Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1...

159
Ruk 1:1 1 Ruk 1:7 Ruk Aboedɨ Hoafɨ Ruk ai sürü papɨmarandɨ Ruk ai Sisas tükümefiyu ranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus, karɨhasɨ se adükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ God ai yɨhoefɨ mbusümo ramareandɨ ranahambo dɨboadofe sürü papɨmbo mehomo. 2 Sapo nindou dɨdemo weaŋgurühɨ hondü Sisasɨndɨ ratüpurɨ ahamundɨ hɨmboarɨnambo hoeiru mburumbo aboedɨ hoafɨ wataporɨmborümunɨ marundɨ ranahamboemo ai sürü papɨru marundɨ. 3 Ro wandɨhoarɨ muŋguambo moatükunɨ ndorɨhoeimbɨ weaŋgurühɨ tükümefeyo ra tüfoarɨhe fɨfɨrɨmarɨheandɨ. Ranɨmboane asu, Tiofirus, sɨhambo ranɨ-moatükunɨ tüküfe-tüküfe marandɨ ranahambo dɨboadofe sürü papɨmbo ro hohoanɨmoyahanɨ mayoa aboed-ane masahɨ. 4 Ro randɨheandanɨ anɨmbo asu se muŋguambo moatükunɨ sɨhambo yamundɨmarɨhunɨnɨ ra tüfoarowandühɨ fɨfɨrɨmbɨrowanda sahehea. Son tüküfemboayu ranahambo sünambeahɨndɨ nendɨ ai Sekaraiambo hoafɨmayundo 5 Herot ai Sudia-yafe bogorɨmbofi nüŋguambe nindou mamɨ ahandɨ ndürɨ Sekaraia ai Godɨmbo sesɨ sɨheferambo nindoumbofi manüŋgu, aiana Godɨmbo sesɨ sɨhoemo-rundeimbɨ Abaisa-yomondɨ sɨrambeahɨndɨyu. Ahandɨ nɨmorehɨndɨ ndürɨ ra Erisabetɨyo ai-amboanɨ Aronɨndɨ sɨrambeahɨndɨyo. 6 Yimbu ai Godɨndɨ hɨmboahü mbumundɨ hamɨndɨ nɨmbafembo Adükarɨndɨ hoafɨ hɨmborɨyafeihɨ süŋgurɨne marɨnandɨ. 7 Erisabet ai purüsɨyo hayamboyo

Transcript of Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1...

Page 1: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:1 1 Ruk 1:7

RukAboedɨ Hoafɨ Ruk ai sürü papɨmarandɨ

Ruk ai Sisas tükümefiyu ranahambo Tiofirusɨmbo sürüpapɨmarandɨ

1 Tiofirus, karɨhasɨ se adükarɨ nindou-anafɨ. Nindouafɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ God ai yɨhoefɨ mbusümoramareandɨ ranahambo dɨboadofe sürü papɨmbomehomo. 2 Sapo nindou dɨdemo weaŋgurühɨ hondüSisasɨndɨ ratüpurɨ ahamundɨ hɨmboarɨnambo hoeirumburumbo aboedɨ hoafɨ wataporɨmborümunɨ marundɨranahamboemo ai sürü papɨrumarundɨ. 3Rowandɨhoarɨmuŋguambo moatükunɨ ndorɨhoeimbɨ weaŋgurühɨtükümefeyo ra tüfoarɨhe fɨfɨrɨmarɨheandɨ. Ranɨmboaneasu, Tiofirus, sɨhambo ranɨ-moatükunɨ tüküfe-tüküfemarandɨ ranahambo dɨboadofe sürü papɨmbo rohohoanɨmoyahanɨ mayoa aboed-ane masahɨ. 4 Rorandɨheandanɨ anɨmbo asu se muŋguambo moatükunɨsɨhambo yamundɨmarɨhunɨnɨ ra tüfoarowandühɨfɨfɨrɨmbɨrowanda sahehea.

Son tüküfemboayu ranahambo sünambeahɨndɨ nendɨ aiSekaraiambo hoafɨmayundo

5 Herot ai Sudia-yafe bogorɨmbofi nüŋguambenindou mamɨ ahandɨ ndürɨ Sekaraia ai Godɨmbosesɨ sɨheferambo nindoumbofi manüŋgu, aianaGodɨmbo sesɨ sɨhoemo-rundeimbɨ Abaisa-yomondɨsɨrambeahɨndɨyu. Ahandɨ nɨmorehɨndɨ ndürɨ raErisabetɨyo ai-amboanɨ Aronɨndɨ sɨrambeahɨndɨyo.6 Yimbu ai Godɨndɨ hɨmboahü mbumundɨ hamɨndɨnɨmbafembo Adükarɨndɨ hoafɨ hɨmborɨyafeihɨsüŋgurɨne marɨnandɨ. 7 Erisabet ai purüsɨyo hayamboyo

Page 2: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:8 2 Ruk 1:17ranɨmbo ai Sekaraia-dɨbo nɨmorɨ kefekoate nɨmbafemboboagɨrɨmayafe. 8 Mamɨ sɨmboanɨ Sekaraiandɨsɨrɨhündɨ ratüpurɨmbo si tüküfeyoambe sesɨ sɨhefera Godɨndɨ hɨmboahü ramareandɨ. 9 Sapo Godɨmbo sesɨsɨheferambo dɨbonɨmbo ranɨ hohoanɨmo süŋgumboahambo dɨbonɨmemondowa Godɨmbo sɨhefembofondɨwamɨ fɨsɨŋarümbɨ moatükunɨ mandɨfemboAdükarɨndɨ worɨ ranambe kefuai mahüfu. 10 Ranɨyofɨsɨŋarümbɨ moatükunɨ-mayo ranai hai tɨkɨrandühɨhoroambe nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranai weindanɨnɨmboeimbo Godɨmbo dɨdɨbafɨyeihɨ burɨmayei.

11 Ranɨyo asu refeyoambe Adükarɨndɨ sünambeahɨndɨnendɨ ranai ahambo-so tüküfi fɨsɨŋarümbɨ moatükunɨmandɨfe fondɨ warɨhondanɨ manüŋgu. 12 RanɨyuSekaraia ai hoeirirɨ haya hepünɨfi yɨhɨmbosɨsɨrɨmefiyu. 13 Ŋga asu sünambeahɨndɨ nendɨ-mayu ranai hoafɨyundowohü yahuya, “Sekaraia, seyɨhɨmbondamboyafɨ! God ai sɨhafɨ dɨdɨbafɨfe hoafɨhɨmborɨyumboani. Asu sɨhafɨ nɨmorehɨ Erisabetai sɨhafɨ nɨmorɨ nderɨmɨndɨmboe. Rananɨmbose ahambo ndürɨ Son kaboadɨworɨ. 14 Nɨmorɨranai tükündɨfiyuanɨ se afɨndɨ hamɨndɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndamboyafɨ asu nindou amurɨ ranai-amboanɨafɨndɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndeimboyei. 15 Nindou ranai anaAdükarɨndɨ hɨmboahü ndüreimbɨ hondündümbui.Aiana yowanɨ wain asu ŋgɨnɨndɨ hamɨndɨ bia randümündümbui. Ahambo hondɨ ai wakemɨndɨmboyaŋgɨrɨyoambe Yifiafɨ Aboedɨ ranai ahandɨ fiambeyadɨdündɨfemboe. 16Rananɨmbo ai Israerɨhündɨ nindouafɨndɨ ranaheimbo God ahei Adükarɨ-mayu ranahambosowana hɨhɨndeirɨ ndemündündürɨ ŋgumbui. 17 AianaGodɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ, ahandɨ ndürɨEraisa ramefiyu nou, yahurai ŋgɨnɨndɨ ndemündühaya Adükarɨmbohünda ai boatei horombondüfi

Page 3: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:18 3 Ruk 1:24ŋgumbui. Aiana afɨndɨ mam-anemo asu nɨmor-anemoasükai mamühɨndeapura aboedɨ-aboedɨndafu, nindouGodɨndɨ hoafɨ hɨmborɨkoate-yei-rɨhündeimbɨ aheimbohɨhɨrɨndeiranɨ mbumundɨ hohoanɨmo süŋgundɨhi, asuanɨhondümbo-rɨhindeimbɨ Adükarɨ ai kosɨmbo-mayuranɨmbo dɨdɨboadondearümbui,” mehu.

18 Sekaraia ai sünambeahɨndɨ nendɨ-mayumbosɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, “Asu ro nüŋgundɨhefɨfɨrɨmandɨhe ranɨ-moatükunɨ ra anɨhondayo amboanɨ?Roana ndeara boagɨrɨyamboanahɨ asu wandɨ nɨmorehɨamboanɨ boagɨrɨyomboane,” mehundowamboyu.19 Sünambeahɨndɨ nendɨ ai sɨmborɨ hoafɨyundühɨyahuya, “Ro Gebrier-anahɨ nda. Roana Godɨndɨŋgusümboaranɨ-anahɨ nɨmboa arɨhandɨ. Aiyu wambokoamarɨhendɨra sɨhambo aboedɨ hoafɨ hoafɨmbomakosahɨ. 20 Se moai wandɨ hoafɨ ra anɨhondümbo-rowandɨ ranɨmbo-hünda yafadühamɨ tapɨ nɨmbafɨŋgafɨmbo ranɨ-moatükunɨ ra tükündɨfemboe. Nɨnɨ-sɨmboanɨyo God ai dɨbonɨmayu ranɨ-moatükunɨ raanɨhondümbo tükündɨfemboe,” mehundo.

21 Ranɨ-moatükunɨ ranai refeyoambe nindoubɨdɨfɨrɨ ai Sekaraiambo weindanɨ nɨmboeimbohɨmboyahündowohü hohoanɨmoyeihɨya, “Ai nɨmboeGodɨndɨ worambe gedühɨ anüŋgu?” masei. 22 Aiweindanɨ tüküfi huhü aheimbo moai hoafɨ karearü,ŋga wanɨ. Ranɨyei asu ai rarɨhi hohoanɨmoyeihɨyaawi Sekaraia ai nɨne awambo moatükunɨ ahandɨhɨmboahümbo Godɨndɨ worɨ ranambe hoeirehayamboyu rawefiyu masei. Ai aheimbo nɨnɨ hoafɨakɨdou hoafɨyokoate-yundürühɨyu asu ai moanɨ ahandɨwarɨnambo yaŋgɨrɨ sɨsamɨra wakɨmareandɨ.

23 Godɨndɨ worambe Sekaraia ai sapo nɨne-moatükunɨrefe ratüpurɨmbo-mayu ratüpurɨ ra moendɨre hayam-boyu asu ai ŋgoafɨna mahu. 24 Ranɨ-moatükunɨ ranai

Page 4: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:25 4 Ruk 1:32refe hayamboyo-ane ranambe ahandɨ nɨmorehɨ Erisabetranai warandühumbɨyo haya asu ai moai hondahüfeimbɨamoamo ranambe worɨ hɨnɨŋgɨre ho, ŋga wanɨ. 25 Aiyare hoafɨyowohü yahoya, “Haponda ndeara bɨdɨfɨranɨhondü Adükarɨ ai wambo hɨpoamboreandɨrɨhü ai wandɨamoanɨŋgɨ nindou hɨmboahü meŋgoro ra raguanam-boareandɨ,” meho.

Sünambeahɨndɨ nendɨ ranai Mariamboya Sisasndowarɨndɨmboyafɨ mehundo

26 Erisabet ai 6 amoamombo nɨŋgoambe Godai sünambeahɨndɨ nendɨ ahandɨ ndürɨ Gebrierranahambo Gariri hɨfambe ŋgoafɨ ahandɨ ndürɨ Nasaretranɨnambo koamarɨherü. 27 Ai mahu ra nɨmorehɨsapo nindowenihɨ ahandɨ ndürɨ Sosepɨmbo momokümarɨhindɨ ranahambo hoafɨ semündü hayamboyu.Sosep ranai ana adükarɨ bogorɨ Defitɨndɨ amoao-yomondɨ sɨrambeahɨndɨyu. Ŋga asu nɨmorehɨ-mayoranahandɨ ndürɨ ana Mariayo. 28 Sünambeahɨndɨnendɨ-mayu ranai nɨmorehɨ ranahambo-so tüküfihoafɨyundühɨ yahuya, “Karɨhasɨ. Adükarɨ ai se-dɨbo nüŋgumbo sɨhambo aboedɨ-aboedɨmareanɨnɨ,”mehundo.

29 Ranɨyo asu Maria ai sünambeahɨndɨ nendandɨ-mayo hoafɨ ra hɨmborɨyo haya asu ai afɨndɨ ho-hoanɨmoyowohü nɨne-moatükunɨ hoafɨ yahurai ra ya-hohaya hoafɨmayo. 30 Sünambeahɨndɨ nendɨ-mayuranai ahambo hoafɨyundowohü yahuya, “Maria, seranɨmbo yɨhɨmbondamboyafɨ, ŋga God ai sɨhamboŋgusüfoambe aboedɨ fufurɨfoareanɨnɨmboani. 31 Ŋgarananɨmbo se warandühumbündafɨ hawa nindowenihɨnɨmorɨ ndowarɨndɨfɨ mbunda asu se ahandɨ ndürɨSisas kaboadɨworɨ. 32 Aiana adükarɨ hondünduanɨahambo moanɨ Nɨmoamo Hamɨndɨ Hondündɨ nɨmoranimbɨseimboyei. Rananɨmbo asu Adükarɨ God ranai

Page 5: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:33 5 Ruk 1:41-42ahambo bogorɨmbondirɨmbui sapo ahandɨ amoao De-fit ramefiyu süŋgu. 33 Rananɨmbo ai koadürümbo-koadürümbo Sekopɨndɨ ahuirɨ mamɨyei bogorɨmbondɨfinüŋguhü, ahandɨ ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranai ŋgɨrɨmoendɨndo,” mehundo.

34 Maria ai sünambeahɨndɨ nendɨ-mayu ranahambohoafɨyondowohü yahoya, “I, ranɨ-moatükunɨ ranüŋgunde yahurai tükümandɨfea? Asu roananindowenihɨkoate-anahɨsɨ!” mehondowamboyu.35 Asu sɨmborɨ ai ahambo hoafɨyundühɨ yahuya,“Yifiafɨ Aboedɨ ranai sɨhafɨ fiambe tükündɨfenɨnɨhüanɨmbo asu Godɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ranai sɨhambogabudɨboadeanɨnɨmboe. Ranɨmbo-hündambo anɨmboasu sürühoeimbɨ nɨmorɨ ranahambo Godɨndɨ Nɨmor-ani mbɨseimboyei. 36 Awi se hɨmborɨyafɨ, sɨhafɨ mbuErisabet amboanɨ ŋgɨrɨ nɨmorɨ wakɨndamɨndo maseiboagɨrɨmayoa, ŋga haponda warandühumbüyo haya 6amoamo homboane. 37 Ŋgɨrɨ God ai nɨnɨ-moatükunɨrefekoate-ndu,” mehu. 38 Asu Maria ai sɨmborɨhoafɨyowohü yahoya, “Ro Adükarɨndɨ ratüpurɨya-rɨhandeimb-anahɨ, ŋga se hoafɨmayafɨ süŋgu aimoanɨ rambɨreandamboane,” mehondowamboyu asusünambeahɨndɨ nendɨ ranai ndamefiyu.

Maria ai Erisabetɨmbo ndüfosimbo maho39 Ranɨ-sɨmboanɨ Maria ai botɨfe naporamɨndɨ

haya nɨmai ŋgoafɨ mamɨ Sudia hɨfɨ wafuambeanaŋgo ranɨnambo mahafo. 40 Ranɨyo asu aiSekaraiandɨ worambe ho haya farɨfe hafo Erisabetɨmbohɨhɨfɨmarandɨ. 41-42 Erisabet ai Maria hɨhɨfɨmarandɨra hɨmborɨyo-ambe asu mare ranambe nɨmorɨ aiahandɨ furambe saŋgurɨmbo botɨfi piyu marandɨ.Ranɨyo asu Erisabetɨndɨ fiambe Yifiafɨ Aboedɨranai tüküfeyowohüyo, ai puküna hoafɨ karɨhoehü

Page 6: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:43 6 Ruk 1:50hoafɨyowohü yahoya, “God ai sɨhambo aboedɨ-aboedɨmareanɨnɨ muŋguambo nɨmorehɨmborefendürɨkoate-mayu nou. God ai nɨmorɨ ranahamboamboanɨ aboedɨ-aboedɨrirɨmboani! 43 Awi adükarɨmoatükunɨ wambo tükümefeyondɨrɨ. Ŋga wandɨAdükarɨndɨ hondɨ ai wambo hoeifendɨrɨmbotükümefeyo. 44 Awi se hɨmborɨyafɨ, asu ro sɨhafɨ-mayohɨhɨfɨ hoafɨ ra kefoendühɨ hɨmborɨhamɨndɨhühɨyahɨasu nɨmorɨ wandɨ furambe asaŋguru ranai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨyuhü hohorɨpɨ-hohorɨpɨmayu. 45 Adükarɨndɨhoafɨ ra se anɨhondümbo-ndowandühɨ ana, asu sehɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndafɨ sapo ranɨ-moatükunɨ ranai anɨhondüsɨhambo tükündɨfenɨnɨmboe,” mehondo.

Maria ai Godɨmbo herüna kakɨsaomarɨrɨ46Maria ai yahoya,

“Ro wandɨ ŋgusüfoambe ra Adükarɨmbo adükar-ani sahohoanɨmoayahɨ.

47 Asu wandɨ hohoanɨmoambe ranai Godɨmboyawandɨ Aboedambo-reandɨrɨ-randeimbani yaho

hɨhɨfɨ-hɨhɨfayo.48-49 Ro ahandɨ ratüpurɨya-rɨhandeimbɨya hehea

moanɨndɨ nɨmorehɨyahɨ,ŋga asu ai wambo hohoanɨmoyuhü ndondomare-

andɨrɨ.Hapondanambe peyo haya süŋgunambo gogu aho

ranambe amboanɨnindou ai wambo hɨhɨfɨ-hɨhɨfümb-anafɨ

mbɨseimboyei,nɨmboe sapo Adükarɨ Hamɨndɨ God ai wambo adükarɨ

moatükunɨ ramareandɨ ranɨmbo-hünda.Ahandɨ ndürɨ ra moanɨ sürühoeimbane.

50Ŋga asu ahandɨ hɨpoambofehohoanɨmoranananindoudɨdɨyei ahambo ahɨnarɨhorɨ

Page 7: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:51 7 Ruk 1:58ranaheimbo-so boagɨrɨ tühünɨmbo rande

yagodɨmboe.51 Ai ahandɨ warɨ ŋgɨnɨndɨ ranambo adükarɨ ratüpurɨ

ratüpurɨmayu.Ai nindou afɨndɨ-afɨndɨyeimbɨ ranaheimbo ahei ho-

hoanɨmo nɨne moaruwai amarondürɨranɨ kameihɨ bukürümafoareandürɨ.

52 Ai bogorɨ nindou-memo ahamundɨ nɨmarɨfondɨwamɨnɨndɨ hɨfɨnɨ hemoafoareapurɨ.

Ranɨyo asu nindou ndürɨkoate-memoranahamumbo nɨmoamo sepurɨmündübotɨmareapurɨ.

53 God ai nindou wembomboyeimbɨ ranaheimbo aboedɨmoatükunɨ yimbureandürɨ

asu nindou napombü-mayei ranaheimbo nɨnɨakɨdou-amboanɨ warambefendürɨkoatekoamarɨhendürɨ.

54Ai ahandɨ ratüpurɨyei-rɨhündeimbɨ Israer ranaheimbomafarɨhendürɨ ra

sapo horombo hoafɨyu masɨhendɨ ranɨ süŋgum-boyu hɨpoambomareandürɨ.

55 Ai Abraham asu ahandɨ ahuirɨ mamɨ ranaheimbohoafɨyondürɨmbo

koadürümbo-koadürümbo ra hohoanɨmoyumasɨhendɨ ranɨ süŋgumboyu ramareandɨ,”

meho.56 Maria ai ŋgɨmɨ amoamo Erisabetɨ-dɨbo nɨŋgo

hɨmboyo asu ai ŋgoafɨna asükaiyo hɨhɨrɨfe maho.Erisabet Sonɨmbo maserɨmɨndo

57 Erisabet ai ahandɨ nɨmorɨ semɨndɨmbo sitükümefeyondowamboyo asu ranɨ-sɨmboanɨ ainindowenihɨ nɨmorɨ maserɨmɨndo. 58 Nindou bɨdɨfɨrɨai-babɨdɨmbo worɨ yimburɨhindeimbɨ ranɨyei asuahandɨ wahorɨ mamɨyomomuŋguambo Adükarɨ ai nɨne

Page 8: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:59 8 Ruk 1:67aboedɨ ranɨ-poanɨmbo moatükunɨ ahambo ramareandɨra hɨmborɨyeihehi ai Erisabetɨmbo ŋgusüfoambe hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmehündo.

59 Nɨmorɨ ranai mamɨ wikɨyu hayamboyuwane, asuai ahandɨ fihoearɨ kefetɨrɨhefe mburɨmbo afɨndandɨndürɨ süŋgu Sekaraiambofi kafoefimboani sei hehimahei. 60 Ŋga asu ahandɨ hondɨ ai hoafɨyowohüyahoya, “Yowanɨ! Ahandɨ ndürɨ ana Son anɨmbombiyu-wamboane,” mehondürɨ. 61 Ranɨyei asu ai ahambohoafɨyeihɨ seiya, “Asu seana sɨhafɨ sɨrambemoai yahuraindürɨ ana yaŋgoro,” masahündo. 62 Ranɨyei asu aiahandɨ afɨndambo warɨnambo yaŋgɨrɨ hoafɨyeihɨ ndürɨnɨnɨ nɨmorɨ ranahambo kamaboadɨhorɨ masahündo.63 Sekaraia ai sürü papɨmbo moatükunɨfihɨ ndürɨpareandühɨ yahuya, “Ahandɨ ndürɨ ana Son-ani,”mehuamboyei. Asu moanɨ nɨmboe yahurai muŋguamboai hepünɨmehindɨ. 64Refeyowohüyo asu moanɨ ranambehamɨndɨ Sekaraia ai asükaiyu hoafɨ ra wataporɨmbo-randühɨya Godɨmbo aboed-ani yahu hoafɨmayu.65Ranɨyo asu nindou ŋgoafɨ akɨmɨ amarei ranai yɨhɨmbosɨsɨreandürühɨyo, asu ranɨ-moatükunɨ ramefeyo ranɨhoafɨ ranai Sudia hɨfɨ wafuambe ŋgoafɨ anaŋgo ranɨ-amboanɨ ho-ho marandɨ. 66 Muŋguambo nindou airanɨ hoafɨ ranahambo hɨmborɨyei hehi hohoanɨmokɨkɨrɨhündühɨ düduyahindühɨ seiya, “Nɨmorɨ ra nɨnɨmoatükunɨ nahurai nɨmorɨ tükümandɨfia?” masei. Airarɨhi fɨfɨrɨhindɨ Adükarɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ranai ai-dɨboanɨŋgo ho.

Sekaraia ai Godɨndɨ hoafɨ hoafɨmayu67 Sonɨndɨ afɨndɨ Sekaraiandɨ fiambe Yifiafɨ Aboedɨ

ranai farɨfehüyo asu ai Godɨndɨ hoafɨ ra yare hoafɨyuhɨyahuya,

Page 9: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:68 9 Ruk 1:76-7768 “Awi sɨhɨrɨ Israerɨ-yafe God Adükarɨ ranahambo

aboed-ani mbɨsefomboane.Ai ahandɨ nɨmorehɨ nindowenihɨ ranaheimbo

farɨhefendürühɨ aheimbo aboedambofe-ndürɨmbohünda makusu-ani.

69 Ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨ amoao Defitɨndɨsɨrambeahɨndɨyu

ai sapo nindou ŋgɨnɨndɨ sɨhefɨmbo aboedambofe-munɨmbo-mayu ranahambo dɨbonɨmayundo.

70 Ai ahandɨ sürühoeimbɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ-yomondɨ süŋgu

horombo hoafɨyu masɨhendɨ hoafɨ ra süŋgumare-andɨ.

71 Ranɨ hoafɨ ra yahurai yare hoafɨyuhɨ yahuyaai nindou sɨhefɨmbo hürütümb-anei.

Asu yɨboarukoarɨhimun-anei ranahei ŋgɨnɨndɨ waram-beahɨndɨ

aboeda hündɨhemunümbui yahu hoafɨyumasɨhendɨ.

72 Ai sɨhefɨ amoao mamɨmbo hɨpoambondeandürümbui.Asu ahandɨ hoafɨ hoafɨyu fɨramündü masɨhendɨ

ranahambo hohoanɨmondümbui.73 Sɨhefɨ amoao Abrahamɨmbo ai dabarɨfihɨ hoafɨyu

masɨhendɨ.74 Ai sɨhefɨ hürütümbɨyei warambeahɨndɨ

aboedambo hürühefemunühɨ,asu ai sɨhefɨmbo ahandɨ ratüpurɨ yɨhɨmbo

sɨsɨrɨfekoate ratüpurɨmbo ra süŋgurɨhi yahombohoafɨyu masɨhendɨ.

75Asu rananɨmbo sɨhɨrɨ yaŋgɨrɨ nɨmboefambe amboanɨ,sɨhɨrɨ moanɨ sürühehundeimbɨndefɨ mbundɨhu,aboedɨ mbumundɨ hamɨndɨ ahandɨ hɨmboahü

muŋguambo si aho ra nɨmboefomboane.76-77 Haponda, wandɨ nɨmorɨ, sɨhambo ana

Page 10: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 1:78 10 Ruk 2:4Nɨmoamo Hamɨndɨ Hondündɨ hoafɨ hoafɨyafɨ-

randeimb-anafɨ mbɨseimboyei.Seana Adükarɨmbohünda horombondafo ŋgafühɨ aham-

bohünda nafɨ dɨdɨboadondowandühɨahandɨ nendɨ ranaheimbo ahei moaruwai hohoanɨmo ra

amboawi yahohümoaruwai hohoanɨmo-ambeahɨndɨ aboedambofe-

ndürɨmboani yahombohünda.78 God ahandɨ hɨpoambofe hohoanɨmonambo

sɨmborɨ si nahurai koaboadeanda kodɨmboe.79 Rananɨmbo nindou yɨfɨmbo yɨhɨmboyeihɨ nɨmbɨ

nɨmaroanɨ anɨmboeiaheimbo si boakɨboadeandürɨmboe.

Asu rananɨmbo sɨhefɨmbo aboedɨ nɨmarɨmbo nafɨ na-fuindamuna ŋgemboyefɨ,”

Sekaraia ra mehu.80 Süŋgunambo Son ai adükarɨyuhümbo asu Yifiafɨ

Aboedɨ ranai-amboanɨ ahandɨ fiambe ŋgɨnɨndɨ tüküme-feyo. Ai hu nɨmɨ wohɨ furɨkoate-reandühɨ nüŋgu humboIsraer so boatei weindahɨ tükümefiyu.

2Maria Sisasɨmbo maserɨmɨndo(Matyu 1:18-25)

1 Ranɨ-sɨmboanɨ Romɨ-yafe adükarɨ bogorɨ SisarOgastas ai muŋguambo nindou ranɨhündambo ai ndürɨsemɨndɨmbo hoafɨ ra hoafɨyu masɨhendɨ. 2 Kwirinius aiSiria-yafe bogorɨmbofi nüŋguambeyo muŋguambo nin-dou ranaheimbo ndürɨ semɨndɨmbo ra boatei tüküme-feyo. 3 Ranɨyei asu muŋguambo nindou ranai mamamɨahandɨhoarɨ ahandɨ ndürɨ semɨndɨmbohünda ahandɨŋgoafɨ hondü ranɨnambo hei marɨhündɨ.

4 Ranɨyu asu Sosep ai-amboanɨ Gariri hɨfambeNasaret ŋgoafɨhündɨ botɨfi haya adükarɨ bogorɨ

Page 11: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:5 11 Ruk 2:12Defitɨmbo sahorɨmɨndeimbɨ ŋgoafɨ Betrehem Sudiahɨfambe anaŋgo ranɨnambo mahu. Sapo ai Defitɨndɨsɨrambeahɨnd-ani. 5 Ranɨyo asu Maria ranahamboSosepɨmbo semündümbo momo kümarɨhindɨ ranɨ-dɨbo ndürɨ semɨndɨmbo mahu. Ranɨyo asu Maria ranaiwarandühumbɨyo. 6 Ranɨyo asu ai Betrehem ŋgoafɨhünɨmbafeambe Maria ai ahandɨ nɨmorɨ wakemɨndɨmbosi ranai ndeara bɨdɨfɨranɨ tükümefeyo. 7 Ai ahandɨamoŋgo nɨmorɨ ra wakɨrɨmɨndɨ haya nɨmorɨ-yafehoearɨnambo hɨmonderɨ mbura burmakauyei sesɨhɨpɨrambemafoarerɨ. Sapo nindou aporamboworɨ ranainindou fondɨ muŋgu sɨmoŋgorɨmayeiambo wambo.

Sünambeahɨndɨ nendɨ ai sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨmbo Sisas tükümefiyu hoafɨ sowandümomahomo

8 Ranɨ hɨfɨhü sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨ aiahamundɨ sipsip fufurundümo homo moanambühɨhɨfandɨrundürühɨ mamɨ nɨmbɨ-memo. 9 Adükarɨndɨsünambeahɨndɨ nendɨ ranai ahamumbo-so tüküfihüyuasu Adükarɨndɨ hɨmboamupui-randeimbɨ siranai ahamumbo boakɨmafoareapurɨ. Ranɨyomoasu ai ranɨ-moatükunɨ ranahambo yɨhɨmbosɨsɨrɨmefundɨ. 10 Ŋga asu sünambeahɨndɨ nendɨ ranaiahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Se ranahamboyɨhɨmbondɨmboemo. Ro ndanɨmboahɨ nda sɨhamumboaboedɨ hoafɨ sahamɨndɨmboanahɨ. Ranɨ-moatükunɨhoafɨ rananɨmbo adükarɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ ndemɨndɨmuŋguambo nindou ranaheimbo tükündɨfemboe.11 Ndanɨ-sɨmboanɨ Defitɨndɨ ŋgoafɨ Betrehem ranɨhünindou sapo sɨheimbo aboedambofe-ndürɨmbo-mayuranahambo hondɨ ai wakɨmarɨmɨndo. Ai nindouGod dɨbonɨmeindo Krais Adükarɨ ranani. 12 Ŋga asurananɨmbo se ahambo anɨhondümbo randu yahurai

Page 12: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:13 12 Ruk 2:19fɨfɨrɨndüwurɨ. Se hoeindüwuranɨ nɨmorɨ ranaihoearɨnambo hɨmondɨhefimbɨ burmakau-yei sesɨhɨpɨrambe foerümbui,” mehupurɨ.

13 Ranɨyo asu hoafɨ nɨŋgoambe sünambeahɨndɨ ami-yomondɨ nendɨ ranai tüküyafu sapo sünambeahɨndɨnendɨ ŋgorü-mayu ranɨ-babɨdɨmbo nɨŋgomomboGodɨmbo aboed-ani yahomo hoafɨyomondühɨyahomoya,14 “God nɨmoamo hamɨndɨ hondü anüŋgu ranahambo

aboed-ani mbɨseiamboane.Nɨmorehɨ nindowenihɨ hɨfɨ ndanɨhü anɨmboei

ranaheimbo ŋgusüfo afurɨfimbɨ hohoanɨmosegodürɨmboane.

God ai aheimbo ŋgusüfo pareandürühɨ siyaofind-ürühani,”

mehomo.Sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨ nindou ranai homo

Sisasɨmbo hoeimarüwurɨ15 Sünambeahɨndɨ nendɨ ranai ahamumbo sowahɨndɨ

botɨyafu sünambe hafomondane, sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨ nindou-memo ranai ahamundɨhoarɨbogo hoafɨ fɨründümondühɨ yahomoya, “Awi sɨhɨrɨBetrehem ŋgoafɨnambo ŋgefɨ sapo ranɨ-moatükunɨtükümefeyo ra hoeindɨhu Adükarɨ ai hoafɨmemunɨsüŋgu,” mehomo. 16 Ranɨyomo asu ai nɨmai ranɨnambohomo Maria Sosepɨmbo-so tüküyafu mburu nɨmorɨburmakauyei sesɨ hɨpɨrambe mafoeru ra hoeimarüwurɨ.17 Sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨ nindou-memo ranaiahafembo hoeirupɨrɨ mburu asu ai nɨne-hoafɨ nɨmorɨranahambo sünambeahɨndɨ nendɨ ai hoafɨmemohoafɨ ra hoafɨmemopɨrɨ. 18 Muŋguambo nindouai ranɨ hoafɨ ra hɨmborɨyei hehi hepünahi afɨndɨhohoanɨmomayei. 19 Ŋga asu Maria ai ranɨ hoafɨmuŋgu ra ŋgusüfoambe hohoanɨmoyo marandɨ.

Page 13: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:20 13 Ruk 2:2520 Ranɨyomo asu sipsip hɨfandɨru-rundeimbɨ nindouranai hɨhɨrɨyafu homondühɨ Godɨmbo adükar-aniasu ndürɨmb-ani yahomo houmbo mahomo. Ai sapoahamumbo sünambeahɨndɨ nendɨ hoafɨmemopurɨ ranɨsüŋgumbo ranɨ-moatükunɨ ranahambo hɨmborɨyomohoeiru houmbo wambo.

Sisasɨmbo ndürɨ kamafoarɨhorɨ21 7 Si ranai hoane ranɨ wagabe nɨmorɨ ranahambo

hoearɨ kefetɨrɨhefihɨ ndürɨ Sisas kafoefimbo si ranaitükümefeyo. Sisas ra horombo hondandɨ furambe saŋ-gorɨkoate-yuambe ranɨ-sɨmboanɨ sünambeahɨndɨ nendɨai kamafoarir-ane.

Simion Ana ai Sisasɨmbo Godɨndɨ worambehoeimarɨnerɨ

22 Mosesɨndɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo meŋgororanai hoafɨmayo süŋgu Maria Sosep ai aboedɨ tüküfenɨmarɨmbomefe ranɨ si ai tükümefeyopɨrɨ. Ranɨ-yafe asu ai nɨmorɨ ra sowarɨndɨfe hena Adükarɨndɨhɨmboahü hɨnɨŋgɨfimbo Serusarem ŋgoafɨna mahafe.23 Sapo ranɨ-moatükunɨ refembo-mayo ra Adükarɨndɨahɨnümbɨ hohoanɨmoambe yahurai sürü pareyaŋgorowohü yahoya, ‘Muŋguambo nindowenihɨnɨmorɨ furɨ sɨmborɨhündɨ ranana Godɨndɨfihɨyaŋgɨrɨ paiarɨmboane,’ meho. 24 Asu ai hafe yimbuwupufombefeyo asu dɨbɨ weimbefeyo ranamboanɨGodɨmbohünda hɨfokoarɨne masɨheneandɨ sapoAdükarɨndɨ ahɨnümbɨ ra-meho süŋgumbo.

25 Ranɨ-sɨmboanɨ nindou mamɨ ahandɨ ndürɨSimion ranai Serusarem ŋgoafɨ ranɨhü manüŋgu.Nindou ranai ana ai aboedɨ hamɨndɨyu haya Godɨmboyaŋgɨrɨ hohoanɨmo parireimbɨ nindouyuhü Israernindou ranai aboedambo-mbeahindɨ yahu hayahɨmboyumbüyu manüŋgu. Yifiafɨ Aboedɨ ranai

Page 14: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:26 14 Ruk 2:32ahandɨ fiambe nɨmaroweimbɨyu. 26 Ranɨyo asu YifiafɨAboedɨ ai Simionɨmbo hoafɨ weindahɨreandowohüyahoya, “Ŋgɨrɨ se nɨmai yɨfɨndafɨ, ŋga se nɨmbafɨ-nɨmbafɨmbo Adükarɨ ai Nindou koamarɨheirɨ rahoeindɨworɨ hawambo anɨmbo ndamboyafɨ,” mehosüŋgu. 27 Yifiafɨ Aboedɨ ai Simionɨmbo hohoanɨmobotɨmareramboyu asu ai Godɨndɨ worɨna mahüfu. Sapoahɨnümbɨ hohoanɨmomeŋgoro ranɨ-süŋgumbo ahamborefimboyafe hondafɨndɨ ai nɨmorɨ Sisas ranahambosowarɨndɨfe Godɨndɨ worɨ ranambe mahüfe. 28 Ranɨyoasu Simion ai nɨmorɨ ranahambo ahandɨ warambewakɨrümündɨ Godɨmbo hɨhɨfɨrürühɨ hoafɨyuhɨyahundoya,29 “Adükarɨ sapo horombo wambo se hoafɨmayafɨ ra-

süŋgumbosɨhafɨ ratüpurɨya rɨhandeimbɨ nindou nda moanɨ

rando hɨnɨŋgɨndowandɨraro ŋgusüfo afurɨndɨhe kündɨhe hehea

yɨfɨndamboane.30 Ro wandɨ hɨmboarɨnambo se yɨhoefombo

aboedambofe-munɨmboayafɨ rahoeirɨheamboanahɨ.

31 Ranɨ-moatükunɨ ra se sɨhafɨ nɨmorehɨ nin-dowenihɨ ranahei hɨmboahü dɨdɨboadorandɨfɨmasɨhoefane.

32 Ranɨ-moatükunɨ ranana weindahɨfembo si-ane,ŋga sɨhafɨ hohoanɨmo süŋgu ranɨ-moatükunɨ ranai

anɨmboSuda-yafe ndɨfo mayei ranaheimbo si

dagadürɨmboe.Asu nɨmorehɨ nindowenihɨ sɨhafɨ Israerɨhündɨ-mayei

ranaheimbo ndürɨ adükarümbɨ nɨŋgo hohoanɨmora tükündɨfendürɨmboe,” mehu.

Page 15: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:33 15 Ruk 2:3833 Ranɨ-yafe asu nɨmorɨndɨ hondafɨndɨ ranai nɨne-

moatükunɨ hoafɨ Simion ai wataporɨmbo-marandɨranɨmbo hɨmborɨyafe hena hepünɨmefɨneandɨ.34-35 Ranɨyu asu Simion ai aheimbo aboedɨ-aboedɨreandürühɨ Maria nɨmorɨndɨ hondɨ-mayoranahambo hoafɨyundowohü yahuya, “Nɨmorɨ ndananaGod ai ahandɨhoarɨ dɨbonɨmayuani Israerɨhündɨbɨdɨfɨrɨ ahambo anɨhondümbofekoate-ayei ranaimoaruwaimbo-ndahimboyei asu anɨhondümbo-arɨhorɨ ai aboedambondahimboyei. Ai Godɨndɨ yifirɨnafuindümbui asu nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranaiahandɨ hoafɨ hɨmborɨkoate-ndeihɨ, asu ahei nɨnehohoanɨmo dɨbo ahei ŋgusüfoambe mamarondürɨ raweindahɨndɨhimboyei. Rananɨmbo asu sɨhambo-amboaafɨndɨ hohoanɨmo ranai pisao nahurai sɨhambo ŋgusüfora nandeamboe,” mehu.

36-37 Ranɨhü nɨmorehɨ kai mamɨ ahandɨndürɨ Ana Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyo-randeimbɨyomanɨŋgo. Ai Fanuerɨndɨ nɨmorɨyo haya asu Asandɨsɨrambeahɨndɨ-mayo. Nɨmorehɨ ranai 7 hɨmbanɨyonindowenihühɨmefeyo ŋga asu haponda 84 hɨmbanɨmboboagɨrɨyomboane. Ai moai Godɨndɨ worɨ ranahambohɨnɨŋgɨre tifoendɨ, ŋga ai moanɨ nɨmbɨ nɨmbɨsi ahora Godɨmbo hohoanɨmoyowohɨ wembopo dɨdɨbafɨfemarandane. 38 Moanɨ ranɨ-sɨmboanɨ hamɨndɨranambe nɨmorehɨ ranai akɨmɨ tüküfe nɨŋgo Godɨmbohɨfɨhɨmarɨrɨ. Asu ai nindou dɨdɨyei sapo Serusaremŋgoafɨ God ai aboedambo-fembo-mayu ranahambohɨmbomayei ranaheimbo nɨmorɨ-mayu ranahambowataporɨmbo-randürühɨ hoafɨmendürɨ.

Sosep ai ahandɨ amborɨ babɨdɨmbo Nasaretɨnambohɨhɨrɨyahi mahei

Page 16: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:39 16 Ruk 2:4839 Sosep Maria ai sapo nɨne-moatükunɨ ratüpurɨ

Adükarɨndɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo süŋgumbo refemboratüpurɨmayo ra rarɨne mburɨna, asu ai ahafe ŋgoafɨNasaret Gariri hɨfambe anaŋgo ranɨnambo hɨhɨrɨyafɨnemahafe. 40 Nɨmorɨ ranai adükarɨyuhü ŋgɨnɨmarɨhoayu.Ranɨyu asu ai ndore fɨfɨre haya God ai ahambo ŋgusü-foambe aboedɨ-aboedɨmarirɨ.

Sisas hoarɨfɨ ranai yamundu-rundeimbɨ nindoubabɨdɨ Godɨndɨ worambe mamaru

41 Muŋguambo hɨmbanɨ ra Sisasɨndɨ hondafɨndɨai Serusaremɨnambo adükarɨ si ahandɨ ndürɨ Pasofatüküfe arandɨ ranɨ hoeifembo hafe marɨnandɨ. 42 AsuSisas ai 12 hɨmbanɨmbo nüŋgu hayamboyuane, saporanɨ moatükunɨ si koadürü refemarandɨ süŋgumbo aihoeifembo mahafe. 43 Adükarɨ si ranai hümaramɨndo-wamboyafe asu ai ŋgoafɨna hɨhɨrɨyafɨne hafe, ŋgaSisas hoarɨfɨ-mayu ranai Serusarem ŋgoafɨhü nɨmaru.Ŋga asu ahandɨ hondafɨndɨ ai nɨmarɨmbo-mayu ramoai fɨfɨrɨneandɨ. 44 Ai ndanananɨya nindou amurɨbɨdɨfɨrɨ ranɨ-babɨdɨmbo mbahumbai safe hena asuai ranɨ si peyo haya maho ra nafɨ süŋgu hafehüŋgunindambürɨ asu mamɨsɨrɨ-mayei ranahei mbusümokokomarɨnɨrɨ hafe. 45 Ai ahambo hoeifikoate-yafehüasu ai hɨhɨrɨyafɨne hena Serusaremɨnambo hüfihɨkokomarɨnɨrɨ hüfe. 46 Yimbu si ranai howane, ŋgɨmɨsinambo hondafɨndɨ ai Godɨndɨ worambe Suda-yomondɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamundu-rundeimbɨbabɨdɨmbo mamaruwa hoeimarɨnerɨ. Ai ranɨhünɨmarümbo ahamundɨ hoafɨ hɨhɨmborɨyu asu düdufehoafɨ düdufipurɨ randühɨ mamaru. 47 Ranɨ nindoumuŋguambo dɨdemo ai ahandɨ hoafɨ hɨmborɨmemoranai ahandɨ fɨfɨrɨfeyo asu sɨmborɨ hoafɨmayuranahambo hepünümefundɨ. 48 Ahandɨ hondafɨndɨai ahambo hoeirɨnerühɨ hepünüyafɨne mburɨna hondɨ

Page 17: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 2:49 17 Ruk 3:4ai hoafɨyondowohü yahoya, “Nɨmorɨ nda se nɨmboeyɨhoehɨmbo ra-süŋgumarowanda? Sɨhafɨ ape-dɨbo rosɨhambo afɨndɨ hohoanɨmoyehühɨ kokomarɨhoanɨnɨ,”meho. 49 Nɨmorɨ ranai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Nɨmboe se wambo kokomarɨnandɨra? Ro wandɨApendɨ worambeahɨ nɨmboamboanahɨ ra se moaifɨfɨrɨneandɨyo?” mehu. 50Ŋga yimbu ai moai nɨmorɨndɨhoafɨ nɨmɨndɨ ra ndorɨne fɨfɨrɨneandɨ.

51 Ranɨyo asu Sisas ai ahandɨ hondafɨndɨ babɨdɨmboNasaret ŋgoafɨnambo hɨhɨrɨyahi mahei. Asu ai ahafehoafɨ hɨmborɨyu marandɨ. Ahandɨ hondɨ Mariaai muŋgu moatükunɨ ra ŋgusüfoambe hohoanɨmoyokɨkɨhɨmareandɨ. 52 Sisas ai ahandɨ fi ra adükarɨyuhü asuahandɨ fɨfɨrɨfe hohoanɨmo ranai adükarɨ tüküfihɨ God-aiyu asu nindou-ayei ahambo hoeirɨhora mayoa aboed-ani masahündo.

3Son hundürɨra-randeimbɨ ai hoafɨ bokarɨmarɨhendɨ(Matyu 3:1-12; Mak 1:2-8; Son 1:19-28)

1-2 Sisar Taiberius ai 15 hɨmbanɨ hɨfandɨrandambePondius Pairat ai Sudia-yafe hɨfɨ hɨfandɨmarandɨ. Herotai Gariri hɨfɨ hɨfandɨrandane, ahandɨ akɨdɨ Firip aiIturia hɨfɨ asu Trakonitis hɨfɨ hɨfandɨmarandɨ. Risa-nias ai Abirene hɨfɨ hɨfandɨrandambeyo asu Anas we-imbo Kaiafas ai Godɨmbo sesɨ sɨhene-rɨnandeimbɨ bo-gorɨ adükarɨmayafanɨ. Ranɨ sɨmboanɨyo Son Sekara-iandɨ nɨmorɨ ahambo-so nɨmɨ wohɨ furɨkoate-reandühɨGodɨndɨ hoafɨ ranai tükümefeyo. 3 Ranɨyo Son aiSodan hoekɨmɨ ra hoahoaŋgu wakɨreandühɨ hoafɨbokarɨhendühɨ yahuya, “God ai sɨhei moaruwai ho-hoanɨmo ra gogorɨhefembohünda muŋguambo nin-dou sɨhei moaruwai hohoanɨmo ra hɨnɨŋgɨndɨhi hehihundüründei,” mehu. 4 Ranɨ-moatükunɨ ra Godɨndɨ

Page 18: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 3:5 18 Ruk 3:8hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ, ahandɨ ndürɨ Aisaia, ahandɨbukambe hoafɨmayo süŋguyo tükɨmefeyo. Ai yarehoafɨyowohüya,“Nɨmɨ wohɨ furɨkoate-reandühɨ nindou mamɨ ahandɨ

yasɨmondɨ ranai mɨŋgɨyo hoafɨyowohü yahoya,‘Adükarɨndɨ nafɨ wudɨpoapondɨhindɨ,

ahambohünda nafɨ dɨdɨboadondɨhindɨ.’5 Muŋguambo hoafendɨ peyo-peyo arandɨ ra hɨfɨ

hɨrɨndei koaboadɨhindühɨbotɨrenɨŋgoweimbɨ ra dɨdɨboadombɨrɨhindamboane.

Nafɨ ho pusɨre ho pusɨre-randeimbɨ radɨdɨboadorɨhinda mbumundɨmbeyo-wamboane,asu nafɨ moaruwaiayo ra wudɨpoapo-

mbɨrɨhindamboane.6 Rananɨmbo muŋguambo nɨmorehɨ nindowenihɨ ranai

God sɨhefɨmbo aboedambofe-munɨmbohündaratüpurɨmayu ra hoeimbɨrɨhindamboane,” Aisaia40:3-5

meho.7Nindou afɨndɨ ranai Sonɨmboya hundürümbɨramunɨ

sei hehi Sodan hɨmona maheiamboyu ai aheimbohoafɨyundürühɨ yahuya, “Se ana amoasɨrɨmoaruwai ranahandɨ nɨmor-anei. Sɨheimbo dɨdɨai hoafɨmayu-amboyei God ai moaruwaimbo-fendürɨmboayu ranambeahɨndɨ aboedambo-fembohohoanɨmoayeia? 8 Sɨhei hohoanɨmo ra hɨsɨnahurai-ane. Se sɨhei moaruwai hohoanɨmohɨnɨŋgɨmarɨhindɨ ra nafuimbohünda hɨsɨ aboedɨnahurai hohoanɨmombeyei-amboane. Asu se ŋgɨrɨsɨheihoarɨ sɨmborɨ hoafürɨndeihɨya, ‘Abraham anayɨhoefɨ amoao-ani ranɨmboane God ai ŋgɨrɨ yɨhoefɨmboŋgɨnɨndɨndamunɨ,’ mbɨsei. Ŋga Abrahamɨndɨ ahuirɨ ramoanane. Haponda ro sɨheimbo hoafayahandürɨ, God aiyifirayu ana, ai nɨmoei nda Abrahamɨndɨ ahuirɨmbonde

Page 19: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 3:9 19 Ruk 3:16nafɨndandürɨ hɨnɨŋgɨ-ndeandürümbui. 9 Nɨmɨ ranaiaboedɨ hɨsɨkoate-ayo ana, nɨmɨ afimambe tɨmeyaŋgorɨmboane, hɨtɨfoefe haiambe pifembohünda,”mehu.

10 Nɨmorehɨ nindowenihɨ ranai Son hoafɨmayura hɨmborɨ-yei hehi düdurɨhorühɨ seiya, “Asu ronünüŋgu-mandɨhunda?” masei 11 Asu ranɨyo Sonai sɨmborɨ hoafɨyundürühɨ yahuya, “Nindou ŋgorüai siot yimbundapɨranɨ asu ŋgorü ai moanɨnduanɨahandɨ-mayo fihɨndɨ ŋgorü mbɨsagadowamboane.Asu nindou ŋgorü ai sesɨ afɨndɨ asɨhendɨ amboanɨmoanɨ mamɨ mare ranɨ süŋgumbɨreand-amboane,”mehu. 12 Takis kakɨ sowandümo-rundeimbɨ nindoubɨdɨfɨrɨ amboanɨ hundürümbohünda mahomo. Asuai düduyafundühɨ yahomoya, “Nindou yamundo-randeimbɨ, asu ro nünüŋgu-mandɨhunda?” mehomo.13 Asu sɨmborɨ Son ai hoafɨyupurühɨ yahuya,“Se takis kakɨ ra gafman hoafɨmemo sɨmogodühɨyaŋgɨrɨ ndowandümo, ŋga se ahei-mayo afɨndɨhamɨndɨ semɨndɨpoanɨ,” mehu. 14 Asükai amibɨdɨfɨrɨ ranai düduyafundowohü yahomoya, “Asu ronünüŋgu-mandɨhunda?” mehomondamboyu. Asusɨmborɨ hoafɨyupurühɨ yahuya, “Se yowanɨ nindoubɨdɨfɨrambo moaruwaimbo-ndüwurühɨ ahei kakɨhümbuhünɨ-yopoanɨ. Asu se yowanɨ ahei-mayo kakɨhümbuhünɨmbohünda tɨkefehefe papɨ-hoafɨyopoanɨ.Sapo sɨhamundɨ ratüpurɨ ranɨmbo-hünda kakɨasowandümo ra ndear-ane,” mehu.

15 Nɨmorehɨ nindowenihɨ ranai ranɨ-moatükunɨ rahoeirɨhi hehi hepünehindühɨ afɨndɨ hohoanɨmoyeihɨseiya, “Awi Son ranana Godɨndɨ nindou ranaheimbosemɨndɨ-ndürɨmbo kafoarirɨ hɨnɨŋgɨmarirɨ sapoKrais ranɨ-mbai,” masei. 16 Ranɨyo asu Son aiaheimbo muŋguambo hoafɨyundürühɨ yahuya, “Roana

Page 20: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 3:17 20 Ruk 3:22sɨheimbo hoenambo yaŋgɨr-ane hundürarɨhandürɨ,ŋga nindou ŋgorü süŋgunɨ asünu ranai ana ahandɨŋgɨnɨndɨ ra wandɨ ŋgɨnɨndɨ ŋgasündeamboane.Asu roana aboedɨ hamɨndɨyahɨpoanɨ ahandɨ suwofɨ hɨmondɨ-maramündu ra fufurɨhefembohünda.Ai anɨmbo hai asu Yifiafɨ Aboedɨnambo hundürü-ndandürɨmbui. 17 Aiana nindou sɨfet semündümbonahurai anɨmbo tükündɨfimbui. Rananɨmbo wit hɨpɨrɨra fɨfɨrɨndɨhembui. Asu wit safɨ wit sɨhefe worambedɨgendühɨ hɨpɨrɨ ra hai koadürümbo koadürümbohoroweimbɨ ranambe mandeambui,” mehu.

18 Nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranaheimbo Son aiahei ŋgusüfoambe ŋgorü süŋgurearü botɨrearü randühɨaboedɨ hoafɨ ra bokamarɨhendürɨ. Asu bɨdɨfɨrɨ amurɨhoafɨ ranamboanɨ ranɨfihɨ türe wataporɨmbo-marandɨ.

