Rostrum of Asclepius - Το Βήμα του Ασκληπιού 04_12/VA... · την...

Το Βήμα του Ασκληπιού 11ος Τόμος, 4ο Τεύχος, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2012

Rostrum of Asclepius 11th Volume, 4th Issue, October – December 2012


Περιεχόμενα

Contents Σελίδα- Page

Άρθρο Σύνταξης – Editorial

Η αξία της ηλεκτρονικής Νοσηλευτικής τεκμηρίωσης στο χώρο του νοσοκομείου. 470

The role of electronic nursing documentation in the hospital.

Ανασκοπήσεις - Reviews

1. Ηγεσία και παρακίνηση: Σημαντικές έννοιες στην νοσηλευτική.

473 Leadership and motivation: Important concepts in nursing.

2. Κριτική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος και νοσηλευτικής πράξης στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. 484 A critical analysis of the human body and nursing praxis in Intensive Therapy Unit.

3. Ο εκπαιδευτικός ρόλος του νοσηλευτή.

503 The educational role of the nurse.

4. Περιεγχειρητική συμβουλευτική παιδιού.

523 Perioperative counseling in children.

Έρευνες – Original Papers

1.

Διερεύνηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών του γενικού νοσοκομείου Λάρνακας Κύπρου.

531 Exploration of burnout syndrome in nurses of general hospital in Larnaka of Cyprus.

2.

Το παραλήρημα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση του και η σημασία του στην τελική έκβαση των ασθενών.

549 Delirium in Intensive Care Unit. Factors that affect the appearance of delirium and its importance to the patients’ final outcome.

3.

Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ): Διερεύνηση Αντιλαμβανόμενου Άγχους στο Νοσηλευτικό Προσωπικό.

563 Greek National Health System (NHS): A study of perceived stress in Nursing Personnel.

4. Ποιοτικά Χαρακτηριστικά των Ιατρικών Σφαλμάτων: Ερευνητικά ευρήματα από την Ελλάδα. 577 Qualitative Patterns of Medical Errors: Research Findings from Greece.


ΑΑΡΡΘΘΡΡΟΟ ΣΣΥΥΝΝΤΤΑΑΞΞΗΗΣΣ -- EEDDIITTOORRIIAALL

Η αξία της ηλεκτρονικής Νοσηλευτικής τεκμηρίωσης στο χώρο του

νοσοκομείου

ε τον όρο νοσηλευτική τεκμηρίωση εννοούμε την καταγραφή όλων των δεδομένων που

λαμβάνει ο νοσηλευτής από τον ασθενή και το περιβάλλον του, καθώς και των

παρεμβάσεων που ο νοσηλευτής -σε συνεργασία με τον ασθενή- σχεδιάζει και εφαρμόζει με σκοπό

την πρόληψη, την προαγωγή και την αποκατάσταση της υγείας του.

Η τεκμηρίωση της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας αποτελεί ζωτικής σημασίας κομμάτι της

νοσηλευτικής διεργασίας. Οι κύριοι λόγοι καταγραφής των δεδομένων είναι: η διευκόλυνση της

επικοινωνίας μεταξύ των νοσηλευτών και των άλλων επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις

πληροφορίες που αφορούν τον ασθενή, η προαγωγή της ολοκληρωμένης νοσηλευτικής φροντίδας

και η νομική κατοχύρωση των επαγγελματιών υγείας.

Στη νοσηλευτική βιβλιογραφία αναφέρονται επτά τρόποι νοσηλευτικής τεκμηρίωσης:

αφηγηματικού τύπου σημειώσεις, τα αρχεία που είναι προσανατολισμένα στο πρόβλημα, τα

αρχεία που είναι προσανατολισμένα στην πηγή, η κατ’ εξαίρεση καταγραφή, τα Kardex, η κατά

περίπτωση καταγραφή και τα ηλεκτρονικά αρχεία (ηλεκτρονική τεκμηρίωση).

Η ηλεκτρονική τεκμηρίωση περιλαμβάνει τη συλλογή πληροφοριών υγείας ενός ατόμου και την

εισαγωγή τους σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων από τους νοσηλευτές ή άλλους επαγγελματίες

υγείας. Τα οφέλη της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν την πρόληψη των λαθών, την

εξοικονόμηση χρόνου, την οργάνωση και εύκολη ανάκτηση της πληροφορίας, την εξοικονόμηση

χρημάτων και τη βελτίωση της παρεχόμενης φροντίδας υγείας του ασθενή καθώς το

αυτοματοποιημένο σύστημα καθορίζει τους νοσηλευτικούς στόχους με ακρίβεια. Εφαρμόζοντας

την ηλεκτρονική τεκμηρίωση στο χώρο εργασίας ο νοσηλευτής βρίσκει περισσότερο χρόνο για τον

ασθενή και παρέχει καλύτερη νοσηλευτική φροντίδα.

Η οργάνωση της φροντίδας υγείας των ασθενών γίνεται πιο εύκολη καθώς υπάρχει η δυνατότητα

να δοθούν στο υπολογιστικό σύστημα τα απαραίτητα στοιχεία που αφορούν την κατάσταση του

ασθενή και το σύστημα να επεξεργαστεί αυτά τα στοιχεία με συγκεκριμένες παραμέτρους και να

προτείνει εξατομικευμένα σχέδια φροντίδας ανάλογα με τις ανάγκες του. Επιπλέον, μπορεί να

διαπιστωθούν τυχόν αρνητικές αντιδράσεις σε φαρμακευτικά σκευάσματα ή αλληλεπιδράσεις

φαρμάκων.

Μ




Ταυτόχρονα, με την ηλεκτρονική τεκμηρίωση, εξασφαλίζεται εύκολα η συλλογή στοιχείων για

ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και η εφαρμογή κατευθυντήριων οδηγιών και

πρωτοκόλλων.

Στην Ελλάδα, η εφαρμογή της ηλεκτρονικής νοσηλευτικής τεκμηρίωσης και κατ’ επέκταση η

ανάπτυξη νοσηλευτικών πληροφοριακών συστημάτων δεν βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Υπάρχουν λόγοι όπως η ασυνέχεια στρατηγικών για την ανάπτυξη της πληροφορικής, οι

σημαντικές ελλείψεις εξειδικευμένου προσωπικού, η απουσία από τον τακτικό προϋπολογισμό

των φορέων υγείας ικανού ποσοστού επενδύσεων για την ανάπτυξη της πληροφορικής που

καθυστερούν τη δημιουργία και την εφαρμογή των νοσηλευτικών πληροφοριακών συστημάτων

(ΝΠΣ).

Η συμμετοχή των νοσηλευτών στην εγκατάσταση εφαρμογών της πληροφορικής στο χώρο

εργασίας τους είναι επιβεβλημένη. Οι νοσηλευτές άρχισαν ήδη να εξοικειώνονται με την

πληροφορική και με την λήψη αρχείων που αφορούν τους ασθενείς. Οι εξελίξεις στο χώρο της

υγείας δεν επιτρέπουν να αγνοήσει κανείς την κατάσταση που αρχίζει να διαμορφώνεται και

γίνονται προσπάθειες να αξιοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα οφέλη από την εφαρμογή

των ΝΠΣ.

Αναμφισβήτητα, ο γραπτός λόγος παραμένει στο επίκεντρο της επικοινωνίας ως ο σαφέστερος,

πληρέστερος και νομικά κατοχυρωμένος τρόπος επικοινωνίας στον χώρο της υγείας. Η χρήση της

τεχνολογίας για την καταχώρηση δεδομένων που αφορούν τον ασθενή αναμένεται να βελτιώσει

την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας υγείας και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά όλα τα

προβλήματα της έντυπης καταγραφής.

Βιβλιογραφία

1. College of registered nurses of British Columbia. Nursing documentation. ONLINE, 04/2007, 2-

24, Available from: https://www.crnbc.ca/downloads/151.pdf

2. Kika I, Brokalaki H. Electronic Nursing documentation. Nosileftiki. 2007; 46(1):55-64

3. Χρυσοσπάθη Σ. Τεκμηρίωση της παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Νοσηλευτική. 2002;

41(4):413-417.

4. Park HA, Min YH, Jeon E, Chung E. Integration of Evidence into a Detailed Clinical Model-based

Electronic Nursing Record System. Health Inform Res. 2012 ;18(2):136-44.

5. DesRoches C, Donelan K, Buerhaus P, Zhonghe L. Registered nurses' use of electronic health

records: findings from a national survey. Medscape J Med. 2008 ;10(7):164.


6. Dahm MF, Wadensten B. Nurses' experiences of and opinions about using standardised care

plans in electronic health records--a questionnaire study. J Clin Nurs. 2008 Aug;17(16):2137-

45.

7. Kelley TF, Brandon DH, Docherty SL. Electronic nursing documentation as a strategy to

improve quality of patient care. J Nurs Scholarsh. 2011 Jun;43(2):154-62.

8. Furukawa MF, Raghu TS, Shao BB. Electronic medical records, nurse staffing, and nurse-

sensitive patient outcomes: evidence from the national database of nursing quality indicators.

Med Care Res Rev. 2011;68(3):311-31.

9. Cobb D. Improving patient safety--how can information technology help? AORN J.

2004;80(2):295-8, 301-2.

10. Koshy R. Navigating the information technology highway: computer solutions to reduce errors

and enhance patient safety. Transfusion. 2005;45(4 Suppl):189S-205S.

Καδδά Όλγα

Νοσηλεύτρια MSc, PhD(c)

Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο




ΑΑΝΝΑΑΣΣΚΚΟΟΠΠΗΗΣΣΗΗ –– RREEVVIIEEWW

Ηγεσία και παρακίνηση: Σημαντικές έννοιες στην νοσηλευτική

Πρεβύζη Ευαγγελία1, Κόλλια Θωμαή

2

1. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc(c), ΜΤΝ Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο», Παθολογική Νοσηλευτική Ειδικότητα 2. Νοσηλεύτρια ΤΕ, ΜSc(c), ΜΕΘ Γενική Κλινική Πειραιά «Παναγία η Οδηγήτρια»

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η ηγεσία και η παρακίνηση είναι διοικητικές διαδικασίες εξαιρετικά σημαντικές στην νοσηλευτική

υπηρεσία, καθώς από αυτές εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η επικέντρωση των νοσηλευτών στην

επίτευξη των στόχων για την αποτελεσματική λειτουργία της.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η θεωρητική προσέγγιση του ρόλου του

προϊσταμένου-ηγέτη και των μεθόδων και τεχνικών παρακίνησης του προσωπικού στον

νοσηλευτικό χώρο.

Υλικό και μέθοδος: Η μέθοδος που ακολουθήθηκε στην παρούσα ανασκόπηση στηρίχτηκε σε

ανασκοπικές και ερευνητικές μελέτες οι οποίες διενεργήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 2000-

2012 και αντλήθηκαν από διεθνείς (Medline, PubMed, Cinahl) και ελληνικές (Iatrotek) βάσεις

δεδομένων και στην ελληνική βιβλιογραφία, σχετικά με τις έννοιες ηγεσία και παρακίνηση στο

νοσηλευτικό χώρο Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική

βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση, υπηρεσίες υγείας.

Αποτελέσματα: Σε ό,τι αφορά στην ηγεσία στη νοσηλευτική, τα αποτελέσματα έδειξαν πως το

κάθε στέλεχος της νοσηλευτικής υπηρεσίας που κατέχει τη θέση του ηγέτη θα πρέπει να

διαμορφώνει το επιθυμητό οργανωτικό κλίμα. Ο ρόλος του ως συντονιστή της νοσηλευτικής

υπηρεσίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Επίσης, ο προϊστάμενος-ηγέτης είναι απαραίτητο να

διαχειρίζεται σωστά τις μεθόδους παρακίνησης και τις τεχνικές της. Σχετικά με την παρακίνηση, οι

μέθοδοι και οι τεχνικές παρακίνησης στο νοσηλευτικό χώρο συμπεριλαμβάνουν τη διαμόρφωση

ομάδων εργασίας (team nursing), τη δημιουργία περιβάλλοντος μάθησης, τη συνεχιζόμενη

νοσηλευτική εκπαίδευση και το ασφαλές εργασιακό περιβάλλον.

Συμπεράσματα: Ο προϊστάμενος-ηγέτης θα πρέπει να διακρίνεται από ένα συνδυασμό πολλών

χαρακτηριστικών για να ασκεί αποτελεσματική ηγεσία. Για την παρακίνηση των νοσηλευτών είναι

σημαντική η επιλογή κατάλληλων τεχνικών και μεθόδων ώστε να αποδίδουν στο μέγιστο των

δυνατοτήτων τους με τη ταυτόχρονη διασφάλιση συνθηκών ικανοποίησης από την εργασία τους.


Λέξεις κλειδιά: Διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση, υπηρεσίες

υγείας.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

Πρεβύζη Ευαγγελία, Κωστή Παλαμά 154 Πειραιάς,

ΤΚ: 18648, ΤΗΛ: 6976793948,

Email: [email protected]

Leadership and motivation: Important concepts in nursing

Prevyzi Evangelia1, Kollia Thomai

2

1. RN, Mcs(c), RCU General Hospital of Piraeus ‘Tzaneio”, Pathologist Nursing Specialty 2. RN, Mcs(c), ICU General Clinic of Piraeus “Panagia i Odigitria”

ABSTRACT

Leadership and motivation are extremely important administrative procedures in the nursing

services, and these depend to a large extent the focus of nurses in achieving the goals of efficiency.

Purpose: The purpose of the present study was the theoretical approach of leader΄s role and

methods and techniques to motivate staff in the nursing field.

Material and methods: The method followed in this review based on literatures reviews and

investigate studies, which were carried out during the period 2000-2012 and international

(Medline, PubMed, Cinahl) and Greek (Iatrotek) databases and greek literature on the concepts

leadership and motivation to the nursing field. Keywords were used: Managment, leadership,

evidence-based nursing, motivation, health servises.

Results: In terms of leadership in nursing, the results showed that each strain of nursing who holds

the position of leader will need to form the desired organizational climate. His role as coordinator

of nursing services is particularly important. Also, the headnurse-leader is necessary to properly

administer the methods and motivational techniques. Regarding motivation, methods and

techniques to motivate the nursing staff include the formation of working groups (team nursing),

creating an environment of learning, continuing nursing education and safe working environment.

Conclusions: The headnurse-leader will be distinguished by a combination of many features to

exercise effective leadership. For the motivation of nurses is important in selecting appropriate

techniques and methods to perform at their maximum potential while ensuring the conditions of

satisfaction from their work.




Keywords: Managment, leadership, evidence-based nursing, motivation, health servises.

CORRESPONDING AUTHOR

Prevyzi Evangelia, Kosti Palama 154 Piraeus,

P.C: 18648, TEL: 6976793948,

Email: [email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ηγεσία και η παρακίνηση είναι

διαδικασίες διοίκησης εξαιρετικά

σημαντικές για την επιτυχή λειτουργία της

νοσηλευτικής υπηρεσίας. Μέσω αυτών των

διοικητικών διαδικασιών μπορεί να

επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό η επικέντρωση

των νοσηλευτών στην επίτευξη των στόχων

της νοσηλευτικής υπηρεσίας με ενεργοποίηση

του μεγίστου των δυνατοτήτων τους.

Η διαδικασία της ηγεσίας αφορά ζητήματα

σχετικά με το τι είναι ηγεσία, τους τύπους

άσκησης ηγεσίας, τι είναι ο ηγέτης, ποια τα

χαρακτηριστικά του ηγέτη και πως επιδρούν

όλα αυτά στην υποκίνηση της νοσηλευτικής

ομάδας, στη διαχείριση των συγκρούσεων και

στη λήψη αποφάσεων.

1

1,2

Η διαδικασία της παρακίνησης αφορά

ζητήματα σχετικά με την αποτελεσματική

διάγνωση των αναγκών των μελών της

νοσηλευτικής ομάδας και την επιλογή

τεχνικών και μεθόδων που τους κινητοποιούν

και τους εξασφαλίζουν παράλληλα συνθήκες

ικανοποίησης από την εργασία τους.

1,2

Σκοπός

Ο σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η

θεωρητική προσέγγιση του ρόλου του

προϊσταμένου-ηγέτη και των μεθόδων και

τεχνικών παρακίνησης του προσωπικού στον

νοσηλευτικό χώρο.

Είναι αναγκαίο να αναδειχτούν οι τρόποι με

τους οποίους οι νοσηλευτές, θα αποδίδουν το

μέγιστο στο εργασιακό περιβάλλον και θα

συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων και

στην βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών

υγείας.

Υλικό και μέθοδος

Η μέθοδος που ακολουθήθηκε στην παρούσα

ανασκόπηση στηρίχτηκε σε ανασκοπικές και

ερευνητικές μελέτες από διεθνείς (Medline,

PubMed, Cinahl) και ελληνικές (Iatrotek)

βάσεις δεδομένων και στην ελληνική

βιβλιογραφία, σχετικά με τις έννοιες ηγεσία

και παρακίνηση στο νοσηλευτικό χώρο.

Επιλέχτηκαν οι μελέτες και η βιβλιογραφία,

που διενεργήθηκαν κατά το χρονικό

διάστημα 2000-2012.

Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν

ήταν: διοίκηση, ηγεσία, νοσηλευτική

Η


βασισμένη σε ενδείξεις, παρακίνηση,

υπηρεσίες υγείας.

Ηγεσία

Ηγεσία είναι η διαδικασία επιρροής ενός

ατόμου σε μια ομάδα ή οργανισμό και

συνεπάγεται τον καθορισμό αντικειμενικών

στόχων της ομάδας ή του οργανισμού, την

δημιουργία κινήτρων για την παραγωγή

έργου, τη συμβολή στην διατήρηση της

ομάδας και της κουλτούρας της.3,4

• Αυταρχική (καθοδηγητική) ηγεσία, με

χαρακτηριστικό την καλλιέργεια σχέσεων

επιθετικότητας, απάθειας, εκμηδένισης

της πρωτοβουλίας στην νοσηλευτική

ομάδα.

Oι τύποι

ηγεσίας καθώς και η επιρροή τους στην

νοσηλευτική ομάδα είναι:

• Δημοκρατική (συμμετοχική) ηγεσία, που

προσανατολίζει τους νοσηλευτές στην

ομαδική εργασία και στις ανθρώπινες

αξίες.

• Φιλελεύθερη (μη καθολική) ηγεσία, που

οδηγεί σε μη ικανοποίηση του

προσωπικού και σε χαμηλά επίπεδα

παραγωγικότητας.

• Μεταρρυθμιστική, που φέρνει

επαναστατικές αλλαγές και συμβάλει

στην εξέλιξη των μελών της νοσηλευτικής

ομάδας.3,4

Ηγέτης είναι το άτομο που επηρεάζει την

ομάδα με κατεύθυνση την επίτευξη των

επιθυμητών στόχων της ομάδας ή του

οργανισμού. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για

τον χαρακτηρισμό ενός ατόμου ως ηγέτη.

• Η θεωρία των χαρακτηριστικών (ευφυΐα,

ικανότητα συνεργασίας, δυναμικότητα,

κύρος).

3,4

• Η θεωρία της συμπεριφοράς (η ηγετική

συμπεριφορά μπορεί να είναι

αποτέλεσμα εκπαίδευσης).

• Η θεωρία του απρόοπτου (η επίδραση

απρόοπτων μεταβλητών αναδεικνύει τον

ηγέτη).

• Η θεωρία του μετασχηματισμού (ο

ηγέτης ανακαλύπτει την ανάγκη για

αλλαγή και με όραμα οδηγεί την ομάδα

προς αυτήν εμψυχώνοντάς την).

3,4

Ο ρόλος του ηγέτη-προϊστάμενου

νοσηλευτικού τμήματος

Ο ρόλος της ηγεσίας στη νοσηλευτική

φαίνεται να είναι ο θεμέλιος λίθος για τη

δημιουργία και τη διατήρηση ενός ποιοτικού

συστήματος υγείας. Η ηγεσία που λειτουργεί

δημιουργικά αποδεικνύεται με την υψηλή

ποιότητα φροντίδας των ασθενών.5 Η

κατάλληλη επιλογή του τύπου ηγεσίας και η

χρήση της κατάλληλης τεχνικής κατά την

άσκησή της, οδηγούν στην ασφάλεια τόσο

των ασθενών όσο και των μελών της

νοσηλευτικής ομάδας. Το κάθε στέλεχος της

νοσηλευτικής υπηρεσίας που κατέχει τη θέση

του ηγέτη, θα πρέπει να διαμορφώνει το

επιθυμητό οργανωτικό περιβάλλον.6




O ηγέτης-προϊστάμενος είναι απαραίτητο να

αποδέχεται την υπευθυνότητα και τις

αρμοδιότητες του ηγετικού του ρόλου στο

σύστημα παροχής φροντίδας των ασθενών. Ο

ρόλος του στη διεπιστημονική ομάδα είναι

καθοριστικός, αφού κατέχει το ρόλο του

συντονιστή. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να

υπενθυμίζει την αποστολή της ομάδας, η

οποία θα πρέπει να είναι κατανοητή και

αποδεκτή από κάθε μέλος.

7

Χαρακτηριστικά του ηγέτη-

προϊστάμενου νοσηλευτικού τμήματος

Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των

ηγετών-προϊσταμένων είναι τo όραμα και η

ικανότητα επικοινωνίας. Απαραίτητο είναι

επίσης να υιοθετούν υποστηρικτική

στρατηγική και να καθοδηγούν, να

εκπαιδεύουν με ηθικές αξίες και με

επιστημονικότητα την ομάδα τους. Είναι

σημαντικό ακόμη να έχουν ανεπτυγμένη

κριτική ικανότητα και σκέψη για να

αξιολογούν τις ανάγκες της ομάδας, τις

ιδιαιτερότητές της και τις δυνατότητες των

μελών της.8

Επίσης, οι ηγέτες-προϊστάμενοι χρειάζεται να

εμπνέουν εμπιστοσύνη και σεβασμό και να

είναι αποδεκτοί από την ομάδα, να

προγραμματίζουν τις δραστηριότητες της

ομάδας σύμφωνα με τις ανάγκες του

προσωπικού, να προάγουν την συμμετοχή

των εργαζομένων, την πρωτοβουλία, την

ομαδική επίλυση των προβλημάτων, την

εκπαίδευση, να έχουν ερευνητικό πνεύμα και

να είναι πρότυπο για την νοσηλευτική

ομάδα.

9 Η εύρυθμη λειτουργία των

νοσηλευτικών τμημάτων στηρίζεται σε

ηγέτες-προϊστάμενους με διορατικότητα,

αγάπη για τη γνώση, κύρος, αυτοσεβασμό και

ικανότητα προσαρμογής στις εξελίξεις

Απαραίτητη είναι η γνώση του έργου και των

στόχων του νοσοκομείου και της

νοσηλευτικής υπηρεσίας και η συνεχής

ενημέρωση του προσωπικού για τα θέματα

του οργανισμού και της υπηρεσίας. Ο

συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών

αναδεικνύουν ένα αποτελεσματικό ηγέτη.

8-10

Παρακίνηση

Παρακίνηση νοείται η διαδικασία

ενεργοποίησης των ικανοτήτων των

εργαζομένων που έχει επίδραση στην ένταση,

την κατεύθυνση και την επιμονή στην

προσπάθεια των εργαζομένων κατά την

επίτευξη ενός στόχου.2-4, 11

• Θεωρίες Αναγκών ή Περιεχομένου

(θεωρία αναγκών κατά MASLOW, θεωρία

των 2 παραγόντων F.HERZBERG).

Οι βασικές

θεωρίες παρακίνησης είναι οι εξής:

• Θεωρίες Διαδικασίας (θεωρία

προσδοκίας του V. VROOM, ίσης

μεταχείρισης ή δικαιοσύνης του ADAMS).

• Συμπεριφοριστικές θεωρίες (θεωρία

μάθησης του SKINNER, θεωρία

τροποποίησης της συμπεριφοράς).2-4,11


• Όσον αφορά τις μεθόδους και τις τεχνικές

παρακίνησης αναφέρονται οι ακόλουθες:

• Επικοινωνία .

• Εμπλουτισμός της εργασίας με

συμμετοχή του-της νοσηλευτή-τριας στη

λήψη αποφάσεων (κάθετος), η με

εναλλαγή θέσεων (οριζόντιος) κλπ.

• Χρηματικές απολαβές (υπερωριακή

αποζημίωση).

• Περιβάλλον εργασίας άνετο, ασφαλές, με

σύγχρονο εξοπλισμό κλπ.

• Οργανωτικό κλίμα (ευελιξία ωραρίου,

πρόσβαση στην πληροφόρηση).

• Διοικητικές ενέργειες (άμεση λύση

προβλημάτων).

• Καθορισμός στόχων-όραμα (δέσμευση

νοσηλευτικού προσωπικού, ικανοποίηση,

αφύπνιση για κοινωνικό όφελος).

• Συμμετοχικό managment (συμμετοχή

στην λήψη αποφάσεων).

• Διαμόρφωση ομάδων εργασίας

(αφύπνιση ομαδικού πνεύματος,

αλληλοϋποστήριξη).

• Εμπλουτισμός εργασίας (μεταβίβαση

εξουσιών).

• Συνεχιζόμενη εκπαίδευση (εκπαιδευτικά

σεμινάρια-συνέδρια, ενθάρρυνση για

συμμετοχή σε μεταπτυχιακά

προγράμματα.

2-4,11

Ομάδες εργασίας (team nursing)

Όσον αφορά στην παρακίνηση, η

διαμόρφωση ομάδων εργασίας (team

nursing), αποτελεί μείζον θέμα. Οι στόχοι της

ομάδας οφείλουν να είναι προσανατολισμένοι

στην εξατομικευμένη φροντίδα των ασθενών

και να χαρακτηρίζονται από υψηλή

ποιότητα12. Οι διαφορετικές βαθμίδες

εκπαίδευσης, οι διαφορετικότητα των γενεών

των μελών που απαρτίζουν την ομάδα

απαιτούν την τεχνική της «ανοιχτής»

επικοινωνίας της ομάδας, τον εμπλουτισμό

της εργασίας με συμμετοχή της ομάδας στην

λήψη αποφάσεων, και με εναλλαγή θέσεων.

Ο σαφής καθορισμός των στόχων της ομάδας

και η δέσμευση των μελών της για την

υλοποίησή τους, η συνοχή και η αμοιβαία

εμπιστοσύνη μεταξύ των συνεργατών, η

δυνατότητα αυτονομίας, το δίκαιο σύστημα

ανταμοιβής βασισμένο στην αναγνώριση της

προσφοράς έργου αποτελούν ισχυρά κίνητρα

για τη βελτίωση της αποδοτικότητας της

νοσηλευτικής ομάδας. Η συμμετοχή των

προϊσταμένων-ηγετών στην κλινική πρακτική

σε συνδυασμό με την αφιέρωση καθημερινά

έστω και ελάχιστου χρόνου σε κάθε μέλος της

ομάδας, συμβάλλουν καθοριστικά στην

δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης.

13

14,15 Το πλαίσιο ρεαλιστικών κινήτρων φαίνεται

να είναι το πιο αποδοτικό από τις υπόλοιπες

θεωρίες παρακίνησης, αφού υποστηρίζει ότι

η ανάθεση πρωτοβουλιών, η

επανατροφοδότηση, η θετική αποτίμηση της




εργασίας, η θετική αξιολόγηση, η προαγωγή,

και η εκπαίδευση μπορούν να παρακινήσουν

τη νοσηλευτική ομάδα να επιτελέσει το έργο

της. Γι’ αυτό, θεωρείται απαραίτητο η

διοίκηση να τηρεί την αξιοκρατική

αξιολόγηση των μελών της ομάδας και να

είναι συνεπής στις υποσχέσεις της.

16-18

Περιβάλλον μάθησης

Η δημιουργία περιβάλλοντος μάθησης και

καθοδήγησης αναδεικνύεται ως το

ισχυρότερο κίνητρο για τη νοσηλευτική

ομάδα. Οι στρατηγικές ενδοϋπηρεσιακής

επιμόρφωσης, ανάλογα με την βασική

εκπαίδευση των μελών της νοσηλευτικής

ομάδας, και με μεθόδους ανάλογες της γενιάς

τους (επιμόρφωση με ηλεκτρονική μορφή,

γραπτή μέσω σημειώσεων, ή με μορφή

σεμιναρίων ή ειδικών μαθημάτων) δείχνουν

να ικανοποιούν την ανάγκη των μελών της

ομάδας για αυτοβελτίωση και επαγγελματική

καταξίωση.

Η δια βίου εκπαίδευση στη νοσηλευτική

επιστήμη από τα γραφεία εκπαίδευσης, με

προγράμματα εστιασμένου ενδιαφέροντος

και βασισμένα σε επιστημονικά δεδομένα

προάγουν την διάχυση των καινοτομιών σε

όλα τα επίπεδα της νοσηλευτικής ιεραρχίας.

Το ίδιο και η δρομολόγηση μέτρων για

συνεχιζόμενη νοσηλευτική εκπαίδευση μέσω

μεταπτυχιακών προγραμμάτων,

διεπιστημονικών σεμιναρίων και συνεδρίων,

και με τη συμμετοχή σε ερευνητικά

προγράμματα.

19,20

Επίσης, σημαντική επισήμανση είναι η

ευελιξία των μεθόδων παρακίνησης σε γενεές

διαφορετικών αξιών. Οι νοσηλευτές

διαχωρίζονται στους:

21

• “baby boomers” ( “ραγδαία εξελισσόμενη

γενεά”, έτος γέννησης:1946-1964) που

παρακινούνται με κλίμα εμπιστοσύνης,

επιβράβευση, ανοιχτή επικοινωνία,

δημόσια αναγνώριση, γραπτές μεθόδους

αφού αγαπούν το διάβασμα και την δια

βίου μάθηση,

• “generation X” ( “αναδυόμενη γενεά”, έτος

γέννησης:1964-1980) που χρειάζονται

ισοτιμία, αναγνώριση, εξέλιξη

σταδιοδρομίας με αξιοκρατία, συμμετοχή

σε καινοτόμα σχέδια, περιβάλλον

μάθησης και μεθόδους επικοινωνίας

οπτικοποιημένες,

• “millennium nurse” (“νοσηλευτές

χιλιετίας”, έτος γέννησης:1980-2000) που

χρειάζονται περισσότερη καθοδήγηση

και εξάσκηση, οργανωτικό κλίμα,

ευέλικτα επιμορφωτικά προγράμματα,

επανατροφοδότηση και είναι η γενιά που

επικοινωνεί μέσω ηλεκτρονικού

ταχυδρομείου και διαδικτυακά μέσα, δεν

αγαπά το διάβασμα, παρακινείται με

σεβασμό στις ανάγκες της και αποτελεί

τον πληθυσμό των μελλοντικών

νοσηλευτών.22


Είναι απαραίτητο ο προϊστάμενος-ηγέτης να

προσαρμόζει τις τεχνικές παρακίνησης με

μεγάλη ευαισθησία και να βασίζεται σε

επιστημονικά δεδομένα για να προάγει και να

εκπροσωπεί την ομάδα του στην καθημερινή

πρακτική. Η προσέγγιση των μελών της

ομάδας με εβδομαδιαίες ή μηνιαίες

συναντήσεις με θέμα την επίλυση

συγκεκριμένων ζητημάτων, η χρήση του

χιούμορ όπου αρμόζει, η διοργάνωση

κοινωνικών εκδηλώσεων για τη δημιουργία

θετικού κλίματος στις σχέσεις της ομάδας,

οδηγούν σε αυξημένη αποδοτικότητα και

ικανοποίηση.

23,24

Εργασιακό περιβάλλον

Το ασφαλές εργασιακό περιβάλλον οδηγεί

στο υγιές εργασιακό περιβάλλον και αφορά

τόσο στη χρήση σύγχρονων μηχανημάτων,

τον απαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό για

την πρόληψη της υγείας των εργαζόμενων

νοσηλευτών, όσο και την ψυχολογική στήριξη

και ενδυνάμωση τους.25 Η νοσηλευτική

ομάδα παρακινείται και γίνεται πιο

δημιουργική σε ένα υγιές περιβάλλον που

καλύπτει την ανάγκη για συναδελφικότητα,

για αποφυγή συγκρούσεων, προάγει καλές

διαπροσωπικές σχέσεις, προτιμά τη

συμφιλίωση και το συμβιβασμό, και

προστατεύει τους εργαζόμενους από την

επαγγελματική εξουθένωση (burnout).

Αξίζει να τονιστεί ότι η συμπεριφορά είναι

συνάρτηση των συνεπειών της. Συνεπώς, με

την ενίσχυση των θετικών σχολίων, με την

ηθική επιβράβευση, τη δημόσια προβολή

κυρίως στους νέους εργαζόμενους,

επιτυγχάνεται η παρακίνηση για θετικές

συμπεριφορές και η ενδυνάμωση του ηθικού

της ομάδας.

26,27

Η ανάγκη για εξέλιξη στην ιεραρχία της

νοσηλευτικής υπηρεσίας είναι αναγκαίο να

υποστηρίζεται και να αξιολογείται με

επανατροφοδότηση, με εμπιστοσύνη και

διάλογο για αποφυγή ανταγωνιστικού

κλίματος. Τα άτομα με καινοτόμες ιδέες, με

αγάπη για την πρόοδο, για τη γνώση και με

διοικητικές ικανότητες σε ένα υγιές

εργασιακό περιβάλλον προάγονται και

εξελίσσονται ανάλογα από τη νοσηλευτική

υπηρεσία.

28

Η ασφάλεια των ασθενών εξασφαλίζεται

όταν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την

εύρυθμη λειτουργία των νοσηλευτικών

τμημάτων, αντιμετωπίζοντας με σοβαρότητα

και υπευθυνότητα τις ανάγκες της

νοσηλευτικής ομάδας.

29,30

Πολύ σημαντική επίδραση στην παρακίνηση

της νοσηλευτικής ομάδας έχουν η κατανομή

των βαρδιών, ο καταμερισμός της εργασίας, η

χορήγηση αδειών, η χορήγηση πριμ

αποδοτικότητας, η διευκόλυνση και η

ενίσχυση από τη νοσηλευτική υπηρεσία με

την χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών. Ο

ορθολογικός και αμερόληπτος τρόπος που

διαχειρίζεται ο προϊστάμενος-ηγέτης αυτά τα

ζητήματα, και η δικαιοσύνη και η εντιμότητα

31




από μέρους του αποτελούν τη βάση για τη

δέσμευση της ομάδας στην επίτευξη των

οραμάτων και των στόχων της.

32,33

Συμπεράσματα

Ο προϊστάμενος-ηγέτης θα πρέπει να

διακρίνεται για την ευφυΐα του, την

προσωπικότητά του και τις ικανότητες του,

να είναι πρότυπο ρόλου για την νοσηλευτική

ομάδα, να χαρακτηρίζεται από αυτοέλεγχο

και προσαρμοστικότητα, να αποπνέει

εμπιστοσύνη, να είναι ενθουσιώδης και

δυναμικός, να έχει σαφείς ενδείξεις

συναισθηματικής νοημοσύνης, να είναι σε

συνεχή επικοινωνία με την ομάδα του, να

φροντίζει για την συνοχή και την πρόοδο της,

και να έχει κύρος, κοινωνικότητα και

δημιουργικότητα.

Ο προϊστάμενος-ηγέτης είναι αναγκαίο να

παρέχει κίνητρα στην ομάδα του,

αναγνωρίζοντας τις επιθυμίες, τις

προσδοκίες, τις ατομικές ικανότητες, τα

χαρακτηριστικά του κάθε εργαζόμενου, τις

γνώσεις και να παρέχει ανταμοιβές.

‘Όσον αφορά στην παρακίνηση του

νοσηλευτικού προσωπικού, τα κίνητρα είναι:

Το υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον,

η αναγνώριση και η επιβράβευση, η δίκαιη

μεταχείριση, ο αυτοσεβασμός, το αίσθημα της

επιτυχίας, η ελευθερία πρωτοβουλιών, η

ανάπτυξη και η εξέλιξη, το περιεχόμενο της

εργασίας, το όραμα. Το σημαντικότερο

κίνητρο φαίνεται να είναι η εκπαίδευση,

αφού σχετίζεται τόσο με την εσωτερική

ψυχολογική διαδικασία, ικανοποίηση,

απόδοση, ικανότητα, αποτελεσματικότητα,

όσο και με τη δομή του συστήματος υγείας

και με τις ευρύτερες οικονομικο-κοινωνικο-

πολιτισμικές και περιβαλλοντικές συνθήκες.

Κρίνεται αναγκαία η διερεύνηση τόσο των

τρόπων εφαρμογής της ηγεσίας, όσο και των

κινήτρων που παρέχονται στη νοσηλευτική

ομάδα για την μέγιστη ενεργοποίηση των

ικανοτήτων των μελών της, διασφαλίζοντας

παράλληλα συνθήκες ικανοποίησης από την

εργασία τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ζυγά Σ. Εισαγωγή στη Νοσηλευτική Επιστήμη. Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2010.

2. Bakalis N. Batsolaki M. Characteristics in designing an organization Application in nursing institution. Nosileutiki 2006, 45(1):59-67. (Article in Greek)

3. Μπουραντάς Δ. Μάνατζμεντ: θεωρητικό υπόβαθρο, σύγχρονες πρακτικές. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα, 2002.

4. Μπουραντάς Δ. Ηγεσία: O δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2005.

5. Waterman H. Principles of “servant leadership” and how they can enchance practice. Nurs Manag (Harrow) 2011, 17 (9):24-26.

6. Alleyne J, Jumaa MO. Building the capacity for evidence-based clinical nursing leadership: the role of executive co-coaching and group clinical supervision


for quality patient services. J Nurs Manag 2007, 15 (2):230-243.

7. Frankel A. What leadership styles should senior nurses develop? Nursing Times 2008, 104 (35): 23-24.

8. Babatsikou F, Gerogianni G. Nursing department: criteria of creation of an achieved model. Rostrum of Asclepius 2012, 11 (1): 17-27. (Article in Greek)

9. Gogos C. Management in public and private hospital in Greece. Rostrum of Asclepius 2011, 10 (1): 10-21. (Article in Greek)

10. Gerogianni G, Gerogianni S. Nurse΄s role in organization and management of Renal Care Unit. Dialysis Living 2011, 31:16-24. (Article in Greek)

11. Λανάρα Β. Διοίκηση νοσηλευτικών Υπηρεσιών: Θεωρητικό και οργανωτικό πλαίσιο. Β΄ Έκδοση. Εκδόσεις Ηγεσία, Αθήνα, 2004.

12. Moody R, Pesut D. The motivation to care: Application and extension of motivation theory to professional nursing work. Journal of Health Organization and Management 2006, 20 (1): 15-48.

13. Connelly LM, Nabarrete SR, Smith KK. A change nurse workshop based on research. J Nurs Staff Development 2003, 19 (4):203-208.

14. Schwarzkopf R, Sherman RO, Kiger AJ. Taking charge: Front-Line Nurse Leadership Development. J Contin Educ Nurs 2011, Nov 8:1-6 doi: 10.3928? 00220124-20111101-04.

15. Sellgrens S, Ekvail G, Tomson G. Leadership styles in nursing

management: preferred and perceived. J Nurs Manag 2006, 14(5):348-355.

16. Markovits Y, Monastiridou S. Motivation of the nursing staff in and a framework of realistic motives in a public hospital. Rostrum of Asclepius 2011, 10 (4): 502-514. (Article in Greek)

17. Matis G, Chrisou O. Suggestions for improving incomplete staffing of Health Centers in barren areas based theories motivation. Medicine Issues 2007, 45: 35-38.(Article in Greek)

18. Cummings G, Lee H, MacGregor T, Davey M, Wong C, Paul L, Stafford E. Factor contributing to nursing leadership: a systematic review. J Health Service Recearch and Policy 2008, 13 (4): 240-248.

19. Bally JMG. The role of Nursing Leadership in creating a Mentoring Culture in acute care environments. J Nurs Econom 2007, 25 (3):143-149.

20. Linda D. The continuing Need for Mentors in Nursing. JNSD 2008, 24 (2): 86-90.

21. Grow G. Diffusion of innovation: the leader’s role in creating organizational context for evidenced- based practice. J Nurs ADMQ 2006, 30 (3): 236-242.

22. Sherman R. Leading a Multigenerational Nursing Workforce: Issues, Challenges and Strategies. The online Journal of Issues in Nursing 2006, 11 (2): 2.

23. Gursoy D, Maier TA, Chi CG. Generational differences: An examination of work values and generational gaps in the hospitality workforce. International Journal of Hospitality Management 2007, 27 (3): 448-458.




24. Curtis E, O΄ Conneli R. Essential leadership skills for motivating and developing staff. Nurs Manag (Harrow) 2011, 18 (5): 32-35.

25. Shirey MR. Authentic Leaders Creating Healthy Work Enviroments for Nursing Practice. Am J Crit Care 2006, 15 (3): 256-267.

26. Hudson T. Delegation: Building a foundation for our future nurses leaders. J Med Surg Nurs 2008, 17 (6): 396-399, 412.

27. Schmalenberg C, Kramer M. Nurse-physician relationships in hospitals: 20000 nurses tell their story. Crit Care J Nurs 2009, 29 (1): 74-83.

28. Greco P, Laschinger HK, Wong C. Leader empowering behaviors, staff nurse empowerment and work engagement/burnout. Nurs J Leadership 2006, 19 (4): 41-56.

29. Bailey JH. Career Motivation in Newly Licensed Registered Nurses: What Makes Them Remain? The Qualitative Report J 2010, 15 (6): 1489-1503.

30. Sherman RO. Don’t forget our charge nurses. Nurs Econ J 2005, 23 (3): 125-130, 143, and 107.

31. Shortell SM, Singer SJ. Improving patient safety by taking systems seriously. JAMA 2008, 299 (4): 445-447.

32. Sherman RO, Schwarzkopf R, Kiger A. Charge Nurse Perspectives on Front-Line Leadership in Acute Care Environments. Isrn Nursing, 2011: 164052. Epub 2011 Nov 16.

33. Kramer M, Schmalenberg C, Maquire P. Nine structures and leadership practices

essential for magnetic (healthy) work environment. J Nurs ADMQ 2010, 34 (1): 4



Κριτική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος και νοσηλευτικής

πράξης στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας

Παρισσόπουλος Στέλιος1, Φούκα Γεωργία

2

1. Καθηγητής Εφαρμογών. Τμήμα Νοσηλευτικής Β', Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας 2. Επίκουρος Καθηγήτρια. Τμήμα Νοσηλευτικής Β', Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το ανθρώπινο σώμα δεν αποτελεί αυτό καθεαυτό μια αυτοτελή και ολοκληρωμένη ενότητα αλλά αντίθετα ένα πλαίσιο μέσω του οποίου το άτομο αντιλαμβάνεται και δέχεται πληροφορίες από τον έξω κόσμο. Σκοπός: Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ως προς την έννοια του σώματος τόσο του ασθενή όσο και του νοσηλευτή. Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών στην ηλεκτρονική βάση «SCOPUS και JSTOR» που αναφέρονταν στις θεωρητικές προσεγγίσεις για το ανθρώπινο σώμα και τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Η συλλογή των στοιχείων διήρκησε τη χρονική περίοδο 2010-2011. Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το νοσοκομείο μετατρέπεται σε χώρο παρατήρησης και μετάδοσης γνώσης για την ιατρική, καινούργιοι τρόποι ελέγχου του ανθρώπου και της κοινωνίας αναδύονται, ενώ ο ασθενής υπόκειται σε τεχνολογίες και πρακτικές που σταδιακά επιφέρουν την αλλοτρίωση του από το ίδιο του το σώμα. Παράλληλα, η επιστήμη της ιατρικής, μέσω καινοτόμων τρόπων διερεύνησης του ανθρώπινου σώματος, οδήγησε σε μια νέα κατανόηση της ζωής, του θανάτου και της αρρώστιας. Η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ως χώρος εργασίας παρουσιάζει αυξανόμενες δεοντολογικές και επικοινωνιακές πολυπλοκότητες για τους νοσηλευτές αφενός γιατί οι ανθρώπινες λειτουργίες ρυθμίζονται μέσω των εφαρμογών της τεχνολογίας, αφετέρου γιατί οι νοσηλευτές καλούνται να υιοθετήσουν στρατηγικές επικοινωνίας προκειμένου να συμμετέχουν στη λήψη κλινικών αποφάσεων. Οι παραδοσιακοί ρόλοι των επαγγελματιών υγείας δοκιμάζονται κατά τη προσπάθειά τους να παρέχουν φροντίδα υψηλού επιπέδου στη ΜΕΘ, εκεί όπου η μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο έχει καταστεί ιδιαίτερα ασαφής και δυσδιάκριτη. Συμπεράσματα: Η μελέτη των κοινωνικών διαστάσεων στη ΜΕΘ, θα επιτρέψει την περαιτέρω

διερεύνηση των τεχνικών σώματος των νοσηλευτών και θα αναδείξει τρόπους ενδυνάμωσης της

νοσηλευτικής τους ταυτότητας και συμβολής στη λήψη κλινικών αποφάσεων.

Λέξεις κλειδιά: Ανθρώπινο σώμα, εντατική, νοσηλευτική ταυτότητα, επικοινωνία, λήψη

αποφάσεων.





