvili, ekaterine

sanaZe

kambisolebis

geografiuli aspeqtebi

aWaris magaliTze


konferencia „geografiis

da anTropologiis

Tanamedrove problemebi“

miZRvnili akademikos

aleqsandre javaxiSvilis

dabadebidan 140

wlisTavisadmi. 22-25

oqtomberi, Tbilisi

5 g.maRalaSvili,

a.maRalaSvili,

S.keleptriSvili,

g.korZaZe

dasavleT saqarTveloSi

sarmatul mergelovan

qanebSi bentonituri

Tixis samrewvelo

budobebis gamovlena da

maTi genezisi

saerTaSoriso

konferencia “Ресурсо

сберегающие технологии”,

2015 w. 23-24 aprili,

Tbilisi, saqarTvelos


6 g.maRalaSvili, v.nadiraZe,

r.kofmani, i.iguriZe

saqarTvelos sasargeblo

wiaRiseulis 1:1000 000

masStabis ruka

(mineralur-nedleulis

grafikuli modeli)

saerTaSoriso

konferencia “Ресурсо

сберегающие технологии”,

2015 w. 23-24 aprili,

Tbilisi, saqarTvelos


7 G.Magalashvili (Georgian Technikal University) (g,maRalaSvili

Issue of the Wastes Causing Questions in Some Ore Mining

Complex

saerTaSoriso

konferencia “International Conference “APPLIED GEOLOGY: Problems, Invetions” ICAE, 2015 w., 7-10 maisi, Tbilisi-

baTumi, Tbilisis

saxelmwifo universiteti

392

8 Мирианашвили Н, Везиришвили-Нозадзе К, Везиришвили О,Бахтадзе О

(n.mirianaSvili,

q.veziriSvili-nozaZe,

o.baxtaZe)

Применение Теплонасосных установок для завяливания и хранения чая


konferencia – ,,kvebis

mrewvelobis

teqnologiuri procesebis

da mowyobilobis

problemebi”. Tbilisi,

2015 w 18-19 aprili


universiteti.

9 n.mirianaSvili

q.veziriSvili m.jixvaZe

geoTermuli energiis

gamoyenebis Sefasebis

meTodologia

sainvensticio

proeqtebisaTvis


konferencia - ,,mdgradi

energetika: gamowvevebi da

ganviTarebis

prespeqtivebi”. quTaisi,

2015 w. 18 ivnisi a.

wereTlis saxelmwifo

universiteti.

10 n. mirianaSvili

ir.Jordania,

q. veziriSvili-nozaZe,

n.gZeliSvili,

v. xaTaSvili, v.baxtaZe,

imereTis regionSi

geoTermuli wylebis

gamoyenebis prespeqtivebi

III saerTaSoriso

samecniero konferencia -

,energetika: regionuli

problemebi da

ganviTarebis

prespeqtivebi”. quTaisi,

2015 w. 24-25 oqtomberi a.

wereTlis saxelmwifo

universiteti.

11 Mirianashvili N. Vezirishvili – Nozadze, K. Megrelidze, T. Gedevanishvili T, Gdzelishvili N., Bakhtadze, V. Kvihtashvili V.

EEnergy Conservation with heat pumptechnology in milk

industry

Aakad. i. frangiSvilis

dabadebis 85



konferencia -

,,sainformacio da

kompiuteruli

teqnologiebi





12 q.veziriSvili-nozaZe,

l.papava, m.razmaZe,

geoTermuli wylebis

racionaluri gamoyenebis

saerTaSoriso

konferencia “mdgradi

393

n.keJeraZe specifika da perspeqtivebi energetika _ gamowvevebi

da ganviTarebis

perspeqtivebi”, 18 ivnisi

2015 weli, q.quTaisi

13 a.sulaZe n.aslanikaSvili _

katagenezis Sesaxeb

swavlebis TvalsaCino

mkvlevari

konferencia “aRmosavleT

saqarTvelos Rrmad

daZiruli mezo-

kainozouri naleqebis

navTobgazianobis

perspeqtivebis Sefasebis

sakiTxebi”

14 a.sulaZe n.aslanikaSvilis

institutis Tematikis

gare samecniero

interesebi


saqarTvelos Rrmad

daZiruli mezo-


navTobgazianobis


sakiTxebi”

15 a.sulaZe, m.WiWinaZe katagenezis kvlevebSi

monaTesave mecnierebaTa

monacembis gamoyenebis

Sesaxeb


saqarTvelos Rrmad

daZiruli mezo-


navTobgazianobis


sakiTxebi”

16 i. mesxia informaciuli

usafrTxoebis problemebi

Tanamedrove

saerTaSoriso biznesSi,

pirveli saerTaSoriso


„Tanamedrove

informaciuli

teqnologiebi ekonomikuri

globalizaciis

pirobebSi“, Sromebis

krebuli #1, gv.214-222.

Tbilisi, Tsu, 2015

394

17 M.Tsitskishvili,

Mariam Tsitskishvili (m.s.cicqiSvili,

m.m. cicqiSvili)

On Enviromental Monitoring

International Scientific Conference of “Modern Problems of Geography and Anthropology”,

Tbilisi, Octomber 22-25.


1. araorganuli masalebis maRali fizikur-qimiuri Tvisebebis miRebis teqnologiuri procesebis daxvewa da maTi praqtikuli gamoyeneba samrewvelo warmoebebisaTvis.

2. ganxiluli iyo amJamad niadagmcodneobaSi Seqmnili mdgomareoba.

daxasiaTebuli iyo miRwevebi - respublikuri konferenciebis organizeba,

studentTa olimpiadis Catareba, savele skolis organizeba. aRniSnuli iyo

arsebuli naklovanebebi da dasaxuli iyo maTi daZlevis gzebi.

3. mocemuli iyo qveyanaSi Seqmnili mdgomareoba miwis fondTan dakavSirebiT da

dasaxuli iyo Seqmnili mdgomareobis daZlevi gzebi.

4. gamosvlaSi iyo daxasiaTebuli Tanamedrove saerTaSoriso klasifikaciis

safuZvelze niadagebi, romlebic frTod aris gavrcelebuli ara marto

aWaraSi, aramed mTel saqarTveloSi.

5. dasavleT saqarTveloSi, xobis raionis sof. axali xibutis midamoebSi

gavrcelebuli sarmatuli asakis mergelebis geologiurma kvlevam maT

SedgenilobaSi samrewvelo da maRali xarisxis bentonituri Tixebis

aRmoCenis saSualeba mogvca. gamoTqmulia azri, rom mergelebis Tixuri

komponentis warmoqmnaSi monawileobda wvrilmarcvlovani vulkanuri masala,

ZirioTadad ferluri, romelic zRvis wylis pirobebSi gardaiqmna

mortmonidoritad. gamoTqmulia mosazreba, rom mergelovani qanebis

gavrcelebis arealSi mosalodnelia aseve bentonituri Tixebis axali

budobebis aRmoCena.

6. gis-atlasis programis Sesabamisad Sedgenilia saqarTvelos sasargeblo

wiaRiseulis 1:1000 000 masStabis ruka, romelzec Sesabamisi sabadoebi

specialuri niSnebiT dayofilia maTi masStabis da mniSvnelobis mixedviT

(msxvili, saSualo da mcire).

7. moxsenebaSi gamaxvilebulia yuradReba sasargeblo wiaRiseuli sabadoebis

udanakargo da kompleqsurad damuSavebis sakiTxebze. moyvanilia saqarTvelos

magaliTebi, maT Soris tyibuli-Saoris naxSiris sabadoze Semcveli “fuWi

qanebi”, romelic argilitebiTaa warmodgenili, es ukanaskneli SesaZloa

gamoyenebul iqnes aluminis sawarmoeblad da mTeli rigi samSeneblo

395

masalebis dasamzadeblad (aguri, kramiti, sakedle blokebi da sxv.

8. aRwerilia kompleqsuri TbosivrciT momaragebis Tburi tumbos sacdel-

samrewvelo danadgari da moyvanilia misi muSaobis Termodinamikuri

maxasiaTeblebi. Ddanadgaris muSaobis efeqturoba xasiaTdeba maRali

kompleqsuri efeqturobis koeficientiT, rac miuTiTebs aseTi danadgarebis

upiratesobaze, siTbo-siciviT momaragebis sxva sistemebTan SedarebiT.

9. Eenergetikuli ,,SimSilis” saSiSroebis droulad daZlevis aucileblobam

dRis wesrigSi daayena geoTermuli wylebis gamoyeneba sayofacxovrebo-

ekonomiuri miznebisaTvis, soflis meurneobaSi saTburebis mosawyobad da sxva

teqnokogiuri procesebis TbomomaragebisaTvis. saTbob-energetikul balansSi

geoTermuli energiis wilma 2014 wlisaTvis 1,5% Seadgina. perspeqtivSi

Termuli wylebis gamoyeneba mniSvnelovnad gaizrdeba.

10. Gganxilulia geoTermuli TbosiciviT momaragebis energodamzogi

kompleqsuri sistemebis gamoyenebis prespeqtivebi imereTis regionis erovnuli

meurneobis sxvadasxva dargisaTvis .naCvenebia, rom imereTis regionis

geoTermuli wylebis Tburi potenciali SesaZlebelia gamoyenebul iqnas

sasoflo-sameurneo obieqtebis, samrewvelo sawarmoebisa da dasaxlebuli

punqtebis TbomomaragebisaTvis.

11. moxsenebaSi ganxilulia rZis qarxanaSi Tburi tumbos bazaze moqmedi siTbo-

siciviT momaragebis kompleqsuri sistemis muSaobise qsperimentuli kvlevis

Sedegebi. warmodgenilia am danadgarebis muSaobis ekonomikuri efeqturobis

maxasiaTeblebi.

12. warmodgenilia geoTermuli wylebis dRevandeli mdgomareobis analizi da

misi racionaluri gamoyenebis perspeqtivebi.

13. ganxilulia saqarTveloSi navTob-gazianobis perspeqtivebTan dakavSirebiT

katagenezis Teoriis damkvidrebis istoriis sakiTxebi.

14. ganxilulia dmanisis hominidebisMaRmoCenasTan dakavSirebiT afrikidan

hominidebis migraciis zogierTi sakiTxi.

15. ganxilulia katagenezis kvlevebSi palinologiis sakiTxebis gamoyeneba.

16. moxsenebaSi gaanalizebulia Tanamedrove saerTaSoriso biznesSi

informaciuli usafrTxoebis winaSe mdgari ZiriTadi muqarebi. dasabuTebulia,

rom ekonomikuri globalizaciis gaRrmavebam da informaciuli

teqnologiebis swrafma ganviTarebam mniSvnelovnad gazarda konkurentuli

dazverva, samrewvelo SpionaJi da sxva saxis internet-TaRloTobebi

saerTaSoriso biznesurTierTobebSi. dasaqmebisa da internet-maRaziebis

sferoSi afera dRiTidRe matulobas. kiberdanaSaulobebis mxriv arc

396

saqarTveloa gamonaklisi. moxsenebaSi gamokvleulia saqarTvelos biznesis

sferoSi dafiqsirebuli internet danaSaulobebis dinamika, dasabuTebulia,

rom qveyanaSi uaxloes momavalSi mosalodnelia mobiluri gadaxdebis da

kriptovalutebis swrafi ganviTareba, rac kidev ufro gazrdis am sferoSi

kanondarRvevebs. avtoris mier SemoTavazebulia winadadebebi da

rekomendaciebi am kuTxiT mdgomareobis gamosasworeblad.

17. ganxilulia bunebis dacvis monitoringis meTodologiuri sakiTxebi da

maTi gamoyenebis aspeqtebi.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1 М.С.Цицкишвили М.М. Цицкишвили К.Р.Хазарадзе

(m.s.cicqiSvili,

m.m.cicqiSvili,

k.xaraZe)

Радиоэкология – наследие XX века (Radioecology – Inheritance

of the Tventiet Century)

VI сьезд радиобиологического общества Украины, Киев, 5-9

Октября, 2015 г.

2 М.С.Цицкишвили М.М. Цицкишвили (m.s.cicqiSvili,

m.m.cicqiSvili)

Некоторые результаты исследований атмосферных

аэрозолей

Десятые Петровские чтения и Первые Фуксовские чтенияб 14-

16 апреля, 2015 года, Гос. научно-исслед. физико-

химический институт им. Л.Я.Карпова.

3 М.С.Цицкишвили А.Г.Чхартишвили (m.s.cicqiSvili,

a.g.CxartiSvili)

Объективная оценка влияния экологических факторов на

здоровье населения. An Objektive assesment of the impact of Envioronmental Factors on the Population

Российская научная конференция «Медико-

биологические проблемы токсикологии и

радиобиологии»б Санкт-Петербург, 4-6 июня, 2015

4

В.Геладзе, Н.Болашвили, Т.Каралашвили, Н.Мачавариани

Оценка водных ресурсов, водопотребления и

водообеспеченности территории и населенения

saerTaSoriso

konferencia, q.ereveni, 2015

wlis 5-6 maisi

397

восточной Грузии

5 В.Геладзе, Н.Болашвили, Т.Каралашвили

Проблемы систем управления водных ресурсов и стока

наносов рек Кахетии

saerTaSoriso

konferencia, q.baqo, 2015

wlis 17 aprili


1. ganxilulia XX saukuneSi ganviTarebul radioaqtiur procesebTan

dakavSirebuli ekologiuri aspeqtebi da saqarTvelos mosaxleobis

radiaciuli datvirTvebi. Catarebulia raionireba da zonireba.

2. moxsenebaSi ganxilulia atmosferuli aerozolebis gamokvlevis Sedegad

miRebuli zogierTi maxasiaTebeli. aRwerilia rus kolegebTan erTad

miRebuli Sedegebi atmosferuli aerozolebis transformaciisa saqarTvelos

sxvadasxva klimatur zonaSi (alaznis piri da Savi zRvis sanapiro).

3. moxsenebaSi pirvelad ganxilulia mosaxleobis janmrTelobaze ekologiuri

faqtorebis ricxobrivi gavlena da miRebulia obieqturi Sefasebebi.

4. ganxilulia aRmosavleT saqarTvelos wylis resursebi, wyalmoxmarebisa da

teritoriis wyliT uzrunvelyofis sakiTxebi. naCvenebia, rom aRmosavleT

saqarTvelos teritoria xasiaTdeba wylis deficitiT.

5. ganxilulia kaxeTis mdinareebis Camonadenis da natanis formirebis

problemebi. naCvenebia, rom kaxeTis mdinareebis umravlesoba xasiaTdeba

natanis didi raodenobiT, rac iwvevs stiqiuri movlenebis gaaqtiurebas.


IV. 2.

#





proeqtis

xelmZRvaneli

proeqtis

Semsruleblebi

dafinansebis wyaro

(adgilobrivi

granti, ucxouri

granti)

1

„Scenario development for Sustainable Land Use in the Greater Caucasus, Georgia” (mTavar kavkasionze,

saqarTvelo, miwebis

p.feliqs

heningseni

T.uruSaZe,

b.kalandaZe,

d.bedoSvili da

sxv.

folsvagenis

fondis (germania)

saerTaSoriso

granti

398

mdgradi gamoyenebis

ganviTarebis scenari” _

ekologia


praqtikuli Sedegebi

stefanwmindas raionSi mimdinareobda sasoflo-sameurneo savargulebis, maT Soris

niadagebis, saZovrebis da saTibebis ZiriTadi maCveneblebis Seswavla, romelic

miznad isaxavda iseTi rekomendaciebis SemuSavebas, romlebic uzrunvelyofen maT

mdgrad ganviTarebas.

sxva mniSnelovani aqtivoba:

gamogonebebi

avtori/avtorebi patentis dasaxeleba patentis nomeri

ir.Jordania

g.qaSakaSvili ,

i.qaSakaSvili

erTi agregatiT foladis

gamodnobis da Camosxmis

xerxi

ganacxadi saqpatentSi,

saidentifikacio nomeri 13735/01

anotacia

gamogonebis teqnikuri Sedegi gamoixateba foladis gamodnobis, ganJangvis,

legirebis da damuSavebis xerxisa da mowyobilobis srulyofaSi, procesis

intensifikaciasa da misi SesaZleblobebis gafarToebaSi.

monawileoba sxvadasxva organizaciebis saqmianobasa da RonisZiebebSi

# monawile RonisZieba

1 irakli Jordania 2015 wels arCeulia ruseTis sainJinro

akademiis namdvil wevrad

1

Tengiz uruSaZe saerTaSoriso Jurnali „Annals of Agrarian Science (agraruli mecnierebis macne) mTavari

redaqtori; saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis redkolegiis wevri; germaniis,

indoeTis, meqsikis, germaniis samecniero

399

Jurnalebis redkolegiis wevri. saqarTvelos

niadamcodneTa sazogadoebis prezidenti.

arasamTavrobo organizaciis „Zelqva“

prezidenti; saqarTvelos mecnierebaTa

erovnuli akademiis akademiur sabWosTan

arsebuli ekologiis usafrTxoebis komisiis

Tavmjdomare; saqarTvelos mecniere-baTa

erovnuli akademiis akademiur sabWosTan

arsebuli miwebis marTvis komisiis Tavmjdo-

mare; iuneskos „adamianis da biosferos“

saqarTvelos komitetis Tavmjdomare.

- niadagmcodneobaSi qveynis studentTa

olimpiadis, saSualo skolebis mowafeebis

olimpiadis, niadagmcodneobaSi respublikuri

samecniero konferenciis organizeba. 2015

niadagebis saerTaSoriso welTan

dakavSirebiT speciuluri markebis dabeWvdis

aucileblobis sakiTxis dayeneba

„saqarTvelos fostis“ winaSe.

2 Tengiz uruSaZe axalcixeSi ivlisSi Catarebuli treningis

niadagebis Seswavlis da dacvis sakiTxebi,

xelmZRvaneli

3 Tengiz uruSaZe kaWreTSi 16 noembers niadagebis 2015

saerTaSoriso wlisadmi miZRvnili

RonisZiebis erT-erTi organizatori da

ZiriTadi momxsenebeli.

4 aslan sulaZe Tsu-s mineraluri nedleulis kavkasiis

institutis samecniero sabWos wevri.

saqarTvelos sainJinro akademiis

geoologiisa da samTo saqmis ganyofilebis

akademikos-mdivnis moadgile.

5 aslan sulaZe Jurnal “saqarTvelos navTobi da gazi”

saredaqcio sabWosa da saredaqcio kolegiis

wevri.

5

giorgi maRalaSvili garemos da bunebrivi resursebis saministros

sasargeblo wiaRiseulis maragebis komisiis

wevri.

400

6 giorgi maRalaSvili saqarTvelos mineralogiuri sazogadoebis

sabWos wevri

7 giorgi maRalaSvili saqarTvelos teqnikuri universitetis samTo-

geologiuri fakultetis sadisertacio

sabWos wevri.

8 marat cicqiSvili saqarTvelos ekologTa samecniero

organizaciis (SemdgomSi – saqarTvelos

ekologiur mecnierebaTa akademiis)

damaarsebeli da ucvleli xelmZRvaneli,

arCeulia prezidentad.A aris arasamTavrobo

sazogadoebrivi akademiebis wevri: evropis

sabunebismetyvelo mecnierebaTa akademiis

wevri (hanoveri); samedicino mecnierebaTa

akademiis; profilaqtikuri medicinis

akademiis; saqarTvelos bio-samedicino

akademiis wevri; arCeulia azerbaijanis

ekologiisa da energetikis saerTaSoriso

akademiis vice-prezidentad. AarCeulia

evropis (hanoveri) sabunebismetyvelo

mecnierebaTa akademiis namdvil wevrad; aris

saerTaSoriso radioekologiuri

sazogadoebis namdvili wevri, evropis

aerozoluri samecniero sazogadoebis wevri.

saerTaSoriso samecniero saproblemo

sabWos wevri radiaciul ekologiasa da

radiobiologiaSi;

saerTaSoriso (moskovSi gamomavali rusul

enaze) dargobrivi Jurnalis “radiobiologia

da radiaciuli ekologia” (ISSN0869-8031) redkolegiis wevri.

401

bioteqnologiis centri

2015 wlis

samecniero angariSi


Mmaia kuxaleiSvili


# saxeli, gvari

struqturuli danayofebisa da

TanamdebobaTa dasaxeleba

saStato erTeulebis raodenoba

SeniSvna

samecniero saorganizacio personali

1 maia kuxaleiSvili direqtori 1 erTeuli

2 merab JRenti direqtoris moadgile 1 erTeuli damxmare personali

1 marina qaCliSvili mTavari specialisti 1 erTeuli

2 lali meZvelia specialisti 1 erTeuli

samecniero personali

1 Tamar kaWarava mT. mec.TanamSromeli 1 erTeuli

2 guliko dvali ufr. mec. TanamSromeli 1 erTeuli

3 gulnazi kaiSauri ufr. mec. TanamSromeli 1 erTeuli

4 iveta

megreliSvili ufr. mec. TanamSromeli 1 erTeuli

5 maia kobaxiZe ufr. mec. TanamSromeli 1 erTeuli

6 Tamar SamaTava ufr. mec. TanamSromeli 1 erTeuli

7 Tamar WipaSvili mec. TanamSromeli 1 erTeuli

8 naili lomTaZe mec. TanamSromeli 1 erTeuli

9 ekaterine bulauri mec. TanamSromeli 1 erTeuli

10 goCa WumburiZe mec. TanamSromeli 1 erTeuli

11 leila zviadaZe mec. TanamSromeli 1 erTeuli

12 mzia RirsiaSvili mec. TanamSromeli 1 erTeuli

402



#






1

biomravalferovneba,

biologiurad usafrTxo

kvebis teqnologia da

sasoflo sameurneo

kulturebisaTvis in

vitroaxali

bioteqnologiuri

meTodebis Seswavla -

gamoyeneba maTi Semdgomi

danergvis mizniT

saqarTveloSi

Mmaia kuxaleiSvili,

bioteqnoogiis centris

direqtori

Tamar kaWarava, mTavari

mec. TanamSromeli

guliko dvali, ufrosi

mec. TanamSromeli

merabi JRenti, direqtoris

moadgile

iveta megreliSvili,

ufrosi mec.TanaSromeli

gulnazi kaiSuri, ufrosi

mec. TanamSromeli

maia kobaxiZe, ufrosi mec.

TanamSromeli

ekaterine bulauri,

mec.TanamSromeli

Tamar WipaSvili, mec.

TanamSromeli

Tamar SamaTava, mec.

TanamSromeli

naili lomTaZe, mec.

TanamSromeli

Lლeila zviadaZe, mec.

TanamSromeli

goCa WumburiZe, mec.

TanamSromeli


#






403

2

soflis meurneobis

produqtebis

gadamuSavebis teqnologia

proeqtis dasaxeleba-

greifrutis nayofebis

gamokvleva NAnaturaluri

produqtebis damzadebis

mizniT

etapi 1I.

gulnaz kaiSauri, teqnikis


doqtori

gulnaz kaiSauri, teqnikis


doqtori,

merab JRenti-soflis


doqtori

kvleviTi etapis ZiriTadi Teoriuli da praqtikuli Sedegebi

adamianis janmrTel kvebaSi wamyvani adgili uWiravs axal, Semadgenlobis mxriv

dabalansebul, funqcionaluri komponentebiT gamdidrebul produqtebs. aseT

produqtebs, anu funqcionalur produqtebs, aqvT saerTo gamajansaRebeli

moqmedeba da maTi yoveldRiuri moxmareba uzrunvelyofs janmrTelobis

SenarCunebasa da gaumjobesebas.

amis miuxedavad, saqarTveloSi praqtikulad ar iwarmoeba naturaluri

funqcionaluri daniSnulebis produqtebi.amproduqtebis misaRebad gamoiyeneba

maRali biologiuri aqtivobis mqone sxvadasxva saxis nedleuli.am Tvalsaz-

risiT sayuradReboa citrusovani kulturebi, m.S. greifruti.

saqarTvelos pirobebSi moyvanili greifrutis jiSebisa da maTi gadamuSavebis

produqtebis qimiuri Sedgenilobis Sesaxeb monacemebi sakmaod mwiria,

arsebuli, zogadi saxis monacemebi ar iZleva srulyofil suraTs greifrutis

samrewvelo masStabiT srulad gamoyenebaze.

zemoaRniSnulidan gamomdinare, kvlevis ZiriTad mizans warmoadgenda

greifrutis gamokvleva naturaluri produqtebis damzadebis mizniTda mis

gadamuSavebis racionaluri teqnologiis SemuSaveba,aseve miRebuli produqte-

bis kvebiTi Rirebulebis gansazRvra.

kvlevis siaxle. adgilobrivi sanedleulo bazis, greifrutis, gamo kvleva

biologiurad aqtiuri nivTierebebiT mdidari naturaluri produqtebis dasam-

zadeblad da misi gadamuSavebis racionaluri teqnologiis SemuSaveba.

kvlevis obieqts warmoadgenda saqarTveloSi moyvanili greifrutis nayofebi.

kvlevis meTodologia.

- greifrutis nayofebis teqno-qimiuri maCveneblebisgamokvleva;

- nayofebis teqnologiuri maCveneblebisSeswavla;

404

-greifrutis gadamuSavebis produqtebis damzadeba, maTixarisxis ganm-

sazRvreli ZiriTadi maCveneblebis Seswavla da kvebiTi Rirebulebis Sefaseba.

Kkvlevis Sedegebi. gamokvleul iqna nayofebis teqno-qimiuri maCveneblebi.

laboratoriul pirobebSi nayofebidan damzadda naturaluri wveni, xolo

wvenis gamowurvis Semdeg darCenili masidan- sakonditro tipis konservi da

gamokvleul iqna maTi organoleptikuri maCveneblebi da bioqimiuri

Sedgeniloba. wvenSi SenarCunebuli iyo nayofSi Semcveli nivTierebebi.

Seswavlilia wina wels damzadebuli greifrutis naturaluri wvenis xaris-

xobrivi maCveneblebi.gamovlenilia, rom wveni,12 Tvis ganmavlobaSiSenaxvis

Semdeg (1 – 5 0Ctemperaturaze), inarCunebs organoleptikur da fizikur-

qimiurmaCveneblebs.

qimiuri Sedgenilobisa da gemuri Tvisebebis gaTvaliswinebiT arsebuli

teqnologiiT rogorc greifrutis naturaluri wvenidan,aseve misi kanidan stu

bioteqnologiis centris samecniero laboratoriaSi damzadda sacdeli kupa-

Jebi, xolo am ukanasknelidan- ualkoholo sasmelebi.

Seswavlilia damzadebuli sasmelebis (wvenSemcveli da nayenebze) stan-

dartuli xarisxobrivi maCveneblebi (organoleptikuri da fizikur-qimiu-

ri).miRebuli Sedegebidan gamomdinare, greifrutis naturalur wvensa da

nayenze damzadebuli sasmelebi akmayofileben analogiuri saxis produqciaze

moqmedi standartis moTxovnebs.

I.2.

#





proeqtis


1 Uuviruso kartofilis

sinjaris mcenareebis

koleqciis ganaxleba

SenarCuneba da kaklis in vitrosinjaris mcenareebis

Seqmna

Mmaia kuxaleiSvili,

bioteqnoogiis

centris direqtori

guliko dvali, ufrosi mec.

TanamSromeli

iveta megreliSvili, ufrosi

mec.TanaSromeli

ekaterine bulauri,

mec.TanamSromeli

Tamar WipaSvili, mec.

TanamSromeli

Tamar SamaTava, mec.

TanamSromeli

naili lomTaZe, mec.

405

TanamSromeli


praqtikuli Sedegebi

soflis meurneobis, biologiisa da medicinis sxvadasxva sferoebSi sul ufro

farTo mniSvnelobas iZens qsoviluri kulturebis gamoyeneba. mcenareTa

mikroklonuri gamravlebis praqtikuli mniSvneloba mdgomareobs imaSi, rom

aRniSnuli teqnologia uzrunvelyofs virusebisgan gajansaRebuli sargavi da

saTesle masalis warmoebas gamravlebis maRali koeficientiT. cnobilia, rom

virusebiT daavadebuli mcenareebi dabalmosavliani arian. maT Soris aris

kartofili da kaklis kultuრა.

saqarTveloSi kartofilis Teslis warmoeba metad problematuria, sxadasxva

organizaciebis mier xdeba Teslis Semotana sxvadasxva qveynidan, rac iwvevs Cveni

qveynidan sakmao raodenobis Tanxis gadinebas sxva qveynebSi da srul

damokidebulebas maTze. adgilobrivi Tesli dabalxarisxiania, aseTi TesliT

sargeblobs mekartofileebis udidesi nawili, ris Sedegadac kartofilis

mosavlianoba heqtarze Seadgens 10-12 tonas.(saq.statis 2014 wlis monacemebi,Tumca

2015wlis monacemebi gamoqveyndeba 2016 wels). amitom aucilebelia saqarTveloSi

Seiqmnas kartofilis meTesleobis Tanamedrove sistema, romlis sawyis etaps

warmoadgens kvleviT laboratoriaSi uviruso kartofilis sinjaris mcenareebis

arseboba (gamravleba, ganaxleba).aseTi mcenareebidan SesaZlebelia miviRoT

elituri saTesle masala, romelic saSualebas miscems kartofilis

mwarmoebel fermerebs miiRon ukeTesi mosavali da gaiumjobeson materialuri

mdgomareoba,garda amisa SesaZlebeli iqneba saqarTvelos Sida bazris

metnaklebad sasursaTo kartofiliT dakmayofileba. saangariSo periodSi

centrSi mimdinareobs kvleviTi samuSaoebiTanamedrove bioteqnologiuri meTodis

gamoyenebiT in vitro kaklis sinjaris mcenareebis koleqcიის Sesaqmnelad.

bolo periodSi saqarTveloSi intensiurad daiwyo ucxoeTidan kaklis sanerge

masalis Semotana, rac iwvevs adgilobrivi „jiSebis“ Seviwroebas, Tumca unda

aRiniSnos, rom bazarze qarTuli kakali ( saqarTveloSi moyvanili) ufro Zviri

Rirs, vidre Semotanili, rac ganpirobebulia maTi kvebiTi RirebulebiT da

Tvisobrivi maCveneblebiT.

kakali ekonomiurad momgebian kulturas warmoadgens, Tumca arsebuli

teqnologiebiT miRebuli kaklis nergebi ver akmayofileben adgilobrivi fermerebis

moTxovnilebas, aqedan gamomdinare maRali xarisxis kaklis nergi deficits

warmoadgens.

axali bioteqnologiuri meTodi saSualebas iZleva erT weliwadSi miviRoT

kaklis in vitro sinjaris mcenareebi. Tumca sinjaraSi sufTa kaklis mcenaris

miReba sirTules warmoadgens. saqarTveloSi arsebuli kaklis jiSebi

dabinZurebuli arian sxvadasxva mikrobuli daavadebebiT,kaklis mcenaris

406

ganTavisufleba maTgan sakmaod rTuli procesia.kaklis nergis miRebis

teqnologia 3-etapiania.pirvel etapze Cvens mier laboratoriul pirobebSi miRebuli

iqna kaklis in vitro sinjaris mcenareebi,ამისათვის kaklis 4-5 wlovani sanerge baRidan

aRebul iqna axalgazrda ylortebi, romlebidanac moxda meoradi kvirtis Semcveli

axalgazrda masalis miReba laboratoriul pirobebSi, am drois ganmavlobaSi

analizebi tardeboda mikrobul daavadebebze. saqarTveloSi gavrcelebuli kaklis

jiSebze Cvens mier dafiqsirebulia Semdegi saxis baqteriuli da sokovani

daavadebebi: 1. Bacterial blight gamomwvevi Xanthomonas juglandi, 2. Anthracnosegamomwvevi

Gnominia leptostyla .amJamad kvleviTi samuSaoebi mimdinareobis meore etapis

dasawyebad.

saangariSo periodSi bioteqnologiis centrSi arsebul kartofilis sinjaris

მცენარეების koleqcias daemata saqarTveloSi aprobirebuli kartofilis Semdegi

jiSebi: ”melba“,“marabeli”,“leandra”, “kondori”, “anuSka”. amisaTvis gaRivebuli

tuberebis Rivis wverodan miviReT sawyisi deda masala,romlis gamozrda

xdeboda fitotronSi mcenarisaTvis saWiro regulirebul pirobebSi(

temperatura- 25-27o C, atm. tenianoba-80 %, ganaTeba- 5 luqsi,fotoperiodi-16 sT dRe, 8

sibnele). Amavdroulad mimdinare wels moxda koleqciaSi aresebuli Zveli jiSebis

(“pikaso”, “marfona”) ganaxleba apikaluri meristemis meTodis

gamoyenebiT.Eetapobrivad mimdinareobs arsebuli kartofilis sinjaris mcenarebiis

ganaxleba-gamravlebaa.kartofilis gamravlebis yvela etapze xdeboda virusul

infeqciebze Semowmeba, sul gamokvleuli iqna 6 saxis virusi mcenareTa dacvis

saerTaSoriso organizaciis standartebis mixedviT: PVA, PVX, PVY, PVM, PVS, PLRV.aseve Seswavlil iqna kartofilis mikroflora; Semdegi sokovani daavadebebi:

rizoqtoniozi gamomwvevi Rhizoctonia solani, fuzariumi, fitoptora gamomwvevi Phytoptora

infestans.

