RÊNGZO RÊNGZO - Tripura...ethics) inzirtirna hi tha thlah lova kan beih zel a \ul hle mai. |halai...

38
RÊNGZO 1 ____________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________ RÊNGZO A Kuki-Mizo Literary Magazine Editor: Lalramngheti Associate Editors: JD Mawia MC Lalfela Lalfinpuia Tochhawng Dr. Zairemthiama Pachuau Saidingliana Sailo Published by: Directorate of Kokborok and Other Minority Languages Shiksha Bhavan, Officer lane Agartala, Tripura (W) Pin - 799001 Email: [email protected]/[email protected]

Transcript of RÊNGZO RÊNGZO - Tripura...ethics) inzirtirna hi tha thlah lova kan beih zel a \ul hle mai. |halai...

  • RÊNGZO

    1

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    RÊNGZO A Kuki-Mizo Literary Magazine

    Editor:

    Lalramngheti

    Associate Editors:

    JD Mawia

    MC Lalfela

    Lalfinpuia Tochhawng

    Dr. Zairemthiama Pachuau

    Saidingliana Sailo

    Published by:

    Directorate of Kokborok and Other Minority Languages

    Shiksha Bhavan, Officer lane

    Agartala, Tripura (W)

    Pin - 799001

    Email: [email protected]/[email protected]

  • RÊNGZO

    2

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    A CHHUNGA THU AWM TE

    Thupui Phek no.

    EDITORIAL………………………………………………………………………………………….…..3

    NGAWI |AWT RAWH………………………………………………………………………………...4

    - Mafaa Hauhnar

    RAM LEH HNAM HUMHALH………………………………………………………………………....7

    - PC Chanvoliana

    ‘SHARENTING’: SOCIAL MEDIA KHAWVELA KAN FATE THLALAK……………………….10

    - Rev. RC Jongte

    KA BIRTHDAY..………………………………………………………………………………...….….12

    - HC Lalrinzuali

    KHUANGCHAWI CHHAWRTHLA KHI LUNGLENTU……………………………….…………..13

    - Febry

    HRISELNA HUANG: MI PANGNGAI LO VEK KAN NI A, KAN PANGNGAI VEK BAWK…..14

    - Dr. Zairemthiama Pachuau

    AW CHUNNU…………………………………………………………………………………………..16

    - Ramnghilhlova Pachuau

    LEMCHANGTUTE LEMCHANNA…………………………………………………………………..17

    - Zothanpuia Zo Dee

    AR HRIK………………………………………………………………………………………………..19

    - Lallungawia Chawngthu

    LUNGLENNA…………………………………………………………………………………………..21

    - Lalhriatsanga Chhakchhuak

    SAI SUAL MI PALI THATTU…………………………………………………………………………22

    - HC Kailuia

    PI LEH PUTE THUKHAWCHANG |HENKHAT…………………………………………………..25

    MI HRÂNG, RK PAUTU…….………………………………………………………………………..26

    - JD Mawia

    HMASAWN TURA BUL |AN |HAT - KAN THILTIHAH……………………………….………..34

    - Saidingliana Sailo

    ZIRNA UAR KUMAH NU LEH PATEN ENG NGE KAN TIH ANG?........................................37

    - Lalnunsanga

  • RÊNGZO

    3

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    EDITORIAL: SOCIAL MEDIA LEH KUM UPA LAM

    Tunlai khawvelah mitin deuh thawin smartphone kan hum tak hnu hian heng social

    media, a bikin Whatsapp leh Facebook, hman dan hi sawi thar leh \ul riauva hriatna ka nei.

    Kum 10 vel kal ta a\ang khan social media leh \halaite chungchang hi ka lo ziak ve zeuh

    zeuh tawh a, \halai punkhawmna ah pawh vawi 5 vel chu thupuia hmanga sawitir ka ni ve

    tawh bawk. Social media hi thil tharlam tak a la nih avangin a hman dan tur (social media

    ethics) inzirtirna hi tha thlah lova kan beih zel a \ul hle mai. |halai leh tleirawl lam kan fo-

    cus chho ngar ngar a, kum upa lam hi kan focus chhoh a \ul tak zetin ka hria. A tlangau

    \hinte ngei pawh hian kan hmang thiam ber bik hauh lo mai. Kan zir tlan zel a ngai tihna a

    nih chu. Chung inzirtirnate chu ka sawi tum ber erawh a ni hrih lova. Social media ka

    ngaihtuah a, ka rilrua thunawi te te lo lang thin \henkhat han sawi ka tum mai a ni.

    1. Social media (FB, whatsapp, etc) hi hmaichhan a nih loh avangin miten engtin nge kan

    thu post leh comment te an lo dawnsawn ang, tih hi ngaihtuah hmasak a ngai hle mai.

    Mite post/comment kan react hmain an rilru tur va hriatthiampui hram hram a \ha bawk.

    Fiamthua kan sawi emaw kab tih kha thinrim chunga kan post/comment emaw an lo ti

    palh thei.

    2. Tunhma chhungkhat-laina leh thian thate ralkhata mi kan hmuh ngai zen zen lohte nena

    ralkhata inngai leh inthlahlel tak thin kha FB leh whatsapp (\hian group, chhungkaw

    group, etc) ah nitin zantin kan titiho ta luih luih mai a. Inthlakhlelhna a dal a. Ralkhat

    atangin kan inhnial a. Tunhmaa kumkhata vawikhat pawh inhmu mang lo, inngai em em

    te kha thu inbat, inhnial, intih thinrim a awl ta riau mai!

    3. Kum upa lamin FB leh whatsapp kan uar chho ve zel a. Chin tawk kan hre lo lek lek

    zawk ta mai! Khunkhan taka titi reng tur emaw te kan ti dawn dawn mai. Hunawlah, chu

    pawh mahni inthunun ran chunga heng thilte hi hman kan zir a \ul hle a ni. Sawina hmun

    (group, platform) a nih leh nih loh pawh thliar thiam mang lova mahni vei zawng puak

    chhuahpui phawng phawng pawh a awl. Serious taka inhnial te, mi thu lo lak ulh te pawh

    kum upa lamin kan ching tlat. Social media thuhla hi thupui hlapui berah kan neih dawn

    tlat. A hun leh hmun erawh a awm. Thliar hran thiam a ngai e.

    4. Kohhran group te kan han siam zung zung a. Rawngbawl hman lo leh inngaihtuah fim

    (meditate, \awng\ai) hman lova kan vei zawng kan sawi phawng phawng te hi Pathian Thu

    min zirtir dan nen a inmil lo deuh lo maw? Kohhran inpumkhatna tur hi min tidarhtu-ah

    kan hmang palh ang e!

    5. A enga mah hmaa phawk hle ringawt pawh hi a ni ber lova. Mahni khumah, kan rizai

    hnuai atanga kan post/comment pawh ni se kan mizia a lang tho tho si. Zia thup aw!

    6. Social media hi mimal zalenna lenna hmun a ni. A tak ram nen a inhlat viau thei. Mahni

    nun nena inmil lo tak thu tha tak tak kan post thei bawk.

    7. A hmel\ha thei ang ber, a fel thei ang ber, a changkang thei ang bera kan inpholanna

    hmun \ha ber chu social media hi a lo nih tak avangin nupui pasal zawnna hmun \ha lo ber

    chu social media hi a ni.

    (Tun issue atana guest editorial min rawn ziah saktu Samuel Lalduhsaka chungah lawmthu

    Kan sawi e - Editor)

  • RÊNGZO

    4

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    NGAWI ṬÂWT RAWH! - Mafaa Hauhnar

    “Hmelmawii Pa Veng saw veng tenawm, e veng bawlhhlawh,

    Chung Pathian bia thlunglû an hup kun thliai e,

    Ṭhenawm rêl reng renga phun se saw.”

    Mi rêl leh sawichhiat hi Olympic

    games-a inelna pakhat chu ni se ram

    aiawha tirh chhuah tlak fe fe chu thler ti-

    nah kan kat nukin ka ring. Hmun tin,

    hmun tangah “rêl station” kan bun thluah

    mai a nih hi.

    Chuti ang mite chu Setana dâk-pu

    rinawm an ni a,

    Kristian Hla Bu-a

    an hla duh ber

    pawh, “He thu hi

    darh vel se” tih

    leh “Thu mak ka

    sawi nin theih loh

    chu” tih hi a nih

    ka ring.

    Mahni tluk

    lohte chanchin

    chhe lam han hriat te hi a nuam ve em

    kher bawk a. Tluk loh rim nama kan hriat,

    kan chung en ngawih ngawihte’n,

    Nebukadnezara mumanga milim lianpui

    ang maia, kephah hlum (feet of clay) mai

    an nei tih han hriat hi chu a nuam ru ve

    veng veng em bawk a ni.

    Itsiktute hian mi chanchin ṭha lo chu

    kan thehdarh tlangpui. A thehdarh lamah

    lah hian, kan lei-li a per rang a, kan hrawk

    a thakin, kan kam a hlei tlâng ṭhin hlawm a nia.

    Engati nge hmeichhe lam hian mi rêl

    an taimak em em? Mipa lam hian kan

    bengkhawn peih a, ngaihnawm kan tih

    viau ṭhin vang a ni mai lo’ng maw? Tute

    nula leh tlangval inngaizawng emaw

    chanchin sawi mai mai te hian nutling pui

    puite hi zu han vâk de de peih hlawm a!

    Tu pa cheng nuai têl eiruk emaw sawi

    ngam mang si lo hian, vengthlanga mi in-

    hnuai luah nula

    vanduai sawn pai

    chanchin te hi kan

    khel kan khel peih

    a, kan ṭhenawmte

    mo thar chu a in-

    bual peih tak tak a

    ni, tih mai mai te

    hi kan sawi kan

    sawi peih a, kan

    mak ngawt mai.

    Miin tuemaw zaithiam a tihzia a sawi

    laia, in luah man an bat rei thu lo rawlh ve

    sek kha eng nge maw a pawimawh viauna

    le? An leiba chu i tlaksak dawn a nih

    chuan thuhran le. Tu pastor emaw felzia

    miin an sawi laia, a fanu inhnawih pâwt

    theihzia lo paupui vek sek te kan ching a.

    Kan bula midang rêl ṭhin hi chuan

    midang bulah keini pawh min rêl ṭhin ang tih hi rin ringawt mai tur.

    Ka chanchin hriat hi a dik ang em,

    dik ta se ka sawi chhawn kual hian eng

    nge hlâwkna ka hmuh ang, tih hi

    ngaihtuah a ṭha khawp mai.

  • RÊNGZO

    5

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Lehkhabu thu hawnna-a ka duh ber

    mai pakhat chu, F. Scott Fitzgerald-a novel,

    The Great Gatsby thu hawnna kha a ni:

    “Kum lama ka la naupan zual lai, khûp ruh

    a la no zual lai khan ka pa’n thurâwn min

    pe a, ka thinlungah a riak zui ta reng mai.

    Tu pawh sawisel duhna rilru i neih chang

    apiangin, a ti alawm, hei hi hre reng ang

    che, khawvela mi zawng zawng hian i

    hamṭhatna neih ang hi an nei ve vek lo, tih

    hi.”

    Mi dinhmun hriatthiampui mang si lo

    hian ṭawngkamin kan sai nghal zung zung

    ṭhin a, chuti chuan menna hre lovin kan si-

    ama, a nunkhua kan tihchhiatsak vek thei

    asin.

    Mi ropui chuan ngaihdan an sawi

    hova, mi naran chuan thilthleng an sawi

    hova, mi rilru tê chuan mi chanchin an

    sawi an sawi ṭhin, an tih kha a dik thui viau

    mai thei.

    Kan mit ngeia kan hmuh ni lo, kan

    beng ngeia kan hriat pawh ni lo pui hi, kan

    rilru te-reuh-tê hian kan phuahchawp a,

    kan kareh zau deuh hian kan pu darh duh

    fo zu nia.

    Bible pawh hian kan lei veng ṭha tur

    hian min chah uluk em hi. Kan lei tawi tê

    hian mi engzah nge a hawl thlak a, a hawl

    thluk tawh?

    Kan lei hi hmun hnâwnga a awm vang

    hian a tawlhthlu duh teh a nia aw. Kan lei

    inchi 3 vel leka sei hian patling feet 6

    dawna sang pawh a hawl tlu zuah thei asin.

    Sap naupanghovin, miin ṭawngkama

    an diriam a, an zah em em chang hian,

    “Tiang leh lung chuan ka ruh a titliak thei

    ang, mahse, thu chuan min hliam ngai lo

    vang,” ('Sticks and stones will break my

    bones, but words will never harm me') tiin

    an chhang lêt ṭhin.