Παρισσόπουλος Στέλιος, 28ης

Πετρούπολη 13231, Αθήνα Οκτωβρίου 5-7,

Τηλ: +30 6978620962 Email: [email protected]

A critical analysis of the human body and nursing praxis in Intensive

Therapy Unit

Parissopoulos Stelios1, Fouka Georgia

2

1. Lecturer in Nursing, Department of Nursing B΄, Technological Educational Institute (TEI) of Athens, Greece

2. Associate Professor in Nursing, Department of Nursing B'

ABSTRACT

The human body does not constitute an independent and comprehensive unit but instead it is a framework through which the individual perceives and receives information from the outside world. Aim: The purpose of this article was the review of literature relating to the concept of body of both the patient and nurse. Material and method: the methodology applied included search of review and research papers via the electronic databases of “SCOPUS” and “JSTOR” that referred to the theoretical approaches of the human body and clinical decision making. The data collection took place in the period of 2010-2011. Results: According to the literature, the hospital converts into a space for observation and knowledge transfer for the discipline of medicine and new methods for controlling individuals and society appear, while the patient is subjected to technologies and practices that gradually bring about the alienation from his own body. At the same time, the science of medicine, through innovative ways of examining the human body, led to a new understanding of life, death and disease. Intensive Therapy Unit (ITU) as a workplace present increasing ethical and communication complexities for nurses, on one hand because the patient’s body destabilises through the applications of technology and the medical file, on the other hand because nurses are invited to adopt communication strategies in order to participate to clinical decision making. The traditional roles of healthcare professionals are challenged while they try to provide high-level care in ITU, where the transition from life to death has become quite vague and difficult to discern. Conclusions: The study of the social dimensions in ITU will allow further investigation of the body

techniques of nurses, and will highlight ways of strengthening nursing identity and contribution to

clinical decision making.


Keywords: Human body, intensive, nursing identity, communication, decision making.


Parissopoulos Stelios, 5-7, 28th

Petroupolis 13231, Athens, Greece Octovriou St.,

Tel: +30 6978620962 Email: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ατά τις τελευταίες δεκαετίες το

ενδιαφέρον των ανθρωπολόγων, των

φιλοσόφων και ιστορικών έχει στραφεί προς

τη διερεύνηση της πολυπλοκότητας του

ανθρώπινου σώματος. Πιο συγκεκριμένα η

ανθρωπολογία του σώματος και της υγείας

διερευνά εις βάθος τις προθέσεις, τη γλώσσα

και τις εκφράσεις του σώματος, όπως επίσης

και την επίδραση που έχουν οι σχέσεις

εξουσίας και οι υλικές συνθήκες στην

κατάσταση της υγείας και την ατομική

ταυτότητα.

Η πολυπλοκότητα του σώματος και

ειδικότερα οι πολλές και αντιφατικές

διαστάσεις του σώματος πυροδότησαν τη

διατύπωση μιας θεωρίας όπου το σώμα δεν

είναι αποδεκτό ως φυσικό και ενιαίο. Τα

τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα

που σχετίζονται με την ανθρώπινη

αναπαραγωγή και τη διατήρηση του σώματος

στη ζωή συνέβαλαν σημαντικά στη

διαμόρφωση μια εναλλακτικής θεώρησης του

σώματος, που δεν μπορεί να αφήσει

αδιάφορη τη Νοσηλευτική επιστήμη.

1

Ο χώρος στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας

(ΜΕΘ), όπου η μηχανική υποστήριξη των

ασθενών έχει δημιουργήσει μια φάση ζωής

πέρα από την παύση/διακοπή όλων των

ζωτικών λειτουργιών, συχνά χαρακτηρίζεται

με τον όρο «ενδιάμεσος χώρος του

μετασχηματισμού», όχι μόνο γιατί η

μετάβαση του ασθενή από τη ζωή στο θάνατο

είναι δυσδιάκριτη και ασαφής, αλλά και

επειδή το σώμα του «τροποποιείται» και

αλλάζει «ταυτότητα» μέσα από τις

προηγμένες τεχνολογίες θεραπείας και

παρακολούθησης. Η πρόοδος στη τεχνολογία

έχει οδηγήσει σε διευρυμένες ευθύνες των

νοσηλευτών στη λήψη αποφάσεων,

δημιουργώντας ερωτήματα για το είδος της

δράσης στη ΜΕΘ.

2

Λαμβάνοντας υπόψη ότι όλοι όσοι

δραστηριοποιούνται στις επιστήμες της

υγείας εμπλέκονται σε συγκεκριμένες δομές

εξουσίας και γνώσης,

3

1

η παρούσα κριτική

θεώρηση του ανθρώπινου σώματος θα

συμπεριλάβει έννοιες όπως αυτές της

ιατρικοποίησης του σώματος, του βλέμματος

(gaze), της τεχνολογίας της πειθαρχίας και

του νέου τύπου σωματοποίησης ασθενών και

νοσηλευτών.

Κ




Από το φυσικό στο σκεπτόμενο σώμα

Η σημασία του σώματος έχει αποτελέσει

ξεχωριστό τομέα μελέτης με βάση τις θεωρίες

της κοινωνικής μορφοποίησης.4

Αναλυτικότερα, ο τρόπος αντίληψης του

σώματος στην κάθε κοινωνία εξαρτάται τόσο

από τις κοινωνικές και ιστορικές του

συνάφειες5,6 όσο και από την

φαινομενολογία.7

Επιπρόσθετα, η σημασία του σώματος

εμπλουτίσθηκε από την έννοια της

ενσωμάτωσης (embodiment) και της

σωματοποίησης (somatisation), η οποία

προκύπτει από τον συνδυασμό της

φαινομενολογίας του Merleau-Ponty

Ο ανθρώπινος νους δρα

στην κατανόηση του ανθρώπινου σώματος

και η έννοια της βιωμένης (ζώσας) εμπειρίας

υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι δημιουργούν ένα

δικό τους ατομικό «κόσμο», ο οποίος έχει

προσωπικό νόημα και σκοπό.

7 με το

«έθος» (habitus) του κοινωνιολόγου και

ανθρωπολόγου Pierre Bourdieu.8 Το «έθος»

του Bourdieu8 και ο «κόσμος» του Merleau-

Ponty7 είναι αυτό που συνήθως αποκαλείται

ως «βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις» ή «ιδέες».

Ενώ στις παραδοσιακές και τις προ-

νεωτερικές κοινωνίες η ταυτότητα του

σώματος θεωρούνταν ως δεδομένη με

σταθερό μέγεθος, σχήμα και εμφάνιση, κατά

την μετα-νεωτερικότητα η ταυτότητα γίνεται

όλο και πιο ρευστή, το σώμα

ανακατασκευάζεται και επιστρατεύεται ως

εργαλείο έκφρασης και καταγραφής του

εσωτερικού κόσμου του ατόμου. Ως

αποτέλεσμα, το σώμα αποτελεί σημείο

αναφοράς για τη γέννηση των σχέσεων,

9

10

θεωρείται περισσότερο κατασκευή παρά

φυσικό δεδομένο και αναγνωρίζεται η

ρευστότητα των ορίων του.11

Σε θεωρητικό επίπεδο, το σώμα

προσεγγίζεται ως ένα απτό και ορατό φυσικό

σύμβολο ή σημείο ή κείμενο, που επειδή

αναπαριστά τις εγγεγραμμένες σε αυτό

κοινωνικές αξίες, μπορεί να

αποκρυπτογραφηθεί και να αναγνωσθεί από

τους ερευνητές.

12Σε μια πληθώρα χώρων

(σχολείο, νοσοκομείο) το σώμα ελέγχεται από

ένα πανταχού παρόν «καλοπροαίρετο»

επιστημονικό βλέμμα (gaze), που τυποποιεί

τις εκφράσεις και την κοινωνική παρουσία

των ατόμων.

Ειδικότερα, στο χώρο της υγείας και στη

ΜΕΘ, η ιατρική επιστημονική γνώση και

τεχνολογία σταδιακά αποδυναμώνουν τη

θεώρηση του σώματος ως ολότητα. Το σώμα

του ασθενή ορίζεται όχι ως η παθητική

ανατομική θέση των ορίων του αλλά

αντιθέτως ως ικανό για κοινωνική δράση και

ως επιφάνεια εγγραφής των εξουσιαστικών

λόγων.

1

Σημαντική θέση στη θεώρηση του σώματος

κατέχει ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault

που έγινε κυρίως γνωστός για την κριτική του

στα κοινωνικά κατεστημένα κυρίως της

ψυχιατρικής, της ιατρικής και του

σωφρονιστικού συστήματος, όπως επίσης και

1


για τις ιδέες του που αφορούν στην ιστορία

της σεξουαλικότητας και τις θεωρίες του που

σχετίζονται με την εξουσία και τις περίπλοκες

σχέσεις της με τη γνώση. 2,5

Επίσης, η αλλαγή των στάσεων και απόψεων

ως προς τη θεώρηση του σώματος

αποδίδεται εν μέρει και στις φεμινιστικές

προσεγγίσεις, που στάθηκαν κριτικά

απέναντι στο ασφαλές και δεδομένο του

φυσικού σώματος,

13 όπου τα κλασικά δίπολα

(νους - σώμα, πολιτισμός - φύση) υπόκεινται,

συντηρούν και προάγουν ασύμμετρες και

ιεραρχικές αντιλήψεις ως προς το φύλο, τη

φυλή, το χρώμα, την κοινωνική τάξη και την

αρτιμέλεια.

14

Η ιατρικοποίηση του σώματος και η

τεχνολογία της πειθαρχίας στο σύγχρονο

νοσοκομείο

Το σώμα όπως είναι γνωστό στην παρούσα

εποχή διαφέρει σημαντικά από εκείνο στις

αρχές του 18ου αιώνα. Δεδομένου ότι, το

σώμα αποτελεί μια πολιτιστική σύμβαση που

συνδέεται με την ιστορική περίοδο στην

οποία τοποθετείται, η διαφορά που

παρατηρείται ανάμεσα στη σύγχρονη εποχή

και στην εποχή της αρχής του 18ου αιώνα δεν

αφορά μόνο την κατανόηση των λειτουργιών

του σώματος αλλά αντιθέτως σχετίζεται και

με τον τρόπο που τα άτομα εκείνης της

εποχής βίωναν την εμπειρία του σώματος.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η αντίληψη για τη

νόσο ανέκυψε παράλληλα με τη ανάπτυξη της

παθολογοανατομίας κατά την περίοδο της

Γαλλικής Επανάστασης.

13

11,15

Η ανατομία των πτωμάτων που ουσιαστικά

αποτελούσε την παρουσία «ενός βλέμματος»

στραμμένου στο εσωτερικό του σώματος

οδήγησε σε μια νέα κατανόηση της ζωής, του

θανάτου και της αρρώστιας. Διαμέσου του

θανάτου το ανοικτό πτώμα ανέδειξε τα

μυστικά του στους ζωντανούς. Ενώ μέχρι

τότε ο θάνατος και η αρρώστια θεωρούνταν

εξωτερικά γεγονότα, η αρρώστια άρχισε να

υπάρχει μέσα στη ζωή που τείνει προς το

θάνατο.

Ο Διαφωτισμός

κατέρριψε τα είδωλα του Παλιού

Καθεστώτος (θρησκεία) και όρθωσε

καινούργια είδωλα, όπως αυτό της επιστήμης.

Ως συνέπεια, η νέα τάξη πραγμάτων επέτρεψε

τη διερεύνηση και αποδόμηση του σώματος.

16

Η έννοια του ιστού και η θεώρηση του

σώματος ως συστήματος ιστών εδραίωσε την

μέθοδο της παρατήρησης του εσωτερικού

του σώματος. Ως εκ τούτου, η παρατήρηση

του ορατού δεν είναι αρκετή αλλά μέσω του

ανοίγματος των πτωμάτων καθίσταται ορατό

«το μη ορατό». Με αυτόν τον τρόπο

αποκτάται πρόσβαση στην γνώση της

αρρώστιας και του πόνου και οτιδήποτε

διαφέρει από την εικόνα της

φυσιολογικότητας άρχισε να ορίζεται πλέον

ως παθολογικό.

Η νέα τάξη πραγμάτων επέτρεψε στην

επιστήμη της ιατρικής να αναπτυχθεί

διαμέσου της παρέμβασης στο εσωτερικό του

15




ανθρώπινου σώματος. Επίσης, εισήγαγε μια

νέα αντίληψη της αρρώστιας που βλέπει τις

ρίζες της και τη θεραπεία της ως φυσικές και

ως επιστημονικά ερμηνεύσιμες και

ταυτόχρονα διαμόρφωσε μια νέα σχέση

μεταξύ του γιατρού και του ασθενή. Οι

ασθενείς έπαυσαν να αποτελούν άτομα με

ιδιαίτερα συμπτώματα και προβλήματα αλλά

αντιμετωπίζονταν ως περιπτώσεις καθώς η

ασθένεια έγινε πιο σημαντική από τον

ασθενή, με κύριο πρωταγωνιστή το

σύμπτωμα.

Η εφαρμογή της ιατρικής επιστήμης στη

διάγνωση και στη θεραπεία συνέβαλε στην

ανάπτυξη του ιατρικού επαγγέλματος ως

φορέα με κώδικα δεοντολογίας και

σημαντική κοινωνική δύναμη, αποκλείοντας

τους αυτοδίδακτους θεραπευτές του Παλαιού

Καθεστώτος και αξιώνοντας τη θέση του

εμπειρογνώμονα σε τομείς υγείας που

προηγουμένως δεν θεωρούνταν ιατρικά

προβλήματα.

16

Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι το μάθημα

ανατομίας του ανθρώπινου σώματος

σηματοδοτεί την αλλαγή παραδείγματος

(paradigm) στη θεώρηση του ανθρώπου και

της θέσης του στον κόσμο και εκφράζει τη

νέα λογική στη οποία τα πάντα είναι ορατά

ανά πάσα στιγμή. Σύμφωνα με τον Φουκώ, το

τελευταίο είναι γνωστό και ως

Πανοπτισμός.

11

15 Πιο συγκεκριμένα, στο χώρο

της υγείας, η ιατρική ασκεί εξουσία

υποβαθμίζοντας το άτομο σε απλό

αντικείμενο όπου ο ασθενής χειραγωγείται

και τίθεται κάτω από το ιατρικό βλέμμα, το

οποίο ορίζεται ως ένας συγκεκριμένος τρόπος

παρατήρησης καθιστώντας τα πράγματα

εμφανή στο ιατρό. Όπως προκύπτει από τη

μελέτη του Φουκώ, η ανατομία επέτρεψε στο

σώμα να είναι ορατό καθώς μπορούσε να

διαβασθεί. Ταυτόχρονα το σώμα

υποβάλλονταν σε μια διεργασία

ανακατασκευής και επαναπροσδιορισμού

καθότι η ανατομία εστιάζει σε συγκεκριμένα

σημεία και αγνοεί επιδεικτικά κάποια άλλα.

Το σώμα σχηματοποιημένο ως αυτόνομη

οντότητα μπορούσε πλέον να εξεταστεί και

να αναλυθεί.

Η κλασική εποχή του 17

6

ου αιώνα είναι η

εποχή της ανάδυσης της λογικής, η οποία

είναι συνώνυμη σε ολόκληρη την Ευρώπη με

την επιβολή αποκλεισμών και με τη μεγάλη

«εγκάθειρξη» κυρίως των φτωχών, των

αρρώστων, των ψυχικά ασθενών στα

νοσοκομεία άσυλα.17 Το νοσοκομείο στην

πρώτη του μορφή ήταν αποκομμένο από το

πεδίο της ιατρικής πρακτικής και θα

μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ηθικό ίδρυμα

που είχε ως σκοπό να τιμωρήσει και να

αναμορφώσει μια ορισμένη ηθική αξία. Τα

νοσοκομεία αποτελούσαν άσυλα όπου οι

γιατροί είχαν περιορισμένη εξουσία και το

νοσηλευτικό προσωπικό προετοίμαζε τον

έγκλειστο για το πέρασμα από τη ζωή στο

θάνατο.17


Η μεγάλη αλλαγή διαδραματίζεται στα τέλη

του 18ου αιώνα, όταν η αρρώστια

διαχωρίζεται από τη φτώχεια και το

νοσοκομείο μετατρέπεται σε χώρο όπου

εφαρμόζεται η ιατρική, σε χώρο κλινικής

παρατήρησης και μετάδοσης γνώσης, ή

αλλιώς σε μια θεραπευτική μηχανή.

Η κλινική (clinic) είναι μια νέα διάσταση του

νοσοκομείου, όπου οι γιατροί εκπαιδεύονται

μέσω της κλινικής άσκησης ενώ παράλληλα

λαμβάνουν χώρα οι πρακτικές παιδαγωγικές

διαδικασίες των γιατρών. Ως αποτέλεσμα τα

νοσοκομεία αρχίζουν να μετατρέπονται σε

χώρους πειραματισμού και μαθητείας της

ιατρικής. Για πρώτη φορά, η παρατήρηση, η

διδασκαλία και η μάθηση ενσωματώνονται

στην καθημερινή ιατρική πρακτική και η

ιατρική απορρέει από τη σύμπλευση

παιδαγωγικής διαδικασίας και θεραπευτικής

πρακτικής.

15,17

Ο ιατρός του νοσοκομείου

αποτελεί μια νέα έννοια και μορφή για την

εποχή εκείνη και αναλαμβάνει τη καθημερινή

καταγραφή της αρρώστιας και των

συμπτωμάτων της (συστηματοποίηση και

παραγωγή νέας ιατρικής γνώσης).

Στην νέα ιατροκεντρική μορφή του

νοσοκομείου αναδύεται μια νέα τεχνολογίας

εξουσίας και πολιτικής, της βιο-εξουσίας και

της βιο-πολιτικής. Οι νέες αυτές τεχνολογίες

αφενός αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της

αναπαραγωγής, της γεννητικότητας και της

αρρώστιας στη ισορροπία του πληθυσμού,

αφετέρου παρεμβαίνουν ρυθμιστικά

προκειμένου να επιτευχθεί η ασφάλεια του

συνόλου και να παραμεριστούν οι εσωτερικοί

κίνδυνοι. Η αναδιάρθρωση του νοσοκομείου

βασίζεται στη τεχνολογία της πειθαρχίας, που

επιτρέπει τόσο τη θεραπεία όσο και τη

συσσώρευση των γνώσεων και την

εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα νέο τρόπο

διακυβέρνησης του ανθρώπου, αξιολόγησης

κάθε διάστασής του και βελτίωσης του

ωφέλιμου προϊόντος της εργασίας και των

δραστηριοτήτων του, χάρη σε ένα σύστημα

εξουσίας που επιτρέπει τον έλεγχό τους.

18

Η πειθαρχία είναι το σύνολο των τεχνικών,

χάρη στις οποίες τα συστήματα εξουσίας

θέτουν ως στόχο τη μοναδοποίηση των

ατόμων. Είναι η εξουσία της εξατομίκευσης

της οποίας το θεμελιακό εργαλείο βρίσκεται

στην εξέταση. Έτσι η ατομικότητα

(individuality) γίνεται στοιχείο για την

άσκηση της εξουσίας. Παράλληλα, οι έννοιες

που αναδύονται στο χώρο της υγείας είναι η

καταστολή και η απομόνωση (καραντίνα). Η

καταστολή συνοδεύει τη πειθαρχία και

περιλαμβάνει ένα σύνολο μέτρων και θεσμών,

ρυθμίσεων και κανόνων, που έχουν στόχο την

οργάνωση του χώρου της υγείας και την

καταπολέμηση της αρρώστιας.

17

15

Συγκεκριμένα, όπως υποστηρίζει η

Κορασίδου, από τη σύσταση του Ανεξάρτητου

Ελληνικού κράτους παρατηρείται

συγκρότηση και ανάπτυξη του θεσμού της

υγειονομικής αστυνομίας, όπου

χρησιμοποιείται η απομόνωση και ο




αποκλεισμός παράλληλα με την

ιατρικοποίηση του κοινωνικού σώματος.

Στόχος της υγειονομικής αστυνομίας ήταν το

«δημόσιο καλό» και η συστηματική αύξηση

των συλλογικών και ατομικών δυνάμεων στη

κοινωνία.

Η συμβολή του Φουκώ έγκειται στο ότι δεν

αναγνωρίζει την αρρώστια ως φυσιολογικό

συμβάν αλλά ως προϊόν του ιατρικού λόγου, ο

οποίος προέρχεται από τη χωρο-χρονικά

συγκεκριμένη γλώσσα, δηλαδή αντανακλά

τον κυρίαρχο τρόπο σκέψης, αυτόν της

επιστήμης. Η ανάγκη για το σώμα, να

ρυθμιστεί και να επιτηρηθεί, το καθιστά

κατεξοχήν πολιτικό στόχο και πεδίο

εγκατάστασης όλης της πολιτικής

τεχνολογίας της ζωής. Η εξουσία στοχεύει στη

ρύθμιση του σώματος ως ξεχωριστή ενότητα

και στόχος είναι το πειθήνιο, χρήσιμο και

παραγωγικό σώμα. Ταυτόχρονα, υπόκειται σε

επεξεργασμένες και αδιόρατες μορφές

ελέγχου, ρύθμισης, παρέμβασης, πειθαρχίας

και απαγόρευσης.

17

13

Στο Φουκωικό σχήμα, τα άτομα (π.χ.

επαγγελματίες υγείας) καλούνται να

υιοθετήσουν συγκεκριμένους τύπους

συμπεριφοράς, να οργανώσουν το χρόνο τους

με ένα συγκεκριμένο τρόπο και παράλληλα να

συμμετέχουν στη συλλογή και μετάδοση της

γνώσης, που αναφέρεται είτε σε μεμονωμένα

σώματα είτε σε ομάδες σωμάτων. Η

βιβλιογραφία παρουσιάζει τις εφαρμογές του

ιατρικού βλέμματος ως ένα μέρος του

συνολικού συστήματος κοινωνικής

επιτήρησης που αφορά ασθενείς, ιατρούς και

νοσηλευτές. Η τελευταία διατύπωση δίνει

έμφαση στην πρόσληψη του σώματος του

ασθενή και στις στρατηγικές επικοινωνίας

που υιοθετεί ο νοσηλευτής στο χώρο της

ΜΕΘ.

Το πειθαρχικό

ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τη σάρκα στο

σκεπτόμενο σώμα.

16,11

Η νοσηλευτική πράξη και το ανθρώπινο

σώμα

Το σώμα δεν μπορεί να θεωρηθεί τόπος

κοινωνικά ουδέτερος, αφού τα κοινωνικά

κριτήρια που το αξιολογούν ως αποδεκτό ή

φυσιολογικό, εξαρτώνται από τις κυρίαρχες

αντιλήψεις περί «καθαρότητας» και

«ρυπαρότητας». Τα ταμπού που αφορούν στη

διαχείριση της συμπεριφοράς και των

συναισθημάτων υπόκεινται σε πολιτισμικές

και ιστορικές ιδιαιτερότητες.19 Κατά τη

διαδικασία κοινωνικοποίησης στη νεαρή

ηλικία, τα άτομα διδάσκονται συγκεκριμένο

τρόπο σωματικής συμπεριφοράς και

έκφρασης των συναισθημάτων. Ένας από

τους στόχους είναι η διαχείριση

συγκεκριμένων δραστηριοτήτων (π.χ.

αφόδευση, ούρηση, προσωπική καθαριότητα)

και συναισθημάτων μακριά από το δημόσιο

χώρο. Η συμπεριφορά των ενηλίκων, οι

οποίοι αποτυγχάνουν να συμμορφωθούν με

τους ισχύοντες κανόνες και εκδηλώνονται με

υπερβολικά θορυβώδη χαρακτηρίζεται ως


απολίτιστη.20 Παρόλο που η ασθένεια

αναγνωρίζεται ως ελαφρυντικός παράγοντας,

η εμπειρία της ασθένειας χαρακτηρίζεται από

την ανάγκη να κρατηθούν κρυφές ή να

περιοριστούν οι σωματικές επιπτώσεις της

ώστε ο ασθενής να είναι σε θέση να

διατηρήσει την κοινωνική του παρουσία,

χωρίς να υποστεί στιγματισμό και χωρίς να

διαταραχθούν οι φυσιολογικές κοινωνικές

σχέσεις.

Η ίδια η φροντίδα υγείας του σώματος συχνά

προσκρούει στις ανθρώπινες ευαισθησίες.

Συγκεκριμένα, ενώ ορισμένες λειτουργίες του

σώματος και οι εκκρίσεις του φαίνεται ότι

ανατρέπουν την πολιτισμικά

κατασκευασμένη έννοια του καθαρού

σώματος, ο νοσηλευτής καλείται να

διαχειρισθεί και να συν-αισθανθεί το

«βρώμικο» σώμα του πάσχοντα ασθενή,

ακολουθώντας νέους κανόνες. Στο «Νέο»

Νοσοκομείο όλες αυτές οι δραστηριότητες,

που έχουν εκπολιτιστεί και ιδιωτικοποιηθεί,

επιτελούνται από τους νοσηλευτές. Στην

εθνογραφία της Lawler,

20

21

Δημιουργείται έτσι ένα νέο σύστημα κανόνων

(συμμόρφωσης, εξάρτησης, σεμνότητας και

προστασίας) και ένα σύνολο συγκεκριμένων

συνοδευτικών συναφειών (στολή, αρμόζουσα

συμπεριφορά, ιδιωτικότητα των συνομιλιών).

Οι ερευνητές Hawley & Jensen

oι νοσηλευτές

συμμετέχουν ενεργά στην διευθέτηση και

αρμονική επιτέλεση των σωματικών

λειτουργιών ώστε τόσο ο ασθενής όσο και ο

νοσηλευτής να χειρίζονται αισθήματα

ντροπής και αμηχανίας, κατά τρόπο που να

είναι ανεκτός από όλους τους συμμετέχοντες.

22

υποστηρίζουν ότι η απώλεια της

ιδιωτικότητας ή η απώλεια σωματικού

ελέγχου και η έκθεση του σώματος θίγουν

την αξιοπρέπεια του ασθενή και συνεπώς ο

ασθενής προσεγγίζεται με διακριτικότητα και

χωρίς αποστροφή.21 Σχετικές μελέτες έχουν

δείξει την ιδιαιτερότητα της ΜΕΘ ως προς την

ταυτότητα των βαρέως πασχόντων

ασθενών.3,16,23-25

Ως γνωστό, η ΜΕΘ αποτελεί δημόσιο χώρο με

ασθενείς σε κρίσιμη κατάσταση όπου εκεί

λαμβάνουν χώρα οι πιο ιδιωτικές τους

σωματικές λειτουργίες και το ανθρώπινο

σώμα εκτίθεται ενώ δεν είναι σπάνιες οι

περιπτώσεις όπου σπλάχνα ανθρώπων

αποκαλύπτονται. Σύμφωνα με τους Turnbull

και συν.,

3

Η μοναδικότητά του πόνου, εκφράζεται μέσω

της αφήγησης του πάσχοντος, της χρήσης ή

συχνά και της επινόησης ενός πολύ ιδιαίτερου

αυτή η έκθεση φαίνεται να

προκαλεί άγχος στο προσωπικό στη ΜΕΘ. Οι

ασθενείς κείτονται στα κρεβάτια τους

παρακολουθούμενοι από συστήματα

προηγμένης τεχνολογικής παρακολούθησης

ενώ παράλληλα ο πόνος που βιώνουν οι

νοσηλευόμενοι σε αυτό το χώρο αποτελεί μια

μοναδική προσωπική εμπειρία που

υπενθυμίζει τόσο τα πεπερασμένα όρια των

επιστημονικών επιτευγμάτων όσο και τα όρια

του ίδιου του σώματος.




λόγου, ενός προσωπικού γλωσσικού

ιδιώματος στο οποίο καταφεύγει ο πάσχων,

προκειμένου να αφηγηθεί πως βιώνει τον

πόνο του.26,27 Ο πάσχων προβαίνει σε μια

δημόσια δήλωση που απαιτεί αναγνώριση. Το

αίτημα της αναγνώρισης μπορεί να

ικανοποιηθεί αλλά μπορεί και όχι. Αυτό

εξαρτάται από το πόσο η αντι-γλώσσα του

πόνου καθίσταται κατανοητή, που στηρίζεται

σε ένα συν-αίσθημα (communitas) αμοιβαίας

αναγνώρισης και κατανόησης.

Οι νοσηλευτές φαίνεται ότι συμμετέχουν

στον κόσμο του ασθενή και από κοινού

μοιράζονται τον πόνο. Σε άλλη μελέτη των

Hov και συν.,

13

28 η οδύνη είναι καθημερινός

σύντροφος στους νοσηλευτές που εργάζονται

σε ΜΕΘ, οι οποίοι νιώθουν έως ένα βαθμό

νιώθουν υπεύθυνοι για τον επιβαλλόμενο

πόνο. Η δοκιμασία του ασθενή

ενσωματώνεται στους νοσηλευτές και γίνεται

μια κοινή εμπειρία.29 Ο μεν ασθενής υποφέρει

την οδύνη, ο δε νοσηλευτής το μαρτύριο του

ασθενή.25

Εφαρμογές του νέου ιατρικού βλέμματος

(medical gaze) είναι το ιατρικό ιστορικό και ο

φάκελος του ασθενή, τα οποία δηλώνουν ένα

νέο τύπο σωματοποίησης του ασθενή, όπου

οι σωματικές λειτουργίες ενός ασθενούς

καθημερινά παρουσιάζονται ως μια σειρά

από μετρήσεις και καταγραφές.

30

Η γραφική απεικόνιση των ζωτικών σημείων

αναπαριστά το νέο «διευρυμένο» σώμα του

ασθενή, που δεν περιορίζεται στα φυσικά

όρια του κρεβατιού, αλλά ανασυγκροτείται

μέσα από εξετάσεις και μετρήσεις. Το

γράφημα επίσης, τροποποιεί την

υποκειμενική παροδική εμπειρία ενός

φυσικού γεγονότος, σε μια αντικειμενική,

οπτική, γραφική απεικόνιση, που μπορεί να

μελετηθεί από τον επαγγελματία υγείας.

1 Με

τον ένα ή άλλο τρόπο, ο ασθενής

αλλοτριώνεται από το ίδιο του το σώμα και

αφήνεται στα χέρια του ειδικού, μέσω των

διαφόρων εργαστηριακών και κλινικών

εξετάσεων. Με την ανάπτυξη της ιατρικής

τεχνολογίας, η ασθένεια εγκαταλείπει το

κρεβάτι του ασθενούς, το σώμα φεύγει από

το προσκήνιο, το ιατρικό βλέμμα επεκτείνεται

και το σώμα διαμελίζεται και κατανέμεται σε

πολύπλοκες αναλύσεις. Όλα τα παραπάνω

έχουν επίπτωση στην αίσθηση της ατομικής

τους ταυτότητας.

Το σώμα του ασθενή παθητικοποιείται, και ο

Πανοπτισμός εκφράζεται με την αδιάλειπτη

και συστηματική παρακολούθηση της

εσωτερικής λειτουργίας του (monitoring). Ο

ασθενής εργαλειοποιείται και κάθε απόκλιση

ή διακύμανση γίνεται άμεσα αντιληπτή.

16

16

Αυτό που προκύπτει είναι ένα κοινωνικό

τοπίο, όπου οι σειρές των αριθμών είναι σε

σημαντικό βαθμό αποσυνδεδεμένες από την

προσωπική εμπειρία των ασθενών. Αυτή η

διάσταση ανάμεσα στη σωματοποιημένη

εμπειρία της ασθένειας και στον τρόπο με τον

οποίο η ιατρική και νοσηλευτική την


αξιολογούν με ποσοτικούς όρους, ίσως είναι

οδυνηρή για τους ίδιους τους ασθενείς.

30

Πρακτικές αργού μετασχηματισμού,

αναζητώντας τα όρια του σώματος στη

ΜΕΘ

Η μηχανιστική προσέγγιση του σώματος από

την ιατρική τείνει να περιθωριοποιεί τις

υποκειμενικές και βιωματικές πτυχές της

ασθένειας αναφορικά με το στίγμα, την

ταυτότητα και τους κοινωνικούς ρόλους. Η

θεώρηση του σώματος ως μηχανή που είναι

δυνατόν να επιδιορθωθεί με την κατάλληλη

παρέμβαση, μπορεί να παραλληλιστεί με την

αυξανόμενη χρήση μηχανών ως πρόσθετων

τμημάτων στο ανθρώπινο σώμα. Στις

«πρακτικές αργού μετασχηματισμού»

συμπεριλαμβάνεται η μεταμόσχευση

οργάνων, η προσθετική/πλαστική

χειρουργική και η παρέμβαση στη λειτουργία

σωματικών οργάνων (βηματοδότες,

μηχανικός πνευμονικός αερισμός).

Το σώμα του ασθενούς καθίσταται όλο και

πιο ανοιχτό σε παρεμβάσεις, όλο και πιο

διαχειρίσιμο (σώμα μηχανή) και η σαφήνεια

των ορίων του αποσταθεροποιείται καθώς η

πλειοψηφία των ασθενών είναι συνδεδεμένη

με προηγμένο τεχνολογικό εξοπλισμό. Ακόμα

και το ίδιο το βλέμμα του νοσηλευτή

μετατοπίζεται και εκπαιδεύεται στο να

αναγνωρίζει τις αλλαγές που συμβαίνουν στο

εσωτερικό του σώματος του ασθενούς

κάνοντας χρήση τεχνολογικού εξοπλισμού

(monitor, αναπνευστήρες).

31

Πολύ συχνά δεν καθίσταται σαφές πού

τελειώνει το σώμα του ασθενούς και πού

αρχίζει ο εξοπλισμός του νοσοκομείου, όπως

και το εάν ο ασθενής χάνει μέρος του εαυτού

του καθώς η παρουσία του συρρικνώνεται

στο πλήρως εξοπλισμένο κρεβάτι της ΜΕΘ ή

εάν επεκτείνεται και πέρα από το

παραδοσιακό «φυσικό» περίγραμμα του

σώματός του.

30

Δικαιολογημένα η ΜΕΘ χαρακτηρίζεται ως ο

«ενδιάμεσος» χώρος του

μετασχηματισμού.

25

3,32 Οτιδήποτε μπορεί να

συμβεί εδώ, όπου η μετασχηματιστική

δύναμη της κρίσιμης ασθένειας συμβολίζεται

από φυσικά όρια που σημαίνουν τον κίνδυνο,

την απειλή και την αβεβαιότητα που οι

άνθρωποι αντιμετωπίζουν στη ΜΕΘ. Τα

φυσικά σύνορα της ΜΕΘ είναι το όριο

(threshold) που καθιστά τη γραμμή μεταξύ

ζωής και ότι άλλο είναι ενάντιά της. Η

μηχανική υποστήριξη των ασθενών στη ΜΕΘ

έχει δημιουργήσει μια φάση ζωής πέρα από

την παύση/διακοπή όλων των ζωτικών

λειτουργιών, μια κατάσταση ζωής πέρα από

το κώμα. Η μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο

είναι δυσδιάκριτη και ασαφής,33 καθώς

εμφανίζεται στην αμιγή της μορφή μια γυμνή

ζωή εντελώς ελεγχόμενη από τον άνθρωπο

και την τεχνολογία του.34

Έτσι, από τη μια πλευρά, οι εξελίξεις στο

πεδίο της ιατρικής (μεταμοσχεύσεις)




καθορίζουν την αντιμετώπιση του βαρέως

πάσχοντα ασθενή, αφενός γιατί

επιτυγχάνουν παράταση του χρόνου

επιβίωσης αφετέρου γιατί κλονίζονται οι

βεβαιότητες της βιολογίας ως προς το τι

συνιστά ανθρώπινο ον και ανθρώπινη

ατομικότητα.35 Από την άλλη, οι

προαναφερθείσες εξελίξεις (π.χ. η

προσθετική, η αξονική τομογραφία) έχουν

καθοριστικές συνέπειες στην πρόσληψη και

την απεικόνιση του σώματος, στη δημιουργία

νέων ιατρικοποιημένων σωμάτων.13 Η άποψη

αυτή ενισχύεται και από το έργο της

ανθρωπολόγου Haraway,35 όπου το σώμα

στον 20ο αιώνα δεν καθορίζεται από

βιολογικά δεδομένα, ούτε από συστήματα

εξουσίας που κατασκευάζονται στο λόγο,

αλλά συνιστά ένα πεδίο αντιτιθέμενων και

ασταθών ροών που αναδεικνύονται με την

τεχνολογική επανάσταση στη σφαίρα της

πληροφορικής και τεχνολογίας.

9

Ο νοσηλευτής ως ενσώματο δρων

υποκείμενο

Ποιοτικές μελέτες παρουσιάζουν τις ΜΕΘ ως

χώρους εργασίας με αυξανόμενες

δεοντολογικές και επικοινωνιακές

πολυπλοκότητες. Η διεπιστημονική

συνεργασία αποτελεί βασικό συστατικό και

εξαρτάται περισσότερο από την ειδική γνώση

(εμπειρογνωμοσύνη) του κάθε επαγγελματία

(των διάφορων επαγγελματικών ομάδων) και

λιγότερο από τους παραδοσιακούς ρόλους

των επιστημών υγείας.16,25,36-41

Οι παραδοσιακοί ρόλοι των ιατρών και

νοσηλευτών δοκιμάζονται, καθώς η φροντίδα

που διαμεσολαβείται από τεχνολογικά μέσα

τείνει να παραβιάζει τα όρια της

νοσηλευτικής και ιατρικής.

23 Η προηγμένη

τεχνολογία έχει οδηγήσει σε διευρυμένες

ευθύνες των νοσηλευτών στη λήψη

αποφάσεων,24 καθώς η ιατρική δεν διατηρεί

τον αποκλειστικό έλεγχο των ιατρικών

τεχνολογιών. Επομένως, ενώ η σχέση μεταξύ

ιατρών και νοσηλευτών συγκροτεί μια

εξουσιαστική σχέση, εντούτοις ο νοσηλευτής

αναγνωρίζεται ως σημαντικός παράγοντας

για τη παροχή φροντίδας υψηλού επιπέδου.

Ειδικότερα στη ΜΕΘ, ο ρόλος των

νοσηλευτών επεκτείνεται και

συμπεριλαμβάνει ευθύνες που μέχρι

πρόσφατα ανήκαν αποκλειστικά στη σφαίρα

της ιατρικής, γεγονός, που διευκολύνεται από

την υιοθέτηση πρωτοκόλλων φροντίδας.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία

Νοσηλευτών Εντατικής Θεραπείας, ο ειδικός

νοσηλευτής ΜΕΘ παρέχει ολιστική φροντίδα

σε βαριά πάσχοντες ασθενείς, συνδυάζοντας

την εξειδικευμένη γνώση, τις τεχνικές

δεξιότητες και τις ανθρωπιστικές αξίες.42,43

Με δεδομένη αυτή την ευρεία εμπλοκή

των νοσηλευτών, ο ιατρός συχνά αναζητά την

άποψή τους σε θέματα φροντίδας και λήψης

αποφάσεων, καθιστώντας τη μεταξύ τους

σχέση, «σχέση αλληλεξάρτησης» και


ταυτόχρονα επιτρέποντας την δυνατότητα

αυτόνομης δράσης στους νοσηλευτές. Κατά

συνέπεια, στη ΜΕΘ δεν κυριαρχούν οι

απρόσωπες, τυπικές σχέσεις, αλλά οι

προσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών των

ομάδων, καθότι η διαπραγμάτευση αποτελεί

κύριο γνώρισμα.

Από μελέτες σε ΜΕΘ προκύπτουν πλήθος

παραγόντων που επηρεάζουν τη λήψη

αποφάσεων.

16

38,39,40 Ειδικά όταν οι κλινικές

αποφάσεις εξεταστούν ως κάτι παραπάνω

από γνωστικά γεγονότα που συμβαίνουν σε

απομόνωση και ο νοσηλευτής ως

διυποκειμενική σωματοποιημένη συμμετοχή,9

ο μικρόκοσμος της ΜΕΘ γίνεται πλειάδα

σωματικών εκφράσεων και αντιδράσεων που

συγκροτούν τις κοινωνικές σχέσεις και

συμμετέχουν σε αυτές.

Είναι αποδεκτό ότι η διαφορά ισχύος

επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων,

1

44 ειδικά όταν

η ισχύς των επαγγελμάτων υγείας συνδέονται

με την αξίωση της εξειδικευμένης γνώσης.11

Δηλαδή, όποιος κατέχει τη γνώση, λαμβάνει

και τις αποφάσεις ασκώντας εξουσία. Παρότι

οι νοσηλευτές παρουσιάζονται συχνά ως μια

περιθωριοποιημένη ομάδα στη λήψη

αποφάσεων, εντούτοις εμφανίζονται να

συμμετέχουν σε μια στρατηγική επικοινωνίας

ώστε να εξασφαλίζουν την εμπλοκή τους σε

αυτές. Η τακτική αυτή είναι γνωστή ως

«doctor-nurse game»45 και περιγράφει έναν

ιδιαίτερο τρόπο λήψης απόφασης, όπου οι

νοσηλευτές ΜΕΘ διατηρούν την υπάρχουσα

ιεραρχική σχέση κάνοντας σημαντικές

συστάσεις στους ιατρούς ενώ ταυτόχρονα η

συμβολή τους προβάλλεται από τους ίδιους

ως παθητική.

Η συμμετοχή σε σημαντικές αποφάσεις κατά

τρόπο συγκαλυμμένο αποτρέπει την ανοικτή

αντιπαράθεση, το οποίο επιβεβαιώνεται από

τη μελέτη του Αλεξιά,

46,47,48

16

Ως σημείο προβληματισμού και διερεύνησης

αναδεικνύεται η σημασία που έχει για τους

ίδιους τους νοσηλευτές/τριες η φροντίδα

(care) που παρέχουν στους ασθενείς και ο

τρόπος που συν-αισθάνονται την

υπερκείμενη εξουσία (επιστημονικότητα της

ιατρικής γνώσης) που διαχέεται προς όλες τις

κατευθύνσεις στο χώρο της ΜΕΘ. Πιο

συγκεκριμένα, οι νοσηλευτές αποτελούν

άτομα που δέχονται και ταυτόχρονα ασκούν

εξουσία καθώς η τεχνολογία της πειθαρχίας

και αυτορρύθμισης αφορά και τους

για την περίπτωση

ΜΕΘ σε ελληνικό νοσοκομείο αναδεικνύοντας

σχέσεις συνεχούς διαπραγμάτευσης μεταξύ

ιατρών και νοσηλευτών στη ΜΕΘ. Η

προαναφερθείσα μελέτη, χωρίς να αναιρεί τη

δυναμική της διαδικασίας της

κοινωνικοποίησης, κατά την οποία οι ιατροί

μαθαίνουν να διατάζουν και οι νοσηλευτές να

υπακούουν, προβάλει με επιχειρήματα την

άποψη ότι οι νοσηλευτές έχουν σημαντικά

περιθώρια διαπραγμάτευσης, αντίστασης και

αυτενέργειας κατά την άσκηση της

νοσηλευτικής πράξης στο χώρο της εργασίας

τους.




επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι εποπτεύονται

με τη βοήθεια της τεχνολογίας της

πληροφορικής και ενθαρρύνονται να

παρακολουθούν την ίδια τους τη

συμπεριφορά.11 Δηλαδή, παρουσιάζεται ένας

νέος τύπος σωματοποίησης του

επαγγελματία υγείας,1,49 καθώς η τριχοειδής

φύση της εξουσίας διεισδύει σε κάθε πλευρά

της κοινωνικής ζωής, κυκλοφορεί μέσω ενός

δικτύου σχέσεων και ως βλέμμα (gaze)

εσωτερικεύεται από το κάθε άτομο που

υπόκειται σε αυτό, σε βαθμό που να γίνεται

το ίδιο το άτομο επιτηρητής του εαυτού του

και να ασκεί την επιτήρηση πάνω και ενάντια

στον εαυτό του. Αυτή η αυτό-παρακολούθηση

και αυτορρύθμιση έχουν ως αποτέλεσμα την

κανονικοποίηση της συμπεριφοράς των

ιατρών και νοσηλευτών, αφήνοντας όμως

περιθώρια για εμπρόθετη δράση καθώς

τίποτα δεν είναι πλήρως

προκαθορισμένο.

Ο νοσηλευτής ως ενσώματο δρων άτομο

βιώνει τον έξω κόσμο στο σώμα του και

ταυτόχρονα τοποθετείται στον κόσμο μέσω

του δικού του σώματος και του σώματος των

άλλων (ασθενών, ιατρών, συγγενών). Το

«σώμα» ως ενεργό υποκείμενο, που

συναισθάνεται τις σκέψεις του και σκέπτεται

τα συναισθήματά του, συμμετέχει

αδιαλείπτως στον κόσμο και συμβάλει στην

(ανα-) κατασκευή θεσμών, αξιών και

κοινωνικών πολιτικών.

2,50,51

9 Σύμφωνα με τη

φαινομενολογία της αντίληψης,7 το σώμα

των νοσηλευτών θεωρείται ως συνθήκη και

πλαίσιο μέσω του οποίου βιώνουν,

αντιλαμβάνονται και δέχονται πληροφορίες

από τον έξω κόσμο. Η αντίληψη είναι βασική

σωματική εμπειρία στο πλαίσιο της οποίας το

σώμα δεν είναι αντικείμενο αλλά

υποκείμενο.52 Το σώμα που μετέχει στην

κοινωνική πρακτική υποδηλώνει ένα

ενεργητικό σώμα.

Επομένως, το ερευνητικό ερώτημα που

τίθεται αφορά στο έθος (habitus) και στάσεις

ζωής των νοσηλευτών, καθώς και στα

χαρακτηριστικά που φέρουν οι «συνήθειες»

και οι «τεχνικές σώματος» των νοσηλευτών,

οι οποίες ποικίλουν κυρίως σε σχέση με την

κοινωνία, την εκπαίδευση και το κύρος.