Herot ai Sonɨmbo karabusɨmarirɨ19Ŋga Son ai ahamundɨ nindou adükarɨ bogorɨ ahandɨ

ndürɨ Herot ranahambo ŋgɨnɨndɨ hoafɨmayundo. Airamarirɨ ra sapo Herot ai ahandɨ akɨdandɨ nɨmorehɨahandɨ ndürɨ Herodias semündü asu bɨdɨfɨrɨ amurɨmoaruwai hohoanɨmo ranamboa yare marandamboyoramarirɨ. 20Ranɨyu Herot ai moaruwai hohoanɨmoŋgorühohoanɨmoyuhüyu asu ai Sonɨmbo karabusɨmarirɨ.

Son Sisasɨmbo hundürümarürɨ(Matyu 3:13-17; Mak 1:9-11)

21 Muŋguambo nɨmorehɨ nindowenihɨ aihuhundürüyei hehimboyei, asu Sisas ai-amboanɨhundürümayu. Ai refi mbura nɨmoamo hɨmboyuhüdɨdɨbafɨyuhü nüŋguane, asu sünambe bumareandɨ.22 Ranɨyo asu Yifiafɨ Aboedɨ ranai wupufo hoearambefehaya kosɨ ahandɨwamɨ pühɨmayo. Ranɨyo asusünambeahɨndɨ hoafɨ ranai tüküfihɨ yare hoafɨyowohüyahoya, “Seana moanɨ wandɨ nɨmorɨ hondü-anafɨ.

Page 21: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 3:23 21 Ruk 3:31Ro sɨhambo ŋgusüfoambe siao yaheamboanahɨ,” yahohoafɨmayo.

Sisasɨndɨ amoao ahamundɨ ndürɨ(Matyu 1:1-17)

23 Sisas ai 30 hɨmbanɨmboyuhüyu ahandɨ ratüpurɨra piyu haya ratüpurɨmayu hu. Ranɨyei asu nindouai awi Sosepɨndɨ nɨmor-ani sei hoafɨmayei. Ranühɨpeyo haya boagɨrɨ maho ra ndahurai-ane: Sosep aiErindɨ nɨmorɨyuane asu Eri ai Matatɨndɨ nɨmorɨ-mayu.24 Matat ai Rifaindɨ nɨmorɨyuane asu Rifai ai Merkindɨnɨmorɨ-mayu. Merki ai Sanaindɨ nɨmorɨyuane asu Sanaiai Sosepɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 25 Sosep ai Matatiasɨndɨnɨmorɨyuane asu Matatias ai Amosɨndɨ nɨmorɨ-mayu.Amos ai Nahumɨndɨ nɨmorɨyuane asu Nahum ai Esrindɨnɨmorɨ-mayu. Esri ai Nagaindɨ nɨmorɨyuane asu Na-gai ai Matɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 26 Mat ai Matatiasɨndɨnɨmorɨyuane asu Matatias ai Semenɨndɨ nɨmorɨ-mayu.Semen ai Sosekɨndɨ nɨmorɨyuane asu Sosek ai Sodandɨnɨmorɨ-mayu. 27-28 Soda ai Soananɨndɨ nɨmorɨyuane asuSoanan ai Resandɨ nɨmorɨ-mayu. Resa ai Serubaberɨndɨnɨmorɨyuane asu Serubaber ai Siartierɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Siartier ai Nerindɨ nɨmorɨyuane, Neri ai Merkindɨnɨmorɨ-mayu asu Merki ai Adindɨ nɨmorɨyuane asu Adiai Kosamɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Kosam ai Ermadamɨndɨnɨmorɨyuane asu Ermadam ai Erɨndɨ nɨmorɨ-mayu.29 Er ai Sosuandɨ nɨmorɨyuane asu Sosua ai Erieserɨndɨnɨmorɨ-mayu. Erieser ai Sorimɨndɨ nɨmorɨyuane asuSorim ai Matatɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 30 Matat ai Rifaindɨnɨmorɨyuane asu Rifai ai Simionɨndɨ nɨmorɨ-mayu.Simion ai Sudandɨ nɨmorɨyuane asu Suda ai Sosepɨndɨnɨmorɨ-mayu. Sosep ai Sonamɨndɨ nɨmorɨyuane asuSonam ai Eriakimɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 31 Eriakim ai

Page 22: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 3:32 22 Ruk 4:1-2Mereandɨ nɨmorɨyuane asu Merea ai Menandɨ nɨmorɨ-mayu. Mena ai Matatandɨ nɨmorɨyuane asu Matataai Natanɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 32 Natan ai Defitɨndɨnɨmorɨyuane asu Defit ai Sesindɨ nɨmorɨ-mayu. Sesiai Obetɨndɨ nɨmorɨyuane asu Obet ai Boasɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Boas ai Sarmonɨndɨ nɨmorɨyuane asu Sarmonai Nasonɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 33 Nason ai Aminadapɨndɨnɨmorɨyuane asu Aminadap ai Ramɨndɨ nɨmorɨ-mayu.Ram ai Hesronɨndɨ nɨmorɨyuane asu Hesron ai Peresɨndɨnɨmorɨ-mayu. Peres ai Sudandɨ nɨmorɨyuane asu34 Suda ai Sekopɨndɨ nɨmorɨyu-mayu. Sekop ai Aisakɨndɨnɨmorɨyuane asu Aisak ai Abrahamɨndɨ nɨmorɨ-mayu.Abraham ai Terandɨ nɨmorɨyuane Tera ai Nahorɨndɨnɨmorɨ-mayu. 35 Nahor ai Serukɨndɨ nɨmorɨyuaneasu Seruk ai Reundɨ nɨmorɨ-mayu. Reu ai Perekɨndɨnɨmorɨyu-ane asu Perek ai Eberɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Eberai Sarandɨ nɨmorɨyuane asu Sara ai Kainanɨndɨ nɨmorɨ-mayu. 36 Kainan ai Arpaksatɨndɨ nɨmorɨyuane asuArpaksat ai Siemɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Siem ai Noandɨnɨmorɨyuane asu Noa ai Ramekɨndɨ nɨmorɨ-mayu.37-38Ramek ai Metuserandɨ nɨmorɨyuane asuMetusera aiEnokɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Enok ai Saretɨndɨ nɨmorɨyuaneasu Saret ai Mahararerɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Mahararer aiKenanɨndɨ nɨmorɨyuane asu Kenan ai Inosɨndɨ nɨmorɨ-mayu. Inos ai Setɨndɨ nɨmorɨyuane asu Set ai Adamɨndɨnɨmorɨyuane asu Adam ranɨyu Godɨndɨ nɨmorɨ-mayu.

4Satan ai Sisasɨmbo moaruwai hohoanɨmombiyuwa

yahuhaya rari hoeimarirɨ(Matyu 4:1-11; Mak 1:12-13)

1-2 Sisas ai Sodan Hoe hɨmonɨndɨ tüküfi haya Yi-fiafɨ Aboedɨ ahandɨ fiambe farɨfehüyo kife hürɨmɨndɨ

Page 23: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:3 23 Ruk 4:9nindoukoate-reandɨ nafɨ maho. Ranɨyo asu ranɨhü Satanai ahambo moaruwai hohoanɨmombiyuwa yahuhaya 40sihɨ rari hoeimarirɨ.

40 si maho ranai muŋguyoambe Sisas ai nɨnɨ sesɨakɨdou-amboanɨ sesɨkoate-wambo wembombomayu.3 Ranɨyu asu Satan ai Sisasɨmbo hoafɨyundühɨyahuya, “Se Godɨndɨ nɨmor-ayafɨ ana, nɨmoei kurayondanahambo hoafɨndafanɨ bretɨmbondɨfe tükümbɨfeyo-wamboane,” mehundo. 4 Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundühɨyahuya, “Godɨndɨ Bukambe yare hoafɨyowohü yahoya,‘Nindou ai ŋgɨrɨ bret ranɨfihɨ gedühɨ yaŋgɨrɨ nüŋgu,ŋga wanɨ,’ meho,” mehundo.

5 Ranɨyu asükai Satan ai Sisasɨmbo hɨfɨ wafuambenɨmoamo serümündü hafu muŋguambo moatükunɨŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ eŋgoro hɨfɨ ranɨ hoarehɨranahambo nafuimefoendo. 6 Ranɨyu yare hoafɨyundühɨyahuya, “Ro sɨhambo muŋgu moatükunɨ ŋgɨnɨnd-aneasu ndürɨ adükarümbɨ moatükunɨ hɨfɨ ranɨhü eŋgorora ndahanɨnɨmboyahɨ. Muŋguambo moatükunɨ rananawandɨ yaŋgɨr-ane, ŋga ranɨmbo wambo ro nindoudaboe saimboayahɨ ra moanɨ wandɨ hohoanɨmonamboyaŋgɨrɨ ndeheamboyahɨ. 7 Se wambo yaŋgɨrɨŋgusüfo parowandɨrühɨ hohoanɨmoayafɨndɨrɨ ana,ro sɨhambo muŋgu moatükunɨ ra ndahanɨnɨmboyahɨ,”mehundowamboyu. 8 Asu Sisas ai sɨmborɨ ahambohoafɨyundühɨ yahuya, “Godɨndɨ Bukambe yarehoafɨyowohü yahoya, ‘Sɨhafɨ Adükarɨ God ranahamboyaŋgɨrɨ anɨmbo ŋgusüfo pefihümbo ahambohohoanɨmoyondowohü ahandɨ ratüpurɨ yaŋgɨrɨrefemboane!’ meho,” mehundo.

9 Ranɨyu asükaiyu Satan ai Sisasɨmbo serümündühaya Serusarem ŋgoafɨna hafu tüküfi Godɨndɨ worɨ-mayo ranɨ bogɨmondɨ wamɨ nɨmoamo hamɨndɨ ŋgahɨ

Page 24: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:10 24 Ruk 4:15hɨnɨŋgɨmarirɨ. Ranɨyu asu ai ahambo hoafɨyundühɨyahuya, “Se Godɨndɨ Nɨmor-ayafɨ ana, ndanɨwamɨnɨndɨsɨhafɨhoarɨ ragu horopɨndafo pɨndafɨ. 10 Buk Baibo-rambe yare hoafɨyowohü yahoya,‘God ai ahandɨ sünambeahɨndɨ nendambo

hoafɨndüpuranɨasu ai sɨhambo aboedɨndondünɨnɨ

hɨfandɨndünɨnɨmboemo.11 Ai sɨhambo ahamundɨ warɨ ra nandundanɨ kodafɨ

ranɨwamɨ pɨndafühɨŋgɨrɨ sɨhafɨ tɨŋarɨ ra nɨmoeinambo

kaboadeyanɨnɨ!’ meho,” Buk Song 91:11-12mehundo. 12 Ŋga asu Sisas ai sɨmborɨ ahambohoafɨyundühɨ yahuya, “Buk Baiborambe yarehoafɨyowohü yahoya, ‘Se ŋgɨrɨ Adükarɨ sɨhafɨ Godranahambo rando hoeindɨworɨ’ meho,” mehundo.13 Satan ai ahandɨ refe hoeife hohoanɨmo hoafɨ ranamboSisasɨmbo ŋgorü-süŋgurirɨ hoeirirɨ ŋgorü-süŋgurirɨhoeirirɨ ra mbura awi süŋgunamboane yahuhaya ranɨhüahambo rarirɨ hɨnɨŋgɨrirɨ haya ndamefiyu.

Sisas ai ahandɨ ratüpurɨ Gariri hɨfambe boatei piyuratüpurɨmayu

(Matyu 4:12-17; Mak 1:14-15)14 Ranɨyu asu Sisas ai Gariri hɨfambe hɨhɨrɨfi hu

tüküfiyuwane Yifiafɨ Aboedɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ranai ahandɨfiambe mamarɨndo. Ranɨyo asu ai ranɨhü tüküfimboanihoafɨ ahambo ramuŋguambohɨfɨ ranɨhühɨmborɨmayei.15 Ranɨyu ai muŋguambo si aho ra Suda-yafe rotu worɨranambe aboedɨ hoafɨ yamundɨ-mareandüra asu nindouranai ahambo aiana nindou aboed-ani masei.

Nasaretɨhündɨ ai Sisasɨndɨ hoafɨ hɨmborɨmbo moeimasei

(Matyu 13:53-58; Mak 6:1-6)

Page 25: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:16 25 Ruk 4:2016 Ranɨyu asu Sisas ai Nasaret ŋgoafɨna ai nüŋgu

adükarɨmayu ranɨhü mahu. Ranɨyu asu moanɨnɨmarɨmbo si tüküfeyoambe sapo koadürü refe arandɨsüŋgumbo ai Suda-yafe rotu worɨ-mayo ranambemahüfu. Ai hüfu worɨ ranambe nüŋgumbo Godɨndɨhoafɨ bukambe hoeireandühɨ wataporɨmbo-marandɨ.17 Ranɨyomo Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ Aisaiaahandɨ-mayo buk ra masabudo. Ranɨyu ai bukmomondɨfimbɨ-mayo ra fufurɨhai hoeireandane hoafɨranambe mapenɨŋgo ranai yare hoafɨyowohü yahoya,18 ‘Yifiafɨ Adükarɨndɨ-mayo wandɨ fiambe amarondɨrɨ.

Aboedɨ hoafɨ nindou moaruwai ranaheimbobokarɨhefendürɨmbo hündambo

ai wandɨ mbɨrowamɨ werɨ kafoareandühɨdɨbonɨmayundɨrɨ.

Ai wambo koamarɨhendɨrɨ ra ro aheimbo hoafɨ ra refebokarɨhefehüya,

Nindou karabusambe nɨmboeimbɨ ana, karabusɨ rahɨnɨŋgɨndɨhi hehi ŋgeimboyei.

Nindou dɨdɨyei ai hɨmboarɨ tɨharɨndeihɨ ana, asuai asükai hɨmboarɨ bɨrɨndɨhehi hɨmboarɨ-ndeimboyei.

Nindou moaruwai hamɨndɨ tɨŋɨrɨfoayeiai kɨkɨfe fufurɨ-hefeyoanɨ aboedambo-

ndahimboyei.19 Asu sapo Adükarɨ ai ahandɨ nendɨ ranaheimbo aboedɨ

hohoanɨmoayundürɨ ana,ranɨ hɨmbanɨ si ra ndeara tüküfeihane yaho wat-

aporɨmboyo wakɨfembohünda koamarɨhendɨr-anahɨ nda,’ Aisaia61:1-2

meho.20 Ranɨyu asu ai nindou worɨ ra hɨfandandeimbɨ bo-

gorɨ ranahambo bukɨ-mayo ra momonde mbura hɨhɨre

Page 26: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:21 26 Ruk 4:26sagado haya piyu mamaru. Ranɨyei asu muŋguambo nin-dou Suda-yafe rotu worɨ ranambe mamarei ranai moanɨahambo sowanambo yaŋgɨrɨ hɨmboarɨ mamɨnambo-marɨhorɨ. 21Ai hoafɨyundürühɨ yahundürɨya, “Bukambendanɨ bɨdɨfɨrɨ hoafɨ ra hapondamoanɨ anɨhondü hondütükümefeyo ra sapo se ranahambowataporɨmbo-mayowahɨmborɨyeimboanei,” mehundürɨ. 22 Muŋguambo nin-dou ai ahambo nindou aboed-ani sei hoafɨyeihɨ ahandɨyahamo hoafɨ aboedɨ tükümefeyo ranahambo ŋgusüfoafɨndɨ hohoanɨmomayei. Ranɨyei asu ai rarɨhi hoafɨyeihɨseiya, “Awi nindou ndanana Sosepɨndɨ nɨmor-ani, ŋganɨmboe ai ndahurai hoafayu?” sei hoafɨmayei.

23 Sisas ai aheimbo hoafɨyundürühɨ yahuya, “Roanɨhondümboanahɨ hoafayahɨ, ndanɨ hoafɨ nda sewambo randɨhi hoafɨndeihɨ anɨmboya, ‘Dokta sesɨhafɨhoarɨ aŋgünɨ ra aboedɨndowandɨ,’ mbɨsei.Rananɨmbo se wambo hohoanɨmondeihɨ anɨmboya,‘Se sapo ro hɨmborɨyefanɨ Kaperneam ŋgoafɨhüramarowandɨ nou asu haponda sɨhafɨ hɨfɨ hondühɨamboanɨ yarosɨ,’ mbɨseimboyei,” mehu. 24 Sisas aiasükaiyu ranɨfihɨ türe haya hoafɨyuhɨ yahuya, “Roanɨhondümboanahɨ hoafehandürɨ, Godɨndɨ hoafɨhoafɨyu-randeimbɨ ai ahandɨ ŋgoafɨ hondühündɨranaheimbo hoafayu ana, ŋgɨrɨ ai ahandɨ hoafɨra hɨmborɨndei. 25 Ro nda anɨhondümboanahɨhoafehandürɨ, Horombo Eraisa nüŋguambe, Israerhɨfambe nɨmorehɨ bɨdɨfɨrɨ kai ra burɨmayei. Ranɨ-sɨmboanɨ ana ŋgɨmɨ hɨmbanɨyo hayambo asu 6amoamoyo hoekoate-mayo. Ranɨyo asu hɨfɨ ranɨhümuŋguambo wembo afɨndɨ tükümefeyo. 26 RamefeyoaGod ai moai Eraisambo Israer ŋgoafɨhü nɨmorehɨkai mamɨmbo-so amboanɨ koarɨheirɨ, ŋga wanɨ.Ŋga ai ahambo nɨmorehɨ kai mamɨ Saidon hɨfambe

Page 27: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:27 27 Ruk 4:33-34Sarefat ŋgoafɨhü manɨŋgo ranahambo sowanamboyukoamarɨherü. 27 Ranɨ-sɨmboanɨ Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ Eraisa ai Israer ŋgoafɨhü nüŋguambe ananindou afɨndɨ ranai muŋguambo masɨmeimbɨyeihehi afɨndɨ tɨŋɨrɨfo masahümündi. Ŋga Siriahündɨnindou ahandɨ ndürɨ Neman ai yaŋgɨrɨyo aboedɨmayo,ŋga Israer nindou-yopoanɨ,” mehuamboyei. 28 Asunindou Suda-yafe rotu worɨ ranambe mamarei ranairanɨ hoafɨ ra hɨmborɨyei hehi ŋgɨnɨndɨ hohoanɨmoranai ahei ŋgusüfoambe tükümefeyondürɨ. 29 Ranɨyeiai botɨyahindühɨ nɨmboeimbo ŋgoafambeahɨndɨSisasɨmbo kiaho hürɨhorɨmɨndei wafuanɨ nɨmoamoahei ŋgoafɨ naŋgoanɨ mahahüsi. Ai ramarɨhorɨ raahambo ndɨrɨfanɨ semündü safoefimbo sei hehimboyei.30Ŋga asu Sisas ai nindou afɨndɨ-mayei ranaheimbusümohu haya ahandɨ nafɨ-süŋgu ndamefiyu.

Sisas ai nindou mamɨndɨ fiambeahɨndɨ moaruwainendɨ hemafoareandɨ

(Mak 1:21-28)31 Ranɨyu Sisas ai Gariri hɨfambe Kaperneam

ŋgoafɨ anaŋgo ranɨnambo mahu. Ai hu ranɨhünɨmorehɨ nindowenihɨ ranaheimbo moanɨ nɨmarɨmbosi ranɨ-sɨmboanɨ aboedɨ hoafɨ yamundɨmarearü.32 Muŋguambo nindou ranai ahandɨ yamundɨfe hoafɨra ai sapo ŋgɨnɨndeimbɨ nindou nahurai wataporɨmbo-maranda hɨmborɨyeihehi ranahambo mahepünehindɨ.

33-34 Suda-yafe rotu worɨ-mayo ranambe nindou mamɨmoaruwai nendɨ ahandɨ fiambe nɨmarɨndoweimbɨyuhaya mamaru. Ranɨyu ai puküna hei karɨhoei hoafɨyuhɨyahuya, “E! Sisas Nasaretɨhündɨ, se yɨhoefombonüŋgufemunɨmbo safomboyafɨ nda masɨhüfa? Sendanɨhü tükümefoandɨ nda yɨhoefombo moaruwaimbo-femunɨmbo safomboyafɨ? Ro sɨhambo nda

Page 28: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:35 28 Ruk 4:40fɨfɨrɨheanɨnɨmboanahɨ. Seana Godɨndɨ sürühoeimbɨhoafɨ hoafɨyafɨ randeimbɨ nindou-anafɨ!” mehoamboyu.35 Asu Sisas ai ŋgɨnɨndɨ hoafɨyundowohü yahuya, “Sehoafɨ kɨkɨrandɨfɨ hawa nindou ranahandɨ fiambeahɨndɨkosɨfoao!” mehundowamboyo. Ranɨyo asu nindou-mayuranahambo nindouyei wagabe wakɨfoarerɨ sɨherɨ hayanindou ranahambo moaruwaimbofi-koate fiambeahɨndɨhifoai peyo haya ndamefeyo.

36 Nindou ranai ranahambo hepünahi sɨmborɨhoafɨyahindühɨ seiya, “Nɨne-moatükunɨ hoafɨ moanɨyahurai rana? Moanɨ ranɨ-poanɨmbo ŋgɨnɨndɨhamɨndɨ hoafɨnamboyo nindou ndanai moaruwainendɨ ranahambo hoafɨ masagadowa asu ai nindoufiambeahɨndɨ akosɨfoendɨ!” masei. 37 Ranɨyo asu Sisasai ranɨ-moatükunɨ ramareandɨ hoafɨ ranai ranɨ hɨfɨmuŋgu ranambe tükümefeyoa hɨmborɨ-marɨhümündi.

Sisas ai Pitandɨ yamoŋgoamɨndambo aboedɨmareandɨ(Matyu 8:14-15; Mak 1:29-31)

38 Sisas ai ranɨhü Suda-yafe rotu worɨ ra hɨnɨŋɨrehaya Saimonɨndɨ worɨna mahu. Ranɨyo asu Saimonɨndɨyamoŋgoa-mɨndɨ ranai aŋgünɨmboyowohü hüfü afɨndɨhamɨndɨ pare haya mamarowamboyo, asu nindou ranaiSisasɨmbo nɨmorehɨ ranahambohünda wataporɨmbo-marɨhorɨ. 39 Ranɨyu asu Sisas ai hu ahandɨ fikɨmɨbotɨfi nüŋgumbo hüfü afɨndɨ ranahambo nɨmorehɨ rahɨnɨŋgɨro hawa kosɨfoao yahuhaya hoafɨmayu. Ranɨyohüfü afɨndɨ ranai ahambo hɨnɨŋgɨre hayamakosɨfoenda,asu nɨmorehɨ ranai moanɨ mamɨharɨ botɨfe aheimbosesɨ kanɨmareandürɨ.

Sisas ai nindou afɨndɨ aboedɨmareandürɨ(Matyu 8:16-17; Mak 1:32-34)

40 Hüfɨhamɨndɨ hürɨmɨndoanɨ nɨmbambe nindoubɨdɨfɨrɨ ranai ahei ŋgunindɨ aŋgünɨ moaruwai

Page 29: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 4:41 29 Ruk 5:2hamɨndeimbɨ ranaheimbo sahümündihündürɨ Sisassowanamafandɨhindɨ. Sisas ai nindou aŋgünɨmboyeimbɨmuŋguambo mamamɨ ranaheimbo aheiwamɨ warɨnandeandürühɨ muŋguambo dɨdɨboado-mareandürɨ.41 Moaruwai nendɨ ranai nindou afɨndɨ ranaheifiambeahɨndɨ kosɨfoehindühɨ hasɨheiyeihɨ seiya,“Seana Godɨndɨ Nɨmor-anafɨ!” masei. Sisas aimoaruwai nendɨ ranaheimbo hoafɨkoate yafadühamɨtapɨmbɨyeia yahuhaya hoafɨmayundürɨ sapo ai Krais-anisei fɨfɨrɨmarɨhorambo.

Sisas ai ŋgorü ŋgoafɨnɨ hoahoaŋgu wakɨmareandɨ.(Mak 1:35-39)

42 Siambe hondü Sisas ai ŋgoafɨ ra hɨnɨŋgɨre hayanindoukoate reandühɨ mahu. Ranɨyei asu nindou ranaiahambo kokomarɨhorɨ. Ai kokorɨhorɨ hoeirɨhorühɨyeiahambo ŋgumbui sei hehi kɨkɨhɨsafɨ-marɨhorɨmɨndei.43 Ŋga asu ai aheimbo hoafɨyundürühɨ yahuya “Godai ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahambo aboedɨ hoafɨra bɨdɨfɨrɨ ŋgoafɨ ranɨhü amboanɨ bokarɨhefembosamboanahɨ. Sapo ro ranɨ-moatükunɨ refemboranɨmboyu God ai wambo koamarɨhendɨrɨ nda,”mehundürɨ. 44 Ranɨyu asu ai muŋguambo Suda-yaferotu worɨ ranɨ hɨfambe afeburo ranambe huhurandühɨranɨ hoafɨ ra bokamarɨhendɨ.

5Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ŋgɨmɨ

weaŋgurühɨ masepurümündu(Matyu 4:18-22; Mak 1:16-20)

1 Mamɨmbo Sisas ai Genesaret kurɨhoe-mayo ranɨgudikɨmɨ nüŋguane, asu nindou afɨndɨ ranai ahandɨfikɨmɨ Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyowanɨ hɨmborɨmbo sɨmborɨnɨnendürɨyeihɨ burɨmayei. 2 Ranɨyu ai hoeireanda bot

Page 30: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:3 30 Ruk 5:9yimbu ra hürüpündɨmo gudianɨ masɨhoupɨrɨ. Nindoukinɨ batüru-rundeimbɨ ranai bot ra raru sɨhoupɨrɨhoumbo andürɨ popoairundühɨ manɨŋgomo. 3 Ranɨyuasu Sisas ai bot yimbu meŋgorafe ra ŋgorü Saimonɨndɨ-mayo ranambe kefuai haya ahambo gudianɨpoedɨakɨdou hoe safana nɨnendɨfembohünda hoafɨmayundo.Sisas ai bot ranambe nɨmarümbo Godɨndɨ hoafɨyamundɨmarearü.

4 Wataporɨmbo ra kɨkamündühɨ nüŋgumboSaimonɨmbo hoafɨyundühɨ yahuya, “Bot ra asükaiakɨdou hohoeanambo safɨ nɨnendo hafühɨ anɨmboasu se sɨhafɨ ŋgorü afɨndɨ yimbu ranɨ-babɨdɨmbosɨhamundɨ andürɨ ra kinɨ wakemɨndɨmbohündafoandu gadɨmo,” mehundo. 5 Saimon ai Sisasɨmbosɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, “Adükarɨ ro nɨmbɨgebuai maho ra hüti-hütiyefɨmboyefane moai akɨdou-amboanɨ wakɨrɨhumɨndefɨ. Ŋga asu se rawasafɨana, ro andürɨ nda hɨmonɨ foandɨhe gadɨmboyahɨ,”mehundo. 6 Ai andürɨ ra foarɨne hanɨfanɨmbo kinɨafɨndɨ safɨ andürambe pɨyeihɨ andürɨ ranai bɨremɨndɨpɨmbo yaŋgɨrɨmayo. 7 Ranɨyomo asu ai ahamundɨbɨdɨfɨrɨ wandafɨ mamɨ ŋgorü botambe mamarɨmoranahamumbo warɨkakɨmemo yɨhoefombo sɨnɨmofarɨhaumunɨ yahomombo. Ranɨyomo asu ai sɨfomobot yimbu ra wambürühɨrupɨrɨ hafomombo botranai tükürɨnɨ pirɨneandühɨ hɨmonɨ tɨporɨkofemboyaŋgɨrɨmayo.

8 Saimon Pita ai ranɨ-moatükunɨ ramefeyo rahoeire haya Sisasɨndɨ haŋgɨfoanɨ yirü yimbu pusɨrenɨmarümbo hoafɨyuhɨ yahuya, “Adükarɨ, se andairagu ŋgafɨ, ŋga wandɨ fikɨmɨ nɨŋgopoanɨ. Ŋgaroana moaruwai hohoanɨmoyaheimbɨ nindou-anahɨ!”mehundo. 9 Saimon aiyu asu nindou bɨdɨfɨrɨ ai-

Page 31: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:10 31 Ruk 5:14babɨdɨmbo manɨŋgomo ranaiyomo muŋguambo kinɨafɨndɨ yahurai wakɨmaründümo ranɨmbo hoeirundamayoa mahepünafundɨ. 10 Saimonɨndɨ ŋgorü afɨndɨyimbu Sems Son Sebedindɨ nɨmorɨ ai-amboanɨ marɨnemahepünafɨneandɨ. Ranɨyu Sisas ai Saimonɨmbohoafɨyundühɨ yahuya, “Se yɨhɨmbo-ndamboyafɨ,hapondahündɨ ana sapo se kinɨ afɨndɨ andürambeahɨpɨrɨfɨmarandɨ yahurai anɨmbo nindou-amboanɨ sendowandɨfɨ wambo sowana dɨdɨmboyafɨ,” mehu.11 Ranɨyomo ai bot ra gudianɨ kiafu hürüpündɨmosɨhaupɨrɨ houmbo muŋguambo moatükunɨ raranɨhü raru kokosɨfoaru sɨhoemo houmbo Sisasɨndɨsüŋgumefundɨ.

Sisas ai nindou mamɨ mɨmanɨho masɨmeimbɨaboedɨmarirɨ

(Matyu 8:1-4; Mak 1:40-45)12 Asu Sisas ai adükarɨ ŋgoafɨhü nɨmaruane, ranɨ

ŋgoafɨhü nindou mamɨ mɨmanɨho masɨmeimbɨtɨŋɨrɨfomboyuhü mamaru. Ai Sisasɨmbo hoeirirɨhaya ahandɨ fikɨmɨ yimɨndoho yimbu pusɨre hɨfɨnɨmbɨro türe nɨmarümbo hüti hoafɨrürühɨ yahuya,“Adükarɨ, se refembo hohoanɨmondafühɨ ana, sewambo dɨdɨboado-ndowandɨra aboedɨndamboane!”mehundo. 13Ranɨyu asu Sisas ai warɨfi sündirühɨ yahuya,“Ro refembo samboanahɨ, ŋga se aboedɨ tüküyafo,”mehundo. Ranɨyo asu nindou ranahambo masɨmei ranaimamɨharɨ hoafɨ nɨŋgoambe hɨnɨŋgɨmarerɨ. 14 Ranɨyuasu Sisas ai nindou-mayu ranahambo hoafɨyundühɨyahuya, “Nindou amurambo hoafɨndamboyafɨ, ŋgase moanɨ ŋgafɨ Godɨmbo sesɨ sɨhai-randeimbɨ-mayuranahambo anɨmbo sɨhafɨ fi ra nafuindafɨ. RananɨmboMosesɨndɨ hoafɨ hoafɨmayo süŋgu Godɨmbo sesɨ sɨhai-randeimbɨ ai sɨhambohünda sesɨ mbɨsɨhendamboane.

Page 32: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:15 32 Ruk 5:20Rananɨmbo asu masɨmei aboedayo ra nindou amurɨranai fɨfɨrɨmbɨrɨhi-ndamboane,” mehundo. 15 Ŋga asuSisas ai ranɨ-moatükunɨ yare arandɨ hoafɨ ranai afɨndɨhamɨndɨ yaŋgorɨ wakɨmareandɨ. Ranɨyei nɨmorehɨnindowenihɨ afɨndɨ ranai ahandɨ hoafɨ hɨmborɨmboasu ahei fiambe aŋgünɨ ra aboedɨfembohünda ahambosowana masɨnei. 16 Ŋga afɨndɨmbo Sisas ai nindoukɨkefoefekoate-reandühɨ Godɨmbo dɨdɨbafɨfembo aimbohuhani.

Sisas ai nindou mamɨ yirɨwarɨ moaruwaimbüaboedɨmarirɨ

(Matyu 9:1-8; Mak 2:1-12)17 Mamɨmbo Sisas ai nɨmorehɨ nindowenihɨ

ranaheimbo yamundeandürühɨ nɨmaruane, asu ranɨhüFarisi nindou-yomo Suda-yafe ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-rundeimbɨ-yomo ranai mamarɨmo. Bɨdɨfɨrɨai muŋguambo ŋgoafɨ Gariri hɨfambe adaburoranambeahɨndɨ, bɨdɨfɨrɨ ai Sudiahündɨ asu bɨdɨfɨrɨSerusarem ŋgoafɨhündɨ ranɨyomo ranɨhü mamarɨmo.Ranɨyo asu nindouyei fiambe aŋgünɨ moaruwaiamarondürɨ ra aboedɨfembohünda Adükarɨndɨ ŋgɨnɨndɨranai Sisasɨndɨ fiambe mamaro. 18 Nindou bɨdɨfɨrɨai nindou mamɨ yirɨwarɨ moaruwaimbü Sisasɨndɨhaŋgɨfoanɨ safoefimbo yahomo houmbo safɨsendɨwamɨnandu sowaründümo mahomo. 19 Asu nɨmorehɨnindowenihɨ afɨndɨ ranai gümarɨhi-ndamboemoai ahambo semündü hɨfombo nafɨ ra hoeifekoate-yomondühɨyomo, asu ahambo worɨwamɨ sowaründümomahafomo. Ranɨyomo ai woteimɨ fɨfahɨrɨhoemo mbururanɨ nafɨ nindou-mayu ra safɨsendɨ-mayo ranɨ kameihɨnindou-mayei ranahei mbusümo Sisasɨndɨ wagabemasafoarüwurɨ. 20 Sisas ai ahamundɨ anɨhondümbofehohoanɨmo ranahambo ndare hoeireapuranɨ mayoa,nindou-mayu ranahambo hoafɨyundühɨ yahuya,

Page 33: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:21 33 Ruk 5:26

“Wandafɨ, sɨhafɨ moaruwai hohoanɨmo ranahamboamboawi samboanahɨ,” mehundo.

21 Suda-yafe ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamundu-rundeimbɨ-yomo asu Farisi nindou-yomo aiahamundɨhoarɨ sɨmborɨ hoafɨndurü-yafundühɨyahomoya, “Nindou nda nɨnɨ nindouyu God nahuraihoafɨyuhɨ ranɨnambo ahambo tɨrafoarirɨ ndana? Godyaŋgɨrɨ anɨmbo moaruwai hohoanɨmo ranahamboamboawi mbüsümbuisɨ!” mehomo. 22 Sisas aiahamundɨ hohoanɨmoamaropurɨ ranahambo fɨfɨre hayaahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Se ra nɨmboemoyahurai raru hohoanɨmoemo rana? 23 Ro hoafɨyahühɨya‘Sɨhafɨ moaruwai hohoanɨmo ranahambo amboawi’asahɨyo asu ‘Botɨyafo hawa hafɨ’ asahɨyo, yimbura hoafɨmbo ro ŋgɨnɨndeimb-anahɨ. Asu yimbuhoafɨ ra hoafɨmbo nahanɨyo hɨnɨŋgɨrouayo asunahanɨyo tɨŋümbayo? Yɨbobo ra ro hoafɨndahanɨanɨhondümbo tükündɨfemboe. 24 Se Nindou Hondüro ŋgɨnɨndɨ masahamɨndɨhɨ moaruwai hohoanɨmoamboawi yaho hoafɨmbohünda ranahambo sɨhamumbonafuimbo ro nindou nda aboedɨndɨhinɨmboyahɨ,”mehu. Ranɨyu asu ai nindou yirɨwarɨ moaruwaimbü-mayu ranahambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Haponda rosɨhambo hoafehanɨnɨ, botɨyafo sɨhafɨ safɨsendɨ rasowandɨfɨ hawa ŋgoafɨnambo ŋgafɨ,” mehundo. 25Hoafɨnɨŋgoambe muŋguambo nindou-mayei ranahei wagabebotɨfi ahandɨ safɨsendɨ ra semündü haya Godɨmboaboedɨ hamɨnd-ani yahuhü ŋgoafɨna mahu. 26 Ranɨyeiasu muŋguambo nindou ranai muŋguna yahurai afɨndɨhamɨndɨ mahepünehindɨ! Ai ranɨ-moatükunɨmboŋgusüfo kɨbodɨrɨ-foarɨhindühɨ Godɨmbo aboed-ani seihüya, “Ranɨ-poanɨmbo moatükunɨ hapondahoeimarɨhundɨ,” masei.

Page 34: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:27 34 Ruk 5:32

Sisas ai Rifaimbo ahambo süŋgufimbo mborai mehundo(Matyu 9:9-13; Mak 2:13-17)

27 Ranɨ-moatükunɨ ai refe hayamboyoane ranambeSisas ai hu hoeirirane nindou mamɨ ahandɨ ndürɨ Ri-fai takis kakɨ semündü-randeimbɨ ai ahandɨ ratüpurɨworambe mamaru. Sisas ai ahambo hoafɨyundühɨyahuya, “Se wandɨ süŋgu mborai,” mehundowamboyu.28 Asu Rifai ai botɨfi haya muŋguambo moatükunɨ yarekokosɨfoare haya Sisasɨndɨ süŋgu ndamefiyu.

29 Ranɨyu asu Rifai ai ahandɨ worambe Sisasɨmbosesɨ afɨndɨ sɨndɨmarandɨ. Ranɨyomo asu nindoutakis kakɨ sowandümo-rundeimbɨ-yomo asu nindouamurɨ ranɨyomo ai sesɨ ra ai-babɨdɨmbo nɨmarɨmomasowasümo. 30 Ranɨyomo Farisi bɨdɨfɨrɨ ranɨ rotu-ambeahɨndɨ-memo-yomo asu ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-ndeimbɨ bɨdɨfɨrɨ-yomo ranai Sisasɨndɨsüŋgururü-rundeimbɨ-memo ranahamumbo momorɨhoafɨyomopurühɨ düdurüpurühɨ yahomoya, “Se ranɨmboemo takis kakɨ sowandümo rundeimb-anemoasu nindou amurɨ moaruwai hohoanɨmoyomo-rundeimb-anemo ranɨ-babɨdɨmbo sesɨ sowasümohoe sɨmɨndɨmo arunda?” mehomopurɨ. 31 Sisasai ahamumbo hɨhɨre hoafɨyupurühɨ yahupurɨya,“Nindou aŋgünɨkoate ana, moai dokta sowana heirɨhündɨ, ŋga aŋgüneimb-anei hei arɨhündɨ. 32 Rotükümeheandɨ nda nindou aheihoarɨmboya rombumundɨ nindou-anefɨ sei arɨhündɨ ranaheimboawi se moaruwai hohoanɨmo hɨnɨŋgɨrɨhindühɨ aboedɨhohoanɨmoyei sahehea tüküyaheambo yahɨpoanɨ, ŋgawanɨ. Ŋga ro moaruwai hohoanɨmoyeimbɨ nindouai aboedɨ hohoanɨmo süŋgumbeyahindɨ saheheatükümeheandane,” mehupurɨ.

Page 35: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:33 35 Ruk 5:38Sisas ai sesɨ wehɨ nɨŋgombo hoafɨ yamundɨmareandɨ(Matyu 9:14-17; Mak 2:18-22)

33 Ranɨyei asu nindou bɨdɨfɨrɨ ai Sisasɨmbo hoafɨyeihɨseiya, “Nindou bɨdɨfɨrɨ Sonɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨana afɨndɨmbo sesɨwehɨ nɨŋgomombo Godɨmbo yaŋgɨrɨdɨdɨbafɨ-yomondühanemo. Asu nindou Farisi-yomondɨhohoanɨmo süŋgurundeimbɨ-ranai-amboanɨ maru ranɨsüŋguru arundɨ, ŋga sɨhambo süŋgurunɨnɨ-rundeimbɨaiana sesɨ sowasümo hoe sɨmɨndɨmo rundühanemo?”maseiamboyu. 34 Asu Sisas ai aheimbo hoafɨyundürühɨyahundürɨya, “Asu se ra nindou mamɨ ai nɨmorehɨsemɨndɨmbo yahuanɨ ranɨ-sɨmboanɨ sesɨ afɨndɨraraorɨhindühɨ ŋgunindɨ afandɨhindɨ ranaheimbo sesɨwembopo ndahümündihündürɨ mamandiyo sapo nindounɨmorehɨ semɨndɨmbo-mayu ranai ai-babɨdɨmbonɨmanduanɨ? I, ra wanɨ. 35 Ŋga süŋgunambo nɨmorehɨsemɨndɨmbo nindou ranahambo ndowarɨndümogorügoanɨnɨ ŋgomondanɨ ranɨ-sɨmboanɨ anɨmbo aisesɨ wehɨndeimboyei,” mehu.

36 Asükaiyu Sisas ai aheimbo ŋgorü kafoefe hoafɨhoafɨyundürühɨ yahundürɨya, “Nindou mamɨ ai-amboanɨ moai hoearɨ sɨmborɨndambo buramündɨ hayaasu ŋgɨsɨharɨ hoearɨ wamɨndafɨ ambe anɨŋgo ranɨfihɨpare haya kakɨyu randɨ, ŋga wanɨ. Ai rawareandɨana, hoearɨ sɨmborɨ-mayo ranai bundeandanɨ asusɨmborɨ hoearɨ ranai ŋgɨrɨ wamɨndafɨ hoearɨ-mayoranɨfihɨ sɨmoŋgorɨ-ndamɨndo. 37 Asu nindou ŋgorü aiwain boboe sɨmborɨ ra sapo wamɨndafɨ nɨnɨhondɨhoearɨ hɨpɨrɨ wain keferandeimbɨ-mayo ranambekarareandɨ ana, sɨmborɨ wain ranai wamɨndafɨ wainhɨpɨrɨ ra borɨndeandühɨ wain ranai hɨfɨnɨ keboendühɨwamɨndafɨ hɨpɨrɨ-mayo ra moaruwaindɨmboe. 38 Ŋgasɨmborɨ wain boboe ranana sapo sɨmborɨ nɨnɨhondɨ

Page 36: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 5:39 36 Ruk 6:5

hoearɨ hɨpɨrɨ-mayo ranambe anɨmbo kefemboane!39 Nindou ai wamɨndafɨ wain ra sümündɨ hayambo ana,ai ŋgɨrɨ sɨmborɨ sɨmɨndɨmbo yifirɨndu. Ai hoafɨyuhɨya,‘Wamɨndafɨ wain-ane aboedayo,’ mbüsümbui,”mehundürɨ.

6Moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨ sihɨ Sisas ai wit nüm-

bürambe mahu(Matyu 12:1-8; Mak 2:23-28)

1 Moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨmbo sihɨ Sisas ai witnümbürambe mahu. Ranɨyo asu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ai wit hɨsɨ ra warɨhü hüründümo mburuwarɨ düdühüru hɨpɨrɨ ra horɨmarɨhoayowa safɨ yaŋgɨrɨmasowasümo. 2 Ranɨyomo asu Farisi nindou bɨdɨfɨrɨai düduyafundühɨya, “Se nɨmboe ranɨ-moatükunɨra rawarundɨ rana? Yɨhoefɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmoranai yahoya moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨmbo sihɨ ranɨ-moatükunɨ refepoanɨ meho,” mehomondamboyu.3 Asu sɨmborɨ Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Awise moai bukambe hoeirundɨyo sapo Defit ai ahandɨnendɨ bɨdɨfɨrɨ-babɨdɨmbo wembomboyuhü ramareandɨhoafɨ rana? 4 Sapo ai Godɨndɨ worambe kefuai hüfuGodɨmbo sɨhefeimbɨhündɨ bret meŋgoro ra semündüsesühɨ asu ahandɨ nendɨ bɨdɨfɨrɨ-memo ranahamumboamboanɨ masagapurɨ. Yɨhoefɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmosüŋgu amboanɨ nindou amurɨ ai ŋgɨrɨ refimbɨhündɨ bretra dagüdi, ŋga moanɨ Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨyaŋgɨrɨ anɨmbo bret ra dowadümboemo,” mehupurɨ.5 Asu Sisas ai hoafɨ moendɨreandühɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Nindou Hondü ranai ana moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨmbosihɨ ra ai nɨmɨndani,” mehu.

Page 37: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:6 37 Ruk 6:11Sisas nindou warɨ moaruwaimbü aboedɨmarirɨ(Matyu 12:9-14; Mak 3:1-6)

6 Ŋgorü moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨ sihɨ Sisasai Suda-yafe rotu worambe kefuai hüfu nɨmorehɨnindowenihɨmbo yamundɨ-mareandürɨ. Ranühɨ nindoumamɨ warɨhondü warɨ ahandɨ ranai moaŋgorɨfoarerɨhaya mamaru. 7 Suda-yomondɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-rundeimbɨ bɨdɨfɨrɨyomo asu Farisi nindou-yomo ai nɨnɨ nafɨsüŋgundɨhurɨ Sisasɨmbo papɨ-hoafɨndɨhurɨ yahomo houmbo mamarɨmo. Ranɨyomo aimoanɨ ahambo hɨmboarɨnambo yaŋgɨrɨ hɨfandɨrürühɨmamarɨmo Sisas ai moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨmbo siranɨhü nindou aboedɨreandɨhüpo yahomo houmbo.8 Asu Sisas ai ahamundɨ hohoanɨmo ra fɨfɨrehayambo-wambo nindou-mayu ranahambo hoafɨyundowohüyahuya, “Botɨyafo hawa ndühɨ wagabe sühüfɨ,”mehundo. Ranɨyu asu nindou-mayu ranai botɨfi hüfuwagabe manüŋgu.

9 Ramefi-yuwamboyu Sisas ai ahamumbohoafɨyupurühɨ yahuya, “Ro sɨhamumbo düduweheandɨ:nɨnɨ-moatükunɨmboyo sɨhefɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmoranai yowanɨ moanɨ nɨmarɨmbo sihɨ refepoanɨ mehoa?Farɨhefemboyo asu moaruwaimbo-femboyo? Nindoumamɨndɨ yaŋgɨrɨ nɨŋgombo ra dɨdɨboado-femboyo asuyembüfemboyo?” mehu. 10 Ai ahamumbo muŋguambotürapuranɨ mayowamboyu asu nindou-mayu ranahambohoafɨyundowohü yahuya, “Sɨhafɨ warɨ ra ŋgurɨhoefɨ,”mehundo. Ai ranɨ-süŋgumareanda, asu ahandɨ warɨranai asükaiyo aboedɨmayo. 11 Asu nindou-memoranai ŋgusüfoambe moaruwairapurühɨ Sisasɨmbonüŋgundɨhurɨ yahomo houmbo ahamundɨhoarɨwataporɨmbomarundɨ.

Page 38: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:12 38 Ruk 6:18Sisas ai ahandɨ hoafɨ semɨndɨ horambo nindou 12

masepurɨmündu(Matyu 10:1-4; Mak 3:13-19)

12Mamɨ ranɨ-sɨmboanɨ Sisas ai hɨfɨ wafuana Godɨmbodɨdɨbafɨfembo mahafu. Ai nɨmbokoanɨ Godɨmbodɨdɨbafɨyo hombo sürüfoefembohünda. 13 Ranɨyoasu simayoambo ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ-memo ranahamumbo mborai yahupurɨ hürɨhepurɨhaya asu 12 nindou sepurɨmündühɨ ahamundɨndürɨ hoafɨ sowandümo homo-rundeimb-anemoyahu kamafoareapurɨ. 14 Saimonɨmboyu Pitamboyu-randeimbɨ-mayu, asu ahandɨ akɨdɨ Andruyu, Sems, Son,Firip, Bartoromyu, 15 Matyu, Tomas, Sems Arfiusɨndɨnɨmorɨ, asu Saimon Serotɨhündɨ ranɨyomo.* 16 SudasSemsɨndɨ nɨmorɨ asu Sudas Iskariot, sapo Sisasɨmbohürütümbɨ nendɨ-yomondɨ warɨhürireimbɨ-mayuranɨyu.

Sisas ai aŋgünümboyeimbɨ aboedɨmareandürɨ(Matyu 4:24-25; Mak 3:7-12)

17 Sisas ai hɨfɨ wafu wamɨnɨndɨ ahandɨ hoafɨsowandümo homo-rundeimbɨ-memo ranɨ-babɨdɨhanɨmo houmboemo asu nindou bɨdɨfɨrɨ afɨndɨahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ranɨ-babɨdɨ ndümündühɨmanɨŋgomo. Ranɨyei nindou afɨndɨ ra Sudia hɨfɨhündɨ,Serusaremɨhündɨ, Tair asu Saidonɨ-yafe hɨfɨhüsɨrɨwara gudikɨmɨ ŋgoafɨ adaburo ranɨhündamboai-amboanɨ ranɨhü burɨmayei. 18 Asu ai ranɨhütükümehindɨ ra ahandɨ hoafɨ hɨmborɨyo asu aheiaŋgünɨ ra aboedɨmbɨreandambo sei hehimboyei.Asu dɨdɨyei moaruwai nendɨ nɨmarɨndürɨmbo* 6:15: Serot ai Suda-yafe amoao-yomondɨ hohoanɨmoyaŋgɨrɨ süŋgufembo hohoanɨmo-memo. Ai IsraerRomɨ-yomondɨ gafman hoarehɨ nɨŋgombo moeimehomo.

Page 39: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:19 39 Ruk 6:23tɨŋɨrɨfo sahümündeimbɨ ai-amboanɨ tükümehindaaboedɨmareandürɨ. 19Muŋguambo nindou ranai ahambosindɨhorɨ marɨhündɨ ra sapo ahandɨ fiambeahɨndɨŋgɨnɨndɨ ranai kosɨfoendühɨ aheimbo aboedɨreirɨmarandamboyei. Ranɨyo Sisas ai muŋguambo nindouaboedɨmareandürɨ.

Hɨhɨfɨ hɨhɨfɨ asu tɨŋɨrɨfo tükündɨfemboe hoafɨ(Matyu 5:1-12)

20 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ-memoranahamumbo hɨmboarɨ pareapurɨ nüŋgumbohoafɨyupurühɨ yahuya,“Se dɨdemo napokoate-ayomo seana hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-

mbemondamboane,ŋga haponda God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ra

sɨhamund-ane.21 Se dɨdemo haponda wembomboemo seana hɨhɨfɨ-

hɨhɨfɨ-mbemondamboane,ŋga seana bodoweimbɨ nɨŋgomboemo!

Se dɨdemo haponda aranɨ-aranemo seana hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-mbemondamboane,

ŋga seana tɨkɨfɨnambo nɨŋgomboemo!22 Dɨdemo sɨhamumboya Nindou Hondümbo süŋgururü

rundeimb-anemo mbɨseihɨasu ranɨ süŋgumbo sɨhamumbo yɨboarukorɨhipurɨ,ŋgɨnɨndɨ hoafɨyahüpurɨ asu seana moaruwai-

anemo sei hoafayei ana,se hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndɨmo.

23 Ranɨ-moatükunɨ ra rawefeyo ana, se hohorɨpɨ-hohorɨpɨ-ndɨmondühɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndɨmo nɨmboesapo sɨhamundɨ takɨnɨ afɨndɨ sünambe begorɨpurɨ.Nɨmboe sapo ahei amoao mamɨ amboanɨ Godɨndɨ hoafɨhoafɨyomo-rundeimbɨ ahamumbo ranɨ-moatükunɨramarɨhindɨ.

Page 40: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:24 40 Ruk 6:3024 Se dɨdɨyei haponda napo afɨndeimbayei, seana

hɨpoanɨmboembou-anei!Sapo seana hapo yaŋgɨrɨ anɨmbo tɨŋɨrɨfokoate-fi

handɨhi nɨmboeimboyei.25 Se dɨdɨyei haponda bodoweimbayei, seana

hɨpoanɨmboembou-anei!nɨmboe seana sapo wembombondeimboyei!

Se dɨdɨyei haponda tɨkɨfɨ-hoafɨnambo amarei, seanahɨpoanɨmbembou anei!

Nɨmboe sapo seana aranɨ-aranɨndeimboyei!26 Nindou ai sɨheimbo haponda aboed-anei sei hoafɨyei

arɨhündɨ, seana hɨpoanɨmboembou-anei!Nɨmboe ahei amoao mamɨ amboanɨ Godɨndɨ

hoafɨ tɨkai hoafɨyomo-rundeimbɨ-memoranahamumbo amboanɨ yahurai raseimarɨhündane,” mehu.

