REGGAE - uni-sofia.bg · Within the REGGAE project are planed two special printed editions: a...

Project no. FP7-200184

Project acronym REGGAE

Project title: Researchers as Guides to Glory of Ancient Europe

Seventh FRAMEWORK PROGRAMME

Specific programme ‘People’ Activity 5 ‘Specific actions Researchers’ Night’

FP7-People-2007-5-1-1-NIGHT

Deliverable D7.3 Design and production of special printed editions on

researchers

Due date of deliverable: 30.09.2007 Actual submission date: 30.09.2007

Start date of project: 01.06.2007 Duration: 6 months Organisation name of lead contractor for this deliverable: Sofia University Revision 1

Project co-funded by the European Commission within the Sixth Framework Programme (2002-2006) Dissemination Level

PU Public X PP Restricted to other programme participants (including the Commission Services) RE Restricted to a group specified by the consortium (including the Commission Services) CO Confidential, only for members of the consortium (including the Commission Services)

Design and production of special printed editions on researchers

Within the REGGAE project are planed two special printed editions: a second issue of the special edition of the Union of Scientists in Bulgaria (USB) ‘HOMO SCIENS’, and the booklet ‘An early bird in radio communications’.

The newspaper ‘HOMO SCIENS’ includes different sections – Bulgarian scientific schools, the ‘dynasties’ in science, prominent researchers, innovators, women in science, young scientists, researchers – poets, researchers – collectors, and anecdotes for researchers (Appendix 1). It was sent to all partners in order to be disseminated in all cities involved during the events. In Sofia the newspaper ‘HOMO SCIENS’ and the booklet ‘An early bird in radio communications’ were disseminated at the European stand during the Researchers’ Night together with other EC promotional materials and locally designed materials. The booklet ‘An early bird in radio communications’ presents the ideas of Dr. Peter Beron – one of the famous Bulgarian scientists during the Bulgarian Renaissance, expressed in Paris in 1863 on radio communications (Appendix 2). It is designed by a team of the Department of Telecommunications at the New Bulgarian University with the financial support of the Association of Telecommunications.

HHHHHOMO OMO OMO OMO OMO SSSSSCIENSCIENSCIENSCIENSCIENSÈçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿïî ïðîåêòà REGGAE, ôèíàíñèðàí îò Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿâ ðàìêèòå íà FP7 'Researchers Night 2007'

Åâðîïåéñêà íîù íà ó÷åíèòå 2007Ñîôèÿ – Ðóñå – Âàðíà – Ñòàðà Çàãîðà –Ñîçîïîë – Ïëîâäèâ – Êúðäæàëè – Êàçàíëúê28 ñåïòåìâðè 2007 ã.

Ïðåç 2007 ãîäèíà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ïðîäúëæàâà èíèöèàòèâàòà çà îðãàíèçèðàíå â öÿëà

Åâðîïà íà Åâðîïåéñêà íîù íà ó÷åíèòå.

Öåëòà íà âñè÷êè ïðîÿâè â Åâðîïà å äà ïðåäèçâèêàò øèðîê èíòåðåñ êúì ó÷åíèòå è òÿõíàòà ðîëÿ

â îáùåñòâîòî è â åæåäíåâèåòî íà õîðàòà. Ñúáèòèÿòà ùå äàäàò âúçìîæíîñò íà ó÷åíèòå äà ñà ïî-

áëèçêî äî õîðàòà, äà ó÷àñòâàò â äèñêóñèè è îáùè çàáàâè è äà ñå ïîêàæàò ñ òåõíèòå ÷îâåøêè

êà÷åñòâà, æèòåéñêè óìåíèÿ è òâîð÷åñêè òàëàíò.

Â Áúëãàðèÿ, â ðàìêèòå íà ïðîåêòà REGGAE (Researchers as Guides to Glory of Ancient Europe),

êîíñîðöèóì îò 5 óíèâåðñèòåòà – Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò, Ðóñåíñêè óíèâåðñèòåò, Òðàêèéñêè

óíèâåðñèòåò è Òåõíè÷åñêèòå óíèâåðñèòåòè â Ñîôèÿ è Âàðíà, ñúâìåñòíî ñ Êëóá "Ìëàäè òàëàíòè"

è ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ, îðãàíèçèðà ðåäèöà ñúáèòèÿ íà 28 ñåïòåìâðè

â Ñîôèÿ, Ðóñå, Âàðíà, Ñòàðà Çàãîðà, Ñîçîïîë, Ïëîâäèâ, Êúðäæàëè è Êàçàíëúê, îáåäèíåíè îò

òåìèòå "Èñòîðèÿ è àðõåîëîãèÿ", êàòî àêöåíòúò ùå âàðèðà ñïîðåä ìåñòîïîëîæåíèåòî:

– Ó÷åíèòå êàòî âîäà÷è êúì ïðàèñòîðèÿòà è äðåâíàòà öèâèëèçàöèÿ íà

òðàêèòå – â Ñòàðà Çàãîðà, Êàçàíëúê è Êúðäæàëè

– Ñ ó÷åíèòå íàçàä âúâ âðåìåòî íà ãúðöèòå è ðèìëÿíèòå – â Ñîçîïîë è

Ïëîâäèâ

– Ðóñå – âðàòàòà íà Áúëãàðèÿ êúì Åâðîïà – â Ðóñå

– Ó÷åíèòå ðàçêðèâàò âîåííîèñòîðè÷åñêèòå òðàäèöèè – âúâ Âàðíà

– Áúëãàðñêèòå ó÷åíè â Åâðîïåéñêîòî èçñëåäîâàòåëñêî ïðîñòðàíñòâî

– â Ñîôèÿ

– Àòåëèå íà ìëàäèòå òàëàíòè – ïîðåäèöà îò êîíêóðñè çà ìëàäè õîðà.

Ïðîãðàìàòà ùå âêëþ÷âà ðàçëè÷íè ñúáèòèÿ: Ìóçèêàëíî-ïîåòè÷íà âå÷åð íà ó÷åíèòå, äåòñêà

çàáàâà ñ ó÷åí, "íàó÷íè êàôåíåòà", èçëîæáè, ïðîæåêöèè íà ôèëìè çà ó÷åíè è äð.

Ó÷àñòíèöèòå ùå ìîãàò äà ñå çàïîçíàÿò ñúñ ñïåöèàëíèòå èçäàíèÿ – âåñòíèê "Homo Sciens"

(Ñúþç íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ) è "Ðàííî ïòè÷å â ðàäèîêîìóíèêàöèèòå" – çà ä-ð Ïåòúð Áåðîí

(ÍÁÓ).

Èíôîðìàöèÿ, ñíèìêè, ðèñóíêè, ïðîèçâåäåíèÿ íà ó÷åíè è äð. ùå áúäàò ïóáëèêóâàíè íà

Èíòåðíåò ñàéòîâåòå íà:

Ïðîåêò REGGAE: http://www-it.fmi.uni-sofia.bg/reggae/

Êëóá "Ìëàäè òàëàíòè": www.cys.bg

Ïîðòàë çà ìîáèëíîñò íà ó÷åíèòå

http://www.eracareers-bg.net

Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò "Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè"

Öåíòúð ïî òåõíîëîãèè íà èíôîðìàöèîííîòî îáùåñòâî

Òåë.: (+359 2) 971 35 09, http://www-it.fmi.uni-sofia.bg/cist/

Áðîé

1ISSN 1312 8884

ÓÂÀÆÀÅÌÈ ×ÈÒÀÒÅËÞ,

Ïðåç 2006 ã. â ñïåöèàëíîòîèçäàíèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòåâ Áúëãàðèÿ - â. “HOMOSCIENS”, âè ïðåäñòàâèõìåïîðòðåòè íà áúëãàðñêè ó÷åíèèçâúí ïîïóëÿðíèòå ñòåðåîòè-ïè, êàêòî è ïîåòè÷íè òâîðáè íàõîðà íà íàóêàòà, àíåêäîòè çàó÷åíè è ò.í. Ïîñòàðàõìå ñå äàãè ïîêàæåì ñ òåõíèòå ÷îâåøêèêà÷åñòâà, æèòåéñêè óìåíèÿ èòâîð÷åñêè òàëàíò. Òå ñà ñàìîìàëêî ÷àñò îò áúëãàðñêèòåó÷åíè, êîèòî ñà øèðîêî ñêðî-åíè, äîñòîéíè õîðà, ñïîñîáíèíà ëèøåíèÿ â èìåòî íà íàóêà-òà, êîèòî çàñëóæàâàò äîâåðè-åòî è ïðèçíàíèåòî íà îáùåñ-òâîòî. Îáåùàõìå âè äà íàïðà-âèì âñè÷êî âúçìîæíî äà ïðî-äúëæèì òîâà ïðåäñòàâÿíå è -êàêòî ñàìè èìàòå âúçìîæíîñòäà ñå óáåäèòå - óäúðæàõìå íàäóìàòà ñè! È òúé êàòî è ñ òåçèèìåíà íå ñå èç÷åðïâà ñïèñú-êúò íà áúëãàðñêèòå ó÷åíè,äîñòîéíè äà íàìåðÿò ìÿñòî íàñòðàíèöèòå íà â. “HOMOSCIENS”, Ñúþçúò íà ó÷åíèòåâ Áúëãàðèÿ âè îáåùàâà äàíàïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî äàãî ïðîäúëæè è â äðóãè èçäà-íèÿ.

Çàùîòî ó÷åíèòå íå ñàìîðàçêðèâàò òàéíèòå íà íàøåòîìèíàëî, ñúçäàâàò çíàíèÿ èáëàãà, êîèòî ïîâèøàâàò êà÷åñ-òâîòî íà æèâîòà íà âñè÷êèãðàæäàíè, íî è ñúñ ñâîèòå èç-ñëåäâàíèÿ ïðåõâúðëÿò ìîñòî-âå íàä âðåìåòî è ðàçñòîÿíèå-òî. Òå ñà ñðåä äóõîâíèòå âî-äà÷è íà âñåêè öèâèëèçîâàí íà-ðîä. Çàùîòî “àêî ñàìî ÷ðåçåäíà ñèëíà àðìèÿ è ÷ðåç äîá-ðè ôèíàíñè áúëãàðñêèÿò íà-ðîä ùå ìîæå äà îñèãóðè ñâîå-òî ñúùåñòâóâàíå êàòî ïîëèòè-÷åñêà è èêîíîìè÷åñêà åäèíè-öà, íå ïî-ìàëêî âÿðíî å, ÷å ñà-ìî ÷ðåç óìñòâåíî, íðàâñòâåíîè åñòåòè÷íî âúçïèòàíèå òîÿíàðîä ùå ìîæå äà ñå ïðåîá-ðàçóâà îêîí÷àòåëíî âúòðåøíîè ùå ñè èçâîþâà ïî÷åòíî ìÿñ-òî ìåæäó îíèÿ íàðîäè, êîèòî,âúïðåêè ñâîÿòà ìàëî÷èñëå-íîñò, ñà óäàðèëè ñâîÿ ïå÷àòâúðõó îáùî÷îâåøêàòà öèâèëè-çàöèÿ.” (ïðîô. Èâàí Ä. Øèø-ìàíîâ)

È àêî äíåñ Áúëãàðèÿ å îôè-öèàëíî ÷àñò îò ãîëÿìîòî åâðî-ïåéñêî ñåìåéñòâî, òî íåêà íåçàáðàâÿìå, ÷å ñðåä áúëãàð-ñêèÿ èíòåëåêòóàëåí åëèò, ïðè-îáùèë ñòðàíàòà íè êúì äóõîâ-íèòå öåííîñòè íà Åâðîïà, ñàè áúëãàðñêèòå ó÷åíè!

Ó×ÅÍÈ – ÄÀÐÈÒÅËÈ 4

ÎÒÊÐÈÂÀÒÅËÈ 6

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÂÚÇÐÀÆÄÀÍÅÒÎ 7

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÄÂÀ ÂÅÊÀ (Õ²Õ-ÕÕ) 8

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊ 10

ÆÅÍÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀ 17

ÌËÀÄÈÒÅ Â ÍÀÓÊÀÒÀ 19

Ó×ÅÍÈ – ÑÒÈÕÎÒÂÎÐÖÈ 23

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ØÊÎËÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀ 2

„ÔÀÌÈËÈÈÒÅ” Â ÍÀÓÊÀÒÀ 3

ÊÚÌ Ó×ÅÍÈÒÅ – Ñ ÓÑÌÈÂÊÀ 24

Ñúäáàòà íà Äèìèòúð Èâàíîâ(1894-1974) å áëàãîñêëîííà êúìíàó÷íàòà ìó êàðèåðà, çàïî÷íàëàïðåç 1920 ã., êîãàòî ñòàâà àñèñòåíòïî íåîðãàíè÷íà è àíàëèòè÷íà õè-ìèÿ ïðè ïðîô. Çàõàðè Êàðàîãëà-íîâ. Ïúòÿò ìó å âúçõîäÿù – îò óñ-ïåõ êúì óñïåõ. Â ïðîäúëæåíèå íà12 ãîäèíè òîé ñïå÷åëâà 3 êîíêóð-ñà çà ñòèïåíäèè, êîèòî ìó äàâàòäîñòúï äî ôðåíñêàòà íàóêà. Äèï-ëîìèðà ñå êàòî èíæåíåð-õèìèê âÍàíñè, Ôðàíöèÿ (1922), à ïðåçñëåäâàùàòà ãîäèíà çàùèòàâà äîê-òîðàò ïî îðãàíè÷íà õèìèÿ ïðèåäèí îò èçòúêíàòèòå ïî òîâà âðå-ìå ñïåöèàëèñòè ïî ñòåðåîõèìèÿ– ïðîô. Ã. Âàâîí. Â ñúàâòîðñòâîñ íåãî å è ïúðâèÿò ìó íàó÷åí òðóä,ïóáëèêóâàí â Comptes rendus del’Academie des Sciences Paris.Íàâëèçà â õèìèÿòà íà îðãàíîìàã-íåçèåâèòå ñúåäèíåíèÿ, êîÿòî îï-ðåäåëÿ êàòî îáëàñò íà ñâîèòå íà-ó÷íè èçñëåäâàíèÿ.

Ïðåç 1926 ã. Äèìèòúð Èâàíîâïå÷åëè êîíêóðñ çà äîöåíò ïî îð-ãàíè÷íà õèìèÿ â êàòåäðàòà íàïðîô. Ïåí÷î Ðàéêîâ. Ñúùàòà ãî-äèíà òîé ïîëó÷àâà è ñòèïåíäèÿ íàÐîêôåëåðîâàòà ôîíäàöèÿ. Ñòè-ïåíäèàíòèòå íà òàçè ôîíäàöèÿìîãàò äà ðàáîòÿò êúäåòî è âúðõóêàêâèòî âúïðîñè ïîæåëàÿò. Ïðîô.Âèêòîð Ãðèíÿð, Íîáåëîâ ëàóðåàòïî õèìèÿ çà 1912 ã., ïèøå èçêëþ-÷èòåëíî ëàñêàâ îòçèâ ïî ïîâîä íàåäíà îò ðàííèòå íàó÷íè ïóáëèêà-öèè íà Äèìèòúð Èâàíîâ. Ïîëó÷à-âàéêè Ðîêôåëåðîâàòà ñòèïåíäèÿ,Äèìèòúð Èâàíîâ áåç êîëåáàíèåèçáèðà ëàáîðàòîðèÿòà íà ÂèêòîðÃðèíÿð. Ôðàíöóçèíúò ïðèåìàìëàäèÿ áúëãàðèí ñ äóìèòå: “Òóêáÿõà îòêðèòè ìàãíåçèåâèòå ðå-àêòèâè, æåëàÿ Âè îò ñúðöå Âèåäà îòèäåòå ïî-íàòàòúê“. Òàêàñå ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà åäíî ïî-ëåçíî ñúòðóäíè÷åñòâî, ïðîäúëæè-ëî äúëãè ãîäèíè.

Ñëåä òàçè ñîëèäíà ïîäãîòîâ-êà Èâàíîâ ñå âðúùà â Ñîôèÿ èïîåìà çàäúëæåíèÿòà ñè êàòî äî-öåíò â Êàòåäðàòà ïî îðãàíè÷íà õè-ìèÿ. Ïðåç 1929 ã. å ïîâèøåí â èç-

ÀÊÀÄÅÌÈÊÄÈÌÈÒÚÐ ÈÂÀÍÎÂ –

ÑÚÇÄÀÒÅËßÒ ÍÀ ØÊÎËÀÒÀÏÎ ÎÐÃÀÍÈ×ÍÀ ÕÈÌÈß

Ñò.í.ñ. äõí Âåíåëèí Åí÷åâ,ñåêöèÿ „Õèìèÿ è ôàðìàöèÿ” êúì ÑÓÁ

âúíðåäåí ïðîôåñîð. Â íà÷àëîòîðàáîòè ñàì è ïóáëèêóâà íÿêîëêîñòàòèè âúðõó îðãàíîìàãíåçèåâèñúåäèíåíèÿ. Âúçíèêâàò íîâè èïåðñïåêòèâíè èäåè, â ðåøàâàíå-òî íà êîèòî ñå âêëþ÷âàò êàòî äîê-òîðàíòè ìëàäè õèìèöè. Çàåäíîñúñ ñâîÿ ïúðâè äîêòîðàíò Àëåê-ñàíäúð Ñïàñîâ, Äèìèòúð Èâàíîâñúçäàâà ïúðâèÿ ïîëèôóíêöèîíà-ëåí îðãàíîìåòàëåí ðåàêòèâ èïðåç 1931 ã. Äâàìàòà îïèñâàò âñòàòèÿ, ïóáëèêóâàíà â Bulletin delà Societe chimique de France, íà-÷èíà çà ïîëó÷àâàíå íà ðåàêòèâè-òå, èçâåñòíè â íàó÷íàòà ëèòåðà-òóðà êàòî „ðåàêòèâè íà Èâà-íîâ”. Ïðåç ñúùàòà ãîäèíà Èâàíîâè Ñïàñîâ îòêðèâàò ðåàêöèÿòà, êî-ÿòî ïî-êúñíî ùå áúäå íàðå÷åíàîò àìåðèêàíñêèÿ ó÷åí Öèìåðìàí„ðåàêöèÿ íà Èâàíîâ”. Ïðåç ñëåä-âàùàòà - 1932 ã., Äèìèòúð Èâàíîâïîëó÷àâà ïî÷åòíîòî çâàíèå “Ëàó-ðåàò íà Ôðåíñêàòà àêàäåìèÿ íàíàóêèòå”.

Íàó÷íàòà äåéíîñò íà ÄèìèòúðÈâàíîâ å â äâå îñíîâíè îáëàñòè:îðãàíè÷åí ñèíòåç è õèìèÿ íà îð-ãàíè÷íèòå ïðèðîäíè ïðîäóêòè.Íàé-çíà÷èòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ âíàó÷íîòî ìó òâîð÷åñòâî ñà â îá-ëàñòòà íà îðãàíîìàãíåçèåâèòå èîðãàíîëèòèåâèòå ñúåäèíåíèÿ.Òâîð÷åñêè ïðå÷óïèë îïèòà íàôðåíñêàòà øêîëà â òàçè îáëàñò,òîé ìîæå äà ñå ñìÿòà çà ñúçäà-òåë íà íîâà çà íàóêàòà ãðóïà îð-ãàíîìàãíåçèåâè ñúåäèíåíèÿ, íà-

ðå÷åíè îò àìåðèêàíñêèÿ ó÷åí Ô.Áëèêå „ðåàêòèâè íà Èâàíîâ”.Íà îñíîâàòà íà „ðåàêòèâèòå íàÈâàíîâ”, Áëèêå ïàòåíòîâà ðåäè-öà ëå÷åáíè ïðåïàðàòè. Ñ ïîâå÷åîò 15 ñâîè ñúòðóäíèöè ÄèìèòúðÈâàíîâ ïðîäúëæàâà äà ðàáîòèâúðõó îðãàíîìàãíåçèåâè êîìïëåê-ñè îùå ïî÷òè 40 ãîäèíè - ïðàêòè-÷åñêè äî êðàÿ íà æèâîòà ñè, è îò-ïå÷àòâà â òàçè îáëàñò íàä 40 íà-ó÷íè ñòàòèè. Òàêà òîé ñúçäàâà âÁúëãàðèÿ „øêîëàòà íà Èâà-íîâ”.. Ìíîãî îò ó÷àñòíèöèòå â íåÿñòàâàò ïî-êúñíî èçâåñòíè ó÷åíèõèìèöè-îðãàíèöè. Ìåæäóâðåìåí-íî èçñëåäâàíèÿòà íà Èâàíîâ ñàïîäåòè è îò ðåíîìèðàíè ëàáîðà-òîðèè âúâ Ôðàíöèÿ è â ÑÀÙ.Âñè÷êî òîâà âîäè äî åñòåñòâåíàòàïîÿâà íà íàçâàíèÿòà „ðåàêòèâèíà Èâàíîâ” è „ðåàêöèÿ íà Èâà-íîâ” â êíèãàòà íà À. Øúðè „Èìåí-íè ðåàêöèè â îðãàíè÷íàòà õèìèÿ”.Òåçè íàçâàíèÿ îáîáùàâàò ãîëÿìî-òî íàó÷íî äåëî íà áúëãàðñêèÿó÷åí.

Ñëåä êàòî íàâúðøâà 55 ãîäèíè,Äèìèòúð Èâàíîâ íàñî÷âà ñâîèòåíàó÷íè èíòåðåñè êúì õèìèÿòà íàîðãàíè÷íèòå ïðèðîäíè ïðîäóêòè.Òóê ñå ïðîÿâÿâà ãîëÿìàòà ìó åðó-äèöèÿ è ïîãëåä â áúäåùåòî. Òîéðàáîòè áóêâàëíî äî ïîñëåäíàòà ãî-äèíà îò æèâîòà ñè âúðõó èçñëåä-âàíåòî íà ñúñòàâà íà áúëãàðñêèòååòåðè÷íè ìàñëà - ðîçîâî, ëàâàí-äóëîâî, ìåíòîâî, áîñèëåêîâî,çäðàâåöîâî è äð. Ïîäîáðåíà å òåõ-

íîëîãèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ðîçî-âî ìàñëî, îòêðèòè ñà ðåäèöà íîâèêîìïîíåíòè â íåãî, ìåæäó òÿõ è íî-âè õèìè÷íè ñúåäèíåíèÿ. Ïðîôå-ñîðúò êîíñòðóèðà îðèãèíàëåí àïà-ðàò çà îïðåäåëÿíå íà êðàÿ íà ðî-çîâàðíèÿ ïðîöåñ. Òîâà å àïàðàòúòñ èìåòî íà Èâàíîâ. Òîé å ïèîíåð âáúëãàðñêàòà õèìèÿ ïî âúâåæäàíåíà ñèñòåìíè õèìè÷íè è òåõíîëî-ãè÷íè èçñëåäâàíèÿ íà åòåðè÷íèòåìàñëà ñ ìîäåðíè çà âðåìåòî ñè ìå-òîäè. Îñîáåíî âíèìàíèå çàñëóæà-âàò èçñëåäâàíèÿòà íà çäðàâåöîâî-òî ìàñëî, íà êîåòî íàøàòà ñòðàíàå ìîíîïîëåí ïðîèçâîäèòåë. Çàåä-íî ñ Èëèÿ Îãíÿíîâ è ÷åøêè ó÷åíèîò øêîëàòà íà Øðîì è Õåðîóò, Äè-ìèòúð Èâàíîâ äîêàçâà, ÷å êðèñ-òàëíèÿò êîìïîíåíò íà ìàñëîòîïðåäñòàâëÿâà íåíàñèòåí äåñåòàòî-ìåí öèêëè÷åí êåòîí. Ñ òîâà ñå ïîñ-òàâÿ íà÷àëîòî íà ìíîãî èíòåíçèâ-íè èçñëåäâàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ðàç-íîîáðàçíè òðàíñôîðìàöèè íà òà-çè ñòðóêòóðà, èçäèãíàëè âèñîêî àâ-òîðèòåòà íà íàøàòà øêîëà ïî õè-ìèÿ íà ïðèðîäíèòå ñúåäèíåíèÿ.

Äîêàòî ïðîó÷âàíèÿòà âúðõóáúëãàðñêèòå àðîìàòè÷íè ðàñòå-íèÿ è òåõíèòå ïðîäóêòè ñòàâà ñëè÷íîòî ó÷àñòèå íà Äèìèòúð Èâà-íîâ, òî èçñëåäâàíèÿòà âúðõó äðó-ãè îðãàíè÷íè ïðèðîäíè ñúåäèíå-íèÿ ñå îñúùåñòâÿâà îò ìíîãî-áðîéíèòå ìó ñúòðóäíèöè è ó÷åíè-öè. Çàïî÷âà èçñëåäâàíå íà áèî-ëîãè÷íî àêòèâíè âåùåñòâà â ëå-÷åáíèòå ðàñòåíèÿ. Çàñëóãàòà íàÈâàíîâ å, ÷å óñïÿâà äà ïðîçðåïåðñïåêòèâíîñòòà íà ïðîó÷âàíè-ÿòà âúðõó áúëãàðñêèòå ïðèðîäíèîðãàíè÷íè âåùåñòâà çà íàøàòàíàóêà è ïðàêòèêà. Â êðàéíà ñìåò-êà áúëãàðñêàòà õèìèÿ íà ïðèðîä-íèòå îðãàíè÷íè âåùåñòâà ïîëó÷à-âà ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàíèå. Ðå-çóëòàò îò âèñîêàòà îöåíêà íàÞÍÅÑÊÎ å ñúçäàâàíåòî íà Öåí-òúð ïî ôèòîõèìèÿ êúì Èíñòèòóòàïî îðãàíè÷íà õèìèÿ ïðè ÁÀÍ.

Ïðîô. Èâàíîâ å èçáðàí çà÷ëåí-êîðåñïîíäåíò íà ÁÀÍ ïðåç1948 ã. à ïðåç 1961 ã. - çà àêàäå-ìèê.