Σύμφωνα με τον Mauss,

13,53

12

Παρόμοια άποψη έχει και ο Bourdieu,

ο ενήλικας δεν

κατέχεται από φυσικό τρόπο, αφού το άτομο

δανείζεται σειρά κινήσεων από τις οποίες

συγκροτείται η πράξη που επιτελείται από

τους άλλους ενώπιον του ή μαζί του. 8 ο

οποίος υποστηρίζει ότι το σώμα

μετατρέπεται σε ενεργό στοιχείο παραγωγής

και αναπαραγωγής των κοινωνικών

ανισοτήτων και των σχέσεων ανταγωνισμού

των δυτικών κοινωνιών. Το σώμα εκφράζει

και νομιμοποιεί σε συμβολικό επίπεδο τις

κοινωνικές σχέσεις ανισότητας μεταξύ

ανταγωνιστικών κοινωνικών ομάδων.

Προσεγγίζοντας το θέμα από τη βιωματική

σκοπιά, το βιούμενο σώμα (lived body) των

νοσηλευτών θα μπορούσε να μελετηθεί ως

1


προς τους τρόπους που ενσωματώνονται και

σωματοποιούνται οι σχέσεις εξουσίας από

«τα πάνω» και από «τα κάτω».9,53 Μια

τέτοιου είδους πολιτισμική ανάλυση του

σώματος (γλώσσα, γνώση, φαντασία, μνήμη,

διαίσθηση) είναι το κλειδί στην ιδιωτική

εμπειρία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάλυση της

ταυτότητας των νοσηλευτών, όταν

προσεγγίζονται ως διυποκειμενικές

σωματοποιημένες συμμετοχές στο δύσκολο

και ρευστό κόσμο της ΜΕΘ.

54

7 Ο τρόπος που

ανασχηματίζεται η ταυτότητα τους, όπως και

ο τρόπος που οχυρώνεται μέσα από

διαδικασίες επαναληπτικές και επιτελεστικές

είναι αυτό που ενδιαφέρει. Συμπερασματικά,

οι νοσηλευτές, ως ενσώματα δρώντα άτομα

συμμετέχουν σε σχέσεις συνεχούς

διαπραγμάτευσης, όπου τα μεν σώματα των

νοσηλευτών χρησιμοποιούνται ως εργαλεία

στη δουλειά τους, τα δε σώματα των ασθενών

ως χώροι εργασίας τους ή προέκταση του

εαυτού τους.

25


Το ανθρώπινο σώμα αποτελεί φορέα δράσης,

σημείο έκφρασης και αντίστασης, που

επηρεάζεται από τις κοινωνικές εμπειρίες και

τις αξίες των ομάδων στις οποίες ανήκει. Η

νέα θεώρηση του σώματος αδιάρρηκτα

συνδέεται με τη νέα ιατρική γνώση, την

τεχνολογία της πειθαρχίας και τον

πανοπτισμό. Αναγνωρίζεται ότι η εξουσία

είναι απόρροια ενός πλαισίου που διαχέεται

προς όλες τις κατευθύνσεις κατά τρόπο

ασυνεχή, αδιάλειπτο, χωρίς όμως να αναιρεί

τη δυνατότητα αυτενέργειας και εμπρόθετης

δράσης εκ μέρους των υποκειμένων. Οι

νοσηλευτές, στα πλαίσια της ιδεολογίας της

φροντίδας, καλούνται να διαχειρισθούν και

να συν-αισθανθούν το πάσχων σώμα του

ασθενή και να φροντίσουν άτομα που

βιώνουν τη «προδοσία» του σώματος τους

και τις επιπτώσεις της προδοσίας στην

αίσθηση της ταυτότητάς των.

Τα επιχειρήματα και οι ποιοτικές μελέτες που

εξετάστηκαν στη παρούσα εργασία,

προτείνουν ότι η νοσηλευτική, διαμέσου της

ιδιαίτερης σχέσης της με τον ασθενή και κατά

επέκταση με το υγιές ή πάσχων σώμα,

βασίζεται σε ποικίλους τύπους γνώσης και

θεωρητικών μοντέλων, που ξεπερνούν το

παραδοσιακό βιο-ιοατρικό μοντέλο

θεώρησης του ανθρώπινου σώματος.

Οι εθνογραφικές και ποιοτικές μελέτες

καθιστούν εμφανές ότι, οι νοσηλευτές, ως

ενσώματα δρώντα άτομα συμμετέχουν σε

σχέσεις συνεχούς διαπραγμάτευσης, όπου τα

μεν σώματα των νοσηλευτών

χρησιμοποιούνται ως «εργαλεία» στη δουλειά

τους, τα δε σώματα των ασθενών ως «χώροι

εργασίας» τους ή προέκταση του εαυτού

τους. Κι ενώ η κατανόηση του ανθρώπινου

σώματος με όρους φυσιολογίας είναι

απαραίτητη, πρέπει να συνοδεύεται και από

στοιχεία ικανά να ερμηνεύουν το κοινωνικό




τοπίο στο οποίο λαμβάνει χώρα η

νοσηλευτική πράξη, ειδικά όταν

αναγνωρίζεται ότι το σώμα δεν είναι

κοινωνικά ουδέτερος τόπος.

Ποιοτικές μελέτες θα μπορούσαν να

χαρτογραφήσουν με ειλικρίνεια το εύρος και

τις προκλήσεις της σύγχρονης νοσηλευτικής,

καθώς η πολιτισμική ανάλυση του σώματος

είναι το κλειδί στην καλύτερη κατανόηση της

ιδιωτικής εμπειρίας και ταυτότητας.

Προτείνεται η περαιτέρω διερεύνηση των

«τεχνικών σώματος» των νοσηλευτών με

μεθοδολογικά εργαλεία από τις κοινωνικές

επιστήμες, ώστε η αποκτηθείσα γνώση να

αντανακλά τις πολυπλοκότητες του

κοινωνικού παρόντος.


1. Αλεξιάς Γ. Κοινωνιολογία του σώματος. Εκδ., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006

2. Smith P. Πολιτισμική θεωρία, μια εισαγωγή. Επιμέλεια Μπουρμπάρη N. Εκδ., Κριτική, Αθήνα, 2006

3. Turnbull E, Flabouris A, Iedema R. An outsider's perspective on the lifeworld of ICU. Aust Crit Care 2005; 18(2):71-75

4. Turner B. Medical power and social knowledge. Ed., Sage, London, 1987

5. Foucault M. Επιτήρηση και τιμωρία. Εκδ., Ράππα, Αθήνα, 1976

6. Armstrong D. Political anatomy of the body: Medical knowledge in Britain in the twentieth century. Cambridge University Press, Cambridge, 1983

7. Merleau-Ponty M. Phenomenology of perception. Ed., Northwestern University Press, Evanston, Illinois, 1962.

8. Bourdieu P. Outline of a theory of practice. Ed., Cambridge University Press, Cambridge, 1977

9. Παπαγαρουφάλη Ε. Δώρα ζωής μετά θάνατον, πολιτισμικές εμπειρίες. Εκδ., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002

10. Αγραφιώτης Δ. Υγεία, αρρώστια, κοινωνία. Εκδ., Τυπωθήτω, Αθήνα, 2003

11. Nettleton S. Κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας. Eπιμ. Αγραφιώτης. Εκδ., Τυπωθήτω, Αθήνα, 2002

12. Mauss M. Οι τεχνικές του σώματος. Στο: Mauss M, Κοινωνιολογία και ανθρωπολογία, Eισ. Lévi -Strauss C., M.τφρ. Παραδέλλης Θ. Εκδ., Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 2004:187-223

13. Μακρυνιώτη Δ. Εισαγωγή. Στο: Μακρυνιώτη Δ (επιμ.) Τα όρια του σώματος, διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Εκδ., Νήσος, Αθήνα, 2004.

14. Butler J. Bodies that matter. On the discursive limits of “sex”. Eds., Routledge, London, 1993

15. Foucault M. The birth of the clinic. Routledge Classics, London, 1973

16. Αλεξιάς Γ. Λόγος περί ζωής και θανάτου. Η ιατρική πράξη ως μορφή κοινωνικής αλληλόδρασης στις μονάδες εντατικής φροντίδας. Εκδ., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000

17. Κορασίδου Μ. Όταν η αρρώστια απειλεί. Εκδ., Τυπωθήτω, Αθήνα, 2002

18. Τζανάκης Μ. Τεχνικές του σώματος, τεχνικές του εαυτού. Η ηθική διάσταση


της χρόνιας ασθένειας. Ουτοπία 2006; 72:67-80

19. Douglas M. Purity and Danger, an analysis of concepts of pollution and taboo. Eds., Routledge, London and New York, 1996

20. Bradby H. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας. Επιμ. Αλεξιάς Γ. Εκδ., Πεδίο, Αθήνα, 2009

21. Lawler J. Behind the screens: nursing, somology, and the problem of the body. Churchill Livingstone, London, 1993

22. Hawley MP, Jensen L. Making a difference in critical care nursing practice. Qual Health Res 2007; 17(5):663-674

23. Beedy PJ. Intensive care nurses’ experiences of caring. Part 2: research findings. Intensive Crit Care Nurs 2000; 16(3):151-163

24. Bucknall TK. Critical care nurses’ decision-making activities in the natural clinical setting. J Clin Nurs 2000; 9:25–36

25. Vouzavali F, Papathanassoglou EDE, Karanikola M, Koutroubas A, Patiraki E, Papadatou D. ‘The patient is my space’: hermeneutic investigation of the nurse-patient relationship in critical care. Nurs Crit Care 2011; 16(3):140-151

26. Σερεμετάκη ΚΝ. Όσο διαρκεί ο πόνος: Η αντιφώνηση του θανάτου και η ισχύς των γυναικών στη Νότια Ελλάδα. Στο: Σερεμετάκη ΚΝ (επιμ.) Διασχίζοντας το σώμα. Πολιτισμός, ιστορία και φύλο στην Ελλάδα. Εκδ., Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνης, Αθήνα, 1996:137-172

27. Scarry E. The body in pain. The making and unmaking of the world, Eds., Oxford University Press, Oxford, 1985

28. Hov R, Hedelin B, Athlin E. Being an intensive care nurse related to questions of withholding or withdrawing curative treatment. J Clin Nurs 2006; 16:203-211

29. Parissopoulos S. A phenomenological study on the lived experience of therapeutic touch; creating a therapeutic environment. ICUs and Nursing Web Journal 2006; 26:14p

30. Noble I. Like a hole in the head: living with a brain tumor. Eds., Hodder and Stoughton, London, 2005

31. Featherstone M. Body modification: an introduction. Στο: Featherstone M (επιμ.) Body modification. Eds., Sage, London, 2000

32. Turner T. Transformation, hierarchy and transcendence: a reformulation of Van Gennep's model of the structure of rites de passage. In: Moore SF, Myerhoff BG (eds.) Secular ritual. Van Gorcum and Co, New York, 1977

33. Armstrong D. Bodies of knowledge / knowledge of bodies. Στο: Jones C, Porter R (eds.) Reassessing Foucault: power, medicine and the body. Eds., Routledge, London, 2006

34. Agamben G. Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, μτφρ. Τσιαμούρας Π., επιμ.-επίμ. Σταυρακάκης Γ., Εκδ., Scripta, Αθήνα, 2005

35. Haraway D. A cyborg manifesto: science, technology and socialist feminism in the late twentieth century. Στο: Haraway D (επιμ.) Simians, cyborgs and women: the reinvention of nature. Eds., Free Association Books, London, 1991




36. Zussman R. Intensive care: medical ethics and the medical profession. Eds., University of Chicago Press, Chicago, 1992

37. Seymour JE. Critical moments: death and dying in intensive care. Open University Press, Buckingham, 2001

38. Lauri S, Salanterä S, Chalmers K, Ekman SL, Kim HS, Käppeli S, MacLeod M. An exploratory study of clinical decision-making in five countries. J Nurs Scholarship 2001; 33(1):83-90

39. Bucknall TK. The clinical landscape of critical care: nurses’ decision-making. J Adv Nurs 2003; 43(3):310–319

40. Papathanassoglou EDE, Tseroni M, Karydaki A, Vazaiou G, Kassikou J, Lavdaniti M. Practice and clinical decision-making autonomy among Hellenic critical care nurses. J Nurs Manag 2005; 13:154–164

41. Carroll K, Iedema R, Kerridge R. Reshaping ICU ward round practices using video-reflexive ethnography. Qual Health Res 2008; 18(3):380-390

42. Brilli RJ, Spevetz A, Branson RD, Campbell GM, Cohen H, Dasta JF. Critical care delivery in the intensive care unit: defining clinical roles and the best practice model. Crit Care Med 2001; 29:2007-2019

43. Williams G, Schmollgruber S, Alberto L. Consensus forum: worldwide guidelines on the critical care nursing workforce and education standards. Crit Care Clin 2006; 22:393–406

44. Christensen M, Hewitt-Taylor J. Defining the expert ICU nurse. Intensive Crit Care Nurs 2006; 22:301-307

45. Stein LI. The doctor-nurse game. In: Dingwall R, McIntosh J (eds.) Readings in the sociology of nursing. Eds., Churchill Livingstone, Edinburg, 1978

46. Coombs M. Power and conflict in intensive care clinical decision making. Intensive Crit Care Nurs 2003; 19:125–135

47. Manias E, Street A. The interplay of knowledge and decision making between nurses and doctors in critical care. Int J Nurs Stud 2001; 38:129–140

48. Stein LI, Watts DT, Howell T. The doctor-nurse game revisited. N Engl J Med 1990; 322(8):546-549

49. Berg M, Harterink P. Embodying the patient: records and bodies in early 20th-century. US Medical Practice. Body Soc 2004; 10(2-3):13-41

50. Gothill M, Armstrong D. Dr. no-body: the construction of the doctor as an embodied subject in British general practice 1955-97. Sociol Health Ill 1999; 21(1):1-12

51. Αθανασίου Α. Η πειθαρχία της συνέχειας: χρόνος, σώμα και βιοπολιτική στη σύγχρονη Ελλάδα. Στο: Αθανασίου Α (επιμ.) Ζωή στο όριο, δοκίμια για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική. Εκδ., Εκκρεμές, Αθήνα, 2007:79-96

52. Csordas JT. Embodiment and cultural phenomenology. Στο: Weiss G, Fern Haber H (eds.) Perspectives and embodiment. The intersections of nature and culture. Eds., Routledge, London, 1999


53. Αθανασίου Α. Επιτελέσεις της τρωτότητας κα του κοινωνικού τραύματος. Στο: Αθανασίου Α (επιμ.) Βιοκοινωνικότητες - θεωρήσεις στην ανθρωπολογία της υγείας. Εκδ., Νήσος, Αθήνα, 2011:13-88

54. Frykman J. Εν κινήσει: Η μάχη για το σώμα στη Σουηδία τη δεκαετία του ΄30. Στο: Σερεμετάκη ΚΝ (επιμ.) Παλιννόστηση αισθήσεων – αντίληψη και μνήμη ως υλική κουλτούρα στην σύγχρονη εποχή. Εκδ., Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2008:141-181





Ο εκπαιδευτικός ρόλος του νοσηλευτή

Φουντούκη Αντιγόνη1, Θεοφανίδης Δημήτριος

2

1. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc, ΓΠΝΘ «ΑΧΕΠΑ» 2. Νοσηλευτής MSc, Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΑΤΕΙΘ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σε μία εποχή που η υγεία «βομβαρδίζεται» από δεκάδες κινδύνους και η ιατρική χαρακτηρίζεται

από αλματώδη ανάπτυξη, οι νοσηλευτές καλούνται να ενημερώσουν και να ασκήσουν πρόληψη, να

εκπαιδεύσουν στις νέες μεθόδους θεραπείας και αποκατάστασης και να σταθούν δίπλα σε

ασθενείς και υγιείς υποστηρικτικά. Στο χώρο της αγωγής υγείας σημαντικοί λειτουργοί υγείας

είναι και οι νοσηλευτές οι οποίοι αποκτούν έτσι και το ρόλο του εκπαιδευτή.

Σκοπός της ανασκόπησης αυτής ήταν η σφαιρική παρουσίαση του εκπαιδευτικού ρόλου του

νοσηλευτή καθώς και των βασικών αρχών που ορίζουν την έννοια της αγωγής υγείας όπως αυτές

απορρέουν από τη διαδικασία παροχής πληροφοριών και αλλαγής συμπεριφοράς.

Υλικό και Μέθοδος: Το υλικό αποτέλεσαν επιλεγμένα άρθρα και κεφάλαια βιβλίων κυρίως κατά

το διάστημα 2001-2010 όπως αυτά ανευρέθηκαν σε Ελληνικές (ΙΑΤΡΟΤΕΚ) και διεθνείς βάσεις

δεδομένων (PubMed, CΙΝΑΗL) με τη χρήση των ακόλουθων λέξεων-κλειδιών σε συνδυασμούς:

εκπαίδευση ασθενή, αγωγή υγείας, ρόλος νοσηλευτή.

Αποτελέσματα: Η παροχή αγωγής υγείας απαιτεί από το νοσηλευτή να διαθέτει γενικές γνώσεις,

ειδικές-παιδαγωγικές δεξιότητες επικοινωνίας και κυρίως θέληση για το αντικείμενο αυτό. Η

Αγωγή Υγείας χρησιμοποιεί ένα πλήθος μεθόδων και τεχνικών για την πραγματοποίηση των

στόχων της όπως η διάλεξη, η ατομική διδασκαλία και η χρήση των νέων τεχνολογιών στους

χώρους της κοινότητας του σχολείου και του νοσοκομείου.

Συμπεράσματα: Παρόλα τα προβλήματα που σχετίζονται με την ελλείψεις προσωπικού και

υλικοτεχνικής υποδομής, η εκπαίδευση από τους νοσηλευτές σε θέματα υγείας θα μπορούσε να

λάβει πιο συστηματικό χαρακτήρα. Αρκεί και οι ίδιοι οι νοσηλευτές να συνειδητοποιήσουν και να

ευαισθητοποιηθούν στον ρόλο τους αυτό. Τα οφέλη για την υγεία και την κοινωνία γενικότερα

είναι σημαντικά και οι νοσηλευτές συμπεριλαμβάνονται στους λειτουργούς υγείας που έχουν την

δυνατότητα να ανταποκριθούν στο συγκεκριμένο ρόλο.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση, ασθενής, αγωγή υγείας, ρόλος νοσηλευτή.



Θεοφανίδης Δημήτριος, Ιεροσολύμων 21,

Καλαμαριά, 55134, Θεσσαλονίκη,

Τηλ:2310 430440, Κιν. 6945227796,


The educational role of the nurse

Fountouki Antigoni1, Theofanidis Dimitrios

2

1. Nurse, MSc, «AXEPA» Hospital, Thessaloniki 2. Nurse, MSc, Lecturer, Nursing Department, ATEI

ABSTRACT

In the present times when the concept of health is threatened by various dangers and medicine is

characterized by rapid growth, nurses have the responsibility to inform the public, to apply

preventative measures to practice, to provide education about new methods of treatment and

rehabilitation and to support not only ill, but also health people. In the field of health education,

nurses are regarded as important health care professionals who also play the role of instructor.

Aim: the aim of this review is to present the educational role of the nurse and the basic principles

that determinate the effectiveness of health education as they stem from motivation, counselling

and behavioural change.

Material and Method: Data was collected through selected articles and book chapters mainly for

the period 2001-2010 as these were found in Greek (ΙΑΤRΟΤΕΚ) and international databases

(PubMed, CΙΝΑΗL) using combinations of the following key-words: patient education, health

education, role of nurses.

Results: In order to provide health education, the nurses need to have general knowledge, special

pedagogic skills of communication and high motivation. Health Education uses a variety of methods

and techniques in order to achieve its goals e.g. lectures, individual teaching and the use of new

technologies in the community, school or hospital.

Conclusions: Despite the problems and existing deficiencies, nurses could provide health

education in a systematic way. Nurses as health professionals have the ability to meet this goal,

since the benefits for health and society are of vast importance.




Keywords: Patient, education, health education, role of nurses.


Theofanidis Dimitrios, Ierosolimon 21,

Kalamaria 55134, Thessaloniki, Greece,

Telephone: 2310 430440, Mobile: 6945227796,

Email: [email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε η

νοσηλευτική επιστήμη ακόμη και αν το κύριο

μέλημά της ήταν να βοηθήσει στην υλοποίηση

των ιατρικών στόχων και να φροντίσει τους

ασθενείς, έκρυβε και έναν ασαφή

εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Πάντοτε ο

νοσηλευτής ήταν ο μεσολαβητής μεταξύ

ασθενούς και ιατρού, ήταν αυτός που έπρεπε

να εξηγήσει στον άρρωστο τη σκοπιμότητα

των ιατρικών παρεμβάσεων που του γίνονται

και να προάγει τη συμμόρφωσή του, με

απώτερο σκοπό τη βελτίωση της υγείας του.

Στη σημερινή εποχή, η νοσηλευτική ως

επιστήμη και τέχνη με δική της έρευνα και

περιθώρια αυτονομίας στο χώρο της υγείας,

έχει πλέον χαρακτηριστεί ως βιοψυχο-

κοινωνική προσέγγιση του ατόμου. Οι τομείς

δράσης της περιλαμβάνουν τόσο την

πρόληψη, όσο τη θεραπεία και

αποκατάσταση. Ο χώρος δράσης της μπορεί

να είναι εκτός από το νοσοκομείο, η εργασία,

το σχολείο και κάθε είδους κοινωνική δομή.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι η εκπαιδευτική

προσέγγιση του πληθυσμού είναι στενά

συνυφασμένη με το έργο της.

Στα πλαίσια της πρόληψης, ο νοσηλευτής

γνωστοποιεί τους παράγοντες κινδύνου και

την αποφυγή τους. Όσον αφορά στη

θεραπεία, ενημερώνει για τη φύση της

ασθένειας, την αποφυγή των υποτροπών, τη

φαρμακευτική θεραπεία, τα συμπτώματα και

εκπαιδεύει ασθενείς και συγγενείς στην

εκμάθηση τεχνικών και δεξιοτήτων, όπως η

ένεση ινσουλίνης. Κατ’ ανάλογο τρόπο

ενεργεί και στα πλαίσια της αποκατάστασης.

1

2

Αγωγή υγείας

Ως αγωγή υγείας, ορίζεται «η μετάδοση

πληροφοριών που αφορούν την υγεία» και

κατ’ επέκταση την ασθένεια και την αποφυγή

της. Ο ορισμός διατυπώνει στην ουσία και το

βασικό της στόχο, που είναι η μετάδοση

πληροφοριών. Ο δεύτερος σκοπός είναι η

αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου. Ο

τρίτος και τελικός είναι να καταστήσει το

άτομο υπεύθυνο για τη δική του φροντίδα

υγείας.

Σύμφωνα με το ψυχοπαιδαγωγικό μοντέλο

αγωγής υγείας των Payton και Ivey

3

4, ο

βασικός και τελικός στόχος δεν είναι η


αλλαγή συμπεριφοράς αλλά η αλλαγή των

διαθέσεων και των κινήτρων των ατόμων ή

των ομάδων. Συνοψίζοντας, οι στόχοι της

αγωγής υγείας περιλαμβάνουν:

ευαισθητοποίηση, παροχή γνώσεων,

ιεράρχηση αξιών, αλλαγή απόψεων, λήψη

αποφάσεων, αλλαγή συμπεριφοράς και

αλλαγή περιβάλλοντος.

Διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης

Η Αγωγή Υγείας είναι μία εκπαιδευτική

διαδικασία και γι’ αυτό ακριβώς είναι

απαραίτητο να γνωρίζει ο νοσηλευτής τη

διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης. Οι τρεις

τρόποι μάθησης είναι οι ακόλουθοι:

Θεωρητική, επιδρασιακή και ψυχοκινητική

μάθηση. Η θεωρητική μάθηση στοχεύει στην

απομνημόνευση ή αποστήθιση θεωρητικών

γνώσεων. Η επιδρασιακή μάθηση σκοπεύει

στην αλλαγή των διαθέσεων, των

ενδιαφερόντων και αξιών και στην ανάλογη

προσαρμογή. Ο τρόπος με τον οποίο

μεταβιβάζονται οι διάφορες πληροφορίες

επηρεάζει σημαντικά την αποδοχή της νέας

συμπεριφοράς. Οι νοσηλευτές μπορούν να

επιδράσουν αποτελεσματικά στις

πεποιθήσεις των ατόμων, χρειάζεται όμως

πρώτα να συνειδητοποιήσουν και οι ίδιοι τις

δικές τους τοποθετήσεις και διαθέσεις

σχετικά με αυτές.

Η επιδρασιακή μάθηση έχει διάφορα επίπεδα.

Στο πρώτο επίπεδο ο ακροατής απλώς ακούει

και αντιλαμβάνεται τα όσα λέγονται ή

διαδραματίζονται γύρω του. Στο δεύτερο

επίπεδο αρχίζει να αντιδρά, να επιδεικνύει

ενδιαφέρον και να συμμετέχει στα όσα

λέγονται. Στο επόμενο (τρίτο επίπεδο),

βρίσκει αξία στα όσα λέγονται, τάσσεται

θετικά (εάν συμφωνεί) και αποφασίζει πως

θα αλλάξει τη συμπεριφορά του. Στο τέταρτο

επίπεδο αρχίζει να εφαρμόζει τα όσα

διδάχτηκε στην πράξη και στη συνέχεια

καθιερώνει ένα καινούριο τρόπο ζωής.

5

Η ψυχοκινητική μάθηση στοχεύει στην

απόκτηση δεξιοτήτων. Περιλαμβάνει την

πρακτική εφαρμογή δεξιοτήτων, που

απαιτούν και κάποιο βαθμό νευρομυϊκής

ισορροπίας. Παραδείγματα αποτελούν η

εκμάθηση στις μητέρες για την φροντίδα και

το μπάνιο του βρέφους, η ένεση ινσουλίνης, η

φροντίδα μόνιμης τραχειστομίας.

6

Χαρακτηριστικά του Νοσηλευτή-

Εκπαιδευτή

Η άσκηση της αγωγής υγείας απαιτεί από το

νοσηλευτή να διαθέτει γενικές γνώσεις,

ειδικές-παιδαγωγικές δεξιότητες

επικοινωνίας και κυρίως θέληση για το

αντικείμενο αυτό. Στα χαρακτηριστικά του

νοσηλευτή – εκπαιδευτή

συμπεριλαμβάνονται η ενεργητικότητα και η

διάθεση, η υπομονή, η κριτική ικανότητα, η

παιδαγωγική κατάρτιση, οι ειδικές γνώσεις

και δεξιότητες καθώς και η δεξιοτεχνία του

στη μη λεκτική επικοινωνία. Η μη λεκτική

επικοινωνία είναι ένα σημαντικό κλειδί στη




προσέγγιση του ασθενή. Ενθαρρυντικά

σήματα και νεύματα είναι μερικές φορές

αρκετά για να συνεχίσει ο ασθενής να μιλάει,

να εκφράζει τους φόβους και τις απορίες του.

Επίσης, στο πρόσωπο του νοσηλευτή δεν θα

πρέπει να διακρίνει ο εκπαιδευόμενος

αποδοκιμασία και γενικά οποιαδήποτε

αρνητική κριτική.

7

Ο εκπαιδευόμενος

Ο εκπαιδευόμενος πληθυσμός στην αγωγή

υγείας μπορεί να είναι μία μικρή κοινότητα,

μία ομάδα ή ακόμη και ένα μεμονωμένο

άτομο. Οι τομείς που πρέπει να λάβει υπόψη ο

νοσηλευτής πριν την έναρξη της διδασκαλίας

είναι η δυνατότητά του εκπαιδευόμενου να

μάθει, η ετοιμότητά του και η διάθεσή του.

Η δυνατότητα / ικανότητα για μάθηση

μπορεί να ελεγχθεί με την παρατήρηση ή ένα

γραπτό τεστ. Η ηλικία είναι ένας

φυσιολογικός παράγοντας που επηρεάζει την

ικανότητα για μάθηση με έκπτωσή της όσο

γηράσκει το άτομο. Η μάθηση, στενά

συνυφασμένη με τη μνήμη επηρεάζεται

αναπόφευκτα από την ηλικία, αν και σε

κάποιο βαθμό, η άσκηση της μνήμης βοηθά

στην διατήρησή της και στην ικανότητα για

μάθηση. Αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται

σοβαρά υπόψη κυρίως όταν τα άτομα στόχοι

είναι υπερήλικες.

Επίσης θα πρέπει να συνεκτιμηθεί η φυσική

κατάσταση των συμμετεχόντων στην αγωγή

υγείας. Αναπηρίες, όπως η ημιπληγία

απαιτούν τροποποίηση του εκπαιδευτικού

περιεχομένου, ειδικά όταν πρόκειται για

εκμάθηση δεξιοτήτων. Οργανικές παθήσεις,

όπως οι ορμονικές διαταραχές και τα

προβλήματα από το θυρεοειδή, επηρεάζουν

τη συναισθηματική κατάσταση και την

ικανότητα για μάθηση. Το ίδιο μπορεί να

συμβεί και από τη χορήγηση ορισμένων

φαρμάκων, ειδικά των ψυχοτρόπων και

αυτών που δρουν στο αυτόνομο νευρικό

σύστημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι

ασθενείς νιώθουν πως πρέπει πρώτα να

βελτιωθεί η υγείας τους, για να μπορέσουν να

συμμετάσχουν σε ένα πρόγραμμα αγωγής

υγείας, εξαιτίας της καταπόνησης που

νιώθουν από τα συμπτώματα της ασθένειάς

τους. Στην προκειμένη περίπτωση ο

νοσηλευτής οφείλει να εξηγήσει στον ασθενή,

ότι η αγωγή υγείας θα συμβάλει και σε αυτό,

δηλαδή στην ταχύτερή του αποκατάσταση,

στο μέτρο του δυνατού.

8

Επιπλέον, το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα

επηρεάζουν η διάθεση, τα κίνητρα και η

ψυχολογία του πληθυσμού. Ο

εκπαιδευόμενος χρειάζεται να έχει τη

διάθεση και να χαρακτηρίζεται από

εσωτερικά κίνητρα, για να επιτευχθούν οι

στόχοι της αγωγής υγείας που δεν

περιορίζονται μόνο στην απλή κατανόηση

ορισμένων πραγμάτων αλλά εκτείνονται

μέχρι την αλλαγή πεποιθήσεων και την

τροποποίηση της συμπεριφοράς.

9


Μέσα διδασκαλίας

Η Αγωγή Υγείας χρησιμοποιεί ένα πλήθος

μεθόδων και τεχνικών για την

πραγματοποίηση των στόχων της. Ο βασικός

κανόνας είναι ο συνδυασμός των

καταλληλότερων μεθόδων για την κάθε

περίπτωση και ανάλογα με τον πληθυσμό.

Μέθοδοι Επικοινωνίας

Διαλέξεις

Στο παρελθόν, οι διαλέξεις αποτελούσαν τη

μοναδική μέθοδο διδασκαλίας. Σήμερα, στα

πλαίσια της Αγωγής Υγείας, συνεχίζουν να

αποτελούν μια διαδεδομένη μέθοδο και αυτό

οφείλεται στο γεγονός ότι είναι εύκολη

μέθοδος και οικονομική. Χρησιμεύουν στη

μετάδοση πληροφοριών, ευαισθητοποιούν

και προβληματίζουν, προσφέρονται για την

εισαγωγή ευρύτερων προγραμμάτων Αγωγής

Υγείας, στην επεξήγηση πιο σύνθετων

τεχνικών και μεθόδων και αποτελούν συχνά

τη μόνη λύση, όταν το κοινό δεν είναι σε θέση

να αξιοποιήσει άλλα μέσα πχ φυλλάδια σε

αναλφάβητους.

10

Ατομική Διδασκαλία

Στην μέθοδο αυτή ο νοσηλευτής και ο

εκπαιδευόμενος (ασθενή ή υγιής) βρίσκονται

«πρόσωπο με πρόσωπο». Μπορεί να διεξαχθεί

τόσο στο νοσοκομείο όσο και στο σπίτι σε

προγράμματα αγωγής υγείας στην κοινότητα

ή κατά τη νοσηλεία κατ’ οίκον.

Αποτελεί τον μοναδικό τρόπο προσέγγισης

όταν το ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθεί

είναι πολύ συγκεκριμένο και είναι δύσκολη η

σύσταση ομάδας με την ίδια εκπαιδευτική

ανάγκη. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική

μέθοδος όσον αφορά τον εκπαιδευόμενο.

Μπορεί να σχεδιαστεί με πλήθος τεχνικών,

όπως διάλεξη, συζήτηση και

οπτικοακουστικά μέσα. Η ατομική

διδασκαλία μπορεί να τροποποιεί τις τεχνικές

που χρησιμοποιεί κατά τη διάρκειά της

ανάλογα με τις εκπαιδευτικές ιδιαιτερότητες

και ανάγκες και να κατευθύνεται στην ουσία

από τον εκπαιδευόμενο. Σαν μειονέκτημα θα

μπορούσε να αναφερθεί το γεγονός ότι έχει

μικρή αποδοτικότητα από την πλευρά του

συνόλου και του κοινού καλού, καθώς

εκπαιδεύεται μόνο ένα άτομο.

11

Μέσα μαζικής επικοινωνίας

Επιπλέον, ο νοσηλευτής μπορεί να

χρησιμοποιήσει τα μέσα μαζικής

επικοινωνίας (ΜΜΕ) μπορούν να

χρησιμοποιηθούν από το νοσηλευτή στα

πλαίσια της αγωγής υγείας προκειμένου να

εμπλουτίσει τις άλλες εκπαιδευτικές

μεθόδους. Τα πιο συνήθη ΜΜΕ είναι η

τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο ημερήσιος και

περιοδικός τύπος, τα βιβλία και οι

διαφημίσεις σε δημόσιους - ανοιχτούς

χώρους. Τα μέσα αυτά, χαρακτηρίζονται και

από τη μετάδοση σχετικά απλών

πληροφοριακών μηνυμάτων. Η δύναμή τους,




ειδικά της τηλεόρασης, είναι σημαντική όσον

αφορά στην ευαισθητοποίηση του κοινού και

στην παροχή γνώσεων.

Οπτικοακουστικά μέσα

Στα οπτικοακουστικά μέσα

συμπεριλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα

διαφορετικών μεθόδων εκπαίδευσης και

επικοινωνίας. Ορισμένα από τα οπτι-

κοακουστικά μέσα είναι μόνο οπτικά π.χ.

συγγράμματα, φυλλάδια, προκηρύξεις,

χάρτες, αφίσες, βουβές κινηματογραφικές

ταινίες, slides, διαφάνειες, πίνακες, άλλα είναι

μόνο ακουστικά π.χ. κασέτες, δίσκοι και

ορισμένα συνδυάζουν το οπτικό με το

ακουστικό στοιχείο π.χ. ομιλούσες ταινίες,

βίντεο, συνδυασμός διαφανειών με ήχο και

οπτικοί δίσκοι.

Πολλοί ερευνητές δημιούργησαν

βιντεοταινίες με σκοπό την αξιολόγηση της

μεθόδου αυτής στην αγωγή υγείας.

Παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των

γνώσεων, κάτι που συνήθως ελεγχόταν με

τεστ πριν και μετά, αλλά και με συνεντεύξεις.

Ασθενείς που είχαν παρακολουθήσει ταινίες

που αφορούσαν στην επέμβαση και την

μετεγχειρητική πορεία της περίπτωσής τους,

εκδήλωσαν λιγότερο μετεγχειρητικό άγχος

και κατά συνέπεια γρηγορότερη ανάρρωση η

οποία έχει θετική συσχέτιση με το άγχος.

12

Η Krouse

13,14 15

σε μία μετα-ανάλυση 18 ερευνών

υποστήριξε ότι η αγωγή υγείας με χρήση

βίντεο, μπορεί εκτός από την παροδική

αύξηση των γνώσεων να συμβάλει και στην

τροποποίηση της συμπεριφοράς.

Εκπαιδευτική τηλεόραση

Η χρήση της εκπαιδευτικής τηλεόρασης από

τους εκπαιδευτές υγείας είναι προς το παρόν

περιορισμένη. Δίκτυα κλειστού κυκλώματος

έχουν χρησιμοποιηθεί σε ορισμένα

μαιευτήρια των ΗΠΑ για προγράμματα

Αγωγής Υγείας που αφορούν στην

περιγεννητική φροντίδα.

16

Χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών

Η τεχνολογία της πληροφορίας, όπως οι

ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το διαδίκτυο

έχουν συμβάλει στον τρόπο με τον οποίο οι

άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ

τους και να μορφωθούν. Όσον αφορά στην

αγωγή υγείας, υπάρχει πλήθος

εκπαιδευτικών δίσκων (CD-ROM, DVD) που

περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα

τα οποία περιλαμβάνουν και τεστ

ηλεκτρονικής μορφής ώστε ο εκπαιδευόμενος

να ελέγχει τις γνώσεις του. Ο όρος

«προγραμματισμένη εκμάθηση»

(programmed learning), αδόκιμος ίσως ακόμα

στην ελληνική πραγματικότητα, αναφέρεται

στην εκπαιδευτική διαδικασία που στηρίζεται

σε ειδικές μηχανές εκμάθησης, σε

προγραμματισμένα τεστ και σε ειδικά

προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η

χρήση του διαδικτύου προβλέπεται ότι στο

μέλλον θα μπορεί να επηρεάζει τη


συμπεριφορά του κοινού ακόμη και σε

αποφάσεις που αφορούν στην υγεία του. Το

παραπάνω υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί

για αυτο-διδασκαλία. Μπορεί όμως να

χρησιμοποιηθεί και από το νοσηλευτή

προσαρμοσμένο σε ένα πρόγραμμα αγωγής

υγείας ή να προταθεί από αυτόν σαν

συμπληρωματική διδασκαλία.

17,18

Ανάπτυξη ικανοτήτων

Η ανάπτυξη ικανοτήτων (skill development)

αποτελεί μια εκπαιδευτική μέθοδο που

στηρίζεται στην επίδειξη διαφόρων

πρακτικών μεθόδων. Οι γονείς που δείχνουν

στα παιδιά τους πως να πλένουν τα δόντια

τους, η διδασκαλία της τεχνικής του

ανώδυνου τοκετού, η αυτοεξέταση του

μαστού, η χρήση ενέσιμης ινσουλίνης και

πολλά άλλα αποτελούν δραστηριότητες, η

εκμάθηση των οποίων στηρίζεται στην

ανάπτυξη των κατάλληλων ικανοτήτων και

στην πρακτική τους εξάσκηση.

Η μέθοδος της ανάπτυξης ικανοτήτων

περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια. Στο πρώτο

στάδιο παρέχονται οι απαραίτητες

επεξηγήσεις για την αναγκαιότητα της

συγκεκριμένης τεχνικής και οδηγίες για τη

χρήση της. Στο δεύτερο στάδιο επιδεικνύεται

και εκτελείται από τους εκπαιδευτές η

τεχνική και στο τρίτο και τελευταίο στάδιο

παρέχεται η δυνατότητα στον κάθε

εκπαιδευόμενο να εφαρμόσει την τεχνική

μπροστά στο υπόλοιπο κοινό.

19

Άλλες μέθοδοι αγωγής υγείας, που

χρησιμοποιούνται όμως λιγότερο συχνά, είναι

η εκμάθηση μέσα από παιχνίδια ρόλων,

θεατρικές παραστάσεις, και επιτραπέζια

παιχνίδια, η παρατήρηση και αναζήτηση,

σύμφωνα με την οποία «οι εκπαιδευόμενοι

παρακινούνται να διαμορφώσουν τις δικές

τους υποθέσεις και να τις ελέγξουν στην

πράξη», η δουλειά σε ομάδες και η χρήση

προτύπων.

20


στην κοινότητα

Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός

προγράμματος αγωγής υγείας είναι

σπουδαίας σημασίας καθώς συμβάλει στην

πρόληψη σε όλα τα επίπεδα, η οποία

πρόληψη αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο της

κοινοτικής νοσηλευτικής. Η κοινοτική

νοσηλευτική είναι ο κλάδος της νοσηλευτικής

που σκοπό έχει να αντιμετωπίσει τις ανάγκες

υγείας των ατόμων, οικογενειών, ομάδων και

κοινοτήτων στο φυσικό τους περιβάλλον.

Επικεντρώνεται στην πρόληψη και τις

αντίστοιχες παρεμβάσεις αγωγής υγείας σε

πρωτογενές, δευτερογενές και τριτογενές

επίπεδο.

Η πρωτογενής πρόληψη αφορά στην

παρέμβαση που πραγματοποιείται πριν

αρχίσουν οι παθολογικές διεργασίες σε έναν

πληθυσμό υψηλού κινδύνου, μεγαλύτερης ή

μικρότερης επιρρέπειας. Η δευτερογενής

πρόληψη αναφέρεται στην έγκαιρη

21




διαπίστωση της νόσου και στην πιο

αποτελεσματική αντιμετώπισή της. Η

ενημέρωση για τον προληπτικό έλεγχο που

γίνεται συνήθως σε Κέντρα Υγείας

περιλαμβάνεται στην δευτερογενή πρόληψη.

Η εκπαίδευση του ασθενή στο νοσοκομείο,

όπως επίσης και κατά την νοσηλεία κατ’

οίκον έχει σαν στόχο την πρόληψη τυχόν

επιδείνωσης της νόσου.

Η τριτογενής πρόληψη αφορά στο στάδιο της

αποκατάστασης και αποτελεί το πεδίο

απασχόλησης των νοσηλευτών

αποκατάστασης (rehabilitation nurses), για

τα συστήματα υγείας που διαθέτουν τον

κλάδο αυτό της νοσηλευτικής που

αναλαμβάνει την αποθεραπεία του αρρώστου

σε επίπεδο παροχής γνώσεων και

φροντίδας.

Ο σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού

προγράμματος στην κοινότητα περιλαμβάνει

την περιγραφή και ανάλυση του πληθυσμού,

την επισήμανση των αναγκών του

πληθυσμού, το καθορισμό των στόχων, την

αποτίμηση των πόρων, το σχεδιασμό της

μεθοδολογίας και τον τρόπο της αξιολόγησης.

Στην αξιολόγηση του αποτελέσματος ενός

προγράμματος, ο απώτερος στόχος είναι η

μέτρηση της μείωσης του προβλήματος, η

βελτίωση της υγείας και η μέτρηση του

βαθμού επίτευξης των άμεσων και

δευτερευόντων στόχων.

22

Η αξιολόγηση τόσο της διαδικασίας όσο και

των αποτελεσμάτων μπορεί να

πραγματοποιηθεί:

α. Από τους ίδιους τους εκπαιδευτές υγείας

(αυτο-αξιολόγηση).

β. Από επιστήμονες ειδικευμένους στο

αντικείμενο του προγράμματος (αξιολόγηση

ειδικών).

γ. Από τον ίδιο τον πληθυσμό (γνώμη και

αντιδράσεις) που απευθύνεται το πρόγραμμα

(αξιολόγηση κοινού).

Ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας μπορεί να

οργανώνεται εξ’ ολοκλήρου από νοσηλευτές,

ή οι τελευταίοι να αποτελούν μέρος της

ομάδας υγείας. Στη διεθνή βιβλιογραφία

μπορεί κανείς να βρει πλήθος τέτοιων

προγραμμάτων που πραγματοποιήθηκαν με

σκοπό να εκπαιδεύσουν αναπτυσσόμενους

πληθυσμούς, αλλά και αναπτυγμένους με

θεματολογία που αφορά συνήθως στη

διατροφή, στην οδοντική υγεία, στο κάπνισμα

και την κατάχρηση ουσιών).

Εμπόδια στην εφαρμογή μιας

δραστηριότητας αγωγής υγείας μπορούν να

εμφανιστούν από εξωγενείς παράγοντες,

όπως είναι η έλλειψη συνεργασίας με τη

διοίκηση, έλλειψη μέσων για τη διδασκαλία,

συγκρούσεις με άλλες ειδικότητες, έλλειψη

προσωπικού. Η ανεπαρκής εκπαιδευτική

κατάρτιση και η έλλειψη διδακτικών

ικανοτήτων αποτελεί ένα πρόβλημα που θα

οδηγήσει σε ένα μη αποτελεσματικό

πρόγραμμα.

23,24,


Επίσης είναι πιθανό να εμφανιστούν εμπόδια

που σχετίζονται με καταστάσεις που

αφορούν στους εκπαιδευόμενους όπως η

ηλικία, η μη συμμόρφωση και η βαριά

αρρώστια. Οι πληροφορίες θα πρέπει να

μεταβιβάζονται με ρυθμό ανάλογο με την

ηλικία και τις όποιες άλλες ιδιαιτερότητες.

Στα παιδιά μία τέτοια παρέμβαση είναι

απαραίτητο να χαρακτηρίζεται από ευελιξία,

δημιουργικότητα και ποικιλία.

25

Εκπαίδευση ασθενών στο τμήμα

νοσηλείας

Η εισαγωγή στο νοσοκομείο αποτελεί ένα

στρεσσογόνο γεγονός, για όλους τους

ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, και

προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις και αρνητικά

συναισθήματα. Στο άγνωστο περιβάλλον του

νοσοκομείου, ο ασθενής χάνει την ταυτότητά

του ή νιώθει stress από την πληθώρα των

καινούριων εμπειριών και πληροφοριών.