    Amaherawhchu, thu hian tiang leh

    lungina mi a hliam theih aia thuk hian mi a

    tina thei asin. Thinlung hi a tikehsawm vek

    thei a. Ṭhian ṭha a ṭhen hrang thei a, pawl a

    tiphel thei a, inngaizawng leh nupa karah

    hêm a thlak thei a, chhungkua a leng darh

    vek thei! Mi nunkhua zawng zawng a

    tihchhiatsak vek thei a, mi duhthusam ram

    a ṭhiahsak thei a, thihna leilâwtah thleng a

    hnuk liam thei. Mizo upa paw’n

    ṭawngkauchhehah, “I ṭawngin sai ngal a

    deng tliak!” te an tih thin kha maw le.

    Pathian laka kan rochan, Zoram

    cheimawitu lunghlu: kan zaithiam, kan

    rimawi tum thiam, infiamna lama kan mi

    chhuanvâwr, thu leh hla thiam, science leh

    kawng hrang hranga mi bikte hi an va hlu

    tehreng em! An talent dawn zar zovin, an

    thawhrimna, taimakna leh thiamna rah

    thlum tak chu senga, kan lo tlaipuarpuite,

    mi ṭhenkhatina a bawrhbâng zawng leh a

    ṭhingbâr zawnga lo chhuah hrâm hrâm kan

    tum ngat ngat hi mak ka ti ṭhin. An art-ah

    awmze nei taka criticism kan pe thei a nih

    chuan a ṭha alawm e. Mahse, kan zawlpuia

    anmahni hnuhthlak hram hram tum kan

    ang ka ti ber ṭhin.

    William Shakespeare-a’na Iago kâ

    hmanga a sawi hi a pawimawh a nia: “A-

    hmei a-pain, mahni hmingṭhatna hi kan ro

    hlu ber a ni. Miina kan tangka ip min

    rûksak chuan, thil ho mai mai min rûksak a

    ni; thil hlu tham engmah kan chân lo.

    A hmain tangka chu ka ta a ni a; mi rûksak

    hnuah a ta a lo ni ve mai a. Chhuan enge-

    maw zât chuan chu tangka chu kan inkawl

    chhâwk kual mai mai a ni. Nimahsela, ka

  • RÊNGZO

    6

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    hmingṭhatna mi rûksaktu chuan hausak

    phah nan a hmang chuang lo va; kei lahin

    ka lo pachhiat phah let dêr bawk dâwn nen.

    Hmingṭha hi zawng tangka sum engzat

    maha lei theih mai a ni ngai lo!”

    Mi hming tihhliau hi banga chirh

    vawm kai ang a nia. eng anga nasa pawha

    nawh fai tum mah ila, a val a awm kulh

    tawh ṭhin. Mi kan fak thei lo a nih pawh

    a, an hming hliauna han sawi hrâm kan

    châk te, kan chawi sang thei lo a nih pawh

    a, han hnuh hniam hrâm kan duh te, kan

    vulh lian thei lo a nih pawh a, han teitêt

    hrâm kan tum thin te hi chu aw!

    Kan mi sawisela te ai mahin keimahni

    nihna hi kan sawiselna hian a tichiang

    zawkin ka hria. Mi hming chirhdiaka ka

    hnuh berh apiang hian chirh kan kai berh

    tel ve zel tih hriat tur.

    “Kan lo ngaihsan tehlul che nen ...” ti

    a miin min “fakna hla” an han lâk tawh hi

    chuan ka beng a thlep nghal vek zel a.

    Ngaihsan tur dang veng tinah kohhran

    ṭhalai hruaitu fel leh fai tak tak, zei si an

    kah nuk thu hrilh mai ka nâp hial ṭhin.

    Tu ni turin nge maw min beisei ni.

    Mother (Saint) Teresa maw? Ani meuh

    pawhin sawiseltu a hmai lo teh a nia. Brit-

    ish chanchinbumi Christopher Hitchens

    phei chuan, The Missionary Position tiin

    Mother Teresa sawichhiatna chu a bu meu-

    hvin a chhuah a sin. Mahatma Gandhi kan

    ti em ni? Mawngkawhur ang hiala an

    chhuahna lehkhabu pawh a awm. Pathian

    fapa meuh pawh nungdama awm tlak lo,

    lei si lo, van si lova, kraws-a khaikân tlâk

    lekah an ngai a nih a nih kha!

    Tlangval kan zir tirh laia ka hla duh

    em em mai pakhat kha ka rilru-ah a awm

    reng ṭhin:

    “Quiet please, too much has already been

    said,

    Just let it be and learn to listen instead;

    Sometimes through the silence big prob-

    lems become small,

    If you can't find something good to say, say

    nothing at all.”

    Ni e, sawi tur ṭha tê i hria te a nih

    nghal loh chuan, tunlai ṭawngkam takin,

    ngawi ṭâwt rawh!

    (Lakchhuahna: Vanglaini Thu leh Hla

    Huang Sept. 21, 2018)

    [Ni 30.12.2018-a boral ta Mizo ziaktu lar

    tak Mafaa Hauhnar chu RENGZO maga-

    zine chuan a ui takzet a ni tih entir nan he a

    thuziak hi rawn tihchhuah a ni. - Editor]

    PASAL|HA

    Mizo nun hluia Pasal\ha te chu sa kap thei, huaisen, tlawmngai, sa leh ral laka

    khua chhan ngam an ni a.

    Tun lai huna Pasal\ha te chu mi tlawmngai, mi dik, ei hmu, Pathian ringtu nghet,

    nupui fanau leh \henawm khawvengte thlamuanpui mi leh thudik \an ngam, mi

    huaisen an ni.

  • RÊNGZO

    7

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    ‘Ram’ kan tih chuan kan chenna

    leilung hi ti mai ila, a awlsam phawt awm

    e. Hman atanga kan chenna, kan pipute lu

    nghahna hi kan rohvin kan ngaihlu tur a ni.

    Hnam dangin an luah mail oh nan kan

    venghimin kan humhalh tlat tur a ni.

    Chhuan awm mek zelte mawhphurhna a ni

    a, kan hnu lama chuan lo awm leh tur, kan

    tu leh fa tan kan venhimsak a \ul a, kan

    mawhphurhna, kan kova innghat a ni tih

    hre reng ang u. A teite zawngin tuman chet

    kan thawh tur a ni lo. Kan khawtlang bik hi

    thlir zawk ila; tun hmaa kan loram huam

    chin leh tun hnua kan kal ngamna tawk rin-

    gawt pawh hi a inzau hleih ta viauin ka

    hria. Ka hriat ve phakah pawh Rulpui lui

    kama lo kan neih kha ka hria a, buh pawh

    kan thar hlawk ve viau a ni. Khatih laia kan

    lo ram kha tunah chuan kal enah pawh kan

    en tawh lo. Chuti a nih chuan kan ram luah

    chin hi a zim tulh tulh dawn niin a lang.

    Kum tin nau piang kan awm zel a, mual a

    piang ve mang si lo a, kan la leng lo mai

    dawn tih a lang reng mai. Nu pakhat chuan,

    ‘Chhimluang kama huan ram neih chu rilru

    a hah mai mai’ a ti a, a dik ve viau tho

    chuan ka hria. Mah se, tuna kan la luah zo

    lo deuh a nih pawhin hmabak hre ranin

    theih ang ang tun atanga Humhalh hi a

    pawimawh takmeuh a ni. Nakin lawkah

    kan tu leh fate mi ramah, mi in luahin an la

    khawsa mai ang tih a hlauhawm. ‘…

    Hmanah chuan Vail al nupuiah ka awm…’

    tih ang maiin, ‘…hmanah chuan heng lai

    pawh hi kan khaw ram vek a ni thin..’ tiin

    thawnthu lungchhitthlak zet hi ka la sawi

    mai thei a ni.

    Tuna kan sawi tur hi ‘Mizo Hnam’ a

    ni. Chu chu tute nge? Chip chiarin kan sawi

    hman lo ang. Tripuraah pawh hian Mizo

    hnam kana wm nual a. Molsom, Darlong,

    Hmar, Hrangkhol, Halam te hi kan hriat lar

    deuh an ni a, a dang tam tak an la awm

    bawk. Kan hriat lar zual kan tarlang mai

    chauh a ni. |awng tuallenga kan hman

    erawh a inang lo. Lusei/ Duhlian \awng tle-

    ma an pai deuh avangin ‘Mizo’ ni lovah

    kan chhuah a, an chipui tho te pawh an

    \awng pai loh chuan kan ngai Mizo vel mai

    mai. Mipui nawlpui hi kan chiang lo tlang

    a ni ber. ‘Inti-Mizo duh lo’ angah te pawh

    kan ngai a, a nihna takah chuan kei pawh hi

    ka la inti Mizo miah lo a nia. Mizo sa reng

    intih Mizo a ngaihna ka hre lo. Darlong,

    Molsom, Halam etc ten en hian thlahtu

    hmun khat, bul hmun khat, unau vek kan ni

    a, kan inpumkhat nan ke pen mai hi kan tih

    tur a ni. Ke pen hlawk lo leh, la hre chiang

    tawk lo thenkhat an awm a nih pawhin

    inthlahdah nan hman tur a ni lo ve. Kan

    ram leh Hnam hi engtin nge kan humhalh?

    RAM LEH HNAM HUMHALH - PC Chanvoliana

  • RÊNGZO

    8

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Tharum nena huau huau innawr hun chu

    khawvel ram dang thlir pawhin a awm fo a.

    Chumi hmachhawn thei tur kan inbuatsaih

    ve sauh sauh pawh a tul ang. Amah eraw-

    chu, chutiang hun chhung chu rei a ni ngai

    meuh lo. A huau huau lo zawnga indona

    inmung hi kan hriat a hun ta mai. A

    chungnung leh dingchang zawk kan nih

    theih nan engtin nge hma kan lak ang? Tute

    nge a mawhphurtu?

    1. Chhungkua leh Mimal Nun:

    Chhungkaw tina mimal theuh hi a

    pawimawh hmasa kan ni. Kan chhungkua

    kan dam tlang em? Kan mimal nun a hlim

    em? Kan chhungkhurah hian eng dinhmun

    chiah nge ka luah ve? Pa ber ka nihna angin

    ka inchhungkhur ka kaihhruai dan a fel em?

    Nu ber kan nihna angin ka mawhphurhna ka

    hlen em? Puitling ve uaih tawh si, nu leh pa

    te thawhchhuah ringin ka la intuam hlawm

    mai mai em? Smartphone kan hum fur a,

    kan nun erawh a smart lo em em lawi si em?

    Zawhna a tam hle mai! Chik takin ngaihtuah

    la heng zawhnate hi engtin nge chhan ang?

    Tuna a lan danah hi chuan nu leh pa

    thawhchhuah ring hi thalai zingah kan tam

    zawk mah niawmin ka hria. Nu leh pa te tan

    pawha innghah ngamna kan nih loh chuan

    kan sakhua, ram leh hnam tan phei chuan

    beisei ngam chi kan ni lo tawp a ni mai. Kan

    chhungkua leh mimal zahawmna humhim

    nan tan kan lak hi a tul takzet a ni. Ei raltu/

    chawm hlawm ni lo va thawkchhuaktu/

    chawmtu kan nih ve theih nan thalaite intuai

    hriam ang u.

    2. Kohhran leh Khawtlang Nun: Mizo

    mai ni lovin mihringte hi a huhova cheng

    thin kan ni a. A bikin Mizo society phei chu

    intanpui tawn thin, lungngaih leh lawmna

    intawm tlang dial dial thin kan ni lehzual.

    Kan khawtlang nunphung leh Kohhrana kan

    dinhmun hi mahni theuh inbihchiang ang u.

    Kohhran leh khawtlang tan hian eng contri-

    bution nge i neih ve le? Khawtlang dan zah

    mi nge I nih a theih ang anga dan palzutna

    zawng chi? Kohhranin i rawngbawlna awm

    tawk leh phak tawka an beiseina che i ti

    hlawhtling em? Kohhran leh khawtlang

    hmasawnna kawngah hian thawktu nge i nih

    thlirtu mai chauh? Member kan nih ngamna

    pawlah chuan theihtawp kan chhuah ve

    dawn lawm ni?