ØÊÎËÀÒÀ ÍÀÕÈÐÓÐÃÀ ÏÐÎÔÅÑÎÐÏÀÐÀÑÊÅÂ ÑÒÎßÍÎÂ

Ïðîô. ä-ð Äàìÿí Äàìÿíîâ, äìí,ä-ð Òîòêî Íàéäåíîâ

Ïðîô. Ïàðàñêåâ Ñòîÿíîâ(1871-1940) å åäèí îò íåîñïîðè-ìèòå êîðèôåè íà áúëãàðñêàòà õè-ðóðãèÿ - òåçè âúçâèñåíè, ñÿêàøíåðåàëíè õîðà, êîèòî áèõà ïðåä-ñòàâëÿâàëè ÷åñò çà âñÿêà íàöèÿ!Â òîãàâàøíèòå óñëîâèÿ íà ïî÷òèïðèìèòèâíè èíñòðóìåíòè, áåç ïî-ìîùòà íà ñúâðåìåííàòà åëåê-òðîííà âèäåîòåõíèêà, íà ìîùíèàíòèáèîòèöè, àíòèêîàãóëàíòè èäðóãè íåîöåíèìè òåõíè÷åñêè èôàðìàöåâòè÷íè ñðåäñòâà, òå âúð-øàò áóêâàëíî ÷óäåñà ñ ïàöèåíòè-òå ñè è ïðèæèâå ñòàâàò ëåãåíäè...

Ïàðàñêåâ Ñòîÿíîâ, ðîäîì îòÃþðãåâî (áàùà ìó å ñïîäâèæíèêíà õúøîâåòå, ìàéêà ìó å àâñòðèé-êà), å åäèí îò íàé-êîëîðèòíèòåáúëãàðñêè ëåêàðè âúîáùå. Òîé åñúçäàòåëÿò íà Êàòåäðàòà ïî ïðî-ïåäåâòèêà íà õèðóðãè÷íèòå áîëåñ-òè (ò.íàð. „Øêîëà Ïúðâà õèðóð-ãèÿ”), íà óíèâåðñèòåòñêîòî îáó÷å-íèå è ó÷åáíàòà õèðóðãè÷íà ëèòå-ðàòóðà, êàêòî è íà ñëúíöå-, ìî-ðå- è êàëîëå÷åíèåòî ó íàñ, íàÌîðñêèÿ äåòñêè êîñòíî-ñòàâåí ñà-

íàòîðèóì (çàòîâà ñå ñìÿòà çà ðî-äîíà÷àëíèê íà ñúâðåìåííàòàáúëãàðñêà ðåõàáèëèòàöèÿ è íàáúëãàðñêàòà ìîðåëå÷åáíà è ôè-çèîòåðàïåâòè÷íà øêîëà), íà Âàð-íåíñêèÿ Àêâàðèóì, íà Áúëãàðñêî-òî õèðóðãè÷íî äðóæåñòâî.

Òîé å è ïúðâèÿò áúëãàðñêè àë-ïèíèñò. Ïîëèãëîò (ñëóæè ñè ñ 11åçèêà!), ñ ëåêîòà ñëåäâà ìåäèöè-íà â Ïàðèæ, Æåíåâà, Áóêóðåù èÂþðöáóðã. Ïðè çàâðúùàíåòî ñè âÁúëãàðèÿ îòêàçâà íàçíà÷åíèå âÀëåêñàíäðîâñêàòà áîëíèöà, çàùî-òî ñìÿòà, ÷å â ïðîâèíöèÿòà ùå áú-

äå ïî-áëèçî äî íàðîäà, è îòèâà âËîâå÷. Â ñëåäâàùèòå äâå ãîäèíèñïåöèàëèçèðà õèðóðãèÿ è óðîëîãèÿïîñëåäîâàòåëíî â Ïàðèæ, Áåðëèí,Õàéäåëáåðã, Ëàéïöèã, Ëîçàíà,Áåðí, Âèåíà è Áóêóðåù. Âúðíàë ñåâ Áúëãàðèÿ, ðàáîòè ïîñëåäîâàòåë-íî â Ðóñå, Ëîâå÷ (êúäåòî èçëèçàòíÿêîëêî íåãîâè êðàåâåäñêè êíèãè,íàé-âàæíàòà îò êîèòî å „Ëîâå÷ êà-òî ñòîëèöà íà Âàñèë Ëåâñêè), Ïëå-âåí, Âàðíà.

Ïðåç âîéíèòå å íà÷àëíèê íàâîåííîïîëåâè áîëíèöè. Íà 10þíè 1918 ã. å èçáðàí è îäîáðåí

îò Àêàäåìè÷åñêèÿ ñúâåò çà ïúð-âèÿ íàø ïðîôåñîð ïî õèðóðãèÿ.Ñáúäâà ñå ìå÷òàòà ìó:”äà îáó÷à-âàì õèëÿäè ðúöå çà õèðóðãè÷íàðàáîòà”. Èçíàñÿ è ëåêöèè ïî àíà-òîìèÿ. Òúé êàòî âñå ïàê íèêîé óíàñ íÿìà îïèò â ïðåïîäàâàòåëñêà-òà ðàáîòà, áèâà êîìàíäèðîâàí çàïðèäîáèâàíå íà îïèò â 24 êàòåä-ðè â Èòàëèÿ, Øâåéöàðèÿ, Ãåðìà-íèÿ, ×åõèÿ è Àâñòðèÿ, îòêúäåòî„âçåõ âñè÷êî, êîåòî ñìÿòàõ çàíàé-äîáðîòî è êîåòî ïðèëÿãà çàíàøèòå óñëîâèÿ.” Èçäàâà ó÷åá-íèöèòå ñè: „Îáùà õèðóðãèÿ”, „Ñïå-öèàëíà õèðóðãèÿ”, „Îïåðàòèâíàìåäèöèíà”, „Õèðóðãè÷íà äèàãíîñ-òèêà è ñåìèîòèêà”, „Ðúêîâîäñòâîïî àíàòîìèÿ”, êàêòî è êíèãà çà èñ-òîðèÿòà íà áúëãàðñêàòà õèðóðãèÿ.Ïðåïîäàâà îò åäèí äî òðè ÷àñàäíåâíî, îïåðèðà, ëè÷íî âîäè ñú-ùî åæåäíåâíèòå óïðàæíåíèÿ ñúññòóäåíòèòå, èçïèòâà ãè, ïèøå êíè-ãè è ñòàòèè (76 òðóäà) çà áúëãàð-ñêè è íàé-ðàçëè÷íè åâðîïåéñêè

ïðîäúëæàâà íà ñòð. 3

2 HOMO SCIENSÁÚËÃÀÐÑÊÈ ØÊÎËÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀ

ÃÎËßÌÀÒÀÔÀÌÈËÈß ÔÎË:ÅÍÅÐÃÈßÒÀ ÍÀ

ÈÍÒÅËÅÊÒÀÄ-ð Âåëèàíà Õðèñòîâà

×îâåêúò å óì, åìîöèè, âîëÿ èíðàâñòâåíîñò, êàçà ïðîô. Àëåêñàí-äúð Ôîë â åäíî èíòåðâþ çà ÁÍÐïðåäè 6 ãîäèíè. Àêî ãî ïåðèôðà-çèðàìå - ÷îâåêúò å áåçñìúðòíàåíåðãèÿ íà èíòåëåêòà, êîÿòî èäâàîò äðóãàäå è îòèâà äðóãàäå. Îòêú-äå è çàêúäå? Îòêúäå è êàê åäèí÷îâåê ñå ïðåâðúùà â ìíîãî ãîëÿìó÷åí, â ñúçäàòåë íà öÿëà íàóêàòðàêîëîãèÿ, óñïÿë äà óáåäè ñâå-òà, ÷å òðàêèòå ñà ñàìîñòîÿòåëíàöèâèëèçàöèÿ ðåäîì ñ åëèíñêàòà,à íå â íåÿ? Îòêúäå èäâà èíòåëåê-òúò? Îò ôàìèëèÿòà, êîÿòî íåãîâè-ÿò áàùà ñè å èçáðàë çà ïñåâäîíèìè å óçàêîíèë ÷ðåç „Äúðæàâåí âåñ-òíèê” - ôàìèëèÿòà, ïîâòàðÿùàèìåòî íà äîáðèÿ ìèòîëîãè÷åí êåí-òàâúð Ôîë, êîéòî äîòîëêîâà å âïå-÷àòëèë ïèñàòåëÿ è ðåæèñüîðà Íè-êîëàé Òîäîðîâ, òà å ñòàíàë íåãî-âî âòîðî àç, ïðåâðúùàéêè ãî â Íè-êîëàé Ôîë? Èëè îò ïðîùúïóëíè-êà íà ìàëêèÿ Àëåêñàíäúð Ôîë íàñöåíàòà â ðîëÿòà íà ñèíà íà Âèë-õåëì Òåë? Áúäåùèÿò ïðîô. Ôîë,êîéòî å êðúñòåí íà ïðèÿòåëÿ íà áà-ùà ñè Àëåêñàíäúð Áàëàáàíîâ, àêðúñòíèê ìó å áúäåùèÿò ïàðòðè-àðõ Êèðèë! Îò îíàçè âå÷íî íåîñú-ùåñòâåíà ìå÷òà íà ãîëåìèÿ ìóçè-êàíò èëè íà ãîëåìèÿ ïèñàòåë, êà-êúâòî áè ñòàíàë ìîæå áè Àëåêñàí-äúð Ôîë, àêî íå áå ñòàíàë ó÷åí?

Öÿëàòà ñúäáà íà ïðåäöèòå èíà ñåìåéñòâîòî íà ÀëåêñàíäúðÔîë å ñâúðçàíà ñ ëèòåðàòóðàòà è ìóçèêàòà, ñ èçêóñòâàòà è àðòèñòèç-ìà. Åäíî íàòðóïâàíå íà åìîöèè,íà ïîçíàíèÿ, íà âîëÿ è íðàâñòâå-íîñò, äîâåëî äî ðîäîâ íà÷èí íàïîâåäåíèå, êîéòî ñïîðåä ñàìèÿïðîô. Àëåêñàíäúð Ôîë å ñìèñú-ëúò íà êóëòóðàòà. Êúäå å íà÷àëî-òî? Â ïðàäÿäîòî Ãåîðãè Ñîôèÿí-ñêè - ñòðîèòåëÿò, èçäèãíàë çíàìå-íèòàòà êàìáàíàðèÿ íà Ãîðíàòà÷åðêâà â Áåðêîâèöà? À ìîæå áè âäÿäîòî ïî ìàé÷èíà ëèíèÿ ÕðèñòîÁîÿäæèåâ - åäèí îò ïúðâèòå 10àðõèòåêòè â Áúëãàðèÿ, çàâúðøèëäâà ïúòè àðõèòåêòóðà - â Ïðàãà èâ Äðåçäåí, ïîñòðîèë Òðàíñïîð-òíàòà áîëíèöà â Ñîôèÿ è ñòàðà-òà ãèìíàçèÿ â Ðóñå? Èëè â ïðî-äúëæèòåëÿ íà òðàäèöèÿòà - âóé-÷îòî Èâàí Áîÿäæèåâ, èçâåñòíèÿò

ñïèñàíèÿ. Êîãà ïî÷èâà, êîãà ñïè?Íà 69 ãîäèíè ãî ñïîëåòÿâà ìî-

çú÷íèÿò èíñóëò...Îñòàâà ñúçäàäåíàòà îò ïðîô.

Ïàðàñêåâ Ñòîÿíîâ øêîëà â „Ïúð-âà õèðóðãèÿ” (äíåñ òÿ ñïðàâåäëè-

âî íîñè èìåòî ìó): íåãîâèòå äîñ-òîéíè ó÷åíèöè - ïðîôåñîðèòå -ðúêîâîäèòåëè íà êàòåäðè Ãî÷îÌîñêîâ, Ãåîðãè Êàïèòàíîâ, Áîé-÷î Áîé÷åâ (ïàòðèàðõúò íà áúëãàð-ñêàòà îðòîïåäèÿ è òðàâìàòîëîãèÿ,ñúçäàòåë íà øêîëà â òîâà íàïðàâ-ëåíèå), Ìàðèí Ïåòðîâ, Àíòîí ×åð-

âåíàêîâ - âñå èìåíà è äåëà, ïðåäêîèòî ñå çàñòàâà ìèðíî è ñ áëà-ãîãîâåíèå; äåñåòêè äðóãè ïðîôå-ñîðè, äîöåíòè è ëåêàðè, êîèòî ñàñâúðçàíè ñ åäíà íèøêà: ëþáîâ èïðåäàíîñò êúì áîëíèÿ, ÷èñòîòà âêîëåãèàëíèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ,âèñîêà åðóäèöèÿ è èíòåëåêò!

(Èç „Êíèãà çà áúëãàðñêàòàõèðóðãèÿ” îò ïðîô. Ä. Äàìÿíîâ

è ä-ð Ò. Íàéäåíîâ.Èçä. â. „Áúëãàðñêè ëåêàð”,

Ñîôèÿ, 2006)

ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 2

ÄÚËÃÀÒÀ ÏÀÌÅÒÍÀ ÐÎÄÀ ÁÎÍ×ÅÂÈ

Òàíÿ Ïåòðîâà

Èçòî÷íèöèòå çà ìèíàëîòî íàðîäà Áîí÷åâè ñà ïîæúëòåëè ïèñ-ìà, ñíèìêè, ïîêàíè çà ñâàòáè èèìåííè äíè, Ñîôðîíèåâàòà êíè-ãà (â ïîëåòî íà êîÿòî ñå îòáåëÿç-âàëè íàé-âàæíèòå ñúáèòèÿ â ñå-ìåéñòâîòî), êàêòî è òúðãîâñêèòåôòåðè îò ÕV²²² è Õ²Õ â. Ñúõðà-íÿâàò ñå îò õèìèêà Ïàíàéîò Áîí-÷åâ - âòîðèÿò àêàäåìèê â ãîëåìèÿðîä.

Íàé-äàëå÷íèòå ðîäîíà÷àëíè-öè, äîêóìåíòèðàíè â àðõèâà íà

Áîí÷åâè, ñà Äðàãàí (1732-1817) èÌàðèÿ, ëþáîâòà ìåæäó êîèòî ðàæ-äà 7 ÷åäà. Êîëêî äåöà ñà ñå ïîÿ-âèëè ìåæäóâðåìåííî äî âíóêà èì

Áîí÷î ïðåç 1837 ã. íå å ÿñíî. Îòíåãî èäâà èìåòî íà ðîäà è óñòàíî-âÿâàíåòî ìó â Æåðàâíà ïîêðàé ìî-ìàòà îò âèäíà ìåñòíà ôàìèëèÿ

Êåðà Áàáàäæàêîâà. Îñâåí çà ëè÷-íèòå ñè ðàáîòè, äåñåòèëåòèÿ íàðåäìúæåòå Áîí÷åâè ñå ãðèæàò è çà îá-ùåñòâåíèòå äåëà â Æåðàâíà. Òå ñàáèëè ñðåä öúðêîâíèòå íàñòîÿòåëèè ñà èìàëè ÷åñòòà äà ñà ïîãðåáà-íè â äâîðà íà öúðêâàòà. Äâàìà îò÷åòèðèìàòà ñèíîâå íà Áîí÷î è Êå-ðà ïîëàãàò îñíîâèòå íà äâå òðà-äèöèè â ðîäà - äà ðàæäà âîåííè èó÷åíè.


õóäîæíèê, ïúðâèÿò áúëãàðñêè èì-ïðåñèîíèñò, êîéòî ñúùî å çàâúð-øèë àðõèòåêòóðà, íî è æèâîïèñ,â Êàðëñðóå, Ãåðìàíèÿ. È êàêòî ñåçíàå â ðîäà - ïðåêðàñåí öèãóëàð.

Âñúùíîñò ñòðàñòòà êúì ìóçè-êàòà ó Àëåêñàíäúð Ôîë âúðâè èïî áàùèíà ëèíèÿ. Äÿäî ìó Òîäîð- áàùàòà íà Íèêîëàé Ôîë, ñúçäà-âà â Áåðêîâèöà ïúðâèÿ â Áúëãà-ðèÿ öúðêîâåí õîð è ïúðâèÿ ñàìî-äååí òåàòðàëåí êîëåêòèâ îò ó÷è-òåëè. Áèë å ó÷èòåë, ðåæèñüîð è àê-òüîð. Èíòåðåñíîòî å, ÷å çàåäíî ñæåíà ñè Íèêîëèíà å ïîëó÷èë ñòè-ïåíäèÿ äà ó÷àò â Æåíåâà - òîé öè-ãóëêà, òÿ - ìåäèöèíà. Çàìèíàâà-íåòî ñå ïðîâàëÿ. Òåõíèÿò ñèí Íè-êîëàé ñå ðàæäà ïðåç 1899 ã. âÁåðêîâèöà. Èìåòî íà ÍèêîëàéÔîë, ãîëåìèÿ ïèñàòåë, äðàìàòóðãè ðåæèñüîð, òÿñíî ñâúðçàí ñ êè-ïÿùèÿ êðúã íà Ñìèðíåíñêè, ÅëèíÏåëèí, Ãåî Ìèëåâ, ÀëåêñàíäúðÁàëàáàíîâ, Æåíäîâ, äíåñ íåçàñ-ëóæåíî òúíå â çàáðàâà. Òîé ó÷èðåæèñóðà è äðàìàòóðãèÿ â Ãåðìà-íèÿ ïðè çíàìåíèòè çà âðåìåòî ñèðåæèñüîðè â Ëåñèíãîâèÿ óíèâåð-ñèòåò â Áåðëèí. Âðúùà ñå â Áúë-ãàðèÿ, èçäàâà çàåäíî ñúñ Ñìèð-íåíñêè â. “Ìàñêàðàä”, ñúòðóäíè-÷è íà ìíîæåñòâî èçäàíèÿ, ïèøåïèåñè è êíèãè, ïðåâåæäà è ïîñòà-âÿ çà ïðúâ ïúò Áðåõò íà ñöåíà âÁúëãàðèÿ - ìþçèêúëà “Îïåðà çàòðè ãðîøà”, èçïðåâàðèë ñ ìíîãîãîäèíè âðåìåòî ñè êàòî ïîñòàíîâ-êà, ñöåíîãðàôèÿ è äæàçîâ ñúï-ðîâîä. Íèêîëàé Ôîë ñúçäàâà â ãî-äèíèòå äâå äåòñêè òåàòðàëíè øêî-ëè â Áúëãàðèÿ, íåãîâ ó÷åíèê å áèëäîðè ëþáèìèÿò íà ìíîãî ïîêîëå-

íèÿ àêòüîð Ãðèãîð Âà÷êîâ.Äåòñòâîòî íà ìàëêèÿ Ñàøî

Ôîë ïðåìèíàâà ñðåä òåàòðàëíè-òå êóëèñè â Ïëîâäèâ, Âàðíà, Ñëè-âåí, Ïàçàðäæèê, Ðóñå, Ãàáðîâî,Ïëåâåí, Áóðãàñ, Âðàöà. Íåâåðîÿò-íà æåíà å áèëà è ìàéêàòà - ÂåðàÁîÿäæèåâà-Ôîë, ñåñòðà íà ÈâàíÁîÿäæèåâ. Áúëãàðèñòêà è ïèñà-òåëêà, ñâèðè íà ïèàíî, øèå òåàò-ðàëíèòå êîñòþìè çà äåòñêèòå ïîñ-òàíîâêè, ñúòðóäíè÷è íà âåñòíèöè,âëàäåå íåìñêè è ôðåíñêè. Òÿ åñðåä îñíîâàòåëêèòå íà Ñúþçà íàïèñàòåëêèòå â Áúëãàðèÿ, ìàéñòîðíà ïúòåïèñà. Ïðåç 1930 ã. ïîñå-ùàâà Åãèïåò è íàïèñâà èçâåñòíèÿïúòåïèñ “Äî Åãèïåò”. Èçíåñëà å232 ñêàçêè çà ó÷èòåëêè, çà æåíè-òå è ìàéêèòå íà èçâåñòíè äåéöèíà Áúëãàðèÿ. Íå å èçíåíàäà, ÷åìëàäèÿò Ñàøî Ôîë çàïî÷âà äàêîìïîçèðà, ó÷åíèê å íà ÄèìèòúðÍåíîâ. Ïèøå äîðè äåòñêàòà îïå-ðà “Éî-õî-õî”. À ïîñëå... çàïèñâàäà ó÷è èñòîðèÿ â Ñîôèéñêèÿ óíè-âåðñèòåò. È ñòàâà òîâà, êîåòî áåïðîô. Àëåêñàíäúð Ôîë - åðóäèò,èñòîðèê, òðàêîëîã, ôèëîñîô íàèñòîðèÿòà, ìèíèñòúð, ñòðîèòåë íàÁúëãàðèÿ è íà íåéíàòà êóëòóðà,ñèðå÷ íà íåéíîòî ïîâåäåíèå êàòîîáùíîñò. Ó÷èòåëÿò ñ ãîëÿìà áóê-âà. ×îâåêúò ñ õàðèçìà.

Òðÿáâà ÷îâåê äà ïðîñëåäè ðî-äîñëîâèåòî, çà äà ðàçáåðå, ÷å êóë-òóðàòà íàèñòèíà å òèï ïîâåäåíèåè ìîæåì äà ïðîñëåäèì èçãðàæäà-íåòî íà òîçè òèï ïîâåäåíèå, êîéòîïðåâðúùà åäèí öÿë ðîä â èíòåëè-ãåíöèÿ. À íàêúäå ùå îòèäå åíåð-ãèÿòà íà èíòåëåêòà? Íÿìà ñëó÷àé-íè íåùà. Äúùåðÿòà íà ïðîô. Ôîë

è èçâåñòíàòà òðàêîëîæêà äîö. Âà-ëåðèÿ Ôîë - Àëåêñàíäðà, ïðîõîæ-äà â èñòèíñêèÿ ñìèñúë íà äóìàòàñ äâå íåùà - íåìñêè è ïèàíî. Êî-ãàòî å íà 3 ãîäèíêè è ïîëîâèíà, ñåðàçáèðà, ÷å èìà àáñîëþòåí ìóçè-êàëåí ñëóõ. Êàòî ìàëêî äåòå ïå÷å-ëè ïúðâèÿ Íàöèîíàëåí êîíêóðñ çàïèàíèñòè “Ä. Íåíîâ”. Çàâúðøâàïðåäñðî÷íî ìóçèêàëíîòî ó÷èëè-ùå, ñëåä òîâà ó÷è çà áàêàëàâúð âÄúðæàâíàòà ìóçèêàëíà àêàäåìèÿêîìïîçèöèÿ è ïèàíî. Íà 18 ãîäèíèèçïðàùà äîêóìåíòèòå ñè è ñâîÿêîìïîçèöèÿ â ñâåòîâíîèçâåñòíèÿìóçèêàëåí öåíòúð „Òàíãàëóóä” âÑÀÙ, êúäåòî âñÿêà ãîäèíà ñå ïðà-âè ãîëÿì ìóçèêàëåí ôåñòèâàë è ñåïîäáèðàò øåñòèìà ìëàäè êîìïî-çèòîðè îò öÿë ñâÿò, íà êîèòî ñåïðåäîñòàâÿ ñòèïåíäèÿ. Àëåêñàí-äðà ñòàâà ïúðâèÿò áúëãàðñêè êîì-ïîçèòîð, ïðèåò â Òàíãàëóóä. Ñëåääâà ìåñåöà ñå âðúùà â Áúëãàðèÿè ïîëó÷àâà ïèñìî ñ ïîêàíà äà ó÷èçà áàêàëàâúð ñ ïúëíà ñòèïåíäèÿâ ìóçèêàëíèÿ äåïàðòàìåíò íà Áîñ-òúíñêèÿ óíèâåðñèòåò. Çàâúðøâà ñíàé-âèñîêîòî îòëè÷èå íà óíèâåð-ñèòåòà. Ñëåä òîâà å ïðèåòà â åäíîîò íàé-ïðåñòèæíèòå ìóçèêàëíèó÷èëèùà â ñâåòà - “Èéñòúí ñêóë îôìþçèê” â Ðî÷åñòúð, êúäåòî ñòàâàìàãèñòúð. Ïðîäúëæàâà çà äîêòîð-ñêà ñòåïåí â óíèâåðñèòåòà “Ìàã-ãèë” â Ìîíðåàë - Êàíàäà, êúäåòî âìîìåíòà å ñ åäíà îò òðèòå íàé-âè-ñîêè ñòèïåíäèè. Íà 1 ìàðò 2007 ã.- â äåíÿ íà ïúðâàòà ãîäèøíèíà îòçåìíàòà êîí÷èíà íà ÀëåêñàíäúðÔîë, â çàëà “Áúëãàðèÿ” áå èçïúë-íåí “Ðåêâèåì” îò Àëåêñàíäðà Ôîë,êîéòî òÿ íàïèñà çà áàùà ñè. Ïðåçòîâà ëÿòî òÿ çàáè áúëãàðñêîòîôëàã÷å â ïàíîòî íà Òàíãàëóóä, êú-äåòî îòíîâî áå ïîêàíåíà ñðåä 6-òå èçáðàíè êîìïîçèòîðè â ñâåòà,êàòî ïîëó÷è ñïåöèàëíà ñòèïåíäèÿíà èìåòî íà ñâåòîâíîèçâåñòíèÿêîìïîçèòîð è äèðèãåíò ËåîíàðäÁúðíñòåéí. À ìóçèêàëíèÿò ôåñòè-âàë áå îòêðèò ñ íåéíàòà “Ïèåñà çàôàíôàð”. Âëàñòèòå íà Òàíãàëóóäé áÿõà ïîðú÷àëè äà íàïèøå ìóçè-êàòà çà îòêðèâàíåòî. È òÿ ÿ íàïè-ñà - áåçñìúðòíàòà åíåðãèÿ íà äó-õà, êîÿòî çâó÷è â ìóçèêàòà!