Bbioteqnologiis centrma daiwyo kvleviTi samuSaoebi sinjarebSi kartofilis

mcenareebis minituberizaciaze(piloturi Tema), msgavsi kvlevebze muSaobs

ganviTarebuli qveynebis bioteqnologiis institutebi, ramdenadac tuberizacias

didi mniSvneloba eqneba elituri kartoflis miRebis bioteqnologiuri sqemis

SecvlaSi(sqema Semcirdeba kidev erTi safexuriT, rac saSualebas miscems elituri

Tesli miRebul iqnas 5 wlis nacvlad 4 welSi). am etapzegakeTda sakvebi areebis

modifikacia da miRebuli iqna dadebiTi Sedegebi.kvleva gagrZeldeba, radganac

elituri kartofilis Teslis miRebis bioteqnologiaSi es iqneba axali sityva.

407

#





proeqtis


2

samkurnalo, aromatuli,

Taflovani, sanelebeli da

Sxamian mcenareTabiomraval

ferovnebis monitoringi –

konservacia da kultivireba-

gamoyenebis inovaciuri

teqnologiebi saqarTveloSi

Tamar kaWarava m. kobaxiZe-ufros mecnier-

TanamSromeli

d. devaZe -stu doqtoranti

v. nayofia-stu doqtoranti

n.wiklauri –stu doqtoranti

m. qaCraSvili -specialisti


praqtikuli Sedegebi

samkurnalo, aromatuli, sanelebeli, Taflovani da Sxamiani anu sasargeblo

mcenareebis gamoyenebis potenciali sul ufro da ufro izrdeba, miuxedavad imisa,

rom Tanamedrove medicinaSi, kosmetologiasa Tu kulinariaSi uxvad moipoveba

sinTetikur-qimiuri saSualebani. es procesi arc aris gasakviri, radgan am

ukanasknelTa gamoyenebas Tan axlavs mravali Tanmdebi garTuleba, rasac ar aqvs

adgili mcenareuli saSualebebis moxmarebisas. mcenareebSi warmodgenilia

farmakologiurad aqtiur nivTierebaTa mTeli speqtri, romlebic warmoiqmnebian

onTogenezis periodSi mkacrad gansazRvruli TanmimdevrobiT, raodenobiT da

Tvisobrivi SemcvelobiT, maTi cocxal organizmze zegavlenis xasiaTi dadebiTi da

stabiluria, nakleb ukuqmedebebis gareSe.

Cvens proeqtSi erT modelSi gaerTianebulia erTis mxriv kvleva-monitoringi

prioritetul, anu sasargeblo mcenareTa genetikuri resursis maragebisa qveyanaSi,

maTi Semdgomi dacva-konservaciisa da gaumjobesebis parametrebis dakonkretebiT da

monacemTa bazis SeqmniT, meore mxriv ki maTi saxalxo-sameurneo mniSvneloba da

ekonomikuri reabilitaciis aucilebloba saqarTvelos niadagur-klimatur

pirobebSi ganTavseba-ganviTarebisaTvis, anu samrewvelo plantaciebisa da Teslis

bankis Seqmna biomravalferovnebis balansirebisaTvis.

Cvens mier gamocemulia saxelmZRvaneloebi, meToduri miTiTebebi, rekomendaciebi,

cnobarebi, 120-ze meti samecniero statia, oTxenovani katalogi - ,, saqarTvelos

samkurnalo, aromatuli, sanelebeli da Sxamiani mcenareebi.”

saagariSo periodSi gamokvleulia tanas xeobis, zemo raWis da zemo aWaris

mcenareuli safari, Seiqmna monacemTa baza, bunebriv pirobebSi gadaRebuli

fotomasala mcenareTa

oTxenovani dasaxelebebiT, aRebulia regionebis mixedviT mayvlis nimuSebi

408

xarisxorivi maCveneblebis dasadgenad.

Pprioritetis ganviTarebis ganmsazRvreli indikatorebi

ekologiuri - samkurnalo, aromatuli, Taflovani, sanelebel da Sxamian

mcenareTa kultivireba da bunebrivi mcenareuli resursebis miznobriv-racionaluri

gamoyeneba xels Seuwyobs qveynis biomravalferovnebis SenarCunebas da qveynis

unikaluri genofondis dacva-konservacias;

farmakologiuri –samkurnalo, aromatuli, sanelebeli & Sxamian mcenareTa

sasaqonlo fass farmakologiurad da biologiurad aqtiur nivTierebaTa

Semcveloba da ekologiuri sisufTavis testebi gansazRvraven, romlebic mcenaris

onTogenezis periodSi mkacrad gansazRvruli raodenobiT da TanmimdevrobiT

warmoiqmnebian. inovaciuri teqnologiebis dadebiTi gavleniT kultivirebuli

mcenareebis xarisxobrivi maCveneblebi da produqtuloba bevrad aRemateba

Sesabamisi velurad mozardi formebis xarisxobriv testebs da produqtulobas.

garda amisa, Cveni qveynis ekosistema nakleb dabinZurebulia mZime liTonebiT da

sxva arasasurveli komponentebiT;

ekonomikuri – samkurnalo, aromatuli, Taflovani, sanelebeli da Sxamian

mcenareTa ekologiurad sufTa nedleulis, produqciis, standartuli Teslis,

nergebisa da CiTilebis warmoeba uzrunvelyofs garantirebul Semosavals, Seiqmneba

adgilobrivi warmoebis iafi samkurnalwamlo saSualebebi, adamianis

janmrTelobisaTvis aucilebeli ekologiurad sufTa biologiurad aqtiuri

nivTierebani, ganviTardeba prioritetuli fermeruli meurneobebi da fulad-

sakredito urTierTobebi. amasTan am prioritets eqsportis udidesi potenciali

gaaCnia, risi gamocdilebac gvaqvs.

teqnologiuri menejmenti moicavs:

• ekosistemis parametrTa diagnostikas da monitorings maRalnayofier blokSi garemo-niadagi-mcenare-sasuqi-mosavali (radionukleidebi, niadagis Semadgenloba mZime liTonebi) ekologiurad sufTa produqciis misaRebad;

• samrewvelo plantaciebis gaSenebis teqnologiebs;

• pirdapiri ekonomikuri Rirebulebebis mqone mcenareebis gamorCevas, biomorfologiuri kvlevas, ex-situ da in-situ/on farmers konservacias, rac uzrunvelyofs fitoresursis dacvas da misi komponentebis mdgrad gamoyenebas;

• arsebuli eTnobotanikuri unar-Cvevebis moZiebas maTi mdgradi gamoyenebis mizniT;

• globaluri daTbobis pirobebSi alternatiuli ekonomikuri Rirebulebebis mqone mcenareebis moZiebas;

• farTovdeba biomravalferovnebis veluri da kulturuli saxeo-bebis genplazmis interaqtiuli monacemTa baza endemizmis maRali donis fonze, maT

409

Soris iSviaTi da gadaSenebis piras myofiTa, (erTiandeba fitogenofondi da masTan arsebuli niadagobriv-klimaturi pirobebi Sidageografiuli zonebis mixedviT), maT Soris cocxali organizmidan mZime liTonebis da radionukleidebis bunebrivi gamomtanebi, mag. kenkrovnebi;

• ZviradRirebuli Teslis bankis ganaxleba saintereso mcenareTa sasaqonlo Rirebulebebis diferencirebT, raTa Semdgom etapze moxdes maRalxarisxiani nedleulis warmoeba da fitoindustriis ganviTareba, rac proeqtis sicocxlisunarianobis safuZvelia.

dReisaTvis saqarTveloSi ar mimdinareobs samkurnalo, aromatuli, Taflovani,

sanelebeli da Sxamian mcenareTa diferencireba saWiroebisa da ekonomikuri

efeqtianobis TvalsazrisiT, warmoeba da miT umetes, kultivireba samrewvelo

masStabebiT, miuxedavad imisa, rom qveynis klimatur-niadaguri pirobebi iZleva

saSualebas miviRoT ekologiurad sufTa, maRalxarisxovani nedleuli da

produqcia. process kustaruli saxe aqvs velurad mozardi mcenareebis xarjze,

rasac Tan sdevs genplazmis Seuqcevadi ganadgureba. bazari gajerebulia

importuli da Zvirad Rirebuli sinTezuri preparatebiT. amasTan mcenareuli

nedleulidan damzadebuli preparatebi nakleb toqsikuria, iafia, gamoyenebisas

stabibiluri SedegiT Tanmdevi garTulebebis gareSe, Tu yovelive zemoT Tqmuls

daematebamcenareTa gamoyenebis SeTavazeba, magaliTad erT-erTi, rogorc mZime

liTonebis da radionuklidebis gamomtanebisa, gamoyenebis efeqti da moTxovna

bazarze gaizrdeba.

informaciis gacvla da samecniero-teqnikuri TanamSromloba evropis korporaciasTan ECEP/GR „samkurnalo da aromatul mcenareTa. genetikuri resursi“ (www. Ipgri.cgiar.org);

aseve Cvens mizans (Sems. Mm. kobaxiZe) warmoadgens aratradiciuli sakvebi

saSualebebis Seqmna fitodanamatebiT, kerZod, unda Seiqmnas sakvebi-preparati 1-14

dRemde asakis broileris jiSis wiwilebisTvis, romelic uzrunvelyofs ara marto

frinvelis dabalansebul kvebas, aramed mis dacvas sxvadasxva daavadebebis da

stresebisagan, risTvisac dasaxuli iqna iseTi amocanebis gadaWra, rogoricaa:

SesamuSavebeli sakvebi saSualebebis Semadgeneli komponentebis SerCeva, receptis

Sedgena da damzadebis teqnologiis SemuSaveba, naturaluri sakvebi danamatebisTvis

saintereso mcenareTa blokebis SerCeva. damzadebuli sakvebi saSualebebis kvebiTi

da samkurnalo-profilaqtikuri efeqturobis gamocda laboratoriul pirobebSi.

dasaxuli amocanebis gansaxorcieleblad Cvens mier saangariSo periodSi

Catarebuli iqna mosamzadebeli samuSaoebi: moviZieT saWiro literatura, gavecaniT

ZiriTad siaxleebs, romlebic garkveulwilad ukavSirdeba Cvens winaSe mdgari

problemis gadawyvetas. damuSavda cdis Catarebis meTodika, momzadda pirobebi

laboratoriaSi cdis asatareblad.

410

II.1. publikaciebi:

ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

m.kuxaleiSvili,

i.megreliSvili.

e. bulauri,

T. WipaSvili

„ uviruso

kartofilis

saTesle masalis

reproduqcia“

saerTaSoriso

samecniero Jurnali

„inteleqtuali

№ 30

Tbilisi, 2015

Jurnal

inteleqtualis

“redaqcia”

გვ.153-160

2

m.kuxaleiSvili

“kartofilis

uviruso saTesle

masalidan

paTogenuri

sokoebis mimarT

rezistentuli

mcenaris SerCeva”

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

samecniero Sromebis

krebuli

№2

Tbilisi, 2015

saqarTvelos

teqnikuri

universitetis

gamocemloba

ibeWdeba

3

m.kuxaleiSvili

“kartoflis

saTesle masalis

miReba apikaluri

meristemis meTodis

saSualebiT”konfere

nciis masalebi

№1

Tbilisi, 2015

Ggamomcemloba

“qarTuli

universiteti”

gv 7-8

411

4

T.laRiZe

T. SamaTava

z. iorgaiaG

“biosawvavis

warmoebisa da

bioenergetikis

ganviTarebis

zogierTi aspeqtebi

saqarTveloSi”akadem

ikos nino

javaxiSvilis

saxelobis

samecniero-

praqtikuli Jurnali

eqsperimentaluri da

klinikuri medicina

N 4

Tbilisi 2015 w.

gv. 46-48

anotaciebi

samecniero statiebSi mocemulia kartoflis saTesle masalis miReba apikaluri

meristemis meTodis saSualebiT, kartofilis saTesle masalis reproduqcia,

paTogenuri sokoebis mimarT rezistetnuli kartiflis mcenareebis SerCeva,

biosawvavis warmoebisa da bioenergetikis ganviTarebis zogierTi aspeqtebi

saqarTveloSi

#

avtori/

avtorebi


lis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/krebu-

lis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raode

noba

5

KkaWarava

Tamar

wurwumia

daviT

Ffeixois (Feijoa Sellowiana

L)kultivirebis

perspeqtivebi

saqarTveloSi

Mecniereba da Teqnologiebi,

ISSN 0130-7061, Index 76127 #2(719),

Tbilisi,

ISSN 0130-7061, Index 76127 N2(719),

გ. 81-85

6 kaWarava

Tamar

zedginiZe

revaz

samkurnalo da

aromatul mcenareTa

genetikuri resursis

racionaluri gamoyenebis

aspeqtebi saqarTveloSi

Mecniereba da Teqnologiebi,

ISSN 0130-7061, Index 76127 #2(719)

Tbilisi,

ISSN 0130-7061, Index 76127 N2(719),

g.101-105

7 kaWarava

Tamar, Физиологические Особенности Лекарственных,

ss konferencia,

saqarTvelos

Tbilisi, 2015 g.101-105

412

devaZe

dinara

Ароматическихи ПряныхРастении

soflis meurnebis

akademia,

globaluri

daTboba da

agrobiomravalfe

rovneba,

8 kaWarava

Tamar,

nayofia

veriko,

devaZe

dinara.

saqarTvelos eklesia da

samkuralo mcenareebi

saqarTvelos

teqnikuri

universiteti,

i.frangiSvilis

iubilesadmi

miZRvnili ss

konferencia

Tbilisi, 2015 g.101-105

9 kaWarava

Tamar Sustainable Use Genetic Resources if Medicinal, Aromatic, Spicy, Poisonous Plants

International Conference “Applied Ecology: Problems, Innovations” Tbilisi, ISBN 978-9941-0-7644-2

Tbilisi, 2015, ISBN 978-9941-0-7644-2, tsu.ge,http://icae-2015.

p.241-246.

anotaciebi

statiebSi gadmocemulia fitogenetikuri resursis da ekosistemis parametrTa

monitoringi da diagostika, amkurnalo, aromatuli, sanelebeli, Taflovani da

Sxamiani anu sasargeblo mcenareebissamrewvelo platacieis gaSenebis

teqnologiebis optimaluri modeli.

#

avtori/

avtorebi


lis/krebulis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverde

bis

raode

noba

10 g.kaiSauri greipfrutis nayofebis

samkurnalo mniSvneloba da

maTi gamoyeneba. samecniero-

sainformacio Jurnali “axa-

li agraruli saqarTvelo”.

2015. 1 (45) Tb. gamomc. “agraruli

seqtoris kompaniebis

asociacia” (aska).

2

http://icae-2015/�

http://icae-2015/�

413

11 g.kaiSauri forToxlis naturaluri

vaJini. saqarTvelos soflis

meurnebis mecnierebaTa

akademiis Jurnali “moambe”.

2015. 34.

maisi

Tb. saqarTvelos sof-

lis meurnebis mecnie-

rebaTa akademiis sain-

formacio-sagamomcem-

lo ganyofileba.

2

12 g.kaiSauri,

T.SamaTava,

n.lomTaZe

naturaluri wveni aqtinidii-

sagan. saqarTvelos soflis

meurnebis mecnierebaTa

akademiis Jurnali “moambe”.

2015. 34.

maisi

Tb. saqarTvelos sof-

lis meurnebis mecnie-

rebaTa akademiis sain-

formacio-sagamomcem-

lo ganyofileba

2

13 g.kaiSauri saqarTveloSi daraionebuli

gogris jiSebSi vitaminebis

Semcvelobis kvlevis Sede-

gebi. saqarTvelos teqnikuri

universitetis Sromebi.

2015. #2

(496)

Tb. sagamomcemlo

saxli “teqnikuri

universiteti”

14 m.kobaxiZe, g.dvali,

g.kaiSauri,

n.lomTaZe

cxovelTa dermatofitoze-

bis aRmZvrelebis antigenuri

specifikuroba.saqarTvelos

teqnikuri universitetis

Sromebi.

2015. #2

(496)

Tb. sagamomcemlo

saxli “teqnikuri

universiteti”

anotaciebi

„greipfrutis nayofebis samkurnalo mniSvneloba da maTi gamoyeneba“

naSromSi mocemulia greipfrutis qimiuri Sedgeniloba. aRwerilia aseve greipf-

rutis samkurnalo Tvisebebi da misi gamoyeneba sxvadasxva produqtis dasamzadeb-

lad.

„forToxlis naturaluri vaJini”

naSromSi aRwerilia saqarTveloSi moyvanili forToxlis jiSis “vaSington

naveli” teqno-qimiuri maCveneblebis kvlevis Sedegebi. jiSisgan damzadebulia natura

luri wveni da am ukanasknelisgan-naturaluri vaJini. mocemulia naturaluri wvenisa

da misgan damzadebuli naturaluri vaJinis xarisxis ganmsazRvreliZiriTadi

maCveneblebis kvlevis Sedegebi.

414

“naturaluri wveni aqtinidiisagan”

naSromSi mocemulia dasavleT saqarTvelos, kerZod zugdidis raionis sakarmi-

damo nakveTze moyvanili aqtinidiis jiSis “monti” da misi gadamuSavebis produqtis

(naturaluri wveni) standartuli xarisxobrivi maCveneblebis kvlevis Sedegebi. dad-

genilia, rom wveni inarCunebs nayofSi Semcvel nivTierebebs da xasiaTdeba maRali

xarisxobrivi maCveneblebiT. wveni akmayofilebs am saxis produqciaze moqmedi

standartis moTxovnebs.

”saqarTveloSi daraionebuli gogris jiSebSi vitaminebisSemcvelobis kvlevis

Sedegebi”

naSromSi mocemulia aRmosavleT saqarTveloSi daraionebul gogris jiSebSi

“mindalnaia-35” da “mramornaia” wyalSi xsnadi vitaminebisa da karotinis Semcvelo-

bis kvlevis Sedegebi. dadgenilia, rom გogra Seicavs vitaminebs, romelTa kompleq-

suri Semcveloba aZlierebs maT fiziologiur moqmedebas.

“cxovelTa dermatofitozebis aRmZvrelebis antigenuri specifikuroba”

Aagaris gelSi imunodifuziis reaqciiT Seswavlilia dermatofitebis: T. verrucosum, T.mentagrophutes, T.eguinum, T.sarkisovil, T.rubrum, T.ajelloi, M.canis, M.eguinum, M.gypseum antigenuri struqtura. gamovlenilia dermatofitebis TiToeuli am saxeobis antige-

nuri kompleqsis specifikuroba da dadgenilia antigenuri determinantebis odenoba.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

kaWarava Tamar Физиологические Особенности Лекарственных, Ароматическихи Пряных Растении

ss konferencia, saqarTvelos

soflis meurnebis akademia,


agrobiomravalferovneba, Tilisi, 2015

2 kaWarava Tamar saqarTvelos

eklesia da

saqarTvelos teqnikuri universiteti,

i. Ffrangi-Svilis iubilesadmi

415

samkurnalo

mcenareebi

miZRvnili ss konferencia, Tbilisi,

2015

3 kaWarava Tamar fitogenetikuri

resursi

saqarTveloSi

konferencia, saqarTvelos soflis

meurnebis akademia, Tbilisi, 2015


saqarTvelos mdidari da unikaluri fitogenofondi bunebriv-istoriuli simdidrea,

romelic mudmiv dacva-konservacia-aRdgenas da monitoringis kriteriumebis

SemuSavebas saWiroebs, radgan nadgurdeba an icvleba sxvadasxva stiqiuri Tu

anTropologiuri zemoqme-debebiT. sazogadoebis informirebuloba ki bunebrivi

fitoresursebis dacvisa da mdgradi gamoyenebis racionaluri menejmentis Sesaxeb

ekonomikuri efeqtis gaumjobesebis saSualebas mogvcems.

# momxsenebeli/


konferenciis Catarebis

dro da adgili

4 g. kaiSauri bostneulis sasauzme

kerZebi

saerTaSoriso samecniero praqti-

kulikonferencia“funqcionaluri

daniSnulebis kvebis produq-

tebiswarmoebis inovaciuri

teqnologiebi”, akaki wereTlis

saxelmwifo universiteti.q.quTaisi 2015.aprili.

5 КайшауриГ.Н. Результаты исследования лежкоспособности тыквы сорта Мраморная

Международная научно-практическая конфе-ренция»Инновационные технологии произ-водства продуктов питания функционального назначения». Государственный университет Акакия Церетели. г. Кутаиси. 2015. апрель

anotaciebi

„bostneulis sasauzme kerZebi“

naSromSi aRwerilia sami saxis bostneulisa (stafilo, Warxali, TeTrTaviani

kombosto) da maTgan damzadebuli produqciis, kerZod sasauzme salaTebis ZiriTadi

xarisxobrivi maCveneblebis (organoleptikuri da fizikur-qimiuri) kvlevis Sedegebi.

produqcia damzadebulia rogorc standartuli, aseve garegani niSnebiT sarealiza-

ciod saxedaqveiTebuli, magram kvebiTi Rirebulebis TvalsazrisiT srulfasovani

bostneulidan.

416

“ Результаты исследования лежкоспособности тыквы сорта Мраморная“

В работе приведены результаты исследования лежкоспособности тыквы сорта Мраморная, выращенной в условиях Грузии. Установлено, что плоды тыквы сорта Мраморная хорошо хранятся (в среднем в течение 8-9 месяцев) в условиях естественной вентиляции (при температуре 12-140C и относительной влажности воздуха 70-75%).

naSromSi mocemulia saqarTvelos pirobebSi moyvanili gogris jiSis „mramorna-

ia“ Senaxvisunarianobis kvlevis Sedegebi. dadgenilia, rom gogris nayofebi kargad

inaxeba bunebrivi ventilaciis (12-140C temperatura da 70-75% haeris fardobiTi

tenianoba) pirobebSi saSualod 8-9 Tvis ganmavlobaSi.

b) ucxoeTSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1

kaWarava Tamar Efficient Technologies and Impacts in Farm Industry and Environment

Conference Secretariat, ICOAF 2015, N288/1/1, Old Kottawa Road, Embuldeniya, Nugegoda 10250, Sri Lanka; www.agroconference.com

2 kaWarava Tamar Medicial and Aromatic Plants in Georgia

IncoNet EaP partner,

Belarusian Institute of System Analysis and Information Support of S&T Sphere; Minsk, Belarus, 2015.


Cvens mier damuSavebulia saqarTveloSi samkurnalo, aromatul, Taflovan,

sanelebel da Sxamian mcenareTa biomravalferovnebis dacva-konservacia-

monitoringis, warmoebis da xarisxobrivi maCveneblebis kompleqsuri modeli, sadac

erT mTlianobaSia gaerTianebuli:

- ekosistemis parametrTa diagnostika da monitoringi maRalnayofier blokSi:

garemo-niadagi-mcenare-sasuqi-mosavali (radiaciis testi, niadagis

Semadgenloba, mZime liTonebis gansazRvra) ekologiurad sufTa produqciis

misaRebad;

- samrewvelo plantaciebis gaSenebis teqnologiebi.

http://agroconference.com/2015/�

http://agroconference.com/2015/�

417


bioteqnologiis centris TanamSromlebma maia kuxaleiSvilma da iveta

megreliშvilma gaiares treiningi Temaze “Tranfer of Technology and Innovation” ASTER-ismxardaWeriT, evrokavSiris proeqtis „ ganaxleba da mxardaWera agro-

seqtoris inovaciuri kvlevis Sedegebis aRmosavleTis qveynebSi“-is farglebSi,

sertifikati, italia, bolonia, 4-10 oqtomberi, 2015 w

m. kuxaleiSvili disertacia, avtoreferati “saqarTveloSi adaptirebuli

kartofilis tuberebidanin vitrouviruso sinjaris mcenareebidan elituri Teslis

miRebis teqnologiis SemuSaveba da misi ekologiur-ekonomikuri Sefaseba”-

gavrcelebulia Sesabamisi profilis 50-mde organizaciaSi.

SemuSavebulia

profesiuli moduluri saganmanaTleblo programa“ludisa da ualko-

holo sasmelebis warmoebis specialisti”. 2015.(g. kaiSauri).

monawileoba:

1. sursaTis sferoSi standartizaciis teqnikuri komitetis “sasursaTo

produqtebi“ (tk-3) muSaobaSi (g. kaiSauri):

saqarTveloSi samoqmedod miRebul iqna saxelmwifo standarti sst iso 80 :

2015“wyali naturaluri mineraluri ”likani”. teqnikuri pirobebi”.

2. amave komitetisterminologiis jgufis muSaobaSi, qvemoT CamoTvlili

xuTi saerTaSoriso standartis (iso) qarTulenovani versiissaqarTvelos

saxelmwifo standartebad misaRebad (eqspertiza-ganxilva) (g.kaiSauri):

a) sst iso 11290.1:1996//2015 “sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia

-LListeria monocytogenes-is gamovlenisa da aRricxvis horizontaluri meTodi–

nawili 1: gamovlenis meTodi”;

b)sst iso 6579:2002/2015 “sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia-

horizontaluri meTodi Salmonella spp –is gamosavlenad”;

g)sstiso 7932:2004/2015 “sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia-L

savaraudoBacillus cereus-is raodenobis gansazRvris horizontaluri meTodi-

30°Ctem-

418

peraturaze koloniebis raodenobis daTvlis meTodi”;

d) sst iso 11290.1:1996/Sesworeba 1:2004/2015 –ze “sursaTisa da cxovelTa

sakvebis mikrobiologia-Listeria monocytogenes–is gamovlenisa da aRricxvis

horizontaluri meTodi – nawili 1: gamovlenis meTodi”;

e)sst iso 16649-1:2001/2015“sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia-β-glukoronidaza-dadebiTi Escherichia coli–s raodenobis gansazRvris hori-

zontaluri meTodi”. nawili 1: 44°Ctemperaturaze membranebisa da 5-brom-4-qlor-

3-indolil - β-D glukuronidis gamoyenebiT koloniebis raodenobis daTvlis

meTodi”;

v) sst iso 16649-2:2001/2015 “sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia -

β-glukoronidaza-dadebiTi Escherichia coli–s raodenobis gansaazRvris

horizontaluri meTodi. nawili 2: 44°Ctemperaturaze koloniebis raodenobis

daTvlis meTodi 5-brom-4-qlor-3-indolil - β -D glukuronidis gamoyenebiT”;

z) sst iso 16649-3:2015/2015 “sursaTisa da cxovelTa sakvebis mikrobiologia-

horizontaluri meTodi β-glukoronidaza-dadebiTi Escherichia coli–s raodenobis gansasazRvrad”. nawili 3: gamovlena da ualbaTesi ricxvis meTodi5-brom-4-qlor-3-indolil - β -D glukuronidis gamoyenebiT”.

treningi.

- monawileoba profesiul kvalifikaciaTa ganviTarebis xelSewyobis

programis farglebSi saqarTvelos ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli

centris mier organizebul treningSi “profesiuli moduluri saganmanaTleblo

programis SemuSaveba”.2.10.2015 – 6.10.2015 (g. kaiSauri).

419

nagebobebis, specialuri sistemebisa da sainJinro uzrunvelyofis

instituti

2015 wlis

samecniero angariSi

institutis direqtori: nodar wignaZe (ufrosi mecnier TanamSromeli);

samecniero sabWos Tavmjdomare: elguja meZmariaSvili (mTavari mecnier

TanamSromeli).

samecniero erTeulis samecniero personaluri Semadgenloba:

ufrosi mecnier TanamSromlebi _ SoTa weroZe, mamuka sanikiZe, Tengiz SublaZe,

guram bedukaZe, vaxtang gogilaSvili, konstantine CxikvaZe, giorgi gratiaSvili,

amiran RuduSauri.

mecnier TanamSromlebi _ ludmila filipenko, malxaz nikolaZe, abesalom

WafoZe, andro wiklauri, zviad RviniaSvili.

I. 1. ∗ saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi

#

gegmiT gaTvaliswinebuli da Sesrulebuli samuSaos dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero mimarTulebis miTiTebiT

samuSaos xelmZRvaneli samuSaos Semsruleblebi

1.

transformirebadi

sainJinro sistemebis

Teoria da konstruirebis

logika

e. meZmariaSvili

S. weroZe, n. wignaZe,

v. gogilaSvili,

k. CxikvaZe, g. bedukaZe,

l. filipenko,

a. WafoZe, a. wiklauri.

kvlevis mizania transformirebadi sainJinro sistemebis Teoriis damuSaveba, misi

gamoyenebis pirobebis gradacia da transformirebadi sainJinro sistemebis

calkeuli konstruqciuli jgufebis kvlevebis da konkretuli konstruqciebis,

420

nagebobebis da maT bazaze Seqmnili kompleqsebis konstruirebis logikis

damuSaveba.

kvlevebis Semdgom etapze Seiqmna transformirebadi sainJinro sistemis

ganzogadebuli modeli da ganxorcielda transformirebadi sistemebis Teoriuli

nawilis damuSaveba, misi eqsperimentuli kvleva. xolo sabolood ki Seiqmna

safreni variantis funqcionaluri modeli. (ix. qvemoT).