    3. Zirna Chungchang: Zirna kawngah

    hian nasa takin tan kan lak a va pawimawh

    em! Class 12 leh Matric result-ah kan chuti

    falua lo hle mai. Zirna hi kan ram damna,

    kan hnam zahawmna tura kawng pawimawh

    berte zing ami a ni. TCS, IAS, Doctor, Engi-

    neer etc. officer lian tak tak hung ther fuk

    mai ila, forest right-a kan buaina te, hnam

    anga buaina kan neih changte hian high lev-

    el atangin puihna leh thurawn dawng ila,

    chumi hmang chuan hmala ila, kan chak

    ngawt ang. Mahse, chutiang thleng tur

    chuan zirna lamah tan kan lak a ngai. Kan

    zirna in te, zirna ina thawktute, sikul nau-

    pang leh nu leh pa thlengin kan tanrual a

    ngai. Chu mai piah lamah zirna boruak tha

    nei turin khawtlang ang pawhin tihtur kan

    nei vek. Tlemte chhiara pass hi uanpui chi a

    ni lo, taima taka theihtawp chhuah apiang

  • RÊNGZO

    9

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    an dingchangin an hlawhtling \hin. Kan

    khaw chhunga zirna in awm zawng zawn-

    gah, class tinah Mizo zirlai te “a thiam ber”

    ni turin tan la ang! Insual huai ngawt hian

    Division a siam lo a, fairel bel a tikhat lo!

    Thiam a pawimawh, kan mamawh bawk.

    4. Eizawnna leh Kut Hnathawh:

    Chaw leh chawhmeh kan mamawhna hi

    mihring kan nih chhung chuan a reh dawn

    lo. Kan mamawh a sang tulh tulh dawn

    zawk niin a lang. Kan bazaar-a thlai lam chi

    zawng zawng deuhthaw chu khaw dang

    zawrh (supply) a ni a, heng bawkbawn,

    hmarcha etc.te hi kumhlun ang deuha awm

    thei an ni a, kan taimak phawt chuan kan

    kuhva phun ngah puitlin pahin kan ching

    theiin ka ring! Taimak erawh a ngai ang. Be

    lam chi pawh tui mamawh tam lo, thlasik

    thlai a ni tlangpui a, siam peih ila bête

    atangin kartin bazarna khawp kan nei ang a,

    a aiin thar tam ila chuan Mizo khaw danga

    zawrh turin an phur chhuah loh takah ka ti

    ngamsak. Kartin um daih bekang pawh kan

    thar chhuak hleinem! Eizawnna tur kan

    ngah viauin a lang a, kuhva phun leh sorkar

    hna ngawt kan beisei a, kan ngaihhlut

    zawng hi kan thlak a ngai a ni. Kut hnath-

    awh kan hmu hniam a, ckan changkan san

    a, mi ramah chuan kut hnathawh hi an

    changkan chhan a ni lawi si! Huan lo ram

    an neih dan an ti-

    hmasawn a, an

    hmanrua leh eng-

    kim an tichangkang

    a, rilru an hmang a,

    an thawh chhuah

    pawh a sang zel

    thin. Kan inan loh

    chu “taimakna leh

    tih tak takna” chiah hi a ni ta mai awm e.

    Ram hna kan thawk peih loh a nih pawhin

    keimahni intuam hlawmna tur tal hi chu kan

    ngaihtuah theuh a ngai. Kum 18 chin chu

    puitling kan ni vek tawh. Mahni mamawh

    chu inngaihtuah thei tur kan ni. Hemi kawn-

    gah hi chuan Mizote hian kan fate kan duat/

    khawngaih dan hi a dik tawk lo deuhvin ka

    hria. Mahni kea ding tura fate zirtir dan leh

    kawng kawhhmuh dan kan thiam lo a, ‘an

    la naupang lutuk a..’ te kan ti mai mai thin

    a, kan fate kan ring ngam lo fo thin. A phu

    tawk hlawh kan hmuh phawt chuan eng hna

    pawh thawh mai hi mahni intodelh nan

    chuan a pawimawh. “Hnathawh hlau turin

    kan inzirtir titih a, hnathawk thei turin

    lehkha kan inzirtir zawk tur a ni”.

    5. Social Media/Games: Social me-

    dia leh social games hian kan hun hlu tak

    min khawral tam tir khawp mai. Zan lamah

    kan meng vak a, lukhawng engmah awm si

    lovin. Zing lamah tlangval chu sawi loh, nu-

    la thlengin kan nung hleithei lo. YMA/

    TKP/SAY te inhlawh tur reng reng dar 11

    hmain hna kan tan hman lo reng reng! So-

    cial media leh social games vang hi a ni

    berin ka hria. Mite hmasawnna leh

    changkanna hi keini chuan kan lo “hak” leh

    tlat thin. I games khelh leh application

    hman avang khan khuti lamah miten sum an

    hmuh phah daih a nia, keini’n eng nge

    hlawkna kan lo neih ve? Hengte hi do chi a

    ni chuang lo a, hman tangkai ve dan zawn

    thiam erawh a pawimawh khawp mai.

    6. Ruihhlo: Hei chu kan sawi tam

    viau! Zu leh ruihhlo reng reng chu a in/ti

    tam apiangin an kham lo a, an duh belh zel!

    Kan harhfim lai ber pawha mi fate kan phak

    tawh loh nak alaia rui chung lehnghal phei

  • RÊNGZO

    10

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Research beitute sawi danin USA-

    ah chuan nausen/naupang kum 2 hnuai

    lam za-a-sawmkua (90%) chuang te hi

    an nu leh paten an thlalak leh an

    chanchinte social media a an tarlan avangin

    anmahni nausen ten an hriat ve hma hauh

    khan internet khawvelah khua leh tui an lo

    ni der tawh a ni (“online presence” an lo

    nei daih tawh tihna a nih chu). Hei hian in-

    hnialna a chawk chhuak nasa in, ngaihdan

    pawh a tiphir hle a ni: nu leh pate chuan an

    fate na na na chu an duh phawt chuan inter-

    net ah pawh an thlalak an tarlan sak thei

    alom titute an awm laiin, thenkhat ve thung

    chuan hei hi thil dik a ni lo, naupangte mi-

    mal nun (privacy) vawn himsak hi nu leh

    pate mawhphurhna a ni an ti ve thung.

    Hemi chungchang hi chu duhtawk rih ang.

    Internet/social media a kan thil/

    thlalak pholan (share) te hi an thamral mai

    mai tawh lova, khuarei thlengin an awm

    ‘SHARENTING’: SOCIAL MEDIA KHAWVELA KAN FATE THLA-

    LAK LEH AN CHANCHIN PHOLAN/TARLAN CHUNGCHANG - Rev. RC Jongte

    "Sharenting" hi thumal pahnih

    “share” leh “parenting” tih atanga lak

    kawp a ni (“share/sharing” chu social

    media tawngkam-ah chuan “tlangzarh/

    social media khawvel hmuh theih tura

    pholan” tihna a tih theih ang;

    “parenting” chu “fate enkawl”

    chungchang sawina a ni. A țawngkam hi

    keima chher chhuah a ni lova, mi chher

    chuan ‘mihring kan ni meuh lo, mi a’ kan ni

    ber. Inhnamhnawih lo ila, a fihlim ber.

    Tlangkawmna: Hnam indona hi a nasa

    zel dawn a, Mizo hnam dinchhuahnaah hian

    mawh kan phur a, tih tur kan nei theuh

    bawk a ni. A bul berah chuan he hnam hian

    Pathian rawng a bawl a ngai a, rim taka hna

    kan thawh a ngai a ni. Kut dawhin duh a

    thlang thei lo a, riltam chungin ral a do tak

    theih loh! Pu Vanneihtluanga’n, ‘Hlawh

    tlem tih te chu, thawh loh hian hlawh a tlem

    fe zawk’ a a tih ang deuhin mahni zawnah

    theuh I thawk ang u. Pu Thenphunga Sailo

    chuan, “Hnam dang te chu lehkha zirah te,

    inkelh leh insualah pawh khum vek kan tum

    thin” a ti a! Pathian rinchhanin hengte hi a

    tihhlawhtlin theih a ni tih hriain, kan ram

    tan, kan hnam tana hna tha thawk turin pu-

    anven i sawichhing teh ang u.

    _________________________________________

  • RÊNGZO

    11

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    reng tawh thin a ni (nakin hnu daih ah

    pawh miten an hai chhuak fo thei a ni). Nu

    leh pate hian rilru thianghlim tak pu

    chungin an fate thlalak hi an pholang

    tlangpui ang tih chu a rinawm, mahse an

    ngaihtuah loh lamah an fate nihna/

    identity internet kaltlangin, an faten an

    hriat ve phak hma hauhin, thui takin duan

    (form) a lo ni daih tawh a ni. |henkhat

    phei chuan an la naupan/tet vang maiin an

    serh lanna te hial kan tarlang a ni. Hei hi

    kawng hrang hrangin a pawi thei viau mai.

    Kum 2017 khan sap nu

    pakhat chuan a fate

    (phir) thlalak chu in-

    ternet/social media-ah

    a share mai pek a, chu

    chu naupang laka tisa

    chakna hr ikthlak

    c h i n g m i

    (pedeophiles) ho in an

    en thin internet web-

    site ah, thlalak te chu

    khawih danglam (edit)

    in, an lo la chhawng a, bawlhhlawh takin

    an lo hmang tih an hre chhuak leh a ni. Nu

    leh pate tum dan ni hauh lovin miin hur-

    herh hrikthlak nan an lo hmang a nih chu!

    Kan sawi zawk tawh angin internet

    khawvela fate thlalak leh anmahni

    chungchang hrim hrim pholan hi a tha lo

    hulhual tihna chu a ni lo, tangkaina tamtak

    pawh a nei ngei ang. Mahse a tangkaina ai

    hian a pawi theihna hi a buk a rit zawk ni-

    in khawthlang (West) ah hi chuan an ngai

    deuh a ni. Nakina kan fate an la zah

    ngawih ngawih theihna turte kan lo share/

    pholang palh thei a, an hrisel lohna emaw

    an lehkha thiam theih lohna emaw kan

    share te kha nakina anmahni la inkiltawih

    tirtu leh an thian ten an la fiam phah

    theihna thil te a awm thei. Vawiin a nu leh

    paten kan fate âtna/naupang chhe zia an

    lantirna hlim taka kan pholan thinte hi

    nakinah chuan anmahni tana la pawi thei,

    a tha lo zawnga an rilru lama nghawng

    lian tak nei thei te pawh a awm ang tih

    hlauhawm tak a ni. Tin, social media thla-

    lak kan post ten “like/reaction” an hlawh

    dante hian

    kan rilru thui

    t a k i n a

    nghawng a,

    c h u v a n g i n

    nu leh paten

    kan fate thla-

    l a k / a n

    chanchin kan

    post te hi

    “ m i

    n g a i h v e n

    hlawh chaka inelna” (competition for at-

    tention) ang te pawhin a kal thie a ni, like

    hmu tam nih duhna in thui takin kan rilru

    leh kan thiltih a kaihruai thei. Kan fate

    thlalak miten an lo react dan (comment

    dan thlengin) a positive vak loh phei

    chuan nakina kan faten mahni inrintawkna

    (self-esteem) an neihna tur daltu pawh a ni

    hial thei a ni. Chu chu hlawhtlinna kawng

    daltu a ni thei a ni. Tin, anmahni thu tel

    hauh lovin an identity kha thui tak kan lo

    duan sak lawk reng thei bawk a ni.

    Tuna social media hmang mek Mizo

  • RÊNGZO

    12

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    KA BIRTHDAY - HC Lalrinzuali

    Han sawi ual au vak pawh a nuam chiah tawh lo na a, thil ropui leh lawmawm tak a ni bawk si a! Ti hian ka ngaihtuahna a kal kual a.. May 27, 199... a he khawvel êng ka rawn hmuh tirh khan ka nu leh pa te chu hlim in an nui ngei anga, kha mi ni ațang a vawin inkar ah hian kum tam tak a tla tawh a, an mi hman-gaihna pawh a dang chuanglo ka laka an beiseina te nen. Tin, ka chung a an khawsak dan ah an danglamna ka hre ngai hek lo.