"ÔÀÌÈËÈÈÒÅ" Â ÍÀÓÊÀÒÀ

HOMO SCIENS 3ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÍÀÓ×ÍÈ ØÊÎËÈ

4 HOMO SCIENS"ÔÀÌÈËÈÈÒÅ" Â ÍÀÓÊÀÒÀïðîäúëæåíèå îò ñòð. 3

Ó×ÅÍÈ – ÄÀÐÈÒÅËÈÀÊÀÄ. ÑÒÅÔÀÍ ÌËÀÄÅÍÎÂ

– ÄÀÐÈÒÅËßÒ ÍÀ ÁÀÍÅìèëèÿ Ìîì÷èëîâà,

Öåíòðàëíà áèáëèîòåêà íà ÁÀÍ

Òóê èäâà ìÿñòîòî íà ÃåîðãèÁîí÷åâ (1866-1955)- ïúðâèÿò áúë-ãàðèí, çàùèòèë äîêòîðñêà ñòåïåíâ Çàãðåáñêèÿ óíèâåðñèòåò (1893),êúäåòî å áèë èçïðàòåí îò ìèíèñ-òúð Øèøìàíîâ êàòî ïúðâåíåö íàÀïðèëîâñêàòà ãèìíàçèÿ â Ãàáðî-âî. Åòî êàê õúðâàòñêèÿò âåñòíèê„Îáçîð” îòáåëÿçâà òîâà ñúáèòèå:“Äíåñ â íàøèÿ óíèâåðñèòåò ñåñúñòîÿ ïðîìîöèÿ çà äîêòîð ïîôèëîñîôèÿ íà áðàòà áúëãàðèí,ã. Ãåîðãèé Áîí÷åâ, ìíîãî äàðî-âèòà è öåíåíà ñèëà. Íàóêèòåñâîè òîé çàâúðøè â íàøèÿ óíè-âåðñèòåò è ñúñ ñâîåòî óñúðäèåè æàæäà çà çíàíèÿ áå îñîáåíîäðàã íà ó÷èòåëÿ ñè, ïîêîéíèÿ ä-ðÏèëàð. Ã. Áîí÷åâ ìó áåøå äúëãîâðåìå àñèñòåíò è ïîä íåãîâ íàä-çîð ïðåïîäàâàøå â ïîñëåäíî âðå-ìå ãåîëîãèÿ è ìèíåðàëîãèÿ â íà-øèÿ óíèâåðñèòåò. ×åñòèòî íàíàøàòà ïîñåñòðèìà Áúëãàðèÿçà òàçè ñïîñîáíà è âñåñòðàííîðàçâèòà ñèëà”. Ñàìî 2 ãîäèíè ïî-êúñíî òîé âå÷å å äîöåíò íà Âèñ-øåòî ó÷èëèùå (äíåñ Ñîôèéñêèóíèâåðñèòåò), ïîñëå àêàäåìèê âÁúëãàðñêîòî êíèæîâíî äðóæåñòâî(äíåñ ÁÀÍ), ïîñëå ðåêòîð, îñíî-âàòåë íà äðóæåñòâà, îñíîâàòåë èïðúâ äèðåêòîð íà Ãåîëîãè÷åñêèÿèíñòèòóò ïðè ÁÀÍ, è îùå...

Ã. Áîí÷åâ å ñðåä îñíîâîïîëîæ-íèöèòå íà ìèíåðàëîãèÿòà è ïåò-ðîãðàôèÿòà â Áúëãàðèÿ. “Íÿìàøåêúò÷å â Áúëãàðèÿ, êîåòî äÿäîÃîãî äà íå áå ïîñåòèë. Ïî÷èíàíà 89 ãîäèíè, à ñïðÿ äî õîäè ÷àêêàòî ñòàíà íà 81. Äîòîãàâà âñÿ-êà ãîäèíà ïðåç ìåñåö ìàé òîéâçèìàøå åäèí àñèñòåíò ñúñ ñå-áå ñè, åäèí êàòúð è åäíè äèñàãè,êîèòî ñà îñòàíàëè îò íåãîâèÿäÿäî - Íèêîëà, òå ñå ïàçÿò â Æå-ðàâíà, è ñ òÿõ îáèêàëÿøå Áúë-ãàðèÿ äà ñúáèðà ïðîáè è äà ïðà-âè îïèñàíèÿ - ðàçêàçâà ïîòîìú-

êúò ìó àêàä. Ïàíàéîò Áîí÷åâ.Ñòðàíñòâàíèÿòà íà ïðîô. Ã.

Áîí÷åâ äîâåæäàò äî ñúçäàâàíå-òî íà ïúðâàòà ìèíåðàëîæêà êàð-òà íà Áúëãàðèÿ. Çàåäíî ñúñ ñú-âèïóñêíèêà ñè è ïðèÿòåë îò Çàã-ðåá - èçâåñòíèÿò ãåîëîã ÃåîðãèÇëàòàðñêè, ïî-êúñíî ñúçäàâàò èïúðâèòå ãåîëîæêè êàðòè. Ïðîôå-ñèîíàëíèÿò æèâîò íà àêàä. Ã. Áîí-÷åâ å ñâúðçàí è ñ 4 äðóæåñòâà, íà3 îò êîèòî òîé å îñíîâàòåë - ãåî-ëîãè÷åñêîòî, ïåùåðíîòî è ïðèðî-äîèçïèòàòåëíîòî. Íàðåä ñ òîâàçàðàäè èíòåðåñà ñè êúì ñòàðèíè-òå Áîí÷åâ å ïîêàíåí è çà ÷ëåí íàèñòîðè÷åñêîòî äðóæåñòâî.

Ã. Áîí÷åâ ñå èçÿâÿâà àêòèâíîè íà äðóãîòî ïî÷åòíî çà ôàìèëè-ÿòà ïîïðèùå - âîåííîòî. Çà òîçèïåðèîä îò æèâîòà ìó ðàçêàçâà âïîñâåòåíàòà íà íåãî êíèãà àêàä.Èâàí Êîñòîâ. Áîí÷åâ ñå âêëþ÷âàâ òðè âîéíè - Áàëêàíñêàòà, Ìåæ-äóñúþçíè÷åñêàòà è Ïúðâàòà ñâå-òîâíà, âúïðåêè ÷å êàòî ïðîôåñîðèìà ïðàâî äà áúäå îñâîáîäåí îòó÷àñòèå â òÿõ. Çà òîâà òîé å óäîñ-òîåí ñ âîåíåí êðúñò è íàðîäåí îð-äåí ñ âîåííà ëåíòà.

Äîêîëêî âàæåí å ïðèíîñúò ìóçà ðàçâèòèåòî íà ìèíåðàëîãèÿòà èó íàñ, è â ÷óæáèíà, îíàãëåäÿâàñëåäíàòà èíòåðåñíà ñëó÷êà, ñïî-ëåòÿëà ïðåäè 25 ãîäèíè àêàäåìè÷-íèÿ ìó íàñëåäíèê Ïàíàéîò Áîí-÷åâ. Ïðåç 1981 ã. Ïàíàéîò - ïî òî-âà âðåìå ïðîôåñîð ïî õèìèÿ â Ñî-ôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, ïîëó÷àâàïðåñòèæíîòî îòëè÷èå îò óíèâåðñè-òåòà â Ëàéïöèã äà ðúêîâîäè çíà-ìåíèòàòà êàòåäðà íà ÂèëõåëìÎñòâàëä - åäèí îò íàé-ãîëåìèòåõèìèöè íà Õ²Õ âåê, ñëåä ÷èÿòîñìúðò óíèâåðñèòåòúò ðåøàâà äàçàïàçè ìÿñòîòî íåçàåòî è âñÿêà ãî-äèíà äà èçáèðà ïðîôåñîð îò ÷óæ-áèíà ñ ãîëåìè çàñëóãè â õèìèÿòà.Îùå íà ïðåäñòàâÿíåòî ñè ïðåäÀêàäåìè÷íèÿ ñúâåò â ËàéïöèãÁîí÷åâ ñå ñäîáèâà ñ öåííà íàõîä-

êà çà ôàìèëíàòà èñòîðèÿ - íîâè-íàòà, ÷å íà äÿäî ìó Ãåîðãè å êðúñ-òåí öÿë ìèíåðàë. Òîé ðàçó÷àâà ìè-íåðàëà “áîí÷åâèò” îùå íà èäíèÿäåí.

Áðàòúò íà àêàä. Ã. Áîí÷åâ - Íè-êîëà, ñå îæåíâà çà Çàðà Ñúáåâà -ñåñòðà íà ìàéêàòà íà ÉîðäàíÉîâêîâ. Ïî òàçè ëèíèÿ å è ðîä-íèíñêàòà âðúçêà ìåæäó Áîí÷åâèè ñåìåéñòâîòî íà Éîðäàí Éîâêîâ.Ñèíúò èì Áîí÷î å áàùà íà ÇîðêàÁîí÷åâà, ïðîôåñîð îò ÂÕÒÈ - Ñî-ôèÿ. Âòîðèÿò ñèí Ðàíêî å áàùàíà àêàäåìèê Ïàíàéîò Áîí÷åâ è íàÍèêîëàé Áîí÷åâ - ñúùî õèìèê,òåõíè÷åñêè äèðåêòîð íà ôàáðèêà-òà “Õåìóñ”.

Çàñëóæàâà èíòåðåñ è àêàäå-ìè÷íàòà áèîãðàôèÿ íà ÏàíàéîòÁîí÷åâ. Òÿ âêëþ÷âà äâà çàìåñ-òíèê-ðåêòîðñêè ìàíäàòà â ÑÓ,ìíîãî ãîäèíè íà÷åëî íà êàòåäðàâ Õèìè÷åñêèÿ ôàêóëòåò, 178 íà-ó÷íè ñòàòèè (ïðåäèìíî â ìåæäó-íàðîäíè ñïèñàíèÿ), àâòîðñòâî èñúàâòîðñòâî íà ñïåöèàëèçèðàíèêíèãè, 11 àâòîðñêè ñâèäåòåëñòâàè ïàòåíòè, íàä 1500 öèòèðàíèÿ âñâåòîâíàòà íàó÷íà ëèòåðàòóðà.Îùå â íà÷àëîòî íà êàðèåðàòà ñèÏ. Áîí÷åâ ñúçäàâà íàó÷íà øêîëàâ íîâî çà ñòðàíàòà íè íàïðàâëå-íèå - êàòàëèòè÷åí àíàëèç, êîÿòîñå ñ÷èòà çà åäíà îò âîäåùèòå âñâåòà. Ïî-êúñíî òîé ñúçäàâà è óò-âúðäåíàòà áúëãàðñêà øêîëà â îá-ëàñòòà íà êîîðäèíàöèîííàòà èáèîêîîðäèíàöèîííàòà õèìèÿ.

Òðåòèÿò ñèí - Ãåîðãè, äàâà íàÁÀÍ îùå åäèí ÷ëåí-êîðåñïîíäåíò- õèìèêúò-òåîðåòèê Äàíàèë Áîí-÷åâ, ñåãà ðàáîòåù â Center for theStudy of Biological Complexity,Virginia Commonwealth University,Richmond. Â ñúçäàäåíàòà îò íåãîïðåç 1984 ã. Ëàáîðàòîðèÿ ïî ìà-òåìàòè÷íà õèìèÿ è õèìè÷íà èí-ôîðìàòèêà â Óíèâåðñèòåòà„Ïðîô. ä-ð Àñ. Çëàòàðîâ” - Áóð-ãàñ, äíåñ ñå ðàçðàáîòâà êîìïþòú-

ðåí äèçàéí íà áèîëîãè÷íî àêòèâ-íè âåùåñòâà ñ öåë îòêðèâàíå íàðèñêîâè çàìúðñèòåëè ñ áèîëîãè÷-íî äåéñòâèå, ïðåäñòàâëÿâàùè èí-òåðåñ â ïðîöåñà íà îïàçâàíå íàîêîëíàòà ñðåäà.

Âúâ ôàìèëíàòà èñòîðèÿ íàÁîí÷åâè òâúðäî ìÿñòî ñà çàåëè èäâàìà îò áðàòÿòà íà Çàðà Ñúáå-âà - Ñàâà è Âàñèë. Ñàâà Ñúáåâïå÷åëè òðè êðúñòà çà õðàáðîñò îòÑðúáñêî-áúëãàðñêàòà âîéíà íàêðåõêàòà 18-ãîäèøíà âúçðàñò, íîïî äóìèòå íà àêàä. Ï. Áîí÷åâ òà-êà ñå å óæàñèë îò âîéíàòà, “÷åñëåä êðàÿ é êàòåãîðè÷íî îòêàçâàäà ó÷è â ÷óæáèíà âúâ âîåííî ó÷è-ëèùå”. ðàçêàçâà Ïàíàéîò Áîí÷åâ.Ñ âîåííè è îáùåñòâåíè ïî÷åñòèå ïîêðèò è Âàñèë Ðàíêîâ - èçïðà-òåí îò áúëãàðñêàòà àðìèÿ äà çà-âúðøè íàé-ïðåñòèæíîòî ïî òîâàâðåìå òåõíè÷åñêî ó÷èëèùå â Ðó-ñèÿ - Íèêîëàåâñêàòà èíæåíåðíààêàäåìèÿ. Âïîñëåäñòâèå òîé ñïå-öèàëèçèðà åäíà ãîäèíà è âúâÔðåíñêàòà àêàäåìèÿ. Èìåòî ìó èäî äíåñ ñòîè íà ïî÷åòíàòà ïëî÷àïðåä ÷èòàëèùåòî â Æåðàâíà -ïîñòðîåíî è îáçàâåäåíî èçöÿëîîò íåãî, ñ òåàòðàëåí ñàëîí è äîñ-òàâåíà ñ êíèãèòå áèáëèîòåêà.

Ôàìèëèÿ Áîí÷åâè áåëåæè óñ-ïåõ è íà íåòðàäèöèîíåí òåïèõ -ñïîðà ìåæäó áúëãàðñêàòà è ðóñ-êàòà íàóêà çà ïðîèçõîäà íà àçáó-êàòà. Ñïåöèàëèçèðàéêè õèìèÿ âÊèåâ, Ïàíàéîò Áîí÷åâ ñëó÷àéíîðàçáèðà, ÷å ìåñòåí ó÷åí ùå èç-íàñÿ ëåêöèÿ çà ðóñêèÿ ïðîèçõîäíà àçáóêàòà. Õèìèêúò ðåøàâà äàñå áîðè è èçìîëâà ðàçðåøåíèå äàèçíåñå äîêëàä óñïîðåäíî ñ ðóñ-íàêà. Äúëãè ÷àñîâå ñà ðàáîòèëèïðèÿòåëèòå íà àêàä. Áîí÷åâ âÁúëãàðèÿ, çà äà ìó îñèãóðÿò êî-ïèÿ íà êëþ÷îâèòå äîêóìåíòè è äè-àïîçèòèâè â Êèåâ. Äèñïóòúò ïðî-äúëæàâà 6 ÷àñà íà 22 ìàé 1964 ã.è ïðèêëþ÷âà ñ ïúëíî ïîðàæåíèåçà ðóñêèÿ ïðîèçõîä íà àçáóêàòà!

Äà äàðèø, äà ïîäêðåïèø åä-íà ñòîéíîñòíà êàóçà, òîâà å èçðàçíå ñàìî íà âúçìîæíîñòè è ìàòå-ðèàëíà ùåäðîñò, íî ïðåäè âñè÷-êî – íà âèñîê ìîðàë, áëàãîðîä-ñòâî è ñèëíî ðîäîëþáèå. Ñðåäïëåÿäàòà äàðèòåëè íà Áúëãàðñêà-òà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå å è àêàä.Ñòåôàí Ìëàäåíîâ (15.12.1880–01.05.1963) – ÷îâåê è ó÷åí ñ íåî-áÿòåí äóõîâåí õîðèçîíò. Â “Äíåâ-íèê ÑÑÑÕL” íà Óïðàâèòåëíèÿ ñú-âåò íà Àêàäåìèÿòà íà ñ. 179 å çà-ïèñàíî, ÷å íà çàñåäàíèåòî îò 17ÿíóàðè 1945 ã. ñåêðåòàðÿò, ðåäîâ-íèÿò ÷ëåí íà ÁÀÍ Ñïèðèäîí Êà-çàíäæèåâ, äîêëàäâà çà “...ïèñìîíà ïðîô. Ñò. Ìëàäåíîâ îò 15òîçè ìåñåö (âõ. ¹ 8/15.I.1945) äîÏðåäñåäàòåëÿ íà Àêàäåìèÿòà, ñêîåòî ìîëè Óïðàâèòåëíèÿ ñú-âåò äà ïðèåìå ñóìàòà 100,000ëâ. çà ó÷ðåäÿâàíå íà “Ôîíä çàáúëãàðñêè åçèê è ñðàâíèòåëíîåçèêîçíàíèå (èíäîåâðîïåéñêî,àâðàçèéñêî è âñåîáùî)”. Â ïðîòî-êîëà ñúùî òàêà ïèøå: “Ðåøè ñåäà ñå ïðèåìå ñóìàòà ñ ïîìåíà-

òîòî é íàçíà÷åíèå è äà ñå áëà-ãîäàðè íà ã-í Ñò. Ìëàäåíîâ”.Âñúùíîñò, äàðåíèåòî, êîåòî ïðà-âè àêàä. Ìëàäåíîâ, íàäõâúðëÿñïîìåíàòàòà öèôðà è âúçëèçà íàâíóøèòåëíàòà ñóìà îò 140 000çëàòíè ëåâà, êîÿòî ñúùî å äîêó-ìåíòèðàíà – ôàêòè, êîèòî ãîâîðÿòçà íåãîâîòî âèñîêî ìîðàëíî êðå-äî êàòî ÷îâåê è ó÷åí.

Áëåñòÿù èíòåëåêòóàëåö, îòëè-÷àâàù ñå ñ èçêëþ÷èòåëíà ïðåöèç-íîñò è îáåêòèâíîñò â íàó÷íèòå èç-ñëåäâàíèÿ, àêàä. Ìëàäåíîâ å ôå-íîìåí, âëàäååù íàä 20 åçèêà –ëàòèíñêè, ñòàðîãðúöêè è ñúâðåìå-íåí ãðúöêè, íåìñêè, ôðåíñêè, àí-ãëèéñêè, èòàëèàíñêè, êàêòî è öå-

ëèÿ ñïåêòúð îò ñëàâÿíñêè åçèöè.Òîé ÷åòå è ðåäèöà ñïåöèàëíè ëåê-öèè ïî ñòàðîèíäèéñêè åçèê, ïîãîòñêè è ñòàðîâèñîêîíåìñêè, ïîìîðôîëîãèÿ íà ãðúöêèÿ åçèê, ïîïîëñêè, ÷åøêè è ïð. Îò ïîëåçðå-íèåòî ìó íà ó÷åí íå óáÿãâàò äîðèè òàéíèòå åçèöè. Â ñâîèòå íàó÷íèïóáëèêàöèè Ñòåôàí Ìëàäåíîâòðåòèðà âúïðîñè íå ñàìî îò îá-ëàñòòà íà áúëãàðñêàòà äèàëåêòî-ëîãèÿ, íî è âúïðîñè íà ñðàâíèòåë-íîòî åçèêîçíàíèå è íà íÿêîè èí-äîåâðîïåéñêè åçèöè, êàòî àëáàí-ñêè, ïåðñèéñêè, ëèòîâñêè, àðìåí-ñêè è äð., à òàêà ñúùî è íà òþð-êñêèòå åçèöè.

Îùå ïðèæèâå òîé å ïðèçíàò â

Áúëãàðèÿ è â ÷óæáèíà çà åäèí îòíàé-âèäíèòå ïðåäñòàâèòåëè íàáúëãàðñêîòî, èíäîåâðîïåéñêîòî èîáùîòî åçèêîçíàíèå. Íåãîâîòî êî-ëîñàëíî êíèæîâíî íàñëåäñòâî,âêëþ÷âàùî íàä 1100 ïóáëèêàöèèâ îáëàñòòà íà äèàëåêòîëîãèÿòà,åòèìîëîãèÿòà, ëåêñèêîëîãèÿòà,èñòîðè÷åñêàòà ãðàìàòèêà, èñòîðè-ÿòà íà áúëãàðñêèÿ åçèê, ñðàâíè-òåëíîòî è îáùîòî åçèêîçíàíèå,êàêòî è ïî ëèòåðàòóðíî-èñòîðè-÷åñêè âúïðîñè è ïð., íå å çàãóáè-ëî ñâîÿòà àêòóàëíîñò è äíåñ. Íÿ-ìà îáëàñò â åçèêîçíàíèåòî, êîÿ-òî äà íå å áèëà ïðåäìåò íà èç-ñëåäâàíå îò àêàä. Ìëàäåíîâ. Âòîçè áåãúë ïðåãëåä íå ìîæåì äàîòìèíåì åäíà îò ðàííèòå ìó ïóá-ëèêàöèè â îáëàñòòà íà áúëãàðñêî-òî è ñëàâÿíñêîòî åçèêîçíàíèå,ñòóäèÿòà “Ñòàðèòå ãåðìàíñêè åëå-ìåíòè â ñëàâÿíñêèòå åçèöè”, â êî-ÿòî òîé óáåäèòåëíî äîêàçâà, ÷å âñëàâÿíñêèòå åçèöè èìà çàåìêè îòíåìñêè, íî òå ñà çíà÷èòåëíî ïî-


HOMO SCIENS 5Ó×ÅÍÈ – ÄÀÐÈÒÅËÈïðîäúëæåíèå îò ñòð. 4

ìàëêî, îòêîëêîòî èçòúêâàò íåì-ñêèòå åçèêîâåäè. À òîçè ôàêò å îòèçêëþ÷èòåëíî çíà÷åíèå çà âÿðíî-òî îöåíÿâàíå íà ñòàðàòà ñëàâÿí-ñêà êóëòóðà. Ñòóäèÿòà èìà ìåæ-äóíàðîäåí îòçâóê è óòâúðæäàâàÑòåôàí Ìëàäåíîâ êàòî çàäúëáî-÷åí è îáåêòèâåí ó÷åí â îáëàñòòàíà ñëàâÿíñêîòî åçèêîçíàíèå, îùåâ çîðàòà íà íåãîâàòà íàó÷íîèçñëå-äîâàòåëñêà äåéíîñò. Ïóáëèêàöè-èòå ìó ñå èçäàâàò êàêòî â Áúëãà-ðèÿ, òàêà è â ÷óæáèíà. Ñðåä íàé-çíà÷èìèòå ìó òðóäîâå ñà “Óâîä âîáùîòî åçèêîçíàíèå” (1927),“Áúëãàðñêè òúëêîâåí ðå÷íèê íàñúâðåìåííèÿ íàðîäåí è êíèæîâåíåçèê. Ò.1. À-Ê” (1930–1951), ìîíîã-ðàôèÿòà “Geschichte derbulgarischen Sprache. Mit einerKarte” (1929) – äîíåñëà ñâåòîâíàèçâåñòíîñò íà ñâîÿ àâòîð, “Ðå÷íèêíà ÷óæäèòå äóìè â áúëãàðñêèÿåçèê ñ îáÿñíåíèå çà ïðîèçõîäà èñúñòàâà èì” (1932), “Åòèìîëîãè-÷åñêè è ïðàâîïèñåí ðå÷íèê íàáúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê”(1941).

Ñòåôàí Ìëàäåíîâ å æåëàíó÷àñòíèê âúâ âñåêè ñâåòîâåí ëèí-

ãâèñòè÷åí êîíãðåñ. Êàòî äåëåãàòíà Ïúðâèÿ ñëàâèñòè÷åí êîíãðåñ âÏðàãà (1929) ïîñòàâÿ âúïðîñà çàòî÷íîòî íàèìåíîâàíèå íà Êèðèëî-Ìåòîäèåâñêèÿ åçèê.

Ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè òîé ïðå-ïîäàâà â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò,êàòî äîöåíò (1910) è ïðîôåñîð (îò1916), çàâåæäàù Êàòåäðàòà ïîîáùî, ñðàâíèòåëíî è èíäîåâðî-ïåéñêî åçèêîçíàíèå, è ïîäãîòâÿñòîòèöè áúäåùè èçñëåäîâàòåëè èñòðîèòåëè íà áúëãàðñêàòà åçèêî-âà ñúêðîâèùíèöà.

Áîãàòèÿò ëè÷åí àðõèâåí ôîíäíà àêàä. Ñòåôàí Ìëàäåíîâ ñåñúõðàíÿâà â Íàó÷íèÿ àðõèâ íàÁÀÍ. Òîé ñúäúðæà öåííè ìàòåðè-àëè îò íàó÷åí, ñïðàâî÷åí è áèî-ãðàôè÷åí õàðàêòåð, îáõâàùàùèïåðèîäà îò 1898 äî 1963 ã. èâêëþ÷âà îáùî 1385 àðõèâíè åäè-íèöè. Ñèëíî âïå÷àòëÿâà ðàçäåëúòñ êîðåñïîíäåíöèÿòà íà àêàä.Ìëàäåíîâ, âêëþ÷âàù íå ñàìîïðåïèñêà ñ íåãîâîòî ñåìåéñòâî,íî è ñ íàé-âèäíèòå ïðåäñòàâèòå-ëè íà áúëãàðñêàòà èíòåëèãåíöèÿ,êàêòî è ñ ó÷åíè îò öÿë ñâÿò è ñìíîãî ÷óæäåñòðàííè àêàäåìèè,áèáëèîòåêè, äðóæåñòâà, èçäàòåë-ñòâà, êíèæàðíèöè è ïð. Ñïåöèà-

ëèçàíò íà åäíè îò íàé-ãîëåìèòåñëàâèñòè è áúëãàðèñòè íà ñâîåòîâðåìå (ßãè÷ è Èðå÷åê âúâ Âèåíà,Áîäóåí äå Êóðòåíå, Ñîáîëåâñêè,Ëàâðîâ, Âîëòåð è Áóëè÷ â Ïåòåð-áóðã, Íèäåðëå, Ïîëèâêà, Çóáàòè èÏàñòúðíåê. â Ïðàãà), äî êðàÿ íàæèçíåíèÿ ñè ïúò àêàä. Ìëàäåíîâîñòàâà ñâúðçâàí ñ òÿõ ÷ðåç ìàãè-ÿòà íà äóõîâíîòî ðîäñòâî, îáùè-òå íàó÷íè èíòåðåñè, âçàèìîóâà-æåíèåòî è ïðèÿòåëñòâîòî. Ìíîãîäúëúã å ñïèñúêúò íà ëè÷íîñòèòå,ñ êîèòî òîé å îáùóâàë, êàêòî ìíî-ãî äúëúã å è ñïèñúêúò íà íåãîâè-òå ïóáëèêàöèè, íî òå íè ïîìàãàòäà ñè ïðåäñòàâèì íåîáÿòíîñòòàíà íåãîâèÿ äóõîâåí ñâÿò êàòî ÷î-âåê è ó÷åí. Ñ ïðèñúùàòà ñè ñêðîì-íîñò, àêàä. Ìëàäåíîâ çàÿâÿâà: “Âñðàâíåíèå ñ òîâà, êîåòî å òðÿá-âàëî äà èçâúðøà çà ïîëîâèí âåê,àç ñúì íàïðàâèë èçâúíðåäíî ìàë-êî! Åçèêîçíàíèåòî å òâúðäå îá-øèðíà äèñöèïëèíà è íàøèÿòáúëãàðñêè åçèê çàåìà íå ïîñëåä-íî ìÿñòî â ðåäà íà ÷îâåøêèòååçèöè.”

