saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka...

48
1

Transcript of saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka...

Page 1: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

1

Page 2: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

2

saMpadkIyasaMpadkIyasaMpadkIyasaMpadkIyasaMpadkIya

ramaayaNa maoM saIta kI Kaoja ko daOrana laMkajaanao ko saMdBa- maoM ek Aa#yaana Aata hO. jabajaamavaMt nao AMgad sao kha ik tuma laMka jaakrsaIta ka pta lagaaAao. tba AMgad nao kha ik

‘maOM jaa tao sakta hUÐ pr vaapsa Aanao maoM kuC saMdoh hO.’ gaUZ,rajanaIit& jaamavaMt [sa javaaba kao saunakr kuC saaoca maoM pD, gae.ifr ]nhaoMnao hnaumaana kI p`SaMsaa maoM kha ik ‘ho² vaanarrajaÊ AapmaoMApar Sai@t hO. Aap yaid caahoM tao kuC BaI AsaMBava nahIM hOÊ saaqahI hma saBaI kao Aap pr ivaSvaasa BaI hO ik Aap hI [sa AiBayaanakao pUra kr sakto hOM.’ hnaumaana nao p`stava kao sahYa- svaIkar krkoAiBayaana kao pUra BaI ikyaa.

Aba [sa vaa@yaa kao pZ,kr Aapko mana maoM turMt ek p`Sna]znaa caaihe ik jaba AMgad laMka jaa sakto hOMÊ tao vaapsa @yaaoMnahIM Aa saktoÆ AaOr @yaa hnaumaana kao jaamavaMt Wara ]nakI Sai@tka ehsaasa kranaa ja$rI qaaÆ jaI haв AMgad nao Apnao saMdoh saopUrI saBaa maoM inaraSaa Bar dI qaI. [sa inaraSaa kao samaaPt krkoAiBayaana kao pirNaama tk phuÐcaanaa ja$rI qaa. [saIilae jaamavaMtnao dUsarI p`aqaimakta vaalao vyai@t ko samaxa ]namaoM saMklp ka saMcaarkrto hue p`stava rKa AaOr hnaumaana nao ]sao sahYa- svaIkar ikyaa.yaid AMgad nao AiBayaana kao pUra ikyaa haota tao saMBavatÁ Aaja hmaAMgad kao mahavaIr maanato AaOr rama ko saaqa ]nakI Aca-naa krtotqaa hnaumaana caalaIsaa kI jagah AMgad caalaIsaa pZ,to. laoiknaAMgad ko saMklp Daola jaanao kI vajah sao kqaa ka ÉK badla gayaa,.

zIk yahI isqait hmaaro saamaanya jaIvana maoM BaI kBaI¹kBaIdRiYTgaaocar haotI hO. hma jaanao¹Anajaanao maoM saMklpSai@t kI kmaIkI vajah sao Apnao AvasaraoM kao gavaaÐ doto hOM. rajaBaaYaa kakayaa-nvayana hao Aqavaa ihMdI ka p`caar¹p`saar ka kaya-Ê [sa maamalaomaoM BaI hma bahut sao AvasaraoM kao gavaaÐto rhto hOM. iktnaI AjaIbabaat hO ik ek doSa ijasakI rajaBaaYaa ihMdI hao AaOr ]sakIbahutayat janata ihMdI jaanatI haoÊ ]sa doSa maoM ]sako naagairkaoM kaorajaBaaYaa kao Apnaanao ko ilae vaYaao-M sao AiBapoirt ikyaa jaata hO.

k[- baar saunanao ko ilae imalata hO ik ihMdI ivaSva maoMbaaolaI jaanao vaalaI phlaI BaaYaa bana ga[- hO tao saukUna imalata hO.laoikna jaba Baart ka kao[- naagairk ‘mauJao ihMdI nahIM AatI’ khtahO tao hmaarI doSaBai@t va raYT/Iyata [sasao Aaht haotI hO. saaqa hIhmaarI vyavasqaa va vyai@tgat [cCaSai@t ko pr BaI p`Sna ]zta hO.

laoikna doSa kI ivaSaalata AaOr BaaYaayaI va saaMsÌitkivaivaQata kao BaI hma nakar nahIM sakto AaOr naa hI ]sakao hI

]<ardayaI zhrakr Apnaa pllaa JaaD, sakto. hma jaanato hOM ikAajaadI ko samaya BaartIya Aqa-vyavasqaa AaOr xao~Iya ekta kItrh hI doSa kI BaaYaayaI isqait BaI jaja-r qaI. saMsaaQanaaoM kI kmaIAaOr samauicat maahaOla nao [sa raYT/Iya Baavanaa kao kafI nauksaanaphuÐcaayaa. ifr BaI kuC BaaYaa p`oimayaaoM AaOr raYT/vaadI laaogaaoM kopuÉYaaqa- nao doSa kI [sa Baavanaa kao BaI Aagao baZ,ayaa hOÊ laoiknahmaara ]_oSya ABaI BaI AQaUra hO.

Aaja ihMdI maoM raojaI¹raoTI kI saMBaavanaaeÐ bahut baZ, ga[-hOM. samaacaar¹p~aoMÊ pi~kaAaoMÊ isanaomaa AaOr [lao@T/ainak maIiDyaamaoM p`caur maa~a maoM naaOkiryaaÐ ]plabQa hao rhI hOM. Aaja bahuraYT/IyakMpinayaa o M ko saaqa¹saaqa saa ^FTva oyar ivakisat krna o vaalaIAMtra-YT/Iya kMpinayaaÐ BaI BaartIya ]pBaao@taAaoM kI Aaor lalacaa[-AaÐKaoM sao doK rhI hOM. yaid saBaI BaartIya saMklpvaana hao jaaeMik Amauk saovaa Aqavaa ]%pad kI jaanakarI hmaoM ihMdI maoM caaihe tao@yaa saovaa p`data kMpinayaaÐ hmaarI BaaYaa maoM hmaoM saovaa p`dana krnao koilae hmaaro dhlaIja pr KD,I nahIM haoMgaIÆ AvaSya haoMgaI. @yaaoMikAaja Baart maoM ivastRt baajaar AaOr sasto kamagaar daonaaoM ]plabQahOM. yah hmaaro ilae ek Avasar hO. [sa Avasar kao hmaoM Aa%maivakasaAaOr raYT/ivakasa kI dRiYT sao doKnaa caaihe AaOr pUNa- saMklp kosaaqa [sa pr Amala krnaa caaiheÊ taik Baart ko janamaanasa kaolaaBa hao AaOr doSa kI BaaYaayaI ekta saudRZ, hao.

maananaIya p`QaanamaM~I EaI naroMd` maaodI ka ‘svacC BaartAiBayaana’ BaI saMklp AaQaairt ek AiBayaana hOÊ ijasamaoM ‘nagaMdgaI kroMgao AaOr na hI iksaI kao krnao doMgao’ vaalaI Baavanaa BaI dRZ,saMklp kI Aahuit maaMgatI hO. yaid hma zana laoM ik doSa kao sava-dasvacC banaae rKoMgao tao @yaa yah saMBava nahIM hOÆ p`QaanamaM~I jaI kIBaavanaaAaoM ka Aadr krto hue Apnao saMgazna kI svacCta sao jauD,IivaSaoYataAaoM pr Qyaana koMid`t krko p`kaiSat ‘ivaSaoYaaMk’ kao pazkaoMkao samaip-t krnaa BaI hmaaro [saI saMklp ka ek ihssaa hO.

saaqa hI mauJao batato hue AtIva hYa- hao rha hO ik AapkIpi~ka ‘saugaMQa’ kao punaÁ ek baar raYT/Iya sammaana p`aPt huAa hO.14 isatMbar 2014 kao mahamaihma raYT/pit mahaodya ko krkmalaaoM sao‘saugaMQa’ kao ‘ga’ xao~ maoM p`kaiSat haonao vaalaI pi~kaAaoM maoM dUsarIsava-EaoYz pi~ka ka purskar p`dana ikyaa gayaa. maOM [sako ilaeApnao p`baMQana AaOr saugaMQa ko saMpadna maoM sahyaaogaI sahkima-yaaoM evaMlaoKkÀlaoiKkaAaoM evaM pazkaoM ko p`it Ìt&ta p`kT krta hUÐ.

yah saMklp hI tao hOoo…yah saMklp hI tao hOoo…yah saMklp hI tao hOoo…yah saMklp hI tao hOoo…yah saMklp hI tao hOoo…

saMpadk

2

Page 3: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

3

‘sauganQa’‘sauganQa’‘sauganQa’‘sauganQa’‘sauganQa’vaI esa pI kI ~Omaaisak ga Rh¹pi~kavaI esa pI kI ~Omaaisak ga Rh¹pi~kavaI esa pI kI ~Omaaisak ga Rh¹pi~kavaI esa pI kI ~Omaaisak ga Rh¹pi~kavaI esa pI kI ~Omaaisak ga Rh¹pi~ka

vaYa-¹12 AMk¹4 isatMbarÊ 2014

sa MpadkvaO baalaajaI

]p¹sa MpadkvaI saugauNaagaaopala

sa MpadkIya kayaa -layaivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~kmara saMº245Ê phlaa tlamau#ya p`Saasainak Bavana

ivaSaaKp+Nama¹530 031dUrBaaYaÁ 0891¹2518471

maaobaa[laÁ 9989888457 & 9949844146[-¹maolaÁ [email protected]

[email protected]

‘sauganQa’ maoM p`kaiSat rcanaaAaoM maoMvya> ivacaar laoKkaoM ko Apnao hOM

AaOr ]nako p`it‘ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ p`baMQana’

ijammaodar nahIM hO.

raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ kI rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzk 27isatMbarÊ 2014 kao saMpnna hu[-. baOzk maoM sava-p`qama saMgazna kao ipClao CÁ vaYaao-M sao lagaatar p`itiYzt [Midra gaaMQaI rajaBaaYaa SaIlD evaM ‘saugaMQa’ ko ilaeipClao tIna vaYaao-M sao lagaatar ‘]%ÌYT pi~ka’ ka purskar p`aPt haonao ko]plaxya maoM kma-caarI samaUh kao baQaa[- dI ga[-. [sako pScaat saMgazna maoMipClaI itmaahI ko daOrana p~acaar maoM ihMdI ko p`yaaoga kI samaIxaa kI gayaI.t%pScaat saimait ko sadsyaaoM Wara sauJaayaa gayaa ik saMgazna maoM saBaI kMPyaUTraoM maoMyaUinakaoD lagaanao hotu zaosa ]paya ikyao jaayaoM. saaqa hI saUcanaa p`aOVaoigakIivaBaaga ko sahyaaoga sao saBaI SaaKa ibaËI kayaa-layaaoM sao itmaahI p`gait p`itvaodnasaMbaMQaI jaanakarI Aa^nalaa[na maoM p`aPt krnao hotu Aa^nalaa[na maaD\yaUla p`NaalaIivakisat krnao ko baaro maoM inadoSa idyaa gayaa.

baOzk maoM inadoSak ³kaima-k´ Da^ jaI baI esa p`saadÊ kaya-palak inadoSak ³saMkma- EaI EaIsaa kumaarÊ kaya-palak inadoSak³ivapNana´ EaI Aar SaMkrÊ kaya-palak inadoSak ³piryaaojanaa´ EaI ena hirhrnaÊ mahap`baMQak ³saUcanaa p`aOVaoigakI´ EaI ko vaI esa esarajaoSvar ravaÊ ]p mahap`baMQak ³icaik%saa¹p`Saasana´ EaImatI Aar saumaIÊ ]p mahap`baMQak ³maanava saMsaaQana ivakasa´ p`BaarIEaI vaO baalaajaI AaOr sahayak mahap`baMQak ³inagaimat saMcaar´ EaI esa Aar ko rajau ]pisqat qao.

rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzkrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzkrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzkrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzkrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI 117vaIM baOzk

saRjanaa%mak stMBa

khana IiSavaoMdr maasTr EaI ica~oSa 9zhako EaI saI DI isaMh 15bargadvaa baabaa Da^ ramaPyaaro p`jaapit 30Dr Da^ madna saOnaI 42

baala¹sa uganQasapnaaoM kI ]D,ana sauEaI AakaMxaa imaEaa 35samaya kI maarIÊ BaartIya naarI maasTr ÌYNa kumaar 36maaÐ kI icaT\zI maasTr gaurivaMdr isaMh 37

kivatakivataeÐ EaI sauroMd` p`bauw 22¹23

laoKvaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato Aayaama EaI caMd` SaoKr p`saad 5BaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- … EaI sauBaaYa saoityaa 13saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’ EaI Aaoma p`kaSa maMjaula 18satt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ sauSaIla kumaar paNDoya EaI sauroSa caMd` Samaa- 27KanadanaI posavaalaa Da^ riva Samaa- 32ivaBaagaIya rajaBaaYaa kaayaa-nvayana saimaityaaoM … Da^ ÌYNa kumaar ga`aovar 39

AQyaa%mamaayaa 38

maanak stMBasaMgaIt sairta 26vaI esa pI ko baZ,to kdma ¹ ]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga 33¹34AaAao BaaYaa saIKoM 44

kaya -¹klaap 24¹25

ivaYaya saUcaIivaYaya saUcaIivaYaya saUcaIivaYaya saUcaIivaYaya saUcaI

3

Page 4: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

4

AapkI patI AapkI patI AapkI patI AapkI patI AapkI patI hmaarI qaatI hmaarI qaatI hmaarI qaatI hmaarI qaatI hmaarI qaatI‘saugaMQa’ gaRhpi~ka Aap laaogaaoM ko Anavart Eama evaM samap-Na ko karNa p`gait pqa

pr Aga`sar hO. [samaoM p`kaiSat laoKÊ maanak stMBaÊ AQyaa%ma ivaYayak ]pdoSa evaM

samaacaar tqaa ]nako ica~ [sa pi~kao kao ]%ÌYTta ko nayao Aayaama p`dana kr rho

hOM. khanaI jalakuMBaIÊ ikssaa vaalaI kakIÊ saITÊ AaivaYkar dao tqaa kivata maaÐ

tU mahana hO va maOM caahta hUÊÐ ]%ÌYT evaM sarahnaIya hOM. EaoYztma pi~ka p`kaSana

ko ilae baQaa[- svaIkaroM.

]@kuvaaNaI Aapko inagama kI vyaavasaaiyak evaM ]%padna gaitivaiQayaaÐ tqaa inagama

ko Wara Aayaaoijat kI jaanaovaalaI saamaaijak tqaa rajaBaaYaa hlacalaaoM ko samaacaaraoM

AaOr ica~aoM sao Aaot¹p`aot hO. safla evaM ]%ÌYT pi~ka evaM samaacaar p~

p`kaSana ko ilae baQaa[- svaIkar kroM.

¹ EaI ivakasa EaIvaastvaÊ kanapur

‘saugaMQa’ evaM ‘]@kuvaaNaI’ ko AMk imalao. bahut AcCa lagaa. p`kaiSat pUrI

saamaga`I raocak AaOr jaanakarI donaovaalaI hO. AMk kI saaja¹sajjaa tao AcCI hO hIÊ

khainayaaÐ strIyaÊ laoK &anavaQa-kÊ kivataeÐ maaima-k evaM stMBa pznaIya hOM. laoK

‘ihMdI p~kairta ¹ [ithasa evaM ivakasa’ raocak AaOr jaanakarI donaovaalaa hO.

stMBa ‘baala¹saugaMQa’ ko AMtga-t p`kaiSat saamaga`I bahut AcCI lagaI. pi~ka ko

kuSala saMpadna ko ilae baQaa[-

¹ EaI ivaYNau vamaa-Ê kkaolaI

‘saugaMQa’ ka AMk pakr AtIva p`sannata hu[-. jaIvana ko ivaivaQaÊ mah%vapUNa- evaM

pork p`saMgaaoM kao AaQaar banaakr ilaKI saarI rcanaaeÐ p`asaMigak evaM Aqa-vaana hOM.

mauJao savaa-iQak p`sannata hu[- Baa[- Syaama naarayaNa EaIvaastva ka laoK pZ,kr.

‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO.

]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’ AaOr barolaI ko ‘ramakqaavaacak’Ê

raQaoSyaama jaI ka ]llaoK krto hue SaaoQaÊ gavaoYaNaa AaOr paMiD%ya ka jaao p`Baava

vya> ikyaa hOÊ vah SlaaGya AaOr ]dahrNaIya hO. Da^ riSmaSaIla kI kivataAaoM nao

p`Baaivakt ikyaa hOÊ ijanamaoM jaIvanaÊ jagat\ ko p`it gahro saraokar tao hOM hIÊ ]nhoM

]nnatÊ samaRw krnao ka Baava p`kYa- pr hO. ek ]dahrNa ¹ ‘jaIvana maoM KuSa rhnaa

saIKoM. ihmmat sao duÁK sahnaa saIKoM. pqa iktnaa BaI pva-t raokoÊ nadI sarIKa

bahnaa saIKoM.’ ivaYamataÊ ivaprIttaÊ GaRNaaÊ WoYa ko maQya BaI poma kI ivajaya

AvaSya haogaI ¹ ‘drao¹dIvaar mauhbbat ka idKa do kao[-Ê ZUÐZ,tI hUÐ ijasao ]sa ka pta

do kao[-.’ poma eosaa t%va hOÊ jaao sabakao baaÐQa laota hO. ek kr dota hO. tulasaI

khto hOMÊ ‘ramaihM kovala poma ipyaara.’ ihMdI p~kairta ka baD,a p`amaaiNak

ivakasa AaOr [ithasa p`stut ikyaa hO EaImatI saugauNaa jaI nao. [sa laoK maoM k[- nayao

tqya p`kaSa maoM Aato hOM. ]naka maananaa vaaijaba hO ik laaK [lao@T/ainak ivakasa

hao jaayaÊ pr ipMT maIiDyaa ka p`Baava GaTogaa nahIM. ‘vat-maana maoM ipMT maIiDyaa pr

[lao@T/ainak maIiDyaa havaI hO. ifr BaI Baart ka ivastRt ga`amaINa baajaarÊ jaao

ABaI BaI AaQauinak [MTrnaoT sauivaQaaAaoM sao zIk sao nahIM jauD,a hOÊ Aaja BaI

[lao@T/ainak maIiDyaa pr kma ipMT maIiDyaa pr AiQak inaBa-r krta hO.’ eosaa

vastuprkÊ SaaoQaprk laoK ko ila vao baQaa[- ko pa~ hOM. saBaI rcanaaeÐ AcCI hOM.

saBaI laoKkÊ saMpadk kao saaQauvaad ko saaqa vaaNaI kao dota hUÐ ivarama.

‘sava-~ sava-da ivajaya hao.

nava vaYa- maMgalamaya hao.’

¹ p`aoº maR%yau Mjaya ]paQyaayaÊ Qanabaad

‘saugaMQa’ pi~ka ka jaUna AMkÊ ‘]@kuvaaNaI’ p`aPt hue. p`stut pi~ka klaovar

baD,a hI AakYa-k evaM rmaNaIya hO. saaqa hI [samaoM p`stut khanaI stMBa maoM EaImatI

sauQaa gaaoyala kI ‘naOnaM dhit pavakÁ’Ê ‘maaoxa’Ê ‘Aaoh ijaMdgaI’ tqaa ‘nayao jaIvana ka

safr’ [%yaaid saBaI khainayaaÐ ivacaara%makÊ Baavaa%makÊ )diyak gamanaIyata sao

Aaotp`aot evaM iSaxaap`d hOM. baIca maoM laGaukqaa AaOr hI cama%kar pOda krtI hOÊ.

ihMdI p~kairta sao jauD,a huAa laoK EaImatI vaI saugauNaa ka ihMdI p~kairta jagat

maoM ek nayaa AQyaaya hOÊ jaao pazkaoM kao ihMdI sao talamaola jaaoD,nao ko ilae ivavaSa

krta hO. laoK KaojapUNa- evaM AaojapUNa- hO. yahI nahIMÊ bailk pi~ka maoM

p`kaiSat hr ibaMdu ivacaarNaIyaÊ p`BaavaI AaOr )dyaga`a( hO. Da^ riSmaSaIla ka

mau>k CMd gaIt va gajala ‘BaavaaoM sao Bara’ huAa hO. sacamauca mau> CMd hOÊ ijasamaoM

ek imazasaÊ pID,aÊ ksak evaM vaodnaa kI huMkar krtI ‘maIra’ saI piva~ poma kao

p`itiYzt krtI hO.

Astu ivaivaQa AayaamaI pi~ka ‘saugaMQa’ ~Omaaisak AaojapUNa-Ê SaaoQaprkÊ p`BaavaI evaM

cama%kairk rhI hO AaOr ]<arao<ar ivakasa kI inat navaIna maMijala kao haisala

krogaIÊ eosaI AaSaa hO.

¹ EaI rjanaISa kumaar p`jaapitÊ saulatanapur

‘saugaMQa’ ka AMk imalaa. Avalaaokna ikyaa. [sa AMk maoM p`kaiSat EaImatI

Ainata riSma kI khanaI ‘jalakuMBaI’Ê ica~oSa kI khanaI ‘ikssaavaalaI kakI’Ê

EaImatI rIitka kI ‘raYT/Iya caotnaa jagaanaovaalao mah%vapUNa- gaIt’ jaOsaI saamaiga`yaaÐ mana

kao gahro tk p`Baaivat krtI hOM. etdqa- maorI Aaor sao saaQauvaad svaIkar kroM.

‘saugaMQa’ sao saaihi%yak saamaga`I kao kma na kroM. pi~ka ko gaaOrva kao banaayao rKoM.

pi~ka kao pUra [spatmaya na banaayaoM. sauQaI evaM saaih%ya pomaI samaaja ivaSauw

saaihi%yak saamaga`I Kaojata hO. ApnaI saaihi%yaktaÊ rsamayata evaM pznaIyata ko

bala pr hI kao[- pi~ka sauQaI samaaja maoM ip`ya bana patI hO. [saka Qyaana rKa

jaaya. ‘saugaMQa’ sao maora 10 vaYa- puranaa saMbaMQa hO. maMgalakamanaaAaoM saiht…

¹ EaI sauroSa caMd` Samaa-Ê saulatanapur

saRjanaa%mak sauriBa sao mahmahata ‘saugaMQa’ ka AMk imalaaÊ AaBaar.

hmaoSaa kI trh sauÉicapUNa- khainayaaoMÊ &anavaQa-k laoKaoM AaOr maanak stMBaaoM sao samaRw

ek ]%ÌYT AaOr pznaIya AMk kI p`stuit hotu pi~ka pirvaar kao haid-k baQaa[-

. khainayaaÐ saBaI AcCI lagaIM. kivataeÐ AMk maoM kma lagaIM. CaMdisak

kivataAaoM kao p`mauKta imalanaI caaiheÊ @yaaoMik layaa%makta pznaIyata maoM p`Baava

pOda krtI hO. maora rcanaa%mak sahyaaoga sadOva saugaMQa ko saaqa hO. SauBakamanaaAaoM

saiht …

¹ EaI ivaYNau vamaa-Ê kkaolaI

4

Page 5: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

5

¬zQ

12345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123412345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012341234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234

ivaVut ivatrNa vyavasqaa kao saudRZ, krnao ko ilae ek ela baI esa esa¹6 kI sqaapnaa BaI kIgayaI hO. ela baI esa esa¹6 maoM 220 iklaaovaaolT kI dao laa[naoM mau#ya irsaIivaMga sToSana saoAatI hOM. yahaÐ [sao 110 ema vaI e ko tIna T/aMsafa^ma-raoM ko Wara 33 iklaaovaaolT pr tqaa 63ema vaI e ko tIna T/aMsafa^ma-raoM ko Wara 11 iklaaovaaolT pr $paMtirt kr [spat galanaSaalaa¹2Ê ivaSaoYa baar imalaÊ sT/@carla imalaÊ vaayau pRqa@kIkrNa ivaBaaga ko yaUinaT¹4 AaOr5 Aaid maoM Baojaa jaata hO. [sako saaqa hI mau#ya irsaIivaMga sToSana maoM BaI k[- badlaava ikyaogayao hOM. iga`D sao yahaÐ AanaovaalaI laa[na kI xamata kao puranao balaaoM kao badlakr baZ,ayaagayaa hO AaOr [sao ek gaOsa raoiQat sabasToSana ³jaI Aa[- esa gaOsa [MsaulaoToD sabasToSana´ emaAar esa isvaicaMga sToSana maoM jaaoD,a jaaegaa. mau#ya irsaIivaMga sToSana maoM BaI ivaiBanna]pkrNaaoM kI xamata baZ,ayaI jaa rhI hO. yahIM pr Ta]naiSap ko ilae BaI ek nae fIDrkI sqaapnaa kI gayaI hO.

vaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato AayaamavaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato AayaamavaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato AayaamavaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato AayaamavaI esa pI maoM ivaVut ivatrNa ko badlato Aayaama¹ EaI caMd` SaoKr p`saad ¹

baMgaala kI KaD,I ko iknaaroÊ samaud` tT pr

isqat ivaSaaKp+Nama Sahr ka Baart ko

AaOVaoigak na@Sao pr ApnaI Alaga phcaana hO.

maUlatÁ yah Sahr maCuAaraoM ka qaa. laoikna

Sahr maoM dIGa-kala sao sqaaipt hao rho [na ]VaogaaoM

kI vajah sao Aaja ivaSaaKp+Nama ka tojaI sao ivakasa hao rha hO.

Aba tao Baart sarkar nao [sa Sahr kao ek smaaT- isaTI ko $p maoM

ivakisat krnao ka inaNa-ya BaI lao ilayaa hO.

ivaSaaKp+Nama maoM isqat ]VaogaaoM maoM ivaSaaKp+Nama [spat

saMyaM~ ka Apnaa ek Alaga sqaana hO. saava-jainak xao~ ko

ekIÌt [spat saMyaM~aoM maoM raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI

[ka[- ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ kI sqaapnaa 3 imailayana³30

laaK´ Tna p`itvaYa- d`va [spat ]%padna ko ilae kI gayaI qaI.

ekIÌt [spat saMyaM~aoM maoM kccaomaala jaOsao laaOh AyaskÊ caUnaa p%qar

Aaid kao ipGalaa kr tPt laaOh banaayaa jaata hOÊ t%pScaat kuC

p`iËyaaAaoM ko maaQyama sao [spat tOyaar ikyaa jaata hO AaOr ]sako

baad ]sasao ]%pad banaayao jaato hOM. [na saBaI p`iËyaaAaoM ko iloae

lagaatar AaOr ivaSvasanaIya ivaVut ivatrNa A%yaavaSyak hO.

raYT/Iya [spat

in ag a m a ila i m aT oD¹

ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~

nao 2008 maoM ApnaI d`va

[spat ]%padna xamata

kao 3 imailayana Tna

p`itvaYa - sa o baZ,akr

6º3 imailayana Tna krnao

kI p`iËyaa Sau$ kI.

d`va [spat ]%padna

xamata ko ivastar ko

saaqa hI ivaVut ivatrNa kI p`NaalaI maoM BaI badlaava Aanaa A%yaMt

AavaSyak qaa. [sa p`iËyaa maoM k[- nayao saba sToSanaaoM kI sqaapnaa

kI gayaI AaOr k[- puranao saba sToSanaaoM maoM AavaSyak badlaava ikyao

gayao. saaqa hI [sa baat pr ivaSaoYa Qyaana idyaa gayaa ik jahaÐ

khIM BaI nayaI sqaapnaa hao rhI haoÊ vahaÐ Aaja kI p`cailat nayaI

tknaIk BaI ]pyaaoga maoM laa[- jaaya. 6º3 imailayana Tna ]%padna

xamata ivastarNa ko phlao carNa maoM ivaVut ivatrNa kI p`NaalaI maoM

iksa trh ko badlaava laayao gayaoÊ ]sao batanao sao phlao 3 imailayana

Tna ]%padna xamata ko carNa maoM p`yau@t ivaVut ivatrNa kI p`NaalaI

ko baaro maoM saMxaop maoM jaananaa AavaSyak haogaa.

raYT/Iya [spat inagama ilaiMmaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat

saMyaM~ maoM ivaVut ivatrNa kI mau#ya p`NaalaI 220 iklaao vaaolT

³kooºvaI´ kI hO. ivaVut AapUit- ko dao p`mauK sa`aot hOM ¹ phlaa

[spat saMyaM~ ka Apnaa ivaVut ]%padna jaina~ ³jaonaroTr´ p`NaalaI

AaOr dUsara AaMQa` p`doSa pUvaI- ivaVut ivatrNa ilaimaToD ³iga`D´.

[spat saMyaM~ ko phlao carNa maoM 63 maogaavaaT ko tIna jaina~ tqaa

67º5 maogaavaaT ka ek jaina~ sqaaipt ikyao gayao qao. [na saBaI

jaina~aoM maoM [-MQana ko $p maoM qama-la kaoyalaa tqaa saMyaM~ ko ivaiBanna

[ka[yaaoM jaOsao kaok AaovaonaÊ QamanaBaT\zI AaOr ela DI knvaT-raoM sao

p`iËyaa jainat ]%paidt ivaiBanna gaOsaaoM ka ]pyaaoga BaI haota hO.

saMyaM~ maoM ivaVut ka ]%padna jaina~aoM ko Aitir> ]%padna kI

ivaiBanna p`NaailayaaoM sao inakla kr vyaqa- hao jaanao vaalaI ivaiBanna

p`kar kI Ymaa va

daba sa`aotaoM sao BaI haotI

hOÊ jaOsao kaok Aaovaona

ivaBaaga sa o inaklana o

vaalaI vyaqa- Ymaa sao

15 maogaavaaT tqaa Qamana

BaT\zI sao inaklanao vaalao

v y aq a - dab a s a o 24

ma o g a a v a aT iv aV ut

]%padna ha ota h O.

saBa I ja i n a~a o M ka

]%padna 11 iklaaovaaolT maoM haota hO AaOr ]sao 220 iklaaovaaolT maoM

$paMtirt krko elaºbaIºesaºsaM#yaa¹5³laaoD blaak sTopDa]na

sabasToSana´ maoM Baojaa jaata hO. jaba saMyaM~ maoM ivaVut kI maaMga

AaMtirk ]%padna sao AiQak haotI hO tao Aitir@t ivaVut AaMQa`

5

Page 6: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

6

p`doSa pUvaI- ivaVut ivatrNa ilaimaToD ko iga`D sao ilayaa jaata hO.

AaMQa` p`doSa pUvaI- ivaVut ivatrNa ilaimaToD kI dao laa[naoM saMyaM~ maoM

mau#ya irsaIivaMga sToSana ³emaºAarºesa´ sao jauD,I hu[- hOM. mau#ya

irsaIivaMga sToSana sao tIna laa[naoM elaºbaIºesaºsaM#yaa¹5 sao jauD,I hu[-

hOM. [sa trh yao saBaI jaina~ saMyaM~ ko ivaVut p`NaalaI ko Wara iga`D

sao jauDo , hue hOM. mau#ya irsaIivaMga sToSana sao dao¹dao laa[nao M

elaºbaIºesaºesa¹2Ê elaºbaIº esaºesa ¹3 tqaa elaºbaIºesaºesa¹4

ko ilae jaatI hOM. elaºbaIºesaºesa¹1 ka saMbaMQa elaºbaIº

esaºesa¹5 sao hO.

saMyaM~ kI ivaiBanna ]%padna [ka[yaaoM kI ivaVut AapUit-

]sako najadIk ko elaºbaIºesaºesa sao kI jaatI hO. kccaa maala

p`hstna ivaBaagaÊ kaok va kaoyalaa rsaayana ivaBaaga tqaa isaMTr

saMyaM~ ko ilae ivaVut AapUit- elaºbaIºesaºesa¹1 ko maaQyama sao kI

jaatI hO. QamanaBaT\zI¹1 va 2Ê [spat galana Saalaa¹1Ê vaayau

pRqa@kIkrNa ivaBaaga tqaa klsaa[inaMga tqaa irÍO@TrI pdaqa- ivaBaaga

kI ivaVut AapUit- elaºbaIºesaºesa¹2 sa o kI jaatI hO.

elaºbaIºesaºesaº¹3 sao phlao kovala maQyama macaoM-T imala kao ivaVut

AapUit- kI jaatI qaI. elaºbaIºesaºesaº¹4 sao kovala laa[T

eND maIiDyama macao-MT imalaÊ vaayar ra^D imala¹1 AaOr Anya sahayak

[ka[yaaoM kao ivaVut kI AapUit- kI jaatI hO. [sako saaqa hI mau#ya

irsaIivaMga sToSana ³ema Aar esa´ sao Ta]naiSap ko ilae BaI ivaVut

AapUit- kI jaatI hO. p`%yaok ela baI esa esa maoM 220 iklaaovaaolT

sao $paMtirt kr 11 iklaaovaaolT tqaaÀyaa 6º6 iklaaovaaolT pr

ivaVut ]%padna [ka[yaaoM kao AapUit- krnao ko ilae 80 ema vaI

e³maogaa vaaolT eMipyar´ ko tIna¹tIna T/aMsafama-r lagao hue hOM. ela

baI esa esa sao 11 iklaaovaaolT tqaa 6º6 iklaaovaaolT pr ivaVut ]%padna

[ka[yaaoM maoM isqat ela baI DI esa ³laaoD blaak iDisT/byaUSana sToSana´ kao

ibajalaI BaojaI jaatI hO. yahaÐ [sao AavaSyaktanausaar 415 vaaolT

maoM $paMtirt ikyaa jaata hO. [sako Alaavaa 11 iklaaovaaolT pr

ivaVut kI saIQaI AapUit- kaok va kaoyalaa rsaayana ivaBaagaÊ

QamanaBaT\zI¹1 va 2Ê [spat galana Saalaa ¹1 AaOr A%yaavaSyak pMp

hasaaoM kao tapIya ivaVut saMyaM~ ³qama-la pa^var PlaaMT´ ko jaI esa

baI¹1 ³jaonaroTr isvaca baaoD- 1´ sao kI jaatI hO.

]%padna xamata ko ivastarNa sao 6º3 imailayana Tna ko

carNa maoM ]%padna kI na[- [ka[yaaoM maoM isaMTr saMyaM~¹2Ê QamanaBaT\zI¹3Ê

[spat galana Saalaa¹2Ê vaayar ra^D imala¹2Ê ivaSaoYa baar imalaÊ

sT/carla imala hOM tqaa [sako Alaavaa Anya [ka[yaaoM jaOsao kccaa

maala p`baMQa ivaBaagaÊ jala p`baMQana ivaBaagaÊ vaayau pRqa@kIkrNa ivaBaaga

ko yaUinaT 4 AaOr 5 Aaid kI sqaapnaa kI gayaI hO. [na [ka[yaaoM

kI sqaapnaa sao saMyaM~ maoM ivaVut jaa- kI maaÐga baZ,naI qaI AaOr

[sailae tap ivaVut saMyaM~ maoM ek AaOr kaoyalaa AaQaairt 67º5

maogaavaaT ko jaina~¹5 kI sqaapnaa kI gayaI hO. kaok Aaovaona

baOTrI¹4 kI kaoyalaa SauYk SaItlana p`iËyaa sao inaklanao vaalaI gaOsa

ko ]pyaaoga sao 14 maogaavaaTÊ isaMTr maSaIna sao ]%saija-t haonao vaalaI

vyaqa- Ymaa ko ]pyaaoga sao 20º6 maogaavaaT ivaVut ]%padna hotu

jaina~aoM kI sqaapnaa kI gayaI hO. [sako saaqa hI QamanaBaT\zI gaOsa

sao calanao vaalaI 120 maogaavaaT ko jaina~ kI sqaapnaa ka kama cala

rha hO.

67º5 maogaavaaT ko jaina~¹5 AaOr phlao sao hI sqaaipt

67º5 maogaavaaT ko jaina~¹4 ko ]%padna kao 33 iklaaovaaolT pr

$paMtirt kr jaI esa baI¹4 ³jaonaoroTr isvaca baaoD-¹4´ maoM laayaa

gayaa. jaI esa baI¹4 sao ivaVut kao ela baI esa esa¹7 Baojaa gayaaÊ

jahaÐ ]sao 11 iklaaovaaolT pr $paMtirt kr QamanaBaT\zI¹3Ê [spat

galana Saalaa¹2 AaOr jala pMp GaraoM maoM ivaVut AapUit- kI gayaI.

]%padna p`Ëma maoM [na jagahaoM maoM Anavart ivaVut ka rhnaa AavaSyak

haota hO. ivaVut ivatrNa vyavasqaa kao saudRZ, krnao ko ilae ek ela

baI esa esa¹6 kI sqaapnaa BaI kI gayaI hO. ela baI esa esa¹6 maoM

220 iklaaovaaolT kI dao laa[naoM mau#ya irsaIivaMga sToSana sao AatI hOM.

yahaÐ [sao 110 ema vaI e ko tIna T/aMsafa^ma-raoM ko Wara 33 iklaaovaaolT

pr tqaa 63 ema vaI e ko tIna T/aMsafa^ma-raoM ko Wara 11 iklaaovaaolT

pr $paMtirt kr [spat galana Saalaa¹2Ê ivaSaoYa baar imalaÊ

sT/@carla imalaÊ vaayau pRqa@kIkrNa ivaBaaga ko yaUinaT¹4 AaOr 5

Aaid maoM Baojaa jaata hO. [sako saaqa hI mau#ya irsaIivaMga sToSana maoM

BaI k[- badlaava ikyao gayao hOM. iga`D sao yahaÐ AanaovaalaI laa[na kI

xamata kao puranao taraoM kao badlakr baZ,ayaa gayaa hO AaOr [sao ek

gaOsa raoiQat sabasToSana ³jaI Aa[- esa¹gaOsa [MsaulaoToD sabasToSana´

ema Aar esa isvaicaMga sToSana maoM jaaoD,a jaaegaa. mau#ya irsaIivaMga

sToSana maoM BaI ivaiBanna ]pkrNaaoM kI xamata baZ,ayaI jaa rhI hO.

yahaÐ pr hI Ta]naiSap ko ilae BaI ek nae fIDr kI sqaapnaa kI

gayaI hO. [sako Alaavaa 120 maogaavaaT ko jaina~ ka ]%padna BaI

yahIM pr p`aPt ikyaa jaaegaa. saMyaM~ ko 220 iklaaovaaolT kI

ivaVut ivatrNa p`NaalaI kao Aagao ica~ maoM BaI doKa jaa sakta hO.

6

Page 7: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

7

6º3 imailayana Tna ko ivastarNa maoM jaba ivaVut ivatrNap`NaalaI kI sqaapnaa kI jaa rhI qaI tao ]samaoM k[- na[- tknaIkaoM ka]pyaaoga ikyaa gayaa AaOr Anya k[- eosao sauQaar ike gae hOMÊ ijanakIAavaSyakta phlao carNa maoM mahsaUsa kI jaa rhI qaI. yaid phlao 3imailayana Tna carNa AaOr ]sako baad ko 6º3 imailayana Tna ko carNako AMtga-t ivaVut ivatrNa p`NaalaI pr ivacaar ikyaa jaae tao ]samaoMinamnailaiKt sauQaar dIKto hOM.1º phlao carNa maoM 6º6Ê 11 AaOr 33 iklaaovaaolT ko pirpqa

ivayaaojak ³saik-T ba`okr´ saBaI trhÊ jaOsao vaayau pirpqaivayaaojak ³eyar saik-T baokr´Ê baD,a pirmaaNa tola pirpqaivayaaojak ³balk Aayala saik-T baokr´Ê Alptma tola pirpqa

ivayaaojak ³imainamama Aayala saik-T ba`okr´Ê salfr ho@saaFlaaora[D pirpqa ivayaaojak tqaa inavaa-t pirpqa ivayaaojak ³vaO@yaUmasaik-T baokr´ Aaid p`yaaoga maoM laayao jaa rho qao. dUsaro Aqaa-t6º3 imailayana Tna carNa maoM [nakI jagah pr kovala inavaa-tpirpqa ivayaaojakaoM ka p`yaaoga ikyaa gayaa hO. Anya pirpqaivayaaojak yaa tao tknaIkI $p sao kafI puranao hao gae hOM yaa[naka pyaa-varNa pr AcCa p`Baava nahIM pD,ta hO. laoikna220 iklaaovaaolT ko pirpqa ivayaaojak ABaI BaI salfr ho@saaFlaaora[D iksma ko sqaaipt ikyao jaa rho hOMÊ @yaaoMik [nakIkaya-xamata kafI p`BaavakarI hO.

7

Page 8: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

8

2º phlao ivaVut jaa- kI Kpt kI jaanakarI ko ilae T/aMsaD\yaUsarka p`yaaoga ikyaa jaata qaaÊ laoikna Aba [sakI jagah[lao@T/a^inak jaa- maITr lagaayao gayao hOMÊ ijanasao ivaVut Kptka sahI pta calata hO AaOr ]samaoM jaa- bacaanao ko ]paya BaI ikyaojaa sakto hOM. [sakI saUcanaa kao kMPyaUTr maoM Baojaa sakta hO.

3º rxaa%mak ³p`aoToi@Tva´ irlao phlao ivaVut¹cauMbakIya p`kar kop`yaaoga maoM laayao jaato qaoÊ laoikna ABaI saM#yaa%mak ³nyaUmaoirkla´p`kar ko irlao p`yaaoga maoM laayao gayao hOM. [sa p`kar ko ekirlao sao jyaada p`kar kI AaOr ekdma sahI saMrxaa imalaogaI.[samaoM iksaI fIDr ko iT/p haonao pr ]sa samaya kI saBaIsaUcanaaeÐ jamaa hao jaatI hOM AaOr [sao kMPyaUTr sao jaaoD,a jaa sakta hO.

4º baDo T/aMsafa^ma-raoM maoM Aanalaa[na tola maoM Gaulao hue gaOsaaoM kIjaanakarI lagaatar imalanao kI p`NaalaI lagaa[- gayaI hO AaOr[sao kMPyaUTr maoM BaI doKa jaa sakta hO.