    Kei erawh chu kum tin ka danglam a, ka upa telh telh a ka nu leh pa te ka tibuaiin ka tihah telh telh a. Ka mimal nuna harsatna ka tawn chang te leh ka beidawn lai te'n anni chu hreawm takin ka siam fo a. Ka lungngai hmel hmuhin anni chu a rukin an rûm thung a, ka hma ka sial a, ka kawng an sial țhin. Mahse, hmân a an naute an hmangaih ang reng khan puitling ka nih hnu pawhin min la hmangaih fo a. Hei hi a ni, khang kum tam tak chhunga a hlutna ka chhût ngai hauh loh chu! Tunah chuan ka lo upa ve ta a, nu leh pa rilru țawmpui nachang ka hre chho a, ka inthiamlohna a zual telh telh a, ka rulh sen loh tur an hmangaihna zozai te hi rulh châkna rilru ka pu ve zel a, an thu âwih châkna te ka'n nei tlai khawhnu leh a! Heng hi ka lo upat ve tâk vang chiah a ni. Old is gold! Ka pianchampha phak damin ka thleng leh a, Pathian zahngaihna vang a ni. Min lawmpuia duhsakna min hlantute chungah ka lawm em em e. [He thuziak hi Birthday puala Online-a tihchhuah a ni a. He thuziak hi RENGZO Edi-torial Board chuan \ha a tiin, chhuah tlakin a hria a. Phal taka min petu a ziaktu chun-gah lawmthu kan sawi e. - Editor]

    te hi “first generation user” kan ni vek a tih theih awm e. A awmzia chu, kan nu leh pa ten

    kan tet laiin social media an la hmang hman lo, chuvangin kan nausen lai thlalak pawh kan

    hriat phak hma a post a ni lem lo. Keini hi social media hmangtu chhuan (generation) hma-

    sa kan ni. Kan fate nausen lai thlalak pawh social media-a post hmasa bertu chhuan kan ni

    bawk. Chumiin a tarlan chu nausen lai thlalak post sak tawng lotu te vek kan nih avangin

    nausen laia thlalak chi hrang hrang nu leh paten an post sakin engtiangin nge puitlin hnuah

    nun a nghawng theih tih la hre lotute vek kan nih avangin, ENG PAWH NISE FIMKHUR

    CHU A |HA HRIM HRIM AWM E. A TAWK A FANG, A HIM TAWK, CHU A AWM

    NGEI BAWK TURAH NGAI ANG.

  • RÊNGZO

    13

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Khuangchawi chhawrthla khi lunglentu!

    Hla mawi chheuva zai kan bânna.

    Kum sûlah hleiten a dang chuang lo.

    Chhai phak loh vulmawi zân Lalnu!

    Khuavel ên a'n châm reng teh la,

    Zan tlaiah pawh thlir che ka bâng dawn lo.

    Her lii liai-in Di sumtual va ên la,

    Hmana lungruala biahzai kan thlun sa;

    'Ngàite'n la vawng che maw' va ti ang che.

    Mi khaw chhuahtlanga min tiriangtu,

    Hei hi maw an sawi 'Thla hleinga' chu!

    Ziaktu- Febry

  • RÊNGZO

    14

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Hriselna Huang:

    MI PÂNGNGAILO VEK KAN NI A, KAN PÂNGNGAI VEK BAWK - Dr Zairemthiama Pachuau

    Hriatthiam awlsam deuhin sawi ka'n tum ang e. Psychologist-te chuan heti hian an sawi: Mi a hlim uchuak viau chuan chu hlimna phênah chuan rilru hahna namênlo tak a nei țhin. A hmasa (hlim uchuak) hi Mania an ti a, a dawt (rilru hahna) hi Depression an ti. A pahnih kaih kawp hi Bipolar Disorder tiin an vuah. Mi hlim thei tak anga lang mi chuan chutianga a awm chhan chu a rûka rilru hahna a neih hliahkhuh nan uchuak deuhin a hlim lui reng a lo ni fo țhin. Hetiang mite hi ngaihthah loh tur an ni. Mahni intihlum mai duh mi an ni fo ṭhin. Kohhran leh khawtlâng thiltih puipun nikhuaa mipui hmaa mahni chanchin leh thiltawn (e.g. testimony 'personal' deuh deuh) sawichhuah chîng fo te hian an tih chhan pawh an mangang au thawm a ni a, țanpuina an dil ve dan (way of seeking attention and help) a ni fo bawk. A chhan chu mipui vantlângin kan hmuhpui theih piah lamah taksaa natna benvawn an neih vang te, chumi avangte pawha rilru natna benvawn hial an lo neih tâk vangte a ni fo. Mihring tute pawh hian a khawimaw zawk zawk, Mania lam emaw Depression lam emaw hi, kan rilru put hmangah nger zâwk kan nei vek a, mi tumah 100% rilru hrisel nei hi kan lo awm tak tak lo. Rilru hrisel nei nia kan hmuhte hi Mania leh Depression inkâr laili teuh bera awm thiam apiang hi an ni mai. Mi pakhatah ngau ngau pawh a hun leh hmun tawn azirin a rilru chuan Mania lam emaw, Depression lam zâwk emaw hnaih zual châng a nei bawk țhin.

    Mi pangngai ni tur chuan, kan rilruin êng leh thim a dawnsawn danah hian balance kan thiam hi a țul ta a ni. Kohhran mipuite hian, kan pastor leh upa-min hote nen hian mi țhenkhat rilru natna vei, maksak tak taka tal leh che vel (bingbileh, pulpit hmaa nau vei, zan mut reh hnua sakei hram anga hram, a tawi zawnga sawiin 'zekhel')-te hi kan lo 'hmu-thlarauthianghlim-hnathawh' viau palh ang tihte pawh hi a hlauhawm țhin. Chîk taka thil ngaihtuah hmasak fo hi a manhlain a finthlâk em em a ni.

  • RÊNGZO

    15

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    AW CHUNNU

    - Ramnghilhlova Pachuau

    Thihna leh lusûn manganna vanga \henrual lo pungkhâwm te hi, he leia kan hmuh

    theih VANTIRHKOH te chu an lo va ni em! tih chu tleirawl kum 15 mi lek tân poh

    chuan hai rual a ni ta lo. Chûnnu tel loa hringnun kawng kawi her rem tur chuan mahni

    inrintâwkna a la nei lo asin! I tel loa rualawt leh zahawmna pawh nei zo loa, i awm lohsan

    avanga mite ang zo ve loa a inhriatna tur zawng zawngte hi dâwnpui phâk lo tur chuan kan

    ring phal lo che. Hei vang hi em ni sawi lâwk loa i kal tâk mai!? I mi hmangaihna mitmeng

    leh i mi thlamuanna kutte tal kha min hnutch-

    hiah thei lawm ni! He lai hmun leh hun aṭang hian. Kan rûn, a chhûng thil man tam leh

    chhuan tlâkte awm lemlohnaah hian i awm

    chhûng chuan kan thlâ a muang ve \hin asin! I

    awm kha chuan thil hlu leh ropui dang zawng

    zawng kha kan tân a ngâi chuang lo asin! I tel

    lohna hringnun ruak lungchhiatthlâk hman

    dân tur te hi i thil min zirtir \hin zingah khân

    a tel si lo. Kan Pathian remruat danah erawh,

    'hma lam hun hriat loh hi, a hmangaihna

    avanga hringnun hahchawlhna' a ni si. I mi

    uap lumna leh fuihna tlâkchham avanga, pâwn

    lama mi mit tikham hial khawpa kan lo

    khawsa a nih pawhin, kan mamawh zia che

    lanna a ni tih min hriatsak la min ngaidam ang che aw. HRIATTHIAM PHAK LOH

    HRIATTHIAM NGAI LEH TAWRH THIAM THEIH LOH TAWRH THIAM NGAI

    SI hian engatinge min siam le? Mahse kan demin kan thiam lo phal si lo che.

    He khawvel awm chhûng hian, i aw leh kâ hring angin tawng dawn tawh lo mah

    ila, i mi hmangaihna kha lehpek awmin dawng dawn tawh lo mah ila, i chawlhna ram

    aṭang pawh khân i dai ngai dawn tawh si lo, kan thinlungah. KAN HMANGAIH CHE;

    mahse he thu i beng hriata kan lo sawi tam hman lo erawh kan sual siam ṭhat theih tawh loh lian ber a ni.

    "Thing hring tân ni leh ruah te hi ṭhanlenna a nih laiin, thing ro tân erawh ṭawih ral-na hmanrua mai a ni". Nang ngai hian thing hring chu nih zel kan la rawn tum ve a. He

    khawvela kan tâna i awm vena chu, kan thinlung, kan ziakfung leh lehkha phêk mai te hi

    an ni tawh si!

    Hlim taka Amah faktute thinlunga inpuang ṭhin kan PATHIAN chuan thihna avang lusûn mangangte thinlungah pawh hian inpuan ve a duh ngei a ni.

  • RÊNGZO

    16

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Macbeth, Hamlet, Romeo and Juliet te avanga khawvelin ‘Ziaktu Ropui’ tia kan hmelhriat tâk, a hming William Shakespeare khan heti hian a lo ti a:

    "…And all the wolrd’s a stage"

    And all men and women are merely players”

    LEMCHANGTUTE LEMCHANNA - Zothanpuia Zo Dee

    Ani hi zawng, a pa kha John Shake-

    speare ni lovin, literature chhulchhuak fir

    ni awma mawi a ni. Ni e, he British pa hian

    a sawi dik leh lutuk a. A sawi dik mai pawh

    ni lovin, Hoy Bible-a inziak a entawn niin

    ka hre hial zawk ṭhin. He lemchanna

    dawhsân zau takah hian a hmei a pa, a pui

    a pang, a lian a te thlengin, actor leh actress

    ropui tak kan lo ni vek mai. Hlawh kan nei

    ve lo zawk mai pawh a.

    Kan lo piang thla hlawt a, ‘kan dam a

    ni’ tihna ni reng si, na nei ang hrimin kan

    ṭap ngheng mai a. Rim nei miah lo thlasik

    rimte kan han hriat takah chuan Tammuz-a

    birthday ni awm tak zawkah Remna Lal a

    lo piang leh ang a. Nuthlawi sumdawngten

    ‘Christmas Sale’ runpui neiin, a man ngaia

    a hralh hnuah a vet thawk thawk an hlêp

    leh al al mai ang. Santa Claus pawh hi tu-

    dang ni lovin, kan nu leh pate hi an lo ni

    reng alawm! Lo ngai reng rawh. Krismas a

    han zo leh mah ang a, kan nula no nalh tak

    tak te hi Mari (Isua pianni) style la-in, sawn

    thianghlim pai an kat leh nuk mai ang. An

    inneih aṭanga thlaruk hnu vel lekah thla

    kim naute an hring chhuak leh zut zut ang

    a. Naute entute lah chuan, “In naute han

    ṭhat reuhzia hi” ti siin, an haw kawngah

    erawh a chhiat reuhzia an sawi leh si ang.

    Cheng sangkhat neiin cheng za chauh a

    neih laiin, cheng za neitu zawk erawh a

    pawr em em thung a. Chhungril thûk taka

    tuar nei ten “Ka ṭha e” an tih hram hram

    laiin, feh dawn tikah ‘Pang-ti-sa’ hrat deuh

    sawi tur pawh an tam.

    Keini ang duang, pa inkhaithli zeih

    zawih kan han insuih ti-ti-ik ve zaih mai hi

    chuan “I inhmeh lo mang e” tia min seltu

    han awm vaih teh se, dawt sawi hrât tak a

    nihzia a pholang thlawn mai mai a ni. Kan

    vangkhuaa tleitirte phei chuan hria se

    zawng, eng Act hnuaiah emaw ‘Dawt

    sawia dan bawhchhetu’ tiin ka aiawhin an

    khing duh hial ang chu..!! Chutiang zelin

    ṭhianpa Samuela te ang duang ve hi zawng

    hai deuh chiaia ‘Tuikuk buhfai um soup’ an

    in tam hrât vang ni lem lova lang puam

    (thau) ve hrim hrim, tuia ruang chhar ang

    maia pum deuh eng ung mah nise, a kal bur

    chut mai ang tih hlauhthawnawm khawpa a

    rawn intlawh zuih ve ziah changte hian “I

  • RÊNGZO

    17

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    lang fuh

    th lâwt”

    tia fak

    der ka

    sim thei

    c h u a n g

    hleinem.

    Mihring kan nih chhung chuan a ngai ve

    tlat. Mi tih loh dan lah va ni bik suh!

    Chutin, Local zu huaa ṭhahnemngai

    taka duty ziai ziai ṭhinte zingah pawh,

    mahni pindan chhungrila tui ti taka Sâp zu

    khiat khawlh khawlh ṭhin kan awm a ni

    lo’m ni? A ni, miril Mafaa bawk khan kan

    Seventh Day unaute zingah vawksa ei duh

    miah lo, ‘pork’ tui ti tak a hriat nual thu

    huai takin a sawi lan tawh tak kha mawle.