2.

safrenosno variantis

funqcionaluri modelis

erTiani konstruqciuli

sqemis Seqmna

e. meZmariaSvili


v. gogilaSvili,


l. filipenko,


Seqmnilia safrenosno variantis funqcionaluri modelis erTiani

konstruqciuli sqema. igi gamoirCeva kvlevis siaxliT, romlis konstruirebis

logika efuZneba “gaWimuli konstruqciebis” arqiteqturis logikas. anu

minimaluri raodenobis gaWimuli moqnili ReroebiT da aseve minimaluri

raodenobis xisti ReroebiT miiRweva sistemis geometriuli ucvleloba da

statikuri rkvevadoba, rac winapirobaa didi refleqtoruli antenebis

karkasebis sizustis, sixistis da naklebi deformaciulobisa, teperaturuli

da sxva zemoqmedebis pirobebSi.

proeqtis momzadebisas institutis mier ganisazRvra da evropul kosmosur

saagentosTan SeTanxmda principuli sqema axali Taobis, zemsubuqi, preceziuli

da xisti kosmosuri gasaSleli refleqtorisa, romelic warmoadgens kosmosuri

didi zomis satelekomunikacio antenebis umTavres instruments.

miRebuli Sedegi:

transformirebadi sainJinro sistemebis damuSavebuli Teoriis da

eqsperimentuli kvlevis Sedegad, aseve arsebuli praqtikidan gamomdinare,

ganisazRvra didi gasaSleli kosmosuri, satelekomunikacio refleqtoruli

antenis sqemis axali koncefcia, romelic Tavisi simsubuqiT, geometriuli

sizustiT da didi gabaritebiT misaRebi iqneba evropul da amerikul seriul

Tanamgzavrebze gamoyenebisaTvis.

3.

safrenosno variantisa

da misi gamocdis stendis

damzadeba

e. meZmariaSvili


v. gogilaSvili,


l. filipenko,

421


Semdgom etapze damzadda safrenosno variantisa da gauwonadobis stendis

konstruqciebi.

zemoT aRniSnuli principuli sqemiT Seqmnilia 6-metriani sademonstracio

gasaSlel-dasakeci refleqtoris modeli, romlis konstruirebis principebi Cvenma

institutma evropul kosmosur saagentosTan erTad waradgina evropatentze.

aRniSnuli sqemis mixedviT Catarda kvlevebi da proeqtis farglebSi Seiqmna

saerTaSoriso arenaze konkurentunariani didi gasaSleli kosmosuri refleqtori.

konstruqciaSi gaSlis sinqronizaciis saimedoobis asamRleblad damatebulia

kbilanuri tipis sinqronizatorebi, xolo dgaris sixistis gasazrdelad

Sprengeluri tipis struqturebi.

garda amisa damzadda maRalteqnologiuri gauwonadobis stendi damatebiTi

mimmarTvelebiTa da minimaluri xaxunis mqone gorgolaWebiT.

miRebuli Sedegebi:

• Seiqmna maRali sizustisa da maRali gaSlis saiimeddobis mqone umsubuqesi

transformirebadi konstruqcia;

• damzadda maRalteqnologiuri gauwonadobis stendi.

Ggauwonadobis stendis gamarTvis Semdgom masze Sekiduli iqna safrenosno

variantis refleqtoruli antena. Catarebulma eqsperimentma gaSla dakecvaze

kargi Sedegebi aCvena, kerZod:

• konstruqcia absoluturad TviTsinqronizebadia da erTeqtapiani gaSlisas

aranair problemas adgili ar hqonia;

• konstruqcia gamoirCeva maRali dinamikuri maxasiaTeblebiT da Sesabamisad

maRali sixistiT.

4.

transformirebadi sainJinro

sistemebis Teoria da

konstruirebis logika

(sainJinro mecnierebebi,

maRalteqnologiuri

masalebi _ samSeneblo

konstruqciebi, Senobebi da

nagebobebi; xidebi da

satransporto gvirabebi)

e. meZmariaSvili

m. sanikiZe

n. wignaZe

S. weroZe

422

warmodgenili kvlevis Sedegad Seiqmna transformirebadi sainJinro sistemebis

Teoria, arsebuli masalebis mixedviT moxda maTi ganzogadeba, saTanado

sistematizacia da klasificireba Teoriuli modelis SeqmniT, rac msoflioSi da

saqarTveloSic, erTis mxriv, Semoitans mwyobr samecniero codnas aRniSnul dargSi,

da meores mxriv, mizanmimarTuls da optimalurs gaxdis kvlevebs da mis Sedegebs

konkretuli nagebobis, konstruqciebis da kompleqsebis Seqmnis rTul da

mravalmxriv procesSi.

mimdinare wels:

_ Seiqmna transformirebadi sainJinro sistemebis Teoria;

_ Camoyalibda transformirebadi miwiszeda sainJinro nagebobebis konstruirebis

logika;

_ Camoyalibda transformirebadi kosmosuri sainJinro nagebobebis konstruirebis

logika.

transformirebadi sainJinro sistemebis warmodgenili Teoriis safuZvelze

SesaZlebelia saqarTvelos tipis reliefisaTvis swrafadasagebi transportirebadi,

eqstremaluri xidebis, axali Taobis kosmosuri nagebobebis, satelekomunikacio,

zemsubuqi, xisti da gasaSleli didi orbituli refleqtoruli antenebis da sxva,

aseve formacvladi, gasaSlel-dasakeci konstruqciebis da kompleqsebis Seqmna.

5.

transformirebadi,

gasaSleli,

transportirebadi

samxedro daniSnulebis

saieriSo xidis da satanko

xidgamdebis AVLB-72–is Seqmna (sainJinro

mecnierebebi,

maRalteqnologiuri


konstruqciebi, Senobebi

da nagebobebi; xidebi da


e. meZmariaSvili

m. sanikiZe

n. wignaZe

l. filipenko

a. WafoZe

a. wiklauri

m. nikolaZe

ganisazRvra saqarTvelos reliefis tipis Sesabamisi, gasaSlel-dasakeci,

tankze ganTavsebuli, saieriSo samxedro xidis Seqmnis koncefcia. moxda

optimaluri gadawyvetis SerCeva, Catarda Teoriul-eqsperimentuli kvlevebi da amis

safuZvelze Seiqmna eqstremaluri pirobebis Sesabamisi gasaSleli,

423

transformirebadi erTmaliani xidi da misi satanko xidgamdebi.

mimdinare wels:

_ ganxorcielda eqsperimentuli mowyobilobebis kompleqtacia da maTi montaJi;

_ Catarda transformirebadi sistemis eqsperimentuli kvleva;

_ Catarda transformirebadi sistemis masStaburi (1:10) modelis kameruli gamocdebi

gaSla_dakecvaze.

warmodgenili kvlevis Sedegebi saqarTvelos SeiaraRebul Zalebs miscems

saSualebas TviT saqarTveloSi Seiqmnas tank T-72–ze ganTavsebuli, gsaSleli

xidi maliT 22 metri. aseTi saxis SeiaraRebis arseboba saqarTvelos

SeiaraRebul Zalebs miscems imis upiratesobas, rom mowinaaRmdege waawydeba

moulodnel efeqts, rac mdgomareobs imaSi rom, nacvlad rusuli warmoebis МТУ-

20-isa, romelic saqarTvelos dRes mxolod ori cali gaaCnia, is gamoiyenebs

axali modifikaciis xidgamdebebs, romlebsac gacilebiT maRali maCveneblebis

taqtikur-teqnikuri maxasiaTeblebi eqnebaT. aRsaniSnavia, rom axal gasaSlel

saieriSo xids da xidgamdeb AVLB 72_s, Seqmnils tank T-72-is bazaze, axasiaTebs

ufro meti gadaadgilebis siCqare, manevruloba, tvirTamweoba da sigrZe, vidre

saqarTvelos SeiaraRebaSi arsebul МТУ-20-s, romelic tank T-55-is bazazea

Seqmnili. amasTan, TviT xidi, romelic xidgamdeb AVLB 72-zea ganTavsebuli,

agebulia gaSlis „makratlisebr“ principze da misi Seqmnis ideologia igivea,

rac amerikuli saieriSo xidebisa – AVLB M60 da 2014 wels amerikis armiaSi

gadasacemi AVLB JAB–is. aseTi midgomiT xdeba garkveuli universalizacia NATO–s saxelmwifoebis SeiaraRebaSi arsebuli saieriSo xidebisa da qarTuli saieriSo

xidisa, romlis mixedviT tank T-72-is bazaze Seqmnil xidgamdebze aseve

SesaZlebelia amerikuli da inglisuri „TITAN“-is tipis xidebis gamoyenebac.

mniSvnelovania isic, rom ieriSis dros xidgamdebi Seqmnili T-72-is bazaze igive siCqariT gadaadgildeba sabrZolo kolonaSi, rogorc Cvens SeiaraRebaSi

arsebuli sabrZolo tankebi T-72, rac Tanamedrove xidgamdebis Seqmnisas

SeiaraRebuli Zalebis operatiuli da taqtikuri moTxovnebis erT-erTi mTavari

pirobaa.

6.

gasaSlel-dasakeci,

samoqalaqo daniSnulebis,

erTmaliani xidis Seqmna da

misi transportirebisa da

montaJis sqemebis da

saSualebebis gansazRvra

(sainJinro mecnierebebi,

maRalteqnologiuri


konstruqciebi, Senobebi da

e. meZmariaSvili

m. sanikiZe

n. wignaZe

l. filipenko

a. WafoZe

a. wiklauri

m. nikolaZe

424

nagebobebi; xidebi da


ganisazRvra saqarTvelos reliefis tipis regionebisaTvis swrafadasagebi,

gadasatani, mravaljeradi samoqalaqo gamoyenebis erTmaliani xidebis Seqmnis

koncefcia da maTi transportirebisa da montaJis pirobebi.

mimdinare wels:

_ Catarda transformirebadi, erTmaliani xidis da misi montaJis sqemebis ganxilva

da SeirCa optimaluri varianti;

_ Catarda optimaluri variantis Teoriuli kvleva;

_ Catarda optimaluri variantis samontaJo sqemebis da transportirebis Teoriuli

analizi;

_ Seiqmna transformirebadi, erTmaliani, transportirebadi xidis principuli

sqemis.

II. 1. publikaciebi

ა) saqarTveloSi

saxelmZRvaneloebi


saxelwodeba gamocemis adgili,


1 m. sanikiZis

saerTo redaqciiT

liTonis

konstruqciebi

gadacemulia

gamosacemad stu-s

nagebobebis,

specialuri

sistemebisa da

sainJinro

uzrunvelyofis

institutis

stambaSi

330

saxelmZRvanelo gankuTvnilia samSeneblo specialobis studentebisaTvis. mis

meTodur Taviseburebas warmoadgens masalis miwodebis SekumSuli,

koncentrirebuli forma, rasac Tan axlavs ilustraciebis didi raodenoba, rac

garkveul wilad aiolebs mis aTvisebas sainJinro disciplinebis swavlebis

425

moTxovnebis gaTvaliswinebiT.

wigni Sedgeba 13 Tavisgan, romlebic ZiriTadad Seicaven konstruqciebis

formaTwarmoqmnis sakiTxebs, kvanZebisa da detalebis gadawyvetebs, konstruqciebis

gaangariSebis miaxloebiT xerxebs da maTi racionaluri gamoyenebis rekomendaciebs.

gansakuTrebuli yuradReba eqceva didmaliani da sivrciTi konstruqciebis

konstruqciul formebs, agreTve maRliv karkasul Senobebs.

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1. Sh. Tserodze, E. medzmariashvili,

M. Nikoladze, N. Tsignadze, M. Sanikidze,

A. Chapodze, A. Gudushauri

Analysis of critical and system transformation

resistance forces in straight deployable spatial element from longitudinal

stability condition”. International scientific journal “Problems of

mechanics”

№3(60)/2015. Tbilisi

Ggamomcemloba

“barkoni”

Ggv. 12-17

sul

6 gverdi

2. Sh. Tserodze, E. medzmariashvili,

A. Sarchimelia, N. Tsignadze, M. Nikoladze,

T. Chalauri.

Definitionof interdependencies of

forces acting on transformable pantograph ring for different variants of kinematical schemes of

deployment”. International scientific journal “Problems of

mechanics”

№4(61)2015 Tbilisi

Ggamomcemloba

“barkoni”

Ggamoqveyndeba

wlis bolos

7 gverdi

3. Sh Tserodze, V. Gogilashvili, M. Nikoladze, N. Tsignadze,

T. Chalauri.

New property of a closed-chain system with V-

folding rods.

International scientific

№2(59)/2015 Tbilisi

Ggamomcemloba

“barkoni”

Ggv.13-19

sul

7 gverdi

426

journal

“Problems of mechanics”

4. Sh. Tserodze, M. Nikoladze,

K. Chkhikvadze, T. Chalauri

Analysis of new design of a transformable mechanical

conical system with V-folding rods. International

scientific journal “Problems of mechanics”

№2(59)/2015 Tbilisi

Ggamomcemloba

“barkoni”

Ggv. 31-35

sul

5 gverdi

5. z. avaliSvili,

S. weroZe,

m. weroZe,

i. ZiZiSvili,

n. lolaZe.

almazkompoziciuri

masalebis zogierTi

fiziko-meqanikuri

parametrebis

gavlena almasuri

damuSavebis

teqnologiuri

procesis

efeqturobaze.

„saqarTvelos

sainJinro siaxleebi“

№3,2015 Copyright@by

GENLTD

Ggv. 55-58

sul

4 gverdi

6. M. Sanikidze, Sh. Tserodze, M. Nikoladze,

E. Medzmariashvili, N. Tsignadze

Analysis of critical and system transformation

resistance forces in straignt deployable statial element from longitudinal stability

condition. AInternational scientific jouenal “Problems of

mechanics”

#3(60), 2015 Tbilisi,

International federation for the

promotion of mechanism and

machine science, Geirgian

committee

6

1. Catarebulia sworxazovani regularuli meqanikuri sistemis (damsxiveblis

sayrdeni) Zalovani angariSi. gansazRvrulia kveTebi. grZivi transformirebadi

pantografuli tipis elementSi minimaluri kveTis inerciis momentis

gansazRvris Semdgom dadgenilia kavSiri gaSlis sigrZesTan mimarTebaSi. anu

transformaciis procesSi drois nebismier intervalSi SegviZlia kveTis

maxasiaTebeli miviRoT. analogiurad warmodgenilia grafikuli suraTi

kritikuli Zalis mniSvnelobisa gaSlis procesSi, xolo mamoZravebeli da

winaaRmdegobis Zalebis simZlavreebis tolobidan gamomdinare

gaangariSebulia sayrdenis winaaRmdegobis Zala.

427

2. pantografuli sistemebis gaSlisas rgolze moqmed ZalTa Soris

urTierTdamokidebulebis gansazRvra friad mniSvnelovania. naSromSi

ganxilulia sami gansxvavebuli gaSlis kinematikuri sqema. pirvel

SemTxvevaSi pantografis mamoZravebeli Zalebi warmodgenilia

urTierTsawinaaRmdego ZalTa wyvilebis saxiT, romlebic modebulia

berketebis gadabmis wertilebSi gamSleli bagirebis zemoqmedebis sanacvlod;

analogiurad, meore SemTxvevaSi Casatexi Reroebis saxsrul SeerTebebSi;

xolo mesame SemTxvevaSi - Casatexi Reroebis saxsrul SeerTebebSi

CamontaJebuli mkumSavi zambarebiT. warmodgenili sqemebisaTvis naSromSi

grafikuladaa warmoCenili Zalovani diagramebi diametrTan mimarTebaSi.

gaTvaliswinebulia xaxuni.

3. transformirebadi struqturis masis optimizaciiTa da konstruqciis

sivrculi sixistis gazrdis TvalsazrisiT SemuSavebulia axali midgoma

Zalovani rgolis formaTwarmoqmnisa da misi Semdgomi SenarCunebisa

sxvadasxva datvirTvebis zemoqmedebis gaTvaliswinebiT. Catarebulia

regularuli jaWvuri sistemis kinematikuri kvleva da dagenilia sasazRvro

piriobebis optimaluri varianti.

4. Catarebulia refleqtoruli struqturis Teoriuli kvleva mTlianobaSi -

Zalovani da centraluri nawilebis realuri urTierTzemoqmedebis

gaTvaliswinebiT. zusti modeli agebulia sasruli elementebis programaSi

Ansys-Si. modeli parametrulia da kinematikuri jaWvis SemaerTebeli

cilindruli saxsrebi damodelirebulia lokalur koordinatTa sistemebSi.

Catarebulia kvlevebi rogorc statikur aseve dinamikur da temperaturul

datvirTvebze. gamovlenilia konstruqciis dadebiTi da uaryofiTi Tvisebebi

maTi Semdgomi aRmofxvris TvalsazrisiT.

5. naSromSi moyvanilia eqsperimentuli monacemebi, sadac naCvenebia liTonuri

Semkvreli masalis Tvisebebis gavlena almasuri instrumentis

Wrisunarianobaze da medegobaze armirebuli betonis burRvis operaciis

birobebSi. dadgenilia pirdapiri damokidebuleba instrumentis

muSaunarianobasa da Semkvreli masalis sisaleze.

6. statiaSi warmodgenilia CaketiljaWviani konusuri gasaSleli sistemis axali

konstruqcia da ganixileba sistemis transformaciis struqturuli da

principuli sqemebi. struqturuli analizisas gaTvaliswinebulia

struqturuli komponentebis xasiaTi. dadgenilia sistemis fardobiTi

428

moZraobis xarisxebi, riTac kontroldeba sistemis gaSla saangariSo

mdgomareobis miRwevamde. gaSlis procesis kanoni dadgenilia geometriuli da

kinematikuri parametrebis Sesabamisad regulirebis xarisxis gaTvaliswinebiT.

sistemis analizis warmodgenili meTodologia iTvaliswinebs struqturul

Taviseburebebs. ganxilulia principuli sqemis geometria da Catarda

konusuri transformirebadi sistemis kinematikuri analizi. miRebuli Sedegebi

saSualebas iZleva ganisazRvros mTeli sistemis mdebareobis funqcia da

Sefasdes gaSlis procesi.


ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/


forumis Catarebis

dro da adgili

1. m. nikolaZe msubuqi kosmosuri

refleqtoruli antenis

gaSlis axali meTodi


universiteti.

Tbilisi 2015.

2. S. weroZe, m. nikolaZe transformirebadi

kosmosuri refleqtoris

meqanikuri sistemis

Teoriuli kvleva

saqarTvelos meqanikisTa

kavSiris meeqvse

yovelwliuri

saeraSoriso konferencia.

Tbilisi, 29.09 - 04.10.2015.

1. gamSleli rgolis transformaciisaTvis eleqtroamZravebis instalacia xdeba

Zalovani rgolis rogorc zeda aseve qveda sartyelebze. umravles SemTxvevaSi

gaSla warmoebs erT etapad, rac ZiriTadad gamarTlebulia maRali sixistisa

da Sesabamisad SedarebiT masiuri pantografuli tipis rgolebisaTvis.

konstruqciis masis optimizaciis SemTxvevaSi, rac umniSvnelovanesi faqtoria

orbitaze ganTavsebisaTvis, struqturidan xdeba Rerovani elementebis amoyra.

aseT SemTxvevaSi konstruqciis gaSla erT etapad naklebad saimedoa. Cvens mier

warmodgenili Zalovani rgolis SemTxvevaSi ki ZiriTad kronSteinebSi

radialuri saxsrebis SemoRebiT, uzrunvelyofilia radialuri gaSla

ramodenime etapad. anu rig-rigobiT zeda da qveda sartyelebis gaSla

mcireodeni kuTxeebiT. garda amisa gaSlis warmodgenili meTodi iZleva

saSualebas amrekli ekranis araZalovani sruli gaSlisa, romelic Tavis mxriv

429

iZabeba qveda sartyelis saboloo gaSliT.

2. saxsrul-Rerovani kinematikuri jaWvis Teoriuli gaangariSebisaTvis

gamoyenebulia sasrul elementTa meTodi. gaangariSebam aCvena, rom centridan

radialuri daWimvis SemTxvevaSi adgili aqvs dgarebSi mRunavi momentebis

warmoSobas, rac sagrZnoblad zemoqmedebs refleqtoris amrekli zedapiris

sizusteze. gamomdinare aqedan saWiro Seiqna konstruqciaSi Sesabamisi

cvlilebebis Setana.

sxva mniSvnelovani aqtivoba

Ppatentebi da gamogonebebi

# avtorebi Ppatentis saxeli Ppatentis gamoqveynebis

adgili

1. SoTa weroZe,

Julian-bernard santiago

provaldi,

giovani-lorenco Salino,

elguja meZmariaSvili,

nodar wignaZe, malxaz

nikolaZe.

Kganacxadi gamogonebaze:

“kosmosuri refleqtoris

meqnikuri sayrdeni rgoli

da misi gaSlis meTodi”.

G

ganacxadis said. #13785/01

(11.03.2015)

Pganacxadi arsobrivi

eqspertizis stadiazea

2. Sh. Tserodze, N. Tsignadze, E. Medzmariashvili,

L. Datashvili, J. Santiago Prowald.

Mechanical support ring structure

US9153860(B2)

2015-10-06

Ggaica amerikuli patenti

3. E. Medzmariashvili, N. Tsignadze,

N. Medzmariashvili, L. Datashvili and other.

Deployable antenna frame

US2015288072(A1)

2015-10-08

Pevropatenti arsobrivi

eqspertizis stadiazea

1. gamogoneba ganekuTvneba transformirebad saxsrul-Rerovan meqanikur sistemas,

romelic xasiaTdeba bunebrivi sinqronizaciiT. efeqti miiRweva axali tipis

saxsris SemoRebiT, romelic faqtiurad asrulebs sinqronizatoris rols.

konstruqcia xasiaTdeba gaSlis saimedoobiT da SedarebiT msubuqia.

430

2. warmodgenilia orpantografiani Zalovani rgoli rogorc cilindruli aseve

konusuri SesrulebiT. konusuri rgolisTvis aRsaniSnavia axali kvanZebis

Semotana konstruqciaSi, romelic uzrunvelyofs struqturis erTetapian

gaSlas yovelgvari damatebiTi seqciebisa da damatebiTi gamSleli

mowyobilobebis gareSe. xasiaTdeba, maRali sixistiT.

3. warmodgenilia CasatexReroebiani rgolebi cilindruli da konusuri

SesrulebiT. Semotanilia qolguri tipis sinqronizaciis elementebi da

gamSlel meqanizmad gamoyenebulia eleqtroamZravebi. konstruqcia sakmaod

xistia da msubuqi.

431

sensoruli eleqtronikisa da masalaTmcodneobis

samecniero teqnologiuri centri

2015 wlis

samecniero angariSi

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli - giorgi kobaxiZe


ekaterine sanaia

olRa wurwumia

nana gamyreliZe



#






1

Tanamedrove zegamtari

masalebi

fizika, masalaTmcodneoba

g. kobaxiZe e. sanaia, n. gamyreliZe,

o. wurwumia.

maRaltemperaturuli zegamtari masalebi miRebuli iqna ori gansxvavebuli meTodiT

da Sefasda miRebuli nimuSebis maxasiTeblebi.

tradiciuli myarsxeulovani reaqciiT YBaCuO nimuSebis misaRebad sawyisi

itriumis, bariumis da spilenZis oqsidebi iqna Sereuli da dafqvili, ris Semdegac

moTavsda aluminis oqsidis tigelSi, romelic Semdgom moiwva oTaxis

temperaturidan 950 oC -mde 100 gradusiT, gaxurebis-gacivebis siCqariT 48 saaTis

ganmavlobaSi mufelur RumelSi.

Semdeg etapze nimuSebi kargad daifqva da dawnexili iqna 8-10 mm-is diametris

namzadebad. nimuSebi sabolood moiwva 24 saaTis ganmavlobaSi 950 oC -mde 200

432

gradusi gaxurebis-gacivebis siCqariT.

mowvis Semdeg Catarda nimuSebs rengensostruqturuli analizi. dadginda, rom maT

gaaCniaT orTorombuli zegamtaruli faza.

meore aratradiciuli swrafi konsolidaciis meTodebi saSualebas iZleva

SevamciroT maRali temperaturis zemoqmedebis dro, rac Tavis mxriv ganapirobebs

marcvlis zomebis zrdis SezRudvas da kompaqtirebuli nimuSebis maRal simkvrives.

dawnexvis cnobili meTodebidan SerCeuli iqna naperwklur plazmuri sinTezis

meTodi (nps). nps meTodiT fxvnilis kompaqtirebis procesi SesaZlebelia

ganxorcieldes mudmivi, cvladi da impulsuri denebis maxasiaTebeli parametrebis

sxvadasxva variantis SerCeviT.

nimuSis gaxureba xdeboda denis gatarebiT puansonebze modebuli Zabvis meSveobiT. vinaidan YBaCuO fxvnilis gamtaroba dabalia, nimuSis gaxureba xdeba

grafitis milis saSualebiT. konsolidaciis pirveli safexuria – oTaxis

temperaturaze nimuSebis (fxvnilebis) datvirTva 30 kg/mm2 wneviT. sawyisi simkvrivis

miRebis Semdeg, am datvirTvis qveS, puansonebze miRebuli Zabvis miyvaniT xurdeba

grafitis mili da Sesabamisad nimuSi (30 kg/mm2 – wneviT dawnexili fxvnili). 300-

500oC intervalSi xdeba aqtiuri “Cajdoma” procesis xangrZlivoba 2-4 wT. am reJimiT

miRebulia nimuSebi D=10mm, h=3-4mm. dadginda, rom aratradiciuli naperwklur - plazmuri sinTezis meTodiT miRebuli

nimuSebi Seesabameba zegamtarebisTvis damaxasiaTebel orTorombul fazas da zegamtarobaSi gadasvlis temperatura Seadgens 93,5 kelvins. struqturulma gamokvlevam aCvena, rom nimuSebisaTvis damaxasiTebeli oreulebis defeqtebisaTvis damaxasiaTebeli kontraqsti.

II. 2.

#






1

dadis tipis deformirebadi

Tujis kvleva

fizika, masalaTmcodneoba

g. kobaxiZe o. wurwumia, n. gamyreliZe,

e. sanaia

ZiriTadi kvlevebi am wels dakavSrebuli iyo „dadis“ tipis deformirebadi Tujis

433

kvlevisadmi. aRniSnuli masalis nimuSebi davWeriT 2smx1sm-ze zomis kuponebad, romlebsac SemdgomSi CautardaT aluminizaciis Semdegi procesi: aluminis nawilakebisagan damzadda slaris xsnari cnobili proporciebis gaTvaliswinebiT, romelic SemdgomSi daefina dadis nimuSebs da gamoiwva maRal temperaturaze Semdgomi difuzzis ganxorcielebis mizniT. amis Semdeg, nimuSebi mzad iyvnen maRaltemepraturuli Jangivs testebisaTvis 650 oC-ze.

suraT 1-ze mocemulia maRaltemperaturuli Jangvis kinetikuri mrudebi, saidanac naTelia, rom dadis aluminizacia aumjobesebs mis maRaltemperatuli Jangvis medegobas daaxloebiT 7-jer.

suraTi 1. 650 oC daJanguli dadis aluminizirebuli nimuSebis kinetika 100 sT-iani dayovnebis Semdeg.

sem gamosaxulebebidan warmatebuli danafaris miRebis Sedegi naTelia. Tumca aluminis slari aitkica, man mainc moaswro difundireba liTnur matricaSi, rasac calsaxad adasturebs zemoT moyvanili kinetikuri mrudebi.

Cvens mier Catarebuli samuSaos gaanalizebis Semdeg SesaZlebelia Semdegi rekomendaciis miReba: aucileblobas warmoadgens ufro sqeli aluminizirebuli fenis miReba dadis zedapirze, raTa misi maRaltemperaturuli koroziamedegoba gaizardos kidev ufro metad da mas SeeZlos ufro xangrZlivi drois ganmavlobaSi proteqtuli Tvisebebi gamoavlinos.

winamdebare samuSao metad perspeqtiuli da novatorulia da miRebuli Sedegebi igegmeba, rom gamovaqveynoT statiis saxiT da aseve warvadginoT 2016 wels saerTaSoriso konferenciaze, romelic miZRvnilia maRaltemperaturuli koroziisa da masalaTa dacvisadmi.

-2

0

2

4

6

8

10

0 20 40 60 80 100

Wei

ght g

ain,

mg/

cm2

Time, h

DADI oxidized at 650OC/100h in air DADI-OLR-1 (Slurry Al) DADI-OLR-2 (pure) DADI-OLR-5 (austempered+slry Al) DADI-OLR-6 (Austempered)

434

suraTi 2. atkecili aluminis slaris fenis, dadis zedapirisa da Tavad slaris zedapiris maskanirebeli eleqtronuli mikroskopiiT miRebuli gamosaxulebebi (Sesabamisi TanmimdevrobiT)


a) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

g. bokuCava,

T. kuWuxiZe,

n. jalaRonia,

e. sanaia,

r. Wedia

sxvadasxva tipis kompoziciuri

masalebis miReba maRaltempe-

raturul vaku-umur RumelSi

2th International Conference

Modern Technologies and

Methods of inorganic

materials Science Proceedings

2th International Conference

Modern Technologies and

Methods of Inorganic

Materials Science. 20–24 April,

Tbilisi

7

naSromSi gansakuTrebuli yuradReba eniWeba nanoteqnologiebis gamoyenebas,

Aluminized DADI- surface of top coating

435

nanofxvnilebisa da nanostruqturuli masalebis miRebas. fxvnilovani kompozi-tebis konsolidacia maRali wnevis qveS saSualebas iZleva miviRoT Teoriuli simkvrivis mqone masalebi. damuSavebuli iqna oqsiduri da araoqsiduri naerTebidan (Al2O3-MgO, Al2O3-ZrO2-Y2O3, Al2O3-ZrO2-MgO, Al2O3-SiC, MgB2, MgB2-B4C, MgB2- SiC, WC-Co, TiC-Ni, Mo2C-Co) sxvadasxva funqciuri daniSnulebis mqone masalebis miRebis teqnologia maRaltemperaturul vakuumuri Rumelis (OXY-GON) gamoyenebiT.