Sɨhei hürütümbɨ ranaheimbo ŋgusüfo pandɨhindürɨ(Matyu 5:38-48; 7:12a)

27 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Se dɨdɨyei wandɨ hoafɨhɨmborɨyei arɨhündɨ sɨheimbo ro hoafayahɨ: Nindoudɨdɨyei sɨhei hürütümbayei ranaheimbo se hɨpoambo-ndɨhindürɨ. Nindou dɨdɨyei sɨheimbo yɨboaruko-arɨhündürɨ ranaheimbo se ŋgusüfo pandɨhindürühɨhɨpoambo-ndɨhindürɨ. 28 Nindou dɨdɨyei sɨheimbohoafɨnambo moaruwaimbo-arɨhindürɨ ranaheimbo seGod ai aboedɨ-aboedɨmbɨrea-ndüramboane mbɨsei. Asunindou dɨdɨyei sɨheimbo wudɨpoapofe-ndürɨkoate-ayeiranaheimbohünda se Godɨmbo dɨdɨbafɨndei. 29 Asusɨhambo nindou ŋgorü ai mamɨ koaihoanɨ harɨnduanɨasükai ŋgorü koaiho amboanɨ hɨhɨrɨndowandanɨranɨfihɨ harɨmbiyuwamboane. Asu nindou ŋgorü aisɨhafɨ ŋgɨsɨharɨ hoearɨ ndemünduanɨ ana, asükai sɨhafɨsiot ŋgorü-amboanɨ mbɨsemündu-wamboane. 30Nindou

Page 41: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:31 41 Ruk 6:35dɨdɨyei sɨhambo nɨnɨ-moatükunɨmbo düdundahindanɨranaheimbo muŋguambo dabadürɨ. Asu nindou ŋgorüai sɨhafɨ nɨnɨ-moatükunɨ napo ndemünduanɨ asükaihɨhɨrɨfe semɨndɨmbo hoafɨpoanɨ. 31 Asu se nindoubɨdɨfɨrambo ai wambo ranɨ-moatükunɨ rambɨrɨhindɨasafɨ ra se aheimbo ranɨ-süŋgundowandɨ.

32 Se nindou sɨheimbo hohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨranɨ nindoumbo yaŋgɨrɨ se hohoanɨmoayei ana, ŋgɨrɨranɨ süŋgu sɨheimbo aboed-anei mbɨsei. Nindoumoaruwai hohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨ amboanɨ nindoudɨdɨyei aheimbo hohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨ aheimboyaŋgɨrɨ hohoanɨmorɨhündürɨ rɨhündühanei! 33 Asuse nindou sɨheimbo dɨdɨboado-rɨhindürɨ arɨhündɨranaheimbo yaŋgɨrɨ se dɨdɨboado-arɨhindürɨ ana,asu ŋgɨrɨ ranɨ-süŋgu aheimbo aboed-anei mbɨsei.Nindou moaruwai hohoanɨmoyei rɨhündeimbɨ amboanɨranɨ süŋgurühi hündühanei! 34 Asu se nindoudɨdɨyei ranaheimbo nɨnɨ-moatükunɨ ndahundürümbundɨhumbo hɨhɨrɨndɨhu ndahumɨndefɨ sei hehihohoanɨmoyeihɨ aheimbo yaŋgɨrɨ sahündürɨ arɨhündɨranɨmbo ŋgɨrɨ sɨheimbo aboed-anei mbɨsei. Nindoumoaruwai hohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨ amboanɨnindou bɨdɨfɨrɨ moaruwai hohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨranaheimbo sahündürɨ rɨhündühanei, ra aheimbomasehindɨ nahurai hɨhɨrɨfe semɨndɨmbohünda!35 Yowanɨ, ŋga se nindou dɨdɨyei sɨheimbo hürütürɨ-hündürɨ-rɨhündeimbɨmbo hɨpoambondɨhindürɨ.Asükai nɨnɨ-moatükunɨ nindoumbo sai mburɨmbose yowanɨ bɨdɨfɨrɨ moatükunɨ hɨhɨrɨfe semɨndɨmbohohoanɨmoyopoanɨ. Rananɨmbo se takɨnɨ afɨndɨndahümündi mbundɨhü asu God Nɨmoamo Hamɨndɨranahandɨ nɨmorɨndamboyafɨ. Nɨmboe aiananindou dɨdɨyei hɨhɨfɨyo-rakoate asu moaruwaihohoanɨmoyei-rɨhündeimbɨ ranaheimbo aboedɨyuhani.

Page 42: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:36 42 Ruk 6:4036 Se hɨpoambondo ndandɨ sɨhafɨ ape ai-amboanɨhɨpoambore arandɨ nou.”

Nindou ŋgoründɨ nɨŋgo ra türüfoefeihü papɨ-hoafɨpoanɨ

(Matyu 7:1-5)37 “Se yowanɨ nindou ŋgoründɨ nɨŋgo ra türüfoe-

feihɨ papɨ-hoafɨpoanɨ. Asu rananɨmbo ŋgɨrɨ God aisɨhei nɨŋgo ra türündandürühɨ papɨ-hoafɨndandürɨ.Se yowanɨ nindou ŋgoründɨ nɨŋgo ra yɨbobofeihɨmoaruwai-ane yaho hoafɨyopoan. Asu rananɨmbo ŋgɨrɨGod ai sɨhafɨ nɨŋgo ra yɨbobondeandühɨ moaruwai-anembüsu. Se nindou bɨdɨfɨrɨyei moaruwai hohoanɨmoranahambo amboawi asei-anɨmbo God ai-amboanɨ sɨheimoaruwai hohoanɨmo ranahambo amboawi mbüsüm-bui. 38 Se nindou bɨdɨfɨrambo asahündürɨ anɨmbo asuGod ai sɨheimbo dagadürɨmbui. Refe süŋgu ana seafɨndɨ hamɨndɨ anɨmbo ndahümɨndeimboyei. Sapose anɨhondümbo nindou farahehindɨ ranɨ sɨmogodühɨanɨmbo sɨhei warambe babɨboai pɨtapɨndɨmboe. Senɨnɨ sɨmogodühɨyo nindou bɨdɨfɨrambo farɨhehindɨsüŋgu-anɨmbo God ai sɨheimbo ranɨ sɨmogodühɨ rande-andürɨmbui,” mehu.

39 Asu Sisas ai ahamumbo kafoefe hoafɨ ndahoafɨmepurɨ: “Nindou mamɨ hɨmboatɨharɨ aiŋgɨrɨ nindou ŋgorü hɨmboatɨharɨ-mayu ranahambonderümündɨ haya nafɨ nafuindu ŋgu. Asu ai rawareandɨana, yɨboboambo hoe apoarambe pɨndamboyafanɨ.40 Yamundɨfe nɨmorɨ ai ahambo yamundirɨ-randeimbɨ-mayu ahandɨ nɨmoamoyupoanɨ, ŋga muŋguamboyamundɨfe nɨmorɨ ahei yamundɨfe ratüpurɨ ramuŋgundoanɨ ana, asu aheimbo yamundu-rundeimbɨ-memo nahuraindeimboyei.

Page 43: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:41 43 Ruk 6:4541 Asu se nɨmboe nindou ŋgoründɨ hɨmboarambe

düdübudɨ akɨdou afoeru ranahambo yaŋgɨrɨhɨmboapoyafühɨ asu sɨhafɨ hɨmboarambeahɨ nɨmokobɨdɨfɨrɨ afoero ranahambo hoeifekoate-a? 42 Nüŋgundonindou ŋgorümbo hoafɨndafühɨya, ‘Wandafɨ, awisɨhafɨ hɨmboarambeahɨ düdübudɨ akɨdou afoerura hündɨhehinɨ samboanahɨ,’ mambɨsafɨ sɨhafɨhɨmboarambeahɨ nɨmoko bɨdɨfɨrɨ afoero ra sɨhafɨhoarɨhoeifekoate-a? Seana yimbu yafambeimbɨ nindou-anafɨ!Weaŋgurühɨ se boatei-anɨmbo sɨhafɨ hɨmboarambenɨmoko bɨdɨfɨrɨ afoero ra hündühoefɨ mbundambo-anɨmbo asu nindou ŋgoründɨ hɨmboarambe düdübudɨakɨdou afoeru ra wudɨpoapondo hoeindowandühɨhündühoefɨndo,” mehu.

Nɨmɨ-ane asu ahandɨ hɨsɨ ranane(Matyu 7:16-20; 12:33-35)

43 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nɨmɨ mamɨ aboedɨhamɨndɨ ai ŋgɨrɨ hɨsɨmoaruwaimbü nɨŋgo. Asükai nɨmɨmamɨ moaruwai ai-amboanɨ ŋgɨrɨ hɨsɨ aboedeimbɨnɨŋgo. 44Muŋguambonɨmɨ ra ahandɨ hɨsayo ranɨ süŋgu-ane türüfoefeihɨ awi ranɨ nɨmɨ-ane eho. Se ŋgɨrɨ nɨmɨhɨsɨ fik ra tɨhoarɨ tɨhoareimbɨ nɨmɨ-fihɨndɨ hürün-dandɨfɨ, asu ŋgɨrɨ yukui amurɨ nɨmɨ-fihɨndɨ hürün-dandɨfɨ. 45 Nindou aboedɨ ai ahandɨ ŋgusüfoambe ho-hoanɨmoambeahɨ aboedɨ moatükunɨ arühayo rananebokarɨhai arandɨ, ŋga asu nindou moaruwai ai ahandɨŋgusüfoambe hohoanɨmoambeahɨmoaruwaimoatükunɨarühayo ranane bokarɨhai arandɨ. Nɨmboe sapo nɨne-moatükunɨyo ŋgusüfoambe hohoanɨmo-ambeahɨ amaroranane asu yafambe ai weindahɨ hoafɨyo arandɨ,” mehu.

Nindou yimbu worɨmborɨnɨ-rɨnandeimbɨ(Matyu 7:24-27)

Page 44: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 6:46 44 Ruk 7:446 Sisas ai yahuya, “Asu se nɨmboe wambo ‘Adükarɨ,

Adükarɨyei rɨhündühɨ asu wandɨ hoafayahɨ rasüŋgufekoate-ayeia? 47 Nindou düdi ai wambo sowahɨtüküfi wandɨ hoafɨ hɨmborɨyu mburambo ranɨsüŋguareandɨ anɨmbo asu ro ai nüŋgunahurai nindouayura sɨheimbo nafuindamboyahɨ? 48 Aiana sapo nindouworɨmbombo yahuhaya hɨfambe ndihɨ ragu kakɨra hanümburambo kambohoanɨ nɨmoeiwamɨ mafemburɨfiyunahurai-ani. Hoe ranai afɨndɨ hohoumboyohü worɨranahambo harɨyo randa moai fɨfɨmɨyo, nɨmboe sapoai wudɨpoapore worɨmbora hayambowambo. 49 Ŋgaasu nindou düdi wandɨ hoafɨ hɨmborɨyu mbura ranɨsüŋgufekoate-ayu aiana sapo nindou worɨmbomboyahuhaya kambohoanɨ wudɨpoapofe feburɨfekoate-yuwanɨ asu hoe ranai hohoumboyohü worɨ ranahamboharɨyo randanɨ moanɨ mamɨharɨ bɨramɨndɨ pɨrɨmayonahurai-ani. Asu bɨramɨndɨ pɨrɨmayo ra moanɨ afɨndɨhamɨndɨ mamɨkarɨ pɨrɨmayo!” mehu.

7Sisas ai ami-yafe bogorɨndɨ ratüpurɨyu-randeimbɨ

dɨboadomarirɨ(Matyu 8:5-13; Son 4:43-54)

1 Sisas ai nɨmorehɨ nindowenihɨ ranɨ hoafɨ rahoafɨyundürɨ mbura Kaperneamühɨ hu tükümefiyu.2 Nindou mamɨ Romɨhündɨ ami-yafe bogorɨ ranɨhümanüŋgu. Ranɨyu ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨŋgusüfohündɨ ranai aŋgünümboyuhü yɨfɨmboyaŋgɨrɨmayu. 3 Ami-yafe bogorɨ ai Sisas ranɨhüanüŋgu hoafɨ ra hɨmborɨyu haya ranɨyu ai Suda-yafebogorɨ bɨdɨfɨrɨ koamarɨhepura ahambo hoafɨmbomahɨfomo. Rananɨmbo ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨra aboedɨmbɨrir-amboane yahu haya. 4 Ai homo Sisas

Page 45: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:5 45 Ruk 7:10sowahɨ tüküyafu watɨharürühɨ yahomoya, “Ai nindouaboed-ani, ŋga se ahambo fandɨhaworɨ. 5 Ŋga aiSuda yɨhoefɨmbo ŋgusüfohü pareamunɨ-randeimb-ani. Ŋga aiyu yɨhoefɨ rotu worɨ ra worɨmbomarandɨ,”mehomondamboyu.

6Ranɨyu Sisas ai ranɨ-babɨdɨ huworɨkɨmɨ tüküfiyuanɨami-yafe bogorɨ ai ahandɨ ŋgunindɨ Sisasɨmbohoafɨmbo koamarɨ-hepura homo hoafɨyomondühɨyahomoya, “Adükarɨ, ambe se tɨŋɨrɨfondamboyafɨ,ŋga ro nindou aboedɨyahɨ anɨmbo wandɨ worambemadügüfɨ, ŋga ro moai muŋguna wandɨ worɨna dɨdɨfɨsahehea hohoanɨmoyahɨ. 7 Ranɨmboanahɨ ro aboedɨhamɨndɨ-yahanɨmbo sɨhambo sowana madɨdɨhɨ.Ŋga moanɨ se hoafɨ-yaŋgɨrɨ hoafɨndafanɨ wandɨratüpurɨyu-randeimbɨ ai aboedɨmbiyu-wamboane.8 Nɨmboe ro-amboanɨ nindou wandɨ nɨmoamondüreimbɨ-memo ranahamundɨ hoarehanahɨ, ŋgaasu ami-anemo wandɨ hoarehemo. Ŋgorümbohoafɨndahühɨ, ‘Se hafɨ,’ mbɨsahanɨ ai hu randühani.Asu ŋgorümbo hoafɨndahühɨ ‘Se sɨnɨfɨ,’ mbɨsahanɨ aisünɨ randühani. Asu wandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨmbohoafɨndaha-ndowohümbo, ‘Ranɨ-moatükunɨ raro,’sahanɨ, ai rareandühani,” mehu. 9 Asu Sisas ai ranɨhoafɨ ra hɨmborɨyu haya nindou ranahambo afɨndɨmahepünɨfiyu. Ranɨyu hɨhɨrɨfi nɨmorehɨ nindowenihɨafɨndɨ ranaheimbo hoafɨyundürühɨ yahuya, “Rosɨheimbo hoafayahɨ. Ro moai anɨhondümbofe ndahuraindühɨ hoeirɨheandɨ, Israerɨhündɨ amboanɨ, ŋgawanɨ,” mehu. 10 Ŋga sapo nindou ami-yafe bogorɨ aikoamarɨhepurɨ ranai homo worambe hoeirüwurane asuaboedɨmayu.

Nɨmorehɨ kaindɨ nɨmorɨ Sisas ai yɨfɨhündɨbotɨmarirɨ

Page 46: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:11 46 Ruk 7:1711 Refe hayamboyoane, asu süŋgunambo ranambe

nɨmai Sisas ai ŋgoafɨmamɨ ahandɨ ndürɨNen ranɨnambobotɨfi mahafu. Ahambo süŋgururü-rundeimbɨyomoasu nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨmayei ranɨyei aimamɨ mahahüsi. 12 Sisas ai ndeara ŋgoafɨ ginɨrɨnafɨtambekɨmɨ tüküfiyuane asu ŋgoafambe-ahɨndɨaranɨhoafɨ yasɨmondɨ ranai tükümefeyo. Yɨfɨ nɨmokoranana sapo nɨmorehɨ kai-mayo ranahandɨ nindowenihɨnɨmorɨ moanɨ mamɨ hamɨndɨ-mayu ranaiyu. Ranɨyoasu nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranɨ ŋgoafɨhündɨranai nɨmorehɨ ranɨ-babɨdɨmbo mamarei. 13 AsuAdükarɨ ai nɨmorehɨ ranahambo hoeireanda mayoaasu ahambo ŋgusüfoambe afɨndɨ hɨpoamboreandühɨhoafɨyundühɨ yahuya, “Se yowanɨ aranɨndafɨndo-mboyafɨ,” mehundo. 14Ranɨyu Sisas ai hu yɨfɨ safɨsendɨ-mayo ra sündɨmareanda asu nindou yɨfɨ nɨmokomasowandümo-memo ranai ŋgɨŋgɨnɨru manɨŋgomo.Ranɨyu Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou hoarɨfɨ rosɨhambo hoafehanɨnɨ se haponda botɨyafo,” mehundo.15 Ranɨyu asu yɨfɨyumbɨ nindou-mayu ranai botɨfinɨmarümbowataporɨmayuamboyu asu Sisas ai nɨmorɨ raahandɨ hondandɨ warɨhümarirɨ. 16Ranɨyo asu nɨmorehɨnindowenihɨ afɨndɨ ranai ŋgusüfo kɨkɨfoarɨhindühɨGodɨmboya aiana aboed-ani sei hoafɨyahündowohü seiya,“Ahandɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ adükarɨ hamɨndɨai yɨhoefɨ mbusümo tükümefiyu! Ai ahandɨ nendɨranaheimbo aboedambofe-ndürɨmbo tükümefiyu-ane!”masei. 17 Sisas ai ranɨ-moatükunɨ rawareandɨ hoafɨranai muŋguambo Sudia hɨfɨ asu ranɨ hɨfɨkɨmɨ adaburoranambe yaŋgorɨ wakɨmareanda hɨmborɨmayei.

Son hundürüra-randeimbɨ ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ yimbu Sisas sowana koamarɨhepɨrɨ

(Matyu 11:2-19)

Page 47: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:18 47 Ruk 7:2418 Sonɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai muŋgumoatükunɨ

tükümefeyo ra ahambo wataporɨmbomarurɨ. 19 Ranɨyuasu Son ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ nindou yimbumborai yahupɨrɨ hürühepɨrɨ haya Adükarɨmbo düdu-fimbohünda ahambo sowana koamarɨhepɨrɨ. AhandɨAdükarɨmbo düdufe hoafɨ ra yahuraiyo, ‘Nindou ndahorombo ro tükündüfimbui masahɨ ranɨyafɨ, asu ŋgorütükündɨfimbui mbɨsefɨ hohu hɨmbomandefɨyo?’ 20 Asuai Sisasɨmbo-so tüküyafɨneandühɨ hoafɨyafɨnandowohüsafanɨya, “Son hundürüra-randeimbɨ ai sɨhambo refedüdufenɨnɨmbo yɨhoehɨmbo koamarɨhemunamasɨnehɨ.Se nindou tükündüfimbui mehuyafɨ, asu ŋgorü tükündü-fimbui mbɨsefɨ hohu hɨmbomandefɨyo,” masafanɨ.

21 Moanɨ ranɨ-sɨmboanɨ hamɨndɨ ranɨhü Sisasai nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ fi moaruwaimbü,aŋgünümbɨ, moaruwai nendɨ nɨmarümbɨ ranaheimboaboedɨreandürɨ asu hɨmboatɨharɨ afɨndɨ ranaheimbohɨmboarɨ bɨrɨhendüranɨ asükai hɨmboarɨyei raraomarɨhündɨ. 22 Sisas ai Sonɨmbo süŋgurɨnɨrɨ-rɨnandeimbɨ ranahafanɨmbo sɨmborɨ hoafɨyupɨrühɨyahuya, “Se ŋgafanɨ Sonɨmbo hoafɨndafanɨ se nɨne-moatükunɨ hoeirɨne hɨmborɨyafanɨ marɨnandɨ ra:Ranɨ-moatükunɨ ra sapo hɨmboatɨharɨ ai asükaihɨmboarɨ bɨrɨhehi hɨmboarɨyei, tɨŋarɨ moaruwaimbɨ aibotɨyahi hei, fimoaruwaimbü,mɨmanɨhomasɨmeimbɨ aiaboedɨ popoatapo-foarɨhi. Hɨmbotühüfo ai asükai hoafɨhɨmborɨ-yei, yɨfɨyeimbɨ ai yaŋgɨrɨ botɨyahi asu aboedɨhoafɨ ra nindou napokoate-yeimbɨ-mayei aheimbowataporɨmboyo ramarandɨ ranahambo. 23 Nindoudɨdɨyei wambo anɨhondümbo-arɨhindɨrɨ ai-ana hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmbeiyei-amboane!” mehu.

24 Sonɨmbo süŋgurɨne-rɨnandeimbɨ mefanɨ ranaihafandane süŋgunambo Sisas ai Sonɨmbo nɨmorehɨ

Page 48: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:25 48 Ruk 7:30nindowenihɨ-mayei ranaheimbo hoafɨyundürühɨyahuya: “Sapo se Son sowana nɨmɨwohɨ furɨkoate-reandühɨ heihü ra se nɨnɨ-moatükunɨmboyeitüküfeyoanɨ hoeifembo sei hehi hohoanɨmomayeia? Awi se boabodarɨ emündü werɨnambo mboahurɨ-hendanɨ ra hoeifemboyei mahei? 25 Nɨnɨ-moatükunɨhoeifemboyei se mahei rana? Awi nindou hoearɨ moanɨranɨ-poanɨmboaboedɨ hoearɨ yihuruyuhayanüŋguwanɨhoeifemboyei mahei? Ra wanɨ. Nindou yahuraihoearɨ aboedɨ yihuru-rɨhümündeimbɨ ana, adükarɨbogorɨndɨ worambe-ane nɨmboei arɨhündɨ. 26 Se wambondühɨ yarɨhi hoafɨyahündɨrɨ sapo se nɨnɨ-moatükunɨhoeifemboyei mahei ra? Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ nindou ranahambo hoeifimboyei? Yɨnɨ raanɨhond-ane Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbanisɨ, ŋgaro nda sɨheimbo anɨhondümboanahɨ hoafayahandürɨ.Son aiana Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ nindouranahambo ŋgasündireimb-ani. 27 Son ranahamboyoGodɨndɨ Bukambe yare hoafɨyowohü yahoya, ‘Ronindou mamɨ wandɨ hoafɨ semɨndɨ hombohündakoandɨhehinanɨ, ai boatei se hokoate-yafambe ŋgumbuisɨhafɨ nafɨ nafɨrɨhefembohünda,’ meho,” mehu. 28 Sisasai bɨdɨfɨrɨ hoafɨ pareandühɨ hoafɨyuhɨ yahuya, “Son ananindou moanɨ adükarɨ hamɨndɨyu haya asu ai nindouhorombo manɨŋgomo ahamumbo ŋgasündeapureimb-ani. Ŋga asu nindou düdi ai sapo God ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ranambeahɨndɨ akɨdou aiyu aianaSonɨmbo ŋgasündirümboani,” mehundürɨ.

29 Muŋguambo nindou ai Sonɨndɨ hoafɨ hɨmborɨyeihehi asu takis kakɨ sowandümo-rundeimbɨ nindou-amboanɨ muŋguambo rarɨhi hoafɨyeihɨ seiya,“Yɨnɨ, Godɨndɨ hohoanɨmo ranana anɨhondü hondümbumundane,” masei. Ranɨyei asu süŋgunambo aiahandɨ warɨhü hundürümayei. 30 Ŋga Farisi nindou-

Page 49: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:31 49 Ruk 7:37yomo asu Suda-yomondɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-rundeimbɨ-yomo ranai ahamundɨhoarɨGodɨndɨ hohoanɨmo ra hɨmborɨ-yowohü süŋgufembomoei mehomo. Ranɨmboemo ai moai Sonɨndɨ warɨhühundürüyomo.

31 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nɨmorehɨ nindowenihɨhapodanambe anɨmboei ndanaheimbo ro nɨnɨ-moatükunɨfihɨ sɨmoŋgorɨndɨhe hoeimandɨheara?Nindou nda ai nüŋgunahurai nindouyei ndana?32 Nindou ndanai ana sapo nɨmorɨ akɨdɨbou ŋgoafɨhünɨnouyeimbo nahurai-anei. Sapo ai nɨmareimbobodɨmondɨ nɨmoakɨdɨboumbo rarɨhi hoafɨyeihɨya,‘Ro sɨheimbo fufuŋɨnambo fufuŋɨ-mehundürɨ, ŋga asuse moai botɨyahi yirɨwarɨ moporɨyei! Ro sɨheimboweŋgɨsahoafɨnambo marɨhundürɨ, ŋga asu se moaiaranɨhoafɨrɨhündɨ ranɨ ranɨmayei!’ nahurai-anei.33 Son sapo nindou hundürüra-randeimbɨ-mayu rananatüküfi sesɨ sesü, wain hoe sɨmɨndɨ rakoate-mayua,asu se hoafɨyehüya, ‘Ahandɨ fiambe ana moaruwainendɨ nɨmarɨmboane,’ masei! 34 Asu Nindou Hondüai tüküfi sesɨ sesü, hoe sümündɨ marandambo, asu sehoafɨyeihɨya, ‘Nindou ranahambo hoeirɨhorɨ! Aiana sesɨafɨndɨ sesü asu ŋgɨnɨndɨ wain hoe sümündɨ arandɨ.Aiana nindou takis kakɨ sowandümo-rundeimb-anemoasu nindou moaruwai wosɨhoaforɨ hohoanɨmoyomo-rundeimb-anemo ranahamundɨ ŋgunind-ani!’ masei.35 Ŋga asu nindou dɨdɨyei Godɨndɨ-mayo fɨfɨrɨfe raanɨhond-ane sei sahümündimbɨ aiana ranɨ fɨfɨrɨfe raanɨhondümbo nafuiyeihanei,” mehu.

Sisas ai Saimon Farisihündandɨ worambe mamaru36 Farisi nindou ai Sisasɨmbo sesɨmbohünda ro-

dɨbo dowadɨfɨ mehundo-wamboyu asu Sisas ai ahandɨworambe hu farɨfi hafu mamaru. 37 Ranɨ ŋgoafɨhü

Page 50: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:38 50 Ruk 7:42nɨmorehɨ mamɨ ai nindowenihɨ bɨrabɨrɨ hohoanɨmoyo-randeimbɨ manɨŋgo. Sisas ai Farisi nindoundɨ worambesesɨ sesühɨ amaru hoafɨ ra hɨmborɨyo haya, asuai arabasta nɨmoei kakɨ afɨndɨ fihɨ semɨndümbɨhɨpɨrambe fɨsɨŋarümbɨ moatükunɨ hɨpɨrɨ tüküresemɨndɨ hayamaho. 38Ranɨyo ai ho Sisasɨndɨ daboadanɨyirɨkɨmɨ nɨŋgombo aranɨyowohü Sisasɨndɨ tɨŋarɨ raahandɨ aranɨhɨmboaho-mayo ranambo popoaimarandɨ.Ranɨyo asu ai Sisasɨndɨ tɨŋarɨ ra ahandɨ mbɨrɨnaŋɨranambo nɨŋombɨrɨhoayoa yahohaya gedühai mburawakɨkɨhɨrapɨrühɨ fɨsɨŋarümbɨ moatükunɨ ra tɨŋarɨyimbumefanɨ ranɨwamɨ kamafoareandɨ.

39 Asu Farisi nindou Sisasɨmbo mborai mehundo ranairanɨ-moatükunɨ ramareanda hoeire haya ahandɨ fimbohoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou nda anɨhondü Godɨndɨ hoafɨhoafɨyu-randeimbayu ana, ai nɨne nɨmorehɨ ahambosündarerɨ nda fɨfɨrɨndeambui. Asu moaruwai yahurainindowenihɨ bɨrabɨrümbɨ nɨmorehɨ anɨŋgo ranahambofɨfɨrɨndeambui,” mehu. 40Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundühɨyahuya, “Saimon, ro sɨhambo hoafɨyonɨnɨmbo hoafɨmoai sɨheheandɨ,” mehundowamboyu. Asu Saimonai ahambo hoafɨyundühɨ yahundoya, “Yɨnɨ, Yamundo-randeimbɨ nindou se wambo ndühɨ hoafɨyafɨndɨrɨ,”mehuamboyu.

41 Asu Sisas ai piyu haya hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindouyimbu nɨmbafanɨ henamboyafanɨ ai nindou ŋgoründɨ-mayo kakɨ sɨmborɨ hɨhɨndɨho ndehoamboehɨ safanɨhena masowandɨfanɨ. Nindou ŋgorü ai sapo kakɨsairandeimbɨ-mayu ranahandɨ-mayo 500 kakɨ hoarɨsemündu süŋgunambo sɨmborɨ saimbohünda asu nindouŋgorü-mayu ranai 50 kakɨ hoarɨ semündu süŋgunambosɨmborɨ saimbohünda. 42 Nindou yimbu ranai kakɨmasowandɨfanɨ ra sɨmborɨ hɨhɨrɨfe saimbo kakɨkoate-

Page 51: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:43 51 Ruk 7:49mefandamboyu asu nindou ranai ambe mehupɨrɨ.Nindou yimbu ra dɨdɨ ai nindou-mayu ranahamboŋgusüfo afɨndɨ pamandira?” mehuamboyu. 43 AsuSaimon ai sɨmborɨ ahambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Rorarɨhe hohoanɨmoayahɨ ana, nindou sapo ahambokakɨ adükarɨ masagado ranai-anɨmbo afɨndɨ hamɨndɨŋgusüfo pandirümbui.” Ranɨyu Sisas ai yahuya, “Yɨnɨ, seanɨhondümboanafɨ hoafayafɨ,” mehu.

44 Ranɨyu asu ai nɨmorehɨ-mayo ranahambo sowanahɨhɨrɨfihɨ Saimonɨmbo hoafɨyundühɨ yahuya, “Senɨmorehɨ ndanahambo moai hoeirowandɨyo? Rosɨhafɨ worambe mafareheandɨ, ŋga asu se moai wambohoe sawandɨrɨ wandɨ tɨŋarɨ popoaimbohünda. Ŋgaasu nɨmorehɨ ndanaiyo wandɨ tɨŋarɨ ra ahandɨaranɨhɨmboahonambo popoaira mbura ahandɨmbɨrɨnaŋɨnambo gedümarandɨrɨ. 45 Seana moai wambosowandɨfɨndɨrɨ worɨnɨrowandɨrühɨ wakɨkɨhɨrandɨrɨ,ŋga wanɨ. Ŋga nɨmorehɨ ndanai ana ro sühühambe peyohaya wandɨ tɨŋarɨ ra moai wakɨkɨhɨ hɨnɨŋgɨreandɨ, ŋgawakɨkɨhɨ hoafɨna hohombohaponda tükefeyo. 46Semoaiwambo mbɨroambe kefembohünda orif nɨmɨ hɨsɨ boboedɨdɨboadɨro sɨhawandɨ, ŋga nɨmorehɨ aiyo wandɨ tɨŋarɨra fɨsɨŋarümbü moatükunɨ ranambo kamareandɨrɨ.47 Ranɨmboanahɨ ro sɨhambo hoafehanɨnɨ, nɨmorehɨndanai ahandɨ hohoanɨmo moaruwai afɨnd-ane, ŋgaranahambo God ai amboawi mehu. Nɨmboe sapoai wambo ŋgusüfo afɨndɨ pamareandɨrɨ. Ŋga asunindou daboe ahambo moanɨ akɨdou yaŋgɨrɨ amboawiyahoweimbɨ nindou ana ai moanɨ akɨdou yaŋgɨrɨŋgusüfo pareandɨrühani,” mehu.

48 Ranɨyu asu Sisas ai nɨmorehɨ-mayo ranahambohoafɨyundowohü yahuya, “Sɨhafɨ hohoanɨmo moaruwairanana ro amboawi samboanahɨ,” mehundo. 49 Ranɨyo

Page 52: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 7:50 52 Ruk 8:4asu nindou bɨdɨfɨrɨ sesɨ fondɨkɨmɨ mamarɨmo ranaiahamundɨ mbusümo hoafɨyomondühɨ yahomoya,“Nindou nda düdi moaruwai hohoanɨmo amboawi yahuaranda?” mehomo. 50 Ŋga asu Sisas ai nɨmorehɨ-mayoranahambo hoafɨyundühɨya, “Sɨhafɨ anɨhondümbofehohoanɨmo ranamboyo sɨhafɨ moaruwai hohoanɨmoranambeahɨndɨ aboedambo-marɨheanɨnɨ, ŋga seŋgusüfo afurɨndo kündo hawa ŋgafɨ,” mehundo.

8Nɨmorehɨ bɨdɨfɨrɨ ai Sisas-babɨdɨmbo mahei

1 Ranümbɨ ra kɨkefoendane, asu süŋgunambo Sisasai adükarɨ ŋgoafɨ asu akɨdou ŋgoafɨ ranambe huhüGod ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahambo wataporɨmbo-marandɨ. Sisasɨmbo süŋgururü-rundeimbɨ 12 aiSisasɨndɨ süŋgu mahomo. 2-3 Ranɨyei asu nɨmorehɨbɨdɨfɨrɨ dɨdɨyei moaruwai nendɨ nɨmarɨndüreimbɨ asuaŋgünɨ moaruwaimbü Sisas ai aboedɨmarearü amboanɨahandɨ süŋgu mahei. Nɨmorehɨ-mayei ranai ana MariaMakdarahündɨ, sapo Sisas ai moaruwai nendɨ 7 ahandɨfiambeahɨndɨ raguanambo-reandeimbɨ-mayo ranayo,Soana, Kusandɨ nɨmorehɨ, nindou ranai Herodɨndɨworɨ hɨfanda randeimbɨ-mayu ahandɨ nɨmorehɨyo,Susana asu nɨmorehɨ bɨdɨfɨrɨ sapo ahei kakɨnamboSisas asu ahandɨ hoafɨ sowandümo homo-rundeimbɨfarɨhehipurɨ-rɨhündeimbɨ-mayei amboanɨ ai-babɨdɨmahei.

Nindou sesɨ ahurɨ nümbürambe bubumafoareandɨkafoefe hoafɨ

(Matyu 13:1-9; Mak 4:1-9)4 Nindou afɨndɨ ranai ŋgorü ŋgoafɨhündɨ ŋgorü

ŋgoafɨhündɨ kɨkɨrɨhefekoate Sisas sowana nümbünɨtümarɨhinda, ndanɨ kafoefe hoafɨ hoafɨyundürühɨ

Page 53: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:5 53 Ruk 8:13yahuya, 5 “Nindou mamɨ ai sesɨ ahurɨ semündü hububufoareandane, asu bɨdɨfɨrɨ nafɨkɨmɨ pütapɨmayo.Nindou ai hahabodeihü pütapɨyeiane, asu nduai nɨmoamonɨndɨ pühɨyei masahüsi. 6 Bɨdɨfɨrɨahurɨ ranai nɨmoei boatɨfowamɨ pütapɨyo mburatüküfehündamboyo asu yapataparɨmayo hɨfɨ ranaihoe puiarɨ-koate nɨŋondɨ hamɨndɨwambo. 7 Asubɨdɨfɨrɨ ai wohɨ tɨhoarɨ tɨhoarümbɨ nɨnouyoambepütapɨyo mbura ranɨ dɨbore tüküfihɨyo asu wohɨranambo gabudɨ-mafoareandɨ. 8 Ŋga asu bɨdɨfɨrɨ ahurɨranai hɨfɨ aboedambe pütapɨyo haya tütükɨyowohüyo100, 100-mbore hɨsɨmayo.” Sisas ai ranɨ hoafɨ ramoendɨfembo yahumbo hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou düdiai hɨmboambeimbɨ-nduhü ana, hoafɨ ra hɨmborɨmbiyu-wamboane,” mehu.

9-10 Ranɨyomo ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ai ranɨhoafɨ ranahandɨ nɨmɨndɨ ranahambo düdumefundo-wambo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sɨhamumbo ana Godŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ dɨbohɨndɨ hoafɨ ra masay-opurane, ŋga nindou amurɨ ranaheimbo ana kafoefehoafɨnamboane hoafayondürɨ. Rananɨmbo ai hɨmboarɨ-ndeimboyei, ŋga ŋgɨrɨ hoeindɨhindɨ asu hɨmborɨ-ndeimboyei, ŋga ŋgɨrɨ fɨfɨrɨndɨhindɨ.”

Sesɨ ahurɨmbo kafoefe hoafɨ ranahandɨ nɨmɨndɨhoafɨ

(Matyu 13:18-23; Mak 4:13-20)11 “Kafoefe hoafɨ ranahandɨ nɨmɨndɨ ra ndahurai-

ane. Sesɨ ahurɨ ra Godɨndɨ hoaf-ane. 12 Sapo sesɨahurɨ nafɨnɨ pütapɨmboyowohü pütapɨmayo ranananindou dɨdɨyei hoafɨ hɨmborɨyeihaneisɨ, ŋga asu Satanai ahei ŋgusüfoambeahɨndɨ semündü pireandühani.Sapo Satan ranai aheimboya anɨhondümbo-ndɨhihehi aboedambo-ndahimboyei yahuhaya. 13 Sesɨ

Page 54: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:14 54 Ruk 8:18

ahurɨ sapo nɨmoei boatɨfowamɨ pɨmayo ranananindou dɨdɨyei hoafɨ ranahambo hɨmborɨyei hehisahümündihɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨyeihaneisɨ, ŋga aheiŋgusüfoambe hoafɨ ra moai kɨkɨmɨfoare nɨmarondürɨ.Ai hoafɨ ranahambo anɨhondümbo-rɨhindühaneisɨ, ŋgaasu nɨne-moatükunɨ aheimbo refe hoeifendürɨmbotüküfeyoambe ai peyeihanei. 14 Sesɨ ahurɨ wohɨtɨhoarɨ tɨhoarümbɨ mbusümo pütapɨmayo ranana,sapo nindou dɨdɨyei ai hoafɨ ra hɨmborɨyeihaneisɨ, ŋgaasu afɨndɨ hohoanɨmo, kakɨ napo sɨhefe hohoanɨmo,hɨfɨ ndanɨhündambo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ hohoanɨmo ranaigabudɨ-foareandüranɨ asu ai aboedɨ hɨsɨkoate-ayeinahurai-ane. 15 Sesɨ ahurɨ hɨfɨ aboedambe pɨmayoranana, sapo nindou dɨdɨyei ai hoafɨ ra hɨmborɨyei hehiŋgusüfoambe kɨkɨhɨ-safɨmarɨhümündi-anei. Ai aheihohoanɨmoambe dɨdɨboadorɨhoeimbɨ hamɨndɨ hondünɨmarɨndürɨmboyo asu ai hɨsɨ aboedɨ tükümefendürɨ.”

Nindou ai moai si wambürɨ hoarehɨ dɨbonapɨferandɨ(Mak 4:21-25)

16 “Nindou mamɨ ai moai ram hai ra yimunde mburawambürɨnambo gabude, asu fondɨ hoarehɨ ninderandɨ, ŋga wanɨ. Sapo aiana yimunde mbunda ram hainindɨferambo fondɨ-mayo ranɨwamɨ nɨmoamo anɨmbonindeandanɨ nindou dɨdɨyei worambe keboehindühɨhoeindɨhimboyei. 17 Nɨne-moatükunɨ dɨbo meŋgororanai ana weindahɨ moanambühɨ tükündɨfemboe. Nɨne-moatükunɨ nindou ai gabudɨhi masɨhehindɨ ranai anaweindahɨ hai sihɨ tükündɨfeyoanɨ hoeindɨhimboyei.18 Awi se hɨbadɨhümbo, hɨmbo yaŋgɨrɨ kündɨhinɨmandei. Nindou düdi hohoanɨmo ra ndore fɨfɨrareandɨana, God ai adükarɨ ndagadombui. Ŋga nindou düdindofe fɨfɨrɨfekoate-ayu ana, nɨne akɨdou fɨfɨrɨmareandɨamboanɨ God ai raguanambo-ndeambui,” mehu.

Page 55: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:19 55 Ruk 8:25Sisasɨndɨ hondɨ asu akohoandɨ(Matyu 12:46-50; Mak 3:31-35)

19 Sisasɨndɨ hondɨyo asu ahandɨ akɨdɨ mamɨyomoranai Sisasɨmbo hoeifimbo tükümehindɨ, ŋga ainɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranɨ mbusümowambomoai ahandɨ fikɨmɨ papühüyahindɨ. 20 Ranɨyeinindou bɨdɨfɨrɨ ai Sisasɨmbo hoafɨyahündowohüsahündoya, “Sɨhafɨ me-ane asu amondɨ mam-anemoai weindanɨ anɨmboei sɨhambo hoeifenɨnɨmboseimbo,” maseiamboyu. 21 Asu Sisas ai nindouranaheimbo muŋguambo yare hoafɨyundürühɨyahuya, “Nindou dɨdɨyei ai Godɨndɨ hoafɨ hɨmborɨyeimburɨhü süŋguarɨhindɨ ranai-anei wandɨ me asuakohoandayomo,” mehu.

Sisas ai hoafɨmayua werɨ afurɨmareandɨ(Matyu 8:23-27; Mak 4:35-41)

22 Mamɨmbo Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨbabɨdɨmbo botambe fareafundühɨ hoafɨyupurühɨyahuya, “Awi sɨhɨrɨ kurɨhoe ranɨ goesürünɨ bandɨhehuŋgefo,” yahupurɨ haya mahomo. 23 Ai botambehomondühɨ-yomo asu Sisas ai yapombofi meŋguru.Ranɨyo asu ŋgɨnɨndɨ hamɨndɨ hoewerɨ ranai kurɨhoe-mayo ranambe tüküfehüyo, hoe botambe tüküfehü asu aindeara hɨmonɨ hanɨmbo yaŋgɨrɨmemo.

24 Ranɨyomo asu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨai Sisas sowana homo yaŋgɨrɨrüwurɨ hoafɨyomo-ndowohü yahomoya, “Adükarɨ! Adükarɨ! Sɨhɨrɨndeara yɨfɨmbo yaŋgɨrayefɨ,” mehomondamboyu.Asu Sisas ai botɨfi hoewerɨmayo ranahambo awi-awimefiyu-wamboyo afureandühɨyo asu hoe ranaiafure mafoero. 25 Ranɨyu Sisas ai ahamumbo yarehoafɨyupurühɨ yahuya, “Asu sɨhamundɨ anɨhondümbofera nüŋguia?” mehupuramboemo. Asu ai hepünafu

Page 56: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:26 56 Ruk 8:30yɨhɨmbo sɨsɨreapurühɨ sɨmborɨ hoafɨyafundühɨyahomoya, “Nindou nda düdi rana? Ai moanɨhoewerɨ ranahambo awi-awimefiyuwa ahandɨ hoafɨhɨmborɨyowohü afurɨmareandɨ,” mehomo.

Sisas ai nindou mamɨndɨ fiambeahɨndɨ moaruwainendɨ hemafoareandɨ

(Matyu 8:28-34; Mak 5:1-20)26 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ babɨdɨmbo

Gerasa-yafe hɨfɨnambo Gariri hoe gogoasürünɨ homotükümefundɨ. 27 Tüküyafu mburu botambeahɨndɨkusɨfoendane nindou mamɨ ranɨ ŋgoafɨhündɨ moaruwainendɨ nɨmarɨndoweimbɨ ranai ahambo sowanambomahu. Aiana horombo hondü piyu haya moai hoearɨgüdeandɨ, ŋga moanɨ yare safoeyapo manüŋgu-ane.Ai ŋgoafɨhü nɨŋgokoate yɨfɨ sɨhehi rɨhündeimbɨhoŋguambeyu nüŋgu marandɨ. 28 Nindou ranaiSisasɨmbo hoeirirühɨ puküna heiyuhü yirɨkɨmɨpiyu nɨmarümbo hoafɨyuhɨ yahuya, “Sisas, GodNɨmoamo Hamɨndɨ Hondündɨ nɨmorɨ, se wambonüŋgufendɨrɨmbo safomboyafa? Ro sɨhambohüti hoafarɨhanɨnɨ se yowanɨ wambo tɨŋɨrɨfondawandɨrɨmboyafɨ,” mehundo. 29 Nindou ranai yarehoafɨmayu ra sapo Sisas ai moaruwai nendɨ ranahambohoafɨmayundoa kosɨfoendühɨyo. Afɨndɨmbo moaruwainendɨ ranai kɨkɨhɨrɨmɨndɨ nɨmaroanɨ asu muŋguambonindou ranai hɨmboarɨ safühɨrurühɨ senɨnambohüputüpu-rɨhawuranɨ ai ranɨ-moatükunɨ ra gurɨhaihaya moaruwai nendɨ ranai fare serɨmɨndɨ haya nɨmɨwohɨ furɨkoate-yowanɨ ho-marandɨ.

30 Sisas ai ahambo düdufihɨ yahundoya, “Ndürɨsɨhafɨ nɨnea?” mehundowamboyu. Asu ai sɨmborɨhoafɨyundühɨ yahuya, “Wandɨ ndürɨ ana Awai nindou-ane.” Ai yare hoafɨmayu ra sapo moaruwai nendɨ afɨndɨ

Page 57: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:31 57 Ruk 8:38-39ranai ahandɨ fiambe mamarei ranɨmboyu. 31 Moaruwainendɨ-mayei ranai Sisasɨmbo hüti hoafɨyahündowohüseiya, “Se yɨhoefombo nɨmbɨ nɨmarümbɨ hɨfamberanambe koandɨhawamunɨ-mboyafɨ,” masahündo.

32 Ranɨyo asu moatei afɨndɨ ranai hɨrɨpɨnɨnɨhɨmborɨhündühɨ burɨmayei-amboyo moaruwainendɨ ranai Sisasɨmbo moatei ranahei fiambekoarɨhefendürɨmbo hüti-hütimarɨhora koa-marɨhendürɨ. 33 Ranɨyei nindoundɨ fiambeahɨndɨkosɨfoehi hehi moateiyei fiambeyahindühɨ asu moateiranai hɨrɨpɨnɨnɨ pɨpɨnambo hanei kurɨhoeambe pɨyeihoe karɨhüsi hehi yɨfɨsafɨmayei.

34 Nindou moatei hɨfandɨmarundɨ ranai hoeirundamayoa, pɨpɨyomo homo ranɨ ŋgoafɨhü asunümbürambe ratüpurɨyeihɨ burɨmayei ranaheimbohoafɨhümarundürɨ. 35 Nindou ranai nɨnɨ-moatükunɨyotükümefeyo sei hehi hoeifembo Sisasɨmbo-sotükümehindɨ. Ranɨyo tüküyahi hoeirɨhindane, nindoumoaruwai nendɨ nɨmarɨ haya kosɨfoendeimbɨ-mayuranai ahandɨ yirɨ kɨmɨ hoearɨ yihuruyu mburahohoanɨmo aboedɨ koadürü hohoanɨmoyu arandɨsüŋgu mamaruwa hoeirɨhorühɨ yɨhɨmbo sɨsɨrɨmehindɨ.36 Nindou hoeifembo mahüsi ranai Sisas nindouaboedɨ-marirɨ ra hoeirɨhi hehi nindou bɨdɨfɨrambowataporɨmbo-marɨhündɨ. 37 Ranɨyei asu muŋguambonindou Gerasa hɨfɨhündɨ ranai yɨhɨmboyeihɨ Sisasɨmboragu ŋgafɨ maseia asu botambe farɨfi haya ndamefiyu.

38-39 Ranɨyu asu nindou moaruwai nendɨ nɨmarɨ hayakosɨfoendeimbɨ-mayu ranai Sisasɨmbo hüti hoafɨrürühɨyahuya, “Wambo se yɨnɨ safanɨmbo se-dɨbo dɨdɨ,”mehundo-wamboyu. Asu ai ahambo koarɨheirühɨyahuya, “Se ŋgoafɨna ŋgafɨ nɨnɨ-moatükunɨyo Godai sɨhambo ramareanɨnɨ ra nindou bɨdɨfɨrambowataporɨmbo-ndandɨ,” mehundo. Ranɨyu asu hu

Page 58: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:40 58 Ruk 8:46

nɨne-moatükunɨ Sisas ai ahambo ramarirɨ ranahamboranɨ ŋgoafɨhündɨ-mayei ranaheimbo wataporɨmbo-marandürɨ.

Sisas ai bogorɨndɨ nɨmorehɨ nɨmorɨ yɨfɨhündɨbotɨre asu nɨmorehɨ aŋgünümbɨ ai Ahandɨ hoearɨsündɨmareandɨ

(Matyu 9:18-26; Mak 5:21-43)40 Sisas ai asükai Gariri ŋgorü-goanɨnɨ hu tükümefiyu-

wamboyei nɨmorehɨ nindouwenihɨ ranai ahambo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmayei, sapo hɨmbomayei hei ranɨmbowambo.41 Ranühɨ asu nindou mamɨ ahandɨ ndürɨ Sairus ranɨŋgoafɨhü rotu worɨ hɨfandɨra-randeimbɨ ai Sisasɨndɨyirɨkɨmɨ tüküfi pɨyu nɨmarümbo wandɨ worɨna dügüfɨyahu haya hüti-hoafɨmarürɨ. 42Ai sapo ahandɨ nɨmorehɨnɨmorɨ 12 hɨmbanɨ mamɨ yaŋgɨrɨyo haya yɨfambo-mayowamboyu ramefiyu. Sisas ai Sairusɨndɨ worɨnahüfuane, asu nindou afɨndɨ ranai aŋgoaŋgo-marɨhorɨhei. 43 Ahei mbusümo nɨmorehɨ mamɨ 12 hɨmbanɨmboamoamo watɨkoafɨmboyo mara ho ranai manɨŋgo.Ai ahandɨ aŋgünɨ ra aboedɨfembohünda doktambohoeifepurɨmbo kakɨ afɨndɨ sai marandɨ, ŋga asu nindoudɨdɨ ai-amboanɨ moai aboedɨreandɨ. 44 Nɨmorehɨ ranaiSisasɨndɨ daboadanɨ ho nɨŋgombo hoearɨ hɨmborɨ-mayo ranɨfihɨ masündeandamboyo asu ahandɨ horɨranai moanɨ ranɨ-sɨmboanɨ hamɨndɨ kɨkɨmarɨhoayo.

45 Ranɨyu asu Sisas ai düdufihɨ yahuya, “Düdiwandɨ hoearɨ masündeanda?” mehuamboyo. Asumuŋguambo nindou ranai wanɨwanɨyeihɨ dɨdɨmomayei-amboyo asu Pita ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Adükarɨ,nindou afɨndɨ ranai sɨhafɨ fikɨmɨ wakɨre yaŋgorɨmbosɨmborɨ koarürɨmayei,” mehundowamboyo. 46 AsuSisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou ŋgorü ai wambo

Page 59: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:47 59 Ruk 8:54masündeandɨra wandɨ fiambeahɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ranaimakosɨfoendɨ ranɨmboanahɨ,” mehuamboyo.

47 Asu nɨmorehɨ ranai wambo fɨfɨrɨhi-ndɨrɨmboanei,ŋga ro ŋgɨrɨ dɨbo nɨmboahɨ yahohaya, hɨhamɨndarɨkameihɨ ho Sisasɨndɨ yirɨkɨmɨ pɨyo mamaro. Ranɨyoai muŋguambo nindouyei hɨmboahü wataporɨmbo-marandɨ nɨmboe masünderɨ asu nünüŋgureamboyoranɨ-sɨmboanɨ hamɨndɨ aboedɨmayo ranahambo.48 Sisas ai nɨmorehɨ ranahambo yahundoya, “Nɨmorɨakɨdou, sɨhafɨ anɨhondümbofe ranai sɨhamboaboedɨmareanɨnɨ, ŋga se ŋgusüfoambe afurɨndo kündohawa ŋgafɨ,” mehu.

49Aiwataporɨmbo-randühɨ nüŋguambe, nindoumamɨai hɨfandɨra-randeimbɨndɨ worambeahɨndɨ tüküfihu hoafɨyuhɨ yahuya, “Sɨhafɨ nɨmorɨ ana yɨfɨmayo,ŋga se yamunde-randeimbɨ-mayu ranahambo tɨŋɨrɨfodabadomboyafɨ,” mehuamboyo. 50 Sisas ai ranɨ hoafɨ rahɨmborɨyu haya, Sairusɨmbo hoafɨyunduhü yahuya, “Seyɨhɨmbondamboyafɨ, ŋga anɨhondümbo-ndowandanɨanɨmbo sɨhafɨ nɨmorɨ ra aboedɨndɨmboe,” mehundo.

51 Ai nɨmorehɨ-mayo ranahandɨ afɨndandɨworambe hu tüküfi haya moai nindou amurɨsemündündürɨ worambe kefuendɨ, ŋga Pita, Son,Sems asu nɨmorɨndɨ hondafɨndɨ aheimbo yaŋgɨrɨyosüŋgurearü haya mahüfu. 52 Nindou afɨndɨ ranɨhümamarei ranai nɨmorɨ ranahambo hohoanɨmoyeihɨaranɨhoafɨ-marɨhündamboyu Sisas ai yahuya, “Ai anayɨfɨyombo-yopoanɨ, ŋga ŋgɨrɨ aranɨhoafɨ-ndɨhünda,”mehuamboyei. 53 Nindou ranai nɨmorɨ yɨfɨmayo rafɨfɨrɨhindɨ, ranɨmboyo Sisasɨmbo tɨkɨfɨnambo-rɨhorühɨtɨrɨfoefe hoafɨmayahündo. 54 Ŋga ai nɨmorɨ-mayoranahandɨ warɨhü kɨkɨhamündü hoafɨyundowohüyahundoya, “Nɨmorɨ akɨdou, se botɨyafo,” mehundo.

Page 60: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 8:55 60 Ruk 9:6

55Asu ahandɨ yifiafɨ ranai hɨhɨrɨfe ho fiambe farɨfehüyoasükai botɨmefeyo. Ranɨyo Sisas ai nɨmorɨ ranahambosesɨ sahündo yahu haya hoafɨmayundürɨ. 56 Asuhondafɨndɨ ai hoeirɨneanda mayoa mahepünafɨ-neandamboyu Sisas ai ranɨ-moatükunɨ tükümefeyoranahambo “Nindou ŋgorümbo yowanɨ hoafɨpoanɨ,”mehu.

9Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo

koamarɨhepurɨ(Matyu 10:5-15; Mak 6:7-13)

1 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ 12ranahamumbo mborai yahupurɨ hürühepurɨ hayamoaruwai nendɨ asumuŋguambo aŋgünɨ aboedɨferamboŋgɨnɨndɨ adükarɨ masagapurɨ. 2 Ranɨyu God ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ranahambo wataporɨmboyo asu aŋgünɨaboedɨfe-rambohünda koamarɨhepurɨ. 3 Ai ahamumboyare hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sɨhamundɨ hoahoaŋgoranambe se yowanɨ nɨmɨnɨmɨ, arü, sesɨ, kakɨ, asuhoearɨ yimbu-ane ra ndowandümboemo. 4 Se nɨnɨ-worambeyo afareafundɨ ra moanɨ se ranɨ worambeyaŋgɨrɨ nɨmandɨmo mbundu botɨndafu ŋgomo. 5 Nahihomondanɨ nindou ai sɨhamumbo worɨnɨfepurɨkoate-ndeianɨ ana, asu se ŋgoafɨ ra hɨnɨŋgɨndu houmboŋgomondühɨ yirɨfihɨndɨ hɨfɨ hasüfɨ ra kükiboaduhoumbo ŋgomo ranaheimbo God ai moaruwaimbo-mbɨreandürɨ yaho refe nafuiyo-ndürɨmbohünda,”mehupurɨ. 6 Ranɨyomo asu ahambo süŋgururü-rundeimbɨ ai ranɨhü hɨnɨŋgɨru houmbo homomuŋguambo ŋgoafɨ ranambe Godɨndɨ hoafɨ rawataporɨmbo-rundühɨ nindou aŋgünɨmbo-yeimbɨmboaboedɨrundürɨ marundɨ.

Page 61: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:7 61 Ruk 9:12Herot ai afɨndɨ hohoanɨmomayu(Matyu 14:1-12; Mak 6:14-16)

7 Gariri-yafe adükarɨ bogorɨ Herot ai muŋguambomoatükunɨ tükümefeyo ranahambo hoafɨ ra hɨmborɨyuhaya, afɨndɨ hohoanɨmomayu. Ai yare hohoanɨmomayura, nindou bɨdɨfɨrɨ ai rarɨhi hoafɨyeihɨ seiya, Sonhundürüra-randeimbɨ ai yɨfɨhündɨ botɨmefiyu ma-sei. 8 Asu bɨdɨfɨrɨ ai seiya, “Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ Eraisa ai yɨhoefombo-so tükümefiyu.” Asuawi bɨdɨfɨrɨ ai seiya, “Nindou mamɨ Godɨndɨ hoafɨhoafɨyu-randeimbɨ horombo hondü manüŋgu ranaiyɨfɨhündɨ botɨmefiyu-ane,” maseiamboyu. 9 Herot aiyare hoafɨyuhɨ yahuya, “Ro sapo Sonɨndɨ mbɨro rakɨkɨmarɨhehinɨ. Asu nindou düdi nda ai yahurai ro hoafɨnda hɨmborɨyaha tükümefiyu. Asu ahambo hoeifimbosamboanahɨ,” mehu.

Sisas ai 5,000 nindoumbo sesɨ masagadürɨ(Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Son 6:1-13)

10 Kraisɨndɨ hoafɨ sowandümo homo-rundeimbɨ aihɨhɨrɨyafu homo Sisasɨmbo-so tüküyafu muŋguambomoatükunɨ ai ramarundɨ ranahambo wataporɨmbo-marurɨ. Ranɨyu ai süŋgure sepurümündü haya Betsaidaŋgoafɨnambo ai yaŋgɨrɨ nɨmarɨmbo mahomo. 11Ŋga asuawai nendɨ afɨndɨ ranai Sisas nahanafɨyu mahu rana-hambo türüfoarɨhi hehimbo-wambo, ai süŋgumarɨhorɨhei. Ranɨyu asu ai aheimbo mborai-mboraifindürɨhɨnɨŋgɨreandürɨ haya, God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ rana-hambo wataporɨmbo-marandɨ. Asu nindou dɨdɨyeiaŋgünümbɨ-mayei aheimbo aboedɨmareandürɨ.

12 Hüfɨhamɨndɨ hürɨmɨndoambe, süŋgrurü-rundeimbɨ 12 ai ahambo-so tüküyafuhoafɨyomondowohü yahomoya, “Se nindoundanaheimbo koarɨhawandüranɨ mbɨhei. Rananɨmbo

Page 62: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:13 62 Ruk 9:19asu ai hei adükarɨ ŋgoafɨhüyo asu hɨmboranɨyo ranɨhüapofondɨyo asu sesɨyo ra kokombɨrɨ-hündamboane.Ndanɨhü ana nindou nɨmarɨkoate-yohane,” mehomo.13 Ranɨyu asu Sisas ai ahamumbo hoafɨyupurühɨyahuya, “Seanɨmbo sesɨ ra aheimbo ndabudürü,”mehuamboemo. Asu ahambo yaru hoafɨyomondühɨyahomoya, “Roana hondahüfeimbɨ bret-anemoasu kinɨ akɨdou yimbu-anafanɨ ranɨ yaŋgɨr-anesɨhehumboayefɨ. Asu muŋguambo nindou ranaheimbose homo sesɨ pemɨyomo safɨmboyafɨ hohoanɨmoayafa?”mehomo. 14 Nindowenihɨ ranɨhü mamarɨmo ra5,000-yomo. Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Nindou ranaheimbohoafɨndɨmondüranɨ anɨmbo ai 50, 50-ndahi mbɨmari-amboane,” mehupurɨ. 15 Ranɨyomo ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ-memo ai hɨmborɨyomo houmbo nindouranaheimbo ranɨ-süŋgumarundüra mamarei. 16 RanɨyuSisas ai hondahüfeimbɨ bretɨyomo asu kinɨ yimbumefanɨra semündü haya, sünambe hɨmboyu hafuhü sesɨranahambo-hünda Godɨmbo hɨhɨfɨrürɨ mbura, bret kinɨhɨfɨtɨre ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo nindou-mayeiranaheimbo yimbufe-ndürɨmbohünda masagapurɨ.17Nindou ranai sesɨ ra sahüsi muŋgu parɨhindühɨyei, asuSisasɨndɨ süŋgrurü-rundeimbɨ ai sesɨ bɨdɨfɨrɨ bɨdɨfɨrɨkorɨmayo ra 12 wambürɨ tüküru madüburafundɨ.

Pita ai Sisasɨmboya nindou ndanana God dɨbonɨmayuKraisani mehu

(Matyu 16:13-19; Mak 8:27-29)18 Mamɨmbo Sisas ai ahand-amboanɨ Godɨmbo

dɨdɨbafɨyuhü nɨmaruwane, asu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ai, ai-babɨdɨmbo mamarɨmo. Ranɨyuahamumbo düdufipurühɨ yahuya, “Nindou ai wamboyaai düdi seia?” mehu. 19 Asu sɨmborɨ ahambo

Page 63: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:20 63 Ruk 9:24hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Bɨdɨfɨrɨ ai Son saponindou hundürüra-randeimbɨ-mayu-ani sei. Bɨdɨfɨrɨai sɨhambo seiya ai Eraisa-ani maseiamboyei, asu bɨdɨfɨrɨai Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ horombo hondümanüŋgu ranai yɨfɨhündɨ botɨmefiyu-ani masei,”mehomondo. 20 Ranɨyu asu ai ahamumbo sɨmborɨhoafɨyupurühɨ yahuya, “Asu se ra wambo nüŋguruhohoanɨmoyomo ro dɨdɨyaha?” mehuamboemo. AsuPita ai ahambo sɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, “SeanaKrais-anafɨ nindou God ai dɨbonɨyunɨnɨ hɨnɨŋgɨ-mareanɨnɨ nindou aboedambo-fendürɨmbohünda,”mehundo.

Sisas ai yɨfɨnda mbundɨha yɨfɨhündɨbotɨndaheamboyahɨ yahu wataporɨmbomarandɨ

(Matyu 16:20-28; Mak 8:30; 9:1)21 Ranɨyu asu Sisas ai ranɨ hoafɨ ranahamboya, “Se

nindouŋgorümboyowanɨ hoafɨndɨmboemo,”mehupurɨ.22 Asükaiyu ahamumbo yare hoafɨyupurühɨ yahuya,“Nindou Hondü ai ana asübusümbɨ tɨŋɨrɨfo afɨndɨndemündühɨ anɨmbo ahambo bogorɨ nindou-anemoGodɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimb-anemo asu ahɨnümbɨhohoanɨmo yamundu rundeimb-anemo ranai yɨboaruko-ndurɨmboemo. Ai ahambo hɨfokoandüwuranɨyɨfɨndümbuisɨ, ŋga asu ai ŋgɨmɨ sindu mbunda süŋgunayɨfɨhündɨ botɨndɨfimbui,” mehu.

23 Ai muŋguambo aheimbo hoafɨyundürühɨyahuya, “Nindou dɨdɨyei ai wandɨ süŋgu hombohohoanɨmondeihɨ ana, asu ai ahei hohoanɨmo rahɨfɨnambo-ndɨhi hehi nɨmɨ keimbɨ karɨhendeimbɨfihɨyɨfɨmbo noundahi hehi muŋguambo si aho ra wambosüŋgumbɨrɨhi-ndɨramboane. 24 Nindou düdi aiahandɨ yaŋgɨrɨ nɨŋgo hohoanɨmo ra ahandɨhoarɨhɨfandarandɨ ana, ai awarɨ-ndɨhoemboe. Ŋga asu

Page 64: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:25 64 Ruk 9:32nindou düdi wambohünda ahandɨ yaŋgɨrɨ nɨŋgohohoanɨmo ranahambo moanane ehu ana, ra gedühɨnɨŋgomboe. 25 Nindou mamɨ ai ratüpurɨ-yuhümbomuŋguambo moatükunɨ napo hɨfɨ ndanɨhündambo ragugurareandɨ ana, asu ahandɨhoarɨ awarɨndɨhembui,ŋga nüŋgunde ahambo mafandɨhera? 26 Nindoudüdi ai, roanahɨ asu wandɨ yamundɨfe hoafɨ rananeranahambo amoanɨŋgayu ana, asu ro-amboanɨ nindouranahambo Ape, ro, asu sünambeahɨndɨ nendɨ babɨdɨyɨhoefɨ ŋgɨnɨndɨ hɨmboamupuimbo-randeimbɨ kapeihükosahambe amoanɨŋgɨ-ndɨhünɨmboyahɨ. 27Ro sɨheimboanɨhondümboanahɨ nda hoafayahandürɨ, nindoubɨdɨfɨrɨ dɨdɨyei ndanɨhü anɨboadei ranai ana yɨfɨkoateyaŋgɨrɨ nɨmboei-ambe God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ rahoeindɨhimboyei,” mehundürɨ.

Sisasɨndɨ fi ranɨpoanambo fiyoweimbɨ tükümefeyo(Matyu 17:1-14; Mak 9:2-13)

28 Sisas ai ranɨ hoafɨ ra hoafɨyu haya, 8 si howane,ai Pita, Son asu Sems ahamumbo sepurɨmündü hayahɨfɨ wafunambo Godɨmbo dɨdɨbafɨfembo mahafu.29 Ai Godɨmbo dɨdɨbafɨyuhü nüŋguane asu ahandɨŋgusümboarɨ ra ranɨpoanambo fiyowohüyo asu ahandɨhoearɨ ra kɨfohɨ hamɨndɨyowohü si nahurai tükümefeyo.30 Ranɨyo asu ranɨ-sɨmboanɨ Moses, Eraisa ai Sisas-dɨbo wataporɨyafandühɨ manɨmbafanɨ. 31 Nindouyimbu ranai hɨmboamupuimbo-randeimbɨ kapeihütüküyafɨne henamboyafanɨ asu Sisas ai Godɨndɨratüpurɨ moendɨfihɨ Serusarem ŋgoafɨhü yɨfɨmbo-mayuranahambo ai-babɨdɨ wataporɨmemo. 32 Pita ai ahandɨŋgunindɨ yimbu Son asu Sems ai ahamumbo yapombohɨmbomarapura mapomo. Asu hɨmboarɨ bɨrɨhoemohoeirundane, Sisasɨndɨ hɨmboamupuimbo-randeimbɨ si

Page 65: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:33 65 Ruk 9:39ranambe nindou yimbu ranai-amboanɨ yahurai ai-dɨbomanɨmbafanɨ. 33 Moses Eraisa ai ndeara hombo safanɨhenambo-yafandane, Pita ai Sisasɨmbo hoafɨyundühɨyahuya, “Adükarɨ, aboed-ane ndanɨhü amarefɨsɨ, ŋgasɨhɨrɨ dago ŋgɨmɨ hündɨhupurɨmboane, sɨhamboŋgorü, Mosesɨmbo ŋgorü asu Eraisambo ŋgorü.” Pitaai yare hoafɨmayu ra ai ndore fɨfɨre hayamboyupoanɨhoafɨmayu.

34 Ai ranɨ hoafɨ ranahambo yare hoafɨyuambemburüŋgai ranai pɨyo gabudɨ-mafoareapura, asu aiyɨhɨmbomemo. 35 Ranɨyo asu hoafɨ ranai mburüŋgai-ambeahɨndɨ tüküfihɨ yahoya, “Wandɨ Nɨmor-aninda, ro ahambo dɨbonɨmayahando-ani. Se ahandɨhoafɨ hɨmborɨndɨmo,” meho. 36 Ranɨ hoafɨ ra hokɨkamɨndoambe Sisas ai yaŋgɨrɨ ranɨhü manüŋgu.Pita, Son, Sems ai ranɨ-sɨmboanɨ nɨnɨ-moatükunɨhoeimarundɨ ranahambo nindou ŋgorümbo moai nɨnɨhoafɨ hoafɨyomo.

Sisas ai nɨmorɨ moaruwai nendɨ fiambenɨmarɨndoweimbɨ aboedɨmarirɨ

(Matyu 17:14-21; Mak 9:14-29)37 Ŋgorü sina hɨfɨ wafu ra hɨnɨŋgɨru houmbo

hanɨmondanɨ, nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranaiSisasɨmbo nafɨnɨ hoeimarɨhorɨ. 38 Nindou mamɨ,nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ-mayei ranambeahɨndɨai Sisasɨmbo puküna hoafɨ karɨhoehü yahuya, “Nindouyamundo-randeimbɨ karɨhasɨ. Se sühüfɨ nɨmorɨwandɨ hoeirɨworɨ, ŋga wandɨ mamɨ ndearani nda.39 Moaruwai nendɨ ai nɨmorɨ ranahambo kɨkɨhɨ-safɨrɨmɨndühane asu ai hepünüfi heiyu arandɨ.Moaruwai nendɨ ranai ahambo yabadɨrɨ wakɨrerɨhaneasu yahamo kasiau wutüpuiarɨyu arandɨ. Ai ahandɨfi ranahambo muŋgunambo moaruwaimbo-rerɨhaneasu ahambo nɨmai hɨnɨŋgɨfi hombo sɨsamɨndarandɨ.

Page 66: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:40 66 Ruk 9:4540 Ro sɨhambo süŋgurunɨnɨ-rundeimbɨ ranahamumbohüti-hütimarɨhapurɨ moaruwai nendɨ ranahamboraguanambofembo, ŋga ai ŋgɨrɨ raguanambondundɨ,”mehundo.

41 Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, “Nindounda se ana anɨhondümbofe hohoanɨmokoate-yeihanei,asu sɨhei nɨŋgo hohoanɨmo ra moai ndorɨhoayo. Nüŋ-gunɨmbɨmbo awi ro se-babɨdɨmbo nɨmboambo sɨheinɨmborɨ ra mandahamɨndɨha? Nɨmorɨ sɨhafɨ ra ndühɨsowarɨndɨfɨ sühüfɨ,” mehu 42 Nɨmorɨ ranai süfuanemoaruwai nendɨ ranai serɨmɨndɨ hɨfɨhü purapoaporerɨsɨherɨ haya yabadɨmarɨrɨ. Ŋga asu Sisas ai moaruwainendɨ ranahambo ŋgɨnɨndɨ hoafɨyundo haya nɨmorɨranahambo aboedɨrirɨmbura ahandɨ afɨndambohɨhɨrirɨmaserügudo. 43 Ranɨyei asu muŋguambo nindou-mayeiranai Godɨndɨ ŋgɨnɨndɨ adükarɨ ranahambo mahepüne-hindɨ.

Sisas ai asükaiyu yɨfɨndamboyahɨ yahu wataporɨmbo-marandɨ

(Matyu 17:22-23; Mak 9:30-32)Muŋguambo nindou ranai Sisas ramareandɨ

ranahambo afɨndɨ hohoanɨmoyeihɨ nɨmboeiambe,ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo hoafɨyupurühɨyahuya, 44 “Ro nɨne-moatükunɨ sɨhamumbo hapondahoafehapurɨ ndanahambo mɨtanɨndündümboemo.Ŋgɨrɨ amɨtata Nindou Hondü ndanahambo nindouyeiwarɨwamɨ hɨnɨŋgɨndɨhorɨ,” mehu. 45 Ŋga asu ahambosüŋgrurü-rundeimbɨ ai ranɨ hoafɨ ranahandɨ nɨmɨndɨ ramoai fɨfɨrundɨ. Ranɨ hoafɨ ra ahamumbo dɨbo meŋgorowambo aimoai ndoru türüfoarundɨ. Ŋga asu ai Sisasɨmbodüdufembo ra yɨhɨmbomemo.

Nindou düdi adükarayu(Matyu 18:1-5; Mak 9:33-37)

Page 67: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:46 67 Ruk 9:5246 Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai nindou düdi

adükarayu yahomo houmbo sɨmborɨ hoafɨmemo.47 Sisas ai fɨfɨreandɨ nɨne hohoanɨmo ahamundɨŋgusüfoambe amaro ranɨmbo. Ranɨyu asu ai nɨmorɨakɨdou serümündü ahandɨ ŋgɨrɨsafɨnɨ pamarirɨ.48 Ranɨyu ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou düdi ai nɨmorɨakɨdou ndanahambo wambohünda hohoanɨmoayundoana, wambo amboanɨ hohoanɨmoyu-ndɨrühani. Nindoudüdi ai wambo hohoanɨmoayundɨrɨ ana, asu nindou sapowambo koamarɨhendɨra makosahɨ ahambo amboanɨhohoanɨmoyu-ndohani. Nindou düdi ai sɨhamundɨmbusümo akɨdou hamɨndayu ai-ani moanɨ adükarɨhamɨndɨ hondayu,” mehu.

Nindou düdi sɨhefɨmbo moaruwaimbo-fekoate-ayuaiana sɨhefɨ ŋgunind-ani

(Mak 9:38-40)49 Ranɨyu asu Son ai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,

“Adükarɨ, ro hoeirɨhundanɨ nindou mamɨ ai sɨhafɨndürɨnambo moaruwai nendɨ raguanambomareanda,ro ahambo ranɨ-moatükunɨ raguanambofembo yowanɨmasahundo. Ro ahambo ramarɨhurɨ ra nɨmboe sapoai moai sɨhambo süŋgureanɨnɨ ro rawehundɨ nou,”mehu. 50 Sisas ai Sonɨmbo hoafɨyundühɨ yahuya, “Seyowanɨ ahamboyowanɨ yahondopoanɨ, saponindoudüdiai sɨmborɨ sɨhamumbo hoafɨyopurɨkoate-ayu ranai ananindou “sɨhamundani,” mehupurɨ.

Samariahündɨ ai Sisasɨmbo ahei ŋgoafɨna homboyowanɨ masei

51 Sisas ai God sowana hafombo si ranai ndearaakɨmɨ tüküfeyoambe, ai Serusarem ŋgoafɨnambo hombohohoanɨmomayu. 52 Ranɨyu ai muŋguambo moatükunɨahambo yimuŋgurɨfembo nindou bɨdɨfɨrɨ horombokoamarɨhepura homo Samaria ŋgoafɨhü tükümefundɨ.

Page 68: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:53 68 Ruk 9:6153 Ŋga asu nindou ranɨ ŋgoafɨhü ranai moai Sisasɨmbomborai sahündo ai Serusaremɨnambo mahuwambowambo. 54 Sisasɨmbo süŋgururü-rundeimbɨ nindou,Sems, Son ai ranɨ ŋgoafɨhündɨ ramehindɨ ranɨmbohoeirɨne hena hoafɨyafandühɨ safanɨya, “Adükarɨ, rosünambeahɨndɨ hai ranahambo hoafɨndehanɨ kosɨnindou ranaheimbo moaruwaimbofendürɨmbo ra seyifirɨndafanɨ ana, randɨhoa?” masafandamboyu.55 Ranɨyu asu Sisas ai ahafanɨmbo hɨhɨrɨfi ŋgɨnɨndɨhoafɨmayupɨrɨ. 56 Ranɨyomo asu ai ranɨhünda ŋgorüŋgoafɨna mahomo.

Sisasɨmbo süŋgufe hohoanɨmo(Matyu 8:19-22)

57 Ai homondühɨyomo nafɨnɨ nindou mamɨ aiSisasɨmbo yare hoafɨyuhɨ yahuya, “Se nɨnɨnɨyo ahafɨra roana moanɨ sɨhambo yaŋgɨrɨ süŋgundɨhanɨnɨ-mboyahɨ,” mehuamboyu. 58 Asu Sisas ai ahambohoafɨyuhɨ yahuya, “Nɨmambeahɨndɨ yaforɨ ana ahandɨhɨfɨ ambe ra mbanɨŋgo ai ho aporambo, asu ndu aiŋgerümb-anei, ŋga Nindou Hondü aiana fondɨkoate-aniai ho ahandɨ mbɨro bɨdagorɨfe aporambo ra,” mehu.59Nindou ŋgorü-mayu ranahambo Sisas ai hoafɨyundühɨyahuya, “Se wambo süŋgundandɨrɨ,” mehundo. Ŋgaasu ai ahambo yare hoafɨyundühɨ yahuya, “Adükarɨ,awi ro ŋga wandɨ apembo hɨfɨ-kandɨhinɨ heheamboasu süŋguna ŋgamboyahɨ,” mehu. 60 Ŋga asu Sisas aiahambo yare hoafɨyundühɨ yahuya, “Nindou yɨfɨyeimbɨai aheihoarɨ yɨfɨnɨmoko ra hɨfɨ kambɨrɨhi-ndamboane,ŋga seana ŋgafɨ God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahamboanɨmbo wataporɨmbo-ndandɨ,” mehu. 61 Nindouŋgorü ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Adükarɨ, ro sɨhambosüŋgundɨhanɨnɨ-mboyahɨ, ŋga awi ro ŋga wandɨfikɨmɨnɨndɨ-mayei ranaheimbo asürü ahɨnɨndɨhearü

Page 69: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 9:62 69 Ruk 10:6mbundɨhambo anɨmbo süŋgundɨhea-nɨnɨmboyahɨ,”mehu. 62 Sisas ai ahambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Nindoumamɨ ai nɨmɨ hɨtandühɨ daboadanɨ kefuai hɨmboayuana, God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahambo ŋgɨrɨratüpurɨndu,” mehundo.

10Sisas ai 72 nindou ahandɨ ratüpurɨmbohünda koa-

marɨhepurɨ1 Süŋgunambo Adükarɨ ai 72 nindou dɨbonɨyu

mbura, ahamumbo boatei yimbu-yimbure nɨne ŋgoafɨsapo ai hombo yahuhayambo-mayu ranɨ ŋgoafɨnɨkoamarɨhepurɨ. 2 Ai ahamumbo yare hoafɨyupurühɨyahuya, “Nümbürambe sesɨ afɨndɨ burayo ranaindeara muŋgu süfi yaŋgɨrayo, ŋga asu sesɨ ranahamboyimuŋgurɨfe gugurɨfembo nindou ana afɨndɨyopoanɨ.Ranɨmbo-hündambo anɨmbo asu se nümbürɨaharambürɨ ranahambo dɨdɨbafɨndafundanɨ anɨmbo asuai sesɨ ra yimuŋgurɨfe gugurɨfembohünda nindou afɨndɨsafɨ koambɨrɨ-hepuramboane. 3Hapoana se ŋgomo, ŋgaawi se hɨmborɨyomo! Ro sɨhamumbo sipsip wei nahuraiyaforɨ harümbɨ nɨmboeiambe nou koararɨheheapurɨ.4 Se kakɨ sandɨferambo arü akɨdouane, napo arü ane, asusu yirambe kɨkɨfoefemboane ndowandümboemo, ŋgayowanɨ. Asu se nindou nafɨnɨ hoeindundürühɨ aheimbowarɨ furüboadundürühɨ wataporɨmbo-ndürɨmboemo,ŋga yowanɨ.

5 Se nɨnɨ worambe-yomo afareafundɨ ra, boatei randuhoafɨndɨmondühɨ anɨmboya, ‘Nindou ndanɨ worambeamarei se ŋgusüfoambe afurɨndɨhi kündɨhindɨ,’mbɨsɨmo. 6Nindou bɨdɨfɨrɨ ranɨ worambe ŋgusüfoambeafurɨfe kife hohoanɨmombo yifirɨyeimbɨ nɨmandianɨana, nindou aheimbo-so ŋgusüfoambe afurɨfe kifeimbɨ

Page 70: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:7 70 Ruk 10:13hohoanɨmo sɨhamundɨ-mayo ra mbeyaŋgoro-amboane.Ŋga asu wanayo ana, ranɨ hohoanɨmo sɨhamundɨ-mayora asükaindo sɨhamundɨ hɨhɨrɨfe mbɨhowamboane.7 Se moanɨ worɨ mamɨ ranambe yaŋgɨrɨ nɨmandɨmo.Nindou ranɨ worambeahɨndɨ ai nɨnɨ-moatükunɨyondehüpuranɨ se ranɨ worambe yaŋgɨrɨ sesɨ dowadümohoe ndɨmɨndɨmo ndundɨ. Ŋga se worɨnɨ worɨnɨpo-ndɨmboemo.

8 Nɨnɨ ŋgoafɨhüyo se tüküyafundanɨ nindou aisɨhamumbo ndahüpurümündi worɨnɨndɨhipuranɨ ana,semoanɨ nɨne-moatükunɨ ai sɨhamumbo püpimarɨhindɨra dowadümo. 9 Asu ranɨ ŋgoafɨhü aŋgünümbɨnindou amarei ranaheimbo aboedɨndundürühɨhoafɨndomondürühɨ anɨmboya, ‘God ai ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ranai ndeara sɨheimboso akɨmɨtüküfemboane,’ mbɨsɨmo. 10-11 Ŋga asu se nɨnɨŋgoafɨhüyo homondanɨ nindou ranai sɨhamumbosepurɨmɨndɨ worɨnɨfekoate-ndeianɨ ana, asu ranɨŋgoafɨhü se ŋgomo nafɨnɨ nɨŋgomombo aheimbohoafɨndomondürühɨ anɨmboya, ‘Sɨhei ŋgoafɨhündɨhɨfɨ hasüfɨ yɨhoefɨ tɨŋarɨfihɨ apenɨŋgo ra sɨheimbohütimbo-hündamboane püpürɨfafoarɨhundɨ. Ŋga awise randɨhi fɨfɨrɨndɨhindɨ God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨranai ndeara akɨmɨ tüküfemboane,’ mbɨsɨmo. 12 Rosɨhamumbo rarɨhe hoafehapurɨ, Godɨndɨ yɨbobofembosi tüküfeyoambe ana, sɨheimbo tɨŋɨrɨfo Sodomɨhündɨranaheimbo tükümefeyondürɨ ra ŋgasünde hayamoaruwai hamɨndɨ tükündɨfemboe.

Anɨhondümbofekoate-yeimbɨ nindou anahɨpoanɨhɨmboe-mbou-anei

(Matyu 11:20-24)13 Hɨpoanɨhɨmboembou-anei Korasinɨhündɨ

se! Hɨpoanɨhɨmboembou-anei Betsaidahündɨ se!

Page 71: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:14 71 Ruk 10:19Sɨheimbo moaruwai hamɨndɨ tükündɨfendürɨmboe.Asu ro hepünɨfeimbɨ moatükunɨ sɨhei ŋgoafɨhüramarɨheandɨ rahurai Tair ŋgoafɨhü Saidon ŋgoafɨhürambarɨhea-mbonana, nindou ranɨ ŋgoafɨhündɨranai horombonambo anɨmbo moaruwai hohoanɨmohɨnɨŋgɨrɨhi hehi dɨdɨboadorɨhi nɨmarei. Rananɨmboai hasüfɨ yihuruyei mburɨhümbo nɨmarei saporoana yɨhoefɨ moaruwai hohoanɨmo ranahambohɨnɨŋgɨrɨhumboanefɨ sei hehi. 14 Ŋga asu Godɨndɨyɨbobofe si tüküfeyoambe ana, Tair ŋgoaf-ane Saidonŋgoaf-ane ranaheimbo ana ŋgɨrɨ afɨndɨ hamɨndɨtɨŋɨrɨfo tükündɨfeyo, ŋga sɨheimbo ana nɨne moanɨafɨndɨ yahurai hamɨndɨ tɨŋɨrɨfo tükümandɨfendürɨ.15 Asu Kaperneam se ra sünambe ndürɨ adükarɨmandahümündiyo? Wanɨ yaŋgɨr-ane ana! Sɨheimboana hɨfɨnɨ safɨ pindeandüranɨ gadeimboyei!” mehu.

16 Ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo hoafɨyuhɨyahuya, “Nindou düdi ai sɨhamundɨ hoafɨ hɨmborayuana, wandɨ hoafɨ amboanɨ hɨmborɨyuh-ani. Asu nindoudüdi ai sɨhamundɨ hoafɨ hɨmborɨyo hefe semɨndɨkoate-ayu ana, asu wandɨ hoafɨ ŋgɨrɨ hɨmbondu hayandemündu. Asu nindou düdi ai wandɨ hoafɨ hɨmborɨyohefe semɨndɨkoate-ayu ana ai ŋgɨrɨ Nindou düdi wambokoamarɨhendɨrɨ ahandɨ hoafɨ amboanɨ hɨmborɨnduhaya ndemündu,” mehu.

72 nindou ai hɨhɨrɨyafu mahomo17 Nindou 72-memo ranai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ kameihɨ

hɨhɨrɨyafu homo tüküyafu hoafɨyomondühɨ yahomoya,“Adükarɨ, sɨhafɨ ndürɨ dükarɨhunda moaruwainendɨ ranai yɨhoefɨ hoafɨ hɨmborɨyei marɨhündɨ!”mehomo. 18 Sisas ai sɨmborɨ ahamumbo hoafɨyuhɨyahuya, “Ro hoeirɨheandanɨ Satan ai sünambeahɨndɨwabürüsɨ nahurai pɨmayu. 19 Awi se hɨmborɨyomo,

Page 72: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:20 72 Ruk 10:23sapo ro sɨhamumbo amoasɨrɨyo hɨfɨtaŋɨyo ranɨwamɨpütapɨyo hombo ŋgɨnɨndɨ masahapur-ane. Asusɨhamundɨ hürütümbɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ŋgasünde-andeimbɨŋgɨnɨndɨ masahapurɨ. Ŋga ranɨmbo-hündambo anɨmbosɨhamumbo ŋgɨrɨ nɨnɨ-moatükunɨ moaruwaimbo-ndeapurɨ. 20 Sapo moaruwai nendɨ sɨhamundɨhoafɨ hɨmborɨmayei ranɨmbo se yowanɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndɨmboemo. Ŋga sapo sɨhamundɨ ndürɨ sünambepare masɨhepurɨ ranɨmbo-hündambo anɨmbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfndɨmo,” mehupurɨ.

Sisas ai Afɨndambo dɨdɨbafɨmefindo(Matyu 11:25-27; 13:16-17)

21 Ranɨyo asu ranɨ-sɨmboanɨ Yifiafɨ Aboedɨndɨhɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ ranai Sisasɨndɨ ŋgusüfoambe tüküfehüyo,asu ai yare hoafɨyuhɨ yahuya, “Ape, sünambe-aneasu hɨfɨ ndanɨhü-ane se Adükar-anafɨ. Ro sɨhambohɨhɨfarɨhanɨnɨ ra nɨmboe sapo nindou fɨfɨrɨhimburɨhü dɨdɨboado-rɨhehindeimbɨ-mayei aheimboranɨ-moatükunɨ ra dɨbonapɨro mbura, asu nɨmorɨakɨdɨbou nahurai-mayei aheimbo nafuimefɨndürɨranɨmbo-hünda. Yɨnɨ, Ape se ranɨ-moatükunɨ refemboyifirayafɨ,” mehu. 22 Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya,“Wandɨ Ape ai wambo muŋguambo moatükunɨŋgɨnɨndɨ ra masendɨrɨ. Nindou dɨdɨ ai moai Nɨmor-ayu ndanahambo fɨfɨrirɨ, ŋga Afɨndɨ ai yaŋgɨr-anifɨfɨrirɨmboayu. Asu nindou dɨdɨ ai moai Afɨndambofɨfɨrirɨ. Ŋga Nɨmorɨ aiani asu nindou dɨdemo Nɨmorɨ aiahandɨhoarɨ dɨbonɨmayupurɨ sapo Godɨmbo fɨfɨrɨfihoafɨmbo-memo ai yaŋgɨr-anemo fɨfɨrumboemo,”mehu. 23 Ranɨyu Sisas ai hɨhɨrɨfi nüŋgumbo ahambosüŋgrurü-rundeimbɨ-memo ranahamumbo-poanɨmboyaŋgɨrɨ hoafɨyupurühɨ yahuya, “Nɨne-moatükunɨ

Page 73: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:24 73 Ruk 10:30se sɨhamundɨ hɨmboarɨnambo hoeiarundɨ ranɨ-moatükunɨ ra nindou ai-amboanɨ hoeiareandɨ ana,ai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmbiyu-wamboane! 24 Ro sɨhamumbonda hoafehapurɨ, Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ-yomo asu bogorɨ nindou-yomo ai nɨne-moatükunɨhaponda se hoeiarundɨ ndanahambo ai hoeifembomehomoyosɨ, ŋga ai moai hoeirundɨ. Asu ai nɨne hoafɨse hɨmborayomo ranahambo amboanɨ hɨmborɨmbomehomoyosɨ, ŋga asu ai moai hɨmborɨyomo,” mehupurɨ.

Sudahündambo Samariahündɨ ai mafarɨherü25 Suda-yomondɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamunde-

randeimbɨ nindou ranai Sisasɨmbo refi hoeifimbotükümefiyu. Ai yare hoafɨyuhɨ yahuya, “Yamundo-randeimbɨ, ro nüŋgundɨheandühɨ koadürümboyaŋgɨrɨ nɨŋgombo hohoanɨmo ra mandahamɨndɨha?”mehuamboyu. 26Asu Sisas ai sɨmborɨ ahambo hoafɨyuhɨyahuya, “Asu nüŋgureamboyo Baiborambe hoafɨmayoa?Nüŋgundo se ranɨ-moatükunɨ ranahambo hoeindofɨfɨrɨmandowanda?” mehuamboyu. 27 Asu nindou-mayu ranai hoafɨyuhɨ yahuya, “Adükarɨ aiana sɨheiGod-ani, ranɨmboanɨmbo se ahambo sɨhei yifiafɨ,ŋgɨnɨndɨ, hohoanɨmo ranambo ŋgusüfo pandɨhorɨ.Asu sɨhei wandafɨ ranaheimbo amboanɨ ŋgusüfopandɨhindürɨ sapo se sɨhei fimbo ŋgusüfo pararɨhindɨnou,” mehu. 28 Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Se anɨhondümbo-anafɨ hoafayafɨ. Se randowandühɨanɨmbo yaŋgɨrɨ nɨmboamboyafɨ,” mehundo. 29 Ŋga asuai Sisasɨmboya ai adükarɨ fɨfɨreandeimb-ani yahuhayaahambo düdufinduhɨ yahuya, “Nindou düdi ai wandɨwandafayua?” mehundowamboyu.

30 Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, “Mamɨmbonindou mamɨ ai Serusarem ŋgoafɨhündɨ botɨfi hayaSeriko ŋgoafɨna hanuwane, hümbuhünɨ nindou ai

Page 74: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:31 74 Ruk 10:37nafɨnɨ mburɨndümo houmbo hoearɨ napo ahandɨhɨrɨfoarundowohü asu ahambo bubururɨ yɨfɨmboyaŋgɨrɨ sɨhawurɨ-houmbo ndamefundɨ. 31 Ranɨ-moatükunɨ ranai refeyowane Sudahündɨ Godɨmbosesɨ sɨhai-randeimbɨ nindou ai nafɨ ranɨ-süŋgu mahanu.Ŋga asu nindou ranai hoeirira mayowamboyu hɨmborɨnafɨ wakɨramündü tüküfi haya mahanu. 32 Nindoumamɨ Godɨmbo sesɨ sɨhai-randeimbɨ Rifai sɨrɨhündɨ aimahanu. Ai süŋgunɨ hanü nindou ranahambo hoeiriramayowamboyu hɨmborɨ nafɨ wakɨramündü tüküfi hayamahanu. 33 Ranɨyo asu nindou mamɨ Samariahündɨai nafɨ ranɨ-süŋgu mahanu. Ai hanü nindou buburürɨmasɨhawurɨ ranahambo-so tükümefiyu. Asu ai nindouranahambo hoeirira mayoa ahambo hɨpoambo afɨndɨhɨpoambomarürɨ. 34 Samariahündɨ-mayu ranai hüfuahandɨ fikɨmɨ tüküfi orif hɨsɨ werɨ hoeyo asu wainhɨsɨ hoeyo ra buburura horɨmayo ranɨwamɨ karembura hoearɨ goesürɨnambo hɨmondɨmarɨherü.Ranɨyu ai nindou ranahambo serümündɨ ahandɨdoŋgi-mayo ranɨwamɨ nandi serümündü haya, nindoufandɨhi apoei-rɨhündeimbɨ worɨna mahanu ranɨhüsemündɨ ho hɨfandɨyo nɨmarɨmbohünda. 35 Ŋgorüsina Samariahündɨ-mayu ranai kakɨ sepurɨmündɨ hunindou tüküyahi apoei-rɨhündeimbɨ worɨ hɨfandɨra-ndeimbɨ-mayu ranahambo sagadowohü yahuya, ‘Nindoundanahambo se dɨdɨboadondɨworɨ. Se ahambohündakakɨ pütiayafɨ ana, ro asükainda hɨhɨndahe dügühühɨsɨhambo hɨhɨndɨhe ndahanɨnɨmboyahɨ,’ mehundo,”mehu.

36 Sisas ai asükaiyu düdufindowohü yahuya, “Sesɨhafɨ hohoanɨmonambo nindou ŋgɨmɨ ra düdi wandafɨranahambo ŋgusüfo paririmbayua?” mehuamboyu.37 Ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou sapo düdi ai ahambo

Page 75: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 10:38 75 Ruk 11:1hanü hɨpoamborirühɨ mafarɨherü ranai-ani,” mehun-dowamboyu. Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundohü yahuya,“Se ŋgafɨ moanɨ ranɨ süŋgundowandɨ,” mehundo.

Sisas ai Mata Mariambo hu hoeimareapɨrɨ38 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ babɨdɨmbo

nafɨ homondühɨ ai ŋgoafɨ mamɨ Mata nɨmarümbɨranɨ ŋgoafɨhü tüküfiyuane asu ahambo serɨmɨndɨworɨnɨmarerɨ. 39Mata ai akɨdɨmbüyohayamboyo ahandɨndürɨ ra Maria ai sɨfo Adükarɨndɨ yirɨkɨmɨ nɨmarɨmboahandɨ yamundɨfe hoafɨ wataporɨmbo-arandɨ rahɨhɨmborɨmayo. 40 Ŋga asu Mata ai afɨndɨ ratüpurɨworambe eŋgoro ranahambo tɨŋambo-yowohüyo aimoai ŋgusüfoambe ndore küreandɨ. Ai ahambo-so hohoafɨyondowohü yahoya, “Adükarɨ seana awi moaiwandɨ akɨdɨ ranai hɨnɨŋgɨreandɨranɨ muŋguamboratüpurɨ wand-amboanɨ rarawarɨhandɨ ranahambo anahohoanɨmoyafɨyo? Se hoafɨyafɨndoanɨ anɨmbo ai sɨnɨwambo mbɨfarɨhendɨrɨ,” mehondowamboyu.

41 Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyundowohü yahuya,“Mata, Mata, seana muŋguambo moatükunɨ ranaham-boanafɨ afɨndɨ hohoanɨmoyafühɨ ŋgusüfoambe nd-ofe kifekoate-ayafɨ. 42 Mamɨ moatükun-ane adükarɨhamɨndayo. Maria aiana aboedɨ moatükunɨ hamɨnd-aneaiwarɨfe semɨndɨmboayo. Ranɨ-moatükunɨ ranai ahandɨwarambeahɨndɨ ŋgɨrɨ hündühümündi,” mehundo.

11Sisas ai Godɨmbo dɨdɨbafɨfembo hohoanɨmo

yamundɨmareandɨ(Matyu 6:9-15; 7:7-11)

1 Mamɨmbo Sisas ai ŋgoründühɨ dɨdɨbafɨyuhümanüŋgu. Ai dɨdɨbafɨyu kɨkamünduane, asu ahambo

Page 76: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:2 76 Ruk 11:8süŋgrurü-rundeimbɨ mamɨ ranai hoafɨyundühɨ yahuya,“Adükarɨ, se yɨhoefɨmbo dɨdɨbafɨyorambo ra Son aiahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo ramareapurɨ nouyamundowamunɨ,” mehuamboyu. 2 Asu Sisas aihoafɨyupurühɨ yahuya, “Se ndandu dɨdɨbafɨ-ndafundühɨanɨmboya,‘Ape, sɨhafɨ ndürɨ ramoanɨ ahɨnümbɨ-mbeyowamboane.Sɨhafɨ ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ra mbɨkosowamboane.3Muŋguambo si ro sesɨ semɨndɨmbo hohoanɨmoayefɨ ra

se ndawamunɨ.4 Yɨhoefɨ moaruwai hohoanɨmo ra amboawi

mbɨsafɨmunɨ,ro-amboanɨ muŋguambo nindou yɨhoefombo

moaruwaimbo-rɨhimuna, amboawi asahundürɨnou.

Asu se yɨhoefɨmbo nɨnɨ-moatükunɨ refehoeifemunɨmboayo

ranambe ndowandɨfɨmunɨ ŋgamboyafɨ,’mbɨsɨmo,” mehu.

5-6 Ranɨyu asu Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Asuse sɨhafɨ ŋgunindɨ-mayu ranahandɨ worɨna nɨmbɨmbusümondühɨ hafɨ hoafɨyafɨ-ndowohüya, ‘Wandafɨ,se wambo bret ŋgɨmɨ sawapurɨ, nɨmboe sapo wandɨŋgunindɨ ai nafɨmbo sünɨ tükümefɨyu, ŋga ro ai sesɨmbosesɨ-koate-anahɨ.’ 7Nindou worambe amaru ranai randesɨmborɨ hoafɨnduhüya, ‘Yipurɨ parɨheamboanahɨ,ŋga se wambo tɨŋɨrɨfo ndawandɨrɨ-mboyafɨ, ŋgaragu moeindanɨ ŋgafɨ. Roana nɨmorɨ babɨdɨmbofondɨhü apoefɨ. Ro ŋgɨrɨ botɨndahe sɨhambo nɨnɨ-moatükunɨ amboanɨ ndahanɨnɨ,’ mbüsümbui. 8 Rosɨhamumbo hoafɨyahapurɨ, worɨ aharambürɨ ranaibotɨndüfi nɨnɨ-moatükunɨyo mbonɨmbo-maramündu raworambeahɨndɨ fufundamündɨ dagadombui. Nindouranai ahandɨ ŋgunindɨ ranahambo farɨhefimbo

Page 77: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:9 77 Ruk 11:16rareandühɨyupoanɨ, ŋga düdu-düdupo-marüramboranɨmbo dagadombui.

9 Ro sɨhamumbo hoafehapurɨ nda, düdundafundanɨanɨmbo God ai sɨhamumbo dagapurümbui. Kokoarundɨanɨmbo hoeindumboemo. Yipurɨfihɨ pɨrako-pɨrakondundanɨ anɨmbo yipurɨ ranai sɨhamumbosübüdɨhoemboe. 10 Anɨhondane, muŋguambo nindoudüdi-düdufi arandɨ hu-anɨmbo ai ndemündümbui.Nindou düdi ai kokoara hu-anɨmbo ai hoeindeambui.Muŋguambo nindou düdi ai yipurɨfihɨ pɨrako-pɨrakoarahu-anɨmbo ahambo yipurɨ ra sübüdɨhoemboe. 11 Asusɨhafɨ nɨmorɨ ai kinɨ sao sei hehi düduehindɨ ra seharɨnendɨ madabudürɨyo? 12Asu sɨhafɨ nɨmorɨ ai soŋgosao sei hehi düduehindɨ ra asu se aheimbo hɨfɨtaŋɨmadabundürüyo? 13 Se moaruwai hohoanɨmoyomo-rundeimbɨ nindou-anemosɨ, ŋga asu se sɨhamundɨnɨmorɨ ranaheimbo aboedɨ moatükunɨ sabudürɨ arundɨ.Mamɨ yahurai-ane nindou dɨdɨyei Ape sünambe amaruahambo düduehindɨ ana, Yifiafɨ Aboedɨ dagadürümbui,”mehu.

Sisasɨmboya moaruwai nendɨ-yafe bogorɨ Berse-burɨndɨ ŋgɨnɨndɨnamboane ratüpurɨyu arandɨ masei

(Matyu 12:22-30; Mak 3:20-27)14 Mamɨmbo Sisas ai moaruwai nendɨ hemafoare-

andɨ nindoundɨ fiambe nɨmarɨmbo nindou ranai wata-porɨkoate-yu maranda. Nindou ranahandɨ fiambeahɨndɨmoaruwai nendɨ ranai kosɨfoendühɨyo, asu nindou-mayuranai wataporɨmayu. Ranɨyei nɨmorehɨ nindowenihɨranai mahepünahindɨ. 15 Ŋga asu nindou bɨdɨfɨrɨ aihoafɨyeihɨ seiya, “Sisas ai moaruwai nendɨ-yafe bo-gorɨ, ahandɨ ndürɨ Bersebur, ahandɨ ŋgɨnɨndɨnambomoaruwai nendɨ ra nindouyei fiambeahɨndɨ raguanam-bore arandɨ,” masei. 16 Asu nindou bɨdɨfɨrɨ ai Sisasɨmborefe hoeifimbo seihehi hohoanɨmoyeihɨya, “Ai Godɨndɨ

Page 78: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:17 78 Ruk 11:23ratüpurɨyo rawareandɨ ra nafuimbohünda hepünɨfeimbɨmoatükunɨ rambɨrea-ndamboane,” masei.

17 Asu Sisas ai ahei hohoanɨmo ra fɨfɨreandürɨ hayahoafɨyundürühɨ yahuya, “Nindou dɨdɨyei ŋgoafɨ mamɨpapɨrɨhi nɨmareimbɨ ranai yimbumbore yɨbobore hayayifiarayo ana, ŋgɨrɨ aboedɨ nɨmboei. Asu nindou mamɨranɨ worambeahɨndɨ ranai yimbumbore yɨboborɨhimburɨhü aheihoarɨ yifiarayei ana, ŋgɨrɨ aboedɨnɨmboei. 18 Asu Satanɨndɨ nendɨ ranai yimbumboreyɨbobore haya ahafehoarɨ yifiarayo ana, asu nüŋgundemamühɨ ŋgɨnɨndɨ manɨŋgoa? Se wambo seiya, ‘Ai anamoaruwai nendɨyei bogorɨ ahandɨ ndürɨ Berseburɨndɨŋgnɨndɨnamboani moaruwai nendambo hefoare arandɨ,’masei. 19Asu ro Berseburɨndɨ ŋgɨnɨndɨnambomoaruwainendɨ ra raguanambo-mbarɨhea mbonana, asu sɨheinendɨ ai dade ŋgɨnɨndɨnambo moaruwai nendɨ raraguanamboru arunda? Sɨhei nendɨ ranai sɨheimboyɨbobondundürühɨ sɨhei hoafɨ ra anɨhondüyopoanɨmbɨsɨmo nafuindɨmboemo. 20 Ŋga asu God aiahandɨhoarɨ wambo ŋgɨnɨndɨ ra sendɨranɨ ranɨŋgɨnɨndɨnambo moaruwai nendɨ ra raguanambo-arɨheandɨ ana, awi se randɨhi fɨfɨrɨndɨhindɨ God aiŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ra sɨheimbo-so tüküfemboane.

21 Nindou harɨ ŋgɨnɨndɨ ai muŋguambo yifiarɨnɨmɨnehoarɨ gugure haya ahandɨ worɨ ranahambohɨfandarandɨ ana, ahandɨ muŋguambo moatükunɨranai aboedɨ yagodɨmboe. 22 Ŋga asu nindou ŋgorüharɨ ŋgɨnɨndɨ hondü ai tüküfi nindou ranɨ-dɨboyifiarɨyafanɨmbo ahambo hɨfɨnamboarirɨ ana, nindoumuŋguambo nindou fehefe yifiarɨmbo napo rafufundamündühɨ asu ahandɨ-mayo napo muŋguambo ranindou amurambo yɨbobondearümbui. 23Nindou düdi aiwandɨ ŋgunindɨyupoanɨ ehu aiana wambo yɨboaruko-

Page 79: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:24 79 Ruk 11:28

reandɨrühani. Asu nindou düdi ai wambo farɨhefendɨrɨhefe nindou ranaheimbo gugurɨfendürɨ-koate-ayu ana,ai aheimbo warɨbadandürɨ wakɨndearümbui,” mehu.

Moaruwai nendɨ ranai asükaiyo tükümefeyo(Matyu 12:43-45)

24 Sisas ai yahuya, “Moaruwai nendɨ nindou-mayuranahandɨ fiambeahɨndɨ makosɨfoendɨ ranai nɨnehɨfɨ nɨŋondɨ anaŋgo ranɨnambo ranɨhü warɨhefenɨmarɨmbo kokora howohane. Ai fondɨ ramam-amboanɨhoeifekoate-ayo ana, ai ahandɨhoarɨ hoafɨndowohüanɨmboya, ‘Awi ro asükainda wandɨ horombodɨdɨworɨ hɨnɨŋgɨmarɨheandɨ ranɨnambo hɨhɨrɨndaheŋga,’ mbɨsɨmboe. 25 Asu ai ŋgo worɨ ra hoeindeandamoanɨ aboedɨ yɨhoarɨhefe dɨdɨboado-yɨmɨndümbɨfondarɨmboe. 26 Rananɨmbo asu ai ŋgo moaruwainendɨ 7 bɨdɨfɨrambo fihɨndamɨndɨndürɨ ŋgo aimamɨ ranɨ worambe nɨmandeimboyei. Moaruwainendɨ süŋgu tükümehindɨ ranai moaruwai hamɨndɨ-ndeimboyei. Muŋguambo ai nindou-mayu ranahandɨfiambe gugurɨndahi nɨmandianɨ anɨmbo nindou ranaihorombomamarunahurai nɨmarɨkoatemoanɨmoaruwaihamɨndɨ hondü nɨmandümbui,” mehu.

Nɨnɨ nindou ai anɨhondümbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmandei27 Ranɨyo asu Sisas ai ranɨ hoafɨ ra yare hoafɨyuambe

nɨmorehɨ mamɨ ai nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨmeŋgoro ranɨ mbusümo botɨfe Sisasɨmbo hoafɨyowohüyahoya, “Nɨmorehɨ ndanai sɨhambo wakɨramɨndɨnɨnɨmbura tɨtɨhümaranɨnɨ ranai ana hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmbeyo-wamboane,” mehoamboyu. 28 Asu Sisas ai sɨmborɨahambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Nindou dɨdɨyei aiGodɨndɨ hoafɨ hɨmborɨyei mburɨhü ranɨ-süŋguarɨhindɨaianɨmbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmbeyei-amboane,” mehu.