Åðóäèò, ñ íåîáèêíîâåíà ðàáî-òîñïîñîáíîñò, ñ ôåíîìåíàëíèñïîñîáíîñòè, îòëè÷àâàù ñå ñ èç-êëþ÷èòåëíà îáåêòèâíîñò â íàó÷-

íîòî èçñëåäâàíå è ñ âèñîêî ãðàæ-äàíñêî ñúçíàíèå, àêàä. Ìëàäåíîâíè çàâåùà êîëîñàëíî íàó÷íî äå-ëî – ñòîòèöè ñòðàíèöè, ïîñâåòå-íè íà åçèêîçíàíèåòî, êîåòî òîé èç-äèãíà íà íîâ åòàï. Íåãîâèòå íà-ó÷íè è íàó÷íî-ïðèëîæíè ïóáëèêà-öèè ñà òðèáóíà, îò êîÿòî òîé èç-ðè÷à ñâîåòî “ñèìâîë âåðóþ”, ïîñ-âåòåíî íà “åçèêà ñâåùåí íà...[íà-øèòå - áåë. àâò.] äåäè”. Àêàä. Ñòå-ôàí Ìëàäåíîâ ñúóìÿ äà ïîêàæåïðåä ñâåòà êîëêî “õóáîñò, ìîù ñåêðèå” â ãúâêàâàòà è çâúíëèâà áúë-ãàðñêà ðå÷, “îò ðóéíè òîíîâå êà-êúâ ðàçêîø, êàêúâ ðàçìàõ è èçðàñ-òíîñò æèâà”. È äàëè áåçñìúðòíî-òî Âàçîâî ñòèõîòâîðåíèå “Áúëãàð-ñêèÿò åçèê”, íàïèñàíî ïðåç 1883ã. – òðè ãîäèíè ñëåä ðàæäàíåòî ìó,íå ãî îáâúðçâà ñ íåâèäèìèòå íèø-êè íà êàðìàòà - â ñëó÷àÿ åçèêîç-íàíèåòî, ñòàíàëî íåãîâî âäúõíî-âåíèå, íà êîåòî àêàä. Ìëàäåíîâïîñâåòè æèâîòà ñè. Ðîäåí â ìàë-êà Áúëãàðèÿ, íî íàäõâúðëèë ãðà-íèöèòå é ñ ìàùàáèòå è ñòîéíîñò-òà íà ñâîåòî íàó÷íî äåëî, ÑòåôàíÌëàäåíîâ òðàéíî ïðèñúñòâà íåñàìî â åâðîïåéñêîòî, íî è â ñâå-òîâíîòî èçñëåäîâàòåëñêî ïðîñ-òðàíñòâî. Äîñòîéíî åñòü!

×Ë.-ÊÎÐ.ÃÅÍ×Î Ä. ÏÈÐÜÎÂ –

ÑÒÎËÅÒÍÈÊÚÒÓ×ÅÍ-ÕÓÌÀÍÈÑÒ

×ë.-êîð. Ëþáåí Äèìèòðîâ,ñåêöèÿ "Ïåäàãîãèêà è ïñèõîëîãèÿ" êúì ÑÓÁ

Óäîâîëñòâèå å çà ìåí äà ñïî-äåëÿ â óâàæàâàíîòî îò ìåí èçäà-íèå íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúë-ãàðèÿ “HOMO SCIENS” ñâîè ñïî-ìåíè è ðàçìèñëè çà ìîÿ ó÷èòåë -äîñòèãíàëèÿ ñòîëåòèå íàø ó÷åí÷ë.-êîð. ïðîô. Ãåí÷î Ä. Ïèðüîâ(24.11.1901-31.12.2001), ìàêàð èâ îïðåäåëåíèÿ ìè íåãîëÿì îáåì.

Êàêòî ñúì ïîñî÷âàë è äðóã ïúò,ïîçíàâàì ïðîô. Ãåí÷î Ïèðüîâñëåä ïðèåìàíåòî ìè â Ñîôèéñêèÿóíèâåðñèòåò, èëè îòïðåäè íàä ïî-ëîâèí âåê, êîãàòî êàòî ñòóäåíòè ïîïåäàãîãèêà ïðåç ó÷åáíèòå 1955-1956 è 1956-1957 ãîäèíè íè ÷åòå-øå ñèñòåìíè êóðñîâå ïî äåòñêà èïåäàãîãè÷åñêà ïñèõîëîãèÿ. Îïðå-äåëåíî ìîæå äà ñå êàæå, ÷å òîãà-âà, êîãàòî äå þðå áåøå îòðè÷àíàó íàñ ïåäîëîãèÿòà êàòî íàóêà,êîíêðåòíàòà íåîáõîäèìîñò îò ñú-þçà ìåæäó ïñèõîëîãèÿòà è ïåäà-ãîãèêàòà ñå îñúçíàâàøå è îñèãó-ðÿâàøå êàòî åäíà îò íàé-ñúùåñ-òâåíèòå ïðîÿâè è çàùèòà íà ñèí-òåòè÷íîòî ÷îâåêîçíàíèå â àñïåêòíà îáðàçîâàíèåòî è âúçïèòàíèå-òî íà äåòåòî – èìåííî ÷ðåç òîâà,êîåòî íè äàâàøå è íà êîåòî íàé-âå÷å íè ó÷åøå ïðîô. Ãåí÷î Ïè-ðüîâ.

×ëåí-êîð. Ãåí÷î Ïèðüîâ ååäèí îò íàé-áåëåæèòèòå áúëãàð-ñêè ó÷åíè íà ïñèõîëîãî-ïåäàãîãè-÷åñêèÿ ôðîíò, ïðèçíàò â êëàñèôè-êàöèÿ íà ïîëñêè ó÷åíè îùå ïðè-æèâå ñðåä 20-òå âèäíè ïñèõîëîçèíà ÕÕ âåê. Âúïðåêè ïðåâðàòíîñ-òèòå íà âðåìåòî, â êîåòî æèâÿ, òîéíå ñàìî ñúçäàäå îãðîìíî òâîð-÷åñòâî â îáëàñòòà íà äåòñêàòà, ïå-äàãîãè÷åñêàòà è åêñïåðèìåíòàë-íàòà ïñèõîëîãèÿ, íà ïñèõîëîãèÿ-òà íà ëè÷íîñòòà, íà òâîð÷åñòâîòîè äð., êàêòî è â îáëàñòòà íà ïåäà-ãîãèêàòà, ðåñï. íà òåîðåòèêî-ìå-òîäîëîãè÷åñêèòå è ïñèõîëîãè÷åñ-êèòå ïðîáëåìè íà âúçïèòàíèåòî,

îáðàçîâàíèåòî è îáó÷åíèåòî, íîè ñúõðàíè è ðàçâè ïî-íàòàòúê ñâî-åòî âèñîêî õóìàííî ïñèõîëîãî-ïå-äàãîãè÷åñêî êðåäî.

Íåãîâ ïúðâîó÷èòåë áå ãåíèàë-íèÿò ðóñêè ïèñàòåë è ïåäàãîã ËåâÍèêîëàåâè÷ Òîëñòîé, íà êîãîòîïîñâåòè â ãîäèíàòà íà ñòîëåòèåòîñè ñâîÿòà ïîñëåäíà êíèãà. Íåãî-âè ó÷èòåëè ñà è äâàìàòà íàé-âèä-íè àìåðèêàíñêè ïñèõîëîçè è ïå-äàãîçè íà ÕÕ âåê - Åäóàðä Òîð-íäàéê è Äæîí Äþè, ïðè êîèòî åáèë íà ñïåöèàëèçàöèÿ. Òîé ïîä-äúðæàøå íàé-áëèçêè òâîð÷åñêèêîíòàêòè è ïðèÿòåëñòâî ñ òàêèâàèçòúêíàòè ÷óæäåñòðàííè ó÷åíèêàòî Á. Ã. Àíàíèåâ, À. Ð. Ëóðèÿ, À.À. Ñìèðíîâ, À. Í. Ëåîíòèåâ, Ô.Êëèêñ, À. Ã. Êîâàëüîâ, À. Â. Ïåò-ðîâñêè, Ä. Êîâà÷ è äð. Îñòàâàéêèâåðåí ïðîäúëæèòåë íà èñòèíèòåíà ñâîèòå áúëãàðñêè ó÷èòåëè èïðåäöè êàòî Ì. Ãåðàñêîâ, Õð. Íå-ãåíöîâ, Ï. Öîíåâ, Ä. Êàöàðîâ èäð., òîé ñúùåâðåìåííî âíåñåñâîé îðèãèíàëåí ïðèíîñ â ñúîò-âåòíèòå îñíîâíè íàó÷íè îáëàñòè,íà êîèòî ñå ïîñâåòè, êàòî ïîäàäåðúêà è ùåäðî ïîäêðåïè ðåäèöàñâîè ó÷åíèöè è êîëåãè.

Èñêðåíî ñúì ïðèçíàòåëåí íà÷ë.-êîð. Ãåí÷î Ïèðüîâ çà ìîðàë-

íàòà îïîðà è íàó÷íàòà ïîäêðåïà,êîÿòî çàåäíî ñ íÿêîè äðóãè ó÷åíèêàòî ïðîô. äïí Æ. Àòàíàñîâ ìèîêàçà ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà70-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê, êî-ãàòî, âëèçàéêè â ðàçëè÷èå ñ íÿêîèîôèöèàëíè ïîñòàíîâêè ó íàñ, îò-ñòîÿâàõ òåçàòà â äèñåðòàöèÿòà ñèçà “äîêòîð íà ïåäàãîãè÷åñêèòå íà-óêè”, ÷å ïðè ìëàäèÿ ÷îâåê â ñèñ-òåìàòà íà îáðàçîâàíèåòî ñëåäâàîùå îò ñàìîòî íà÷àëî äà ñå ïî-ëàãàò îñíîâèòå çà ðàçâèòèå êàòîöÿëîñòíà, âñåñòðàííà è õàðìî-íè÷íà ëè÷íîñò, à íå äà ñå ïðèëà-ãà êîëè÷åñòâåí ïîäõîä êúì íåãî,êàòî ïúðâî ñå ôîðìèðà ìíîãîñ-òðàííî, à ñëåä òîâà âñåñòðàííî èõàðìîíè÷íî. Ìíîãî ñúì ìó ïðèç-íàòåëåí ñúùî òàêà çà ñúïðè÷àñ-òíîñòòà è îêàçàíàòà ìè ïîäêðåïàïðè çàùèòàâàíåòî íà òåçàòà, ÷åõóäîæåñòâåíàòà çàëîæáà, ìàêàð èâ ðàçëè÷íà ñòåïåí è â ðàçëè÷íèíàïðàâëåíèÿ, å ïðèñúùà è àäåê-âàòíî íà òÿõ ìîæå äà ñå ðàçâèâàó âñåêè íîðìàëíî ðîäåí èíäèâèä,ïðåäñòàâèòåë íà âèäà Homosapiens, à íå ñàìî ïðè îòäåëíè ÷î-âåøêè èíäèâèäè íà òîçè âèä.Âñè÷êî òîâà àç ïðèåìàì è ðàç-ãëåæäàì êàòî èçðàç íà íàó÷íàäîáëåñò è ïðîÿâà íà íåãîâèÿ äúë-

áîê è ïîñëåäîâàòåëåí õóìàíèçúì,êîéòî èçöÿëî ïðîíèçâà ïñèõîëî-ãî-ïåäàãîãè÷åñêîòî ìó âåðóþ, çà-ùèòåíî îò íåãî ñ äîñòàòú÷íî óáå-äèòåëíè ôàêòè è äàííè – è íà åì-ïèðè÷íî, è íà òåîðåòè÷íî ðàâíè-ùå.

×ë.-êîð. ïðîô. Ã. Ïèðüîâ åó÷åí-õóìàíèñò, ÷îâåê ñ âúçâèøå-íè íðàâè è õàðàêòåð, ïîñëåäîâà-òåëåí òðåçâåíèê è òèïè÷åí ïðè-âúðæåíèê íà ïðèðîäîñúîáðàçíèÿíà÷èí íà æèâîò. Äàðèòåë å (ïîïðèòåæàâàíà íåãîâà îôèöèàëíàäîêóìåíòàöèÿ) íà çíà÷èòåëíè ïà-ðè÷íè ñðåäñòâà çà Äúðæàâíèÿôîíä “13 âåêà Áúëãàðèÿ” è çà ÑÓ“Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè” ïî ñëó-÷àé 100-ãîäèøíèíàòà ìó (1988);çà äåòñêè ãðàäèíè, íà÷àëíè ó÷è-ëèùà è ãèìíàçèÿòà â ðîäíèÿ ñèãðàä Êàçàíëúê; çà áèáëèîòåêàòà èäåòñêàòà ìóçèêàëíà øêîëà ïðè÷èòàëèùå “Èñêðà” â ðîäíèÿ ñèãðàä; çà ïîñòðàäàëèÿ îò çåìåòðå-ñåíèåòî ãð. Ñòðàæèöà è äð. Äàðèëå ñúùî ñòîòèöè òîìîâå íàó÷íà ëè-òåðàòóðà çà áèáëèîòåêèòå íàÈíñòèòóòà ïî ïñèõîëîãèÿ ïðè ÁÀÍè íà äâàòà ïåäàãîãè÷åñêè ôàêóë-òåòà íà ÑÓ “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèä-ñêè”.

×ë.-êîð. Ãåí÷î Ä. Ïèðüîâ æè-âÿ òî÷íî 100 ãîäèíè, åäèí ìåñåöè åäíà ñåäìèöà è å íàãðàäåí ñíàé-âèñîêîòî íè äúðæàâíî îòëè-÷èå – îðäåí “Ñòàðà ïëàíèíà” ² ñòå-ïåí. Âèòàëíàòà ñèëà íà íåãîâîòîäúëãîëåòèå ñå äúëæè íà èíòåëåê-òóàëíèÿ òâîð÷åñêè òðóä äî ïîñ-ëåäíèòå äíè îò æèâîòà ìó, ðåçóë-òàò îò êîéòî ñà áëèçî 1000 ïóáëè-êàöèè, îò êîèòî îêîëî 60 ìîíîã-ðàôèè, ñòóäèè, ó÷åáíèöè è äðóãèêíèãè. Ïîâå÷åòî îò òÿõ, ÷ðåç ñâî-ÿòà äúëáîêà íàó÷íà ñúùíîñò, ñàè ùå îñòàíàò è â áúäåùå ñ íåïðå-õîäíà çíà÷èìîñò.

6 HOMO SCIENSÎÒÊÐÈÂÀÒÅËÈ

ÏÅÒÚÐ ÏÅÒÐÎÂ –ÑÚÇÄÀÒÅËßÒ ÍÀ

ÅËÅÊÒÐÎÍÍÈß ×ÀÑÎÂÍÈÊËþáà Äàøîâñêà, ãë. óðåäíèê â ÍÏÒÌ

ÏÐÎÔ. Ä-Ð ÄÈÌÈÒÚÐÏÀÑÊÎÂ – ÄÐÓÃÎÒÎ ÈÌÅ

ÍÀ ÍÈÂÀËÈÍÀËþáà Äàøîâñêà, ãë. óðåäíèê â ÍÏÒÌ

Ïðåäè ãîäèíà ðàáîòèõ âúðõóåäíà èçëîæáà – “Áúëãàðñêà ñëå-äà â íàóêàòà”. Èçïðàâåíà áÿõ ïðåäâúïðîñà èìåíàòà íà êîè áúëãàð-ñêè ó÷åíè äà âêëþ÷à â íåÿ. Èñêàõòîâà äà ñà èìåíà íà õîðà, îñòà-âèëè òðàéíà äèðÿ íå ñàìî â áúë-ãàðñêàòà, íî è â ñâåòîâíàòà íàó-êà. Áåçñïîðåí ôàêò å, ÷å Áúëãà-ðèÿ (îñâåí ñ ðîçèòå, ñïîðòèñòèòåñè è “÷àäúðà” íà òàéíèòå ñëóæáè)å èçâåñòíà íà øèðîêàòà ñâåòîâíàîáùåñòâåíîñò ñ êèñåëîòî ñè ìëÿ-êî è íèâàëèíà. Òîçè âèñîêîåôåê-òèâåí ëåêàðñòâåí ïðåïàðàò ïðî-òèâ äåòñêè ïàðàëè÷ îòäàâíà å ïî-ëó÷èë ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàíèå.Íåãîâèÿò èçîáðåòàòåë îáà÷å å íå-èçâåñòåí íå ñàìî íà ìåæäóíàðîä-íàòà îáùíîñò, íî è íà íàøàòà.Òâúðäå ìàëêî è òâúðäå îñêúäíèñà äàííèòå, êîèòî óñïÿõ äà íàìå-ðÿ çà íåãî, íî ïðîäúëæàâàì äàñúì äúëáîêî óáåäåíà, ÷å ÷ðåç íè-âàëèíà ïðîô. ä-ð Äèìèòúð Ïàñ-êîâ å çàñëóæèë ÷åñòòà äà íå áúäåçàáðàâåí îò ïîêîëåíèÿòà.

Îðèãèíàëíèÿò ïðîäóêò îò ðàñ-òèòåëåí ïðîèçõîä å ñúçäàäåí ïðåç1956 ã. è ñå ïðîèçâåæäà ÷ðåç åê-ñòðàêöèÿ îò ëèñòàòà è öâåòîâåòåíà áëàòíîòî êîêè÷å. Òîâà å åäèí

óíèêàëåí ïðåïàðàò çà ëå÷åíèå íàïîëèîìèåëèò, öåðåáðàëíà ïàðà-ëèçà, íåâðîëîãè÷íè çàáîëÿâàíèÿ,çàñÿãàùè öåíòðàëíàòà è ïåðè-ôåðíàòà íåðâíè ñèñòåìè, êàòî îñ-âåí òîâà íàìèðà ïðèëîæåíèå è âëå÷åíèåòî íà äåìåíöèè îòÀëöõàéìåðîâ òèï.

Ñúçäàòåëÿò ìó Äèìèòúð Ïàñ-êîâ å ðîäåí ïðåç 1914 ã. â ñ. Ãîð-íî Áðîäè (Ãúðöèÿ). Òîé å åäèí îòîñíîâîïîëîæíèöèòå íà ñúâðåìåí-íàòà áúëãàðñêà åêñïåðèìåíòàëíàôàðìàêîëîãèÿ è íàé-äîñòîéíèÿòïðîäúëæèòåë íà äåëîòî íà ïðîô.ä-ð Ïåòúð Íèêîëîâ - ïúðâèÿò áúë-ãàðñêè ó÷åí, ðàáîòèë â îáëàñòòàíà åêñïåðèìåíòàëíàòà ôàðìàêî-ëîãèÿ è òîêñèêîëîãèÿ. Ïðåç 1935ã. ÷àñòíèÿò äîöåíò ä-ð Ïåòúð Íè-êîëîâ ÷åòå âñòúïèòåëíàòà ñè ëåê-

öèÿ “Íàøèòå íàðîäíè ñðåäñòâà”,â êîÿòî ïîä÷åðòàâà: “Òðÿáâà äàïðèïîìíèì, ÷å íàó÷íàòà ìåäèöè-íà ñå å ðàçâèëà îò íàðîäíàòà” èïðàâè çà ïúðâè ïúò çàäúëáî÷åíàíàëèç íà ãîëÿìîòî áîãàòñòâî íàíàøèÿ íàðîä, íà íàðå÷åíàòà îòíåãî “íàðîäíà ôàðìàêîïåÿ”.

Íåãîâèÿò ó÷åíèê è ïîñëåäîâà-òåë Äèìèòúð Ïàñêîâ êàòî ìëàäëåêàð ó÷àñòâà â äâåòå ôàçè íàÎòå÷åñòâåíàòà âîéíà. Ïîñëå å íà-ó÷åí ñúòðóäíèê â ÁÀÍ, à ñëåä òî-âà ðúêîâîäè íàó÷íîèçñëåäîâàòåë-ñêàòà ãðóïà â Õèìèêî-ôàðìàöåâ-òè÷íèÿ êîìáèíàò – Ñîôèÿ. Ñïå-öèàëèçèðà â Ëåíèíãðàä ïîä ðúêî-âîäñòâîòî íà ñâåòîâíîèçâåñòíèÿðóñêè ôàðìàêîëîã Ñ. Â. Àíè÷êîâ.Äîêòîð íà ìåäèöèíñêèòå íàóêè åîò 1959 ã., îò 1961 ã. å ïðîôåñîð,

â ïåðèîäà 1963-1977 ã. å ðúêîâî-äèòåë íà Êàòåäðàòà ïî ôàðìàêî-ëîãèÿ ïðè ÂÌÈ - Ñîôèÿ.

Äèìèòúð Ïàñêîâ å åäèí îò îñ-íîâàòåëèòå è ïðúâ ïðåäñåäàòåëíà Íàó÷íîòî ìåäèöèíñêî äðóæåñ-òâî ïî ôàðìàêîëîãèÿ. ×ëåí å íàÌåæäóíàðîäíàòà îðãàíèçàöèÿ ïîèçó÷àâàíå íà ìîçúêà.

Íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêàòà ìóäåéíîñò å íàñî÷åíà êúì ôàðìàêî-ëîãèÿòà íà íåðâíàòà, ñúðäå÷íî-ñú-äîâàòà è õðàíîñìèëàòåëíàòà ñèñ-òåìà ñ öåë ñúçäàâàíå íà íîâè ëå-êàðñòâåíè ñðåäñòâà îò ðàñòèòåëåíè ñèíòåòè÷åí ïðîèçõîä. Àâòîð å íà20 èçîáðåòåíèÿ è ëåêàðñòâåíèôîðìè, 2 ðàöèîíàëèçàöèè è îêî-ëî 140 íàó÷íè ïóáëèêàöèè, ñúîá-ùåíèÿ, ó÷åáíèöè è ñïðàâî÷íèöè.Íåãîâàòà ìîíîãðàôèÿ “Íèâàëèí” åïðåâåäåíà è èçäàäåíà â Èòàëèÿ.Ñúâìåñòíî ñ ïðîô. ä-ð Ä. Ïåé÷åâèçäàâà ó÷åáíèê ïî ôàðìàêîëîãèÿ,ïðåòúðïÿë íÿêîëêî èçäàíèÿ.

Âúâåæäà ãîëÿì áðîé åêñïåðè-ìåíòàëíè ìåòîäèêè ó íàñ, ñúçäà-âà ïðîñïåðèðàùà íàó÷íà øêîëàîò áúëãàðñêè ôàðìàêîëîçè. Ðúêî-âîäèòåë å íà ïîâå÷å îò 12 àñïè-ðàíòè, óñïåøíî çàùèòèëè êàíäè-äàòñêè äèñåðòàöèè.

Ìèëèàðäè õîðà ïî ñâåòà îò÷è-òàò âðåìåòî ñ äèãèòàëåí ÷àñîâíèê.Íî êîëöèíà îò òÿõ çíàÿò, ÷å íåãî-âèÿò ñúçäàòåë å áúëãàðèí è íîñèèìåòî Ïåòúð Ïåòðîâ?

Ñ÷èòàí çà åäèí îò íàé-ïðîäóê-òèâíèòå èçîáðåòàòåëè ïðåç âòîðà-òà ïîëîâèíà íà XX â., òîé å ðîäåíïðåç 1920 ã. â ïëîâäèâñêîòî ñåëîÁðåñòîâèöà â ñåìåéñòâîòî íà ñâå-ùåíèê. Ïîñòúïâà âúâ Ôðåíñêèÿ×óæäåñòðàíåí ëåãèîí ïðåç 1939 ã.Ïðåç 1940 ã. å çàëîâåí îò ãåðìàí-ñêèòå âîéñêè, çàùèòàâàéêè ëèíè-ÿòà Ìàæèíî. Èçïðàòåí å â íåìñêèâîåííîïëåííè÷åñêè ëàãåð â Ïîë-øà. Ïðåç ìàðò 1941 ã. ñå âðúùà âÁúëãàðèÿ è ñòàâà îôèöåð îò áúë-ãàðñêàòà àðìèÿ. Áèë å ãâàðäååö íàÁîðèñ ²²². Ó÷àñòâàë å êàòî ïî÷åòíàîõðàíà è ïðè ïîãðåáåíèåòî íà òóð-ñêèÿ ïðåçèäåíò Êåìàë Àòàòþðê.

Ñðåä èçîáðåòåíèÿòà ìó, îñâåíïúðâèÿ äèãèòàëåí ðú÷åí ÷àñîâíèê,ñà è ïúðâàòà êîìïþòðèçèðàíà ñèñ-òåìà çà èçìåðâàíå íà çàìúðñÿâà-íèÿ, òåëåìåòðè÷íè óñòðîéñòâà çàìåòåîðîëîãè÷íè è êîìóíèêàöèîí-íè ñàòåëèòè, ïúðâèÿò â ñâåòà áåç-æè÷åí ñúðäå÷åí ìîíèòîð, êàêòî èìíîæåñòâî äðóãè àïàðàòè è àâòîð-ñêè ìåòîäè.