5º phlao svacaalana ³AaTaomaoSana´ kI vyavasqaa nahIM qaIÊ laoiknaAba svacaailat p`NaalaI ka p`yaaoga ikyaa gayaa hO. [sap`NaalaI sao pirpqa ivayaaojak kao kMPyaUTr kI sahayata sao dUrsao Aa^na yaa Aa^f ikyaa jaa sakta hO. saM#yaa%mak irlao AaOr[lao@T/ainak jaa- maITr sao saMbaMiQat saBaI jaanakarI kMPyaUTrWara saMicat kr laI jaatIÊ ijasaka p`yaaoga baad maoM ikyaa jaasakta hO. [sa p`NaalaI sao iksaI fIDr kI ]jaa- Kpt AaOr]sakI Anya jaanakarI AasaanaI sao imala jaatI hO. [samaoMT/aMsafama-r kI ivaiBanna jaanakairyaaÐ BaI imalatI rhtI hOM.

6º ]na maaoTraoM maoM jaao jyaada baar calaayao AaOr baMd ikyao jaato hOMÊpirpqa ivayaaojak kI jagah inavaa-t kaMMT/O@Tr ka p`yaaogaikyaa gayaaÊ @yaaoMik [namaoM samasyaa kma AatI hO.

7º phlao ivatrNa T/aMsafama-r tola sao Baro rhto qao. laoikna ABaIjyaadatr saUKo T/aMsafama-raoM ka p`yaaoga ikyaa gayaa hO. [nhoMjyaada tap pr [stomaala ikyaa jaa sakta hO AaOr [nakarKrKava Aasaana haota hO.

8º 220 iklaaovaaolT kI laa[na kI rxaa ko ilae payalaT vaayarkI jagah p`kaSagaamaI roSaa ³Aa^iPTkla fa[bar´ ka p`yaaogaikyaa gayaa hO. [sasao galat trIko sao iT/p haonao kI samasyaaK%ma hao jaatI hO.

9º 220 iklaaovaaolT kI laa[na kI AMtrIya ³iDfroMiSayala´rxaa ko ilae maona¹1 AaOr maona¹2 ko Alaga¹Alaga gazna ko irlaoka pyaaoga ikyaa gayaa hO. [sasao [sakI ivaSvasanaIyata baZ,ogaI.

10º sabasToSana phlao kovala vaayau raoiQat ³eyar [MsaulaoToD´ p`yaaogamaoM laayao jaa rho qao. laoikna Aba gaOsa raoiQat gaOsa sabasToSanaBaI sqaaipt ike gae hOM. [naka p`arMiBak maUlya jyaadarhta hO. laoikna [samaoM rKrKava nyaUnatma hO AaOr kafI kmajagah kI AavaSyakta haotI hO. ]daharNa ko ilae jahaÐ

elaºbaIºesaºesaº¹5 AaOr mau#ya irsaIivaMga sToSana maoM ivastarNa koilae jagah kI kmaI qaIÊ vahaÐ gaOsa raoiQat sabasToSana kIsqaapnaa kI gayaI hO. [samaoM yah BaI sauivaQaa rhogaI ikBaivaYya maoM [sao AaOr ivastar ikyaa jaa sakogaa.

11º phlao carNa maoM 6º6Ê 11 AaOr 33 iklaaovaaolT ko isvacaigayarmaoM basa ilaMk AaOr Aqa- T/k ka p`yaaoga haota qaa. laoiknaAba ]sakI jagah inavaa-t pirpqa ivayaaojak ³vaO@yaUma saik-T baokr´ka p`yaaoga ikyaa jaa rha hO. [sasao rKrKava kima-yaaoM koilae saurxaa baZ, jaatI hO.

12º 220 iklaaovaaolT ko pirpqa ivayaaojak phlao vaayau dabaAaQaairt qaoÊ ijanamaoM p`caalana ko daOrana samasyaa Aanao kI saMBaavanaajyaada qaI. [nakI jagah ispMga AaQaairt pirpqa ivayaaojak pyaaoga maoMlaae gae hOM. [nakI ivaSvasanaIyata jyaada hO.

13º phlao jyaadatr kobala saurMgaaoM ko Wara lao jaayao gayao qao. saurMgaaoMkao jyaada rKrKava kI ja$rt pD,tI hO. ABaI [nakIjagah ]pirisqat saMrcanaaAaoM ³AaovarhoD sT/@car´ ka jyaadap`yaaoga ikyaa gayaa hO.

14º pirpqa ivayaaojak ko inayaM~Na AaOr irlao pOnala phlao ivayaaojakko saaqa rhto qao. Aba [nhoM Alaga¹Alaga jagahaoM pr sqaaiptikyaa gayaa hO. [sasao rKrKava kima-yaaoM ko ilae saurxaakafI baZ, jaatI hO.

15º 4 ema vaI e sao baD,o T/aMsafama-r phlao Kulao maoM rhto qao.laoikna ABaI 220 iklaaovaaolT ko T/aMsafa^ma-r kao CaoD,krbaakI saBaI kao Bavana ko BaItr rKa jaata hO.

16º p`kaSa ko ilae parMpirk laOMp ko p`yaaoga kI jagah jyaadajaa- saxama laOMp ka p`yaaoga ikyaa jaa rha hO.

17º phlao sabasToSana maoM kobala ko ilae jamaIna ko naIcao jagahbanaa[- jaatI qaIÊ ijasaka rKrKava barsaat ko maaOsama maoMmauiSkla haota qaa. [sakI jagah Aba [sao jamaIna kI saamaanyasath pr banaayaa gayaa hO.

18º T/aMsafama-r maoM Aaga laganao kI jaanakarI phlao daba maoM rKonaa[T/aojana gaOsa sao imalatI qaI. ABaI toja vaoga vaalaI jalaiCD,knao kI p`NaalaI ³ha[- vaolaaoisaTI vaaTr ispMi@laMga isasTma´kao p`yaaoga maoM laayaa gayaa hO AaOr [sasao Aaga bauJaa[- BaI jaa sakogaI.

[sa p`kar hma doKto hOM ik ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~maoM 6º3 imailayana Tna ko ivastarNa maoM nayaI tknaIk tqaa ]nnativaiQayaaoM ka p`yaaoga ikyaa gayaa hO. hmaoM AaSaa hO ik [nasao hmaara]%padna baZo,gaaÊ rKrKava kma AaOr Aasana haogaaÊ ]pkrNa saurixatrhoMgaoÊ ]nakI kaya-xamata baZo,gaIÊ rKrKava kmaI- AaOr pcailat krnao vaalaovyai@t jyaada saurixat rhoMgao AaOr saMyaM~ nayaI Ðcaa[yaaoM kao Cuegaa.

¹ sahayak mahap`baMQakÊ DI ena DblyaU ivaBaagaraYT/Iya [spat inagama ilaimaToDmaaobaa[laÁ †91 8008088116

8

Page 9: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

9

N˛“Áåy

yah BaI AjaIba rIit hO hirhrpur kI² gaaÐva ko Alaga¹Alaga Taolao sao haoilahar inaklato hOM… kaOna ikQar jaayaogaaÆ…khaйkhaÐ AaOr iktnaI dor rMga AbaIr ]D,ayaogaaÆ kbaIra jaaogaIrakI tana taoDo,gaa yaa ifr baIca p+I sao inakalanao vaalao imanaI DI jaokI Qauna pr zumaka lagaayaogaaÊ [saka kuC p@ka nahIM hO. haÐ yahja$r tya hO ik saarI kI saarI rMga AbaIr AaOr gaulaala sao sarabaaorTaoilayaaÐ AaiKrI maoM haolaI ka samaapna iSavaoMdr ko drvaajao pr hIkroMgaI.

naama ]naka qaa iSavaoMdr p`tap isaMh. magar kho jaato qaoÊiSavaoMdr maasTr. p`aqaimak ivaValaya ko AQyaapk qao. dbaa huAagaohu ÐAa rMgaÊ AaOsat laMbaa[- ka [khra SarIr AaOr saaQaarNanaakna@sa…yahI qao iSavaoMd` p`tap isaMh ]f- iSavaoMdr maasTr. ]nakolaMbaao<ar caohro kI KsaKsaI daZ,IÊ ek icaMtnaSaIla vyai@t%va kaABaasa dotI qaI. KanadanaI hOisayat yaa raoba jaOsaa BaI kuC ]nakosaaqa nahIM jauD,a qaaÊjabaik hirhrpur ek baD,a gaaÐva tao hO hIÊ baD,olaaogaaoM ka BaI gaaÐva hO. yahaÐ ko dao dja-na laaoga tao saonaa p`SaasanaAaOr puilasa maoM baDo, AiQakarI hOM. naamaI¹igaramaI kMpinayaaoM maoM p`baMQakAaOr caIf hOM. Da@TrÊ [MjaIinayarÊ vakIlaÊ zokodarÊ [-MT¹Ba+amaailak sao laokr ivadoSa maoM Dalar AaOr paOMD kmaanaoo vaalaaoM sao BarapD,a hO yah gaaÐva. ek dja-na ko krIba ipMisaplaÊ p`aofosar AaOrlao@carr BaI haoMgao. [laako maoM [sa baat kI Saaor hO ik [sa gaaÐva prsarsvatI AaOr laxmaI daonaaoM hI maohrbaana hOM.

Aba eosao hnakdar gaaÐva maoM ek Adnao sao maasTr kI vakt@yaa o Mkr ha o n a o lagaI…jabaik ]nako tIna AnyaBaa[- jaao hOMÊ ]namaoM dUsaron a M b ar v a al a o r aG av a o M d `[MjaIinayar ja$r hOMÊ magargaa Ðva sa o ]naka sa Mba MQapairvaairk samaaraohÊ jaOsaojanmaao%savaÊ mauMDna vaOgarh maoMmaohmaanaI krnao jaOsaa hIrhta hO. ]nhoM naavald sasaurala kI jaayadad imala ga[- hOÊ ilahajaavao hirhrpur sao vaasta kma hI rKto hOM. Anya daonaaoM Baa[yaaoM maoMsauroMdr BaI p`a[marI skUla ko AQyaapk hOM AaOr sabasao CaoTo thsaIlamaoM vakalat krto hOM. kula imalaakr iSavaoMdr ka pirvaar kmaanao¹Kanao

kI hOisayat sao Aagao nahIM baZ, payaa hO… baccao ABaI pZ,¹ilaK rhohOM. iSavaoMdr ka sa%yama\ baIºeº kr rha hOÊ sauroMdr ka p`SaaMt ha[-skUla maoM hO. vaIroMdr ko laaokoSa AaOr rjat imaiDla skUla maoM pZ, rhohOM. yaanaI eosaa kuC nahIM hOÊ jaao iSavaoMdr kao iksaI Étbao laayakbanaata hao.

yahaÐ tk ik vao vaOsao iKlaMdK laaogaaoM maoM BaI nahIM qaoÊijanakI haolaI maoM CTa inaralaI rhtI hao. ]naka duBaa-gya qaa ikjaba vao [MTr maoM qaoÊ ]saI samaya ]nako ipta jaI cala basao. ]nakoijammao Aa[- qaIÊ jaja-r gaRhsqaI…Baa[yaaoM kI pZ,a[- AaOr bahna kISaadI ka daiya%va…. [na sabamaoM eosaa ]laJao ik ikSaaor vaya kImastI AaOr rasa¹rMga ijaMdgaI sao Anajaanao hI inakla gayao AaOr ]nakIBaava¹BaMigamaa gaMBaIr banatI calaI gayaI qaI.

[MTr kI prIxaa donao ko baad iSavaoMdr Apnao maamaa ko saaqap`agadIna saava kI kpD,o kI dUkana pr saolsamaOnaI krnao lagao qao.saoz ko yahaÐ ]nhaoMnao isaf- tIna saala naaOkrI kIÊ baad maoM maasTr haogae qao. magar saoz ko gauNagaana barabar krto qao ¹ ‘Agar p`agadInamaamaa ka sahara na imalaa haota tao raGavaoMd` kI [MjaIinayarI kI pZ,a[-AaOr mau@ta kI SaadI maOM na sapar pata….’

ek baat ja$r hOÊ iSavaoMdr Apnao drvaajao ko mauÐhcaaornahIMÊ SaahKca- AaOr imalanasaar AadmaI qao. haoilaharaoM ko ilae]nako yahaÐ AcCa [Mtjaama rhta qaa. gauiJayaaÊ mazrI AaOr namakInako saaqa ]nakI zMD[- sarnaama qaI. vao svayaM BaI zMD[- ko SaaOkInaqao. ilahajaa AaOraoM kI trh saaOMf AaOr kalaI imaca- koo saaqa Zor

saarI BaaMga nahIM GaaoTvaatoqao. ]nako yahaÐ pMsaarIkI dUkana sao zMD[- kaKasa maSaalaa Aata qaa.ipstaÊ b a ada m a Aa Or[la ay ac a I Alag a s a oDlavaato qao. ]nakI zMD[-ko Aaz¹naaO saaO igalaasamaMo bamauiSkla saaO ga`ama BaaMga

haotI qaI. yah saba rat maoM ek baD,o bat-na maoM iBagaao idyaa jaataqaa. sabaoro [sao vao Apnao haqa sao inakalakr GaaoTnao ko ilae kharko hvaalao krto qao.

haolaI ko raoja CaoTa¹baD,a jaao BaI drvaajao pr phuÐcataÊ

iSavaoMdr maasTriSavaoMdr maasTriSavaoMdr maasTriSavaoMdr maasTriSavaoMdr maasTr¹ EaI ica~oSa ¹

123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890

vao saunasaana Aagao baZ,nao lagao…. Aaja vaYaao-M baad vao dD,bao kI ijaMdgaI sao baahr inaklaoqao. ]nhoM AjaIba sauK imala rha qaa. saamanao Aasamaana pr caMd`maa ko inaklanao kasaunahlaa ]jaasa Jalak Aayaa qaaÊ eosaa hI ]%saah ka saaota ]nako mana maoM BaI fUT rhaqaa… hIra isaMh ko yahaÐ jaao fOsalaa huAa hOÊ ]sa pr ZMga sao kama krnaa haogaa….kla sao hI sabaka saMpk- saU~ jauTanaa SauÉ krta hUÐ. [sasao saamaaijakta BaI saGanahaogaI… yahI saba saaocato¹ivacaarto vah QaImaI gait sao cala rho qao. ikSaimaSaI zMDbaZ,nao lagaI qaI. Aasamaana pr pUra caaMd DhDha rha qaa. magar ]nakao kao[- ]tavalaInahIM qaI… vah ek puilayaa pr AaQao GaMTo ko ilae baOz BaI gae.

9

Page 10: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

10

iSavaoMdr ]sao zMD[- tao iplaato hIÊ baD,o hI Aadr Baava sao ]sasao galaoBaI imalato qao. Saama kao ]nako yahaÐ ek AaOr jamaavaD,a haota qaaÊijasamaoM qaaoD,I¹qaaoD,I zMD[- ko saaqa¹saaqa garma samaaosaaoM AaOr icaPsaka lau%f laaoga ]zato qao. pirvaar ko AMd$naI saU~aoM sao pta calatahO ik yah saba krnao¹Qarnao ka pork bacapna ka ek kD,vaa p`saMgahO….

yahIM kao[- gyaarh¹baarh saala ko rho haoMgao iSavaoMdrÊ taohaolaI ko maaOko pr ramagaZ, vaalaI maaOsaI ka laD,ka balavaIr Aayaaqaa. rat maoM daonaaoM haoilaka dhna sao vaapsa Gar Aa rho qao.balavaIr nao pUCaÊ ‘iSabbaU² tumharo gaaÐva maoM zMD[- banatI hOÆ’

‘haÐ.’ iSavaoMdr nao batayaa ik ‘maatbar isaMh ek zokodarhOM. ]nako yahaÐ fgauAa haota hOÊ zMD[- BaI banatI hO.’

‘zIk hO… tao kla qaaoD,I¹qaaoD,I laI jaayaogaI.’ balavaIrnao p`stava rKa.

Agalao idna daophr maoM balavaIr snaana krko kpD,a phnarha qaaÊ tBaI iSavaoMdr khIM sao Aa gayaa. balavaIr nao khaÊ ‘iSabbaUtuma tao naha¹Qaaokr if+ hao. zMD[- baMTnao ka samaya hao gayaa hOÆ’

iSavaoMdr ABaI zMD[- kI Taoh laonao gayaa tao doKa ik zMD[-ko SaaOkIna vahaÐ phuÐca cauko qao. vah balavaIr kao laokr zokodar koyahaÐ phuÐcaa. kueÐ kI jagat pr baOza maatbar ka CaoTa Baa[-inarMjana zMD[- baaÐT rha qaa. CaoTo¹baD,o Zor saaro laaoga ]sao Gaoro KDo,qao. dUsarI trf Aaosaaro ko Aagao pIlao baaOraoM sao lado Aama ko poD, konaIcao tKt pr ZaolaÊ maMjaIraÊ krtala ko saaqa ek gaaola fgauAagaatI JaUma rhI qaIÊ ‘gaaorI saaova[ Aaosarvaa AkolaI jaaobana du[naaOKaolaI [-… [-… [-… ek taO idna duphr kO jauinnayaaÐÊ dUsaro kovairyaaKaolaI….’ balavaIr zMD[- ko tlabagaaraoM ko pICo KD,a fgauAavaalaaoo M ko hava¹Baava va laTko¹JaTko doKnao lagaa. [saI samayaiSavaoMdr kao ApnaI Aaor baZ,ta doK maatbar gaura- ]zaÊ ‘@yaaoM baoÊ tUifr Aa gayaaÆ’

‘dada² maOM zMD[- pInao nahIM Aayaa qaa.’ iSavaoMdr nao sahmatohue safa[- dIÊ ‘maOM tao ApnaI maaOsaI vaalao balavaIr Ba[yaa ko ilaezMD[- idlaanao Aayaa qaa….’ ‘baulaaAao khaÐ hOÆ saaro irStodaraoM kaohmaaro baUto nyaaOta idyao hao…’Ê baalTI maoM laaoTa Dubaato hue inarMjana naokha. inarMjana kao Gaoro KDo, kuC laaoga hÐsa pD,o. pICo KD,o balavaIrkao inarMjana ka ÉK baohd naagavaar gaujara. vah vahaÐ sao iKsakilayaa. iSavaoMdr BaID, sao baahr Aayaa AaOr balavaIr na dIKa tao vahmaayaUsa haokr Gar laaOT Aayaa. yahaÐ balavaIr kao doKkr baaolaaÊ‘BaOyaaÊ maOM Aapkao vahaÐ…Æ’

‘CaoD, iSabbaU…²’ ]sanao iSavaoMdr kI baat baIca maoM hI kaTdI ‘eosao rd\dI AadmaI ko yahaÐ @yaa ÉknaaÆ tuma BaI kBaI mat

jaanaa. zokodar haonao ka yah matlaba nahIM ik saBaI ]sako tabaodarhao gayao hOM² na jabaana maoM lagaama AaOr na tmaIja sao vaasta….’

iSavaoMdr kao BaI inarMjana kI baat sao caaoT phuÐcaI qaI.]saI idna sao ]sanao gaaÐz baaÐQa ilayaa qaa ik jaba Bagavaana caar pOsaoka Aasara doMgao tao Apnao drvaajao pr fgauAa AaOr zMD[- kaAayaaojana k$Ðgaa. ]sa samaya laaoga doKoMgaoÊ vyavahar iksao khtohOMÆ iSavaoMdr p`agadIna saava ko yahaÐ qaoÊ tba fgauAa yaanaI fagagaayana laaok jaIvana sao ivada hao cauka qaa. zMD[- ka calana baakIqaa. ]sa saala haolaI pr phlaI baar ]nhaoMnao Apnao yahaÐ zMD[-banavaa[- qaI. maasTr haonao ko baad tao khnaa hI @yaaÆ yahaÐ tk ikpaÐca¹saat saala gaujarto¹gaujarto gaaÐva maoM AaOr laaogaaoM ko yahaÐ zMD[-bananaI hI baMd hao ga[-Ê @yaaoMik ]nakI lajjatdar zMD[- ko AagaoAaOraoM kI zMD[- QarI kI QarI rh jaatI qaI.

[Qar iSavaoMdr zMD[- maoM ek DoZ, Jaabaa naarMgaI AaOr Aazdsa Anannaasa ka rsa BaI imalavaanao lagao qao. mahk ko ilae kovaD,ajala Alaga sao pD,ta. ipClao hI dfo ]nakI zMD[- ijasanao BaI mauÐhsao lagaa[-Ê p`SaMsaa kI JaD,I lagaa dIÊ ‘@yaa gajaba kI caIja hO…²’

saaohna batata hO ik ]sa raoja iSavaoMdr nao saaZo, paMca bajaohI haÐk lagaa idyaa qaaÊ ‘mahra…Aao hmaara….’

saaohna mahra mauÐh maoM baID,I dbaayao thmad lapoTo haijar haogayaa. ]nhaoMnao samaJaayaaÊ ‘doKaoÊ yah prat maoM saara maala rK idyaahO. [samaoM sao ek bakaoT Bar masaalaa inakalakr iSavajaI ko ilaeGaaoT dao. maOM nahakr maMidr calaa jaaÐÊ ifr Aarama sao QaIro¹QaIrokrto rhnaa….’ hIra isaMh nao haqa pkD, kr baOza ilayaa ‘dsaimanaT Ékao tao sahI.’

[saI samaya Gar ko AMdr sao naaOkr ek baD,I tstrI laokrAayaa AaOr fa[bar kI Tobaula pr rK idyaa. tStrI maoM PlaoToM qaIMAaOr PlaoTaoM maoM pkaOD,o. ek kTaorI maoM caTnaI AaOr saaqa maoM cammacaBaI qaa. hIra isaMh nao PlaoTaoM maoM caTnaI rK kr sabakI trf baZ,aidyaa. laaoga gama- pkaOD,aoM ka AanaMd laonao lagao. hIra isaMh naoiSavaoMdr kao lapoTto hue ÉkI hu[- bahsa kao daobaara Aagao baZ,a[-Ê‘maasTr saahbaÊ Aap hI bata[e ik gaaÐva kI jaao puranaI Civa hOÊ@yaa Aajakla ko baccao ]sako AnaukUla ]plaibQayaaÐ haisala kr rhohOMÆ’ ‘ibalakula nahIM.’ iSavaoMdr nao pkaOD,o maoM caTnaI lagaato hue daoTUk fOsalaa saunaayaa. ‘pZ,a[-¹ilaKa[- sao laokr p`ityaaogaI prIxaatk khIM BaI gaaÐva kI nayaI pIZ,I Cap CaoD,nao maoM kamayaaba nahIM haorhI.’

jasavaMt isaMhÊ saunaIla AaOr rajaoSvar saBaI ek svar sao naelaD,kaoM ko nakrapna AaOr daoYaaoM kI cacaa- krnao lagao…. pD,aosa ko

10

Page 11: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

11

jaao tIna¹caar Anya laaoga baOzo qao AaOr iksaI laayak nahIM qaoÊ vao BaIbaIca¹baIca maoM tu@ka jaD,nao sao baaja nahIM Aa rho qao. iSavaoMdr manahI mana [sa baat kao laokr kuZ,na mahsaUsa kr rho qao. pkaOD,IsamaaPt krko ]nhaoMnao dao GaUÐT panaI ipyaaÊ ifr bahsa maoM hstxaopikyaaÊ ‘saahbaanaÊ baccao tao baccao hOMÊ hma kOsao hOMÆ yah BaI tao maayanaorKta hO. maora maananaa hO ik gaaÐva ko safla laaoga kma sao saala maoMek baar yahaÐ AaeÐÊ baccaaoM sao imalaoM¹jaulaoMÊ ]nhoM Aagao baZ,nao ko ilaepoirt kroMÊ tao inaiScat $p sao yahaÐ Balaa[- haogaI.’

bahsa kI idSaa badla ga[-… pkaODo, samaaPt hao cauko qao.hIra isaMh nao sabako ilae caaya maMgavaa laI qaI. caaya kI cauiskyaaoMko baIca yah inaYkYa- inaklaa ik gaaÐva ko saaro mah%vapUNa- laaoga eksaaqa nahIM ek~ hao sakto. yah AsaMBava hO. haÐÊ kao[- dmadar AaOrgaMBaIr AadmaI p`yaasa kro tao hr saala Adla¹badlakr pMd`h¹baIsalaaogaaoM ko Aanao kI AaSaa kI jaa saktI hO. iba`gaoiDyar saahba naosauJaayaaÊ ‘Agalao saala haolaIpr sabakao AamaMi~t ikyaajaae AaOr jaao Aa sakoMÊ]nakao laokr haolaI imalanasamaaraoh jaOsaa Aayaaojanaikyaa jaayaogaa. [saI mao MnavayauvakaoM sao Aamanao¹saamanaokI vaata- BaI haogaI. doKajaaeÊ yao ipCD, @yaaoM rhohOMÆ karNa samaJa maoM Aaetao inavaarNa ka p`yaasa hao.saamaudaiyak imalana kond` prsaa[bar kOfo kI vyavasqaatao hao hI saktI hOÊ maasTrsaahba saca kh rho hOMÊ phlaohma baccaaoM ko ilae kuC kroMÊtba ]mmaId palaoM….’

thsaIladar saahba nao [sa Aayaaojana ka mau#ya kta-¹Qata-iSavaoMdr kao banaanao ka Aaga`h ikyaa. ]nhaoMnao [sao svaIkar BaI krilayaa. yahaÐ sao vao piScama p+I p`Qaana ko yahaÐ cala pDo,. caunaavako samaya sao hI ]saka manamauTava cala rha qaa. [sailae ]sakodrvaajao pr phuÐcanaa ja$rI qaa. halaaÐik p`Qaana jaI drvaajao prnahIM imalao. pirvaar ko AaOr laaoga qao. poma Baava BaI dIKa. p`sannamana ilae vahaÐ sao pirvaar ko puranao sahyaaogaI ganapt yaadva ko GarphuÐca gae. sabasao rama rmaahuja hu[-. halacaala ko Aadana¹p`danaka isalaisalaa cala rha qaaÊ tBaI ganapt kI p%naI na[- byaayaI BaOMsa

ka gaunagaunaa dUQa lao Aa[-. vao baD,o poma sao QaIro¹QaIro pI gae.krIba saaZo, paÐca ka samaya hao cauka qaa. vao KD,o hao gae

AaOr sabasao rama jaaohar krto saD,k pr Aa phuÐcao. tBaI pICo saoek maaoTr saa[ikla kI Aavaaja saunaa[- pD,I. vao ]sao Éknao kasaMkot doto hue KD,o hao gayao. rMga AbaIr sao sarabaaor yauvak nao maaoTrsaa[ikla raok dI. haqa jaaoD,kr isar Jaukato hue baaolaaÊ ‘p`NaamasarÊ AadoSa kroM.’

‘caaOraho kI trf jaanaa hao tao mauJao BaI laoto calaao. kuima-yaanaovaalao maaoD, pr CaoD, donaa’Ê iSavaoMdr nao kha.

‘jaI AaeM.’ khto hue vah saIT pr qaaoD,a Aagao sarkgayaa. vao Aarama sao baOz gae. dao imanaT baad maaoTr saa[iklaQaImaI haotI maaoD, pr Ék ga[-. ABaI majao ka ]jaalaa qaa. vaojaldI¹jaldI calato bastI ko ]<arI Caor pr baOragaI ko yahaÐ phuÐcagae. iptajaI ko samaya [sa pirvaar sao GainaYTta qaIÊ jabaik [Qar

ek Asao- sao kaya-¹p`yaaojana maoMBaI Aanaa¹jaanaa zp cala rhaqaa. baOragaI tao ]nhMo phcaanahI na payaaÊ laoikna Kud pircayadonao kI naaObat nahIM Aa[-. ]sakaCaoTa laD,ka sajaIvana ]nhoM doKtohI cahk ]zaÊ ‘iSavaoMdr Ba[yaaAapÆ’

‘haÐ Baa[- [Qar vaYaao-M sao ApnaolaaogaaoM sao baat¹vyavahar zp qaI.[sao ifr sao SauÉ krnao ko ilaeyah phla ja$rI lagaI… yahIsaaocakr calaa Aayaa.’ baOragaIkao AbaIr lagaato hue ]nhaoMnaojavaaba idyaa.

‘baD,a AcCa ikyao baabaU…hmaarI Qanya Baaga….’ baujauga- hao cauko baOragaI kafI gad\gad qao.]nhaoMnao Apnao baD,o laD,ko kao Aavaaja idyaaÊ ‘prBaUdyaala…² doKaoiSavaoMdr baabaU Aae hOMÊ kuC Kanao¹pInao kao laaAao….

iSavaoMdr saamanao vaalaI caarpa[- pr baOz gae AaOr Gar¹pirvaarkI halacaala laonao lagaoÊ tBaI ek laD,ka CaoTI saI maoja laakr]nako saamanao rK idyaa. p`Baudyaala ek na[- qaalaI maoM gauiJayaaÊmazrI AaOr pue lao Aayaa. baOragaI ko poma Baro manauhar ko Aagao ]nhoMqaaoD,a¹qaaoD,a saba kuC laonaa pD,a. KaMTI dUQa kI banaI caaya kaAanaMd laonao ko baad vao ivanama`ta sao baaolaoÊ ‘caaOQarI saahbaÊ Abacalanao doM. AÐQaora iGarnao lagaa hO.’

11

Page 12: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

12

baOragaI nao Apnao ikSaaorvaya ko naatI kao baulaakr khaÊ‘jaaAao baabaU kao saD,k pr CaoD, AaAao. ]Qar Kulao maoM AMQaora kmahaogaa….’

iSavaoMdr ]sako saaqa kuima-yaanao ko baahr AaeÊ ifr baaolaoÊ‘baoTa laaOT jaa Aba maOM Akolao calaa jaaÐgaa….’

vao saunasaana Aagao baZ,nao lagao…. Aaja vaYaao-M baad vao dD,baokI ijaMdgaI sao baahr inaklao qao. ]nhoM AjaIba sauK imala rha qaa.saamanao Aasamaana pr caMd`maa ko inaklanao ka saunahlaa ]jaasa JalakAayaa qaaÊ eosaa hI ]%saah ka saaota ]nako mana maoM BaI fUT rha qaa…hIra isaMh ko yahaÐ jaao fOsalaa huAa hOÊ ]sa pr ZMga sao kama krnaahaogaa…. kla sao hI sabaka saMpk- saU~ jauTanaa SauÉ krta hUÐ.[sasao saamaaijakta BaI saGana haogaI… yahI saba saaocato¹ivacaartovah QaImaI gait sao cala rho qao. ikSaimaSaI zMD baZ,nao lagaI qaI.Aasamaana pr pUra caaMd DhDha rha qaa. magar ]nakao kao[- ]tavalaInahIM qaI… vah ek puilayaa pr AaQao GaMTo ko ilae baOz BaI gae.

[Qar Gar maoM ek AaSaMka BarI baocaOnaI fOlaI qaI ik Ba[yaakhaÐ rh gaeÆ caar bajao sao Ch bajao ko baIca imalanao¹jaulanao vaalaok[- laaoga Aae qao. iSavaoMdr kI kmaI Kla rhI qaI. laaoga vaIroMd` saopUCto ‘Ba[yaa nahIM dIK rhoÆ’

‘yahI purvaa maoM iksaI ko yahaÐ baOzo haoMgao’Ê vaIroMd` kh doto.magar jaba saaZ,o Ch sao pr haonao lagaa tao sauroMd` AaOr vaIroMd` kao BaIkcaaoT pD,nao lagaI ik Za[- bajao ko inaklaoÊ Aba tk khaÐ baOzo rhgaeÆ lao¹dokr purvaa maoM Apnao hI pirvaar ko tIna GaraoM maoM AbaIrlagaanao jaato qao. bahut huAa tao maaOsaI ko yahaÐ tk calao jaato qaoÊ]naka Gar BaI purvaa maoM hI hO. eosao tao iksaI haol,aI maoM gauma nahIMhaoto qao. maaobaa[la BaI nahIM lao gae Anyaqaa… pirvaar vaalao hlakanahao rho qao.

sa%yama AaOr p`SaaMt maaoTr saa[ikla laokr ]nakI Kaoja maoMinaklanao ka maMsaUbaa banaa rho qaoÊ tBaI vao daonaaoM Aa gae. saIQao nalapr phuÐcao. [%maInaana sao haqa¹mauÐh Qaaoyao AaOr drvaajao pr Aa baOzo.baaolaoÊ ‘Aaja AaQaa gaaÐva gaaoMz AayaaÊ Kanao kI tao ibalkul,a [cCanahIM hOÊ basa laoT jaanao ka mana hO….’

sa%yama AaOr laaokoSa nao puranaI baOzk maoM ]nakI caarpa[-ibaCakr macCrdanaI tana dI. ibajalaI qaI hI. Gar sao ApnaITaca- AaOr maaobaa[la laokr vao baOzk maoM calao gae. vahIM dvaa KaeAaOr maaobaa[la pr raGavaoMd` ka kuSala¹xaoma laonao lagao. baad maoM kafIdor tk mau>a sao baityaato rho.

pirvaar maoM iSavaoMdr sabasao phlao ibastr CaoD,to qao. phlaogaaya¹BaOMsa kao caara DalatoÊ ifr kuMcasa laokr duAar baharto…magarvaYaao-M baad eosaa nahIM huAa. krIba saaZ,o Ch baja gaeÊ iSavaoMdr

ibastr nahIM CaoDo,. sauroMd` nao baOzk maoM jaakr QaIro¹QaIro pukaraÊ‘Ba[yaa…ho Ba[yaa….’

kao[- p`itiËyaa nahIM hu[-. tba sauroMd` nao ]nhoM hlako saoihlaayaa Dulaayaa…AaOr ifr Acaanak pta nahIM @yaa saaocakrjaldI sao macCrdanaI hTa dI. [sako baad Ap`%yaaiSat $p sao sauroMd`iGaiGayaato hue caIK pDo, ‘Ba[yaa….’

sa%yama AaOr rjat daOD,to hue Aae. ‘ka huAa Ba[yaa…Æ’khtI hu[- baD,ko baabaU ko yahaÐ BaaOjaI Aa ga[-. vaIroMd` kI p%naIbaOzk tk Aato¹Aato igar pD,I. sauroMd` Baaokar CaoD,kr raonao lagao.iSavaoMdr kI p%naI Baagakr Aa[-. Acaanak hI kaohrama maca gayaa.Aasa pasa ko laaoga Aanao lagao. AaQao GaMTo ko AMdr daÉNa ËMdna kobaIca tIna¹caar saaO laaogaaoM kI BaID, jauT ga[-. AiQaktr laaogaaoM komauÐh pr ek hI savaala qaaÊ ‘yah @yaa huAaÊ ABaI kla tk tao….’

ABaI Aaz bajao qao. BaID, maoM kuC laaogaaoM nao iSavaoMdr kodada ko laD,ko dIpoMd` kao sauJaayaaÊ ‘Ba[yaa tuma mau@ta AaOr [MjaIinayarsaahba kao Kbar krvaa dao.’ dIpoMd` zkrayao baOzo ekTk iSavaoMdrpr inagaah jamaayao sauroMd` kao ek trf lao gayaa. magar sauroMd` [tnaahtp`Ba qaa ik faona BaI na kr saka. dIpoMd` nao daonaaMo laaogaaoM kaojaOsao¹tOsao saUicat ikyaa. [sako baad ]sanao Kanadana ko sayaanaolaaogaaoM kao batayaa. ‘mau@ta kao Aanao maoM dao¹Za[- GaTo lagaoMgao hI.Savayaa~a ek bajao ko baad hI SauÉ haogaI. [sa baIca saarI tOyaarIpUrI kr laI jaae….’

saBaI ]sasao sahmat qao. jaao ijasa laayak qaaÊ ]saI maoM jauTgayaa. iSavaoMdr [sa saarI hlacala sao baoKbar icar inad`a maoM Kao caukoqao. krIba dsa bajao tk AM%yaoiYz kI vyavasqaa pUrI hao gayaI. basaÊAanao vaalao Baa[-¹bahna ka [Mtjaar qaa. iSavaoMdr Kasa haolaI kIrat svaga-vaasaI hue qaoÊ ilahajaa ]nako pirvaar maoM haolaI ‘hD,hI’ haoga[-. Aba tao haolaI ko idna Gar maoM iksaI ko pu~ janma laoÊ tao haolaIkI ifr SauÉAat hao. ipClao paÐca vaYaao-M sao ]nako yahaÐ haolaI nahIMmanaayaI jaatI. magar gaaÐva vaalaaoM nao yah rIit banaa laI hO. haolaIka samaapna ]nhIM ko drvaajao pr krto hOM. haoilahar Saama kaoiSavaoMdr ko drvaajao pr Aato hOM. paÐca¹saat imanaT gama maoM DUbaocaupcaap baOzto hOM AaOr ifr QaIro¹QaIro ]zkr ApnaI¹ApnaI rhlaga jaato hOM.

¹ Dak Gar¹jaasaaparagaaosaa[-MgaMja¹228119

saulatanapurÊ ]<ar p`doSamaaobaa[laÁ †91 9450143544Ê

7379100261

12

Page 13: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

13

klaa ko saBaI $paoM maoM sabasao na[- ivaQaa haoto hue BaIisanaomaa Aaja sabasao laaokip`ya klaa ivaQaa ka $p lao cauka hO.yahI nahIMÊ yah hmaaro jaIvana ko sabasao krIba BaI hao gayaa hO.inaYaoQa AaOr vaja-naaAaoM ko saaqa BaartIya jaIvana maoM p`vaoSa krnaovaalaI iflma Aaja hmaaro saamaaijak¸ saaMsÌitk jaIvana ka AiBannaihssaa banakr saBaI klaaAaoM kao Apnao maoM samaoTo na kovala manaaorMjanaka sabasao saulaBa saaQana hOÊ bailk jaIvana kI hr gaitivaiQa sao talaimalaakr calato hue¸ vah hmaaro duÁK¹sauK ka saccaa saaqaI bana ga[-hMO. ipClao saaO saalaaoM maoM BaartIya isanaomaa gaaÐva ko baahr KD,oAvaaMCnaIya Aitiqa ko $p kao bahut pICo CaoD,kr pirvaar kaAMtrMga saaqaI bana gayaa hO AaOr samaaja kao k[- $paoM maoM p`Baaivat BaIkr rha hO. Aaja BaI isanaomaa kao samaaja ko ek CaoTo sao vaga- maoMbahut EaoYz klaa ivaQaa nahIMmaanaa jaata¸ ikMtu ek sadIkI yaa~a ko baad isanaomaa kop`it inaYaoQa AaOr nakar kIisqait lagaBaga samaaPt hao caukIhO. inaYaoQa sao saamaaijaksvaIÌit tk ka yah $paMtrNa[sailae saMBava huAa ik iflmaoMhmaarI AnauBaUityaaoM kao sahlaatIhO M AaOr Aama BaartIya kos a uK¹d uÁK¸ har¹jaIt¸maana¹Apmaana tqaa samasyaaAaoMÊ]plaibQayaaoM sao ekakar haokrsaaqa¹saaqa calatI hOM.

kBaI¹kBaI iflmaoM hmaaro vat-maana sao Aagao BaI inaklajaatI hOMÊ tao ]samaoM Aagat ka saMkot haota hO AaOr hmaoM na[- caunaaOityaaoMko ilae tOyaar krtI hOMÊ Aqaa-t isanaomaa hmaaro laaokjaIvana karsapUNa- AaOr &anaprk AMga bana cauka hO. isanaomaa kI vyaapktaAaOr ivaivaQata hI ]sakI Ad\Baut Sai@t hO. [samaoM saaih%ya saolaokr faoTaoga`afI tk saMsÌit kI saBaI AiBavyai@tyaaÐ samaaihthOM. saMgaIt p`arMBa sao hI BaartIya iflmaaoM ka ek saSa@t AMga rha hO.

saca tao yah hO ik iflmaI saMgaIt AaQauinak SahrI vaga- koilae ek trh sao laaoksaMgaIt bana cauka hO. janmaidna ko ]llaasasao laokr maR%ya ko Saaok tk ko xaNaaoM maoM iflmaI gaanao hmaaro duÁK¹sauKko saaqaI banato hOM. skUla¹kalaoja ko vaaiYa-k idvasa samaaraoh haoMyaa Kola p`ityaaoigataeи gaaÐvaaoM ko maolao¹zolao haoM yaa mahanagaraoM kIbaD,I¹baD,I paiT-yaaÐ ramalaIlaaeÐ haoM yaa ivavaah¹SaadI jaOsao pairvaairkAayaaojana¸ hr Avasar ko Anau$p iflmaI gaIt¹saMgaIt sauna¹saunakr

hma Aa%maivaBaaor haoto hOM. roiDyaao AaOr TolaIivajana caOnala ApnaaAiQakaMSa samaya iflmaI gaItaoM kao samaip-t krko EaaotaAaoM kao baaÐQaorKnao kI kaoiSaSa krto hOM. lagaBaga saaro efºemaº roiDyaaocaOnalaaoM ka sTOpla fUD iflmaI gaanao hI hOM. yahI nahIM ivadoSaaoM maoMbasao BaartIyaaoM kao doSa ko saaqa saaMsÌitk $p sao jaaoD,o rKnao maoMiflmaI saMgaIt ka ]llaoKnaIya yaaogadana hO. ‘maora jaUta hO jaapanaI’AaOr ‘Aavaara hUÐ’ jaOsao gaItaoM nao 1950 ko dSak maoM hI rajakpUr kaosaaoivayat saMGa ko doSaaoM maoM hIrao banaa idyaa qaa. iflmaI saMgaIt naohmaaro prMpragat Saas~Iya saMgaIt tqaa laaoksaMgaIt kao Aama laaogaaoMtk phuÐcaanao maoM kafI baD,I BaUimaka inaBaa[- hO. ihMdI iflmaI gaanaaoMko karNa doSa ko ivaiBanna BaagaaoM tqaa BaaYaaAaoM maoM eka%mata laanao maoMBaI BarpUr madd imalaI hO. saBaI p`aMtaoM ko laaogaaoM maoM ihMdI iflmaI

gaIt gaae AaOr saunao jaato hOM.vaI SaaMtarama¸ rajakpUr¸

ibamala raya¸ mahbaUba Kana¸baIºAarºcaaopD,a¸ gauÉd<a¸ yaSacaa opD,a¸ )YaIkoSa ma uKjaI -¸manaaoja kumaar¸ gaulajaar jaOsaoAnaok iflmakaraoM nao ApnaIiflmaaoM maoM saMgaIt kao ivaSaoYatrjaIh dI hOÊ ijanako maaQyamasao naa OSaad¸ esaºlaxmaIkaMtPyaarolaala¸ klyaaNa jaI AanaMdjaI¸ Aao pI naOyar¸ Kyyaama¸]Yaa Knnaa¸ eºAarºrhmaana

jaOsao AsaM#ya saMgaItkaraoM kI maQaur AaOr rsapUNa- QaunaaoM kao ApnaIsarsa Aavaaja ko jaadU maoM lapoTkr koºela sahgala¸ lata maMgaoSakr¸maaohmmad rfI¸ maukoSa¸ AaSaa BaaoMsalao ikSaaor kumaar¸ mannaa Do homaMtkumaar¸ tlat mahmaUd¸ SamaSaad baogama¸ maubaark baogama¸ mahoMd` kpUr¸SabbaIr kumaar¸ hirhrna¸ kumaar saanaU saaonaU inagama¸ Alaka yaaignakjaOsao gaayak¹gaaiyakaAaoM nao iflmaI saMgaIt kao laaok caotnaa kaAiBanna AMga banaa idyaa hO. samaaja ko saaqa iflmaaoM ka ATUTirSta kovala gaIt¹saMgaIt tk hI saIimat nahIM hO. isanaomaa hmaarosamaaja AaOr saMsÌit ka dp-Na BaI hO. hmaarI iflmaoM samaaja kIpirisqaityaaoM ko saaqa Apnaa $p¹rMga badlatI rhI hOM. ‘dao AaÐKoMbaarh haqa’ AaOr kaoihnaUr tqaa ‘ACUt knyaa’ jaOsaI iflmaoM 50 kodSak kI samasyaaAaoM ka ica~Na krtI qaIM tao ‘qa`I [-iDyaT’Ê rMga dobasaMtI’ AaOr ‘Kaosalaa ka Gaaosalaa’ jaOsaI iflmaoM Aaja ko yauvaavaga-AaOr maQyavaga- kI icaMtaAaoM kao Aavaaja dotI hMO. hma isanaomaa kaoBaartIya samaaja kI p`gait va pirvat-na ka saaxaI kh sakto hOM.

BaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- ¹ jaIvana ko saaqa kdmatala krta isanaomaaBaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- ¹ jaIvana ko saaqa kdmatala krta isanaomaaBaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- ¹ jaIvana ko saaqa kdmatala krta isanaomaaBaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- ¹ jaIvana ko saaqa kdmatala krta isanaomaaBaartIya isanaomaa ko saaO vaYa- ¹ jaIvana ko saaqa kdmatala krta isanaomaa¹ EaI sauBaaYa saoityaa ¹

¬zQ

13

Page 14: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

14

doSa jaba ivadoSaI sa<aa sao maui> ko ilae saMGaYa- kr rhaqaaÊ ]sa samaya iba`iTSa sarkar ko trh¹trh ko AMkuSaaoM ko baavajaUdhmaaro iflmakaraoM nao ‘majabaUr’ iflma ko gaIt ‘Aba Drnao kI baatnahIM hO’¸ ‘gaaora Caora calaa gayaa’ AaOr SahId iflma ko gaIt ‘vatnakI rah maoM vatna ko naaOjavaaÐ SahId haoM’ ko maaQyama sao laaogaaoM ko manamaoM doSaBai@t ka maM~ fUÐknao ko p`yaasa ikyao. saaohraba maaodI naop`isaw eoithaisak iflma ‘isakMdr’ ka inamaa-Na ikyaaÊ ijasaka]_oSya doSaBai@t ka Baava jaagaRt krnaa qaa.

ipClaI sadI ko CzvaoM AaOr saatvaoM dSakaoM kao isanaomaa kasvaNa-yauga maanaa jaata hO. Czo dSak maoM ibamala raya kI ‘dao baIGaajamaIna’¸ raja kpUr kI ‘jaagato rhao’¸ mahbaUba Kana kI ‘madr [MiDyaa’¸AaOr vaI SaaMtarama kI ‘dao AaÐKoM baarh haqa’ jaOsaI iflmaaoM nao isanaomaakao samaaja ko saraokaraoM sao jaaoD,nao maoM Ahma BaUimaka inaBaa[-. eosaIiflmaaoM kao laaokip`yata ko saaqa¹saaqa AMtra-YT/Iya maanyata imalaIÊijasasao yah tqya saamanao Aayaa ik BaartIya janamaanasa saaqa-k AaOryaqaaqa- isanaomaa doKnaa caahta hO. gauÉd<a kI ‘Pyaasaa’ AaOr‘kagaja ko fUla’ nao saamaaijak saraokaraoM sao jauD,I iflmaaoM kI kD,Ikao AaOr majabaUt banaayaa. [na dao dSakaoM maoM rajakpUr¸ )YaIkoSamauKjaI-¸ gauÉd<a¸ ibamala raya¸ baIºAarº caaopD,a¸ baasau caTjaI-¸sa%yajaIt ro Sai@t saamaMt¸ kmaala AmaraohI¸ mahbaUba Kana¸ koºAaisafjaOsao p`itBaaSaalaI iflmakarao M nao EaoYz eMva laaokip`ya iflmaao Mkao kNa-ip`ya saMgaIt sao sajaakr dSa-kaoM ko saamanao p`stut kIMÊ ijanakokarNa yah kalaKMD ihMdI isanaomaa ka svaNa-yauga bana gayaa.

laoikna 1970 ka dSak Aato¹Aato BaartIya rajanaIitAaOr samaaja maoM badlaava Aanao lagaa. doSa ka yauvaavaga- inaraSaaAaOr svaPnaBaMga kI isqait ka iSakar hao rha qaa. [sailae ]sadaOrana yauvaa AaËaoSa kI AiBavyai@t kao dSaa-nao vaalaI iflmaaoM kadaOr SauÉ huAa. AimataBa baccana kI 1975 maoM Aa[- iflma‘jaMjaIr’ nao ihMsaa pr AaQaairt iflmaaoM kI na[- p`vaRi,<a ka saU~patikyaa. ‘Saaolao’ maoM ihMsaa kI prakaYza qaI AaOr [sa iflma naolaaokip`yata ko saaro irkaD- taoD, idyao. jahaÐ ek Aaor ËaoQa¸AaËaoSa AaOr ihMsak ivaraoQa ka ica~Na krtI iflmaoM lagaatar banarhI qaIM¸ vahIM dUsarI Aaor Syaama baonaogala kI ‘AMkur’ ko saaqasamaaMtr isanaomaa yaa klaa iflmaaoM ka BaI rasta Kulaa AaOr yah Ëma1980 tk jaarI rha. [sa daOrana baasau Ba+acaaya- gaaoivaMd inahlaanaI¸gaulajaar AaOr mahoSa Ba+ jaOsao nayao iflmakar yaqaaqa- isanaomaa kIktar maoM Aa lagao. rjanaIgaMQaa¸ AnauBava¸ AaYaaZ, ka ek idna¸BaUimaka¸ maMqana¸ kaoiSaSa¸ GaraOMda jaOsaI Anaok p`yaaogaa%mak iflmaoMbanaIM. sa%yaijat ro kI ‘SatrMja ko iKlaaD,I’ BaI [saI daOr kIiflma hO. nabbao ko dSak maoM doSa maoM ]darIkrNa AaOr vaOSvaIkrNakI bayaar bahI tao BaartIya isanaomaa BaI maarQaaD, AaOr ihMsaa p`QaanaiflmaaoM kI galaI sao inaklakr punaÁ raomaaMiTk¸ pairvaairk AaOrBaavapUNa- iflmaaoM ko rajamaaga- pr calanao lagaa. [@kIsavaIM sadI maoM

mahMgaI AaOr malTIPlao@sa saMsÌit kI iflmaoM bananao lagaIM. Aaja na[-saamaaijak samasyaaAaoM pr AaQaairt iflmaoM bana rhI hOM. ‘lagao rhaomaunnaa Baa[-’¸ ‘lagaana’¸ ‘rMga do basaMtI’¸ ‘qa`I [-iDyaT\sa’¸ ‘taro jamaIMpr’¸ ‘pa’Ê ‘blaOk’ AaOr ‘laa[va pIplaI’ jaOsaI iflmaaoM nao ivaYayaaoMkI navaInata tqaa na[- caunaaOityaaoM sao jaUJanao kI ihmmat ko bala prBaartIya iflma jagat kao AMtra-YT/Iya str pr laa KD,a ikyaa hO.doSa ko rajanaIitk¸ Aaiqa-k AaOr saamaaijak [ithasa ko saaqakdmatala krta huAa BaartIya isanaomaa hr yauga maoM na[- pIZ,I kosapnaaoM AaOr AakaMxaaAaoM ka sahgaamaI BaI rha hO.

saMsÌit ko saaqa¹saaqa hmaaro saamaaijak va pairvaairkjaIvana pr BaI iflmaoM Apnaa gahra p`Baava CaoD,tI hOM. samaaja kIjvalaMt samasyaaAaoM kao ]zanao maoM iflmaaoM kI Aga`NaI BaUimaka rhI hO.1940¹1950 ko dSak maoM ‘ACUt knyaa’ AaOr ‘saujaata’ jaOsaIiflmaaoM ko maaQyama sao baomaola ivavaah AaOr Anya saamaaijak kurIityaaoMkI Aaor Qyaana idlaayaa gayaa. 1957 maoM banaI ‘madr [MiDyaa’ naoBaartIya samaaja tqaa pirvaar ka ekdma saccaa AaOr yaqaaqa- ica~p`stut ikyaa. ‘Aqa-’¸ ‘maasaUma’¸ ‘maMDI’¸ ‘spSa-’¸ ‘@yaa khnaa’¸‘daostanaa’ jaOsaI iflmaaoM maoM nayao ]Barto saamaaijak saraokaraoM kaosaamanao laanao kI caoYTa kI ga[- hO.

iflmaaoM maoM icai~t vaatavarNa ka BaI hmaaro raojamara- kojaIvana pr saIQaa Asar pD,ta hO. GaraoM kI sajaavaT sao laokrKanao¹pInao ko salaIko AaOr fOSana kI na[-¹na[- p`vaRi<ayaaoM kao yauvaapIZ,I iflmaaoM AaOr iflmaI klaakaraoM sao hI ga`hNa krtI hOM.AiQaktr yauvak¹yauvaityaaÐ iksaI na iksaI iflmaI AiBanaota yaaAiBanao~I kao Apnaa AadSa- maanatI hOM. vao Apnao AacarNa¸dRiYTkaoNa tqaa vyavahar kao Apnao AadSa- iflmaI klaakar koAnau$p Zalanao kI kaooiSaSa krto hOM.

BaartIya laaokjaIvana maoM iflmaaoM maoM yaaogadana kI cacaa- [satqya ko Aa#yaana ko ibanaa AQaUrI rhogaI ik iflmaaoM nao raYT/IyaAKMDta¸ saaMsÌitk samanvaya¸ saamaaijak caotnaa AaOr Baavaa%makekta kao p`gaaZ, krnao ko saaqa¹saaqa raYT/Iya AaOr AMtra-YT/Iyastr pr ihMdI ko p`saar kao KUba p`ao%saahna idyaa hO. ihMdI iflmaoMsaBaI p`aMtaoM AaOr doSaaoM maoM rhnao vaalao BaartIya doKto hOM tqaa iflmaIgaIt¹saMgaIt ka rsaasvaadna krto hOM. [sasao ]namaoM ihMdI saIKnaoAaOr baaolanao kI svaaBaaivak [cCa pOda haotI hO. iflmaaoM maoM p`yau@thaonao vaalaI ihMdI kI SaOlaI AaOr sva$p hI eosaa hO ik yah BaaYaasaBaI ko galao AasaanaI sao ]tr jaatI hO. hala maoM dixaNa AÍIkamaoM Aayaaoijat ivaSva ihMdI sammaolana maoM ihMdI ko p`saar maoM ihMdI iflmaaoMko yaaogadana kao ivaSaoYa $p sao saraha gayaa.

¹ saI¹302Ê ihMd ApaT-maoMT\saPlaaT naMº12Ê saO@Tr 5

WarkaÊ na[- idllaI¹110075[-¹maolaÁ [email protected]

14

Page 15: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

15

N˛“Áåyzhakozhakozhakozhakozhako

¹ EaI saI DI isaMh ¹

gaaMva ko baahr caaOraho pr ek javaana AadmaI baOzo¹baOzozhako lagaa rha qaa. hMsato¹hMsato vah baosauQa hao kr lauZ,k BaIjaata qaa. Anajaana rahgaIr ]sao izzkkr kaOtUhla BarI najaraoMsao doKtoÊ ifr ApnaI rah lao laoto. ]sako zhakaoM maoM ek dd-]Bar kr saamanao Aa jaata qaa. ]sako zhako ko AMdr iCpa dd-saamanao baOzI dsa vaYaI-ya baailaka kI AaÐKaoM sao bahto AaÐsaU ko $pmaoM inakla rha qaa. raoto¹raoto vah AnahaonaI ko Baya sao ]sakopICo¹pICo calaa krtI qaI. gaaMva ko mad-¹AaOrt jaao BaI ]saodoKtoÊ gamagaIna hao ]zto. vao pasa jaakr ]sao idlaasaa doto AaOr]nako mauÐh sao Aah inaklaI pD,tI AaOr AaÐKaoM sao AaMsaU. vahjavaana AadmaI EaIramapur ka rhnao vaalaa krIma qaa AaOr pasa baOzIsaubaktI laD,kI ]sakI baoTI qaIÊ jaubaoda.

krIma EaIramapur gaaMva kI pazSaalaa sao saatvaIM jamaattk kI talaIma haisala krko ApnaopuStOnaI QaMQao sao jauD, gayaa qaa. pasako ksbao maoM ]sakI kpD,o kI dUkanaqaI. ]saka pirvaar CaoTa saa qaaÊijasamaoM ]sakI baIbaI jamaIlaa KatUnaAaOr baoTI jaubaoda qaI. raoja savaorovah naha¹Qaaokr tOyaar haota AaOrKanaa Kakr saa[ikla pr savaarhaokr ksbao ko ilayao inakla pD,ta.idna Bar vah dUkanadarI kI maaqaapccaImaoM ibatata AaOr Saama Zlato hI GarkI Aaor cala pD,ta qaa. rasto maoMidna Bar krgaujaairyaaoM ko baIca ]sakISarartI baoTI BaI yaad Aa jaatI qaI.vah kBaI KalaI haqa Gar nahIM laaOTtaqaa. jaubaoda ko ilae kuC Kanao¹pInao kI caIjaoM ja$r laata qaa.[Qar jaubaoda BaI Saama haoto hI Apnao Abbaajaana ka baosaba`I sao[ntjaar krtI qaI. ]sakI najaroM galaI kI AaiKrI Caor tkdaOD,nao lagatIMÊ pr pasa Aanao pr iksaI Anya kao pakr Sarmaa krdIvaar kI trf mauÐh krko KD,I hao jaatI AaOr naaKUna sao dIvaarpr lakIroM banaanao lagatI qaI. ]sao gaujarto hI ifr dUr tk taknaolagatI qaI. baap ka Aanaa tya qaaÊ AtÁ inaraSa nahIM haotIqaI. ek Saama jaOsao hI krIma pasa AayaaÊ vah ]Cla kr gazrIhaqa maoM lao laI AaOr Baaga kr AMdr jaakr maaÐ sao baaolaIÊ ‘AmmaIÊKaolaao naÊ doKao Aaja @yaa hO.’ ‘tumhoM tao raoja kuC na kuCcaaihyao. yah Aadt zIk nahIM hOÊ jauibayaa. [sasao baaja AaAaoÊ’jamaIlaa nao baoTI kao ihdayat ko saaqa nasaIht dI. jaOsao hI krIma

AaMgana ko kaonao maoM saa[ikla KD,I kr baIbaI ko krIba AayaaÊjamaIlaa maaqao ka pllaU Aagao KIMcatI hu[- baaolaIÊ ‘tuma [sakI AadtKraba kr rho hao. [tnaa laaD,¹Pyaar BaI zIk nahIM ik AaOlaadsar pr savaar hao jaayao. baohtr haogaaÊ yah gama Kanao kI AadtDalao. ijandgaI kovala fUlaaoM kI saoja nahIM huAa krtI. fUlaaoM kooonaIcao Cupo kaMTo BaI huAa krto hOM. baIbaI kI nasaIht BarI baatoMsaunakr krIma Pyaar sao ApnaI Baavanaa ka [jahar krta ‘caup krÊmaorI maumatajamahla. maorI ibaiTyaa ko ilae eosaI naamaurad baatoM mauÐhsao naa inakalaa kr. Kuda naa kroÊ maorI baoTI ko pasa rMjaao¹gamafTknao BaI payao. tU nahIM jaanatIÊ jahaÐ baoiTyaaM ibahMsatI hOMÊ vahaÐbar@kt haotI hO. @yaa ptaÊ [sakI iklakairyaaoM nao hI Gar maoM daopOsao Aanao ko rasta banaayaa hao.’ krIma baIvaI ko mauMh pr hqaolaIrKto hue baaolaa qaa. jaubaoda maaÐ kao mauÐh icaZ,atI AaOr ]ClatI¹kUdtI

baahr inakla jaatI.jamaIlaa caup kr gayaI AaOr

idnaBar ko qako¹maa Mdo Saa Ohr kIitimardarI maoM jauT gayaI. krImaApnao pirvaar ko saaqa Amana caOnakI ijaMdgaI basar kr rha qaa. qaaoD,IsaI kmaa[- maoM hI Zor saarI KuiSayaaMbaTaornao kI [lma maoM vah maaihr qaa.vah samaJa gayaa qaa ik pOsaao M saoKuiSayaaM KrIdI jaatIM tao daOlatmaMdaoMko yahaÐ mausaIbatoM JaaÐktI tk nahIM.

krIm a K uSa i m aja ajaÊimalanasaar AaOr naok idla [Msaana qaa.hr ek ko sauK¹duK maoM Saaimala haonaoko ilae vah va> inakala laota qaa.

rasto maoM jaao BaI imalatoÊ pla Bar vah ja$r Ékta. duAa salaamakrtaÊ KOiryat pUCtaÊ ifr Aagao baZ,ta. [sa vyavahar kuSalatanao ]sako karaobaar kao AcCI tr@kI dI qaI. sabakI vah kd`krtaÊ saba ]sao [jjat ba#Sato. ]sako daost ]sasao masaKrI krnaosao baaja nahIM Aato. ek idna rGauraja ]sasao khaÊ ‘krIma Baa[-ABaI hI hiD\DyaaM iGasa DalaaogaoÊ tao ifr bauZ,apo maoM KD,o kOsao haopaAaogao., ]sanao baD,o Pyaar sao ]<ar idyaaÊ ‘yaar rGaurajaÊ tuma nahIMjaanato. maohnat maSa@kt kI ijandgaI basar krnaovaalaaoM kI hiD\DyaaMfaOlaadI haotI hOM. vao na iGasatI hOMÊ na caTKtI hOMÊ’ AaOr hMsato hueksbao kI Aaor inakla gayaa.

15

Page 16: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

16

SaaOhr ko jaanao ko baad jamaIlaa Gar ko kamaaoM maoM ]laJagayaI qaI. AkolaI AaOrt qaIÊ Gar baahr saba saMBaalanao qao. jaubaodamaaÐ ko haqa kma baMTatIÊ Sarart jyaada krtI qaI. ]sakI Sarartsao tMga Aakr ek idna AmmaI nao kha qaaÊ ‘Aanao do Aaja toro baapkaoÊ torI jamakr ipTa[- kraÐgaI.’

‘haMÊ haMÊ maOM jaanatI hUM. Aaja maorI jamakr ipTa[- haogaIAamaÊ Ama$dÊ kolaoÊ saMtro yaa jalaobaI sao’Ê khkr jaubaoda haozaoM prjaIBa fornao lagaI qaI. jamaIlaa ]sao pITnao ko ilayao Aagao baZ,I.vah gailayaaoM maoM ClaaMga lagaa dI. baccao SaOtainayaaM tBaI krto hOMÊjaba maaM¹baap saamanao haoM. iksaI ek ko Kaonao pr vao idla sao TUTjaato hOM. jamaIlaa kao Gar ko kamaaoM sao fusa-t kma hI imala patIqaI. vah badnaamaI ko karnaamaaoM sao prhoja rKtI qaI. AaOrtoM]sakao baoTa na haonao pr fibtyaaM ksatI ‘rat¹idna mar¹mar kr pOsao jaaoD,tIhO. pOsaaoM ka hI tao Baraosaa hO. yao hI tao ]sako bauZ,apo maoM kama AayaoMgao.’

Saama ka va> qaa. pKoÉ idna Bar cauganao ko baadApnao¹Apnao GaaoMsalaaoM kI Aaor tojaI sao sarkto calao jaa rho qao.JauMD maoM pxaI Aavaaja dokr sahgaamaI haonao ka ApnaI jaaoD,I kao[<alaa BaI do jaato qao. Zaor BaI Gar kI rah calanao lagao qaoÊ ]nakopICo¹pICo carvaaho BaI calao jaa rho qao. skUla kI CuT\TI hao caukIqaI. baalakaoM ko k[- JauMD bagala maoM basta laTkayao saD,k iknaarogaPpo haMkto cala rha qaa. kuC SaaoK baccao maasTr sao ipTnao prAnamanao sao qao AaOr maasTr saahba kao sabak isaKanao pr tulao hueqao. vao baataoM maoM maSagaUla qao. pICo sao AatI hu[- basa kI Aavaajakao vao saba najarAMdaja kr gayao qao. kuC baccaaoM kao ApnaI capoTmaoM laotI hu[- basa tojaI sao gaujar gayaI qaI. caar baccao baurI trhja#maI haokr baohaoSaI kI halat maoM saD,k iknaaro lauZ,k gayao qao.

vahaM caI%kar fOla gayaI. ]sa hadsao kao jaao BaI doKasaunaaÊ GaTnaa sqala kI Aaor daOD, gayaa. jamaIlaa BaI ksbao saosaaOda¹saulaf kr gaaMva laaOT rhI qaI. vah BaI daOD, kr doKnaogayaI. caarao baohaoSa baccao ]sako gaaMva EaIramapur ko qao. ]nhoMphcaanato hI vah sakto maoM Aa gayaI. ifr jaI kD,a kr ]nako isarpr haqa fornao lagaI AaOr madd ko ilae icallaanao lagaI. jald hIBaID, [kT\zI hao gayaI. ek svayaMsaovaI saMsqaa ko laaoga BaI AaQamako. jamaIlaa baccaaoM kI saMrixaka kI taOr pr saaqa¹saaqacalatI rhI. baccaaoM kao ek sarkarI Asptala maoM BatI- kra idyaagayaa. vao ijaMdgaI AaOr maaOt sao saMGaYa- kr rho qao.

qaaoD,I dor maoM Da^@Tr nao batayaaÊ ‘baccaaoM kI halat naajaukhO. [nhoM KUna kI sa#t ja$rt hO. jaao Apnaa KUna donaa caahoMÊ vahmaoro saaqa jald AMdr calaoM.’ saunato hI svayaMsaovaI saMsqaa ko laaogaiKsaknao lagao. laaok saovaa ka saohra ]nako sar baMQa gayaa qaaÊAagao ]nako pOr inarqa-k hI ]zto.

jamaIlaa caIK pD,IÊ ‘Da^@Tr saahba ijatnaa KUna caahaomaora lao laaoÊ pr [na baccaaoM kI ijaMdgaI bacaa laao. maOM Aapko Aagao

haqa jaaoD,tI hUÐ.’ [Msaainayat caI%kar ]zI qaI. jamaIlaa kI[Msaainayat ]%kYa- pr qaI. naarI ka prma $p maoM ]Baar Aa caukaqaa. Aba vah saarI baMidSaaoM sao dUr maa~ ek maaÐ qaI.

zIk hOÊ jaldI krao. maoro saaqa AMdr calaao. Da^@Tr]sao laokr AMdr calaa gayaa. ]saka r@t prIxaNa ikyaa gayaa.saMyaaoga sao vah Aao pa^jaIiTva samaUh kI inaklaI. Allaah ka SauËik Gaayala baccao BaI ]saI samaUh ko inaklao. laoikna ek vyai@t koijasma sao [tnaa KUna nahIM inakalaa jaa sakta ik sabako ilae kamaAa jaae. Da^@Tr nao batayaa ik kma sao kma dao baaotla KUna kIAavaSyakta hO. [sapr jamaIlaa ijad pr AD, ga[-Ê AaOr baaolaIDa^@Tr saahba dao nahIM Aap caar baaotla maoro ijasma sao KUna laolaIijae laoikna baccaaoM kao kuC nahI haonaa caaihe.’ jamaIlaa kIijad AaOr samaya kI AavaSyata nao Da^@TraoM kao dao baaotla KUna]sako ijasma sao inakalanao pr majabaUr kr idyaa. KUna inakalanao kobaad Da^@Tr ]sao baahr jaakr baOznao ka maSaivara idyaa. vahkmaro sao inakla kr Aaihsta¹Aaihsta roMgatI baramado ko kaonao maoMAakr baOz gayaI. Aba vah pUrI trh inacaUD, gayaI qaI. KD,o haonaotk kI jaana baakI na qaI.

krIma kao jaOsao hI gaaMva ko baccaaoM ko hadsao ka iSakar haokr sarkarI Asptala maoM BatI- haonao kI Kbar imalaIÊ vah dUkanabaMd kr Baagata huAa Asptala phuÐcaa. baramado sao haota huAa vahjamaIlaa ko krIba sao gaujara qaaÊ pr ]sako maurJaayao caohro AaOr maaMsaipND kI trh isamaTo ijasma kao phcaana nahIM payaa qaa. vahSalya¹kxa ko saamanao jaa phuÐcaa AaOr vahaÐ KD,o Warpala sao baccaaoMkao doKnao ka dr#vaast krnao lagaa. Warpala ]sao raokto huekhaÊ ‘Baa[- jaanaÊ marIjaaoM kI halat kafI naajauk hO. AMdr jaanaokI Da^@Tr kI sa#t manaahI hO. ABaI ]nhoM KUna idyaa jaa rha hO.qaaoD,I saI BaI bad[MtjaamaI AaOr badprhojaI ]nakI jaana pr banasaktI hO. Aap saba` krao.’ vah vahIM haqa malata baramado maoMThlanao lagaa qaa.

tba tk EaIramapur gaaMva maoM BaI hadsao kI Kbar fOlacaukI qaI. caaraMo trf hahakar macaa qaa. jaao jahaÐ qaaÊ ksbaokI Aaor Baaga ilayaa. s~I¹puÉYa saBaI raoto¹ibalaKto Asptala maoM[@ko hao ilayao. Warpala ]nhoM tsallaI do¹do kr KamaaoSa rhnao kIgaujaairSa kr rha qaa. ijanako baccao skUla gayao qaoÊ vao baocaOna qao.laoikna jaao AaOrt ]na baccaaoM kI Kaitr ApnaI rgaaoM kao KalaIkra caukI qaIÊ baramado ko ek kaonao maoM dbaI¹isamaTI KamaaoSa baOzIqaI. jyaaoM¹jyaaoM va> gaujarta jaataÊ laaogaaoM kI QaD,knao toja haotIjaatI. BaID, tojaI sao baZ,tI jaa rhI qaI. krIma Apnao gaaMva kolaaogaaoM ko saaqa duÁKI qaa AaOr baccaaoM kI salaamatI kI duAaeMmaaMgata qaa. ga`ama p`Qaana BaI daOD,kr vahaÐ Aa phuÐcao. vao KudSaaokakula qaoÊ pr ihmmat baaÐQakr laaogaaoM kao ZaZ,sa baÐQaa rho qao.vah va> kyaamat kI GaD,I saa laga rha qaa. laaogaaoM ko mana

16

Page 17: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

17

]mmaId¹naa]mmaId ko BaMvar jaala maoM ]laJato calao jaa rho qao.kuC Asao- baad Salya¹kxa ka drvaajaa KD,ka. BaID,

drvaajao kI trf daOD, pD,I. Da^@Tr baahr Aayaa AaOr laaogaaoM kaobatayaaÊ ‘Kuda ka SauË hOÊ caaraoM baccao Ktro sao baahr hOMÊ pr ]nakIihfajat ja$rI hO.’ ifr kaonao maoM baOzI jamaIlaa kI trf [Saarakrto hue khaÊ ‘vah AaOrt tao firSta hO. Agar va> pr [sakaKUna na imalata tao Saayad hma naakamayaaba haoto. [sanao baccaaoM kaojaIvana dana idyaa hO. laaogaaoM nao jamaIlaa kao phcaanaa AaOr ]sakItrf daOD, pD,o. krIma doKto hI ]Cla pD,a AaOr ]sao baahaoM maoMBarkr ]saka maaqaa caUma ilayaa. kha ‘jamaIlaa tumanao ek najaIrkayama kr idyaa…. maoro gaaMva ko Amana¹caOna kao bacaa ilayaa….mauJao tuma pr fK` hO. ]sa prvaridgaar ka laaK¹laaK SauiËyaa.’ga`ama p`Qaana jamaIlaa ko Aagao krbaw KD,o qao. ]sakI mahanata kIAiBavyai> ko ilae ]nako pasa kao[- Sabd na qao.

laaoga baccaaoM kao doKnao ko ilayao ]tavalao qao. ga`ama p`QaanajaI nao haqa jaaoD,kr Da^@Tr sao ivanatI kIÊ ‘Da^@Tr saahbaÊ laaogabaccaaoM kao doKnao ko ilae trsa rho hOM.’ Da^@Tr nao javaaba idyaa‘]nako pasa BaID, ka haonaaÊ ]nako saaqa naa[MsaafI haogaI. maaOjaUdahalaat kao doKto hue sabakao AMdr jaanao kI [jaajat nahIM dI jaasaktI. ABaI hr trh kI ehityaat bartnaI laaijamaI haogaI.haв ek AadmaI maoro saaqa calakr ]nhoM doK sakta hO.’ Da^@Tr naosamaJaato hue kha.

BaID, nao ga`ama p`Qaana kao AMdr jaakr doK Aanao kI hamaIBar dI. Da^@Tr ]nhoM laokr AMdr calaa gayaa. lagaBaga AaQao GaMTobaad jaOsao hI ga`ama p`Qaana Salyakxa sao baahr AaeÊ laaogaaoM nao ]nhoMGaor ilayaa AaOr AMdr kI halaat kao ]nako caohro kI lakIraoM maoMpZ,nao kI kaoiSaSa krnao lagao. vao Baava ivah\vala qao. BaID, kohaqaaoM sao fa#ta ]D,tIM najar Aanao lagaI qaIM. pla dao pla KmaaoSarhnao ko pScaat ]nhaoMnao kha ‘icaMta kI kao[- baat nahIM hO. baccaosalaamat hOM.’ qaaoD,I dor KamaaoSa rhnao ko baad AaMKoM baMd ikyaop`Qaana jaI nao ‘caaraoM ja#maI baccaaoM AalaaokÊ AaSaIYaÊ p`dIp AaOrp`maaod ko naama laokr sabakI jaanakarI laaogaaoM kao dI. yah baatsaunato hI baccaaoM ko maaM¹baap daOD,kr jamaIlaa ko kdmaaoM sao ilapTkr]sako p`it Ìt&ta jaaihr krnao lagao. ja#maI baccaaoM ko maaM¹baapbaccaaMo kI doKBaala ko ilae vahIM Asptala maoM hI Ék gayao. gaaMvako laaoga jamaIlaa kao laokr vaapsa laaOT Aae.

jamaIlaa ko kma- sao krIma ka saInaa tao caaOD,a hao gayaaqaa. laoikna jamaIlaa kmajaaorI kI iSakar hao ga[-. krIma naodUkana jaanaa baMd kr idyaa. rat¹idna baIvaI kI taimardarI maoMlagaa rhta qaa. jamaIlaa kI iKdmat maoM ]sao jannat ka sauKimalata. jaubaoda kao saaqa laokr Gar ka saara kama inabaTata.jaubaoda kI SarartoM K%ma hao gayaI qaIM. vah saMjaIda rhnao lagaI qaI.

vah jamaIlaa ko haqa¹pOr bana caukI qaI. pUro [laako maoM jamaIlaa kIcacaa- qaI. ]sakI tarIf maoM laaogabaaga ksaIdo kaZ,to qakto na qao.krIma sauna¹sauna kr fUlaa na samaata. vaOsaI naokidla baIvaI pakrvah inahala qaa. jamaIlaa kI saohtmaMdI ko ilayao kao[- ksar baakICaoD,naa nahIM caahta qaaÊ pr vah [sa kdr inacaUD, gayaI qaI ikijasma maoM jaana nahIM Aa pa rhI qaI. ifr BaI ]sako caohro pr saba`kI Jalak AaOr AaÐKaoM maoM ivaSvaasa kI camak qaI. ]saka KUnacaaraoM baccaaoM kI rgaaoM maoM daOD, rha qaaÊ [sasao baZ,kr ijaMdgaI kamaksad Balaa AaOr @yaa hao sakta qaa. [Msaainayat sao baZ,kr kao[-majahba nahIM haota.

ek saPtah baad baccaaoM kI Asptala sao CuT\TI hao gayaI.laaoga ]nhoM doKnao ]nako Gar jaanao lagao qao. pr jamaIlaa ka calanaaABaI BaI maumaikna na qaa. jamaIlaa nao QaImaI Aavaaja maoM mauskuratohue khaÊ ‘jaubaoda jaa kr AalaaokÊ AaSaIYaÊ p`dIp AaOr p`maaod kaobaulaa laaAao. ]nhoM doKnao kao maorI AaÐKoM trsa rhI hOM. jaubaodadaOD,kr ]nako Gar gayaI AaOr ]nako maaM¹baap sao ApnaI AmmaI kIkhI baat batayaI. saBaI krIma ko Gar kI Aaor cala pD,o. ]nakosaaqa¹saaqa ga`ama p`Qaana BaI Aa gae. ]sako AaMgana maoM BaID,[kT\zI hao ga[-Ê jahaÐ caarpa[- pr laoTo¹laoTo jamaIlaa [Mtjaar krrhI qaI. jamaIlaa ko pasa laaogaaoM ka hujaUma doKkr p`Qaana jaI naokha ik ‘ABaI Aap kao Aarama kI sa#t ja$rt hO. baohtrhaotaÊ Aap Aarama frmaatIM.’ ‘Baa[- Aap maorI ifË na kroM. Aba maOMkhaÐ marnao vaalaI hUÐÆ maOM tao [sa gaaMva ko baaga¹bagaIcaaoMÊ Kot¹KilahanaaoM AaOrgalaI¹caaObaaraoM maoM hr raoja daOD,a k$ÐgaI’Ê jamaIlaa nao kha qaa.

caaraoM baccaaoM kI rgaaoM maoM daOD,ta jamaIlaa ko KUna nao ijaMdgaIAaOr maaOt ka fk- K%ma kr idyaa qaa. ]sanao caaraoM baccaaoM kaoApnao krIba baulaayaaÊ ]nako sar pr haqa foroÊ Pyaar sao ]nako gaalasahlaayao. ]sako haoMzaoM pr ek laMbaI mauskana tOr gayaI qaI.]saka haqa lauZ,k kr naIcao Aa gayaa qaa. ]sakI AaMKoM sada koilayao baMd hao gayaIM. kuC dor ko ilae va> zhr saa gayaa qaa.Aasamaana Jauk saa gayaa qaa.

jamaIlaa ko janaajao kao kMQaa donao ko ilae saara gaaMva ]maD,pD,a qaa. sabanao imalakr AEau¹pUirt nao~aoM sao imaT\TI kI rsmaAdayagaI kI. ]saka makbara banaa AaOr ]sa pr yah thrIr ]kor dIgayaI¹ ‘AalaaokÊ ASaIYaÊ pmaaod AaOr pdIp kI maaM¹jamaIlaa KatUna’

krIma imayaaÐ A@sar makbaro ko pasa baOzo¹baOzo zhako lagaatoAaOr pasa baOzI saubaktI baoTI sao khto ‘jaubaodaÊ torI AmmaI mauskurarhI hO AaOr tU raoyao jaa rhI hO. ArI tU kOsaI baoTI hOÊ ro…Æ

¹ galaI naMº9Ê ASaaok BavanasauBaaYanagarÊ paosT DalaimayaanagarraohtasaÊ ipna¹821305 ³ibahar´maaobaa[laÁ †91 9470223222

17

Page 18: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

18

BaaYaa SarIr hO tao ilaip ]sakI Aa%maa. )dyako BaavaaoM AaOr maistYk ko ivacaaraoM kao dUsaraoMtk saMpoiYat krnaovaalao maaQyama kao ‘BaaYaa’ khtohOM. QvainaÊ saMkotÊ BaMigamaaid ko saMyaaoga sao BaaYaaka inamaa-Na haota hO. BaaYaa dao p`kar kI haotI

hOÊ maaOiKk AaOr ilaiKt. maanava kao Apnao BaavaaoM va ivacaaraoM kaosaurixat rKnao ko ilae BaaYaa kao sqaayaI $p donao kI ja$rtAnauBava hu[-Ê saao ]sanao maaOiKk QvainayaaoM ko ilaiKt p`tIk banaae.maanava mauK ko ivaiBanna ihssaaoM sao ]ccairt Qvaina ivaSaoYa ko ilaeinaQaa-irt ikyao gayao ica*naaoM ko Wara maaOiKk BaaYaa kao ilaiKt $pp`dana ikyaa gayaa. [na ilaiKt Qvainap`tIkaoM ko samaUh kao hI‘ilaip’ khto hOM.

ijasa ilaip maoM vaak\ kI AiQaktma QvainayaaoM ko ilaeAnaukUlatma va sahjatma laoKnaIya saMyaaoga haoÊ laoiKk–vaaicak saMgaithao tqaa p`ya%na laaGava ka gauNa haoÊ vahI ilaip savaa-iQak sahjaÊEaoYz tqaa vaO&ainak hao saktI hO. ihMdI BaaYaa nao ‘dovanaagarI’ilaip kao Apnaayaa hO. dovanaagarI ka ivakasa Baart kI p`acaInatmailaip ‘ba`a*maI’ sao huAa hOÊ ijasasao Baart kI saBaI vat-maana ilaipyaaÐivakisat hu[- hOM. [saka p`yaaoga ihMdI ko Aitir> saMsÌtÊ palaIÊp`aÌtÊ ApBa`MSaÊ marazIÊgaujaratI tqaa naopalaI AaidBaaYaaAaoM kaoo ilaKnao maoM BaIhaota hO. Baart kI Anyak[- ilaipyaaÐÊ jaOsa o AQa-naagarIÊ pUrvaI naagarIÊ naMdInaagarI AaOr naagarI AaiddovanaagarI ko hI $p¹BaodhOM. [na saBaI ka dovanaagarIsao pyaa-Pt saamya hO. ijasa p`kar ‘ba`a*maI’ ilaip ko naamakrNa kopRYz maoM [saka ba`*maajaI Wara AivaYkar ikyao jaanaoÊ ba`a*maNaaoM Waravyava)t ikyao jaanao tqaa [samaoM ivaSaoYatÁ ba`*ma &ana ka ina$pNahaonao ko kark hOMÊ ]saI p`kar ‘dovanaagarI’ ilaip ko naamakrNa kopICo [sakao gaujarat ko naagar ba`a*maNaaoM Wara p`cailat ikyaa jaanaaÊnagaraoM maoM p`calana haonaa tqaa ‘lailat ivastar’ ko Anausaar ‘naaga’ilaip sao inasaRt haonaa Aaid karNa saiËya rho hOM.

dovanaagarI nao vat-maana maoM jaao pirYÌt $p p`aPt ikyaa hOÊ]sako pRYz maoM sava-EaI dyaanaMdÊ baalagaMgaaQar itlakÊ mahavaIr p`saad

iWvaodIÊ pomacaMd va gaaMQaIjaI ³yai%kMicatÊ @yaaoMik vao ‘farsaI’ ilaipko pxa maoM BaI qao ivanaaobaa jaIÊ kaka kalaolakrÊ rajaiYa- puÉYaao<amadasa TNDnaÊ Da^ gaaorK p`saadÊ Aacaaya- naroMd` dovaÊ Da^ raQaaÌYNanaÊpM gaaoivaMdvallaBa pMt tqaa ko ema mauMSaI p`BaRit ivaWanaaoM ka eklayaa iksaI saMbaw saimait ko sadsya ko $p maoM mahana yaaogadana rhahO. dovanaagarI ka ]d\Bava sana\ 1000 ko Aasapasa maanaa jaatahO. pr dasata kala maoM [sao farsaI AaOr raomana ilaipyaaoM koQama-ga`st AaOr rajanaIit ga`st makD,jaala nao ]znao nahIM idyaa.dovanaagarI ilaip ka vaastivak AaOr ApoxaaÌt %vairt ivakasasvatM~ta p`aiPt ko baad hI saamanao Aayaa.

dovanaagarI ilaip maoM sauQaaraoM ka EaI gaNaoSa 1874 maoM baalagaMgaaQar itlak ko p~ ‘kosarI’ nao ikyaa. [sako baad 1900 maoMAacaaya- mahavaIr p`saad iWvaodI nao ‘sarsvatI’ pi~ka ko maaQyama sao[sakI vat-naIÊ ilaipÊ vaa@ya rcanaa AaOr vaOyaakriNak ~uiTyaaoM kopirYkar ka mah%kaya- p`arMBa ikyaa. sana\ 1905 maoM p`kaiSat eklaoK ‘BaaYaa AaOr vyaakrNa’ ko maaQyama sao iWvaodI jaI nao dovanaagarIilaip evaM ihMdI vat-naI ko maanak $paoM ko ivakasa kI Aaor p`bauwpazkaoM evaM laoKkaoM ka Qyaana AaÌYT ikyaa qaa. sana\ 1934 maoM29 idsaMbar kao ‘dixaNa–BaartIya ihMdI p`caar saBaaÊ mad`asa’ ko

c at u q a - ]paiQa–ivatrNaao%sava ko Avasarpr mauMSaI pomacaMd Wara idyaagayaa dIxaaMt BaaYaNa BaId o v a n a a g ar I ila ip kIAaga`hta pr hI AaQaRtqaa. sana\ 1935 ko ihMdIsaaih%ya sammaolana ko 24vaoMAiQavaoSana maoM gaaMQaIjaI kI

AQyaxata maoM naagarI ilaip sauQaar hotu ek CaoTI ]psaimait banaIÊijasako saMyaaojak kaka kalaolakr qao. sana\ 1941 maoM ‘ihMdI saaih%yasammaolanaÊ p`yaaga Wara sqaaipt sauQaar saimait nao ilaip sauQaar komaUlaBaUt isawaMt inaQaa-irt kr kuC sauJaava p`stut ike. ]<arp`doSa sarkar nao Aacaaya- naroMd` dova kI AQyaxata maoM 31 jaulaa[-Ê1947 kao saat sadsyaIya ‘naagarI ilaip sauQaar saimait’ ka gaznaikyaa. sana\ 1953 maoM t%kalaIna ]praYT/pit Da^ raQaaÌYNana kIAQyaxata maoM ‘dovanaagarI ilaip sauQaar pirYad’ kI ek baOzk laKnamaoM hu[-Ê ijasamaoM pMiDt gaaoivaMd vallaBa pMtÊ EaI ko ema mauMSaI ko

saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’saMsaar kI savaa-iQak vaO&ainak ilaipÊ ‘dovanaagarI’¹ EaI Aaoma p`kaSa maMjaula ¹

14 isatMbar ‘ihMdI idvasa’ pr ivaSa oYa

123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567

ivanaaobaa jaI nao ek baar Apnao iSaYyaaoM sao kha qaaÊ ‘doKao BaOyaa² hmanao ga`ama dana maoMÊBaUimadana maoM 12–12 saala ibataeÊ kafI kama ikyaa. 10–15 laaK ekD, jamaInabaaÐTI hOÊ yah saba hma laaogaaoM kI maihmaa hO. prMtuÊ 50 saala ko baad jamaIna koTukD,o hao jaaeÐgao. janasaM#yaa AaOr baZ,ogaI. ]sa halat maoM ‘laaoga Aap laaogaaoM’ kokama BaUla jaaeÐgao. prMtu Agar hmaaro p`ya%na sao Baart Bar maoM naagarI ilaip calaIÊtao ek hjaar saala tk [saka smarNa haota rhogaa AaOr Baart kI ekta ko ilaesavaao-dya ko saovakaoM nao mahana kaya- ikyaa’Ê eosaI ]nakI p`itYza haogaI.’