Page 80: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:29 80 Ruk 11:32Nindou bɨdɨfɨrɨ ai Sisasɨmbo hepünɨfeimbɨ

moatükunɨ refembo düdumehindo(Matyu 12:38-42; Mak 8:12)

29 Nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranai türehowohüahambo akɨmɨ kakɨmarɨhomɨndei heiamboyu aheimbohoafɨyundürühɨ yahuya, “Nindou hapondanambeanɨmboei ndanai ana awi nindou moaruwai hamɨnd-anei. Ai ana hepünɨfeimbɨ moatükunɨ hoeifemboaneihohoanɨmoayei sapo wamboya ai anɨhondü Godɨndɨratüpurɨyo ratüpurayu yaho fɨfɨrɨfembohünda. Ŋgaasu aiana ŋgɨrɨ nɨnɨ-moatükunɨyo tükefeyo ranahambohoeindɨhindɨ, ŋga wanɨ. Aiana sapo nindou Godɨndɨhoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ ahandɨ ndürü Sonambonɨne-moatükunɨ tükümefeyondo ranɨ-moatükunɨyaŋgɨrɨ anɨmbo hoeindɨhimboyei. 30 Mare yahuraiyoGodɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimbɨ nindou Sona ai Ninifeŋgoafɨhü nindou amarei ranaheimbo yahurai-ane yahonafuiyo-ndürɨmbohünda tükümefeyo. Mare yahurai-anɨmbo Nindou Hondü ndanai-amboanɨ tükündüfimbuiGod ai nindou hapondanambe amarei ranaheimbonafuiyo-ndürɨmbohünda. 31 God ai nindoumboyɨbobofendürɨmboayu ranɨ si tüküfeyoambe anɨmbobogorɨ adükarɨ nɨmorehɨ hɨfɨ warɨ kadüdanɨpoedɨ aitükündɨfe nindou hapondanambe anɨmboei ranaheimbonɨnɨ-moatükunɨ ai moaruwai ramarɨhindɨ ranɨmbopapɨ-hoafɨndandürɨmboe. Ranɨ-moatükunɨ refemboayora nɨmboe sapo ai adükarɨ bogorɨ Soromonɨndɨ ndofefɨfɨrɨfe hoafɨ hɨmborɨmbo-hündambo ahandɨ hɨfɨbɨdɨfɨranɨ aŋgunɨpoedɨ hɨnɨŋgɨre haya masɨno. Ŋga rosɨheimbo hoafehandürɨ nindou sɨhei mbusümo anüŋguaiana Soromonɨmbo ŋgasündirümboani. 32 God ainindoumbo yɨbobofe-mboayu ranɨ si tüküfeyoambe anaNinife ŋgoafɨhündɨ nindou ranai botɨndahi nɨmboeimbosɨheimbo papɨ-hoafɨndühürɨmboyei. Ai refemboayei

Page 81: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:33 81 Ruk 11:38ra nɨmboe sapo Sona ai hoafɨ wataporɨmbo-marandahɨmborɨyei mburɨhü moaruwai hohoanɨmo ahei rahɨnɨŋgɨmarɨhindɨ ranɨmbo-hünda. Ŋga asu ro sɨheimbohoafehandürɨ sɨhei mbusümo nindou mamɨ anüŋguaiana Sonambo ŋgasündirümboani,” mehu.

Nindou-yafe hohoanɨmoambe si nahurai(Matyu 5:15; 6:22-23)

33 Sisas ai yare hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou dɨdɨai moai ram hai ra yimundɨhi mburɨhü wambürɨhoarehɨ dɨbonapɨrühi rɨhündɨ, ŋga wanɨ. Aiana moanɨsapo yimundɨhi mbundɨhümbo nɨmoamo fondɨwamɨnindɨhindanɨ anɨmbo si ranai boakɨboadeandanɨ nindoudɨdɨyei worambe fandahindühɨ hoeindɨhimboyei.34 Sɨhei hɨmboarɨ ra sɨhei hohoanɨmo ranahandɨram hai nahurai-anendürɨ. Asu sɨhei hɨmboarɨ raaboedayondürɨ ana, sɨhei hohoanɨmoambe si ranaiboakɨboadeandürɨmboe. Ŋga asu sɨhei hɨmboarɨranai moaruwaiayo ana, sɨhei hohoanɨmoambe nɨmbɨbündearümboe. 35 Ranɨmbohündambo anɨmbo sehɨbadɨhümbo, ŋga asu sɨhei hohoanɨmoambe siamaro ranai nɨmbɨndeamboe. 36 Asu muŋguambohohoanɨmoambe sɨhei fiambe ranai si yaŋgɨrɨboakɨfoareandühɨ gorügoanɨnɨ nɨmbɨ nɨmarɨkoate-ayondürɨ ana sɨheimbo si ranai boakɨboade-andürɨmboeram hai si boakafoareandɨ nou,” mehu.

Sisas ai Farisi nindouyomo asu ahɨnümbɨ hohoanɨmofɨfɨrundeimbɨ bogorɨyomo ahamumbo papɨ-hoafɨmarapurɨ

37 Sisas ai wataporɨmbora mbura asu Farisi nindoumamɨ ai hoafɨyundühɨ yahundoya, “Dügüfɨ dagoade-ndɨhoamboane,” mehundo. Ranɨyu asu Sisas ai hüfufarɨfi sesɨ fondɨhü mamaru. 38 Ranɨyo asu Farisi nindouranai Sisas warɨ popaikoate nɨmarü sesɨ ra masesuwa

Page 82: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:39 82 Ruk 11:44hepünɨmefiyu. 39 Adükarɨ ai hoafɨyundühɨ yahuya,“Farisi nindou seana hoe sɨmɨndɨ hɨpɨrɨ asu sesɨ foefesesɨ hɨpɨrɨ ra moanambüh-ane ndoru popoaiarɨhoemo.Ŋga sɨhamundɨwagabeyahɨ ana hümbuhünɨ hohoanɨmoasu muŋguambo moaruwai hohoanɨmoane amaropurɨ.40 Seana hɨhɨndɨ hohoanɨmo-yomondeimb-anemonɨmboe sapo God weindanɨ nafɨmarandɨ ai wagabe-amboanɨ nafɨmarandɨ. 41 Nɨne hohoanɨmo aboedɨsɨhamundɨ ŋgusüfoambe amaropurɨ ranambo nindoudɨdɨyei nɨne napo mbonɨmbo-arɨhümündi ranaheimbofandɨhaundürɨ. Rawarundɨ anɨmbo asu sɨhamundɨmuŋguambo moatükunɨ ra aboedɨ yaŋgɨrɨndɨmboe.

42 Farisi se hɨpoanɨmboembou-anemo! Nɨmboe saposeana muŋguambo akɨdɨbou sesambefembo moatükunɨwambɨfɨ nahurai ranane se yimuŋgurundümo mburuasu 10 ranahandɨ ŋgorü bɨdɨfɨrɨ ra Godɨmbo yɨboboruasɨhoemo. Ŋga seana mbumundɨ hohoanɨmo asuGodɨmbo ŋgusüfo pefembo hohoanɨmo ranahambohɨnɨŋgɨrumboanemo. Se ranɨ hohoanɨmo ra afɨndɨhohoanɨmo-ndɨmondühɨ asu se ŋgorü ahɨnümbɨ rahɨnɨŋgɨfe poanɨ.

43 Farisi, se hɨpoanɨmboembou-anemo! Ŋgaseana Suda-yafe rotu worɨ ranambe bogorɨmbofenɨmarɨmboanemo hohoanɨmoemo. Asu nindouai sɨhamumbo nindou afɨndɨ hɨmboahü hɨhɨfɨ-mbɨrɨhümuna yahomo houmboanemo.

44 Se hɨpoanɨmboembou-anemo! Se hoeifekoateimbɨyɨf-ambe nahurai-anemo. Nindou yɨf-ambe ranahambofɨfɨrɨfekoate ranɨwamɨ hei hehi asu ranɨnambomoaruwai tükümehindɨ. Yahurai-ane sɨhamundɨmoaruwai hohoanɨmo wagabe ragu amaropurɨranai nindou-yafe hohoanɨmo moaruwaimbo-ndeandürɨmboe,” mehu.

Page 83: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:45 83 Ruk 11:5145Nindoumamɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨreandeimbɨ

ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Yamundo-randeimbɨ, se ranɨhoafɨ Farisimbo hoafayafɨ ranana yɨhoefombo kameihɨmoaruwaimbo-rowamunühanafɨ,” mehuamboyu. 46 AsuSisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Ahɨnümbɨ hohoanɨmofɨfɨrundeimbɨ, Se hɨpoanɨmboembou-anemo. Seananindou bɨdɨfɨrɨyei daboahamɨndɨwamɨ nɨmboreimbɨmbɨsahümündi yahomo houmbo hüputüpuründümonandundühanemo. Asu seana ŋgɨrɨ akɨdou-amboanɨ warɨ pandundɨ nɨmboreimbɨ moatükunɨaheiwamɨ manandundɨ ranahambo farɨhefendürɨ hefesemɨndɨmbo, ŋga wanɨ.

47 Se hɨpoanɨmboembou-anemo! Ŋga seana Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo rundeimbɨ sɨhamundɨ amoaomamɨ hɨfokoa-marupurɨ ranahamundɨ yɨfambeyihururu arundɨ. 48 Seana nafuiyomo-ndühanemo,sapo sɨhamundɨ amoao Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨmbo hɨfokoamarüpurɨ ranahambo aboed-aneyahombo. Nɨmboe sapo ai ahamumbo hɨfokoamarüpurɨ,ŋga se ahamundɨ yɨfambe yihururu arundɨ. 49Asu aboedɨndorɨhoayoweimbɨ hohoanɨmo Godɨndɨ-mayo ranaihoafɨyowohü yahoya, ‘Ro Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ asu hoafɨ sowandümo homo-rundeimbɨ rakoandɨhe-heapuranɨ bɨdɨfɨrɨ hɨfokoandupurɨ-mboemo,asu bɨdɨfɨrambo moaruwaimbo-ndüpurɨmboemo,’ meho50 Muŋguambo nindou hapondanambe ai hütiyomoGodɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ hɨfɨkoamarüpurɨ.Horombo God ai hɨfɨ nda nafɨrandambe peyo hayasɨnɨmbo hapondadɨdɨ nɨmorehɨ nindowenihɨ burayeiaheimbo yagodɨmboe, ŋga ranɨ süŋgumbo anɨmbotɨŋɨrɨfo ndahümündimboyei. 51 Ai nindou hɨfokoako-marüpurɨ Aber nüŋguwamɨ pɨyo haya sɨnɨ Sekaraianüŋguwamɨ kɨkɨre hɨnɨŋgɨmareandɨ. Ŋga asu

Page 84: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 11:52 84 Ruk 12:2ranahambo Godɨmbo sesɨ sɨhefe fondɨkɨmɨ Godɨndɨworambeyo kefoaru marundɨ. Muŋguambo moaruwaihohoanɨmo ranahandɨ hüti ra nindou hapondanambeburayei aheimbo ranɨ süŋgumbo anɨmbo tɨŋɨrɨfondahümündimboyei.

52 Ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨ, sehɨpoanɨmboembou-anemo. Ŋga seana fɨfɨrɨfeaboedɨ semɨndɨmbo-mayo ranahambo yipurɨ papɨruhɨnɨŋgɨrundühanemo. Ŋga seana sɨhamundɨhoarɨkefoundühɨyomo-poanɨ, ŋga asu bɨdɨfɨrɨ aikefoefe fɨfɨrɨfe semɨndɨmbo seianɨ-ane asu se nafɨgürarundürɨ,” mehu. 53 Sisas ai worɨ nɨmarümbɨ rahɨnɨŋgɨre hayambo hu-ane ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-rundeimbɨyomo asu Farisiyomo ai ahambomoaruwaimbo-rüwurühɨ düdu-düdumarurɨ. 54 Aiahambo refi hoeifiyuwanɨ asu aboedɨ sɨmborɨhoafɨkoate-nduanɨ ahambo papɨ-hoafɨndɨhurɨ yahomohoumboemo ramarüwurɨ.

12Farisi-yomondɨ yimbu yafambeimbɨ hohoanɨmo rana-

hambo hɨbadümbo(Matyu 10:26-27)

1 Nindou afɨndɨ tausen gugureandühɨyo asusɨmborɨ tɨŋarɨ yipütapürɨmayei. Ranɨyu asu Sisas aiahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo boatei hoafɨyupurühɨyahuya, “Se Farisi-yomondɨ fufudɨgoyo-randeimbɨmoatükunɨ yis ranahambo hɨbadümbo. Ro hoafayahɨranana ahamundɨ yimbu yafambeimbɨ hohoanɨmoranahambo anahɨ hoafayahɨ. 2 Nɨne-moatükunɨmuŋguambo hapondanambe gabudambe eŋgororanana asu süŋgunambo weindahɨ gabudɨwamɨnɨmoamo yagodɨmboe. Asu nɨne-moatükunɨmuŋguambo dɨbo meŋgoro ranai weindahɨ fɨfɨnde

Page 85: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:3 85 Ruk 12:8fɨfɨndendamboe. 3 Nɨne-moatükunɨ nɨmbɨ nɨmaroanɨhoafɨmayei ra asu si peyowohü hɨmborɨndeimboyei.Asu nɨne-moatükunɨ se-dɨbo yipurɨ parɨhi hehihoafɨ sɨmoasɨnambo wataporɨmbo-marɨhündɨ raweindahɨ worɨ bogɨmondɨwamɨ nɨmboeimbo pukünahoafɨndeimboyei,” mehu.

Sɨhɨrɨ Godɨmbo yaŋgɨrɨ anɨmbo yɨhɨmbo-ndɨhurɨmboane

(Matyu 10:28-31)4 “Wandafɨ mamɨ, ro sɨheimbo hoafehandürɨ,

nindou fi hoearɨ yaŋgɨrɨ hɨfokoaru arundɨ ranahambose yɨhɨmboyopoanɨ, ŋga asu ŋgɨrɨ yifiafɨ anahɨfokoandundɨ. 5Ŋga ro daboe yɨhɨmbombo ra sɨheimbohoafɨndamboyahɨ. Godɨmbo se yɨhɨmbondei sapoai anɨmbo hɨfokoefe mburɨmbo hai ŋgoafɨnambokoarɨhefe rambo ŋgɨnɨndeimbayu ranɨmbo-hünda.Anɨhondane, mamɨ ranahambo yaŋgɨrɨ anɨmboyɨhɨmbondefomboane. 6 Ndu akɨdou hondahüfeimbɨra yimbu toeanambo yaŋgɨr-ane pemɨyei sahümündiarɨhündɨ. Ŋga asu God ai ŋgɨrɨ mamamboanɨmɨtanɨndamündu. 7 Ŋga asu God ai nüŋgunümbɨmbɨrɨnaŋɨyo sɨhafɨ mbɨroambe amaro fɨfɨreamboani.Ranɨmbo-anɨmbo se yɨhɨmbo-ndeimboyei, seanaGodɨndɨ hɨmboahü ndu akɨdou ranaheimbo ŋgasündɨ-hindürɨmboanei,” mehu

Sɨhɨrɨ yɨhɨmbokoate Sisasɨndɨ ndürɨ weindahɨhoafɨndefomboane

(Matyu 10:32-33; 12:32; 10:19-20)8 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Ro sɨhamumbo

hoafehapurɨ nindou düdi nindou hɨmboahü nüŋgumboro Sisasɨmbo anɨhondümbo-rɨhinɨmboanahɨ ehu ana,sɨmborɨ nindou ranahandɨ ndürɨ Nindou Hondü roGodɨndɨ sünambeahɨndɨ nendɨ-yomondɨ hɨmboahü

Page 86: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:9 86 Ruk 12:17nindou ranana wandani mbɨsamboyahɨ. 9 Ŋga asunindou düdi nindou hɨmboahü nüŋgumbo wamboyamoai ahambo anɨhondümbo-rɨhinɨ ehu ana, asu sɨmborɨamboanɨ Godɨndɨ sünambeahɨndɨ nendɨ-yomondɨhɨmboahü ai wandɨyupoanɨ mbɨsamboyahɨ. 10 Nindoudüdi ai Nindou Hondümbomoaruwai hoafayu ana, God aiamboawi mbüsümbui. Ŋga nindou düdi ai Yifiafɨ Aboedɨranahambomoaruwai hoafayu ana, God ai ŋgɨrɨ amboawimbüsu, ŋga wanɨ. 11 Ai sɨhamumbo rotu worɨnambopapɨ-hoafɨ hɨmborɨyomo-rundeimbɨ asu bogorɨ nindou-yomondɨ hɨmboahü ndowapundümo ŋgomondanɨ ronüŋgunahurai asu nɨnɨ hoafɨ hoafɨmandefɨ mbɨsɨmohoumbo ranahambo afɨndɨ hohoanɨmondɨmboemo.12Mamɨ ranɨ-sɨmboanɨ anɨmbo se nɨne hoafɨ hoafɨmbora Yifiafɨ Aboedɨ ranai sɨhamundɨ hohoanɨmoambehorɨnde dagapurɨmboe,” mehu.

Kakɨ afɨndeimbɨ nindoundɨ hɨhɨndɨ hohoanɨmokafoefe hoafɨ

13 Nindou afɨndɨ gugure meŋgoro ranambeahɨndɨmamɨ ai hu Sisasɨmbo hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindouyamundo-randeimbɨ, se wandɨ amoŋgoambohoafɨndafanɨ ai apendɨ-mayo napo yɨhoehɨ rayɨbobondɨhoa-mɨndembo,” mehuamboyu. 14Asu Sisas aihoafɨyundowohü yahuya, “Dɨdɨ ai hoafɨmayuwamboyoro sɨhafandɨ papɨ-hoafɨ hɨmborɨyohü yɨbobofemborana?” 15 Asükai hoafɨyundürühɨ yahuya, “Se ndondɨhihɨbadɨhümbo, ŋgamuŋguambomoatükunɨ semɨndɨmboafɨndɨ hohoanɨmondɨmboemo. Ŋga se ŋgɨrɨ koadürükoadürümbo nɨŋgo napo ranɨfihɨ ndowandɨfɨ,” mehu.

16 Sisas ai kafoefe hoafɨ ra wataporɨmbo-randühɨya,“Nindou napo afɨndeimbɨ mamɨ ranai hɨfɨ ranɨfihɨnümbürɨ hɨfɨreandanɨ afɨndɨ safɨmayo. 17 Nindouranai aimbo nɨmarü hohoanɨmoyuhüya, ‘Ro nɨnɨ

Page 87: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:18 87 Ruk 12:25nünüŋgundɨheambo, ŋga nümbürambeahɨndɨ sesɨra kurɨfembo fondɨ wanayo,’ mehu. 18 Ranɨyu asuhoafɨyuhɨya, ‘Awi ro nda süŋgundɨhea. Wandɨ sesɨworɨ ra muŋgu bɨrɨboadɨhe mbundɨhambo mamɨafɨndɨ worɨmbondɨhɨ mbundɨhambo wit asu amurɨnapo ra kundɨheamboyahɨ.’ 19 Rananɨmbo wandɨfimbohoafɨndahühɨya, ‘Hapoana afɨndɨ hɨmboanɨ aho rasesɨmbo aboedɨ napo ra waŋgei-ane. Ŋga nɨmandefɨ sesɨra dagudifɨ hoe ndɨmɨndefɨ raraondɨhundühɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndefo,’ mehu. 20 Ŋga asu God ai hoafɨyundühɨyahuya, ‘Seana ŋgusüfokoate nindou-anafɨ! Haponɨmbɨkoanɨ anɨmbo se yɨfɨndamboyafɨ. Ŋga asu nindoudɨdɨ ai napo sɨhafɨ-mayo ndorandɨfɨ masɨhawandɨ ramandemünda?’ mehu. 21Yahurai anɨmbo nindou dɨdɨyeinapo afɨndeimbayei aheimbo tükündɨfemboe, ŋga aianaGodɨndɨ hɨmboahü napo-koate-anei,” mehu.

Ŋgusüfo pukɨyowohü afɨndɨ hohoanɨmoyo hoaŋgohoafɨ

(Matyu 6:25-34)22 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo

hoafɨyuhɨ yahuya, “Ro sɨhamumbo hoafehapurɨ nda,Se nɨnɨ sesɨ madagudifɨ mbɨsɨmo asu nɨnɨ hoearɨyɨhoefɨ fi gabudɨmandɨhu mbɨsɨmo houmbo afɨndɨhohoanɨmondɨmboemo. 23 Yaŋgɨrɨ nɨŋgo rananeadükarɨ hamɨndayo, ŋga sesɨ ana moanane asükai fi-ane adükarɨ hamɨndayo, ŋga hoearɨ ana moanane.24 Asu awi se ndu nɨmoamo ahahabodei ranaheimbohoeirundürɨ. Ndu ranai ana moai nɨnɨ-moatükunɨhoarɨ hɨfɨkarɨhi, sesɨ yimuŋgurɨhümündi hei worambesɨhehi raraorɨhündɨ, ŋga aheimbo ana God ai sesɨ rasagadürɨ arandɨ. Ŋga seana ndu ranaheimbo ŋgasündɨhi-ndürɨmboanei. 25 Se ranɨ-moatükunɨmbo afɨndɨhohoanɨmoayafɨ ranai ŋgɨrɨ fandɨhenɨnanɨ akɨdou

Page 88: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:26 88 Ruk 12:33gedühɨ safɨ yaŋgɨrɨ nɨmbafɨ. 26Asu se akɨdoumoatükunɨyahurai ra ndofe hɨfandɨyokoate-ayafɨ ra asu nüŋgundoadükarɨ moatükunɨ ra hɨbadɨmandanda?

27 Nüŋgure hayamboyo wohɨ ahurɨyei arɨhündɨ rahoeiru, aiana moai ahei fimbohünda hoearɨ kakɨyei asuratüpurɨyei rɨhündɨ. Ŋga ro sɨhamumbo hoafehapurɨhorombo adükarɨ bogorɨ Soromon ai napo afɨndeimbɨyu,ŋga ahandɨ yihuru aboedɨ yihurumaramündu ra wohɨahurɨ ranai Soromonɨndɨ yihuru ra ŋgasündeamboane.28 God ai wohɨ hapondanɨ yaŋgɨrɨ amaro ra hɨfɨhühoearɨ yihurure hɨnɨŋgɨreandühani, ŋga asu sümboana haiambe pifemboane. Se akɨdou anɨhondümbofe-koate-yomondeimbɨ God ai sɨhamumbo amboa hoearɨyihurundeapurɨmbui. 29 Se nɨnɨ sesɨmboyo mbɨsei asunɨnɨ sɨmɨndɨramboyo mbɨsei hehi ranahambo afɨndɨhohoanɨmondei ŋgeimboyei, ŋga yowanɨ. 30 Godɨmboanɨhondümbofe-koate-yeimbɨ ana muŋgu moatükunɨra semɨndɨmboane hohoanɨmoayei, ŋga Ape God aifɨfɨreamboani se semɨndɨmbo afɨndɨ hohoanɨmoayei ra.31ŊgaGodŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahambokokondun-danɨ anɨmbo ranɨ amboanɨ dagapurümbui,” mehu.

Aboedɨ napo gugurɨfe hohoanɨmo(Matyu 6:19-21)

32 “Sipsip afɨndɨfurɨ ra se yowanɨ yɨhɨmbo-ndeimboyei, ŋga ndühɨ sühüsi, sɨhei Ape aisɨheimbo amboanɨ ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranambehɨfandɨyondürɨmbo yifirayu. 33 Se sɨhamundɨ napora kakɨfihɨ koandɨhou mbundu asu napo-koate-yeimbɨranaheimbo kakɨ ra dabudürɨ. Se kakɨ foefe hɨpɨrɨyahurai ndowandümo nɨmai moaruwaiyo rakoate-yoweimbɨ asu rananɨmbo aboedɨ napo sünambegugurɨndundɨ. Ŋgɨrɨ sünambe ana fandɨhoayo, ŋgɨrɨ

Page 89: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:34 89 Ruk 12:40hümbuhünɨ nindou ndahümündi asu süsɨmbümɨ aidagüdi. 34 Sɨhei ŋgusüfo ana sapo nahi sɨhei napoyaŋgorɨhɨ anɨmbo kündarümbui.”

Nafɨndɨhümɨndi nɨmandimbo hɨbadɨhündɨ(Matyu 24:45-51)

35 “Se hoearɨ yihuru-rɨhümündi amarei nou nɨne-moatükunɨ tüküfemboayo ranahambo hɨbadühündühɨsɨhei ram ra yimundɨhinda simbeyowamboane. 36 Seratüpurɨyei rɨhündeimbɨ nahuraindeihɨ asu aheibogorɨmbo nindou ai nɨmorehɨ semɨndɨmbo si rahu mbura asu hɨhɨrɨfi huanɨ nou hɨbadɨhorɨ. Aisüfu yipurɨ fihɨ pɨrako-pɨrakondandanɨ nɨmai yipurɨsübüdɨhehindɨ. 37 Asu ahei bogorɨ nindou ranai huhɨmboyuwanɨ yapombofekoate yaŋgɨrɨ nɨmarei ahambohɨfandarɨhorɨ ana, ai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndei. Ro sɨheimboanɨhondümboanahɨ hoafehandürɨ bogorɨ nindouranai ahandɨ warɨhoandarümbɨ ŋgɨsɨharɨ hoearɨ rayimündɨhai mbunda hoafɨndündüranɨ sesɨ fondɨkɨmɨnɨmandeianɨ düdɨ sesɨ dagadürümbui. 38 Ratüpurɨyei-rɨhündeimbɨ ranai nɨmbɨ mbusümomboyo asusi hoafɨmboyo hɨfandɨhümbo nɨmareianɨ aheibogorɨ nindou ranai hu hoeiareandürɨ ana, aihɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndeimboyei. 39 Se fɨfɨndɨhindɨsapo worɨ aharambürɨ ranai nɨnɨ-sɨmboanɨyohümbuhünɨ nindou tüküfemboayu ra fɨfɨrareandɨana, tükündafu hümbuhünɨ-ndɨmboemo mbüsɨ hayagünde nɨmandümbui. 40 Ranɨmboane se-amboanɨhɨbadɨhümbo, ŋga Nindou Hondü ranai tüküfembo ramɨtanɨ-rɨhümündi hehi hɨdɨbo-hɨdɨboyeiambe anɨmbokudümbui,” mehu.

Nindou ratüpurɨyafanɨ-rɨnandeimbɨ aboedɨ asumoaruwai ranahafandɨ kafoefe hoafɨ

(Matyu 24:45-51)

Page 90: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:41 90 Ruk 12:4841 Pita yahuya, “Adükarɨ hoafayafɨ nda yɨhoefɨmbo

yaŋgɨrɨyafɨ asu muŋguambo nindoumboyafɨ?,”mehuamboyu. 42 Sɨmborɨ Adükarɨ ai hoafɨyuhɨyahuya, “Nindou düdi ai aboedɨ ndore anɨhondümbofɨfɨreandeimbɨyu haya aboedɨ ratüpurɨyurandeimbeyua? Nindou ranahambo ahandɨ bogorɨnindou-mayu ranai anɨhondümbo-rirɨ hayambo wamboworambe sesɨnapo eŋgoro ra hɨfandɨyohü ratüpurɨyomorundeimbɨ nindou ai sesɨ semɨndɨ sɨmboanɨ segupurɨrambohünda kaboadirɨ hɨnɨŋgɨndirümbui. 43 Nindouranahandɨ bogorɨ nindou ranai worambe tüküfihoeiriranɨ ratüpurayu ana, moanɨ afɨndɨ hamɨndɨhɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-mbiyuwamboane. 44 Ro sɨhamumboanɨhondümboanahɨ hoafehapurɨ, bogorɨ nindouranai nindou ranahambo ahandɨ muŋguambomoatükunɨ ranahambo hɨfandɨmbo bogorɨmbondirühɨnɨŋgɨndirümbui. 45 Ŋga asu nindou ranai yarehohoanɨmoyuhüya, ‘Awi, wandɨ bogorɨ nindouranai ŋgɨrɨ nɨmehünou hɨhɨrɨndüfi düdu,’ yahuhaya bodɨmondɨ ratüpurɨyei rɨhündeimbɨ nɨmorehɨnindowenihɨ ranaheimbo bubuhaiyu sesɨ sesü biandümündühaya hɨhɨndɨ hohoanɨmondümbui. 46Ŋga asubogorɨ nindou ranahamboahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨranai mamɨ sɨmboanɨ ŋgɨrɨ tükündɨfiyu mbüsɨhaya hɨdɨbo-hɨdɨboyuambe anɨmbo tükündüfimbui.Rananɨmbo bogorɨ nindou ranai bubundürɨ mbundakoandɨheiranɨ ŋgu nindou bɨdɨfɨrɨ hɨmborɨkoate-yeirɨhündeimbɨ babɨdɨmbo nüŋgumbui.

47 Ratüpurɨ-yurandeimbɨ ranai ahandɨ bogorɨ nindouai refembo yifirayu ra fɨfɨreandɨ, ŋga ai refekoate-yu, asubogorɨ nindou ai yifirayu süŋgufekoate-ayu ana, bogorɨnindou ranai afɨndɨmbo bubundürümbui. 48 Ŋga asuratüpurɨyu-randeimbɨ ranai ahandɨ bogorɨ nindou yi-

Page 91: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:49 91 Ruk 12:53firayu ra fɨfɨrɨfekoate-yu haya ndofe ratüpurɨkoate-ayuana, asu yimbumamɨmbo safɨ bubumboani. Sapo nindoudɨdɨyei afɨndɨ hamɨndɨ masahümündi ana, asu sɨmborɨafɨndɨ hamɨndɨmbɨsehindamboane. Asu nindou ranaheiwarɨhü afɨndɨ hamɨndɨ asɨhehindɨ ana, asu sɨmborɨafɨndɨ masɨhehindɨ ra ŋgasündeandeimbɨ segodürɨmbohohoanɨmombeye-amboane.”

Sisas ai nindou yikürübüfe-ndürɨmboyu makusu(Matyu 10:34-36)

49 “Ro makosahɨ nda hɨfɨ ndanɨhü hai püpifemboyahɨmakosahɨ asu hai ranai yimbeyowa sahehea yifiar-ayahɨ. 50 Nindou hoeambe hundürayei nou roasübusɨ afɨndeimbɨ hundürü-ndamboyahɨ, ŋgahundürü ra awi moai hundürüyahɨ ranɨmboanahɨŋgusüfo sɨhayahɨ. 51 Se randɨhi hohoanɨmondeihɨya,‘Ai ana yifiarɨ yifiarɨ hɨfɨ ndanɨhü eŋgoro rakɨkɨfembo makusu-ane,’ mbɨseimboyei, ŋga wanɨ.Ro moai yifiarɨ yifiarɨ ranahambo kɨkɨfembo kosahɨ,ŋga nindou yikürübüfe-ndürɨmboyahɨ makosahɨ.52 Hapondanɨ peyo haya aho ra nindou mamɨ aiahandɨ fikɨmɨnɨndɨ hondahüfeimbeimbayu ana,yɨbobondahimboyei. Rananɨmbo yimbumbündafe asuŋgorü ŋgɨmeimbɨndei hehi sɨmborɨ sɨmborɨndeimboyei.53 Rananɨmbo yɨbobondahi mbundɨhü, nindowenihɨnɨmorɨ ai afɨndambo asu afɨndɨ ai nɨmorɨmbohürütürɨ-ndamboyafanɨ. Asu nɨmorehɨ ai ahandɨnɨmorehɨ nɨmorɨ-dɨbo sɨmborɨ hürütürɨndafeasu yamoŋgoamɨndoho ai sɨmborɨ hürütürɨndaferarandeimboyei,” mehu.

Muŋguambo nindou nɨne-moatükunɨ tükefeyo rana-handɨ nɨmɨndɨ moai fɨfɨrɨhindɨ

(Matyu 16:2-3)

Page 92: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 12:54 92 Ruk 13:154 Sisas ai nindou afɨndɨ ranaheimbo hoafɨyundürühɨ

yahuya, “Se hoeirɨhindanɨ hüfɨhamɨndɨ hanuwanɨpoedɨhoenɨmbaŋɨ sɨfowanɨ hoeirɨhindühɨ hoendɨmboeseianɨ asu hoeyo arandɨ. 55 Asükai se hoeirɨhindanɨŋgɨrɨsafɨnɨpoedɨ werɨ sɨfowanɨ yahɨmondɨmboe seianɨasu yahɨmoyo arandɨ. 56 Seana yimbu yafambeyeimb-anei, sapo se fɨfɨrɨhimboanei nɨne moatükunɨ hɨfɨnɨ asusünambe tükefeyo ra. Asu nɨmboe nɨne-moatükunɨhapondanɨ God ai ratüpurɨmayuwa tükefeyo rafɨfɨrɨfekoate-ayeia?” mehu.

Düdi sɨhambo hoafɨmayunɨnɨ dɨbo hoafɨdɨdɨboadondowandɨ

(Matyu 5:25-26)57 “Nɨmboe sɨhafɨhoarɨ yɨbobofekoate-ayafɨ nɨne-

moatükunɨyo aboedayo ranahamboa? 58 Asu nin-dou ŋgorü ai sɨhambo papɨ-hoafɨyonɨnɨmbo mbüsühaya yɨbobore-randeimbɨ sowana hoafɨ hɨmborɨmbondemündünɨnɨ ŋguanɨ ana, se nɨmai ŋgafɨ nafɨnɨaboedɨ-aboedɨ-ndafɨneandɨ. Asu se refekoate-ayafandɨana sɨhambo papɨ-hoafɨ ranɨnɨ-randeimbɨ nindou ranaihoafɨ hɨmborɨyu randeimbɨndɨ warɨhündeanɨna, pris-man ai karabusambe hɨnɨŋgɨndeanɨnɨmbui. 59 Roanɨhondümboanahɨ sɨhambo hoafehanɨnɨ, se randonɨmandɨfɨmbo kakɨ pemɨndafɨ mehomo sɨmogodühɨpemayafɨ anɨmbo tükündafoamboyafɨ,” mehu.

13Nindou düdi anɨhondümbofekoate-ayu ana

awarɨndɨhoembui1 Ranɨ-sɨmboanɨ nindou bɨdɨfɨrɨ ranai Sisasɨmbo

rarɨhi hoafɨyeihɨya, “Nindou Garirihündɨ bɨdɨfɨrɨ ainɨnɨhondɨ hɨfokoaru Godɨmbo sɨhoundane Pairatai hɨfokoamareapurɨ. Ranɨyo asu ahamundɨ horɨ ra

Page 93: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 13:2 93 Ruk 13:8nɨnɨhondɨ horɨ Godɨmbo saimbo hɨfokoamarundɨ ranɨbɨtapɨre mamɨkarɨmayo,” masei. 2 Sisas ai hoafɨyuhɨyahuya, “Ranɨ-moatükunɨ tükümefeyo ra se rarɨhihohoanɨmoyeiyanɨ ahei moaruwai hohoanɨmo raGaririhündɨ bɨdɨfɨrɨ ranahei moaruwai hohoanɨmora ŋgasündeamboyo? 3Wanɨ, ŋga ro anɨhondümboanahɨhoafehandürɨ, Se sɨhei hohoanɨmo ra dɨdɨboadofe-koate-ayei ana, muŋguambo sɨheimbo amboanɨ yahuraitükündɨfendürɨmboe. 4 Asu nüŋgurɨyei 18 nindouSiroamɨhündɨ aheimbo nɨmoeiworɨ hoandarɨ pɨyowohühɨfokoamareandürɨ rana? Se rarɨhi hohoanɨmoyeiyanɨ,Nindou worɨnambo hɨfokoamareandürɨ ranaheimoaruwai hohoanɨmo ra Serusaremɨhündɨ bɨdɨfɨrɨ aheimoaruwai hohoanɨmo ra ŋgasündeamboyo? 5 Wanɨ,ŋga ro anɨhondümboanahɨ hoafehandürɨ, se sɨheihohoanɨmo ra dɨdɨboadofe-koate-ayei ana, muŋguambose-amboanɨ yɨfɨndeimboyei,” mehu.

Nɨmɨ hɨsɨyo rakoate ranahandɨ kafoefe hoafɨ6 Sisas ai mamɨ kafoefe hoafɨ wataporɨmbo-randühɨ

yahuya, “Nindou mamɨ ai ahandɨ wain nümbürambesüfurɨ nɨmɨndɨ ra hɨfɨmareandɨ. Ranɨyo süŋgu-nambo süfurɨ nɨmɨndɨ ra hɨsɨyohüpo yahuhaya mahu,ŋga moai hɨsɨ mamamboanɨ hoeireandɨ. 7 Ranɨyuasu nindou ranai ahandɨ nümbürambe ratüpurɨyu-randeimbɨ ranahambo hoafɨyundühɨ yahuya, ‘Ro süfurɨnɨmɨndɨ nda ŋgɨmɨ hɨmbanɨ sɨnɨ hɨmboyarɨhandamoai hɨsɨyorandɨ, ŋga hɨtɨboadowandɨ. Ai hɨsɨ-koatemoanɨ hoaŋgɨre haya nɨŋgombo nümbürɨ hɨfɨ bɨdɨfɨrɨgabudarandɨ,’ mehu. 8 Ŋga asu ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨ ranai sɨmborɨ hoafɨyundühɨ yahuya, ‘Rɨtɨfo,awi moanɨ mamɨ hɨmbanɨ nɨŋgo hoeireandühɨ anɨmbo,ŋga hɨsɨmboyohüpo. Asu awi ro nɨmɨ ranɨ-fikɨmɨ

Page 94: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 13:9 94 Ruk 13:17hɨfambɨ kakɨndɨhɨ mbundɨha, asu yafɨsühumɨ afü-mambe püpindɨhɨ hoeindɨheamboyahɨ. 9 Randɨhehoeindɨheandane ŋgorü hɨmbanɨ ra hɨsɨndoanɨ ana,aboed-ane, ŋga hɨsɨ-koate-ayo ana, hɨtɨfoefemboane,’ ”mehu.

Sisas ai moanɨ ŋgoafɨmbo nɨmarɨmbo sihɨ nɨmorehɨmamɨ aboedɨmareandɨ

10 Sisas ai Suda-yafe moanɨ nɨmarɨmbo si ranambeahei rotu worambe yamundɨmareandürɨ. 11 Ranɨyoranɨhü nɨmorehɨ mamɨ, 18 hɨmbanɨ ahandɨ fiambemoaruwai nendɨ nɨmarɨmbo amoefoe semɨndɨ hayahomarandɨ. Asu ahandɨ daboadɨ hamɨndɨ ra fare hayam-boyo asu moai mbumundɨ botɨfe nɨŋgorandɨ. 12 RanɨyoSisas ai hoeireanda mayoa mborai mehundowa mahowahoafɨyundühɨ yahuya, “Me, hapoana aŋgünɨmbomayafɨra aboedɨ anafɨ,” mehu. 13 Sisas ai ahandɨwamɨ warɨmanande-andamboyo asu nɨmehünou mbumundɨ botɨfenɨŋgombo Godɨmbo aboed-ani yaho ŋgusüfo pamarerɨ.

14 Ranɨyo Suda-yafe rotu worɨ hɨfandandeimbɨ bo-gorɨ ranai ŋgɨnɨndɨmayu Sisas ai moanɨ nɨmarɨmbosihɨ nɨmorehɨ aboedɨmareandɨ ranɨmbo. Nindouranai hoafɨyuhɨ yahuya, “Sapo 6 si-ane ratüpurɨmbosiayo. Ŋga sapo aboedɨfembo ana, ranɨ si anɨmborefemboyosɨ, ŋga moanɨ nɨmarɨmbo si ana yowan-ane,” mehu. 15 Adükarɨ ai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Seana yimbu-yafambeimbɨ nindou-anemo! Asu semoai sɨhamundɨ burɨmakau asu doŋgi ra muŋguambosi asu moanɨ nɨmarɨmbo sihɨ ranamboanɨ wofɨ fu-furɨhoundürɨ mburu hoe sɨmɨndɨmbo sowandümondürɨhomo rundɨyo? 16 Nɨmorehɨ ro aboedɨmarɨheandɨ,nda ai Abrahamɨndɨ nɨmor-ane, asu ahambo Satan ai18 hɨmbanɨ kɨkɨhɨramündɨ manüŋgu-ane. Asu roahambo moanɨ nɨmarɨmbo sihɨ aboedambo-fembo raahɨnümbɨyo.” 17 Sisas ai yare hoafɨmayu-wamboemo

Page 95: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 13:18 95 Ruk 13:23-24asu ahandɨ hürütümbɨ-memo ranai amoanɨŋgambo-mefundɨ. Ŋga asu bɨdɨfɨrɨ afɨndɨ meŋgoro ranai aboedɨmoatükunɨ ramareandɨ ranɨmbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmayei.

Sisas ai hoarɨ akɨdouhündɨ adükarɨ tüküfembokafoefehoafɨ hoafɨmayu

(Matyu 13:31-32; Mak 4:30-32)18 Sisas ai hoafɨyuhɨya, “God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ

ra nüŋgunahuraiyowa? Asu ro nüŋgundɨheyɨbobomandɨhea? 19 Ai rahuraiane, nindou mamɨ aiahandɨ nümbürambe mastet hoarɨ hambomo nahuraiakɨdou hɨfɨreandühani. Asu hoarɨ akɨdou ranɨhündɨadükarɨ tɨkoanɨ nahurai nɨŋgowanɨ, ndu ai ranɨwamɨŋgeramborühɨ arɨhündɨ,” mehu.

Fufudogoyo-randeimbɨ moatükunɨ yis ranahandɨkafoefe hoafɨ

(Matyu 13:33)20Asükai Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Ro asükainda God

ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranahambo nɨnɨ-moatükunɨfihɨyɨbobomandɨhea? 21Nɨmorehɨ ai fufudogoyo-randeimbɨmoatükunɨ yis semɨndɨ haya wambürambe fraua bubu-foare mbura yis ra babɨfoareandanɨ fufudogoayo hafonahuraiane,” mehu.

Nafɨtambe akɨdou nafɨ ho(Matyu 7:13-14, 21-23)

22 Sisas ai Serusaremɨnambo huhüyu muŋguamboadükarɨ ŋgoafɨ asu akɨdou ŋgoafɨ aheimbowataporɨmbo-marandürɨ hu. 23-24 Nindou ŋgorü aiSisasɨmbo hoafɨyundühɨ yahuya, “Adükarɨ, yimbumamɨ nindou yaŋgɨrɨ aboedambo-mandahindɨyo?”mehuamboyo. Ai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya, “Yipurɨnafɨtambe akɨdou ranambe kefoefembo hütihütindei,ŋga nindou afɨndɨ ai-amboanɨ hütihüti-ndeimboyei

Page 96: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 13:25 96 Ruk 13:32ranambe kefoefembosɨ, ŋga ŋgɨrɨndei. 25 Süŋgunamboworɨ aharambürɨ ai yipurɨ papareandɨ ana, se weindanɨnɨmboeimbo yipurɨfihɨ pɨrako-pɨrako-ndɨhündühɨanɨmboya, ‘Adükarɨ, yipurɨ sübüdühawamunɨ,’mbɨseimboyei. Ŋga sɨmborɨ hoafɨndühɨya, ‘Ro moaisɨheimbo fɨfɨrɨheandürɨ,’ asu ‘Se nahanɨ-hündamboyei?’mbüsümbui. 26 Rananɨmbo se hoafɨndafühɨya, ‘Ro se-dɨbo sesɨ sahusifɨ hoe sɨmɨndefɨ asu yɨhoefɨ ŋgoafɨnafɨ hohü yamundowamunɨ marandɨ’ mbɨseimboyei.27 Asu ai sɨheimbo hoafɨndühɨ anɨmboya, ‘Ro moaisɨheimbo fɨfɨrɨheandürɨ, ŋga asu nahanɨ-hündamboyei?Andai ragu, ŋga seana moaruwai hohoanɨmoyeirɨhündeimbanei,’ mbüsümbui.

28 Se aranɨndeihɨ asu yahafɨ hɨtɨhündühɨnɨmboeimboyei, ŋga Abraham, Aisak, Sekop asu Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ ai God hɨfandarandɨranambe nɨmandeimboyei, ŋga asu sɨheimbo anaragu moeindanɨ pindɨhirɨmboyei. 29 Rananɨmbonindou afɨndɨ ai hüfɨhamɨndɨ süfuwanɨpoedɨ,hanuwanɨpoedɨ, hɨmborɨ yimbunɨpoedɨ ai Godŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ranambe sesɨ fondɨkɨmɨ tükündahinɨmandeimboyei. 30Rananɨmbo nindou dɨdɨyei hapondaadükarɨmboehindɨ aiana süŋgunambo akɨdoumbo-ndahimboyei, ŋga akɨdoumboehindɨ aiana süŋgunamboadükarɨmbo-ndahimboyei,” mehu.

Sisas ai Serusaremɨmbo hɨpoambo-marandɨ(Matyu 23:37-39)

31 Ranɨ-sɨmboanɨ Farisi bɨdɨfɨrɨ ai sɨfomo Sisasɨmbohoafɨyomondowohü yahomoya, “Andai ndanühündamboragu hafɨ, ŋga Herot ai sɨhambo hɨfokoefenɨnɨmboyahumboani!” mehomo. 32 Sisas ai hoafɨyupurühɨyahuya, “Ŋgomo nindou sɨsɨndɨra randeimbɨ ranahambohoafɨndɨmo, ŋga hapo sümbo ana ro moaruwai nendɨ

Page 97: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 13:33 97 Ruk 14:5fiambe nɨmareimbɨ raguanambo-rɨheandürɨ asu nin-dou aboedambo-rɨheandürühɨ anahɨ. Ŋga asu ŋgɨmɨsi anɨmbo wandɨ ratüpurɨ ra moendɨndɨ-heamboyahɨ.33 Asu ro hapo, sümbo, asaŋgu ranana nafɨ ŋgamboyahɨ.Ŋga sapo Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyurandeimbɨ ana ŋgɨrɨamurühɨ hɨfokoandüwurɨ, ŋga Serusaremɨhü anɨmbohɨfokoandü-wurɨmboemo.

34 Serusarem, Serusarem! Seana Godɨndɨ hoafɨhoafɨyomo-rundeimbɨ sɨhambo sowana koehefepuramasɨnɨmo ra nɨmoeinambo hɨfokoaroapurɨ arandɨ. Roafɨndɨmbo sɨhafɨ nindou ranaheimbo kakaro hondɨnɨmorɨ gugureandürɨ mbanendɨ hoareharamɨndo noumbanendɨ hoarehɨ-fendürɨmbo samboyahɨ, ŋga moai seyifirɨyei. 35 Haponda sɨhafɨ worɨ ranambe nɨnɨ akɨdou-amboanɨ yaŋgorɨkoate worɨ yaŋgɨrɨ hamɨndɨndɨmboe.Ro hoafehanɨnɨ, se ŋgɨrɨ hoeindɨ-hindɨrɨ, ŋga ŋgombose wambo randɨhi hoafɨndeihɨya, ‘God ai aboedɨ-aboedɨ-mbɨriramboane Adükarɨndɨ ndürɨnambo akusu nda,’mbɨseimboyei,” mehu.

14Sisas ai nindou aŋgünümbɨ aboedɨmarirɨ

1 Moanɨ nɨmarɨmbo sihɨ Sisas ai Farisi bogorɨndɨworambe sesɨ sesɨmbo mahuwa nindou ai ahambondorüwurɨ hɨmboarɨ safühɨmarüwurɨ. 2 Ranɨhünindou mamɨ yirɨwarɨ fiyuweimbɨ mamaru. 3 RanɨyoSisas ai Farisi nindou-yomo asu ahɨnümbɨ hohoanɨmofɨfɨrundeimbɨ-yomo ahamumbo hoafɨyuhɨya, “Moanɨnɨmarɨmbo sihɨ ra nindou aboedɨfemboyo asuyowanɨyo?” mehu. 4 Ŋga asu ai moai ahandɨ hoafɨsɨmborɨ hoafɨyomo. Ranɨyo asu Sisas ai nindou raserümündü aboedɨrirɨ mbura koamarɨherü.

5 Sisas ai ahamumbo hoafɨyupurühɨya, “Sɨhamundɨnɨmorɨyo asu burmakauyo ai moanɨ nɨmarɨ sihɨ

Page 98: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 14:6 98 Ruk 14:12feamoŋgoambe pɨrayo ra nɨmai hümandɨhouyo asuwanɨmandɨyo?” mehu. 6 Ranɨyomo asu moai ahambosɨmborɨ hoafɨyomondo.

Se yowanɨ sɨhafɨ fimbo roana ndorɨhehe-andeimb-anahɨ yahopoanɨ

7-8 Sisas ai hoeireapurane nindou sesɨ sesɨmbohoafɨmayua tükümefundɨ ranai nɨmarɨfondɨ aboedɨhamɨndɨwamɨ nɨmarɨmbo hohoanɨmo-memonda yarehoafɨyuhɨya, “Nindou ŋgorü ai sɨhambo nɨmorehɨsemɨndambe sesesɨmbo hoafɨnduanɨ ŋgafühɨ ra senɨmarɨfondɨ aboedühɨ ndowandɨmboyafɨ, ŋga nindoundorɨhoeimbɨ ahambo amboanɨ hoafɨyomondowohüpo.9 Nindou sɨhafanɨmbo yɨboboambo hoafɨmayupɨramahafanɨ ranai düdü sɨhambo hoafɨndühɨya, ‘Nindoundanahambo sɨhafɨ-mayo fondɨ ra sabado,’ mbüsümbui.Randɨfiyuwanɨ asu se amoanɨŋgɨndafɨ mbundaŋgafɨ bɨdɨfɨranɨ fondɨwamɨ nɨmandɨmboyafɨ.10 Ŋga sɨhambo hoafɨndeianɨ ŋgafühɨ ra fondɨ sapoakɨdou yahurɨŋgoahurɨ safɨ-mayo ranɨwamɨ anɨmbonɨmandɨfɨ. Rananɨmbo sɨhambo hoafɨmayunɨnamahafɨ ranai ŋgu hoeindeanɨnanɨ wanɨ hoafɨnduhüya,‘Wandafɨ, fondɨ aboedühɨ ndanɨwamɨ sühüfɨ nɨmarɨfɨ,’mbüsüwanɨ asu bɨdɨfɨrɨ amurɨ mafandɨhindɨ ranaisɨhambo nindou adükar-ani mbɨseihü ahɨnɨndeimboyei.11 Nindou dɨdɨyei ai ahei fi botarɨhindɨ ana, Godai hɨfɨnambo-ndearümbui. Asu nindou dɨdɨyeiahei fi hɨfɨnambo-arɨhindɨ ana, God ai aheimbobotɨndearümbui,” mehu.

Se takɨnɨ ndowandɨmboyafɨ12 Sisasɨmbo nindou hoafɨmayundoa mahu

ranahambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Hüfɨnɨmboyo asunɨmbambeyo sesesɨmbo ra, se yowanɨ sɨhafɨ ŋgunindɨ,

Page 99: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 14:13 99 Ruk 14:19fikɨmɨnɨndɨ, boagɨrɨ, sɨhafɨ napo afɨndeimbɨ wandafɨaheimbo yaŋgɨrɨ mborai yahopoanɨ. Asu sɨmborɨamboanɨ ŋgorüsɨmboanɨ hoafɨndeianɨ ŋgafanɨ sesɨndahünɨnɨmboyei. 13Ranamboasɨ, ŋga se sesesɨ-ndafühɨra napo-koate-yeimbɨ, fi moaruwaiyeimbɨ, tɨŋarɨmoaruwaiyeimbɨ asu hɨmboatɨharɨyeimbɨ aheimboanɨmbo mborai mbɨsafɨ. 14 Rananɨmbo God ai sɨhamboaboedɨ-aboedɨndea-nɨnɨmbui, nɨmboe sapo aiana napo-koate-wambo asu ŋgɨrɨ sɨmborɨ nɨnɨ ndehindɨ. Ŋgaaboedɨ nindou ai yɨfɨhündɨ botɨyahindɨ sɨmboanɨ Godai takɨnɨ daganɨnɨmbui.”

Sisas ai nɨmorehɨ semɨndɨ sɨmboanɨ sesesɨmbokafoefe hoafɨ hoafɨmayu

(Matyu 22:1-10)15 Mamɨ sɨmboanɨ nindou mamɨ sesɨ fondɨwamɨ

Sisas-dɨbo nɨmarümbo God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨranambe nɨmareimbo seses-ayei hoafɨ ra hɨmborɨyuhaya hoafɨyundühɨ yahuya, “Nindou ranai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmbeyei-amboane,” mehuamboyu. 16 Sisas aihoafɨyundowohü yahuya, “Nindou mamɨ ai afɨndɨsesesɨmbo hohoanɨmoyu haya nindou afɨndɨmboya‘Mborai’ mehupurɨ. 17 Mamɨ muŋguambo sesɨ sɨndɨnafɨramɨndoanɨ ahandɨ ratüpurɨyu randeimbɨmbohoafɨyundowohü yahuya, ‘Nindou ro hoafɨmehapurɨranahamumbo sowana hafɨ hoafɨyafɨpurühɨ anɨmboya,‘Mborai, muŋguambo sesɨ sɨndɨ nafɨramɨndɨmboane’mbɨsafɨ.

18 Ŋga asu muŋguambo nindou ranai moeimbo ŋgɨrɨdɨdefɨ mehomo. Ŋga ŋgorü ai boatei hoafɨndühɨya,‘Ro hɨfɨ pemɨya heheambo wamboanahɨ ŋgahoeindɨhea samboanahɨ asu ro ŋgɨrɨ dɨdɨhɨ,’ mehu.19 Ranɨkɨmɨ ŋgorü ai hoafɨnduhüya, ‘Roana burmakau10 ratüpurɨmbohünda pemɨya heheambo wamboanahɨ

Page 100: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 14:20 100 Ruk 14:25-26ŋga randɨhe hoeindɨhea samboanahɨ, ŋga asu ro ŋgɨrɨdɨdɨhɨ,’ mehu. 20 Asu bɨdɨfɨranambo nindou-mayuranai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Ro ana hapondanɨ yaŋgɨrɨnɨmorehühɨ-yahe heheambo wambo ŋgɨrɨ dɨdɨhɨ,’mehu.