Παρά το γεγονός ότι δεκάδες ερωτηματικά

τον προβληματίζουν, η ψυχολογική και

σωματική του κατάσταση καθιστούν

δύσκολη την αφομοίωση πληροφοριών.

Η περίοδος της νοσηλείας δεν είναι η

καταλληλότερη για εκπαιδευτικά

προγράμματα, λόγω της έντασης που

προκαλεί η εισαγωγή στο νοσοκομείο και της

συναισθηματικής φόρτισης. Ο πόνος, η

αδυναμία μετακίνησης, η άρνηση της νόσου,

οι δυσκολίες προσαρμογής στο ρόλο του

αρρώστου και της αναπηρίας, ή αντίθετα η

επιμονή σε αυτόν το ρόλο και οι ψυχολογική

παλινδρόμηση (ο ασθενής συμπεριφέρεται

σαν μωρό), καθιστούν δύσκολη την εκτέλεση

των νοητικών λειτουργιών που απαιτεί η

διαδικασία της μάθησης.

26

Από την άλλη πλευρά η έλλειψη προσωπικού

δεν πρέπει να αγνοείται με συνέπεια, οι

φροντιστές υγείας να μην έχουν το χρόνο να

συμβουλεύουν και να κατευθύνουν τους

ασθενείς κατά τη διάρκεια της νοσηλείας

τους. Σε συστήματα υγείας με αναπτυγμένες

περιφερικές κοινοτικές δομές παροχής

νοσηλείας, οι νοσηλευτές των νοσοκομείων

μπορεί να μην δώσουν μεγάλη σημασία στην

ενδονοσοκομειακή εκπαίδευση του ασθενή

εφόσον ο άρρωστος θα εκπαιδευτεί από

ειδικούς νοσηλευτές στην κοινότητα. Σε

σχετική έρευνα αναφέρεται ότι μόνο στο 50%

των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, είχε

γίνει κατά τη νοσηλεία τους σύσταση για

περιορισμό του αλατιού. Είναι όμως κοινά

αποδεκτό ότι η εκπαίδευση του αρρώστου θα

πρέπει να ξεκινά στοιχειωδώς από το

νοσοκομείο και να ολοκληρώνεται με την κατ’

οίκον νοσηλεία.

27

Παρόλα αυτά, φαίνεται πως ο ασθενής, ακόμη

και αν δεν είναι σε θέση να εκπαιδευτεί,

νιώθει πως έχει αυτήν την ανάγκη. Ο Smith

και οι συνεργάτες του

28

29, διερεύνησαν σε ένα

δείγμα ασθενών που υπέστησαν έμφραγμα

του μυοκαρδίου, τις απορίες τους και για τις

οποίες θα ήθελαν να έχουν ενημέρωση πριν

από την έξοδό τους από το νοσοκομείο.




Κατέληξαν σε 40 θεματικές ενότητες π.χ.

φάρμακα, συμπτώματα, επιπλοκές, διατροφή,

με τους ηλικιωμένους και συνταξιούχους να

επιθυμούν περισσότερες πληροφορίες από

ότι οι νεότεροι και οι εργαζόμενοι.

Η επάρκεια και η ποιότητα της εκπαίδευσης

των ασθενών πριν από την έξοδό τους από το

νοσοκομείο, έχει εμφανίσει θετική συσχέτιση

με την καλύτερη διαχείριση του τραύματος σε

χειρουργημένους ασθενείς και με λιγότερες

επισκέψεις σε περιφερικές δομές υγείας. Τα

άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη κατά την έξοδό

τους από το νοσοκομείο θα πρέπει να

γνωρίζουν και να είναι ικανά για τα

ακόλουθα:

• Γενικά περί της νόσου και της

αντιμετώπισής της.

30

• Να παίρνουν με ασφάλεια τα φάρμακά

τους.

• Να χρησιμοποιούν σακχαρόμετρο.

• Να αναγνωρίζουν συμπτώματα.

• Να είναι συνεπείς στις επανεξετάσεις

τους.

Εκπαίδευση ασθενών στην κατ’ οίκον

νοσηλεία

Η εκπαίδευση ασθενών και κυρίως αυτών με

χρόνια νοσήματα αποτελεί τον ακρογωνιαίο

λίθο της σωστής θεραπευτικής

αντιμετώπισης. Η αποδοχή από τον ασθενή

των αλλαγών που απαιτούνται στον τρόπο

ζωής του είναι ευκολότερη εφόσον αυτός έχει

κατανοήσει τη φύση της ασθένειας, τη

σοβαρότητα της κατάστασής του και του

ρόλου που διαδραματίζει η σωστή

συνεργασία με τους λειτουργούς υγείας. Η

κατ’ οίκον εκπαίδευση των ασθενών με

χρόνια νοσήματα στο φυσικό τους χώρο,

χωρίς τις εντάσεις του νοσοκομείου, φαίνεται

πως προσφέρει πολλά στην ποιότητα ζωής

του ατόμου και στην μείωση των

επανεισαγωγών τους στο νοσοκομείο.

Σε μία έρευνα ενός ειδικού κέντρου στην κατ’

οίκον φροντίδα, σχετικά με την εκπαίδευση

των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια,

διαπιστώθηκε ότι στη μεγαλύτερη

πλειοψηφία των αρρώστων (84%), γινόταν

εκπαίδευση σχετικά με τη δίαιτα χαμηλή σε

νάτριο στο 76% των αρρώστων γινόταν

εκπαίδευση σχετικά με τη φαρμακευτική

αγωγή, στο 60% για σημεία και συμπτώματα

και στο 52% για την καθημερινή

δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα, ο ασθενής

θα πρέπει να αποκτήσει γνώσεις που

αφορούν:

• Την παθοφυσιολογία της πάθησης.

• Την αντιμετώπισή της.

• Τα συμπτώματα.

• Την διατροφή αν σχετίζεται με την

ασθένειά του.

• Την καθημερινή του δραστηριότητα.

• Τη φαρμακευτική θεραπεία.

• Την προσαρμογή σε ψυχολογικούς

παράγοντες.

Η κατανόηση και συμμόρφωση με τις

ιατρικές οδηγίες αποτελεί δείκτη επιτυχούς


εκπαιδευτικής παρέμβασης. Πολλές φορές η

προφορική επικοινωνία του ασθενή με τον

ιατρό του χαρακτηρίζεται ελλιπής και μη

αποτελεσματική. Σαν αιτίες προβάλλονται η

βιασύνη του να εξετάσει όλους τους ασθενείς,

η χρήση μη κατανοητής ιατρικής ορολογίας

και η έλλειψη ικανοτήτων επικοινωνίας. Οι

μισοί σχεδόν άρρωστοι φεύγουν από τον

ιατρό τους απογοητευμένοι με την αίσθηση

ότι δεν έχουν κατανοήσει όλα όσα τους είπε,

οπότε και εύκολα τα ξεχνούν. Το γεγονός

αυτό καθιστά απαραίτητη την παρέμβαση

του νοσηλευτή, ο οποίος σχεδιάζει το

πρόγραμμα εκπαίδευσης ανάλογα με την

πάθηση και την αξιολόγηση ασθενούς και της

οικογένειας.

Για παράδειγμα, τα πλεονεκτήματα της

εκπαίδευσης στο σπίτι των ατόμων με

Σακχαρώδη Διαβήτη είναι τα εξής:

31

• Η εκπαίδευση γίνεται σε χώρο οικείο,

μέσα στην ασφάλεια και σταθερότητα

που παρέχει στον άρρωστο το δικό

του περιβάλλον. Νιώθει πως κυριαρχεί

στο χώρο και είναι πιο ήρεμος, σε

αντίθεση με το χώρο του νοσοκομείου

στον οποίο πολλοί ασθενείς

παρουσιάζουν υψηλότερες τιμές

αρτηριακής πίεσης.

32

• Ο νοσηλευτής έχει τη δυνατότητα να

κατανοήσει καλύτερα κάποιες

οικογενειακές καταστάσεις και να

εντοπίσει τις αιτίες των προβλημάτων.

• Ο νοσηλευτής εκπαιδεύει, όχι μόνον

τον ασθενή αλλά και ολόκληρη την

οικογένεια, κάτι που είναι αδύνατο να

πραγματοποιηθεί στα εξωτερικά

ιατρεία του νοσοκομείου.

• Οι επισκέψεις και η διδασκαλία στο

σπίτι είναι σωτήριες για ηλικιωμένους

ασθενείς οι οποίοι, λόγω των

προβλημάτων τους δεν μπορούν να

προσέλθουν στα τακτικά εξωτερικά

ιατρεία ή να επισκεφτούν έναν ιδιώτη

ιατρό.

Η εκπαίδευση στο σπίτι του αρρώστου,

παράλληλα με την παροχή νοσηλευτικής

φροντίδας αποτελούν στην ουσία το

περιεχόμενο της νοσηλείας κατ’ οίκον. Ο

νοσηλευτής, αναλαμβάνοντας προσωπικά τον

άρρωστο, λαμβάνει ανατροφοδότηση και

ηθική πλήρωση παρακολουθώντας τη

βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής

του, αξιολογώντας παράλληλα και την

αποτελεσματικότητα του δικού του έργου.

33


στο σχολείο

Ο σκοπός της σχολικής νοσηλευτικής είναι να

βοηθήσει τους μαθητές να βελτιώσουν την

αυτοεικόνα τους, να αποκτήσουν δεξιότητες

αντιμετώπισης του stress και διαχείρισης των

διαπροσωπικών σχέσεων. Η διδασκαλία ή η

αγωγή υγείας μπορεί να είναι

προγραμματισμένη ή περιστασιακή. Η

προγραμματισμένη διδασκαλία




περιλαμβάνεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα

των μαθημάτων και γίνεται σε συγκεκριμένες

ημέρες και ώρες που ρυθμίζονται από τον

διευθυντή του σχολείου όπως και τα

υπόλοιπα μαθήματα.

Η περιστασιακή διδασκαλία σκοπεύει να

αντιμετωπίσει τις ανάγκες που

παρουσιάζονται όπως ένα λοιμώδες νόσημα,

ένα ατύχημα, μία επιδημία γαστρεντερίτιδας.

Ο νοσηλευτής κατευθύνει και διδάσκει τους

μαθητές και τους εκπαιδευτικούς σχετικά με

τις αιτίες και τους τρόπους αντιμετώπισης

των διαφόρων επειγόντων και εκτάκτων

θεμάτων που αφορούν το σχολικό

πληθυσμό.

Συναφής με τον εκπαιδευτικό ρόλο είναι και ο

συμβουλευτικός ρόλος του νοσηλευτή.

Περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η

επικοινωνία και η συζήτηση με κάθε μαθητή,

η ενημέρωση, η επεξήγηση πληροφοριών και

οδηγιών (κυρίως αν το παιδί πάσχει από

κάποιο οξύ ή χρόνιο πρόβλημα), η υποστήριξη

και η ενθάρρυνση του μαθητή και της

οικογένειάς του, αλλά και η νοσηλευτική

φροντίδα που χρειάζεται.

34

Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές

δημοσιεύσεις που αφορούν στον

προβληματισμό των κυβερνήσεων σχετικά με

την εφαρμογή της αγωγής υγείας από τους

σχολικούς νοσηλευτές ακόμη και από την

δεκαετία του 1970. Τα προβλήματα

εντοπίζονταν κυρίως στη μειωμένη

αναγνώριση της αξίας της αγωγής υγείας και

της πρόληψης γενικότερα, στην περιορισμένη

έρευνα σε αυτόν τον τομέα, στην έλλειψη

υλικοτεχνικής υποδομής και ειδικών τάξεων

διδασκαλίας, στην απουσία συντονιστικού

και ρυθμιστικού οργάνου στο σχεδιασμό και

έλεγχο της εκπαίδευσης σε θέματα υγείας. Η

εφαρμογή της αγωγής υγείας από τους

δασκάλους ήταν μία αρχική λύση, η

εκπαίδευσή τους όμως θεωρήθηκε ελλιπής σε

θέματα υγείας, ενώ σε μερικές περιπτώσεις

δεν ήταν κάτι που εκτελούσαν με

ευχαρίστηση, αφού ήταν πέρα από το

γνωστικό τους αντικείμενο και την επιστήμη

του ενδιαφέροντός τους. Αντίθετα, οι

νοσηλευτές έδειχναν μεγαλύτερο

ενθουσιασμό στην αγωγή υγείας, καθώς η

φύση της εργασίας τους είναι πολύ πιο κοντά

στο αντικείμενο της αγωγής υγείας από ότι οι

εκπαιδευτικοί.

Ο Wainwright και οι συνεργάτες του

35 36

πραγματοποίησαν μία μετα - ανάλυση 50

ερευνών που αφορούσαν προγράμματα

αγωγής υγείας από νοσηλευτές, θέλοντας να

αξιολογήσουν την αξία της σχολικής

νοσηλευτικής. Εκτιμούν ότι οι σχολικοί

νοσηλευτές θα πρέπει όσο το δυνατόν

συντομότερα να αναπτύξουν τις μεθόδους

μέτρησης του αποτελέσματος του έργου τους

μέσα από την έρευνα.



στους χώρους εργασίας

Η εργασία αποτελεί για τον κάθε άνθρωπο το

σύμβολο της ικανότητας και οικονομικής

ανεξαρτησίας, στην οποία δαπανά περίπου το

ένα τέταρτο της ζωής του. Η υγεία των

εργαζομένων αφορά τόσο τον εργοδότη αλλά

και την πολιτεία καθώς είναι συνδεδεμένη με

την ικανότητά του ανθρώπου να παράγει. Η

εκπαιδευτική δραστηριότητα του νοσηλευτή

στον εργασιακό χώρο, περιλαμβάνει τα

ακόλουθα:

• Προαγωγή και διατήρηση της υγείας

και ασφάλειας των εργαζομένων.

37

• Παροχή βοήθειας σε περίπτωση

ατυχήματος.

• Η αξιολόγηση της αναγκαιότητας για

μετακίνηση ενός εργαζομένου σε μία

άλλη θέση, λόγω ασθένειας ή

αναπηρίας.

• Η συμβουλευτική ενημέρωση για την

εξασφάλιση ασφαλούς εργασιακού

χώρου.

• Η εκπαίδευση των εργαζομένων.

• Η έρευνα που έχει σαν στόχο τη μελέτη

των επαγγελματικών προβλημάτων

και τους τρόπους αντιμετώπισης.

Κάθε πρόγραμμα ενημέρωσης από το

νοσηλευτή εργασίας θα πρέπει να έχει

σταδιακή εφαρμογή και να διευρύνεται

βαθμιαία ανάλογα με την απήχησή του. Αυτό

σημαίνει πως πρώτα εφαρμόζεται πιλοτικά

σε μία μικρή ομάδα π.χ. μία πτέρυγα ενός

εργοστασίου ή έναν τομέα και στη συνέχεια

περιλαμβάνει και τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η

θεματολογία που ενδιαφέρει περισσότερο

τους εργαζόμενους είναι αυτή που

αναφέρεται σε εργασιακούς κινδύνους και

στην πρόληψή τους. Ταυτόχρονα απλά

καθημερινά ζητήματα που απασχολούν τους

εργαζόμενους και τις οικογένειές τους

διεγείρουν περισσότερο το ενδιαφέρον, από

δυσνόητα επιστημονικά θέματα. Αξίζει να

σημειωθεί ότι οι εργαζόμενοι πολλές φορές

χαρακτηρίζονται από εργασιακή κόπωση,

πράγμα το οποίο κάνει πιο δύσκολη την

παρακολούθηση μιας επιστημονικής διάλεξης.

Θέματα για τα οποία συνήθως ζητά να

ενημερωθεί το εργασιακό κοινό είναι οι

κεφαλαλγίες, οι κιρσοί των κάτω άκρων, η

οσφυαλγία, τα αίτια και οι τρόποι

αντιμετώπισής τους. Στο γυναικείο πληθυσμό

ενδιαφέρουν συνήθως θέματα όπως οι

γυναικολογικοί καρκίνοι, τα κλιμακτηρικά

προβλήματα και η οστεοπόρωση.

Η εργονομική εκπαίδευση αποτελεί ένα πολύ

σημαντικό μέρος της διαφώτισης των

εργαζομένων. Η εργονομία είναι η πρακτική

και επιστημονική μελέτη των ανθρώπων σε

σχέση με το εργασιακό τους περιβάλλον, ενώ

η μηχανική του σώματος ασχολείται με την

αποδοτική χρήση του σώματος ως μηχανής

και ως μέσου μετακίνησης. Εργονομικά

μειονεκτική εργασία θεωρείται αυτή που

προκαλεί ανία, κόπωση, μονοτονία ή stress ή

αυτή που διεκπεραιώνεται ενώ το άτομο

38




αναγκάζεται να πάρει μία μη φυσιολογική

θέση του σώματος. Η επαγγελματική

οσφυαλγία, είναι εξαιρετικά αυξημένη στους

χώρους της βιομηχανίας και των

εργοστασίων γενικότερα με αρνητικές

συνέπειες τόσο στον ίδιο τον εργαζόμενο, όσο

και στον εργοδότη. Αναρρωτικές άδειες και

μειωμένη απόδοση αποτελούν τις δυσάρεστες

συνέπειές της και έχουν απασχολήσει τους

αρμόδιους φορείς εδώ και δεκαετίες.

Παράλληλος με τον εκπαιδευτικό ρόλο, είναι

και ο συμβουλευτικός. Η συμβουλευτική

υποστηρίζεται ότι μειώνει τους εργασιακούς

κινδύνους και αυξάνει την ικανότητα για

εργασία, αν και ο Boer και οι συνεργάτες

του

39

40

δεν διαπίστωσαν μείωση των

αναπηρικών συντάξεων εξαιτίας εργατικών

ατυχημάτων και ασθενειών. Τα διάφορα

προβλήματα υγείας δεν αποτελούν τη μόνη

αιτία για την οποία ο εργαζόμενος

επισκέπτεται το νοσηλευτή. Υπάρχουν πολλά

άλλα προβλήματα υγείας όπως εργασιακά,

οικογενειακά, οικονομικά, τα οποία

χρειάζονται τη βοήθεια της νοσηλευτικής

υπηρεσίας. Για να ανταποκριθεί στο ρόλο του

συμβούλου χρειάζεται να είναι ενημερωμένος

σχετικά με τις δυνατότητες και τις υπηρεσίες

που διατίθενται και τις οποίες μπορεί να

χρησιμοποιήσει για να βοηθήσει το άτομο να

αντιμετωπίσει το πρόβλημά του. Ο

νοσηλευτής δεν είναι πάντα σε θέση να δώσει

λύσεις σε όλα τα προβλήματα, μπορεί όμως

να υποδείξει τα κατάλληλα άτομα που θα

μπορούσαν να βοηθήσουν.

Συζήτηση

Ως αγωγή υγείας ορίζεται η μετάδοση

πληροφοριών που αφορούν την υγεία και

κατ’ επέκταση την ασθένεια. Οι στόχοι της

περιλαμβάνουν, ευαισθητοποίηση, παροχή

γνώσεων, ιεράρχηση αξιών, αλλαγή απόψεων,

λήψη αποφάσεων, αλλαγή συμπεριφοράς και

περιβάλλοντος όταν υπάρχει ανάγκη.

Η νοσηλευτική ως ολιστική βιο-ψυχο-

κοινωνική προσέγγιση του ατόμου, ασθενή

και υγιή, έχει σημαντικό ρόλο στην αγωγή

υγείας και γενικότερα στην εκπαίδευση του

πληθυσμού. Εφαρμόζοντας εκπαιδευτικές

μεθόδους, με διαλέξεις, ατομική διδασκαλία

και χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικά μέσα

υλοποιεί αυτόν τον εκπαιδευτικό της ρόλο.

Παρόλα αυτά, στον ελληνικό χώρο, η

παραπάνω εκπαιδευτική δραστηριότητα των

νοσηλευτών είναι περιορισμένη. Πολλές

καταστάσεις οδηγούν στην εμφάνιση αυτού

του φαινομένου και κυρίως η έλλειψη

νοσηλευτικού προσωπικού σε όλες τις δομές

υγείας. Το ελληνικό σύστημα υγείας φαίνεται

πως δεν έχει δώσει ακόμη την απαραίτητη

έμφαση την πρωτοβάθμια φροντίδα, τμήμα

της οποίας αποτελεί και η υγειονομική

διαφώτιση του πληθυσμού. Σε διεθνές

επίπεδο υπάρχουν πολλές κοινοτικές δομές

περίθαλψης, πρόληψης αλλά και


αποκατάστασης ώστε να προκύπτουν

λιγότερες ανάγκες σε νοσοκομειακές κλίνες.

Ο εκπαιδευτικός ρόλος του νοσηλευτή,

καταφαίνεται τόσο από τον ορισμό αλλά και

από τη φύση της εργασίας του. Σε διεθνές

επίπεδο συναντάται σε κάθε τομέα της

νοσηλευτικής δραστηριότητας: σε

πολυάριθμες μονάδες πρόληψης και

πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην κοινότητα,

στο χώρο του νοσοκομείου (σε μικρότερο

όμως βαθμό) και στην κατ’ οίκον νοσηλεία

τόσο σε πρόληψη όσο σε θεραπεία και

αποκατάσταση.

40

Στους χώρους εργασίας η ελληνική νομοθεσία

αναφέρει πως σε μία επιχείρηση θα πρέπει να

απασχολείται γιατρός εργασίας όταν

απασχολούνται περισσότεροι από 50

εργαζόμενοι. Σε μεγάλες βιομηχανικές

μονάδες και λατομεία υπάρχουν νοσηλευτές

σε 24ωρη βάση. Η κατ’ οίκον νοσηλεία

βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, γίνονται

όμως προσπάθειες για την θεσμοθέτηση του

ελεύθερου επαγγέλματος των νοσηλευτών.

Προς το παρόν οι διάφορες εταιρίες παρέχουν

νοσηλευτική βοήθεια στα πλαίσια της

θεραπείας π.χ. φαρμακευτική χορήγηση,

φροντίδα κατακεκλιμένων ασθενών.

Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα για την

Ελλάδα είναι η έλλειψη προσωπικού, η οποία

δεν επιτρέπει να «δαπανηθεί» το πολύτιμο

προσωπικό που υπάρχει στην υλοποίηση

κοινοτικών προγραμμάτων εκπαίδευσης

παρά τις προσπάθειες του Παγκόσμιου

Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) για στροφή των

συστημάτων υγείας στην πρόληψη. Η έμφαση

που έχει δοθεί από τον Π.Ο.Υ. στην πρόληψη

και στην αγωγή υγείας δεν είναι τυχαία. Η

εκπαίδευση των πληθυσμών σε όλη την

έκταση από την κατάσταση της υγείας μέχρι

την ασθένεια και την αναπηρία έχει

σημαντικά οφέλη σε ατομικό, κοινωνικό και

οικονομικό επίπεδο.

Η εφαρμογή της πρόληψης έχει σαν στόχο τη

μείωση της πιθανότητας εμφάνισης της

νόσου κάτι που μειώνει σημαντικά τις

τεράστιες νοσοκομειακές δαπάνες, αλλά και

τον αριθμό των απαραίτητων νοσοκομειακών

κλινών. Τα πολλά νοσοκομεία δεν σημαίνουν

και την καλή υγεία του πληθυσμού, αλλά

μάλλον την αποτυχία ενός συστήματος να

περιορίσει του νοσογόνους παράγοντες με

κατάλληλη πρωτοβάθμια περίθαλψη στα

πλαίσια της οποίας σημαντικό ρόλο

διαδραματίζει και η υγειονομική διαφώτιση.

Παράλληλα με την πρόληψη της ασθένειας,

προλαμβάνονται και οι αναρρωτικές άδειες

του προσωπικού το οποίο διατηρεί έτσι και

το επίπεδο της παραγωγικότητας και της

οικονομίας.

41

Η εξασφάλιση της υγείας η οποία

χαρακτηρίζεται από τους περισσότερους ως

το πολυτιμότερο αγαθό, βοηθά πρακτικά και

ψυχολογικά το άτομο να δραστηριοποιηθεί

ώστε να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις που

το βοηθούν να διατηρήσει μία ποιότητα ζωής.




Ήδη ο αριθμός των ατόμων με ειδικές

ανάγκες και αναπηρίες αυξάνει καθώς η

ιατρική παρατείνει τη συνέχιση της ζωής σε

καταστάσεις που παλαιότερα ήταν ανίατες,

χωρίς όμως να μπορεί να εξασφαλίσει την

πλήρη σωματική και ψυχική αρτιμέλεια και

ικανότητα. Η χειρουργική των εγκεφαλικών

αιματωμάτων και των κρανιοεγκεφαλικών

κακώσεων αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα.

Η μείωση της αναπηρίας, των παθήσεων στην

ουσία που μπορούν να οδηγήσουν σε αυτή, με

την αγωγή υγείας είναι εξαιρετικής σημασίας.

Ακόμη και κατά την αναπηρία, η επαρκής

εκπαίδευση των ασθενών βοηθά στην

ταχύτερη αποκατάσταση στο μεγαλύτερο

δυνατό βαθμό, αυξάνοντας την ικανότητα του

ασθενή και τη διατήρηση της

λειτουργικότητας που επιτυγχάνεται.

42,43


Ο νοσηλευτής μέσα στο χώρο του

νοσοκομείου βρίσκεται δίπλα στον άρρωστο

24 ώρες το 24ωρο. Κατά τη διάρκεια της

νοσηλείας του αρρώστου έχει την ευκαιρία να

τον εκπαιδεύσει να συμμετέχει στη δική του

φροντίδα προκειμένου να είναι ανεξάρτητος

όταν θα επιστρέψει στο σπίτι του. Ο

νοσηλευτής συνομιλεί περισσότερες ώρες

από άλλους επαγγελματίες υγείας, νιώθει

τους φόβους του, παρακολουθεί όλες τις

αντιδράσεις του και εντοπίζει τις ανάγκες

του. Η σχέση νοσηλευτή – ατόμου είτε

πρόκειται για ασθενή είτε για υγιή, μπορεί να

είναι πιο κοντινή από ότι η σχέση του με

άλλους επαγγελματίες υγείας. Το κοινωνικό

προφίλ του ιατρού αποθαρρύνει ορισμένους

ανθρώπους να προσεγγίσουν τον τελευταίο,

δημιουργεί αποστάσεις, πράγμα το οποίο

εμποδίζει την εγκαθίδρυση μιας σχέσης

εμπιστοσύνης και υποστήριξης. Αυτό δε

συμβαίνει με τους νοσηλευτές στους οποίους

πολλές φορές οι ασθενείς εξομολογούνται

τους φόβους τους, τα προβλήματά τους ή

ζητούν συμβουλές.

Συμπερασματικά, θα έλεγε κανείς ότι παρά τα

προβλήματα και τις ελλείψεις που υπάρχουν,

η εκπαίδευση από τους νοσηλευτές σε θέματα

υγείας θα μπορούσε να λάβει πιο

συστηματικό χαρακτήρα. Αρκεί και οι ίδιοι οι

νοσηλευτές να συνειδητοποιήσουν και

ευαισθητοποιηθούν στον ρόλο τους αυτό. Τα

οφέλη για την υγεία και την κοινωνία

γενικότερα είναι σημαντικά και οι νοσηλευτές

συμπεριλαμβάνονται στους επαγγελματίες

υγείας που έχουν τη δυνατότητα να

ανταποκριθούν σε αυτόν το ρόλο.


1. Diwan S, Jaiswal N, Wanjari A, Mahajan S.

Blood pressure response to treadmill

testing among medical graduates: the

right time to intervene. Indian Heart J

2005, 57(3):237-240.

2. Navare S, Thompson P. Acute

cardiovascular response to exercise and


its implications for exercise testing. J Nucl

Cardiol. 2003, 10(5):521-528.

3. Στεφανάδης Χ. Παθήσεις της καρδιάς.

Εκδ. Πασχαλίδης, Αθήνα, 2005.

4. Payton O, Ivey A. The role of

psychoeducation in allied health practice

and education. J. Allied Health 1981,

10:91-99.

5. Theofanidis D, Fountouki A. Long-life

education in nursing science and art.

Nosileftiki 2006, 45(4):476–482. (Article

in Greek)

6. Κυριακίδου Ε. Κοινοτική Νοσηλευτική.

Εκδ. Ταβιθά, Αθήνα, 1997.

7. Raya Α. Nursing of man as a unique

person. Νosileftiki. 2006, 45(1):19-24.

(Article In Greek)

8. Notarianni M, Curry-Lourenco K, Barham

P. Palmer K. Engaging learners across

generations: the progressive Professional

Development Model. J Contin Educ Nurs

2009, 40(6):261-266.

9. Raftopoulos B, Raftopoulos A, Kotrotsiou

E, Paralikas T. A counselling approach of

the nurse educator. Nosileftiki 2003,

42(1):97-109. (Article In Greek)

10. Hodges M. Preserving advanced practice

nurse role integrity. One hospital’s

journey. Clin Nurse Spec 2009,23(3):159-

160.

11. Phillips C, Pearce C, Hall S, Kljakovic M,

Sibbald B., Dwan K, Porritt J, Yates R.

Enhancing care, improving quality; the six

roles of the general practice nurse. Med J

Aust 2009,191(22):92-97.

12. Small G. What we need to know about age

related memory loss. BMJ 2002,

324(7352):1502-1505.

13. Ito M. Long-term depression as a memory

process in the cerebellum. Neurosci Res

1986, 3(6):531-539.

14. Tong A, Chapman S, Sainsbury P, Craig J.

An analysis of media coverage on the

prevention and early detection of CKD in

Australia. Am J Kidney Dis

2008,52(1):159-170.

15. Krouse H. Video modeling to educate

patients. J Adv Nursing 2001,33(6):748-

757.

16. Durst L. Preoperative teaching videotape:

The effect on children’s behaviour. AORN

J 1990, 52:576-584.

17. Meade C. Producing videotapes for cancer

education: Methods and examples.

Oncology Nursing Forums 1996, 23:837-

846.

18. Lisco S. Development and use of

videotaped instruction for preoperative

education of the ambulatory

gynaecological patient. Journal of Post

Anaesthesia Nursing 1995,10:324-328.




19. Strouse G, Troseth G. ‘Don’t try this at

home’: toddlers’ imitation of new skills

from people on video. J Exp Child Psychol

2008,101(4):262-280.

20. Dorman S. Video and computer games:

effect on children and implications for

health education. J Sch Health

1997,67(4):133-138.

21. Barsuk J, Cohen E, Feinglass J, McGaghie

W, Wayne D. Use of simulation-based

education to reduce catheter-related

bloodstream infections. Arch Intern Med.

2009, 169(15):1420-1423.

22. Τerzi Α. The nurse’s role in the prevention

of diabetic foot. Nosileftiki 2008,

47(1):73-77. (Article In Greek)

23. Fyffe T. Nursing shaping and influencing

health and social care policy. J Nurs

Manag 2009, 17(6):698-706.

24. Tzamakou E, Patiraki-Kourbani E. Home

nursing care of cancer patients with pain

from bone metastases. Nosileftiki

2008,47(3):334-348. (Article In Greek)

25. Πεφτιτσέλη Κ. Αγωγή Υγείας. Σημειώσεις

Νοσηλευτικής. ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. 2001.

26. Avorn J. Advertising and prescription

drugs: promotion, education, and the

public's health. Health Aff (Millwood)

2003, Suppl Web Exclusives:W3-104-108.

27. Darton-Hill I, Kennedy E, Cogil B, Hosain

S. Solutions to nutrition-related health

problems of preschool children:

education and nutritional policies for

children. J Pediatr Gastroenterol Nutr

2006, 43 Suppl 3:S54-65.

28. Kowash M, Toumba K, Curzon M. Cost-

effectiveness of a long-term dental health

education program for the prevention of

early childhood caries. Eur Arch Paediatr

Dent 2006, 7(3):130-135.

29. Smith J, Liles C. Information needs before

hospital discharge of myocardial

infarction patients: a comparative,

descriptive study, J Clin Nurs 2007,

16(4):662-71.

30. Μελισσά Χ. Ψυχολογία της Υγείας.

Θεσσαλονίκη, Γραφικές Τέχνες Μέλισσα,

2005.

31. Nettles T. Patient Education in the

Hospital. Diabetes Spectrum 2005, 18:44-

48.

32. Dimitrellis D. Home care for patients with

heart failure. Nosileftiki 1999, 38(1):16-

28. (Article In Greek)

33. Henderson A, Zernike W. A study of the

impact of discharge information for

surgical patients. J. Adv. Nurs 2001,

35(3):435-441.

34. Babatsikou F, Gerogianni G. Nursing

department: criteria of creation of an

achieved model. Rostrum of Asclepius

2012, 11(1):17-27. (Article In Greek)


35. Kotzabassaki S. Models of clinical nursing

education Evolution and effects on

nursing students’ learning. Nosileftiki

2006, 45(3):315–325. (Article In Greek)

36. Wainwright P, Thomas J, Jones M. Health

promotion and the role of the school

nurse: a systematic review. J Adv Nurs

2000, 32(5):1083-1091.

37. Lee A. Health-promoting schools:

evidence for a holistic approach to

promoting health and improving health

literacy. Appl Health Econ Health Policy

2009,7(1)11-17.

38. Decosio J, Stember L, Schrinsky J.

Teaching children about mental health

and illness: a school nurse health

education program. J Sch Nurs 2006,

22(2):81-86.

39. Δούκας Λ. Εκπαίδευση διαβητικών στο

σπίτι. Πρακτικά 2ης

40. Dryson E. Preferred components of an

occupational health service for small

industry in New Zealand: health

protection or health promotion?.

Occupational Medicine 1995, 45:31-34.

Επιστημονικής

Ημερίδας Νοσηλευτικής «Κατ’ οίκον

νοσηλεία, παρόν και μέλλον», 2000.

41. Βασιλειάδου Α. Η Μηχανική του Σώματος

κατά την Άσκηση της Νοσηλευτικής. Εκδ.

Βήτα, Αθήνα, 1999.

42. Boer A, Burdorf A, Duivenbooden C,

Dresen M. The effect of individual

counselling and education on work ability

and disability pension: a prospective

intervention study in the construction

industry. Occup Environ Med Published

Online, First: 4 April 2007.

doi:10.1136/oem.2006.029678.

43. Gerogianni G, Plexida E. Culture and

Nursing Education: New perspectives and

necessities in Greek nursing reality.

Rostrum of Asclepius 2008, 7(2):113-119.

(Article In Greek).





Περιεγχειρητική συμβουλευτική παιδιού

Κουτελέκος Ιωάννης

Καθηγητής Εφαρμογών ΤΕΙ, Νοσηλευτική Α, ΤΕΙ Αθήνας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η συμβουλευτική αποτελεί τμήμα του επαγγελματικού ρόλου των νοσηλευτών και απαραίτητη

προϋπόθεση για την παροχή ολιστικής φροντίδας.

Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τη

συμβουλευτική παιδιών που υποβάλλονται σε χειρουργείο.

Υλικό και μέθοδος : Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών

και ερευνητικών μελετών κατά το χρονικό διάστημα 2005-2009, στην ηλεκτρονική βάση

«pubmed» που αναφέρονταν στη συμβουλευτική παιδιών που υποβάλλονται σε χειρουργείο, με τη

χρήση λέξεων κλειδιών: συμβουλευτική, περιεγχειρητική φροντίδα, ολιστική φροντίδα.

Αποτελέσματα : Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η συμβουλευτική ασκείται από κατάλληλα

εκπαιδευμένα και ισορροπημένα άτομα που διαθέτουν επικοινωνιακές δεξιότητες. Προϋπόθεση

της αποτελεσματικής συμβουλευτικής είναι ο διάλογος, όπου ο νοσηλευτής-σύμβουλος ύστερα

από προσεκτική ακρόαση θέτει παρατηρήσεις, εισηγήσεις, προκειμένου να ενισχύσει την

αυτοεικόνα, την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση του παιδιού και να βελτιώσει την ψυχική

του κατάσταση. Η περιεγχειρητική συμβουλευτική διαδικασία ως μέρος της ολιστικής

νοσηλευτικής φροντίδας θα πρέπει να έχει ένα πλάνο εξατομικευμένης εφαρμογής είτε βρίσκεται

στο προεγχειρητικό – διεγχειρητικό ή στο μετεγχειρητικό στάδιο.

Συμπεράσματα : Η αποτελεσματική συμβουλευτική στη φροντίδα παιδιού που υποβάλλεται σε

χειρουργείο συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας παροχής υπηρεσιών και στη

αύξηση του βαθμού ικανοποίησης των νοσηλευομένων παιδιών και των οικογενειών τους.

Λέξεις κλειδιά: Συμβουλευτική, περιεγχειρητική φροντίδα, ολιστική φροντίδα.


Koυτελέκος Ιωάννης, Αγίου Νεκταρίου 14, Γλυφάδα,

Αθήνα 165-62, Τηλ : 697-4875766


Perioperative counseling in children

Koutelekos Ioannis

Laboratory collaborator, Nursing Department A, TEI, Athens, Greece

ABSTRACT

Counseling is a part of professional role of nurses and a prerequisite for holistic care.

Aim: The aim of the present study was to review the literature about Counseling of children that

undergo surgery.

Material and method: The methodology οf this study included bibliography research from both

the review and the research literature, between 2005-2009 mainly in the pubmed data base which

referred to Counseling of children that undergo surgery, using the key words: Counseling,

perioperative treatment, holistic care .

Results: In the literature it is cited that counseling is provided by well trained and balanced

individuals that have communication skills. Prerequisite of effective counseling is Conversation,

where the nurse-consultant after elaborate listening proposes remarks, proposals, in order to

enhance self-image, self-knowledge and self-esteem of the child and improve its’ personal

emotional state. Perioperative counseling procedure as a part of the holistic care of children should

follow and individualized approach either on preoperative and postoperative stage.

Conclusion: Ultimate goal of effective counseling to children that undergo surgery is to improve

the quality of provided care and increase the degree of satisfaction of hospitalized children and

their families.

Keywords: Counseling, perioperative treatment, holistic care.


Koutelekos John, Agiou Nectariou 14, Glyfada,

Athens. 165-62, Tel : 697-4875766

ΕΙΣΑΓΩΓΗ συμβουλευτική αποτελεί τμήμα του

επαγγελματικού ρόλου των

νοσηλευτών και απαραίτητη προϋπόθεση για

την παροχή ολιστικής φροντίδας, η οποία

γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του σώματος και

του πνεύματος του ασθενούς. Αναλυτικότερα,

Η




η Συμβουλευτική ενισχύει το θεραπευτικό

αποτέλεσμα καθώς οι επαγγελματίες υγείας

δεν εστιάζουν μόνον αντιμετώπιση της νόσου

αλλά δίδουν σημασία στην επικοινωνία και τη

σχέση μεταξύ ασθενούς και θεραπευτών.

Η Συμβουλευτική είναι βίωμα των

προβλημάτων του ασθενούς, όπου οι

νοσηλευτές με πλήρη αυτογνωσία

συμμετέχουν στην ενσυναίσθηση των

ανησυχιών και των αποριών του, με

διαίσθηση και φαντασία. Αποτελεί μια βαθιά

εμπιστευτική, βοηθητική και ενισχυτική

σχέση μεταξύ συμβούλου και ασθενή που

στηρίζεται στην κατανόηση και στο

σεβασμό.

1-4

Ουσιαστικά με τη συμβουλευτική

δημιουργείται μια νέα δυναμική στη σχέση

νοσηλευτή, ασθενή και οικογένειας.

Ο διάλογος αποτελεί το κύριο

χαρακτηριστικό αυτής της σχέσης, όπου ο

σύμβουλος ύστερα από προσεκτική ακρόαση

θέτει παρατηρήσεις, εισηγήσεις, προκειμένου

να ενισχύσει την αυτοεικόνα, την

αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση του

ατόμου και να βελτιώσει την προσωπική

ψυχική του κατάσταση, δηλ., να

ανακουφιστεί από τη λύπη και τη

στενοχώρια, να αντιμετωπίσει θετικά

κρίσιμες καταστάσεις όπως πένθος, σοβαρή

ασθένεια, αναπηρία, απώλεια, κατάθλιψη,

προβλήματα στην οικογένεια, στο επάγγελμα,

κ.ά.Το πρόγραμμα συμβουλευτικής

παρέμβασης είναι εξατομικευμένο καθώς όση

διαφορά υπάρχει στην σκέψη κάθε

ανθρώπου τόση διαφορά υπάρχει και στη

συμβουλευτική φροντίδα κάθε αρρώστου.

1-4

Η άσκηση συμβουλευτικών παρεμβάσεων

απαιτεί ικανότητα για αναγνώριση και

επίγνωση ακόμα και των ανεπαίσθητων

αλλαγών που συμβαίνουν στον

συμβουλευόμενο άνθρωπο και γενικότερα

επιβάλλει στο νοσηλευτή να παραμείνει

απόλυτα επικεντρωμένος στον άνθρωπο.

1-5

Η συμβουλευτική ασκείται από κατάλληλα

εκπαιδευμένα και ισορροπημένα άτομα που

διαθέτουν επικοινωνιακές δεξιότητες και

κάνουν λεπτούς χειρισμούς προκειμένου να

αποφευχθούν αρνητικές επιρροές στον τρόπο

της βίωσης αυτού που συμβουλεύεται. Για

την καλύτερη εκπαίδευση, τα νοσηλευτικά

τμήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

πρέπει να στραφούν προς την προετοιμασία

προπτυχιακών και μεταπτυχιακών

μαθημάτων συμβουλευτικής. Η συνεχιζόμενη

εκπαίδευση στη Νοσηλευτική θα πρέπει να

συμπεριλάβει τη διδασκαλία συμβουλευτικών

δεξιοτήτων, ώστε να μπορούν οι Νοσηλευτές

να εξοικειωθούν με τις συμβουλευτικές

παρεμβάσεις, που μπορούν να ασκούν στα

πλαίσια του νοσηλευτικού τους έργου.

Επίσης, οι νοσηλευτές της κοινοτικής

Νοσηλευτικής, θα πρέπει να απευθύνονται

στο ευρύ πληθυσμό με συμβουλευτικά

προγράμματα σε θέματα πρόληψης και

αποκατάστασης.

Όσον αφορά στην Νοσηλευτική φροντίδα

παιδιού που θα υποβληθεί σε χειρουργείο θα

5-9


πρέπει να υπάρχει ένα πλάνο εφαρμογής,

προς οποιοδήποτε παιδί χρήζει βοήθειας είτε

βρίσκεται στο προεγχειρητικό –

διεγχειρητικό ή μετεγχειρητικό στάδιο.

Η εφαρμογή της Περιεγχειρητικής

Συμβουλευτικής Νοσηλευτικής σε παιδιά

επιδιώκει με την ανάπτυξη της επικοινωνίας

μέσα από πολυσύνθετα κανάλια, ανάμεσα σε

εργαζόμενους νοσηλευτές και ασθενείς

(παιδιά και γονείς) και ανάμεσα σε

εργαζομένους στο γενικότερο σύστημα της

Περιεγχειρητικής Φροντίδας να βελτιώσει

την ποιότητα παροχής υπηρεσιών και να

αυξήσει το βαθμό ικανοποίησης των

νοσηλευομένων παιδιών και των οικογενειών

τους.

Το άτομο που μπορεί να ασχοληθεί με αυτό

τον τομέα της Περιεγχειρητικής

Νοσηλευτικής Συμβουλευτικής μπορεί να

είναι και Νοσηλευτής Τριτοβάθμιας

Εκπαίδευσης με Παιδαγωγική Κατεύθυνση

και εξειδίκευση στην Συμβουλευτική Υγείας

καθώς και με εμπειρία επαγγελματική από το

χώρο του Χειρουργείου και των Χειρουργικών

Κλινικών.

10,11

Η εφαρμογή της Περιεγχειρητικής

Νοσηλευτικής Συμβουλευτικής εφαρμόζεται :

περιεγχειρητικά, διεγχειρητικά,

μετεγχειρητικά.

Προ-εγχειρητική – Συμβουλευτική

Παρέμβαση

Η προ-εγχειρητική συμβουλευτική

παρέμβαση περιλαμβάνει διάφορα στάδια

έως την ημέρα του χειρουργείου, τα οποία

συνοψίζονται ως εξής :

Συμβουλευτική Προσαρμογής:

Περιλαμβάνει τη περίοδο της εισόδου στο

νοσοκομείο ώστε το άτομο να προσαρμοστεί

στο εκάστοτε περιβάλλον και να αξιοποιήσει

τον εαυτό του μέσα σε αυτό.

12

Συμβουλευτική Επικοινωνίας και

Διαπροσωπικών Σχέσεων: Περιλαμβάνει

την επικοινωνία του Νοσηλευτή με το παιδί

και τους γονείς, ώστε να εδραιωθεί ή σωστή

ανθρώπινη σχέση και να εγκατασταθεί η

σωστή επικοινωνία με τους άλλους

επαγγελματίες υγείας. 7

Συμβουλευτική Πληροφόρηση –

Εκπαίδευση: Περιλαμβάνει την παροχή

πληροφοριών σχετικά με την επέμβαση και

τα στάδια της προ-εγχειρητικής διαδικασίας

όπως επίσης και την επεξήγηση των

διαστάσεων της συμπεριφοράς, των

προβλημάτων, των συναισθημάτων.