¬zQ

18

Page 19: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

19

saaqa¹saaqa Anaok rajyaaoM ko mau#yamaM~IÊ iSaxaamaM~IÊ BaaYaa–Saas~IAaOr saaih%yakar BaI saimmailat hue.

svatM~ta p`aiPt ko baad BaartIya saMivaQaana kI Qaara343 maoM yah p`avaQaana ikyaa gayaa ik ‘dovanaagarI ilaip maoM ilaiKtihMdI saMGa kI rajaBaaYaa haogaI. tba sao dovanaagarI ilaip ka mah%vaAgaiNat gauNaa baZ,a hO. iSaxaa maM~alaya nao sana\ 1961 maoM AiKlaBaartIya str pr dovanaagarI ilaip tqaa ihMdI vat-naI ka maanakIkrNakrnao ko ]_oSya sao SaIYa-sqa ivaWanaao MÊ BaaYaaivadaoMÊ vaO&ainakaoMÊsaih%yakaraoM tqaa p~karaoM kI ek ‘ivaSaoYa saimait’ gaizt kI.saimait nao Agalao hI vaYa- ApnaI isafairSaoM p`stut kIMÊ ijanhoM sarkarna o svaIkar kr ilayaa.tdna usaar sana \ 1967 ma o Ms arkar na o ko Md ` Iya ih MdIinadoSaalaya ko maaQyama sao ‘ihMdIvat -naI ka maanakIkrNa’naamak puistka p`kaiSatkI. sana\ 1969 maoM iSaxaamaM~alaya nao na[- pirvaiQa-t‘maanak dovanaagarI vaNa-maalaa’p`kaiSat kI. [sako ]praMt1983 maoM maanak ihMdI vaNa-maalaaÊmaanak ihMdI vat-naIÊ pirvaiQa-td o v a n a a g ar I v aNa - m a al a a ÊsaM#yaavaacak SabdÊ pOraga`afivaBaajanaÊ ihMdI vaNa-maalaaÊlaoKna ivaiQa jaOsao ivaYayaaoM kaoek saaqa ‘dovanaagarI ilaiptqaa ihMdI vat-naI ka maanakIkrNa’ SaIYa-k puistka maoM inadoSaalayanao p`kaiSat ikyaa. [samaoM saBaI ibaMduAaoM pr pyaa-Pt ]dahrNa BaIide gae. dovanaagarI ilaip kI Aba tk kI ivakasa yaa~a saosaMxaop maoM inamnailaiKt inaYkYa- p`aPt hue hOM –1º maud`Na maoM dovanaagarI ko AÊ ?Ê JaÊ NaÊ QaÊ BaÊ NaÊ laÊ xaÊ &Ê

ËÊ EaÊ T\zÊ D\Z $p pUNa- $p sao ga`hNa kr ilae gae hOM AaOr[nako pUva- $p p`yaa oga saobaahr hao gae hOM.

2º ÀKÊ ÀCÊ @tÀ>Ê d\yaÀVÊ d\vaÀWÊ d\QaÀwÊ SaÀYaÊh\naÀ*naÊ h\maÀhmaÊ AMtÀAntÊ pMDaÀpNDaÊ kMpnaÀkmpnaÊcaaMdÀcaaÐdÊ Da^@TrÀDa@Tr Aaid daonaaoM hI $p faNT kI]plabQata ko AaQaar pr p`yau> hao rho hOM.

3º laoKna maoM dovanaagarI ko pUva- $ppUNa-tÁ calana sao baahr hao gae hOM AaOr [nako sqaana pr maanak

$paoM AÊ JaÊ NaÊ laÊ EaÊ ËÊ >Ê + ka p`yaaoga pUNa-tÁ p`calanamaoM Aa cauka hO.

4º saMyau>axaraoM ko rOiKk Ëma maoM laoKnaÊ yaqaa–@kÊ T\zÊ D\ZÊd\dÊ d\yaÊ @t Aaid kI p`vaRi<a baZ,I hO. [tr $paoMVÊ > ka p`yaaoga Apvaad sva$p hI doKa jaata hO. ikMtuWÀWÊ d\QaÀwÊ ihMdIÀihndIÊ saMbaMQaÀsambanQa Aaid daonaaoM hI$p p`calana maoM hOM.

5º hla³ \´ ica*na ka p`yaaoga ivadoSaI QvainayaaoM ko ilae ºkÊ ºKÊ

ºgaÊ ºjaÊ ºf $paoM ka p`yaaogaÊ Anausvaar ³ M Ê Anaunaaisaka ³ дAaOr AQa-caMd` ³ ^´ ko p`yaaogako ilae inaQaa-irt inayamaaoM kaAnaupalana laoKna AaOr maud`NadaonaaoM maoM hI sauinaiScat nahIMhO.kuC vaYaa-oM pUva- hI rayapur

ko rivaSaMkr ivaSvaivaValayako BaaYaa iva&ana ivaBaaga koivaWanaaoM nao svatÁ sfUt- AaOrAnaaOpcaairk $p sao ‘ihMdIkI vat-naI maoM sauQaar ko dsainayama’ banaakr p`kaiSatAaOr p`saairt krayao hOM.yao inayama vaOkilpk Eauit ‘ya’kao kBaI na ilaKa jaae’Ê‘pMcama vaNa- sao Anausvaar kaivaklp ha o n a o pr sad Ov aAnausvaar ka p`yaaoga ikyaa

jaae’Ê jaba pUro AaOr AaQao vyaMjana ka ivaklp hao tao pUra hI ilaKajaae’Ê ‘caMd`ibaMdu AaOr Anausvaar ka Baod rKa jaae.’ [namaoM kuC]pyaaogaI va vyaavahairk BaI hOM. pr vao iktnao ga`a*ya haoMgaoÊ yah taosamaya hI bataegaa.dovanaagarI ilaip ko ga uNaÁ

dovanaagarI ilaip ka sva$p Axara%mak hO. [sa ilaip ko]ccaarNa maoM ijatnaI p`ya%na laaGavataÊ sahjata tqaa Qvaina eo@yataka gauNa hOÊ saMBavatÁ ]tnaa saMsaar kI iksaI BaI ilaip maoM nahIM.saMsaar kI kao[- BaI ilaip [tnaI sarla va tk-–saMgat nahIMÊ ijatnaIdovanaagarI ilaip hO. dovanaagarI maoM 52 Axar hOM. ‘baavana Axarmaayaa maahIÊ sa%ya jaama itna naahIM–naahIM’ kI ]i@t Saayad [saIilaip ko ilae hO. maanava mana–maistYk ko BaavaaoM–ivacaaraoM kIAiBavyai> ko ilae na [nasao kma vaNaao-M kI AavaSyakta qaI AaOr naAiQak kI. iksaI BaaYaa ko AxaraoM kI yah AnaukUlatma saMsqaa

19

Page 20: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

20

hO. AMgaojaI kI raomana ilaip maoM dovanaagarI sao AaQao 26 Axar hOMAaOr ]dU- kI farsaI ilaip maoM maa~ 37. [tnaa hI nahIMÊ yao ivadoSaIilaipyaaÐ ivasaMgaityaaoM kI dRiYT sao BaanaumatI ka ipTara maa~ hOM.ek Aaor tao [namaoM AiBavyai> Bar kao hrf–laoTr nahIM hOM AaOrdUsarI Aaor ek hI Qvaina ko ilae ek sao AiQak vaak\ icanh hOM.dovanaagarI ilaip kI va O&ainaktaÁ

dovanaagarI ilaip ka jaao sabasao baD,a gauNa hO AaOr jaao ekmaa~ dovanaagarI ilaip maoM hI hOÊ vah hO [sakI vaO&ainakta. jaOsaoÁ³k´ sarla sa o kizna kI AaorÁ

iva&ana ka phlaa inayama yah hO ik [samaoM sarlata sao kiznatakI Aaor yaa~a haotI hO. yaid kiznata sao SauÉAat haogaIÊtao saMBavatÁ SauÉ maoM hI vyavaQaana Aa jaae AaOr sarla]plaibQayaaÐ BaI hstgat na hao sakoM. [sa ilaip maoM p`ayaÁhr vaga- maoM phlao sarla AaOr Alp p`aNa vaNaao-M kaÊ t%pScaat\kizna AaOr mahap`aNa vaNaao-M ka AQyyana ikyaa jaata hO.gaaMQaIjaI khto qao ik ihMdI kao maa~ 3 maah maoM saIKa jaasakta hOÊ jabaik AMgaojaI kao 12 vaYaao-M maoM BaI nahIM saIKa jaasakta.

³K´ la oKnaIyata va kqanaIyata ma o M samaanataÁdovanaagarI maoM jaao baaolaa jaata hOÊ vahI ilaKa jaata hO AaOrjaao ilaKa jaata hOÊ vahI pZ,a jaata hO. yahaÐ AMgaojaI kIraomana ilaip kI BaaÐit Put ‘puT’ AaOr But ‘baT’ nahIMhaota. [samaoM ‘ch’ kBaI ‘k’Ê kBaI ‘ca’ nahIM haota AaOr‘g’ kBaI ‘ga’ kBaI ‘ja’ nahIM haotaÊ jabaik raomana maoM ‘ch’

kBaI ‘ca’ tao kBaI ‘k’ hao jaata hO AaOr ‘g’ kBaI ‘ga’ taokBaI ‘ja’ hao jaata hO.

³ga´ ]ccaarNaana u s a ar va O&ainak inaQaa -rNaÁdovanaagarI ilaip kI vaNa-maalaa maoM AxaraoM ka inaQaa-rNa mauKko ivaiBanna AvayavaaoM sao haonaovaalao ]ccaarNa ko AaQaar prvaO&ainak ZMga sao ikyaa gayaa hO. jaOsaoÁs v a r Á

A – kNz[ – talau? – maUQaa-] – AaoYz

i v aS a o Y a ÁeÊ eoÊ AaoÊ AaO saMyau> svar hOM. jaOsaoÁ

A†[ÄeA†eÄeoA†]ÄAaoA†AaoÄAaO

vyaMjanaÁk K ga Ga = ³k vaga- kMzca C ja Ja Ha ³ca vaga-´ tala\T z D Z Na ³T vaga-´ dMtt qa d Qa na ³t vaga- AaoYzp f ba Ba ma ³p vaga-´ AaoYzya ¹ talauÊ r ¹ maUQaa-Ê la ¹ dMtÊ va ¹ dMt¹AaoYzÊSa ¹ talauÊ Ya ¹ maUQaa-Ê sa ¹ dMtÊ h ¹ kNz

³ G a´ maa~aAao M kI pUNa - vyavasqaaÁdovanaagarI ilaip maoM svaraoM AaOr vyajanaaoM ko ilaip ica*na Alaga–Alaga haonao ko saaqa–saaqa svaraoM kI maa~aeÐ BaI inaiScat kIgayaI hOM. yahaÐ raomana AaOr farsaI kI BaaÐit maa~aAaoM koAxar pUro nahIM ilaKnao pD,toÊ maa~ vyaMjana maoM ]nako p`tIk³aÊ uÊ I Aaid´ hI lagaanao pD,to hMO. [sasao ilaip kIvaO&ainakta ko saaqa hI p`ya%na laaGavata AaOr Alpsqaanaisawta ko laaBa BaI p`aPt hao jaato hOM.

³=´ maa~aAao M ka va O&ainak ËmaÁdovanaagarI ilaip maoM h`sva ‘[’ kI maa~a kao CaoD,kr saBaImaa~aeÐ vyaMjana ko baad lagaayaI jaatI hOMÊ @yaaoMik ]ccaarNa maoMvyaMjana phlao AaOr svar baad maoM Aato hOM. ³phlao h`sva ‘[’kI maa~a BaI vyaMjana ko baad hI laMbaa[- maoM maa~ AaQaIlagaayaI jaatI qaI.´

³ca´ sa Mya u> vya Mjanaa o M kI sa<aaÁsaMyau> vyaMjanaaoM ko ilaip–ica*na haonaa BaI dovanaagarI ilaipkI ApnaI ivaSaoYata hO. [samaoM Anya ilaipyaaoM ko samaanaÊsvar riht vyaMjanaaoM kao pUra nahIM ilaKnaa pD,ta. ]dahrNaaqa-svar saiht ‘k’ AaOr svar riht ‘k\’ kI BaaÐit AMgaojaIÊ ]dU-maoM Axar nahIM ilaKo jaato. AMgaojaI maoM svar riht ‘l’ kaosvar saiht ilaKnao pr ‘la’ ilaKa jaaegaa.

³C´ svaaBaaivak va manaa o v a O&ainakÁdovanaagarI ilaip ko saBaI ica*naaoM ka inamaa-Na svaaBaaivaktakI flaEauit hO. iSaSau–iSaYya kI manaaodSaa ko BaI AnaukUlahO. ‘T’ ko baad ]sao tinak–saa AMdr maaoD,kr ‘z’ banaanaoAaOr ‘p’ ko baad tinak–saa baahr inakala kr ]sao ‘f’banaanao ko pICo yahI manaaovaO&ainakta saiËya hO. [sakoAxaraoM kI ilaKavaT Ait sarla hO. [sakI pMi> maoM farsaIkI BaaÐit AxaraoM pr Axar nahIM caZ,toÊ jaao ik ek hI maoMdao¹Za[- laa[naoM GausaI hu[- idKayaI doM. [samaoM AxaraoM kaolaa[na sao jaaoD,o yaa na jaaoD,oMÊ saba pznaIya va saaqa-k haoto hOM.

³ja´ ihMdU saMsÌit ko Ait AnaukUlaÁdovanaagarI ilaip ihMdU saMsÌit ko Ait Anau$p AaOr AnaukUla

20

Page 21: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

21

hO. ek trh sao kh sakto hOM ik yah maanavaIyata kosaanaukUla hO. maanava kI svaBaava sao daihnaI Aaor mauD,nao kIvaRi<a haotI hO. BaartIya saMsÌit maoM BaI saBaI kaya- baayaoM saodaihnaI Aaor kao calato hOM. caahoM dova pirËmaa haoÊ BaaÐvaro haoMyaa Anya kao[- iËyaa. hmaaro yahaÐ ‘baayaaÐ’ ASauBa AaOr‘dayaaÐ’ SauBa maanaa jaata hO. AstuÊ dovanaagarI ka laoKnaBaI baayaoM sao dayaoM calata hO. ‘Asatao maa sadgamaya’ AaOr‘tmasaao maa jyaoitga-maya’ ]i>yaaoM ko pICo yahI Baava hO.dovanaagarI maoM ‘ga’ sao ‘gaNaoSa’ ³&ana ko dovata´ pZ,ayao jaanaoko pICo BaI yahI QaarNaa hO. svaamaI dyaanaMd jaOsao maha%maa[saIilae [sa ilaip ko Ait k+r pxaQar qao. ek baar]nhaoMnao iqayaaosaaifkla saaosaa[TI kI madama blaad\vaskI kaospYT ilaKaÊ ‘yaid Apnao p~ ka ]<ar caahoM tao ]sakInaagarI krvaakr hmaoM ja$r BaojaoM.’ [saI p`kar ihMdI isanaomaako iptamah pRqvaIraja kpUr nao ek sqaana pr kha hO iksvaamaIjaI ko karNa ]nhoM ihMdI kI ‘baarh KD,I’ KrId krihMdI saIKnaI pD,IÊ @yaaoMik Aaya-samaaja ko p`BaavavaSa pMjaabava saImaap`aMt maoM laD,ikyaaÐ ihMdI ko Aitir> iksaI BaaYaa kaosaIKnaa nahIM caahtI qaIM AaOr ]nakI haonaovaalaI p%naI WaraihMdI maoM ilaKo gae p~ ka ]<ar ihMdI maoM donao kI hI ]nakImajabaUrI qaI.

³Ja´ tulanaa%mak dRiYT sa o savaa -iQak pUNa -Áyah saMsaar kI saBaI ilaipyaaoM kI tulanaa maoM AiQak pUNa-batayaI gayaI hO. raomanaÊ farsaI Aaid ilaipyaaoM maoM AjaIbaivaraoQaaBaasaI isqait hO. [namaoM ek Aaor saBaI QvainayaaoM kosaMkot nahIM hOMÊ tao dUsarI Aaor ek Qvaina ko ilae k[-–k[-saMkot hOM. raomana maoM KÊ GaÊ =Ê caÊ CÊ JaÊ HaÊ TÊ zÊ ZÊ NaÊqaÊ QaÊ BaÊ xaÊ ~ tqaa & vaNa- ko ilae kao[- ekla saMkotnahIM hOÊ jabaik ‘ja’ ko ilae ek sao AiQak ‘jaI’Ê ‘jao’Ê‘jaoD’Ê ‘va’ ko ilae ‘vaI’Ê ‘DblyaU’ tqaa ‘k’ ko ilae ‘saI’Ê‘ko’ tqaa ‘@yaU’ hOM. yahI isqait ]dU- kI farsaI ilaip maoM BaI hO.

³Ha´ vaO&ainak [laO@T/ainak ]pkrNaao M ma o M sahja p`yaa ojyaÁ[sa ilaip maoM Aaja saBaI BaartIya BaaYaaAaoM ka ilaPyaMtrNasaMBava hO. dovanaagarI ilaip maoM BaI ‘va’ kao dMt va AaoYz daosqaanaaoM sao baaolao jaanaoÊ ‘r’ vaNa- Wara tIna trh sao ³‘kNa-’Ê‘raYT/’Ê ‘p`aNa’ Aaid´ saMyau> Sabd banaae jaanaoÊ ‘[’ h`svakI maa~a AvaO&ainak haonaoÊ ‘K’ ko ilaKnao maoM gaD,baD,I haonao‘Qa’ AaOr ‘Ba’ Aaid tinak saI AsaavaQaanaI vaSa ‘Ga’ AaOr‘ma’ hao jaanao tqaa ‘BaOyaa’ AaOr ‘gaOyaa’ yaa ‘Ba[yaa’ AaOr‘ga[yaa’ jaOsao SabdaoM ko ]ccaarNa Wara maanaaovaaMiCt tqaamanamaaohk Qvaina p`aPt na haonao jaOsao daoYa hOM. pr yao saBaI

daoYa [tnao gaaOD, va hlko hOM ik dovanaagarI ko Kasa $pIjaajvalyamaana saUya- ko samaya maa~ jauganaU jaOsao hI zhrto hOM.

dovanaagarI ko dovaaopma gauNaaoM ko p`it AakiYa-t haokr hI nakovala ihMdI AaOr ihMdustana ko ivaWanaaoM nao AiptuÊ Anya BaaYaaAaoMÊilaipyaaoM va doSaaoM ko ivaWanaaoM nao [sakI BaUir¹BaUir p`SaMsaa kI hO.dovanaagarI kI QvainayaaoM kI jaaÐca ko ilae isvaT\jarlaOMD ko ivaWanahMsajaonaI nao kuC vaYa- pUva- baalaU pr p`yaaoga ikyaa. ]nako Wara baalaUko pr ijasa vaNa- ka ]ccaarNa ikyaa gayaaÊ baalaU kI banaayaIgayaI p+I pr ]saI vaNa- ka $p banata gayaa. ]nhaoMnao [sa kaya- koilae iksaI A%yaaQauinak yaM~ ka ]pyaaoga ikyaa qaa.

dovanaagarI kI [saI vaO&ainakta kao doKkr gaaMQaIjaI tqaa]nako p`qama sa%yaaga`hI AnauyaayaI ivanaaobaa jaI nao saBaI BaaYaaAaoM koilae dovanaagarI ilaip Apnaanao ka sauJaava idyaa qaa. ivanaaobaa jaIko Anausaar dixaNa kI timalaÊ tolaugauÊ malayaalama tqaa knnaD caaraoMmau#ya BaaYaaeÐ yaid dovanaagarI kao Apnaa laoMÊ tao vahaÐ ka vyai> [nacaaraoM BaaYaaAaoM kao 15 idna maoM saIK sakta hO. ivanaaobaa jaI nao ekbaar Apnao iSaYyaaoM sao kha qaaÊ ‘doKao BaOyaa² hmanao ga`ama dana maoMÊBaUimadana maoM 12–12 saala ibataeÊ kafI kama ikyaa. 10–15laaK ekD, jamaIna baaÐTI hOÊ yah saba hma laaogaaoM kI maihmaa hO.prMtuÊ 50 saala ko baad jamaIna ko TukD,o hao jaaeÐgao. janasaM#yaaAaOr baZ,ogaI. ]sa halat maoM ‘laaoga Aap laaogaaoM’ ko kama BaUlajaaeÐgao. prMtu Agar hmaaro p`ya%na sao Baart Bar maoM naagarI ilaipcalaIÊ tao ek hjaar saala tk [saka smarNa haota rhogaa AaOrBaart kI ekta ko ilae savaao-dya ko saovakaoM nao mahana kaya- ikyaa’ÊeosaI ]nakI p`itYza haogaI.’ p`aoºmaaoinayar ivailayaMsa ko AnausaarÊ‘dovanaagarI AxaraoM sao baZ,kr pUNa- AaOr ]<ama Axar dUsaro nahIM hOM.’Aa[jak ipTmaOna ko AnausaarÊ ‘saMsaar maoM yaid kao[- savaaM-MgaINa AxarhOMÊ tao dovanaagarI ko hOM.’ ivailayama jaaonsa ko AnausaarÊ ‘naagarIilaip sava- ilaipyaaoM maoM AiQak inayamabaw ilaip hO’Ê tao jaana Ëa[sTko AnausaarÊ ‘maanava maistYk sao inaklaI hu[- vaNa-maalaa maoM naagarIsabasao AiQak pUNa- vaNa-maalaa hO.’ eosaI dovaaopmaÊ dovanaagarI kop`it ihMdI saovaI AaOr ivaWana Da^ ramap`saad imaEa kI yah BaavaaiBavyai>samauicat AaOr samaIcaIna hI hO–

‘jaya ihMdI BaartI naagarI vyaapk BaaYaa.kaoiT–kaoiT janata kI [cCa AaOr AiBalaaYaa..iksaI rajya yaa xao~ bawta sao p`yau> hO.ijasaka pavana naama svayaM hI raYT/yau> hO..’

¹ ‘kamaayanaI’ kayasqaanapUrnapur¹pIlaIBaIt ³]<ar p`doSa´ 262122

maaobaa[laÁ †91 9457822961

21

Page 22: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

N˛uƒoÁ‘sauroMd` p`bauw’ kI kivataeБsauroMd` p`bauw’ kI kivataeБsauroMd` p`bauw’ kI kivataeБsauroMd` p`bauw’ kI kivataeБsauroMd` p`bauw’ kI kivataeÐ

jagannaaqa kI AaÐKo M

sapaT inaiva-karÊ AQa- caMd`akarmauK maMDla ¹ basa AaÐKoM ¹ basasaUrja sao dhkto hue dao gaaolavaR<aakar

AnttÁjagannaaqa tk jaanaa pD, gayaa qaaAaÐKaoM ka saamanaa huAaAplak inaharta huAaKD,a rhaÊ kba tk zhr sakta qaaƳvah tao inaina-maoYa doKta rhta Aayaa hOSaayad yahI ek kama bacaa hO mahap`Bau ka´

maOM qaka qaa AaOr qak gayaaAaht qaa AaOr ivavaSa huAalaaOTnao ka saahsa tba Aayaajaba iksaana kaka kIvao pqara[- AaÐKoM Acaanak yaad Aa[-ijanhoM maOnaoM Aa%mah%yaa ko fMdo sao]tarto hue doKa qaa

maOM ihlaa jagannaaqa nahIMmaOM kaÐpa jagannaaqa nahIMmaOM laaOTa jagannaaqa nahIM.

[ -Sv ar

[-Svar kao laokrsabasao jyaada duivaQaa hOjaba ik eosaa nahIM haonaa caaiheAadmaI kI AaÐK kajaalaa saaf haonaa caaihe

[-Svar kao laokr hmaarI saaocajaba ik haonaa yah caaiheik saaoca kao [-Svar tk jaanaa caaiheAgar vah saca hao

gar saaoca kI AnaugaUÐjasaaoca kI p`itQvaina[-Svar ka Aakar lao caukI haotao @yaa bacata hOAagao saca kao laokr

kpa ot³1´

kpaot ko baaro maoMsaaocanaa galat nahIM hOnahIM hO galat kpaola ko baaro maoMBaavauk hao jaanaasvayaM maoM Kao jaanaakpaot saa AihMsak hao jaanaaAaOr iba<ao Bar AakaSa kaopUrI jaIijaivaYaa sao taknaagalat nahIM hO saaocanaa

³2´kpaot ko baaro maoMsaaocaa kOsao jaa sakta hOjaba poT kI BaUK saogaaya caaT rhI hao KursaMsad kI bahsaaoM saoinakla na pae gaurbaigayana kI mahkna kaosaD,k rhI hao zolacaUlho pr caZ,nao ko Kaitrcaavala Kae jaolatba saaocaa kOsao jaa sakta hOkbaUtr kbaUtrI ko p`Naya p`saMga kao

³3´kbaUtr kbaUtrI ka poma p`saMgaAp`asaMigak nahIM hO[sa maayanao maoMAadmaI kao [tnao baDo, saUrja ko saamanaoApnao ihssao ka QaUp laonao maoMgaoMda kao [tnaI baD,I QartI ko prApnao iKlanao ka tk- Kaojanao maoMkbaUtr kao kbaUtrI ko pICo hvaaeÐ]D, ]D,kr naap Aanao maoMkhIM kao[- jara saa inarqa-k nahIM hOkBaI nahIM rha Ap`asaMigakp`oma p`saMga

³4´ABaI ABaI AakaSa maoMdIKa hO kpaotbahurMgaI ptMgaaoM ko maolao kaomastI maoM parkrJaNDo ko pr baOza hO]sanao ivarama ko ilaesahI jagah caunaa hOcaunaaMcao vahABaIijanda hO

³5´ijasanao BaI maaraAama kI DalaI prbaOzo hue Svaot kpaot kaovah inaiScat hIbaahr sao saIKa haogaaÀSahr BaI gayaa haogaabaihnaaoM kao CoD,a haogaaÀiktabaoM faD,a haogaarat kao naMgaa GaUmaa haogaaÀiflmaI saMvaad rTa haogaamaaйbaap kao lalakara haogaasaurMga maoM baoihsaaba p%qar ]Calaa haogaasapnaa doKnaa BaUlaa haogaadUsaraoM ka sapnaa raOMda haogaa.Apnao Aapkao Apnao Aapsao bacaataifrta haogaaKIJaa haogaagaIt saoÀsaMgaIt saoÀklaa saoÀsaaih%ya saokpaot ko mana Baavana rMgaaoM saoAaOr ifr baD,o gaussao saoApnao BaItr kpaot kao dbaaocaa haogaaAaOr AaOr ]zayaa haogaa gaulaolaijasanao BaI maara@yaa ]saka caohrahmaaro Aasapasa nahIM ]Bara

22

Page 23: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

N˛uƒoÁP y a a r

maOM jaMgala maoM fUla kao CUkr pUCamauJao Pyaar kranaa isaKa dao jarafUla nao laaja sao pMKuiD,yaaoM kao samaoT ilayaaAaOr kha ¹ tU BaaOMra nahIM hO.maOM BaaOMro ko pasa gayaavahIM masalaa laokrBaaMOra baaolaa ¹ tU AadmaI hO[tnaa kuC saIKa hO ikAaOr jyaada saIK nahIM saktaGar laaOT jaaÊvahIM sao SauÉ hao jaa

maOM laaOT kr Gar maoMku<ao sao BaI pUCnao lagaavah kuC nahIM baaolaajaaor sao pUÐC ihlaanao lagaamaOMnao samaJaaÁ mauJao BaI pUÐC ihlaanaa caaihejaInao ko ilae ja$rI hOÊ eosaa krnaa caaiheho p%naI² ho caaMdnaI² ho tulasaI²mauJao Pyaar krnaa isaKa daovao icahuMk kr baaolaIMphlao Apnao Dr kao BagaaAao

maOMnao Dr sao yahI baatdbaI jaubaana maoM khamaalaUma Aapkao]sanao @yaa salaah dIbaaolaa [-Svar ko pasa jaaAaoAaOr maOM izzk gayaa saamanao [-Svar koigaD,igaD,ayaa haqa paÐva jaaoD, kovah @yaa baaolataphlao sao caup qaaAba BaI caup rhaPyaar ko maamalao maoMmauJasao BaI baD,abadnasaIba inaklaa.

iSaSa u kI hMsaI

iSaSau kI hMsaImaaÐ ko vaxaaoM ko baIcaibalakula idyao kI laaO saIidyao kI laaOtamasaI Amaavasa ko baIcaibalakula gaula kI gaMQa saI

gaula kI gaMQanadI kI lahraoM maoM tOrtIibalakula ihrNa kI AaÐK saIihrNa kI AaÐKjaMgala maoM p`aNaatur BaagatIibalakula tumharI baaolaI saI

AaOr tumharI baaolaImaaÐ ko vaxaaoM ko baIcaiSaSau kI hMsaI saI

ij a ndg a I

AMjaurI Bar ima+IcauTkI Bar namaIMitla Bar raoSanaIAaOr bargad saI saMBaavanaaeMgaBa-sqa ikeek nanhIM saI ijaMdgaIek dao patI hrI BarIAaja ko caaMd kao namana krtIkla ko saUrja ka baaT jaaohtIhvaa sao baityaatIAaOr phaD, saI AaSaMkaeMgaBa-sqa ikeek prI saI ijaMdgaI

ek BarI pUrI ijaMdgaIkivata kI Aaor lahsaI hu[-SabdaoM kao caunatI hu[-KulaI Ct prAarama sao psarkrhaoMzao ko baIcakuC gaanao gaunagaunaanao ko ilaeek maamaUlaI saI ijandgaI.

QaUp kao doKao ro

maaÐ nao AaMgana maoM iqarktI hu[-pukara baccaaoM kaoAaAao QaUp kao doKao robaccao AMQaoro sao sahmat hao jaa rho qaocaUhaoM kI BaaMit p`sanna BaImaaÐ kao yah sababaura laga rha qaak[- idnaaoM sao

]sanao AMQaoro sao hTnao ko ilaeBaUt kI klpnaa dI qaIAaOr AMQaoro ko Dr sao bacaanaorKnao lagaI isarhanaomaanasa kI maaoTI iktabak[- rataoM saobaccao saurMga sao AByast haoto jaa rho qao]nhoM idna sao jyaada rat Baanao lagaI qaImaaÐ kI kmajaaor AaÐKaoM saoyah baat Cup nahIM rhI qaI

baccao maaÐ kao bahut caahto qaomaaÐ jaanatI qaI[sailae raoja ba raojajaba BaI ]tro QaUp ka ktra AaMgana maoMpukarnao lagaImaanaao QaUp BaI AbadoKnao kI caIja haonao lagaI.

¹ AxaraÊ taoYagaaMva ¹ 493558ijalaa ¹ mahasamauMd ³C<aIsagaZ,´maaobaa[laÁ †91 9669274393

23

Page 24: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

N˛ÁÆ|-N˛¬Áú

rajaBaaYaa ivaBaaga ko p`aiQakairyaa o M ka ivaSaaKp+Nama ka da Ora

Baart sarkar ko gaRh maM~alayaÊ rajaBaaYaa ivaBaaga saicava sauEaI naIta caaOQarIÊ Aa[-ºeºesaºÊ koMd`Iya ihMdI p`iSaxaNa saMsqaana ko inadoSak EaI jayap`kaSakd-ma AaOr xao~Iya kayaa-nvayana kayaa-laya ³dixaNa´ ko ]p inadoSak EaI pI ivajaya kumaar nao 27 Agast kao raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama[spat saMyaM~ maoM rajaBaaYaa kayaa-nvayana ka Avalaaokna ikyaa.kaya-Ëma maoM saMgazna ko AQyaxa¹sah¹p`baMQa inadoSak EaI pImaQausaUdnaÊ inadoSak³kaima-k´ Da^ jaI baI esa p`saad evaM AnyainadoSakgaNa BaI ]pisqat qao. p`qamatÁ AQyaxa¹sah¹p`baMQainadoSak Wara saicava mahaodyaa evaM Anya p`aiQakairyaaoM ka svaagatikyaa gayaa. saicava nao ihMdI p`dSa-naI AaOr p`stutIkrNa kaAvalaaokna ikyaa tqaa saMgazna maoM ihMdI ko p`BaavaI kayaa-nvayana kop`it saMtuiYT vya> kI. ]nhaoMnao ihMdI ko p`yaaoga kao baZ,avaa donao hotukuC AaOr ]paya krnao evaM ihMdI maoM AiQak AMk p`aPt krnao pr skUlaIbaccaaoM kao purskar donao kI salaah dI. AQyaxa¹sah¹p`baMQa inadoSak EaIpI maQausaUdna nao inarIxaNa saimait ko sauJaavaaoM kao Amala maoM laanao ka AaSvaasanaidyaa. saimait nao saMgazna kao rajaBaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu ‘[MidragaaMQaI rajaBaaYaa SaIlD’ evaM ‘saugaMQa’ pi~ka ko ilae ‘]%ÌYT pi~ka purskar’kI p`aiPt pr baQaa[- dI. kaya-Ëma ka saMcaalana ]p mahap`baMQak ³maanavasaMsaaQana ivaBaaga´ p`BaarI EaI vaO baalaajaI nao ikyaa.

ihMdI saPtah evaM ihMdI idvasa ka Aayaa ojana

saMgazna ko mau#yaalaya maoM 14¹21 isatMbarÊ 2014 tk ihMdI saPtah ka Aayaaojanaikyaa gayaa. 15 isatMbarÊ 2014 kao [sako ]d\GaaTna samaaraoh maoM kaya-Ëma ko mau#yaAitiqa evaM inadoSak ³kaima-k´ Da^ jaI baI esa p`saad nao kha ik ‘rajaBaaYaa ihMdIka kayaa-nvayana hmaara saMvaOQaainak daiya%va hO. AtÁ hma saBaI kao kayaa-layaInakama maoM [saka Sat¹p`itSat Anaupalana krnaa caaihe.’ ]nhaoMnao yah BaI kha ik‘ vaOsao tao isatMbar maoM ihMdI idvasa AaOr saPtah manaayao jaato hOM. laoikna ihMdIsaIKnao AaOr isaKanao ka kaya-Ëma iksaI ivaSaoYa idna nahIMÊ bailk satt calanaovaalaakaya-Ëma hO.’ kaya-Ëma maoM ]p mahap`baMQak ³maanava saMsaaQana´ p`BaarI EaI vaObaalaajaI evaM ivaivaQa ivaBaagaaoM ko samanvayak BaI ]pisqat qao.

[sa Avasar pr kma-caairyaaoM ko ilae ‘sauMdr ilaKavaT’Ê ‘Anauvaad’Ê ‘saamaanya&ana’ AaOr ‘ica~kqaa laoKna’ jaOsaI p`ityaaoigataeÐ Aayaaoijat kI gayaIM. yaop`ityaaoigataeÐ tknaIkI p`iSaxaNa saMsqaana AaOr @yaU e va TI DI ivaBaaga kosammaolana kxa maoM Aayaaoijat kI gayaIM. lagaBaga 55¹60 kma-caairyaaoM nao[namaoM Baaga ilayaa. 19 isatMbarÊ 2014 kao ]@kunagarma ko skUlaIbaccaaoM ko ilae dao EaoiNayaaoMÊ Aqaa-t 6¹8 kxaa kI EaoNaI ko baccaaoM koilae ‘jala hI jaIvana hO’ AaOr 9¹10 kxaa ko baccaaoM ko ilae ‘vyai>%vainamaa-Na maoM maatRBaaYaa ka yaaogadana’ ivaYaya pr ihMdI vaak\ p`ityaaoigata Aayaaoijat kI gayaI.

22 isatMbar kao tknaIkI p`iSaxaNa saMsqaana ko sammaolana kxa maoM ihMdI saPtah ka samaapna samaaraoh Aayaaoijat ikyaa gayaa. kaya-Ëma ko mau#yaAitiqa evaM mahap`baMQak ³maanava saMsaaQana´¹piryaaojanaa va gaOr¹saMkma- EaI TI sauMdr nao kaya-Ëma ko p`itBaaigayaaoM kao saMbaaoiQat krto hue batayaa ik

raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ maoM ipClaI itmaahI ko daOrana rajaBraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ maoM ipClaI itmaahI ko daOrana rajaBraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ maoM ipClaI itmaahI ko daOrana rajaBraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ maoM ipClaI itmaahI ko daOrana rajaBraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~ maoM ipClaI itmaahI ko daOrana rajaB

24

Page 25: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

N˛ÁÆ|-N˛¬Áú

‘vyai> ko ivakasa maoM maatRBaaYaa ka mah%vapUNa- yaaogadana haota hO. yaid baccaaoM kao [sakI naIMva skUlaI iSaxaa maoM hI DalaI jaaeÊ tao bahut laaBap`drhogaa.’ ]nhaoMnao yah BaI kha ik ‘puranao ihMdI iflmaI gaItaoM evaM kivataAaoM ko maaQyama sao baccaaoM maoM saMskar Bara jaa sakta hO AaOr ihMdI BaIisaKayaI jaa saktI hO.’ t%pScaat p`ityaaoigataAaoM ko ivajaotaAaoM kao purskar p`dana ikyao gayao. kaya-Ëma maoM ]p mahap`baMQak ³p`iSaxaNa´ EaIbaI baI Aar vaQa-nama BaI ]pisqat qao. p`baMQak ³ihMdI´ EaImatI jaI rmaadovaI nao kaya-Ëma ka saMcaalana ikyaa.

kaolakata xao~Iya kayaa-laya kao narakasa sao purskar

raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD ko kaolakata xao~Iyakayaa-laya kao vaYa- 2013¹14 ko daOrana ihMdI ko EaoYz

kayaa-nvayana hotu nagar rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait ³narakasa´Wara rajaBaaYaa purskar p`dana ikyaa gayaa. yah purskar kaolakata

ko saoMT/la glaasa eND saoroimak [MisTT\yaUT Wara 8 isatMbarÊ 2014 kaoAayaaoijat kaya-Ëma maoM piScama baMgaala ko rajyapala EaI koSarI naaqa

i~pazI ko kr kmalaaoM sao xao~Iya kayaa-laya ³pUva- ko xao~Iya p`baMQak evaM]p mahap`baMQak ³ivapNana´ EaI iSavaanaMd kao p`dana ikyaa gayaa. saaqa hIkayaa-laya ko ]p p`baMQak evaM ihMdI samanvayak EaI sailala kumaar sahaya kaokayaa-laya maoM ihMdI ko p`yaaoga kao baZ,avaa donao ko p`yaasaaoM hotu p`ao%saahna p`maaNap~p`dana ikyaa gayaa.

nagar p`Saasana va isa MTr sa Mya M~ ma o M ihMdI kayaa -nvayana idvasa

nagar p`Saasana ivaBaaga maoM 22 jaulaa[- kao ihMdI kayaa-nvayana idvasa manaayaa gayaa.kaya-Ëma ko mau#ya Aitiqa evaM mahap`baMQak ³nagar p`Saasana´ EaI Aar pI EaIvaastvanao kaya-Ëma ka ]d\GaaTna krto hue kma-caairyaaoM kao Apnao kayaa-layaIna kama maoMihMdI ko p`yaaoga hotu p`oirt ikyaa. [sa Avasar pr kma-caairyaaoM kao ‘sarkarIkamakaja maoM ihMdI ka p`yaaoga’ evaM ‘yaUinakaoD ko maaQyama sao kMPyaUTraoM maoM ihMdI kap`yaaoga’ ivaYaya pr p`stutIkrNa idyaa gayaa. t%pScaat k[- p`ityaaoigataeÐAayaaoijat kI gayaIM. Saama kao samaapna samaaraoh maoM mau#ya Aitiqa evaM mahap`baMQak³nagar p`Saasana´ EaI Aar pI EaIvaastva nao saMgazna mao M ihMdI ko p`BaavaIkayaa-nvayana maoM ihMdI kxa ko p`yaasaaoM kI sarahnaa kI. [sa Avasar pr ]pmahap`baMQak ³maanava saMsaaQana´ p`BaarI EaI vaO baalaajaI nao nagar p`Saasana ivaBaagako kma-caairyaaoM maoM ihMdI ko p`it Éica hotu saMtaoYa vya> ikyaa AaOr ]sao Aagao BaIjaarI rKnao ka Aaga`h ikyaa. kaya-Ëma maoM p`ityaaoigataAaoM ko ivajaotaAaoM kaopurskar ivatirt ike gae.

isaMTr saMyaM~ maoM 19 Agast kao ihMdI kayaa-nvayana idvasa manaayaa gayaa.kaya-Ëma ko mau#ya Aitiqa evaM ]p mahap`baMQak ³isaMTr saMyaM~´ p`BaarIEaI ena ena jaI mastana rava nao p`itBaaigayaaoM kao ihMdI kI gaitivaiQayaaoM maoMbaZ,¹caZ,kr Baaga laonao kI salaah dI. [sa Avasar pr kma-caairyaaoM kosamaxa ‘kayaa-layaIna kama maoM ihMdI ko p`BaavaI p`yaaoga’ evaM ‘yaUinakaoD ko

p`yaaoga’ ivaYaya pr p`stutIkrNa idyaa gayaa. t%pScaat kma-caairyaaoM ko ilae p`ityaaoigataeÐ Aayaaoijat kI gayaIM. samaapna samaaraoh maoM mau#yaAitiqa evaM mahap`baMQak ³laaOh´¹p`BaarI EaI vaI kÉPpsvaamaI nao p`ityaaoigataAaoM ko ivajaotaAaoM kao purskar ivatirt ikyaa AaOr Aagao BaI eosaokaya-Ëma Aayaaoijat krto rhnao kI salaah dI. p`baMQak ³ihMdI´ EaImatI jaI rmaadovaI nao kaya-Ëma ka saMcaalana ikyaa.

BaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu Aayaaoijat ivaivaQa kaya-Ëma saMbaMQaI ivavarNa naIcao p`stut hO.BaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu Aayaaoijat ivaivaQa kaya-Ëma saMbaMQaI ivavarNa naIcao p`stut hO.BaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu Aayaaoijat ivaivaQa kaya-Ëma saMbaMQaI ivavarNa naIcao p`stut hO.BaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu Aayaaoijat ivaivaQa kaya-Ëma saMbaMQaI ivavarNa naIcao p`stut hO.BaaYaa ko p`BaavaI kayaa-nvayana hotu Aayaaoijat ivaivaQa kaya-Ëma saMbaMQaI ivavarNa naIcao p`stut hO.

25

Page 26: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

26

™ÁåN˛saMgaIt sairtasaMgaIt sairtasaMgaIt sairtasaMgaIt sairtasaMgaIt sairta

³kIbaaoD- saIKnao kI p`ivaiQa´‘saugaMQa’ ko [sa AMk maoM ‘saMgaIt sairta’ ko AMtga-t ‘ijad’ iflma ka ‘saaÐsaaoM kao jaInao ka’ gaanao ka naaoToSana idyaa jaa rha hO. yah

gaanaa BaI ‘raga drbaarI’ pr AaQaairt hO. [sa raga maoM ‘ga’Ê ‘Qa’ AaOr ‘ina’ kaomala svar tqaa ‘ro’- ‘ma’ Sauw svar hOM. ‘saugaMQa’ ko pUva- AMkaoMmaoM [sa raga pr AaQaairt kuC gaItaoM ko naaoToSana idyao jaa cauko hOM. [sako Aaraoh¹Avaraoh [sa p`kar hOM Á

AaraohÁ saa ro gaÊ ro saaÊ ma p Qa naI ºsaa Avaraoh Á

ºsaa Qa naI pÊ ma pÊ ga ma ro saa pkD, Á saa ro gaÊ ma ro saaÊ ºQa ºnaI saa

Qa[sa gaanao ko raga va svaraoM kI jaanakarI saI Aar jaI ³rIÍO@TrI´ ko

sahayak maha p`baMQak EaI rivadasa esa gaaonao AaOr naaoToSanaesaoMT kalaoja ko saIinayar [MTr kI Ca~a sauEaI vaI naMidta nao idyaa hO.

sa ro ga ma gaa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga p ma ga roKamaaoiSayaaÐ Aavaaja hOM tuma saunanao tao AaAao kBaIsa ro ga ma gaa Qa Qa Qa gaa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga p ma ga roCUkr tumhoM… iKla jaayaoMgaI Gar [nakao baulaaAao kBaImaa p maa p Qaa maa p maa p Qaa

ºsa

ºsa naI Qa

ºsa

ºsa naI Qa ina Qa Qa Qaa

baokrar hO baat krnao kao khnao dao [nakao jara…ºsaa naI Qa p Qaa p maa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa

ºsaa naI Qa p Qaa Qa sa Qa p maa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa

KamaaoiSayaaРtorI maorI KamaaoiSayaaРKamaaoiSayaaРilapTI hu[-M KamaaoiSayaaкsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa ga

ºsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa p maa

ºro naI naI Qa p ma pa

ºro naI naI Qa p ma pa ma gaa

@yaa ]sa galaI maoM kBaI tora jaanaa huAa jahaÐ sao jamaanao kao gaujaro jamaanaa huAaºsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa ga

ºsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa p maa

ºro naI naI Qa p ma pa

ºro naI naI Qa p ma pa ma gaa gaa ma ga ro

maora samaya tao vahIM po hO zhra huAa bataÐ tumhoM @yaa maoro saaqa @yaa¹@yaa huAa huma…sa ro ga ma gaa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga p ma ga roKamaaoiSayaaÐ ek saaja hO tuma Qauna kao[- laaAao jarasa ro ga ma gaa Qa Qa Qa gaa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga ma pa ma ga roKamaaoiSayaaÐ Alafaja hOM kBaI Aa gauna gaunaa lao jaramaa p maa p Qaa maa p maa p Qaa

ºsa

ºsa naI Qa

ºsa

ºsa naI Qa ina Qa Qa Qa naI

baokrar hO baat krnao kao khnao dao [nakao jara…ºsaa naI Qa p Qaa p maa maa pa ma ga ro naI saa ro gaa

ºsaa naI

ºsaa naI Qa naI

ºsa ina Qaa maa pa ma ga ro naI saa ma ma p ma gaa

KamaaoiSayaaРtorI maorI KamaaoiSayaaРKamaaoiSayaaРilapTI hu[- KamaaoiSayaaкsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa ga

ºsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa p maa

ºro naI naI Qa p ma pa

ºro naI naI Qa p ma pa ma gaa

naidyaa ka panaI BaI KamaaoSa bahta yahaÐ iKlaI caaÐdnaI maoM iCpI laaK KamaaoiSayaaкsaa

ºsaa ina Qa Qa Qaa ga

ºsaa

ºsaa ina Qa Qa Qa pa ma p Qaa

ºro naI naI Qa p ma pa

ºro naI naI Qa p ma pa ma gaa

baairSa kI baUÐdaoM kI haotI khaÐ hO jaubaana saulagato idlaaoM maoM hO KamaaoSa ]zta QauAaÐsa ro ga ma gaa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga p ma ga roKamaaoiSayaaÐ AakaSa hOM tuma ]D,nao tao AaAao jarasa ro ga ma ga ro saa sa ro ga ma gaa sa ro ga ga gaa ga p ma ga roKamaaoiSayaaÐ ehsaasa hOM tumhoM mahsaUsa haotI hO @yaamaa p maa p Qaa maa p maa sa Qaa

ºsa

ºsa naI Qa

ºsa

ºsa naI Qa ina Qa Qa ina Qa Qa ina Qa naI

baokrar hO baat krnao kao khnao dao [nakao jara…ºsa ina

ºsa ina Qa ina

ºsa ina Qaa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa

ºsa ina Qa p Qa pa Qa ina Qaa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa

KamaaoiSayaaÐ torI maorI KamaaoiSayaaÐ KamaaoiSayaaÐ ilapTI hu[-M KamaaoiSayaaкsaa naI Qa p Qaa p maa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa

ºsaa naI Qa p Qaa Qa sa Qa p maa maa pa ma ga ro ºnaI saa ro gaa pa maa ga gaa

KamaaoiSayaaÐ torI maorI KamaaoiSayaaÐ KamaaoiSayaaÐ ilapTI hu[-M KamaaoiSayaaÐ

sa ro ga ma p

Qaºsa

ºro

ºga

ºmaina

26

Page 27: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

27

¬zQ

BaartIya¹manaIYaa ko Ap`maoya p`itinaiQaÊ isaw samaalaaocakÊp`#yaat saamaaijakÊ maanavaaiQakaraoM ko p`bala samaqa-k saMsÌt evaMihMdI BaaYaa ko mama-&Ê mahakiva Da^ sauSaIla kumaar paNDoya ‘saaih%yaondu’ka janma ga`ama iBalaaoraÊ p~alaya naaOsaD,Ê janapdgaaorKpurÊ ]<ar p`doSa maoM 15 jaulaa[- 1952kao huAa qaa. Aap kI maata ka naamaEaImatI saUrt dovaI tqaa ipta ka naama EaIsauimarna paNDoya hO. Da^ paNDoya nao 1972 maoMgaa orKpur ivaSvaivaValaya sa o sa MsÌt ma o Memaºeº tqaa 1979 maoM pIºecaºDIº kI ]paiQap`aPt kI. vat-maana maoM vao ]<ar p`doSa kosaulatanapur ijalao ko kadIpur maoM isqat saMttulasaIdasa snaatkao<ar mahaivaValaya mao MsaMsÌt ivaBaagaaQyaxa ]pacaaya- tqaa SaaoQapya-vaoxak ko $p maoM AQyaapnart hOM.

saamaanyatÁ AiBavyai@tÊ ivaSaoYakrkavya AiBavyai@tÊ saaihi%yak vyai>%va AaOrÌit%va kao vya@t krtI hO. saukiva‘saaih%yaondu’ ko vyai>%va ko Anau$p ]nakI kavyaaiBavyai@t kamaUlat%va ‘raYT/¹naayakaoM sao poma’ hO. vat-maana ko bahucaica-t evaM ip`yakiva ‘saaih%yaondu’ kI laaokip`yata ko saaxaI hOMÊ ]nako mahakavya‘kaO MiDNya’ AaOr ‘Agast’. kavya saMga `h ‘p`tIxaa’ ]nakIsaaOMdyaa-nauBaUit eMva pomaaiBavyai@t ka dstavaoja hO. Da^ paNDoya koAnya mahakavya iSavakama kI pRYzBaUimaÊ maanava kamanaaAaoM ko ivaiBannaAayaamaaoM kI sarsa p`tIka%mak p`stuit hOM. naIr¹xaIr ivavaoicanaIp`itBaa saMpnna Da^ paNDoya nao ‘AiBa&ana SaakuMtlama’ eMva ‘kamaayanaIÁek tulanaa%mak pirSaIlana’ maoM kailadasa evaM jayaSaMkr p`saad kIAnaok maanyataAaoM kao saamya tulaa pr taOlanao ka Ad\Baut p`yaasaikyaa hOÊ ijasakI sarahnaa saaih%ya¹rsa&aoM nao kI hO.

Da^ paNDoya kI Anya ÌityaaoM maoM ‘Baava inakuMja’ ³ivacaarp`Qaana laoK´Ê ‘kiva kI baatoM’ ³hasya¹vyaMgya p`Qaana´Ê ‘[Mtjaar’³]dU- gaItaoM ka saMga`h´Ê ‘Sabd kho AakaSa’ ³saat saaO daohaoM kasaMga`hÊ AvaQa kmaoMT vaIk maoM Qaaravaaihk $p sao p`kaiSat´ tqaa‘icaMtna¹cacaa-’ ³ivaiBanna SaaoQa¹saMgaaoiYzyaao MÀsammaolanaao M mao M p`stutAalaoKaoM ka saMga`h´ Aaid hOM. Da^ paNDoyaÊ p`kaiSat Aaz ÌityaaoMko sah laoKk BaI hOM. saukiva ‘saaih%yaoMdu’ ko lagaBaga 150 AalaoKivaiBanna p~¹pi~kaAaoM maoM p`kaiSat hao cauko hOM. raYT/kiva pd\maEaIsaaohna laala iWvaodI tqaa ]<ar p`doSa sarkar ko pUva- maM~I p`aoºvaasaudova

isaMh nao Da^ paNDoya kao ‘saaih%yaondu’ kI ]paiQa sao sammaainat ikyaaqaa. tdupraMt Da^ paNDoya kao EaoYz saaih%ya saovaa hotu 45 tqaamaanava¹AiQakar ivakasa xao~ maoM ]cca yaaogadana ko ilae 3 sammaana

imala cauko hOM. [namaoM saMyau@t raYT/saMGa saosaMbaw kitpya saMsqaaAaoM tqaa AMtra-YT/IyaivaSva SaaMit p`baaoQak mahasaMGa ³na[- idllaI´Wara ‘ivaSva ihMdI sahsa `abdI sammaana’Ê[MTrnaoSanala baa^yaaoga`aifkla saoMTr kOMiba`jaÊ[Mgla O MD tqaa Ama oirkna baayaa oga ` aifkla[MisTT\yaUTÊ yaUºesaºeº Aaid p`mauK hOM.

‘saaih%yaoMdu’ ko tÉNa mana kI poimalacaah ka Axaya BaMDar hOÊ ]naka p`qama kavyasaMga`h ‘p`tIxaa’. caah evaM smaRit riht jaIvanavyaqa- hO. jayaSaMkr ‘p`saad’ ko ‘AaMsaU’ kavyasaMga`h ko iSalpIya¹ivaQaana sao saamya rKto‘p`tIxaa’ maoM kiva ‘saaih%yaoMdu’ kI po`mapUirtcaah evaM ]maMga¹trMga kao doKa jaa sakta hOÁ

‘Antr saUnao maMidr maoM ip`ya p`itmaa ekibazayaa.

sava-sva inaCavar tuma pr hO tumakao pUjya banaayaa..AMcala maoM maQya inaSaa ko raiSa BaI jaba Alasaa jaayao.

hao svaiNa-ma rqa maoM AatI ifr sao baaÐhoM fOlaayaoo..’‘poma’ [-Svar p`d<a sava-EaoYz ]phar hO. saca tao yah hO

ik ‘poma’ p`Bau ka dUsara naama hO. poma maoM DUbao poimayaaoM ko ilae‘poma’ hI jaIvana ka maUla AaQaar hO. poma riht jaIvana maUlya

ivahIna hO. pomamaya saMsaar maoM jaba iksaI karNa sao ivalagaava yaaivayaaoga kI isqait ]%pnna hao jaatI hOÊ tba poma maoM DUbao pomaI yaapoimaka ek dUsaro ko ilae idna¹rat tD,pto rhto hOM. ip`ya koibanaa raga¹rMgaÊ Baaoga¹ivalaasaÊ saMsaar kI sauKdayaI saBaI caIjaoM

ASaaoBana lagatI hOM. imalana ko samaya jaao caIjaoM sauKdayaI p`tIthaotI hOMÊ vahI caIjaoM ivayaaogakala maoM kYTda[- hao jaatI hOM.ApnaI ivarhjanya manaÁ isqait evaM tD,pnaÊ ksak tqaa

ip`ya¹imalana kI maQaur smaRitjanya cauBana ka )dyaspSaI- ica~Na‘p`saad’ jaI ko baad ‘saaih%yaoMdu’ jaI kI ‘p`tIxaa’ maoM hI doKa jaa

sakta hOÁ‘saUKo nayanaaoM sao kba tk maga doKUÐ ip`yatma tora.Yaa¹AlakaoM maoM ]laJaa taraoM ka maaOna basaora..caMcala icatvana sao ivahÐsaI kTu rjanaI jaato¹jaato.

satt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ºsauSaIla kumaar paNDoya saaih%yaondusatt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ºsauSaIla kumaar paNDoya saaih%yaondusatt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ºsauSaIla kumaar paNDoya saaih%yaondusatt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ºsauSaIla kumaar paNDoya saaih%yaondusatt\ saRjana ko p`itibaMbaÁ Da^ºsauSaIla kumaar paNDoya saaih%yaondu¹ EaI sauroSa cand` Samaa- ¹

27

Page 28: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

28

tna¹mana kao pIiD,t krtI rh gayaIM maQaur kuC baatoM..’‘saaih%yaoMdu’ jaI ko ‘p`tIxaa’ kavya saMga`h kI p`SaMsaa krto

hue pd\maBaUYaNa Da^ ramakumaar vamaa- nao ilaKa hOÊ ‘p`tIxaa ek baD,IhI sarsa evaM sauMdr rcanaa hO. maOM [sa safla Ìit kao mahakivap`saad ko ‘AaÐsaU’ kavya ko samakxa hI rKta hUÐ. ‘p`tIxaa’ kavyaka poma pa~ saakar nahIM hOÊ pr p`tIxaa kI AnauBaUit ko Wara phlao]sakI Jalak idKakrÊ ek AspYT AaBaasa p`stut kr punaÁ]sako AaoJala yaa dUrsqa hao jaanao pr ]sako imalanao kI AaSaa koAaQaar pr p`tIxaa ko ivaivaQa saaopanaaoM kI AiBavyaMjanaa kI gayaIhO. [sa dRiYT sao [samaoM imalana ka ]llaasa BaI icai~t hO AaOrivarh ko inaSvaasa BaI AMikt hOM. ivarhÊ ivaYaad maoM pirNat nahIMhaotaÊ @yaaoMik ek tao p`tIxaa maoM imalana kI AaSaa inaiht hOÊ dUsarokiva nao [sa p`tIxaa kI pID,a kaoÊ icar ]phar ko $p maoM svaIkarkr ilayaa hO. ‘AaÐsaU’ ko kiva kI trh yah BaI ivaSvaasa krta hOik jaIvana maoM ivalaasa ka pirNaama AcCa nahIM haota. pID,amaya]dasa jaIvana hI samarsa jaIvana hO. yaqaaÁ

‘yah kÉNa samaaiQa p`Naya kI yauga¹yauga sao pID,avaalao.]cC\vaasaÊ Pyaasa AaO AaÐsaU saba kizna sajaga rKvaalao..’

××בmaMgala jaIvana ko laxaNa inat icaMtna AaOr ]dasaI.

@yaa kBaI hu[- hO ]nnait jaao kayar prma ivalaasaI..’×××

‘vah sa%ya banaa Aba sauMdr iSava ka basa ilayao sahara.pirtapÊ Saap AaO AahaoM maoM iKlata ]pvana saara..’

ihMdI eMva AMgaojaI ko maUQa-nya ivaWana Da^ rmaaSaMkr itvaarInao ‘saaih%yaondu’ ko ‘p`tIxaa’ pr Apnaa ivacaar [sa p`kar vya@tikyaa hOÊ ‘Da^ sauSaIla kumaar paNDoya Wara ricat ‘p`tIxaa’ naamaklaGaukavya yauvaa kiva ko p`Nayataipt )dya kI tlaspSaI- AiBavyai@thO. kiva nao ‘p`Ìit’ evaM Apnao ‘p`Naya’ ka saamaMjasya dSaa-yaa hOÊijasakI dIGa- prMpra ivaSva¹kavya maoM ]plabQa haotI hO.’

Da^ paNDoya jaI kI iWtIya kavya¹Ìit ‘kaOiNDnya’ ka[itvaR<a puratna haonao pr BaI AxauNNa AaOr [saIoilayao inat¹naUtna BaIhO. yah Ìit jahaÐ ek Aaor [ithasa¹puraNa prMpra tqaalaaokao<aranaMddaiyanaI kavyaklaa ka maMjaula saamaMjasya p`stut krtIhOÊ vahIM BaartIya saMsÌit kI svaiNa-ma samaRiw kI yaSaaogaaqaa ko $pmaoM BaI ApnaI AimaT Cap CaoD,tI hO. ‘kaOiNDnya’ mahakavya kula18 sagaao-M maoM ivaBa@t hO. kaOiNDnya ek klpnaa SaIla saOlaanaIQaIr¹vaIrÊ saahsaI ba`a*maNa kI samaud` yaa~a kI khanaI hO. [samaoMbahut saaro klpnaa p`saUt AnauBavaaoM kao gaUÐqato hue kaOiNDnya saaomaap`Naya AaOr ivavaahÊ ]sasao saMsÌit ko nayao pirdRSya ko inamaa-Na ka

imaqakIya ivastar hO. ‘kaOiNDnya’ mahakavya maoM p`saad kI ‘kamaayanaI’kI Cayaa sava-~ AnauBaUyamaana hO. ‘kaOiNDnya’ kI naaiyaka ‘saaomaa’ko saaOndya- ica~aoM maoM Eawa ko saaOMdya- ka saaOrBa phcaanaa jaa saktahO. ‘kaOiNDnya’ maoM icai~t ABaaiganaI tÉNaI ka inamna ina$pNaklaa tqaa saMvaodnaa ka maiNa kaMcana saMyaaoga p`stut krta hO.

‘pnnaga fNa saa isar kucalaoMÊ vah saaÐsa na laonao payao.Abalaa ko kaoro AaMcala maoM jaao BaI daga lagaayao..pID,a sao baaoiJala putlaI qaI nayana¹isaMQau maoM itrtI.maaotI bana AaÐsaU baUMdoM qaI barbasa naIcao igartIM..’

³maInaama saga-´‘kaoro AaÐcala’ kI ]%p`oxaa kavya¹vaOdgQaI kI inadSa-k

hO. saaomaa ko $pica~ tqaa p`Ìit¹sauMdrI ko ica~ jaao saMbawp`krNaaoM maoM ]pinabaw hOMÊ vao inataMt manaaormaNaIya hue hOM. ‘lahrakr yaaOvana naga sao Civa Jarnaa Jar¹Jar Jarta.’ [sa kqana maoMp`aÌitk inaJa-r ko sahayak ibaMba sao saaomaa kI yaaOvana laBya CivaAqavaa sauYamaa ka jaao ABaIYT ibaMba banata hOÊ vah AtIva hRdyaspSaI-manaaorma hO. inamna CMd BaI navala¹AnaMgaa ko $p saaO Mdya- koAinavaarNaIya AakYa-Na kI lailat AiBavyai@t krta hO.

‘]sakao AatI qaI va`IDaÊ qao svaod¹ibandu kuC tna pr.]maD,I yaaOvana sairta maoM baZ, gayaa baaoJa qaa mana pr..’

Da^ sauSaIla kumaar paNDoya ‘saaih%yaoMdu’ kI tRtIya kavyaÌit ‘Agas%ya’ hO. yah Ìit BaI mahakavya kI saBaI ivaSaoYataAaoMkao Apnao maoM samaaiht ikyao hO. pUra p`baMQa kula sa~h sagaao-M maoMsauivanyast hO. yah p`baMQa AtIt ko sqaUla ]%Knana ka p`yaasa nahIMÊvarna ApnaI raYT/Iya caotnaa ko saMvaw-na ko maha]d\doSya kao ]jaagarkrnao ka ek p`SaMsanaIya maaQyama hO. Da^ paNDoya maanava¹)dya kaokovala ‘EaRit¹&ana’ sao hI nahIMÊ maQau¹Baava sao BaI ina%ya ‘yau@t’ doKnaacaahto hOM.

‘maanava¹hRdya inat yau@t haoÊ EaRit¹&ana saoÊ maQau Baava sao.Cla¹Cd\ma sao yah mau@t haoÊ bala¹Aaoja¹k$Naa pUNa- hao.’

‘Wnd’ saga- maoM AMikt ?iYa ko yaaOvana ka ica~Ê Da^ paNDoyakI ica~Na¹xamata ko ek safla ]dahrNa ko $p m,aoM ]d\QarNaIya haosakta hO.

‘mauK pr saMismait mausakatIÊ qaI ba`*macaya- Cayaa maoM.Éd`aoM kI maihmaa gaatIÊ inaScala pxmaaoM maoM ]nako..’

[saI saga- maoM ?iYa kI p`Snaakulata maoM raYT/ kI samakalaInap`asaMigakta kI ek JaaÐkI BaI d`YTvya hO. Agas%ya Qama- ko naamapr AnaavaSyak AaOr Anaqa-k Wnd¹vaRi<a pr icaMta krto hOM.

‘yah Qara laala @yaaoM haotIÊ inat Aaya-¹Anaaya- ÉiQar sao.hao ijasamaoM mamata¹maaotIÊ vah saIp Qara bana jaatI..’

28

Page 29: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

29

‘AiBanandna’ SaIYa-k saga- maoM kiva nao laaopa¹Agas%ya imalanaka manaaorma ina$pNa ikyaa hO. Saas~Iya dRiYT sao ‘naaiyakarbQa’saMyaaoga¹EaRMgaar ka yah p`krNa hO. laaopa nao hI riva kI p`aqa-naa kIhO AaOr saMyaaoga ka p`arMBa BaI hao gayaa hO. ‘nayanaaoM ka laaBa imalaaqaaÊ AQaraoM maoM haota kMpna.’ laaopa [tnao maa~ sao manastaoYa kaAnauBava nahIM krtIÊ Aiptu vah saMyaaoga ko pUNa-anaMd kI AiBalaaYaasao caMcala hO.

‘tuma tna mana maoM basa jaaAao ho ip`yatmaÊ mana khta hO.caotnaa khIM sao laaAao ]r ]%sava Aaja manaayao..’laaoopa ‘]nmad¹]diQa’ kI lahraoM maoM ivavaSa hao tOr rhI hO.

ikMtu ifr BaI [sa saMpUNa- p`saMga maoM laaopa ka cair~ Sauw sauvaNa- kIBaaÐit Baaskr hao ]za hOÊ ijasamaoM rit¹kamanaa ka saamaanya klauYa¹t%vaQaUimala pD, gayaa hO.

‘mauJakao sahgaaimaina jaanaao maOM Ap-Na krtI inaja kao.imalakr baaÐTo jaga Bar kao AanaMd raiSa hma daonaaoM..’

‘yaacanaa’ saga- yauvak Agas%ya tqaa pMca dsavaYaI-ya kavaorIko imalana ka maaima-k ina$pNa krta hO. kiva nao ]sa vaYaa-kala maoMkavaorI¹imalana ko ilae jaao khanaI gaZ,I hOÊ vah ]d\BaavanaSaIlap`itBaa ka pircaayak hao gayaa hOÊ jaao isaw sarsvat rcanaakar kIphcaana kayama krta hO. vasaMt ko saaqa ]sako sahja ima~puYpQanvaa ³kamadova´ ka Aagamana pUNa- naOsaiga-k hO. kavaorI tqaaAgas%ya ko p`qama imalana ko Avasar pr p`Ìit ko rajya maoM yahbadlaava Apoixat qaa. kavaorI ka inamna kqana rit¹Baava¹poirt hO.

‘kh pD,I kavaoir qaIÊ ho puYp Ait saukmaar.SaaMit ko maQau Baava ko rsa rMga paravaar..’‘]phar’ saga- maoM Agas%ya kI ivaYaad¹gaiBa-t stbQata kI

sa)dyata pUva-k phcaana kiva nao kI hO. p`stut saga- kI AMitmakuC pMi@tyaaÐ A%yaMt manaaohr tqaa tlaspSaI- bana pD,I hOMÊ jaao kivakI kariya~I p`itBaa kI pircaaiyaka hO.

‘qaama laao yah kr hmaara mana huAa hO dIna.hao gayaa kavaoir maOM AaQaar saMbalahIna..

vaair sao ifr Qvaina ]zIÊ tumakao namana Satbaar.yaad Apnao saaqa kI maOM do calaI ]phar..’

Da^ ‘saaih%yaoMdu’ kI catuqa- kavya Ìit saat saaO daohaoM kasaMga`h ‘Sabd kho AakaSa’ hO. Da^ paNDoya jaI ko daohaoM ka pMjaabaIBaaYaa maoM Anauvaad p`kaiSat hao cauka hO. ‘Sabd kho AakaSa’ kodaoho samakalaIna samaya evaM samaaja kI saccaI tsvaIr poSa krto hOM.Aap ko Wara ricat daoho baD,o hI saaqa-k hOM. Aap ko daohop`asaMigak hOM AaOr kuC tao BaItr tk JakJaaorto hOM. saccao doSaBa@tÊQaIr¹vaIr mahap`tapI raNaa p`tap AaOr ]nako ASva caotk kI

smaRit maoM ricat paNDoya jaI ko daoho )dya kao CU laoto hOM.‘KayaI raoTI Gaasa kIÊ itla Bar iDgaa na vaIr.

vah raNaa maovaaD, kaÊ pUjya QaurMQar QaIr..]sa caotk AiBanaMQa kaÊ Qa$Ð sada maOM Qyaana.

ijasanao tna kao vaar krÊ rKa raYT/ ka maana..’samasaamaiyak rajanaIit mao M vyaaPt cair~hInata evaM

maUlyahInata tqaa pyaa-varNaIya p`dUYaNa sao kiva¹mana Aaht hOÊ jaao[na daohaoM maoM dSa-naIya hOÁ

‘jaao caupko sao poD, kaoÊ kTvaanao maoM dxa.padp¹raopNa pva- kaÊ Aaja vahI AQyaxa..hr JagaD,o ko maUla maoMÊ ijasaka phlaa naama.

SaaMiMt¹saimait ko p`mauK ka vahI saMBaalao kama..’maanavaIya maUlyaaoM ka h`asaÊ saamaaijak ivadU`ptaÊ maanavamana

kI xaud`ta evaM svaaqa- isaiw kI Bayaavahta ka yaqaaqa- ica~ kivako daohaoM maoM samaaiht hOÁ

‘Gar jalanao ka imala gayaaÊ Aba Anaudana Amaaola.lagao kmaISana maaÐganaoÊ mauK maoM imaisarI Gaaola..laonaa tao AcCa lagaaÊ laaKaoM imalaa dhoja.jaba hjaar donaa pD,aÊ fTnao lagaa kroja..pu~vaQaU jaba jala marIÊ khto gayaa bavaala.

jaba ApnaI baoTI jalaIÊ khto huAa hlaala..’samakalaIna saRjana ko p`itibaMba Da^ paNDoya ija&asau evaM

AQyavasaayaI iSaxak hOM. ]namaoM ‘ivaVaqaI-’ Baava AVtna ivaVmaanahOÊ [saI karNa Aap Anaok ivaSvaivaValayaaoM ko pustkalayaaoMM maoMmanaaoyaaoga pUva-k AQyayana krto hOM. Da^ paNDoya kI ÌityaaoM kalagaBaga 68 mahamanaIiYayaaoM Wara samaaklana ikyaa jaa cauka hO.ivaVa vyasanaI ‘saaih%yaoMdu’ Da^ sauSaIla kumaar paNDoya ko AadSa- kivakailadasaÊ tulasaIdasaÊ jayaSaMkr p`saadÊ imajaa- Asadullaah KaБgaailaba’Ê bahadurSaah jafr tqaa psaI- ivaSaI SaolaI hOM. AMt maoMvaOidk ivaWanaÊ Bai@t saaih%ya ko AiQakairk ivaWana tqaa baIsavaIMsadI ko ‘d`aoNaacaaya-’ kho jaanao vaalao Aacaaya- mauMSaIrama Samaa- ‘saaoma’ko AaSaIvaa-d maoM maora BaI SauBaaSaIYa Da^ paNDoya ko ilae inarMtr hOÁ

‘janma janmaantrajjaatÁ kulaInaÁ kaoivadÁ kivaÁ.naamnaa sauSaIla paNDoyaÁ maoQaavaI maihmaainvatÁ..

saaMÌtaya kumaaraya paNDoya spd SaaoiBanao.ba`hmaa ddatu dIGaa-yauÁ kIit- iva<aM ca saai%vakma..’

¹ ptaÁ ga`ama imaEaaOlaIp~alaya laMBauAa

ijalaa saulatanapurÊ ]<ar p`doSamaaobaa[laÁ †91 7379736426

29

Page 30: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

30

N˛“Áåy

rama nagar maoM saUrja jaba BaI inaklataÊ daonaaoMgaaÐvaaoM ko baIca saMiQasqa kalaU paD,o vaalao bargadpr ApnaI inaSaanaI CaoD, dota. janavarI–frvarIkI QaUp ThinayaaoM kI kaoplaaoM kao isaMdUrI rMga maoMrMga dota. p<aaoM pr pD,I Aaosa inaikla kakama krtI. ifr tao gaaÐva saurma[- rMga maoM rMga

jaata AaOr DalaaoM maoM AaEaya laI icaiD,yaaÐ cahcaha ]ztIM. bartnaaoMko Knaknao sao pUra gaaÐva naIMd sao jaga jaata. kalaU paÐDo koprpajaa nao ApnaI prQaanaI maoM yah poD, raopa qaa. paÐca barsa baadhI ]sa poD, kI GanaI Cayaa maoM daonaaoM gaaÐva rama nagar AaOr iSava nagarko laaoga [kT\zo haotoÊ sabaoro sao Saama tk caaOpala calatI. pasa maoMisqat badlaU kakavaalaI gaZhI Ahina-Sa sabakI saovaa krtI. baccaaoMka JauND daophrI maoM tOrta rhta. kuC laaoga baOlaÊ gaayaÊ BaOMsaGaulato. sabaoro Saama SaaOca ko AD\Do banao qao. gaD,hI sao idna BarlaaogaaoM ka iksaI na iksaI p`yaaojana sao Aanaa–jaanaa lagaa rhta.jaaD,o maoM Baap inaklatI. gaD,hI maoM kpD,o QaaonaovaalaaoM kI bahulatarhtI. jaoz kI daophrI hao yaa barsaat ka maaOsamaÊ bargad kIQanaI Cayaa gaaÐva ko ilae gaaovaQa-na pva-t qaI. daonaaoM gaaÐvaaoM maoM jaba BaISaadI–byaahÊ BarnaI–krnaIÊ mauNDna¹Codna haota tao ]sako p`%yaxadSaI-bargadvaa baabaa AaOr badlaU vaalaI gaZ,hI rhtI. Qaaoibayaa gaItÊkharao ka sapoD,aÊ ivarha naaOTMkI kI laaok QaunaoM vaatavarNa kaormaNaIya banaa dotIM. baMSaI yaadva kI baaÐsaurI gaaoipyaaoM ko mana maoMhlacala macaa dotI. nau@kD, naaTkÊ caunaava p`hsanaÊ ramalaIlaa saolaokr baD,I–baD,I saBaaeÐ bargadvaa baabaa kI Cayaa maoM haoto. k[-baar tOrakI AaOr daOD,–kuStI kI p`ityaaoigataeÐ BaI vahIM hu[- hOM.daonaaoM gaaÐvaaoM kao jaaoD,naovaalao bargadvaa baabaa AaOr badlaU vaalaIgaZ,hI saaMp`daiyak saaOhad- ko koMd` rho.

vasaMt Aato hI roD, gaD, jaato. mahInao Bar Alagaava rKojaato AaOr haolaI ko idna lagataÊ Aaja daonaaoM gaaÐvaaoM ko saaro pap jalajaaeÐgao. Aba kla sao nayaa sambat SauÉ haogaaÊ na[- hvaaÊ nayaI saaocaAaOr puranaa malaala K%ma. baD,o daÐtvaalao fagaU caaObao jaba faga komanhar SauÉ krto tao ]nhoM ]sa gaaÐva kI laaOMDo¹paTI- ibanaa hÐsaI koiKlaiKlaa jaatI. lagata jaOsao [naka mauÐh nahIMÊ kao[- saurMga hO jaaobaD,I gahra[- tk calaI gayaI hO. JaaMJa–maMjaIr AaOr Zaolak saojyaada krtalaI bajanao lagatI AaOr kba Saama hao gayaIÊ pta nacalata. faga maoM maMsaUr caacaaÊ [slaama Zaola idyaaÊ bakrIdIgaayak ka ivaSaoYa yaaogadana rhta. BaaÐga vahIM pIsaI jaatI.phlaa Baaoga bargadvaa baabaa ka caZ,avaaÊ ifr tao ihMdU–mauislamaÊ

baD,o–baUZ,oÊ baalak–baailaka sabako saamanao imaT\TI ko kulhD, phuÐcajaatoÊ laaoga Ck–Ck kr pIto. BaaÐga ko gaaolao baccaaoM ko ilaevaija-t haoto. iktnao laaoga BakuAayao rhto jabaana na fUTtI.

idvaalaI Aa gayaI hO. Gar–Gar svacCta AiBayaana calata.]sasao jyaada doKI–doKaÊ kMpTISana maoM Gar War saja jaato. Gar kokUD,o–kcaraoM ka Zor gaaÐva ko baahr [kT\za hao jaata. baccao idna–p`itidna ]%saaiht rhto AaOr ek idna ]naka fovairT %yaaoharidvaalaI Aa jaatI hO. tOyaairyaaÐ saubah sao hI cala pD,tIM. makanako AMdr pUD,I–pkvaana kIÊ makana ko baahr Jaalar sajaanaoÊ rMgaraogana AaOr gaD\Z,o palanao hotu rmaOyaa tava kI kalaI imaT\TI kalaaonaa isar pr rK kr ]za jaato. dao idna pUva- Alpnaa ko caaOkdrvaajao ko baahr AaOr BaItr saja jaato. klaoMDraoM maoM dovaI–dovataAaoM ko saaqa svaagatma\–AiBanaMdna tqaa taota–maOnaa ko jaaoD,o saodIvaalao inaKr jaatI. Aaja idvaalaI hO. p`%yaok Gar ka phlaadIp bargadvaa baabaa ko naama AaOr tala dovata ko ilae pUra gaaÐva]nhoM Eawa AaOr Bai> sao samaip-t krogaa AaOr haqa jaaoD,kr Kud koilae hI nahIMÊ bailk gaaÐva kI KuSahalaI ko ilae manaaOtI maaÐgaogaa.‘ho bargadbaa baabaa gaaÐva kI KuSahalaI Aapko haqa maoM hO. pSau–p`aNaIÊ KotIbaarI maMgalamaya rKnaa.’ gaaÐva ko pujaarI nao daonaaoM haqajaaoD, dIpk ko saamanao AjaI- lagaa[-. ifr tao tulasaI maOyaa AaOrsa<aI caaOra pr dIpaoM kI pMi>yaaÐ gaulajaar haonao lagaIM. p`%yaok vaYa-kait-k maasa kI Amaavaasyaa kI AMQaorI rat maoM bargadvaa baabaa kaivaraT $p dIpaoM ko p`kaSa maoM camacamaa ]zta.

SaadI–byaah pr var kI baarat vahIM sajatI AaOr ]sakIibada[- vahIM sao AaSaIvaa-d laokr p`sqaana krtI. dulhna Aanao prQaar–lavaaÐga ko saaqa gaaoD, Qara[- vahIM sao p`arMBa haotI. tba khIMtulasaI caaOraÊ sa<aI maOyaa ka fora lagaa dulhna Gar jaatI. dUsaroidna maihlaaeÐ rmaOyaa tala kI pUjaa kr hD,I–pxaI pr talaaba kapanaI ]D,ola pirhasa krtI. gaItaoM ko gauMjaar maoM na jaanao iksa–iksa ga`ama dovata ka Aa*vaana hao jaata.

bargadvaa baabaa maoM ptJaD, ko baad namaI–namaI kaoMplao AagayaI hOM. maaOsama ko Anausaar ]samaoM fla Aato AaOr trh–trh korMgaIna pixayaaoM sao bargad kI ThinayaaÐ Bar jaatIM. ]nakI jaadU krdonao vaalaI saurIlaIÊ PyaarIÊ maaohk Aavaaja sabako mana kao maaohlaotI. navarai~ maoM p`%yaok vaYa- bargadvaa baabaa ko naIcao gaaÐva BarkI knyaaeÐ Baaojana krtIMÊ tao maihlaaeÐ dovaI gaItaoM sao jana samaUh kaomaM~maugQa kr dotI hOM. AMitma gaIt manaaOtI gaakr saBaI AaÐcala saobargadvaa baabaa kI QaUla isar maaqao lagaatIM. ifr tao jaaoraoM ka

bargadvaa baabaabargadvaa baabaabargadvaa baabaabargadvaa baabaabargadvaa baabaa– Da^ ramaPyaaro p`jaapit –

30

Page 31: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

31

jaya GaaoYa gauÐjaairt hao hvaa maoM dor tk Tkrata rhta hO.ek barsa pUra kr Aaja haolaI ka %yaaohar D\yaaoZ,I pr

KD,a hO. rGaunaaqa baabaa nao ABaI nayaI–nayaI p`QaanaI jaItI hO.rmaoSar saahUÊ rhmat kujaD,aÊ dInao QaaovaI p`QaanaI har gae. rmaoSarnao khaÊ ‘ho–hoÊ ramanagar–iSava pur vaaisayaaoM² Aap sabanao hmaoMApnaa matdana kr ivajayaI banaayaa. hma gaaÐva maoM sabako ilae idlaKaolakr kama kroMgao. Aap laaoga jaanato hOM ik maOM ivajayaI @yaaoMhuAaÆ dUsaro ko jaItnao pr maaohr baabaU kIÊ dsakt haonao dI. vahIMtao Agala–bagala ko gaaÐvaaoM maoM hao rha hO. maOM [sa gaaÐva ko ivakasako ilae laD,a[- laD,ta rhÐUgaa. Aap laaoga haolaI ka %yaaohar jaSnako saaqa manaaeÐÊ gaaeÐ AaOr naacaMo.’ khkr rmaoSar baOz gae.

gaaÐva ko laaogaaoM nao haolaI hurdMga maoM rmaoSar saahU kao Aajasaaz barsa kI ]mar maoM dulhabanaayaa. haolaI hurdMga kIbaarat prdoSaI baabaa ko Garja aega I. Aaja ib a n a abaoTIvaalao prdoSaI baabaa QartIknyaa ka paÐva pUjao Mgao AaOrApnao jaIvana kao daonaaoM p`aNaIQanya kroMgao. prdoSaI baabaagaaÐva ko inarbaMiSayaa hO. dulhakao[- banaoÊ pr rajaa janakbanato. prdoSaI baabaa kI ]marKp gayaI. rmaoSar saahU kaogaQao ko pr baOzakr galao maoMjaUtaoM kI maalaa phnaakr mauÐhkao kjjala AaOr KiD,maa sao saÐvaar idyaa gayaa. laoikna maaqao kaitlak laala hI lagaa hO. dUlho ko maaOr kao gaQao ko isar pr baD,Icatura[- sao baaÐQa idyaa gayaa hO. Aba baarat p`sqaana ko kuC xaNahI SaoYa hOM. baaratI laaoga BaI baar–baar Aa[-naa doK rho hOM.

rmaoSar baabaa Aaja BaI kuÐvaaro hOM. baarat hr saala jaatIhO. pr DaolaI KalaI laaOT AatI hO. rama nagar AaOr iSava nagarko laaoga BaI Saap lagaI maunaaD,I pr bargadvaa baabaa ko naIcao [kT\zohaoto. gaanao–bajaanao ko saaqa haolaI hurdMga baarat inaklatI taoÊ sabalaaoga bargadvaa baabaa ka AaSaIvaa-d laonaa na BaUlato.

prdoSaI baabaa ko drvaajao BaI saOkD,aoM laaoga AgavaanaI maoMKD,o hOM. ivadoiSayaa baabaa BaI QaaotI–kuta- pr laala saafa baaÐQaohaqa maoM naapdanaaoM ka kIcaD, Baro saaonahulaa klaSa ilae KD,o hOM.]nako saamanao kuC hI Ðcaa[- pr paÐca klaSa KUba rMga–ibarMgao rMgaaoMrissayaaoM ko saharo lahr rho hOM. ]namaoM BaI gailayaaoM ka kIcaD,ApnaI duga-MQa ibaKor rha hO. [sa baarat maoM na jaanao iktnao laaoga

p`%yaok vaYa- prdoSa sao yaa baD,o dUr¹draja ko SahraoM sao Baaga laoto Aajaato. baarat ko AgavaanaI ko baad BaaÐga ko gaaolao AaOr QaulaI BaMgasao baaraityaaoM kI saovaa kI jaatI. haolaI imalana ka kaya-ËmapaÐcavaoM idna Zaola–maMjaIra ko saaqa ]saI bargadvaa baabaa ko naIcaomanaayaa jaata.