21 Ranɨyo asu ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨ aihɨhɨrɨfi hüfu ahandɨ bogorɨmbo nindou ai yɨboaruko-memo ranahambo hoafɨmayundo. Ranɨyu asubogorɨ ai ŋgusüfoambe moaruwaiyuhü hoafɨyuhɨya,‘Nɨmehünou asükai ŋgafɨ muŋguambo adükarɨnafɨhü asu muŋguambo akɨdou nafɨhü, napo-koate-yeimbɨ, fi moaruwaiyeimbɨ, yitɨŋarɨ moaruwaiyeimbɨasu hɨmboatɨharɨ ra fufondandɨfɨndürɨ dügüfɨ,’mehu 22 Süŋgunambo ratüpurɨyu-randeimbɨ aihoafɨyundowohü yahuya, ‘Bogorɨ, ro ramarɨheandɨ sehoafɨmayafɨ süŋgu, ŋga awi fondɨ anɨŋgo,’mehuamboyu.23 Ahandɨ bogorɨ ai hoafɨyundowohü yahuya, ‘Ŋgafɨtükündafo hawa akɨdou nafɨ asu nɨmambe nafɨŋgafühɨ hoeindowandürühɨ ana hüti hoafɨndafanɨmbüsühüsiamboane. Rananɨmbo wandɨ fondɨ rasɨmoŋgorɨ-mbeyowamboane. 24 Ro nindou weaŋgurühɨhoafɨmehapurɨ ra ŋgɨrɨ dɨdai-amboanɨ wandɨ-mayosesɨ ra apɨndeandɨ,’ mehu,” Sisas ramehu.

Nindou düdi ai Sisasɨmbo süŋgufembondühɨ anandonde hohoanɨmondu hoeindeandühɨ anɨmbo

(Matyu 10:37-38)25-26 Nindou afɨndɨ ranai ahandɨ süŋgu tümare-

andamboyu asu aheimbo hɨhɨrɨfi hoafɨyundürühɨyahuya, “Nindou düdi ai wambo süŋgureandɨrühɨ asuahandɨ hondafɨndɨ, nɨmorehɨ, nɨmorɨ, akohoandɨrehɨmamɨ aheimbo asu ahandɨhoarɨmbo amboa afɨndɨhohoanɨmoyuhü wambo akɨdou-yaŋgɨrɨ hohoanɨmoayuana, nindou ranai wandɨ süŋgureandeimbɨ-yupoanɨ.

Page 101: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 14:27 101 Ruk 14:3527 Nindou düdi ai wandɨ süŋgunambo ahambo tɨŋɨrɨfoafɨndɨ tükefeyo ranahambo moanane yahu ŋgɨnɨndɨnɨŋgokoate-ayu ana, ai wandɨ süŋgureandeimbɨ-yupoanɨ.

28 Sapo se afɨndɨ hoandarɨ worɨmbombohohoanɨmoayafɨ ra weaŋgurühɨ nɨmandɨfɨhohoanɨmondafɨ nüŋgunümbɨ kakɨnambo worɨnda moendɨmandɨhinɨ mbɨsafɨ hohoanɨmondafɨhoeindowandühɨ anɨmbo randowandɨ. 29 Asu refekoate-ayafɨ ana, se kambohoanɨ yaŋgɨrɨ fondo hɨnɨŋgɨndohawa asu moendɨfekoate-ndafanɨ bodɨmondɨ aisɨhambo tɨrɨfoefe hoafɨ-ndahünɨnɨmboyei. 30Ai randɨhihoafɨndeihɨya, ‘Nindou nda worɨmbo-marandɨyosɨ, ŋgamoai moendɨreandɨ,’ mbɨseimboyei.

31 Adükarɨ bogorɨ nindou ŋgorü ai adükarɨ bo-gorɨ ŋgorü-dɨbo yifiarɨmbo hohoanɨmoayu ana, ainɨmandü hohoanɨmondu hoeindeandühɨ anɨmbo ram-büfiyuwamboane. Ai nɨmandü hohoanɨmondu hoein-deandühɨ anɨmbo 10,000 ami ra 20,000 ranahambowaŋgeimandɨyo. 32 Asu ŋgɨrɨnduhü ana, bogorɨ ŋgorüai aŋgunɨyuambe anɨmbo nindou ŋgorü koandɨheiranɨnɨmai hu hoafɨyuwanɨ asu aboedɨ-aboedɨ-mbeyafɨne-andamboane. 33 Mamɨ rahuraiane se muŋguambomoatükunɨ ranahambo ambe yahokoate-ayafɨ ana, ŋgɨrɨse wandɨ süŋgurowandɨrɨ-randeimbɨ tükündafoandɨ,”mehu.

Sisasɨmbo anɨhondümbo-fimbɨ nindou ana sor namɨnahurai-ane

(Matyu 5:13; Mak 9:50)34 Namɨ ana aboed-ane, ŋga namɨ ra budesowanɨ

aparɨkoate-ndoanɨ ŋgɨrɨ ahandɨ aparɨ ra koadürü koad-üründɨfe hɨnɨŋgɨndɨfeyo, ŋga wanɨ. 35 Namɨ moaruwaiyahurai ana ŋgɨrɨ nümbürambeahɨndɨ sesɨ ranahambofandɨhendanɨ aboedɨ tükündɨfeyo. Asu ŋgɨrɨ hɨhamoe

Page 102: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 15:1 102 Ruk 15:7awai bɨtapɨndɨhu nümbürambe dɨgehundɨ, ŋga wanɨ.Ŋga nindou ai moanɨ pindɨhimboyei. Se dɨdɨyeihɨmboambeimbayei ana, ndondɨhi hɨmborɨndei.

15Sisas ai sipsip mamɨ mafarɨhoayo kafoefe hoafɨ

hoafɨmayu(Matyu 18:12-14)

1 Takis kakɨ sowandümo-rundeimbɨ-yomo asu nindouai ranahamumbo moaruwai-anemo asei ranɨyomoai muŋguambo sɨnɨmo Sisasɨndɨ hoafɨ hɨmborɨ-memo. 2 Ranɨyomo Farisi asu ahɨnümbɨ hohoanɨmoyamundu-rundeimbɨ ai momorɨ hoafɨyomondühɨyahomoya, “Hoeiru, nindou ndanai moaruwaihohoanɨmoyomondeimbɨ sepurɨmündü hɨnɨŋgɨreapurɨmbura asu nɨmarü aibabɨdɨ sesɨ sowasümo arundɨ,”mehomo

3-4 Ranɨyu Sisas ai ranɨ kafoefe hoafɨ ra hoafɨyupurühɨyahuya, “Nindou mamɨ ai ahandɨ 100 sipsip moaŋguifandandeimbɨ-hündɨ asu mamɨ ai afarɨhoayora nüŋgumandüfia? Ai amurɨ 99 ranaheimborande hɨnɨŋgɨndeiranɨ wafuwamɨ wohɨ dagüdiwakɨndɨhindanɨ anɨmbo asu ŋgorü mafarɨhoayoranahambo kokonda wakɨndeambui. 5-6 Nindou ranaisipsip mafarɨhoayo-mayo ra kokora hoeiareandɨ ananindou ranai ahandɨ sipsip ranahambo afɨndɨ hamɨndɨhɨhɨfɨ hɨhɨfɨndühɨ warambuhɨwamɨ nande ndemündühaya ŋgoafɨna ŋgumbui. Rananɨmbo ahandɨ ŋgunindɨasu worɨyimbu-rɨneandeimbɨ ranaheimbo hoafɨyuhɨya,‘Se robabɨdɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndei, ŋga ro wandɨ sipsipmafarɨhoayo ra asükai hoeirɨheamboanahɨ,’ mehu.7 Ro hoafehandürɨ, mare yahurai-anɨmbo nindoudüdi ai moaruwai hohoanɨmo hɨnɨŋgɨre haya aboedɨ

Page 103: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 15:8 103 Ruk 15:15hohoanɨmoayu ana, sünambe afɨndɨ hamɨndɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ anɨmbo tükündɨfemboe. Ŋga asu nindou 99aboedɨ hohoanɨmoyeimbɨ aheimbo ana ŋgɨrɨ yahuraihamɨndɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ tükündɨfeyo,” mehu.

Kakɨ mafarɨhoayo kafoefe hoafɨ8 “Nɨmorehɨ mamɨ ai 10 kakɨ ambeimbɨ

sepurɨmɨndoane asu mamɨ pɨmayu. Rananɨmbo asuram yimunde mbunda yɨhoarɨndo wakɨndeandühɨkokonda hoeindeamboe. 9 Ai kokora hoeireandühɨahandɨ ŋgunindɨ asu worɨyimbu-rɨneandeimbɨranaheimbo hoafɨyowohü yahoya, ‘Se robabɨdɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndei, ŋga ro wandɨ kakɨ mafarɨhoayo rahoeirɨheamboanahɨ,’ meho. 10 Mare yahurai anɨmbo,nindou moaruwai hohoanɨmoyumbü ai moaruwaihohoanɨmo hɨnɨŋgɨre haya aboedɨ hohoanɨmoayuana, Godɨndɨ sünambeahɨndɨ nendɨ ai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-ndɨmboemo,” mehu.

Nindowenihɨ nɨmorɨ ŋgoafɨ hɨnɨŋgɨre aŋgunɨ mahukafoefe hoafɨ

11 Ranɨyu Sisas ai hoafɨyuhɨya, “Nindou mamɨ ai nin-dowenihɨ nɨmorɨ yimbumarapɨrɨ. 12 Asu akɨdɨ nɨmorɨai afɨndambo hoafɨyuhɨya, ‘Napo sapo wambombuimbɨ-mayo ra ndawandɨrɨ,’ mehu. Ranɨyo asu afɨndɨ ai napora nɨmorɨ yimbumbo yɨbobomareapɨrɨ.

13 Ranɨyu asu moai amɨtata akɨdɨ ai ahandɨ napo rasagadürɨ mbura ranɨfihɨndɨ kakɨ ra semündü mburaaŋgunɨ ŋgorü hɨfɨna mahu. Ranühɨ ahandɨ muŋguambokakɨ mamɨkare mbirɨmafoareandɨ. 14 Ahandɨmuŋguambo kakɨ ra mbirɨfoare hayamboyuane asuranɨ hɨfɨhü sesɨ wanɨyowohü asu nɨmorɨ ranai worambenɨnɨ kɨkefoefekoate-yuhü wembombomayu. 15Ranɨyu aihu nindou mamɨ ŋgoafɨ aharɨhündɨ ahandɨ ratüpurɨyurandeimbɨmbo-mefiyuwa asu nümbürɨna koamarɨheira

Page 104: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 15:16 104 Ruk 15:24moatei ginɨrɨnambo moaŋguimbo mahu. 16 Asu nɨmorɨranahambo nindou ŋgorü ai-amboanɨ moai sesɨ sagadoranɨyo wembomboyuhü nɨmɨ hɨsɨ hɨpɨrɨ moateimasahüsi ra sesɨmbo hohoanɨmomayu.

17 Asu süŋgunambo ndore hohoanɨmoyuwamayowamboyu, ‘Wandɨ apendɨ ratüpurɨyomo-rundeimbɨ aiana sesɨ afɨndɨ mbasɨhoemo. Ŋga ndanɨhüanɨmboahɨ nda ro wembombo yɨfɨmbo yaŋgɨr-ayahɨ.18 Ambe-hoaŋgo, ŋga ndühɨ hɨnɨŋgɨndɨhe heheaŋga apembo hoafɨndahandowohü anɨmboya, “Ape,ro sɨhambo asu Godɨmbo moaruwai hohoanɨmo-yahapɨrɨmboanahɨ. 19 Hapondanɨ ana ro nindouaboedɨyahɨpoanɨ, ŋga ŋgɨrɨ se wambo wandɨnɨmorɨ mbɨsafɨndɨrɨ. Ŋga moanɨ se randohɨnɨŋgɨndowandɨra sɨhafɨ ratüpurɨya rɨhandeimbɨnahurai tükündaheamboane,” mbɨsamboyahɨ,’ mehu.20 Ranɨyu asu nɨmorɨ ranai ranɨhü hɨnɨŋgɨre hayaahandɨ afɨndɨ sowana ndamefiyu. Ai aŋgunɨ ŋgahɨsünuambe afɨndɨ ai hoeirirühɨ ahandɨ nɨmorɨranahambo hɨpoambomarirɨ. Ranɨyu asu afɨndɨ aipɨpɨyu hüfu warɨ kafoarirɨ haya wakɨkɨhɨ-marürɨ.

21 Nɨmorɨ ai hoafɨyuhɨya, ‘Ape, ro moaruwaihohoanɨmo-yamboanahɨ sɨhambo asu Godɨmboamboanɨ. Ŋga hapondanɨ ana ro nindouaboedɨyahɨpoanɨ, ŋga ŋgɨrɨ se wambo wandɨnɨmorɨ mbɨsafɨndɨrɨ,’ mehuamboyu. 22 Asu afɨndɨai ahandɨ ratüpurɨyomo-rundeimbɨmbo hoafɨyuhɨyahuya, ‘Nɨmehünou hoearɨ aboedɨ sowandümosɨfomo yihuruwurɨ. Asu warambeahɨndɨ moatükunɨkɨkɨfoarüwurɨ, yirɨ hoearɨ güdündo. 23 Asu burmakaunɨmorɨ safeimbɨmanɨŋgo ra hɨfokoandumanduhoumboanɨmbo dagudifɨhümbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-ndefomboane.24Wandɨ nɨmorɨ nda yɨfɨmbomayuyosɨ, ŋga asu yaŋgɨrɨ

Page 105: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 15:25 105 Ruk 15:32

haponda anüŋgu! Ai mafarɨhoayuyosɨ, ŋga hapondahoeiarɨhurɨ,’ mehu. Ranɨyo ai sesesɨ-yomondühɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmemo.

25 Asu amoŋgo nɨmorɨ ai nümbürambe nüŋgumbura worɨkɨmɨ huane gita hoafɨyowohü heirümemora hɨmborɨmayu. 26 Ranɨyo asu ratüpurɨyu-randeimbɨ mamɨmbo düdurirühɨ yahuya, ‘Nɨnɨmboendana?’ mehuamboyo. 27 Asu ratüpurɨyu-randeimbɨai hoafɨyundowohüya, ‘Sɨhafɨ amond-ai aboedɨtükümefiyu, ŋga ranɨmboyo ape ai burmakau nɨmorɨmamɨ safeimbɨ hɨfokoare mande hayambo sahusifühɨhɨhɨfɨ-hɨhɨfayefɨ,’ mehu. 28 Ranɨyo asu amoŋgoai ŋgɨnɨndɨrürühɨ moai sesesɨ-mayei ranambo hu,ŋga wanɨ. Ranɨyo afɨndɨ ai hu sesesɨ ranambehombo hütihüti-marürɨ. 29 Asu amoŋgo nɨmorɨ aiafɨndambo yare hoafɨyundowohüya, ‘Ro sɨhambo afɨndɨhɨmbanɨ moanɨ ratüpurɨya rɨhandeimbɨ nahurai hoafɨhɨmborɨyahühɨ farɨheheanɨnɨ marɨhandɨ. Ŋga se moaiwambo wandɨ wandafɨ babɨdɨmbo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨyohüsesesɨmbohündameme nɨmorɨ amboanɨ sawandɨ. 30Ŋgasɨhafɨ nɨmorɨ ranana, sɨhafɨ-mayo kakɨ ra nɨmorehɨwosɨhoaforɨ hohoanɨmoyei rɨhündeimbɨyei-fihɨmoendɨre haya tükümefiyu-ane asu ahambo burmakaunɨmorɨ safeimbɨ ra hɨfokoaro mamandowando,’ mehu.

31 Asu afɨndɨ ai hoafɨyundowohü yahuya,‘Nɨmoakɨdou, se ro-dɨbo manɨmbafanesɨ, ŋgamuŋguambo moatükunɨ wandɨ-mayo ra sɨhafane.32 Sɨhɨrɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ-ndefomboane nɨmboe sapo sɨhafɨamond-ai yɨfɨmbo-mbuimbɨyusɨ, ŋga asu hapondayaŋgɨrɨ tüküfi anüŋgu. Asu ai mafarɨhoayuyosɨ, ŋgahaponda hoeiarɨhurɨ,’ mehu,” Sisas mehu.

Page 106: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 16:1 106 Ruk 16:616

Anɨhondü aboedɨ hamɨndɨ napo1 Sisas amboanɨ ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo

hoafɨyupurühɨ yahuya, “Nindou mamɨ ai napoafɨndeimbɨyu hayamboyu asu ahandɨ napo rahɨfandɨmbo nindou ŋgorü serümündü hɨnɨŋgɨmarirɨ.Ranɨyomo asu nindou bɨdɨfɨrɨ ai nindou ranahambopapɨ-hoafɨrürühɨ yahomoya, ‘Bogorɨ, sɨhafɨ napo rambirɨmafoareandɨ,’ mehomondo. 2 Ranɨyu asu napoafɨndeimbɨ-mayu ranai ahandɨ napo hɨfandandeimbɨbogorɨ-mayu ranahambo mborai yahundo hürüheirümbura düdurirühɨ yahuya, ‘Hoafɨ ra nüŋgurɨyo ro sɨhafɨratüpurɨ ranahambo hɨmborɨmayahɨ? Ŋga se ŋgafɨwandɨ kakɨ ranɨnambo nɨnɨ ratüpurɨyo ramarowandɨra sürü papɨnda ndawandɨ, ŋga ŋgɨrɨ se wandɨ napohɨfanda-randeimbɨndafɨ,’ mehu.

3 Ranɨyu asu ratüpurɨ hɨfanda-randeimbɨ-mayu ranaiaimbo hoafɨyuhɨya, ‘Ro nüŋgumandahe wandɨ bogorɨai ratüpurɨ ranambeahɨndɨ raguanambo-areandɨrɨra? Roana hɨfɨ hɨrɨmbo ŋgɨnɨndɨyahɨpoanɨ asuaheimbo moako-moakombo amoanɨŋgɨmboanahɨ. 4 Rofɨfɨrɨheamboanahɨ nɨne-moatükunɨ süŋgufeyowanɨnindou ai wambo semɨndɨndɨrɨ worɨnɨfendɨrɨmbora,’ mehu. 5 Ranɨyo napo hɨfandandeimbɨ-mayuranai ahandɨ bogorɨndɨ kakɨ masowandümoranahamumbo mborai yahupurɨ hümarɨhepurɨ. Asuweaŋgurühɨndɨdɨdɨ-mayu ranahambo düdurirühɨyahuya, ‘Se nüŋgunümbɨyo wandɨ bogorɨndɨ-mayo kakɨmasowandɨfɨ?’ mehundowamboyu. 6 Asu ai sɨmborɨhoafɨyundowohü yahuya, ‘100 adükarɨ hɨpɨrɨ werɨyo,’mehuamboyo. Asu napo hɨfandandeimbɨ ai hoafɨyuhɨyahuya, ‘Nɨmehünou sɨhafɨ ndürɨ paiaroweimbɨ pepara ndowandɨfɨ hawa 50 adükarɨ hɨpɨrɨ pandowandɨ.’

Page 107: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 16:7 107 Ruk 16:127 Asükai ŋgorümbo düdurirühɨya, ‘Se ra nüŋgunümbɨyomasowandɨfɨ?’ mehundowamboyu. Asu ai sɨmborɨhoafɨyundowohü yahuya, ‘100 bek witɨyo,’ mehuamboyo,asu hɨfandɨrandeimbɨ ai hoafɨyundowohüya, ‘Sɨhafɨndürɨ parundeimbɨ pepa ra sowandɨfɨ hawa 80 bekpandowandɨ,’ mehu.

8 Ranɨyo asu napo afɨndeimbɨ-mayu ranaianɨhondümbo hoafɨkoate hɨfandɨrandeimbɨ-mayuranahambo hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Se nɨnɨ-moatükunɨyosɨhambo süŋgunambo tüküfemboayo ranahambowudɨpoaporo hohoanɨmoayafɨ ra aboed-ane,’mehu. Ŋga ro hoafehapurɨ, nindou ai hɨfɨnɨndɨmoatükunɨmbo hohoanɨmoyei arɨhündɨ ranaidɨboadorɨhoeimbɨ nahurai-anei, ŋga rananei asunindou sürühehindeimbɨ ranaheimbo süŋgunambonɨnɨ-moatükunɨyo tüküfemboayo hohoanɨmo raŋgasündarɨhindürɨ.

9 Ro sɨheimbo hoafehandürɨ hɨfɨ ndanɨhündambokakɨ napo ranɨ süŋgumbo se nɨmorehɨ nindowenihɨbabɨdɨ ŋgunindɨmboehindɨ, ŋga süŋgunambokakɨ semɨndɨmbo ra muŋguyoambe sɨheimbondemündündürɨ worɨnɨndeiranɨ asu se koadürümbokoadürümbo nɨmandeimboyei.

10 Nindou düdi ai akɨdou moatükunɨ ndorehɨfandarandɨ ana, asu adükarɨ moatükunɨ amboanɨndonde hɨbandambui. Ŋga asu ai akɨdou moatükunɨndofe hɨfandɨkoate-ayu ana, asu ŋgɨrɨ adükarɨmoatükunɨ amboanɨ ndonde hɨbandandɨ. 11 Asu sekakɨ napo hɨfɨ ndanɨhündambo moaruwai ra ndofehɨfandɨkoate-ayei ana, asu se ŋgɨrɨ napo hondü rahɨbadɨhündɨ. 12 Se nindou ŋgoründɨ napo ndofehɨfandɨkoate-ayafɨ ana, asu se ŋgɨrɨ napo sɨhei hondü randondɨhi hɨbadɨhündɨ.

Page 108: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 16:13 108 Ruk 16:1813 Nindou ŋgorü ai ŋgɨrɨ yimbu bogorɨ nindouyafandɨ

ratüpurümbɨ nüŋgu. Ŋga nindou ranai ana bogorɨŋgorü ranahambo moaruwaimbo-ndirühɨ asu ŋgorü bo-gorɨ ranahamboŋgusüfo pandirümbui. Se ŋgɨrɨ kakɨmboratüpurɨ asu Godɨndɨ ratüpurɨ yɨboboambo ŋgusüfopandowapɨrɨ.”

Sisas ai ahɨnümbɨ asu ŋgɨnɨndɨ God hɨfandarandɨranahambo hoafɨmayu

(Matyu 11:12-13; 5:31-32; Mak 10:11-12)14 Farisi nindou, kakɨmbo yaŋgɨrɨ ŋgusüfo parunde-

imbɨ-memo, ranai ranɨ hoafɨ hɨhɨmborɨyomo houmboasu Sisasɨmbo tɨkɨfɨnambo-marurɨ. 15 Ai sɨmborɨhoafɨyupurühɨ yahuya, “Seana nindouyei hɨmboahüaboedɨ hɨmboyomondühanemo, ŋga God ana sɨhamundɨhohoanɨmo ra fɨfɨreapurɨmbo-ani. Nɨne nindouyeihɨmboahü aboedɨ hamɨndayo ra Godɨndɨ hɨmboahü anamoaruwai hamɨndane.

16 Mosesɨndɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmoyo asu Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo rundeimbɨ-yomondɨ hoafɨ rawataporɨmboru sɨnɨmombo asu Son ai tüküfinüŋguambekaimayo. Ŋga Son nüŋguambe peyo haya asɨno ndananaGod ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ aboedɨ hoafɨ ramuŋguamboŋgoafɨ tükefeyo. Ranane asu God hɨfandarandɨranambe kefoefembo muŋguambo nindou ai hamɨndɨtütüŋgarɨhehindɨ. 17 Hɨfɨ sünü ranai muŋgundɨmboe,ŋga Godɨndɨ-mayo ahɨnümbɨ hohoanɨmo ranana ŋgɨrɨakɨdou-amboanɨ awarɨndɨhoeyo.”

Nɨmorehɨ semɨndɨhünda hɨnɨŋgɨfembo yamundɨfehoafɨ

(Matyu 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12)18 “Nindou düdi ai ahandɨ nɨmorehɨ hɨnɨŋgɨre haya

asu ŋgorü asemündu ana, ai moaruwai wosɨhoaforɨ

Page 109: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 16:19 109 Ruk 16:26hohoanɨmoyumbo-ani. Asu nindou düdi ai nɨmorehɨhorombo ahandɨ nindowenihɨ ai moei yahumbüasemündu ana ai-amboanɨ moaruwai wosɨhoaforɨhohoanɨmoyumbo-ani.”

Napo afɨndeimbɨ asu Rasarusɨ-yafandɨ hoafɨ19 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou mamɨ ai kakɨ

napo afɨndeimbɨyu haya asu ai hoearɨ aboedɨ-aboedɨyihuruyu hayamuŋguambo si sesɨ aboedɨ sesühɨ nɨmarümarandɨ. 20 Nindou mamɨ napo-koate ahandɨ ndürɨRasarus ai ahandɨ fi masɨmei yaŋgɨrɨyu haya napoafɨndeimbɨndɨ yipurɨ nafɨtambeihü nɨmarü marandɨ.21 Ai napo afɨndeimbɨndɨ-mayo sesɨ fu fondɨwamɨnɨndɨpɨndoanɨ dagadɨ yahuayamboyu ramefiyu. Ranɨyo asuyaforɨ ai hei ahandɨ masɨmei ramoŋgoarühɨ marɨhündɨ.

22 Süŋgunambo Rasarus ai yɨfɨmayuamboyo asu sü-nambeahɨndɨ nendɨ ai sowaründümo hafomo Abra-hamɨ-dɨbo hɨnɨŋgɨmarüwurɨ. Asu napo afɨndeimbɨ-amboanɨ yɨfɨmayuwa hɨfɨ kamarɨhorɨ. 23 Asu yifiafɨŋgoafɨhü napo afɨndeimbɨ-mayu ranai asübusɨ afɨndɨmasemündu. Asu ai hɨmboyuane aŋgunɨ goagu Abra-ham ai Rasarus parümündü haya manɨmbafanɨ. 24 Aihoafɨyuhɨya, ‘Abraham, wambo hɨpoambo-rowandɨrɨ!Se Rasarus koarɨhaworanɨ hoe warɨ foare hüramündɨsüfo wandɨ amɨndasümo kusɨmbɨreandɨrɨ, ŋga wambohai hüfɨnambo muŋgunambo-arandɨrɨ,’ mehu

25 Abraham ai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Wandɨ nɨmorɨ,se yaŋgɨrɨ nɨmbafambe aboedɨ moatükuneimbɨ-mayafɨ,ŋga asu Rasarus ai moaruwai mamaru. Ŋga asu aihaponda ndanɨhü aboedɨ mamaruwa asu se asübusɨasowandɨfɨ. 26Ŋgorü-moatükunɨ ra ai hoe apoarɨ afɨndɨmbusümondühɨ kɨkɨreamunɨmboane, ŋga ŋgɨrɨ dɨdaibadɨhoei ndühɨ düfu asu ŋgɨrɨ dɨdai badɨhoei rühɨ düfu,’mehu.

Page 110: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 16:27 110 Ruk 17:227 Asu napo afɨndeimbɨ ai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Ape,

refe ana Rasarus koandɨhaworanɨ apendɨ worɨnambɨhuwamboane. 28 Ro hondahüfeimbɨ akohoandeimb-anahɨ rananɨmbo Rasarus ai hoafɨnduanɨ asübusɨafɨndɨ semɨndɨ nafɨ kosɨkoate-mbeyomo-ndamboane,’yahuhaya hoafɨmayu. 29Abraham ai hoafɨyuhɨya, ‘Ai anaMosesɨndɨ-mayo ahɨnümbɨ hohoanɨmo asu Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ sürü papɨmarundɨ rahoeindundühɨ fɨfɨrɨndumboemo.’ 30 Napo afɨndeimbɨai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Wanɨ, Ape Abraham! Nindoudüdi yɨfɨhündɨ ahamumbo sowana ahu ana, aiahamundɨ moaruwai hohoanɨmo ŋgorü süŋgundundühɨasu anɨhondümbo-ndumboemo.’ 31 Abraham aihoafɨyundowohü yahuya, ‘Asu ai Mosesɨndɨ hoafɨhɨmborɨkoate-yomo, Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ-yomondɨ hoafɨ hɨmborɨkoate-ayomoana, asu ŋgɨrɨ nindou yɨfyeimbɨ-yei hoafɨ amboanɨhɨmborɨndomo,’ ” mehu.

17Moaruwai hohoanɨmo ai anɨhondümbofe hohoanɨmo

hɨfɨnambore arandɨ(Matyu 18:6-7; 18:21-22; Mak 9:42)

1 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbohoafɨyupurühɨ yahuya, “Awi süŋgunambomamɨkarambo moatükunɨ moaruwai tükündɨfemboeasu ranɨ süŋgumbo wambo nɨmorehɨ nindowenihɨai moaruwai hohoanɨmondeimboyei. Hɨpoanɨmboe-mbouanei nindou düdi nɨmorehɨ nindowenihɨranaheimbo rareandanɨ moaruwai hohoanɨmoayei.Nindou ranahambo ana moaruwai hamɨndɨ anɨmbotükündɨfemboe. 2 Asu ai rareandanɨ nɨmorɨakɨdɨbou ndanai moaruwai hohoanɨmoayei ananindou ranahambo amɨndasümoambe nɨmoei hondɨ

Page 111: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 17:3 111 Ruk 17:8wofɨfihɨ kife mburɨmbo hoe hohoeambeahɨ pifiyuwanɨhanü yɨfɨmbo ra aboed-ane. 3 Ranɨmbo-hündamboanɨmbo se hɨbadɨhümbo. “Asu sɨhafɨ wandafɨ ranaimoaruwai hohoanɨmonduanɨ se ahambo hoafɨndafühɨ,sɨhafɨ moaruwai hohoanɨmo ra hɨnɨŋgɨndowandɨmbɨsafɨndo. Asu ai ahandɨ moaruwai hohoanɨmora hɨnɨŋgɨndeandanɨ ana, se ahambo amboawimbɨsafɨ. 4 Asu nindou ranai sɨhambo mamɨ sihɨ 7-mbo moaruwai hohoanɨmoyu mbura asükai 7-mbohu sɨhamboya, ‘Karɨhasɨ, ro sɨhambo moaruwaihohoanɨmo-mayahanɨnɨ,’ ehu ana, ahandɨ moaruwaihohoanɨmo ra amboawi mbɨsafɨ,” mehu.

Anɨhondümbofe hohoanɨmo5 Ahandɨ hoafɨ sowandümo homorundeimbɨ

ranai Adükarɨmbo hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Serarowandanɨ yɨhoefɨ anɨhondümbofe ra afɨndɨmbeyo.”6 Mehomondamboyu asu Adükarɨ ai sɨmborɨhoafɨyupurühɨ yahuya, “Asu sɨhamundɨ anɨhondümboferanai mastet hoarɨ nahurai akɨdouayo-amboanɨ se nɨmɨndanahambo hoafɨndɨmondühɨ anɨmboya ‘Fɨrɨhoefɨhawa ahasɨharɨ kameihɨ hafɨmbo hoe hohoeambenɨmbafɨ,’ mbɨsɨmondanɨ asu nɨmɨ ranai se hoafɨmemosüŋgu randɨfemboe,” mehupurɨ.

Ŋgorü nindoundɨ ratüpurɨyu-randeimbɨndɨ ratüpurɨ7 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou mamɨ

seambeahɨndɨ ai ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨ ranaiŋgu nümbürambe hɨfɨ hɨrɨndu asu sipsip hɨfandɨndambundambo asükai worɨnambo düduwanɨ, ai hoafɨndu-ndowohüya, ‘Nɨmehɨnou sɨnɨfɨ nɨmarɨfɨmbo sesɨsowasɨfɨ,’ mambüsɨndoyo? 8 Wanɨ, ŋga ahamboanɨmboya, ‘Wandɨ boatei sesɨ ra dɨdɨboadondondao hawambo anɨmbo asu se hoearɨ güdo mbundanɨmandɨfɨ hɨbadandɨranɨ ro boatei sesɨ dagadɨ

Page 112: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 17:9 112 Ruk 17:17hoe ndɨmɨndahaimbo nɨmandɨhanɨ anɨmbo asu sesɨhafɨ sesɨ ra süŋgu dowadɨfɨ,’ mbüsümbui. 9 Asubogorɨ nindou ranai ahandɨ ratüpurɨyu-randeimbɨnindou ranahambo hɨhɨfɨmandürɨyo ahandɨ hoafɨhɨmborɨyuhü süŋgumareandɨ ranɨmbo-hünda?Wanɨ. 10 Ranɨmbo-hündamboane se-amboanɨ Godai hoafɨmayu ra muŋgu ratüpurayomo ana se randuhoafɨndɨmondühɨya, ‘Roana aboedɨ ratüpurɨyefɨrɨhundeimbɨyefɨpoanɨ, ŋga ranɨ ratüpurɨ rananayɨhoefɨmbo ratüpurɨndɨmo yahu hoafɨmayu ranɨyoratüpurɨmayefɨ,’ mbɨsɨmo.”

Sisas ai mɨmanɨho masɨmeimbɨ nindou 10aboedɨmareapurɨ

11 Sisas ai Serusarem ŋgoafɨna yare huhɨyu Sameriaasu Gariri-yafe hɨfɨ yipupuiambe nafɨ mahu. 12-13 Aihu ŋgoafɨ mamɨ ranɨhü tüküfiyuwane, nindou 10mɨmanɨho masɨmeimbɨ ranai homo ahambo nafɨnɨhoeimarüwurɨ. Ai aŋgunɨ nɨŋgomombo rarumɨŋgɨyomohoafɨyomondühɨ yahomoya, “Sisas! Nindou Adükarɨ!Se yɨhoefɨmbo hɨpoambo-rowamunɨ,” mehomondo.14 Asu Sisas ai ahamumbo hoeireapurühɨ hoafɨyupurühɨyahuya, “Se ŋgomo Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨahamumbo anɨmbo sɨhamundɨ fi ra nafuindɨmondanɨanɨmbo asu ai tümbürüpuramboane,” mehu. Ainafɨ homondane ahamundɨ fi ranai asükai aboedɨtükümefeyo.

15Asu nindoumamɨ ahamundɨmbusümo ranai hoeire-andanɨ ahandɨ fi ranai asükai aboedɨ-mayowamboyo,ŋgoafɨnambo hɨhɨrɨfi huhü puküna hoafɨyuhɨ Godɨmboaboed-ani mehu. 16 Nindou ranai hu Sisasɨndɨ yirɨkɨmɨpiyu yaŋgurümbo hɨhɨfɨmarürɨ. Nindou ranai anaSamariahündɨyu. 17 Sisas ai nindou ranahambo hoeirirɨhaya hoafɨyuhɨ yahuya, “10 aboedɨmayafundɨ. Ŋga

Page 113: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 17:18 113 Ruk 17:25asu ŋgorü 9 ra nüŋguyafunda? 18 Asu nɨmboe nin-dou ŋgorü sɨrambeahɨndɨ mamɨ ndanai yaŋgɨrɨ sünɨGodɨmbo hɨhɨfarüra?” 19Asu Sisas ai nindou ranahambohoafɨyundowohü yahuya, “Botɨyafo hawa hafɨ, ŋgasɨhafɨ anɨhondümbofe ranaiyo aboedambo-mareanɨnɨ,”mehundo.

Nindou Hondü ranai weindahɨ tükündüfimbui(Matyu 20:23-28; 24:37-41)

20 Farisi nindou ranai Sisasɨmbo düduyafundühɨyahomoya, “Nüŋgusümboanɨ God ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ra tükümandɨfea?” mehomondamboyu.Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyupurühɨ yahuya, “Godŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranai tüküfemboayo ranɨ-moatükunɨ nafuimbohünda ŋgɨrɨ nɨnɨ-moatükunɨtükündɨfeyoanɨ nindou ai ahei hɨmboarɨnambohoeindɨhindɨ. 21 Ai ŋgɨrɨ randɨhi hoafɨndeihɨya,‘Hoeirɨhi aiana ndanɨ,’ mbɨsei asu ‘Goagu ra’ mbɨsei.Nɨmboe, sapo Godɨndɨ ŋgɨnɨndɨ ranana sɨhei mbusümo-ane eŋgoro.”

22 Ranɨyo asu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbohoafɨyupurühɨ yahuya, “Süŋgunambo ranɨ-moatükunɨranai tükündɨfemboe, rananɨmbo se Nindou Hondündɨsi ra hoeifembo afɨndɨ hohoanɨmo-ndɨmboemosɨ,ŋga se ŋgɨrɨ hoeindundɨ. 23 Rananɨmbo sɨhamumbohoafɨndeihɨya, ‘Hoeiru, aiana goagu anüŋgu ra’ mbɨseiasu ‘Hoeiru, aiana ndanüŋgu,’ mbɨseimboyei, ŋga seyowanɨ anɨhondümbofeihü ho kokopoanɨ. 24 Sapowabürüsɨ ranai sünü ŋgorü hɨmboranɨ tüküfe hayaho ŋgorü hɨmboranɨ kararamɨndo, yahurai anɨmbondɨmboe Nindou Hondü ai ahandɨ tüküfembo sihɨ ra.25 Ŋga asübusɨ afɨndɨ boatei ndemündɨ mbundamboasu nindou ndanɨ sɨmboanɨ anɨmboei ranai ahambodaboadɨ hɨhɨrɨndɨhorɨ mbundühümbo-ndeianɨ anɨmbondɨmboe.

Page 114: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 17:26 114 Ruk 17:35-3626 Horombo Noa nüŋguambe ramefeyo yahurai

anɨmbo Nindou Hondü ranai tüküfemboyuambe-amboanɨ randɨfemboe. 27 Sapo Noa nüŋguambenindou afɨndɨ ranai sesɨ sahüsi, hoe sɨmɨndei,nɨmorehühɨyafu, anamɨndühɨyahi raraorühɨ heimbomamɨ bɨdɨfɨranambo sihɨ Noa ai botambe mafarɨfiyu-wamboyo hohoambu afɨndɨ ranai kosowohü nindou rahɨfokoako-mafoareandɨ.

28Horombo Rot nüŋguambe ramefeyo yahurai anɨmbondɨmboe. Muŋguambo nindou ranai sesɨ sahüsi hoesɨmɨndei, napo pemɨyei, kakɨ semɨndɨmbo koarɨhehi,nümbürɨ hɨfɨrɨhi, worɨmborühɨ raraomarɨhündɨ. 29ŊgaRot ai Sodom ŋgoafɨ ra hɨnɨŋgɨre haya hu sɨmboanɨhai asu sarfa nɨmoei ranai hoe nahurai sünambeahɨndɨpütapɨyowohü muŋguambo nɨmorehɨ nindowenihɨhɨfokoako-mafoareandürɨ.

30 Mamɨ yahurai anɨmbo Nindou Hondü ranaiweindahɨ tüküfi sɨmboanɨ amboanɨ randɨfemboe.31 Ranɨ-sɨmboanɨ nindou ŋgoafɨhü amaru ranai ŋgɨrɨkebuai ahandɨ napo worambe eŋgoro ra ndemündu.Asu mamɨ yahuraiane nindou nümbürambe anüŋguranai ŋgɨrɨ ahandɨ worɨnambo hɨhɨrɨndüfi ŋgu.32 Sapo Rotɨndɨ nɨmorehɨmbo tükümefeyo ra sehohoanɨmondɨmo. Ai hɨhɨrɨfe ŋgoafɨ hoeimareandayɨfɨmayo. 33 Nindou dɨdɨyei ahei yaŋgɨrɨ nɨŋgoranahambo afɨndɨ hohoanɨmoyeihɨ kɨkɨharɨhümündiana, awarɨndɨhoemboe. Ŋga nindou dɨdɨyei ahei yaŋgɨrɨnɨŋgo ranahambo afɨndɨ hohoanɨmokoate-ayei ana,aboedambo-ndɨfemboe. 34 Ro sɨhamumbo hoafehapurɨ,nindou yimbu ranai mamɨ fondɨwamɨ guguiyafanɨapafanɨ ra God ai ŋgorümbo nderümündühɨ ŋgorürande apofondɨwamɨ dɨgeirümbui. 35-36 Nɨmorehɨyimbu ranai mbanɨ hɨrayafe ra God ai ŋgorümbondemündühɨ ŋgorü rande hɨnŋgɨdeambui,” mehu.

Page 115: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 17:37 115 Ruk 18:637 Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai düdurüwurühɨyahomoya, “Ranɨ-moatükunɨ ra nahü tükümandɨfea?”Asu Sisas ai sɨmborɨ hoafɨyupurühɨ yahuya, “Yɨfɨnɨmokoyaŋgorowohü ana, koaheimb-ane hei sahüsi arɨhündɨ,”mehu.

18Nɨmorehɨ kai asu yɨbobore-randeimbɨ-yafe kafoefe

hoafɨ1 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo

dɨdɨbafɨferambo yiboaruko-ndɨmboemo yahu hayakafoefe hoafɨ mamɨ yamundɨfe-purɨmbohündahoafɨmayupurɨ. 2 Sisas ai yare hoafɨyuhɨ yahuya,“Mamɨ adükarɨ ŋgoafɨhü nindou yɨbobore-randeimbɨmamɨ ai manüŋgu. Aiana moai Godɨmbo yɨhɨmboyu asunindoumboafɨndɨ hohoanɨmoyu randɨ. 3Ranɨyo adükarɨŋgoafɨ ranɨhü nɨmorehɨ kai nɨŋgo haya ho nindouyɨbobore-randeimbɨmbo hüti hoafɨyondo randühɨya,‘Wandɨ hürütümbɨ ai wambo hürütarandɨrɨ, ŋga sewambo hoafɨ yɨbobofe ra farɨhawandɨrɨ,’ meho.

4 Gedühɨ safɨyu nindou yɨbobore-randeimbɨ ranainɨmorehɨ ranahambo fehefembomoeimehu. Ŋga humbosüŋgunamboyu ai ahandɨ fimbo hoafɨyuhɨya, ‘Sapo romoai Godɨmbo yɨhɨmboya asu nindoumbo hohoanɨmoyarɨhandɨ. 5 Ŋga nɨmboe nɨmorehɨ kai ranai muŋguambosi wambo tɨŋɨrɨfo sai arandɨmbo anɨmbo ro ahambofandɨhehe hehea ahandɨ papɨ-hoafɨ ra hɨmborɨnda.Asu ro refekoate-ayahɨ ana wambo sowana muŋguambosi dɨdɨ ndandanɨ wambo süŋgunambo garɨbɨndea-ndɨrɨmboe,’ ” mehu.

6 Asükaiyu Adükarɨ ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Se nin-dou yɨbobore-randeimbɨ moaruwai ranahandɨ hoafɨ ra

Page 116: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 18:7 116 Ruk 18:14hɨmborɨyomo. 7 Nimorehɨ nindowenihɨ God ai wan-danei yahundüreimbɨ ranai nɨmbɨnɨmbɨ si muŋguamboGodɨmbo aranɨ aranayei ra aheimbo fehefendürɨ-koate-mandüyo? Asu awi fehefendürɨ-koate ahei hoafɨ rahɨhɨmborɨpo-mandüyo? Wanɨ. 8 Ŋga ro sɨhamumborarɨhe hoafehapurɨ, ai ahei papɨ-hoafɨ ra nɨmehünouhɨmborɨnduhü yɨbobondeambui. Ŋga Nindou Hondü aikudümbonɨmorehɨ nindowenihɨ hɨfɨ ndanɨhü anɨmboeiahei anɨhondümbofe ra hoeimandeyo?’ ” mehu.

Farisi nindou asu takis kakɨ semündü-randeimbɨ-yafandɨ kafoefe hoafɨ

9 Nindou bɨdɨfɨrɨ ai ahamundɨ fimboya aianambumundɨ hamɨnd-anemo, ŋga ŋgorü nindou aianambumundɨ-yomopoanɨ ehomo ranahambo Sisas aikafoefe hoafɨ hoafɨmayu. 10 “Mamɨmbo nindou yimburanai dɨdɨbafɨfembohünda Godɨndɨ worɨna mahafanɨ.Mamɨ ai Farisihündɨyu asu ŋgorü ai takis kakɨ semündü-randeimbɨyu. 11 Farisihündɨ ranai ahandɨpoanɨmbonüŋgumbo ŋgusüfoambe dɨdɨbafɨfihɨya, ‘God, rosɨhambo hɨhɨfarɨhanɨnɨ, roana moai nindou bɨdɨfɨrɨrarɨhi arɨhündɨ süŋgurɨhe hehea dɨbokorɨya, tɨkaihoafɨya asu nɨmorehɨ sɨsɨhɨmoya rɨhandɨ. Ŋgaroana nindou takis kakɨ semündü-randeimbɨ goguranɨ nahurai-yahɨpoanɨ. 12 Ro mamɨ wik ranambeyimbumbo sesɨ wehɨya asu muŋguambo moatükunɨ roasahamɨndɨhɨ ra 10 yɨboborɨhe hehea sɨhambo mamɨbɨdɨfɨrɨ sɨhehe arɨhandɨ,’ mehu.

13 Ŋga takis kakɨ semündü-randeimbɨ-mayu ranaiahandɨpoanɨmbo akɨdou aŋgunɨ safɨ manüŋgu. Aisünambe hɨmbo-koate mbɨro türe nüŋgumbo ahandɨŋgusüpoahühɨ purükɨreandühɨ yahuya, ‘God, romoaruwai hohoanɨmoya rɨhandeimb-anahɨ, ŋga sewambo hɨpoambo-rowandɨrɨ,’ mehu. 14 Ro sɨhamumbo

Page 117: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 18:15 117 Ruk 18:19hoafehapurɨ, takis kakɨ semündü-randeimbɨ-mayu ranaiworɨnambo ŋguwanɨ ai anɨmbo Godɨndɨ hɨmboahümbumundɨ nindou-ndümbui, ŋga Farisi nindou anawanɨ. Sapo mamɨ yahuraiane nindou dɨdɨyei ahei fimbohɨfɨnambo-arɨhindɨ aheimbo God ai botɨndearümbui.Ŋga asu nindou dɨdɨyei ahei fimbo botarɨhindɨ aheimboGod ai hɨfɨnambo-ndearümbui,” mehu.

Sisas ai nɨmoakɨdɨboumbo hɨnɨŋgɨrɨhindüra wambosowana mbüsühüsi, mehu

(Matyu 19:13-15; Mak 10:13-16)15 Ranɨyei nindou bɨdɨfɨrɨ ranai Sisasɨmboya

ai warɨ nande haya dɨdɨbafɨ-mbɨfindüra sei hehinɨmoakɨdɨbou fufurɨhümündindürɨ tükümehind. Ŋgaasu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ-memo ranai nindouranaheimbo ŋgɨnɨndɨ-marundürɨ. 16 Ŋga asu Sisasai hoafɨyuhɨ yahuya, “Nɨmoakɨdɨbou ra aheimbohɨnɨŋgɨndɨhindüra ndühɨ wambo sowana mbüsühüsi,ŋga ŋgɨrɨ bobohɨndundüra. Sapo God ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ra nɨmorɨ akɨdɨbou ndahurai aheiane,”mehu. 17 Sisas yahuya, “Se nda fɨfɨrɨndundɨ, nindoudɨdɨyei God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ra nɨmoakɨdɨbousahümündi arɨhündɨ nahurai semɨndɨkoate-ayei ana,ŋgɨrɨ keboehindɨ, ŋga wanɨ,” mehu.

Nindou napo afɨndeimbɨ ai Sisas-dɨbo wataporɨmayu(Matyu 19:16-30; Mak 10:17-31)

18 Suda-yafe bogorɨ nindou ranai Sisasɨmbodüdurirühɨya, “Nindou yamundo-randeimbɨ aboedɨ,ro yaŋgɨrɨ koadürü koadürümbo nɨŋgombo ra nɨnɨ-moatükunɨ nünuŋgondɨhendühɨ mandahamɨndɨha?”mehundowamboyu. 19 Asu Sisas ai ahambo sɨmborɨhoafɨyundowohü yahuya, “Nɨmboe se wamboaboedɨ asafa? Moai nindou dɨdɨ ai aboedɨyu, ŋga

Page 118: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 18:20 118 Ruk 18:28God yaŋgɨr-ani aboedayu. 20 Sapo se ahɨnümbɨhohoanɨmo ra fɨfɨrowandɨ: Se yowanɨ nɨmorehɨsɨsɨhɨmoyo asu anamɨndɨhoandɨ bɨrabɨrɨyopoanɨ,wosɨhoaforɨ hoafɨyopoanɨ, nindou hɨfokoefepoanɨ,hümbuhünɨyopoanɨ, se yowanɨ ŋgorümbo tɨkefe-hefe papɨ-hoafɨyopoanɨ, asu se sɨhafɨ me-apemboahɨnɨndafühɨ ahafe hoafɨ hɨmborɨndafɨ,” mehu.21 Nindou ranai sɨmborɨ hoafɨyundowohü yahuya, “Ronɨmorɨ akɨdouyahambe peya hehea hambo hapondanɨro ranɨ ahɨnümbɨ ra süŋgurɨhe arɨhandɨ,” mehu.22 Sisas ai ranɨ hoafɨ ra hɨmborɨyu haya, sɨmborɨhoafɨyundowohü yahuya, “Awi mamɨ moatükunɨ serandowandɨ. Sɨhafɨmayo napo ra nindou ŋgorümbodabadürühɨ ranɨfihɨndɨ kakɨ asowandɨfɨ ra napo-koate-yeimbɨ ranaheimbo dabadürɨ. Rananɨmbo sesünambe napo afɨndeimbɨ-ndamboyafɨ. Ranɨ boateiranɨ-süŋgundo mbundambo anɨmbo asu wandɨ süŋgudɨdɨfɨ,” mehu.

23 Ŋga nindou ranai Sisas hoafɨmayu ra hɨmborɨyuhaya ŋgusüfoambe nɨmbɨmayu, nɨmboe sapo ainapo afɨndeimbɨ wambo. 24 Sisas ai horiranɨ mayoahoafɨyuhɨ yahuya, “Nindou napo afɨndeimbɨ ana Godŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranambekefoefembo tɨŋümbane.25Nɨnɨhondɨmamɨ ahandɨ ndürɨ kamer ranai ana hoearɨkakɨmbo nir ambenafɨ kefoefembo tɨŋümbɨyopoanɨ, ŋganindou napo afɨndeimbɨ ai God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨranambe kefoefembo ana, tɨŋümbane,” mehu.

26 Nindou bɨdɨfɨrɨ ranai hoafɨ ra hɨmborɨyeihehidüdurɨhorühɨ seiya, “Asu refe ana, nindou dɨdɨ aiyaŋgɨrɨ koadürü koadürümbo manüŋgua?” 27 Sisas aisɨmborɨ hoafɨyuhɨya, “Nɨnɨ-moatükunɨyo nindoumbotɨŋümbayo ra Godɨmbo ana tɨŋümbɨyopoanɨ,” mehu.

28 Asu Pita ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Awi! Ro yɨhoefɨ

Page 119: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 18:29-30 119 Ruk 18:34ŋgoafɨ hɨnɨŋgɨrɨhu hohu sɨhafɨ süŋgu masɨnefɨ,”mehundowamboyu. 29-30 Sisas ai hoafɨyupurühɨyahuya, “Ro sɨhamumbo anɨhondümboanahɨhoafehapurɨ, nindou düdi God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨranahambohünda ahandɨ ŋgoafɨ, nɨmorehɨ, akohoandɨ,boagɨrɨ nɨmoakɨdɨbou hɨnɨŋgareandürɨ ana,hɨfɨ ndanɨhü God ai aheimbo afɨndɨ moatükunɨdagadürümbui. Asu süŋgunambo aho ra yaŋgɨrɨ koadürükoadürümbo nɨŋgo ra ndahümündimboyei,” mehu.

Sisas ai yɨfɨyo hefe yɨfɨhündɨ botɨfembo-mayu rana-hambo asükai hoafɨmayu

(Matyu 19:16-30; Mak 10:17-31)31 Sisas ai süŋgrurü-rundeimbɨ 12 sepurɨmündü

hɨnɨŋgɨreapurɨ haya hoafɨyupurühɨ yahuya,“Hɨmborɨyomo! Haponda sɨhɨrɨ Serusaremɨnamboanefɨ ahahifɨ. Ranɨhü anɨmbo sapo Godɨndɨ hoafɨhoafɨyomo-rundeimbɨ nindou ai Nindou Hondüranahambo nɨnɨ-moatükunɨyo tüküfembo horombo sürüpapɨru masɨhoemo ra anɨhondü tükündɨfemboe. 32 Aiahambo ndɨfoyei warɨhündüwurɨmboemo. Rananɨmboahambo tɨkɨfɨnambondɨhorɨ, türüfoefe hoafɨndei, asuŋgurɨ tɨfɨndahi raraondɨhümboyei. 33 Rananɨmboasu ahambo ndüfurɨ ndüfurɨboadüwurɨ mbundümbohɨfokoandüwurɨ-mboemo, ŋga ŋgɨmɨ sindo hayasüŋgunambo asükai botɨndüfimbui,” mehu. 34 Ŋgaasu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ai moai hoafɨ ratürüfoaru fɨfɨrundɨ. Hoafɨ ranahandɨ nɨmɨndɨ ra moaiahamundɨ hohoanɨmoambe weindahɨfeyo. Asu ai moaiSisas nɨmboe hoafɨmayu ra akɨdou-amboanɨ fɨfɨrundɨ.