    (Chawlhna Tuikam p-71). ND & PS Act

    hnuaia Ruihhlo thubai neitute diriam leh

    hmusit taka kan entleu viau laiin, PC Act

    bawhchhiaa mirethei chanai lâksak ṭhin ho-

    te chu kan hlauh-tlawn a, dawhsanah ṭhut

    tirin ‘Chawimawina parṭhi’ kan hlan fo ṭhin

    a ni lo’m ni..?

    Ni e, Drugs Overdose-a thite pawh

    ‘Mît liam’ kan ti hnâp a. Kei ngei pawh hi

    hruihrual hmangin han intihlum chiah mah

    ila, mitthi Signboard-ah chuan ka thih

    chhan (Oh! Ni lo. Ka thihna chhan)-ah

    chuan ‘Lungphu chawl’ tih thu a intar nge-

    iin ka ring a ni.

    Khaw’nge! Thihna chungchang kan

    sawi kâi ta sa sa, zep leh thup, sùm leh kar

    awm hauh lovin a ruh lang mai pawh ni lo,

    a thling baw hawk hawkin ka(n) sawi law

    law teh ang. Vawiin emaw, naktuk a nih loh

    vek pawhin, engtik niah emaw chuan ka lei

    taksa hi piallei thuah riat hnuaiah zalhin a

    la awm ve ang a. Ka rauthlâ hian he

    hringnun khawvel hi hnutiang chhawna

    hawilopar tawnin an sawi Lung-loh-tui chu

    ka la dawn ve ngei ang; chutih hunah chuan

    ‘Hringlang Tlâng’ aṭangin ka lei taksa chu

    ngaiin ka rawn thlir let dauh dauh tawh ang

    a. Kei akara Kohhran leh khawtlang tana

    ṭhahnem ngái lo leh thahnem ngài lo, ka

    dam ve lai pawha belval vala val ve tawp,

    ka chhung leh kuate pawhina min rula raw

    neih satliah ve mai pawh hi, ka chanchin

    (mitthi chanchin ti zawk teh ang) ziakna

    phêkah te chuan ‘Samari mi ṭha’ ang hialin

    YMA President leh a hote chuan min

    chhuah ang a. Ka tisa êm pawh a ṭawih ral

    hmaa min theihnghilh leh mai turte pawhin

    lainatna ngah tak anga lan tum ang hrimin

    an ṭah hla thiam bel sate chu ka ruang dai

    chungah chuan lungchhe zetin an chham

    chhuak ang a. Ka chhungte lah chuan ka

    thih hma deuh khân ni dang ang lo takin

    Bible ka ngainat thut thu a mak thei ang be-

    ra sawi lan ṭalh an tum bawk ang a. Thlarau

    khawvel aṭangin nikin nia rorelna awm tur

    chu ka nghak rih dawn nge ni ang a, ka

    thlarau chuan a kalna hmun tur (Hremhmun

    emaw Vanram) a pan nghal dawn a ni tih

    hre miah si lovin min vuitu Puithiam chuan

    thiam zet maiin Vanramah khian min

    hlangkai et tawh mai dawn a ni. Ka

    chhungkhat lainate chu an thla a muang

    deuh siai siai ngawt ang lee..!

    Chutih hunah chuan a ni, he lemchan-

    na khawvelah hian lemchang mai kan lo

    nihzia fiahin a rawn lang tawh ngei ang.

    "Apologies to Shakespeare

    But all World’s a stage no longer

    It’s a Cinema’ (Carla Rapoport).

  • RÊNGZO

    18

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Ar ka pawm a, a hrik ka kai a, ka buai

    takzet a ni.

    Ni e, mi te chuan arpa (Sikar) te an

    pawmin, ramar te an man ṭhin a. Tin, paw-

    isa inchawia insual tirin sum hmuh nan te

    pawh an hmang ṭhin ni awm e. Duat taka

    enkawl in chaw ṭha ṭha a chawmin, an

    hmang ṭangkai hle ṭhin. Kei pawhin Ar

    chu ka pawm ve ngei a, mah-

    se, Arpa ni lovin Arpui,

    Arpuiah mah pawh a awp lai

    ber kher ka pawm ve teh tlat a

    nih chu. Chu a chhapah a duh

    lo chung ka pawm lui a,

    theihtawpa inti nelawm

    chawp in, ka tuai a, ka chul a,

    a ṭuk ang zawt zawt a, a la iak

    chhunzawm ta dah a; zahthlakin! Chutia

    ka pawm luih tak fo hnu-ah chuan amah

    tihnat tum ka ni lo tih a hrethiam ve ta a ni

    ang, mi pawh a hre ve ṭan ta viau e. Kan

    inpawm ngunin kan inchul nel ta viau a,

    amah lo chu ka rilruah hian eng dang mah

    a leng lo, khawi ilo kalna emaw, eng pawh

    tiin thawk ila, amah chauh chuan ka rilru

    luahin, a tel ve lohna chu hmun khawhar a

    chang zel mai a ni. Chuti taka inzui a, in-

    nel ta chu ka inrin hmain thil ṭha lo deuh

    mai a thleng ta, a hrik ka kai a nih chu!

    Chu ar hrik chuan nasa takin min seh a, ka

    taksa pum mai chu ar hrik seh na hnu in a

    khat a, a thak em em a, zan mut harsa

    khawpin a thak a, ka inhiat nileng zankhua

    hi a ni deuh ber mai. Hetiang hi a thleng

    thei tih hria in, Ar hrik laka invenna ṭha

    nia ka hriat chi hrang hrang te hmang

    chuan inveng lawk ve bawk mah ila, chuti

    taka ṭha erawh a lo ni hlawm lo. A hunlai

    na na na chuan inven ngaihna vak a lo

    awm lovin ka hria. Ar hrik vangin patling

    a buai theih em mai!

    Hun a kal zel a, Ar hrik pawh chuan

    min kian san ve zel a,

    mahse, hun awl ka neih

    phawt chuan ka pawm

    leh ṭhin, amah chauh lo

    chu ka lunglai luahtu an

    awm si hek lo le! Amah

    pawhin min nelin mi

    haw hran tawh lem lo

    bawk a. Chu Ar awp lai

    nen chuan hringnun chu kan chhiar dun

    zel a, kan in hrechiang telh telh a, ka ta a

    ni lova, mi ar awp duat lai a ni tih pawh ka

    hre chiang tulh tulh bawk. Ruk tuma

    pawm ṭhin ka ni lova, a neitute aṭang

    pawhin vauna emaw zilh hauna lam thu

    pawh ka beng hian a la hre hek lo. Mi ta a

    nih hre reng mah ila, a neitu dil pawh ka

    tum chuang lo. Ka ta a nih theih dan tur

    chu mutmawh hnar-mawha ka neih a ni

    lawi a. Ni e, ka ta a nih a, a ta ka nih ve

    theih bawk chuan a nuam dawn em asin.

    A awpna tur a bu lum ṭha takin ka siam

    ang a, duat taka enkawlin chaw ṭha tinreng

    in ka chawm bawk ang, amah ang taka

    ṭha leh duhawmnaa khat a awp keu ngei

    theih nan.

    AR HRIK - Lallungawia Chawngthu

  • RÊNGZO

    19

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Duhthusamna te hi a tak ramah chang

    thei ngat sela chuan lungngaihna hi ka vei

    lamin ka rap bet ang a, manganna pawh hi

    ka dinglamin ka hnuaichhiah bawk ang.

    Hlimnnain ka khat ang a, ka lawmna chu a

    liam zawih zawih ngei ang. Eng avanga

    duhthusamna te hi nei nge maw kan nih

    le? A taka a lo thlen si loh chuan

    lungngaihna ruama min hnuk luttu mai a

    chang leh si ṭhin.

    Ni e, tuna ka sawi mek pawh hi a aw-

    plai a tui leh amah nen lam hian mi ta a ni

    a, keiin chan engmah ka nei ve lo. Min en

    hrang lovin min nel em em a, min ngaina

    ve-in duhsak theitawpin min duhsak ve

    ṭhin. Chuti chung chuan ka natna min

    thlen turin a hrik min kai a, nasa taka min

    sawisa in keimahah nuam an tawl a, ka

    thisen chuan an inhnangfak a, ka nat phah

    a, hrehawm ka tuar a ni tih pawh hre lem

    lo ni awm takin a hrik neitu lah chuan

    veng dang arpa tuai chhuang ling hlar mai

    min um san daih si. Heti chung hian pawm

    leh tumin theih tawp chhuahin ka um a, ka

    hêl a, a lawina leh riahrun a remna te chu

    zawtin ka zawng ruai ṭhin. Ar awp avanga

    ka buaina te, ar hrik avanga ka natna te

    chuan kian ni a nei lova, kum khuaa hriat

    reng tawh tura hliamin ser mi siam sak a

    ni. Ka hmabak tur chu Ar hrik seh avang

    in natna hriat hlawh lem lo tak kaiin thih

    bak hmabak ka nei tawh lovang. Thihna

    rau rauah pawh Chicken die te pawh a ni

    mahna le!

    He khawvel, a chak leh a thei apiang

    te dinchan na hmunah hian keini ang uai

    thla lam tawh tan chuan nun chan hi a

    hautak ve em tawh bawk atin ni. Vawi tam

    kan siak te chu thling thlawna lo ṭo leh in

    ngai kan awh leh ṭhin kha a ni ngai a,

    tunah chuan a thar pawh a chawr chhuak

    hlei thei ta meuh lo a nih hi. Chutiangin

    kan chhuangTe pawh ling ve hlarin veng

    dang ar lá duhawm tak tak te hip nan kan

    hman ṭhin kha tunah zawng a chul zo ta.

    Veng khat Arpa sual huai hlauh nei ngai lo

    ni ṭhin kha tunah zawng ṭhang leh thar ten

    min khûm zo ta. Ar in chhung lum a ar

    chhiar mawiin khawvar ruala ti ti ik ik....

    tia upat lam aw nen a khuan ṭial ruai mai

    loh chu tih theih ka nei ta love.

    Kha ar awp duhawmi khan mi la hre

    ve reng ṭhin ang em le??

  • RÊNGZO

    20

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    LUNGLENNA

    - Mr.Lalhriatsanga Cck

    Lunglèn biah zái ka hril thiam lo,

    Turni a hrâng, thlan tui a far,

    Siahthing dai hlim belin, lenbuang ka nghak,

    Mahte'n zai ka sa, min chhawn si lo,

    Fam zûn lêng a zâm vela,

    Di ngaih lunglên a kim si,

    Chu ram nun hlui suangtuahna mai,

    Sathâr ram tla ang a kir si lo.

    Hneman tiin zai hla ka vâwr,

    Dan loh luaithli hnâmin thlantui a fin,

    Kei ang a riang lunglêng hmun khawhar nghak,

    Min hnêm thiam awm maw sirva zai leh phengphe lêng nen,

    Ka tawng si lo, chhun rawl tawng khawp,

    Tlai nî a nêm, vangkhua a ngui,

    Kian zái a rel si lo, kei ka tawna suihlung lenin,

    Chhawrthla êngin van zâwl a kai,

    Hringmi zaleng lung lawm rengan,

    Kei a riang tân erawh, ngaih zualtir Lalnu mai a lo ni.

  • RÊNGZO

    21

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    SAI SUAL MI 4 THATTU

    - HC Kailuia

    Jampui Tlang hi Rengpui ram

    (Tripura) hmar chhak, Mizoram depa

    awm a ni a. He tlangdung hi Jampui

    tlang tia koh a ni. Mizo khua khaw 10

    a awm a, chhim lamah chuan Kanpui

    khua leh Khantlang khuate a awm a,

    tichuan, Bangladesh a chhun a ni.

    Jampui Tlang hi Mizoram

    ngaihtuah chuan khaw khat zat chauh

    ni mah ila, zirna lamah chuan kan

    chhuanawm em em a. Sorkar pawhin

    min duatin min enkawl tha hle a ni.

    Tripura sorkar officer lian deuh te

    chuan Jampui tlang hi hmuh ngei an

    tum tlat thin a ni.

    Jampui Tlangah hian Thing (Ngiau) leh

    mau a tam em em avangin kum 1993

    hmalam mah atangin Mahajon (Vei)

    hoin thingte chu leiin Sai tam tak hmangin an hnukchhuak a, motor lianin an phur liam

    zut zut mai a ni.