Ïðåç 1944 ã. íàïóñêà Áúëãàðèÿè ñå óñòàíîâÿâà â Ãåðìàíèÿ. Ïðåç1947 ã. ñòàâà ìàãèñòúð-åëåêòðîèí-æåíåð â óíèâåðñèòåòà â Ùóòãàðò,êàòî åäíîâðåìåííî ñ òîâà ïîëó÷à-âà è ìàãèñòúðñêà ñòåïåí – ìàøè-íåí èíæåíåð. Ïàðàëåëíî ñ òîâà ñåçàíèìàâà è ñúñ ñâîÿòà ñòðàñò - êî-ðàáíà àðõèòåêòóðà, êàòî ïîìàãà â

äèçàéíà è ñòðîåæà íà íàä 60 ëîä-êè ïðåç 1947 ã.

Ñúçíàâàéêè âîäåùàòà ðîëÿ íàÀìåðèêà â îáëàñòòà íà íàóêàòà èòåõíèêàòà, ïðåç 1951 ã. Ï. Ïåòðîâñå çàñåëâà â Òîðîíòî, à ïî-êúñíî åíàåò îò àìåðèêàíñêèòå ÂÂÑ è ñåïðåìåñòâà â ÑÀÙ. Â êîðïîðàöèÿ-òà “Õàðèñ”, â êîÿòî ïðåìèíàâà ïðåçîêîëî 30 èíòåðâþòà, çà äà áúäåïðèåò íà ðàáîòà, ðàáîòè ïî ïðîåê-òèòå íà åäèí îò ïúðâèòå ìåòåîðî-ëîãè÷íè è êîìóíèêàöèîííè ñïúòíè-öè. Îðãàíèçèðà îòäåëà çà ïîëóïðî-âîäíèöè íà êîìïàíèÿòà. Ñúçäàäå-íèòå îò íåãî ïúðâè ñèñòåìè çà ðàí-íî ìåòåîðîëîãè÷íî ïðîãíîçèðàíåãî óòâúðæäàâàò êàòî âîäåù ñïåöè-àëèñò â òàçè îáëàñò è òîé å ïðèâ-ëå÷åí çà ðàáîòà ïî ïðîåêòè íàÍÀÑÀ, “Áîèíã” è “Íîðòðîï”, à îò1963 ã. – îò Âåðíåð ôîí Áðàóí çàó÷àñòèå â ïðîåêòèðàíåòî íà ðàêå-òèòå “Ñàòóðí” ïî àìåðèêàíñêàòàêîñìè÷åñêà ïðîãðàìà “Àïîëî”.

Ïðåç 1968 ã. îñíîâàâà ôèðìà-òà “Care electrics” – åäíà âèñîêî-òåõíîëîãè÷íà êîìïàíèÿ, â êîÿòî ñàðàçðàáîòåíè ðåäèöà ñúâðåìåííè

åëåêòðîííè óñòðîéñòâà, íàìåðèëèøèðîêî ïðàêòè÷åñêî ïðèëîæåíèå.Ïî òîâà âðåìå èçîáðåòÿâà áåçæè÷-íèÿ ñúðäå÷åí ìîíèòîð è ãî ïðèñ-ïîñîáÿâà çà ðàáîòà â áîëíè÷íè óñ-ëîâèÿ, êîåòî äîâåæäà äî ìàñîâî-òî ìó èçïîëçâàíå.

Âòîðîòî ìó ìíîãî èçâåñòíîèçîáðåòåíèå å äèãèòàëíèÿò ðú÷åí÷àñîâíèê. Ïúðâîíà÷àëíî òî å ïî-ïóëÿðèçèðàíî îò êîìïàíèÿòà “Õà-ìèëòúí óî÷” ïîä èìåòî “Ïóëñàð” –íà èìåòî íà çâåçäèòå - ïóëñàðè, êî-èòî ïî òîâà âðåìå ñà õèò â àñòðî-íîìèÿòà. Ïóëñàðèòå ñà çâåçäè, êî-èòî èçëú÷âàò ðàäèîâúëíè ñ òî÷íîîïðåäåëåíà äúëæèíà íà ðàâíè èí-òåðâàëè. Ïðè íàòèñêàíå íà áóòîííà ÷àñîâíèêà íà Ïåòúð Ïåòðîââìåñòî ñòðåëêè ñå ïîÿâÿâàò ñâå-òåùè â ÷åðâåíî öèôðè.

Îò 1971 ã. “Ïóëñàð” ñå ïîÿâÿâàíà ïàçàðà – åäíà ëóêñîçíà è ñêú-ïà âåù (îêîëî 2100 äîëàðà). Ïåòãîäèíè ïî-êúñíî äèãèòàëíèòå ÷à-ñîâíèöè âå÷å ñà çàëåëè ïàçàðà, àïàòåíòúò íà “Ïóëñàð” å ïðîäàäåííà ÿïîíñêàòà ôèðìà “Ñåéêî”. Äíåñ÷àñîâíèêúò “Ïóëñàð” å èçëîæåí â

ìóçåÿ “Ñìèòñîíèúí” âúâ Âàøèí-ãòîí.

Ïðåç 1975 ã. Ïåòúð Ïåòðîâ îñ-íîâàâà ôèðìàòà “ADS Environ-mental Services”, êîÿòî ïðîèçâåæ-äà êîìïþòðèçèðàíà àïàðàòóðà çàèçìåðâàíå íà çàìúðñÿâàíèÿ. Ïðî-åêòúò çà òàêàâà àïàðàòóðà å ïðî-äèêòóâàí îò íåîáõîäèìîñòòà çàìíîæåñòâî èçìåðâàíèÿ íà íèâàòàíà ðàçëè÷íè çàìúðñèòåëè âúâ âî-äîåìèòå íà ãîëåìèòå ãðàäîâå –ïðîöåñ, îòíåìàë äíè è ÷îâåøêè ðå-ñóðñè. Êîìïàíèÿòà ñòàðòèðà â ãà-ðàæà íà Ïåòúð Ïåòðîâ ñ ïúðâîíà-÷àëíà èíâåñòèöèÿ 13 000 USD, íîïî-êúñíî ñå ïðåâðúùà â ãèãàíò ñ50 ìëí. USD ãîäèøåí äîõîä, êàòîïðîèçâåæäà êîìïþòúðíî îáîðóä-âàíå çà èçìåðâàíå çàìúðñÿâàíå-òî íà îêîëíàòà ñðåäà.

Óìèðà ïðåç 2003 ã. â äîìà ñè âÕúíòñâèë, ùàòà Àëàáàìà.

Ïðåç æèâîòà ñè Ïåòúð Ïåòðîâñìåíÿ 26 äëúæíîñòè – îò ìàøè-íèñò äî ïðåçèäåíò íà ôèðìà. Ãî-âîðè 7 åçèêà. Çàâúðøâà 4 èíæå-íåðíè ñïåöèàëíîñòè. Ïîçíàâà îò-áëèçî âîäåùè àìåðèêàíñêè ñïåöè-àëèñòè â îáëàñòòà íà åëåêòðîíè-êàòà, àñòðîíàâòèêàòà, êîñìè÷åñêè-òå òåõíîëîãèè.

Â Àìåðèêà ïðèñòèãà ñ ÿõòàòàêàòàìàðàí “Äæåìèíè”, ïîñòðîåíàèçöÿëî ïî íåãîâ ïðîåêò. Ìîæå áèèìà íåùî ñèìâîëè÷íî â òîâà, ÷åòîé íàðè÷à ïúðâàòà ñè ÿõòà “Äæå-ìèíè”, à ãîäèíè ïî-êúñíî ðàáîòèïî êîíñòðóèðàíåòî íà ïúðâèÿ äâó-ìåñòåí êîñìè÷åñêè êîðàá íà ÑÀÙ“Äæåìèíè”.

Çà ñïèñàíèå “ÍÀÓÊÀ” ìîæåòå äà ñå àáîíèðàòå:n Ëè÷íî â êàñàòà íà Ñúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ, 1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” 39, òåë. (02) 943 19 86; (02) 944 11 57.n Â êëîíîâåòå íà ÑÓÁ â ñòðàíàòà. n ×ðåç ïîùåíñêè çàïèñ íà àäðåñ: 1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” 39 – ñï. “Íàóêà”, êàòî

ïîñî÷èòå òî÷íèÿ ñè àäðåñ ñ ïîùåíñêè êîä. n ×ðåç “ÀÐÒÅÔÀÊÒ” ÎÎÄ íà òåë. (02) 971 95 61 è (02) 73 42 58; êàò. ¹ 2893.n ×ðåç êàòàëîãà íà “Áúëãàðñêè ïîùè” ÅÀÄ âúâ âñè÷êè ïîùåíñêè ñòàíöèè â Ñîôèÿ è ñòðàíàòà; êàò. ¹ 1513.

n ×ðåç “Ðàçïðîñòðàíåíèå íà ïå÷àòà” ÅÀÄ, ãð. Ñîôèÿ, êàò. ¹ 1516.Ãîäèøåí àáîíàìåíò:

n 20 ëâ. – ðåäîâåí; n 10 ëâ. – çà ÷ëåíîâå íà ÑÓÁ; n 5 ëâ. – çà ïåíñèîíåðè è ñòóäåíòè; n 40 åâðî/ù.ä. – çà ÷óæáèíà.

HOMO SCIENS 7ÎÒÊÐÈÂÀÒÅËÈ

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÂÚÇÐÀÆÄÀÍÅÒÎÌÀÒÅÉ ÏÐÅÎÁÐÀÆÅÍÑÊÈ –

ÑÀÌÎÁÈÒÍÈßÒÁÚËÃÀÐÑÊÈ ËÅÎÍÀÐÄÎÏåíêà Ëàçàðîâà, ñåêöèÿ "Ôèçèêà" êúì ÑÓÁ

ÑÒ.Í.Ñ. ÈÍÆ.ÃÅÎÐÃÈ ÌÈÒÎÂ –ÑÚÇÄÀÒÅËßÒ ÍÀÒÅÕÍÎËÎÃÈÈÒÅ

"ÏÐÅÍÎÌÈÒ"Èíæ. Ñâåòîçàðà Êàðàðàäåâà,

çàâ. Ìóçåé íà òåêñòèëíàòà èíäóñòðèÿ-ÑëèâåíÈçîáðåòàòåëÿò å ÷îâåê ñ èäåè, êîèòî ïî åäèí èëè äðóã íà÷èí

íàìèðàò ïðèëîæåíèå.Ã. Ìèòîâ

Ïðåäè ìàëêî ïîâå÷å îò 30 ãî-äèíè åäèí áúëãàðèí ïîñòàâÿ íà-÷àëîòî íà ñàìîñòîÿòåëíî è àâàí-ãàðäíî íàïðàâëåíèå â ïðîèçâîä-ñòâîòî íà ïðåæäè â ñâåòîâåí ìà-ùàá - òåõíîëîãèèòå “Ïðåíîìèò”.

“Ïðåíîìèò” â áóêâàëåí ñìèñúëîçíà÷àâà “Ïðåäåíå, íîâè ìåòîäèè òåõíîëîãèè” è îáîáùàâà òåõíî-ëîãèèòå çà ïðîèçâîäñòâî íà ãëàä-êè è åôåêòíè ïðåæäè ñúñ ñòðóê-òóðà, ñú÷åòàâàùà êà÷åñòâàòà íàåñòåñòâåíèòå è õèìè÷íèòå âëàêíàñúñ çäðàâèíàòà íà ñèíòåòè÷íèòåíèøêè, êàêòî è ñúçäàäåíàòà íàáàçàòà íà òîçè ìåòîä óíèâåðñàë-íà ïðåäà÷íà ìàøèíà. Çà ïîêîëå-íèÿ òåêñòèëöè îáà÷å, íàèìåíîâà-íèåòî âèíàãè ñå ñâúðçâà ñ èìåòîíà íåãîâèÿ ñúçäàòåë, ò.å. ìàøè-íàòà è ïðåæäèòå, èçðàáîòåíè ïîìåòîäà íà Ìèòîâ.

Ãåîðãè Ìèòîâ å ðîäåí íà17.06.1925 ã. â ãð. Ñîôèÿ. Ëþáîâ-òà êúì òåõíèêàòà èäâà ïî íàñëåä-ñòâî. Áàùà ìó ðàáîòè êàòî àâòî-ìîíòüîð è ïîêðàé íåãî òîé çà ïúð-âè ïúò îòêðèâà ðàçëè÷íèòå ìåõà-íèçìè è äâèãàòåëè. Ïðåç 1944 ã.çàâúðøâà Ñðåäíîòî ìåõàíî-åëåê-òðîòåõíè÷åñêî ó÷èëèùå â Ñîôèÿ.Òóê ñòàðòèðà è “êàðèåðàòà “ ìóíà èçîáðåòàòåë - ïîñòðîèë äåé-ñòâàùà ïàðíà ìàøèíà – ñúâñåìñàì, îò îòïàäú÷íè ìàòåðèàëè. Çà-âúðøâà ÂÌÅÈ “Ëåíèí” (ñåãà ÒÓ -Ñîôèÿ) ïðåç 1952 ã. è ñëó÷àéíî -ïî ïðèÿòåëñêà ïðåïîðúêà, çàïî÷-âà ðàáîòà â ÄÎ “Ïàìó÷íà èíäóñ-òðèÿ”. Èçâåñòíî âðåìå ðàáîòè âÈíñòèòóòà ïî òåêñòèëíà ïðîìèø-ëåíîñò, à âïîñëåäñòâèå â Ìèíèñ-òåðñòâîòî íà ìàøèíîñòðîåíåòî.

Íî “êàáèíåòíàòà ñðåäà” íå å “ïîä-õîäÿùàòà” çà èçîáðåòàòåëÿ, ÷èå-òî õîáè å “ïðîèçâîäèòåëíîñòòàíà óñóêâàùèÿ ìåõàíèçúì” è ïðåç1968 ã. òîé ïîåìà ñêðîìíàòà ðà-áîòèëíèöà â ÁÐÂ “Ïàìóêîòåêñ”.Òóê ñå ðàæäà ïúðâîòî èçîáðåòå-íèå ïî ìåòîäà “Ïðåíîìèò”, â îñ-íîâàòà íà êîåòî ñà êóõîòî âðåòå-íî è åëåìåíòúò ðàçãðàíè÷èòåë –ðåãóëàòîð. “Îò ïúðâàòà ïðåæäà,ïîëó÷åíà ïî ìåòîäà, ñè îïëåòîõïóëîâåð è áÿõ ìíîãî ãîðä ñ íå-ãî.Íî òîâà áå ñàìî ïúðâèÿòåòàï íà óñïåõà – ëè÷íîòî óäîâ-ëåòâîðåíèå. Ïî-âàæíî å îáùåñ-òâåíîòî ïðèçíàíèå”.

Ïúðâàòà îöåíêà è ïðèçíàíèå,êàêòî è æåëàíèå äà ñå âíåäðèèçîáðåòåíèåòî, èäâà îò ÷óæáèíà.

Äîêàòî ó íàñ âúðâè òðóäíàòà îð-ãàíèçàöèÿ ïî âíåäðÿâàíåòî íàòåõíîëîãèèòå è èçðàáîòâàíåòî íàíóëåâàòà ñåðèÿ íà ìàøèíàòà, îùåïðåç 1974 ã. àíãëèéñêàòà ôèðìà“Gemmill and Dunsmore Limited”êóïóâà ëèíöåíç è çàïî÷âà ïðîèç-âîäñòâîòî íà ìàøèíè çà åôåêòíèïðåæäè, íîñåùè èìåòî íà àâòîðà“Ìèòîâåêò”.

Çà âíåäðÿâàíå íà ìåòîäà ïðåç1972 ã. â Èíñòèòóòà ïî òåêñòèë èîáëåêëî å îðãàíèçèðàíà ïðîáëåì-íà ëàáîðàòîðèÿ “Ïðåíîìèò”. Ã.Ìèòîâ å íàçíà÷åí çà íåèí ðúêî-âîäèòåë è â íåÿ ðàáîòè äî ïåíñè-îíèðàíåòî ñè. Òóê, ñúâìåñòíî ñåêèïà ñè, äî 1985 ã. ñúçäàâà îá-ùî 15 èçîáðåòåíèÿ, ñ êîèòî ñå äà-âà âúçìîæíîñò çà ðàçíîîáðàçÿâà-

íå àñîðòèìåíòà íà ïðåæäèòå, à ñòÿõ è òúêàíèòå è òðèêîòàæíèòå èç-äåëèÿ.

Ñåðèéíîòî ïðîèçâîäñòâî íàìàøèíè “Ïðåíîìèò” â Áúëãàðèÿçàïî÷âà ïðåç 1977 ã., à ïúðâàòàìàøèíà (çà åôåêòíè ïðåæäè) îòïðîáíàòà ñåðèÿ ñúñ çàâîäñêè ¹1äíåñ å â ïîñòîÿííàòà åêñïîçèöèÿíà Ìóçåÿ íà òåêñòèëíàòà èíäóñ-òðèÿ â Ñëèâåí.

Îáùî çà ìåòîäèòå è óñòðîé-ñòâàòà “Ïðåíîìèò” ñà ïîëó÷åíèíàä 40 ïàòåíòà â ÑÀÙ, Àíãëèÿ,Ãåðìàíèÿ, Ôðàíöèÿ, ßïîíèÿ èäð., à Ìèòîâ å îòëè÷åí ñúñ çëàò-íè ìåäàëè è ãðàìîòè íà ìíîãî îòíàé-àâòîðèòåòíèòå ìåæäóíàðîäíèèçëîæåíèÿ çà òåõíîëîãè÷íè è òåõ-íè÷åñêè íîâîñòè – â Æåíåâà,Áðþêñåë, Íþðíáåðã è äð. Ïðîèç-âîäèòåëèòå íà òåêñòèëíè ìàøèíèçà ïúðâè ïúò ïðèåìàò ñòðàíàòà íèêàòî òåõíè÷åñêè ïàðòíüîð, à íåñàìî êàòî êëèåíò.

Ïðåç 1979 ã. Ñïåöèàëèçèðàíè-ÿò íàó÷åí ñúâåò íà ÂÌÅÈ ãî óäîñ-òîÿâà ñúñ çâàíèåòî “ñò.í.ñ. I ñòå-ïåí”, âúïðåêè ÷å èíæ. Ìèòîâ íåïðåäñòàâÿ íèêàêúâ õàáèëèòàöèî-íåí òðóä. Èçáîðúò ñå îñíîâàâà íàöÿëîñòåí è îáñòîåí íàó÷åí àíà-ëèç íà íîâèòå ìåòîäè è òåõíîëî-ãèè “Ïðåíîìèò”.

Èíæ. Ìèòîâ óìèðà ïðåç 2000ã. – ìàëêî ïðåäè äà íàâúðøè 75ãîäèíè. Ïðèçíàíèå çà íåãîâèòåïîñòèæåíèÿ è öÿëîñòíà íàó÷íîèç-ñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò å óäî-ñòîÿâàíåòî ìó ñ íàé-âèñîêèòå âå-äîìñòâåíè è äúðæàâíè îòëè÷èÿ,âïèñàí å è â “Çëàòíàòà êíèãà” íàÈÍÐÀ.


Â îáàÿòåëíàòà ëè÷íîñò íà îòåöÌàòåé Ïðåîáðàæåíñêè (1828-1875) - Ìèòêàëîòî, åäíà îò åìáëå-ìàòè÷íèòå ôèãóðè íà Áúëãàðñêî-òî âúçðàæäàíå, ñà ñú÷åòàíè íàé-õóáàâèòå êà÷åñòâà íà áúëãàðèíà:íåñïèðåí ñòðåìåæ êúì çíàíèÿ, æå-ëàíèåòî äà ñå ïðèëîæàò òå â óñëó-ãà íà íàðîäà, „ñèëíà æåëÿçíà âî-ëÿ, òâúðä õàðàêòåð, ïúëíà ìî-ðàëíîñò è âèñîêà ÷åñòíîñò”(ïðîô. Àë. Áóðìîâ). Âúçðîæäåíñêèïðîñâåòèòåë è áóäèòåë, âåðåí äðó-ãàð è ñïîäâèæíèê íà Âàñèë Ëåâ-ñêè, ëåãèîíåð çàåäíî ñ Ðàêîâñêè,ñúðàòíèê íà À. Êúí÷åâ è Ñò. Ñòàì-áîëîâ, òàåí êîìèòåòñêè êóðèåð, ÷è-òàëèùåí è êîîïåðàòèâåí äååö -òîé å ïúëåí ñ èäåè çà ïðåîáðàçó-âàíå íà ñâåòà, à ïðèçâàíèåòî ìó åäà áúäå áëèçî äî õîðàòà - äà ïðî-ïîâÿäâà ïîçíàíèå è ðåâîëþöèîí-íè èäåè.

Ìàòåé Ïðåîáðàæåíñêè å ðîäåíâ ñåëî Íîâî ñåëî, Âåëèêîòúðíîâ-ñêî. Îñòàíàë îò ìàëúê ñèðàê, ñòà-âà ðàòàé, ïîñëå ïîñëóøíèê â Ïðå-îáðàæåíñêèÿ ìàíàñòèð, êúäåòî ñåíàó÷àâà äà ÷åòå è ïèøå è ïðåç1848 ã. å ïîñòðèãàí çà ìîíàõ. Ïðåç1851 ã. çàïî÷âàò ñêèòàë÷åñòâàòà ìóîò ìàíàñòèð â ìàíàñòèð, êàòî íàé-äúëãî ñå çàäúðæà â Ñâåòà ãîðà, êú-äåòî å èìàë äîñòúï äî ñúêðîâèù-íèöàòà â ìàíàñòèðñêàòà áèáëèî-òåêà. Ïî âðåìå íà ñòðàíñòâàíèÿ-òà ñè íàòðóïâà áîãàò æèòåéñêèîïèò, íàó÷àâà ðóñêè, ãðúöêè, òóð-

ñêè è ñðúáñêè åçèöè, ïðèäîáèâàçíàíèÿ â íàé-ðàçëè÷íè îáëàñòè.Èíòåðåñèòå ìó ñà èçêëþ÷èòåëíîðàçíîîáðàçíè: êíèæîâíèê, ïðîñâå-òèòåë, íàðîäåí ëå÷èòåë è õîìåî-ïàò, ñåëåêöèîíåð íà çåëåí÷óöè,èçîáðåòàòåë - åäèí ñàìîáèòåíáúëãàðñêè Ëåîíàðäî äà Âèí÷è...Äîáèë çíàíèÿ â ìíîãî êëîíîâå íàíàóêàòà è òåõíèêàòà, òîé çàïî÷âàäà ãè ïðèëàãà íàé-íàïðåä â ìåõà-íèêàòà.

Íåãîâèÿò ñòðåìåæ äà ïîêîðèòàéíèòå íà äâèæåíèåòî ñå ïðîÿâÿ-âà â îïèòèòå ìó äà ïîñòðîè „âå÷åíäâèãàòåë” („ïåðïåòîìîáèë” - êàêòîòîé ñàì ãî íàðè÷à). Íàé-íàïðåä ñåîïèòàë äà ïîñòðîè ñàìîâúðòÿùà ñåâÿòúðíà ìåëíèöà íà Áÿëî ìîðå, êà-òî äúëãî âðåìå ïðàâèë ðàçíè ìî-äåëè. Ïðè äðóãè ñâîè îïèòè ÌàòåéÏðåîáðàæåíñêè ïîñòðîÿâà çà çàä-âèæâàíå íà âîäåíèöà ãîëÿìî êóõîêîëåëî, íàïúëíåíî äî 1/3 îò îáå-ìà ñ ïÿñúê. „Îòåö Ìàòåé ïðåäïî-ëàãàë, ÷å êàòî ãî çàâúðòè, ïÿñú-

êúò ùå èçëåçå äî âúðõà è ùå ñåñïóñíå íàäîëó, ùå áèå ïîñòàâåíè-òå ìó ìàëêè ïëî÷êè, ùå çàåìåâúðòåíåòî è ïî òîçè íà÷èí ùå ñåäâèæè âå÷íî.” (Ãåíî Íåäÿëêîâ). Òî-âà êîëåëî áèëî ïîñòàâåíî â ãîëÿ-ìî çäàíèå, ïîñòðîåíî îò îòåö Ìà-òåé â Äðÿíîâñêèÿ äåðâåíò (ìåñ-òíîñò êðàé ðåêà ßíòðà, ìåæäó Òúð-íîâî è Ñàìîâîäÿíå). Çà êîëåëîòîáèëè ïîõàð÷åíè 11 000 ãðîøà, íîòî åñòåñòâåíî íå ñå çàâúðòÿëî âå÷-íî. Îïèòúò çà ïîñòðîÿâàíå íà „ïåð-ïåòîìîáèë” îòíîâî ïðîïàäíàë.

Íåóñïåõúò çà ïîñòðîÿâàíå íà„âå÷åí äâèãàòåë” íå îò÷àéâà íåó-ìîðíèÿ èçîáðåòàòåë. Ïëîä íà íå-ãîâèòå èíòåðåñè êúì ìåõàíèêàòàñà ðåäèöà âîäíè ïîìïè, ïîäîáíèíà äíåøíèòå äîìàøíè ãðàäèíñêèáóòàëíè ïîìïè. Åäíà îò òÿõ, ïîñ-òðîåíà îò íåãî â ñ. Ìèõàëöè, Âå-ëèêîòúðíîâñêî, å áèëà çàïàçåíàäî 1936 ã. è ïðåäñòàâëÿâàëà íåùîêàòî „êàðàäîëàï” (óðåä çà âàäåíåíà âîäà îò êëàäåíåö) â óìàëåí

âèä. Òÿ ñå çàäâèæâàëà íå îò äî-áèòúê, à îò ÷îâåøêà ðúêà.