Συμβουλευτική Στήριξης: Αφορά στη

ψυχική στήριξη που παρέχει ο Νοσηλευτής

στο παιδί και στους γονείς απομακρύνοντας

τους φόβους, την αβεβαιότητα και την




ανησυχία για την έκβαση της νόσου. Η

ενεργητική ακρόαση παρέχει ενθάρρυνση και

ενίσχυση ώστε το άτομο να ανακουφισθεί

από τον προεγχειρητικό φόβο.

13,14

Συμβουλευτική Συνεργασίας: Θεωρείται

απαραίτητη καθώς ο Νοσηλευτής θα πρέπει

να συνεργαστεί και με άλλους επαγγελματίες

υγείας που απαρτίζουν την εγχειρητική

ομάδα, όπως θεράποντα ιατρό, χειρουργό,

αναισθησιολόγο, νοσηλευτή χειρουργείου και

αναισθησιολογίας. Η συμβουλευτική

συνεργασία απευθύνεται σε ένα τρίτο

υπεύθυνο μέρος του οποίου η ενέργεια

μπορεί άμεσα ή έμμεσα να επηρεάζει το

συμβουλευόμενο παιδί που θα χειρουργηθεί.

Αυτό το μοντέλο της προεγχειρητικής

συμβουλευτικής μπορεί να τροποποιηθεί και

για τους συγγενείς ή το οικείο περιβάλλον του

ασθενούς.

5.

Διεγχειρητική Συμβουλευτική Παρέμβαση

Συμβουλευτική «Μετάβασης –

Τοποθέτησης»: Η είσοδος του παιδιού στο

χώρο του χειρουργείου από την κλινική είναι

η μετάβαση σε ένα άγνωστο χώρο που

κάποιες φορές τον αντικρίζει, αφού δεν είναι

απαραίτητη η προνάρκωση. Η σωστή

συνοδεία και συνεχής ενημέρωση μέχρι την

ώρα της τοποθέτησης στο χειρουργικό

τραπέζι αποτελεί ουσιαστική παράμετρο της

συμβουλευτικής διαδικασίας διότι επιτρέπει

στον ασθενή να σχηματίσει ένα σχήμα ή

νοητική εικόνα της χειρουργικής εμπειρίας.

Όσο πιο διευκρινιστικές είναι οι αισθητήριες

πληροφορίες, τόσο πιο εύκολη και γρήγορη

είναι η ανάρρωση.

15-17

Συμβουλευτική σε κατάσταση κρίσης –

άγχους: Ως γνωστό, το περιβάλλον του

χειρουργείου όπως επίσης και οι εντατικοί

ρυθμοί που επικρατούν σε αυτό δημιουργούν

στο παιδί έντονο άγχος και «κρίση», που

μπορεί να εκφράζεται με απειλή ζωής. Για την

αντιμετώπιση του άγχους συνιστάται στο

χώρο αναμονής του χειρουργείου πριν την

χειρουργική επέμβαση, η ακρόαση μουσικής.

Επίσης, η παρακολούθηση βιντεοταινιών με

παιδικό χιουμοριστικό περιεχόμενο μειώνει

την προ-εγχειρητική ανησυχία και κάνει πιο

άνετη τη διεγχειρητική και μετεγχειρητική

πορεία του παιδιού.

18

Συμβουλευτική στήριξη – πληροφόρηση:

Η θεραπευτική συζήτηση «θεραπεία

ενόρασης» για την ανακούφιση της

προεγχειρητικής ανησυχίας, θα πρέπει να

συνεχίζεται και στην είσοδο του χειρουργείου

από εκπαιδευμένο νοσηλευτή, ώστε τα παιδιά

να αντιμετωπίζουν την ανησυχία τους, να

αποκτούν ενόραση των αιτιών της ανησυχίας

και να αντιμετωπίζουν τα συναισθήματα τους

με εποικοδομητικό τρόπο.


Μετεγχειρητική Συμβουλευτική

Παρέμβαση

Συμβουλευτική μετεγχειρητικής

στήριξης: Κύριο μέλημα του νοσηλευτή είναι

η εκπαίδευση γονέων και παιδιού και η

ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής στην

εκπαίδευση του παιδιού, η οποία μειώνει το

άγχος του αποχωρισμού στο παιδί από τους

γονείς του, το χρόνο παραμονής στο

νοσοκομείο και την πιθανότητα

επαναεισαγωγής. Επίσης, με τη

συμβουλευτική στήριξης, τα παιδιά κλαίνε

λιγότερο, ευαισθητοποιούνται παιδιά και

γονείς σε θέματα αγωγής υγείας και

εκπαιδεύονται σε δεξιότητες που πριν ήταν

άγνωστες αλλά τώρα σημαντικές για την

έξοδο από το Νοσοκομείο.

19-22

Θεραπευτική Συμβουλευτική: Αφορά στις

καθαρά θεραπευτικές λειτουργίες της

Συμβουλευτικής που ταυτίζονται με εκείνες

της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και της

Ψυχοθεραπείας όταν αυτές είναι αναγκαίες

να πραγματοποιηθούν και πάντα στα πλαίσια

της εποπτείας και της διεπιστημονικής

συνεργασίας. 5

Συμβουλευτική για λήψη αποφάσεων:

Πολλές φορές οι χειρουργικές επεμβάσεις που

γίνονται αλλάζουν την ιδεατή εικόνα του

εαυτού των παιδιών, την εικόνα σώματος

τους με αποτέλεσμα να βιώνουν χαμηλή

αυτοεκτίμηση για αυτό η αξιοποίηση των

δυνατοτήτων του κάθε παιδιού ξεχωριστά

είναι δυνατή μέσω συνεχών αποφάσεων και

επιλογών των ίδιων και των γονιών τους.

23-27

Συμβουλευτική για επίλυση

προβλημάτων : Αφορά κυρίως στη χρονική

περίοδο μετά την χειρουργική επέμβαση και

μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, όπου ο

νοσηλευτής παρέχει πληροφόρηση σε θέματα

αποκατάστασης ή δευτερογενούς πρόληψης.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι γονείς

απαιτούν περισσότερη ενημέρωση από τους

επαγγελματίες υγείας αναφορικά με την

κατάσταση του παιδιού τους, τα προβλήματα

που προέκυπταν από το σχέδιο φροντίδας

και το ρόλο που ανέμεναν να διαδραματίσουν

οι γονείς.

23-27

Συμβουλευτική ανάπτυξης δεξιοτήτων

καθημερινής ζωής : Η συμβουλευτική

παρέμβαση όταν γίνεται για μεγάλο διάστημα

μέσα στο χώρο του Νοσοκομείου και σε

χρόνιες ασθένειες μπορεί να βελτιώσει τις

επικοινωνιακές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές

και τις δεξιότητες επιβίωσης των παιδιών.

Συχνά στα διάφορα στάδια συμπίπτουν

πολλές εφαρμογές της Συμβουλευτικής για

αυτό και χρειάζεται μια οργανωμένη ομάδα

με οργανωτική επιτροπή, συντονιστή,

επικεφαλή, μέλη που θα διασφαλίζουν

εξατομικευμένο μοντέλο παροχής φροντίδας

με κριτήρια δυναμικής αξιολόγησης. 5





Στη Νοσηλευτική, η επαγγελματική

ικανοποίηση θεωρείται η ψυχική εκείνη

κατάσταση κατά την οποία οι νοσηλευτές

αισθάνονται ότι οι βιοψυχοκοινωνικές τους

ανάγκες εκπληρώνονται και ο εσωτερικός

τους κόσμος γεμίζει από το επίπονο αλλά και

το ανθρώπινο έργο που παρέχουν στους

πάσχοντες.

Η Συμβουλευτική αποδίδει εφόσον υπάρχει

σωστό εκπαιδευτικό σύστημα μέσα στον

οργανισμό του Νοσοκομείου που αξιολογείται

συνεχώς και ελέγχεται η ικανοποίηση των

νοσηλευόμενων παιδιών.

Για αυτό βασικό μέλημα είναι να εκπαιδευτεί

το όλο προσωπικό υγείας σε εφαρμογές,

δεξιότητες της Συμβουλευτικής, όπως

προαναφέρθηκαν στην μελέτη.


1. Παπαδάτου Δ., Αναγνωστόπουλος Φ. Η ψυχολογία στο χώρο της υγείας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1999.

2. Μαλικιώση - Λοΐζου Μ. Συμβουλευτική : Μέθοδος Πρακτικής Προσέγγισης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,1992.

3. Μαλικιώση – Λοΐζου Μ. Εφαρμογή της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε ειδικές κοινωνικές ομάδες. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις ΤΕΑΠΗ-ΠΜΣ' 'Ειδική αγωγή, Αθήνα, 1996.

4. Μαλικιώση – Λοΐζου Μ. Συμβουλευτική Ψυχολογία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996

5. Δημητρόπουλος Ε. Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία, Εκδ., Γρηγόρης, Αθήνα, 1998.

6. Dickson DA, Hargie O, Morrow NC. Communication skills training for health professionals : an in instructor’s handbook», Chapman and Hall, London,1989.

7. Dryden W, Mearns D. Experiences in Counseling in action. Sage, London, 1990.

8. Egan G. Exercises in helping skills, A training manual to accompany the skilled helper, 3rd edition, Belmont Books, Cole , 1985.

9. Peplau H. Interpersonal relations in nursing Macmillan, Basingstoke, 1998.

10. Hanlon JM. Teaching effective communication skills. Nursing Management, 1996; 27 (4):48b, 48d.

11. Walsh M, Walsh A. Measuring patient satisfaction with nursing care: experience of using the Newcastle Satisfaction with Nursing Scale. Journal of Advanced Nursing, 1999; 29, 307 –315.

12. Wilkinson S. Confusions and challenges. Nursing Times, 1992;88:35, 24 –28.

13. Kain ZN, Mayes LS, O’ Connor TZ, Cicchetti DV. Preoperative anxiety in children. Predictors and outcomes''. Arch Pediatric Adolesc. Med. 1996;150:12.1238-1245.

14. Kain ZN, Mayes LS, Caramico LA. Preoperative preparation in children: a cross –sectional study. J.Clin Anesth. 1996; (6): 508-514.

15. Fortier MA, Chorney JM, Rony RY, Perret-Karimi D, Rinehart JB, Camilon FS, et al. Children's desire for perioperative


information. Anesth Analg. 2009;109(4):1085-90.

16. Li HC, Lopez V, Lee TL. Psychoeducational preparation of children for surgery: the importance of parental involvement. Patient Educ Couns. 2007;65(1):34-41.

17. Smith L, Callery P. Children's accounts of their preoperative information needs. J Clin Nurs. 2005;14(2):230-8.

18. Gaberson K.B. The effect of humorous and musical distraction on preoperative anxiety. AORNJ. 1995;62 (5), 784 –788.

19. Jones D. The effect of parental participation on hospitalized child behavior. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 1994;17(2):81 –92.

20. Scrimin S, Haynes M, Altoè G, Bornstein MH, Axia G. Anxiety and stress in mothers and fathers in the 24 h after their child's surgery. Child Care Health Dev. 2009;35(2):227-33.

21. Melnyk BM, Alpert-Gillis L, Feinstein NF, Crean HF, Johnson J, Fairbanks E, et al. Creating opportunities for parent empowerment: program effects on the mental health/coping outcomes of critically ill young children and their mothers. Pediatrics, 2004;113(6):e597-607

22. Sarajärvi A, Haapamäki ML, Paavilainen E. Emotional and informational support for families during their child's illness. Int Nurs Rev. 2006;53(3):205-10.

23. Neil S. Parent participation: literature review and methodology. British Journal of Nursing, 1996;5 (1): 34 –40.

24. Sarajärvi A, Haapamäki ML, Paavilainen E. Emotional and informational support for families during their child's illness. Int Nurs Rev. 2006;53(3):205-10.

25. Diamantopoulou E. Parents’ needs for information about the management of their chronically ill children, Nosileftiki, 2009; 48 (3): 317-324. (Article in Greek)

26. Chadwick BL. Assessing the anxious patient. Dent Update. 2002;29(9):448-54.

27. Shields L, Young J, McCann D. The needs of parents of hospitalized children in Australia. J Child Health Care. 2008;12(1):60-75.




ΕΕΡΡΕΕΥΥΝΝΑΑ –– OORRIIGGIINNAALL PPAAPPEERR

Διερεύνηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών του

γενικού νοσοκομείου Λάρνακας Κύπρου

Μπαλτζή Ελένη1, Χαρή – Παπαιωάννου Φωτεινή 2, Πολυκανδριώτη Μαρία3, Γουρνή Μαρίτσα 4,

Χαραλάμπους Γιώργος

1

1. Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστημίου Frederick, Κύπρος 2. Νοσηλεύτρια Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, Κύπρος 3. Καθηγήτρια Εφαρμογών Νοσηλευτικής Α, ΤΕΙ, Αθήνας 4. Καθηγήτρια, Πανεπιστημίου Frederick, Κύπρος

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι επαγγελματίες υγείας ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση του συνδρόμου

της επαγγελματικής εξουθένωσης. Σύμφωνα με τους Maslach & Jackson, η "συναισθηματική

εξάντληση", η "αποπροσωποποίηση" και η "έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων" αποτελούν τις

τρεις συνιστώσες που δημιουργούν το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης.

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των

νοσηλευτών του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας.

Υλικό και μέθοδος: Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 100 νοσηλευτές προερχόμενοι από τα 10

τμήματα του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας. H συλλογή των δεδομένων έγινε με τη συμπλήρωση

ενός ειδικά διαμορφωμένου ερωτηματολογίου, για τις ανάγκες της έρευνας, το οποίο εκτός από τα

κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά, περιλάμβανε την κλίμακα της επαγγελματικής

εξουθένωσης Maslach. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS 16 και η

μέθοδος ανάλυσης ήταν t-test και Anova.

Αποτελέσματα: Από τους 100 συμμετέχοντες στη μελέτη το 76% ήταν γυναίκες και το 24%

άνδρες. Η μέση ηλικία των ερωτηθέντων ήταν 35,8 έτη. Τα αποτελέσματα έδειξαν μέτριο επίπεδο

επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι άνδρες του δείγματος βίωναν μεγαλύτερο επίπεδο

"συναισθηματικής εξάντλησης" με μέσο όρο 19,4 και "αποπροσωποποίησης" με μέσο όρο 7,5 ενώ

αντιθέτως βίωναν μικρότερο επίπεδο "προσωπικής ολοκλήρωσης" με μέσο όρο 39,7.

Οι έγγαμοι παρουσίαζαν "συναισθηματική εξάντληση" με μέσο όρο 20,2, "αποπροσωποποίηση" με

μέσο όρο 7,6 και "προσωπική ολοκλήρωση" με μέσο όρο 38,5. Η παρουσία παιδιών είχε θετική

σχέση με τις υποκλίμακες και συγκεκριμένα όσοι είχαν 3 και άνω παιδιά είχαν 21,1 μέσο όρο

"συναισθηματικής εξάντλησης", 7,9 μέσο όρο "αποπροσωποποίησης" και 40,5 μέσο όρο

"προσωπικής ολοκλήρωσης". Οι νοσηλευτές με προϋπηρεσία 1-5 έτη είχαν 19,9 μέσο όρο


"συναισθηματικής εξάντλησης", 7,7, "αποπροσωποποίησης" και 38,7 "προσωπικής ολοκλήρωσης".

H στατιστική ανάλυση για πιθανή συσχέτιση των κοινωνικό-δημογραφικών χαρακτηριστικών των

εργαζομένων νοσηλευτών με την επαγγελματική εξουθένωση, δεν έδειξε καμία στατιστικά

σημαντική σχέση.

Συμπεράσματα : Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η διερεύνηση του συνδρόμου της επαγγελματικής

εξουθένωσης εις βάθος όπως επίσης και των παραγόντων κινδύνου (ατομικών, περιβαλλοντικών)

ώστε τα νοσηλευτικά ιδρύματα να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη εμφάνισης

αυτού του συνδρόμου το οποίο έχει καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο στην ποιότητα ζωής των

νοσηλευτών αλλά και στην παροχή ποιοτικής φροντίδας.

Λέξεις κλειδιά: Eπαγγελματική εξουθένωση, συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση,

έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων, νοσηλευτικό προσωπικό.


Γουρνή Μαρίτσα, Κνωσού 27, Άνω Γλυφάδα

Exploration of burnout syndrome in nurses of general hospital in

Larnaka of Cyprus

Mpaltzi Eleni1, Hari-Papaioannou Fotini2, Polikandrioti Maria3, Gourni Maritsa4, Charalampous

George

1

1. Visitor Professor, Frederick University, Cyprus 2. Nurse General Hospital of Larnaka, Cyprus 3. Laboratory Instructor, Nursing Department A΄, ΤΕΙ of Athens, Greece 4. Professor, Frederick University, Cyprus

ABSTRACT

Health professionals belong to the group of high risk to develop burn out syndrome. According to

Maslach & Jackson, "emotional exhaustion", "depersonalization" and the "reduced feeling of

personal accomplishment" are the three parameters that consist the burn out syndrome.

The aim of the present study was to explore burn out syndrome among nursing workforce in

General Hospital of Larnaka in Cyprus.

Method and material: The sample studied consisted of 100 nurses coming from 10 different

departments of the hospital. Data were collected by the completion of a specially designed




questionnaire for the needs of the research which apart from the socio-demographic variables

included Maslach burn out questionnaire. Data analysis was conducted by the statistical package

SPSS 16 and the statistical method was t-test and Anova.

Results: From the 100 participants, 76% were women and 24% men. The mean age of the

participants was 35,8 years old. The results showed that the participants experienced median level

of burnout syndrome. Men of the sample studied experienced higher level of "emotional

exhaustion" with average value 19,4 and "depersonalization" with average value 7,5 whereas

reduced feeling of personal accomplishment with average 39,7. Married participants had

"emotional exhaustion" with average value 20,2, "depersonalization" with average 7,6 and

"feeling of personal accomplishment" with average 38,5. Presence of children had positive relation

with all subscales and more specifically those who had 3 and more children had 21,1 average value

of "emotional disturbance", 7,9 average "depersonalization" and 40,5 average value of "feeling of

personal accomplishment". Nurses with 1-5 years previous experience had 19,9 average value of

"emotional exhaustion", 7,7 of "depersonalization" and 38,7 of "feeling of personal

accomplishment". Statistical analysis showed no relation with socio-demographic variables of

nurses with burn out syndrome.

Conclusions: It is an imperative need to explore in depth burn out syndrome as well as the risk

factors (personal and environmental) so that hospitals take all the necessary steps to prevent this

syndrome that has detrimental effects not only on the nurses' quality of life but also on the

provision of quality of care.

Keywords: Βurn out syndrome, emotional exhaustion, depersonalization, reduced feeling of

personal accomplishment, nursing staff.


Gourni Maritsa, Knosou 27 , Ano Glyfada

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

σχέση μεταξύ εργασίας και υγείας

απασχολεί σε σημαντικό βαθμό τη

σύγχρονη βιβλιογραφία καθώς η ευημερία

ενός οργανισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη

με την ευημερία του προσωπικού του.

Δεδομένου ότι, οι νοσηλευτές αποτελούν το

μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων στα

συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, γίνεται

αντιληπτό ότι, η υγεία καθώς και οι συνθήκες

εργασίας τους θα πρέπει να αποτελούν

προτεραιότητα των διοικήσεων με απώτερο

στόχο την αύξηση της παραγωγικότητάς

Η


τους, τη διαφύλαξη των ασθενών και την

παροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας.

Είναι ευρέως αποδεκτό, ότι οι επαγγελματίες

υγείας και ιδιαίτερα το νοσηλευτικό

προσωπικό λόγω της μακροχρόνιας έκθεσης

σε συνθήκες εργασιακού στρες ανήκουν στην

ομάδα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση

του συνδρόμου της επαγγελματικής

εξουθένωσης. Σύμφωνα, με την ψυχολογία, η

επαγγελματική εξουθένωση δεν εμφανίζεται

βραχυπρόθεσμα αλλά κλιμακώνεται

σταδιακά με αποτελέσματα τη δημιουργία

μακροχρόνιων ψυχοσωματικών

προβλημάτων, όπως αισθήματα απελπισίας,

δυσφορίας, κοινωνικής απομόνωσης και

ανεπάρκειας προς τις απαιτήσεις της

εργασίας, τα οποία έχουν αντίκτυπο σε όλους

τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.

1-5

H έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση των

συμπτωμάτων του συνδρόμου αποτελεί τον

μοναδικό τρόπο για την πρόληψη του

κινδύνου της επαγγελματικής εξουθένωσης

προτού η συναισθηματική εξάντληση, η

αποστασιοποίηση και η αδράνεια

επεκταθούν και σε άλλες δραστηριότητες του

ατόμου.

1-5

Η στρεσσογόνος φύση του επαγγέλματος, ο

φόρτος εργασίας, η συνεχής αλληλεπίδραση

των νοσηλευτών όχι μόνο με ασθενείς άλλα

και με άτομα του περιβάλλοντος των

ασθενών, η έλλειψη υποστηρικτικού κλίματος

και συμπαράστασης από συναδέλφους και

ανωτέρους, οι συγκρούσεις μεταξύ των μελών

της θεραπευτικής ομάδας, η ασάφεια των

ρόλων, οι διαφορετικές ιεραρχικές βαθμίδες,

η έλλειψη οργανωτικής δομής, αποτελούν

μόνον μερικούς από τους παράγοντες που

ευθύνονται για την πρόκληση εργασιακής

κόπωσης.

6

6

Σκοπός της παρούσης έρευνας ήταν η

διερεύνηση της επαγγελματικής κόπωσης του

νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζονταν

στο Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας.


Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 100

νοσηλευτές, οι οποίοι εργάζονταν στα

διάφορα τμήματα του Γενικού Νοσοκομείου

Λάρνακας. Ο τρόπος για τη συλλογής του

δείγματος ήταν με τη μέθοδο της απλής

τυχαίας δειγματοληψίας από τον κατάλογο

των νοσηλευτών του κάθε τμήματος.

Ειδικότερα, κληρώθηκαν 10 νοσηλευτές από

το κάθε ένα από τα εξής (10) τμήματα :

T.Α.E.Π., Χειρουργείο, Μαιευτήριο,

Παιδιατρικό, Ορθοπεδικό, Χειρουργικό,

Νεφρολογικό, Γρηγόρειο, Παθολογικό και

ΜΕΘ. Συγκεκριμένα, δόθηκαν σε κάθε ένα από

τα πιο πάνω τμήματα, 10 ερωτηματολόγια,

όπου το ποσοστό απόκρισης ήταν 100%.

Για τη συλλογή των στοιχείων

χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένο

ερωτηματολόγιο για τις ανάγκες της έρευνας,

το οποίο αποτελείτο από δύο μέρη. Το πρώτο

μέρος περιελάμβανε 8 ερωτήσεις με τα




δημογραφικά και τα επιμέρους

χαρακτηριστικά των νοσηλευτών που

συμμετείχαν στην έρευνα ( φύλο, ηλικία,

οικογενειακή κατάσταση, αριθμός τέκνων,

θέση και τμήμα εργασίας, προ- υπηρεσία στο

τμήμα το οποίο εργάζονταν κατά την

εκπόνηση της παρούσης έρευνας και προ-

υπηρεσία στον τομέα της υγείας). Το δεύτερο

μέρος διερευνούσε την επαγγελματική

εξουθένωση, χρησιμοποιώντας την ελληνική

μετάφραση της επαγγελματικής εξουθένωσης

των Maslach & Jackson7 όπως αυτή

διαμορφώθηκε το 1992 από τους

Αναγνωστόπουλος Φ. και Παπαδάτου Δ.8

Αναλυτικότερα, η κλίμακα της Maslach

Burnout Inventory περιέχει τρείς

υποκλίμακες: α) της συναισθηματικής

εξάντλησης (ερωτήσεις 1, 2, 3, 6, 8, 13, 14, 16

και 20), β) της αποπροσωποποίησης

(ερωτήσεις 5, 10, 11, 15 και 22) και γ) της

έλλειψης προσωπικών επιτευγμάτων ή

προσωπικής ολοκλήρωσης (ερωτήσεις 4, 7, 9,

12, 17, 18, 19 και 21).

Συνεπώς η κλίμακα ταξινομεί τους

ανθρώπους στις τρείς υποκατηγορίες

επαγγελματικής εξουθένωσης, ανάλογα με το

πώς αυτοί ανταποκρίνονται σε κάθε μια από

τις 22 καταστάσεις. Όσο υψηλότερη

βαθμολογία σημειώνουν οι ερωτώμενοι στην

κλίμακα συναισθηματικής εξάντλησης και

αποπροσωποποίησης τόσο υψηλότερα είναι

τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. Η

υποκλίμακα της έλλειψης προσωπικών

επιτευγμάτων οδηγεί, μετρώντας προς την

αντίθετη κατεύθυνση. Δηλαδή, όσο

χαμηλότερη είναι η βαθμολογία της κλίμακας,

τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο της

επαγγελματικής εξουθένωσης.

Συνολικά, η κλίμακα

περιλαμβάνει 22 ερωτήσεις και η βαθμολογία

υπολογίζεται με διαβαθμίσεις 7 σημείων της

κλίμακας Likert που εκτείνεται από το Ο

(«ποτέ») έως το 6 («κάθε μέρα). Το

νοσηλευτικό προσωπικό που συμμετείχε στην

έρευνα, επέλεξε μία απάντηση για κάθε μια

από τις 22 καταστάσεις της συγκεκριμένης

κλίμακας.

Αναλυτικότερα, όταν το εύρος τιμών της

"συναισθηματικής εξάντλησης" κυμαίνεται

από 19 έως 26 χαρακτηρίζεται ως μετρίου

επιπέδου, ≥ 27 ως υψηλού επιπέδου και ≤ 18

ως χαμηλού επιπέδου. Ως προς την

υποκλίμακα της "αποπροσωποποίησης" όταν

το εύρος τιμών κυμαίνεται από 6 έως 9

χαρακτηρίζεται ως μετρίου επιπέδου, ≥ 10 ως

υψηλού επιπέδου και ≤ 5 ως χαμηλού

επιπέδου. Ως προς την υποκλίμακα των

"προσωπικών επιτευγμάτων" όταν το εύρος

τιμών κυμαίνεται από 39 έως 34

χαρακτηρίζεται ως μετρίου επιπέδου, ≥ 40 ως

χαμηλού επιπέδου και ≤ 33 ως υψηλού

επιπέδου.

Το ερωτηματολόγιο συμπληρώνονταν

ανώνυμα και κατόπιν λήψης

πληροφορημένης συγκατάθεσης. Η διάρκεια

της διαδικασίας συλλογής δεδομένων ήταν

περίπου 10 – 15 λεπτά.


Η συλλογή των στοιχείων ξεκίνησε μετά τη

χορήγηση σχετικής άδειας από την Εθνική

Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου και από τις

Νοσηλευτικές Υπηρεσίες του Υπουργείου

Υγείας.

Στατιστική ανάλυση

Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε

με την εφαρμογή του στατιστικού πακέτου

SPSS version 16.0. Η εσωτερική συνοχή του B’

μέρους του ερωτηματολογίου, αξιολογήθηκε

με το δείκτη a του Cronbach. Ειδικότερα, η

εσωτερική συνοχή των στοιχείων στο σύνολο

ήταν 0.71, γεγονός, που έδειξε ότι η κλίμακα

διαθέτει καλή εσωτερική συνοχή. Για τους

επιμέρους παράγοντες ο δείκτης Cronbach

της υποκλίμακας της "συναισθηματικής

εξάντλησης" ήταν a: 0.89, της

"αποπροσωποποίησης" a: 0.69 και της

"έλλειψης προσωπικών επιτευγμάτων" a:

0.78.

Επί των δεδομένων, που συλλέχθηκαν έγινε

περιγραφική στατιστική ανάλυση

(descriptive analysis) και εφαρμόστηκαν:

ανάλυση διακύμανσης για ανεξάρτητες

μετρήσεις ως προς ένα παράγοντα (t-test για

ανεξάρτητες δείγματος και one-way Anova).

Αποτελέσματα

Από τους 100 νοσηλευτές που συμπλήρωσαν

το ερωτηματολόγιο το 76% ήταν γυναίκες

και το 24% άνδρες. Η μέση ηλικία των

ερωτηθέντων ήταν περίπου 35,8 έτη ενώ η

ελάχιστη ηλικία ήταν τα 22 έτη και μέγιστη

τα 58 έτη. Ως προς την οικογενειακή

κατάσταση των συμμετεχόντων στην έρευνα,

το 72% ήταν έγγαμοι, το 21% άγαμοι και το

7% διαζευγμένοι. Το 68% του δείγματος είχε

παιδιά και αναλυτικότερα το 53% είχε 1-2

παιδιά και το 15% είχε 3 παιδιά ή και

περισσότερα.

Το 91% των ερωτηθέντων νοσηλευτών ήταν

μόνιμοι στην εργασία τους, κατέχοντας τις

εξής θέσεις : το 73% ήταν νοσηλευτικοί

λειτουργοί, το 14% ήταν ανώτεροι

νοσηλευτικοί λειτουργοί, το 4% ήταν πρώτοι

νοσηλευτικοί λειτουργοί ενώ το υπόλοιπο 9%

ήταν έκτακτοι νοσηλευτές (με σύμβαση), οι

οποίοι κατείχαν τη θέση του νοσηλευτικού

λειτουργού. Ο μέσος όρος της προϋπηρεσίας

των συμμετεχόντων στο τμήμα εργασίας

ήταν 6,1 χρόνια ενώ γενικότερα στην

υπηρεσία υγείας ήταν 13,3 χρόνια.

Η περιγραφή της επαγγελματικής

εξουθένωσης των νοσηλευτών του δείγματος

και συγκεκριμένα των τριών υποκλιμάκων

της επαγγελματικής εξουθένωσης

(συναισθηματική εξάντληση,

αποπροσωποποίηση, και προσωπική

ολοκλήρωση) παρουσιάζεται στο σύνολο του

δείγματος κατά φύλο, ηλικία, οικογενειακή

κατάσταση, παρουσία παιδιών, θέση

εργασίας, χρόνου εργασίας στο τμήμα του

νοσοκομείου καθώς και στις υπηρεσίες

υγείας.




Η επαγγελματική εξουθένωση των

νοσηλευτών καταγράφηκε από τις

απαντήσεις που δόθηκαν από τις 22

ερωτήσεις του ψυχομετρικού μέσου της

Μaslach. Συγκεκριμένα, η ερώτηση με τον

υψηλότερο μέσο όρο (5,2) ήταν η ερώτηση

που βρισκόταν στον αριθμό 17 «Μπορώ να

δημιουργώ μια άνετη ατμόσφαιρα με τους

ασθενείς μου. Ενώ η ερώτηση με τον αριθμό

15 «Στην ουσία δεν με ενδιαφέρει τι

συμβαίνει σε μερικούς ασθενείς μου» είχε το

χαμηλότερο μέσο όρο (0,6).

Στην υποκλίμακα της «συναισθηματικής

εξάντλησης» οι 49 (49%) νοσηλευτές βίωναν

χαμηλό επίπεδο, οι 27 (27%) μέτριο επίπεδο

και οι 18 (18%) νοσηλευτές υψηλό επίπεδο.

Οι 18 νοσηλευτές που βρίσκονταν στο ψηλό

επίπεδο της «συναισθηματικής εξάντλησης»

προέρχονταν από όλα σχεδόν τα τμήματα

του νοσοκομείου.

Όσον αφορά στην υποκλίμακα της

«αποπροσωποποίησης» 54 (54%)

νοσηλευτές βίωναν χαμηλό επίπεδο, 23

(23%) νοσηλευτές βίωναν μέτριο επίπεδο και

οι υπόλοιποι 20 (20%) νοσηλευτές υψηλό

επίπεδο. Οι 20 νοσηλευτές που βρίσκονταν

στο υψηλό επίπεδο «αποπροσωποποίησης»

προέρχονταν από όλα τα τμήματα του

νοσοκομείου εκτός από το Ορθοπεδικό. Στην

τρίτη υποκλίμακα της «προσωπικής

ολοκλήρωσης», 57 (57%) νοσηλευτές

βίωναν χαμηλό επίπεδο, οι 27 (27%) μέτριο

επίπεδο ενώ 10 (10%) νοσηλευτές υψηλό

επίπεδο. Οι 10 νοσηλευτές με ψηλό επίπεδο

«προσωπικής ολοκλήρωσης» προέρχονταν

σχεδόν από όλα τα τμήματα εκτός από το

Ορθοπεδικό τμήμα και την Γρηγόρειο κλινική.

(Πίνακας 1)

Όσον αφορά, στο φύλο και το μέγεθος των

τριών υποκλιμάκων της επαγγελματικής

εξουθένωσης βρέθηκε, ότι οι άνδρες βίωναν

μετρίου επιπέδου «συναισθηματική

εξάντληση» με μέσο όρο 19,4 και μετρίου

επιπέδου «αποπροσωποποίηση» με μέσο όρο

7,5 και μετρίου επιπέδου «προσωπικής

ολοκλήρωσης» με μέσο όρο 39,7.

Οι γυναίκες βίωναν «συναισθηματική

εξάντληση» με μέσο όρο 18,8, βίωναν

«αποπροσωποποίησης» μέσο όρο 7,02 και

«προσωπική ολοκλήρωσης» μέσο όρο 38,4.

(Πίνακας 2)

Στον παράγοντα ηλικία, το μέγεθος των

τριών υποκλιμάκων της επαγγελματικής

εξουθένωσης είχε ως εξής: στις ηλικίες 20-29

ετών η «συναισθηματική εξάντληση» είχε

μέσο όρο 17,1, στις ηλικίες 30-39 είχε μέσο

όρο 20,4 ενώ στις ηλικίες άνω των 40 είχε

μέσο όρο 17,3. Η «αποπροσωποποίηση» στις

ηλικίες των 20-29 είχε μέσο όρο 6,7, στις

ηλικίες των 30-39 ο μέσος όρος ήταν 8,1 και

στις ηλικίες των 40 και άνω, ο μέσος όρος

ήταν 5,2. Η «προσωπική ολοκλήρωση»

καταγράφονταν στις ηλικίες 20-29 με μέσο

όρο 38,6, στις ηλικίες 30-39 ο μέσος όρος

ήταν 38,2 και στις ηλικίες άνω των 40, ο

μέσος όρος ήταν 39,7.


Ως προς την καταγραφή των υποκλιμάκων

της επαγγελματικής εξουθένωσης και την

οικογενειακή κατάσταση των νοσηλευτών, οι

έγγαμοι παρουσίαζαν στη «συναισθηματική

εξάντληση» μέσο όρο 20,2, στην

«αποπροσωποποίηση» μέσο όρο 7,6 και στην

«προσωπική ολοκλήρωση» μέσο όρο 38,5. Οι

άγαμοι, παρουσίαζαν μέσο όρο στην

«συναισθηματική εξάντληση» 16,0, στην

«αποπροσωποποίηση» 5,3 και στην

«προσωπική ολοκλήρωση» 39,7. Ενώ οι

διαζευγμένοι, παρουσίαζαν μέσο όρο στην

«συναισθηματική εξάντληση» 14,7 στην

«αποπροσωποποίηση» 7,9 και στην

«προσωπική ολοκλήρωση» 37,9.

Αναφορικά με το μέγεθος των τριών

υποκλιμάκων της επαγγελματικής

εξουθένωσης των νοσηλευτών σε σχέση με

την ύπαρξη ή όχι παιδιών, οι νοσηλευτές που

είχαν 1-2 παιδιά παρουσίαζαν μέσο όρο

«συναισθηματικής εξάντλησης» 19,0,

«αποπροσωποποίησης» 7,2 και «προσωπικής

ολοκλήρωσης» 37,9. Οι νοσηλευτές που είχαν

3-4 παιδιά παρουσίαζαν μέσο όρο


«αποπροσωποποίησης» 7,9 και «έλλειψης

προσωπικών επιτευγμάτων» 40,5. Ενώ, οι

νοσηλευτές που δεν είχαν παιδιά

παρουσίαζαν μέσο όρο «συναισθηματικής

εξάντλησης» 18,0, «αποπροσωποποίησης»

6,5 και «προσωπικής ολοκλήρωσης» 38,9.

Στον παράγοντα θέση εργασίας, το μέγεθος

των τριών υποκλιμάκων της επαγγελματικής

εξουθένωσης παρουσιάζεται, ως εξής: η

«συναισθηματική εξάντληση»

καταγράφονταν στους πρώτους

νοσηλευτικούς λειτουργούς με μέσο όρο 13,7,

στους ανώτερους νοσηλευτικούς λειτουργούς

με μέσο όρο 16,2, τους νοσηλευτικούς

λειτουργούς 20,3 και στους έκτακτους

νοσηλευτικούς λειτουργούς ο μέσος όρος

ήταν 14,0. Η «αποπροσωποποίηση» στους

πρώτους νοσηλευτικούς λειτουργούς

καταγράφονταν με μέσο όρο 1,2, στους

ανώτερους νοσηλευτικούς λειτουργούς με

μέσο όρο 5,2, στους νοσηλευτικούς

λειτουργούς με μέσο όρο 7,9, ενώ στους

έκτακτους νοσηλευτικούς λειτουργούς με

μέσο όρο 4.5. Ενώ η «προσωπική

ολοκλήρωση» καταγράφονταν στους

πρώτους νοσηλευτικούς λειτουργούς με μέσο

όρο 33,5, στους ανώτερους νοσηλευτικούς

λειτουργούς με μέσο όρο 40,7, στους

νοσηλευτικούς λειτουργούς με μέσο όρο 38,5

και στους έκτακτους νοσηλευτικούς

λειτοργούς 39,9.

Σύμφωνα, με την καταγραφή της

επαγγελματικής εξουθένωσης ανά τμήμα

εργασίας, με βάση τις τρείς υποκλίμακες της

Maslach (συναισθηματική εξάντληση,

αποπροσωποποίηση και προσωπική

ολοκλήρωση), παρατηρήθηκαν τα εξής

αποτελέσματα:

1) στο Τμήμα Ατυχημάτων και Επειγόντων

Περιστατικών ο μέσος όρος της

«συναισθηματικής εξάντλησης» ήταν




17,6, της «αποπροσωποποίησης» 5,4 και

της «προσωπικής ολοκλήρωσης» 39,1.

2) στο Χειρουργείο, ο μέσος όρος της




3) στο Μαιευτήριο, ο μέσος όρος της




4) στο Παιδιατρικό, ο μέσος όρος της




5) στο Χειρουργικό τμήμα, ο μέσος όρος της

«συναισθηματικής εξάντλησης» είναι



6) στο Ορθοπεδικό τμήμα, ο μέσος όρος της




7) στη Γρηγόρειο κλινική, ο μέσος όρος της




8) στο Νεφρολογικό τμήμα, ο μέσος όρος της


20,0 της «αποπροσωποποίησης» 4,1 και


9) στο Παθολογικό τμήμα, ο μέσος όρος της




10) στη ΜΕΘ, ο μέσος όρος της




Σύμφωνα, με την χρονική διάρκεια εργασίας

των νοσηλευτών στο τμήμα και τις

υποκλίμακες της επαγγελματικής

εξουθένωσης, οι νοσηλευτές που εργάζονται

0-1 έτος, είχαν μέσο όρο «συναισθηματικής


7,3 και «προσωπικής ολοκλήρωσης» 37,1. Οι

νοσηλευτές με προϋπηρεσία 1-5 έτη είχαν

μέσο όρο «συναισθηματικής εξάντλησης»

19,9 «αποπροσωποποίησης» 7,7 και

«προσωπικής ολοκλήρωσης» 38,7. Ενώ, οι

νοσηλευτές με προϋπηρεσία άνω των 5 ετών

είχαν μέσο όρο «συναισθηματικής


6,3 και «προσωπικής ολοκλήρωσης» 39,8.

Όσον αφορά τις υποκλίμακες της

επαγγελματικής εξουθένωσης και τα χρόνια

προϋπηρεσίας των νοσηλευτών στις

υπηρεσίες υγείας, οι νοσηλευτές με

προϋπηρεσία από 0-5 έτη είχαν μέσο όρο



ολοκλήρωσης» 38,5. Οι νοσηλευτές με

προϋπηρεσία 6-15 έτη είχαν μέσο όρο

συναισθηματικής εξάντλησης» 19,4,


ολοκλήρωσης» 39,5.


Από την ανάλυση διακύμανσης ως προς ένα

παράγοντα (Anova), δεν διαπιστώθηκε

στατιστικά σημαντική επίδραση των

παραγόντων : φύλο, ηλικία, οικογενειακή

κατάσταση, ύπαρξη παιδιών, θέση εργασίας,

προϋπηρεσία στο τμήμα εργασίας,

προϋπηρεσίας στις υπηρεσίες υγείας, στην

επαγγελματική εξουθένωση. Ειδικότερα, δεν

διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική σχέση

με την «συναισθηματική εξάντληση», την

«αποπροσωποποίηση» και με την

«προσωπική ολοκλήρωση».

Συζήτηση αποτελεσμάτων

Τα αποτελέσματα της παρούσης μελέτης

έδειξαν μέσο επίπεδο συναισθηματικής

εξάντλησης, μέσο επίπεδο

αποπροσωποποίησης και μέσο επίπεδο

προσωπικών επιτευγμάτων κατατάσσοντας

έτσι την επαγγελματική εξουθένωση του

δείγματος σε μέτριο επίπεδο.

Ως προς το φύλο η παρούσα έρευνα έδειξε, ότι

οι άνδρες παρουσίαζαν μεγαλύτερη

συναισθηματική εξάντληση και

αποπροσωποποίηση συγκρινόμενοι με τις

γυναίκες, εύρημα. που συμφωνεί με

παλαιότερη έρευνα των Bartz & Maloney.9

Όμως στην υποκλίμακα της προσωπικής

ολοκλήρωσης, το εύρημα της παρούσας

ερευνάς διαφωνεί με την έρευνα των Bartz &

Maloney9

Στη διερεύνηση της οικογενειακής

κατάστασης σε σχέση με την επαγγελματική

εξουθένωση, παρατηρείται ότι οι έγγαμοι,

βίωναν μέτριο επίπεδο επαγγελματικής

εξουθένωσης σε σχέση με τους άγαμους, οι

οποίοι βιώνουν χαμηλό επίπεδο

επαγγελματικής εξουθένωσης. Μια πιθανή

εξήγηση των αποτελεσμάτων της

συγκεκριμένης έρευνας, είναι ότι οι έγγαμοι

νοσηλευτές βιώνουν υψηλότερου επιπέδου

επαγγελματική εξουθένωση λόγω του

πολυσύνθετου ρόλου τους στο σπίτι και στην

δουλειά. Το αποτέλεσμα της παρούσης

έρευνας έρχεται σε αντίθεση με τη Maslach

που υποστηρίζει ότι οι άνδρες

βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα ως προς τα

προσωπικά επιτεύγματα συγκρινόμενοι με τις

γυναίκες.

10

Ακολούθως η διερεύνηση της ηλικίας σε

σχέση με τις τρεις υποκλίμακες της

επαγγελματικής εξουθένωσης, έδειξε ότι οι

νοσηλευτές νεώτερης ηλικίας (20-29) βίωναν

χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικής

εξουθένωσης συγκριτικά με εκείνους

μεγαλύτερης ηλικίας (30-39). Αυτό το εύρημα

έρχεται να διαφωνήσει με την έρευνα, των

Bartz & Maloney

,

η οποία θεωρεί, ότι οι παντρεμένοι βιώνουν

χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικής

εξουθένωσης διότι διαθέτουν εμπειρία στη

διευθέτηση προσωπικών και

συναισθηματικών συγκρούσεων.

9 που υποστηρίζει ότι οι

νεαρότεροι νοσηλευτές σχετίζονται αρνητικά

με την επαγγελματική εξουθένωση. Όμως,

από την ηλικία των 40 και άνω, οι νοσηλευτές




του δείγματος παρουσίαζαν χαμηλές τιμές

επαγγελματικής εξουθένωσης, παρόμοιες, με

αυτές των νεώτερων νοσηλευτών (ηλικίας

20-29). Το εύρημα αυτό είναι δυνατόν να

αποδίδεται στην καλύτερη συμπεριφορά των

προϊσταμένων, στην παροχή διευκολύνσεων,

στις μεγαλύτερες δυνατότητες επιλογής του

αντικειμένου της εργασίας που

αναλαμβάνουν στην υπηρεσία τους, στον

επαναπροσδιορισμό των στόχων ή ακόμα και

στο γεγονός ότι συνειδητοποιημένοι και

ώριμοι.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα από τη

βιβλιογραφία είναι αντικρουόμενα καθώς

διαπιστώνεται υψηλότερη συχνότητα

επαγγελματικής εξουθένωσης στις

μεγαλύτερες ηλικίες, το οποίο είναι πιθανό να

αποδίδεται στην εργασιακή κουλτούρα που

επικρατεί στα διάφορα κράτη, όπου για

συγκεκριμένους λόγους (π.χ. υψηλή ανεργία)

δύσκολα αλλάζει κάποιος εργασία, ακόμη και

αν αυτή του προκαλεί εξάντληση.

11

Τα αποτελέσματα της παρούσης έρευνας

επίσης έδειξαν ύπαρξη θετικής σχέσης

ανάμεσα στην παρουσία παιδιών με τη

συναισθηματική εξάντληση και την

αποπροσωποποίηση. Συγκεκριμένα, όσα πιο

πολλά παιδιά είχαν οι εργαζόμενοι

νοσηλευτές του δείγματος τόσο αυξάνονταν

τα επίπεδα της συναισθηματικής εξάντλησης

και της αποπροσωποποίησης τους σε σχέση

με τους νοσηλευτές που έχουν λιγότερα

παιδιά (1-2) ή δεν είχαν κανένα παιδί.