    Tuk khat chu Saipu (Daidar) te chuan an sai pachal lian tak a ngho pawh chhuak

    vur mai chu an control tha thei hauh lo mai a. Ramhnuaiah ke phuar chungin thlah thin

    mahse, zing lamah an man leh hleithei thin lo va. Chuvangin, ‘sai sual’ tiin chu sai chu

    an ko deuh huai ta a. He sai hi Behliangchhip leh Bangla khaw dai bulah hna a thawk

    deuh ber \hin avangin, an \ihin an hlau em em a; Behliangchhip thlawhhma chung chu

    sai sual chettlatna a nih avangin thlawhhma a ramriakho te chuan an hlauh ang ngeiin

    zau lehlama thlam a \hiat vek tih te an sawi tak avangin, sai hlauhah Bomb te halin mei

    an chhem hluuah bawk \hin a ni. Sai hlau reng rengin an awm a, \henkhatte chuan mahni

    lo pawh tlawh ngam lo mi tam tak an awm laiin tahrik ni 25 May, 1993-ah Bangla

    daibulah sai chu a awm avangin Saipu mi 3 chuan Sai chu man tumin an bei a, a nu nen

    an lo awm avangin an kawlh hle a. Nidang ang bawkin Daidar chuan man tumin a han

    thlem a, chuveleh sai chuan a pu chu a bei thut a. A ngho sei tak chuan leiah a vit hlum

    ta a. Sai chu nasa taka hram tuar tuarin midangte pawh chu umin a tihlum ta a ni. Sai

    hian a tihhlum mai pawh chu duh tawk lovin a ching hrep hnuah an serh a

    pawhchhumsak \heuh zu nia!

  • RÊNGZO

    22

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    Sai sualin chutianga mi 3 ngawt a tihhlum

    takah chuan Vanghmun Police Thana-ah

    report pek vat a ni a. Vanghmun Police

    Officer Incharge chuan thuneitu lian zaw-

    kah report an pe zel ta bawk a. Tin,

    thlawhhma lama riak hote pawh

    inkohchhuah vek a ni a, zau thenkhat

    erawh haw rih lo an awm a,

    Behliangchhip thlawhhmaa riak haw ve lo

    te chuan zanah riak khawmin meipuite

    chhepin ‘Sai bomb’ te halin bengchheng

    siamin an awm a, an zinga pakhat Riv-

    unga chu a sa hram ta vak mai a, thlam

    chhunga a thiante chuan Sai usl a lo kal a

    ni ngei mai tiin hlauin thlam tukverhah

    chuan zuang chhuakin an tlanche ta chiam

    a. A hnuaa an han hriat chian meuh

    chuan, Rivunga tingtang chhungah khan

    Awke lo tawmin a rawn chhuak a, a

    kawrah a bet ta tlat mai chu hlauvin a

    sahram vak mai chu lo niin! Mittui tla

    phungin an nui let tawp tawp a, mut pawh

    mu lovin a tuk khawvar veleh khaw lam

    panin an haw ta vek a ni.

    Sai kawlh avang chuan Jampui

    mipuite chu an buai ta em em mai a. Dat-

    ed 1st June, 1993-ah chuan Jampui Tlang,

    Behliangchhip-ah Tribal Welfare Minister

    Aghore Debbarma chu a lo kal a, sai sual

    vanag chuan mipuite chuan Minister chu

    an hual ta a, a rang thei ang bera

    sai hi kahhlum var nise tiin an ngen a ni.

    Hemi ni hian Sai neitupa chuan Daidar mi

    9 te chu sai man turin a tir liam ta a ni.

    Daidar te chuan sai chu an man theih loh

    avangin tlai lam dar 4 atangin Sai sual

    kahhlum phalna chu a kal tlang tur a ni

    tiin mipuite chuan C.I. chu an nawr ta a

    ni.

    2-6-1993-ah Sai sual chungchangah

    Vanghmun khuaa Jampui mi pawimawh

    deuh deuhte inhmuhkhawmna neih a ni a.

    D.M. leh Minister T/W te chu phone leh

    an ni a, D.M chuan Assam Rifle te kap

    turin a ngen a, mipui mangang an phi ruai

    a, thil a kaltluang mawh em em bawk si!

    Sai sual kaphlum turin harsatna tam

    tak a awm avangin Dt. 3-6-1993 ah D.M.

    chuan Add. D.P. a rawn tir chho va,

    chutih laiin Vanghmun O.C. chu hmeich-

    heho chuan an lo hual bawk a ni.

    Sai sual kap turin Mizo police 5 tirh a ni:

    Addl. S.P. chu tlai lamah lo thleng

    chhovin hmeichheho nawrna avangin

    Addl. S.P. chuan Mizo Constable mi 5 te

    chu sai sual awmna panin a tir liam ta a

    ni. Tichuan, Mizo Police ten Rifle knga

    sai sual awmna pana an luhchilh tak

    avangin mipui hlim chu an au dur dur ta a

    ni. Mizo tlangval 5 te chuan Rifle kengin

    Bangla khaw hnuaiah an lut ta a, sai chu

    chul ram pik hmunphiah hmunah a lo

    awm a. Mihring thawm a hriatna lam

    apiang chu a nawr ruak zel a, Hmunphiah

    buk te hi a a hungin a pawt phawi a, a

    mah invur nan a hmang a, mi a han na-

    wrte hi hnimpik a tlan a ni deuh ber mai

    an ti. Lehlama nawrin lehlama an thianten

    an lo kap thin a, chutiang chuan thui tak

    umin Tlangsang thlawhhma bul Tharma

    nena inkarah sai chuan a tan a khawh ta

    a.

    Chutih lai chuan khuaa mipuite

    chuan Sai chanchin hre chakin an

    pungkhawm a, chanchin thar hre chakin

    mipuiin beng an chhi reng a. Sai sual

    awmlai reng reng hian Chanchin inhriattir

    dan a vang em em a, Telephone te a la

    awm loh avangin Pu Nuntea bike chu a tir

  • RÊNGZO

    23

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    a\angin chanchin hriat nana hman a ni

    deuh ber a. Pu Nuntea chuan a Bike Si-

    lencer chu dahin Silencer vuah lovin ring

    takin a tlan \hin a, hla tak a\anga a ri an

    hriat chuan “Chu sai bike a lo kal e” an ti

    \hin. Sai hi kahhlum thu hriat a nih hma

    chuan Behliangchhip leh Bangla, Tlang-

    sang thlengin tuma thlawhhma lama an

    chuak ngam lo a ni.

    Tahrik ni 4-6-93 zingah Mizo

    tlangval te chuan beizuiin an liam leh vat

    a. Tv. Hnuna Constable chuan thing-

    kungah lawnin Sai nupa chu chiang takin

    a hmu thei ta a. Thingkung a\ang chuan

    duhtawka remin a chalah Rifle chuan a

    kap ta a, sai chu a pai \uang \uang a, a

    tawpah chuan a tlu ta a. A thiannu chuan

    a rawn ngaihven chu a lo kap leh a, ani

    pawh chu a bul maiah chuan a tlu ve ta a

    ni.

    Date 5th June, 1993:

    Khuaa miten Sai sual an kap hlum

    ta tih an hriat chuan hlimin an au dur dur

    a. Jampui tlangdung khaw 10-in an hriat

    mai bakah Sorkar lamah report pek a nih

    hnuah khawtin a\angin sai

    sa chan turin a hmunah

    tlankhawm a ni a. Officer

    lian tak tak a hmunah ngei

    an kal bawk a ni. Pu

    Rohmingliana Chief Con-

    servator Forest pawh a

    hmunah ama silai kengin

    Sai kahna chu silai mu \ha

    tak tak kengin a liam ve

    bawk a ni.

    Sai sual mi 4 thattu

    chan tura kal khawm hi a

    bulhnai tuikuk khua te nen

    mi 500 kan tling hial awm

    e. Mi pakhatin kg 4-5 velin kan chang awm e. Chutih laiin thenkhat chuan an lo

    chheprelh ni awma hriat a ni. Ruahpui

    namenlovin min nan hawng a, zanah ruahpui

    hnuaiah mahni in kan thleng ta a ni. Mihring

    thattu sai a nih avangin tui ti taka ei chu a

    har hle mai.

    Dated 6 June, 1993 hian saipu Rahim

    Ali (Daidar) chu a chhungte zawng turin an

    lo chhuak leh ta! Mipuiin a ngaihna kan hre

    lo hle, an sawi danin Rohim Ali (Daidar) hi

    Dated 1 June, 1993-a Sai neituin mi 9

    (Daidar) sai man turin a tir liam a, kan man

    thei lo tia an rawn kir leh khan Rohim Ali an

    \hianpa chu sai chuan a lo tihhlum chu an

    zep tlat a nih ringin a chhungte an rawn

    chhuak ta a ni.

    Dated 8-6-1993-ah Rohim Ali ruang

    hlawm turin ASI Vanghmun leh

    Behliangchhip V/C Pu Manliana, Pu Hmu-

    na, Pu Lalsailova, leh he thu ziaktu pawh

    kalin ruang chu zawn a ni ta a, Rohim Ali

    chu sai tihhlum ngei a ni tih chu fiah a ni ta

    a ni. Daidar 9 kal te khan an \hianpa thi chu

    an lo zep tlat a lo ni. Ruang chu la chhuakin

    Kanchanpurah Behliangchhip tlangval rualin

    a chhungte hnenah thlen a ni ta a ni. A nupui

    fanaute an khawngaihthlak hle mai.

  • RÊNGZO

    24

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    PI LEH PUTE THUKHAWCHANG |HENKHAT

    >> Nu leh pate hi kan lei Pathian hmuh theihte an nih avangin zah hle tur a ni. Nu leh pa

    zah lo chu pa nuamsa an awm ngai lo.

    >> Nu leh pa pawisa lo an dingchhuak ngai lo.

    >> Piangsual leh rualbanlote hmusit ngai an ni lo, piansual leh pharcharin tlai luat a nei si

    lo va.

    >> Mi bawrhsawm te chu

    Vantlangin khai chhuah ngai a

    ni e.

    >> |awngkam \hain sial a man.

    >> |awngkam \ha an um lutuk

    ngai lo ve.

    >> Ruai \hehnaah Upa-in bar

    hmasak tur a ni a, \halaite kham

    hmasak tur a ni ngai e.

    >> Sem sem dam dam, ei bil thi thi.

    >> Kan dam leh tlang khatah, kan thih leh ruam khatah.

    >> Chhuahkhawmnaah mei \ankai hmasaah an \ang ngai lo ve.

    >> Pumah hmeichhia lal tur a ni a, tuikhurah mipa lal tur a ni ngai lo vee.

    >> Pa ril\amin thlawhhma a zauh va, nu ril\amin chaw bel a len thung.

    >> Nungchang sual sim theih loh a awm ngai lo.

    >> Hmeichhe sualin laina an um darh a, hmeichhe thain an huikhawm thung.

    >> Fur tirah lungpui bel la, fur tawpah thingbul bel rawh.

    >> Mai leng an um ngai lo.

    >> |hian chhan ngai chhan ngam lo mipa chuan pawnfeng feng rawh se.

    >> Thawm nei hmasa lovin mi inah an lut ngai lo.

    >> Vantlang kawng an tihnawk ngai lo.

    >> Lampui changkhatah mi an be chhe ngai lo ve.

    >> Rukruk te, tualthah te hi thil thiang a ni ngai lo ve.

    >> |henawmte do aiin khawsarih do a thlanawm zawk.

    >> Mi ina lenin a neitute mitmei ven ngai a ni e. A neitute awm loh hlanin mi inah luh

    ngai a ni lo.

  • RÊNGZO

    25

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    MI HRÂNG, R. K. PAUTU (1937-1983) - J.D.Mawia

    Rêngpui ramthim su-êngtu, Krista pasalthate zing ami, Rev. Chawnsavunga Pau-

    tu leh Pi Lalchawngpuii Sailo te fa hrin pasarih zînga a pathumna, Mizoram khawth-

    lang Kawrtethawvenga January 2, 1937 (inrinni)-a mipa naupang duhawm tak lo piang

    chu a hmingah ‘Vânlalrokhâwmthanga’ tih an sa a; mahse heti duah hi chuan a puzui ta

    lo. A pa chu Mission Sikul Zirtirtu turin Jampui tlânga Hmunpui khuaah kum 1938

    khan chhungkuain an pêm thla a; Tirhkoh hna thawkin Sabualah hun rei vak lo an va

    awm hnuin Hmunpuiah bawk kir lehin an chêng hlen ta a ni. An unau zawng chu:

    Lalchungnunga (naupan laia thi)

    Ngursawithangi W/o Rev.Thawngphunga

    Rokhawmthanga H/o Lalbiakchhawni

    Hmingthangluri W/o Kâmdingliana

    Lalbiakliana H/o Lalrinthangi

    Lalhmuakliana (naupan laia thi) leh,

    Lalhmingliani te an ni a; tunah chuan an vaiin mual an liam vek tawh.