Sisas ai nindou hɨmboatɨharɨ moako-moakoyu-randeimbɨ aboedɨmarirɨ

(Matyu 20:29-34; Mak 10:46-52)

Page 120: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 18:35 120 Ruk 18:4335 Sisas ai Seriko ŋgoafɨkɨmɨ huane nindou

mamɨ hɨmboatɨharɨ nafɨkɨmɨ nɨmarümbo nindouheiyanɨ kakɨ napombo moako-moakoyu marandɨ.36 Ai hɨmborɨyuwanɨ awai nendɨ afɨndɨ ranaitümareandamboyu, asu nindou ranaheimbodüdureandürühɨ yahuya, “Nindou ra nɨnɨhünda?”mehundüramboyo. 37 Asu nindou ranai seiya, “SisasNasaretɨhündɨ ranai ndanafɨ masɨnuamboanɨyefɨ,”mehomondamboyu. 38 Nindou hɨmboatɨharɨ ranaipuküna hoafɨ karɨhoeihü hoafɨyuhɨ yahuya, “Sisas,Defitɨndɨ ahuirɨ, se wambo hɨpoambo-rowandɨrɨ.”

39 Asu nindou horomboyahi masɨnei ranai ŋgɨnɨndɨhoafɨyahündowohü seiya, “Se hoafɨ kɨkɨrandɨfɨ,”maseiamboyu. Asu nindou ranai asükai hoafɨ pukünakarɨhoeihüya, “Sisas Defitɨndɨ ahuirɨ, se wambohɨpoambo-rowandɨrɨ,” mehuamboyu. 40 Ranɨyo Sisas aihu nüŋgumbo nindou hɨmboatɨharɨ ranahambo ahambosowanambo semündühombo hoafɨmayu. Nindou ranaihu manüŋguwa Sisas ai düdurirühɨ yahuya, 41 “Rosɨhambo nɨnɨ-moatükunɨ nünüŋgufenɨnɨmboyo sehohoanɨmoayafa?” mehundowamboyu. Asu nindouranai yahuya, “Nindou Adükarɨ, ro wandɨ hɨmboarɨ raasükai aboedɨmbeyowa samboanahɨ.” 42 Sisas ai sɨmborɨhoafɨyundowohü yahuya, “Sɨhafɨ hɨmboarɨ ra aboed-ane. Sɨhafɨ anɨhondümbofe ranɨ süŋgumboyafɨ seaboedayafɨ,” mehu. 43 Asu mamɨharɨ ahandɨ hɨmboarɨranai bɨrɨmahoeyowamboyu Sisasɨndɨ süŋgu huhüGodɨmbo aboed-ani mehu. Nindou afɨndɨ ranai ranɨ-moatükunɨ ra hoeirɨhinda mayoa ai-amboanɨ Godɨmboaboed-ani masei.

19Sisas ai Sakiusɨndɨ worɨna mahu

Page 121: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:1 121 Ruk 19:101 Sisas ai Seriko ŋgoafɨ mbusümo nafɨ hu ŋgasünde

haya mahu. 2 Huane asu nindou mamɨ ranɨ ŋgoafɨhümamaru ahandɨ ndürɨ Sakius ai napo afɨndeimbɨ, takiskakɨ sowandümo-rundeimbɨ-yomondɨ bogorɨyu. 3 AiSisasɨmbo nüŋgunahurai nindouyu yahuhaya hoeifimbomehu, ŋga nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ burɨyeimboahambo hoefimbo fondɨ gümarɨhinda asu Sakius aibodɨfo wambo ranɨmbo ŋgɨrɨ ahambo hoeindirɨ.4 Ranɨyu asu ai horombofi pɨpɨyu hu haya nɨmɨndɨnɨmoamo mahafu Sisasɨmbo hoeindɨhinɨ yahuhaya. Aifɨfɨre haya Sisasɨmboya nafɨ mamɨ ranɨnafɨ anɨmbodüdü haya ŋgumbui yahuhaya.

5 Ranɨyu Sisas ai ranɨhü tüküfi asu nɨmɨwamɨnɨmoamo hɨmboyuhü Sakiusɨmbo hoafɨyundowohüyahuya, “Sakius, se kosɨfoao, hapoana ro sɨhafɨworambe dɨdɨ nɨmandɨmboyahɨ,” mehundo. 6 Ranɨyuai nɨmehünou kusɨfoendühɨ ŋgusüfoambe hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨyuhü Sisasɨmbo ahandɨ worɨna serümündü mahu.7 Ŋga muŋguambo nindou ai Sisas Sakius dɨbombomahafandɨ ra hoeirɨhi mburɨhü asu momorɨ hoafɨyeihɨseiya, “Ai ahu ranana moaruwai hohoanɨmoyu-randeimbɨndɨ worɨnamboani,” masei.

8 Ranɨyo Sakius ai nüŋgumbo Adükarɨmbo yarehoafɨyunduwohü yahuya, “Adükarɨ se hɨmborɨyafɨ,hapoanawandɨ-mayomuŋgumoatükunɨ ra yɨbobondɨhembundɨha nindou napokoate-yeimbɨmbo ŋgorü bɨdɨfɨrɨndehamboyahɨ, asu nindou ŋgoründɨ-mayo takis kakɨwosɨhoafɨ hoafɨya hehea sahamɨndɨheimbɨ ana, asükaiyimbuyimbumbo hɨhɨrɨndahe ŋga ndahandomboyahɨ,”mehu. 9 Ra-mehuamboyu Sisas ai hoafɨyundowohüyahuya, “Hapoana God ai nɨmorehɨ nindowenihɨ worɨndambeahɨndɨ aboedambo-reandürühani. Nɨmboe,nindou ranamboa ai Abrahamɨndɨ amoao-ani. 10Nindou

Page 122: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:11 122 Ruk 19:15

Hondü makusu ranana sapo nindou awarɨhehindeimbɨkokoyondürɨ aboedambo-fendürɨmboyu makusu,”mehu.

Nindou 10 kakɨ masowandümo kafoefe hoafɨ(Matyu 25:14-30)

11 Rarɨhi nɨmorehɨ nindowenihɨ afɨndɨ ranaihɨmborɨyeiane, asükai Sisas ai aheimbo kafoefehoafɨ mamɨ hoafɨmayundürɨ. Nɨmboe sapo aiSerusarem fikɨmɨ akɨmɨmayuambo nindou ranai rarɨhihohoanɨmoyeihɨya, God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ranɨmehünou anɨmbo tükündɨfemboe, masei. 12 Asu aiyare hoafɨyuhɨ yahuya, “Mamɨmbo ana bogorɨ nindoumamɨ aŋgunɨ hɨfɨna ahambo adükarɨ bogorɨmbofihɨnɨŋgɨfimbohünda mahu. Bogorɨmbofe mbuiyomboasükai ŋgoafɨnambo hɨhɨrɨfe hombo hohoanɨmomayu.13 Ŋga ai hombo yahuhaya ahandɨ ratüpurɨyomo-rundeimbɨmbo mborai yahupura mahomondamboyogorɨnambo nafümbɨ kakɨ hoarɨ nindou mamamɨmboyimbureapurühɨ yahuya, ‘Se kakɨ nda ndowandümohoumbo bɨdɨfɨrɨ kakɨ semɨndɨmbohündamboratüpurɨndɨmondanɨ ro asükai tükündaheamboane,’mehupurɨ.

14 Ŋga asu mamɨ ranɨ ŋgoafɨhündɨ ranai nindouranahambo yɨboarukomarɨhorɨ. Ranɨyo ai huane nindoubɨdɨfɨrɨ koamarɨhehipura bogorɨ nindou mahüfuŋgoafɨna hoafɨ sowandümo hɨfomo hoafɨyomondühɨyahomoya, ‘Ro moei asefɨ nindou ranahambobogorɨmbofembo ana,’ mehomo. 15 Ŋga asu nindouranai adükarɨ bogorɨmbofi mbura ŋgoafɨna hɨhɨrɨfimahu. Ai hɨhɨrɨfi hu nɨmarümbo ahandɨ ratüpurɨyomo-rundeimbɨ ranahamumbo nɨmehünou hoafɨmayupurɨahambo sowana howanɨ gorɨnambo nafümbɨ kakɨ hoarɨ

Page 123: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:16 123 Ruk 19:23masagapurɨ ranɨfihɨ nüŋgunümbɨ mbasowandümo yahodüdufepurɨmbohünda.

16 Nindou ŋgorü ai boatei horombofi sünɨ hoafɨyuhɨyahuya, ‘Adükarɨ, ro sɨhafɨ-mayo gorɨnambo nafümbɨkakɨ hoarɨ mamɨ ranɨnambo bɨdɨfɨrɨ kakɨ semɨndɨmboratüpurɨyambo kakɨ hoarɨ 10 masahamɨndɨhɨ,’ mehu.17 Asu bogorɨ ai yare hoafɨyundowohü yahuya, ‘Seaboedɨ ratüpurɨ ramarowandɨ ra aboedɨ hamɨndɨhondü-ane, ranɨ-moatükunɨ akɨdou ra se dɨboadorohɨfandɨmarandɨ. Ranɨmboanahɨ asu ro sɨhambo ŋgoafɨ10 se hɨfandɨmbohünda hɨnɨŋgarɨheandɨ,’ mehu.

18 Asükai ratüpurɨyu-randeimbɨ ŋgorü ai sünɨhoafɨyuhɨ yahuya, ‘Adükarɨ, ro sɨhafɨ-mayo gorɨnambonafümbɨ kakɨ hoarɨ masawandɨ ranɨnambo kakɨsemɨndɨmbo ratüpurɨyambo hondahüfeimbɨ kakɨhoarɨ masahamɨndɨhɨ,’ mehu. 19 Asu bogorɨ ai yarehoafɨyundowohü yahuya, ‘Ro sɨhambo hondahüfeimbɨŋgoafɨ hɨbadandɨ sa hehea hɨnɨŋgarɨheandɨ,’ mehu.

20 Asükai ŋgorü ai sünɨ hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Adükarɨ,gorɨnambo nafümbɨ kakɨ hoarɨ sɨhafɨ-mayo nda, rohoearambe parɨhe hɨmondɨhe sɨheheanda meŋgoro.21 Nɨmboe sapo ro hoeirɨhenɨna, se ŋgɨnɨndɨyafɨ-randeimbɨ nindoumefambo. Sapo nɨnɨ-moatükunɨnindou bɨdɨfɨrɨ ai sɨhehinda se sowandɨfɨ asu sesɨamboanɨ bɨdɨfɨrɨ nindou ai hɨfɨrɨhinda se sowandɨfɨarandɨ ranɨmboanahɨ ro sɨhambo yɨhɨmboayahɨ,’mehu. 22 Ranɨyu bogorɨ ai nindou ranahamboyare hoafɨyundowohü yahuya, ‘Se nindou moaruwairatüpurɨyafɨ randeimb-anafɨ. Sɨhafɨ ranɨ süŋgumboanɨmbo sɨhambo hɨhɨnde papɨ-hoafɨndanɨnɨmboe.Sapo se fɨfɨrowamboanafɨ ro ŋgɨnɨndɨya rɨhandeimbɨnindou-anahɨ, asu ro bɨdɨfɨrɨ nindou ai napo sɨhehindasahamɨndɨ asükai sesɨ hɨfɨrɨhinda sahamɨndɨrɨhandeimb-anahɨ. 23 Asu nɨmboe se kakɨ wandɨ

Page 124: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:24 124 Ruk 19:31beŋambe sɨhefekoate-mayafa? Sapo rananɨmbo rohɨhɨrɨfe kosɨhü wandɨ kakɨ ra bɨdɨfɨrɨ ranɨfihɨndɨkameihɨ hɨhɨrɨhe sahamɨndɨ,’ mehu.

24 Ŋga bogorɨ nindou ranai nindou akɨmɨ burɨmemoranahamumbo yare hoafɨyupurühɨ yahuya, ‘Se ahandɨ-mayo gorɨnambo nafümbɨ kakɨ hoarɨ ra sowandümomburumbo nindou kakɨ hoarɨ 10 masemündu ahambodabudo,’ mehu. 25 Asu ai raru hoafɨyɨmondowohüyahomoya, ‘Adükarɨ, nindou ranai ana ndeara 10 kakɨhoareimb-ani,’ mehomo. 26 Ŋga asu bogorɨ nindouranai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Ro sɨhamumbo hoafayahɨ,nindou bɨdɨfɨrɨ napo afɨndeimbɨ aiyomo aiana asükaibɨdɨfɨrɨ napo ndowandümboemo, ŋga nindou ai napoakɨdouyeimbɨ-mayei ranahei warambeahɨndɨ anaŋgorüfemboane. 27 Ŋga asu wandɨ hürütümbɨ-memo,sapo wambo adükarɨ bogorɨmbofembo yowanɨ mehomoranahamumbo ndühɨ sowapurɨndümo sɨfomo wandɨhɨmboarühɨ hɨfokoarüpurɨ!” mehu. 28 Sisas ai kafoefehoafɨ ra hoafɨyu mbura asükaiyu Serusaremɨna mahüfu.

Sisas ai adükarɨ bogorɨ nahurai Serusarem ŋgoafambemahu

(Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Son 12:12-19)29 Sisas ai Betani asu Betfage ŋgoafɨkɨmɨ tüküfi

Orif Wafu sei-arɨhündɨ-kɨmɨ homondühɨyo ahambosüŋgrurü-rundeimbɨ yimbu horombo koamarɨhepɨrɨ.30 Asu ai yare hoafɨyupɨrühɨ yahuya, “Se ŋgoafɨgebü anaŋgo ranɨnambo ŋgafanɨ. Ranühɨ se doŋgimamɨ hoarɨfɨ hoeindɨneanda wofɨna hɨmondɨndümohɨnɨŋgɨndumboemo ra moai nindou dɨdɨ ai-amboanɨhorombo ranɨwamɨ nɨmaruwanɨ serɨmɨndɨ ho-randɨ. Asu wofɨ fufurɨgene mbundɨna wambosowana ndowandɨfanɨ dügüfanɨ. 31 Asu nindouŋgorü ai sɨhafanɨmbo düdundɨfihɨya, ‘Nɨmboe se

Page 125: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:32 125 Ruk 19:38doŋgi ra fufurarɨheneandɨ?’ mbüsuwanɨ asu seahambo hoafɨndafɨnandowohüya, ‘Adükarɨ ai bɨdɨfɨrɨmoatükunɨ refembo doŋgi ranambo hoafɨmayuamboanɨhoandɨ,’ mbɨsafanɨ,” mehu.

32 Sisas ai koamarɨhepɨra hafanɨ hoeirɨneandadoŋgi hoarɨfɨ ranai ahafanɨmbo hoafɨmayupɨrɨsüŋgu ramefeyo. 33 Ranɨ yimbu ai doŋgi ranahambohapoadümbo wofɨ fufurɨhoefɨneanda ranɨ afɨndɨai ahafanɨmbo yahuya, “Nɨmboe se doŋgi ra wofɨfufurarɨheneanda?” mehu. 34 Ŋga ai hoafɨyafandühɨsafanɨya, “Adükarɨ ai bɨdɨfɨrɨ moatükunɨ refembo doŋgiranambo hoafɨmayuambo anɨhoandɨ,” masafanɨ.

35 Ranɨyafanɨ asu doŋgi ra Sisasɨmbo sowanasowandɨfanɨ mahafanɨ. Asu ai ahafandɨ-mayo warɨhoandarümbɨ ŋgɨsɨharɨ hoearɨ doŋgiwamɨ nandɨnemburɨna Sisasɨmbo ranɨwamɨ hɨnɨŋgɨmarüwurɨ.36 Ai doŋgiwamɨ nɨmarü haya Serusarem ŋgoafɨkɨmɨmahuwamboyei nindou bɨdɨfɨrɨ ahei warɨ hoandarümbɨŋgɨsɨharɨ hoearɨ ra nafɨnɨ ahambo hombohündakurɨmarɨhinda ranɨwamɨ mahu. 37 Sisas ai Serusaremŋgoafɨnambo huhü Orif Hɨfɨ Wafu hanɨ nafɨtüküfeambefiyuane, nindou afɨndɨ ahambo süŋgurɨhorɨ-rɨhündeimbɨ ranai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmayei. Sapo ai muŋguhepünɨfeimbɨ moatükunɨ hoeimarɨhindɨ ranɨmbo-hünda ai puküna hoafɨ karɨhehindühɨ Godɨmbo adükar-ani masei. 38Ai hoafɨyeihɨ seiya,“Adükarɨ bogorɨ ai Adükarɨndɨ süŋgu akusu

ranahambo God ai aboedɨ-aboedɨmbɨriramboane.Sünambe muŋguambo ai aboedɨ amarei

asu God nɨmoamo hamɨndɨ hondü anüŋgu rana-hambo aboed-ani mbɨsei-amboane,” Buk Song118:26

masei.

Page 126: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:39 126 Ruk 19:4639 Ŋga Farisi bɨdɨfɨrɨ nindou ranahei mbusümo

burɨmemo ranai Sisasɨmbo raru hoafɨyomondühɨyahomoya, “Yamundo-randeimbɨ, sɨhambosüŋgurɨhünɨnɨ-rɨhündeimbɨ ranaheimbo hoafɨndafanɨanɨmbo ai ahei hoafɨ kɨboakɨmbɨrɨhümündi-amboane!”mehomo. 40Ŋga asu Sisas ai sɨmborɨ yare hoafɨyupurühɨyahuya, “Ro sɨhamumbo hoafayahapurɨ, nindou ranɨhoafɨ ra hoafɨkoate-ayei ana, nɨmoei ai-amboanɨ pukünahoafɨndeimboyei,” mehu.

Sisas ai Serusaremɨmbo aranɨnambomarandɨ41 Sisas ai Serusarem ŋgoafɨkɨmɨ huhü ŋgoafɨ ra

hoeireandühɨ ahambo aranɨnambomarandɨ. 42 Aiyare hoafɨyuhɨ yahuya, “Serusarem, haponda ndanɨsihɨ se aboedɨ nɨmarɨmbo hohoanɨmo nɨmɨndɨ rafɨfɨrɨmbarowa-mbonana, aboedɨyo. Ŋga hapondanɨana awi ranɨ-moatükunɨ ra moai se hoeirowandɨ.43 Mamɨ sɨmboanɨ süŋgunambo ana nindou sɨhambohürütürunɨneimbɨ ranai hɨfɨ sɨhafɨ ginɨrɨkɨmɨwakɨndɨmondühɨ püpindu dɨfomombo sɨhambomuŋguambogündünɨnɨmboemo. 44Rananɨmbo sɨhambomoaruwaimbo-ndunɨnɨmboemo asu se-babɨdɨ amareiranaheimbo amboa. Asu ŋgɨrɨ nɨmoei mamɨ amboanɨnɨmoei ŋgoründɨwamɨ hɨnɨŋgɨndundɨ. Nɨmboe semoai fɨfɨrowandɨ sapo God ai sɨhambo aboedambo-fenɨnɨmbohünda makusu ra,” mehu.

Sisas ai Godɨndɨ worambe kakɨ semɨndɨmbo ratüpurɨratüpurɨmemonda hemafoareapurɨ

(Matyu 21:12-17; Mak 11:15-19; Son 2:13-22)45 Sisas ai Godɨndɨ worambe kefuai hüfu nindou

kakɨhümbo napo sɨhoumarundɨ ra pütifoendühɨhemafoareapurɨ. 46 Ai yare hoafɨyɨpurɨhɨ yahuya,“Godɨndɨ Buk ai yare hoafɨyohü yahoya, ‘Wandɨworɨ ranana dɨdɨbafɨfembo worɨ yaŋgɨrane.

Page 127: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 19:47 127 Ruk 20:6Ŋga se hümbuhünɨ nindou ranahei dɨbofembofondɨmboarɨhindɨ,’ meho.” 47 Ŋga muŋguambo siGodɨndɨ worɨ ranambe nindou yamundɨreandürɨmarandɨ. Asu Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨ,ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨ, bogorɨ nindoubɨdɨfɨrɨ ai Sisasɨmbo nɨnɨ-süŋgufe hɨfokoefimbo nafɨkokomarundɨ. 48 Ŋga nindou afɨndɨ ranai ahandɨ hoafɨhɨmborɨmbo afɨndɨ hohoanɨmo mayeiambo wambomoai ahambo hɨfokoefimbo nafɨ ra fɨfɨrundɨ.

20Sudahündɨ ai Sisasɨmboya düdi sɨhambo ŋgɨnɨndɨ

masendɨ yahomo düdumefundɨ(Matyu 21:23-27; Mak 11:27-33)

1 Mamɨ sɨmboanɨ Sisas ai Godɨndɨ worambenɨmorehɨ nindowenihɨmbo yamundɨreandürühɨ aboedɨhoafɨ ra bokarɨmarɨhendɨ. Ranɨyo Godɨmbo sɨhou-rundeimbɨ bogorɨ, ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨbogorɨ, asu Suda-yafe bogorɨ ai Sisas babɨdɨmbowataporɨmbo mahafomo. 2 Ai hoafɨyomondühɨyahomoya, “Se hoafɨyafɨmunɨ nɨnɨ ŋgɨnɨndɨnamboyoranɨ-moatükunɨ raro aranda? Düdi sɨhambo ranɨŋgɨnɨndɨ ra masaganɨna?” mehomo. 3 Sisas ai sɨmborɨhoafɨyupurühɨ yahuya, “Ro-amboa sɨhamumbo mamɨmoatükunɨ düdundaheanda asu se wambo hoafɨndɨmo.4 Sapo Son ai nindoumbo hundürümarandürɨ ŋgɨnɨndɨra Godɨndɨ-mayoyo asu nindou-yafe-mayoyo?” mehu.

5 Ranɨyomo ahamundɨhoarɨ sɨmborɨhoafɨndürɨyomondühɨ yahomoya, “Sapo sɨhɨrɨhoafɨyefühɨya, Son hundürüra marandɨ rananaGodɨndɨ-mayoane asefɨ ana, ai rande hoafɨndühɨya,‘Asu nɨmboe se ranahambo anɨhondümbofekoate-ayomoa,’ mbüsümbui. 6 Ŋga asu sɨhɨrɨ hoafɨyefühɨya,

Page 128: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:7 128 Ruk 20:13‘Ranana nindou-yafe-mayoane,’ asefɨ ana, nindou ranaisɨhefɨmbo nɨmoeinambo-ndɨhümunɨmboyei. Nɨmboesapo ai fɨfɨrɨhorɨ Son ai Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyu-randeimb-ani sei anɨhondümbo-rɨhorühɨ wambo?”mehomo. 7 Ranɨyomo Sisasɨmbo raru hoafɨyomondühɨyahomoya, “Ro moai fɨfɨrɨhundɨ Son ai ranɨ ŋgɨnɨndɨra nahünda semündü-hayambombai,” mehomo. 8 ŊgaSisas ai yare hoafɨyupurühɨ yahuya, “Ro-amboa ŋgɨrɨhoafɨndahapurɨ düdi wambo ŋgɨnɨndɨ masendɨratüpurɨmbohünda,” mehu.

Nindou moaruwai wain nümbürɨ hɨfandɨmarundɨkafoefe hoafɨ

(Matyu 21:33-46; Mak 12:1-12)9 Sisas ai nindou ranaheimbo kafoefe hoafɨ mamɨ

hoafɨyundürühɨ yahuya, “Nindou mamɨ ai wainhɨfɨfembo nümbürɨra mbura nümbürɨ ra nindoubodɨmondɨ-yomondɨ warambe hɨnɨŋgɨmareandɨranɨfihɨ kakɨ semɨndɨmbo ratüpurɨmbohünda. Asuai hu aŋgunɨ ŋgorü hɨfɨnɨ gedühɨ manüŋgu. 10Asu wainranai hɨsɨmayowamboyo nindou mamɨ koamarɨheiranümbürambe ratüpurɨmemo ranahamumbo sowanabɨdɨfɨrɨ hɨsɨ nümbürambeahɨndɨ semɨndɨmbohündamahüfu. Ŋga asu nindou nümbürɨ ranamberatüpurɨmemo ranai bubururü mburumbo nɨnɨakɨdou-amboanɨ warambefekoate koamarɨhawuramahu. 11 Asükaiyu ŋgorü koamarɨheira ahamumbosowana mahüfu. Ranɨyo ranahambo amboanɨahɨnɨkoate bubururü mburumbo nɨnɨ akɨdou-amboanɨwarambefendokoate koamarɨhawura mahu. 12 Asükaiyuŋgorü koamarɨheira mahüfu. Ŋga asükaiyomo ahamboamboanɨ nümbürɨ hɨfandɨ-rundeimbɨ ranai bubururümburumbo moanambühɨ kiafu hüründümo pimarüwurɨ.

13 Ranɨyu asu nümbürɨ afɨndɨ ranai hoafɨyuhɨyahuya, ‘Haponda ro nüŋgumandɨhea? Ro wandɨ

Page 129: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:14 129 Ruk 20:19nɨmorɨ afɨndɨ hohoanɨmo-yahandoweimbɨ rakoandɨhehinɨmboyahɨ. Awi ahandɨ hoafɨ anɨmbohɨmborɨndɨmboemo.’ 14 Ŋga asu nümbürɨ hɨfandɨ-rundeimbɨ ranai nindou ranahandɨ nɨmorɨ masüfuwahoeirüwurɨ houmbo sɨmborɨ hoafɨrɨyomondühɨyahomoya, ‘Nindou ndanana nümbürɨ afɨndandɨ nɨmor-ani. Sɨhɨrɨ ahambo hɨfokoararɨhurɨ anɨmbo asu muŋgu-moatükunɨ ra sɨhefɨndɨmboe,’ mehomo. 15 Ranɨyonümbürɨ hɨfandɨ-rundeimbɨ ranai nümbürambeahɨndɨsowaründümo moanewanɨ tüküyafu homohɨfokoamarüwurɨ. Asu nümbürɨ ranɨ afɨndɨ ranainindou ranahamumbo nɨnɨ-nünüŋgumandeapura? 16 Aidüdɨ nümbürɨ ranambeahɨndɨ nindou ranahamumbohɨfokoandeapurühɨ wain nümbürɨ ra nindoubɨdɨfɨrambo dagapurɨmbui,” mehu. Nindou ranaihoafɨ ra hɨmborɨyei hehimbo hoafɨyeihɨ seiya, “Awiranɨ-moatükunɨ ra tükündɨfemboe, ŋga ambembeyo-wamboane,” masei.

17 Ŋga Sisas ai aheimbo hɨmboarɨ pareandürühɨnüŋgumbo düdureandürühɨ yahuya, “Nɨmboe asuGodɨndɨ bukambe sürü ra paru masɨhoemoa?‘Nɨmoei worɨmboru-rundeimbɨ ai moaruwai-ane ya-

homo houmbo ambe mehomo,ŋga nɨmoei ra worɨ ranahambo ŋgɨnemɨndɨmbo

weaŋgurühɨdɨdɨ bogorɨ nɨmoeiyo.’ Buk Song 18:2218 Muŋguambo nindou nɨmoei ranɨwamɨ pɨrayeiana, ai mbusümo kɨkɨndahimboyei, asu nɨmoeiranai nindouwamɨ pɨrayo ana, nindoumbo muŋgunamosɨhoasɨndɨheirɨmboe,” mehu.

19 Ranɨyo ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨyomoasu Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨyomo airaru fɨfɨrɨmarundɨ Sisas ai kafoefe hoafɨ hoafɨmayura ahamumboyo. Ranɨmboemo mamɨ ranɨ-sɨmboanɨai botɨfe Sisasɨmbo kɨkɨhimɨndɨmbo hohoanɨmomemo,

Page 130: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:20 130 Ruk 20:26ŋga nɨmorehɨ nindowenihɨ ranaheimboya yɨhoefɨmbonünüŋgumandɨhimunɨ yahomo houmbo yɨhɨmbomemo.

Ai Sisarɨmbo takis kakɨ mandahündoyo asuwanɨmandɨyo

(Matyu 22:15-22; Mak 12:13-17)20 Ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨ-yomo asu

Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ-yomo ai Sisasɨmbohɨfandurühɨ nindou bɨdɨfɨrɨ koamarɨhoupuratɨkaruhoumbo ahandɨ hoafɨ hɨmborɨmbo nouyafumahɨfomo. Nindou ranai ana tɨkaru hou ŋgorüsüŋgufihɨ ahandɨ hoafɨ hɨmborɨyowohü moaruwaihoafɨmayu yaho hefe gafman bogorɨndɨ warɨhühɨnɨŋgɨfiyuwanɨ papɨ-hoafɨ-mbüruramboane,yahomomboemo. 21 Tɨrɨfoefe hoafombo mahɨfomoranai düduyafundühɨ yahomoya, “Nindou yamundo-randeimbɨ, fɨfɨrɨhumboanefɨ hoafɨ se hoafayaf-ane asu yamundarowand-ane ranana anɨhond-ane.Seana nindou ranai adükarɨ ndüreimbɨmbayeiyoasu ndürɨkoate-mbayeiyo ra moai hohoanɨmoyafɨ,ŋga seana anɨhondümbofe hohoanɨmo Godɨndɨ-mayo ranane yamundo arandɨ. 22 Se yɨhoefɨmbohoafɨyafɨ, ro Sisarɨmbo takis kakɨ ra mandahundoyoasu wanɨmandɨyo?” mehomo.

23-24 Sisas ai fɨfɨreandɨ ranana ahambo tɨkaruhoumbowosɨhoaforɨ-rurühɨyomoasu sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Wambo kakɨ mamɨ nafuiyomo. Sɨsamɨ asu ndürɨkakɨfihɨ apenɨŋgo ra dadea?” mehuamboemo. Yaho-moya, “Sisarɨnd-ane,” mehomondamboyu. 25Asu Sisas aiahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sisarɨndɨ moatüku-nayo ana, se Sisarɨmbo dabudo. Asu Godɨndɨ moatüku-nayo ana ra se Godɨmbo dabudo,” mehu. 26 RanɨyoSisas ai nɨmorehɨ nindowenihɨ babɨdɨmbo nüŋgumbo

Page 131: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:27 131 Ruk 20:35wataporɨmbo-randambe moai wosɨhoaforɨyumbo ho-hoanɨmoyomo. Ranɨyomo ahamundɨ düdufe hoafɨ rana-hambo sɨmborɨ hoafɨyu maranda hepünafundühɨ hoafɨkɨkɨründümo houmbo manɨŋgomo.

Sadyusi ai yɨfɨhündɨ botɨfe ranahambo düdumefundɨ(Matyu 22:23-33; Mak 12:18-27)

27 Sadyusihündɨ bɨdɨfɨrɨ ai raru ho-hoanɨmoyomondühɨya, nindou yɨfɨhündɨ ŋgɨrɨ asükaibotɨndahindɨ yahomo-rundeimbɨ ai Sisas sowanamahɨfomo. 28 Ai Sisasɨmbo düduyafundühɨ yahomoya,“Nindou yamundo-randeimbɨ, Moses ai sɨhefɨmbohoafɨ mamɨ sürü papɨra masɨhendɨ sapo nindou mamɨnɨmorehɨ semündü mbura asu nɨmorɨ-koate yɨfayu ana,ahandɨ akɨdɨ ranai nɨmorehɨ ra asükai semündü hayanɨmorɨ wakɨndamɨndoanɨ nɨmorɨ ranai amoŋgoandɨnɨmorɨ noumbiyuwamboane. 29-30 Mamɨmbo apodohomamɨ 7 manɨŋgomo. Amoŋgo hondü ai nɨmorehɨsemündü haya nɨmorɨ-koate yɨfɨyuane, asükai akɨdɨmbusümonɨndɨ ai amoŋgoandɨ kai ra semündühaya yɨfɨyuane. 31 Asükai akɨdɨ ŋgorü ai-amboanɨamoŋgoandɨ kai ra masemündu. Apodoho mamɨ 7 ranaimuŋguambo nɨmorehɨ ra semɨndeimbɨ yaŋgɨrɨmemo,ŋga ai nɨmorɨ-koate yɨfɨsafɨmemo. 32 Asu süŋgunanɨmorehɨ ranai-amboanɨ yɨfɨmayo. 33 Muŋguamboapodoho mamɨ 7 ranai nɨmorehɨ ra masowandümo.Süŋgunambo nindou yɨfɨhündɨ botɨfeambe nɨmorehɨ radadɨ nɨmorehɨ-manda?” mehomo.

34 Ranɨyu Sisas ai ahamumbo yare hoafɨyɨpurühɨyahuya, “Hɨfɨ ndanühane nindowenihɨ ainɨmorehühɨyafu asu nɨmorehɨ ai anamɨndühɨyahiarɨhündɨ. 35 Ŋga nɨmorehɨ nindowenihɨ yɨfɨhündɨasükai yaŋgɨrɨ botayahindɨ ana, ŋgɨrɨ nɨmorehühɨndafu

Page 132: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:36 132 Ruk 20:44asu anamɨndühɨndahi rarandɨhündɨ. 36 Ranɨ-sɨmboanɨana ai sünambeahɨndɨ nendɨ nahurai-wambo ŋgɨrɨyɨfɨndei. Sapo God ai yɨfɨhündɨ botɨrearü hayambowambo ai ahandɨ nɨmor-anei. 37 Sapo Moses amboanɨnindou yɨfɨyeimbɨ botɨndahimboyei ranahambondore nafuimayu. Ai nɨmɨ akɨdou hai tɨkɨrɨmarandɨranahambo sürü papɨrandühɨya, ‘Adükarɨ God rananaAbraham, Aisak, Sekop ahamundani.’ 38 Ranɨmboane asuGod ranana yɨfɨyeimbɨyei Godɨyupoanɨ, ŋga yaŋgɨrɨanɨboadeiyei God-ani. Nindou düdi ai Godayu rakoadürümbo yaŋgɨrɨ nüŋgumboani,” mehu.

39 Ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamundu-rundeimbɨbɨdɨfɨrɨ ai hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Nindouyamundo-randeimbɨ sɨhafɨ hoafɨ ra aboed-ane,”mehomo. 40 Ranɨyomo nindou ranai asükai ŋgorümoatükunɨmbo Sisasɨmbo düdufembo yɨhɨmbomemo.

Nindou ranaheimbo Sisas ai God koamafoarirɨ ranahambodüdumefiyu

(Matyu 22:41-46; Mak 12:35-37)41 Ranɨyo Sisas ai nindou ranaheimbo düdureirühɨ

yahuya, “Asu nɨmboe nindou ai hoafɨyeihɨya, ‘Krais nin-dou God ai nindoumbo aboedambo-fembo kamafoarirɨ raDefitɨndɨ ahuirani,’ aseia? 42-43 Sapo Defit ahandɨhoarɨHerü Buk ranambe yare hoafɨyuhɨya,‘Adükarɨ ai wandɨ Adükarɨmbo hoafɨyundowohü yahuya,

‘Sewandɨwarɨhondanɨ bogorɨmbondafo nɨmandɨfɨŋgafɨmbo

ro sɨhambo hürütümbɨ ra sɨhafɨ hoarehɨ hɨnɨŋgɨ-ndɨheapurɨmboane,’ Buk Song10:1

mehu. 44 Defit ai nindou ranahambo Adükarɨ yahumarandɨ, asu Krais ai nüŋgunde ahandɨ ahuirɨmanda?”mehu.

Page 133: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 20:45-46 133 Ruk 21:4Sisas ai ahɨnümbɨ hohoanɨmo fɨfɨrundeimbɨmbo

papɨ-hoafɨmarapurɨ(Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40)

45-46 Nindou afɨndɨ ranai hɨhɨmborɨyeiane, Sisas aiahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo hoafɨyuhɨ yahuya,“Se ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamundu-rundeimbɨmbohɨbadümbo. Ai hoandarɨ hoearɨ güdɨfe hefe hoahoaŋgowakɨfeyoanɨ nindou ai ahamumbo hɨhɨfɨyopurɨ asumaketambe ahamumbo ahɨnɨyopurɨ-ramboanemohohoanɨmoemo. Aiana Suda-yafe rotu worambe fondɨwagabe ranɨwamɨ nɨmarɨ asu sesɨ sesambe sia semɨndɨnindɨfe hefe wagabe nɨmarɨmboanemo hohoanɨmoemo.47 Ŋga aiana nɨmorehɨ kaisahoabedɨ ranaheimbowosɨhoaforɨ-yondürühɨ ahei worɨ ahamumborumarundɨ. Asu ai aboedanemo mbɨseiya yahomohoumbo Godɨmbo dɨdɨbafɨyomondühɨ ra hoandarɨhamɨndɨ dɨdɨbafɨyomo arundɨ. Ŋga süŋgunambo nindouranaheimbo yɨbobofendürɨmbo sɨmboanɨ ana tɨŋɨrɨfoafɨndɨ safɨ ndowandümboemo,” mehu.

21Nɨmorehɨ kai napo-koate ai Godɨmbohünda kakɨ

masɨhendɨ(Mak 12:41-44)

1 Sisas ai nɨmarü hɨmboapoyuane, nindou napoafɨndeimbɨ ranai hei Godɨndɨ worɨ ranahandɨhɨpɨrambe kakɨmafoarɨhindɨ. 2Ranɨyo asu nɨmorehɨ kainapo-koate ranai hamburɨ kakɨ yimbu hɨpɨrɨ ranambemafoareanda hoeimareandɨ. 3 Sisas ai hoafɨyupurühɨyahuya, “Ro sɨhamumbo anɨhondümboanahɨ ndahoafayahapurɨ, nɨmorehɨ kai napo-koate masɨhendɨranai nindou napo afɨndeimbɨ masɨhehindɨ ranahamboŋgasünde-amboane. 4 Nindou napo afɨndeimbɨ

Page 134: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 21:5 134 Ruk 21:10masɨhehindɨ ranana akɨdouyo masɨhehindɨ, ŋga aheiadükarɨ ana mbeŋgorɨndürɨ. Ŋga nɨmorehɨ kai ndananaakɨdou meŋgoro ra masɨhendɨ,” mehu.

Sisas ai Godɨndɨ worɨ bɨrɨboemboe mehu(Matyu 24:1-2; Mak 13:1-2)

5 Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ bɨdɨfɨrɨ ranaiGodɨndɨ worɨ ranahambo nɨmoei aboedɨnamboyo asuGodɨmbo saimbo moatükunɨnambo yihururu marundɨranahambo wataporɨmbomarundɨ. Ŋga asu Sisas aihoafɨyuhɨ yahuya, 6 “Ro sɨhamumbo hoafayahapurɨ,ndanɨ moatükunɨ hoeiarundɨ nda mamɨ sɨmboanɨ ŋgɨrɨnɨmoei mamamboanɨ ŋgoründɨwamɨ naŋgo, ŋga aihɨfɨtɨreboai pütapɨndɨmboe,” mehu.

Sisas ai tɨŋɨrɨfo afɨndɨ tükündɨfemboe, mehu(Matyu 24:3-14; Mak 13:3-13)

7Asu ai düduyafundühɨ yahomoya, “Nindou yamundo-randeimbɨ, ranɨ-moatükunɨ ra nüŋgu-sɨmboanɨtükümandɨfea? Nɨnɨ boatei tükümandɨfe ranɨ-moatükunɨ tüküfemboayo ranahambo nafuimboa?”mehomo. 8 Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sehɨbadümbo, ŋga nindou ai mamɨ sɨmboanɨ sɨhamumbotɨkai hoafɨndɨmboemo. Nindou afɨndɨ ai ŋgomo wandɨndürɨ dükandundühɨ anɨmboya, ‘Ro rananahɨ nda,’asu ‘Ndearambo ranɨ-moatükunɨ ra tüküfemboane,’mbɨsɨmboemo, ŋga se yowanɨ ahamundɨ süŋgufepoanɨ.9 Asu se ŋgorü hɨfɨhündɨ nindou yifiaremo hoafɨ, asuŋogrü ŋgoafɨhündɨ yifiaremo hoafɨ ra hɨmborɨndeihɨyɨhɨmbondeimboyei. Ŋga sapo ranɨ-moatükunɨ boateitükündɨfemboe, ŋga bɨdɨfɨranambo si ana ŋgɨrɨ nɨmaitükündɨfeyo,” mehu.

10 Ranɨyo aheimbo hoafɨyundürühɨ yahuya,“Ŋgorü hɨfɨhündɨ ai ŋgorü hɨfɨhündɨ babɨdɨmbo

Page 135: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 21:11 135 Ruk 21:18-19yifiarɨndɨmboemo asu ŋgorü adükarɨ bogorɨndɨnendɨ ai ŋgorü adükarɨ bogorɨndɨ nendɨ babɨdɨmboyifiarɨndɨmboe. 11 Hɨfɨhe afɨndɨ hamɨndɨ tükündɨfehüasu ŋgorügoanɨnɨ sesɨkoate-ndeihɨ wembombondeiasu aŋgünɨhaindei raraondɨhümboyei. Asusünambe ranɨ-poanɨmbo yɨhɨmboeimbɨ moatükunɨbɨdɨfɨranambo si tüküfemboayo ra nafuimbohündatükündɨfeyoanɨ se yɨhɨmbondeimboyei. 12 Ŋga ranɨ-moatükunɨ ranai tüküfekoate-yoambe anɨmbo sewambo anɨhondümbo-arɨhindɨrɨ ranɨmbo-hündanindou ai sɨheimbo kɨkɨhɨndümondürɨ houmbomoaruwaimbo-ndundürɨmboemo. Rananɨmborotu worambe papɨ-hoafɨndundürɨ mbundümbokarabusɨ-ndundürɨmboemo. Asu ndowandümondürɨŋgomo adükarɨ bogorɨ asu gafmanɨ-yomondɨhɨmboahü papɨ-hoafɨndundürɨmboemo. 13 Refeambeanɨmbo sɨheimbo aboedɨ hoafɨ ra wataporɨmbo-yombo nafɨ yagodɨmboe. 14 Ranɨmboane se afɨndɨhohoanɨmondeihɨya, ro nɨnɨ hoafɨ hoafɨmandefɨmbɨseimboyei. 15 Nɨmboe sapo ro wandɨhoarɨanɨmbo sɨhei hohoanɨmoambe horɨndɨheandühɨndorɨhoeimbɨ fɨfɨrɨfe ndahandüranɨ se hoafayei ranindou ŋgorü ai-amboanɨ ŋgɨrɨ gogonɨmbondɨhendühɨmoaruwaimbo-ndeandɨ. 16 Sɨheimbo sɨhei boagɨrɨ,amoŋgo-mamɨ, akohoandɨ, rehɨmamɨ, mamɨsɨrɨ,ŋgunindɨ rananɨmbo hürütümbɨ nindouyeiwarɨhündɨhindürɨmboyei. Rananɨmbo seambeahɨndɨbɨdɨfɨrɨ ana hɨfokoandundürɨmboemo. 17 Muŋguambonindou ai sɨhamumbomoaruwaimbo-ndɨhindürɨmboyei,sapo se wambo anɨhondümbo-arɨhindɨrɨ ranɨmbo-hünda. 18-19 Ŋga sɨhei mbɨrɨnaŋɨ mamɨ ra ŋgɨrɨfɨndɨhoaiyo. Se ŋgɨnɨndɨ anɨboadei anɨmbo se yaŋgɨrɨnɨŋgombo hondü ndahümündimboyei. Rananɨmbosɨhamundɨ fimbo fandɨhepurɨmboe sɨhamundɨ yaŋgɨrɨ

Page 136: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 21:20 136 Ruk 21:25nɨŋgo ranahambo,” mehu.

Sisas ai Serusaremɨmbo moaruwaimbo-ndɨfemboemehu

(Matyu 24:15-21; Mak 13:14-19)20 Sisas yahuya, “Se hoeirɨhindanɨ ami ai sɨnɨmo

Serusarem ŋgoafɨ ra worarɨ wakarundɨ ana, sefɨfɨrɨndɨhindɨ Serusarem ai ndeara moaruwaimboakɨmane. 21 Rananɨmbo nindou dɨdɨyei Sudia ŋgoafɨhüamarei se feboehi hehi hɨfɨ wafuana gagüsi asuSerusarem ŋgoafɨhü amarei se ŋgoafɨ ra hɨnɨŋgɨndɨhihehi ŋgorünɨ ŋgei, asu ŋgorü hɨfɨhü anɨmboei seyowanɨ Serusarem ŋgoafɨnambo hopoanɨ. 22 Ranɨ-sɨmboanɨ anɨmbo God ai tɨŋɨrɨfo masahündürɨranaheimbo sɨmborɨ moaruwaimbo-ndearümbui,rananɨmbo muŋgu-moatükunɨ Bukambe hoafɨmayora anɨhondü tükündɨfemboe. 23 Ranɨ-sɨmboanɨ ananɨmorehɨ warandühumbɨ asu nɨmorɨ kehureimbɨana hɨpoanɨhɨmboeimbou-anei. Sapo ranɨ-sɨmboanɨanɨmbo hɨfɨ ndanɨhü nɨmborɨ afɨndɨ tükündɨfehü asuGodɨndɨ moaruwaimbofe ra nɨmorehɨ nindowenihɨranaheiwamɨ pɨndɨmboe. 24 Rananɨmbo harɨ nendɨ aidɨdɨmo nindou bɨdɨfɨrambo hɨfokoakondundürühɨ asubɨdɨfɨrambo karabus nindoumbo-ndundürɨ muŋguambohɨfɨna ndowandoümondürɨ ŋgomboemo. Rananɨmboahei ndɨfo ranai Serusarem ŋgoafɨ ra pühɨndei nɨmandiŋgeimbo God ai aheimbo hɨfandɨmbo hoafɨmayu süŋgutükündɨfemboe,” mehu.

Nindou Hondü ai kudümbui(Matyu 24:29-31; Mak 13:24-27)

25 Sisas ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Ranɨ-sɨmboanɨ anaranɨ-poanɨmbo wosɨhoaforɨ moatükunɨ hüfɨhamɨndɨ,amoamo asu mupui ranɨfihɨ tükündɨfemboe. Asuhɨfɨnɨ sɨrɨwara ranai afɨndɨ-afɨndɨndowohü mbundopɨndo ndandanɨ nindou ai afɨndɨ hohoanɨmondeihɨ

Page 137: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 21:26 137 Ruk 21:34-35yɨhɨmbondeimboyei. 26 Nindou afɨndɨ ranaihɨfɨ ndanɨhü nɨnɨ-moatükunɨyo tüküfemboayoranahambo hɨmbondeihɨ yɨhɨmbombo hɨmboarɨwuwurɨndearümboe. Nɨmboe sapo muŋguamboŋgɨnɨndɨ moatükunɨ sünambe ranai-amboanɨfɨfɨmɨndɨmboembohünda. 27 Rananɨmbo nindouai hoeindɨhoranɨ Nindou Hondü ranai mburɨŋgaiwamɨ nɨmandü haya ahandɨ hɨmboamupuimbo-randeimbɨ ŋgɨnɨndɨ ranɨ kapeihü kudümbui. 28 Ranɨ-moatükunɨ ranai hapoadümbo tüküfembo mbɨsɨhaya tükündɨfeyoanɨ botɨndahi nɨmboeimbo mbɨrobotɨndɨhindɨ sapo God ai sɨheimbo aboedambo-fembora ndeara tüküfembo yaŋgɨrane,” mehu.

Süfurɨ nɨmɨndɨ ranahambo se türɨboadɨhindɨ(Matyu 24:32-35; Mak 13:28-31)

29 Sisas ai kafoefe hoafɨ mamɨ hoafɨyupurühɨ yahuya,“Se süfurɨ nɨmɨnd-ane asu amurɨ nɨmɨ ranamboanɨhoeindundɨ. 30 Sapo se hoeirundanɨ nɨmɨ ranai hoaihoaisɨmborɨ bokarɨ arandɨ ana, se fɨfɨrɨndundɨ ai ndearahoembo yahomboane. 31Mamɨ yahuraiane sapo se hoein-dundanɨ ranɨ-moatükunɨ tükefeyo ra se fɨfɨrndundɨ Godŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ra ndeara tüküfembo yaŋgɨr-ane. 32 Ro sɨhamumbo anɨhondümboanahɨ hoafayaha-purɨ, ŋga se fɨfɨrɨndundɨ nindou hapondanɨ anɨmboeiranai yɨfɨkoate-yeiambe anɨmbo ranɨ-moatükunɨ ratükündɨfemboe. 33Hɨfɨ sünü ana awarɨndɨhoemboe, ŋgawandɨ hoafɨ ana ŋgɨrɨ awarɨndɨhoeyo,” mehu.

Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai hɨbadümbo34-35 Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Se hɨbadümbo!

Se muŋguambo sesesɨndɨmo asu bia ndɨmɨndɨmohoumbo mamɨkarɨ hohoanɨmondɨmo asu findɨmoatükunɨ ranɨmbo afɨndɨ hohoanɨmondɨmondümboemo. Ranɨ-moatükunɨ ranai sɨhamumbo

Page 138: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 21:36 138 Ruk 22:6

andürambe nɨnɨhondɨ pɨrayo nou yahurai anɨmborandeapurɨmboe. 36 Se muŋguambo si hɨbadünɨŋgomombo Godɨmbo dɨdɨbafɨndafu ndundɨ. Tɨŋɨrɨfotükefeyo ra ŋgɨnɨndɨ nɨŋgo hombohünda asu NindouHondündɨ hɨmboarühɨ tüküfembohünda ranɨmbodɨdɨbafɨndafundɨ,” mehu. 37 Sisas ai muŋguambo siGodɨndɨ worɨ ranambe nindou yamundeandürɨ hu asunɨmbokoanɨ hafu Orif Hɨfɨ Wafuambe apu marandɨ.38 Asu nindou ranai siambe hondü Sisasɨndɨ hoafɨhɨmborɨmbohünda Godɨndɨ worɨna hei marɨhündɨ.

22Suda-yafe bogorɨ nindou ai Sisasɨmbo hɨfokoefimbo

hoafɨ fɨfɨrɨmarundɨ(Matyu 26:1-5, 14-16; Mak 14:1-2, 10-11; Son 11:45-53)

1 Bret yisɨkoate seseɨmbo si Pasofa sei-arɨhündɨ ranaitüküfembo yaŋgɨrɨmayo. 2 Ranɨyo Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨyomo asu ahɨnümbɨ hohoanɨmofɨfɨrundeimbɨyomo ai nɨmorehɨ nindowenihɨmboyɨhɨmboyomondühɨ Sisasɨmbo hɨfokoefimbo nafɨkokomarundɨ. 3 Ranɨyo Sudas Iskariot Sisasɨmbosüŋgrurü-rundeimbɨndambo mamɨ ahandɨ fiambeSatan ai mafarɨfiyu. 4 Ranɨyo Sudas ai Godɨmbosesɨ sɨhou-rundeimbɨ asu prisman bɨdɨfɨrɨ Godɨndɨworɨ hɨfandɨmarundɨ ahamumbo sowanambo ainünüŋgundirɨ Sisasɨmbo ahamundɨ warɨhümandirɨranɨmbo fɨfɨrɨfembohünda mahu. 5 Ranɨyomo asunindou ranai hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨyomondühɨ Sudasɨmbokakɨ masabudo. 6 Ai hohoanɨmo mamɨ-süŋgurumburumbo hɨfanda humbo nindou afɨndɨ ranai Sisas-dɨbo nɨmarɨkoate-yei-ambe ahamundɨ warɨhüfimboyahu hayamboyu.

Page 139: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:7 139 Ruk 22:14Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ babɨdɨ sesesɨ si ra

nɨmarɨmombo masɨwasümo(Matyu 26:17-25; Mak 14:12-21; Son 13:21-30)

7 Bret yisɨ-koate sesɨmbo si God ai Israerɨmboaboedambo-mareandürɨ ra tüküfeyoambe anɨmbosipsip nɨmorɨ ra hɨfokoefemboane. 8 Sisas ai Pitaweimbo Sonɨmbo hoafɨyupɨrühɨ yahuya, “Ŋgafanɨsesɨ sɨhefɨmbo sɨndɨndɨneamunɨ adükarɨ siranɨhü sesesɨmbohünda,” mehupɨrɨ. 9 Asu sɨmborɨdüdurɨnerühɨ safanɨya, “Nahanɨhümboyafɨ yɨhoehɨmbosesɨ ra sɨndɨfembo hoafayafɨmunɨ rana?” masafanɨ.10 Asu sɨmborɨ hoafɨyupɨrühɨ yahuya, “Ŋgoafɨ adükarɨranɨhü ŋgafandühɨ nindou mamɨ ai hoe hɨpɨrambefuindamündü haya ŋguanɨ hoeindɨnerɨmboyafanɨ. Ŋgaahambo anɨmbo süŋgundɨnɨrɨ nɨnɨ worambeahɨyokarefuendɨ ra. 11 Rananɨmbo worɨ aharambürɨranahambo hoafɨndafɨnandowohüya, ‘Yamunde-randeimbɨ ai sɨhambo hoafɨyuhɨ yahuya, ‘Ro wambosüŋgurundɨrɨ-rundeimbɨ babɨdɨ worɨ nahanambesesesɨmandefɨ God ai Israerɨmbo aboedambo-mareandürɨ si ra?’ mehuamboane,’ mbɨsafanɨ.12 Asu ai sɨhafanɨmbo sesɨ napo kurɨfe nɨmarɨsesɨmbo fondɨ afɨndɨ burɨyoweimbɨ nɨmoamonɨndɨworɨ nafuindüpürɨmbui. Se ranɨhü sesɨ naposɨndɨndɨneandɨ,” mehu. 13Ranɨ-yafanɨ Pita weimbo Sonai hafanɨ hoeirɨ-neandane asu muŋguambo moatükunɨra Sisas hoafɨmayu süŋgu tükümefeyo. Ranɨ-yafanɨ asuranɨhü sesɨ ra sɨndɨmarɨneandɨ.