Πιθανόν, τα άτομα με περισσότερα παιδιά

αντιμετωπίζουν πολλά και ποικίλα

προβλήματα που αφορούν την οικογένεια με

αποτέλεσμα να βιώνουν υψηλότερης έντασης

συναισθηματική εξάντληση.

11

Στην προσπάθεια διερεύνησης της θέσης

εργασίας, το απλό νοσηλευτικό προσωπικό,

φάνηκε ότι ήταν περισσότερο εξουθενωμένο

από το νοσηλευτικό προσωπικό που κατείχε

βαθμίδες εξουσίας. Δηλαδή, οι νοσηλευτικοί

λειτουργοί βίωναν ψηλότερο επίπεδο

συναισθηματικής εξάντλησης και

αποπροσωποποίησης σε σχέση με τους

ανώτερους και πρώτους νοσηλευτικούς

λειτουργούς. Σταδιακά, με την κατοχή μιας

επιπρόσθετης βαθμίδας εξουσίας, το επίπεδο

της συναισθηματικής εξάντλησης και της

αποπροσωποποίησης, μειώνεται. Μια πιθανή

εξήγηση είναι ότι τα άτομα υψηλότερου

μορφωτικού επιπέδου διαθέτουν τη γνώση

να χειριστούν αποτελεσματικά το εργασιακό

άγχος όπως επίσης και τις πολύπλοκες ή

απαιτητικές καταστάσεις που αναδύονται

καθημερινά στο κλινικό περιβάλλον εργασίας.

Η έρευνα του Διλιντά11 που διερεύνησε το

επίπεδο επαγγελματικής εξουθένωσης

μεταξύ των εργαζομένων (ιατρών,

νοσηλευτών, διοικητικού, τεχνικού-

βοηθητικού και λοιπού προσωπικού) στο

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

Ηρακλείου Κρήτης έδειξε στατιστικά

σημαντική σχέση του επιπέδου εκπαίδευσης

με τον παράγοντα της αποπροσωποποίησης.


Συγκεκριμένα, οι εργαζόμενοι τεχνολογικής

εκπαίδευσης παρουσίαζαν την υψηλότερη

τιμή συναισθηματικής εξάντλησης και

αποπροσωποποίησης ενώ οι απόφοιτοι

πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης εμφάνιζαν τη

μεγαλύτερη έλλειψη προσωπικών

επιτευγμάτων.

Οι Jenkins & Elliott12

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της

διερεύνησης της επαγγελματικής

εξουθένωσης με το τμήμα εργασίας των

νοσηλευτών του δείγματος, παρατηρήθηκε

μια ασυμφωνία μεταξύ του επιπέδου

συναισθηματικής εξάντλησης,

αποπροσωποποίησης και προσωπικής

ολοκλήρωσης, γιατί φάνηκε ότι η

επαγγελματική εξουθένωση δεν ήταν μια

συνεχή μεταβλητή αλλά διχοτομική (άλλοτε

παρούσα ή απούσα). Δηλαδή, το τμήμα που

έφερε χαμηλό βαθμό συναισθηματικής

εξάντλησης, έφερε ταυτόχρονα ψηλό βαθμό

αποπροσωποποίησης. Αναλυτικότερα, το

τμήμα που έφερε την μεγαλύτερη

συναισθηματική εξάντληση ήταν η Μ.Ε.Θ.,

αποτέλεσμα, που συμφωνεί με την έρευνα

των Chiridoga & Bailey.

που διερεύνησαν τον

βαθμό επαγγελματικής εξουθένωσης σε

καταρτισμένο και μη - καταρτισμένο

νοσηλευτικό προσωπικό της Αγγλίας, έδειξαν

ότι, οι καταρτιζόμενοι νοσηλευτές βίωναν

υψηλότερου επιπέδου επαγγελματική

κόπωση λόγω του φόρτου εργασίας. Όσον

αφορά το καταρτιζόμενο προσωπικό, η

έλλειψη επαρκούς στελέχωσης και

οργάνωσης ήταν οι κύριοι ενοχοποιητικοί

παράγοντες για την πρόκληση του

συνδρόμου ενώ για το αναρμόδιο προσωπικό

ήταν οι δύσκολοι ή απαιτητικοί ασθενείς.

13

Παρότι, η εργασία των Αδαλή

Η πιθανότερη

εξήγηση του συγκεκριμένου ευρήματος είναι

ότι λόγω του φόρτου εργασίας, των

απαιτητικών συνθηκών και των αυξημένων

αναγκών των ασθενών η ΜΕΘ αποτελεί ένα

ενοχοποιητικό περιβάλλον εργασίας.

14

Αξίζει να σημειωθεί ότι τμήματα που είχαν

αυξημένα επίπεδα συναισθηματικής

εξάντλησης ήταν το Χειρουργείο και

Νεφρολογικό τμήμα ενώ αντίθετα το

Μαιευτήριο είχε το χαμηλότερο βαθμό

συναισθηματικής εξάντλησης και τον

υψηλότερο βαθμό αποπροσωποποίησης, απ’

όλα τα άλλα τμήματα. Μια πιθανή εξήγηση

για τον υψηλό βαθμό της

αποπροσωποποίησης είναι η ολοένα αύξηση

της παρουσίας αλλοδαπών γυναικών στο

συγκεκριμένο τμήμα, λόγω της πολιτικής και

οικονομικής μετανάστευσης προσφύγων και

υποστηρίζει

ότι τα ΤΕΠ αποτελούν τμήμα, στο οποίο οι

νοσηλευτές βιώνουν τη μεγαλύτερη

συναισθηματική εξάντληση, ίσως και την

μεγαλύτερη επαγγελματική εξουθένωση, η

παρούσα έρευνα διαφωνεί καθώς οι

νοσηλευτές του Τ.Α.Ε.Π., παρουσίαζαν μέτριο

βαθμό συναισθηματικής εξάντλησης, χαμηλό

βαθμό αποπροσωποποίησης και υψηλό

βαθμό προσωπικών επιτευγμάτων.




η παράλληλη μείωση της προσέλευσης των

Κυπρίων γυναικών στο Μαιευτήριο λόγω της

στροφής τους στον ιδιωτικό τομέα.

Επιπρόσθετα, υψηλό επίπεδο

αποπροσωποποίησης είχε το Χειρουργικό

τμήμα ενώ το Νεφρολογικό τμήμα είχε

χαμηλό επίπεδο αποπροσωποποίησης, παρά

το υψηλό επίπεδο της συναισθηματικής

εξάντλησής του. Μια πιθανή εξήγηση που

δίνεται είναι, ότι οι νοσηλευόμενοι ασθενείς

του τμήματος, είναι επί καθημερινής βάσεως

οι ίδιοι, λόγω της χρόνιας ασθένειάς τους

(χρόνια νεφρική ανεπάρκεια) και της

συνεχούς τους θεραπείας (αιμοκάθαρση)

δημιουργώντας έτσι ένα κλίμα οικειότητας.

Το Χειρουργικό τμήμα, η ΜΕΘ, το

Παθολογικό, το Παιδιατρικό, το Χειρουργείο

αποτελούν τμήματα, στα οποία οι νοσηλευτές

βίωναν μετρίου επιπέδου επαγγελματικής

εξουθένωσης από τα υπόλοιπα τμήματα.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι νοσηλευτές

που εργάζονται σε ογκολογικά και σε

τμήματα που νοσηλεύονται ασθενείς με AIDS

εκδηλώνουν πιο συχνά το σύνδρομο της

επαγγελματικής εξουθένωσης, καθότι, αυτοί

οι ασθενείς αποτελούν μια δύσκολη και

ευαίσθητη πληθυσμιακή ομάδα με ιδιαίτερο

ψυχισμό και συναισθηματικές αντιδράσεις.

Ανεξαρτήτως, του τμήματος εργασίας, είναι

ευρέως αποδεκτό ότι παράγοντες που

σχετίζονται με την ίδια τη φύση του

επαγγέλματος π.χ. η καθημερινή επαφή με

τον ανθρώπινο πόνο και με ασθενείς, οι

αυξημένες ευθύνες για τους ασθενείς, οι

συνθήκες εργασίας όπως περιορισμένα μέσα,

ανεπάρκεια νοσηλευτικού δυναμικού,

έλλειψη επιμόρφωσης και συνεχιζόμενης

κατάρτισης, κ.α., αποτελούν μόνο μερικούς

από τους κύριους επιβαρυντικούς

παράγοντες πρόκλησης του συνδρόμου

επαγγελματικής εξουθένωσης.

15-

18

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσο αυξάνονταν

τα χρόνια προϋπηρεσίας σε ένα τμήμα (μέχρι

τα 5 έτη) τόσο αυξάνονταν και τα επίπεδα

της συναισθηματικής εξάντλησης, της

αποπροσωποποίησης άλλα ως παραδόξως

και της προσωπικής ολοκλήρωσης ενώ μετά

την πενταετή προϋπηρεσία των νοσηλευτών

σε ένα τμήμα, ο βαθμός της συναισθηματικής

εξάντλησης και της αποπροσωποποίησης

μειώνονταν ενώ ο βαθμός των προσωπικών

επιτευγμάτων αυξάνονταν σταδιακά.

19-26

Η έρευνα των Chiridoga & Bailey13

Σύμφωνα με τους Embriaco και συν.,

έδειξε, ότι

τα χρόνια προϋπηρεσίας στις υπηρεσίες

υγείας σχετίζονται θετικά με το σύνδρομο της

επαγγελματικής εξουθένωσης. Tο

συγκεκριμένο εύρημα, φαίνεται να συμφωνεί

στη περίπτωση της προϋπηρεσίας μέχρι τα

15 έτη, όπου ο βαθμός της συναισθηματικής

εξάντλησης και της αποπροσωποποίησης

αυξάνεται, ενώ ο βαθμός της προσωπικής

ολοκλήρωσης μειώνεται σταδιακά με το

πέρασμα του χρόνου. 22 οι

επαγγελματίες υγείας που εργάζονται σε ΜΕΘ


και αντιμετωπίζουν σημαντική

επαγγελματική εξουθένωση είναι όσοι

εργάζονται πολλές ώρες όπως για

παράδειγμα σε νυχτερινή βάρδια ή έχει

περάσει αρκετός καιρός από την τελευταία

άδεια. Ωστόσο, οι ίδιοι ερευνητές τονίζουν, ότι

η περίθαλψη ασθενών τελικού σταδίου

αποτελεί έναν από τους κύριους

καθοριστικούς παράγοντες που επιδρούν

δυσμενώς στη βαρύτητα του συνδρόμου.

Ακολούθως, από την παρούσα έρευνα δεν

ανευρέθηκε καμία στατιστικά σημαντική

σχέση των κοινωνικό, δημογραφικών και

επαγγελματικών χαρακτηριστικών των

νοσηλευτών του δείγματος (φύλο, ηλικία,

οικογενειακή κατάσταση, ύπαρξη παιδιών,

θέση εργασίας, τμήμα εργασίας, καθώς και τα

χρόνια προϋπηρεσίας τόσο στο συγκεκριμένο

τμήμα εργασίας, όσο και γενικότερα στις

υπηρεσίες υγείας) με την επαγγελματική

εξουθένωση.

Περιορισμοί της έρευνας: Η παρούσα

έρευνα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έγινε σε

ευρεία βάση όπως από κάποιον άρτια

οργανωμένο και επανδρωμένο φορέα (π.χ.

στατιστική υπηρεσία). Μπορεί να

συμπεριέλαβε ποικιλία τμημάτων και αυτό

είναι ένα από τα πλεονεκτήματα της, αλλά το

πλήθος των 10 ατόμων από αυτά, θεωρείται

πολύ μικρό. Τα αποτελέσματα αυτά, εξ’ αιτίας

του μικρού δείγματος, δεν μπορούν να

γενικευθούν σε ευρύτερο πληθυσμό (π.χ.

νοσηλευτικό προσωπικό όλης της χώρας).

Η παρούσα έρευνα είναι συγχρονική, το οποίο

σημαίνει ότι έγινε προσπάθεια να

διαπιστωθούν σχέσεις μεταξύ (ανεξάρτητων

και εξαρτημένων) οι οποίες όμως δεν είναι

αιτιώδεις.

Πολύ πιθανόν να υπάρχει και κάποια άλλη

έμμεση μεταβλητή που να επενεργεί όπως η

έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου, η

εκπαίδευση, το ύψος αμοιβών, οι

δυνατότητες εξέλιξης, η σύγκρουση των

ρόλων, η ποιοτική συνεργασία μεταξύ του

προσωπικού κ.α. Επιπρόσθετα, μεγάλη

προσοχή πρέπει να δοθεί και σε περισσότερο

υποκειμενικούς παράγοντες που οδηγούν σε

πιο αντικειμενικές αξιολογήσεις (τύπος

προσωπικότητας, έδρα ελέγχου, αμυντικοί

μηχανισμοί, ποσότητα αυτοεκτίμησης, στάση

απέναντι στην εργασία κ.α.).

Κρίνεται σημαντική και απαραίτητη η

εκτενέστερη διερεύνηση του φαινομένου σε

μεγαλύτερο δείγμα και σε άλλα νοσοκομεία

της Κύπρου. Η αξιολόγηση των επιπέδων

επαγγελματικής εξουθένωσης και κατ’

επέκταση του μηχανισμού παρεμβάσεων που

θα σχεδιαστούν, θεωρείται βέβαιο ότι θα

οδηγήσουν στην εύρυθμη λειτουργία των

νοσηλευτικών ιδρυμάτων και τη βελτίωση

των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.





1. Bakker AB, Killmer CH, Siegriest J, Schaufeli WB. Effort-reward imbalance and burnout among nurses. Journal of Advanced Nursing, 2000;31:884-891.

2. Arnold J, Cooper CL, Robertson IT. Work Psychology: Understanding human behavior in the work place. Eds., Pitman, London, 1995.

3. Altun I. Burnout and nurses' personal and professional values. Nurs Ethics. 2002;9(3):269-78.

4. Firth-Cozens J, Payne R. Stress in Health Professionals: Psychological and Organisational Causes and Interventions. Eds John Wiley & Sons Ltd, UK, 1999.

5. Bernardi M, Catania G, Marceca F. The world of nursing burnout. A literature review. Prof Inferm. 2005; 58(2):75-9.

6. Κουτελέκος Ι, Πολυκανδριώτη Μ. Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών (burn out syndrome). Το Βήμα του Ασκληπιού. 2007;6 (1):1-7.

7. Maslach, C, Jackson SE. Maslach Burnout Inventory. Manual 3nd ed. Consulting Psychologists press. Palo Alto, California, 1986.

8. Αναγνωστόπουλος Φ, Παπαδάτου Δ. Πολυπαραγοντική σύνθεση και εσωτερική συνοχή του Ερωτηματολογίου Καταγραφής Επαγγελματικής Εξουθένωσης σε δείγμα νοσηλευτριών. Ψυχολογικά Θέματα 1992;5(3): 183-202 .

9. Bartz C, Maloney PC. Burnout among intensive care nurses. Research in nursing & health. 1986; 9:147-153.

10. Maslach C. The cost of caring. New Jersey. Practice Hall Inc, 1982.

11. Διλιντάς Α. Μελέτη του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης στο προσωπικό ενός πανεπιστημιακού νοσοκομείου. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής. 2010;27(3):498-508.

12. Jenkins R, Elliott P. Stressors, burnout and social support: nurses in acute mental health settings. J Adv Nurs. 2004;48(6):622-31.

13. Chiridoga DA, Bailey J. Stress and burnout among critical care and medical surgical nurses: a compuratative study. Critical Care Quarterl. 1986; 9(3): 84-92.

14. Αδαλή Ε. Συγκριτική Μελέτη της επαγγελματικής εξουθένωσης νοσηλευτών σε Παθολογικά τμήματα, ΜΕΘ και τμήματα Επειγουσών Περιπτώσεων. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα, 1999.

15. Schraub S, Marx E. Burn out syndrome in oncology. Bull Cancer. 2004;91(9):673-6.

16. Kash KM, Holland JC, Breitbart W, Berenson S, Dougherty J, Ouellette-Kobasa S, et al. Stress and burnout in oncology. Oncology (Williston Park). 2000;14(11):1621-33.

17. Medland J, Howard-Ruben J, Whitaker E. Fostering psychosocial wellness in oncology nurses: addressing burnout and social support in the workplace. Oncol Nurs Forum. 2004;31(1):47-54.


18. Quattrin R, Zanini A, Nascig E, Annunziata M, Calligaris L, Brusaferro S. Level of burnout among nurses working in oncology in an Italian region. Oncol Nurs Forum. 2006;33(4):815-20.

19. Chang EM, Daly J, Hancock KM, Bidewell JW, Johnson A, Lambert VA, et al. The relationships among workplace stressors, coping methods, demographic characteristics, and health in Australian nurses. J Prof Nurs. 2006;22(1):30-8.

20. Sherman AC, Edwards D, Simonton S, Mehta P. Caregiver stress and burnout in an oncology unit. Palliat Support Care. 2006;4(1):65-80.

21. Lambert VA, Lambert CE, Petrini M, Li XM, Zhang YJ. Workplace and personal factors associated with physical and mental health in hospital nurses in China. Nurs Health Sci. 2007;9(2):120-6.

22. Embriaco N, Papazian L, Kentish-Barnes N, Pochard F, Azoulay E. Burnout syndrome among critical care healthcare workers. Curr Opin Crit Care. 2007;13(5):482-8.

23. Poncet MC, Toullic P, Papazian L, Kentish-Barnes N, Timsit JF, Pochard F, et al. Burnout syndrome in critical care nursing staff. Am J Respir Crit Care Med. 2007;175(7):698-704.

24. Santana Cabrera L, Hernández Medina E, Eugenio Robaina P, Sánchez-Palacios M, Pérez Sánchez R, Falcón Moreno R. Burnout syndrome among nurses and nurses' aides in an intensive care unit

and admission wards. Enferm Clin. 2009;19(1):31-4.

25. van Servellen G, Leake B. Burn-out in hospital nurses: a comparison of acquired immunodeficiency syndrome, oncology, general medical, and intensive care unit nurse samples. J Prof Nurs. 1993;9(3):169-77.

26. Harris CB, Krauss MJ, Coopersmith CM, Avidan M, Nast PA, Kollef MH, et al. Patient safety event reporting in critical care: a study of three intensive care units. Crit Care Med. 2007;35(4):1068-76.




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1:. Καταγραφή του επιπέδου της επαγγελματικής εξουθένωσης στο σύνολο των

νοσηλευτών

ΑΡΙΘΜΟΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΧΑΜΗΛΟ ΜΕΤΡΙΟ ΥΨΗΛΟ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 49 27 18 AΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 54 23 20 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 57 27 10

Πίνακας 2 : Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης κατά φύλο

X SD± ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 19,4±12,5 18,8±9,57 AΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 7,5±6,18 7±5,43 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 39,7± 7,73 38,4±5,51

Πίνακας 3 : Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης κατά ηλικία

X SD±

20-29 30-39 40 Και άνω

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ 17,1±9,36 20,4±8,98 17,31±2,3 AΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 6,7±5,27 8,1±5,8 5,2±4,42 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 38,6±4,49 38,2±5,7 39,7±8,04

Πίνακας 4: Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με την οικογενειακή

κατάσταση

X SD± ΕΓΓΑΜΟΙ ΑΓΑΜΟΙ ΔΙΑΖΕΥΓΜΕΝΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 20,2±10,8 16,0±7,94 14,7±8,94 ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 7,6±5,67 5,3±4,6 7,9±6,9 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 38,5±6,49 39,7±5,02 37,9±5,33


Πίνακας 5: Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με τη παρουσία παιδιών των

νοσηλευτών

X SD± ΚΑΝΕΝΑ 1-2 3 ΚΑΙ ΑΝΩ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 18,0±10,5 19,0±9,6 21,1±12,4 ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 6,6±5,54 7,3±5,29 7,9±6,9 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 39,0±4,80 37,9±6,78 40,5±6,01

Πίνακας 6: Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης κατά θέση εργασίας

X SD±

ΠΡΩΤΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΙ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ

ΑΝΩΤΕΡΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΙ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ

ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ

ΕΚΤΑΚΤΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΙ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 13,7±8.02 16,2±7,82 20,3±10,7 14,0±8,5

ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 3,7±2,08 5,2±4,10 8,0±5,8 4,6±5,1 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 33,5±5,17 40,5±3,93 38,5±6,36 39,9±6,13

Πίνακας 7 : Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με την προϋπηρεσία των

νοσηλευτών στο τμήμα εργασίας

X SD± 0-1 1-5 5 ΚΑΙ ΑΝΩ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 16,9±6,8 20,0±10,5 18,9±12,3 ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 7,3±5,2 7,7±5,7 6,3±5,7 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 37,2±6,0 38,8±5,0 39,9±7,4

Πίνακας 8: Καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με την προϋπηρεσία των

νοσηλευτών στις Υπηρεσίες Υγείας

X SD± 0-5 6-15 15 KAI ANΩ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ 18,8±11,4 19,4±8,6 17,8±12,1 ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ 6,9±6,0 8,0±5,6 5,9±5,2 ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ 38,6±4,3 38,2±5,6 39,5±8,0





Το παραλήρημα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Παράγοντες που

επηρεάζουν την εμφάνιση του και η σημασία του στην τελική

έκβαση των ασθενών

Αβράμη Σουλτάνα1, Αργυρίου Γιώργος2, Καδδά Όλγα3, Μπακάλης Ευάγγελος4, Βασιλόπουλος

Γεώργιος5, Κατραπάς Ανδρέας6, Μαρβάκη Χριστίνα

7

1. Νοσηλεύτρια, MSc , Γ.Ν.Α. Κοργιαλένειο-Μπενάκειο Ε.Ε.Σ. 2. Νοσηλευτής, MSc , PhD (c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α, Γ.Ν.Ν.Θ.Α. «Η Σωτηρία» 3. Νοσηλεύτρια, MSc, PhD (c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο 4. Επιμελητής Β΄, Ιατρός Γεν. Ιατρικής, ΓΝ Κατερίνης 5. Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήματος Νοσηλευτικής Α’, Τ.Ε.Ι. Αθήνας 6. Ιατρός Γενικής Ιατρικής, ΓΝΝ Κύμης 7. Καθηγήτρια, Τμήματος Νοσηλευτικής Α’, ΤΕΙ Αθήνας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το παραλήρημα αποτελεί συχνή αιτία οξείας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας στους ασθενείς που

νοσηλεύονται στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ).

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνήσει τη συχνότητα εμφάνισης του

συνδρόμου, τους επιβαρυντικούς παράγοντες που προκαλούν την εκδήλωσή του στη ΜΕΘ και να

καθορίσει την επίδραση του παραληρήματος στη διάρκεια νοσηλείας και τη θνητότητα των

ασθενών.

Υλικό–Μέθοδος: Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 122 ασθενείς που νοσηλεύθηκαν στη ΜΕΘ

Γενικού Νοσοκομείου της Αττικής με διάρκεια νοσηλείας περισσότερο από 48 ώρες. Για τη

διάγνωση του παραληρήματος χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα CAM-ICU (Confusion Assessment

Method). Καταγράφηκαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, το ατομικό και ιατρικό

ιστορικό, ο τύπος της καταστολής που χρησιμοποιήθηκε, η βαρύτητα της οξείας νόσου, οι

επιπλοκές, το φυσικό περιβάλλον και οι ψυχολογικοί και περιβαντολλογικοί παράγοντες που

επηρέαζαν τους ασθενείς. Επίσης, μελετήθηκαν η διάρκεια νοσηλείας στη ΜΕΘ, η νοσηρότητα και η

θνητότητα των ασθενών. Για την επεξεργασία των δεδομένων, χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό

πακέτο SPSS-ver.17.

Αποτελέσματα: Από τους 122 ασθενείς που αποτέλεσαν το δείγμα της μελέτης το 62% (n=76)

ήταν άνδρες. Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 57±18 έτη. Ενδοτραχειακή διασωλήνωση και μηχανικός

αερισμός εφαρμόστηκε στο 90% (n=110), καταστολή χρειάστηκε να λάβει το 84% (n=102) των

ασθενών. Η συχνότητα εμφάνισης του παραληρήματος ήταν 43%. Ως παράγοντες κινδύνου


παρουσιάσθηκαν η αρτηριακή υπέρταση (p=0.009), το κάπνισμα (p=0.023), η χρήση αλκοόλ

(p=0.005) και η βαρύτητα της οξείας νόσου APACHE II (p=0.047). Η ηλικία και η διάρκεια

νοσηλείας στη ΜΕΘ δεν φαίνεται να επηρέασαν την εμφάνιση παραληρήματος στη ΜΕΘ. Τέλος, οι

ασθενείς με παραλήρημα παρουσίασαν σημαντικά αυξημένη θνητότητα (p=0.001).

Συμπεράσματα: Η υψηλή συχνότητα του παραληρήματος στους ασθενείς της ΜΕΘ, καθιστούν

αναγκαία τη λήψη μέτρων για την πρόληψή του. Παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται με την

εμφάνιση του παραληρήματος είναι: η αρτηριακή υπέρταση, η χρήση αλκοόλ, το κάπνισμα, η

υπερπυρεξία, και η χρήση κατασταλτικών φαρμάκων.

Το παραλήρημα, επίσης, αυξάνει σημαντικά τη θνητότητα των ασθενών που νοσηλεύονται στη

ΜΕΘ.

Λέξεις κλειδιά: Παραλήρημα, Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, παράγοντες κινδύνου, διάρκεια

νοσηλείας, θνητότητα.


Αργυρίου Γεώργιος, Ερατούς 15, Π.Φάληρο, 17563,


Delirium in Intensive Care Unit. Factors that affect the appearance of

delirium and its importance to the patients’ final outcome

Avrami Soultana1, Argyriou Georgios2, Kadda Olga3, Bakalis Evaggelos4, Vasilopoulos Georgios5,

Katrapas Andreas6, Marvaki Christina

7

1. RN, MSc, Korgialenio-Benakio HRC General Hospital of Athens 2. RN, MSc, PhD (c) Medical School of Athens, “Sotiria” General Hospital of Athens 3. RN, MSc, PhD(c) Medical School of Athens, Onasis Cardiac Surgery Center 4. Consultant, General Physician, General Hospital of Katerini 5. RN, Laboratory Instructor, A’ Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens 6. General Physician, General Hospital of Kimi 7. Professor, A’ Department of Nursing, Technological Educational Institute of Athens

ABSTRACT

Delirium is a common cause of acute brain dysfunction in patients treated in the Intensive Care Unit

(ICU).




Aim: The aim of the present study was to investigate the incidence of delirium in the ICU, to

establish risk factors for its development and to determine the effect of delirium on patient’s length

of the stay and mortality in the ICU.

Material and Methods: The sample studied consisted of 122 patients hospitalized in the ICU of a

General Hospital in Attica, having completed 48 hours of stay. In order to diagnose delirium the

CAM-ICU delirium scale was used. There were recorded the demographic characteristics of the

sample studied, the medical history, the type of sedation, the severity of their illness during

admission, the complications, the environment and psychological factors. Moreover, the length of

stay, morbidity and mortality of patients were recorded. Data analysis was performed with the

statistical package SPSS-ver.17.

Results: 62% (n=76) of the sample studied were male. The mean age of the sample was 57±18

years. Intubation and mechanical ventilation was applied in 90% (n=110) of the studied population

and seductive drugs in 90% (n=110) of the sample. Delirium frequency was 43%. Risk factors,

according to the results, seems to be arterial hypertension (p= 0.009), smoking history (p=0.023),

alcohol abuse (p=0.005), severity of illness in admission Apache II (p=0.033). The age and length of

stay in ICU doesn’t seem to affect delirium development in ICU. Finally, mortality was clearly

increased (p=0.001).

Conclusions: The increased frequency of delirium in ICU patients requires measures to prevent it.

Factors that seem to be related to delirium development are: arterial hypertension, alcohol abuse,

smoking, hyperpyrexia and the usage of sedative drugs., Delirium, also, increases mortality in ICU

patients.

Keywords: Delirium, Intensive Care Unit, risk factors, length of stay, mortality.


Argyriou George, Eratous 15, P.Faliro, 17563,


ι ασθενείς που εισάγονται στην Μονάδα

Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ),

βρίσκονται αντιμέτωποι με καταστάσεις

απειλητικές για την ζωή τους τόσο σε

οργανικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.

Πολλές φορές εμφανίζουν προβλήματα

ψυχιατρικής φύσεως, τα οποία χρήζουν

ιδιαίτερης προσοχής καθώς και

αποτελεσματικής αντιμετώπισης.

Ο


Οι πιο συνηθισμένες ψυχιατρικές διαταραχές,

που παρουσιάζουν οι ασθενείς στην ΜΕΘ

είναι οι αγχώδεις διαταραχές. Οι διαταραχές

αυτές περιλαμβάνουν το απλό άγχος, την

διαταραχή πανικού με ψυχοκινητική

διέγερση, διαταραχές της προσαρμογής και

το οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο, γνωστό και

ως παραλήρημα ή ντελίριο (delirium).

Το παραλήρημα (delirium) αποτελεί μια

σύνθετη νευροψυχιατρική διαταραχή, η

οποία συνήθως παρουσιάζεται σε ασθενείς

των παθολογικών, χειρουργικών τμημάτων

και των ΜΕΘ και από αυτούς κυρίως των

ηλικιωμένων και αυτών όπου προϋπάρχει

εγκεφαλική βλάβη ή/και γνωστική

διαταραχή.

1

Ειδικότερα στους ασθενείς της ΜΕΘ, η

εμφάνιση του παραληρήματος αποτελεί

συχνό φαινόμενο και η σημασία της έγκαιρης

διάγνωσης και αντιμετώπισης είναι μεγάλη.

Πρόσφατες κλινικές μελέτες

1

2,3

Αρκετοί ερευνητές

έχουν φέρει

στο φως δεδομένα που αποδεικνύουν ότι το

παραλήρημα είναι μια συχνότατη επιπλοκή

μεταξύ των ασθενών και αποτελεί παράγοντα

ενίσχυσης στην παρατεταμένη νοσηλεία των

ασθενών ενώ πολλοί ασθενείς

αντιμετωπίζουν νευρογνωσιακές διαταραχές

και μετά την έξοδο τους από το νοσοκομείο.

4-7

Ανάλογες μελέτες

έχουν υποστηρίξει ότι η

κύρια αιτία εκδήλωσης του οξέος

παραληρήματος σε ασθενείς της ΜΕΘ είναι το

ίδιο το περιβάλλον. Παλαιότερα επικρατούσε

ο όρος ψύχωση ή σύνδρομο της ΜΕΘ. Όμως,

σήμερα η επιστημονική κοινότητα

υποστηρίζει ότι η εκδήλωση της οφείλεται

κυρίως στην επίδραση οργανικών

παραγόντων στο κεντρικό νευρικό σύστημα. 5,6,8

Γνωρίζοντας ότι η ΜΕΘ λειτουργεί ως

αυτόνομο τμήμα του νοσοκομείου και απαιτεί

εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό για τη

στελέχωσή της,

έχουν επισημάνει ότι το

παραλήρημα στην ΜΕΘ συνήθως

υποδιαγιγνώσκεται και οι ασθενείς δεν

τυγχάνουν της πρέπουσας φροντίδας και

αντιμετώπισης. Οι κατευθυντήριες οδηγίες

του 2002 της SCCM (Αμερικάνικη Εταιρία της

Εντατικής Θεραπείας), οι οποίες αφορούν την

εξασφάλιση της άνεσης της ασφάλειας των

ασθενών της ΜΕΘ, μαζί με τον καθημερινό

έλεγχο και την φροντίδα ενάντια του πόνου

και του στρες εστιάζονται και στο

συστηματικό έλεγχο και φροντίδα για το

παραλήρημα.

9

ιατροί και νοσηλευτές

πρέπει να είναι ενημερωμένοι και άρτια

εκπαιδευμένοι ώστε να μπορούν να

αντιμετωπίζουν σε εικοσιτετράωρη βάση τα

βιοψυχοκοινωνικά προβλήματα των ασθενών

της ΜΕΘ.

Σκοπός

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η

διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν

την εμφάνιση παραληρήματος σε ασθενείς

που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ και η συσχέτιση με

την τελική έκβαση τους.




Υλικό - Μέθοδος

Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 140

ασθενείς που εισήχθησαν στη Μονάδα

Εντατικής Θεραπείας Γενικού Νοσοκομείου

της Αττικής από την 1η Νοεμβρίου 2010 έως

την 30η

Για τη συλλογή των δεδομένων

χρησιμοποιήθηκε ειδική φόρμα καταγραφής

η οποία αναπτύχθηκε από τους ερευνητές

για τις ανάγκες της συγκεκριμένης μελέτης.

Πηγή πληροφοριών αποτέλεσαν οι ιατρικοί

φάκελοι των ασθενών και οι ίδιοι οι ασθενείς

ενώ στις περιπτώσεις που υπήρξαν δυσκολίες

επικοινωνίας των ασθενών συνέβαλε στην

συλλογή πληροφοριών το συγγενικό

περιβάλλον Η φόρμα καταγραφής

αποτελούνταν από τρία μέρη.

Ιουνίου 2011.

Στο πρώτο μέρος καταγράφονταν τα

δημογραφικά στοιχεία του ασθενή όπως το

φύλο, η ηλικία, ο τόπος καταγωγής, η

οικογενειακή κατάσταση καθώς και η

ασφάλεια υγείας.

Στο δεύτερο μέρος καταγράφονταν στοιχεία

από το ατομικό ιστορικό του ασθενή. Οι

ατομικές συνήθειες όπως το κάπνισμα, η

κατανάλωση αλκοόλ (πάνω από 50 ml

οινοπνεύματος ημερησίως) ή η

χρήση/κατάχρηση ουσιών.

Επίσης, καταγράφονταν οι συνοδές παθήσεις

του ασθενούς, ανεξαρτήτως της αιτίας

εισαγωγής στη ΜΕΘ, όπως παθήσεις του

αναπνευστικού συστήματος, παθήσεις του

καρδιαγγειακού, ενδοκρινολογικές νόσοι,

νεφροπάθειες και άλλα νοσήματα.

Στο τρίτο μέρος καταγράφονταν στοιχεία

κατά τη διάρκεια νοσηλείας του κάθε ασθενή

στη ΜΕΘ. Σημειώνονταν εάν η ένδειξη

εισαγωγής ήταν επείγουσα ή όχι, εάν η ημέρα

της εβδομάδας που έγινε η εισαγωγή ήταν

εργάσιμη ή όχι, οι συνολικές ημέρες νοσηλείας

στη ΜΕΘ, εάν έγινε διασωλήνωση και εάν

χρησιμοποιήθηκε καταστολή.

H βαρύτητα της καταστάσεως του ασθενή

εκτιμήθηκε και μετρήθηκε με την κλίμακα

APACHE II (Acute Physiology and Chronic

Health Evaluation II).10

Καταγράφονταν τα χαρακτηριστικά του

χώρου της ΜΕΘ σε σχέση με τις εναλλαγές

του φωτισμού και των ήχων την ημέρα και τη

νύχτα καθώς και η πολιτική του

επισκεπτηρίου της. Επιπρόσθετα,

καταγράφονταν οι μεταγγίσεις αίματος και

παραγώγων που έλαβε ο κάθε ασθενής

καθώς και οι επιπλοκές που εμφανίστηκαν

κατά τη νοσηλεία του, όπως η υπερπυρεξία ή

υποθερμία, η οξεία αναπνευστική

ανεπάρκεια, η οξεία νεφρική ανεπάρκεια, οι

καρδιακές αρρυθμίες, η πολυοργανική

ανεπάρκεια και άλλες.

Tα δεδομένα που

χρησιμοποιήθηκαν στην κλίμακα αυτή ήταν

από τις πρώτες 24 ώρες παραμονής του

ασθενή στη ΜΕΘ.

Όσον αφορά το παραλήρημα, σημειώνονταν:

η εμφάνισή του, η ημέρα νοσηλείας που

συνέβη, η μέθοδος εκτίμησης με ειδικό


διαγνωστικό εργαλείο, ο τρόπος

αντιμετώπισής του, η έκβαση καθώς και η

διάρκειά του σε ημέρες. Το διαγνωστικό

εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε, ήταν η

κλίμακα CAM-ICU (Confusion Assesment

Method for the Intensive Care Unit), η οποία

χρησιμοποιείται διεθνώς ως διαγνωστικό

εργαλείο του παραληρήματος σε ασθενείς

ΜΕΘ 11 σε συνδυασμό με την κλίμακα

καταστολής - διέγερσης Richmond Agitation –

Sedation Scale (RASS).12

Στο τέλος

καταγράφονταν η τελική έκβαση του ασθενή.

Κριτήρια αποκλεισμού:

Για την αποτελεσματική συλλογή του

δείγματος, τηρήθηκαν επτά (7) κριτήρια

αποκλεισμού τα οποία ήταν : 1) Παραμονή

στη ΜΕΘ τουλάχιστον 48 ώρες 2) RASS

(Richman Agitation and Sedation Scale) σκορ

από -3 και πάνω 3) Κατανόηση της ελληνικής

γλώσσας 4) Απουσία σοβαρής οπτικής ή

ακουστικής βλάβης 5) Απουσία ψυχιατρικής

νόσου 6) Απουσία άνοιας και 7) Μη

επαναεισαγωγή στη ΜΕΘ. Κατά την συλλογή

του δείγματος εκτιμήθηκαν αρχικά όλοι οι

προαναφερθέντες ασθενείς όμως 18 από

αυτούς αποκλείστηκαν γιατί δεν πληρούσαν

τις προϋποθέσεις του πρωτοκόλλου.

Ηθική και δεοντολογία

Η συλλογή των δεδομένων

πραγματοποιήθηκε μετά από έγγραφη άδεια

από το Επιστημονικό Συμβούλιο του

νοσοκομείου. Κατά τη διεξαγωγή της

παρούσας μελέτης τηρήθηκαν όλες οι βασικές

αρχές ηθικής και δεοντολογίας.

Στατιστική Ανάλυση

Όλες οι συνεχείς μεταβλητές περιγράφονται

ως μέσοι ± τυπικές αποκλίσεις, ενώ οι

κατηγορικές μεταβλητές περιγράφονται με τη

μορφή απόλυτων και σχετικών (%)

συχνοτήτων. Για την διερεύνηση

συσχετίσεων μεταξύ των ανεξάρτητων

(επεξηγηματικών) μεταβλητών και της

μελετηθείσας εμφάνισης παραληρήματος

χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό κριτήριο

Pearson’s x2

. Όλοι οι έλεγχοι ήταν

αμφίπλευροι με επίπεδο στατιστικής

σημαντικότητας p<0,05. Για την επεξεργασία

των δεδομένων, χρησιμοποιήθηκε το

στατιστικό πακέτο SPSS-version 17 (SPSS

Inc., Chicago, USA).


Από τους 122 ασθενείς που αποτέλεσαν το

δείγμα της μελέτης το 62% (n=76) ήταν

άνδρες. Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 57±18 έτη.

Η πλειοψηφία του δείγματος 56% (n=68)

κατάγονταν από τη Στερεά Ελλάδα, 34%

(n=40) από άλλες περιοχές της Ελλάδος ενώ

το 11% (n=14) ήταν άλλης εθνικότητας. Το

67% (n=82) ήταν έγγαμοι, το 23% (n=28)

άγαμοι και το 7% (n=8) διαζευγμένοι ή σε

διάσταση.




Ασφάλεια υγείας ΙΚΑ είχε το 66% (n=80),

ΟΓΑ είχε το 7%, ΤΕΒΕ είχε το 5% ΤΑΞΥ είχε

το 2% ενώ σημαντικό ποσοστό 16% (n=20)

ήταν ανασφάλιστοι. Σχετικά με τις ατομικές

συνήθειες, το 59% (n=72) κάπνιζε, το 75%

(n=92) δηλώνει χρήση αλκοόλ και το 3%

(n=4) εξάρτηση από ουσίες. Στον πίνακα 1

εμφανίζεται η κατανομή του πληθυσμού

σύμφωνα με το ατομικό ιστορικό υγείας του.

Η εισαγωγή στη ΜΕΘ για το 80% (n=98) των

ασθενών ήταν επείγουσα. Κατά μέσο όρο οι

ημέρες νοσηλείας στη ΜΕΘ ήταν 21±20

ημέρες. Η βαρύτητα των ασθενών όπως αυτή

μετρήθηκε με το APACHE II score είχε μέση

τιμή 21±8, τιμή σχετιζόμενη με 40%

θνησιμότητα.

Ενδοτραχειακή διασωλήνωση και μηχανικός

αερισμός εφαρμόστηκε στο 90% (n=110),

καταστολή χρειάστηκε να λάβει το 84%

(n=102) των ασθενών. Μετάγγιση αίματος

και παραγώγων έλαβε το 51% (n=62) των

ασθενών εκ των οποίων το 81% έλαβε

συμπυκνωμένα ερυθρά και το 19% πλάσμα

(Fresh Frozen Plasma).

Οι εναλλαγές φωτισμού και ήχων κατά τη

διάρκεια της ημέρας και της νύχτας ήταν

υπαρκτές και ίδιες για όλους τους ασθενείς

100% (n=122), ενώ το ελεύθερο

επισκεπτήριο εφαρμόσθηκε στο 26% (n=32)

από το δείγμα των 122 ατόμων.

Από τους 122 ασθενείς επιπλοκές

παρουσίασαν το 87% (n=106). Στον πίνακα 2

παρουσιάζονται αναλυτικά οι επιπλοκές. Από

το δείγμα που μελετήθηκε το 43% (n=52)

των ασθενών παρουσίασε παραλήρημα και η

μέση διάρκεια του ήταν 4,5±3 ημέρες. Η

εμφάνιση του παραληρήματος γίνονταν

μεταξύ 5ης και 9ης ημέρας.

Όλοι οι ασθενείς που παρουσίασαν

παραλήρημα έλαβαν θεραπεία. Η

πλειονότητα των ασθενών 65% (n=34)

αντιμετωπίστηκε φαρμακευτικά. Το 19%

(n=10) αντιμετωπίστηκε με ψυχοθεραπεία

και το 15% (n=8) με συνδυασμό

φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας.

Η έκβαση του παραληρήματος στους

περισσότερους ασθενείς 60% (n=31) ήταν

καλή, στο 31% (n=16) ήταν υπολειμματική

και στο 10% (n=5) ήταν άγνωστη. Όσον

αφορά την τελική έκβαση των ασθενών, το

43% απεβίωσε εντός του χώρου της ΜΕΘ ενώ

το 57% μεταφέρθηκε από τη ΜΕΘ προς

κάποιο άλλο τμήμα του νοσοκομείου.

Με την δοκιμασία x2

διαπιστώθηκε ότι η

εμφάνιση παραληρήματος επηρεάζεται από

το αν συνυπάρχει υπέρταση στον ασθενή

(p=0,009) από το εάν κάπνιζε (p=0,023) και

αν έκανε χρήση αλκοόλ (p=0,005), αν

εμφάνισε υπερπυρεξία (p=0,044) και αν

έλαβε καταστολή (p=0,047). Το προγνωστικό

score APACHE IΙ (p=0,033) σχετίζεται με την

εμφάνιση παραληρήματος ενώ το

παραλήρημα σχετίζεται με στατιστικά

σημαντική διαφορά (p=0,001) με την

επιβίωση του ασθενούς, (Πίνακας 3).


Συζήτηση

Η ΜΕΘ αποτελεί τον κατεξοχήν νοσοκομειακό

χώρο που χαρακτηρίζεται από έντονη

συναισθηματική και ψυχολογική πίεση του

ασθενούς, που οδηγεί στην εμφάνιση του

παραληρήματος.

Τα κύρια ευρήματα της παρούσας μελέτης

δείχνουν ότι κατά την νοσηλεία των ασθενών

στις ΜΕΘ με ιστορικό υπέρτασης,

καπνιστικών συνηθειών, χρήσης αλκοόλ,

εμφάνισης υπερπυρεξίας και λήψης

κατασταλτικών αποτελούν ανεξάρτητους

προδιαθεσικούς παράγοντες για την

εμφάνιση παραληρήματος. Η βαρύτητα του

ασθενούς κατά την εισαγωγή του στην ΜΕΘ

σχετίζεται με την εμφάνιση παραληρήματος

ενώ το παραλήρημα σχετίζεται με την

επιβίωση του ασθενούς.

13

Η παραπάνω συχνότητα εμφάνισης

παραληρήματος είναι συγκρίσιμη με πολλές

προηγούμενες εργασίες14-18 αλλά υπολείπεται

σημαντικά της συχνότητας εμφάνισης 80%

που αναφέρεται για ασθενείς υπό μηχανικό

αερισμό σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2004

στο JAMA.

Το ιστορικό αρτηριακής υπέρτασης

συνδέεται με σημαντικά αυξημένη

πιθανότητα εμφάνισης παραληρήματος.

Ανάλογες μελέτες

19

14,20,21 της διεθνούς

βιβλιογραφίας υποστηρίζουν ότι οι

υπερτασικοί ασθενείς που νοσηλεύονται στο

νοσοκομείο σε ΜΕΘ ή σε κλινικές

παρουσιάζουν συχνότερα διαταραχές της

προσοχής και της μνήμης συγκριτικά με τα

άτομα με φυσιολογική αρτηριακή πίεση.