    Rokhawmthanga chu naupang pian tha, hrisel leh harh váng tak a ni a, a naupan

    lai leh râwlthar a nih thlengin mi zakzum, mi pawi sawi ngai lo leh thuawi thei tak a ni

    a; naupang tih nuam tak a nih rualin luhlul chhuah tlat châng erawh a nei bawk thin.

    Tualchai naupang mai a nih lai atang rêngin a hriat âwm loh thlenga upate titi lo vawng

    ru kiau thei khawpa rilru chak, mi engemaw tak la rawn ni tura khuanu duan rêng

    niâwm tak pawh a ni. Chutin Khuanu zârah lo lêi kangin, tlangvâl ngo ve vaw sár

    vang mai, hmeltha takin a rawn seilian a, a puitlin meuh chuan Mizo pa vantlâng

    chunglam mah, pumraw lian zet zawt, pian nalh tak ft. 5.10” vêla sâng, inkhâithli

    thlerh thlawrh, a mawi tawka sam kir deuh, tlangvâl hmelthaa sawi tling a rawn ni ta

    a ni.

    Zirna lam: Jampui tlâng chhim lam, Sabualah pawl 5 thleng a zir a, pawl 6 chu

    Tlaksihah a zir a. Pawl 7 leh pawl 8 chu Vanghmun khuaa Mission Sikul, New Zea-

    land Missionary, nula Zoduhi (Miss M.E.Turner) zirtirna hnuaia a zawh hnuin,

    Mawkhar Christian High School, Shillong atangin kum 1959 khan metric a pass a. Un-

    ion Christian College (UCC), Barapani atanga IA a zawh hnuin Calcutta (Kolkata)-ah

    zirna chhunzawmin a kal a; India ram pum huap pawha College hmingthang, Scottish

    Church College atangin kum 1962 khan BA tha tawk takin a pass a. Calcutta khawpui

    hi BA a pass-na mai ni lovin, thiam-fin a chharna hmun leh a nakin lam hun atâna a

    intahhriamna hmun ber lo niin, sulhnu pawh a ngah hle. Scottish Church College-ah

    hian kum 1960-61 chhungin College Student Union-ah General Secretary atân thlan a

    ni ta hial a; tin College kâi chungin, ‘Poor Children Evening High School’-ah kum

    hnih chhung zirtir hna thawkin a inhlawh a. BA a han zo chu thiamna ril zâwk nei tura

  • RÊNGZO

    26

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    lehkha zir vak mai châkna a nei thûk hle a,

    mahse chhungkaw harsatna avângin Jam-

    pui tlang lamah inhlawhna zawng turin a

    hawng ta rih a.

    Hêng hun lai hian Tripura Baptist

    Christian Union (TBCU) chuan naupang

    thiam theite tân tanpuina (Scholarship)

    tlem azâwng a pe thin a, chuvâng chauhva

    Rokhawma pawh hi Calcutta-a kal thei a ni

    a. Kum 1962-63 chhung khan Government

    Hmawngchuan Jr. High School Headmas-

    ter-a a tan hnuin Calcutta-ah bawk a lêt

    thla leh a; MA (English), LLB leh Jour-

    nalism-te a ruala zir tumin Correspond-

    ence course-in a bei khawm a. Kum 1965

    khan Allahabad-ah IAS Coaching zawmin

    thla thum chhung a zu awm bawk a. Hêng

    zirna sângte hi a cho êm êm vek na-

    chungin, retheihna leh chhungkaw harsat-

    na dangten a tlâkbuak tak avângin a

    engamah zo hman lovin zirna kawng chu

    rilru na tak chungin a bânsan ta a. Kum

    1965-66 chhungin Western High School

    (Private), Rulpuihlim (Mizoram)-ah Head-

    master-ah bawk a han tang leh a. Zoram a

    buai tâk avângin Jampui tlâng lamah lo lêt

    thla lehin, Jampui High School-ah leh

    Kawrtethawveng High School-ah te kum 5

    chhung zirtir hna a thawk leh a. Heng hun

    chhung zawng hian zirna chi hrang hrang

    kawng zawhin Calcutta (Kolkata)-ah a kal

    fo bawk a; Calcutta khawpui atang hian

    hmana Rokhawmthanga kha R.K.Pautu tia

    hriat lar a lo ni ta a ni.

    Infiamna lam: Infiamna (sports)

    lamah pawh a duai lo hle; football hi chu a

    khel ve tho thin nâin, amah paw’n thiam a

    inti viau lo va; Badminton-ah erawh chuan

    cho sual hlauawm tak a ni. Amah paw’n

    badminton-ah kher hi chuan ka khelh tâwk

    tur hi ka hmu meuh lo a ti fiamthu thin.

    Calcutta College inter competition-ah

    pakhatna niin Championship No Mawi a

    chawi a ni. Kum 1963 (November) khan

    Pu Lalmangliana Saio leh Pu

    Ngurtinchhawna te nen Jampui football

    team Aizawlah an hruai a, Sairang thlen-

    gin kein an kal a, a ni thumnaah Aizawl an

    lut a ni. Chumi tum chuan Jampui X1

    team leh Aizawl X1 (Lalmawia, MLA bial

    Team an ti bawk)-te nen AR Ground-ah

    inkhêlin, Jampuiin 2-1 in Aizawl an hneh

    tlat nia. Hemi tuma Jampui Football Star-

    te chuan, Aizawlho chuan min hmusitin

    min âu nawmnah nasa hle mai a, Mizo

    tawng pawh thiam mang lo tur leh Tuikuk

    angah min chan luiin kan kekawrte hnuai-

    ah hrenpereng kaih niawmtein min âu nasa

    vel hle an ti. Mahse, mi hausa, Pachhunga

    & Sons chhungkua a mi, Tv. Rosângan

    ama motor (Truck)-in Aizawl khawpui a

    han fanpui zet erawhchu an lawm hle

    thung a ni ang, kum rei tak chhung chu

    hahîpin an sawi thin. Hemi tuma Jampui

    footballer Aizawl khawpui fangte chuan,

    Aizawlah chuan rangva inchung an hmuh

    tam ber thu leh dî inchung pawh enge-

    mawzat an hmuh thu an sawi. Zofate Jeru-

    salem, Aizawl khawpui meuh pawh

    lungthu pathum leh tuthlawh culture kal

    pela smart phone culture tukverh atanga

    han thlir lêt chuan thawnthu ngaihnawm a

    tling ta hial awm e.

    Nupui fanau lam: Kum 27 mi a lo

    nih chuan nupui neih zâi a rêl ve ta a.

    Amah ngaizâwngtu nula tam tak zuan

    khûmin, Vanghmun nula, Upa Z. Lian-

    thanga fanu, Mission Zoliani (AIR Artist)

    nen Hmunpui Baptist kohhranah October

    22, 1964 (Nilaini) in an mâkpa, Rev -

  • RÊNGZO

    27

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    |hawngphunga kutah kohhran dân

    khatnain an innei a. A nupui neih nî hian a

    \hianpa, zâi thiam, Lâikungan a dinpui

    nghe nghe. A nupui nei tur hi a buaithlâk

    hranpa hle awm e, in lama engkim an peih

    fel tawh hnuin, a dinpuitu tur, Lâikunga

    nen chuan inneih nî tur hma nî thlengin

    Calcutta khawpuiah an la awm veng veng

    chu niin. Mahse, chhun zân zawmin an lo

    kal a, an inneih nî tur zîng lamah chuan an

    lo thleng ve ta hlawl a. Nupui chu a han

    nei ve tak nâin a hnathawh dangdai tak leh

    hrâm tak avânga in lum luah hlei thei

    pawha a awm tâk loh avângin, a nupui M.

    Zoliani chuan a pa te in lam (Vanghmun)-

    ah a kirsan leh rih a; chuti chungin fapa 2

    a hrinsak tho va. Tin, Bangla Zion khaw

    nula hmeltha Rosiamkhûmi lakah fapa

    duhawm tak a nei bawk. Heng hnu lam rei

    tak, Aizawla a khawsak hnuin Jampui

    tlâng hmâr tâwpa Vaisam khaw nula

    hmeltha, lehkhathiam leh fel tak, Biak-

    chhawni nen October 16, 1980 khan Ai-

    zawlah an innei a, fapa duhawm tak bawk

    an hring a. Biakchhawni nen hian an nupa

    kawp chawi chhung a rei lo hle a, ani hi

    hmangaih taka dawm hlumtu a ni ta nghe

    nghe a ni. R.K.Pautu fa hrin zawngte chu:

    Lalfela H/o Lianhnuni Râlte (Aizawl),

    Laldika (RIP) H/o Sanghmingthangi

    (Aizawl), Lalsângzuala H/o Pi Zathuam-

    puii (Bangla Zion) leh Albert Zomuana

    (Aizawl) te an ni.

    R.K.Pautu kha Pastor fa mah ni se,

    kohhran huangah chuan a tla lut tam lo

    hle; a hnathawh leh a hun tawnin a zir

    bawk hek lo va. Amah ngeiin, “…kei chu

    kohhran huanga rawngbâwl thei ka ni lo,

    Pathian rawng ka bâwl ve theihna chu mi

    rethei leh harsa, tanpui ngâite tanpui hi ka

    hna pui ber a ni, a ti thin. Shillonga lehkha

    a zir laiin ama hovin, All Tripura Student

    Christian Movement an din a, kum 1956-

    59 chhung General Secretary a ni a. Ai-

    zawla a awm hnuin, All Mizo Student Fed-

    eration-ah kum 1972-76 chhung General

    Secretary a ni leh a; Mizoram Journalist

    Association (MJA)-ah kum 1972-77

    chhung General Secretary nihna a chelh

    bawk. Aizawla a khawsak ngheh tâk hnuin

    a thianpa, Pu J.Thangthuama (Ex-MLA)

    Printing Press rochunin, Hmâr Arsi

    chanchinbu kha Editor niin a enkawl ta a;

    Hmâr Arsi chu khang lai huna Mizoram nî

    tin chanchinbu lâr bera sawi a ni nghe

    nghe.

    Zoram buai: Pu Laldênga hruai,

    Mizo National Front (MNF)-ten March 1,

    1966 (Thawhlehni)-a Mizoram Independ-

    ent an puan khan R.K.Pautu chuan a hma

    fe atangin a lo hre lâwk a. MNF move-

    ment kha kum 29 mi, R.K.Pautu tluka lo

    thlir lâwk thiam, khang lai hun khan an

    tam lo mai thei. Ani chuan Independent a

    sual lova, India dânpui chhungah Greater

    Mizoram a sual zawk a ni. Khang hun lai,

    Zofaten a hnam a hnama India kan huat

    êm êm lai pawh khan RKa chuan New

    Delhi lamah India dânpui tlawhchhanin

    hnam damna a zawng a, MNF movement

    khan zir ngat se chuan Mizoram zau zawk

    (Greater Mizoram) nen State puitling sual

    chhuah theih ngei niin a hria a. Chumi

    atân chuan India lairil (mainstream) lamah

    thian tha tam tak siamin kawng a zawng

    thin a ni. Jampui tlâng Mizorama behtir

    tura a ngiatna, Memorandum ril tak Prime

    Minister (Indira Gandhi) hnenah 1970

    (March) khan a theh lut a, chuta a Sap

  • RÊNGZO

    28

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    \awng hman thatzia leh a thu ziak puitlinzia chu Pu H.K.Bawichhuaka leh Aizawla mi thi-

    am dangte sawi pawh a hlawh hle. He Memorandum chungchângah hian 1973 (Feb.)

    khan (khatih laia India hmâr chhak pum bialtu), Governor B.K.Nehru chuan (a nupui

    nen) Jampui tlâng rawn tlawhin, Vanghmunah ropui taka lo lawm a ni a. Hemi tum hian

    Jampui Hill Leaders Conference (JHLC) hruaitute chuan eng dang mah lo thlen lovin,

    Jampui tlâng Mizorama behtir bawk ngiatin an lo thlen leh a. B.K.Nehru chuan, Jampui

    leader-te chu “i inah mikhual i thlenga, pindan pakhat luahtirin, ei leh in leh mamawh chi

    hrang hrangte duhsak takin i hlui a; i mikhual chuan a haw dawnin a pindan chawpin

    hawnpui a tum ta mai a, nang, in neitu chuan engtin nge i ngaih ang…” tiin a chhâng an

    ti.