QaIro–QaIro taijayaa ka va> [sa vaYa- navaMbar maah maoMAayaa. Aaja nava[- itiqa hO. saamaUihk Baaoja ka Aayaaojana hO.rat dsa bajao taijayaaÐ caaOk pr Aaegaa. rGaunaaqa baabaa baaolaAae qao gaaÐva maoM –‘ho–ho rama nagar–iSava nagar ko laaogaaoMÊ Aba kIbaar taijayaa daonaaoM gaaÐvaaoM ka ek saaqa inakla kr calaogaa. daonaaoMgaaÐva ko maQya ]saI bargadvaa baabaa ko naIcao laD,a[- ka pirdRSyahaogaa. hmanao [sa baat kao baD,o jaaor sao SaaMit kmaoTI kI maIiTMga maoM

kPtana sao kha qaa. ihMdU–mauislama saBaI imalakr taijayaamanaaeÐgao. taijayaa ka maatmaihMdU manaaeÐgao AaOr mausalamaananamaaja Ada kroMgao.

pUra sqaana Aaja rMga–ibarMgaokpD,o sao satrMgaI hao gayaa hO.dSamaI kao taijayaa ]za.ihMduAaoM nao Zaola–tasao saaQao.maatma ko saaqa taijayaa ]saIrmaOyaa tala ko iknaaro dfnahuAa. ihMdU–mausalamaana saBaInao ]samaoM imaT\TI DalaI.

rmaoSar kI p`QaanaI maoM gaaÐvakI saaMsÌitk ekta ka eosaa baIja ]gaa ik saba jagah hra–Barahao gayaa. gaaÐva maoM ‘janaihtkarI kmaoTI’ bana gayaI. ]sa kmaoTIko saiËya yaaogadana sao gaaÐva ka caPpa–caPpa KuSahala hao gayaa.gaaÐva maoM bargadvaa baabaa nao eosao p`oma kI jyaaoit jalaayaI AaOrsad\bauiw kI gaMgaa bahayaI ik rama nagar va iSava nagar ko laaoga tna–mana sao ]saI maoM gaaota lagaato rho. pIZ,I dr pIZ,I gaaÐva KuSahalaIkI caaoiTyaaoM pr caZ,ta calaa gayaa. Aaja BaI ]na gaaÐvaaoM maoMbargadvaa baabaa kI Ìt&ta jaya–jayakar ko $p maoM saunaa[- dotIhO. AanaovaalaI rMjaana kI [-d kI davatoM sabakao baaÐT kr rmaoSarbaabaa gaaÐva kI Agauvaa[- krto hOM tqaa ]pdoSa doto hOM ik Aba hrvar–vaQaU gaRh p`vaoSa ko phlao ek–ek vaT vaRxa AvaSya lagaa puNyadana kroMgao.

¹ ga`ama va paoº jamaKurIlaMBauAa–saulatanapur

maaobaa[laÁ †91 9621459399

31

Page 32: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

32

√ÆÊSÆ

ipClao kuC samaya sao maOM doK rha hUÐ ik idllaI kI saD,kaoMpr daOD,tI hr tIsarI caaOqaI gaaD,I pr ‘posa’ ilaKa rhta hO. maOMidllaI maoM samaacaar p~aoM tqaa pi~kaAaoM kI baZ,tI saM#yaa sao KuSaBaI qaa AaOr hOrana BaI. p~karaoM kI baZ,tI samaRiw sao BaI mauJao[-Yyaa- haonao lagaI. [saI baIca maoro pD,aosaI ramalauBaayaa nao karKrId laI AaOr maoro Gar imaza[- donao Aayaa. maOMnao maubaarkbaad dI.kla jaba maOMnao phlaI baar ]sakI kar doKI tao maOM hOrana huAa.

Aap saaocaoMgao kar doKnao pr hOranaI @yaaoMÆ baat drAsalayaUÐ hu[- ik ]sanao kar ko Agalao tqaa ipClao SaISao pr laala rMga saomaaoTa¹maaoTa ‘posa’ ilaKvaa rKa qaa. kaOtUhlavaSa maOMnao ramalauBaayaaka pairvaairk [ithasa kao ]laT¹plaT maara. laoikna mauJaoramalauBaayaa maoM p~kar vaalaI baat khIM nahIM imalaI AaOr pta calaaik ]sanao tao @yaa ]sako baap¹dada nao kBaI iksaI AKbaar yaapi~ka maoM kBaI kao[- naaOkrI nahIM kI qaI. AjaIÊ naaOkrI kICaoiD,eÊ ramalauBaayaa tao kBaI kao[- AKbaar yaa pi~ka pZ,ta tknahIM hO. kar pr ilaKa ‘posa’ Sabd maoro ilae AbaUJa pholaI banagayaaÊ ijatnaa saaocata ]tnaa hI ]laJata jaa rha qaa. saba Aaorsao qak¹harkr maOMnao ramalauBaayaa sao hI pUCnao ka inaScaya ikyaa.

maOMnao pUCaÊ ‘Baa[- ramalauBaayaaÊ tumharI kar tao bahut sauMdrhOÊ magar ]sa pr ilaKo ‘posa’ Sabd ka Aqa- mauJao samaJa maoM nahIMAayaaÊ @yaaoMik tuma na tao iksaI AKbaar maoM saMpadk yaa saMvaaddatahao AaOr na hI iksaI p`i~ka ko ilae kama krto hao. ifr yah‘p`osa’ Sabd @yaaoM ilaKvaayaaÆ ramalauBaayaa mauskurayaaÊ jaOsao kao[-naota iksaI matdata ko maUK-tapUNa- p`Sna ³jaOsao Aapnao yah KadI kasafod kuta- @yaaoM phnaaÆ´ kao saunakr mauskurata hO. vah baaolaaÊ‘Samaa- jaIÊ Aap tao jaanato hI hOM ik ek hI Sabd hO ¹ ‘posa’.Aapnao doKa haogaa ik Aajakla hr tIsarI¹caaOqaI gaaD,I pr ‘posa’ilaKa haota hO. @yaa Aapnao kBaI saaocaa hO ik eosaa @yaaoMÆ’’ maOMkuC baaolaUÐÊ [sasao phlao hI ramalauBaayaa nao ApnaI baat Aagao baZ,a[-Ê ‘baatyah ik ¹ ‘posa’ Sabd Apnao Aap maoM hI baD,a raobadar va jaanadarSabd hO. [saka tao Aqa- hI hO ‘dbaanaa’. hr kao[- ‘posa’ sao dbatahOÊ Drta hO. Avvala puilasa vaalaa tao ‘posa’ ilaKI gaaD,I kaoraokta hI nahIMÊ yaid kBaI ihmmat krko raok BaI laoÊ tao caalaanakaTnao sao phlao dsa baar saaocaogaa ik posa vaalao ka caalaana kaTUÐyaa nahIMÆ khIM maoro Aqavaa hmaaro ivaBaaga ko iKlaaf kuC]lTa¹saIQaa ilaK maara tao javaaba donaa BaarI pD, jaaegaa. [saItrhÊ jahaÐ ‘naao paik-Mga’ hao yaa ‘p`vaoSa inaYaoQa’ haoÊ vahaÐ BaI ‘posa’

ilaKI hu[- gaaD,I QaD,QaD,atI calaI jaatI hO.’ mauJao [sa ‘posa¹puraNa’maoM kao[- rsa nahIM Aa rha qaaÊ @yaaoMik yah saba tao mauJao maalaUma hIqaa. maOMnao ramalauBaayaa kI posa¹e@saposa pr baok lagaato hue khaÊ‘vah saba tao zIk hO. magar maora CaoTa¹saa savaala yah hO ik jabatuma ‘posa’ maoM naaOkrI hI nahIM krtoÊ tao tuma ‘posa’ Sabd ApnaI gaaD,Ipr kOsao ilaK sakto haoÆ’

ramalauBaayaa Qyaanasqa hao gayaaÊ vaOsao hI jaOsao GaaoTalao kaAaraop yaa saI baI Aa[- ko savaala saunakr hmaaro pUjya naotagaNa haojaato hOM. kuC xaNa baad AaÐKoM KaolaIM AaOr SaaMt Baava sao baaolaaÊ‘vahI tao bata rha hUÐ. ‘posa’ Sabd ko [sa mah%va kao samaJakr hItao maOMOnao ApnaI gaaD,I pr [sao ilaKvaayaa hO. rhI baat p`osa maoMnaaOkrI krnao kI tao tuma tao jaanato hI haogao ik maOM tao KanadanaIp`osavaalaa hUÐ.’ ‘KanadanaI p`osavaalaaÆÆÆ’ maOM eosao caaOMkaÊ jaOsaoiksaI naota ko ilae ‘KanadanaI [-maanadar’ ivaSaoYaNa sauna ilayaa hao.‘haÐ maoro dada laaogaaoM ko kpD,o posa ikyaa krto qao. maoro ipta ek‘ipMiTMga posa’ maoM naaOkrI krto qao ³caprasaI khnao maoM Saayad ]sao Sama-Aa rhI qaI´ AaOr maOMnao tao baakayada ApnaI ipMiTMga posa hI KaolarKI hOÊ ijasamaoM ek skUla kI vaaiYa-k pi~ka BaI CptI hO. AbatumhIM bataAao ik maOM KanadanaI posavaalaa huAa yaa nahIMÆ mauJao ApnaIgaaD,I pr ‘posa’ Sabd ilaKnao ka hk hO yaa nahIMÆ’ ramalauBaayaa]<aoijat haokr baaolaa. mauJao hr tIosarI¹caaOqaI gaaD,I pr ‘p`osa’Sabd ka Aqa- samaJa maoM Aanao lagaa. ifr BaI maOMnao khaÊ ‘magar yahtao ‘posa’ ka duÉpyaaoga hOÊ JaUzÊ QaaoKa AaOr Ba`ma hO.’ ramalauBaayaadaSa-inak svar maoM baaolaaÊ ‘yah saara saMsaar hI JaUzaÊ QaaoKa AaOr Ba`mahO. sa%yavaadI Qama-raja yauiQaiYzr nao BaI mahaBaart¹yauw mao M‘ASva%qaamaa htÁ’ khkr Aw-sa%ya ka sahara ilayaa qaa. [sakilayauga maoM duÉpyaaoga hI sadupyaaoga hOÊ AQama- hI Qama- hOÊ naklaI hIAsalaI hOÊ JaUz hI saca hO. [sailae ho saKo² tuma BaI jamaanao koAnausaar calaao AaOr sauKI rhao.’ ramalauBaayaa kI baataoM nao maoroA&ana AaOr Ba`ma ko pdo- kao ]saI p`kar hTa idyaaÊ jaOsao kuÉxao~ maoMEaIÌYNa nao Ajau-na ka hTayaa qaa. ramalauBaayaa kI yao baatoM maoro manamaistYk pr Ca ga[-M AaOr idllaI kI saD,kaoM pr ek AaOr ‘posa’ilaKI gaaD,I Aa ga[-.

¹ saur¹sadnaÊ DblyaU jaODÊ1987Ê ranaI baagaÊ idllaI¹110034Ê

faona naMº 011¹7022327

KanadanaI p`osavaalaaKanadanaI p`osavaalaaKanadanaI p`osavaalaaKanadanaI p`osavaalaaKanadanaI p`osavaalaa¹ Da^ riva Samaa- ¹

32

Page 33: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

33

ƒy Là úy Nz §‰joz N˛t™

iksaI BaI saMgazna Aqavaa vyaapar kI laaBadaiyakta

]sakI rcanaa%mak yaaojanaa va ]sasao saMbaMiQat ivaivaQa gaitivaiQayaaoM

ko saMcaalana kI saflata pr inaBa-r krtI hO. samaga` [spat saMyaM~

kI mau#ya gaitivaiQayaaÐ [spat evaM Anya ]p¹]%padaoM ko ]%padna sao

jauD,I haotI hOM. raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD¹ivaSaaKp+Nama

[spat saMyaM~ maoM ]%padna evaM ]sako kccaomaala kI yaaojanaa tqaa

]%padna sao saMbaMiQat ivaivaQa gaitivaiQayaaoM ko saMcaalana hotu ‘]%padna

yaaojanaa va AnauEavaNa ³pI pI ema´’ ivaBaaga kI pirklpnaa kI

gayaI hO. saMkma- p`Baaga ko AQaIna yah ivaBaagaÊ ]%padna yaaojanaa va

]sako AnauEavaNa ko Alaavaa p`baMQana kao saUcanaa p`NaalaI ³ema Aa[-

esa´ ko maaQyama sao ]%padna kI saarI gaitivaiQayaaoM kI jaanakarI

donao maoM Ahma BaUimaka BaI inaBaata hO. [sako AMtga-t tIna p`mauK

AnauBaaga hOMÊ jaOsao Á

1º yaaojanaa va AaMkD,o (Planning & Statistics)

2º saMyaM~ saMcaalana (Plant Control)

3º p`oYaNa va Qama-kaMTa

(Despatches and Weigh Bridges)

1º yaa ojanaa va AaMkD, o Ámau#yatÁ yahaÐ ]%padna kI vat-maana isqait ko punarIxaNa ko

saaqa AagaamaI vaYaao - M ko

ilae inagaimat yaaojanaaeÐ

tOyaar kI jaatI hM O.

]cca p`baMQana ko saaqa

pramaSa- krko dIGa-kailak

kaya-naIit Apnaato hue

dIGa -kailak inagaimat

yaaojanaa tOyaar kI jaatI

hO. ]%padna kI vat-maana

isq a it k o d R i YTgat

Alpkailak kaya-naIit

ba n a a n a o h ot u ]%padna

p`iËyaa ko pUva- AaMkD,o saMga`iht ikyao jaato hOMÊ ijanhoM saMSaaoiQat

krko ivaSlaoYaNa ikyaa jaata hO. saaqa hI tojaI sao badlatI

pirisqaityaao M ko Anau$p %vairt ]%padna hotu laxya va maanak

inaQaa-irt ikyao jaato hOM.

[sa ivaBaaga Wara vaaiYa-k ]%padna yaaojanaa tOyaar krnao

ko pScaatÊ kccao maala kI AiQap`aiPtÊ ]%padna laxya va

p`aOVaoigakI¹Aaiqa-k maanak tya krnao sao saMbaMiQat maahvaar va

itmaahIvaar ivavarNa tOyaar ikyao jaato hOMÊ ijanhoM vaaiYa-k ]%padna

yaaojanaa naamak puistka mao M p`kaiSat krko saBaI kma-caairyaao M

pircaailat ikyaa jaata hO. AavaiQak p`itvaodna evaM ]cca p`baMQana

kI maaÐga pr AavaSyak p`itvaodna tOyaar krnao hotu banaayao gayao

AaMkD,aoM kao dja- krko ]nhoM saMsaaiQat ikyaa jaata hO. [sa ivaBaaga

Wara saMkma- ivaBaaga ko p`aOVaoigakI¹Aaiqa-k maapdMDaoM saiht saBaI

xao~aoM ko AaMkD,aMo kaoo samaoikt krko p`itvaYa- vaaiYa-k AaMkD,a ivavarNa

puistka p`kaiSat kI jaatI hO.

[sako Alaavaa imalsa yaaojanaa AnauBaaga Wara imalsa ko

saucaa$ p`caalana kao sauinaiScat krto hue ivapNana ivaBaaga evaM

baajaar kI maaÐga ko Anau$p ]%padna ikyaa jaata hO AaOr ]%pad kI

gauNava<aa kao sauinaiScat krto hue ]saka hITvaar va EaoNaIvaar

AnauEavaNa ikyaa jaata hO.

2º saMyaM~ saMcaalana (Plant Control) Á[sa ivaBaaga kao saUcanaa ivainamaya ka koMd`¹ibaMdu BaI maanaa

jaata hO. yah koMd`IÌt poYaNa p`NaalaI sao laOsa hOÊ ijasasao saBaI

inayaM~Na kxaÊ ivaBaagaaQyaxaÊ ]cca p`aiQakarI ha^T laa[na ko maaQyama

sao jauD,o rhto hOM. yahaÐ ]cca p`aiQakairyaaoM kao parI¹dr¹parI saMyaM~

kI isqait kI jaanakarI

dI jaatI hO. kccaomaala

kI rOkvaar p`aiPt evaM

saMbaw ivaBaagaaoM kao ]nako

p`oYaNa sao saMbaMiQat saBaI

gaitivaiQayaao M ka satt\

AnauEavaNa ikyaa jaata hO

tqaa sa M ya M~ ko saBaI

ivaBaagaa o M ko baIca evaM

iv aBaaga a o M k o AMtga -t

samanvaya kao sauinaiScat

ikyaa jaata hO. [sasao

sa Mba M iQat Aa MkD, o sa MsaaiQat krko p`itidna sava or o d Oinak

p`itvaodna tOyaar ikyaa jaata hOÊ ijasao ]sa idna ka kula AaMkD,a

maanaa jaata hO.

3º p` oYaNa va Qama -kaMTa ÁyahaÐ saBaI p`kar ko kccaomaala kI p`aiPt sauinaiScat kI

jaatI hO evaM saBaI ]%padaoM va ]p¹]%padaoM ko vajana ka maUlyaaMkna

]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga]%padna yaaojanaa va AnauEavaNa ivaBaaga

33

Page 34: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

34

ikyaa jaata hO. ivapNana ivaBaaga kI AavaSyakta ko Anau$p

rOkaoM ko gaMtvyavaar poYaNa kI yaaojanaa banaakr ]nhoM yaatayaat ivaBaaga

ko maaQyama sao rolamaaga- sao Aagao Baojaa jaata hO.

Anya ivaBaagaa o M ko saaqa samanvaya ÁpI pI ema ivaBaagaÊ mau#ya $p sao ]%padna va saovaa sao

saMbaMiQat saBaI ivaBaagaaoM tqaa gaaONa $p sao iva<a evaM saamaga`I p`baMQana

ivaBaagaaoM sao jauD,a huAa hO. [sa ivaBaaga Wara p`caalana kaya- ko

pirNaama sao saMbaMiQat AaMkD,o iva<a ivaBaaga kao saUicat ikyao jaato

hOM. ]%padna hotu kccaomaala kI AavaSyakta kI saUcanaa saamaga`I

p`baMQana ivaBaaga kao dI jaatI hOÊ jahaÐ ]nakI AiQap`aiPt hotu

AavaSyak kar-vaa[- kI jaatI hO. pI pI ema hI eosaa ivaBaaga hOÊ

jahaÐ ivapNanaÊ ]%padna [ka[yaaoM evaM Anya saovaa ivaBaagaaoM ko baIca

baohtr samanvaya ko maaQyama sao saMyaM~ evaM [spat ]%padna saMbaMQaI

gaitivaiQayaaoM ka saucaaÉ p`caalana sauinaiScat ikyaa jaata hO.

BaavaI yaa ojanaa ÁAlpkailak va dIGa -kailak yaa ojanaae ÐÁ

p`ayaÁ iksaI BaI vyaapar ka safla saMcaalana ]sako BaavaI

10¹15 vaYaao-M kI AavaSyaktaAaoM ko pUvaa-naumaana va pUit- pr inaBa-r

rhta hO. vaOiSvak va GarolaU baajaar ko badlato pirdRSya ko Anau$p

saMgazna Wara baajaar maoM ]%padaoM kI maaÐgaÊ saMsaaQana ]plabQataÊ

]%padna xamata ka pUvaa-naumaana lagaakr AavaSyak yaaojanaa banaa[-

jaatI hO. [sako ilae Alpkailak yaaojanaaAaoM ko saaqa¹saaqa

baohtr BaavaI yaaojanaa BaI banaa[- jaatI hO. saMgazna Wara kao[-

BaavaI tqaa dIGa-kailak yaaojanaa banaanao sao phlaoÊ yaaojanaa evaM ]sako

kayaa-nvayana kI samayaavaiQa ka ivaSlaoYaNa ikyaa jaata hO. [sa

AaQaar pr Alpkailak evaM dIGa-kailak yaaojanaaeÐ banaayaI jaatI

hOM. Alpkailak yaaojanaaeÐ saamaanyatÁ ek vaYa- kI samayaavaiQa

kao Qyaana maoM rKto hue banaa[- jaatI hOMÊ jabaik dIGa-kailak AaOr

yaaojanaaeÐ ËmaSaÁ 5 tqaa 10 Aqavaa ]sasao AiQak AvaiQa kao

Qyaana maoM rKkr banaa[- jaatI hOM.

Alpkailak Aqavaa vaaiYa-k yaaojanaaeÐÊ kuC mahInaaoM ko

phlao tya ikyao jaato hOM AaOr AavaSyakta evaM sauivaQaa ko Anau$p

dOinakÊ saaPtaihkÊ maaisak evaM itmaahI AaQaar pr ivaBaaijat

krko ]naka p`BaavaI kayaa-nvayana va AnauEavaNa sauinaiScat ikyaa

jaata hO. saaqa hI ]sa samayaavaiQa evaM vaYa- ko ilae ]%padna

yaaojanaaÊ kccaomaalaÊ AavaSyak saovaaÊ ihssao¹pujao- evaM ]pskr kI

marmmat Aaid ivaYayaaoM kao BaI Qyaana maoM rKa jaata hO.

dIGa -kailak eva M BaavaI yaa ojanaaeÐ ÁdIGa-kailak yaaojanaaeÐ 5 vaYa- kI samayaavaiQa ko ilae

banaa[- jaatI hOMÊ jabaik BaavaI yaaojanaaeÐ 10 Aqavaa ]sasao AiQak

samayaavaiQa ko ilae banaa[- jaatI hOM. iksaI BaI ]Vaoga kI

pMcavaYaI-ya yaaojanaa saamaanyatÁ Baart sarkar kI pMcavaYaI-ya yaaojanaa

ko Anau$p hI haotI hO. [spat ]Vaoga maoM [spat ivaBaaga Wara

gaizt saimaitÊ raYT/Iya Anaup`yau> Aaiqa-k AnausaMQaana pirYad ³Na-

tional Council for Applied Economic Research

- NCAER´ evaM saMyau> yaaojanaa saimait (JPC) ko p`itvaodnaaoM

ko AaQaar pr [spat kI maaÐga ka maUlyaaMkna ikyaa jaata hO AaOr

tdnausaar baajaar maoM ivaiBanna ]%padaoM kI maaÐga ko Anau$p ]%padna

yaaojanaa banaa[- jaatI hO.

saMgazna Wara pMcavaYaI-ya yaaojanaa banaanao sao phlao QamanaBaT\zI

jaOsao satt\ p`caalanart ]pskraoM kI isqait evaM ]nakI BaarI marmmat

sao saMbaMiQat baatoM Qyaana maoM rKI jaatI hOM. pMcavaYaI-ya yaaojanaa

banaato samaya ]nako kayaa-nvayana ko daOrana ikyao jaanaovaalao AavaSyak

saMSaaoQana evaM pirvat-na (Additions/moditifications/

replacement - AMR Schemes) AaOr AnausaMQaana va

ivakasa (R&D Projects) yaaojanaaAaoM kao BaI ivacaar maoM ilayaa

jaata hO. [sako Alaavaa kaoyalaaÊ pirvahna evaM ivaVut AapUit-

jaOsao mah%vapUNa- ]VaogaaoM ko AavaSyak sahyaaoga kI p`aiPt ko BaI

]pyau> ]paya ikyao jaato hOM.

saMgazna Wara Apnao vyaapar ko ivakasa evaM baajaar maoM

ApnaI isqait majabaUt banaanao tqaa kMpnaI ÉgNa na haoÊ [sako dRiYTgat

BaavaI yaaojanaaeÐ banaa[- jaatI hOM. BaavaI yaaojanaa banaato samaya

ga`ahk ]VaogaaoM ko ivakasa ka pUvaa-naumaana BaI ikyaa jaata hO. saaqa

hI ivaSva va doSa kI Anya vyaapar [ka[yaaoM sao ]%pnna haonaovaalaI

p`itspwa- ka Aaklana krko gauNava<aapUNa- ]%pad tOyaar ikyao

jaato hOM. kccaomaala evaM maUlasaMrcanaa sauivaQaa kI saMBaaivat ]plabQata

ka BaI AQyayana ikyaa jaata hO. p`aOVaoigakI ivakasaÊ sauQaar evaM

pirvat-na ka saamaiyak AQyayana krko ]nako AnaukUla ]%pad banaanao

ko ilae yaaojanaaAaoM kI pirklpnaa kI jaatI hO. [sako Alaavaa

maaOjaUda ]pskraoM kI BaarI marmmatÊ saMSaaoQana evaM maUlyah`asa straoM

ka BaI AQyayana ikyaa jaata hO.

Alpkailak yaa dIGa-kailak Aqavaa BaavaIÊ saBaI p`kar

kI yaaojanaaAaoM kao eosaa lacaIlaa banaayaa jaata hOÊ taik ]namaoM

baajaar maoM Asamaya ]%pnna haonaovaalao pirvat-naaoM ko Anau$p saMSaaoQana

ikyaa jaa sako. saMgazna ko pUva- evaM vat-maana inaYpadna ko dRiYTgat

jaba kao[- yaaojanaa banaa[- jaatI hOÊ tao ]sako Asafla haonao kI

gauMjaa[Sa hI nahIM haotI. AtÁ yah khnaa AitSyaaoi@t nahIM haogaI

ik pI pI ema ivaBaaga saMyaM~ kao ivakasa pqa lao jaanao vaalaa

p`kaSapuMja hO.

34

Page 35: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

35

§Á¬-ÃÏTãá

maOM navaIM kI Ca~a hUÐ AaOr koMd`Iya ivaValaya maoM AQyayanart\hUÐ. hmaaro ivaValaya maoM hmaaro bahut sao ima~aoM kao baI pI ela kaoTo maoMp`vaoSa imalaa hO. jaba maOM ]nakI pirisqait pr ivacaar krtI hUÐ taolagata hO ik maOM Aaiqa-k $p sao KuSanaSaIba AaOr vao kuC badnasaIbahOM. mauJao Apnao naaSto va Baaojana ko baaro maoM kuC icaMta krnao kIja$rt nahIM pD,tIÊ laoikna maoro ]na sahpaizyaaoM kao ]sako ilae BaIicaMta krnaI pD,tI hO.

jaba kBaI ]nasao ]nakI pairvaairk isqait ko baaro maoMsaunatI hUÐ tao pta calata hO ik ]nakao nyaUnatma sauivaQaaeÐ mauhOyaakranao ko ilae ]nako maaйbaap kao iktnaa saMGaYa- krnaa pD,ta hO.iksaI kI maaÐ dUsaraoM ko GaraoM maoM JaaD,U–paoMCa krtI hOÊ tao iksaI koiptajaI dohaD,I majadUr hOM. eosao maoM tao iksaI trh sao jaIvana calaanaabahut hI kizna hO. ifr BaI ]nako mana maoM pZ,nao ko p`it AnauragahO.

laoikna KuSaI tba haotI hOÊ jaba ]nhIM baccaaoM maoM sao kuCbaccao pirisqaityaaoMo M ka dasa na rhkr pirisqaityaaoM kao ApnaadasaI banaa Dalato hOM AaOr prIxaa ko samaya hr ivaYaya maoM ]<ama AMkpakr maaЖbaapÊ iSaxakaoM AaOr Apnao SauBaicaMtkaoM ka isar gava- saoÐcaa kr doto hOM. [sasao maaЖbaap kao fË tao haota hI hOÊ samaaja maoMek saMdoSa BaI jaata hO ikÁ

‘garIbaI kao[- ksaaOTI nahIM hO.ivaVa iksaI kI bapaOtI nahIM hMO..’

×××בAakaSa vahI CUtoÊ ijanako sapnaaoM maoM jaana haotI hO.

pMKaoM sao nahIMÊ haOsalaaoM sao ]D,ana haotI hO..’kiva kI ]prao@t pMi>yaaoM nao mauJao kafI p`Baaivat ikyaa

hOÊ @yaaoMik yao pMi>yaaÐ AxarSaÁ sa%ya hOM. [nhaoMnao maorI tmannaaAaoM kaobalavaana banaayaa hO. maoro sahpaizyaaoM kI pirisqaityaaoM nao mauJao sapnaodoKnao va ]nhoM saakar krnao hotu AiBapoirt ikyaa hO. maOM caahtI hUÐik pirEama krko iSaixaka banaUÐ AaOr Apnao samaaja ka maaga-dSa-nak$Ð. yah saca hO ik kao[- BaI kama CaoTa yaa baD,a nahIM haotaÊ]sako pICo iCpI hu[- BaavanaaeÐ kama kao CaoTa yaa baD,a banaaDalatI hOM AaOr hmaaro mana maoM kama kI ]ccata va laGauta ka ekAnaavaSyak maanak tOyaar kr dotI hOM.

pUrI inaYza AaOr lagana sao Apnao ]_oSya kao inaQaa-irt krApnao ]jjvala BaivaYya ko ilae Agar kama ikyaa jaae tao iksaIBaI vyai> ko ilae saflata AsaMBava nahIM hOÊ @yaaoMik kD,,I maohnat

sao saba saMBava hO. jaOsaa ik kha gayaa hOÁ‘lagana ko pOr qakkr kBaI caUr nahIM haotoÊ

pirEamaI [Msaana ko ilae kao[- BaI fla dUr nahIM haoto.jaao rat–idna maohnat krto hOMÊ

]nako ilae K+o kBaI AMgaUr nahIM haoto..’laoikna saflata p`aiPt ko Ëma AaOr vyai> ko ivakasa maoM

AnauSaasana kI bahut baD,I BaUimaka haotI hO. A@sar doKa gayaa hOÊik jaao laaoga safla nahIM haotoÊ ]sako pICo ]nakI Zor saarI kimayaaÐhaotI hOM. Agar vyai@t Gar maoM maaЖbaap AaOr ivaValaya maoM gauÉAaoMko AadoSaaoM ka palana nahIM krta tqaa samaya sao @laasa vak- AaOrhaoma vak- pUra nahIM krtaÊ ]_MD baccaaoM sao daostI krtaÊ Gar–pirvaar kI pirisqait sao iKlavaaD, krtaÊ tao samaya ]sakao eosaababaa-d krta hO ik vah khIM ka nahIM rhta. [saI p`kar ivaVaqaI-jaIvana maoM kizna pirEama ka bahut mah%va haota hO. p`ayaÁ kxaaAaoMmaoM ]pdoSa ko $p maoM yah Slaaok saunatI hUÐÊ jaao bahut AiBapoirtkrta hOÁ

‘sauKaiqa-naÁ kutao ivaVaÊ ivaVaiqa-naÁ kutao sauKma\.sauKaqaI- naa %yajaot ivaVaÊ ivaVaqaI- ka %yajaot sauKma\..’

maOM p`ayaÁ Apnao AiBaBaavakaoM sao saunatI hÐU ik baccaaoM kaopZ,nao ko ilae khnao pr BaI baccaa pZ,nao ko ilae tOyaar nahIM haota.laoikna maOM A@sar Apnao maata–ipta sao DaÐT saunatI hUÐ ik saaoAaogaIkbaÊ Kanaa kba KaAaogaIÊ yah sahI hO ik ijasakao &ana kI PyaasahO AaOr BaivaYya kI icaMta hOÊ ]sao BaUK AaOr Pyaasa nahIM lagatI hO.iksaI nao kha hOÁ

‘sapnao vao nahIM haotoÊ jaao naIMd maoM Aato hOM.sapnao tao vao haoto hOMÊ jaao saaonao nahIM doto hOM..’maOM sapnaaoM kao saakar krnao ko ilae Apnao maata¹iptaÊ

gauÉAaoM AaOr baUZ,o–baujaugaao-M ko AaSaIvaa-d laokr saaoca kI ]D,ana BarnaomaoM kamayaaba haonaa caahtI hUÐ AaOr ivaSvaasa rKtI hUÐ ikÁ

‘inaSaanao pr lagaI hu[- tIr bananaa caahtI hUÐ.haro¹htaSa kI najaIr bananaa caahtI hUÐ..

taoD, laaÐgaI maOM BaI AakaSa ko taroÊkD,I maohnat krko kma-vaIr bananaa caahtI hUÐ..’

¹ naaOvaIM saIkoMd`Iya ivaValayaÊ sTIla PlaaMT

]@kunagarma¹530032maaobaa[laÁ †91 9642024966

sapnaaoM kI ]D,anasapnaaoM kI ]D,anasapnaaoM kI ]D,anasapnaaoM kI ]D,anasapnaaoM kI ]D,ana¹ sauEaI AakaMxaa imaEaa ¹

35

Page 36: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

36

A@sar kha jaata hO ik p`acaIna kala maoM BaartIya samaajamaoM naarI kI pUjaa haotI qaI. p`Ìit sva$p naarI kao prmaoSvar kISai>yaaoM ko $p maoM sqaana imalaa qaa. ivaVaÊ Qana AaOr Sai> yaainakI sarsvatIÊ laxmaI eva dugaa- ko $p maoM naarI p`itsqaaipt qaI.Aaja BaI p`tIka%mak $p sao hma doivayaaoM kI p`itmaaAaoM kI sqaapnaakrko ]nakI Aca-naa krto hOM. mahaBaart kala sao phlao histnaapurko rajaa manau nao kha qaa ik ‘ya~ naarI pUjyatoÊ rmanto t~ dovata.’matlaba ik ijasa Gar maoM naarI ka sammaana yaa ijasa samaaja maoM naarIka Aadr haota haoÊ vahaÐ dovataAaoM ka inavaasa haota hO.

naarI ko ibanaa samaaja yaa pirvaar Aqavaa Gar AQaUramaanaa jaata hO. naarI kao saMsaar ko laalana¹palana maoM parMgat vaalaIbaat kao sava-~ maanyata p`aPt hO. Gar¹pirvaar kI baarIikyaaoM kaonaarI bahut hI baiZ,yaa sao samaJa jaatI hO. eosaa maanaa jaata hO ikp`acaIna kala maoM is~yaaoM kao puÉYaaoM ko barabar sammaana idyaa jaataqaa. p`acaIna kala maoM laD,ko–laD,ikyaaoM kao ek saaqa iSaxaa dIjaatI qaI. laD,ikyaaoM ko baala ivavaah kI p`qaa ]sa samaya p`cailatnahIM qaI. ]nhoM Apnao var kao caunanao ka pUra hk qaa. [saIilaebahut saI kqaaAaoM maoM svayaMvar ka ]llaoK imalata hO. t%kalaInasamaaja maoM dhoja ]%pID,na kI GaTnaaAaoM ka sava-qaa ABaava imalatahO.

prMtu maQyakala Aato¹Aato naarI ko sammaana maoM bahut kmaIAa ga[-. saama`ajyavaad kI pirisqaityaaoM evaM BaartIya rajaaAaoM kIAxamata evaM ivadoSaI AaËmaNaaoM ko karNa is~yaaoM kI saamaaijakisqait maoM bahut igaravaT Aa[-. satI p`qaa ka p`calana huAaÊ baalaivavaah haonao lagaoÊ naarI kao Baaogyaamaa~ samaJaa jaanao lagaaÊ ivaQavaaAaoMkao baurI dRiYT sao doKa jaanao lagaa. BaartIya samaaja maoM QaIro¹QaIromaihlaaAaoM kI isqait dyanaIya haotI ga[- AaOr isqait [tnaI Krabahao ik puÉYa kao janma donao vaalaI naarI puÉYaaoM ko A%yaacaar kaosahnao ko ilae AiBaSaPt hao ga[-. ifr BaI BaartIya maihlaaAaoM naoApnao pairvaairk va saamaaijak daiya%vaaoM ko inavaa-h ko saaqa¹saaqaApnao ]%qaana ka p`yaasa jaarI rKa. AajaadI kI laD,a[- hao yaa]sasao phlao ka samaya [ithasa ko pnnaaoM maoM naarI saMGaYa- kI bahut saIGaTnaaeÐ [saka ]dahrNa hOM.

laoikna Baart ko puÉYa samaaja ko laaoga Saayad yah BaUlagae ik Baart kao AajaadI idlaanao ko ilae ijatnaa p`ya%na puÉYaaoM naoikyaaÊ ]tnaa hI yaaogadana maihlaaAaoM ka BaI qaa. maihlaaAaoM naoBaI puÉYaaoM ko saaqa kMQao sao kMQaa imalaakr AajaadI va saamaaijaknyaaya kI laD,a[- laD,I AaOr saflata BaI p`aPt kI.

Baart maoM eosaI Anaok maihlaaAaoM nao janma ilayaaÊ ijanhaoMnaokmaao-M evaM saUJabaUJa sao duinayaa ko saamanao ek imasaala sqaaipt ikyaa.satI saaiva~I sao laokr ranaI dugaa-vatI tk bacaoMd`I pala sao laokrsaainayaa imajaa- tk tqaa klpnaa caavalaa sao laokr saunaIta ivailayamsatk na jaanao iktnaI maihlaaeÐ Baart kI ivakasa gaaqaa kI ihssaabanaI hu[- hOM.

laoikna p`acaIna kala maoM ijanakI pUjaa haotI qaIÊ Aaja]nako saaqa [tnaa iGanaaOnaa BaodBaava @yaaoMÆ @yaa maihlaaAaoM kobailadana ka kao[- mah%va nahIM hOÆ @yaa ]nhoM ApnaI AajaadI BarIijaMdgaI ka hk nahIM hOÆ yaid puÉYa kao[- AcCa kaya- kr do tao]sakI vaah–vaahI haotI hO. yaid vahI kama kao[- s~I kro tao ]saohmaara samaaja ]tnaa mah%va nahIM dota hOÊ eosaa @yaaoMÆ @yaa maihlaaAaoMkao saMvaOQaainak $p sao samaanata ka AiQakar nahIM hOÆ hma jaananaacaahto hOM ik @yaa kao[- Apnao pUjyanaIya ka SaaoYaNa krta hOÊ yaa]nako saaqa duracaar krta hO. tao ifr BaartIya maihlaaAaoM kosaaqa eosaa @yaaoMÆ

AaQauinak kala maoM maihlaaAaoM ko saaqa balaa%karÊ AphrNajaOsaI GaTnaaeÐ tojaI sao baZ, rhI hOM. rajaa ramamaaohna raya jaOsao kuCmahapuÉYaaoM nao is~yaaoM kI dSaa sauQaarnao ko ilae p`ya%na ike.raYT/ipta maha%maa gaaMQaI nao BaI maihlaaAaoM kI isqait kao sauQaarnaopr bala idyaa. Da^ BaImarava AmbaoDkr nao tao maihlaaAaoM kaosamaanata ka AiQakar hI do idyaa. [sako baavajaUd BaI Baart maoMmaihlaaAaoM kI isqait pr rajanaIit haotI rhtI hO. raYT/kivamaOiqalaISarNa gauPt nao vyaiqat haokr ilaKaÁ

‘Abalaa jaIvana haya tumharI yahI khanaI.AaÐcala maoM hO dUQa AaOr AaÐKaoM maoM panaI..’

halaaMik AcCI baat yah hO ik ivagat kuC vaYaao- M saomaihlaaAaoM maoM iSaxaa ka p`saar huAa hO AaOr ]nako saamaaijak str maoMkuC sauQaar dIKnao lagaa hO. maihlaaeÐ BaI Apnao ivakasa ko ilaepUrI kaoiSaSa kr rhI hOM. Aaja maihlaaeÐ jaIvana ko hr xao~ maoMApnaa laaoha manavaa rhI hOM. Aaja vao rajanaIitÊ iSaxaaÊ icaik%saava iva&ana ko saaqa¹saaqa jaIvana ko lagaBaga saBaI xao~aoM maoM AagaoAanao lagaI hOM.