Ωστόσο, σε συμφωνία με τη μελέτη μας, οι

Dubois et al.,14

Το εύρημα αυτό δικαιολογείται καθώς η

διάχυτη αγγειακή νόσος που χαρακτηρίζει

τους υπερτασικούς ασθενείς, τους θέτει σε

μεγαλύτερο κίνδυνο διότι μειώνεται η

εγκεφαλική αιμάτωση με επακόλουθο την

κυτταρική ισχαιμία. Οι Yocum et al.,

κατέληξαν στο συμπέρασμα

ότι οι υπερτασικοί ασθενείς όταν υφίστανται

σημαντική σωματική και φυσική πίεση είναι

περισσότερο επιρρεπείς στην ανάπτυξη


21 και

Shinichiro et al.,22

Η προηγούμενη χρήση οινοπνεύματος από το

ιστορικό, στην παρούσα μελέτη αναδείχθηκε

ως στατιστικά σημαντικός παράγοντας

εμφάνισης παραληρήματος. Ανάλογες μελέτες

έχουν συσχετίσει τη στέρηση οινοπνεύματος

στους αλκοολικούς ασθενείς με την παρουσία

τρομώδους παραληρήματος.

κατέληξαν σε παρόμοια

συμπεράσματα αναφέροντας χαρακτηριστικά

ότι η εγκεφαλική ισχαιμία μπορεί να

δικαιολογήσει την παρουσία παραληρήματος.

17,22 Η ημερήσια

κατανάλωση 50 ml οινοπνεύματος

θεωρήθηκε ότι αποτελεί επιβαρυντικό

παράγοντα στην εκδήλωση παραληρήματος.

Δεδομένα από παρόμοια μελέτη17

τεκμηριώνουν ότι η ημερήσια κατανάλωση 75

ml οινοπνεύματος θεωρείται επιβαρυντικός

παράγοντας. Για το λόγο αυτό είναι

απαραίτητη η λεπτομερής αναζήτηση του




ποσού του οινοπνεύματος που

καταναλώνεται. Το οινόπνευμα στον

αλκοολικό ασθενή ενισχύει την ηρεμιστική

δράση του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA)

στον νευρώνα συνεπώς η ξαφνική διακοπή

του οινοπνεύματος οδηγεί στη διέγερση τους

εγκεφαλικούς νευρώνες με αποτέλεσμα την

εκδήλωση ανησυχίας παραληρήματος.

Το ιστορικό καπνίσματος ενισχύει την

εμφάνιση παραληρήματος, αποτέλεσμα που

συμφωνεί με προηγούμενες μελέτες,

23

14,17,24

όπου φαίνεται ότι η απόσυρση της νικοτίνης

συνδέεται με την εκδήλωση παραληρήματος.

Η νικοτίνη προκαλεί ενεργοποίηση του

συμπαθητικού συστήματος με συνακόλουθη

απελευθέρωση των νευροδιαβιβαστών, οι

οποίοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην

εξάρτηση από αυτήν και στην εμφάνιση

συμπτωμάτων στέρησης, στους

νευροδιαβιβαστές αυτούς

συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων η

ακετυλοχολίνη η οποία επιδρά στους

νικοτινικούς ακετυλοχολινικούς υποδοχείς

(nAChRs), οι οποίοι με την σειρά τους

συγκεντρώνονται κυρίως στο νευρικό

σύστημα και στους μύες του ανθρώπινου

οργανισμού. Η απότομη διακοπή του

καπνίσματος (νικοτίνης) επίσης συνδέεται με

διαταραχή του συστήματος

νευροδιαβιβαστών ακετυλοχολίνης. Ακόμη

στου χρόνιους καπνιστές η εισαγωγή στο

νοσοκομείο και η διακοπή του καπνίσματος

θεωρούνται επιπρόσθετοι στρεσογόνοι

παράγοντες που ευνοούν την ανάδυση του


Σημαντικό εύρημα από τη μελέτη ήταν το ότι

η κλίμακα βαρύτητας APACHE II όπως

μετράται το πρώτο 24-ώρο νοσηλείας

παρουσιάζει συσχέτιση με την εκδήλωση

παραληρήματος. Το εύρημα αυτό μπορεί να

οφείλεται στην απλή υπόθεση ότι ασθενείς με

βαριά νόσο ή/ και ιστορικό χρόνιων

προϋπαρχουσών νόσων έχουν βαρύτερη

πρόγνωση. Χρησιμοποιώντας στην

καθημερινή πράξη τις κλίμακες βαρύτητας

γνωρίζουμε για τα μειονεκτήματά τους και

για τις πιθανές πηγές λάθους κατά τον

υπολογισμό τους. Έχει διαπιστωθεί απόκλιση

ακόμη και 15% στον υπολογισμό της

βαθμολογίας ανάμεσα σε ειδικούς

εντατικολόγους. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό

ότι οι κλίμακες βαρύτητας μπορεί να μην

έχουν καλή εφαρμογή σε συγκεκριμένες

υποομάδες ασθενών, π.χ. με τραύμα ή

μετεγχειρητικοί ασθενείς.

25

Στην μελέτη μας η υπερπυρεξία συσχετίζεται

με την ανάπτυξη του παραληρήματος. Είναι

πιθανό η συστηματική φλεγμονώδης

απάντηση του οργανισμού σε μια ποικιλία

σοβαρών κλινικών βλαβών να απελευθερώνει

παράγοντες όπως ωκυτοκίνες, ιντερλευκίνες,

ιντερφερόνη και άλλους που προκαλούν

δυσλειτουργία του εγκεφάλου με αποτέλεσμα

η εγκεφαλοπάθεια να πυροδοτεί την

εκδήλωση παραληρήματος.

17,18

18


Η χορήγηση κατασταλτικών είναι συχνή στη

μονάδα εντατικής θεραπείας. Οι

βενζοδιοζεπίνες και τα αναλγητικά (οπιοειδή)

χορηγούνται για την αντιμετώπιση του

άγχους, της διέγερσης και της εφαρμογής

μηχανικού αερισμού. Η χορήγησή τους

απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να

αποφεύγονται ανεπιθύμητες ενέργειες

(καταστολή αναπνοής, υπνηλία) τόσο κατά

τη διάρκεια χορήγησης όσο και κατά τη

διακοπή τους (φαινόμενα απόσυρσης). Στους

ασθενείς της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν

κυρίως βενζοδιαζεπίνες, προποφόλη και

οπιούχα αναλγητικά που συσχετίζονται με

την ανάπτυξη του παραληρήματος

ανεξάρτητα από τη δοσολογία. Τα

αναλγητικά αυτά έχουν ευρέως

αντιχοληνεργικές ιδιότητες οι οποίες ευνοούν

την ανάδυση του παραληρήματος.12,14,15,16,25

Οι βενζοδιαζεπίνες και η προποφόλη επίσης

συσχετίζονται με φαινόμενα εξάρτησης και

απόσυρσης, για αυτό συνίσταται

προοδευτική μείωση της δόσης ώστε να

αποφεύγεται το δυνατό η εμφάνιση του


Στην παρούσα μελέτη το παραλήρημα οδηγεί

σε αυξημένη θνητότητα στη Μονάδα

Εντατικής Θεραπείας. Το εύρημα αυτό

συμφωνεί με μελέτη των Mc Nicol L et al.,

26,27

15 οι

οποία αναφέρει ότι το παραλήρημα το οποίο

εκδηλώνεται το πρώτο 24-ώρο της νοσηλείας

στη ΜΕΘ συνοδεύεται από αυξημένη

νοσοκομειακή θνητότητα. Επιπρόσθετα, σε

άλλη έρευνα16

Η ηλικία των ασθενών και η διάρκεια

νοσηλείας τους στη ΜΕΘ δεν αποτέλεσαν

επιβαρυντικούς παράγοντες στην εμφάνιση

παραληρήματος. Οι ασθενείς που

παρουσίασαν παραλήρημα παρέμειναν κατά

μέσο όρο δύο ημέρες περισσότερο από ότι οι

υπόλοιποι ασθενείς.

αναφέρεται ότι το

παραλήρημα στη ΜΕΘ αποτελεί ανεξάρτητο

παράγοντα κινδύνου αυξημένης θνητότητας

των ασθενών που το παρουσιάζουν.


Η υψηλή συχνότητα του παραληρήματος

στους ασθενείς της ΜΕΘ, καθιστά αναγκαία

τη λήψη μέτρων για την πρόληψή του.

Παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται με

την εμφάνιση του παραληρήματος είναι: η

αρτηριακή υπέρταση, η χρήση αλκοόλ, το

κάπνισμα, η υπερπυρεξία, και η χρήση

κατασταλτικών φαρμάκων.

Το παραλήρημα, επίσης, αυξάνει σημαντικά

τη θνητότητα των ασθενών που

νοσηλεύονται στη ΜΕΘ. Τα παραπάνω

ευρήματα πρέπει να ενθαρρύνουν

προσπάθειες για περαιτέρω έρευνα όσον

αφορά τον τομέα της πρόληψης και

θεραπείας του παραληρήματος.


1. Lykouras L, Soldatos K, Zervas J. Psychological problems and psychopathological manifestations in




patients and staff in Intensive Care Units. Liaison Psychiatry, Athens, publ BETA 2009. (Article in Greek)

2. Ely EW, Gautam S, Margolin R, Francis J, May L, Speroff T, et al. The Impact of Delirium in the Intensive Care Unit on Hospital Length of Stay. Intensive Care Med 2001, 27(12):1892-1900.

3. Hopkins RO, Weaver LK, Pop D, Orme JF, Bigler ED, Larson-Lohr V. Neuropsycological Sequelae and Impaired Health Status in Survivors of Severe Acute Respiratory Distress Syndrome. American Journal of Respiratory Critical Care Med 1999, 160:50-6.

4. Mc Guire Bf, Basten Jj, Ryan CJ, Gallaghe J. Intensive Care Unit Syndrome: A Dangerous Misnamer. Arch. Intense Med 2000, 169:906-9.

5. Salluh J, Dal-Pizzol F, Mello PV, Friedman G, Silva E, Teles GM, et al. Delirium recognition and sedation practices in critically ill patients: a survey on the attitudes of 1015 Brazilian critical care physician. Journal of Critical Care 2009, 24(4):556-62.

6. Spank EP, Bea R, Hofhuis J, Rommes HJ. Occurrence of Delirium is Severely Underestimated in the ICU During Daily Care. Intensive Care Med 2009, 35(7):1276-80.

7. Johansson L, Bergbom I, Waye KP, Ryherd E, Lindahl B. The sound environment in an ICU patient room-A content analysis of sound levels and patient experiences. Intensive Crit Care Nurs 2012:24.

8. Jacobi J, Fraser GL, Coursin DB, Ricker RR, Fantaine D, Wittbrodt ET et al. Clinical Practice Guidelines For The Substained

Use Of Sedatives And Analgesics In The Critically Adult. Critical Care Med 2002, 30:119-41.

9. Adamou E, Giakoumidakis K, Kadda O, Argyriou G, Kapadochos T, Vasilopoulos G et al. Exploring nurse’s role in Intensive Care Units. Rostrum of Asclepius 2011, 10(2):221-39. (Article In Greek)

10. Knaus WA, Droper EA, Wagner DP, Zimmerman JE. APACHE II: a severity of disease classification system. Critical Care Medicine 1985, 13(10):818-29.

11. Ely EW, Inouye SK, Bernard GR, Gordon S, Francis J, May L et al. Delirium In Mechanically Ventilated Patients: Validity And Reliability Of The Confusion Assessment Method for the Intensive Care Unit (Cam-Icu). Jama 2001, 286:2703-10.

12. Sessler NG, Gosnell SM, Grap MJ, Brophy MG, O’neial VP, Keane AK et al. The Richmond Agitation-Sedation Scale Validity and Reliability in Adult Intensive Care Unit Patients. American Journal of Resp. and Critical Care Medicine 2002, 166:1338-44.

13. Morandi A, Jackson JC, Ely EW. Delirium in the intensive care unit. Int Rev Psychiatry 2009, 21(1):43-58.

14. Dubois MJ, Bergeron N, Dumont M, Dial S, Skrobik Y. Delirium in an Intensive Care Unit: A Study Of Risk Factors. Intensive Care Med 2001, 27:1297-1304.

15. Mc Nicol L, Pisaui MA, Zhang Y, Ely EW, Siegel MD, Inouye SK. Delirium in the Intensive Care Unit: Occurrence And Clinical Course In Older Patients. J Am Geriatr Soc 2003, 51:591-8.


16. Ouiment S, Kavauagh BP, Gottfried SB, Skrobik Y. Incidence Risk and Consequences of ICU Delirium. Intensive Care Med 2007, 33:66-73.

17. Van Rompaey B, Elseviers MM, Schmurmans MJ, Shortridge-Baggettt LM, Traijens S, Bassaert L. Risk factors for delirium in intensive care patients: a prospective cohort study. Critical Care 2009, 13(3):77.

18. Aldemir M, Ozen S, Kara IH, Sir A, Bac B. Predisponding factors for delirium in the surgical intensive care unit. Critical care 2001, 5(5):265-70

19. Ely EW, Shintzui A, Truman B, Speroff T, Gordon SM, Harrell FE et al. Delirium as a Predictor Of Mortality In Mechanically Ventilated Patients in the Intensive Care Unit. Jama 2004, 291:1753-62.

20. Monte R, Rabuñal R, Casariego E, Bal M, Pértega S. Risk factors for delirium tremens in patients with alcohol withdrawal syndrome in a hospital setting. Eur J Intern Med 2009, 20(7):690-4.

21. Yocum GT, Gaudet GJ, Teverbaugh LA, Quest DO, McComick PC, Connolly EsJr et al. Neurocognitive performance in hypertensive patients after spine surgery. Anesthesiology 2009, 110:254-61.

22. Miyazaki S, Yoshitani K, Miura N, Irie T, Inatomi Y, Ohnishi Y et al. Risk factors of stroke and delirium after off-pump coronary artery bypass surgery. Interact Cardia Thor Surgery 2011, 12(3):379-83.

23. Burapakajornpong N, Maneeton B, Srisurapanont M. Pattern and risk factors

of alcohol withdrawal delirium. J Med Assoc Thai 2011, 94(8):991-7.

24. Lucidarne O, Seguin A, Daubin C, Ramakers M, Terazin N, Beck P. Nicotine withdrawal and agitation in ventilated critically ill patients. Critical Care 2010, 14(2):58.

25. Καπνός & Εξάρτηση. ONLINE, 03/05/2012, 1, Διαθέσιμο από: http://www.bestrong.org.gr/el/health/nosmoking/stopsmoking/smokeanddependence/.

26. Mc Cowan, Marik P. Refractory Delirium Tremens Treated With Propofol: A Case Series. Crit. Care Med 2000, 28:1781-84.

27. Brook AD, Ahrens TS, Schaiff R, Prentice D, Sherman G, Shannon W et al. Effects Of A Nursing-Implemented Sedation Protocol on the Duration of Mechanical Ventilation. Crit. Care Med 1999, 27:2609-15.




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1. Κατανομή πληθυσμού μελέτης με βάση το ατομικό ιστορικό

NAI

n(%)

ΟΧΙ

n(%)

ΧΑΠ - Εμφύσημα 30 (25) 92 (75)

Υπέρταση 56 (46) 66 (54)

Στεφανιαία νόσος 26 (21) 96 (79)

Αρρυθμίες 24 (20) 98 (80)

Σακχαρώδης Διαβήτης 30 (25) 92 (75)

Θυρεοειδοπάθειες 12 (10) 110 (90)

Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια 12 (10) 110 (90)

Κακοήθεια 12 (10) 110 (90)

Πίνακας 2 .Κατανομή πληθυσμού σύμφωνα με τις επιπλοκές που

παρουσίασαν

ΝΑΙ

n(%)

ΟΧΙ

n(%)

Υπερπυρεξία/ υποθερμία 88(72) 34(28)

Αναπνευστική ανεπάρκεια/ ARDS 70(57) 52(43)

Αρρυθμίες 25(20) 97(80)

Οξεία Νεφρική Ανεπάρκεια 24(20) 98(80)

Πολυοργανική ανεπάρκεια 40(33) 82(67)

Αιμορραγία γαστρεντερικού 18(15) 104(85)

Εγκεφαλικό οίδημα 11(9) 111(91)

Αφαίρεση κεντρικών γραμμών,

καθετήρων 5(4) 117(96)

Αφαίρεση ενδοτραχειακού σωλήνα 4(3) 118(97)


Πίνακας 3. Συγκριτική αξιολόγηση εμφάνισης παραληρήματος με

παράγοντες ατομικών συνηθειών, Ζωτικών Σημείων, πρόγνωσης και

επιβίωσης

Παραλήρημα

Ναι

n(%)

Παραλήρημα

Όχι

n(%)

p-value

Υπέρταση Ναι n(%) 32(62) 20(29)

0,009 Όχι n(%) 20(38) 50(71)

Κατανάλωση

Αλκοόλ

Ναι n(%) 44(85) 48(69) 0,005

Όχι n(%) 8(15) 22(31)

Κάπνισμα Ναι n(%) 38(73) 34(49)

0,023 Όχι n(%) 14(27) 36(51)

Υπερπυρεξία Ναι n(%) 42(81) 48(69)

0,044 Όχι n(%) 10(19) 22(31)

Καταστολή Ναι n(%) 48(92) 54(77)

0,047 Όχι n(%) 4(8) 16(23)

APACHE II mean±sd 23±8 20±6 0.033

Θάνατος Ναι n(%) 27(52) 25(36)

0,001 Όχι n(%) 25(48) 45(64)





Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ): Διερεύνηση Αντιλαμβανόμενου

Άγχους στο Νοσηλευτικό Προσωπικό

Κουράκος Ι. Μιχαήλ1, Καυκιά Β. Θεοδώρα2, Θανασά Π. Γεωργία3, Κυλούδης Γ. Παναγιώτης4,

Σταθαρού Κ. Αγγελική5, Ρεκλείτη Δ. Μαρία6, Σαρίδη Ι. Μαρία

7

1. Τομεάρχης Νοσηλευτικής Υπηρεσίας, MSc, PhD(c), Ψ.Ν.Α 2. Προϊσταμένη, MSc, PhD(c), Αναισθησιολογικό Τμήμα, Γ.Ν.Θ. “Άγιος Παύλος” - Παράρτημα

ΠΑΝΑΓΙΑ 3. Νοσηλεύτρια, MSc, Υπεύθυνη Γραφείου Πρόληψης και Αγωγής Υγείας Γ.Ν.Α. “Γ.Ν. Γεννηματάς” 4. Νοσηλευτής, MSc, Γ.Ν. “Γ. Παπανικολάου”, Θεσσαλονίκη 5. Προϊσταμένη, MSc, Α’ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, “Αιγινήτειο” Νοσοκομείο 6. Νοσηλεύτρια, MSc, PhD(c), Αναισθησιολογικό Τμήμα, Γ.Ν. Κορίνθου 7. Διευθύντρια Νοσηλευτικής Υπηρεσίας, MSc, PhD, Γ.Ν. Κορίνθου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο τομέας υγείας, όντας ένα από τα πιο στρεσογόνα περιβάλλοντα, θεωρείται ότι συμβάλλει στην

εμφάνιση άγχους. Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση άγχους αφορούν στους

εργαζόμενους (εργασιακή υπερφόρτωση, διαπροσωπικές σχέσεις και σύγκρουση ρόλων, ασάφεια

του επαγγελματικού ρόλου, υπερβολικές προσδοκίες), στους ασθενείς (πορεία νόσου, χρονιότητα,

θάνατος) και στην οργάνωση του συστήματος υγείας (οργανωτική αδικία, η μη συμμετοχή στη

λήψη αποφάσεων, κακή διαχείριση).

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας ερευνητικής εργασίας ήταν η διερεύνηση των επιπέδων άγχους του

νοσηλευτικού προσωπικού (ΝΠ).

Υλικό και Μέθοδος: Το δείγμα αποτέλεσαν 102 μέλη του νοσηλευτικού προσωπικού

παθολογικών κλινικών τεσσάρων νοσοκομείων ΕΣΥ της Αττικής. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το

Σεπτέμβριο 2009-Μάρτιο 2010. Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά καταγράφηκαν με

τμήμα του Ερωτηματολόγιου Αξιολόγησης Συμπεριφορών Υγείας. Το εργαλείο έρευνας αξιολογεί

αισθήματα έντασης, νευρικότητας, απόσυρσης και ανησυχίας τα οποία αυξάνουν την απόκριση

στο φυσικό κίνδυνο και το άγχος και βασίστηκε στο State-Trait Anxiety Inventory (STAI I - II) . Η

στατιστική ανάλυση έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS 15.0.

Αποτελέσματα: Υπήρξε ικανοποιητική αντιπροσώπευση των φύλων, ηλικιών και εκπαιδευτικών

επιπέδων στο δείγμα. Οι συμμετέχοντες, ιδιαίτερα οι γυναίκες και οι μεγαλύτερης ηλικίας,

δήλωσαν ότι οι απαιτήσεις της εργασίας επηρεάζουν αρνητικά το χρόνο και την ενέργεια που

αφιερώνουν στον εαυτό τους (42,2%, t(100)=-3,076, p=0,003 & r=0,275, p=0,005) και στην

οικογένειά τους (38,2%, t(100)=-2,359, p=0,020). Αντιθέτως, τα οικογενειακά θέματα δεν


φαίνεται να επηρεάζουν την εργασία τους (93,1%). Καταγράφηκαν υψηλά επίπεδα

αντιλαμβανόμενου άγχους και συσχετίστηκαν κυρίως με το γυναικείο φύλο και τη μεγαλύτερη

ηλικία. Συνολικά στις απόψεις του ΝΠ έπαιξαν ρόλο το φύλο και η ηλικία, αλλά όχι το ίδρυμα

αποφοίτησής τους.

Συμπεράσματα: Οι νοσηλευτές, στις μέρες μας, παρά την μεγάλη έλλειψη προσωπικού και το

αυξημένο φόρτο εργασίας συνεχίζουν να επιδεικνύουν τον ανάλογο ζήλο στη φροντίδα των

ασθενών. Η βελτίωση εργασιακών συνθηκών, οικονομικών απολαβών και η ψυχο-εκπαίδευση σε

ζητήματα άγχους μπορούν να βελτιώσουν τον τρόπο που το νοσηλευτικό προσωπικό βιώνει την

εργασιακή του ζωή.

Λέξεις κλειδιά: Αντιλαμβανόμενο άγχος, επίπεδα άγχους, συμπεριφορές υγείας, νοσηλευτικό

προσωπικό, επίδραση εργασίας.


Κουράκος Μιχαήλ, Γ. Κονδύλη 17, 17455, Καλαμάκι, Αθήνα,

Τηλ. 6944849742, 2109843534, Email: [email protected]

Greek National Health System (NHS): A study of perceived stress in

Nursing Personnel

Kourakos J. Michael1, Kafkia V. Theodora2, Thanasa P. Georgia3, Kiloudis G. Panagiotis4, Statharou K.

Aggeliki5, Rekliti D. Maria6, Saridi J. Maria

7

1. Vice director of Nursing Department, MSc, PhD(c), Attica Psychiatric Hospital 2. Head Nurse, MSc, PhD(c), Anaesthetics Department, G.H. of Thessaloniki “St.Paul”-PANAGIA 3. Nurse, MSc, Prevention and Health Promotion Officer, G.H. of Athens “G.Gennimatas” 4. Nurse, MSc, G.H. of Thessaloniki “G.Papanikolaou” 5. Head Nurse, MSc, 1st Psychiatric Ward of University of Athens, “Aeginition” 6. Nurse, MSc, Anaesthetics Department, G.H. of Korinthos 7. Director of Nursing Department, MSc, PhD, G.H. of Korinthos

ABSTRACT

The health sector, being one of the most stressful working environments, is considered to

contribute to chronic stress. Factors contributing to stress can involve employees (work overload,

interpersonal relations and role conflict, vagueness of professional role, extreme expectations),




patients (course of the disease, chronicity, death) and health system organization (organizational

injustice, lack of participation in decision making, bad management).

Aim: The aim of the present study was to investigate the anxiety levels of nursing personnel (NP).

Material and Methods: The sample was 102 members of NP in medical wards in four hospitals of

the National Health System (NHS) in Attica, Greece. The study took place from September 2009 to

March 2010. Socio-demographic characteristics were recorded with a part of the Health Attitudes

Evaluation Questionnaire which evaluates intensity, nervousness, remoteness and concern that are

increasing the response to natural danger and stress. It was based on the State-Trait Anxiety

Inventory (STAI I-II). Statistical analysis was done with SPSS 15.0.

Results: There was satisfactory representation of genders, age groups as well as educational levels

in our sample. All participants, especially women and older nurses, stated that their job demands

influence negatively the time and energy that they devote to themselves (42,2%, t(100)=-3,076,

p=0,003 & r=0,275, p=0,005) and their families (38,2%, t(100)=-2,359, p=0,020). On the contrary,

family matters did not seem to influence their work (93,1%). Increased levels of reported anxiety

were registered in all participants and were associated mostly with the female gender and older

age. Finally, gender and age, but not the level their education influenced the nurses’ attitudes.

Conclusions: Nurses, nowadays, despite the lack of nursing staff and increased workload continue

to demonstrate the appropriate zeal in patient care. Improvement of working conditions, salary and

psycho-education on stress matters can improve the way NP experiences its working life.

Keywords: Perceived stress, anxiety levels, health attitudes, nursing personnel, job effect.


Kourakos Michael, G. Kondili 17, 17455, Kalamaki, Athens,

Tel.: 6944849742, 2109843534, Email: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ο άγχος είναι ένα διάχυτο, δυσάρεστο,

συχνά ασαφές συναίσθημα που

εκδηλώνεται με φόβο, ένταση και ανησυχία

και που τις περισσότερες φορές συνοδεύεται

από σωματικά συμπτώματα όπως

ταχυκαρδία, καρδιακή αρρυθμία, πεπτικές

εσωτερικές διαταραχές, ξηροστομία,

ωχρότητα, τρόμο, κεφαλαλγία κ.α..1 Ένας

επιπλέον ορισμός που έχει δοθεί από την

Αμερικανική Ένωση Καρδιολόγων ορίζει το

άγχος ως «την αντίδραση που εμφανίζεται,

όταν η πίεση που ασκείται σε ένα άτομο

υπερβαίνει την αντιλαμβανόμενη ικανότητά

του ως προς την αντιμετώπιση».

Τ

2


Σύμφωνα με τον Χριστοδούλου,3

Το άγχος περιγράφεται ως μία παγκοσμίως

γνωστή κατάσταση, η οποία λειτουργεί σαν

μηχανισμός προειδοποίησης. Ο μηχανισμός

αυτός εκπέμπει προειδοποιητικά σήματα σε

καταστάσεις κινδύνου.

το άγχος

εντάσσεται στις ποιοτικές διαταραχές του

συναισθήματος και αφορά στο δυσάρεστο

συναίσθημα επικείμενου κινδύνου. Ο

κίνδυνος αυτός μπορεί να είναι υπαρκτός

(συνειδητός) ή άγνωστος (υποσυνείδητος ή

ασυνείδητος). Ανάλογα με την έντασή του το

άγχος έχει διάφορες διαβαθμίσεις, αρχίζοντας

από την απλή ανησυχία και καταλήγοντας

στον πανικό.

4

Στη δυναμική αλληλεπίδραση του ατόμου με

τους στρεσογόνους παράγοντες εμπλέκεται

το νευρικό, το ενδοκρινικό και το

ανοσολογικό σύστημα, τα οποία με τις

ορμόνες και τους ανοσομεταβιβαστές

αλληλεπιδρούν με το νευρικό σύστημα. Τα

στρεσογόνα ερεθίσματα διαμέσου του

κεντρικού νευρικού συστήματος αυξάνουν

την παραγωγή ορμονών (αδρεναλίνη,

νοραδρεναλίνη, παράγοντας έκλυσης

κορτικοτροπίνης, φλοιοεπινεφριδιοτρόπος

ορμόνη και κορτιζόλη) προκαλώντας

αντανακλαστική αντίδραση του σώματος.

Το άγχος που

εμφανίζεται στην καθημερινή αντίδραση του

ατόμου ως στρες μπορεί να κάνει ένα άτομο

να αισθάνεται συναισθηματικά ή και φυσικά

κουρασμένο, απογοητευμένο, ευάλωτο,

ανεπαρκές, ευερέθιστο και απομονωμένο. Το

άγχος συνδέεται με διαταραχές της μνήμης

και του ύπνου και είναι δυνατό να οδηγήσει

σε απάθεια και κατάθλιψη.

5

Το άγχος που πηγάζει από τις κοινωνικές

αλληλεπιδράσεις είναι δυνατόν να

ενεργοποιήσει την ανάπτυξη ψυχολογικών

διαταραχών. Με την κατανόηση των

ψυχοκοινωνικών αγχογόνων καταστάσεων

είναι δυνατόν να εφαρμοστούν τεχνικές οι

οποίες θα υποστηρίξουν αποτελεσματικά το

άτομο στη διαχείριση του άγχους του.

Σημαντικός ρόλος στην διαχείριση των

αγχογόνων καταστάσεων αποδίδεται στην

κοινωνική υποστήριξη η οποία δρα

προστατευτικά μέσω της αύξησης της

αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης του

ατόμου δημιουργώντας θετικά συναισθήματα

και βοηθώντας το άτομο να ανεχθεί καλύτερα

τα εξωγενή αγχογόνα ερεθίσματα.

Από τη στιγμή που δεν είναι δυνατή η εν

πολλοίς αποφυγή των στρεσογόνων

παραγόντων, εξέχουσα σημασία έχει η

εκπαίδευση του ατόμου στην αντιμετώπιση

και βέλτιστη διαχείρισή τους.

Ο τομέας της υγείας αποτελεί έναν από τους

πιο στρεσογόνους χώρους εργασίας.6-9 Οι

έρευνες ασχολούνται κυρίως με τον

εντοπισμό των πηγών του

άγχους καταλήγοντας στο ότι υπάρχει

μεγάλος αριθμός αγχογόνων παραγόντων.10-

12 Παράγοντες που αφορούν στους ίδιους

τους εργαζόμενους (εργασιακή

υπερφόρτωση, σύγκρουση ρόλων και




ασάφεια του ρόλου των επαγγελματιών

υγείας) φαίνεται να αποτελούν τους

κρισιμότερους παράγοντες πρόκλησης

επαγγελματικού άγχους, ενώ παράγοντες που

σχετίζονται με τους ασθενείς φαίνεται να

προκαλούν λιγότερο άγχος.13 Σύμφωνα με

άλλους ερευνητές, οι εργαζόμενοι στον τομέα

της υγείας, καθώς φροντίζουν για την

κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των

ασθενών, εκτίθενται σε σημαντικές πηγές

άγχους.14,15

Μια άλλη σημαντική πηγή άγχους είναι οι

διαπροσωπικές σχέσεις στο χώρο εργασίας

7.

Οι υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό

τους ή τους άλλους έχουν εντοπισθεί ως

παράγοντες που προκαλούν άγχος.16 Σε

ορισμένες περιπτώσεις, άμεση πηγή είναι η

ίδια η οργανωτική διάρθρωση, όπως η

οργανωτική αδικία, η μη συμμετοχή στη λήψη

αποφάσεων και η κακή διαχείριση.17,18 Τα

αποτελέσματα έρευνας που αφορά στην

έλλειψη αίσθησης του ελέγχου στο πλαίσιο

της εργασίας είναι αντιφατικά. Άλλοι

ερευνητές αναφέρουν ότι για το νοσηλευτικό

προσωπικό η αύξηση των αρμοδιοτήτων και

η αναβάθμιση του ρόλου τους μείωσε τη

δυνητικά θετική επίδραση της αυξημένης

αυτονομίας και ελέγχου1.9 Ενώ παλιότερες

έρευνες εντόπισαν την εκτεταμένη ευθύνη ως

την πιο συχνά αναφερόμενη πηγή

άγχους.20

Το νοσηλευτικό προσωπικό, ενώ

θεώρησε την επαφή με τους ασθενείς ως

πολύ πιο ικανοποιητική, αισθάνθηκε

επιβάρυνση από το γεγονός ότι είναι συνεχώς

υπεύθυνο για εκείνους.

Σκοπός

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η

διερεύνηση της στάσης του νοσηλευτικού

προσωπικού, που εργάζεται στο ΕΣΥ,

απέναντι στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει

στο χώρο εργασίας, στις προοπτικές του

καθώς και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το

άγχος. Μελετήθηκε επίσης, η αρνητική

επίδραση των εργασιακών συνθηκών στην

οικογενειακή ζωή και αντίστροφα.


Για τη διεξαγωγή της παρούσας μελέτης

ορίστηκε αντιπροσωπευτικό δείγμα

νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζεται σε

παθολογικές κλινικές τεσσάρων νοσοκομείων

του ΕΣΥ της Αττικής. Διανεμήθηκαν 150

ερωτηματολόγια και συλλέχθηκαν

συμπληρωμένα 102 (ποσοστό επιστροφής

68%). Ως πρώτο κριτήριο αποκλεισμού από

την έρευνα θεωρήθηκε η ανεπαρκής γνώση

της Ελληνικής γλώσσας (π.χ.

επαναπατρισμένοι συνάδελφοι), που θα

έκανε αδύνατη την κατανόηση των

ψυχομετρικών εργαλείων. Επίσης, στην

έρευνα δε συμμετείχαν εργαζόμενοι που την

περίοδο πραγματοποίησής της ήταν σε

αναρρωτική/εκπαιδευτική άδεια ή

αποσπασμένοι σε άλλα τμήματα. Από τους

εργαζόμενους που προσεγγίστηκαν, τέσσερις


αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα για

προσωπικούς λόγους.

Για την καταγραφή των κοινωνικο-

δημογραφικών χαρακτηριστικών του

δείγματος (φύλο, ηλικία, οικογενειακή

κατάσταση, τίτλοι σπουδών, θέση εργασίας)

χορηγήθηκε σχετικό ερωτηματολόγιο.

Χρησιμοποιήθηκε, επίσης, εργαλείο μέτρησης

των επιπέδων αντιλαμβανόμενου άγχους που

έχει σταθμιστεί και χρησιμοποιηθεί

συστηματικά από το Κέντρο Μελετών Υγείας

και από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και

Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠI) για την μελέτη

της υγείας και των συμπεριφορών Ελληνικών

πληθυσμών.21-23 Αποτελεί μέρος ενός

ευρύτερου εργαλείου αξιολόγησης

συμπεριφορών υγείας, το οποίο περιλαμβάνει

κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις με γραφική

κλίμακα Likert. Το ερωτηματολόγιο

αποτελείται από τμήμα δημογραφικών

στοιχείων, τμήμα αξιολόγησης καπνιστικών

συνηθειών, τμήμα

βαθμολόγησης/αξιολόγησης σωματικής

δραστηριότητας, διατροφικών συνηθειών και

κατανάλωσης αλκοόλ, και τέλος τμήμα

μέτρησης/αξιολόγησης αντιλαμβανόμενων

επιπέδων άγχους. Το τμήμα μέτρησης και

αξιολόγησης του άγχους αφορά παροδικές

αποκρίσεις άγχους καθώς και την σταθερή

τάση απόκρισης στις αντιληπτές, από το

άτομο, απειλές του περιβάλλοντος. Το

εργαλείο αξιολογεί αισθήματα έντασης,

νευρικότητας, απόσυρσης και ανησυχίας τα

οποία αυξάνουν την απόκριση στο φυσικό

κίνδυνο και το άγχος. Διακρίνει το

αντιλαμβανόμενο άγχος σε τέσσερις

υποκατηγορίες: χαμηλό, μέτριο, υψηλό, πολύ

υψηλό. Έχει βασιστεί στο State-Trait Anxiety

Inventory (STAI I-II).24

Η παρούσα ερευνητική μελέτη ολοκληρώθηκε

μετά έγκριση της επιτροπής βιοηθικής της

Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου

Θεσσαλίας, άδεια των επιστημονικών

συμβουλίων των συμμετεχόντων

νοσοκομείων και μετά την προφορική

πληροφορημένη συγκατάθεση των

ερωτηθέντων. Τηρήθηκε πλήρης εχεμύθεια

και ανωνυμία και τα αποτελέσματα

χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά και μόνον

για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας

και αποκλειστικά και μόνον από την

ερευνητική ομάδα.

Η στατιστική επεξεργασία των

αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε με το

στατιστικό πακέτο S.P.S.S. 15.0 με

περιγραφικά στοιχεία κατανομών (μέσος

όρος, σταθερή απόκλιση), ραβδογράμματα

ποσοστού του νοσηλευτικού προσωπικού ως

προς τις απαντήσεις τους σε κάθε κλίμακα

και υποκλίμακα, δοκιμασία t-test, χ2 και

Fisher's Exact Test. Για τη διερεύνηση της

στατιστικής συσχετίσεως των ποσοτικών

μεταβλητών μεταξύ των διαφορετικών

ομάδων, χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής

συσχετίσεως (correlation coefficient) r του

Pearson (p<0,05).





Στην παρούσα έρευνα συμμετείχε

νοσηλευτικό προσωπικό τεσσάρων

νοσοκομείων ΕΣΥ της Αττικής (n=102), εκ

των οποίων το ένα τρίτο (n=33) ήταν άνδρες

και το υπόλοιπο,(n=69), γυναίκες. Από τους

εργαζόμενους που προσεγγίστηκαν, τέσσερις

αρνήθηκαν να συμμετάσχουν για

προσωπικούς λόγους.

Ο μέσος όρος ηλικίας των συμμετεχόντων

ήταν 37,1(±8,15) έτη (Εικόνα 1). Σε ότι

αφορά στις ηλικίες ανδρών και γυναικών

διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε μεταξύ τους

στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση

[t(100)= -1,381, p=0,170].

Αναφορικά με το εκπαιδευτικό επίπεδο των

συμμετεχόντων, το 77,5% του δείγματος

(n=72) αποφοίτησαν από τμήμα

νοσηλευτικής των Τ.Ε.Ι., ενώ το 22,5% του

δείγματος (n=23) ήταν απόφοιτοι

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Από το σύνολο

των συμμετεχόντων μόνο το 18,6% ήταν

κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος

ειδίκευσης, ενώ κανένας δεν είχε διδακτορικό

δίπλωμα. Το 54,9% του δείγματος ήταν

παντρεμένοι και το 52,5% γονείς.

Αναλυτικότερα, το 31,4% αναφέρει ότι έχει

δύο παιδιά, ενώ ενδιαφέρον είναι ότι μόνο

τρεις νοσηλευτές (2,9%) δήλωσαν ότι έχουν

τρία παιδιά και μόνο ένας (1,0%) δήλωσε ότι

έχει τέσσερα.

Επιπλέον, αναφορικά με την εργασιακή θέση

των συμμετεχόντων περίπου οι μισοί δεν

κατείχαν θέση ευθύνης (Εικόνα 2). Οι

υπόλοιποι κατείχαν θέσεις προϊστάμενου

(9,1%), υπεύθυνου Α΄ (15,2%), υπεύθυνου Β΄

(9,1%) και βοηθού νοσηλευτή (16,2%). Τέλος,

το 2% του δείγματός μας αποτελούνταν από

φοιτητές νοσηλευτικής που κατά το

διάστημα συλλογής των δεδομένων

πραγματοποιούσαν την πρακτική τους

άσκηση.

Στην Εικόνα 3 παρουσιάζεται η κατανομή του

νοσηλευτικού προσωπικού με βάση το

συνολικό χρόνο εργασίας τους στο χώρο της

νοσηλευτικής. Όπως φαίνεται, τη μεγαλύτερη

αντιπροσώπευση έχουν οι κατηγορίες 0-5

(28,4%), 10-15 (24,5%) και >20 (27,5%)

ετών εργασίας στο χώρο της νοσηλευτικής

[χ2(4)=18,196, p=0,001]. Από την ανάλυση

των δεδομένων προέκυψε ότι η πλειοψηφία

του δείγματος (39,8%) εργαζόταν σε

παθολογική κλινική έως και 5 χρόνια

[χ2

Περίπου οι μισοί συμμετέχοντες (52,9%)

βίωναν μέτρια επίπεδα άγχους. Αξίζει να

σημειωθεί όμως ότι μόνο το 8,8% του

δείγματός μας δήλωσε ότι βιώνει χαμηλά

(3)=28,735, p<0,001]. Από το σύνολο των

ερωτηθέντων η κατηγορία 15-20 έτη

εργασίας στην παθολογική κλινική

αποτελούσε το 7,1%, ενώ οι κατηγορίες 5-10

και >20 ετών είχαν παρόμοια εκπροσώπηση

(17,3 και 15,3%, αντίστοιχα). Μεγαλύτερο

ήταν το ποσοστό του νοσηλευτικού

προσωπικού με προϋπηρεσία στην

παθολογική κλινική <5 ετών (39,8%).


επίπεδα άγχους. Τα επίπεδα

αντιλαμβανόμενου άγχους φάνηκε να

επηρεάζονται από το φύλο και την ηλικία των

συμμετεχόντων αλλά όχι από το εκπαιδευτικό

τους επίπεδο. Πιο αναλυτικά, διαπιστώθηκε

ότι οι γυναίκες βίωναν υψηλότερα επίπεδα

άγχους συγκριτικά με τους άνδρες [t(100)=-

2,736, p=0,007] και ότι όσο αυξανόταν η

ηλικία του νοσηλευτικού προσωπικού

αυξάνονταν αντίστοιχα και τα

αντιλαμβανόμενα επίπεδα άγχους (Pearson’s

r=0,238, p=0,016).

Συζήτηση

Η παρούσα εργασία διερεύνησε τα επίπεδα

άγχους σε ένα δείγμα 102 μελών

νοσηλευτικού προσωπικού τεσσάρων

νοσοκομείων ΕΣΥ στην Αθήνα. Υπήρχε

ικανοποιητική αντιπροσώπευση των φύλων,

των ηλικιών αλλά και των εκπαιδευτικών

επιπέδων στο δείγμα, ενώ για τη μέτρηση των

βασικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν

έγκυρα και αξιόπιστα ψυχομετρικά εργαλεία.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας

μελέτης οι συμμετέχοντες, κυρίως οι γυναίκες

και ιδιαίτερα οι μεγάλης ηλικίας, δήλωσαν ότι

οι απαιτήσεις της δουλειάς τους επηρεάζουν

αρνητικά το χρόνο και την ενέργεια που

αφιερώνουν στον εαυτό τους (42,2%,

t(100)=-3,076, p=0,003 & r=0,275, p=0,005)

και στην οικογένειά τους (38,2%, t(100)=-

2,359, p=0,020), ενώ δε συμβαίνει το

αντίθετο, δηλαδή τα οικογενειακά τους

θέματα δε φαίνεται να επηρεάζουν την

εργασία τους (93,1%). Η νοσηλευτική είναι

ένα επάγγελμα που σε όλον τον κόσμο

ασκείται στο μεγαλύτερο ποσοστό του από

γυναίκες , οι οποίες χαρακτηρίζονται από την

πολλαπλότητα των ρόλων που βιώνουν

(εργαζόμενη, μητέρα, νοικοκυρά, σύζυγος,

κ.λ.π.) και ως εκ τούτου αυτό συντελεί στην

αυξημένη επίπτωση κόπωσης, τόσο

συναισθηματικής όσο και σωματικής.

Υψηλά επίπεδα αντιλαμβανόμενου άγχους

καταγράφηκαν σε όλους τους συμμετέχοντες

και συσχετίστηκαν κυρίως με το γυναικείο

φύλο και τη μεγαλύτερη ηλικία, παράγοντες

και οι δύο που εμφανίζουν θετική συσχέτιση

με τα αυξημένα επίπεδα εργασιακού άγχους

και σε άλλες παρόμοιες μελέτες.

13,15

8,10,26,27

Συνολικά στις απόψεις των νοσηλευτών

έπαιξε ρόλο το φύλο και η ηλικία, αλλά όχι το

επίπεδο του ιδρύματος από το οποίο

αποφοίτησαν. Tα ευρήματα της μελέτης μας

συμφωνούν με τα ευρήματα αρκετών

αναλόγων μελετών από την Ελλάδα και

σύμφωνα με αυτά το νοσηλευτικό επάγγελμα

θεωρείται από τα πλέον στρεσογόνα

επαγγέλματα.

Σχετικά με την αλληλεπίδραση εργασιακών

και οικογενειακών ή προσωπικών

ζητημάτων, οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι η

εργασία τους επηρεάζει αρνητικά τη

φροντίδα του εαυτού και της οικογένειάς

τους αλλά όχι το αντίστροφο. Σε παρόμοιες

μελέτες, βρέθηκε ότι οι συνθήκες εργασίας

26,27,28




εμποδίζουν το προσωπικό να ανταποκριθεί

στις κοινωνικές του υποχρεώσεις λόγω των

ωραρίων εργασίας, καθώς επίσης η κόπωση

στην εργασία το δυσκολεύει να ανταποκριθεί

στις οικογενειακές του υποχρεώσεις, ενώ τα

προβλήματα της εργασίας συχνά το

απασχολούν ακόμη και στο σπίτι.25,28,29 Εκτός

από την οικογενειακή φροντίδα, η οποία και

επηρεάζεται από το εργασιακό στρες, η

πολλαπλότητα των ρόλων που καλείται να

παίξει ο νοσηλευτής (γονέα, συζύγου,

επαγγελματία) επιβαρύνει συναισθηματικά

τον εργαζόμενο.30 Σε συναφή μελέτη από την

Αγγλία καταγράφηκε μεγάλο ποσοστό

επαγγελματιών υγείας (>50%), να

αναφέρουν ότι η εργασιακή εξουθένωση

επηρεάζει αρνητικά τον ύπνο τους.31

Γενικότερα, η συναισθηματική επένδυση σε

άλλους τομείς εκτός της εργασίας

υποβοηθείται και από την οικογένεια,

κατάσταση που μπορεί να ισορροπήσει τον

νοσηλευτή και γενικότερα τον επαγγελματία

υγείας σε ότι αφορά την κοινωνική του

ενεργοποίηση.