    Zoram buai, hun thim lai zawng khan Zoram leh Rêngram kâr tawnin, MNF leh

    India sipaite inkârah mipuite thlavang hauh leh chhanin a thawk rim êm êm thin. Khang

    hun lai, Sipai rawvâ lutuk avânga Mizote thuanawp kan nih lai, Vai Sipai an hrân êm êm

    lai pawh khan RKa chuan a pawnga taka hlauh ngawt kha tlawmah a la tlat a. Aizawl

    khawpuiah Sipaiin Mizo nula an pâwngsual hnua an thahzui thu a hriatin, a rilru chu

    chhun angin a nâ a. Chu suahsual thiltih râpthlâk tak chu dova dikna lantir chu ti-

    hmâkmawha ngaiin, Sipaiten dân kalha Mizote chunga an nawm an mâka an inluling lu-

    tuk chu âu chhuahpui ngei tul a tih tlat avângin Aizawl khawpuiah kawng zawh a rawt ta

    a. Mahse, mi pawimawh leh rawn âwm deuh deuh nia a hriatte a han sawipui chuan a

    beisei ang lo takin thiltih chi-ah an ngaihsak lo vek mai chu mak a ti hle a. Ani chuan,

    kha Mizo nula chunga thil thleng râpthlâk tak chu a pâi dai thei ngang si lo va; thalai rual

    huai khawmin an hmaah, hlau miah suh u hma ka hruai ang a, thih a tul chuan ka thi

    hmasa ber ang; India ramah dân a lal ber: amaherawhchu Sipaite hi dân lo bawka an chêt

    duh chuan engpawh a thleng ang, thih ngam zawngin min zui rawh u a ti ta mai a. Chutah

    zet chuan, thangthar vengva chin engemawzatin an zui a, Sipai hmunpui lam panin kawng

    an zawh ta a; hmeichhia pawh engemawzat an tel ve nghe nghe. Rin loh deuh maiin Sipai

    hotu liante chuan an lo zahin an lo dawngsawng tha hle mai a, Mizo mipuite chungah

    ngaidam an dil hial a ni. (he kawng zawh hun leh nî min hrilh chu ka hre chhuak zo ta tlat

    lo, hrechiang tam tak an la awm ang-Jdm). R.K.Pautu khan fak leh chawimawi a zawng

    ngai lova, sum leh pai beisei bawk hek lovin, mi harsa leh tanpui ngaite tân zau takin

    Pathian rawng a bâwl thin a ni: vân chung sânga kan Pathian khian thu dik tan thil tha tite

    a ensan ve ngai si lo va. Khang lai hun khan miten R.K. Pautu chetzia kha hriatthiam har

    an ti thin. India ram khawpui hrang hrang khak kuala a zin reng mai thin chu: eng nge a

    thawh ber a, engtin nge sum a hmuh tih pawh an hre thiam hlei thei lo fo va, a hna pui

    ber chu Chanchinbu mi nihna (Journalism) a ni. A vânglai hun kha Zofaten ram buai,

    ‘hun thim’ kan tawn lai, India sorkârin Mizo tawh phawt rinhlelh ena min en lai hun kha

    a ni a. Chuvângin, Zofate tawrhna leh dikna khawvêl hmaa pho chhuah kha a tih tur lian

    ber pakhata ngaiin, tha leh tui bâkah rilru a sêng nasa hle thin a. National Press hrang

    hrangah palai hna thawh tumin nasa takin a inzir a, a hlawhtling viau reng a. Heng na-

    tional press pawimawh leh lian ber ber: Cine Advance (Calcutta), The Amrita Bazar

    Patrika (Calcutta), The Times of India (New Delhi) leh International edition nei hrang

  • RÊNGZO

    29

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    ngat, Blitz Magazine (Bombay)-ah te hian Correspondent-in a thawk a. Hêng chanchin-

    bu hrang hrangah te hian ‘Accredited Journalist’ nihna Card zahawm tak neiin, Zoram

    chhung leh pawna Zofate tawrhna chi hrang hrangte ziakin khawvel hmaah a pho

    chhuak thin a ni. Chungte chu India ram zau tak leh khawvêlin Mizoram leh Zofate min

    hriatna hmasa a la ni mai âwm e. Khang lai (Lushai District Council hun)-ah kha chuan

    Mizote zingah National Press hrang hranga lehkha ziak thei an la tam lo mai thei.

    Sâptawng a thiam tha tawkin a fing bawk a, National Press hrang hrangah Correspond-

    ent nihna zahawm tak neiin State leh Central sorkar-a mi lian mi lalte hmaah pawh

    khawr miah lovin a chetla zar zar thin a ni.

    Hêng hun lai hian Tripura chu Territorial Council hnuaia awm a ni a, Tripura

    Territorial Council (TTC)-a thu neitu sâng ber, Chief Commissioner (CC) chu As-

    samese pa tha tawp thang, tlâng mite hmangaih êm êmtu, U.N. Sharma a ni a. Ni khat

    chu, Pu Sharma chuan Agartala khawpuia a office nuam taka thu, Mizo tlangvâl kum 30

    mi, hmeltha ve vaw ngo sar vang mai chu a en ngawih ngawih a; mihring tling, duhthu-

    sama sâptawng thiam leh fing, thu tak sawipuitlâk niin a hmu a. Darkâr chanve zet khûn

    khan taka a kawm hnuin, Director General, Central Intelligent Bureau, New Delhi-ah

    R.K.Pautu chungchâng chu ziakin a thawn ta a. Chutah, R.Ka chuan rang zeta kohna

    hmuin New Delhi a pan ta nghal a. Delhi atanga a lo kir chuan Pu Sharma hnenah a

    Identity Card mawi tak chu a hmuh a, Pu Sharma chuan, Mr. Pautu, he i nihna sâng tak

    hi nang leh kei bâk tu man an hre ve thiang lo, tih hi theihnghilh ngai suh ang che a ti a.

    Tichuan, sakei anga mal tlâin, East Pakistan (tuna Bangladesh ni ta) Aizawl, Shillong,

    Agartala leh New Delhi te chu thlawhhma ang maiin a kár kual ta thin a; a hna pui ber

    chu Pu Laldênga hruai, MNF Provisional Government of Mizoram leh India sorkar

    inkârah remna zawnga palai hna a ni.

    Hna indo a thawk: Central Intelligent to the outlaw MNF movement nihna leh

    MNF Ambassador to the government of India nihna a han thawk khawp zet kha zawng a

    fin chungchuan thlak ngei ang: ani ang samsâr nei mi tân lo chuan thiltih theih rual

    pawh a ni bawk lo’ng. R.K.Pautu chu tu nge a nih a, eng nge a tih ber tih Mizo Nation-

    al Army-ten an hre phâk lo ang bawkin, India sipaite paw’n an hre bik bawk hek lo va.

    Chuvângin, MNA-ten an man a, India sipaite paw’n an man bawk a; mahse a tu ve vete

    mah man phâk awzawng a lo ni si lo va. MNF hotu lu ber, Pu Laldênga leh Ministry of

    Home Affairs, New Delhi-te inkârah remna zawnga palai hna thawk a ni tih hre pha

    hlawm hek lo le. Chu hna hrâm tak chu thawkin, Chittagong Hill tract, sazek tlângdung

    ngawpui chhungah amah chauhva riah chângte a nei fo va. Tum khat pawh he ngawpui

    chhûng rawthing hung bulah a riak a, zu tlem inin zân rei tak thleng mu chungin Radio

    (News) a ngaithla a; chutih lai chuan rûl lian takin a taksa a rawn zawh a, che miah lova

    a taksa atanga a tleng liamtir hnuin kâwlphekhawnvara ênin a ûmzui a, a that a, a lian

    kher mai a ti. Hetianga mal tla hian East Pakistan, Mizoram leh New Delhi te vawi duai

    lo a kar kual thin a ni. Hetianga mi lian mi lalte zinga a khawsak tâk m_hin atangin Col-

    lege a kal chhung zawnga zu far khat pawh la tem ngai lo chuan zu in pawh a chîn phah

  • RÊNGZO

    30

    ____________________________________________________________________________________________

    ___________________________________________________________________________________________________

    ta thung a.

    Vanghmun Camp kah leh a nghawngte: MNA-Z Battalion, Pu Halleluia ho (mi

    73:silai pu 50 leh silai pu lo 23)-ten November 16,1967 (Nilaithawhtanni) chawhnu he-

    rah Vanghmun (Hmâwngkar vêng)-a Sipai Camp (Provintial Arm Corps) an han kâp zet

    chu mipui an thlabâr nasa ngei mai. Vanghmun biak in tlâng hnung lam thei kung lian

    pui pui din ngîr khupna hmun rem takah duhthusama chhuk zawnga kâp an ni bawk a.

    Sebudar tiamin mi 7 an kâp hlum a, an kah hlum bâk mi tlemte te paw’n Camp chu an

    rauhsan nghal vek a. Mizo Sipaite chuan duh thâla silai leh bungraw dang an phurh theih

    tawk an lak hnuin, an rawn chhohna Lungthirek lamah an bibo leh ta nghal dial a. Mah-

    se, a tûk mai atanga sipai huaisár pui pui lo chhuakte tawrh hlelhawmzia chu sawiin a

    siak lo tak meuh thung: a nghawng chu nâ tak a ni. Jampui mi 22-ten man tâwkin, nasa

    taka nghâisak an tawrh hnuin Dharmanagar Jail-ah tántir an ni a; an zînga thenkhatte

    phei chu ram tui lei lovin dam chhung hun an hman phah hial a ni. He Camp kah tur hi

    RKa chuan a hre lâwk vek a, kâp lo tura thlêm thlûk theih ngei pawh a inring hle nâin,

    hetih laia a awmna a hlat êm avângin eng tih theih a ni si lo va. Chutah, Vanghmuna a û

    (cousin)-te pahnih Pu Rosânga leh Pu Hnehliana te unau (Hnehliana chu Rêngrama Pas-

    tor lar tak, USA leh foreign ram dang zau tak fang a ni ta nghe nghe) leh a laina dangte

    an man tel tih a hriat chuan namen lova thinrimin Agartala a pan nghal a. A vánneih a

    siamin, IGP chamber-ah CRP Commandant leh Políce officer lian dangten thu

    pawimawh an lo sawiho lai tak nangchingin a han luhchilh siah mai chu an boruak a

    sång kher awm e. Sipai lalte hmaah chuan Jampuia an mi mante chungchang sawi

    khumin, "eng vângin nge dán kalha thil in tih..." tiin a han chachhuah nghal thuai mai a.

    IGP chuan, "Mizoho hi misual, hel in ni, kan duh duhin kan man ang che u.. han ti chi-

    ah chu, sa kawlh leh mi kawlh hmaa zám ngai lo, RKa chuan, "Mizo ka nih hi i ngam

    chuan mi han man ta che, Laldenga hoten India an do va, hêng mite hian an do ve em

    ni? Eng vangin nge Tripura khua leh tui in nghaisak.. tiin, an inchhang ta rum rum mai

    a. Chutah, a dawhtheihna chuan a tlin ta ngang lo va; tu nge ka nih ka hrilh ang che u.

    tiin, a kapkar a zen a, kekawrte a bika siam chhunga a ID Card danglam tak, hmuh

    pawh an la hmuh ngai loh chu a phawrh khum ta siah mai a. Chutah zet chuan IGP leh a

    hote chu Mizo tlangvál hmaah chuan meikhupin an zám ta a; Mizo Jail tang zawng

    zawngte chu hnu leh eng mah awm lova chhuah vek tur an ni ta a. Amaherawh chu, ama

    kawng atán chuan thil pawi tâwp kháwk a ti ta thung sia ni. Pa anga a en, Tripura

    Sorkara lal ber, Chief Commissioner, Sharma chuan rang takin RKa chu a ko va, a

    hmaa ngui nghuaia thu RKa chu, "Mr. Pautu, i lo la naupang lu deuh chu a va pawi êm,

    ka Delhi zin min lo nghák hram ní la chu uniform hahote nena inbeih chiam a ngai lo

    tur, an hmaah i inpuang ta si a; a ti vawng vawng a. Zan rei tak thleng an inkawm a,

    thil pawi lutuk thleng lova ruahmanna dang siamin, thil chu an ti kal tluang leh ta hlauh

    va. A huaisen leh fin azârah Mizo