Adükarɨndɨ sesɨ Sisas ahandɨhoarɨ süŋgrurü-rundeimbɨmbo masagapurɨ

(Matyu 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Korin 11:23-25)14 Sesɨ sesɨmbo yahomo houmbo Sisas ai ahambo

süŋgrurü-rundeimbɨ babɨdɨmbo sesɨ fondühɨ

Page 140: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:15 140 Ruk 22:23mamarɨmo. 15 Ai ahamumbo hoafɨyupurühɨyahuya, “Ro afɨndɨ hamɨndɨ yifirayahɨ se-babɨdɨsesesɨmbo God ai Israerɨmbo aboedambo-mareandürɨsi, ŋga asu süŋgunambo ana ro asübusɨ afɨndɨndahamɨndɨmboyahɨ. 16 Ro asükai ŋgɨrɨ sesɨ ndahuraidagadɨhɨ, ŋga ŋgombo ranɨ-moatükunɨ ra Godhɨfandarandɨ ranambe tükündɨfemboe,” mehu.

17 Ranɨyu Sisas ai kap hoe semündü Godɨmbohɨhɨfɨrürɨ mbura yahuya, “Kap hoe nda sowandümohoumbo sɨhamundɨhoarɨ sɨmɨndɨmo. 18 Asu ro wainboboe ra asükai sɨmɨndɨkoate ŋgambo God ŋgɨnɨndɨhɨfandarandɨ ra tükündɨfemboe,” mehu. 19Asu asükaiyubret semündü Godɨmbo hɨhɨfɨrürɨ mbura hɨfɨtɨreahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo yimbureapurühɨyahuya, “Nda wandɨ saf-ane asahapurɨ. Ŋga se wambohohoanɨmombohünda randu ndundɨ,” mehu.

20 Mare yahurai sesɨ sowasümo mburu Sisas aikap semündü hayambo hoafɨyuhɨ yahuya, “Kapnda wandɨ horɨ sɨhamumbohündambo karefoendɨrananɨmbo sɨmborɨ hoafɨ femɨndɨ asɨhefeyo raŋgɨnɨndamɨndɨmboe. 21 Sɨhamundɨ mbusümonindou mamɨ ai wambo hürütümbɨ nindou-yafewarɨhündeandɨrɨmbui. Ŋga ahandɨ watɨŋarɨ ra wandɨdɨbore sesɨ nandɨfe fondɨwamɨ anaŋgo. 22 Nɨne-moatükunɨ God ai Nindou Hondü ahambo refimbohohoanɨmomayu ra yahurai tükündɨfemboe. ŊgaNindou Hondümbo hürütümbɨ nindou-yomondɨwarüharirɨ ranai hɨpoanɨmbembou-ani,” mehu.23Ranɨyomo asu süŋgrurü-rundeimbɨ ai ahamundɨhoarɨranɨ-moatükunɨ ra dɨdɨ ramande yahomo houmbosɨmborɨndüwurɨmemo.

Süŋgrurü-rundeimbɨ ai düdi adükarayu yahomohoumbo hoafɨnambo sɨmborɨ sɨmborɨmemo

Page 141: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:24 141 Ruk 22:3224 Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai düdi adükarayu

yahomo houmbo sɨmborɨ hoafɨyomondühɨ mamarɨmo.25 Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Ndɨfoyei adükarɨbogorɨ ai ana ndüreimbɨyomo houmboanemo asunɨmorehɨ nindowenihɨ ra hɨfandɨrundürɨ arundɨ.Ŋga nindou ranaheimbo hɨfandɨrundürɨ arundɨranahamumbo aboedɨ farɨhou-rundeimb-anemosei arɨhündɨ. 26 Se yahurai randafumboemo, ŋgaadükarɨ hamɨndayu sɨhamundɨ mbusümo ra aihoarɨfɨ nindou nahurai-mbiyuwamboane. Asuhorombofi hu ratüpurɨyu-randeimbɨ ai fehefemboratüpurɨyu-randeimbɨ nahurai-mbiyuwamboane.27 Düdi adükarɨ hamɨndayua? Sesesɨ fondühɨamaruyu asu sesɨ yimbuareandɨyu? Se raruhohoanɨmoyomondühɨya sesesɨ fondühɨ amaruyu aiadükarɨ hamɨndayu. Ŋga roana sɨhamundɨ mbusümofehefembo ratüpurɨ ratüpurɨya rɨhandeimbɨ nahurai-anahɨ. 28 Se wambo tɨŋɨrɨfo tükümefeyo ra moaihɨnɨŋgɨrundɨrɨ. 29Ro sɨhamumbo hɨfandɨmbo ŋgɨnɨndɨasahapurɨ wandɨ Ape wambo hɨfandɨmbo ŋgɨnɨndɨmasendɨrɨ nou. 30 Se ro ŋgɨnɨndɨ hɨfandarɨhandɨranambe wandɨ sesɨ fondɨwamɨ sesɨ dowadümo hoendɨmɨndɨmondümboemo. Asu se bogorɨndɨ nɨmarɨfondɨwamɨ nɨmandümombo Isɨraerɨ-yafe sɨrɨ 12 rahɨbadüboemo,” mehu.

Sisas ai Pitamboya, ai wambo daboadɨhɨhɨrɨndeandɨrɨmbui mehu

(Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Son 13:36-38)31 “Saimon, Saimon, Satan ai sɨhafɨ anɨhondümbofe

ra refe hoeifembo hoafɨyumboani sapo nɨmorehɨ mbanɨhɨrɨyeihɨ badinɨ pirɨhindühɨ safɨ hɨnɨŋgarɨhindɨnou. 32 Ŋga ro Godɨmbo dɨdɨbafɨmeheandɨ sɨhafɨanɨhondümbofe ra hɨnɨŋgɨndowamboyafɨ sahehea.

Page 142: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:33 142 Ruk 22:38

Rananɨmbo se asükai hɨhɨrɨndafo wambo sowanambodɨdɨfɨhümbo apodoho-apodohoyomondeimbɨranahamumbo fandɨhawapura ŋgɨnɨndɨmbeyomo-ndamboane,” mehu. 33 Ŋga Pita ai Sisasɨmbohoafɨyunduwohü yahuya, “Adükarɨ, ro ndearambonafɨrɨhamɨndɨmboanahɨ se-dɨbo karabusambe homboasu yɨfɨmbo amboanɨ,” mehu. 34 Sisas ai hoafɨyuhɨyahuya, “Pita, hapo nɨmbɨkoanɨ kakaro ai hoafɨkoate-yuambe anɨmbo se wamboya ŋgɨmɨmbo moai fɨfɨrɨhinɨmbɨsafɨndɨrɨmboyafɨ,” mehundo.

Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbo kakɨ sandɨfearü pisao yihɨmɨndɨ asu napo arü ra mbɨsɨwandümu-ndamboane mehu

35 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ranahamumbohoafɨyupurühɨ yahuya, “Horombo ro sɨhamumbokoarɨheheapurühɨ sahɨya, ‘Se kakɨ sandɨferamboarüyo asu napo sandɨferambo arüyo, asu su yirambekɨkɨfoefemboane semɨndɨpoanɨ’ masahɨ ranɨ-sɨmboanɨse bɨdɨfɨrɨ moatükunɨ mbonɨmborundümondai?”Ai hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Wanɨ,” mehomo.36 Ahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Haponda nindoudüdi se kakɨ sandɨferambo arü, düdi se pisao yihɨmɨndɨhamɨndɨ ra semɨndɨkoate-ayu ana, ahandɨ ŋgɨsɨharɨhoearɨ ra nindou ŋgorümbo sagadowohümbo asu ranɨfihɨndɨ kakɨ ndemündü haya pemɨmbiyu-wamboane.37 Godɨndɨ bukambe hoafɨyowohü yahoya, ‘Ahambomoaruwai hohoanɨmoyu-randeimbɨ nindou nahurairandɨhorɨmboyei,’ meho ranana wamboyo, ŋga rananehapondanambe tükefeyo,” mehu. 38 Ahandɨ süŋgrurü-rundeimbɨ ai hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Adükarɨ!Hoeiro, pisao yihɨmɨndɨ hamɨndɨ yimbu nda,” mehomo.Ai hoafɨyupurühɨ yahupurɨya, “Randearane,”mehupurɨ.

Page 143: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:39 143 Ruk 22:47Sisas ai Orif Wafuambe Godɨmbo dɨdɨbafɨmayu(Matyu 26:36-46; Mak 14:32-42)

39 Sisas ai adükarɨ ŋgoafɨ ra hɨnɨŋgɨre hayamboOrif Wafuana mahafu sapo muŋguambo si refi marandɨnou. Ranɨyomo asu ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ aiahandɨ süŋgu mahafomo. 40 Ai hafomo nɨmarɨmboyohütüküfihɨ hoafɨyupurühɨ yahupurɨya, “Nɨnɨ-moatükunɨsɨhamumbo rande hoeindeapurɨmboe ranɨmbo-hündase Godɨmbo dɨdɨbafɨndafundanɨ sɨhamumbo ŋgɨnɨndɨmbɨsagapur-amboane,” mehupurɨ. 41 Sapo nɨmoeipifeyoanɨ ho pɨrayo ranɨ sɨmogodühɨ safɨ Sisas ai huyirɨ yimbu pusɨre nɨmarümbo Godɨmbo dɨdɨbafɨmefiyu.42 “Ape, se yifirayafɨ ana, wambo asübusümbɨ moatükunɨtüküfemboayo ra raguanambo-ndowandɨ. Ŋga se nɨneyifirayafɨ ranɨ süŋgundowandɨ, ŋga ro yifirayahɨ ranɨsüŋgufepoanɨ,” mehu. 43 Ranɨyo asu sünambeahɨndɨnendɨ ai ahambo ŋgɨnemündümbohünda tükümefiyu.44 Sisas ai asübusɨ afɨndɨ hamɨndɨ semɨndɨmboayuranahambo hamɨndɨ tütüŋgɨrɨhoei hayambo Godɨmbodɨdɨbafɨmayu hoaŋgu. Ranɨyo asu ahandɨ yikunɨmɨhoeranai horɨ nahurai pɨmendo hoaŋgo.

45 Sisas ai Godɨmbo dɨdɨbafɨyu moendɨre hayamboahambo süŋgururü-rundeimbɨmbo sowana huaneasu mapomo sapo afɨndɨ hohoanɨmoyomondühɨwambo. 46 Sisas ai hoafɨyupurühɨ yahuya,“Nɨmboe se hapoana apusayomoa? Ŋga botɨyafuGodɨmbo dɨdɨbafɨndafundɨ nɨnɨ-moatükunɨ randehoeindeapuranɨ ŋgɨnepurɨmɨndɨmbohünda,” mehu.

Sisasɨmbo mbumaründümo(Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Son 18:3-11)

47 Sisas ai wataporɨyuhünüŋguambe awai nendɨ afɨndɨranaimasɨfo. Sapo Sudas Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨambeahɨndɨ-mayu ranai sepurɨmündü haya mahafomo.

Page 144: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:48 144 Ruk 22:55Ranɨyu asu Sudas ai Sisasɨmbo wakɨkɨhɨmbohündaahandɨ fikɨmɨ mahu. 48 Asu Sisas ai hoafɨyundühɨyahuya, “Sudas, se wakɨkɨhɨmbo asafɨ ra NindouHondümbo hürütümbɨ nindou-yafe warɨhüfimbosafomboyafɨ?” mehu. 49 Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai hoeirundane ahambo kɨkɨhimɨndɨmboyaŋgɨrɨmemondamboemo hoafɨyomondühɨ yahomoya,“Adükarɨ, ro yɨhoefɨ pisao yihɨmɨndɨ safɨ ranambohɨtɨhupɨrɨmbo?” mehomo. 50 Ranɨyo asu aihündɨ mamɨai pisao ndarɨhendühɨndamboyu Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨ hondündɨ ratüpurɨyu-randeimbɨmbowarɨhondü hɨmbohoearɨ mafoafoareando. 51 Sisas aihoafɨyuhɨ yahuya, “Yowan! Ndahurai refepoanɨ!” mehu.Ranɨyo ahandɨ hɨmbohoearɨ ra warɨ pamareanda asükaikoadürü koadürümefeyo.

52 Nindou sapo Sisasɨmbo kɨkɨhimɨndɨmbo masɨfomora Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨyomo, Godɨndɨworɨ hɨfandɨru-rundeimbɨ prisman bogorɨyomo asuSuda-yafe boboagorɨ ranɨyomo. Sisas ai hoafɨyupurühɨyahuya, “Se pisao yihɨmɨndɨ asu nɨmɨharɨ fufuründümomasɨfomo ra hümbuhünɨ nindoumbo kɨkɨhemündɨmbonahuraiyomo. 53 Ro sebabɨdɨmbo muŋguambo siGodɨndɨ worambe nɨmarɨ marɨhandɨ ra moai ranɨhükɨkɨhɨründümondɨrɨ. Ŋga haponda sɨhamundɨsiane nɨmboe nɨmbɨ ai adükarɨ tüküfihɨ simboŋgasündeamboane,” mehu.

Pita ai Sisasɨmboya, Ro moai fɨfɨrɨhinɨ mehu(Matyu 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Son 18:12-18, 25-

27)54 Sisasɨmbo kɨkɨhɨründümo houmbo Godɨmbo sesɨ

sɨhai-randeimbɨ bogorɨ hondü ahandɨ worɨnambosowaründümo mahɨfomo. Ranɨyo asu Pita aisüŋgumarapurɨ hüfu. 55Asu ai hai worɨ gabusümopüpiru

Page 145: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:56 145 Ruk 22:64houmbo mamarɨmondamboyu ranɨhü ai-babɨdɨmbomamarɨmo.

56 Nɨmorehɨ mamɨ ratüpurɨyo-randeimbɨ ai hai sihɨhɨmboyowane Pita ai mamaruwamboyo ndorerɨ türü-foarerɨ mbura hoafɨyowohü yahoya, “Nindou ndananasapo Sisas-dɨbo hu marandani,” meho. 57 Pita aihoafɨyuhɨ yahuya, “Nɨmorehɨ se hoafayafɨ ranana moaiakɨdou-amboanɨ ro fɨfɨrɨhinɨ,” mehu.

58 Asu ranɨ waŋgabeahɨ safɨ nindou ŋgorü ai hoeirirɨhayambo hoafɨyundühɨ yahuya, “Ŋgorü ana saposeanafɨsɨ.” Ŋga Pita ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Wandafɨ,roana wananahɨ ana,” mehu. 59 Ran-ahandambohündɨgedühɨ safɨ homboyoane asükai nindou ŋgorü ai hütihoafɨmarürɨ, “Sapo nindoundanana Sisas-dɨborɨhɨndaninɨmboe ai-amboanɨ Garirihünd-ani.” 60 Asu Pita aihoafɨyuhɨya, “Wandafɨ, roana moai fɨfɨrɨheandɨ sewataporɨmbo-arandɨ ranahambo!” mehu. Ranɨyoasu hoafɨyuambe kakaro ai hoafɨmayu. 61 Ranɨyoasu Adükarɨ ai hɨhɨrɨfi Pitambo türümafoarirɨ. AsuPita ai hohoanɨmomayu Adükarɨ ai hoafɨmeindoranahambo. Hapo nɨmbokoanɨ kakaro ai hoafɨkoate-yuambe anɨmbo se ŋgɨmɨmbo wambo moai fɨfɨrɨhinɨmbɨsafɨndɨrɨmboyafɨ. 62 Ranɨyu asu Pita ai weindanɨtüküfi hu afɨndɨ hamɨndɨ aranɨmayu.

Nindou ai Sisasɨmbo tɨrɨfoefe hoafɨyomondühɨharɨmemondo

(Matyu 26:67-68; Mak 14:65)63 Nindou Sisasɨmbo hɨfandɨmarurɨ ranai tɨrɨfoefe

hoafɨyomondühɨ bubumarurɨ. 64 Ai ahandɨhɨmboarɨ hoearɨnambo gabudɨfoarüwurɨ houmbohoafɨyomondowohü yahomoya, “Se Godɨndɨ hoafɨhoafɨyafɨ-randeimbayafɨ ana, hoafɨyafɨmunɨ düdi

Page 146: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 22:65 146 Ruk 23:2sɨhambo harɨmayunɨnɨ rana!” mehomo. 65Ai Sisasɨmbomoaruwai hoafɨyomondo marundɨ.

Sisas ai kansrɨ-yomondɨ hɨmboarühɨ tüküfi hoafɨdɨdɨboadomareandɨ

(Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Son 18:19-24)66 Simayowamboyohɨfandɨ-rundeimbɨ aimafandundɨ.

Asu Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨyomoasu ahɨnümbɨ hohoanɨmo yamundu-rundeimbɨyomoai-amboa ai-babɨdɨ fandu mburumbo Sisasɨmbosowarɨndümo ahamundɨ bogorɨ hondü kot ranɨnambomahɨfomo. 67 Ai hoafɨyomondühɨ yahomoya, “SeKrais-ayafɨ ana, hoafɨndafɨmunɨ,” mehomo. Sisasai hoafɨyupurühɨ yahuya, “Ro hoafehapurɨ amboanɨŋgɨrɨ se wambo anɨhondümbo-ndundɨrɨ. 68 Asusɨmborɨ sɨhamumbo ro düdueheapurɨ amboanɨŋgɨrɨ hoafɨndɨmondɨrɨ. 69 Haponda ndanɨhü pɨyohayambo süŋgunambo aho ranana, Nindou Hondüai God Ŋgɨnɨndeimbɨ ahandɨ warɨhondü warɨhünɨmandümbui,” mehu.

70 Ai muŋguambo hoafɨyomondühɨ yahomoya,“Ranayo ana, se Godɨndɨ nɨmorɨyafɨ?” Sisas aihoafɨyupurühɨ yahuya, “Se sɨhamundɨhoarɨ hoafayomorasɨ, ŋga rananahɨ,” mehu. 71 Ai hoafɨyomondühɨyahomoya, “Refe ana, nɨmboe nindou ŋgorümboahambo hoefimbo hoafayefa? Ŋga ndearambo sɨhefɨhɨmboambenambo hoafɨmayuambo hɨmborɨyefɨ-mboanefɨsɨ,” mehomo.

23Pairatɨmbo sowana Sisas sowaründümo mahɨfomo(Matyu 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Son 18:28-38)

1 Muŋguambo ranɨ boboagorɨ-memo ranai Sisasɨmbosowaründümo Pairat sowanambo mahɨfomo. 2 Ai

Page 147: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:3 147 Ruk 23:10ahambo papɨ-hoafɨrɨrurühɨ yahomoya, “Nindou ndasɨhefɨ nendambo hohoanɨmo mamɨkarɨmarandürakɨkɨhɨmarɨhurɨmɨndefɨ. Ai hoafɨyuhɨ yahuya, ‘YowanɨSisarɨmbo kakɨ saimbopoanɨ,’ yahu asu ahandɨ fimboya,‘Krais, adükarɨ bogor-anahɨ,’ mehu,” mehomo.

3 Pairat ai Sisasɨmbo düdurirühɨ yahuya, “Se ra Suda-yafe adükarɨ bogorɨyafɨ?” mehuamboyu. Sisas aisɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya, “Sɨhafɨhoarɨ hoafayafɨsɨ,”mehu. 4 Pairat ai Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bo-gorɨyomo asu awai nendɨ afɨndɨ meŋgoro ranaheimbohoafɨyuhɨ yahundürɨya, “Ro nindou nda moai nɨnɨ-moatükunɨ moaruwai rareanda hoafɨ hɨmborɨyahɨ,”mehu. 5 Ai asükaiyei puküna hoafɨyeihɨ seiya, “Sisasai hoahoaŋgu wakɨreandühɨ nindou yamundɨreandühɨhohoanɨmo botɨmareandürɨ. Ai Gariri hɨfɨhü piyu hayasünümbo Sudia hɨfɨhü tükümefiyu,” masei.

Pairat ai Sisasɨmbo Herot sowana koamarɨheirü6 Pairat ai hoafɨ ra hɨmborɨyu haya düdüfihɨ yahuya,

“Garirihündɨyu nindou nda?” mehu. 7 Herot ai mamɨprofens hɨfɨ ra hɨfandɨmarandɨ ranɨ hoarehɨyu Sisasai manüŋgu. Ranɨmboyu asu Pairat ai Sisasɨmbo Herotsowana koamarɨheirambo mahu sapo Herot ai ranɨ-sɨmboanɨ Serusaremɨhü mamaru wambo.

8 Herot ai Sisas hoeiriranɨ mayowambo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmayu, nɨmboe sapo ai moanɨ hoafɨ yaŋgɨrɨhɨmborɨyu hayambo asu hoeindɨhinɨ mehu. Aisapo yare hohoanɨmoyuhü Sisas ai hepünɨfeimbɨmoatükunɨ randeanda hoeindɨhea yahuhayambo.9 Herot ai Sisasɨmbo düdu-düdumarürɨ, ŋga asumoai akɨdou-amboanɨ nɨnɨ hoafɨ hoafɨyu, ŋga wanɨ.10 Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨ asu ahɨnümbɨhohoanɨmo yamundu-rundeimbɨ akɨmɨ manɨŋgomoranai tɨkaruhoumbo Sisasɨmbo papɨ-hoafɨmarurɨ.

Page 148: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:11 148 Ruk 23:2111 Herot ai ahandɨ ami babɨdɨ Sisasɨmbo tɨrɨfoefehoafɨyomo mburumbo asu bogorɨ-yomondɨ hoearɨaboedɨ safɨ yihuruwurɨ mburumbo asükai Pairat sowanakoamarɨhawurɨ. 12 Horombo ana, Pairat ai Herotɨ-dɨbosɨmborɨ ŋgɨnɨndürɨmefanɨyosɨ, ŋga rasɨmboanɨ aiaboedɨ-aboedɨmefɨneandɨ.

Pairat ai Sisasɨmboya yɨfɨmbiyuwamboane mehu(Matyu 27:15-26; Mak 15:6-15; Son 18:39; 19:16)

13 Pairat ai Godɨmbo sesɨ sɨhou-rundeimbɨ bogorɨasu Sudayei bogorɨ muŋguambo nindou amurɨ ranɨyeiaheimbo gugurɨmareandürɨ. 14 Ai hoafɨyundürühɨyahuya, “Nindou wambo sowana sahorɨmɨndeimasɨnei ndanahambo hoafɨyeihɨ seiya, ‘Moaruwaihohoanɨmoyu randeimbani’ masei. Ro ahambo sɨheihɨmboarühɨ düdumarɨhinɨ, ŋga romoai se ahambo papɨ-hoafɨmarɨhorɨ ra nɨnɨ-moatükunɨ moaruwai rareandahoafɨ hɨmborɨyahɨ. 15 Asu Herot ai hoeiriranɨ nɨnɨ-moatükunɨ moai rareandɨ, ŋga ranɨmboyu hɨhɨrirɨsɨhefɨmbo sowana koamarɨheirambo masünu. Ŋgaasu ai nɨnɨ-moatükunɨ moaruwai rareandai anɨmboranɨmbo yɨfɨmanda? 16-17 Ro ahambo tɨŋɨrɨfo ndahandombundɨhambo anɨmbo asu moanɨ aboedɨ koandɨhehinaŋgumbui,” mehu

18 Muŋguambo nindou ranai fandɨhi pukünahoafɨyeihɨ seiya, “Nindou nda ndahorɨmɨndei ŋgeihɨfokoandɨhorɨ. Ŋga rananɨmbo Barabasɨmboaboedambo-fimboani!” masei. 19 Barabas ra ai adükarɨŋgoafɨhü gafman babɨdɨ yifiarɨyu nindou hɨfokoarehayambo karabusɨmefiyu-ani.

20 Pairat ai Sisasɨmbo hɨnɨŋgɨfiyuwanɨ aboedambohomboani mehu ranɨyu asu awai nendɨ afɨndɨranaheimbo asükai hoafɨmeyundürɨ. 21 Ai asükaipuküna hoafɨ karɨhehindühɨ seiya, “Nɨmɨ keimbɨ

Page 149: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:22 149 Ruk 23:29karɨhendeimbɨfihɨ pandɨwurɨ! Nɨmɨ keimbɨkarɨhendeimbɨfihɨ pandɨwurɨ,” raranɨmayei.

22 Ai asükaiyu ŋgɨmɨmbo düdureandürühɨ yahuya,“Nɨne-moatükunɨ ramareandɨ? Ahambo hɨfokoefimboasei ra ro hoeirɨhina moai nɨnɨ moatükunɨ akɨdou-amboanɨ rareandanɨ hoafɨ hɨmborɨyahɨ. Ŋga moanɨakɨdou yaŋgɨrɨ tɨŋɨrɨfo ndahandombundɨha aboedambokoandɨhehina mbɨhu,” mehu. 23 Ŋga ai moanɨ hoafɨpuküna karɨhehindühɨ hütihoafɨyeihɨ seiya, “Sisas aiyɨfɨmbiyu-wamboane, yɨfɨmbiyu-wamboane,” mayei. Aihoafɨmayei habodei ra moanɨ Pairatɨndɨ hoafɨ ŋgasündehayambo ahei nɨmoamo hamɨndɨmayondürɨ. 24 Ranɨyuasu Pairat ai Sisasɨmbo ahei hohoanɨmo süŋgumareandɨ.25 Ranɨyu nindou mamɨ Barabas gafman babɨdɨmbo yi-fiarɨyunindouhɨfokoare hayambo karabusambemamaruahambo aboedambo koamarɨherü. Ranɨyu asu ai Sudanɨne refembo yifirɨmayei süŋgu Sisasɨmbo ami-yomondɨwarɨhümarirɨ.

Sisasɨmbo nɨmɨ keimbɨ karɨhendeimbɨfihɨtɨkoründümo pamarüwurɨ

(Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Son 19:17-27)26 Sisasɨmbo sowaründümo homondane Saimon

Sairinihündɨ ai nafɨnɨ masüfu ŋgoafɨnambo hɨfomboyahuhayambo. Ranɨyomo asu Sisasɨndɨ nɨmɨ keimbɨkarɨhendeimbɨ ra sowandɨfɨ hawa Sisasɨndɨ süŋgu hüfɨyahomo houmbo hüti-hütimarurɨ. 27 Asu awai nendɨafɨndɨ ranai Sisasɨndɨ süŋgu hüsihɨ, nɨmorehɨ bɨdɨfɨrɨranambeahɨ mahüsi ranai Sisasɨmbo hohoanɨmoyeihɨaranɨnambo sahorɨmɨndei mahüsi. 28 Ŋga asu Sisas aihɨhɨrɨfi hoafɨyundürühɨ yahuya, “Serusaremɨhündɨnɨmorehɨ se yowanɨ wambo aranɨnambo-yondɨrɨpoanɨ.Ŋga sɨhei fimbo asu sɨhei nɨmoakɨdɨboumbo anɨmboaranɨnambo-ndɨhündürɨ. 29Awimamɨ si tükündɨfemboe

Page 150: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:30 150 Ruk 23:37ranɨ-sɨmboanɨ nindou ranai hoafɨndeihɨya, ‘Nɨmorehɨnɨmorɨ wakemɨndɨkoate-ayei asu nɨmorɨ tɨtɨhükoate-ayei se hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨndei. Sapo aheimbo tɨŋɨrɨfo ra ŋgɨrɨtükündɨfeyo,’ mbɨseimboyei 30Ranɨ-sɨmboanɨ anɨmbonindou ai nɨmoei wafumbo hoafɨndeihɨya,

‘Wamɨnɨ pɨyafɨmunɨ,’ mbɨsei.Asu asükai hɨfɨ wafumboya,

‘Gabudɨfoarɨwamunɨ,’ mbɨseimboyei! Hosea 10:831 Hapondanɨ ro nɨmɨ yaŋgɨrɨ nahurai-anahɨ, ŋga

wambo rawarɨhindɨrɨ. Ŋga süŋgunambo moaruwaitükündefeyoanɨ se nɨmɨ yaparɨ nahurai-ayei sɨheimbonüŋgumandɨfendüra?” mehu.

32 Nindou yimbu moaruwai hohoanɨmoyafandeimbɨamboanɨ Sisas dɨbombo sowapündümo mahɨfomoahafanɨmbo hɨfokoefepɨrɨmbohünda. 33 Ai hei nɨmoeiwafu mbɨrɨhapɨrɨ sɨsamɨ sei arɨhündɨ ranɨhü Sisasasu hümbuhünɨyafanɨ-rɨnandeimbɨ nindou yimbuahamumbo tɨkorüpundɨmo pamarupurɨ ra Sisas aimbusümoyuwane asu ŋgorü ai warɨhondünɨyu asuŋgorü ai kadüdanɨyu yafɨne pamarupɨrɨ. 34 Sisas aihoafɨyuhɨya, “Ape, amboawi mbɨsafɨ nɨmboe ai moaifɨfɨrundɨ nɨne-moatükunɨ rawarundɨ ranahambo,”mehu. Asu ami ai satu piraimemo dɨdai Sisasɨndɨ-mayohoearɨ ra mandemündü yahomo houmbo.

35 Nindou afɨndɨ ranai nɨboadei hɨmboanambohɨfandɨhündɨ, ŋga boboagorɨ nindou ai Sisasɨmbotɨrɨfoarüwurɨ hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Nindoubɨdɨfɨrambo aboedambo-reandürɨ marandɨ. SeGodɨndɨ nɨmorɨ Krais-ayafɨ ana, yaro sɨhafɨhoarɨaboedamboyafo,” mehomo. 36 Asu ami amboanɨtɨrɨfoarɨwurühɨ homo hühütimbü moatükunɨ wainhoe finiga masabudo. 37 Ai hoafɨyomondowohüyahomondoya, “Se Suda-yafe bogorayafɨ ana, yaro

Page 151: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:38 151 Ruk 23:47sɨhafɨhoarɨ aboedamboyafosɨ!” mehomo. 38 Nɨmɨkeimbɨ karɨhendeimbɨ nɨmoamo ndaru sürü pamarundɨ:NDA SUDAYAFE ADÜKARƗ BOGORANI.

39 Nindou hümbuhünɨyafanɨ-rɨnandeimbɨ nɨmɨ ke-imbɨ karɨhendeimbɨ fihɨ mapenɨmbafanɨ ŋgorü ranaiSisasɨmbo tɨrɨfoarirühɨ puküna hoafɨyuhɨ yahuya “Se raKraisɨyafɨ? Ranayafɨ ana, yaro sɨhafɨhoarɨ aboedamboy-afosɨ asu yɨhoehɨmbo amboanɨ aboedambo-rowamunɨ,”mehu. 40 Ŋga asu ŋgorü hümbuhünɨyu-randeimbɨ gorü-goanɨnɨ mapenüŋgu ranai afoai yahu hoafɨyundowohüyahundoya, “Se Godɨmbo yɨhɨmboyafai? Ŋga se tɨŋɨrɨfoasowandɨfɨ nahuraiane ai-amboanɨ asemündu. 41 Sɨhɨrɨtɨŋɨrɨfo asahoamɨndehɨ ranana sapo nɨnɨ-moatükunɨsɨhɨrɨ ramarɨhoandɨ ranɨ-süŋgumboane. Ŋga nindoundanana moai nɨnɨ-moatükunɨ moaruwai rareandɨ.”42 Asu ai hoafɨyuhɨ yahuya, “Sisas, se sɨhafɨ ŋgɨnɨndɨhɨfandarandambe tüküyafo amarɨfɨ ana, se wambo ho-hoanɨmondafɨndɨrɨ,” mehu. 43 Sisas ai hoafɨyundowohüyahuya, “Ro anɨhondümboanahɨ haponda hoafehanɨnɨse ro-dɨbo ŋgoafɨ aboedɨ ranɨhü nɨmandɨmboyafɨ,”mehu.

Sisas ai yɨfɨmayu(Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Son 19:28-30)

44 Sapo hüfɨhamɨndɨkoate-yowohü wambo nɨmbɨranai hüfünɨmbo peyo haya gabudɨfoare hombonɨmbambe tükümefeyo. 45 Refeyoambe asu hoearɨGodɨndɨ worambe kümarundɨ ranai mbusümondühɨyimbubumareandɨ. 46Sisas ai pukünambohamɨndɨ hoafɨkarɨhoeihü “Ape, wandɨ yifiafɨ sɨhafɨ warɨharɨheandɨ,”yahu mburambo asu yɨfɨmayu.

47 Asu ami-yomondɨ bogorɨ manüŋgu ranai nɨne-moatükunɨ tükümefeyo ra hoeireanda mayoa asuGodɨmbo aboed-ani yahu hoafɨyuhɨya, “Anɨhondü-ane,

Page 152: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 23:48 152 Ruk 23:56nindou ndanana moai nɨnɨ-moatükunɨ moaruwai yarerandɨ,” mehu. 48 Nindou afɨndɨ wakɨre meŋgoro ranaihoeirɨhinda mayowamboyei afɨndɨ hohoanɨmoyeihɨahei ŋgusüfohü purükɨ-purükɨ kameihɨ ŋgoafɨnamahei. 49 Ŋga Sisasɨndɨ fikɨmɨnɨndɨyei asu nɨmorehɨGaririhündɨ ahambo süŋgumarɨhorɨ ranai foarɨhehinɨboadeimbo hɨmboanambo wamarɨhorɨ.

Sisasɨmbo hoŋguambe masɨhehorɨ(Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Son 19:38-42)

50-51 Nindou mamɨ anɨhondümbo-reandeimbɨ aboedɨhamɨndɨ manüŋgu ahandɨ ndürɨ Sosep, aiana Suda-yafekansɨr ambeahɨndɨyu. Ŋga asu ai moai yifirɨyu bɨdɨfɨrɨboboagorɨ-yomondɨ hohoanɨmo Sisasɨmbo ramarundɨranahambo. Aiana Suda-yafe ŋgoafɨ Arimateahündɨyuhayamboyu asu God ŋgɨnɨndɨ hɨfandarandɨ ratüküfemboayo ranahambo hɨfanda marandɨ. 52 Sosepai Sisasɨndɨ yɨfɨnɨmoko ra dɨbonapɨfembohündaPairatɨmbo düdufimbo mahafu. 53Asu Sosep ai Sisasɨndɨfi-nɨmoko ra nɨmɨ keimbɨ karɨhendeimbɨ fihɨndɨfoarɨmündɨ sɨherü henüŋgu kɨfohɨ hoearɨnambo parirɨŋgamondɨfoarirɨ mbura sowaründümo homo nɨmoeiadükarɨ nɨmaroweimbɨ hoŋgu nahurai wowondɨmaruhɨfomo ranambe masɨhawurɨ. Asu hoŋgu ranambera moai horombo yɨfɨ sɨhoemo rundɨ. 54 Ai ndearasümbo Godɨmbo hohoanɨmoyowohü moanɨ ŋgoafɨmbonɨmarɨmboane sei hehimbo muŋguambo moatükunɨnapɨrɨhindane ranɨ-moatükunɨ ra tükümefeyo.

55 Nɨmorehɨ Garirihündɨ Sisas babɨdɨmbomahüsi-mayei ranai Sosep babɨdɨmbo Sisasɨndɨyɨfɨnɨmoko sɨhefimbo hoŋguanambo mahei saponüŋgurüwurɨmboemo asɨhawurɨ ra hoeifimbo.56 Ranɨyei asu nɨmorehɨ ranai worɨna hei aboedɨfɨsɨŋarümbü moatükunɨ mbɨmbɨrai asu marasen

Page 153: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:1 153 Ruk 24:8ndondomarɨhindɨ. Asu Mosesɨndɨ ahɨnümbɨhohoanɨmo hoafɨmayo süŋgu moanɨ nɨmarɨmbo sira mamarei.

24Sisas botɨmefiyu hoafɨ(Matyu 28:1-10; Mak 16:1-8; Son 20:1-10)

1 Mamɨ wik ranahandambo weaŋgurühɨndɨ sihɨsiambe hondü nɨmoreh ranai Sisas samboarüwuranamboaboedɨ fɨsɨŋarümbɨ mbɨmbɨrai ndorɨhi masɨhehindɨ rasahümündi mahei. 2 Asu ai hei hɨmboyeiane nɨmoeihoŋgu nafɨtambeihü güru pamarundɨ ranai paiarɨkoatetifoe hɨhɨre amoahɨre meŋgoro. 3 Ŋga ai kefoehi hüsihɨmboyeiane, asu Adükarɨ Sisasɨndɨ yɨfɨnɨmoko ra moaiyaŋgoro.

4Ranɨ-moatükunɨ ranahambo afɨndɨ hohoanɨmoyeihɨnɨmboeiane, nɨmehünou nindou yimbu ranai hoearɨ sikareandeimbɨ güdɨne hena ahei fikɨmɨ tüküyafɨnemanɨmbafanɨ. 5 Asu nɨmorehɨ ranai yɨhɨmbombohɨfɨnɨ mbɨro pɨyei hehi manɨmboei. Asu nindouyimbu ranai hoafɨyafandühɨ safanɨya, “Nɨmboe senindou yaŋgɨrɨ nüŋguweimbɨ ranahambo yɨfɨyeimbɨyeifondɨwamɨ kokoarɨhora? 6 Aiana moai ndühɨ yaŋguru,ŋga botɨmefiyu. Ai Garirihü nüŋguambe sɨheimbohoafɨmayu ranɨmbo se hohoanɨmondei. 7 Ai yahuya,‘Nindou Hondü ra nindou moaruwai hohoanɨmoyomo-ndeimbɨ-yomondɨ warɨhündüwurɨmboemo nɨmɨkeimbɨ karɨhendeimbɨfihɨ tɨkoemündɨ pefimbohünda.Asu yimbu sindu haya ŋgɨmɨ noufimbɨ ranɨfihɨanɨmbo botɨndɨfimbui,’ mehu,” masafanɨ. 8 Ranɨyoasu nɨmorehɨ-mayei ranai horombo Sisas hoafɨmayu rahohoanɨmomayei.

Page 154: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:9 154 Ruk 24:179Asu nɨmorehɨ-mayei ranai hoŋgu ra hɨnɨŋgɨrɨhi hehi

hei ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ 11 asu muŋguamboamurɨ ranɨyei aheimbo muŋguambo moatükunɨwataporɨmbo-marɨhündürɨ. 10 Sapo hoŋguambemuŋguambo moatükunɨ tükümefeyoa hoeirɨhi hehiKraisɨndɨ hoafɨ sowandümo homo-rundeimbɨmbohoafɨmayei nɨmorehɨ ranana Maria Makdarahündɨyo,Soana, Maria Semsɨndɨ hondɨyo asu bɨdɨfɨrɨ amurɨranɨyei. 11 Ŋga asu ahandɨ hoafɨ sowandümo homo-rundeimbɨ ai nɨmorehɨ hoafɨmayei ranahambotɨkarɨhi hehi hoafɨ yaŋgɨrɨ anɨhündɨ yahomohoumbo moai anɨhondümborundɨ. 12 Ŋga asu Pitaai pɨpɨyu hu hoŋguambe amofi hɨmboyuane, hoearɨahambo hɨmondɨmarɨhorɨ ranɨ yaŋgɨrɨ meŋgorowahoeimareandɨ. Ranɨyu ai hoŋgu ra hɨnɨŋgɨre hayahüfu worambe ranɨ-moatükunɨ ranahambo afɨndɨhohoanɨmoyuhü mamaru.

Nindou yimbu ai Sisasɨmbo Emaus nafɨ hohühoeimarɨnerɨ

(Mak 16:12-13)13 Nɨmorehɨ ranai hoŋguanambo hüsi sɨmboanɨ

Sisasɨndɨ süŋgrurü-rundeimbɨ yimbu ranaiŋgoafɨ mamɨ Emaus Serusaremɨhündɨ hombo 11kiromitahüfeimbɨ hoandarɨ nafɨ mahafanɨ. 14 Aihafandühɨ muŋgu moatükunɨ tükümefeyo ranahambowataporɨmbo-marɨnandɨ. 15 Ai wataporɨmbo-rɨnɨhafandühɨ fɨfɨrɨnandane, Sisas ai ahandɨhoarɨ tüküfihaya ai-babɨdɨmbo mahu. 16 Mamɨ moatükunɨgabudɨmafoareapɨra ai moai ahambo Sisas-ani safanɨtürüfoarɨnerɨ fɨfɨrɨnerɨ.

17 Asu ai ahafanɨmbo düdureapɨrühɨ yahuya,“Se nɨnɨ-moatükunɨmboyo wataporɨmborɨnandühɨahafana?” mehuamboyafanɨ. Asu ai ŋgusümboarambe

Page 155: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:18 155 Ruk 24:25sɨsai fiyafandühɨ manɨmbafanɨ. 18 Asu ŋgorü,ahandɨ ndürɨ Kriopas, ai sɨmborɨ hoafɨyuhɨ yahuya,“Awi Serusaremɨhü ndüfosimbo tükümehindɨ ra seyaŋgɨranafɨ nɨne moatükunɨ ranɨhü tükümefeyo rafɨfɨrɨfekoate-ayafɨ?” mehu.

19 Asükai Sisas ai düdureapɨrühɨ yahuya, “Nɨmboewataporɨmbo-arɨnanda?” mehuamboyafanɨ. Asusɨmborɨ hoafɨyafandühɨ safanɨya, “Sisas Nasaretɨhündɨranahamboane wataporɨmbo-arɨhorɨ. Aiana Godɨndɨhoafɨ hoafɨyu-randeimbɨyu haya God asu muŋguambonindouyei hɨmboahü ahandɨ hoafɨ, ratüpurɨ ra ŋgɨnɨndɨhamɨndɨyo. 20 Yɨhoefɨ bogorɨ nindou asu Godɨmbosesɨ sɨhou-rundeimbɨ ai gafmanɨ-yomondɨ warɨhühɨnɨŋgɨmarüwurɨ. Ranɨyo gafman ai hɨfokoefimboaniyahomo houmbo nɨmɨ keimbɨ karɨhendeimbɨfihɨtɨkoründümo pamarüwurü. 21 Ŋga horombo rohohoanɨmoyefühɨya, ‘Sisas ranana God ai Israerɨhündɨranaheimbo aboedambo-fendürɨmbo kafoarirɨhɨnɨŋgɨrirɨmbombai,’ masefɨ. Asu hɨfokoamarüwurɨra yimbu si ho hayamboyoanɨ hapo ŋgɨmɨ noufimbɨsiane. 22-23 Hapo siambe hondü nɨmorehɨ bɨdɨfɨrɨroambeahɨndɨ ai hei hoŋguambe hɨmboyeia moaiahandɨ yɨfɨnɨmoko ra ranɨhü hoeirɨhindɨ. Ranɨyo rohepünɨmehundɨ. Ai sɨnei yɨhoefɨmbo hoafɨyeihɨ seiya,‘Sünambeahɨndɨ nendɨ yimbu hoeirɨhupɨra ai safanɨya,‘Sisas ana yaŋgɨrɨ mbanüŋgu,’ masafanɨ,’ masei. 24 Asunindou bɨdɨfɨrɨ roambeahɨndɨ amboanɨ hɨfomohoŋguambe muŋguambo moatükunɨ ra hoeirundanɨmorehɨ hoafɨmayei süŋgure meŋgoro. Ŋga asu moaiSisasɨmbo ana hoeirüwurɨ,” masafanɨ.

25 Asu Sisas ai ahafanɨmbo hoafɨyupɨrühɨ yahuya,“Se ana ŋgusüfokoate-anemo, se moai Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ hoafɨmemo ranahambo

Page 156: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:26 156 Ruk 24:35nɨmehünou hohoanɨmoyomo. 26 Godɨndɨ hoafɨhoafɨyomo-rundeimbɨ ai hoafɨyomondühɨ yahomoya,‘Nindou God ai ahandɨ nendambo aboedambo-fendürɨmbo kamafoarirɨ ra asübusɨ ndemündɨmbundambo anɨmbo asu süŋgunambo Godɨndɨhɨmboahü ndürɨ adükarümbɨndümbui,’ mehomo,”mehu. 27 Ranɨyo Sisas ai ahafanɨmbo ahandɨ fimboBukambe hoafɨ mapenɨŋgo ra Mosesɨndɨmayo bukɨfihɨpiyu haya Godɨndɨ hoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ sürüpapɨru masɨhoemo ranahambo yamundɨmareapɨrɨ hu.

28 Ai homo Emaus ŋgoafɨkɨmɨ tükümefundɨ. RanɨyoSisas ai ŋgasünde haya hombonoumefiyu. 29 Ŋgayimbu ai hüti hoafɨyafandühɨ safanɨya, “Mborai ro-babɨdɨ apoefo, ŋga ndeara hüfɨhamɨndɨ hanühɨnɨmbɨfembo akɨmane,” masafandamboyu. Ranɨyuhafu ahafandɨ worambe aibabɨdɨ mamaru. 30 Aisesɨmbo yahomo houmbo nɨmarɨmombo bret semündüGodɨmbo hɨhɨfɨrürɨ mbura hɨfɨtɨre haya masagapɨrɨ.31 Rasüŋgu-mareandamboyo ai hepünafɨneandühɨ Sisasani safanɨ fɨfɨrɨmarɨnerɨ. Ŋga asu nɨmehünou asükaiawarɨmarɨhoayuwamoai hoeirɨnerɨ. 32Ai ahafandɨhoarɨsɨmborɨ hoafürɨyafandühɨ safanɨya, “Anɨhondü-ane,nafɨnɨ sɨnefühɨ sɨhehɨmbo wataporɨmbo-maramunaasu sɨhɨrɨ ŋgusüfoambe hepünɨmehoandɨ,” masafanɨ.

33 Refe hayamboyoane, süŋgurɨnerɨ-rɨnandeimbɨranai botɨyafɨne hena Serusaremɨnambo mahafanɨ.Ranɨyo hafanɨ hoeirɨneapuranɨ ahandambo süŋgrurü-rundeimbɨ 11-memo ranai ahamundɨ ŋgunindɨbabɨdɨ gugureafu mamarɨmonda hoeimarɨneapurɨ.34 Ai hoafɨyomondühɨ yahomoya, “Anɨhondü-ane,Adükarɨ ai yɨfɨhündɨ botɨmefiyu! Ai Saimon-sotükümefiyuwa hoeimarirɨ,” mehomo. 35 Ranɨyo asusüŋgrurü-rundeimbɨ yimbu ranai ahafanɨmbo-so

Page 157: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:36 157 Ruk 24:45nafɨnɨ tükümefiyu asu bret hɨfɨtɨreanda türüfoarɨnerɨfɨfɨrɨmarɨnerɨ ranahambo wataporɨmbo-marɨnandɨ.

Sisasɨmbo süŋgrurü-rundeimbɨ ai hoeimarüwurü(Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Son 20:19-23; Ratüpurɨ 1:6-

8)36 Ahambo süŋgrurü-rundeimbɨ ranai bɨdɨfɨrambo

ranɨ-moatükunɨ ra wataporɨmbo-rundane, Sisasahandɨhoarɨ ahamundɨ mbusümo tüküfi nüŋgumbohoafɨyupurühɨ yahuya, “Sɨhamundɨ ŋgusüfoambe afurekümbearoamboane,” mehu. 37 Ranɨyomo yifiafɨmbaihoeiarɨhurɨ yahomo houmbo yɨhɨmbo muŋgunamoaruwaimemo. 38 Ŋga asu Sisas ai hoafɨyupurühɨyahuya, “Nɨmboe se ranahambo hepünefunda? Asunɨmboe se nɨnɨ-moatükunɨyo hoeimarundɨ ranahamboawi fɨfɨrɨfekoate-ayomoa? 39 Se wandɨ yitɨŋarɨ watɨŋarɨhoeiru. Ro wandɨhoar-anahɨ nda! Se sündu hoeirundɨrɨ.Sapo yifiafɨ ana ŋgɨrɨ wandɨ fi nahuraindo.”

40 Sisas ai hoafɨyu mbura asu ahamumbo ahandɨfi hoearɨ ra nafuimepurɨ. 41 Ai afɨndɨ hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨmemosɨ, ŋga ai awi ranahambo anɨhondümbofe-koate-afɨndɨ hohoanɨmomemo. Asu Sisas aihoafɨyupurühɨ yahuya, “Se sesɨ bɨdɨfɨrɨ sɨhoundai?”mehu. 42-43 Asu ai kinɨ mamandundɨ ra ŋgorü bɨdɨfɨrɨmasabudowa semündü haya ahamundɨ hɨmboahümasesuwa hoeimarüwurü.

44 Ai ahamumbo hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sefɨfɨrundai ro horombo se-babɨdɨmbo nɨmboahambehoafɨmayahɨ ra? Ro hoafɨyahapurühɨ sahɨya,Mosesɨndɨ ahɨnümbɨ hohoanɨmo ranambe, Godɨndɨhoafɨ hoafɨyomo-rundeimbɨ-yomondɨ bukambeasu Herü Buk ranambe muŋgu moatükunɨ wambotükündɨfemboe masahɨ.” 45 Sisas ai ramehuamboemoŋgusüfoambe fufurɨfoareapurühɨ Bukambe hoafɨmayo

Page 158: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

Ruk 24:46 158 Ruk 24:53ra türüfoaru fɨfɨrɨmarundɨ. 46 Asu Sisas aisɨmborɨ hoafɨyupurühɨ yahuya, “Sapo Bukambesürü papɨmarundɨ ra yare hoafɨyowohü yahoya,‘God ai ahandɨ nendambo aboedambo-fendürɨmbokoamafoarirɨ ra asübusɨ ndemündü mbundayɨfɨndu haya ŋgɨmɨ noufimbɨ ranambo yɨfɨhündɨbotɨndɨfimbui. 47 Rananɨmbo Serusaremɨhü pɨndɨmohoumbo muŋguambo hɨfɨ ahandɨ ndürɨnambo hoafɨbokarɨndɨhoemboemo. Rananɨmbo asu moaruwaihohoanɨmo ra hɨnɨŋgɨrɨhindühɨ aboedɨ hohoanɨmosüŋgurɨhindanɨ God ai ahei moaruwai hohoanɨmo raamboawi mbeyahuamboane,’ meho. 48 Asu se ndanɨmoatükunɨ tükümefeyo ndanahambo wataporɨmbondundündɨ. 49 Wandɨ Ape ai Yifiafɨ Aboedɨ koarɨhefembohoafɨyu masɨhendɨ ra koandɨheheamboyahɨ. Ŋga awi sehokoate Serusaremɨhü nɨmandɨmombo Godɨndɨ-mayoŋgɨnɨndɨ ra ndowandümo houmbo anɨmbo ŋgomo,”mehu.

Sisasɨmbo God ai sünambe serümündü mahafu(Mak 16:19-20; Ratüpurɨ 1:9-12)

50 Sisas ai ahambo süŋgrurü-rundeimbɨmbosepurümündɨ hu Betani ŋgoafɨhü kaimayu. RanɨyoGod ai ahamumbo aboedɨ-aboedɨmbɨreapura yahuhaya dɨdɨbafɨmefiyu. 51 Ai ahamumbo aboedɨ-aboedɨreapurühɨ nüŋguane God ai ahamundɨmbusümonɨndɨ serümündü sünambe mahafu. 52 Ai yirɨyimbu pusɨru nɨmarɨmombo ahambo ŋgusɨfo parüwurɨmburumbo Serusaremɨnambo hɨhɨfɨ-hɨhɨfɨ kameihɨhɨhɨrɨyafu mahomo. 53 Asu ai muŋguambo si Godɨmboaboed-ani yaho hohoanɨmombohünda ahandɨ worɨnahomo marundɨ.

Page 159: Ruk - World English BibleRuk ai Sisas tükümefiyuranahambo Tiofirusɨmbo sürü papɨmarandɨ 1 Tiofirus,karɨhasɨ seadükarɨ nindou-anafɨ. Nindou afɨndɨ ai nɨne-moatükunɨ

159Godɨndɨ Hoafɨ

The New Testament in the Angor language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Angor long Niugini

Copyright © 2001 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: AngorContributor: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2013-01-07PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 27 Jul 2020 from source files dated 12 Jun2020c500d379-d0cf-5c22-9613-91d7bcc63af3