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

2

e. quTelia, g.kvinikaZe e. sanaia,

T.ZigraSvili

membranuli teqnologiiT miRebuli zesufTa galiumis (≥ 7N+) gamoyenebis efeqturoba maRali xarisxis GaAs monokristalebis warmoebisTvis

International Conference on

advanced materials and Technologies,

Proceedings

International Conference on

advanced materials and

Technologies, 22-25 October, 2015,

Tbilisi, Georgia

4

Txevadi galiumis minarevebisagan membranuli teqnologiiT gasufTavebis ganviTarebam, romelic uzrunvelyofs swraf warmoebas 7N+÷8N sisufTavis galiumis komerciuli 6N sisufTavis galiumisgan, umniSvnelod mcire energiis danaxarjebiT, moqvca motivacia Cagvetarebina membranuli teqnologiiT miRebuli zesufTa (≥7N+) galiumisa da komerciuli 6N sisufTavis galiumisgan gamozrdili GaAs monokristalebis eleqtro-fizikuri parametrebis SedarebiTi Seswavla. GaAs monokristalebi gamoizardnen Coxralskis meTodiT, seriuli industriuli danadgarebis gamoyenebiT Semdegi kompoziciis mdnarebidan: 1. komerciuli 6NAs+komerciuli 6NGa, 2. komerciuli 6NAs+membranuli 7N+Ga da 3. specialuri 7NAs+membranuli 7N+Ga. “Hall carrier mobility”-is gazomvebma, zemoT aRniSnul monokristalebze, aCvena zesufTa (≥7N+) galiumis efeqturoba maRali xarisxis GaAs monokristalebis warmoebisTvis. kerZod, aris SesaZlebloba GaAsmonokristalis “carrier mobility”-is gazrda ~20%.

436

II. 2. publikaciebi

b) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/

avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis

nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

o. wurwumia e. quTelia

m. oqrosaSvili

High temperature oxidation of P92 steel and DADI coated with high chromium content Fe-44Cr-4Al alloy

(maRali qromis

Semcveli Fe-Cr-Al SenadnobiT

dafaruli P92 foladisa da

dadis

maRaltemperaturu

li Jangva)

2015 – Gordon Research Conferences, High Temperature Corrosion, Colby Sawyer College, New London, New Hampshire, USA, 26 - 31 July 2015 (Poster Presentation)

Proceedings

winamdebare samuSaos ori Senadnobi P92 da DADI (SemuSavebuli stu-Si) warmoadgenda Cveni interesis sagans. orive masalis nimuSebi dafaruli iyo Fe-Cr-Al Senadnobis 50-80 mikronamde feniT da gamocdili maRal temperaturebze Jangvaze. danafaris saukeTeso parametrebi iqna SerCeuli yvelaze danafaris xelsayrel sisqesTan erTad.

437

kvanturi fizikis da sainJinro teqnologiebis instituti

samecniero erTeulis xelmZRvaneli - xvedeliZe arsen



I. 2.

#






1 saqarTvelos monawileoba

cernis

CMS LHC eqsperimentze

elementaruli nawilakebis fizika

zviad wamalaiZe

arsen xvedeliZe

1. abramiSvili roman 2. adamovi giorgi 3. baRaTuria iuri 4. lomiZe daviT 5. lomiZe irakli 6. TavxeliZe daviT 7. oikaSvili beqar 8. toriaSvili Tengiz 9. frangiSvili arCil

10. wamalaiZe zviad 11. xvedeliZe arsen

gardamavali (mravalwliani) kvleviTi proeqtis 2015 wlis etapis ZiriTadi Teoriuli

da praqtikuli Sedegebi

ZiriTadi Sedegebi:

• jgufis monawileoba centraluri da subdeteqtorebis seansebSi

2015 wels monawileoba miviReT DQM (Data Quality Monitor) centralur SiftebSi. jamSi davagroveT 72 qula (erTi avtorobisTvis minimaluri qula aris 9). unda avRniSnoT, rom saqarTvelos CMS-s centralur SiftebSi dagrovili qulebi gaizarda wimna wlebTan SedarebiT 5-6 jer. aseve monawileoba miviReT CMS-is centraluri kompiuteruli centris monacemTa

damuSavebisa da sertificirebis (RPC CAF, RPC DQM) SiftebSi, Sesabamisad am SiftebSi davagroveT 21 qula. 2015 welSi saerTo qulaTa raodenoba ki aris 93, rac miuTiTebs qarTuli jgufis

seriozul aqtiurobas. • jgufis aqtivoba CMS RPC GIF++ laboratoriaSi

438

GIF++ warmoadgens Zlieri intensivobis gama-kvantebis radiaciul laboratorias ( 137CsI, 14 terabekereli) da mionuri nakadis erTobliobas, rac saSualebas iZleva gaizomos sxvadasxva deteqtorebis (ZiriTadad gazuris) maxasiaTeblebi maRali fonuri datvirTvis pirobebSi. miRebuli monacemebis analizis saSualebiT xdeba rogorc LHC kolaiderze exla momuSave deteqtorebis samuSao parametrebis dazusteba, aseve Semdegi etapisTvis perspeqtiuli deteqtorebis SerCeva. amave danadgarze Seiswavleba xangrZlivi drois ganmavlobaSi deteqtorebze radiaciiT gamowveuli cvlilebebi, e.w. „daZvelebis“ efeqti (Aging effect).

• Sesrulebuli samuSaoebis CamonaTvali:

1. haeris gawmenda/gagrilebis sistema GIF++-Si

2. kamerebis hermetulobis rekonstruqcia da testireba.

3. RPC troli 3-is modifikacia.

4. Seiqmna universaluri sadgami kameris gamosacdelad: rogorc nakadze, ise kosmosur mionebze. sadgamze moTavsebul kameras SeuZlia horizontaluri RerZis garSemo brunva da vertikalurad gadaadgileba. es saSualebas iZleva danadgarze moTavsebuli kamera gamoicados rogorc mionebis nakadis, aseve kosmosuri sxivebis saSualebiT. amave danadgarze ganTavsebulia ori scintilaciuri mTvleli kosmosuri mionebis trigerisaTvis. dadgenilia am mTvlelebis samuSao maxasiaTeblebi.

5. moxda erT-erTi arsebuli sadgamis gadakeTeba axali tipis, ufro mcire zomis ormagi winaRoburSriani da minaboWkovani kamerebisTvis. modificirebul sadgamze kamerebs SeuZliaT horizontalurad gadaadgileba, rac aadvilebs mionebis nakadiT maT skanirebas. sadgamebi warmatebiT iqna gamoyenebuli GIF++ danadgarze 2015 wlis agvistosa da noembris seansebze.

6. mionebis trigeris Seqmna RPC kamerebisTvis. standartuli trigeri (saerToa momuSave yvela jgufisaTvis) Sedgeba 14 metriT dacilebuli ori scintilatiuri mTvlelisgan , rac Cveni kamerebisTvis araa optimaluri geometria. agvistos seansze, kamerebSi mionuri nakadis ukeT gamoyofisaTvis, standartuli trigeri RPC-sTvis ramdenadme Seicvala - mas daemata mesame, kamerebis siaxloves moTavsebuli ufro mcire zomis scintilaciuri mTvleli. am sami scintilatoris signalebis TanxvedriT miRebuli trigeri gacilebiT ukeTesad gamoyofs kameraSi gavlil mionebs, rac aadvilebs Semdgom analizs. am trigers nawilobriv iyenebdnen kaToduri stripuli kamerebis da dreifuli kamerebis Sesaswavlad.

7. mionebis standartuli trigeris modifikacia. noembris seansze standartuli

439

trigeris erT-erTi mTvleli mwyobridan gamovida, ramac praqtikulad SeuZlebeli gaxada GIF++ -Si momuSave TiTqmis yvela jgufis saqmianoba. mokle droSi aiwyo axali, didi zomis scintilaciuri mTvleli, dadginda samuSao maxasiaTeblebi da CairTo sistemaSi.

8. “NEAR”trigeris gakeTeba da analizi.

9. CAEN-is denebis Seswavla

10. ukudenebis gamzomi sistemis awyoba. kamerebSi denebis ukeTesi sizustiT gazomvis mizniT Seiqmna e.w. ukudenebis gazomvis sistema - aiwyo da kamerebze ganTavsda 24 gamzomi mowyobiloba, damzadda 8 cali SemaerTebeli sadeni, Semowmda gamzomi mowyobilobis parametrebi. ukudenebis gamzomi sistema miuerTda monacemTa wakiTxvis sistemas. dawyebulia miRebuli Sedegebis analizi.

11. danadgarze miRebuli monacemebis xarisxis Semowmeba centralur DQM SiftSi-Si.

12. komptonis gabnevis Seswavla RPC kameraSi GIF++-Si.

13. 662 keV energiebze gama kvantebis gabnevis Seswavla.

14. 662 keV-i energiis mqone gama kvantebis Sesustebis koeficientis Seswavla.

15. ukugabnevis (Beckscattering) gamoTvla erT centrze gabnevis SemTxvevaSi

16. monawileoba GIF++ RPC jgufis SexvedrebSi sadac xdeba gazomili monacemebis analizi da axali gazomvebis dagegmva

• axalgazrda mecnieris miRweva

siamovnebiT unda avRniSnoT, rom Cvenma axalgazrda TanamSromelma irakli

lomiZem gaimarjva sakmaod rTul konkursSi “CERN Summer students programme 2015”. sadac monawileobdnen axalgazrdebi iseTi qveynebidan, rogoricaa iaponia, kanada, amerika, ruseTi, da yvela cernis arawevri qveyana. irakli lomiZem miiRo cernis 2 Tviani vizitis sruli dafinanseba. regionidan mxolod saqarTvelo iyo warmodgienli iraklis saxiT. Cvenma studentma sazafxulo skolis farglebSi gamocxadebul posterebis sesiaSi miiRo monawileoba, sadac wardgenil proeqtebs Soris sabolood arCeuli iqna 18 saukeTeso posteri (300-dan), risTvisac moewyo specialuri sesia/gamofena cernis cetralur foieSi. warmodgenil avtorebs Soris saukeTeso naSromis avtors cernis direqtorma b-n. rolf hoierma gadasca specialuri sertifikatebi, siamayiT unda avRniSnoT, rom irakli iyo erT-erTi dajildovebulTagani.

440

qarTuli jgufis aqtiurobis Sefaseba 2015 wels.

2015 weli qarTuli jgufebisTvis iyo sakmaod nayofieri. kerZod qarTuli jgufi sakmaod Zlierad damkvidrda RPC-Si, rogorc erT-erTi wamyvani (italielebTan erTad) jgufi, rac gamoixateba imaSi, rom momaval wels

1. GIF++ sSi fizikuri amocanis dasaxva da ganxorcielebis pasuximgebloba mTlianad moeqca qarTuli jgufis daqvemdebarebaSi ( xelmZRvaneli i. baRaTuria).

2. GIF++ sSi gazomili parametrebis Semdgomi analizaTvis momzadeba da ukana denebis analizi daevala i. lomiZes

3. RPC centraluri DCS deteqtor kontrol sistemis meinTenansi daevala g. adamovs

4. RPC sistemis faza 2-is abgreidisaTvis, deteqtoris GEANT-4 simulaciis jgufs SeuerTda r. abramiSvili

5. RPC DQM gamarTuli muSaoba da adaptacia axali luminositisaTvis daevala qarTul jgufs (xelmZRvaneli d. lomiZe)

saqarTvelos mier gaRebuli xarjebi srulad Seesabameba Sesrulebul samuSaoebs, romelic saSualebas aZlevs qarTvel mecnierebs Rirseuli monawiloba miiRon Tanamedroveobis erT-erT udides eqsperimentSi, romelic aZlevs maT saSualebas SeiZinon seriozuli codna sxvadasxva mimarTulebiT (programireba, eleqtronika, IT -teqnologiebi, eqsperimentuli fizikis meTodebi, da ase Semdeg) aimaRlon kvalifikacia, imuSaon msoflios wamyvan mecnierTa gverdiT da Semdeg ki codna da gamocdileba gauziaron qarTvel studentebs, da axalgazrda specialistebs saqarTveloSi.

2016 wlis გegmebi

savaldebulo seansebSi da servis samuSaoebSi (service work) monawileoba

• momaval wels unda aviRoT minimum 10 centraluri seansi (DQM shift). amisaTvis SiftSi monawilem unda gaiaros savarjiSo kursebi, amitom am samuSaos SesrulebisaTvis saWiroa 1 TviT cernSi yofna.

• HCAL servis samuSaoebi + seansebi – 5 Tve.

• RPC servis samuSaoebi + seansebi -5 Tve

441

• RPC-s R&D programaSi monawileoba, modelireba, prototipis SeqmnaSi monawileoba, nakadze gazomva, analizi - 5 Tve

2015 wels teqnikur universitetsa da aiovas universitets Soris xeli moewera TanamSromlobis memorandums (MoU). unda aRiniSnos, rom aiovas universiteti aris CMS kolaboraciis erT-erTi lideri da wamyvani wevri. xelSekrulebis farglebSi igegmeba mWidro TanamSromloba aiovas universitetTan uaxloesi tipis unikaluri (romlis msgavsi jer ar Seqmnila) da universaluri (romelic aris rogorc eleqtromagnituri ise adronuli kalorimetri) HGC (High Granularity Calorimeter) kalorimetris SeqmnaSi monawileobis miReba. unda avRniSnoT, HGC kalorimetri unda Seiqmnas 2016-2021 wlebSi. am kalorimetris Seqmnas aqvs Zalian didi mniSvneloba (SeiZleba iTqvas gadamwyveti) CMS kolaboraciisTvis. HGC kaloreimetris integracia arsebul sistemaSi dagegmilia 2021-2022 wlebSi, ra drosac amaCqarebels eqneba maqsimaluri sikaSkaSe da rekorduli energia masaTa centris sistemaSi.

• aqtiuroba HGC kalorimetris SeqmnaSi (4 Tve)

o imis gamo, rom HGC kalorimetris Seqmnis procesi aris dasawyisSi, da momaval wlidan daiwyeba dizainis Seqmna, es gvaZlevs saSualebas, rom am samuSaoebSi miiRon monawileoba Cvenma specialistebma (inJinrebma, konstruqtorebma) teqnikuri universitetidan. o HGC kalorimetrTan dakavSirebiT momaval wels igegmeba

konkretul saqmeebze gaformdes damatebiTi xelSekruleba (ZiriTadi xelSekrulebis farglebSi) aiovas universitetTan.

dRes Cveni problema aris niWieri axalgazrda fizikos mecnierTa deficiti. Cven vmuSaobT seriozulad amaze, da uaxloes periodSi Cven jgufs daemateba ramdenime axalgazrda mecnieri. aqedan gamomdinare uaxloes periodSi Seiqmneba analizis jgufi. Tumca (rogorc angariSidan Cans) unda avRniSno, rom sakmaod aqtiurebi varT RPC-s software -Si.

442


b) ucxoeTSi

statiebi

2015 wels gamoqveynebuli iqna daaxloebiT 150-mde statia, umaRlesi reitingis referirebul JurnalebSi, romlebSic avtorebad figurireben qvemoT CamoTvlili mecnierebi. qvemoT cxrilSi moyvanilia, mxolod nawili 2015 welSi gamoqveynebuli Sromebis.

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri,

Jurnalis/krebu-

lis dasaxeleba

Jurnalis/

krebulis nomeri

gamocemis

adgili,

gamomcemloba

gverdebis

raodenoba

1

2

3

4 5 6

baRaTuria iuri

lomiZe daviT

toriaSvili Tengiz

rurua lali

wamalaiZe zviad xvedeliZe arsen

naSromebi

gamoqveynebuli

iyo Semdeg avtoritetul

referirebul

JurnalebSi: 1. Phys.Rev 2. Phys.Lett 3. Phys.Rev.Lett 4. JINST 5. JHEP 6. Eur. Phys. J. 7. Nature

1. JHEP01(2016)079

2. JHEP12(2015)178

3. Eur. Phys. J. C (2016) 76:13 4. Physics Letters B 752 (2016) 221–246 5. Physics Letters B 753 (2016) 424–448 6. JHEP09(2015)137

7. Physics Letters B 753 (2016) 341–362

Germany, Berlin, Springer Germany, Berlin, Springer Germany, Berlin, Springer Netherland, Elsevier Netherland, Elsevier Germany, Berlin, Springer Netherland, Elsevier

46

37 31 26

25

33

22

443

8. PHYSICAL REVIEW D 92, 072006 (2015) 9. Physics Letters B 753 (2016) 363–388 10. PHYSICAL REVIEW D 93, 012001 (2016) 11. Physics Letters B 750 (2015) 494–519 12. PHYSICAL REVIEW D 92, 032008 (2015) 13. Physics Letters B 752 (2016) 146–168 14. JHEP09(2015)201 15. JHEP10(2015)128 16. Physics Letters B 748 (2015) 221–243 17. JHEP07(2015)042

18. JHEP06(2015)116

19. PHYSICAL REVIEW C 92, 034911 (2015)

Netherland, Elsevier Netherland, Elsevier Netherland, Elsevier Netherland, Elsevier Netherland, Elsevier

Netherland, Elsevier Germany, Berlin, Springer Germany, Berlin, Springer

Netherland, Elsevier

Germany, Berlin, Springer Germany, Berlin, Springer Netherland, Elsevier

23 26

35

26

26 23 37

46 23 44 65 26

444

geoekologiuri monitoringis ganyofileba

samecniero erTeulis xelmZRvaneli – dimitri abzianiZe

პ რ ო ე ქ ტ ი

მათემატიკური ეკოლოგიის მეთოდების გამოყენება მდინარეული წყლების ტოქსიკური მეტალებით გაჭუჭყიანების პრობლემების გადაწყვეტისათვის (მდ.

მტკვრის მაგალითზე) (პირველი ეტაპი)

პროექტის ხელმძღვანელი: გეოეკოლოგიური მონიტორინგის განყოფილების გამგე, ტექნიკურ მეცნიერებათა კანდიდატი- დიმიტრი აბზიანიძე შემსრულებლები: უფროსი მეც. თანამშრომელი ვ. აბზიანიძე, მეც. თანამშრომელი ნ. ინანაშვილი, ლაბორანტი - სტუდენტი გ. ზადიშვილი. კონსულტანტები: პროფესორი ნ. ფოფორაძე; პროფესორი რ. მანაგაძე

შინაარსი წინასიტყვაობა

1. გარემოს გაჭუჭყიანების ზემოქმედებით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები

2. მდ. მტკვრის აუზის ზოგადი დახასიათება

3. გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების დონის შემცირების ძირითადი მიმართულებები

4. მათემატიკური ეკოლოგიის მეთოდების და გეოსაინფორმაციო სისტემის გამოყენება მდინარეული წყლების ტოქსიკური მეტალებით დაბინძურების პრობლემების გადასაჭრელად

5. მათემატიკური მოდელების აგების მეთოდები და ძირითადი ცნებები

5.1 ეკოლოგიური პროცესების მოდელირების პრობლემის საერთო დახასიათება

5.2 ეკოლოგიური პროცესების მათემატიკური მოდელების აგების ძირითადი მიდგომები

6. მონიტორინგის მათემატიკური მოდელი

7. მათემატიკური მოდელის გამოყენება მდინარის წყლის მდგომარეობაზე დაკვირვების შედეგების დამუშავებისას

8. გეოსაინფორმაციო სისტემის გამოყენების მიზანშეწონილობა მდ. მტკვრის ეკოლოგიური მდგომარეობის შეფასებაში

9. მდ. მტკვრის აუზის ტოქსიკური მეტალებით დაბინძურების მონაცემთა ბაზის შექმნის ძირითადი პრინციპები

ლიტერატურა

445

წინასიტყვაობა

მდინარეების წყლების გაჭუჭყიანებისაგან დაცვა ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემაა

გარემოს დაცვის პრობლემებს შორის. ჩვენ ამ პროექტით შევეცადეთ დაგვემუშავებინა

თეორიული და პრაქტიკული მეთოდები მდინარის დაბინძურების ხარისხის

განსაზღვრისთვის. კვლევებისთვის გამოყენებული იყო როგორც 2015 წლის მასალები,

აგრეთვე ჩვენს მიერ ადრე შესრულებული კვლევების შედეგები და არსებული მონაცემთა

ბაზის მასალები. ცვლილების დინამიკის დასაფიქსირებლად, 2016 წელსაც, იგივე

წერტილებში, გათვალისწინებული გვაქვს განმეორებითი ანალიზების ჩატარება.

2015 წლის განმავლობაში ამ საკითხებზე დაიწერა და გამოქვეყნდა 2 სტატია,

გამოსაცემად მომზადდა წიგნი და ერთ საერთაშორისო კონფერენციაში იქნა მონაწილეობა

მიღებული.

1. გარემოს გაჭუჭყიანების ზემოქმედებით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები

გარემოზე ანთროპოგენული ზემოქმედების გაზრდის გამო აქტუალური გახდა გარემოს

დაცვის ეფექტიანობის ამაღლების საკითხი. პრობლემის გადასაჭრელად აუცილებელია

გარემოს გაჭუჭყიანების გამოკვლევა და ამის შედეგად რეკომენ-დაციების შემუშავება

გამაჭუჭყიანებელი წყაროების ნეიტრალიზაციის მიზნით.

მდინარეების გაჭუჭყიანება ძირითადად ხდება საწარმოებიდან და კომუნალური

მომსახურების სფეროდან. მაშასადამე, ადგილი აქვს ქიმიური ელემენტების მიგრაციას.

ქალაქების და დასახლებული პუნქტების ზრდასთან ერთად წყალზე მოთხოვნილება

იზრდება, შესაბამისად იზრდება ჩამდინარე წყლების მოცულობაც. გაჭუჭყიანებული

სამრეწველო წყლები სუფთა წყლებთან შედარებით ხშირად ხასიათდება აგრესიულობით და

მათ ფილტრაციას თან სდევს მინერალების და ქანების ინტენსიური გახსნა, რომელსაც

საბოლოოდ მივყავართ წყლის შემადგენლობის ცვლილებასთან. გაჭუჭყიანებული ჩამდინარე

წყლები სუფთა წყლებისგან განსხვავდება არა მარტო ქიმიური შემადგელობის მიხედვით,

არამედ ფიზიკური თვისებების მიხედვითაც - სიმკვრივით და სიბლანტით. ეს განსხვავებები

გავლენას ახდენს გაჭუჭყიანების გავრცელების სიჩქარესა და ხასიათზე. კერძოდ, უფრო მძიმე

გაჭუჭყიანებული წყლები იძირებიან ფსკერის ქვედა ნაწილში და იქ უფრო სწრაფად

მოძრაობენ. სამრეწველო ჩამონადენები, რომლებიც საწარმოების თხევად ნარჩენებს

446

წარმოადგენენ, საკმაოდ ხშირად ფორმირდებიან მიწის ღია საცავებში. ამასთან, საცავიდან

ფილტრაციის არსებობისას სამრეწველო ნარჩენები აჭუჭყიანებს ბუნებრივი გრუნტის ნაკადს.

გაჭუჭყიანებამ, რომელიც ვრცელდება გრუნტის ნაკადიდან, დროთა განმავლობაში შეიძლება

მიაღწიოს მიწისქვეშა წყლების წყალსაღებებს, ან მოხდეს ღია ჩამონადენებში, შემდეგ

შესაბამისად მდ. მტკვარში და დაარღვიოს ამ მდინარის სანიტარული პირობები, რაც თავის

მხრივ ცუდ გავლენას ახდენს გარემო პირობებზე [1].

ბიოსფეროს და ჰიდროსფეროს ერთ-ერთ ძირითად გამაჭუჭყიანებლად ითვლება მძიმე

მეტალები, რომლებიც ძალიან ცუდ ზემოქმედებას ახდენენ ადამიანის და ცხოველის

ორგანიზმზე. მძიმე მეტალებიდან ზოგიერთი აუცი-ლებელია ადამიანის სიცოცხლისათვის,

რომელიც მიეკუთვნება ბიოგენურ ელემნტთა რიცხვს. ზოგიერთი მეტალი, მაგალითად

ქსენობიოტიკები ორგანიზმში მოხვედრისას იწვევს ცოცხალი ორგანიზმის მოწამვლას და

სიკვდილს. მძიმე მეტალებით გაჭუჭყიანების წყაროებად ითვლება შავი და ფერადი

მეტალურგიის საწარმოები, საავტომობილო ტრანსპორტი და სხვა [2,3].

ანთროპოგენული გაჭუჭყიანების წყაროების გარდა არსებობს ბუნებრივიც, მაგალითად,

ვულკანური ამოფრქვევები და მჟავური წვიმები. გაჭუჭყიანების ყველა ეს წყარო იწვევს

ბიოსფეროსა და ჰიდროსფეროში ტოქსიკური ელემენტების კონცენ-ტრაციის ზრდას. ცოცხალ

ორგანიზმებში ისინი ძირითადად ჰიდროსფეროდან ხვდებიან.

ტოქსიკური მძიმე მეტალები გარემოს გამაჭუჭყიანებელ არაორგანულ ნივთიერებათა

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ჯგუფია, რომელთა უარყოფოთი მოქმედება უკანასკნელ ხანებში

მძიმე ტვირთად დააწვა ჩვენი პლანეტის მოსახლეობას.

გამაჭუჭყიანებელ ნივთიერებებს შორის კნორტეს სტრეს-ინდექსის თანახმად მძიმე

მეტალებს, როგორც ტოქსიკურ ნივთიერებებს მესამე ადგილი უკავია. მძიმე მეტალები საკმაო

რაოდენობით ხვდება ადამიანის ორგანიზმში საკვებიდან, წყლიდან, სამკურნალო

წამლებიდან, მანქანების გამონაბოლქვი აირებიდან, ნიადაგიდან და სხვა. მძიმე მეტალების

მრავალი წარმომადგენელი ადვილად იხსნება ლიპიდებში, რის გამოც ხდება მათი

უჯრედშიდა დაგროვება. მდინარეებსა და ტბებში მობინადრე ცხოველებში მძიმე მეტალების

მცირე რაოდენობით შემცველობის შემთხვევაშიც კი, ორგანიზმში დეპონირების შედეგად,

მათი რაოდენობა შეიძლება 10-ჯერ და მეტად გაიზარდოს.

დღეისათვის მძიმე მეტალების გავრცელების სამი ძირითადი გზა გამოიკვეთა:

1. აბიოტური (ქარისმიერი ეროზია, წყლის ცირკულაცია);

447

2. ბიოტური (საკვები პროდუქტები);

3. ანთროპოგენული (სასუქი, პესტიციდები, მანქანების და საწარმოთა

გამონაბოლქვი).

მძიმე მეტალებს განეკუთვნება ყველა ის ქიმიური ელემენტი, რომელთა მოლეკულური

მასა 50-ზე მეტია. მძიმე მეტალებიდან განსაკუთრებით ტოქსიკურია ვერცხლისწყალი, ტყვია,

კადმიუმი და ნახევრად მეტალი დარიშხანი.

მძიმე მეტალები კონდენსირებულ მდგომარეობაში ნაკლებ ტოქსიკურია. სახიფათოა

მათი კათიონური ნახშირწყალბადებთან დაკავშირებული ფორმები. მძიმე მეტალების

ტოქსიკურობა ვლინდება სულფჰიდრიდის ჯგუფების (- SH) შებოჭვის შედეგად.

სულფჰიდრიდის ჯგუგების შებოჭვა საკვების მონელებისას უკვე საკ-ვებშივე არსებული

მძიმე მეტალებით ხდება. კავდება მრავალი მეტაბოლური პრო-ცესი, ირღვევა ცილების

ფუნქციები, რასაც შედეგად შეიძლება მოჰყვეს უმძიმესი პათოლოგიები, ადამიანის

სიკვდილიც კი. (- SH) ჯგუფებსა და მძიმე მეტალებს (M2+) შორის რეაქცია შეიძლება შემდეგი

სახით წარმოვიდგინოთ:

რეაქციის შედეგად მიიღება მძიმე მეტალებისა და SH ჯგუფების მდგრადი პროდუქტი

და თავისუფალი წყალბადის იონები (H+). – SH ჯგუფისაგან განსხვა-ვებით,

გოგირდწყალბადთან (H2S) მძიმე მეტალის ურთიერთქმედებისას წარმოიქ-მნება უხსნადი MS

ნივთიერება.

ბუნებრივ წყლებში არსებული მძიმე მეტალების ტოქსიკური ეფექტი დამოკიდებულია

PH-ზე, ხსნად და სუსპენდირებულ ალკილნახშირწყალბადების რაოდენობაზე, რომელთა

მეშვეობით ძლიერდება მეტალური კომპლექსების ფორმი-რება და აბსორბცია. გარემოს

ეკოლოგიურ გაჭუჭყიანებისაზე დამოკიდებულებით ცოცხალ ორგანიზმში მძიმე მეტალების

აკუმულაცია ძლიერდება. ამ მხრივ განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირჩევა

ვერცხლისწყალი.

საბედნიეროდ, მძიმე მეტალების რაოდენობა სასმელი წყლების უმრავლესობაში

იმდენად მცირეა, რომ ისინი არ უქმნიან დიდ პრობლემებს ადამიანის ჯანმრთე-ლობას.

თუმცა არის გამონაკლისებიც. კერძოდ, ეს შეეხება საკვებში არსებულ მრავალ მძიმე მეტალს.

2R-SH+M2+ R-S-M-S-R+2H+

448

თევზებში, რომლითაც ჩვენ ვიკვებებით, არსებული მძიმე მეტალები საკმაოდ ჭარბადაა და

დიდი ნაწილი სწორედ წყლიდანაა აკუმულირებული.

არსებობს საინტერესო მონაცემები იმის შესახებ, რომ მდინარის წყალში არსებული

მიკროელემენტების ძირითადი მასის გადატანა ხდება არა გახსნილი (იონური) ფორმნით,

არამედ ნაკადში შეტივტივებულ მექანიკურ მასალასთან შეკავშირების გზით. ამ სახით

გადააქვს მდინარეს მასში არსებული კობალტის და ნიკელის 90-98%, სპილენძის 70% და ა.შ.

ადამიანის ორგანიზმი ეგუება ასეთ გარემოცვას, მაგრამ რეალური საფრთხე მოსალოდნელია

მაშინ, როდესაც არახელსაყრელი, მაგრამ ასე თუ ისე დასტაბილიზებული გარემო გარკვეულ

მიზეზთა გამო განიცდის თვისობრივ ცვლილებას და ქიმიური ტოქსიკანტების შემცველობა

დროის მოკლე მონაკვეთში იზრდება.

წყლის და გარემოს გაჭუჭყიანება, რომელსაც იწვევს მძიმე მეტალები, მოიცავს

სხვადასხვა დისციპლინის ცოდნას. ეს საინტერესო და მნიშვნელოვანია არა მარტო ქიმიკო-

ანალიტიკოსებისათვის, არამედ მნიშვნელოვანია ბიოლოგების, ეკოლოგების და

ექიმებისთვისაც, რადგან მძიმე მეტალები უარყოფით გავლენას ახდენს ადამიანების

ჯანმრთელობაზე. მეცნიერებს ძალზედ მნიშვნელოვნად მიაჩნიათ გამოიკვლიონ გარემოში

და ზედაპირულ წყლებში ტოქსიკური მეტალების შემცველობა, მათი გავლენა გარემოზე და

მოძებნონ გამოსავალი შექმნილი სიტუაციიდან. ანთროპოგენული კატასტროფების შედეგად

მოსალოდნელია ეკოლოგიური წონასწორობის რღვევა, ჭუჭყიანდება წყალი, საფრთხე ექმნება

ფლორას, ფაუნასა და კაცობრიობის ყველაზე დიდ სიმდიდრეს - ადამიანის სიცოცხლეს.