„Âå÷íèÿò êàëåíäàð” íà îòåöÌàòåé Ïðåîáðàæåíñêè ïðåäñòàâ-ëÿâà ñèíòåç íà íåãîâèòå èíòåðåñèè ïîçíàíèÿ â îáëàñòòà íà ìåõàíè-êàòà è àñòðîíîìèÿòà. Òîâà áèëñâîåîáðàçåí äèñêîâ ìåõàíèçúì,ñíàáäåí ñ ïîäâèæíè êðúãîâå è ÷àñ-òè, êîéòî ïðè çàâúðòàíå ïîêàçâàëãëàâíèòå õðèñòèÿíñêè ïðàçíèöè èåâàíãåëèÿòà, êîèòî òðÿáâàëî äà ñå÷åòàò íà òåçè äíè. Îòåö Ìàòåé íà-êàðàë åäèí òðåâíåíñêè çîãðàô äàèçðèñóâà „êàëåíäàðà” íà ñòåíàòàíà ó÷èëèùåòî â ñ. Ìèõàëöè, êúäå-òî „ìíîãî ãîäèíè ñëåä ñìúðòòàíà Ìàòåÿ íàïîìíÿë íà ìèõàë÷à-íè çà òåõíèÿ íåçàáðàâèì áóäè-òåë.” (Í. Õàéòîâ)

„Êàëåíäàðúò” å ñ âèñî÷èíà 120ñì è âèñî÷èíà 100 ì. Òîé ñå ñúñ-òîè îò 3 êîíöåíòðè÷íè êðúãà è äâåîòâåñíè ñòúëáèöè îòëÿâî è îòäÿñ-íî. Ãîëåìèÿò âúíøåí êðúã ñå ñúñ-òîè îò 5 êîíöåíòðè÷íè ïî-ìàëêèêðúãà, ðàçäåëåíè íà 12 ñåêòîðà. Âíàé-âúíøíèÿ êðúã ñà íàïèñàíèèìåíàòà íà ìåñåöèòå, êàòî ñà óïîò-ðåáåíè è ñòàðîáúëãàðñêèòå èìèìåíà. Â åäèí îò äðóãèòå êðúãîâåñà íàïèñàíè ÷åðêîâíîñëàâÿíñêè-òå íàçâàíèÿ íà âñåêè äåí, â äðóã -äàòèòå è ò.í. Îñòàíàëèòå êðúãîâåñëóæåëè çà íàé-ðàçíîîáðàçíèïðåäñêàçàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ðåëèãè-

8 HOMO SCIENSÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÂÚÇÐÀÆÄÀÍÅÒÎïðîäúëæåíèå îò ñòð. 7

Ä-Ð ÏÅÒÚÐ ÁÅÐÎÍ –ÂÚÇÐÎÆÄÅÍÑÊÈßÒ

ÁÚËÃÀÐÈÍÑò.í.ñ. äèí Íèêîëàé Ñàâîâ, ÖÍÈÍ - ÁÀÍ

Òðåáîâà äà ñÿ ñèëåì êîëüêî å âúçìîæíî äà ñÿùàìáîñàò äîñòà êíèãè íà íàøèàò ÿçèê çà íàó÷åíèåòîíàøàãî íàðîäà, çàùî ñòèãà êàê ñÿ íàìèðà îò òîëüêîçè

âðåìÿ â òåìíîòà áåç íàóêà . . . è äà ñÿ óìíîæè íàóêàòà âíàøåòî îòå÷åñòâî.

Ä-ð Ïåòúð Áåðîí (èç ïîñëåñëîâà íà „Ðèáíèÿ áóêâàð”)

îçíè ïðàçíèöè. Â öåíòðàëíèÿ êðúãèìà òðè ñèìâîëà - äâà êðúãà, îò-âúòðå ñ ëèöà è åäèí òðèúãúëíèê ñîêî â ñëåäàòà. Îòäîëó èìà äâå ïî-ëóêúëáà ñ ïðîèçâîëíè êîíòóðè íàêîíòèíåíòèòå. Ëÿâàòà îòâåñíà êî-ëîíêà ñå ñúñòîè îò 10 ãðàôè, â åä-íà îò êîèòî ñà íàíåñåíè ãîäèíèòåîò 1865 äî 1940. Îñòàíàëèòå êî-ëîíêè ñà ñâúðçàíè ñ ðåëèãèîçíè

ïðàçíèöè. Â ñðåäàòà íà êàëåíäà-ðà ñå ïîñòàâÿëà ñòðåëêà çà çàñè-÷àíå íà íóæíèòå óêàçàíèÿ. Áîðà-âåíåòî ñ êàëåíäàðà áèëî èçêëþ-÷èòåëíî ñëîæíî. Çà ïîìîù ñëóæå-ëà ñïåöèàëíî èçðàáîòåíà îò Ìà-òåé Ïðåîáðàæåíñêè êíèæêà, ïî êî-ÿòî ñå ÷åòåëè „ïðåäñêàçàíèÿòà”.Êîíñòðóêöèÿòà íà êàëåíäàðà å èí-òåðåñíà íå ñàìî îò ãëåäíà òî÷êàíà ìåõàíèêàòà, íî è ñâèäåòåëñòâàçà ñîëèäíèòå ïîçíàíèÿ íà îòåö

Ìàòåé ïî àñòðîíîìèÿ.Ïî ïðåäàíèå íà ìîíàõ îò Ïðå-îáðàæåíñêèÿ ìàíàñòèð îòåö Ìà-òåé å ïîñòðîèë ïðåç 1825 ã. ïîäïðîçîðåöà íà ñãðàäàòà íà ìàíàñ-òèðà ñëúí÷åâ ÷àñîâíèê. Òîâà å íà-ïúëíî âúçìîæíî, êàòî ñå èìàïðåäâèä åíöèêëîïåäè÷íàòà ìó çàîíîâà âðåìå íà÷åòåíîñò.

Èñòèíñêè íàðîäåí áóäèòåë, çàêîéòî „íÿìàøå íåïîçíàòà îáëàñòîò íàóêàòà è æèâîòà” (Ã. Íåäÿë-

êîâ), „æèâà åíöèêëîïåäèÿ..., èçêó-ñåí â ãðàäèíàðñòâîòî, è â êîï-ðèíàðñòâîòî, è â çåìåäåëèåòî,è â ìåõàíèêàòà, è â ìåäèöèíà-òà...” (Àë. Áóðìîâ) - òàêúâ òðÿá-âà äà îñòàíå â ïàìåòòà íà ïîêîëå-íèÿòà îòåö Ìàòåé Ïðåîáðàæåíñêè,ñêðîìíèÿò „ñåÿ÷ íà íèâàòà íàðîä-íà” (Í. Õàéòîâ), „çà êîéòî íÿìà-øå íèùî ñâÿòî íà òîçè ñâÿò îñ-âåí áëàãîäåíñòâèåòî íà íàðîäàìó.” (Ç. Ñòîÿíîâ)

Áúëãàðèÿ çàñëóæåíî ñå ãîð-äåå, ÷å îùå ïðåç ïúðâàòà ïîëî-âèíà íà Õ²Õ â. åäèí íåèí èçêëþ-÷èòåëåíî íà÷åòåí ñèí ïðåâúçìîã-âà áàëêàíñêàòà îãðàíè÷åíîñò è ñåïðèîáùàâà óñïåøíî êúì åâðîïåé-ñêèÿ äóõ íà åïîõàòà. Òîâà å ä-ðÏåòúð Áåðîí (1800-1871) - åâðî-ïååö ïî ñòèë è ìèñëåíå, ïî íà÷èííà æèâîò è ïî òâîð÷åñòâî. Ðîäåíâ Êîòåë, ñëåäâàë ôèëîñîôèÿ âÕàéäåëáåðã (Ãåðìàíèÿ), çàâúð-øèë ïðåç 1831 ã. ñ äîêòîðàò (íàëàòèíñêè åçèê) ìåäèöèíà â Ìþí-õåíñêèÿ ìåäèöèíñêè ôàêóëòåò, îâ-ëàäÿë 8 åçèêà è íàïèñàë íàó÷íèè ôèëîñîôñêè ìîíîãðàôèè íàï-ðàâî íà ôðåíñêè, íåìñêè, ãðúöêèèëè ëàòèíñêè, Áåðîí îñòàâà â íà-øàòà èñòîðèÿ êàòî “ïúðâèÿ åâðî-ïååö â áúëãàðñêàòà ëèòåðàòó-ðà” (Áîðèñ Éîöîâ), ïúðâèÿ áúë-ãàðñêè ó÷åí-åíöèêëîïåäèñò, ùå-äúð äàðèòåë çà ïðîñâåùåíèåòî èíàóêàòà è ïúðâèÿ ìîäåðåí ïåäà-ãîã.

Ñ èìåòî íà òîçè íàø áóäèòåëå ñâúðçàíà íîâàòà îáðàçîâàòåë-íà òðàäèöèÿ â èñòîðè÷åñêîòî áè-òèå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä, îáõâà-ùàùà îùå îò Õ²Õ â. íå ñàìî æå-ëàíèåòî çà îáðàçîâàíèå, ëþáîâ-òà êúì ó÷èëèùåòî, äàðèòåëñòâî-òî çà ïðîñâåòà, íî è ñòðåìåæà çàíàó÷íè ïîçíàíèÿ. Çàñëóãèòå íà Ï.Áåðîí çà áúëãàðñêàòà êíèæíèíà

è íîâîáúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèåñà ñâúðçàíè ïðåäèìíî, ïúê äîðèè èçêëþ÷èòåëíî, ñ èçëåçëèÿ ïðåç1824 ã. â Áðàøîâ (êúäåòî Áåðîí åñðåä åäíà âúçðîæäåíñêà ñðåäà îòáúëãàðñêè òúðãîâöè, êíèæîâíèöèè ïðîñâåòèòåëè), ò.íàð. „Ðèáåíáóêâàð” - ðàçíîñòðàíåí ó÷åáíèê,åäíà ìàëêà åíöèêëîïåäèÿ, ïðåä-íàçíà÷åíà äà ðàçøèðè äóõîâíèÿâçîð íà áúëãàðñêèòå äåöà ñ ïîõ-âàòèòå íà ìîäåðíîòî çà îíîâàâðåìå îáðàçîâàíèå, êîÿòî äî êðàÿíà Êðèìñêàòà âîéíà å è ëþáèìî÷åòèâî çà âúçðàñòíè. “Áóêâàðúòñòàâà ïðîâîäíèê íà ñâåòñêî îá-

ðàçîâàíèå è íà åâðîïåéñêè äóõ,òîé å íàé-ÿðêàòà âðúçêà ìåæäóÇàïàäíèÿ ñâÿò è áúëãàðñêàòàðîäèíà. Òîé óòâúðæäàâà ïðàâî-òî íà íîâèÿ ãîâîðèì áúëãàðñêèåçèê - â êíèæíèíàòà, ó÷èëèùåòîè æèâîòà. Ñòàâà îðãàí íà áúë-ãàðñêèÿ åçèê è îðúäèå íà áúëãàð-ñêàòà íàöèîíàëíà ïðîñâåòà -âúâ âðåìå, êîãàòî áúëãàðñêàòàêíèãà å ðÿäêîñò, à îò ïåðèîäè÷-íèÿ ïå÷àò íÿìà è ïîìåí... Áóê-âàðúò å öåíåí è ñ îíîâà âúçäåé-ñòâèå, êîåòî îêàçâà âúðõó áúë-ãàðñêîòî íàðîäíîñòíî ñúçíà-íèå.” (Á. Éîöîâ). „Ðèáíèÿò áóêâàðå íå ñàìî åäíî âåëèêî äåëî, àçáèõ ãî íàðåêúë èñòèíñêî îòêðî-âåíèå!” - âúçêëèêâà ïî ïîâîä 100-ãîäèøíèíàòà íà áóêâàðà ïðîô. Ñ.Ñ. Áîá÷åâ.

Ñëåä çàùèòàòà íà äîêòîðàòàñè Ï. Áåðîí ðàáîòè èçâåñòíî âðå-ìå êàòî ÷àñòåí ëåêàð â Áóêóðåùè îêðúæåí ëåêàð â Êðàéîâà.Åäíîâðåìåííî çàïî÷âà äà ñå çà-íèìàâà è ñ òúðãîâñêà äåéíîñò, èíàòðóïâà îãðîìíî ñúñòîÿíèå. Òî-âà ìó ïîçâîëÿâà äà ïðîäúëæè äàæèâåå êàòî ðåíòèåð îò 1843 ã. äîêðàÿ íà æèâîòà ñè è äà ñå ïîñâå-òè íà ñâîèòå íàó÷íè çàíèìàíèÿ.Çàñåëâà ñå â Ïàðèæ, ïúòóâà ìíî-ãî, ó÷àñòâà àêòèâíî â íàó÷íèÿ æè-âîò íà Åâðîïà - ÷åòå ðåôåðàòè â

Ïàðèæ è Âèåíà, ðàçÿñíÿâà ñâîè-òå êîíöåïöèè, ïîëó÷àâà è ïðèçíà-íèå.

Âñåêè ïðåãëåä íà ìíîãîáðîé-íèòå íàó÷íè òðóäîâå íà ä-ð Ï. Áå-ðîí (ìíîæåñòâî ñúñ çàãëàâèå„Ñèñòåìà...”) óáåäèòåëíî ðàçêðè-âàò øèðîêàòà åðóäèöèÿ, íåîáèê-íîâåíàòà òâîð÷åñêà ðàáîòîñïî-ñîáíîñò íà òàçè óíèêàëíà ëè÷íîñòîò Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå. Ðàç-íîñòðàííîòî ìó òâîð÷åñòâî â îá-ëàñòòà íà åñòåñòâåíèòå è õóìàíè-òàðíèòå íàóêè, êàêòî è íà íàòóð-ôèëîñîôèÿòà, ïðåäñòàâÿò Áåðîíêàòî óíèâåðñàëåí ó÷åí, êîéòîñòîè íà÷åëî íà íàó÷íîòî çíàíèåâ Áúëãàðèÿ.

Âïå÷àòëÿâàù å íàé-ìàùàáíè-ÿò òðóä íà æèâîòà íà Ï. Áåðîí -íåãîâàòà ñåäåìòîìíà “Ïàíåïèñòè-ìèÿ” (Âñåíàóêà), ïóáëèêóâàíà íàôðåíñêè åçèê è äîñåãà íåïðåâå-äåíà íà áúëãàðñêè, â êîÿòî àâòî-ðúò ñå îïèòâà äà îáîáùè çíàíèÿ-òà ïî ïðèðîäíèòå, ìåäèöèíñêèòå,õóìàíèòàðíèòå è ôèëîñîôñêèòåíàóêè. È ñòèãà äî ìèñúëòà, ïðèå-ìàíà è îò ïî-êúñíèòå íàòóðôèëî-ñîôè, ÷å “âñè÷êè íàóêè ñà ñâúð-çàíè ïîìåæäó ñè”.

Âúïðåêè ÷å îò 1919 ã. (êîãàòîíàïóñêà Áúëãàðèÿ) äî ñìúðòòà ñèíå ñå çàâðúùà â ðîäèíàòà ñè, ä-ðÏ. Áåðîí ùåäðî ïîäêðåïÿ ôèíàí-ñîâî îáðàçîâàíèåòî íà òàëàíòëè-âè áúëãàðñêè ìëàäåæè (È. Ñåëè-ìèíñêè, È. Áîãîðîâ, Âàñèë Ä. Ñòî-ÿíîâ, Ã. Ñ. Ðàêîâñêè è äð.), äàðÿ-âà ïàðè çà ïîñòðîÿâàíå è ïîääúð-æàíå íà ó÷èëèùà (âêë. äåâè÷åñ-êè!), ñíàáäÿâàíå íà ó÷èëèùàòà ñó÷åáíèöè è ïîñîáèÿ è ò.í.

Ëè÷íîñòòà íà ä-ð Ïåòúð Áåðîíå ñèìâîë íà ñòðåìåæà íà áúëãà-ðèíà êúì ïðîñâåòà è ëþáîâ êúìíàó÷íîòî çíàíèå, à íåãîâîòî íà-ó÷íî íàñëåäñòâî å ôåíîìåí,ïðåäñòàâÿù äîñòîéíî çàðàæäà-ùàòà ñå áúëãàðñêà íàó÷íà ìèñúëïðåä Åâðîïà. Èìåòî ìó îñòàíà âèñòîðèÿòà êàòî åäèí îò ïúðâèòåíîñèòåëè íà çàïàäíîåâðîïåéñêè-òå êóëòóðíè èäåàëè ñðåä áúëãà-ðèòå.

„Íàé-ñâåòëèâàòà è íàé-ãîëÿìàòà çâåçäà îò áúëãàðñêè äóõ,êîÿòî îò ïðåäè ïîëîâèí âåê ñå ïîÿâè íà áúëãàðñêèÿ ãîðèçîíòè ãî âå÷å óñâåòëè ïðåä öÿë ñâÿò íà âñè÷êè âðåìåíà, å âåëåó÷å-íèé è ïðåùåäðèé íàø ðîäîëþáåö ä-ð Ïåòúð Áåðîí îò Êîòåë,çà êîãîòî èñòîðèÿòà ùå èìà äà ãîâîðè è îöåíÿâà òîçè âåëèêäóõ ìåæäó íàé-âåëèêèòå äóõîâå, íàé-îòëè÷íè è ïúðâè â íàóêà-òà áúëãàðñêè ìúæ.”

„Êîíäèêà íà Áúëãàðñêîòî êíèæîâíî äðóæåñòâî”“Íàóêàòà çàãóáè â òâîå (íà ä-ð Ï. Áåðîí - áåë. ðåä.) ëèöå

åäèí îò îíåçè ðåäêè ÷îâåöè, êîèòî èìàõà äîñòàòú÷íî äúð-çîñò äà ïîâäèãíàò áóëîòî, ïîä êîåòî ñå êðèÿò òàéíèòå íàïðèðîäàòà. Òâîÿò óñòðåì êúì òåçè îáëàñòè, äî êîèòî ìíîãîðÿäêî ïðîíèêâà ÷îâåøêèÿò äóõ, áå ïðåêúñíàò, íî íàïðàâåíèòåîò òåáå äîñåãà îòêðèòèÿ âå÷å ñà â ñúñòîÿíèå äà ïðåäèçâèê-âàò âúçõèùåíèåòî íà öåëèÿ ó÷åí ñâÿò.”

Ëþáåí Êàðàâåëîâ

ÈÂÀÍ ÃÞÇÅËÅÂ – ÅÄÈÍ ÎÒÑÒÐÎÈÒÅËÈÒÅ ÍÀ

ÑÚÂÐÅÌÅÍÍÀ ÁÚËÃÀÐÈßÏåíêà Ëàçàðîâà, ñåêöèÿ "Ôèçèêà" êúì ÑÓÁ

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÄÂÀ ÂÅÊÀ (Õ²Õ-ÕÕ)


Â ïàìåòòà íà ïðèçíàòåëíèòå ñèñúãðàæäàíè Èâàí Ãþçåëåâ (1844-1916) å îñòàíàë êàòî ó÷èòåëÿ è àâ-òîðà - çàåäíî ñ Ð. Êàðîëåâ è Ï. Ãåí-÷åâ, íà ïúðâàòà „Ïðîãðàìà çà ãàá-ðîâñêèòå ó÷èëèùà (1883), ñ êîÿòîñå ïîëàãàò îñíîâèòå íà ïúðâàòàðåàëíà ãèìíàçèÿ â Áúëãàðèÿ; ñúç-äàòåëÿ íà êàáèíåòà ñ ôèçè÷åñêèóðåäè â Àïðèëîâñêàòà ãèìíàçèÿ âÃàáðîâî - ïúðâè â Áúëãàðèÿ; ïðîñ-

âåòèòåë, ñúçäàòåë íà „íàðîäåíóíèâåðñèòåò” â ÷èòàëèùåòî, êúäå-òî ñ „ðåä ñêàçêè” çàïîçíàâàë ñúã-ðàæäàíèòå ñè „ñ ðàçíè ôèçè÷åñêèè ïðèðîäíè ÿâëåíèÿ, êàòî ïðèä-ðóæàâàøå ñêàçêèòå ñè ñ ðàçíèôèçè÷åñêè îïèòè ñ óðåäèòå îòôèçè÷åñêèÿ êàáèíåò.” (Ð. Êàðî-ëåâ). Îñòàíàë å è ñïîìåíúò çà ïðå-

HOMO SCIENS 9ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÄÂÀ ÂÅÊÀ (Õ²Õ-ÕÕ)

ÎÑÍÎÂÎÏÎËÀÃÀÙÀÒÀÄÅÉÍÎÑÒ ÍÀ ÏÐÎÔ. ÈÂÀÍ

Ä. ØÈØÌÀÍÎÂÏåíêà Ëàçàðîâà, ñï. "Íàóêà"

Àç ñúì íåïîêîëåáèì çàùèòíèê íà âñåîáùàòà è âñåíàðîäíàïðîñâåòà ÷ðåç ó÷èëèùåòî, íàóêàòà è ëèòåðàòóðàòà!

Ïðîô. Èâàí Øèøìàíîâ


ìåæäèÿòà ìó ïî âðåìå íà Àïðèë-ñêîòî âúñòàíèå ïðåç 1876 ã., êîãà-òî å àðåñòóâàí çàåäíî ñ äðóãè ó÷è-òåëè îò Ãàáðîâî ïî îáâèíåíèåòî,÷å ñà ïîäó÷èëè êîìèòèòå äà èçëÿ-çàò â Áàëêàíà è ÷å ïîääúðæàòâðúçêè ñ òÿõ. Íàé-ñòðàøíè ñà îá-âèíåíèÿòà êúì „åðáàï êîìèòàòà”Ãþçåëåâ, ÷å ëîâÿë ïðàâèòåëñòâå-íè äåïåøè ñ íàìåðåíèÿ âúâ ôè-çè÷åñêèÿ êàáèíåò íà Àïðèëîâñêà-òà ãèìíàçèÿ òåëåãðàô è ãè ïðåäà-âàë íà ÷åòàòà íà Öàíêî Äþñòàáà-íîâ â Áàëêàíà. Òúé êàòî Òúðíîâ-ñêèÿò èçâúíðåäåí ñúä íå áèë êîì-ïåòåíòåí äà âçåìå ðåøåíèå çàñúäáàòà íà àðåñòóâàíèòå ó÷èòåëè,â Öàðèãðàä áèëè èçïðàòåíè êîø ñ3-4 ó÷èëèùíè ó÷åáíèöè, ðúêîïè-ñè è è ó÷åíè÷åñêè òåòðàäêè è ñàí-äúê ñ âúïðîñíèÿ òåëåãðàô. Çàùàñòèå, ä-ð Õð. Ñòàìáîëñêè - ÷ëåííà êîìèñèÿòà, êîÿòî òðÿáâàëî äàâçåìå ðåøåíèå, óñïÿâà äà óáåäèòóðöèòå, ÷å ñ òîçè òèï òåëåãðàôåíàïàðàò å „íåâúçìîæíî äà ñå ïðèå-ìàò è ïðåäàâàò êàêâèòî è äà ñà äå-ïåøè” è ÷å ñ íåãî, êàêòî è ñ èçïðà-òåíèòå êíèæà íå ìîæå äà ñå ñúáî-ðè Òóðñêàòà èìïåðèÿ.

Â ñâîáîäíà Áúëãàðèÿ È. Ãþçå-ëåâ ïîñâåùàâà æèâîòà ñè íà íàó-êàòà è íà îðãàíèçèðàíå ïðîñâåò-íîòî è îáùåñòâåíî äåëî íà ìëà-äàòà íè äúðæàâà. Òîé å åäèí îò ñå-äåìòå èçáðàíèöè íà Ãàáðîâî çàíàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â Ó÷ðåäè-òåëíîòî íàðîäíî ñúáðàíèå, íà êî-åòî å èçáðàí çà ñåêðåòàð (23 ôåâ-ðóàðè 1879 ã.). Îò 1880 ã. È. Ãþçå-ëåâ âçèìà äåéíî ó÷àñòèå â îðãà-íèçèðàíå íà ó÷åáíîòî äåëî ó íàñ

êàòî ÷èíîâíèê çà îñîáåíè ïîðú÷-êè ïðè ïðîô. Ìàðèí Äðèíîâ. Êàòîìèíèñòúð íà íàðîäíîòî ïðîñâåùå-íèå (24.03.1880 – 28.11. 1880) â êà-áèíåòà íà ïúðâîòî ëèáåðàëíî ïðà-âèòåëñòâî, îãëàâÿâàíî îò ÏåòêîÊàðàâåëîâ, òîé ñè ïîñòàâÿ çà çà-äà÷à ðàçøèðÿâàíåòî íà çàäúëæè-òåëíîòî ïúðâîíà÷àëíî îáðàçîâà-íèå ñ ò.íàð. òðè-êëàñíè ó÷èëèùà,êîèòî äà ñëóæàò êàòî îñíîâà íàâñè÷êè ñðåäíè ó÷åáíè çàâåäåíèÿ -îáùîîáðàçîâàòåëíè è ïðîôåñèî-íàëíè. Ïðåç ìàé Íàðîäíîòî ñúá-ðàíèå îäîáðÿâà íÿêîëêî ïðåäâà-ðèòåëíè ïîñòàíîâëåíèÿ â òàçè îá-ëàñò, íî ïàäàíåòî íà ïðàâèòåë-ñòâîòî ïîðàäè çàðàæäàùèòå ñåìåæäó ïàðòèèòå áîðáè íå ïîçâî-ëÿâà íà Ãþçåëåâ äà äîâúðøè ðå-ôîðìàòà.

Ñëåä êàòî ïðàâèòåëñòâîòî íàÏ. Êàðàâåëîâ ñè ïîäàâà îñòàâêà-òà, Ãþçåëåâ å íàçíà÷åí çà ïðåäñå-äàòåë íà íîâîîáðàçóâàíàòà Âúð-õîâíà ñìåòíà ïàëàòà (1880), ÷ëå-íîâå íà ðúêîâîäñòâîòî íà êîÿòî“òðåáà äà áúäàò òàêèâà‚ íà ÷åñ-òíîñòòà íà êîèòî ñìå óáåäåíèâñèíöà.” (Ñò. Ñòàìáîëîâ). Íà òîçèîòãîâîðåí ïîñò òîé ñå çàäúðæà öå-ëè 14 ãîäèíè âúïðåêè ñìÿíàòà íàïðàâèòåëñòâà, ïîëèòè÷åñêè áîðáèè ïàðòèéíè ñòðàñòè! Íàïóñêà ðà-çî÷àðîâàí ñëåä êîíôëèêò ñ ôè-íàíñîâîòî ìèíèñòåðñòâî, ñâúðçàíñúñ ñàìîñòîÿòåëíîñòòà è íåçàâè-ñèìîñòòà íà Ñìåòíàòà ïàëàòà îòèçïúëíèòåëíàòà âëàñò.