¹ naaOvaIM kxaakoMd`Iya ivaValayaÊ sTIla PlaaMT

]@kunagarmaÊ ivaSaaKp+Nama¹530032

samaya kI maarIÊ BaartIya naarIsamaya kI maarIÊ BaartIya naarIsamaya kI maarIÊ BaartIya naarIsamaya kI maarIÊ BaartIya naarIsamaya kI maarIÊ BaartIya naarI¹ maasTr ÌYNa kumaar ¹

36

Page 37: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

37

maaÐ kI icaT\zImaaÐ kI icaT\zImaaÐ kI icaT\zImaaÐ kI icaT\zImaaÐ kI icaT\zI¹ maasTr gaurivaMdr isaMh ¹

ek samaya kI baat hO. ek ksbao maoM saUyaa- naama ka ekdraogaaÊ ApnaI p%naI AaOr baoTa manaaoja ko saaqa rhta qaa. ]sakapUra pirvaar bahut KuSa rhta qaa. saBaI laaoga KUba AanaMd kIijaMdgaI gaujaar rho qao. laoikna ]nakI KuiSayaaoM kao iksaI kI najarlaga ga[- AaOr vao jyaada idnaaoM tk na rh sakIM. ek idna ekbahut hI ku#yaat AaOr Saaitr AMDrbalD- Dana ivakasa kao pkD,naoko ilae saUyaa- kao AadoSa idyaa gayaa. saUyaa- kao na caahto hue BaImaujairma kao pkD,nao ko AiBayaana maoM Saaimala haonaa pD,a.

saMyaaogavaSa ek idna T/ona maoM CapamaarI ko daOrana ivakasako gaOMga sao saUyaa- kI TukD,I ka maukabalaa hao hI gayaa. BaarIBaaga¹daOD, ko baad Saaitr ApraQaI ivakasa AaOr draogaa saUyaa- kamaukabalaa Aamanao¹saamanao hao gayaa. saUyaa- ko irvaalvar kI gaaolaI saoivakasa ka haqa kT gayaa. [sa pr ËaoiQat haokr ivakasa kogaOMga ka kao[- AadmaI draogaa saUyaa- kao T/ona maoM Qa@ka do idyaa.draogaa saUyaa- T/ona sao naIcao igar pD,o ijasasao ]nhoM kafI caaoToM Aa[-MAaOr AMttÁ vao SahId hao gae. ]sa va> manaaoja bahut CaoTa qaa.]sao yah jaanakr bahut duK huAa.

Aba manaaoja ko laalana¹palana kI ijammaodarI ]sakI maaÐpr qaI. maaÐ BaI manaaoja ka baD,o hI Pyaar¹dulaar ko saaqa palana¹paoYaNaikyaa. samaya ko saaqa manaaoja javaana haota gayaa. baD,a haokrmanaaoja h+a–k+a naaOjavaana bana gayaa. vah pZ,a[- ilaKa[- maoM bahuthaoiSayaar qaa AaOr kbaD\DI ka AcCa iKlaaD,I BaI qaa.

baD,a haoto hue manaaoja kao pta calaa ik ]sakI maaÐ ekAaÐK vaalaI hO. [sa baat sao manaaoja bahut duKI rhnao lagaa. skUlako saBaI ivaVaqaI- ]sao icaZ,ayaa krto qao. jaba kBaI prIxaa kobaad maaЖbaap kI maIiTMga haotI tao manaaoja ApnaI maaÐ kao ivaValayaAanao sao manaa kr dotaÊ taik vah icaZ,ae jaanao sao baca sako.QaIro¹QaIro manaaoja ko mana maoM maaÐ ko p`it lagaava kma haota gayaa. maaÐBaI Apnao pu~ kI BaavanaaAaoM ka Barsak Aadr krtI. ifr BaIApnaI mamata ko karNa ]sasao dUr nahIM rh patI. maaÐ ]saka bahutQyaana rKtI. laoikna javaana hao jaanao ko baad vah ApnaI maaÐ kaobaaoJa kI trh samaJanao lagaa. pZ,a[- K%ma haonao ko baad vah ekAa[- pI esa Aa^ifsar bana gayaa AaOr maaÐ kao CaoD,kr rajasqaana calaagayaa. jahaÐ EaI gaMgaanagarÊ ijalao ko puilasa AQaIxak ko $p maoM inayaui@t haoga[-.

naaOkrI imalanao ko baad vah ApnaI maaÐ evaM maaÐ ko p`itApnao daiya%va BaUlata calaa gayaa. Aba tao vah ApnaI maaÐ saoGaRNaa BaI krnao lagaa. vah ApnaI maaÐ kao Apnaa pta BaI nahIM

batata. ]sanao maaÐ kao ibanaa batae ek AmaIr pirvaar kI laD,kIsao SaadI BaI rcaa laI. ]sakI p%naI gaurp`It bahut $pvatI qaI.]sanao p%naI va sasaurala vaalaaoM sao BaI ApnaI maaÐ kI baat Cupa rKIqaI.

[Qar maaÐ kao Apnao baoTo kI baD,I yaad Aa rhI qaI.‘AaiKr maaÐ tao maaÐ haotI hO na²’ ]sanao kao[- na kao[- jaugaaD, lagaakrApnao baoTo ka pta lagaa ilayaaÊ AaOr ek idna Apnao baoTo ko pasaphuÐca ga[-. jaba maaÐ nao drvaajao pr dstk idyaa AaOr drvaana kaobatayaa ik vah puilasa AQaIxak saahba kI maaÐ hO. drvaana daOD,krsaahba ko pasa gayaa AaOr pUrI baat ek saaMsa maoM kh DalaI.saunakr manaaoja ko haoz fD,fD,a ]zo. laoikna ]sa samaya ]sanaoAMdr Aanao ko ilae kh idyaa. Aato hI maaÐ pr barsa pD,a. maaÐ naohaqa jaaoD,kr khaÊ ‘baoTa tumhoM doKnao kI [cCa hu[-Ê saao calaIAa[-. Aba tunhoM AaÐK Bar doK laI naÊ calaI jaatI hUÐ. maOM Aba iksaI kaokuC nahIM bataÐgaI. maaf krnaa baoTa tU KuSa hO tao maOM KuSa hUÐ.’

manaaoja kI maaÐ Apnao gaaÐva Aa ga[-. kuC vaYaao-M ko baadmanaaoja iksaI kama sao Apnao ksbao kI trf sao gaujar rha qaa.saMyaaoga sao ]sako saaqa ]sakI p%naI va baccao nahIM qao. ]sanao saaocaa@yaaoM na maaÐ sao imala ilayaa jaae. Gar phuÐcakr ]sanao doKa ik Garek KMDhr saa bana gayaa hO. maaÐ khIM dUr¹dUr tk nahIM dIK rhIhO. ]sanao pasa¹pD,aosa ko laaogaaoM sao jaananao kI kaoiSaSa kI tao ptacalaa ik ]sakI maaÐ kI maR%yau lagaBaga saala Bar phlao hI hao caukIhO. tBaI pD,aosaI ÌYNaa panavaalaa ]sako haqa maoM ek icaT\zI qamaaidyaa. manaaoja turMt ]sa icaT\zI kao Kaolakr pZ,naa SauÉ ikyaaÁ

ip`ya baoTa manaaojaÊsada KuSa rhao²

tumasao imalakr bahut AcCa lagaa. mauJao ivaSvaasa hao gayaa ik maorobaoTo ka BaivaYya saurixat hO. maOM bauZ,apa tumhoM doKto hue ibatanaacaah rhI qaIÊ laoikna Baagya kao eosaa kbaUla na qaa. ifr BaI mauJaosaMtaoYa hO ik maorI baa[-M AaÐK tumharo saaqa hO AaOr maOM tumhoM ]sakosaharo Aajanma doKtI rhUÐgaI. [saIilae bacapna maoM jaba tumharI baa[-M AaÐK Kraba hao ga[- qaI tao maOMnao ApnaI AaÐK dokr tumharI daonaaoMAaÐKaoM kao zIk kra idyaa qaa. maOM KuSa hUÐ tuma maorI icaMta matkrnaa.’

tumharI maaÐ’¹ naaOvaIMÊ e

koMd`Iya ivaValayaÊ sTIla PlaaMTivaSaaKp+Nama¹530032

37

Page 38: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

38

EÜÆÁn™˛

p`ayaÁ kha jaata hO ik jahaÐ hmaara mana baar¹baar jaakrÉk jaata hOÊ mana kao kuC Kaonao ka Dr AaOr imalanao kI AaSaalagaI haotI hOÊ jaao hmaoM sauK¹duKÊ har¹jaIt AaOr sammaana va Apmaanaka AnauBava kratI hOÊ vahI hmaarI maayaa hO. Aqaa-t p`aNaI kaosaMsaar kI ]laJanaaoM maoM ]laJaae rKnao vaalaI Sai@t ka naama maayaahO. maayaa hI hOÊ jaao saMpUNa- p`aNaI jagat kao ApnaI jaala maoMfÐsaakr janma¹marNa ko caË sao baaÐQao rKtI hO. yaid maayaa na haotItao saMBavatÁ yah duinayaa na haotI.

halaaMik BaartIya AQyaa%ma kI dRiYT sao maayaa kao tucCAaOr saMsaairk maaohpaSa maoM baaÐQanao vaalaI ek kuiTla Sai@t maanaagayaa hO. laoikna samaaja Saais~yaaoM kI maanaoM tao yaid yah maaohmaayaaka jaMjaala nahIM haota tao saMBavatÁ saamaanya manauYya saMsaairk sauKsauivaQaaAaoM kI Aaor AaÌYT nahIM haota. vaO&ainak AnausaMQaanaaoM vaBaaOitk sauK¹sauivaQaa ko saMsaaQanaaoM sao yah saMsaar sava-qaa SaUnyahaota. yah maayaa ko jaala ka faÐsa hI hO ik manauYya p`Ìit koivaQaanaaoM ko ivaprIt jaakr BaI AnausaMQaana yaa AnvaoYaNa krta hOAaOr ApnaI tqaakiqat BaaOitk sauK¹sauivaQaaAaoM maoM inarMtr [jaafaka p`yaasa krta hO.

kbaIrdasa nao tao maayaa kao maha zganaI tk kha hOÊyaqaaÁ

‘maayaa maha zganaI hma jaanaI.itrgauna faMsa ilae kr DaolaOÊ baaolaO maQaurI vaanaI…’

ek ivacaar ko Anausaar maayaa kao ek prda kha gayaahOÊ jaao Sauw [-Svar t%va kao Apnao Aap sao AaPlaaivat kr dota hO.

vaOsao tao maayaa ko baaro maoM gaMqaaoM mao bahut AiQak cacaa- nahIMkI ga[- hOÊ laoikna yah maR%yaulaaok ka baMQana hO. [sao AvaSyasvaIkar ikyaa gayaa hO. yaVip ‘maayaa’ Sabd ka Saaibdk Aqa- Ba`mahOÊ AQyaa%ma maoM [sao Ba`mat%va ko $p maoM hI jaanaa jaata hO. AaOrmaanaa jaata hO ik p`aNaI kao yah AQaaogait kI Aaor lao jaatI hO.yaqaaÁ maanava [sa saMsaar maoM janma laota hOÊ laoikna vah saaMsaairkmaayaa ko jaala maoM fÐsakr inarMtr maaoxa kI saIiZ,yaaoM sao ptna kIAaor Aagao baZ,ta jaata hO AaOr AMttÁ jaIvana¹marNa ko jaala maoMfÐsa jaata hO. yaid vah janma ko baad Apnao sa%kmaao-M ko maaQyama saoprmaa%maa kI Aaor jaanao vaalaI saIiZ,yaaoM kI Aaor Aga`sar haota tao]saka klyaaNa hao jaata AaOr vah Amar%va kao p`aPt haota.

ivavaokanaMd nao maayaa kao maa~ ek Ba`imat krnao vaalaI ekvastu maanaa hO. ]naka maananaa hO ik maayaa AaOr ba`*ma daonaaoM ekdUsaro sao jauD,o hue hOM. jaOsao saUrja kao ]sakI ikrNaaoM sao AaOr ikrNaaoMkao saUrja sao Alaga nahIM ikyaa jaa saktaÊ vaOsao hI maayaa kao

prba`*ma sao AaOr prba`*ma kao maayaa sao Alaga nahIM ikyaa jaa sakta.kBaI¹kBaI p`aNaI ApnaI ]plaibQayaaoM pr bahut ]%saaiht

hao jaata hO AaOr ]sao laganao lagata hO ik ]sakI ]plaibQa AbaSaaSvat hOÊ laoikna vah Ba`ma mao rhta hO ik duinayaa naSvar hO.sabaka AMt inaiScat hO. Aqaa-t saMsaar ko saaro svaaqa-¹prmaaqa- Ba`mahOMÊ toro¹maoro ko saaro JagaD,o Ba`ma ko flasva$p hOM. saBaI irSto¹naatoBa`ma ko dhlaIja pr banao hOM. [sa baat kao samaJanao maoM ÌYNa AaOrsaudamaa ka inamnavat p`saMga dRYTvya hOÁ ek baar kBaI saudamaa naoÌYNa sao maayaa ka dSa-na kranao ka Aaga`h ikyaa qaa. [sa prÌYNa nao saudamaa kao ek idna yamaunaa maoM snaana krnao ko ilae baulaayaa.ÌYNa phlao snaana krko baahr Aakr kpD,o badlanao lagaoÊ laoiknasaudamaa ek AaOr DubakI laonaa caahto qao. [tnao maoM yamaunaa maoM baaZ,Aa ga[-. saudamaa bahnao lagao AaOr bahkr khIM dUr jaanao lagao.iksaI trh sao jaana bacaI. baahr Aae tao Apnao kao iksaI Anyarajya maoM pae. saMyaaogavaSa vahaÐ ko rajaa kI maR%yau hao caukI qaI AaOrvahaÐ kI prMpra ko Anausaar rajaa ka haqaI ijasako galao maoM maalaaDalataÊ vahIM rajaa banata qaa. haqaI nao saudamaa ko galao maalaa Dalaidyaa. saudamaa kao ]sa rajya ka rajaa banaa idyaa gayaa. eksauMdrI sao ]naka ivavaah kra idyaa gayaa. dao baccao BaI pOda hue.jaIvana AanaMd sao Bara huAa qaa. [saI baIca ]sa saMudrI ka AakismakinaQana hao gayaa. vao bahut duKI hue AaOr ivalaap krnao lagao. ]nhoMbatayaa gayaa ik rajya kI prMpra ko Anausaar p%naI ko saaqa pitkao BaI icata maoM jalanaa haota hO. rajya kI p`jaa ]na pr dbaavabanaanao lagaI. [sasao vao Bayaanak Baya sao ga`st hao gae. ]nako duKka koMd`ibaMdu hI badla gayaa. vao saaocanao lagao ‘maOM ijaMda hUÐ tao @yaaoMma$ÐÆ’ vao bacanao ka bahanaa ZUÐZ,nao lagao. ]nhaoMnao p`jaa sao yamaunaa maoMnahanao kI Anaumait maaMgaI AaOr yamaunaa maoM kUd pD,o AaOr DubakI laokrinaklao tao doKa ik ÌYNa Apnao vas~ phna rho hOM. Aba saudamaavaastivak duinayaa maoM laaOT Aae qao. laoikna pUva- ko AnauBavaaoM saoBayaaËaMt qao. ]nhaoMnao ÌYNa sao pUCaÊ ‘kanha² jaao maOMnao doKa vahsaca qaa yaa Aba jaao doK rha hUÐ vah saca hO.’ ÌYNa nao batayaa ikjaao Aapnao doKa va Baaogaa vah maorI maayaa qaI AaOr jahaÐ Aap ABaIKDo, hOMÊ vahI sa%ya hO. Aqaa-t prmaa%maa sa%ya hO AaOr saba imaqyaa yaamaayaa hO.

laoikna saaMsaairk laaogaaoM ka maananaa hO ik maayaa ek Ba`matao hOÊ laoikna yah Ba`ma $pI maayaa hI hOÊ jaao saMsaar ko samastp`aiNayaaoM kao jaIvana ko ja_aojahd sao jaaoD,kr rKtI hO AaOr saMsaarkao ]VmaI banaae rKtI hO. yaid maayaa nahIM haotI tao jagat maoMsaaMsaairk ]VmaaoM ka sava-qaa ABaava haota.

maayaamaayaamaayaamaayaamaayaa

38

Page 39: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

39

saMGa kI rajaBaaYaa naIit ko Anausaar sarkarIkamakaja maoM ihndI ka [stomaala porNaaÊ p`ao%saahnaAaOr purskaraoM Aaid Wara hI mau#ya $p sao baZ,ayaajaanaa hO. AtÁ yah AavaSyak hO ik AiQakarIAaOr kma-caarI svayaM imalakr cacaa- kroM ik [sasaMbaMQa maoM @yaa ]paya ikyao jaayaoM. [sako ilae

Anaok p`kar kI saimaityaaoM ka gazna ikyaa gayaa. [namaoM sao sabasaoAiQak saM#yaa rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoM kI hOÊ jaao ik Abap%yaok CaoTo¹baDo kayaa-laya maoM kaya-rt hOM.

vaastva maoM vaYa- 1962 maoM gaRh saicava kI AQyaxata maoM ekihMdI kaya-Ëma kayaa-nvayana saimait sqaaipt kI ga[- qaIÊ ijasamaoMivaiBanna maM`~alayaaoM ko p`itinaiQayaaoM kao sadsyaaoM ko $p maoM Saaimalaikyaa gayaa qaa. ]sako baad 10 idsaMbarÊ 1964 kao saBaImaM~alayaaoMÀivaBaagaaoM sao AnauraoQa ikyaa gayaa ik vao Apnao mau#yasaicavaalaya maoM tqaa saMbaw va AQaInasqa kayaa-layaaoM maoM ihndI kaya-Ëmakayaa-nvayana saimaityaaÐ banaayaoM. 25 A@TUbarÊ 1969 kao ]nasaoyah BaI kha gayaa ik vao ihMdI saMbaMQaI kaya- doKnao vaalao saMyau@tsaicava kI AQyaxata maoM ivaBaagaIya rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaitsqaaipt kroM.

saamaanyatyaa [na saimaityaaoM maoM ivaBaaga ko ivaiBanna p`BaagaaoMka p`itinaiQa%va krnao vaalao ]p saicavaÊ Avar saicava AaOr AnauBaagaAiQakarI sadsya ko $p maoM rhto hOM AaOr ihMdI AiQakarIÀsahayakinadoSakÀ]p inadoSakÀsaMyau@t inadoSakÀinadoSak [sako saicavaka kaya- krto hOM.[sa saimaityaa o M kIbaOzk hr itmaahI maoMek ba ar ha o n a acaaihe. [naka kaya-hOÊ ihMdI ko p`yaaoga kosaMbaMQa maoM gaRh maM~alayako AnaudoSaaoM ko kayaa-nvayana ka punarIxaNaAa Or t%s a M b a M Q a Ip`arMiBak tqaa Anyakar-vaa[- krnaaÊ gaRhmaM~alaya ko rajaBaaYaa ivaBaaga kao BaojaI jaanao vaalaI itmaahI p`gaitirpaoTao-M ka punarIxaNa AaOr yah sauinaiScat krnaa ik vao zIk ZMga sao

BarI jaa rhI hOMÊ saaqa hI saMbawÀAQaInasqa kayaa-layaaoM sao p`aPtirpaoTao-M kI samaIxaaÊ ihMdI ko p`yaaoga saMbaMQaI kiznaa[yaaoM ko baaro maoMcacaa- AaOr samaaQaanaÊ ihMdI iSaxaNa yaaojanaa ko AMtga-t kma-caairyaaoMka p`iSaxaNa AaOr naamaaMknaÊ ihMdI ko p`yaaoga kao baZ,anao ka ]payaÊihMdI kaya-SaalaaAaoMÊ ihMdI idvasaÀpKvaaD,aÀmaah kaya-Ëma kaAayaaojana Aaid.

baad maoM maM~alayaaoMÀivaBaagaaoM sao yah BaI AnauraoQa ikyaagayaa ik vao ApnaI saimaityaaoM kI sadsyata maoM ivastar kroM AaOr]samaoM saMbawÀAQaInasqa kayaa-layaaoMÊ kMpinayaaoMÊ inagamaaoMÊ baOMkaoM AaidevaM koMd`Iya saicavaalaya ihMdI pirYad ko p`itinaiQa kao BaI SaaimalakroM. [nakI baOzkaoM ko kaya-vaR<a kI ek p`it ihMdI pirYad kokoMd`Iya kayaa-laya kao BaI BaojaI jaae. pirYad ko p`itinaiQa kaoivacaarNaIya ivaYayaaoM kI kaya-saUcaI AaOr Anya saamaga`I baOzk kItarIK sao pUva- BaojaI jaanaI caaihe. vaYa- 1972 maoM maM~alayaaoMÀivaBaagaaoMsao yah AnauraoQa ikyaa gayaa ik vao [nakI baOzkaoM maoM Saaimala haonao koilae rajaBaaYaa ivaBaaga ko AiQakairyaaoM kao AamaMi~t kroMÊ taikivaYaya sao saMbaMiQat AnaudoSaaoM tqaa ]nako kayaa-nvayana maoM Aanao vaalaIkiznaa[yaaoM kI saUcanaa t%kala AaOr zIk zIk imala sako AaOrsaMbaMiQat maM~alayaaoMÀivaBaagaaoM kao AadoSaaoM ko kayaa-nvayana saMbaMQaIphlauAaoM ko baaro maoM ]sa baOzk maoM ]znao vaalao ivaiBanna p`SnaaoM kaspYTIkrNa p`aPt hao sako.

[na saimaityaaoM kI baOzkaoM ko kaya-vaR<a rajaBaaYaa ivaBaagamaoM BaI p`aPt haoto hOM. baad maoM [sa vyavasqaa ka ivastar krto hue

phlao ihMdI BaaYaI xao~aoMAaOr ifr saBaI xao~aoM maoMp`%yaok kayaa-layaÊ ijasamaoMkma-caairyaao M kI saM#yaa25 Aqavaa ]sasao AiQakqa I Ê m a o M r ajaBa aY a akaya a - n v a y a n a s a i m a itgaizt krnao ko AadoSaidyao gaya o. jahaÐ yahsaM#yaa kma qaIÊ vahaÐ Anyakaya a - l ay a a o M k o sa aqaimalakr saMyau> $p sao

eosaI saimaityaaoM ka gazna ikyaa gayaa.]llaoKnaIya hO ik saMbaMiQat kayaa-laya ko AQyaxa [na

ivaBaagaIya rajaBaaYaa kaya-nvayana saimaityaaoM kI BaUimakaivaBaagaIya rajaBaaYaa kaya-nvayana saimaityaaoM kI BaUimakaivaBaagaIya rajaBaaYaa kaya-nvayana saimaityaaoM kI BaUimakaivaBaagaIya rajaBaaYaa kaya-nvayana saimaityaaoM kI BaUimakaivaBaagaIya rajaBaaYaa kaya-nvayana saimaityaaoM kI BaUimaka¹ Da^ ÌYNa kumaar ga`aovar ¹

1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345

svaaBaaivak qaa ik baOzk ko kaya-vaR<a kao doKnao ko pirNaamasva$p yah Baod Kulanao prsaimait ko sadsya bahut naaraja hue. [sako baad samaya samaya pr saimait ApnaI p`SnaavalaImaoM saMSaaoQanaÀpirvat-na krto hue pUrI saUcanaaeÐ laonao ka p`ya%na krtI rhI hO. [sa samayainaQaa-irt p`SnaavalaI maoM saimait yah saUcanaa laotI hO ik @yaa inarIxaNaaQaIna kayaa-laya maoMrajaBaaYaa ivaBaaga ko idSaainado-SaaoM ko Anausaar rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait ka gaznaikyaa gayaa hO AaOr yaid nahIM tao [sako @yaa karNa hO. yaid saimait hO tao ipClao ek vaYa-ko daOrana ]sakI baOzkaoM kI tarIKoM AaOr ]nakI AQyaxata krnao vaalao vyai@t AqavaarajaBaaYaa ivaBaaga ko xaoo~Iya kayaa-laya ko iksaI p`itinaiQa kao AamaMi~t ikyaa gayaa qaaAqavaa nahIM. rajaBaaYaa ivaBaaga Wara ihMdI ko p`gaamaI p`yaaoga ko saMbaMQa maoM jaarI ikyaagayaa vaaiYa-k kaya-Ëma kba imalaa AaOr iksa tarIK kI baOzk maoM ]sapr cacaa- hu[-. yaidcacaa- hu[- tao [sa saMbaMQa maoM @yaa inaNa-ya ilayao gayao AaOr ]na pr @yaa kar-vaa[- kI ga[-.

¬zQ

39

Page 40: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

40

baOzkaoM kI AQyaxata krto hOMÊ jabaik maM~alayaaoMÀ ivaBaagaaoM maoM ihMdIka kama doKnao vaalao saMyau> saicava [sakI AQyaxata krto hOMÊlaoikna kBaI kBaI vahaÐ Apr saicavaÀsaicava BaI baOzkaoM maoM Saaimalahaoto hOM. yah BaI kaoiSaSa kI jaatI hO ik [na saimaityaaoM maoM AaQaosadsya ihMdItr BaaYaI haoM. saimaityaaoM kao p`BaavaI banaanao ko ilaeyah BaI vyavasqaa hO ik idllaI sao baahr isqat kayaa-layaaoM maoM ihMdIiSaxaNa yaaojanaa ko AiQakairyaaoM ³]p inadoSak yaa sahayak inadoSakAaOr jahaÐ eosao AiQakarI na haoMÊ vahaÐ p`aQyaapk´ kao AamaMi~tikyaa jaae AaOr saimait kI baOzk kI saUcanaa rajaBaaYaa ivaBaagako saMbaMiQat xao~Iya kayaa-laya kao BaI BaojaI jaae. sarkarI AadoSaaoMmaoM kha gayaa hO ik rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoM maoM iksaI gaOrsarkarI vyai> kao sadsya na banaayaa jaae. laoikna [na saimaityaaoMmaoM saMbaMiQat maM~alaya kI ihMdI salaahkar saimait ko ek AasaanaIsao ]plabQa gaOr sarkarI sadsya kao p`oxak ko $p maoM AamaMi~tikyaa jaa sakta hO. yao inadoSa saBaI maM~alayaaoM kI mau#ya rajaBaaYaakayaa-nvayana saimaityaaoM AaOr ]nako AQaInasqa kayaa-layaaoM kI xao~Iyastr kI rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoM pr BaI laagaU haoto hOM.

xao~Iya str kI saimaityaaoM sao ta%pya- xao~Iya mau#yaalayaaoMkI saimaityaaoM sao hO. yaid maM~alaya caaho tao vah ApnaI ihMdIsalaahkar saimait ko ek gaOr sarkarI sadsya kao maM~alaya str kIkayaa-nvayana saimaitÊ saMbaw evaM AQaInasqa kayaa-layaaoM AaOr ]VmaaoMko mau#yaalaya str kI saimaityaaoM AaOr xao~Iya str kI saimaityaaoM maoMAamaMi~t kr sakta hO. [sa saMbaMQa maoM AMitma $p sao AavaSyakinaNa-ya saMbaMiQat maM~alayaÀivaBaaga kao svayaM laonaa haogaa. [na saimaityaaoMkI baOzkoM hr itmaahI maoM inayaimat $p sao Aayaaoijat kI jaanaIcaaiheM. [na baOzkaoM maoM itmaahI p`gait irpaoT- pr p`BaagavaarÀAnauBaagavaarÀkayaa-layavaar ivastRt cacaa- kI jaanaI caaihe tqaarajaBaaYaa ivaBaaga Wara jaarI ike gae vaaiYa-k kaya-Ëma maoM idegae laxyaaoM kao p`aPt krnao pr bala idyaa jaanaa caaihe. [nabaOzkaoM ko kaya-vaR<a samaya pr jaarI ike jaanao caaihe AaOr AnauvatI-kar-vaa[- BaI yaqaaSaIGa` kI jaanaI Apoixat hO.

rajaBaaYaa AiQainayama 1963 kI Qaara 4 ko AMtga-tgaizt saMsadIya rajaBaaYaa saimait ka Qyaana BaI [na saimaityaaoM kokaya-klaap kI Aaor gayaa AaOr [nako mah%va kao doKto hue saimaitnao [nako baaro maoM BaI jaanakarI laI AaOr samaya¹samaya pr ]pyau>isafirSaoM BaI kIM. vaastva maoM saimait nao jaba 1976 maoM kama krnaaSauÉ ikyaa tao ivaiBanna kayaa-layaaoM maoM ihMdI maoM kama krnaa bahut kmaqaa AaOr rajaBaaYaa naIit saMbaMQaI AadoSaaoM kao BaI gaMBaIrta sao nahIMilayaa jaata qaa. [saka p`mauK karNa rajaBaaYaa saMbaMQaI inayamaaoM kobananao maoM ivalaMba qaaÊ jaao ik 28 jaUna 1976 kao hI AiQasaUicat

ikyao gayao. ivaVmaana pirisqaityaaoM maoM saimait BaI kayaa-layaaoM saomau#ya $p sao ]nakI kiqat kiznaa[yaaoM ko baaro maoM cacaa- krtI AaOrsauJaava p`aPt kr laotI qaI. laoikna jahaÐ khIM BaI saUcanaaeÐ zIkp`kar sao p`stut nahIM kI jaatI qaI yaa tqya iCpayao jaato qao taosaimait ApnaI Ap`sannata BaI vya> krtI qaI.

SauÉ maoM saimait Wara inaQaa-irt p`SnaavalaI maoM kovala [tnaahI pUCa jaata qaa ik @yaa inarIxaNaaQaIna kayaa-laya maoM rajaBaaYaakayaa-nvayana saimait ka gazna hao cauka hO AaOr yaid hao gayaa hO tao@yaa [sakI baOzk inayaimat $p sao haotI hO. Anaok kayaa-layaaoM maoMpayaa gayaa ik [sa saMbaMQa maoM ]dasaInata hO AaOr eosaI saimaityaaÐ nahIMbanaI qaIM. ikMtu AaSvaasana idyao gayao ik SaIGa` banaa laI jaaeÐgaI.k[- jagahaoM pr yah BaI doKa gayaa ik saimait ko inarIxaNa kaya-Ëmaimalato hI jaba saMbaMiQat kayaa-laya nao ]sakI p`SnaavalaI doKI AaOr]sao ApnaI kimayaaoM ka ehsaasa huAa tao ]sanao turMt saimait gaiztkr laI AaOr ]sakI phlaI baOzk kI AaOpcaairkta BaI pUrI krlaIÊ taik saimait kao saMtuYT ikyaa jaa sako. vaYa- 1978 maoMsaMsadIya rajaBaaYaa saimait kI dUsarI ]psaimait nao pUNao maoM ekkayaa-laya ko inarIxaNa ko daOrana ]sakI rajaBaaYaa kayaa-nvayanasaimait kI baOzk ka kaya-vaR<a doKa AaOr ]samaoM dI ga[- saUcanaa saostbQa hr ga[-. [saka gazna saMsadIya saimait ka kaya-Ëma imalanaopr turMt kr ilayaa gayaa qaa AaOr baOzk maoM p`SnaavalaI maoM dI jaanaovaalaI saUcanaaAaoM ko baaro maoM Anya baataoM ko Aitir@t yah BaI naaoTikyaa gayaa qaa ik bahut puranao AadoSa hOM ik p`%yaok kayaa-laya maoMkma sao kma ek dovanaagarI Ta[pra[Tr haonaa caaihe AaOr [sa kmaIkao pUra krnao ko ilae yah inaNa-ya ilayaa gayaa ik ek eosaaTa[pra[Tr ek maasa ko ilae ikrayao pr lao ilayaa jaae AaOrsaMsadIya saimait kI p`SnaavalaI mao M idKa idyaa jaae ik ekTa[pra[Tr ]plabQa hO.

svaaBaaivak qaa ik baOzk ko kaya-vaR<a kao doKnao kopirNaamasva$p yah Baod Kulanao pr saimait ko sadsya bahut naarajahue. [sako baad samaya samaya pr saimait ApnaI p`SnaavalaI maoMsaMSaaoQanaÀpirvat-na krto hue pUrI saUcanaaeÐ laonao ka p`ya%na krtIrhI hO. [sa samaya inaQaa-irt p`SnaavalaI maoM saimait yah saUcanaa laotI hO ik@yaa inarIxaNaaQaIna kayaa-laya maoM rajaBaaYaa ivaBaaga ko idSaainado-SaaoM ko AnausaarrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait ka gazna ikyaa gayaa hO AaOr yaidnahIM tao [sako @yaa karNa hO. yaid saimait hO tao ipClao ek vaYa-ko daOrana ]sakI baOzkaoM kI tarIKoM AaOr ]nakI AQyaxata krnaovaalao vyai@t Aqavaa rajaBaaYaa ivaBaaga ko xaoo~Iya kayaa-laya koiksaI p`itinaiQa kao AamaMi~t ikyaa gayaa qaa Aqavaa nahIM. rajaBaaYaaivaBaaga Wara ihMdI ko p`gaamaI p`yaaoga ko saMbaMQa maoM jaarI ikyaa gayaa

40

Page 41: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

41

vaaiYa-k kaya-Ëma kba imalaa AaOr iksa tarIK kI baOzk maoM ]saprcacaa- hu[-. yaid cacaa- hu[- tao [sa saMbaMQa maoM @yaa inaNa-ya ilayao gayaoAaOr ]na pr @yaa kar-vaa[- kI ga[-. saUcanaa BaI laI jaatI hO ikrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait ko AQyaxa AaOr sadsya svayaM iktnaop`itSat kaya- ihMdI maoM krto hOM.

[na ivaBaagaIya saimaityaaoM kI ]pyaaoigata AaOr mah%va kaodoKto hue saMsadIya rajaBaaYaa saimait nao Apnao p`itvaodna ko ivaiBannaKMDaoM maoM samaya¹samaya pr isafairSaoM p`stut kIM. 30º09º1989 kaopairt caaOqao KMD maoM saimait nao kha ik p`%yaok CaoTo¹baD,o kayaa-layamaoMÊ caaho ]samaoM kaya-rt sTf kI saM#yaa 25 sao AiQak hao yaa kmaÊAinavaaya- $p saoo rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait ka gazna ikyaajaaya AaOr kayaa-laya AQyaxa kao [sa saimait ko AQyaxa ko $p maoMnaaimat ikyaa jaae. [sa KMD pr idº28º01º1992 kao jaarIike gae raYT/pit jaI ko AadoSa maoM [sao maana ilayaa gayaa. saimaitkI yah BaI isafairSa qaI ik rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kIvaYa- maoM 6 baOzkoM rKI jaayaoMÊ taik ihMdI ka kama tojaI sao AagaobaZ,o. ikMtu AadoSa maoM kha gayaa ik eosaa krnaa vyaavahairk nahIMhOÊ tqaaip saimait kI isafairSa ko pirpoxya maoM rajaBaaYaa kayaa-nvayanasaimait kI caar baOzkoM kargar ZMga sao kI jaayaoM AaOr [namaoM vaaiYa-kkaya-Ëma ko kayaa-nvayana kI p`gait pr mau#ya $p sao ivacaar¹ivamaSa-ikyaa jaae. p`itvaodna ko Czo KMD maoM saimait nao ifr kha ikrajaBaaYaa kayaa-nvayana saimait kI baOzkoM inayaimat $p sao AayaaoijatkI jaayaoMÊ ijasao raYT/pit jaI ko idnaaMk 17º09º2004 ko AadoSako Anausaar svaIkar kr ilayaa gayaa. saatvaoM KMD maoM [sa isafairSakao daohrayaa gayaa ik p`%yaok kayaa-laya maoM rajaBaaYaa kayaa-nvayanasaimait ka gazna kayaa-layaaQyaxa kI AQyaxata maoM hao tqaa [sakIbaOzk inayaimat $p sao hao AaOr AgalaI itmaahI baOzk maoM ipClaIbaOzk ko baad hu[- p`gait ko pUNa- AaOr ApUNa- kayaao-M ka maUlyaaMknaikyaa jaae. yah BaI isafairSa qaI ik itmaahI baOzkaoM ko AiBalaoKrKo jaayaoM tqaa baOzkaoM maoM ilae gae inaNa-yaaoM kao pUNa- inaYza evaMt%prtapUva-k laagaU ikyaa jaae. idº13º07º2005 kao jaarIikyao gayao raYT/pit jaI ko AadoSa maoM [na daonaaoM isafairSaaoM kaosvaIkar kr ilayaa gayaa.

saMsadIya rajaBaaYaa saimait nao hI nahIM Baart sarkar korajaBaaYaa ivaBaaga AaOr maM~alayaaoM Aaid nao BaI rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoMko mah%va kao roKaMikt ikyaa hO. rajaBaaYaa ivaBaaga kI pi~ka‘rajaBaaYaa BaartI’ maoM rajaBaaYaa saMbaMQaI gaitivaiQayaaoM ko AMtga-tivaBaagaIya rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoM kI baOzkaoM ko saMbaMQa maoM

BaI ivastar sao ]llaoK rhta hO AaOr [na baOzkaoM ko kuC ica~ BaICapo jaato hOM. [saI p`kar ivaiBanna maM~alayaaoMÊ saMsqaanaaoMÊ baOMkaoM AaidkI gaRh pi~kaAaoM maoM BaI samaacaar AaOr ica~ idyao jaato hMO. koMd`Iyasaicavaalaya ihMdI pirYad ko p`itinaiQa%va ka p`avaQaana ]icat hOAaOr pirYad Wara naaimat sadsya Apoixat yaaogadana krto hOM.ikntu doKa gayaa hO ik k[- baar pirYad maoM baOzk saMbaMQaI saUcanaabahut dor sao phuÐcatI hO Aqavaa BaojaI hI nahIM jaatI AaOr pirYad kokoMd`Iya kayaa-laya maoM BaI eosaa kao[- tM~ nahIM hOÊ ijasako Wara [sabaat pr najar rKI jaae ik saBaI kayaa-layaaoM kI rajaBaaYaa kayaa-nvayanasaimaityaaoM kI baOzkoM samaya pr hao rhI hOM AaOr ]namaoM ]sako p`itinaiQabarabar jaa rho hOM. mauJao ivaiSaYT ihMdI saovaI Aqavaa ihMdI salaahkarsaimait ko sadsya yaa koMd`Iya saicavaalaya ihMdI pirYad ko p`itinaiQako $p maoM eosaI lagaBaga dao saaO baOzkaoM maoM Baaga laonao ka Avasarimalaa hO AaOr maora AnauBava sauKd rha hO. jahaйjahaÐ BaI saimait koAQyaxa AaOr ihMdI AiQakarIÀ]p inadoSakÀinadoSak nao [samaoM ÉicalaI hOÊ vahaÐ saaqa-k ivacaar¹ivamaSa- huAa hO AaOr pirNaamasva$prajaBaaYaa naIit ko kayaa-nvayana maoM gait Aa[- hO. ikMtu Apvaadsva$p dao inagamaaoM maoM yah BaI doKnao maoM Aayaa ik inagama ko p`baMQainadoSak Aqavaa xao~Iya mau#yaalaya ko kaya-palak inadoSakÊ ijanhoM[na baOzkaoM kI AQyaxata krnaI caaihe qaIÊ ]nhoM AamaMi~t hI nahIMikyaa gayaa qaa AaOr jaba maOMnao [sa baaro maoM kha tao ]nhoM baura lagaa.vahaÐ rajaBaaYaa ivaBaaga ko xao~Iya kayaa-laya kao BaI AamaMi~t nahIMikyaa jaata qaa. yaid rajaBaaYaa ivaBaaga ka p`itinaiQa Aata taovah BaI maorI trh [sa saMbaMQa maoM ivaVmaana AadoSaaoM kI Aaor Qyaanaidlaata.

inaYkYa- ko $p maoM kha jaa sakta hO ik Baart sarkarWara samaya¹samaya pr jaarI ikyao gayao AadoSaaoM ka inaYzapUva-kAnaupalana krto hue ivaBaagaIya rajaBaaYaa kayaa-nvayana saimaityaaoMkI baOzkoM inayaimat $p sao p`%yaok itmaahI maoM ek baar AayaaoijathaonaI caaiheÊ ijanamaoM rajaBaaYaa ivaBaaga AaOr koMd`Iya saicavaalayaihMdI pirYad ko p`itinaiQa tqaa yaid maM~alaya inaNa-ya lao tao maM~alayakI ihMdI salaahkar saimait ko sadsya kao BaI poxak ko $p maoMAamaMi~t ikyaa jaayaÊ taik [na baOzkaoM maoM saaqa-k cacaa- hao sako.jaba tk doSa maoM rajaBaaYaa naIit ka kayaa-nvayana p`orNaa AaOrp`ao%saahna sao ikyaa jaanaa hO eosaa krnaa Ainavaaya- BaI hO. [sasaMbaMQa maoM [na saimaityaaoM kI BaUimaka eoithaisak haogaI.