საქართველო ამჟამად ასრულებს საერთაშორისო გეოპოლიტიკაში სატრანსპორტო

დერეფანის ფუნქციას. მის ტერიტორიაზე გადის ან უნდა გაიაროს ნავთობპროდუქტების და

აირსადენების მაგისტრალებმა. აქედან გამომდინარე, შესაბამისად მოსალოდნელია

ანთროპოგენული კატასტროფების რისკის მკვეთრი გაზრდა, რაც ქვეყანაში თავის მხრივ

არსებული მძიმე ეკოლოგიური სიტუაციის რისკს გაზრდის. ეს კი საშიშია ისეთი ბუნებრივი

კატასტროფების აქტიურ ზონაში, მჭიდროდ დასახელბული ქვეყნისათვის, როგორიც

საქართველოა.

2. მდ. მტკვრის აუზის ზოგადი დახასიათება

ამიერკავკასიის უდიდესი და მნიშვნელოვანი მდ. მტკვარი სათავეს იღებს თურქეთში

2742 მ-ის სიმაღლეზე, ყიზილ-გიადუკის მთის აღმოსავლეთ კალთაზე. მდინარის სიგრძე

449

არის 1364 კმ. იგი თურქეთიდან საქართველოს გავლით მიედინება და ერთვის კასპიის ზღვას

აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. თურქეთის ტერიტორიაზე მისი სიგრძე არის 185 კმ,

საქართველოს ტერიტორიაზე 390 კმ-ს და აზერბაიჯანში 789 კმ-ს შეადგენს. მდ. მტკვრის

აუზის ფართობი 188 ათასი კმ2-ია, მისი აუზი მოიცავს მთლიანად აზერბაიჯანს და

საქართველოს ტერიტორიის დიდ ნაწილს, აგრეთვე თურქეთისა და ირანის ტერიტორიის

ნაწილს. მდ. მტვარი სათავეში ჯერ ვულკანურ ქანებში ჩაჭრილ ვიწრო ხეობაში მიედინება,

შემდეგ განიერ ხეობაში გიოლის ქვაბულში ტოტს ქმნის, ქვაბულის განაპირას ისევ ვიწრო

ხეობაში მიედინება, შემდეგ ფართო ხეობას ივითარებს დაჭაობებულ არტაანის ველზე.

საქართველოში ვარძიის მახლობლად შემოდის და ჯავახეთისა და ერუშეთის ვულკანურ

მთებს შორის ღრმა კანიონში მიედინება. მდინარე, ქალაქ თბილისის ქვაბულში, განიერი და

ტერასებიანია. ქ. თბილისში, მეტეხის ციხესთან, მდ. მტკვრის კალაპოტი შევიწროვე-ბულია,

ქვემოთ კი ძლიერ იტოტება და განიერ კუნძულებს ქმნის (ორთაჭალის ტერიტორიაზე). ქ.

თბილისის ქვაბულის შემდეგ მდ. მტკვარი ქვემო ქართლის ვაკეზე მიედინება და ტიპიური

ვაკის მდინარეა განიერი ჭალითა და დაბალი ნაპირებით. კალაპოტი ზომიერად დაკლაკნილი

და ძლიერ დატოტვილია, წარმოქმნის მრავალ კუნძულს, რომლის დიდი ნაწილი ტყითაა

დაფარული.

ქ. მინგეჩაურის ქვემოთ მდინარე მტკვარ-არაქსის დაბლობზე გადის, იტოტება და

ძლიერ დაკლაკნილია. კალაპოტი ზედაპირზე სუსტადაა დაჭრილი, რის გამოც

წყალდიდობის დროს, სანაპირო წყლით იფარება. წყალდიდობისგან დასაცავად მდინარე

მოქცეულია ხელოვნურ ზვინულებს შორის, რომლის სიგრძე 560 კმ-ია. სალიანთან გამოეყოფა

ტოტი აკუშა, რომელიც სამხრეთისკენ მიედინება და დამოუკიდებლად ერთვის კასპიის

ზღვას კიროვის ყურეში. მდინარის უმთავრესი მარჯვენა შენაკადებია: ფარავანი,

ბორჯომულა, გუჯარეთის წყალი, ძამა, ტანა, თეძამი, ალგეთი, არსთაფა, თოუზჩაი,

შამქორჩაი, განჯაჩაი, ტერტერი, ხაჩინჩაი, არაქსი. მარცხენა შენაკადებია: ფოცხოვი -- შენაკად

ქვაბლიანით, ლიახვი, ქსანი, არაგვი, იორი, ალაზანი (მინგეჩაურის წყალსაცავის მეშვეობით),

თურიანჩაი და გოქჩაი. მდინარე მრავალფეროვანი ლანდშაფტით ხასიათდება, რაც არსებით

გავლენას ახდენს მის რეჟიმზე. იგი შერეული საზრდოობის მდინარეა. საზრდოობს თოვლის,

წვიმისა და მიწისქვეშა წყლით. მისთვის დამახასიათებელია გაზაფხულის წყალდიდობა,

ზამთრის და ზაფხულის წყალმცირობა. მდინარის დონის მომატება გაზაფხულზე

დაკავშირებულია თოვლის დნობასთან და დიდ ნალექებთან, რომელიც უკავშირდება მარტის

450

თვეს და მაქსიმუმს აღწევს მაის-ივნისში, ივნისის ბოლოს კი მთავრდება. ივლის-აგვისტოში

მტკვარზე წყალმცირობაა. შემოდგომაზე წვიმებით გამოწვეული წყალმოვარდნები იცის,

ხოლო ზამთრობით - მდგრადი წყალმცირობა. მდინარეს წლიურად კასპიის ზღვაში 18,1 კმ3

წყალი შეაქვს, მდინარის ჩამონადენი წლის სეზონების მიხედვით ასეთია: გაზაფხულზე

ჩამოედინება წლის ჩამონადენის 48,5%, ზაფხულში - 26,9%, შემოდგომაზე - 13,7%, ზამთარში

- 10.9%. ჩამონადენის განაწილება საზრდოობს შემდეგი კომპონენტების მიხედვით:

მიწისქვეშა წყლები - 38,6%, წვიმის წყლები - 24,8%. წყალდიდობის დროს მდინარეს დიდი

რაოდენობით ნაშალი მასა მოაქვს. მყარი ჩამონადენი შეადგენს: ქ. თბილისთან - 10 მლნ ტ-ს,

შესართავთან - 36 მლნ ტ-ს, რის გამოც მდინარის დელტა ყოველწლიურად 100 მ-ით

იზრდება. მდ. მტკვარს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საქართველოს და აზერბაიჯანის

ტერიტორიებისათვის. მისი და მისი შენაკადების წყალი რწყავს საქართველოსა და

აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე საკმაოდ დიდ ფართობს. მდინარე მნიშვნელოანი

მნიშვნელოვანი ჰიდროენერგეტიკული რესურსია. მასზე აგებულია

ჰიდროელექტროსადგურები: ჩითახევჰესი, ზაჰესი, ორთაჭალჰესი და მინგეჩაურჰესი.

ანთროპოგენული ზემოქმედების შედეგად, მკვეთრად გაუარესდა მდინარის

ეკოლოგიური მდგომარეობა. ამჟამად მიმდინარეობს მეცნიერულად დასაბუთებული გზების

მოძებნა მდ. მტკვრის ხეობაში ბუნებრივი კომპლექსების აღსადგენად, ნაციონალური

ტრანსასაზღვრო პარკების შექმნა ერთობლივად საქართველოსა და აზერბაიჯანში

უნიკალური ტყეების და მრავალფეროვანი ფლორისა და ფაუნის შესანარჩუნებლად. მდ.

მტკვრის აუზის უზარმაზარი ტერიტორიები და მისი მრავალრიცხოვანი შენაკადები ძლიერი

ანთროპოგენული ზემოქმედების საფრთხის გავლენის ქვეშაა, რომელსაც პირველ რიგში

შეიძლება მივაკუთვნოთ ქიმიური და ორგანული დამაბინძურებლების ზემოქმედება. აუზის

ეკოლოგიური მდგომარეობის ძირითად საშიშროებას წარმოადგენს საწარმოო,

საყოფაცხოვრებო და სოფლის მეურნეობის ნარჩენები, სინთეტიკური ორგანული

ნივთიერებები. მძიმე ლითონების იონები გროვდება ჰიდრობიონტების ქსოვილებში და

უარყოფითად მოქმედებენ რეპროდუქტიულ პროცესებზე. გაჭუჭყიანების ზეგავლენა

აისახება აგრეთვე წყლის ეკოსისტემების პროგრესირებადი დაჭაობების პროცესებზე. მდ.

მტკვრის აუზი შუა და ქვედა დინებაში შეიძლება მივაკუთვნოთ წყალდეფიციტურ

რეგიონებს, რაც გამოწვეულია წყლის არარაციონალური გამოყენებით. ბოლო წლებში მდ.

მტკვრის აუზის მდინარეებიდან (მდინარის შენაკადებიდან) ამიერკავკასიის ტერიტორიის

451

საზღვრებში ყოველწლიურად იხარჯება საშუალოსეზონური წყლის მოცულობის 85%. წყლის

ძრითად ნაწილს სოფლის მეურნეობა მოიხმარს.

ჩამდინარე წყლების ჩაღვრა ზედაპირული წყლის ობიექტებში ბევრად აღემატება

გამწმენდი ნაგებობების სიმძლავრეს, ამასთანავე, მრავალი ნაგებობის არაეფექტური მუშაობა

და არასრულყოფილება იწვევს მდინარეში დიდი რაოდენობით დამაბინძურებელი

ნივთიერებების ჩასვლას. ძლიერი ანთროპოგენული ზემოქმედება სამხრეთ კავკასიის

ტერიტორიაზე ქმნიდა და ქმნის წყლის და ტერიტორიის ინტენსიურ დაბინძურებას.

მოქმედი გამწმენდი ნაგებობები უზრუნველყოფენ გაჭუჭყიანებული წყლის მოცულობის

მხოლოდ 5-10%-ის ეფექტურ გაწმენდას. ამჟამად ეკოლოგიური მდგომარეობის მიხედვით,

კასპიის ზღვის აუზი წარმოადგენს მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველზე უფრო დაძაბულ წყლის

რეგიონს, ხოლო მდინარე წყალმა შენაკადებით საერთო ჯამში „დიდი ხანია გადააჭარბა

ზომიერი დაჭუჭყიანების მესამე კლასს“. საქართველოს ტერიტორიიიდან კასპიის ზღვაში

ჩაედინებიან:

- მადნეულის კომბინატის სამრეწველო ნარჩენები, რომელშიც ტოქსიკური

მეტალების კონცენტრაცია ბევრჯერ აღემატება დასაშვებ ზღვარს;

- რუსთავის სამრეწველო კომპლექსის სამრეწველო ნარჩენები, დაბინძურებული,

განსაკუთრებით ტოქსიკური ორგანული ნივთიერებებით, რომელთა ზღვრული ნორმა

რამოდენიმე ათეულჯერ აღემატება დასაშვებს;

- სამეურნეო-ფეკალური ჩამონადენი საქართველოს ქალაქების და დასახლებული

პუნქტებისა, სადაც საერთოდ არ არის ან არ მუშაობს გამწმენდი ნაგებობები, საკანალიზაციო

კოლექტორები, დასალექი მოწყობილობები და ა.შ.

- განსაკუთრებით საშიშროებას ქმნის მცენარეების დაცვის ქიმიური საშუალებების

(შხამქიმიკატები, პესტიციდები და ა. შ.) და მინერალური სასუქების უკონტროლო

გამოყენება. იმის გათვალისწინებით, რომ აღმოსავლეთ საქართველო წამყვანი აგრარული

რაიონია, სადაც ჭარბობს ტექნიკური კულტურები, რომლებიც საჭიროებენ ქიმიურ

შეწამვლას, სასოფლო-სამეურნეო ჩამონადენები წარმოადგენს ერთ-ერთ ძირითად

დამაბინძურებელს არაგვის, ლიახვის, იორის და ალაზნის წყლისთვის, რომლებიც მდ.

მტკვრის შენაკადებია და აქედან გამომდინარე კასპიის ზღვისაც.

სპეციალურ გამოკვლევას მოითხოვს სამხრეთ კავკასიის ძირითადი მდინარეების

მეცხოველეობის კომპლექსებიდან ჩამდინარე ნარჩენებით გაჭუჭყიანების პროცესები.

452

ამჟამად, სამხრეთ კავკასიის სოფლის მოსახლეობის ძირითადი საქმიანობა ტექნიკური

კულტურების მოყვანასთან ერთად ინტენსიური მეცხოველეობაა. მეცხოველეობის

კომპლექსებიდან პირდაპირ ჩანადენს ლომის წილი შეაქვს მდინარის წყლის საერთო და მათ

შორის, ყველაზე საშიშ ბიოლოგიურ დაბინძურებაში. მდ. მტკვრის ყველა ძირითადი

შენაკადი გარკვეულწილად გაჯერებულია ორგანული და ბიოლოგიური

დამაბინძურებლებით. ჩერნობილის ავარიის სამწუხარო შედეგები, რომელმაც თავისი კვალი

დატოვა საქართველოს ტერიტორიის დიდ ნაწილზე, რადიოიზოტოპების რეგულარულმა

სეზონურმა ჩარეცხვებმა, სამხრეთ კავკასიის წყლის ძირითად მაგისტრალში განაპირობა მათი

კვების ჯაჭვში ჩართვის შესაძლებლობა და ამის შედეგად მოსახლეობაზე მნიშვნელოვანი

დოზური დატვირთვის ფორმირება. მნიშვნელოვანი წვლილი რეგიონის რადიოაქტიურ

დაბინძურებაში შეიტანეს წარსულში (სსრკ, საფრანგეთი, ინგლისი, ჩინეთი) ბირთვულმა

აფეთქებებმა ატმოსფეროში და მასთან დაკავშირებულმა ნუკლიდების გამოვარდნამ. ამ

წყაროებთან ერთად რადიოაქტიური დაბინზურების ფორმირებაზე ზეგავლენას ახდენენ

მადნეულის სპილენძის და ოქროსმომპოვებელი კომბინატის ნარჩენები, რომელსაც მდ.

მაშავერას და მდ. ალგეთის მეშვეობით შეაქვს თავისი წვლილი მტკვრის აუზის საერთო

რადიონუკლიდურ დაბინძურებაში. უკანასკნელ წლებში სამხრეთ კავკასიის მდინარეების

წყალსაცავეში დაფიქსირებულია ქიმიური დამაბინძურებლების განსაკუთრებით მაღალი

კონცენტრაცია, რომელიც რამდენიმე ათეულჯერ აღემატება დასაშვებ დონეს. მათ შორის

ორგანული ნივთიერებების და მძიმე მეტალების, რომლებიც წყალში ხვდებიან ქიმიური

კომბინატებიდან და ნავთობისა და გაზის მომპოვებელი კომპლექსებიდან. ამრიგად, მდინარე

მტკვრის აუზის ეკოლოგიური მდგომარეობა გარკვეულწილად დაკავშირებულია

ტექნოგენურ დაბინძურებასთან, რომლის ძირითად კომპონენტს წარმოადგენს

რადიოაქტიური ელემენტები, მძიმე მეტალები და ნავთობპროდუქტები. ასეთი

კომპონენტების გავრცელება და ქცევა, როგორც ანთროპოგენული დატვირთვის უმთავრესი

პარამეტრების, განისაზღვრება როგორც მათი წყაროების ლოკალიზაციით, ასევე გეოქიმიური

ფაქტორების ერთობლიობით, ისეთებით, როგორიცაა წყლის სისქეში აწონილი ნივთიერების

შემადგენლობა, ჟანგვა-აღდგენითი მდგომარეობა ნალექებში, მათი მინერალური და

გრანულომეტრული შემადგენლობა, წყლის ჰიდროქიმიური პარამეტრები და წყლის

ცირკულაცია რეგიონალური დინების ზეგავლენით. ამრიგად, ყოველმხრივი და ობიექტური

წარმოდგენა ეკოლოგიურ მდგომარეობაზე შეიძლება მივიღოთ მხოლოდ ტექნოგენური

453

დაბინძურების მონიტორინგის შეთავსებით აუზის გეოქიმიის შესწავლასთან. აუცილებელია

შესწავ-ლილ იქნეს საქართველოს ტერიტორიაზე მდ. მტკვრის აუზის მასშტაბური გამოკ-

ვლევა (წყლის ქიმიური, ელემენტური და რადიონუკლიდური შემადგენლობა, დანალექები

ფსკერზე, ნიადაგი და მცენარეულობა). ასევე აუცილებელია წყლის ხარისხის და მონაცემთა

ბაზის შექმნა, რომელშიც იქნება ინფორმაცია მდ. მტკვრის შემოგარენის და საქართველოს

ტერიტორიაზე მისი შენაკადების შესახებ. აგრეთვე მდინარის ეკოლოგიურად ყველაზე უფრო

სახიფათო უბნებისა და ობიექტების გაჭუჭყიანების ხარისხის და ხასიათის შესახებ. უნდა

ტარდებოდეს მდინარის, წყლის, ფსკერის დანალექების, მდინარისპირა გრუნტის და

მცენარეულობის სინჯების რეგულარული აღება. სინჯის აღება უნდა წარმოებდეს მარტსა და

ნოემბერს შორის, თოვლის დნობასთან დაკავშირებული წყლის მაღალი დონის და მეტწილად

განპირობებული გრუნტის წყლების შემოდინებით მდინარეში წყლის ნორმალური დონის

დროს. სინჯების აღების დროს უნდა ჩატარდეს ფიზიკო-ქიმიური გაზომვები, რომლებიც

განსაზღვრავენ წყლის ძირითად ხარისხობრივ და რაოდენობრივ პარამეტრებს. უნდა

შემუშავდეს მეცნიერულად დასაბუთებული წინადადებები ეკოლოგიური სიტუაციის

გასაუმჯობესებლად.

3. გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების დონის შემცირების ძირითადი

მიმართულებები

განასხვავებენ გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების დონის შემცირების სამ

ძირითად მიმართულებას [4]: მოქმედი საწარმოების აღჭურვა გამწმენდი

მოწყობილობებით წარმოების არსებული ტექნოლოგიის შენარჩუნებით; ტექნოლოგიური

პროცესების სრულყოფა და უნარჩენო ტექნოლოგიური პროცესების დამუშავება. ყველა

ეს მიმართულება არის წარმოების ეკოლოგი-ზაციის საფეხურები.

გარემოს დაცვის თვალსაზრისით ყველაზე ეფექტურია მესამე მიმართულება.

ამიტომ ყველაზე მნიშვნელოვანია უნარჩენო ტექნოლოგიების შექმნის პრობლემა,

რომელიც დგას ქიმიკოსების, ფიზიკოსების და ტექნოლოგების წინაშე.

უნდა აღინიშნოს, რომ წარმოებების უმეტესობა, რომლებიც უარყოფითად

მოქმედებენ გარემოზე, უკვე შექმნილია (ან დაპროექტებულია), წარმოადგენს მთელი

სამეურნეო მექანიზმის ფუნქციონირების მნიშვნელოვან რგოლს და უზრუნველყოფს

454

საზოგადოების მოთხოვნებს.Gგარდა ამისა, მეურნეობის მრავალ დარგში უნარჩენო

პროცესების დანერგვა ამჟამად შეუძლებელია.

აქედან გამომდინარე თანამედროვე ეტაპზე გარემოს დაცვის ამოცანები უნდა

გადაწყდეს კონკრეტული სიტუაციების გათვალისწინებით.

გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების დონის შემცირების პრობლემისადმი

მიდგომის მთავარი მიმართულებაა არსებული საწარმოების აღჭურვა დამა-ტებითი

ნაგებობებით და მოწყობილობებით, რომლებიც ამცირებენ მავნე ნივ-თიერებათა

გამონატყორცნებს, მაგრამ არ ეხება ტექნოლოგიურ პროცესებს. ეს დამატებითი

ნაგებობები შეიძლება განლაგდეს წარმოების ტექნოლოგიური ჯაჭ-ვის სხვადასხვა

წერტილში. უმრავლეს შემთხვევაში გამწმენდი ნაგებობები განლაგდება ძირითადი

წარმოების გარეთ. ბუნებრივია, რომ არსებულ წარმოებათა მრავალფეროვნება,

რომლებშიც წარმოიქმნება გამონატყორცნები, მოითხოვს სხვადასხვა სქემის

მოწყობილობის და დანადგარების გამოყენებას გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების

დონის შესამცირებლად.

გარემოზე ზემოქმედების დონის შემცირების ყველა შესაძლებლობა შეიძლება

დაიყოს აქტიურ და პასიურ მიმართულებებად.

აქტიურს მიეკუთვნება ის, რომელიც ამცირებს გარემოზე უარყოფითი

ზემოქმედების ხვედრით და ჯამურ დონეს წარმოების სიმძლავრისგან

დამოუკიდებლად.

პასიურს მიეკუთვნება გამონატყორცნების გაბნევა ანუ წარმოების აღჭურვა ისეთი

მოწყობილობით, რომელიც არ ამცირებს ჯამურ გამოტყორცნას, მაგრამ განავრცობს მას

დიდ ფართობზე F ან დიდ მოცულობაზე V, რის შედეგადაც ხვედრითი ლოკალური

გამონატყორცნი მცირდება დასაშვები დონის დაბლა [4]:

FBBF = ან ⋅=

VBBV

ეს მიმართულება გამოიყენება თბური, თხევადი ან გაზისებრი გამონატყორცნების

გასაბნევად სამეურნეო საქმიანობის სხვადასხვა დარგში.

პასიურ მეთოდს ასევე მიეკუთვნება გამონატყორცნის წყაროს განლაგების

ცვლილება, რასაც მივყავართ უარყოფითი ლოკალური ზემოქმედების დონის

შემცირებისაკენ, მაგრამ არ ამცირებს ჯამური გამონატყორცნის დონეს.

455

ამასთანავე, აქტიურ მეთოდად გარემოსთან მიმართებით გვევლინება ე.წ.

არამუდმივი ტექნოლოგია, რომელიც ითვალისწინებს გარემოზე წარმოების

ტექნოლოგიის ამა თუ იმ სახის ურთიერთქმედების ნაწილობრივ ან სრულ შეწყვეტას

თვით გარემოს თვისებების მიხედვით.

გამწმენდი ნაგებობების ყველა ცნობილი სახე ხასიათდება შემდეგნაირად [4]:

- გასაწმენდი გარემოს სახეობით (თხევადი, მყარი ან გაზისებრი) და გაწმენდის

მეთოდის მიხედვით;

- მოსაცილებელი ნივთიერების მახასიათებლების მიხედვით (ფიზიკურ-ქიმიური

თვისებები, დისპერსიულობა და ა. შ.);

- პრინციპის მიხედვით: ფილტრაციული, მექანიკური, ქიმიური, ფიზიკურ-

ქიმიური, ბიოლოგიური, ბიოქიმიური, თბური, ელექტრული და კომბინირებული;

- მეორეული ნარჩენების მიხედვით;

- გაწმენდის ეფექტიანობით;

- რესურსებისა და ენერგიის დანახარჯებით (ჟანგბადი, საწვავი, სითბო,

ელექტროენერგია, საშენი მასალები და სხვ.);

- ტექნიკურ-ეკონომიკური მაჩვენებლების მიხედვით.

წინა ნაწილში განიხილებოდა გარემოზე წარმოების უარყოფითი ზემოქ -მედების

დონის შემცირების გზები და მეთოდები არსებული ტექნოლოგიური პროცესების

უცვლელობის პირობებში. ახლა განვიხილოთ არსებული წარმოების ეკოლოგიზაციის

რეალური შესაძლებლობები.

წარმოების ეკოლოგიზაციის ამოცანების პრაქტიკული გადაწყვეტისათვის საჭიროა

დადგინდეს ერთნაირი მაჩვენებელი, რომელიც საშუალებას მოგვცემს შევაფასოთ

წარმოების ტექნოლოგიის ხარისხი გარემოზე ზემოქმედების პოზიციიდან.

ასეთი ერთიანი მაჩვენებლის დადგენის სხვადასხვა წინადადებებს შორის

ეკოლოგიურობის ყველაზე მისაღებ კრიტერიუმად გვევლინება ეკოლოგიური ქმედების

კოეფიციენტი (ექკ), რომლის მიხედვით წარმოების ტექნოლოგიის სრულყოფის დონე

ყოველ ცალკეულ ურთიერთქმედებაზე განისაზღვრება ფორმულით [4]:

u

TT

BBB

BBK

+==

ΦΦ

,

456

სადაც TB გარემოზე წარმოების თეორიული ზემოქმედებაა,B ΦB – ფაქტობ-რივი

ზემოქმედება,B uB –კონკრეტული წარმოებით განსაზღვრული ზემოქმედება.

მარგი ქმედების კოეფიციენტის მსგავსად ეკოლოგიური ქმედების კოეფი-ციენტი

კონკრეტული წარმოების საზღვრებში ერთგვაროვანი ცვლილებებისათვის განისაზღვრება

მათი ნამრავლით:

nΚΚΚ=Κ .....21 ,

სადაც n არის ერთგვაროვანი ცვლილებები ერთი კონკრეტული წარმოების საზღვრებში.

ეკქ-ს მაქსიმალური მნიშვნელობა ერთის ტოლია. იგი განისაზღვრება ΤΦ Β=Β -ის

პირობის მიხედვით, ანუ როდესაც ფაქტობრივი ზემოქმედება შეესაბამება თეორიულ საჭირო

დონეს, რომელიც განისაზღვრება ნივთიერებისა და ენერგიის შენახვის კანონებით.

ექკ-ის საშუალო მნიშვნელობა საწარმოების ერთობლიობის ფუნქციონირების

მოცემული დროისთვის, განისაზღვრება კონკრეტული მაჩვენებლის მიხედვით ცალკეული

წარმოებისთვის [4]:

n

nn

GGGGKGKGK

K...

...

21

2211

+++

= ,

სადაც Gi (i=1,...n) არის ცალკეული საწარმოს მწარმოებლობა. ხშირ შემთხვევაში

პრაქტიკული მიზნებისათვის განიხილება ეკოლოგიური ქმედების კოეფიციენტის ორი

მდგენელი: ტექნოლოგიური, რომელიც განსაზღვრავს წარმოების სრულყოფის ხარისხს, და

საექსპლუატაციო, რომელიც განსაზღვრავს გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების

შემცირების დანერგვის დონეს.

აღნიშნული მეთოდოლოგიის პოზიციიდან, გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების

დონის შემცირების ყველა ღონისძიება საბოლოო ჯამში შეიძლება მიმართული იყოს

ეკოლოგიური ქმედების კოეფიციენტის ამაღლებაზე, რომელიც განისაზღვრება პირობითად

[4]:

=∆K Kეკ–Kა,

სადაც Kა არის ექკ წარმოების არსებული ტექნოლოგიისთვის;

Kეკ - ეკოლოგიზებული წარმოების ტექნოლოგიის ექკ.

457

სიდიდე ΔK ასახავს წარმოების ტექნოლოგიის სრულყოფის დონეს გარემოზე

ზემოქმედების შემცირების თვალსაზრისით, ანუ წარმოების ეკოლოგიზაციის დონეს

არსებულთან შედარებით.

4. მათემატიკური ეკოლოგიის მეთოდების და გეოსაინფორმაციო სისტემის გამოყენება მდინარეული წყლების ტოქსიკური მეტალებით დაბინძურების პრობლემების

გადასაჭრელად გარემოს კომპლექსური დიაგნოსტიკის განხორციელებისათვის მნიშ-ვნელოვანია

სისტემის სინთეზი, რომელიც გააერთიანებს ისეთ ფუნქციებს, როგორიცაა მონაცემების

შეგროვება სხვადასხვა მეთოდით, მათი შემდგომი თემატური დამუშავება და ანალიზი. ასეთ

სისტემას აქვს უნარი უზრუნველყოს გარემოზე სისტემური ზედამხედველობა და შეფასება,

მისი ელემენტების ცვლილებების დიაგნოსტიკა და, აუცილებლობის შემთხვევაში,

პროცესების განვითარების ანალიზი. გარემოს მონიტორინგის ასეთი ფუნქციების

რეალიზაცია შესაძლებელია იმიტაციური მათემატიკური მოდელირების მეთოდის

გამოყენებით. კომპიუტერული ტექნოლოგიებით კი შესაძლებელი გახდა იმ რთული მათემა-

ტიკური მოდელების რეალიზაცია, რომლებიც არ ამოიხსნება ანალიტიკურად. პროექტის

ფარგლებში შექმნილი გეოსაინფორმაციული სისტემის (GIS) პროექტი უზრუნველყოფს

კავშირს მონაცემთა ბაზასთან, გეოგრაფიული მონაცემების დამუშავებას და შესწავლილი

ტერიტორიის ტოპოლოგიების ასახვას, მონაცემების ვიზუალიზაციას.

სამუშაოს მიმდინარეობის დროს გამოიყენებული იქნა სისტემური ანალიზის

მეთოდები, მათემატიკური მოდელირების ანალიტიკური მეთოდი, ალბათობის თეორიის და

მათემატიკური სტატისტიკის მეთოდები, რომელშიც შევიდა დიფე-რენციალური და

ალგებრული განტოლებების აპარატი. ანალიზის საფუძველზე შეიქმნა დღეისათვის ძალიან

აქტუალური - ეკოლოგიური მდგომარეობის და პროცესების მათემატიკური იმიტაცია. რაც

მთავარია, მოდელების აგება ბაზირდება მინიმალურად შესაძლებელ მონაცემებზე.

მათემატიკური ეკოლოგიის და GIS-ის თანამედროვე მეთოდებით დამუშავდა წყლის

ხარისხის მაჩვენებლები [5,6]. დიფერენციალური განტოლების სისტემებმა საშუალება მოგვცა

გავთვალოთ წყლის დაბინძურების დონე ნებისმიერ წერტილში და მოვახდინოთ

ინტერპოლაცია.

კვლევის მიზანია მცირე ინფორმაციის პირობებში სხვადასხვა სცენარის დამუშავება

მათემატიკური ეკოლოგიის მეთოდების და GIS ტექნოლოგიების გამოყენებით, მათი

458

შედარება რეალურ პირობებთან და საბოლოო დასკვნის გაკეთება ობიექტის რეალური

მდგომარეობის შესახებ.

მათემატიკური ეკოლოგიის და GIS მოდელირების, როგორც კვლევის ინსტრუმენტების,

კომპლექსური გამოყენება საშუალებას მოგვცემს მდინარეების ეკოლოგიური უსაფრთხოების

შეფასების [7].

მათემატიკური მოდელი ხელს გვიწყობს გამოვყოთ ან გავაერთიანოთ და აღვწეროთ

რამოდენიმე პარამეტრის საშუალებით ცალკეული დაკვირვების თვისებები:

1. მოდელი წარმოგვიდგება როგორც „საერთო ენა“, რომლის საშუალებით შეიძლება

აღიწეროს ბუნების განსაკუთრებული მოვლნა და მისი თვისებები გახდეს უფრო ნათელი;

2. მოდელი შეიძლება იყოს „იდეალური ობიექტი“, რომელთან შედარებითაც შეიძლება

შეფასდეს რეალური მდგომარეობა და მოხდეს ცვლილებების პროგნოზირება;

3. მოდელი ხელს გვიწყობს გამოვყოთ ან გავაერთიანოთ და აღვწეროთ რამოდენიმე

პარამეტრის საშუალებით ცალკეული ობიექტის თვისებები.