Λιγότερο από 10% των συμμετεχόντων

ανέφερε χαμηλά επίπεδα άγχους, ενώ οι

υπόλοιποι ταξινομήθηκαν στις υπόλοιπες

κατηγορίες (κυρίως μέτριο και υψηλό).

Παρότι δεν υπάρχει τρόπος άμεσης

σύγκρισης, το εύρημα αυτό φαίνεται να

συνάδει με τη γενική βιβλιογραφία που

υποστηρίζει ότι ο χώρος της υγείας και

ειδικότερα της νοσηλευτικής χαρακτηρίζεται

από υψηλά επίπεδα άγχους.

32

Αν και στη μελέτη μας δεν διερευνήθηκαν

άμεσα οι αιτίες του εργασιακού άγχους,

ωστόσο οι συμμετέχοντες σε αυτήν δήλωσαν

δυσαρεστημένοι από την πληροφόρηση και

ενημέρωσή τους σχετικά με οργανωτικά

θέματα, όπως η πολιτική της διοίκησης του

ιδρύματος, η πληροφόρηση για τους στόχους

και τα σχέδια της κλινικής και γενικότερα η

ενημέρωση από τη διεύθυνση. Η άνιση

οργανωτική διαχείριση και η μη συμμετοχή

και ενημέρωση στη λήψη αποφάσεων είναι

αποδεδειγμένα μια από τις πηγές μη

ικανοποίησης από την εργασία και αύξησης

του εργασιακού άγχους.

6-9,11,27,30

17,18 Παράλληλα, οι

δυσκολίες που παρουσιάζονται σε πολλές

περιπτώσεις στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση

των νοσηλευτών (ανυπαρξία υποστήριξης και

παρουσία εμποδίων από τη νοσηλευτική

διεύθυνση και τη διοίκηση των νοσηλευτικών

ιδρυμάτων), καθώς και η ακατάλληλη

τοποθέτηση νοσηλευτών σε τμήματα ή θέσεις

ευθύνης που δεν ανταποκρίνονται στις

εξειδικεύσεις τους) επιδεινώνει το στρες και

άγχος. Η αποτελεσματικότητα της διοίκησης

των νοσοκομειακών- νοσηλευτικών δομών

καθώς και η παροχή κινήτρων φαίνεται ότι

συσχετίζονται θετικά με την επαγγελματική

εξουθένωση και τη συναισθηματική

επιβάρυνση από την εργασία, εύρημα που

καταγράφεται και σε άλλες μελέτες.28-31 Σε

ότι αφορά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά,


δε βρέθηκε σημαντική διαφορά μεταξύ των

δύο φύλων, όπως μάλιστα αναμενόταν και με

βάση τη διεθνή βιβλιογραφία.

32-36


Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα των

ερευνών στο πεδίο αυτό καταδεικνύουν ότι

παρότι οι νοσηλευτές αναφέρουν

αξιοσημείωτα επίπεδα άγχους, εξακολουθούν

να κινητοποιούνται από την αγάπη που έχουν

για το αντικείμενο εργασίας τους αλλά και

από τους στενούς διαπροσωπικούς δεσμούς

που συνάπτουν με τους συναδέλφους και

συνλειτουργούς τους. Η βελτίωση των

εργασιακών συνθηκών και των οικονομικών

απολαβών αλλά και η ψυχο-εκπαίδευση σε

ζητήματα άγχους είναι οι προτεινόμενες

δράσεις που μπορούν να βελτιώσουν τον

τρόπο που οι νοσηλευτές βιώνουν την

εργασιακή τους ζωή.


1. Social and Preventive Medicine Institute (2009).Available from: http://www.mednet.gr/agogi/top.htm, last accessed December 15th, 2011.

2. American Heart Association (AHA) (2011). Available from: http://www.americanheart.org, last accessed December 15th, 2011.

3. Christodoulou GN. Psychosomatic Disorders, in Christodoulou GN and associates, Psychiatry, 2nd Volume. Athens, Beta publications, 2000;412-415 (Article In Greek).

4. Kalpakoglou Th. Stress and Panic: Behavioral theory and therapy (3rd ed.) Athens, Greek Letters, 1998.

5. Tountas G. Modern approaches, in Society and Health (2nd ed.) Athens, Odysseas/New Health publications, 2001;38-9 (In Greek).

6. Anderson WJR, Cooper CL, Willmott M. Research note. Sources of stress in the national health service: a comparison of seven occupational groups. Work & Stress. 1996;10(1):88-95.

7. McDonald LA, Karasek RA, Punnett Λ, Scharf T. Co-variation between workplace physical and psychosocial stressors: evidence and implications for occupational health research and prevention. Ergonomics. 2001;44(7):696-718.

8. McGrath A, Reid N, Boore J. Occupational stress in nursing. International Journal of Nursing Studies. 2003;40(5):555-565.

9. Weinberg A, Creed F. Stress and psychiatric disorder in healthcare professionals and hospital staff. Lancet. 2000;355(9203):533-537.

10. Lambert VA, Lambert CE. Literature review of role stress/strain on nurses: an international perspective. Nursing & Health Sciences. 2001;3(3):161-172.

11. Healy C, McKay M. Identifying sources of stress and job satisfaction in the nursing environment. Australian Journal of Advanced Nursing. 1999;17(2):30-35.

12. Hopkinson PJ, Carson J, Brown D, Fagin L, Bartlett H, Leary J. Occupational stress and community mental health nursing:




what CPNs really said. Journal of Advanced Nursing. 1998;27(4):707-712.

13. Tyler P, Cushway D. Stress in nurses: the effects of coping and social support. Stress Medicine. 1995;11(4):243-251.

14. Erlen JA, Sereika SM. Critical care nurses, ethical decision-making and stress. Journal of Advanced Nursing. 1997;26(5):953-961.

15. McVicar A. Workplace stress in nursing: a literature review. Journal of Advanced Nursing. 2003;44(6):633-642.

16. Edwards D, Burnard P, Coyle D, Fothergill A, Hannigan B. Stress and burnout in community mental health nursing: a review of the literature. Journal of Psychiatric & Mental Health Nursing. 2000;7(1):7-14.

17. Kivimäki M, Elovainio M, Vahtera J, Ferrie JE. Organisational justice and health of employees: prospective cohort study. Occupational and Environmental Medicine. 2003;60(1):27-34.

18. Kirkcaldy BD, Martin T. Job stress and satisfaction among nurses: individual differences. Stress Medicine. 2000;16(2):77-89.

19. Mäkinen A, Kivimäki M, Elovainio M, Virtanen M. Organization of nursing care and stressful work characteristics. Journal of Advanced Nursing. 2003;43(2):197-205.

20. Reid Y, Johnson S, Morant N, Kuipers E, Szmukler G, Bebbington P. Improving support for menthal health staff: a qualitative study. Society of Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 1999;34(6):309-315.

21. Berk A, Chondroleou A, Mentziou I, Schoretsaniti S, Thanasa G, Tountas I et al. A Risk Health Behaviour Modification Programme Targeting Hypertensive Outpatient Population in a General Hospital Setting in Athens. Supplement of the 14th International Conference on Health Promoting Hospitals, WHO, Lithuania, 2006.

22. Berk A, Chondroleou A, Mentziou I, Schoretsaniti S, Thanasa G, Tountas I et al. A Risk Health Behaviour Modification Programme Targeting Hypertensive Outpatient Population in a General Hospital Setting in Athens. Supplement of the 15th International Conference on Health Promoting Hospitals, WHO, Vienna, 2007.

23. Schoretsaniti S, Tountas G. Program of changing smoking habits in patients in the Outpatients Hypertension Clinic with the use of an interview and intertheoretical model of stages of change. Supplement of the 8th Greek Conference of Management of Health Services and Social Care, Eretria, 28-30 September 2006.

24. Spielberger CD. Manual for the State – Trait Anxiety Inventory (STAI). Palo Alto CA: Consulting Psychologists Press, 1983.

25. Dimitriadou-Panteka A, Lavdaniti M, Minasidou E, Tsaloglidou A, Kafkia T, Sapountzi-Krepia D. Working conditions of nursing personnel and their effects in patients and personnel. Rostrum of Asclepius. 2009;8(3):222-239 (Article In Greek).

26. Karanikola M, Stathopoulou H, Kalafati M, Terzi AB, Bouzika M, Papathanassoglou ED. Assessment of Anxiety Symptoms among Intensive Care Nursing Personnel


in Greece . Nosileftiki 2009, 48(4): 447–457(Article In Greek).

27. Moustaka E, Antoniadou F, Malliarou M, Zantzos I, Kiriaki C, Constantinidis T. Research in occupational stress among nursing staff -a comparative study in capital and regional hospitals . Hellenic Journal of Nursing Science. 2010;3(3):79-84(Article In Greek).

28. Marvaki C, Dimoula Y, Kambisiouli E, Christopoulou I, Vastardis L, Gourni I et al. Τhe impact of nursing profession in the life of nursing staff. Νosileftiki 2007, 46(3):406–413 (Article In Greek).

29. Kyloudis P, Georgiadis M, Rekleiti M, Giaglis G, Wozniak G, Roupa Z. Factors of appearance of depressive symptomatology and stress to mental health professionals. Rostrum of Asclepius 2011, 10(4): 530-546 (Article In Greek).

30. Papageorgiou D, Karabetsou M, Nikolakakou C, Paulatou B. Level of anxiety and self-esteem of nurses working in public hospitals. Νosileftiki 2007; 46(2):237–245(Article In Greek).

31. Νorhcott N. Nurses’ experiences as patient’s relatives. England,1997.

32. Dilintas A. Study of the professional burnout syndrome in the personnel of a university hospital. Archives of Hellenic Medicine, 2010; 27(3):498-508 (In Greek).

33. Moustaka E, Koutis C, Babatsikou F, Sarafis P, Malliarou M, Constantinidis T. Mental wellness and its relationship with work related stress. a research on nursing personnel. Hellenic Journal of Nursing

Science, 2011; 4(4): 35-41 (Article In Greek).

34. Κourakos M, Κafkia T, Rekliti M, Zyga S, Κotrotsiou E, Gouva M. A job satisfaction study among healthcare professionals-nurses in medical wards in the Greek National Health System. Archives of Hellenic Medicine, 2012; 29(1): 61-69 (Article In Greek).

35. Cordes CL, Dougherty TW. A review and an integration of research on job burnout. Academic Management Review. 1993;18(4):621-656.

36. Ogden J. Health Psychology (2nd ed.) Translation in Greek by Loumakou M, Antoniou AS: 267-70, Athens, Parizianos publications, 2004.




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Εικόνα 1. Ηλικία συμμετεχόντων

Εικόνα 2. Θέση εργασίας συμμετεχόντων

0%

10%

20%

30%

40%

50%

20-30 31-40 41-50 50 και άνω

26%

37%

32%

05%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Προϊστάμενος Υπεύθυνος Α Υπεύθυνος Β Νοσηλευτής Βοηθός Νοσηλευτή

Πρακτική άσκηση

09% 15%

09%

49%

16%

02%


Εικόνα 3. Χρόνια εργασίας στο χώρο της νοσηλευτικής.

Εικόνα 4. Αντιλαμβανόμενα επίπεδα άγχους

0% 10% 20% 30% 40% 50%

0-5

5-10

10-15

15-20

20 και άνω

28%

11%

25%

09%

28%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Χαμηλά Μέτρια Υψηλά Πολύ υψηλά

09%

53%

36%

02%





Ποιοτικά Χαρακτηριστικά των Ιατρικών Σφαλμάτων: Ερευνητικά

ευρήματα από την Ελλάδα

Πολλάλης Γιάννης1, Βοζίκης Αθανάσιος2, Ρήγα Μαρίνα

3

1. Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2. Λέκτορας, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 3. Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Τα ιατρικά σφάλματα έχουν αναδειχθεί, εδώ και αρκετά χρόνια, ως σημαντική αιτία πρόκλησης

σωματικής βλάβης, αναπηρίας και θανάτου, παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, όλο και περισσότεροι

πολίτες ανησυχούν για το ενδεχόμενο να υποστούν ένα ιατρικό σφάλμα, ενώ οι οργανισμοί που

μπορούν να απευθυνθούν είναι ελάχιστοι και χωρίς πολλές αρμοδιότητες ουσιαστικής

παρέμβασης.

Σκοπός: Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να επιχειρηθεί μια προσέγγιση των ποιοτικών

χαρακτηριστικών των ιατρικών σφαλμάτων, μέσα από υποθέσεις ιατρικής αμέλειας.

Υλικό και Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε ανάλυση 259 περιπτώσεων ιατρικής αμέλειας κατά την

τελευταία δεκαετία. Η έρευνα περιλάμβανε επισκόπηση της υπόθεσης και της απόφασης από τα

Πολιτικά και Διοικητικά Δικαστήρια, όπου καταγράφηκαν ποιοτικά στοιχεία ικανά να

αποτυπώσουν την ελληνική πραγματικότητα. Στην συνέχεια εφαρμόστηκε απλή περιγραφική

στατιστική ανάλυση.

Αποτελέσματα: Με βάση το δείγμα μας, οι περισσότερες υποθέσεις αφορούσαν τις επεμβατικές

ειδικότητες, όπου στην υψηλότερη θέση βρίσκεται η Γενική Χειρουργική (20%) και ακολουθεί η

ειδικότητα της Μαιευτικής-Γυναικολογίας (15,4%). Επιπλέον, το 73,7% των ιατρικών σφαλμάτων

είχαν ως συνέπεια την μόνιμη αναπηρία ή το θάνατο.

Συμπεράσματα: Από την έρευνα, διαπιστώθηκε ότι, και στην Ελλάδα, το ζήτημα του ιατρικού

σφάλματος είναι υπαρκτό, ενώ οι επεμβατικές ιατρικές ειδικότητες φαίνεται να εμφανίζουν τα πιο

υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης δυσμενών συμβάντων που αναφέρονται σε ιατρικά σφάλματα.

Λέξεις κλειδιά: Ιατρικό σφάλμα, δυσμενές συμβάν, σωματική βλάβη, ποιότητα στη φροντίδα

υγείας.



Βοζίκης Αθανάσιος, Καραολή & Δημητρίου 80,

Τ.Κ. 18534, Πειραιάς Τηλ. 210-4142280


Qualitative Patterns of Medical Errors: Research Findings from

Greece

Pollalis Yannis1, Vozikis Athanassios2, Riga Marina

3

1. Professor, Dept. of Economic Science, University of Piraeus 2. Lecturer, Dept. of Economic Science, University of Piraeus 3. PhD (c), Dept. of Economic Science, University of Piraeus

ABSTRACT

For many years, medical errors have been a frequent phenomenon in the Health Care Systems and

an important cause of mortality and morbidity, all over the world. Medical errors are on the

increase both in Europe and in the United States of America which have forced them to confront the

problem and take measures. In Greece, an increasing number of patients are worried about the

possibility of suffering a medical error but the organisations they can turn to are just few and with

limited intervention power.

Aim: The aim of the present study is to present current situation of medical errors in Greece.

Material and Methods: An extensive search was carried out to find the relevant authorities and

the organisations where the various parties affected by the medical errors turn to. We reviewed the

national and international literature as well as local audit results of the last decade.

Results: The findings from our research confirmed the conclusion that the medical malpractice

issue is present in the Greek Health System too, and that the invasive medical specialties seem to

come up against the highest rates of adverse events. So, co-operation and trust between patients,

health care professionals, hospital management, medical councils and the government are essential

to get to the root of the problem.

Keywords: Medical error, adverse event, medical malpractice, quality of health care.





Vozikis Athanassios, 80, Karaoli & Dimitriou street,

P.C.18534 Piraeus, Greece, Tel: 210 4142280,


ς ιατρικό σφάλμα ορίζεται η αδυναμία

μιας προγραμματισμένης ενέργειας να

συμπληρωθεί όπως αναμένεται ή η χρήση

ενός λάθους σχεδιασμού για να επιτευχθεί

ένας στόχος. Τα ιατρικά σφάλματα μπορεί να

αναφέρονται στην κακή άσκηση της ιατρικής

πρακτικής, στις παρενέργειες των φαρμάκων,

στις ιατρικές επεμβάσεις και στον

τεχνολογικό ιατρικό εξοπλισμό.1,2

Ως παρενέργεια ορίζεται το τραύμα που

προκλήθηκε από τον ιατρικό χειρισμό και όχι

από την υπάρχουσα αρρώστια ή κατάσταση

του ασθενούς.

2,3

Αιτίες ιατρικού σφάλματος

• Πολύπλοκα συστήματα υγείας

• Αυξανόμενη πολυπλοκότητα παροχής

υγείας

• Πίεση χρόνου

• Ατελείς πληροφορίες ασθενών για

αλλεργικές αντιδράσεις, ταυτόχρονη λήψη

άλλων φαρμάκων, προηγούμενες

διαγνώσεις και αποτελέσματα εξετάσεων

• Έλλειψη πληροφόρησης για πρόσφατες

παρενέργειες συγκεκριμένων φαρμάκων

• Κακή χρήση ιατρικών σκευασμάτων

• Κακή συνεννόηση για τη χορήγηση

φαρμάκων λόγω δυσανάγνωστου

γραφικού χαρακτήρα, σύγχυσης με

φάρμακα παρόμοιας ονοματολογίας,

λανθασμένης χρήσης μηδενικών και

δεκαδικών ψηφίων στη δοσολογία,

σύγχυσης στο μετρικό σύστημα με άλλες

μονάδες και ακατάλληλων

συντομογραφιών

• Έλλειψη κατάλληλων ετικετών στα

σκευάσματα καθώς επανασυσκευάζονται

σε μικρότερες ποσότητες με αποτέλεσμα

να υπάρχει σύγχυση για τη σωστή

ονομασία και ημερομηνία λήξης τους

• Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως ο

φωτισμός, η ζέστη, ο θόρυβος, οι διακοπές

που αποσπούν την προσοχή του ιατρού

Κατηγοριοποίηση ιατρικού σφάλματος

Τα ιατρικά σφάλματα μπορεί να

παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια της

διάγνωσης, της θεραπείας ή των ενεργειών

πρόληψης. Στον Πίνακα 1, παρουσιάζονται

αναλυτικά οι τύποι του ιατρικού σφάλματος,

όπως κατηγοριοποιούνται από διεθνείς

ερευνητές.

Ω

4


Επιπλέον, σύμφωνα με μία άλλη

κατηγοριοποίηση,5

που επιχειρεί να

αποτυπώσει την βαρύτητα των πιθανών

βλαβών-συνεπειών για τον ασθενή από την

κακή άσκηση της ιατρικής πρακτικής,

αναφέρονται:

Κατηγορία A

: Περιπτώσεις ή γεγονότα

που είναι ικανά να προξενήσουν ιατρικό

σφάλμα.

Κατηγορία B

: Ένα ιατρικό σφάλμα που

τελικά δεν προκάλεσε ζημία στον ασθενή.

Κατηγορία C


υπέστη ο ασθενής αλλά τελικά δεν του

προκάλεσε βλάβη.

Κατηγορία D


υπέστη ο ασθενής και χρειάστηκε

περαιτέρω παρακολούθηση ή παρέμβαση

για να επιβεβαιωθεί ότι τελικά δεν

προκάλεσε κάποια βλάβη στον ασθενή.

Κατηγορία E

: Προσωρινή βλάβη στον

ασθενή που κρίνεται απαραίτητη η

ιατρική παρέμβαση.

Κατηγορία F

: Προσωρινή βλάβη στον

ασθενή που κρίνεται απαραίτητη μια

αρχική ή παρατεταμένη νοσηλεία.

Κατηγορία G

: Μόνιμη αναπηρία

ασθενούς.

Κατηγορία H

: Απαιτείται ιατρική

παρέμβαση για να διατηρηθεί στη ζωή ο

ασθενής.

Κατηγορία I

: Θάνατος ασθενούς.

Η Ελληνική & Διεθνής Εμπειρία για τα

Ιατρικά Σφάλματα

Στοιχεία από το εξωτερικό

Τα ιατρικά σφάλματα ως φαινόμενο,

παρατηρούνται σε όλες τις χώρες του

κόσμου. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές

έγκυρες μελέτες που αναδεικνύουν τη φύση

και την έκταση του προβλήματος.

Στις Η.Π.Α. κάθε χρόνο σημειώνονται 98.000

θάνατοι στα νοσοκομεία6 ενώ στο Ηνωμένο

Βασίλειο από 20.000 έως 30.000 πολίτες

πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας των δυσμενών

συμβάντων ενώ πολύ μεγαλύτερος αριθμός

ασθενών ταλαιπωρούνται από επιπλοκές

στην υγεία τους.7,8 Στη Γερμανία κάθε χρόνο

αναφέρονται 30.000 νεκροί ασθενείς,6 ενώ

στη Νέα Ζηλανδία πάνω από 50.000 ασθενείς

το έτος 2006, είχαν έρθει αντιμέτωποι με ένα

ή περισσότερα ιατρικά σφάλματα.

9

Στοιχεία από την Ελλάδα

Βάσει έρευνας του Ευρωβαρομέτρου:

• 70% των Ελλήνων εμφανίζονται ανήσυχοι

στο ενδεχόμενο να υποστούν ένα ιατρικό

σφάλμα

10

• 86% των Ελλήνων πιστεύει ότι το

πρόβλημα των ιατρικών σφαλμάτων στην

Ελλάδα, είναι σημαντικό

• 61% των Ελλήνων δηλώνει ότι έχει

ακούσει ή διαβάσει συχνά για ιατρικά

σφάλματα




• 13% των Ελλήνων έχει υποστεί ιατρικό

σφάλμα σε νοσοκομείο

• 9% των Ελλήνων έχει υποστεί ιατρικό

σφάλμα από κάποιο συνταγογραφούμενο

φάρμακο

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να

επιχειρηθεί μια προσέγγιση των ποιοτικών

χαρακτηριστικών των ιατρικών σφαλμάτων,

μέσα από υποθέσεις ιατρικής αμέλειας.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ

Μέθοδοι αναγνώρισης, καταγραφής και

ανάλυσης των ιατρικών σφαλμάτων &

δυσμενών συμβάντων

Η ανίχνευση και ανάλυση των ιατρικών

σφαλμάτων & δυσμενών συμβάντων, είναι

σημαντική στην κατανόηση των

παραλείψεων του συστήματος υγείας και

στην κατάστρωση στρατηγικών για πρόληψη

και μετριασμό αυτών των περιστατικών. Γι’

αυτόν το λόγο, ακολουθούνται οι

ενδεικνυόμενες μέθοδοι αναγνώρισης και

καταγραφής αυτών.

Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι που η κάθε μία

υιοθετείται για να εξυπηρετήσει έναν

συγκεκριμένο σκοπό, την εκάστοτε χρονική

στιγμή. Για παράδειγμα, μπορούν να ληφθούν

σοβαρά υπόψη αποτελέσματα για τα ιατρικά

σφάλματα & δυσμενή συμβάντα που

προέρχονται από έρευνες σε ασθενείς, από

επισκόπηση των ιατρικών φακέλων των

ασθενών, από παρακολούθηση της πορείας

από την στιγμή που προκαλείται σωματική

βλάβη μέχρι και την εξέλιξη της υπόθεσης και

τέλος από ένα πληροφοριακό σύστημα

καταγραφής των ιατρικών σφαλμάτων &

δυσμενών συμβάντων. Αξιοσημείωτο είναι να

αναφερθεί ότι παρόλο που όλες οι μέθοδοι

εμπεριέχουν κάποιες αδυναμίες, θεωρούνται

ικανά εργαλεία αναγνώρισης και ανάλυσης

ιατρικών σφαλμάτων και δυσμενών

συμβάντων αφού με τη χρήση άλλων μέσων,

δε θα ήταν δυνατός ο εντοπισμός τους.

11

12,13 Ο

συγκεκριμένος τρόπος προσέγγισης για τη

μείωση των ιατρικών σφαλμάτων και

δυσμενών συμβάντων, αποσκοπεί

εξολοκλήρου στην βαθμιαία βελτίωση των

παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

14

Προσέγγιση των Ιατρικών Σφαλμάτων

στην Ελλάδα

Για να αποτυπωθεί η σημερινή κατάσταση

στην Ελλάδα, αποταθήκαμε σε διάφορους

φορείς για να συλλέξουμε πρωτογενή

στοιχεία από υποθέσεις ιατρικών

σφαλμάτων. Το δείγμα που συλλέξαμε

ανέρχεται συνολικά σε 259 υποθέσεις

ιατρικού σφάλματος και προέρχονται από τα

Πολιτικά και Διοικητικά Δικαστήρια και την

Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη.

Επίσης, κάποιες υποθέσεις ανευρέθηκαν από


τον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο και από

ιδιωτικά νοσοκομεία.

Η ερευνητική διαδικασία περιλάμβανε

λεπτομερή επισκόπηση του περιεχομένου της

υπόθεσης και του σκεπτικού της απόφασης

και κωδικοποιήθηκαν εκείνα τα στοιχεία που

είναι ικανά να αποτυπώσουν ευκρινώς την

ελληνική πραγματικότητα.

Αναλυτικότερα, από τα ελληνικά Δικαστήρια,

συλλέχθηκαν συνολικά 78 πρόσφατες

υποθέσεις (τελεσίδικες αποφάσεις), ενώ

κάποιες επιπλέον υποθέσεις από το

Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών ανέρχονται

σε 64 (αγωγές/αποφάσεις). Από τα ιδιωτικά

νοσηλευτικά κέντρα της πρωτεύουσας,

καταμετρούνται συνολικά 27 πρόσφατες

υποθέσεις (αγωγές). Από τον Συνήγορο του

Πολίτη, συλλέχθηκαν συνολικά 23 υποθέσεις

(αγωγές). Τέλος, από τον Τύπο, ανευρέθησαν

67 συνολικά υποθέσεις (αγωγές/αποφάσεις).

Για την επεξεργασία των 259 υποθέσεων

χρησιμοποιήθηκε απλή περιγραφική

στατιστική ανάλυση, ανάλυση συχνοτήτων

και ανάλυση διασταυρούμενης

πινακοποίησης (cross-tabulation).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Από την κατανομή των ιατρικών σφαλμάτων

με βάση τον τύπο της μονάδας υγείας που

έλαβε χώρα το κάθε περιστατικό,

παρατηρείται ότι το 64,86% των προσφυγών

ασκήθηκαν κατά δημόσιων νοσοκομείων και

το 20,08% κατά ιδιωτικών κλινικών και

ιατρικών κέντρων (Εικόνα 1).

Παρατηρούμε ότι το ποσοστό των

προσφυγών κατά δημόσιων νοσοκομείων

είναι αρκετά υψηλό σε σχέση με αυτό των

ιδιωτικών κλινικών και ιατρικών κέντρων.

Αυτό φυσιολογικά οφείλεται στο γεγονός, ότι

μεγάλο ποσοστό του δείγματός μας

προέρχεται από φορείς που χειρίζονται μόνο

υποθέσεις που αφορούν το Δημόσιο

(Διοικητικά Δικαστήρια, Συνήγορος του

Πολίτη).

Ακολούθως, κατηγοριοποιήσαμε τις

περιπτώσεις των ιατρικών σφαλμάτων με

βάση τη βαρύτητα των πιθανών βλαβών-

συνεπειών που προξενήθηκαν στον ασθενή,

από την κακή άσκηση της ιατρικής

πρακτικής. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την

Εικόνα 2, το 73,75% των ιατρικών

σφαλμάτων είχαν ως συνέπεια την μόνιμη

αναπηρία ή το θάνατο.

Αυτό το ποσοστό είναι αναμενόμενο και

οφείλεται στο γεγονός, ότι η πλειοψηφία των

υποθέσεων ιατρικής αμέλειας που

καταγγέλλονται ή/και φτάνουν τελικά στις

αίθουσες των δικαστηρίων, αφορούν

περιστατικά στα οποία προξενήθηκε βαρεία

βλάβη στους ασθενείς. Περιστατικά ιατρικής

αμέλειας, στα οποία δεν προκαλείται βλάβη

στους ασθενείς (κατηγορίες A έως D)

σπανίως γίνονται αντιληπτά και

καταγγέλλονται.




Σε συνέχεια αυτού, παραθέτουμε τον Πίνακα

2, όπου απεικονίζονται αναλυτικά όλες οι

ιατρικές ειδικότητες σε σχέση με τη βαρύτητα

του ιατρικού σφάλματος που προκάλεσε κάθε

μια από αυτές, όπως παρουσιάζεται από την

έρευνά μας. Επισημαίνεται, ότι στην έρευνά

μας καταγράφηκαν και αναλύθηκαν μόνο οι

κατηγορίες βαρύτητας E έως I (όπως

παραπάνω), όπου η αμελής συμπεριφορά του

ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, προξένησε

στον ασθενή από προσωρινή βλάβη με

απαραίτητη την ιατρική παρέμβαση (κατηγ.

E) μέχρι και θάνατο (κατηγ. I).

Οι ειδικότητες της Γενικής Χειρουργικής και

της Μαιευτικής - Γυναικολογίας,

συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά,

σχεδόν σ’ όλες τις κατηγορίες βαρύτητας του

ιατρικού σφάλματος. Συγκεκριμένα, στην

Κατηγορία Προσωρινή βλάβη στον ασθενή

που κρίνεται απαραίτητη η ιατρική

παρέμβαση, τα ποσοστά είναι 17,9% και 15,

4% αντίστοιχα, στην Κατηγορία Προσωρινή

βλάβη στον ασθενή που κρίνεται απαραίτητη

μια αρχική ή παρατεταμένη νοσηλεία, τα

ποσοστά είναι 22,2% και για τις δύο

ειδικότητες, στην Κατηγορία Μόνιμη

αναπηρία ασθενούς, τα ποσοστά είναι 25,3%

και 18,2% αντίστοιχα, ενώ τέλος στην

Κατηγορία Θάνατος ασθενούς, τα ποσοστά

19,3% και 12,3% αντίστοιχα. Άλλες

ειδικότητες στις οποίες παρατηρείται υψηλό

ποσοστό πρόκλησης βαρείας βλάβης είναι οι

ειδικότητες της Ορθοπεδικής, της Εσωτερικής

Παθολογίας, της Αναισθησιολογίας και της

Μικροβιολογίας.

Τέλος, από την ανάλυση του δείγματος των

259 υποθέσεων, αναδεικνύονται οι πιο

«συχνά» εμπλεκόμενες ειδικότητες, σε

περιπτώσεις πρόκλησης ιατρικών

σφαλμάτων. Ειδικότερα, από την Εικόνα 3,

παρατηρείται ότι το 20% των προσφυγών

ασκήθηκαν κατά ιατρών της Γενικής

Χειρουργικής και το 15,4% κατά ιατρών της

Μαιευτικής-Γυναικολογίας.

Ακολουθούν, οι ειδικότητες της Εσωτερικής

Παθολογίας, της Ορθοπεδικής και της

Αναισθησιολογίας. Η συχνότητα εμπλοκής σε

υποθέσεις ιατρικής αμέλειας των παραπάνω

ειδικοτήτων, είναι συνεπής και επιβεβαιώνει

τα ευρήματα του Πίνακα 2, σχετικά με τη

βαρύτητα της επίπτωσης του ιατρικού

σφάλματος κατά ειδικότητα.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Τα ιατρικά σφάλματα στην Ελλάδα, όπως και

η εμπειρία από πολλές άλλες χώρες δείχνει,

πράγματι αποτελούν ένα σοβαρό ζήτημα για

την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών

υγείας και την ασφάλεια των ασθενών, με

σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές

διαστάσεις.1,2,3,10 Για παράδειγμα, στην

Αυστρία σε δείγμα 14.179 εισαγωγής

ασθενών προκλήθηκε ανεπιθύμητο συμβάν

στο 16,6%, με το 13,7% να έχει ως συνέπεια

τη μόνιμη αναπηρία, με το 4,9% να καταλήγει

σε θάνατο και το 51% από αυτά να μπορούσε


να έχει προληφθεί.15 Άλλη έρευνα για τις

Η.Π.Α. αναφέρει ότι κάθε χρόνο σημειώνονται

5.000 θάνατοι από ιατρικά σφάλματα.16

Με βάση τα ευρήματα της έρευνάς μας, οι

ειδικότητες της Γενικής Χειρουργικής, της

Μαιευτικής-Γυναικολογίας, της Ορθοπεδικής

και της Εσωτερικής Παθολογίας

εμφανίζονται να έχουν αυξημένη συμμετοχή

στα ιατρικά σφάλματα, ενώ οι ίδιες

συγχρόνως συγκεντρώνουν τα υψηλότερα

ποσοστά πρόκλησης βλάβης με συνέπεια την

μόνιμη αναπηρία ή και το θάνατο. Τα

ευρήματά μας είναι συνεπή και συμφωνούν

με τα ευρήματα άλλων ερευνών, όπως

προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία.

17-

20 Επίσης, σε έρευνα του Υπουργείου Υγείας

των Η.Π.Α. οι ειδικότητες της Γενικής

Χειρουργικής, της Μαιευτικής-

Γυναικολογίας εμφανίζονται στις δύο πρώτες

θέσεις της πρόκλησης σωματικής βλάβης από

ιατρική αμέλεια.21 Τέλος, σύμφωνα με άλλη

έρευνα, οι ειδικότητες που συγκεντρώνουν

μεγαλύτερα ποσοστά πρόκλησης

ανεπιθύμητου συμβάντος εμφανίζονται είναι

οι ειδικότητες της Αγγειοχειρουργικής, ης

Μαιευτικής-Γυναικολογίας, της Καρδιολογίας

και της Νευροχειρουργικής.

Το έντονο ενδιαφέρον για τα ιατρικά λάθη σε

όλες τις ανεπτυγμένες χώρες προέκυψε

αφενός λόγω της δυσμενούς επίδρασής τους

στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών

υγείας και αφετέρου με τη συσχέτισή τους με

δικαστικές διαδικασίες για αποζημιώσεις

κυρίως από πλευράς των ασθενών.

22

23

Βέβαια, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η

βαθύτερη αιτία των ιατρικών σφαλμάτων,

είναι κατά κύριο λόγο συστημική, δηλαδή θα

πρέπει να αναζητηθεί η υπαιτιότητα-συμβολή

και του συστήματος υγείας στο

φαινόμενο.

24,25 Συγκεκριμένα, οι συστημικοί

παράγοντες εντοπίζονται κυρίως στην

υποστελέχωση σε προσωπικό (ποσοτική και

ποιοτική), στο μη ασφαλές εργασιακό

περιβάλλον, στη βαρύτητα των ασθενών,

στον αυξημένο φόρτο εργασίας, στο κυκλικό

ωράριο και την επαγγελματική

εξουθένωση.26,27 Επιπλέον, η ανεπαρκής

στελέχωση σε νοσηλευτές και το ανεπαρκές

επίπεδο εκπαίδευσης θεωρούνται από τις

σημαντικότερες ίσως παραμέτρους που

θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των

ασθενών και οδηγούν σε χαμηλής ποιότητας

φροντίδα υγείας.

Αυτός ο έντονος προβληματισμός σχετικά με

τα ιατρικά σφάλματα συναντάται σε όλες

σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης

και του υπόλοιπου κόσμου, στις οποίες έχει

αναδειχθεί η αναγκαιότητα της ανάπτυξης

και υλοποίησης πληροφοριακών συστημάτων

ανίχνευσης, καταγραφής και ανάλυσης των

δυσμενών συμβάντων και ιατρικών

σφαλμάτων.

28

29-33 Στην Ελλάδα έχει ήδη

αναπτυχθεί παρόμοιο σύστημα, το οποίο

λειτουργεί πιλοτικά σε δημόσια Μονάδα

Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.) και το οποίο




έχει αξιολογηθεί σαν καίριας σημασίας στις

προσπάθειες βελτίωσης της ποιότητας των

παρεχομένων υπηρεσιών υγείας και της

ασφάλειας των ασθενών.

34,35

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Κύριο μέλημα όλων των εμπλεκομένων, θα

πρέπει να είναι η μείωση εκείνων των

δυσμενών συμβάντων και ιατρικών

σφαλμάτων που θα μπορούσαν να είχαν

προληφθεί. Αυτός ο τρόπος σκέψης,

συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό, στην βελτίωση

της ποιότητας της παρεχόμενης περίθαλψης

στο ελληνικό σύστημα υγείας, αλλά και στην

ενδυνάμωση της προάσπισης των

δικαιωμάτων και της ασφάλειας των

ασθενών.

Η συλλογή, ανάλυση και αξιοποίηση της

πληροφορίας από τα ιατρικά σφάλματα

μπορεί να προσφέρει μία σημαντική

βελτίωση στην ποιότητα των παρεχομένων

υπηρεσιών υγείας προς τον πολίτη, στην

εξοικονόμηση πόρων για τον τομέα υγείας και

την εθνική οικονομία και στο ερευνητικό έργο

των εμπλεκομένων μερών. Ένας τέτοιος

μηχανισμός μελλοντικά μπορεί να

λειτουργήσει και σαν μηχανισμός πρόληψης

των ιατρικών σφαλμάτων.

Κρίσιμης σημασίας θεωρείται η ύπαρξη μιας

κεντρικής με εθνικό χαρακτήρα στρατηγικής

και ενός οργανωτικού σχεδιασμού από την

Πολιτεία που θα ενέχει καθολική αποδοχή,

ώστε να επισημανθεί η σημασία της άμεσης

αντιμετώπισης του ζητήματος των ιατρικών

σφαλμάτων και με τη δέουσα σοβαρότητα.

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

H παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί

από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό

Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς

πόρους μέσω του Επιχειρησιακού

Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου

Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου

Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό

Χρηματοδοτούμενο Έργο: Ηράκλειτος ΙΙ.

Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω

του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.


1. Quality Interagency Coordination Task Force (QuIC). Report to the President. Doing What Counts for Patient Safety: Federal Actions to Reduce Medical Errors and Their Impact. 2000, available by: http://www.quic.gov/report/mederr4.htm#evidence accessed September 7, 2010.

2. Institute of Medicine. To Err is Human: Building a Safer Health System. Washington, D.C.: National Academy Press, 1999.

3. Institute of Medicine. Crossing the Quality Chasm: A New Health System for the 21st Century. Washington, DC: National Academy Press, 2001.

4. Leape L. Error in Medicine. Journal of the American Medical Association 1994; 272 (23):1851-57.


5. National Quality Forum (NQF). Serious Reportable Events in Healthcare—2006 Update. Washington, D.C.: 2007.

6. McLean. Nationwide poll on patient safety: 100 million Americans see medical mistakes directly touching them (press release). VA: National Patient Safety Foundation, 1997.

7. WHO. The world health report. Americans have the best medical care in the world. 2000.

8. Thomas EJ, Studdert DM, Runciman WB, Webb RK, Sexton EJ, Wilson RM et al. A comparison of iatrogenic injury studies in Australia and the USA, I: Context, methods, casemix, population, patient and hospital characteristics. International Journal for Quality in Health Care Journal of the International Society for Quality in Health Care ISQua 2000;12(5):371–378.

9. Bismark M, Dauer E, Paterson R, Studdert D. Accountability sought by patients following adverse events from medical care: the New Zealand experience-Research. CMAJ 2006;175(8):889-894.

10. Euro barometer. Special Euro barometer 241 - Medical Errors. Euro barometer - European Commission - Directorate General Press and Communication, 2006;241:4-27.

11. Vincent C, Stanhope N, Crowley-Murphy M. Reasons for not reporting adverse incidents: An empirical study. Journal of Evaluation in Clinical Practice 1999;5(1):13-21.

12. Wald H, Shojania KG. Incident reporting. In: Making Health Care Safer: A Critical Analysis of Patient Safety Practices.

Evidence Report/Technology Assessment No. 43, AHRQ Publication No. 01-E058, 2001, available online at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=hstat1.section.59490.

13. Hartwig SC, Denger SD, Schneider PJ. Severity-indexed, incident report-based medication error-reporting program. Am J Hosp Pharm 1991;48(12):611-616.

14. Thomas EJ, Petersen LA. Measuring Errors and Adverse Events in Health Care. Journal of General Internal Medicine 2003;18(1):61–67.

15. Wilson RM, Runciman WB, Gibberd RW, Harrison BT, Newby L, Hamilton JD. The Quality in Australian Health Care Study. Med J Aust 1995;163(9):458-71.

16. Hayward RA, Hofer TP. Estimating Hospital Deaths Due to Medical Errors. JAMA, 2001;286(4):415-420.

17. Studdert DM, Mello MM. Brennan TA. Medical Malpractice. N Engl J Med 2004;350(3):283-292

18. Bates DW, Cullen DJ, Laird N, Petersen LA, Small SD, Servi D, et al. Incidence of adverse drug events and potential adverse drug events. Implications for prevention. JAMA ADE Prevention Study Group 1995;274(1):29-34.

19. Null G, Dean C, Feldman M, Rasio D, Smith D. Death by Medicine. Life Extension Foundation, 2007.

20. General Cologne Re. Insurance Issues in Europe: Impending Changes in the European Health Care Sector and the Effect on Risk Management and Malpractice Insurance. Geneva, 2002.




21. US Dept of Health and Human Services. Confronting the New Health Care Crisis: Improving Health Care Quality and Lowering Costs By Fixing Our Medical Liability System. Washington, D.C.: Office of the Assistant Secretary for Planning and Evaluation, 2002.

22. U.S. Congress, Office of Technology Assessment. Defensive Medicine and Medical Malpractice. Washington, DC: U.S. Government Printing Office, 1994.

23. Zhan C, Miller MR. Excess length of stay, charges, and mortality attributable to medical injuries during hospitalization. JAMA 2003;290:1868-1874.

24. Kelly D. Applying quality management in healthcare: a systems approach. Washington, DC: Health Administration Press, AUPHA Press, 2nd ed., 2006.

25. Council of Europe. Recommendation Rec7 of the Committee of Ministers to member states on management of patient safety and prevention of adverse events in health care. 965th meeting of the Ministers’ Deputies, Committee of Ministers, 2006.

26. Konver C, Gergen PJ. Nurse staffing Levels and adverse events following surgery in U.S hospitals. Image: Journal of Nursing Scolarship 1998;30:315-321.

27. Aiken LH, Clarke SP, et al. Hospital nurses staffing and patient Mortality, nurse burnout, and job dissatisfaction. JAMA 2002;288:1987-1993.

28. Mitsis D, Kelesi M, Kapadohos T. Factors which affect the occurrence of nursing errors in medication administration and the errors’ management. Rostrum of Asclepius 2012;11(1):293-312.

29. National Quality Forum (NQF). Safe Practices for Better Healthcare–2010 Update: A Consensus Report. Washington, D.C.: 2010.

30. House of Commons, Health Committee. Patient Safety: Sixth Report of Session 2008-09, Vol. 1, London, 2009.

31. European Commission. Report on the open consultation on Patient Safety in the European Union. D.G. for Health and Consumers. Brussels, 2008.

32. U.S. Department of Health and Human Services. National Strategy for Quality Improvement in Health Care: Report to Congress. Washington, D.C.: 2011.

33. Gregory D. Adverse Health Event Management: International and Canadian Practices, A Background Document Prepared for the Task Force on Adverse Health Events. Ottawa, 2008.

34. Vozikis A. Information management of medical errors in Greece: The MERIS proposal. International Journal of Information Management 2009;29(1):15–26.

35. Vozikis A, Riga M. M.E.R.I.S.: Information System for the identification, collection, analysis and reporting of Medical Errors. 2nd International Scientific Conference e R A-2 Proceedings 2008:423-437.


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1: Τύποι ιατρικού σφάλματος

Διάγνωση

Σφάλμα ή καθυστέρηση στην διάγνωση

Μη κατοχή ενδεικνυόμενων εξετάσεων

Χρήση απαρχαιωμένης θεραπείας

Μη έγκαιρη παρέμβαση

Θεραπεία

Σφάλμα στην εκτέλεση μιας χειρουργικής ή άλλης παρέμβασης

Σφάλμα στην παροχή της θεραπευτικής αγωγής

Σφάλμα στην δοσολογία ή στην μέθοδο λήψης του φαρμάκου

Μη αποδεκτή καθυστέρηση στη θεραπεία

Ακατάλληλη, μη ενδεικνυόμενη θεραπεία

Ενέργειες Πρόληψης Μη παροχή προληπτικής θεραπείας

Απουσία συνεχούς παρακολούθησης της θεραπείας

Άλλες Αιτίες Κακή επικοινωνία ιατρού-ασθενή

Ανορθόδοξη χρήση τεχνολογικού εξοπλισμού




Εικόνα 1: Κατανομή Ιατρικών Σφαλμάτων (%) κατά τύπο μονάδας υγείας


Εικόνα 2: Κατανομή βαρύτητας (%) ιατρικών σφαλμάτων




Πίνακας 2: Κατηγορία βαρύτητας (Ε-Ι) ιατρικού σφάλματος σε σχέση με την ειδικότητα


Εικόνα 3: Οι 8 πιο «συχνά» συναντούμενες ειδικότητες

Rostrum of Asclepius - Το Βήμα του Ασκληπιού 04_12/VA... · την...

Documents

Transcript of Rostrum of Asclepius - Το Βήμα του Ασκληπιού 04_12/VA... · την...