¹ efÀbaI¹16TOgaaor gaaD-na

na[- idllaI¹110027

41

Page 42: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

42

tba BagavatI saatvaIM maoM pZ,ta qaa AaOr maOM CzI maoM.BagavatI bahut hI KUbasaUrt qaaÊ pr pZ,a[- maoM baohd kmajaaor.laoikna maOM nahIM jaanata qaa ik vah pZ,a[- maoM bahut kmajaaor hO AaOrAae idna AQyaapkaoM sao maar Kata rhta hO. maOM tao ]sako rMga¹$ppr maugQa qaa AaOr mana hI mana kamanaa krta qaa ik kaSaÊ vah maoraima~ bana jaaya.

vaaiYa-k prIxaaeÐ samaaPt hao ga[-M. prIxaa pirNaama BaIsaunaa idyaa gayaa. maOM ApnaI kxaa maoM Avvala Aayaa. ifrga`IYmaavakaSa SauÉ huAa. [na idnaaoM saUrja ZlatI saaMJa tk tptarhta AaOr idna Bar gama- hvaaeÐ calatI rhtIM. laaoga Apnao GaraoM maoMdubako rhto. pr mauJao Gar maoM caOna nahIM imalata. gamaI- sao rahtpanao hotu maOM saagar kI dUkana pr calaa jaata. baajaar maoM ]sakIbaf- kI dUkana qaIÊ mauJao vahaÐ ka vaatavarNa baD,a SaItla evaM sauKdlagata. saagar maora BatIjaa qaa AaOr mauJasao caar vaYa- baD,a qaa.ApnaI dUkana maoM vah kovaD,o kI kulfI AaOr rbaD,I¹baf- baocaa krtaqaa. kovaD,o kI kulfI mauJaobah ut AcCI lagatI qaI.kulfI ko laaoBa maoM maOM tptIdaophrI maoM BaI saagar ko hIsaaqa rhta.

d oKt o hI d oKt oga`IYmaavakaSa baIt gayaa. vaYaa-?tu Aa ga[-. skUlaaoM maoM p`vaoSap`iËyaa punaÁ SauÉ hao ga[-.mauJao yah jaanakr baD,a hYa- huAaik BagavatI fola hao gayaa hOAaOr Aba hma daonaaoM ek hIkxaa maoM Aa gayao hOM. maOM manahI mana ]sasao ima~ta baZ,anao ko manasaUbao banaanao lagaa. ]saka eksaala babaa-d hao jaanao ko karNa mana maoM ek iJaJak BaI qaI ik ]sasaobaat kOsao k$ÐÆ [saI ]QaoD,bauna maoM ek saPtah baIt gayaa.

dUsara saPtah SauÉ huAa. saPtah ka phlaa hI vaar qaaik ek Aip`ya GaTnaa GaT ga[-. khaÐ tao maOM BagavatI kao Apnaaima~ banaanaa caahta qaa AaOr khaÐ ]sasao duSmanaI maaola laonaI pD, ga[-.BagavatI kd maoM mauJasao qaaoD,a baD,a haonao ko karNa p`aqa-naa ko samayamaoro pICo KD,a qaa. p`aqa-naa ko baad jaba hma ktarbaw ApnaIkxaaAaoM kI Aaor laaOT rho qaoÊ tba pta nahIM ]sao @yaa KurafatsaUJaI ik ]sanao mauJao pICo sao Qa@ka dokr igara idyaa. maOM ]za AaOr

]sako p`it naarajagaI jaaihr kIÊ pr ]sanao maorI jara BaI prvaahnahIM kIÊ ]laTo kxaa maoM p`vaoSa krto samaya ]sanao mauJao ifr sao Qa@kado idyaa. maOM saMBala nahIM payaa AaOr fSa- pr GauTnaaoM ko bala igarpD,a. kxaaQyaapk nao dUr sao hI BagavatI kI [sa hrkt kao doKilayaa qaa AaOr jaba tk vao kxaa maoM phuÐcaoÊ tba tk maOM zIk sao KD,aBaI nahIM hao payaa qaa. maoro GauTnao iCla gayao AaOr ]na pr dao¹caarr> kI baUÐdoM namaUdar haokr iJalaimalaanao lagaI qaIM.

kxaaQyaapk ËaoQa maoM Aaga¹babaUlaa hao ]zo. ]nhaoMnaohaijarI rijasTr AaOr caa^k maoja pr rKo AaOr BagavatI kI saIT kopasa Aa gayao. ivaValaya pirsar maoM KD,o naIma sao ek laD,ko kaoek ptlaI DalaI taoD,kr laanao ka AadoSa idyaa AaOr ifr gaussao saodaMt BaIMcato hue BagavatI ko koSa pkD,kr ]sao saIT sao ]zailayaa. ifr lagao ]sao tabaD,¹taoD, pITnao. tBaI ek laD,ka naImakI DalaI lao Aayaa. ]nhaoMnao BagavatI kao saUMtnaa SauÉ kr idyaa.

vah ca IKta rhaÊ prkxaaQyaapk kao ]sa pr jaraBaI dyaa nahIM Aa[-. vao ]saopITto jaato qao AaOr baD,baD,atojaato qao ik ‘naalaayak khIMkaÊ na pZ,o tao naa pZ,aoÊ prdUsaraoM kao proSaana krnao sao taobaaja Aayao. Aaja CzI kadUQa yaad idlaakr hI rhUÐgaa.AaOr ]Qar BagavatI ‘haoya roÊAba kBaI eosaa nahIM k$ÐgaaÊkBaI nahIM k$Ðgaa’Ê khto hue]nasao dyaa kI BaIK maaÐgatarha. qak¹harkr

kxaaQyaapk Ék gayao. ]nhaoMnao BagavatI kao AadoSa idyaa ik vahApnaa paTI¹basta laokr Gar calaa jaaya. BagavatI BaI SaayadyahI caahta qaa. ]sanao Apnaa basta ]zayaa AaOr caaor najaraoM saomauJao GaUrta huAa caupcaap kxaa sao baahr inakla gayaa.

kxaaQyaapk nao haijarI laI AaOr khnao lagaoÊ ‘maorI kxaamaoM iksaI nao Qama macaayaa tao ]sakao eosaI hI sajaa imalaogaI. mauJaoSaOtana baccao jara BaI AcCo nahIM lagato.’ vao kuC dor tk eosaI hIbaatoM krto rho. ifr kxaa sao calao gayao.

]nako jaato hI sahpaizyaaoM nao mauJao Dranaa SauÉ kr idyaa

DrDrDrDrDr¹ Da^ madna saOnaI ¹

N˛“Áåy

42

Page 43: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

43

ik ‘BagavatI tao gauMDa hOÊ vah jaoba maoM caakU rKta hOÊ Gar jaato va>saavaQaana rhnaa. yaid rah calato khIM saamanao Aa gayaaÊ tao ifrtorI KOr nahIM.’ KOrÊ Cu+I hu[-. maOM Drta¹Drta skUla sao baahrAayaa AaOr [Qar¹]Qar najaroM daOD,a[-M. pr mauJao na tao khIM BagavatInajar Aayaa AaOr na hI ]sako kao[- saMgaI¹saaqaI.

]sa idna ko baad k[- idnaaoM tk maOM Drta rha. BagavatInao skUla Aanaa baMd kr idyaa. skUla Aato¹jaato hr galaI konau@kD, pr maOM AaSaMikt hao ]zta ik khIM BagavatI Aa gayaa tao@yaa haogaaÆ Aba tao ]sao AQyaapkaoM ka BaI Dr nahIM qaa. AbapZ,a[- maoM maora mana ja$r lagataÊ pr baIca¹baIca maoM BagavatI ko Bayaka BaUt BayaBaIt krta rhta. dOva¹dOva krto yah sa~ BaIbaIta. prIxaa¹pUva- tOyaarI ka AvakaSa SauÉ hao gayaa. maOMnaojamakr pZ,a[- kI AaOr prIxaa donao jaato va> tIna¹caar saaiqayaaoM kosaaqa hI skUla jaata qaa. Akolao maoM BagavatI ka Dr satata qaa.AMttÁ prIxaa¹kala BaI baIt gayaa AaOr prIxaa pirNaama BaI Aagayaa. [sa baar BaI maOM Avvala Aayaa qaa. Aba maOM AazvaIM maoM Aagayaa qaa. ga`IYmaavakaSa ifr SauÉ hao gayaa. maoro ilae tao ifrvahI idnacayaa- qaIÊ vao hI GaaoD,o AaOr vahI maOdana. ivagat vaYa- kIBaaÐit [sa baar BaI maOM idna Bar saagar kI dUkana maoM rhta AaOr idnaZlanao ko baad hI Gar laaOTta.

ek idna kI baat. saMQyaa ko samaya maOM saagar kI dUkanasao Apnao Gar ko ilae p`sqaana krnao ka mana banaa rha qaa ikAcaanak BagavatI Aata idKa[- idyaa. maoro klaojao maoM QaukQaukI¹saIhaonao lagaI. maOM ekTk ]sao hI doKo jaa rha qaa. pla Bar maoM hIvah saagar kI dUkana pr phuÐca gayaa. safod caaolao¹payajaamao maoMBagavatI bahut hI Bavya laga rha qaa. ]sako haozaoM pr pana rcarha qaa. kanaaoM maoM saaonao kI maurikyaaÐ AaOr galao maoM saaonao kI caOnaiJalaimalaa rhI qaI.

‘Aro naarayaNaÊ tuma.’ khto hue ]sanao gama-jaaoSaI saomauJasao haqa imalaayaa. ifr mauJao galao lagaata gad\gad kMz sao baaolaaÊ‘tU maora saccaa daost hO yaarÊ saccaa daost.’

maOM caikt rh gayaa. vah saagar sao baaolaaÊ ‘tuJao @yaabataÐ saagarÊ pZ,a[- maoM maora mana kBaI nahIM lagaa. iptajaI kop`Baava sao maOM hr kxaa maoM pasa haota rhaÊ pr saatvaIM maoM iptajaI kap`Baava kama nahIM Aayaa AaOr maOM fola hao gayaa. mana nahIM haonao prBaI mauJao dubaara saatvaIM maoM baOznaa pD,a. AQyaapkaoM sao ipTnaa taokao[- Kasa baat nahIM qaI. Gar pr khta tao maata¹ipta khto ikgauÉ tao tumharo Balao ko ilae hI sajaa doto hOM. pr mauJao tao [samaoMkao[- Balaa[- nahIM dIKI. Balaa[- ka kama tao naarayaNa nao ikyaa.[sako karNa hI mauJao skUla ko jaolaKanao sao maui> imalaI.’ khto

hue vah maorI Aaor Ìt&ta sao doKnao lagaa. ]saka caohra iKlarha qaa. sauMdr tao vah qaa hIÊ ]jalao kpD,aoM maoM ]sakI AaBaa AaOrBaI inaKr rhI qaI. vah ifr baaolaaÊ ‘saagar Baa[-Ê naarayaNa saoCoD,KanaI krnao ka hI saufla qaa ik mauJao skUlaI karagaar sao maui>imalaI. ]sa idna kxaaQyaapk kI baoMtaoM kI maar nao mauJao AQamarakr Dalaa. SarIr pr k[- jagah naIlao cak<ao pD, gayao. maOMnaoskUla sao baahr Aakr skUla kI dIvaar sao Apnaa SarIr rgaD,krkuC JarIMTo AaOr ]Baar laIM. ifr Gar phuÐcaa AaOr kpD,o ]tar krmaaÐ kao caaoTaoM ko inaSaana idKayao. maOMnao rao¹raokr batayaaÊ mauJaop`SnaaoM ko ]<ar nahIM AatoÊ na mauJasao savaala hla haoto hOM AaOr raojamaar KanaI pD,tI hO. Aaja tao hd hI hao ga[-. Aba maOM kBaIskUla nahIM jaaÐgaa.’

]sanao Aagao batayaaÊ ‘tba iptajaI Gar pr nahIM qaoÊ jaba vaobaahr sao Aayao tao mauJao saubakto doKkr baaolao ¹ ‘@yaa huAaÊ rao @yaaoMrha hOÆ’ javaaba maaÐ nao idyaa. khaÊ ‘maora baoTa maar Kanao ko ilaenahIM hO. [sao savaala nahIM AatoÊ tao AQyaapk @yaa jaana hI laolaogaaÆ maaÐ nao SarIr pr pD,o caaoTaoM ko inaSaana iptajaI kao idKayao.vao Aaga¹babaUlaa hao gayao. baaolaoÊ ‘cala maoro saaqa.’ maOMnao manaa kridyaa. maOMnao kha ik ‘saara daoYa tao maora hI hO. mauJao savaala yaadnahIM haotoÊ maOM @yaa k$ÐÆ’ tba maaÐ nao khaÊ ‘jaba [sao savaala AatohI nahIMÊ tao ifr skUla Baojanao sao @yaa laaBaÆ phlao tao AapnaokBaI Qyaana idyaa nahIMÊ isafairSaaoM sao pasa krato rho. yah [saIka natIjaa hO. Aba maOM [sao skUla nahIM BaojaUÐgaI.’ kuC pla maaOnarhkr iptajaI baaolaoÊ ‘kao[- baat nahIM. prsaaoM maOM gaaOhaTI jaa rhahUÐÊ [sao Apnao saaqa lao jaaÐgaa. yahaÐ AavaaragadI- krogaaÊ [sasaotao AcCa hOÊ vahaÐ kama saIK laogaa AaOr Apnao pOraoM pr KD,a haojaaegaa.’

BagavatI nao Apnao pOraoM kI Aaor doKto hue khaÊ ‘AaOrdoKaoÊ Aaja maOM Apnao pOraoM pr KD,a hUÐ. [saka Eaoya jaata hOnaarayaNa kao. ek tao vah idna qaa AaOr ek Aaja ka idna hO.Apnao ramajaI rajaI hOM. saagarÊ mauJao AaOr naarayaNa kao dao jagahsaaO¹saaO ga`ama rbaD,I¹baf- do dao.’ khto hue BagavatI nao jaoba saoÉpyao inakalao AaOr saagar ko haqaaoM maoM qamaa idyao.

maOM h@ka¹ba@ka saa BagavatI ko AMtsa kI sauMdrta kao]sako sauMdr caohro pr inahar rha qaa AaOr vah mauskura rha qaa.

¹ Anaaqaalaya ko pICoivavaok nagar

baIkanaor¹334001 ³rajasqaana´maaobaa[laÁ †91 7597055150

43

Page 44: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

44

™ÁåN˛

14 isatMbar kao doSa Bar maoM ‘ihMdI idvasa’ manaayaa jaata hO. [sa daOrana sarkarI kayaa-layaaoM ko kma-caairyaaoM kao ihMdI ko p`yaaoga hotuAiBapoirt ikyaa jaata hO. p`stut AMk maoM inamnailaiKt saMvaad ko maaQyama sao ]saI trh ka ek p`yaasa Aapko samaxa p`stut hO. AaSaahOÊ Aapkao [sasao laaBa haogaa.laxmaI Á ]maa² kOsaI haoÆ ‘eMPlaa^yamaoMT nyaUja’ maoM @yaa doK rhI haoÆ\ø°åà Á ñe÷! ¬ø’d” ôVA? ªm+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ q÷´CŸµ y˚T" ø±´ <˚UŸ s¡V”≤ ôVA?

\øÏåà Á ñe÷! u≤>∑THêïyê? ªm+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ q÷´dtµ ˝À @+ #·÷düTÔHêïe⁄?

laxmaI Á ]maa² baagaunnaavaaÆ ‘eMPlaayamaoMT nyaUsa’ laao ema\ caUstunnaavauÆ]maa Á laxmaI² baoTI ka [MjaIinayairMga pUra hao gayaa hOÊ [sailae ‘eMPlaa^yamaoMT nyaUja’ doK rhI hUÐ.ñe÷ Á \ø°åà! uÒ° ø± Ç+Jìj·T]+>¥ |üPsê ôVA >∑j·÷ ôV’≤, Çd”*j˚T ªm+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ q÷´CŸµ <˚UŸ s¡V”≤ VüA".

ñeT Á \ø°åà! ≈£L‘·T] Ç+»˙]+>¥ |üP]Ô ø±ek˛Ô+~, ø±ãϺ ªm+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ q÷´dtµ #·÷düTÔHêïqT.

]maa Á laxmaI² kUtuir [MjanaIirMga pUit- kavastaoMidÊ kabai+ ‘eMPlaayamaoMT nyaUsa’ caUstunnaanau.laxmaI Á AcCaÊ @yaa kao[- iva&apna imalaaÆ\ø°åà Á n#êä, ø±´ ø√sT÷ $C≤„|üHé $T˝≤?

\øÏåà Á n˝≤>±, @eTHêï ñ<√´>±\T ñHêïj·÷?

laxmaI Á AlaagaaÊ emannaa ]Vaogaalau ]nnaayaaÆ]maa Á nahIM roÊ kuC nahIM imalaa. laoikna [samaoM ihMdI AiQakarI ko ilae k[- iri@tyaaÐ hOM. yao ihMdI AiQakarI @yaa krto hOMÆñe÷ Á qV”≤" πs, ≈£î#ÛY qV”≤" $T˝≤. ÒøÏHé Çdty˚T" Væ≤+B n~Ûø±Ø πø *j˚T ø£sT÷ ]øÏÔj·÷" ôV’≤" . j˚T Væ≤+B n~Ûø±Ø ø±´ ø£sY‘˚ ôV’≤"?

ñeT Á nuÒ“, @+ Òe⁄. ø±ì B+À¢ Væ≤+B Ä|ò”düsY b˛düTº\T #ê˝≤ ñHêïsTT. Væ≤+B Ä|ò”düs¡T¢ @+ #˚kÕÔs¡T?

]maa Á AbbaoÊ ema\ laovau. kaina dIMT\laao ihMdI AafIsar paosTulau caalaa ]nnaaiya. ihMdI AafIsalau- ema\ caostaÉÆlaxmaI Á yaarÊ maOM jaanatI hUÐÊ maoro ek¹dao irStodar sarkarI kayaa-laya evaM baOMk maoM ihMdI AiQakarI ko pd pr kaya-rt hOM.\ø°åà Á j·÷sY, yÓTÆ C≤Hér VüA", y˚Tπs @ø˘ <√ ]ùwÔ<ësY düsYø±Ø ø±sê´\jYT @e+ u≤´+ø˘ y˚T" Væ≤+B n~Ûø±Ø πø |ü<é |üsY ø±s¡ s¡‘Y ôV’≤".

\øÏåà Á nπs, Hê≈£î ‘Ó\TdüT, e÷ #·T≤º\˝À ˇø£]<ä›s¡T Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\˝À, Ç+ø± u≤´+≈£î˝À Væ≤+B Ä|ò”düs¡T¢>± |üì #˚düTÔHêïs¡T.

laxmaI Á AroÊ naaku tolausauÊ maa cau+alalaao Aaokir_É p`Bau%va kayaa-layaalalaaoÊ [Mka baOMkulaao ihMdI AafIsalau-gaa pina caostunnaaÉ.]maa Á ihMdI AiQakarI bananao ko ilae @yaa krnaa haota hOÆñe÷ Á Væ≤+B n~Ûø±] ãHéH˚ πø *j˚T ø±´ ø£sYHê ôVA‘ê ôV’≤?

ñeT Á Væ≤+B Ä|ò”düsY nyê«\+fÒ @+ #˚j·÷*?

]maa Á ihMdI AafIsar AvvaalaMTo ema\ caoyaailaÆlaxmaI Á [sako ilae ihMdI maoM snaatkao<ar evaM snaatk str pr ek ivaYaya ko $p mao AÐgaojaI ka haonaa Ainavaaya- hO.\ø°åà Á Çdtπø *j˚T Væ≤+B y˚T" kÕï‘·ø√‘·ÔsY @e+ kÕï‘·ø˘ düÔsY |üsY @ø˘ $wüjYT πø s¡÷|t y˚T" n+Áπ>J ø± ôVAHê nìyêsY ôV’≤.

\øÏåà Á n+<äT≈£î Væ≤+B˝À b˛düTºÁ>±&ÉT´j˚TwüHé, Ç+ø± Á>±&ÉT´j˚TwüHé …e˝À¢ Ä+>∑¢+ ˇø£ düu…®≈£îº>± rdüT≈£îì ñ+&Ü*.

laxmaI Á AMduku ihMdIlaao paosTuga`aD\yaueSanaÊ [Mka ga`aD\yaueSana laovallaao AaMglama\ Aaok sabjao@Tugaa tIsaukuina ]MDaila.]maa Á laoikna yaarÊ Aajakla iSaxaa ka maaQyama saba jagah AMgaojaI hI banatI jaa rhI hO.ñe÷ Á ÒøÏHé j·÷sY, ÄCŸø£ Ÿ •ø±å ø± e÷<Ûä yéT düuŸ »>∑Vt≤ n+Áπ>J V”≤ ãHér C≤ s¡V”≤ ôV’≤.

ñeT Á ø±ì, Ç|ü&ÉT Á|ü‹ #√≤ $<ë´uÀ<Ûäq Ç+ ¢wüß e÷<Ûä eT+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï~.

]maa Á kainaÊ [PpuDu p`it caaoTa ivaVabaaoQana [MglaIYau maaQyamama\laao jaÉgautunnaid.laxmaI Á doKao yaarÊ ihMdI hmaarI rajaBaaYaa hO.\ø°åà Á <˚UÀ j·÷sY, Væ≤+B Vü≤e÷Ø sê»uÛ≤cÕ ôV’≤.

\øÏåà Á #·÷&ÉT, Væ≤+B eTq sê»uÛ≤wü.

laxmaI Á caUDuÊ ihMdI mana rajaBaaYaa.]maa Á [sasao @yaa matlaba …Æñe÷ Á Çdtùd ø±´ eT‘·\uŸ....?

ñeT Á nsTT‘˚ @+Ï?

]maa Á A[to eMiTÆ

AaAao BaaYaa saIKoMAaAao BaaYaa saIKoMAaAao BaaYaa saIKoMAaAao BaaYaa saIKoMAaAao BaaYaa saIKoM

44

Page 45: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

45

laxmaI Á doKaoÊ hmaara doSa Aajaad hO AaOr Aajaad doSa kI ApnaI rajaBaaYaa haotI hO.\ø°åà Á <˚UÀ, Vü≤e÷sê <˚XŸ ÄC≤<é ôV’≤ WsY ÄC≤<é <˚XŸ ø° n|t sê»uÛ≤cÕ ôVAr ôV’≤.

\øÏåà Á #·÷&ÉT, eTq~ dü«‘·+Á‘·<˚X¯+, Ç+ø± Á|ür dü«‘·+Á‘· <˚XÊìøÏ ˇø£ sê»uÛ≤wü ñ+≥T+~.

laxmaI Á caUDuÊ manaid svatM~doSama\Ê [Mka p`tI svatM~ doSaainaik Aaok rajaBaaYaa ]MTuMid.]maa Á jaOsao jaapanaÊ $sa AaOr caIna doSaaoM kI trh …ñe÷ Á C…’ùd C≤bÕHé, s¡÷dt WsY NHé <˚XÀ" ø° ‘·s¡Vt≤....

ñeT Á »bÕHé, s¡cÕ´, Ç+ø± #Ó’Hê e÷~] nqïe÷≥...

]maa Á japanaÊ rSyaaÊ [Mka caOnaa maaidir AnnamaaT…laxmaI Á AaOr haÐÊ hmaaro doSa maoM tao lagaBaga 80‰ laaoga ihMdI baaolato AaOr samaJato hOM.\ø°åà Á WsY Vü‰", Vü≤e÷πs <˚XŸ y˚T" ‘√ \>¥uÛÑ>¥ 80% ˝À>¥ Væ≤+B uÀ Ÿ‘˚ WsY düeTsYa‘˚ ôV’≤".

\øÏåà Á ô|’ô|#·TÃ, eTq <˚X¯+˝À düTe÷s¡T 80% eT+~ Væ≤+B e÷≤¢&ÉT‘ês¡T, Ç+ø± ns¡ú+ #˚düT≈£î+≤s¡T.

laxmaI Á pOpoccauÊ mana doSama\laao saumaaÉ 80‰ maMid ihMdI maaT\laaDutaÉÊ [Mka Aqa-ma\ caosaukuMTaÉ.]maa Á matlabaÊ sarkar nao [na saba kao doKto hue ihMdI kao doSa kI rajaBaaYaa banaayaIÆñe÷ Á eT‘·\uŸ, düsYø±sY H˚ ÇHé düuŸ ø√ <˚UŸ‘˚ VüQj˚T Væ≤+B ø√ <˚XŸ ø° sê»uÛ≤cÕ ãHêsT÷?

ñeT Á ø±ãfÒº Á|üuÛÑT‘·«+ Væ≤+Bì <˚X¯ sê»uÛ≤wü>± ìsê∆]+∫+~, ø£<ë?

]maa Á kaba+o p`Bau%vama\ ihMdIina doSa rajaBaaYagaa inaQaa-irMicaMidÊ kdaÆlaxmaI Á haÐÊ sarkar nao 14 isatMbarÊ 1949 kao ihMdI kao doSa kI rajaBaaYaa GaaoiYat kI hO. tba sao p`itvaYa- 14 isatMbar kao saBaI

kayaa-layaaoM maoM ‘ihMdI idvasa’ BaI manaayaa jaata hO.\ø°åà Á Vü‰", düsYø±sY H˚ 14 dæ‘·+ãsY, 1949 ø√ Væ≤+B ø√ <˚XŸ ø° sê»uÛ≤cÕ |òüTÀwæ‘Y ø° ôV’≤. ‘·uŸ ùd Á|ü‹esY 14 dæ‘·+ãsY ø√ dü;Û

ø±sê´\jÓ÷" yT" ªVæ≤+B ~edtµ ;Û eTHêj·÷ C≤‘ê ôV’≤.

\øÏåà Á ne⁄qT, Á|üuÛÑT‘·«+ 14 ôdô|º+ãs¡T, 1949 q Væ≤+B <˚X¯ sê»uÛ≤wü>± Á|üø£Ï+∫+~. n|üŒÏqT+&ç Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ 14ôdô|º+ãs¡Tq nìï ø±sê´\j·÷\˝À ªVæ≤+B &˚µ »s¡T|üã&ÉT‘·T+~.

laxmaI Á AvaunauÊ p`Bau%vama\ 14 saoPToMbaÉÊ 1949 na ihMdI doSa rajaBaaYagaa p`kiTMicaMid. APpiTnauMiD p`it saMva%sarma\ 14 saoPToMbaÉna Ainnakayaa-layaalalaao ‘ihMdI Do’ jaÉpbaDutuMid.

]maa Á AcCa… Aba samaJa maoM Aayaa.ñe÷ Á n#êä.... nuŸ düeTsYa y˚T Äj·÷.

ñeT Á n˝≤>±... Ç|ü&ÉT ns¡úeTsTT+~.

]maa Á Alaagaa… [PpuDu Aqa-maiyaMid.laxmaI Á ]maa² sarkar nao ihMdI ko p`caar¹p`saar ko ilae 1963 maoM rajaBaaYaa AiQainayama AaOr 1976 maoM rajaBaaYaa inayama banaayao.\ø°åà Á ñe÷! düsYø±sY H Væ≤+B πø Á|ü#êsY Á|ükÕsY πø *jT 1963 yT" sê»uÛ≤cÕ n~Ûìj·TyéT WsY 1976 yT" sê»uÛ≤cÕ ìj·TyéT ãHêjT.

\øÏåà Á ñe÷! Á|üuÛÑT‘·«+ Væ≤+B Á|ü#êsês¡ú+ 1963 ˝À sê»uÛ≤wü #·≥º+, Ç+ø± 1976 ˝À sê»uÛ≤wü ìj·Te÷\T s¡÷bı+~+∫+~.

laxmaI Á ]maa² p`Bau%vama\ ihMdI p`caaraqa-ma\ 1963 laao rajaBaaYaa ca+ma\Ê [Mka 1976 laao rajaBaaYaa inayamaalau $paoMidMicaMid.]maa Á [nhIM kao tuma rajaBaaYaa naIit bata rhI qaI na.ñe÷ Á Ç Ω" ø√ ‘·TyéT sê»uÛ≤cÕ ˙‹ ã‘ê s¡V”≤ B∏ q.

ñeT Á MÏH˚ qTe⁄« sê»uÛ≤cÕ $<Ûëq+ nì nHêïe⁄ ø£<ë.

]maa Á vaIiTnao nauvvau rajaBaaYaa ivaQaanama\ Aina Annaavau kda.laxmaI Á haÐÊ ]sako mautaibak doSa kao ‘k’Ê ‘K’ va ‘ga’ tIna xao~aoM maoM ivaBaaijat ikyaa gayaa hO.\ø°åà Á Vü‰", ñdtπø eTT‘ê_ø˘ <˚XŸ ø√ ªø£µ, ªKµ e ª>∑µ rHé πøåÁ‘√" y˚T $uÛ≤õ‘Y øÏj·÷ >∑j·÷ ôV’≤.

\øÏåà Á ne⁄qT, BìqqTdü]+∫ <˚XÊìï ªmµ, ª_µ, Ç+ø± ªdæµ Ø»qT¢>± $uÛÑõ+#·&É+ »]–+~.

laxmaI Á AvaunauÊ dIinananausairMica doSaainna ‘e’Ê ‘baI’Ê [Mka ‘saI’ rIijayanlaugaa ivaBaijaMcaDma\ jairigaMid.]maa Á matlaba…ñe÷ Á eT‘·\uŸ....

ñeT Á n+fÒ

]maa Á AMTolaxmaI Á idllaIÊ maQyap`doSaÊ ]<ar p`doSaÊ rajasqaana jaOsao ihMdIBaaYaI rajya ‘k’ xao~ maoM rKo gayao hOM.

45

Page 46: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

46

\ø°åà Á ~©¢, eT<Ûä Á|ü<˚XŸ, ñ‘·ÔsY Á|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé Ä~ C…’ùd Væ≤+B uÛ≤w” sêCŸ , ªø£µ πøåÁ‘Y y˚T" s¡U≤ >∑j·÷ ôV’≤.

\øÏåà Á Væ≤+B e÷‘·èuÛ≤wü>± >∑\ &Ûç©¢, eT<Ûä Á|ü<˚XŸ, ñ‘·ÔsY Á|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé yÓTT<ä\>∑T sêC≤´\qT ªmµ Ø»Hé >± ù|s=ÿq&É+ »]–+~.

laxmaI Á ihMdI maatRBaaYagaa gala iZllaIÊ maQyap`doSaÊ ]<ar p`doSaÊ rajasqaana maaodlagau rajyaalanau ‘e’ rIijayana gaa pokao-naDma\ jairigaMid.]maa Á AaOr ‘K’…Æñe÷ Á WsY ªKµ....?

ñeT Á eT] ª_µ...?

]maa Á mair ‘baI’…ÆlaxmaI Á maharaYT/Ê pMjaabaÊ gaujarat jaOsao rajyaaoMÊ jahaÐ ihMdI samaJaI jaatI hOÊ kao ‘K’ xao~ maoM rKa gayaa.\ø°åà Á eTVü‰sêÅwtº, |ü+C≤uŸ, >∑T»sê‘Y C…’ùd sêCÀ´", »Vü‰" Væ≤+B düeTØa C≤r ôV’≤, ø√ ªKµ πøåÁ‘Y y˚T" s¡U≤ >∑j·÷.

\øÏåà Á Væ≤+B ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ eTVü‰sêÅwüº, |ü+C≤uŸ, >∑T»sê‘Y ˝≤+Ï sêC≤´\qT ª_µ Ø»Hé >± ù|s=ÿq&É+ »]–+~.

laxmaI Á ihMdI Aqa-ma\ caosaukunao maharaYT/Ê pMjaabaÊ gaujarat laaMiT rajyaalanau ‘baI’ rIijayana gaa pokao-naDma\ jairigaMid.]maa Á AaOr AaMQa`Ê timalanaaDuÊ korlaÊ knaa-Tk Aaid jaOsao rajyaaoMÊ jahaÐ ihMdI nahIM baaolaI jaatIÊ kao ‘ga’ xao~ maoM rKa gayaa.ñe÷ Á WsY Ä+Á<Ûä, ‘·$TfiŸHê&ÉT, πøs¡fiŸ, ø£sêí≥ø£ Ä~ C…’ùd sêCÀ´", »Vü‰" Væ≤+B qV”≤" uÀ ” C≤r, ø√ ª>∑µ πøåÁ‘Y y˚T s¡U≤ >∑j·÷.

ñeT Á Ç+ø£ Væ≤+B e÷≤¢&Éq≥Te+Ï Ä+Á<Ûä, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, πøs¡fi¯, ø£sêí≥ø£ yÓTT<ä\>∑T sêC≤´\qT ªdæµ Ø»Hé >± ù|s=ÿq&É+ »]–+~.

]maa Á [Mka ihMdI maaT\laaDnaTuvaMiT AaMQa`Ê timalanaaDuÊ korlaÊ knaa-Tk maaodlagau rajyaalanau ‘saI’ rIijayana gaa pokao-naDma\ jairigaMid.laxmaI Á ekdma sahI hO. [na xao~aoM maoM ihMdI ko p`yaaoga hotu laxya BaI inaQaa-irt ikyao jaato hOM.\ø°åà Á @ø˘<äyéT düV”≤ ôV’≤. ÇHé πøåÁ‘√" y˚T" Væ≤+B πø Á|üjÓ÷>¥ ùV≤‘·T \øå ;Û ìsê∆]‘Y øÏj˚T C≤‘˚ ôV’≤".

\øÏåà Á ne⁄qT, á Ø»q¢ À Væ≤+B ñ|üjÓ÷–+#˚+<äT≈£î \ø±å \T ≈£L&Ü ìsê∆]+#·ã&É‘êsTT.

laxmaI Á AvaunauÊ AMto kaduÊ [- rIijayanlalaao ihMdI ]pyaaoigaMcaoMduku laxyaalau inaQaa-irMcabaDtaiya.]maa Á [saka matlaba saBaI sarkarI kayaa-layaaoMÊ baOMkaoM va saava-jainak ]pËmaaoM maoM ihMdI AiQakarI ko pd haoto hOM.ñe÷ Á Çdtø± eT‘·\uŸ dü;Û düsYø±Ø ø±sê´\jÓ÷", u≤´+ø√" e kÕs¡«»ìø˘ ñ|üÁø£yÓ÷" yT" Væ≤+B n~Ûø±Ø πø |ü<é ôVA‘˚ ôV’≤".

ñeT Á n+fÒ nìï Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\˝À, u≤´+≈£î˝˝À, Ç+ø± Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ |ü]ÁX¯eT\˝À Væ≤+B Ä|ò”düsY b˛düTº\T ñ+≤sTT.

]maa Á AMTo Ainna p`Bau%va kayaa-layaalalaaoÊ baOMkulalaaoÊ [Mka p`Bau%va rMga pirEamalalaao ihMdI AafIsar paosTulau ]MTaiya.laxmaI Á haÐÊ jaao ihMdI ko p`yaaoga sao saMbaMiQat laxyaaoM kI pUit- ka daiya%va saMBaalato hOM.\ø°åà Á Vü‰", CÀ Væ≤+B πø Á|üjÓ÷>¥ ùd dü+ã+~Û‘Y \ø√å " ø° |üP]Ô ø± <ësTT‘Y« dü+uÛ≤ Ÿ‘˚ ôV’≤".

\øÏåà Á ne⁄qT, yêfi¯ófl Væ≤+B Á|ü#êsêìøÏ dü+ã+~Û+∫q \ø±å \qT |üP]Ô #˚ùd u≤<Ûä ‘· ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.

laxmaI Á AvaunauÊ vaallau ihMdI p`caarainaik saMbaMiQaMicana laxyaalanau pUit- caosao baaQyata inava-ihstaÉ.]maa Á yaid vao [sao pUra nahIM kr pato tao kao[- sajaa dI jaatI hOÆñe÷ Á j·T~ y˚ Çùd |üPsê qV”≤" ø£sY bÕ‘˚ ‘√ ø√sT÷ düC≤ B C≤r ôV’≤?

ñeT Á ˇø£y˚fi¯ yêÏì |üP]Ô #˚j·Tø£b˛‘˚ @eTHêï •ø£å\T $~ÛkÕÔsê?

]maa Á Aaokvaola vaaiTina pUit- caoyakpaoto emannaa iSaxalau ivaiQastaraÆlaxmaI Á sajaa tao nahIMÊ laoikna raYT/ kI BaaYaa ka sammaana na krnaa raYT/ ka Apmaana krnaa hI hO.\ø°åà Á düC≤ ‘√ qV”≤", ÒøÏHé sêÅwtº ø° uÛ≤cÕ ø± düe÷àHé q ø£sYHê sêÅwtº ø± n|te÷Hé ø£sYHê V”≤ ôV’≤.

\øÏåà Á •ø£å\T @MT $~Û+#·ã&Ée⁄, ø±ì <˚X¯uÛ≤wüqT >ös¡$+#·ø£b˛e&É+ <˚XÊìï nee÷ì+#·&Éy˚T.

laxmaI Á iSaxalau emaI ivaiQaMcabaDvauÊ kaina doSaBaaYanau gaaOrivaMcakpaovaDma\ doSaainna AvamaainaMcaDmao.]maa Á haÐÊ Apnao raYT/ kI BaaYaa ka sammaana krnaa hmaara daiya%va hO.ñe÷ Á Vü‰", sêÅwtº ø° uÛ≤cÕ ø± düe÷àHé ø£sYHê Vü≤e÷sê <ësTT‘Y« ôV’≤.

ñeT Á ne⁄qT, eTq <˚X¯uÛ≤wüqT >ös¡$+#·&É+ eTq <Ûäs¡à+.

]maa Á AvaunauÊ mana doSaBaaYanau gaaOrivaMcaDma\ kUDa mana Qama-ma\.laxmaI Á calaaoÊ hma BaI rajaBaaYaa ivakasa hotu p`yaasa kroM.\ø°åà Á #· À, Vü≤yéT ;Û sê»uÛ≤cÕ $ø±dt ùV≤‘·T Á|üj·÷dt ø£πs".

\øÏåà Á ne⁄qT, eTq+ ≈£L&Ü eTq sêCuÛ≤wü n_Ûeè~∆ ø√dü+ Á|üj·T‘·ï+ #˚<ë›+.

laxmaI Á AvaunauÊ manama\ kUDa mana rajaBaaYaa AiBavaRiw kaosama\ p`ya%nama\ cao_ama\.

¹ p`baMQak ³ihMdI´Ê ihMdI kxaraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD

ivaSaaKp+Nama [spat saMyaM~maaobaa[laÁ †91 9866321109

46

Page 47: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

47

raYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI JaaolaI maoMraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI JaaolaI maoMraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI JaaolaI maoMraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI JaaolaI maoMraYT/Iya [spat inagama ilaimaToD kI JaaolaI maoMdao AaOr SaIYa- purskardao AaOr SaIYa- purskardao AaOr SaIYa- purskardao AaOr SaIYa- purskardao AaOr SaIYa- purskar

mahamaihma raYT/pit maha odya sa o vaYa - 2012¹13 ko ilae [Midra gaa MQaI rajaBaaYaa SaIlD ga `hNakrto hue AQyaxa¹sah¹p`ba MQa inadoSak EaI pI maQa usa Udna

mahamaihma raYT/pit mahaodya sa o vaYa - 2013¹14 ko ilae sava -Ea oYz pi~ka p`kaSana hotuiWtIya purskar ga`hNa krto hue inadoSak ³kaima -k´ Da^ jaI baI esa p`saad

47

Page 48: saMpadkIya - Visakhapatnam Steel Plant‘laxmaNa roKa’ pr eosaa laoK mauJao Aaja tk pZ,nao ka saaOBaagya nahIM imalaa hO. ]nhaoMnao ‘ramacairtmaanasa’Ê ‘vaalmaIik ramaayaNa’

rajasqaana rajya kI rajaQaanaI jayapur sao lagaBaga 60 iklaaomaITr kI dUrI pr isqat TaoMk ijalao koga`ama saaoDa maoM ek baccaI nao janma ilayaa. janma ko samaya vah ek Aama baccaI hI qaI AaOr jaaihr hO laaoga BaI]sao ek saamaanya knyaa maana baOzo haoMgao. samaya ko saaqa vah baccaI baD,I haonao lagaI AaOr ApnaI kuSaaga` bauiwko bala pr iSaxaa ko xao~ maoM na[- Ðcaa[yaaÐ CUtI ga[-. ]cca iSaxaa AaOr jaIvana maoM kuC kr gaujarnao kI lalaknao ]sao emaºbaIºeº krnao ko ilae majabaUr ikyaa.

emaºbaIºeº krnao ko pScaat ]sanao k[- p`isaw bahuraYT/Iya kMpinayaaoM maoM kama ikyaa. laoikna ]sakamana [na kMpinayaaoM ko ]cca vaotnamaana AaOr Saanadar jaIvanaSaOlaI kao kao[- Kasa tvajjaao nahIM do pa rha qaaÊ@yaaoMik ]saka mana kBaI¹kBaI Apnao gaaÐva kI janata kI saovaa ko ilae iva*vala hao ]zta qaa. vah Apnao gaaÐvaevaM gaaÐva ko laaogaaoM kao vao saarI sauivaQaaeÐ mauhOyyaa kranaa caahtI qaIÊ jaao Baart ko baD,o SahraoM kao ]plabQa hOM.vah gaaÐva ko naaOjavaanaaoM AaOr ivaSaoYa $p sao sauivaQaa ivahIna maihlaaAaoM kao samaaijak ivakasa kI mau#ya Qaara saojaaoD,naa caah rhI qaI.

AtÁ ]sanao naaOkrI CaoD, gaaÐva ka sarpMca bananao ka fOsalaa ikyaa. vah sarpMca ka caunaava laD,I AaOrjaIt haisala kI. Aba ]sako pasa Apnao sapnaaoM ko gaaÐva kao sajaanao saMvaarnao ka maaOka imala gayaaÊ ijasao vahbaKUbaI inaBaanao lagaI. ]sakI yaaogyata AaOr ]%saah kao doKto hue saMyau@t raYT/ ko 11vaoM [nfao pavaTI- valD-kaMÍoMsa maoM Baart kI Aaor sao sarpMcaaoM ko p`itinaiQa ko $p maoM p`itinaiQa%va krnao ka maaOka imalaa.

saMyau@t raYT/ ko ]sa AiQavaoSana maoM Baart kI [sa Civa kao doKkr duinayaa ko tqaakiqat saMBa`aMt vaivakisat doSa ko pitinaiQayaaoM kI AaÐKMo fTI kI fTI rh ga[-MÊ @yaaoMik ]nako jaohna maoM BaartIya maihlaa sarpMcakI Civa maa~ ek ipCD,I va saMkaocaI svaBaava vaalaI maihlaa kI basaI qaI. [sa navayauvatI kao jaIMsa AaOr Ta^pjaOsao pirQaana maoM doK AaOr ]sakI fra-Todar BaaYaa kao saunakr vao Avaak rh gae.

yah navayauvatI kao[- AaOr nahIM bailk Civa rajaavat hOÊ ijasanao ApnaI Saanadar naaOkrI kao CaoD, gaaÐvakI saovaa ka saMklp ilayaa hO. Civa rajaavat saMBavatÁ phlaI maihlaa sarpMca hOMÊ ijanhaoMnao emaºbaIºeº kI pZ,a[-ko baad ga`ama sarpMca bananao ka fOsalaa ilayaa hO AaOr samaUcao Baart ko naaOjavaanaaoM ko ilae ek imasaala hO.