მოდელების აგებისას გამოვიყენეთ მათემატიკური მოდელირების გამოცდილება

ბიოლოგიური სისტემების სპეციფიკური თავისებურებების გათვალისწინებით:

1. ეკოლოგიური სისტემის გახსნილობა;

2. გარე მახასიათებლების (რომლებიც უზრუნველყოფენ სისტემის სიცოც-

ხლისუნარიანობას) დიდი დიაპაზონი;

3. შიგა აგებულების სირთულეები;

4. გარემოს ზემოქმედება.

გარემო ობიექტის ლოკალური დიაგნოსტიკის მეთოდი ვერ მოგვცემს მისი ან მასზე

მიმდინარე პროცესების კომპლექსურ შეფასებას, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა ის

იკავებს დიდ ფართს, იცვლება დროსა და სივრცეში. მონაცემების შეგროვების ნებისმიერი

ტექნიკური საშუალება მოგვცემს მხოლოდ ფრაგმენტულ აღწერას.

ეკოლოგიური ამოცანების სპეციფიკა მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი მიეკუთვნება

დისკრეტული დაპროგრამირების ამოცანების კლასს. ამოხსნა შეგვიძლია მივიღოთ მხოლოდ

იმ შემთხვევაში, როცა გადავხედავთ სხვადასხვა ვარიანტს. გასათვალისწინებელია აგრეთვე

ისიც, რომ ზოგიერთი ცვლადი იცვლება განუწყვეტლივ რაღაც დასაშვებ დიაპაზონში. ამ

შემთხვევაში გამოიყენება მისი დისკრეტული მნიშვნელობა, რომელიც შეიძლება იყოს

მიღებული როგორც ობიექტის შესაბამისი პარამეტრის გაზომვის რეზულტატი.

459

მათემატიკური მოდელის იდენტიფიკაციისათვის დამუშავებული იქნა მოდელირების

სტატისტიკური გამოცდის სქემები, რომელიც საშუალებას გვაძლევს შევქნათ არსებული

ექსპერიმენტული მონაცემებით ადექვატური მოდელი. მოდელის პარამეტრების დასაშვები

მნიშვნელობების მოპოვება განხორციელდება საიმიტაციო გამოცდის მსვლელობისას.

გამომდინარე საწყისი მონაცემების ცვლილებების დიაპაზონიდან გენერირდება მათი

კომბინაციები. ამ მნიშვნელობებით მოდელის განტოლებების ამოხსნამ საშუალება მოგვცა

განვსაზღვროთ მოდელის რეაქცია და შევამოწმოთ შეზღუდვების შესრულება, რომლებიც

ცნობილი იყო ექსპერიმენტული მონაცემების საფუძველზე. გამოცდის შეფასების სიზუსტე

განისაზღვრება ლაპლასის ინტერვალური თეორემის საშუალებით.

გარემოს დაცვის მართვის მნიშნელოვანი თავისებურებაა ის, რომ თვით გარემო არ

შეიძლება იყოს მართვის დამოუკიდებელი ობიექტი, არამედ შეიძლება განხილული იქნას

ანთროპოგენული ზემოქმედების ყველა სახესთან უწყვეტ ურთიერთკავშირში. პროექტის

ფარგლებში დამუშავდა გამარტივებული მათემატიკური მოდელი პარამეტრების შეფასების

განუსაზვრელობის პირობებში. შემოთავაზებული მეთოდი საშუალებას იძლევა მიღებული

იქნას უცნობი პარამეტრებისათვის ადაპტირებული შეფასება არასრული ინფორმაციის დროს.

მიღებული ალგორითმები საშუალებას იძლევა დავძლიოთ საჭირო ინფორმაციის არარსებობა

არსებული ინფორმაციის სრულად და მოქნილად გამოყენების მეოხებით. ძალზე

შეზღუდული ინფორმაციის პირობებშიც კი ასეთი მიდგომა არსებითად აუმჯობესებს

შეფასებათა სიზუსტეს.

პარამეტრული იდენტიფიკაციისას მიღებული შეფასებები შედის მართვის

ალგორითმში მართვის სტრატეგიის ჩამოსაყალიბებლად გარე და შიგა შეშფოთებათა

საკომპენსაციოდ, რათა ვაიძულოთ მართული სისტემა იმოქმედოს სასურველი

მიმართულებით. განიხილება მართვის ალგორითმის რეალიზაციისას წარმოქმნილი მართვის

ჩაკეტილი სისტემა, რომელიც მიიღება მართვის ამოცანების გადასაწყვეტად. მისი ასეთი

ჩამოყალიბება საშუალებას გვაძლევს პრაქტიკული ამოცანების გადაწყვეტას, როლებიც

დაკავშირებულია ეკოლოგიური სისტემის ფუნქციონირების ეფექტიანობასთან.

5. მათემატიკური მოდელების აგების მეთოდები და ძირითადი ცნებები

მათემატიკური მოდელის აგებისას პრაქტიკაში ამოსავალ პუნქტად გვევლინება

გარკვეული (ზოგიერთი) ემპირიული სიტუაცია, რომელიც მკვლევრების წინაშე სვამს

460

,,ამოცანას” და საჭიროებს მასზე ,,პასუხის” გაცემას. ამასთან, ისეთი სიტყვების გამოყენებამ,

როგორიცაა ,,ამოცანა” და ,,პასუხი”, შეიძლება დაგვაშვებინოს შეცდომა. პირველ რიგში

აუცილებელია დადგინდეს სახელდობრ რაში მდგო-მარეობს ეს ამოცანა. ეს შენიშვნა

იმასთანაა დაკავშირებული, რომ რეალური სიტუაციები ზუსტად შემოხაზულია, ხოლო

გარემოსთან რთული ურთიერთობები სიტუაციის ზუსტ აღწერილობას აბრკოლებს.

,,ამოცანის” დასმის პროცესი, რომელიც ექვემდებარება მათემატიკურ ანალიზს, ხშირად

ხანგრძლივია და მოითხოვს მრავალი ისეთი ჩვევის ცოდნას, რომელსაც კავშირი არ აქვს

მათემატიკასთან და მოდელირების პროცესის მნიშვნელოვანი ელემენტია.

ხშირად ამოცანის დასმის პარალელურად მიმდინარეობს მოვლენების ძირითადი ან

არსებითი თავისებურებების გამოვლენის პროცესი. კერძოდ, ეკოლოგიური

მოვლენებისათვის იდეალიზაციის ეს პროცესი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს, რამდენადაც

რეალურ სიტუაციებში მონაწილეობს მეტისმეტად რთული პროცესები.

არსებითი ფაქტორების გამოვლენის შემდეგი ნაბიჯია ამ ფაქტორების გადაყვანა

მათემატიკის ენაზე. როგორც წესი, ეს მოდელირების ყველაზე რთული სტადიაა, თანაც აქ

შეუძლებელია რაიმე რეკომენდაციის გაცემა.

მოდელის აგების შემდეგ ის უნდა შემოწმდეს. მოდელის ადეკვატურობა გარკვეული

ხარისხით მოწმდება, ჩვეულებრივ, ამოცანის დასმის მიმდინარეობისას. მოდელში

ფორმულირებული განტოლებები ან სხვა მათემატიკური თანაფარდობა მუდმივად

შეპირისპირდება ამოსავალ სიტუაციასთან.

და, ბოლოს, გადავდივართ მოდელიდან გამომდინარე დასკვნების ინტერპრეტაციის

საკითხზე. მათემატიკური მუშაობა არ მთავრდება იმ მომენტში, როდესაც მრავალრიცხოვანი

მათემატიკური მანიპულაციების შემდეგ მიიღება ფორმულა ან სხვა შედეგი. უცილებელია

უკან გადასვლა მათემატიკური ენიდან იმ ენაზე, რომელზეც თავდაპირველად ჩამოყალიბდა

ამოსავალი (საწყისი) ამოცანა. გამორიცხული არ არის, რომ არამათემატიკოს კოლეგებზე

შთაბეჭდილება მოახდინოს მათთვის გაუგებარ ენაზე გაცემულმა პასუხებმა, ამიტომ

საჭიროა მკაფიოდ გავიაზროთ როგორც მიღებული გადაწყვეტილებების მათემატიკური

არსი, ასევე ისიც, რომ ისინი აღწერენ რეალურ სამყაროს იმ ენაზე, რომლის აღწერა

მათემატიკის დანიშნულებაა [8].

461

5.1. ეკოლოგიური პროცესების მოდელირების პრობლემის საერთო დახასიათება

ბუნებაში ეკოლოგიური წონასწორობის შესანარჩუნებლად საჭირო გახდა ე.წ.

სისტემური მიდგომის გამოყენება. არსებული განვითარებადი სისტემის შესწავლისას,

რომელსაც მიეკუთვნება ნებისმიერი ეკოლოგიური ობიექტი და მთლიანობაში

ეკოლოგია, სისტემური კვლევები იყოფა ორ მიმართულებად [4]: გენეტიკური და

ფუნქციონალური. ეს გულისხმობს, რომ სისტემის შესწავლა მიმდინარეობს სრული

განვითარებით, შეისწავლება მისი რეალური მოქმედება, ფუნქციონირება.

რადგანაც ბევრი სამუშაოა შესრულებული სისტემური მიდგომის საკითხებზე [9],

ჩვენ არ განვიხილეთ მისი საფუძვლები და პრინციპები, არგუმენტაციას ვუკეთებთ

მხოლოდ მისი გამოყენების სამართლიანობას ეკოლოგიის პრობლემების შესასწავლად,

რომლებიც ყოველწლიურად უფრო და უფრო აქტიურდება.

სისტემური მიდგომა წარმოადგენს რთული, ჩვეულებრივ, არასაკმარისად ნათლად

ფორმულირებული პრობლემების ეფექტურად გადაწყვეტას. ამასთან ნებისმიერი ობიექტი

განიხილება არა როგორც ერთიანი, განუყოფელი მთლიანობა, არამედ როგორც

ურთიერთდაკავშირებული შემადგენელი ელემენტების, მათი თვისებებისა და ხარისხების

სისტემა. სისტემური მიდგომის ზოგადი პრინციპებიდან გამომდინარე, საწყის ეტაპზე

შეგვიძლია დავსახოთ ზოგიერთი ამოცანა, აგრეთვე გამოვავლინოთ და აღვწეროთ

გარემოსთან ურთიერთმოქმედი ობიექტების ერთობლიობისა და თვით გარემოს

სისტემური მახასიათებლები, კავშირები, მათი ურთიერთქმედების პირობები, სისტემის

განვითარების პროგნოზირება.

ანალიზის შემდგომ ეტაპებზე გათვალისწინებული იყო უარყოფითი ქმედების

შემცირების შესაძლებლობათა შესწავლა წარმოების ტექნოლოგიის გაუმჯობესების,

ალტერნატიული პროცესების შექმნისა და ღონისძიებათა მთელი კომპლექსის მართვაში

სიახლეების დანერგვის გზით.

სისტემური მიდგომის ყველა მეთოდი ეყრდნობა ეკოლოგიური სისტემის

მათემატიკურ აღწერილობას [9,10].

მათემატიკური მოდელის აგება არის სისტემური მიდგომის ძირითადი საფუძველი

_ ეკოლოგიური პროცესების გამოკვლევის (ან დაპროექტების) ცენტრალური ეტაპი.

მოდელის ხარისხი განსაზღვრავს შემდგომი ანალიზის ბედს.

462

მოდელის აგება – არაფორმალური პროცედურაა და ის დამოკიდებულია

მკვლევარზე. მოდელმა არა მარტო ზუსტად უნდა ასახოს მოვლენების არსი, არამედ

მოსახერხებელი უნდა იყოს მოხმარებისათვის. ამიტომ მოდელის დეტალიზაციის

ხარისხი, მისი წარდგენის ფორმა განისაზღვრება კვლევის მიზნით.

მათემატიკური მოდელირება წარმოადგენს ,,რეალური სამყაროს” მათემატიკურ

ენაზე გადაყვანას, რაც საშუალებას გვაძლევს უფრო ზუსტი წარმოდგენა მივიღოთ მის

ყველაზე არსებით თვისებებზე და შევძლოთ შემდგომი მოვლენების პროგნოზირება. ეს

მდგომარეობა ზუსტად მიესადაგება ტერმინს _ “მათემატიკური მოდელირება”.

ამგვარად, მათემატიკური მოდელირება დაფუძნებულია ანალოგიის პრინციპზე, ანუ

არა უშუალოდ, არამედ მისი მსგავსი სხვა უფრო ხელმისაწვდომი ობიექტის

შესწავლაზე.

მოდელირების პრაქტიკული ამოცანები, პირველ რიგში, არის ეკოლოგიური

სისტემის ანალიზი, შემდეგ კი _ ეკოლოგიური პროგნოზირება და მართვის

გადაწყვეტილებების შემუშავება.

მოდელის აგების შემდეგ ის უნდა შემოწმდეს, ანუ დადგინდეს მისი შესაბამისობა

რეალურ პროცესებთან. ეს შედარება გარკვეულწილად პირობითია, რადგან რეალურ

პროცესთან მოდელის სრული შესაბამისობა შეუძლებელია. მოდელირების დროს

საჭიროა ადეკვატურობა არა მთლიანად, არამედ მოდელის იმ თვისებებთან, რომელიც

გამოკვლევისთვის არსებითად ითვლება.

განვიხილოთ ეკოლოგიური პროცესის ფორმალიზაციის მათემატიკური სქემა. მისი

არსი შემდეგშია [11]: ეკოლოგიური პროცესის შესწავლის საფუძ-ველზე ხდება მისი

აღწერა, როგორც მეურნეობის მართვის ობიექტისა. მიღებული აღწერა გამოიყენება

ისეთი ცნებების ფორმალიზაციისათვის, როგორიცაა: x(t) – გამომავალი (მმართველი)

სიდიდეები (პარამეტრები), u(t) – მმართველი ზემოქმედება პროცესზე, θ(t) –

შემაშფოთებელი (ჩვენგან დამოუკიდებელი) ზემოქმედება პროცესზე. მმართველი და

შემაშფოთებელი ზემოქმედებები მიეკუთვნება შემავალ სიდიდეებს (პარამეტრებს). ეს

გვაძლევს საშუალებას, შემდგომ ვილაპარაკოთ მართვის ობიექტზე, რომლის ბლოკ-სქემა

მოყვანილია ნახ.5.1.

ბოლოს ისმის საკითხი გამომავალის მათემატიკური დამოკიდებულებისა შემავალთან,

როგორც ოპერატორი, }{ ttt XxU →∈Φ ϑ , რომელიც ძალიან ხშირად არის რაიმე

463

დიფერენციალური ოპერატორი. ზოგჯერ ოპერატორ Ф-ს მართვის ობიექტის მათემატიკურ

მოდელს უწოდებენ, თუმცა უმჯობესია, მართვის ამოცანის მათემატიკური მოდელი

ვუწოდოთ [12]:

},,,{ ΦΧΤ=Μ tttU θ .

ეს კარგად ეთანხმება ინტუიციურ წარმოდგენას. მართვის ობიექტის ასეთი მოდელი

ითვალისწინებს როგორც შეზღუდვებს, ასევე თავისებურებებსაც და ა.შ.

464

θ(t)

u(t) x(t)

I

ნახ. 5.1 მართვის ხარისხის შეფასება

marTvis

obieqti

xarisxis

kriteriumi

465

5.2. ეკოლოგიური პროცესების მათემატიკური მოდელების აგების ძირითადი

მიდგომები

ეკოლოგიური პროცესების მათემატიკური მოდელების აგებისას საწყის ინფორმაციას

წარმოადგენს მონაცემები გამოსაკვლევი სისტემის დანიშნულებისა და მუშაობის პირობების

შესახებ. ეს ინფორმაცია განსაზღვრავს ძირითად როლს სისტემის მოდელირებაში და

საშუალებას იძლევა, ჩამოვაყალიბოთ მოთხოვნები დასამუშავებელი მათემატიკური

მოდელისადმი. აბსტრაგირების ხარისხი დამოკიდებულია იმ კითხვებზე, რომელზედაც

მკვლევარს სურს მიიღოს პასუხი მოდელის მეშვეობით და გარკვეულ წილად განსაზღვრავს

მათემატიკური სქემის შერჩევას.

მათემატიკური სქემა შეიძლება განისაზღვროს როგორც ეკოლოგიური პროცესის

შინაარსობრივიდან ფორმალურ აღწერაზე გადასვლის რგოლი გარემოს ზემოქმედების

გათვალისწინებით, ე.ი. მივიღებთ ჯაჭვს ,,აღწერითი მოდელი – მათემატიკური სქემა –

მათემატიკური ანალიტიკური ან იმიტაციური მოდელი”. ყოველი კონკრეტული პროცესი

განისაზღვრება სხვადასხვა ნიშნით, რაშიც იგულისხმება სიდიდეები, რომლებიც ასახავს

მოდელირებადი ობიექტის ქცევას და ითვალისწინებს მისი ფუნქციონირების პირობებს

გარემოსთან ურთიერთქმედებაში.

ობიექტის მოდელი შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს, როგორც სიდიდეების სიმრავლე,

რომლებიც აღწერენ რეალური ფუნქციონირების პროცესს და ზოგად შემთხვევებში ქმნიან

შემდეგ ქვესიმრავლეებს: შემავალი (მმართველი) ზემოქმედების ერთობლიობა ui ),...2,1( mi =

პროცესზე; გარე ზემოქმედების ერთობლიობა ( 1, 2,.. )i i pθ = , პროცესის გამომავალი

მახასიათებლების ერთობლიობა ( 1, 2,... )kx k n= . მმართველი ცვლადები და გარე ფაქტორები

თამაშობს დამოუკიდებელი ცვლადების როლს, ხოლო გამომავალი ცვლადი

დამოკიდებულია ზემოხსენებულ ცვლადებზე. ამ დამოკიდებულებათა ამსახველი

თანაფარდობა წარმოადგენს ობიექტის მათემატიკურ აღწერას:

),......,,;......,,(...........................................................

),,......,,;......,,(

),,......,,;......,,(

2121

212122

212111

tuuufx

tuuufxtuuufx

pmpp

pm

pm

θθθ

θθθ

θθθ

=

=

=

(5.1)

ან ვექტორულ ფორმაში:

466

),,( tUF θ=Χ , (5.2)

სადაც

);...,,( ,21 nxxx=Χ );,...,,( 21 muuuU = ).,...,,( 21 pθθθθ =

(5.2) დამოკიდებულებას ეწოდება პროცესის ფუნქციონირების კანონი და აღინიშნება

F -ით. ზოგადად F პროცესის ფუნქციონირების კანონი შეიძლება მოცემული იქნეს

ფუნქციის, ფუნქციონალის, ალგორითმული ან ცხრილის სახით.

ძალზე მნიშვნელოვანია სისტემის აღწერისა და კვლევისათვის ფუნქციონირების

ალგორითმის ცნება, რომელშიც იგულისხმება გამომსვლელი მახასიათებლის მიღების

მეთოდი შემსვლელთა (U) და შემაშფოთებელთა ზემოქმედების (θ ) გათვალისწინებით.

ცხადია, რომ F პროცესის ფუნქციონირების ერთი და იგივე კანონი შეიძლება

რეალიზებული იქნეს ფუნქციონირების სხვადასხვა ალგორითმის სახით.

(5.1) და (5.2) თანაფარდობა არის მოდელირების პროცესის ქცევის მათემატიკური

აღწერილობა დროში t , ანუ ასახავს მის დინამიკურ თვისებას. ამიტომ ასეთი სახის

მათემატიკურ მოდელებს უწოდებენ სისტემის დინამიკურ მოდელებს. თუ მათემატიკური

აღწერილობა არ არის დამოკიდებული დროზე, მაშინ მოდელი სტატიკურია.

დამოკიდებულება ),,( tUF θ ზოგადად წარმოადგენს პროცესის თვისებათა ორი

სიმრავლის Χ და ),,( tU θ ასახვას. ის შეიძლება მოცემული იყოს სხვადასხვანაირად:

ფორმულების, გრაფიკების, ცხრილების, ალგორითმების და ცხრილების სახით. ამგვარად,

რეალური პროცესის მათემატიკურ მოდელირებაში ვგულისხმობთ },,{ tU θ ცვლადების

საბოლოო სიმრავლეს, მათ შორის მათემატიკური კავშირებით (2.2) და გამოსასვლელი

პარამეტრებით Χ . თუ პროცესის მათემატიკური აღწერილობა არ შეიცავს შემთხვევითობის

ელემენტებს, (ანუ გარე ფაქტორები არ არის), მოდელი ითვლება დეტერმინირებულად იმ

აზრით, რომ გამომსვლელი პარამეტრები Χ განისაზღვრება U პარამეტრებით:

),( tUF=Χ . (5.3.)

მოდელებს, რომლებშიც გათვალისწინებულია შემთხვევითი ფაქტორები, ეწოდება

ალბათური ან სტოქასტიკური. ასეთ მოდელებში Χ პარამეტრები შემთხვევითი სიდიდეებია,

რომელთა განაწილება U პარამეტრის მუდმივი მნიშვნელობისას განისაზღვრება θ

ფაქტორებით.

467

დეტერმინირებული მოდელების აღწერისათვის ვისარგებლებთ (5.3)

თანაფარდობით, ხოლო სტოქასტიკური მოდელებისათვის _ (5.2) თანაფარდობით.

ცალკეული საკვლევი პროცესისათვის შეიძლება აიგოს რამდენიმე მათემატიკური

მოდელი, რომელთაგან თითოეული ამოცანის დასმის მიხედვით მუშავდება, ასახავს

განსახილველი პროცესის ლოკალურ თვისებებს და მთლიანად განისაზღვრება

დამმუშავებლის როგორც ცოდნით, ასევე გამოცდილებით.

მოყვანილი მათემატიკური თანაფარდობები წარმოადგენს ზოგადი სახის

მათემატიკურ სქემას და პროცესების ფართო კლასის აღწერის საშუალებას იძლევა,

თუმცა პროცესების მოდელირების პრაქტიკაში სისტემური მიდგომის სფეროში კვლევის

პირველ ეტაპზე უფრო რაციონალურია ტიპური მათემატიკური პროცესის გამოყენება,

როდესაც მოდელებად იყენებენ დიფერენციალურ და სხვაობით განტოლებებს.

მათემატიკური მოდელების აგების არსებული მეთოდები იყოფა ანალიზურ და

ემპირიულ ჯგუფებად.

ანალიზური მეთოდები საშუალებას იძლევა მათემატიკურად აღიწეროს

ეკოლოგიური პროცესები მისი პარამეტრების ფართო დიაპაზონში ცვლილებისას.

თითოეული კონკრეტული შემთხვევისათვის მათემატიკური აღწერილობის ეს გზა

მოითხოვს ინდივიდუალურ მიდგომას. ამჟამად არ არსებობს ანალიზური გზით

მოდელების აგების უნივერსალური ალგორითმები. მაგრამ შეიძლება გამოითვალოს

ზოგიერთი ზოგადი თვისება და აღიწეროს აგების მეთოდიკა.

პროექტის ამ ეტაპზე განიხილება ორი ანალიზური მოდელი: ეკოლოგიური

პროცესის და ეკოლოგიური მონიტორინგის, კერძოდ წარმოებისა და გარემოს

ურთიერთქმედება, გარემოზე მათი უარყოფითი ზეგავლენის შემცირების მეთოდების

ძიება.

რაც შეეხება ემპირიულ მოდელებს, ისინი განხილულ იქნებიან პროექტის შემდგომ

ეტაპზე.

უწყვეტი მოდელის აგებისას საილუსტრაციოდ განვიხილოთ ეკოლოგიური

პროცესის უსაფრთხოების პრობლემები. საქართველოს ბუნების ანთროპო-გენული

მდგომარეობის შენარჩუნება შეიძლება მხოლოდ მისი ეკოლოგიური მდგრადობის

პოტენციალის შენარჩუნებით. საქართველოს ეკოლოგიურ მდგრა-დობაში იგულისხმება

მისი ეკოლოგიური სისუსტის დაძლევა და ეკოლოგიური უსაფრთხოების

468

უზრუნველყოფა. ბუნებრივი ეკოლოგიური პროცესების აღდგენა ქვეყნის ნორმალური

განვითარების ძირითადი პირობაა.

უნდა აღინიშნოს კავშირი გარემოს ეკოლოგიურ მდგრადობასა და რეგიონალურ

დონეზე ზღვრულ ანთროპოგენულ (ტექნოგენურ) დატვირთვას შორის. როგორც კი

ტექნოგენური დატვირთვა ტერიტორიის კონკრეტულ უბანზე გადააჭარბებს ბუნების

ეკოლოგიურ შესაძლებლობას (ეკოლოგიურ მოცულობას), მიმდინარეობს გარემოს ამ

უბნის კრახი, ანუ სხვა სიტყვებით, თითოეულ უბანს გააჩნია კონკრეტული

ეკოლოგიური მოცულობა და, შესაბამისად, შეუძლია წინ აღუდგეს სხვადასხვა

ტექნოგენურ დატვირთვებს. ზემონათქვამში იგულისხმება, რომ აუცილებელია

კომპრომისის ძიება და პოვნა წარმოების განვითარებასა და Bბუნებრივი რესურსების

შენარჩუნებას შორის.

XX საუკუნის შუა პერიოდამდე საქართველო, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები,

ვითარდებოდა ეკოლოგიური მდგრადობის, წონასწორობისა და ჰარმონიულობის პირობებში.

მსოფლიო საზოგადოების სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციის ეტაპზე წარმოების ზრდის

ტემპმა უწყვეტად იწყო ზრდა, რამაც ბუნებრივი რესურსების გამოყენებაზე დღემდე

არნახული მასშტაბებით იქონია გავლენა. საკმარისია ითქვას, რომ ხმელეთის 20% სრულიად

შეცვალა და მიიღო ბუნებრივ-ტექნოლოგიური ზონების სახელწოდება. საქართველოს ბუნება

ნაკლებად დეგრადირებული იყო განვითარებული ქვეყნების ბუნებასთან შედარებით, მაგრამ

მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებს ვერც ის ასცდა. მეცნიერთა აზრით, საქართველომ, ისევე

როგორც სხვა ქვეყნებმა, უნდა შეაფასოს ეკოლოგიური სისტემის ზარალის ხარისხი და

გადალახოს საკუთარი ეკოლოგიური დაუცველობა პირველადი სუფთა პროდუქციის

დასაშვები მოხმარების მოცულობის და თავის ტერიტორიაზე შესაძლო ენერგეტიკული და

სამეურნეო დატვირთვის პროგნოზის გზით.

ამჟამად, XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან დაწყებული, ქვეყნის ტერიტორიის

ეკოლოგიური სისუსტე, მისი ბუნებრივი რესურსების გამოფიტვა (განსაკუთრებით ტყის) და

მნიშვნელოვანი ეკოლოგიური რისკები განპირობებულია, ძირითადად, ბუნებრივი

სიმდიდრეების ,,მაექსპლოატირებელი” მრეწველობის დარგების უპირატესი განვითარებით

და მეცნიერებატევადი წარმოების გამოყენების დაბალი კოეფიციენტით, ასევე ქვეყნის

ტერიტორიის გამოყენებით ნარჩენებისა და ქიმიურად საშიში ნივთიერების დასამარხად.

469

აღნიშნულს უნდა დაემატოს ძირითადი საშუალებების ცვეთა (შენობები, ნაგებობები,

კომუნიკაციები და სხვ. რომელიც თითქმის არ განახლებულა 1990 წლიდან).

გარემოს დაცვის მსხვილმასშტაბიანი ამოცანების წარმატებულად გადაწყვეტისათვის

საჭიროა ვიცოდეთ მისი დაბინძურების ხარისხი ყოველგვარი მავნე ნივთიერებებისაგან.

ამიტომ ეკოლოგები უფრო მეტ ყურადღებას უთმობენ გარემოს დაცვის ექსპერიმენტებს,

დაკვირვებებს და მონიტორინგს.

ეკოლოგიური პროცესების მართვისას, როდესაც გადაწყვეტილებები მიიღება

თეორიული და ექსპერიმენტული მონაცემების საფუძველზე, იყენებენ მათემატიკურ

მოდელს. მუშა მოდელების შექმნა ეკოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა.

ეკოლოგიური პროცესების ამსახველი მათემატიკური მოდელი საშუალებას იძლევა

შეირჩეს ეკოლოგიური სისტემის ფუნქციონირების უსაფრთხოების უზრუნველმყოფელი

მართვის სისტემა.

ეკოლოგიური სისტემის მართვის მიზანია როგორც გარემოს სათანადო ხარისხის და

საქართველოს მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლების უზრუნველყოფა, ასევე

საბიუჯეტო შემოსავლების ფორმირება, ამიტომ მოდელირებისას ეს პარამეტრები

განიხილება როგორც გამომავალი პარამეტრები.

ეკოლოგიური პროცესის მართვა ხორციელდება როგორც მისი სანედლეულო ბაზის, ისე

ინვესტიციების საფუძველზე. თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველო ჯერ კიდევ

იმყოფება ეკონომიკურ კრიზისში, მართვის ამოცანების გადაწყვეტის გამარტივებისათვის

შემოვიფარგლებით მხოლოდ ინვესტიციებით.

გარემოზე მოქმედი შეშფოთებები იყოფა ბუნებრივად და ანთროპოგენულად.

ბუნებრივს მიეკუთვნება ზემოქმედების ყველა სახე და პროცესები, რომლებიც არ არის

გამოწვეული ადამიანური საქმიანობით (მიწისძვრა, ხანძრები, ვულკანების ამოფრქვევა, და ა.

შ.). ანთროპოგენული (ტექნოგენური) ზემოქმედება იყოფა წინასწარგანზრახულად,

რომლებიც გათვალისწინებულია წარმოების ტექნოლოგიით და არაწინასწარგანზრახულად,

რომლებიც წარმოიქნება გარემოზე წარმოების ზემოქმედების შედეგად.

მიღებული დაშვებით ეკოლოგიური პროცესის აღიწერება დიფერენციალური

განტოლებების შემდეგი სისტემით [11]:

[ , ( ), ( ), ( )]dx f t x t u t tdt

θ= , (5.4)

470

სადაც )(),(),( ttutx θ - არის შესაბამისი სამ, ერთ და p -განზომილებიანი ვექტორები, p - გარე

ზემოქმედებათა რიცხვი, f - ვექტორული ფუნქცია.

მოდელი (5.4) - არასტაციონარულია იმის გამო, რომ მარჯვენა ნაწილში შედის

შეშფოთებები.

მათემატიკური მოდელის პრაქტიკულ გამოყენებას ეკოლოგიური პროცესის

მართვის ამოცანის გადასაწყვეტად - განვიხილავთ შემდგომი ეტაპების შესრულების

დროს.

მართვის ამოცანის გადაწყვეტისას ერთ-ერთი მთავარი სირთულე მდგომარეობს

იმაში, რომ ეკოლოგიური პროცესის მათემატიკური აღწერილობა მოიცავს აპრიორულ

განუსაზღვრელობას, რომელიც გამოიხატება ინფორმაციის სიმცირეში შემაშფოთებელი

ზემოქმედების ქცევის შესახებ. მართვის ადაპტირებული სისტემების გამოყენების

ძირითად ღირსებებს შორის უნდა აღინიშნოს დამატებითი ინფორმაციის გამოყენება

მართვის ობიექტის მახასიათებლებზე. ინფორმაციის გამოყენება, რომელიც მიიღება

ეკოლოგიური სისტემის ფუნქციონირებისას, იძლევა საშუალებას მუშაობის პროცესში

გავაუმჯობესოთ ძირითადი მაჩვენებლები. ამიტომ, ეკოლოგიური სისტემის მართვასთან

დაკავშირებულ ერთ-ერთ აქტუალურ ამოცანას წარმოადგენს ოპტიმალური მართვის

ადაპტიური ალგორითმების დამუშავება და ამ ალგორითმების რეალიზაციისას

წარმოქმნილი მართვის დახშული სისტემების კვლევა [8].

6. მონიტორინგის მათემატიკური მოდელი

განვიხილოთ სპეციალური ამოცანა, როდესაც საწარმო არ ატარებს გარემოს დაცვის

კონკრეტულ ღონისძიებებს. დავუშვათ, რომელიმე რეგიონის ტერიტორიაზე განლაგებულია

N რაოდენობის წარმოება (საწარმოები, ფაბრიკები, ქარხნები და სხვ.), რომლებიც თავიანთი

საქმიანობით აბინძურებენ გარემოს, კერძოდ, წყალს. რეგიონალურმა მართვამ უნდა

გამოიმუშაოს საწარმოებთან ურთიერთობის გარკვეული სტრატეგია. მოვიყვანოთ ამ სქემის

ანალიზი [13].

დავუშვათ, რომ საწარმოები ქმნიან არა მარტო სასარგებლო პროდუქტს, არამედ

მავნესაც. რეგიონალური მმართველობა იძულებულია მათ დააკისროს ჯარიმა ),..2,1,( Nizi = .

სავარაუდოდ ეს სიდიდე პროპორციულია წყალში ჩაშვებული დამაბინძურებელი

ნივთიერების რაოდენობისა (qi):

471

( 6.1)

( ),,...,2,1 Ni =

სადაც c პროპორციულობის კოეფიციენტია.

წყალში მოხვედრილი სხვადასხვა ნივთიერება შეიძლება იყოს მყარ, თხევად ან

აირად მდგომარეობაში. მაგალითად, ნავთობქიმიური საწარმოების ჩამდინარე წყლები

შეიცავს ორგანულ მჟავეებს და მათ მარილებს, ნახშირწყალბადებს, ფენოლურ ნაერთებს,

მერკაპტანებს, ნაფტალინს, ქსილოლს, ბენზოლს, ტოლუოლს, გოგირდის შენაერთებს და

ა. შ., ცელულოზა-ქაღალდის სამრეწველო წყლები – მრავალრიცხოვან შეტივნარებულ

ნივთიერებებს, განსხვავებულს როგორც შემადგენლობით, ისე თვისებებით.

გარემოს დაცვისა და სამეურნეო საქმიანობის ღონისძიებათა მთელი კომპლექსის

უწყვეტობამ წამოაყენა გარემოს დაცვის ეკონომიკის პრობლემა, რომელშიც

ფორმულირდება ასეთი ძირითადი მიმართულებები [4]:

- გარემოს დაცვის ინფორმაციული უზრუნველყოფა;

- გარემოს რესურსების ეფექტური გამოყენების მოდელების დამუშავება;

- ეკონომიკურ მაჩვენებელთა დამუშავება, რომლებიც უზრუნველყოფს ეკონომიკის

სხვადასხვა დარგისა და გარემოს ინტერესების შეთანხმებას.

ეკონომიკის ამ დარგის ძირითადი ამოცანაა საზოგადოების ეკონომიკური

განვითარების უზრუნველყოფა გარემოზე ჯამური უარყოფითი ზემოქმედების

მინიმალური დონის პირობებში.

ფაქტორთა სხვადასხვაობა, რომელიც გათვალისწინებული უნდა იქნეს

ბუნებითსარგებლობის ეკონომიკის ამოცანებში, მოითხოვს თანამედროვე მათემატიკური

მეთოდების გამოყენებას მეურნეობის სხვადასხვა დარგისთვის, რომელიც სისტემურ

მიდგომებზეა დამყარებული.

მათემატიკური მიდგომის გამოყენება ბუნებითსარგებლობის ეკონომიკის ამოცანების

გადასაწყვეტად იძლევა დიდი სისტემების პერსპექტიული განვითარების ვარიანტების

დაკონკრეტების საშუალებას, რომელიც მოიცავს როგორც მეურნეობის დარგებს, ისე

გარემოს, ე. ი. მივედით სამეურნეო საქმიანობის გარემოსთან ურთიერთობის

განვითარების პროგნოზირების პრობლემასთან და გადაწყვეტილებათა ოპტიმიზაციასთან.

გარემოს დაბინძურების ცვლილების დამახასიათებელი მოდელი შეიძლება

წარმოვადგინოთ ასეთი სახით [13]:

ii cqz =

472

)()( iiii zxqdtdx

ΣΨ−−Σ= ϕ , (6.2)

სადაც )(tx ახასიათებს გარემოს ხარისხს, )(xϕ კი გარემოს ბუნებრივი გაწმენდაა. მისი

ეფექტიანობა ვერ გადააჭარბებს *ϕ ზოგიერთ ზღვარს. ფუნქცია )( ii zΣΨ არის

ცენტრალიზებული გაწმენდის შედეგად განადგურებული მავნე ნარჩენების რაოდენობა.

შევთანხმდეთ, რომ

ii zΣ=Ψ β , (6.3)

სადაც β არის პროპორციულობის კოეფიციენტი.

(6.1) და (6.2)-ში ჩასმით და (6.3)-ის გათვალისწინებით, მივიღებთ:

).()1( xcqdtdx

ii ϕβ −−∑= (6.4)

iq სიდიდე დამოკიდებულია როგორც თითოეული საწარმოს მიერ ცალ- ცალკე

გამოშვებული პროდუქციის რაოდენობაზე ( ip ), ასევე საწარმოთა დანახარჯებზე,

ტექნოლოგიაზე ან წყლის გაწმენდაზე საქარხნო პირობებში ( iV ):

).,( iiii Vpfq =

პროდუქციის წარმოების ზრდასთან ერთად უწყვეტად იზრდება ნარჩენების

რაოდენობა. მათი ყოველწლიური ზრდა წინ უსწრებს წარმოების ზრდის ტემპს და თუკი

ასევე გაგრძელდება, ადამიანის გარემოცვა გადაიქცევა ნაგავსაყრელად. ასეთი წარმოების

პროცესის შენარჩუნების შემთხვევაში, ცხადია, რომ უკვე ახლო მომავალში შთამომავლობა

მთელი ძალით გამოცდის თავის თავზე ნარჩენების უკონტროლო ზრდის მთელ სიმძიმეს.

ამრიგად, iq სიდიდე პირდაპირაა დამოკიდებული საწარმოების მიერ გამოშვებულ

პროდუქციაზე და უკუკავშირშია iV -თან, ანუ iV -ის ზრდისას iq მცირდება. ამრიგად

Vtbpa

qi

iii = , (6.5)

,,...2,1 Ni =

სადაც ia და ib პროპორციულობის კოეფიციენტებია.

473

i -ური საწარმოს მიერ წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა განისაზღვრება

გამოყენებული რესურსებითა (ძირითადი და საბრუნავი ფონდებით - iΦ ) და შრომითი

რესურსებით ( iL ):

).,( iiii Lfp Φ= (6.6)

ფუნქცია ip -ს ეწოდება საწარმოო ფუნქცია.

საწარმოო ფუნქცია აღწერს წარმოების განსაზღვრულ შესაძლებლობებს. მოკლედ რომ

ვთქვათ, (6.6) ტოლობა უნდა შეიცვალოს უტოლობით ),( iiii Lfp Φ≤ .

შემოვიფარგლოთ იმ შემთხვევით, როდესაც საწარმო იყენებს თავის ზღვრულ

შესაძლებლობებს.

საწარმოო ფუნქცია არის ეკონომიკურ-მათემატიკური განტოლება, რომელიც

აკავშირებს რესურსების ცვალებად დანახარჯებს გამოშვებული პროდუქციის

სიდიდეებთან. მათემატიკურად საწარმოო ფუნქცია შეიძლება წარმოდგენილი იქნეს

სხვადასხვა ფორმით ისეთი მარტივი სახით, როგორიცაა წარმოების შედეგის წრფივი

დამოკიდებულება ერთ საკვლევ ფაქტორთან ან რამდენიმე ფაქტორთან, რასაც მივყავართ

რთულ განტოლებათა სისტემებამდე.

ყველაზე ფართო გავრცელება პოვა კობა-დუგლასის ფუნქციამ, რომელსაც

განსახილველი შემთხვევისათვის შემდეგი სახე აქვს [14]:

,111

kikiii Lp −Φ=α (6.7)

.1≤≤ ikO

აქ iα და ik წარმოების გარკვეული მახასიათებლებია.

ცხადია, რომ ყოველი i -ური საწარმოს შემოსავალი უდრის წარმოებული პროდუქციის

ღირებულებას ყველა დანახარჯის გამოკლებით. პირობითად სიმარტივისათვის

შევთანხმდეთ, რომ ხარჯები გავწიეთ მარტო სამუშაო ძალის ანაზღაურებაზე. თუ ხელფასის

საშუალო განაკვეთს აღვნიშნავთ tω -ით (ფიქსირებული სიდიდე), მაშინ i -ური მწარმოებლის

)( iI შემოსავალი ტოლი იქნება:

iiiii LpI ωδ −= ,

სადაც iδ -არის პროდუქციის ფასი.

474

თუ მუშათა რაოდენობა თითოეულ წარმოებაში დაფიქსირებულია, მაშინ პროდუქციის

მოცულობა ერთნიშნად განისაზღვრება ფონდით, რომელიც გვევლინება მმართველ

პარამეტრად.

თითოეული მეწარმე ეცდება მიიღოს მაქსიმალური მოგება (შემოსავალი), ე. ი.

.max→−= iiiii LpI ωδ

მოვიყვანოთ ილუსტრირებული გაანგარიშება უკიდურესად მარტივი სიტუაციისათვის,

როდესაც ყველა 1=ik ( Ni ,..2,1− ), მაშინ (6,7)-ის საფუძველზე:

.iiiP Φ=α (6.8)

პირობითად დავუშვათ, რომ საწარმოს კაპიტალი იხარჯება წარმოების განვითარების

ინვესტირებაზე ( iY ), ხელოვნური გაწმენდის სისტემის შექმნაზე ( iV ) და ჯარიმების

გადახდაზე ( iz ) :

.iiii zVYP ++= (6.9)

როგორც წესი, ნებისმიერი საწარმო უნდა ილტვოდეს ეკონომიკური

განვითარებისთვის, რის მიღწევაც შესაძლებელია ეკონომიკური ზარალის აღმოფხვრით,

ანუ კაპიტალდაბანდებები, რომელსაც საწარმოები ხარჯავენ ტექნოლოგიის სრულყოფაზე

და შიდა გაწმენდაზე, განვსაზღვროთ შემდეგი პირობიდან:

.min→+= iii zVI

(6.1), (6.5) და (6.8) ტოლობათა გამოყენებით მივიღებთ:

min→

Φ+=

i

iiii

VccVI , (6.10)

სადაც

.ii

ii b

ac α=

ექსტრემუმის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს

0=

∂∂

i

i

VI

,

საიდანაც ვპოულობთ:

.*iii ccV Φ= (6.11)

475

შევამოწმოთ ნამდვილად არის თუ არა (6.11) (6.10)-ის მინიმუმი. ამისათვის

განვსაზღვრავთ მეორე რიგის წარმოებულს:

.32

2

i

ii

t

i

Vcc

VI Φ=

∂∂

მართლაც, როდესაც *ii VV = , იგი მეტია 0-ზე, ეს კი ადასტურებს ჩვენს ვარაუდს.

ამრიგად, ჩვენ განვსაზღვრეთ საწარმოს მიერ გაწმენდაზე დახარჯული

კაპიტალდაბანდებები, რომლებიც, სავარაუდოდ დამოკიდებული იქნება ფონდების

მოცულობებსა და ჯარიმებზე.

შედეგად, (6.5) ფორმულის გამოყენებით ვპოულობთ, რომ

.1ii

ii

i

ii

ii

i

i

ii

iii c

ccc

c

ccba

VbPaq Φ=

Φ

Φ=

Φ

Φ==

α (6.12)

ჩვენ მიერ განხილული კერძო შემთხვევისთვის, რომლისთვისაც სამართლიანია

ფორმულა (6.12), მოდელი (6.4) მიიღებს სახეს:

),()1(1 xcc

cdtdx

iii ϕβ −−Φ∑=

ანუ

).()1( xc

cc

dtdx

iii ϕβ −−Φ∑=

პირველ ყოვლისა, რეგიონალური მართვა უნდა ისწრაფოდეს იმისკენ, რომ გარემოს

ხარისხი არ გაუარესდეს:

.min→

dtdxt

ჩვენი კერძო შემთხვევისთვის

.min)()1()( ∑ →−−Φ= xcc

ccI iiii ϕβ

რეგიონალური მართვა დაინტერესებულია აგრეთვე რეგიონის სამრეწველო

განვითარებით, რომელიც უზრუნველყოფს მოსახლეობის სტაბილურ ცხოვრებას და

პასუხობს მის ინტერესებს.

ეს კრიტერიუმი შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად: თუ გავითვალის-წინებთ,

რომ ფონდების ცვლილება აღიწერება დიფერენციალური განტოლებით [16]:

476

iii

i kYdt

dΦ−=

Φ, (6.13)

სადაც ik არის ამორტიზაციის კოეფიციენტი, მაშინ შეიძლება მოვითხოვოთ, რომ

.max>Φ∑ idtd

(6.14)

ამისთვის გარდავქმნათ (6.14), თუ გამოვიყენებთ ტოლობებს (6.1), (6.5), (6.8), (6.9), (6.11),

(6.12) და (6.13), მივიღებთ:

∑∑ Φ−Φ=Φ }2{ iiiii cc

dtd α , (6.15)

სადაც iii k−=αα .

განსახილველ კერძო შემთხვევისთვის (6.15) მიიღებს სახეს:

.min}2{)(2 ∑ →Φ−Φ= iiii cccI α

ამრიგად, მივედით ორკრიტერიუმიან ამოცანასთან:

min)(1 →cI ; .max)(2 →cI (6.16)

ამ შემთხვევაში გარემოს დაბინძურებაზე შეიძლება დავადგინოთ ისეთი ჯარიმები,

რომლებიც უზრუნველყოფს, ერთი მხრივ, დაბინძურების დონის შემცირებას, ხოლო

მეორე მხრივ, არ შეუშლის ხელს ფონდების ზრდას.

თუ არ არსებობს I -ს ასეთი მნიშვნელობა, სადაც ერთდროულად სრულდება (6.16)

პირობები, მაშინ უნდა შევურიგდეთ დაბინძურების ზრდას, ხოლო თუ გვინდა, რომ

დროში იზრდებოდეს ფონდები, უნდა შევეგუოთ ძირითადი კაპიტალის (ფონდების)

დანახარჯების აუცილებლობას ეკოლოგიური სირთულეების აღმოფხვრაზე ანდა

შევამციროთ წარმოება.

წარმოდგენილი მოდელის რეალიზაციის გზით შესაძლებელი გახდება

მეცნიერულად დასაბუთებული რეკომენდაციების შემუშავება იმ მიზნით, რომ

მიღწეული იქნას მდინარის წყლების დღეისათვის არსებული არასახარბიელო

ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება. გამოვლენილ იქნება წყლების

477

გამაჭუჭყიანებელი ძირითადი წყაროები, შესწავლილ იქნება გაჭუჭყიანების კონკრეტული

სახეობები და ინტენსიურობა. გაჭუჭყიანების მიზეზების იდენთიფიკაცია და

შემუშავებული რეკომენდაციების საფუძველზე ამ მიზეზების გაუვნებელყოფა

დადებითად აისახება მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე და გარემოზე.

7. მათემატიკური მოდელის გამოყენება მდინარის წყლის მდგომარეობაზე დაკვირვების

შედეგების დამუშავებისას

ამ თავის ძირითადი ამოცანა მდგომარეობს იმაში, თუ როგორ შეიძლება

აღვადგინოთ ეკოსისტემის მდგომარეობის ვექტორი ან განვსაზღვროთ მისი

აპროკსიმაცია დაკვირვების შედეგების მიხედვით.

კერძოდ უნდა განვსაზღვროთ ისეთი ფუნქციონალი F:

x' (t)=F[y(τ); t0 ≤ τ ≤ t], (7.1)

რომლისათვის x' (t) ≈x(t), სადაც x' (t) წარმოადგენს აღდგენილ მდგომარეობას.

აქ t0 დაკვირვების საწყისი მომენტი, y – დასაკვირვებელი ცვლადი, რომლის

საშუალებით სისტემა ზემოქმედებს გარემოზე.

აღვნიშნოთ, რომ (7.1), ე.ი. აღდგენილი მდგომარეობა x'(t) წარმოადგენს წინა

დაკვირვების y(τ) ( t0 ≤ τ ≤ t ) ფუნქციას და არ არის დამოკიდებული შემდგომ

დაკვირვებებზე y(τ) (τ > t).

მიზნის მისაღწევად შემოვიღოთ ,,დამკვირვებლის” განმარტება, რომელიც

ახასიათებს დინამიურ სისტემას, რომლის გამომავალი სიდიდე დროის განმავლობაში

უახლოვდება მდგომარეობას, რომელიც უნდა აღვადგინოთ.

ამ თავის მიზანია შევაფასოთ დაკვირვების შედეგების მიხედვით მდინარეების

დაბინძურების ხარისხი სხვადასხვა მავნე ნივთიერებებით, რაც არსებითია ადამიანთა

მიერ მათი შესაძლო გამოყენების თვალსაზრისით.

საფუძვლად ავიღოთ მოდელი (5.4) ნაშრომში [5] მოყვანილი მეთოდიკის თანახმად,

მოცემული არაწრფივი მოდელი შეიძლება შეიცვალოს ექვივალენტური გაწრფივებული

მოდელით.

x(n)=A(n-1)x(n-1)+B(n-1)U(n-1 )+ C(n-1) (7.2)

478

სადაც A(n-1) და B(n-1) - სათანადოდ 3x3 და 3x2 განზომილების მატრიცებია, ხოლო C(n-1) -

სამგანზომილებიანი ვექტორი.

რადგან მოდელი (5.4) დამოკიდებულია შეშფოთებებზე, ამიტომ მატრიცები A, B და C

თავის მხრივ დამოკიდებულები იქნებიან მასზე.

რადგანაც გარემოს ხარისხი ძირითადად დამოკიდებულია მდინარეების

დაბინძურების ხარისხზე, ამიტომ ვაწარმოოთ დაკვირვება x1(n) კოორდინატაზე და

მისი საშუალებით ვიმსჯელებთ მდინარეების მდგომარეობაზე.

ცვლადი, რომლის საშუალებითაც ჩვენ ვაწარმოებთ დაკვირვებას, განვსაზღვროთ

შემდეგნაირად:

y(n) = x1(n) + ω (n)

სადაც, ω (n) - დაკვირვებების შეცდომების შემთხვევითი დისკრეტული პროცესია

ნულოვანი მათემატიკური მოლოდინით M{ω(n)}=0 და არაუარყოფითად

განსაზღვრული კოვარიაციული მატრიცით M {ω(n) · ωT(n)}= Qn δn,n′;

δn,n′ - კრონეკერის სიმბოლოა.

1, როცა n = n′

δn,n′ =

′ 0, როცა n ≠ n′

შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომ საწყისი მდგომარეობა ან მოცემულია ან მოცემულია

მისი მათემატიკური მოლოდინი M { x(0)} = m0.

საჭიროა ავაგოთ წრფივი შეფასებები, როგორ x(n) – თვის, ასევეAA(n-1), B(n-1), C(n-1)

მოცემული დაკვირვებების y(1), y(2), ...., y(n) შედეგების საფუძველზე. გამოვსახოთ y(n)

მდგომარეობის ვექტორის x(n) საშუალებით

y(n) = D x(n) + ω (n), (7.3)

სადაც D D – მართკუთხა მატრიცაა

D =[1.0 0]

მატრიცები A, B და ვექტორი C წარმოვადგინოთ შემდეგნაირად

A=A*+ Ā;

479

B =B*+ B; (7.4)

C=C*B+ C

მატრიცები A*, B*, და ვექტორი C* შეიცავენ შეშფოთებითი ზემოქმედებების იმ

მნიშვნელობებს, რომლებიც არ აღემატებიან ზღვრულ დასაშვებს.

ან მათი ზემოქმედებით გადახრა ეკოსისტემის ნორმალური მდგომარეობიდან არ

გამოიწვევს ცოცხალი ორგანიზმებისათვის არასასურველ შედეგებს და არ გამოიწვევს

გარემოს ხარისხის გაუარესებას. შეშფოთებების ზემოქმედების ამ მნიშვნელობებს

ვუწოდოთ ნომინალური.

მატრიცები Ā, B და ვექტორი C შეიცავენ შეშფოთებების ზემოქმედების იმ

მნიშვნელობებს, რომლებიც უმნიშვნელოდ გადაიხრებიან ნომინალურისაგან.

გავაფართოვოთ მდგომარეობის ვექტორი, ჩავრთოდ მასში A, BB მატრიცებით და C

ვექტორის პარამეტრები.

ჩავწეროთ ამ პარამეტრებისათვის განტოლებები დისკრეტული შემთხვე-ვისათვის

იმის გათვალისწინებით, რომ A*=const, B*= const, C*=const.

1

( ) ( 1) 0n n

A n A nt t −

− −=

−

1

( ) ( 1) 0n n

B n B nt t −

− −=

−

1

( ) ( 1) 0n n

C n C nt t −

− −=

−

აქედან

A(n) = A(n-1);

B(n) = B(n-1);

C(n) = C(n-1);

ან თუ მივიღებთ მხედველობაში (7.4)

A(n) = A*+ Ā

B(n) = B* + B (7.5)

C(n) = C* + C.

თუ მატრიცებს A(n) და B(n) წარმოვადგენთ შემდეგნაირად A(n)=( A1(n) A2(n) A3(n)) და

B(n)=( B1(n) B2(n)), სადაც ყოველი ვექტორები Aί (n) (ί =1,2,3) და Bί (n) (ί =1,2)

წარმოადგენენ სათანადო განზომილების ვექტორ – სვეტებს.

მაშინ პირველი ორი განტოლება (7.5) შეიძლება ჩაიწეროს სხვა სახით ყოველი

ვექტორისათვის.

480

Aί (n) = Aί *+ Aί ; (ί =1,2,3)

Bί (n) = Bί* + Bί ; (ί =1,2)

გადავნომროთ x, Aί , Bί , C ვექტორები და გაფართოებული ვექტორი ავღნიშნოთ z-

ით, მაშინ ვექტორული განტოლება z – ის მიმართ მიიღებს სახეს ( (4.2) და (4.5)

გათვალისწინებით)

x(n)=(A* + A) x(n-1)+ (B* + B) u(n-1) + C(n-1);

Aί (n) = Aί *+ Aί ;

Bί (n) = Bί* + Bί ;

C(n) = C* + C.

481

x (n) A* + A 0 0 0 x (n - 1)

Aί (n) = 0 0 0 0 Aί (n - 1) +

Bί (n) 0 0 0 0 Bί (n - 1)

C (n) 0 0 0 0 C (n - 1)

B* + BB C* + C

0 u(n-1) + Aί * + Aί ,

0 Bί* + Bί

0 C* + C

საიდანაც z(n) =Kz(n-1) + Ln( n-1) + M,

A* + AA 0 0 0 B* + BBB C* + C

K= 0 0 0 0 ; L= 0 ; M= Aί * + Aί

0 0 0 0 0 Bί* + Bί

0 0 0 0 0 C* + C

KK= K* + K ; L= L*+ L ; M=M* + M

განტოლებას, რომელიც აკავშირებს y z (n) – თან, აქვს სახე

y (n)= D z(n) + ω(n),

D = [D 0 0 0].

დამკვირვებელი განვსაზღვროთ შემდეგნაირად:

ვიტყვით, რომ სისტემა

z (n) = K z (n-1) + L u(n-1) +M+ Ny(n-1), (7.6)

წარმოადგენს სრული რიგის დამკვირვებელს სისტემისათვის

z(n) = K*z (n-1) +L* u (n-1) +M*;

y(n) = D z (n);

D= [D 0 0 0 ], (7.7)

თუ

482

z (0)=z(0)

მაშინ

z (n)= z(n)

ყოველი n - თვის, n ≥ 0.

სისტემა (7.6) წარმოადგენს სრული რიგის დამკვირვებელს (7.7) –თვის, მაშინ და

მხოლოდ მაშინ, როცა /5,6/

k = K* - PD;

L = L* ;

M = M*; (7.8)

N = P,

ყოველი n ≥ 0 – თვის, P- ნებისმიერი მატრიცაა.

(7.8)-ს საშუალებით დამკვირვებელი შეიძლება წარდგენილი იყოს შემდეგნაირად

z (n) = K* z (n-1) +L* u (n-1) +M* + P[ y(n-1) – y (n-1)]

მაშასადამე დამკვირვებელი შედგება ობიექტის მოდელისაგან და დამატებითი

ზემოქმედებისაგან, რომლის სიდიდე პროპორციულია სხვაობის, y(n-1) – y (n-1), სადაც

y(n-1) დამკვირვებელი სიდიდე, ხოლოY y (n-1) - წინასწარმეტყველი მნიშვნელი.

ახლა განვიხილოთ გაფართოებული სისტემა

z(n) = Kz (n-1) + L u (n-1) +M;

y(n) = D z(n) + ω(n).

დავუშვათ z(0)- ვექტორული შემთხვევითი სიდიდეა არაკორელირებული ω- თან,

ამასთან აქვს სტატისტიკა

M {z(0) = mz0; M{ [z(0) –mz0] [z(0) – mz0] T} =R0

განვიხილოთ ამ სისტემისათვის დამკვირვებელი

z(n) = K* z (n-1) + L* u (n-1) +M*+ P(n-1) [y(n-1)- y(n-1)]

მაშინ, მატრიცებისP0(0),P0(1), ..... თანმიმდევრობის და საწყისი პირობის z(0) პოვნის

ამოცანას, რომლებიც მინიმუმს მიანიჭებენ

MM{eT (n) e(n) }

სადაც

e(n) = z(n) - z(n),

483

ეწოდება ოპტიმალური დამკვირვებლის აგების ამოცანა, ლიტერატურაში ცნობილი

როგორც კალმან-ბიუსის ფილტრი.

ოპტიმალური დამკვირვებლის აგების ამოცანაში, ოპტომალური კოეფიციენტების

მატრიცა P0(n) შეიძლება მიღებულ იქნას შემდეგი რეკურენტული თანაფარდობებიდან

P0(n)=R’(n) DT { DR’(n) DT+Q(n) }-1; (7.10)

R’(n)= K*R(n-1) K*T ; (7.11)

R’(n)= [1-P0(n) D ] R’(n)[ 1-P0(n) D] T +P0(n) Q(n) P0T(n), (7.12)

საწყისი პირობით R(0)=R0.

დამკვირვებლის საწყის პირობად შეიძლება ავირჩიოთ

z(0)=mz0

ოპტიმალური დამკვირვებლისათვის

M{eT (n) e(n) }=tr R(n)

სადაც tr – მატრიცის კვალი, მისი მთავარი ელემენტების ჯამი, ე.ი. იმ ელემენტების,

რომლებიც მოთავსებული არიან მთავარ დიაგონალზე.

R – z(n) – z (n) – შეცდომის ვექტორის კორელიაციური მატრიცა. იგი ბლოკურია და

შედგება სიმეტრიული კორელიაციური მატრიცებიდან Rx, RAi, RBi, Rc, შეფასებების

შეცდომებისაგან x- x , Ai – ˆiA , Bi-, ˆ

iB C და ამავე შეცდომების ურთიერთკორელიაცირებული

მატრიცებისაგან

R x .... R x A .... RxBi .... Rxc

R x A .... . R Ai .... RAi Bi .... RAi c

R= .......................................................................................

E RxBi .... RAi Bi .... R Bi .... R Bi c

.......................................................................

Rxc .... RAi c .... R Bic .... Rc

განტოლება (7.9) შეიძლება ჩაიწეროს შემდეგი ვექტორული განტოლებების სახით

x (n) =A* x (n-1)+ B* u(n-1) + C* + P1(n-1) [y(n-1) – y (n-1)]; (7.13)

x(0) =mx0;

484

A i(n) =A*i + P2(n-1) [y(n-1) – y (n-1)]; (7.14)

A i(0) =mAi , (A0i= Ai(0));

Bί (n)= B*

ί + P3(n-1) [y( n-1) y(n-1)]; (7.15)

B i(0) =mBi , (B0i= Bi(0));

C (n) =C* + P1(n-1) [y(n-1) – y (n-1)] ; (7.16)

C (0) =mci , (C0= C(0));

სადაც მატრიცებიPPi(n-1) (3 x 1 - განზომილებების) განისაზღვრებიან (7.10) – (7.12)

განტოლებებით, ხოლო y –(4.3)-დან.

განტოლებები (7.13) – (7.16) განსაზღვრავენ როგორც ეკოსისტემის ვექტორის

მდგომარეობას, აგრეთვე A, B მატრიცებს და C ვექტორის შეფასებებს, როცა ვაკვირდებით

Y -ს , რომელიც წრფივად დამოკიდებულია მდგომარეობის ვექტორზე.Y

ვინაიდან ეკოლოგები დიდ ყურადღებას აქცევენ ექსპერიმენტებს (წყლის

ჰიდროქიმიურ ანალიზს), ექსპერიმენტული მონაცემების დაგროვებას და წყლის ქიმიურ

თავისებურებებზე დაკვირვების შედეგების შეფასებას. ამ დროს ძრითადი მოთხოვნაა, რომ

დაკვირვება ჩატარდეს ყოველ წელს კვარტალურად და სეზონურად, იმისათვის რომ

გამოვლინდეს პერიოდები, როდესაც წყლის ხარისხი ყველაზე არასასურველია. შემდგომ

მათემატიკური სტატისტიკის მეთოდით შეფასდეს თუ რამდენად არსებითია მიღებულ

შედეგებს შორის განსხვავება წლების მიხედვით.

რამდენიმე წლის განმავლობაში (2004-2007 წ.წ.) განყოფილება ატარებდა კვლევებს

უბანზე ზაჰესი-თბილისი. ამ კვლევების მონაცემების დამუშავებით მივიღეთ რეალური

485

სურათი ამ მონაკვეთზე მდ. მტკვრის ეკოლოგიური მდგომა-რეობის ცვლილებების

დინამიკის ცალკეული ელემენტების მომატების/დაკლების ანალიზით.

ცხრ. 1-ში მოცემულია მდ. მტკვრის წყალზე 2004-2007 წ.წ. ჩატარებული

დაკვირვებების შედეგად მიღებული მონაცემთა შეფასება. შეფასება ხორციელდება

სტიულენტის t-კრიტერიუმით, რაც გულისხმობს მონაცემთა ურთიერთშედარებას.

ცხრილის თითოეულ გრაფაში პირველი ციფრი არის სტატისტიკის t-ს მნიშვნელობა

მიღებული მათემატიკური გაანგარიშებით, ხოლო მეორე - შესაბამისი მნიშვნელობაა.

აღებული t-განაწილების სტატისტიკური ცხრილიდან.

ცხრილში ციფრების ქვემოთ დასმული ნიშანი („+“, „-„) - აღნიშნავს, თუ რამდენად

განსხვავდებიან სხვადასხვა წლების მონაცემები.

486

ცხრილი 1

სხვადასხვა წლებში მძიმე მეტალებზე დაკვირვების შედეგად მიღებული მნიშვნელობების შედარება

უბანი წელი

ელემენტი 2004/2005 2004/2006 2004/2007 2005/2006 2005/2007 2006/2007

1 2 3 4 5 6 7 8

ზაჰ

ესი

Cu 0.64(2.92)

+ 3.26(3.25)

- 3.46(3.25)

- 3.44(3.25)

- 3.70(3.25)

- 12.6(5.84)

-

Pb 0.35(2.90)

+ 2.73(3.17)

+ ***

6.21(3.36) -

*** ***

Zn 2.12(2.90)

+ 0.77(3.05)

+ 0.59(3.01)

+ 1.47(2.95)

+ 1.73(3.17)

+ 0.45(5.84)

+

Co 1.79(3.17)

+ 0.78(3.17)

+ 0.53(3.25)

+ 2.84(2.10)

- 1.7(3.25)

+ 1.0(3.25)

+

Mn 3.45(2.98)

- 5.1(5.05)

- 4.11(4.11)

- 2.46(2.98)

+ 0.77(2.95)

+ 2.19(2.95)

+

Cd 3.77(3.25)

+ 2.94(3.25)

+ 3.01(3.25)

+ 1.92(2.95)

+ 2.21(3.01)

+ 0.51(3.11)

+

Cr 1.46(2.90)

+ 1.45(2.98)

+ 1.83(3.36)

+ 2.44(3.05)

+ 1.07(3.01)

+ 2.91(2.95)

+

Ni 1.12(2.88)

+ 1.73(2.90)

+ 1.7(3.11)

+ 3.14(2.88)

- 3.45(3.25)

- 0.5(3.01)

+

თბი

ლის

ი

Cu 0.83(2.98)

+ 2.89(3.25)

+ 3.02(3.25)

+ 3.64(3.25)

- 3.85(3.25)

- 1.72(3.36)

+

Pb 0.62(2.92)

+ 3.75(3.11)

- ***

2.85(3.05) +

*** ***

Zn 1.59(2.88)

+ 0.6(3.05)

+ 0.36(3.17)

+ 1.5(3.11)

+ 1.6(2.98)

+ 0.7(2.98)

+

Co 1.5(3.01)

+ 0.4(3.01)

+ 0.27(3.25)

+ 4.6(3.11)

- 1.38(3.5)

+ 0.33(3.25)

+

Mn 1.84(3.17)

+ 2.8(3.17)

+ 4.43(3.05)

- 3.21(2.90)

- 5.17(3.71)

+ 2.33(4.6)

+

Cd 2.62(3.25)

+ 2.84(3.25)

+ 2.88(3.25)

+ 3.55(3.25)

- 3.61(3.46)

- 6.21(3.36)

-

Cr 1.41(2.90)

+ 2.81(3.05)

+ 0.87(3.71)

+ 2.23(3.11)

+ 2.88(3.50)

+ 3.02(3.05)

+

487

Ni 0.59(3.05)

+ 1.85(3.11)

+ 1.63(3.17)

+ 2.63(2.88)

+ 2.63(3.25)

+ 0.78(3.05)

+

მოპოვებული ინფორმაციის შემდგომი დამუშავებით შეიძლება დადგენილი იქნეს

ყოველი ქიმიური ელემენტისთვის ყველაზე არასასურველი პერიოდი, ე.ი. პერიოდი,

როდესაც განხილული ქიმიური ელემენტის კონცენტრაცია ყველაზე მაღალია. ამ მიზნით

გაანგარიშებულია კვარტალური, სეზონური და ფონური კონცენტრაციები. ყოველი

ელემენტისათვის კვარტალური (სეზონური) კონცენტრაცია განისაზღვრება ფორმულით:

სადაც X არის კვარტალური (სეზონური) კონცენტრაცია, X - მოცემულ გრადაციაში

ქიმიური ელემენტების საშუალო მნიშვნელობა, Sx - საშუალო კვადრატული გადახრა, t-

სტიუდენტის კოეფიციენტი, n - დაკვირვებათა რაოდენობა.

ფონური კონცენტრაცია (Xფ) განისაზღვრება პირობით [15]:

(Xფ)= max(Xკვ, Xსეზ),

სადაც Xკვ (Xსეზ) - კვარტალური (სეზონური) კონცენტრაციაა.

გაანგარიშების შედეგები მოყვანილია ცხრ. 3-ში.

ცხრილში 2, მოცემულია 2015 წ. ზაჰესი (ივნისის თვეში) და თბილისი (ნოემბერის

თვეში) აღებული სინჯების მიხედვით მიკროკომპონენტების შემცველობა.


მიკროკომპონენტების შემცველობა,

მკგ/ლ, 2015 წ.

ელემენტი უბანი Cu Zn Cd Pb Mn Co Ni Cr

ზაჰესი 41.8 20.7 2.1 3.8 22.3 0.6 3.6 3.6 თბილისი 22.3 12.5 0.3 2.6 28.2 0.6 3.5 2.5

X=X+ Sxt / n

488


კვარტალური, სეზონური და ფონური კონცენტრაციების განაწილება წლების მიხედვით

უბანი

წელი

წინასწ. კვ. წინასწ. სეზ. ფონური

კონც. წინასწ. კვ. წინასწ. სეზ.

ფონური

კონც.

ზაჰ

ესი

Cu, მკგ/ლ Pb, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

144.38

100.53

9.95

9.19

104.93

72.57

9.95

9.19

149.9

100.53

9.95

9.19

8.83

5.96

1.06

* * *

8.4

5.75

0.98

* * *

8.23

5.96

1.06

* * *

Zn, მკგ/ლ Co, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

23.6

30.05

18.84

16.21

21.92

29.09

18.28

16.21

21.92

29.09

18.28

16.21

2.17

0.48

0.76

* * *

4.15

0.48

0.76

* * *

4.15

0.48

0.76

* * *

Mn, მკგ/ლ Cd, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

47.35

25.01

16.8

21.13

45.92

33.97

11.92

21.13

47.35

33.97

16.8

21.13

9.22

0.85

0.71

0.065

6.61

0.68

0.45

0.065

9.22

0.85

0.71

0.065

Cr, მკგ/ლ Ni, მკგ/ლ

489

2004

2005

2006

2007

3.98

4.22

7.02

3.8

3.94

2.69

5.78

3.8

3.98

4.22

7.02

3.8

4.94

5.14

3.16

2.94

4.23

4.28

2.84

2.94

4.94

5.14

3.16

2.94

თბი

ლის

ი

Cu, მკგ/ლ Pb, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

0.91

0.65

0.75

0.7

0.90

0.44

0.75

0.7

0.91

0.65

0.75

0.7

3.08

6.41

2.36

* * *

3.08

5.42

2.32

* * *

3.08

6.41

2.36

* * *

Zn, მკგ/ლ Co, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

3.26

7.83

3.50

3.42

3.26

7.15

3.21

3.42

3.26

7.83

3.50

3.42

40.21

35.28

16.50

* * *

40.64

40.99

14.49

* * *

40.64

40.99

16.50

* * *

Mn, მკგ/ლ Cd, მკგ/ლ

2004

2005

2006

2007

49.61

33.9

16.45

14.16

46.84

27.88

16.45

14.16

49.61

33.9

16.45

14.16

11.41

0.6

0.57

0.51

7.62

0.51

0.57

0.51

11.41

0.6

0.57

0.51

Cr, მკგ/ლ Ni, მკგ/ლ

2004

2005

2006

3.01

3.08

7.55

2.69

3.16

5.95

3.01

3.16

7.55

7.51

5.13

2.84

6.1

5.13

2.84

7.51

5.13

2.84

490

2007 3.78 3.78 3.78 3.11 3.11 3.11

ზემოაღნიშნული გაანგარიშების შედეგების მიხედვით ცხრ. 2 და ცხრ. 3-ის მდ. მტვარის

დაბინძურების დონე მძიმე მეტალებით გაცილებით მაღალია და მნიშვნელოვნად აჭარბებს

ზღვრულ დასაშვებ კონცენტრაციას.

ამრიგად, ჩატარებული მონიტორინგის თანახმად, საქართველოში გარემოს დაცვის

სფეროში საკმაოდ ბევრი პრობლემაა, რომელიც ძალზე საყურადღებოა და სათანადო

რეაგირებას მოითხოვს.

სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს სათანადო ეკონომიური სახსრები, აქედან გამომდინარე

მძლავრი მეცნიერული ბაზა, რათა განხორციელდეს ბუნებათსარგებლობის და გარემოს

დაცვის ღონისძიებათა კომპლექსი, რეგიონის ტერიტორიის სპეციფიკის, ისტორიულ-

ეროვნული და დემოგრაფიული განვითარების თვალსაზრისით.

ეკოლოგიური უსაფრთხოების განხორციელების მიზნით, საჭიროა გატარდეს შემდეგი

ღონისძიებები:

- შემუშავდეს წყლის რესურსების დაცვის და რეგიონალური გამოყენების პროგრამა;

- სათანადოდ მოწესრიგდეს არსებული საქალაქო და სამრეწველო გამწმენდი

ნაგებობები, დამონტაჟდეს გამწმენდი ნაგებობები იქ, სადაც აუცილებელია;

- არსებული და ახლახანს შექმნილი საწარმოების ტექნოლოგიური პროცესები თავისი

მაღალი ტექნიკურ-ეკონომიკური მაჩვენებლით უნდა პასუხობდეს გარემოს დაცვის

თანამედროვე პირობებს;

- საწარმოების, სადაც ვერ ხერხდება წყალმომარაგების შემცირება ან გაჭუჭყიანებული

წყლების ჩაშვების სრული აღკვეთა, უნდა დაიხუროს ან მაქსიმალურად შეიძღუდოს მისი

ფუნქციონირება;

- მნიშვნელოვანი ეკოლოგიური ეფექტურობა და უსაფრთხოება შეიძლება მივიღოთ

იმ შემთხვევაში, თუ ჩატარებული ანალიზი და აუდიტი ქმედითუნარიანი იქნება, ანუ

გამოიყენება გარემოს მართვის დროს.

491

8. გეოსაინფორმაციო სისტემის გამოყენების მიზანშეწონილობა მდ. მტკვრის ეკოლოგიური მდგომარეობის შეფასებაში

ინფორმაციის მოძიების, შენახვის, დამუშავებისა და ანალიზის უამრავი საშუალება

არსებობს. ყოველწლიურად იქმნება ახალ-ახალი სისტემები, მათ შორის გეოსაინფორმაციო

სისტემის პროგრამები. მაგრამ თანამედროვე ეტაპზე საქართველოში არასათანადოდ

გამოიყენება გეოსაინფორმაციო სისტემა (GIS) მიუხედავად იმისა, რომ საინფორმაციო

სისტემების პროგრამები ხდება ეკოლოგიური მდგომარეობის კვლევის განუყოფელი ნაწილი.

ეკოლოგიური პროგრამები მოითხოვს სწრაფ და ადეკვატურ მოქმედებას, რომლებიც

პირდაპირ კავშირშია მოპოვებული ინფორმაციის დამუშავების და მოწოდების

ოპერატუნარიანობასთან, ამავდროულად უნდა იყოს უზრუნვეყოფილი სხვადასხვა

მონაცემების შედარების, შეკავშირების, გაანალიზების და მათი გადახედვის მოსახერხებელი

და თვალსაჩინო სახე. დამუშავების და ანალიზის ეტაპზე მნიშვნელოვანია სწორი

პროგრამული უზრუნველყოფის შერჩევა. გეოსაინფორმაციო სისტემა მისი მახასიათებლებით

შეიძლება ჩაითვალოს ინფორმაციის დამუშავების და მართვის ერთ-ერთ ძირითად

საშუალებად.

GIS - ს საშუალებები ბევრად უკეთესია სხვა კარტოგრაფიულ სისტემებზე. თვით მის

კონცეფციაში ჩადებულია სივრცეში განაწილებული ან კონკრეტულ ადგილზე მიბმული

მონაცემების შეგროვების, ინტეგრაციის და ანალიზის მრავალნაირი საშუალებები,

შესაძლებელია მონაცემთა ბაზის შექმნა, შევსება, შეცვლა, მისი ინტეგრირება სხვა ბაზებთან

და აგრეთვე მონაცემების ვიზუალიზაცია სხვადასხვა სახით. GIS-ის საშუალებებით შეიძლება

შევქმნათ და გამოვიყენოთ ინტელექტუალური რუკები. რუკები GIS-ში არის მთავარი

ელემენტი - როგორც საბოლოო პროდუქტი, აგრეთვე მუშაობის ძირითადი ინსტრუმენტები

საბოლოო რუკის შექმნისათვის საბაზო რუკების მოპოვებით. საბაზო რუკებად ჩვენს

პროექტში ორი ტოპოგრაფიული პლანშეტია: K-38-78-g-v და K-38-78-g-a (ნახ. 8.1 და 8.2),

რომლებიც მოვამზადეთ სამუშაოდ, ანუ მოვახდინეთ მათი რეფერენსირება შესაბამის

კოორდინატთა სისტემაში.

492

ნახ. 8.1 ტოპოგრაფიული რუკა K-38-78-g-a

493

ნახ. 8.2 ტოპოგრაფიული რუკა K-38-78-g-v

494

ნახ.8.3 საკვლევ ტერიტორიაზე მტკვრის აუზის სქემატური რუკა

495

Arc GIS საშუალებას გვაძლევს გეოგრაფიული ინფორმაციის კომპილაციის:

რამოდენიმე წყაროდან მოპოვებული ინფორმაციის სინთეზირებას ერთ გეოგრაფიულ ხედში.

ასეთ წყაროებს წარმოადგენს ინფორმაცია მონაცემთა ბაზიდან, GPS-კოორდინატები და ჩვენს

მიერ აციფრული საბაზო რუკები. ასეთი სხვადასხვა წყაროებიდან მოპოვებული

ინფორმაციის გამოყენება მოსახერხებელია იმ შემთხვევაში, როცა ინფორმაცია მუდმივად

ცვალებადია, იგი საშუალებას გვაძლევს შევქმნათ არსებული სიტუაციის რუკები. შექმნილ

სამუშაო ფენებზე შესაძლებელია დაიდოს მონაცემთა ბაზიდან რეალურ დროში მომხდარი

ცვლილებები და ამით გავაკონტროლოთ სიტუაცია, ანუ დავაფიქსიროთ ცვლილებები, რა

თქმა უნდა, ამავდროულად მონაცემთა ბაზა უნდა იყოს განახლებული.

ყველაზე საინტერესო და საჭირო, ეკოლოგიისათვის, შემადგენელი ნაწილი GIS-ში არის

სივრცული ანალიზი. სივრცული ანალიზის მიზანია არსებული მონაცემებიდან ახალი

ინფორმაციის მიღება შემდგომში სწორი გადაწყვეტილებების მიღებისათვის. იმის გარდა,

რომ თვით რუკა, რომელზეც დატანილია სიმბოლოების სახით ჩვენი მონაცემები,

წარმოადგენს ანალიზის ფორმას. სივრცული ანალიზი უფრო შორს წასული ნაბიჯია

ანალიზის შესრულებაში არსებული მონაცემების მიმართ მათემატიკური, სტატისტიკური და

გეოგრაფიული ოპერაციების გამოყენებით.

Geostatistic Analys-ის საშუალებით შეგვიძლია ავაგოთ თემატიური რუკა იმ მონაცემების

მიხედვით, რომლებიც გვაქვს წერტილოვან ფენებზე (მძიმე მეტალების შემცველობა).

იმის მიხედვით, თუ რა ამოცანა დგას ჩვენ წინაშე, დგინდება კონკრეტული სამუშაო

მოდელი. ჩვენს შემთხვევაში ამოცანის გადასაწყვეტად, რომელიც შეიძლება ამოიხსნას GIS

ანალიზატორების საშუალებით, მივიღეთ შემაჯამებელი რუკა, რომელზეც ასახულია

ეკოლოგიურად საშიში წერტილები მდ. მტკვარზე. ამოცანის შესაბამისად, ჩვენი ანალიზის

მოდელი შეიცავს შემდეგ ეტაპებს:

496

ელემენტების კონცენტრაციის განსაზღვრა მდ. მტკვრის გამოსაკვლევ უბანზე ყველა

წერტილში რთულია და მოითხოვს დიდი ხარჯებს. მაგრამ შესაძლებელია სინჯების აღება

ძირითად წერტილებში და სხვა დანარჩენ ადგილებზე მნიშვნელობების პროგნოზირება.

მიუხედავად იმისა, როგორ არის განლაგებული სინჯების აღების ადგილები (რეგულარული

ბადის მიხედვით ან შემთხვევით). ინტერპოლაციის ინსტრუმენტები პროგნოზირებას

უკეთებს ზედაპირის ყველა წერტილს და გამოსახავს გამომავალი რასტრული რუკით

მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა ამა თუ იმ ადგილზე ჩატარებული გამოკვლევები. არსებობს

ინტერპოლაციის რამოდენიმე ხერხი, რომლებიც პროგნოზირებას აკეთებენ სხვადასხვა

ანგარიშებით. ოპტიმალი რეზულტატის მიღებისათვის გამოყენების წინ განვიხილოთ ყველა.

ეს ეტაპი ძალიან მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ მივიღოთ ეკოლოგიური სიტუაციის

რეალობასთან მიახლოებული გამოსახულება.

კრიგინგის (Kriging) გამოყენებისას იგულისხმება, რომ მანძილი წერტილებს შორის

ასახავს სივრცობლივ კორელაციას, იგი გამოიყენებს მათემატიკურ ფუნქციებს

განსაზღვრული რაოდენობის წერტილებისათვის ან ყველა იმ წერტილისათვის, რომელიც

მოცემულია შერჩეული რადიუსის ფარგლებში, იმისათვის, რომ განსაზღვროს გამოსავალი

პარამეტრები ყველა მიმართულებით. ძირითადად გამოიყენება გეოლოგიაში.

ბუნმებრივი შემოგარენი (Natural Neighbor) მისი ძირითადი მახასიათებელია, რომ

გამოიყენებს ანგარიშებში მარტო იმ წერტილების ჯგუფს, რომელიც მდებარეობს

გამოსაკვლევი წერტილის ირგვლივ და ინტერპოლირებული მონაცემები იქმნებიან

ნიმუშების მონაცემების დიაპაზონში.

სასაწყისი რუკა

რეფერენსირება აციფრება მონაცემების შეყვანა

ინტერპოლაცია რეკლასიფიკაცია რუკების ალგებრა

საბოლოო რუკა

497

სპლაინი (Spline) - ეს მეთოდი ყველაზე მეტად გამოიყენება ისეთი ზედაპირის

ანალიზისათვის, რომელიც მკვეთრად არ იცვლება. ეს მეთოდი აფასებს მნიშვნელობებს იმ

მათემატიკური ფუნქციების გამოყენებით, რომლებიც მინიმუმამდე მიჰყავთ ზედაპირის

გამრუდებას. რეზულტატად ვღებულობთ ზედაპირს, რომელიც ზუსტად გადის შემავალ

წერტილებზე. გამოიყენება დაბინძურების კონცენტრაციის ინტერპოლაციისათვის.

ტოპორასტრი (Topo to Raster) - ეს არის მეთოდი ინტერპოლაციის სპეციალურად

დამუშავებული რელიეფის, ჰიდროლოგიურად კორექტული ციფრული მოდელების

შესაქმნელად მეთოდი იყენებს საბოლოო სხვაობის ინტერპოლაციის ინტერაქტიულ მეთოდს.

ტრენდი (Trend) - იყენებს გლობალური პოლიგონის ინტერპოლაციას, რომელიც

შეესაბამება სწორ ზედაპირს, განსაზღვრული მათემატიკური ფუნქციით (პოლინომით)

ნიმუშის წერტილებისათვის. კონცეპტუალურად, ინტერპოლაცია ტრენდი მეთოდით

შეიძლება შევადაროთ ქაღალდის ფურცლის მოთავსებასთან აწეული წერტილების შორის.

ინტერპოლაციის ეს მეთოდი გამოიყენება ზედაპირის მიახლოებისთვის ნიმუშის

წერტილებთან, თუ ხდება საკვლევი ნაკვეთის ვარირება თანმიმდევრულად უბნიდან

უბნამდე, მაგალითად, გარემოს დაბინძურება საწარმო ზონაში.

IDW-მეთოდის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ წერტილების შეწონილობა ხდება

იმდაგვარად, რომ წერტილის მნიშვნელობა მცირდება უცნობ წერტილადმე მანძილის

ზრდასთან ერთად შეწონილობა ენიჭება წერტილებს შეწონილობის კოეფიციენტის

მიხედვით, რომელიც აკონტროლებს როგორ შეიცვლება წერტილის ზემოქმედება მანძილის

ზრდასთან. რაც უფრო დიდია კოეფიციენტი, იმდენად ნაკლებია ეფექტი კოეფიციენტის

ზრდასთან. უცნობი წერტილის მნიშვნელობა მიუახლოვდება მონაცემთა აღების უახლოეს

წერტილს. უნდა აღინიშნოს, რომ ინერპოლაციის ამ მეთოდს აქვს ნაკლი - რეზულტატის

ხარისხი შეიძლება შემცირდეს, თუ აღებული წერტილების განლაგება არის არათანაბარი,

ამის გარდა ინტერპოლირებული ზედაპირის მაქსიმალური და მინიმალური მნიშვნელობები

ფიქსირდება მხოლოდ მონაცემთა აღების წერტილებში.

TIN - ინტერპოლაციის მეთოდი - ერთ-ერთი პოპულარული მეთოდია. იგი ქმნის

ზედაპირს, რომელიც შედგება ახლომდებარე წერტილების საშუალებით შექმნილი

სამკუთხედებით. მისი მთავარი ნაკლია ის, რომ მიღებული ზედაპირი არ არის გლუვი. ამის

გარდა ტრიანგულაცია მუშაობს მონაცემთა აღების შორის, არა წერტილების ირგვლივ.

498

გავაანალიზეთ რა ყველა ეს მეთოდი, შევჩერდით ორ მეთოდზე: Spline და Natural

Neighbor.

ამ მეთოდებით ჩატარებული ინტერპოლაციები შევადარეთ შემოწმების მეთოდით.

ორივე ინტერპოლაციის დროს ერთ-ერთი წერტილი, რომლის მნიშვნელობა ცნობილი იყო,

გამოვთიშეთ ინტერპოლაციის პროცესიდან. შემდეგ ინტერპოლაციით მიღებული

მნიშვნელობა შევადარეთ ცნობილ მნიშვნელობას. ყველაზე ახლოს იყო მნიშვნელობა,

მიღებული ინტერპოლაციის - Natural Neighbor (ნახ. 8.4, 8.5, 8.6, 8.7, 8.8, 8.9) მეთოდით. ამ

მეთოდით მოვახდინეთ ინტერპოლაცია ყველა მძიმე ელემენტის მაჩვენებლებზე, შემდეგ

მოვახდინეთ ინტერპოლირებული ზედაპირის რეკლასიფიკაცია (ნახ. 8.10 და 8.11) და

სივრცული ანალიზის კიდევ ერთი ინსტრუმენტის გამოყენებით Map Algebra- (ალგებრა)

მივიღეთ რუკა, რომელზეც აღნიშნულია კრიტიკული წერტილები, სადაც ყველა ელემენტის

ჯამური კონცენტრაციის ექსტრემალურია (ნახ. 8.12).

499

ნახ.8.4 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Cu

შემცველობას მკგ/ლ- ში ( 2015 წლის მონაცემებით)

500

ნახ.8.5 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Zn


501

ნახ.8.6 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Mn


502

ნახ.8.7 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Pb


503

ნახ.8.8 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Cd


504

ნახ.8.9 ინტერპოლაციით მიღებული რასტრული რუკა, რომელიც ასახავს Ni


505

ნახ.8.10 რეკლასიფიკაციის შედეგად მიღებული რასტრული რუკები

506

ნახ.8.11 რეკლასიფიკაციის შედეგად მიღებული რასტრული რუკები

507

ნახ. 8.12 რასტრული კალკულაციით მიღებული საბოლოო რუკა, სადაც ასახულია

ექსტრემალური წერტილები

508

9. მდ. მტკვრის აუზის ტოქსიკური მეტალებით მონაცემთა ბაზის შექმნის ძირითადი პრინციპები

მდ. მტკვრის ეკოლოგიური მდგომარეობის შესახებ სხვადასხვა წყაროებიდან არსებობს

უამრავი მასალა. ამ მასალების შეგროვების, სისტემატიზაციის, შემდგომი კვლევისა და

ექსპერიმენტის ჩატარებისათის განყოფილებაში შექმნილი იყო მონაცემთა ბაზა Access-ში,

რომელიც ინტეგრირებულია Arc GIS-თან. ამ ბაზაში გათვალისწინებულია როგორც

მონაცემთა შეყვანისათვის მარტივი ფორმების გამოყენება, აგრეთვე მონაცემების მთლიანი

ნახვა და ამობეჭდვა. ბაზა ივსება ეტაპობრივად მონაცემების მოპოვების მიხედვით და

შეიძლება იყოს გამოყენებული სხვა მდინარეებისთვისაც. ბაზა იწყება მთავარი ფორმით. ამ

ფორმის გამოყენებით ჩვენ შეგვიძლია გამოვიძახოთ როგორც შესავსები ფორმები, აგრეთვე

შეყვანილი მონაცემების მთლიანი ნახვის ფორმები, რომლებიც შეიცავს ყველა წელს. ბაზაზე

ზოგადი წარმოდგენისათვის წარმოვადგენთ შემდეგ ვიზუალურ მასალას.

მონაცემთა ბაზა

ნახ.9.1 მონაცემთა ბაზის საწყისი ფორმა

509

ამ ფორმის საშუალებით ჩვენ შეგვიძლია გამოვიძახოთ, როგორც შესავსები ფორმები,

რომლებიც მარტივად ივსება, აგრეთვე დავათვალიეროთ ყველა მონაცემი.

ნახ. 9.2 მონაცემთა შეყვანის ფორმა

510

ნახ. 9.3 ცალკეულ ელემენტებზე წლეების მიხედვით მონაცემების შეყვანის ფორმა

ნახ.9.4 ცალკეულ საწარმოზე მონაცემების შეყვანის ფორმა

511

ახ. 9.5 ერთდროულად ყველა მონაცემის (წლების და ელემენტების მიხედვით) ნახვის ფორმა

ნახ.9.6 ცალკეულ ელემენტის მონაცემების ნახვის ფორმა შესაბამისი გრაფიკით (წლეების და თვეების მიხედვით)

512

ლიტერატურა

1. ნ. ფოფორაძე, დ. აბზიანიძე, მ. დვალი, თ. მესხიშვილი. ეკოლოგიური

მონიტორინგის ეფექტურობა მდინარეული წყლების ტოქსიკური მეტალებით

გაჭუჭყიანების შემთხვევაში. სტუ. შრომები, 2010, #3, გვ.17-21.

2. თ. მესხიშვილი, ნ. ფოფორაძე, დ. აბზიანიძე, მ.დვალი. მდ. მტკვრის აუზზე

არსებული ეკოლოგიური მდგომარეობის გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე //

ქალი და XXI საუკუნე. საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის შრომები,

თბილისი, სტუ, 2011, გვ. 179-181.

3. Временные методические указания по проведению расчетов фоновых концентраций

химических веществ в воде водотоков. Л.: Гидрометизат, 1983.

4. В.А. Аникеев, И.З. Копп, Ф. В. Скалкин. Технологические аспекты охраны окружающей среды.

Л.:Гидрометиздат, 1982.

5. Д.В. Абзианидзе, Р.Г. Манагадзе. Применение модели Калмана-Биюси в процессе

обработки результатов наблюдений за состоянием речной воды.//Нефть и газб Грузии,

№29, 2014, стр. 17-20.

6. Д.В. Абзианидзе, Р.Г. Манагадзе, В.В. Абзианидзе. Применение калмановской

фильтрации при оценке состояния речной воды по дискретным наблюдениям.//Нефть

и газ, Грузии, №30, 2015, стр. 108-111.

7. ნ. ფოფორაძე, დ. აბზიანიძე, მ. დვალი, თ. მესხიშვილი. მათემატიკური ეკოლოგიის

როლი ეკოლოგიური სისტემების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხში (ინგ. ენა)

- //გარემოს დაცვა და მდგრადი განვითარება: სამეცნიერო ტექნიკური კონფერენცია,

თბილისი, სტუ, 2010, გვ.242-244.

8. Математическое моделирование /Пер. с анг. Под ред Ю. П. Гупало.-М.: Мир, 1979.

9. Д.В. Абзианидзе, Г.П. Табатадзе, Р.Г. Манагадзе, В.В. Абзианидзе, Н.М.Инанашвили.

Размышления математиков об экологии и её проблемах. //Социальная экономика,

ГТУ, №1б 2015, стр. 173-175.

513

10. დ. აბზიანიძე, გ. ტაბატაძე, ნ. ხუნდაძე, თ. მესხიშვილი. მათემატიკის მოდელირების

მეთოდების გამოყენება გარემოსდაცვის ამოცანების გადასაწყვეტად. // ბიზნეს-

ინჟინერინგი, სტუ, #2, 2013, გვ. 195-197.

11. Н.Г.Попорадзе, Д.В.Абзианидзе, М.С.Двали. О проблеме экологической безопасности и

оптимизации управления экологической системы. Tруды ГТУ, №2, 2010, c. 59-63.

12. B.И.Иваненко. Управление при стохастической неопределенности.- Автоматика, 1982,

№6,с.65-74.

13. Н. Г. Попорадзе, Д. В. Абзианидзе, М.С. Двали, Т. Н. Месхишвили. Применение

математических методов в медицинской экологии // Сб. Тр. ГТУ, №1 (483), 2012, стр.54-58.

14. Л.И. Лопатников. Краткий экономико-математический словарь.-М.: Наука, 1979

15. Временные методические указания по проведению расчетов фоновых концентраций

химических веществ в воде водотоков. Л.: Гидрометизат, 1983.

saqarTvelos teqnikuri universiteti 2015 w. Catarebuli samecniero ...

Documents

Transcript of saqarTvelos teqnikuri universiteti 2015 w. Catarebuli samecniero ...