Òðè ãîäèíè å ðåäàêòîð íà „Öúð-êîâåí âåñòíèê” - îðãàí íà Ñâåòèÿñèíîä, à ñëåäâàùèòå ïåò ãîäèíèèçäàâà è ðåäàêòèðà ñâîå ñîáñòâå-íî ñïèñàíèå - „Çàäðóæåí òðóä”, âúâ

âñÿêà êíèæêà íà êîåòî å ïîìåñòâàëñâîè ñòàòèè, â êîèòî ñå îáñúæäàòâúïðîñè îò îáùåñòâåíî-íàó÷åí õà-ðàêòåð. Ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãî-äèíè îò æèâîòà ñè àêòèâíî ó÷àñ-òâà â ñúçäàâàíåòî è äåéíîñòòà íà×èíîâíè÷åñêîòî çàñòðàõîâàòåëíîêîîïåðàòèâíî äðóæåñòâî è äàæåñúçäàâà îðèãèíàëíà ìåòîäèêà çàèç÷èñëÿâàíå íà ïðåìèèòå è ðåçåð-âèòå ïðè çàñòðàõîâàíåòî çà æèâîò.

Êíèæîâíîòî ìó íàñëåäñòâî åðàçíîîáðàçíî. Àâòîð å íà ó÷åáíè-öè: „Ðúêîâîäñòâî ïî ôèçèêàòà”(1873) - ïúðâèÿ îðèãèíàëåí áúë-ãàðñêè ó÷åáíèê ïî ôèçèêà; èçäà-äåíèòå ïðåç 1893 ã. ó÷åáíèöè ïîìàòåìàòèêà: „Íà÷àëíà àëãåáðà” -ïúëåí êóðñ çà ãèìíàçèèòå, „Åëå-ìåíòàðíà àðèòìåòèêà çà ãèìíàçè-èòå è äðóãè ñðåäíè ó÷åáíè çàâå-äåíèÿ”, „Åëåìåíòàðíà ãåîìåòðèÿ”.Òîé å ïúðâèÿò áúëãàðñêè ôèçèê èìàòåìàòèê, êîéòî ñå çàíèìàâà ñôèëîñîôèÿ - àâòîð å íà êðàòêèòðàêòàòè îòíîñíî ïðèðîäàòà íà àê-ñèîìèòå; „Òåîðèÿ íà äîêàçàòåë-ñòâàòà (1895) - îïèò çà îòêðèâàíåñúùåñòâóâàíåòî íà îñíîâèòå íàðåàëíàòà ëîãèêà; ñòóäèÿòà „Ñòîé-íîñòòà íà òåîðèèòå âúâ ôèçèêàòà(1901) - „îñíîâíèÿò è, áèõ êàçà-ëà, èçïðåâàðâàù âðåìåòî ñè ôè-ëîñîôñêè èçâîä çà ôèçèêàòà” (Í.Ñðåòåíîâà); „Åëåìåíòèòå íà ïîç-íàíèåòî” (1904) - ïðèõîëîãè÷åñêî-òî èçñëåäâàíå ïðèíöèïèòå íà íà-óêàòà; òðàêòàòà çà ñúùíîñòòà íàíàó÷íîòî çíàíèå „Ñâåòúò êàòî ïðî-äóêò íà ñúçíàíèåòî” (1907). Ñïî-ðåä Ä. Ìèõàë÷åâ, êîéòî èçäàâàòðóäà ìó “Àáñîëþòíîòî ñúçíàíèå”:„Ãþçåëåâ å ñàìîáèòåí óì, êîéòîïðúâ äàäå ïúðâàòà çàâúðøåíà

ôèëîñîôñêà ñèñòåìà íà áúëãàð-ñêèÿ åçèê.”

Ñêðîìåí, ðàáîòëèâ, çàòâîðåí âñâîèòå íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ, íà êî-èòî èçöÿëî ñå îòäàâà îò 1895 ã. -òàêà ãî îïèñâà â ñïîìåíèòå ñè âíó-êúò ìó Íèêîëàé Âóëüïå. Åäíàòàäúùåðÿ íà È. Ãþçåëåâ - ÁîãäàíàÃþçåëåâà-Âóëüïå, áèëà íå ñàìîîòëè÷åí ëèðèêî-äðàìàòè÷åí ñîï-ðàí, íî ïúðâàòà æåíà - êîìïîçè-òîð â Áúëãàðèÿ. Äðóãàòà ìó äúùå-ðÿ, Äîíêà - äðàìàòè÷íà àêòðèñà,å áèëà ñúïðóãà íà Êð. Ñàðàôîâ, àòðåòàòà ìó äúùåðÿ - Îëãà, å ñðåäîñíîâàòåëèòå íà áúëãàðñêàòà îïå-ðà. Ñúïðóãàòà ìó Ñòåôàíè îñíî-âàâà è ðúêîâîäè áëàãîòâîðèòåëíî-òî äðóæåñòâî „Åêàòåðèíà Ñèìèä-÷èåâà”, êîåòî ñå ãðèæåëî „çà îá-ðàçîâàíèåòî è âúçïèòàíèåòî íàáúëãàðñêè äåâèöè, êîèòî æèâåÿò âçåìè ïîä ÷óæäî óïðàâëåíèå” (Í.Âóëüïå). Ãîñòîïðèåìíèÿò äîì íàÃþçåëåâè â Ñîôèÿ å áèë „êëóá” íàïúðâèòå íè îïåðíè ïåâöè - ÈâàíÂóëüïå, Ñòîÿí Ìèõàéëîâ, Äðàãî-ìèð Êàçàêîâ è äðóãè êðóïíè ôèãó-ðè â ìóçèêàëíèÿ è òåàòðàëíèÿ æè-âîò íà ñòîëèöàòà îò îíîâà âðåìå.

Æèçíåíèÿò ñè ïúò Èâàí Ãþçå-ëåâ çàâúðøâà íà 72 ãîäèíè - ïðåç1916 ã. Ñïîìàãàòåëåí (1868), äî-ïèñåí (1875) è äåéñòâèòåëåí ÷ëåí(1884) íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿíà íàóêèòå; íîñèòåë íà 6 îðäåíà,îò êîèòî íàé-âèñîê å ðóñêèÿò „Ñâ.Àíà”; ìàòåìàòèê, ôèçèê, ôèëîñîô,îáùåñòâåíèê, ëþáèòåë íà ìóçèêà-òà è òåàòúðà - òàêà íàêðàòêî ìîæåäà ñå îïèøå íåîðäèíåðíàòà ëè÷-íîñò íà åäèí îò ñòðîèòåëèòå íàñúâðåìåííà Áúëãàðèÿ.

Ïîòîìúê íà ðîä, êîéòî ñïîðåäëåãåíäàòà èçõîæäà îò ïîñëåäíà-òà áúëãàðñêà öàðñêà äèíàñòèÿ -Øèøìàíîâöèòå, ñëåäâàë ôèëîñî-ôèÿ è ëèòåðàòóðà â Éåíà è Æå-íåâà, çàùèòèë áëåñòÿùî â Ëàé-ïöèã äîêòîðàò ïðåç 1888 ã., ïðîô.Èâàí Øèøìàíîâ (1862-1928) å íå-óìîðåí ñúçèäàòåë íà ñëåäîñâî-áîæäåíñêà Áúëãàðèÿ.

Íà íàó÷íîòî ìó íàñëåäñòâî èíåãîâàòà âñåñòðàííà îáùåñòâåíàè êóëòóðíà äåéíîñò ñà ïîñâåòåíèìíîãîáðîéíè èçñëåäâàíèÿ. Èìå-òî ìó å ñâúðçàíî ñúñ ñúçäàâàíå-òî íà Âèñøåòî ó÷èëèùå â Ñîôèÿ,íà ÷èåòî ïðåðàñòâàíå â óíèâåð-ñèòåò è óòâúðæäàâàíå ïîñâåùàâàïî÷òè ÷åòèðè äåñåòèëåòèÿ îò æè-âîòà ñè, êàêòî è íà ðåäèöà êóë-òóðíè èíñòèòóöèè.

Êîãàòî ïðåç 1903 ã. ïðåïîäàâà-òåëÿò ïî êóëòóðíà èñòîðèÿ âúâÂèñøåòî ó÷èëèùå Èâàí Øèøìà-íîâ ïðèåìà ïðåäëîæåíèåòî äàñòàíå ìèíèñòúð íà ïðîñâåùåíè-åòî, ìíîçèíà ñà ãî óïðåêâàëè, ÷åòúðñè ïîëèòè÷åñêà êàðèåðà. Íîîùå îò 1889 ã. - êàòî íà÷àëíèê îò-äåëåíèå â Ìèíèñòåðñòâîòî íà íà-ðîäíîòî ïðîñâåùåíèå, Øèøìà-íîâ çàìèñëÿ ñâîÿòà åâðîïåéñêàïî äóõ øèðîêîîáõâàòíà ïðîãðàìàçà ðàçâèòèåòî íà ó÷åáíîòî äåëî -íà ñðåäíîòî è âèñøå îáðàçîâàíèåó íàñ. Çà íåãî òîçè ïîñò ìó äàâàâúçìîæíîñò „...äà èçïúëíÿ åäèíñâåùåí äúëã ïðåäâèä íà îïàñ-íîñòòà çà îòå÷åñòâîòî. Ñàìî

òîÿ ìîòèâ è íèêîé äðóã íå áå ìåíàêàðàë äà íàïóñíà ïðîôåñîð-ñêàòà ñè êàòåäðà. Ñåãà ñå êàñà-åøå äà îñòàíà ïðåäè âñè÷êî âå-ðåí íà ñâîèòå ïðèíöèïè çà äå-ìîêðàòè÷íîñò, òîëåðàíòíîñò,÷åñòíîñò. Ïëàíúò ìè çà ðàáî-òà áåøå ãîòîâ...” - ïèøå òîé âñâîÿ ”Äíåâíèê”. È ïðè âñòúïâàíå-òî ñè â äëúæíîñò ùå èçïðàòè äîê-ëàä äî öàð Ôåðäèíàíä ïî ó÷åá-íîòî äåëî, â êîéòî ôîðìóëèðà ÿñ-íî ñâîèòå âèæäàíèÿ çà ïðîñïåðè-ðàíåòî íà îáðàçîâàíèåòî ó íàñ.

Ïî âðåìå íà „ìèíèñòåðñòâàíå-òî” íà Øèøìàíîâ (1903-1907)Âèñøåòî ó÷èëèùå çàïî÷âà äà ñåíàðè÷à Óíèâåðñèòåò, îñíîâàâàò ñåè ñå ðàçâèâàò ðåäèöà êóëòóðíè èí-ñòèòóòè (Íàðîäíèÿò òåàòúð, Ìóçè-êàëíîòî ó÷èëèùå, Õóäîæåñòâåíà-òà àêàäåìèÿ, Íàöèîíàëíèÿò ìó-çåé â Ñîôèÿ, Ïåäàãîãè÷åñêèÿò ìó-

çåé êúì ÌÍÏ, ÷èòàëèùà, áèáëèî-òåêè, ïúðâîòî áúëãàðñêî ó÷èëèùåçà ñëåïè äåöà, ïúðâàòà äåòñêà çà-áàâà÷íèöà...), ïîëàãàò ñå ãðèæè çàíàó÷íîòî ðàçâèòèå íà ó÷èòåëèòå,îòïóñêàò ñå ñòèïåíäèè íà òàëàí-òëèâè ìëàäè áúëãàðè - ó÷åíè, ïè-ñàòåëè, õîðà íà èçêóñòâîòî è ïðîñ-âåòàòà, çà äà ñå ïðèëîæàò ïîñòè-æåíèÿòà íà åâðîïåéñêàòà íàóêà èêóëòóðà íà áúëãàðñêà ïî÷âà. È òå-çè ñòèïåíäèàíòè äî åäèí ùå ñòà-íàò èçâåñòíè èìåíà â íàó÷íèÿ èêóëòóðíèÿ æèâîò íà ñòðàíàòà íè.

Êîãàòî ïðåç 1889 ã. È. Øèøìà-íîâ îñíîâàâà è ðåäàêòèðà â ïðî-äúëæåíèå íà 18 ãîäèíè (è òî áåç-ïëàòíî!) „Ñáîðíèê çà íàðîäíèóìîòâîðåíèÿ, íàóêà è êíèæíèíà”,òîé å ñàìî íà 27 ãîäèíè! Èçñëå-äîâàòåëèòå ìó íàðè÷àò òîâà íå-ãîâî äåëî „êíèæîâåí ïîäâèã”. Èîòêúäå òàçè åíåðãèÿ äà ïèøå è ðå-

äàêòèðà ñòàòèè â „Áúëãàðñêàñáèðêà“, „Ó÷èëèùåí ïðåãëåä“, „Ëå-òîïèñè“, „×èòàëèùå“, „Ãðàæäà-íèí“, „Îáùåñòâåíà îáíîâà“?!

Áèë âäúõíîâåí ïðåïîäàâàòåëè ó÷èòåë íà ìëàäèòå ñòóäåíòè. Âëåêöèèòå ñè â Ñîôèéñêèÿ óíèâåð-ñèòåò ïî âñåîáùà ëèòåðàòóðíà èêóëòóðíà èñòîðèÿ, êàêòî è ïîñðàâíèòåëíà ëèòåðàòóðíà èñòî-ðèÿ, Øèøìàíîâ ñÿêàø âúçêðåñÿ-âàë „ðàçëè÷íè åïîõè íà ñâåòîâ-íîòî ëèòåðàòóðíî ðàçâèòèå èâñåêè ñëóøàòåë èçëèçàøå îòëåêöèèòå ìó íðàâñòâåíî óêðå-ïåí è æàäåí çà ðàáîòà.” (Àë. Áà-ëàáàíîâ). Âèíàãè èçèñêàíî îáëå-÷åí, åëåãàíòåí, ãëàäêî èçáðúñíàò,òîé çàñòàâàë ïðåä ñòóäåíòèòå èïðèêîâàâàë âíèìàíèåòî èì ñ òåì-ïåðàìåíòíàòà ñè ðå÷, ñ êîÿòî ïðî-íèêâàë ïðàâî â óìîâåòå è ïðåäèç-âèêâàë âúçõèùåíèåòî èì. Îêîëîíåãî ñå ãðóïèðàò áóäíè, ëþáîçíà-òåëíè ñòóäåíòè, ìíîãî îò êîèòîñòàâàò âïîñëåäñòâèå äîáðå èçâåñ-òíè ó íàñ ïèñàòåëè, êðèòèöè è ó÷å-íè.

Â ïðîäúëæåíèå íà îêîëî 40ãîäèíè ñ íåèç÷åðïàåìà åíåðãèÿØèøìàíîâ èçâúðøâà íàó÷íèòå ñèïðîó÷âàíèÿ â îáëàñòòà íà ôîë-êëîðà, åòíîãðàôèÿòà, åòèìîëîãè-ÿòà, èñòîðèÿòà íà Áúëãàðñêîòîâúçðàæäàíå (îáè÷àë å äà ïðàâèïàðàëåëè ìåæäó çàïàäíîåâðî-ïåéñêîòî, íàøåòî è ñëàâÿíñêîòî


10 HOMO SCIENSÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÄÂÀ ÂÅÊÀ (Õ²Õ-ÕÕ)

ÀÊÀÄ. ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐÒÅÎÄÎÐÎÂ-ÁÀËÀÍ: ÄÓÌÈÂ ÁÚÐÇÅß ÍÀ ÂÐÅÌÅÒÎ

Àííà Àíãåëîâà,Óíèâåðñèòåòñêà áèáëèîòåêà "Ñâ. Êë. Îõðèäñêè"

Â áîðáàòà - ÷åñòíà è áëàãîðîäíà - èçïúêíàõà, êàêòî âúâ âñÿêàñòðàñòíà áîðáà, ãðåøêè îò ïðåõâàò, ãðåøêè îò íåäîçíàíèå; àëà

öåëüòà áåøå íåîòìåííî - äà ïðèíåñà ïðàâíóêîâ äÿë çà óìíîæå-íèå è óñúâúðøåíèå íà ïðàäåäíî íàñëåäèå, çà ïîâèøåíèå íà îáùàáúëãàðñêà ïðîñâåòà è êóëòóðà. Ïò ÷åñòèòè ñëåäîâíèöè ùå îïðà-

âÿò ãðåøêèòå, ùå äîòúêìÿò è îáíîâÿò çíàíèåòî.Àë. Òåîäîðîâ - Áàëàí, 1954 ã.



ÏÐÎÔÅÑÎÐ ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐÁÀËÀÁÀÍÎÂ: Â ÏËÅÍ ÍÀÊËÀÑÈ×ÅÑÊÀÒÀ ÊÓËÒÓÐÀ

Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ,ñåêöèÿ "Èñòîðèÿ" êúì ÑÓÁ

È ìðàç, è æàð; è ðîá, è öàð; è ãðîá, è äåí;çåëåí è ñòàð; è ëúâ è ìåê.

Òàêúâ ÷îâåê ñúì àç.Àëåêñàíäúð Áàëàáàíîâ

Âúçðàæäàíå), èñòîðèÿòà íà ëèòå-ðàòóðàòà. Èçäèðâà, ïðîó÷âà, ñú-áèðà è ïóáëèêóâà ðúêîïèñè è àð-õèâíè äîêóìåíòè. Íà 40 ãîäèíè åèçáðàí çà äåéñòâèòåëåí ÷ëåí(àêàäåìèê) íà ÁÀÍ. Àâòîð å íàáåçáðîé íàó÷íè ñú÷èíåíèÿ è ñòà-òèè, êàêòî è íà ñòàòèè ïî âúïðî-ñèòå íà îáðàçîâàíèåòî, ÷èòàëèù-íîòî äåëî, ïî ïîëèòè÷åñêè è îá-ùåñòâåíè âúïðîñè. Áèë å âñåïðèç-íàò åðóäèò, ïðåâîäà÷ (âëàäååë íÿ-êîëêî ÷óæäè åçèêà), ëèòåðàòóðåíêðèòèê, ïúðâèÿò ïðåäñåäàòåë íà

áúëãàðñêèÿ ÏÅÍ êëóá, íàðîäîâåä,îáùåñòâåíèê, äèïëîìàò, çàáåëå-æèòåëåí ïîçíàâà÷ íà åâðîïåéñêà-òà êóëòóðà, ïðèçíàò ó÷åí îò ÷óæ-äåñòðàííèÿ íàó÷åí ñâÿò (äîïèñåí÷ëåí íà Àêàäåìèèòå íà íàóêèòå âÁåëãðàä, Çàãðåá, Àòèíà è Õåëçèí-êè, ïî÷åòåí ÷ëåí íà Õàðêîâñêèÿóíèâåðñèòåò, ÷ëåí íà ìíîãî íàó÷-íè îðãàíèçàöèè â ÷óæáèíà).

Ñúïðóãàòà íà ïðîô. Øèøìà-íîâ - Ëèäèÿ Äðàãîìàíîâà, äúùå-ðÿ íà èçâåñòíèÿ óêðàèíñêè ó÷åí èîáùåñòâåíèê Ìèõàéëî Äðàãîìà-íîâ, ïðåïîäàâàë â Ñîôèéñêèÿóíèâåðñèòåò, å âèäíà îáùåñòâå-

Åäèí îò íàé-ÿðêèòå è ñàìîáèò-íè áúëãàðñêè ó÷åíè, ñâúðçàë íà-ó÷íîòî ñè äåëî ñ èçãðàæäàíåòî íàáúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê, áåçñúìíåíèå å àêàä. Àëåêñàíäúð Òå-îäîðîâ-Áàëàí (1859-1959). Ïúð-âèÿò ðåêòîð íà Âèñøåòî ó÷èëèùåå ñðåä òåçè íåïîâòîðèìè ëè÷íîñ-òè, ïðåâúðíàëè ñå îùå ïðèæèâåâ ëåãåíäà, çà êîèòî ñðåä ãëú÷êà-òà íà óíèâåðñèòåòñêèòå êîðèäîðèñòóäåíòèòå ïðîäúëæàâàò äà ðàç-êàçâàò àíåêäîòè è çàáàâíè ñëó÷-êè - ðåàëíè, íî ìíîãî ïî-÷åñòî èç-ìèñëåíè çà åäèí îò íàé-êîëîðèò-íèòå è åìáëåìàòè÷íè áúëãàðñêèó÷åíè, ñúóìÿë äà îñòàâè òðàéíàäèðÿ, êîÿòî äîðè ïàòèíàòà íà âðå-ìåòî íå å â ñúñòîÿíèå äà çàëè÷è- äèðÿòà íà äóìèòå.

Äóìè - ïðèâíåñåíè, ÷óæäè, êî-èòî êàðàò ñúâðåìåííèöèòå ìó äàïîêëàùàò íåäîâåð÷èâî ãëàâè è äàñå ïèòàò: “Êàêâè ñà òèÿ äóìè, áåÁàëàíå”? Òîâà å íåãîâàòà áèòêà.Çà íîâèòå äóìè âîþâà è ïîíàñÿñòîè÷åñêè áåçáðîé óïðåöè è ïî-äèãðàâêè îò õîðà ñ “òåñíè ñúðöàè íàäóòè óìîâå”, çàùîòî òîé -Àëåêñàíäúð Áàëàí, å ñðåä ìàë-öèíàòà èçáðàíèöè, êîéòî ìîæå äàñè ïîçâîëè ëóêñà äà ïèøå ñúññâîé “åçèê è ñëîã”. Ñëîãúò ìó åóíèêàëåí è íåïîâòîðèì. Ñàìî òîéìîæå äà îïðåäåëè êàïèòàëíèÿ ñèòðóä “Áúëãàðñêè êíèãîïèñ çà ñòî

ãîäèíè” êàòî “äóõîìîðåí”, äà íà-çîâå àâòîáèîãðàôèÿòà ñè - “Êíè-ãà çà ìåíå ñè” è íàêðàÿ - â íàâå-÷åðèåòî íà ñâîÿ þáèëåé, äà íà-ïèøå ïîðåäíàòà ñòàòèÿ âúðõóáúëãàðñêèÿ êíèæîâåí åçèê, êîÿòîíàïúëíî çàñëóæåíî ñè ïîñâåùà-âà - “Ïðèíîñ çà ìîÿ ñòîòíè ðî-æåí äåíü”.

Äóìè, êîèòî âëèçàò ïëàõî, íàïðúñòè â åçèêà íè - íåêàíåíè, íå-ïîçíàòè, íåðàçáèðàåìè, ïîñðåù-íàòè ñ ïî÷óäà, ÷åñòî ïðåäèçâèê-âàùè ñìÿõ. Èìåííî ñ òÿõ Áàëàí

îñòàâà â ñúçíàíèåòî íà ïîêîëå-íèÿ áúëãàðè - ñõâàùàí òâúðäå÷åñòî êàòî êðàåí ïóðèñò âúïðåêèïëàøåùàòà øèðîòà íà íàó÷íèòåìó èíòåðåñè è íåãîâàòà òîëåðàí-òíîñò. Äúëáîêî å óáåäåí, ÷å íè-êîé åçèê, “êîéòî îáùóâà ñ äðóãèíàðîäè çà êóëòóðà”, íå ìèíàâà“áåç ÷óæäî ïîêðàé äîìàøíîòî”.Ãîëåìèÿò åçèêîâåä âîþâà îñòðîíå ñðåùó ÷óæäèòå äóìè â åçèêà,à ñðåùó èçëèøíèòå ÷óæäèöè. Íå-ãîâàòà ãîëÿìà ëþáîâ è áîëêà -åçèêúò, ñëåäâà ñâîÿ åñòåñòâåí

õîä, èìà ñâîÿ ëîãèêà è îïðîâåð-ãàâà íÿêîè îò íåãîâèòå ðåâíîñòíîçàùèòàâàíè ïîçèöèè. Ïðîòèâíîíà Áàëàíîâàòà óáåäåíîñò, ôðåí-ñêàòà äóìà “åòàæ” ùå èçìåñòèòóðñêàòà “êàò”. Íåãîâàòà ñòðàñòíà,÷åñòíà è áëàãîðîäíà áîðáà å ñú-ïúòñòâàíà íåèçáåæíî îò ãðåøêè -“ãðåøêè îò ïðèõâàò, ãðåøêè îòíåäîçíàíèå” â èìåòî íà ãîëÿìàòàöåë - “óìíîæåíèå è óñúâúðøåíèåíà ïðàäåäíî íàñëåäèå”, ñúïúò-ñòâàíà îò íàäåæäàòà, ÷å “ïî÷åñ-òèòè ñëåäîâíèöè ùå îïðàâÿòãðåøêèòå, ùå äîòúêìÿò è îá-íîâÿò çíàíèåòî”.

Äíåñ åçèêúò íè ãúìæè îò äóìèêàòî “ëèíê”, “ñëàéä”, “ìåéêúð”,“êóðñîð”, “ïåéñòâàíå”, “êëèêâàíå”,“÷àò”... åäèí áåçêðàåí ñïèñúê, êîé-òî áåëåæè çàäúõàíèòå íè åëåê-òðîííè äåëíèöè. Íàðåä ñ òÿõ ïðî-äúëæàâàò äà çâó÷àò Áàëàíîâèòåäóìè: óñåò, òâîðáà, âúçãëåä, çàï-ëàõà, ïîÿâà, óêðàñà, äåéíîñò,ãëåäèùå, èçëåò, ëåòîâèùå, õè-æà, ñúîòâåòåí, ïðåõîäåí, âåð-ñêè, îáùóâàì, èçòúêíà ...

Äóìè áëèçêè, áåç êîèòî íå ìî-æåì, çàùîòî ñà íåèçìåííà ÷àñò îòåçèêà íè; äóìè äàëå÷íè, çàùîòîìàëöèíà ãè ñâúðçâàò ñ îòäàâíà îò-ìèíàëèòå áèòêè çà åçèêà íà ãðà-äèòåëÿ - Àëåêñàíäúð Òåîäîðîâ-Áàëàí.

ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊÐîäåíèÿò â Ùèï (â åäèí è ñú-

ùè äåí, â åäíà è ñúùà ãîäèíà ñúñÑèìåîí Ðàäåâ), òðîìàâ, ñ ïî÷òèãðîòåñêíà âúíøíîñò, ÀëåêñàíäúðÁàëàáàíîâ (1879-1955) å ìîæå áèíàé-ïîïóëÿðíèÿò áúëãàðñêè èíòå-ëåêòóàëåö ìåæäó äâåòå ñâåòîâíèâîéíè. Îùå êàòî ó÷åíèê ïðåâåæ-äà îò îðèãèíàë äâå îò íàé-ãîëå-ìèòå è íàé-âàæíè ïåñíè îò Îìè-ðîâàòà “Èëèàäà”. Çàâúðøâà ñáúëãàðñêà ñòèïåíäèÿ Ëàéïöèã-ñêèÿ óíèâåðñèòåò. “×åñòèòà Áúë-ãàðèÿ, ÷å èìà òàêúâ ñïîñîáåíìúæ!” - ñà äóìèòå íà ðåêòîðà, êî-ãàòî ìó âðú÷âà äîêòîðñêàòà äèï-ëîìà. Êàðèåðàòà ìó íà óíèâåðñè-òåòñêè ïðåïîäàâàòåë è ó÷åí - êëà-ñè÷åñêè ôèëîëîã, å çàáåëåæèòåë-íà íå ñàìî ñ íàó÷íèòå ìó ïðèíî-ñè, êàêòî è ñ ÿðêîòî ìó è ñúùåâ-ðåìåííî îñïîðâàíî ïðèñúñòâèå âäóõîâíèÿ æèâîò íà ñòðàíàòà. Æè-âîòúò ìó å èçïúëíåí ñ êóðèîçè,ñêàíäàëè, íåñïîêîéñòâèå. Â ìëà-äåæêèòå ñè ãîäèíè å ñðåä ñòîëè÷-

íè÷êà è ÷ëåí íà Ñúþçà íà ïèñà-òåëêèòå. Ãîñòîïðèåìíèÿò èì äîìíà óë. „Øèïêà” å áèë ïîñåùàâàíîò ìíîãî áúëãàðñêè è ÷óæäåñòðàí-íè èíòåëåêòóàëöè. Êàáèíåòúò ìóáèë îòðóïàí ñ êíèãè è âñåâúçìîæ-íè ðåëèêâè, ñðåä êîèòî ïèñàëêè,ñ êîèòî ñà ïèñàëè èìåíèòè ëè÷-íîñòè. Áèë å ìíîãî îáùèòåëåí.Âñåèçâåñòíî å ïðèÿòåëñòâîòî ìóñ Èâàí Âàçîâ, ïëîä íà êîåòî åïðîñëîâóòàòà ìó êíèãà „Èâàí Âà-çîâ. Ñïîìåíè è äîêóìåíòè”, â êî-ÿòî Âàçîâ ñå å „ñàìîðàçêðèë” ïðåäñâîÿ ñúáåñåäíèê.

Íåîáèêíîâåí åíòóñèàçèñò âúâ

âñè÷êèòå ñè äåÿòåëíîñòè, ñ îñòðî÷óâñòâî çà ñúâðåìåííîñò, íåóìî-ðèì äååö è âúçòîðæåí äóõ, ðÿäêîñú÷åòàíèå íà ó÷åí è îáùåñòâåíèê,çà êîéòî „íàóêà è îáùåñòâåíè æè-âîò çàåäíî ñ ïðîñâåòà è êóëòó-ðà áÿõà ÿðêî ñâúðçàíè è òîé èìñëóæåøå ñ âñè÷êèÿ ñâîé áîãàò óìíà õóìàíèñò” (Ñò. Ïîïâàñèëåâ), ñìíîãîñòðàííàòà ñè îñíîâîïîëà-ãàùà äåéíîñò ïðîô. È. Øèøìà-íîâ å ïðèìåð è äíåñ çà áåçêîðèñ-òíà ñëóæáà çà ïðèîáùàâàíåòî íàÁúëãàðèÿ êúì äóõîâíèòå öåííîñ-òè íà Åâðîïà.

íàòà áîõåìà. Îùå òîãàâà ñå èçÿ-âÿâà â áóðíè ïðåïèðíè è ðàçëè÷-íè ðîëè. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåäÏúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà èçïúëíÿ-âà ïîëèòè÷åñêè ìèñèè â ÷óæáèíà.

Áóêâàëíî ïëàìòè îò èíèöèà-òèâè – ñúçäàâà âåñòíèê “Ðàçâèãîð”(1921-1927), ïúðâèÿ áúëãàðñêè è

åäèí îò ïúðâèòå â Åâðîïà ëèòå-ðàòóðíè âåñòíèöè. Îñíîâàâà ñïè-ñàíèåòî çà êëàñè÷åñêà êóëòóðà“Ïðîìåòåé”.

Íåçàâèñèìî îò âîäåíèòå ïîëå-ìèêè ñ îïîíåíòè ñðåä èíòåëèãåí-öèÿòà, áåçáðåæíà å áèëà ëþáîâ-òà íà ñòóäåíòèòå ìó. Â òÿõ òîé ðàç-

ïàëâà çà öÿë æèâîò ëþáîâ êúìñëîâîòî, âúçïèòàâà ëþáîâ êúìêëàñè÷åñêàòà äðåâíîñò. È ãè îáó-÷àâà íà êîëåãèàëíîñò, âäúõâà èìêîðïîðàòèâåí äóõ. Ëåãåíäàðíà åñúçäàäåíàòà ïî íåãîâî âíóøåíèåàêàäåìè÷íà äðóæáà íà ñòóäåíòè-òå ôèëîëîçè “Áÿëî ìîðå”.

Êàðèêàòóðèñòè è ìåìîàðèñòèñà íè îñòàâèëè îáðàçà ìó – ãðú-ìîãëàñåí, èìïóëñèâåí, ïðè÷óäëèâ.Ìíîãîáðîéíè ñà âèöîâåòå è èñòî-ðèèòå çà Áàëàáàíîâ è òîé ãè ïîä-õðàíâà ñ ïîâåäåíèåòî ñè. Öåíèòåëíà æåíñêàòà õóáîñò, íà õóáàâîòîâèíî è îáèëíî ÿäåíå, òîé îáè÷àäà ïúòóâà – èç Áúëãàðèÿ è â ÷óæ-áèíà, îáè÷à äà ãîâîðè, äà áúäåöåíòúð íà êîìïàíèÿòà, ìåíòîð.Ëåãåíäàðíà å äðóæáàòà ìó ñ ÅëèíÏåëèí. Ñ ìíîãî òàéíñòâåíîñò ñàîáâèòè îòíîøåíèÿòà ìó ñ öàð Áî-ðèñ III, â ÷èéòî ïðèÿòåëñêè êðúãâëèçà, è íà êîãîòî - îñîáåíî â 20-

HOMO SCIENS 11ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊïðîäúëæåíèå îò ñòð. 10

òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê, å ðåäî-âåí ñïúòíèê. Ïðåç 30-òå ãîäèíèÁàëàáàíîâ îòêðèâà ìëàäàòà ïîå-òåñà è áåëåòðèñòêà ßíà ßçîâà,ïðîòåæèðà ÿ, âëþáâà ñå – èíòåëåê-òóàëíî è ôèçè÷åñêè, â íåÿ.

Íà ìíîãî íåùà èçíåâåðÿâà Áà-ëàáàíîâ ïðåç ãîäèíèòå, íî íå è íàïðåêëîíåíèåòî ñè ïðåä àíòè÷íèÿ

èäåàë çà êðàñîòàòà, íå ãî íàïóñêàâúçòîðãúò îò êëàñè÷åñêàòà êóëòó-ðà. Òàçè ñè ãîëÿìà èíòåëåêòóàëíàëþáîâ òîé âúïëúùàâà â óíèâåð-ñèòåòñêè ëåêöèè, ïðåâîäè íà ñòà-ðîãðúöêè òåêñòîâå, ñêàçêè. Íåãîâà-òà îðèãèíàëíà “Èñòîðèÿ íà êëàñè-÷åñêàòà ëèòåðàòóðà” å ïðåèçäàâà-íà íåêîëêîêðàòíî. Áëàãîäàðåíèåíà ôåíîìåíàëíàòà ñè ïàìåò è èç-êëþ÷èòåëíà äàðáà äà èìïðîâèçè-

ðà, Áàëàáàíîâ å êàêòî ñðåä ëþ-áèìöèòå íà ñòóäåíòèòå, òàêà èåäèí îò íàé-ÿðêèòå åñåèñòè íà åïî-õàòà. Íåãîâèòå ëèòåðàòóðíè èç-ñëåäâàíèÿ, åñåòà, ïúòåïèñè è êðè-òèêè èçðàçÿâàò åâðîïåéñêèòå îðè-åíòèðè íà áúëãàðñêàòà èíòåëèãåí-öèÿ îò ïúðâàòà ïîëîâèíà íà ÕÕ â.Òåìïåðàìåíòåí è ïðèñòðàñòåí, òîéóñïÿâà äà íàïðàâè è ðåä èçêëþ-÷èòåëíî òî÷íè ïðåöåíêè, âêëþ÷è-

òåëíî è äà “ïðåîòêðèå” çà áúëãàð-ñêèÿ ÷èòàòåë ïðåç 1928 ã. ÇàõàðèÑòîÿíîâ. Íå å ïðåóâåëè÷åíà îöåí-êàòà çà Áàëàáàíîâ íà Ñèìåîí Ðà-äåâ, “÷å âëàäåå îò ãîðå äî äîëóñåäåì ëèòåðàòóðè â îðèãèíàë,áåç äà áðîèì íàøàòà”.

Àëåêñàíäúð Áàëàáàíîâ å îòîíåçè ïðåäñòàâèòåëè íà íàóêàòà,÷èåòî ëè÷íîñòíî ïðèñúñòâèå ïðè-äàâà êîëîðèòà íà åïîõàòà.

ÁÎÃÄÀÍ ÔÈËÎÂ:ÀÐÕÅÎËÎÃÚÒ ÏÎËÈÒÈÊ

Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ,ñåêöèÿ "Èñòîðèÿ" êúì ÑÓÁ

Àêî ìîæå äà ñå ãîâîðè â Áúë-ãàðèÿ çà ó÷åí îò åâðîïåéñêè ìà-ùàá, ñ èçêëþ÷èòåëíè ïðèíîñè çàðàçâèòèåòî íà íàó÷íè íàïðàâëå-íèÿ è ñ èçðàçåíè îðãàíèçàòîðñêèñïîñîáíîñòè - òàêúâ å àðõåîëîãúòÁîãäàí Ôèëîâ (1883-1945). Íîòîé ïðèòåæàâà çëîùàñòíàòà ñúä-áà íà èçêëþ÷èòåëíà ïîïóëÿðíîñòè òâúðäå ìàëêî ðåàëíî ïîçíàâà-íå. Ïîëèòè÷åñêàòà ìó êàðèåðàïîñòàâÿ âñè÷êî ïîä îòðèöàòåëåíçíàê çà áëèçî ïîëîâèíâåêîâåí ïå-ðèîä. Æèâîòúò ìó å ïðèìåð çàðàçìèíàâàíå ìåæäó íàó÷åí òà-ëàíò è ïîëèòè÷åñêè àìáèöèè èïðèñòðàñòèÿ, çà íàó÷íè óñïåõè èâúçõîä, êàêòî è çà ïîëèòè÷åñêîñãðîìîëÿñâàíå.

Ìåòîäè÷åí, öåëåíàñî÷åí, äà-ëå÷ îò âñÿêàêâè íàó÷íè ñïåêóëà-öèè, âúïðåêè ÷å å íàöèîíàëèñò,Ôèëîâ ñå îïàçâà îò ïàòðèîòàð-ñêèòå èçáëèöè íà åïîõàòà ñè.Òâîð÷åñêàòà ìó áèîãðàôèÿâêëþ÷âà èíòåíçèâíè àðõåîëîãè-÷åñêè ïðîó÷âàíèÿ è êîìïëåêñíèèçñëåäâàíèÿ îò îáëàñòòà íà àí-òè÷íàòà èñòîðèÿ è êóëòóðà. Ïîäïåðîòî ìó èçëèçàò ôóíäàìåíòàë-íè ñòóäèè îò îáëàñòòà íà êëàñè-÷åñêàòà àðõåîëîãèÿ, èñòîðèÿòà íààðõèòåêòóðàòà è ñòàðîáúëãàðñêî-òî èçêóñòâî, ìîíîãðàôèè çà îò-äåëíè ïàìåòíèöè. Ìîíîãðàôèèòåìó çà ñîôèéñêèòå öúðêâè „Ñâ. Ñî-ôèÿ” (1913 ã.) è „Ñâ. Ãåîðãè” (1933ã.) ñà îáðàçöîâè èñòîðèêî-èçêóñ-òâîâåäñêè ïðîèçâåäåíèÿ. Èçñëåä-âà è ìèíèàòþðèòå íà Ìàíàñèåâà-òà õðîíèêà è íà åâàíãåëèåòî íà

öàð Èâàí Àëåêñàíäúð. Êíèãàòà ìó“Ñòàðîáúëãàðñêîòî èçêóñòâî”, èç-äàäåíà â êðàÿ íà âòîðîòî äåñåòè-ëåòèå íà âåêà â Øâåéöàðèÿ íàíåìñêè, ôðåíñêè è àíãëèéñêè, ïî-ïóëÿðèçèðà áúëãàðñêîòî êóëòóð-íî íàñëåäñòâî.

Èíòåíçèâíà è óñïåøíà å îðãà-íèçàöèîííàòà ìó èçÿâà - êàòî äè-ðåêòîð íà Íàðîäíèÿ ìóçåé, ñúç-äàòåë è äèðåêòîð íà Áúëãàðñêèÿàðõåîëîãè÷åñêè èíñòèòóò (1921-1929), äåêàí íà Èñòîðèêî-ôèëî-ëîãè÷åñêèÿ ôàêóëòåò (1924-1925),ðåêòîð íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñè-òåò (1931-1932), ïðåäñåäàòåë íàÁÀÍ (1937-1944). Ñúùåâðåìåííîîò ìàé 1914 ã. å ÷àñòåí õîíîðó-âàí äîöåíò ïî àðõåîëîãèÿ íà èç-òî÷íèòå è êëàñè÷åñêèòå íàðîäè, àîò 1920 ã. å ïðîôåñîð ïî àðõåî-ëîãèÿ â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò.Ïðåç 1918 ã. å èçáðàí çà ÷ëåí-êî-ðåñïîíäåíò, à ïðåç 1929 ã. - çà àêà-äåìèê íà ÁÀÍ. Ìåæäóíàðîäíèòåìó êîíòàêòè ñúçäàâàò ïðèçíàíèåçà áúëãàðñêàòà íàóêà.

Áîãäàí Ôèëîâ èìà ïðèíîñè çàïîïóëÿðèçèðàíå íà àíòè÷íîòî èñòàðîáúëãàðñêîòî êóëòóðíî íàñ-

ëåäñòâî. Öåíèòåëè íà èçêóñòâîòîè îáùîïðèçíàòè èíòåëåêòóàëöè,Ôèëîâ è ñúïðóãàòà ìó ñà èíèöèà-òîðè íà çíà÷èòåëíè êóëòóðíè ïðî-ÿâè ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà 30-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. Ó÷ðåäèòåë åíà äðóæåñòâî “Ðîäíî èçêóñòâî” èíà “Äðóæåñòâî íà ïðèÿòåëèòå íàèçîáðàçèòåëíîòî èçêóñòâî â Áúë-ãàðèÿ”, êîåòî ïðîâåæäà ïúðâàòàðåòðîñïåêòèâíà èçëîæáà “100 ã.áúëãàðñêî èçêóñòâî” (1935). Îñíî-âàâà ñïèñàíèå çà êóëòóðà è èñòî-ðèÿ - “Ðîäèíà” (1938-1941). Ïðåä-ñåäàòåë å íà áúëãàðñêèÿ Ïåí êëóá(1928).

Ïðèâëÿêúë âíèìàíèå ñ îáùåñ-òâåíàòà ñè äåéíîñò è ñ ïëàíîâåçà ðåôîðìè â ïðîñâåòíàòà è êóë-òóðíàòà äåéíîñò, Ôèëîâ ïðàâè íå-âåðîÿòíà ïîëèòè÷åñêà êàðèåðà:ìèíèñòúð íà íàðîäíîòî ïðîñâå-ùåíèå (1938-1940); ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë (1940-1943), êàòîñúâìåñòÿâà è ïîñòîâåòå ìèíèñòúðíà ïðîñâåùåíèåòî (1940-1942) èíà âúíøíèòå ðàáîòè (1942-1943);ðåãåíò (1943-1944). Áåçóñëîâíîïðåäàí íà Áîðèñ III, òîé óäúðæààìáèöèèòå çà âëàñò íà êðàéíàòà

äåñíèöà, êàòî èäåîëîãè÷åñêè èîðãàíèçàöèîííî èçãðàæäà áåçïàð-òèéíèÿ àâòîðèòàðåí ðåæèì. Òúê-ìî îáà÷å â ñôåðàòà íà ïîëèòèêà-òà íåãîâàòà àìáèöèîçíîñò, óïîðè-òîñò è ëèïñà íà ãúâêàâîñò ìó äî-íàñÿò ïðîâàë. Âåðåí íà àíãàæè-ìåíòèòå, ïîåòè êúì Òðåòèÿ ðàéõ,òîé ñå îêàçâà ïîëèòèê, êîéòî íåóñïÿâà äà ñå ñïðàâè ñ ïðåäèçâè-êàòåëñòâàòà íà åïîõàòà. Ïîëèòè-÷åñêàòà ìó äåéíîñò ãî äîâåæäà äî“Íàðîäíèÿ ñúä”è äî ðàçñòðåëà íà1 ñðåùó 2 ôåâðóàðè 1945 ã.

Êóðèîçíî, íî ìàêàð ïðåìúë÷à-âàí è òåíäåíöèîçíî ïîäöåíÿâàíêàòî ó÷åí, Ôèëîâ ñòàâà èçêëþ÷è-òåëíî ïîïóëÿðåí ñëåä ñìúðòòà ñèáëàãîäàðåíèå íà ñâîÿ îáåìèñòäíåâíèê, áåçöåíåí èçòî÷íèê çàâðåìåòî îò 1940 äî åñåíòà íà1944 ã. Òîé, êàêòî è äíåâíèêúò íàñúïðóãàòà ìó - èçêóñòâîâåäêàòàÅâäîêèÿ (Êèòà) Ïåòåâà (àâòîð íàìîíîãðàôèÿ çà õóäîæíèêà ÈâàíÌèëåâ è íà ðåä åòíîãðàôñêè èç-ñëåäâàíèÿ), ñà óíèêàëíè ñâèäå-òåëñòâà íà ñóðîâàòà âîåííà åïî-õà.

Ñëåä 1989 ã. çàïî÷âà áàâíîòîçàâðúùàíå íà ó÷åíèÿ, îðãàíèçà-òîðà, èíòåëåêòóàëåöà Áîãäàí Ôè-ëîâ â áúëãàðñêàòà êóëòóðíà ïà-ìåò. Îòíåòîòî ìó ñëåä 9.²Õ.1944ã. çâàíèå „àêàäåìèê” å âúçñòàíî-âåíî ïîñìúðòíî íà 16 îêòîìâðè1991 ã., à ñ Ðåøåíèå ¹ 172 íàÂúðõîâíèÿ ñúä îò 26 ìàðò 1996 ã.å îòìåíåíà ïðèñúäàòà ìó.

„Â ðàáîòèòå íà ñúðöåòî íå ñëóøàé óìà. Â ðàáîòèòå íà óìà íå ñëóøàé ñúðöåòî.“„Êîãàòî âñè÷êè ñà ïðîòèâ òåáå, ñòàíè è òè ïðîòèâ ñåáå ñè – çà äà áúäåø è òè ìåæäó ïîáåäèòåëèòå.“„Íå ñå ñòðàõóâàé îò çàâèñòíèöèòå, òå ñòðàäàò ïî-ñèëíî îò òåá, êîãàòî òå íàïàäàò.“„Íèêîé íå ñìåå äà êàçâà òîâà, êîåòî ìèñëè. Íèòî ïúê íàèñòèíà ìèñëè òîâà, êîåòî êàçâà çà ðàáîòèòå â áúëãàðñêèÿ ñâÿò.“„Ãåíèÿò å ìíîãî ñèëåí, íî ïîñðåäñòâåíèêúò ãî ñìàçâà ñúñ ñèëàòà íà ñâîèòå ñúðàòíèöè è â áîéíîòî ïîëå íà æèâîòà.“„Êîéòî èñêà äà ñå èçäèãíå, òðÿáâà äà ñå ïðåñòðóâà çà èçðàçèòåë íà ìèñëèòå íà îíèÿ, êîèòî íÿìàò íèêàêâà ìèñúë â ãëàâà-

òà ñè.“„×åñòíî ðàáîòÿ, ðàáîòÿ ÷àñòíî – íèêîé íå ìå âèæäà. Êàïíà ìàëêî øàðëàòàíèÿ â ðàáîòàòà ñè – óñïåõúò ìè å ñèãóðåí.“„Ìíîãî ñå ãíåâèì, êîãàòî âèæäàìå, ÷å ïðîñòàöèòå âúçäèãàò ïðîñòàùèíàòà. À âñúùíîñò áè òðÿáâàëî äà ïîëóäååì îò

ñëèñâàíå, àêî òå áèõà îöåíèëè êàêòî òðÿáâà èñòèíñêè õóáàâîòî.“„Íàïèøåø èëè êàæåø íåùî. Òèÿ, êîèòî ñà çäðàâî çàñåãíàòè îò òîâà, âëàãàò ñúâñåì äðóãî íåùî â òâîèòå äóìè. Åäíî – çà

äà òå îáîðâàò ïî-ëåñíî, äðóãî – çà äà ñå èçìàìÿò, ÷å íå òÿõ ðåæàò òâîèòå ìèñëè.“„Âñåêè îò íàñ å ïðèñúñòâóâàë íà ñúáðàíèå, çàñåäàíèå, ñúâåò è å óñåòèë ñòðàõîòèÿòà íà åäíàòà êíèãà, èëè îò÷àÿíèåòî

íà åäíîòî åäèíñòâåíî ìíåíèå, ìíåíèåòî íà îðàòîðà, êîéòî ñàìî åäíî ñè çíàå è åäíî áàå.“„Ñíîáúò å ñúñðåäîòî÷åíà â åäíî ëèöå òúëïà.“„Ìðàçÿ ëèöåìåðèòå.Ìðàçÿ áàáàèòèòå: çàùîòî òå ñà âñúùíîñò íàé-ïîäëè è íàé-ñòðàõëèâè.Ìðàçÿ åãîèñòèòå, çàùîòî ñà ïî ñêîòîâå îò æèâîòíèòå.Ìðàçÿ íàõàëíèòå è òåõíèòå õèåíñêè î÷è.Íî îò âñè÷êî íà çåìÿòà è íà íåáåòî íàé-ëþòî ìðàçÿ òèÿ, êîèòî èçíàñÿò íà ïîêàç ñêðîìíîñò, çà äà ÿ ïðîäàâàò íà îâöèòå.

Îáèêíîâåíî òîâà ñà õîðà, êà÷åíè íà íÿêîå âèñîêî ïîëîæåíèå, ãîëåìöè èëè áîãàòàøè, êîèòî ïàðàäèðàò ñúñ ñâîÿòà ñêðîìíîñòïðåä îòðèòíàòèòå, ïðåä íåùàñòíèòå, ïðåä ñèðîìàñèòå.

Çà òÿõ íÿìàì ïðîøêà.”À. Áàëàáàíîâ

12 HOMO SCIENSÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊÀÍÄÐÅÉ ÏÐÎÒÈ× –

ÄÈÍÀÌÈ×ÍÈßÒ Ó×ÅÍÄîö. ä-ð Áëàãîâåñòà Èâàíîâà,

ñåêöèÿ "Èñòîðèÿ" êúì ÑÓÁ

ÕÐÈÑÒÎ ÂÀÊÀÐÅËÑÊÈ –ÆÈÂÎÒ, ÎÒÄÀÄÅÍ ÍÀ

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈßÒÀÞëèÿíà Öàðåâà, ÅÈÌ - ÁÀÍ

Àíäðåé Ïðîòè÷ (1875–1959) åèçâåñòåí ïðåäè âñè÷êî êàòî ïúð-âèÿ áúëãàðñêè äèïëîìèðàí èñòî-ðèê íà èçêóñòâîòî, àâòîð íà íàé-çíà÷èìèòå òðóäîâå â òàçè îáëàñò,êîèòî è äî äíåñ ñà àêòóàëíè. Òåñà íàñòîëíè çà ïî-ãîëÿìà ÷àñò îòèñòîðèöèòå íà èçêóñòâîòî è ïî÷-òè íÿìà èçêóñòâîâåäñêî èçñëåäâà-íå, â êîåòî èìåòî íà Àíäðåé Ïðî-òè÷ äà íå å ñïîìåíàòî. Äååí êðè-òèê, äèíàìè÷åí ó÷åí, òîé e åäèíîò ñúçäàòåëèòå íà ìîäåðíîòî íèèçêóñòâîçíàíèå è ìóçåîëîãèÿ.

Íàïðàâåíèòå îò íåãî îòêóïêèêàòî óðåäíèê â Õóäîæåñòâåíèÿ îò-äåë íà Íàðîäíèÿ ìóçåé (1919-1928) î÷åðòàâàò ïðàêòè÷åñêàòàðàáîòà âúâ âðúçêà ñ èçñëåäâàíè-ÿòà ìó, ôîðìèðàò ïðîôèëà íà îò-äåëà è ñúçäàâàò ÿäðîòî íà êîëåê-öèÿòà íà ñåãàøíàòà, âå÷å ïðåèìå-íóâàíà â Ìóçåé íà áúëãàðñêîòîèçîáðàçèòåëíî èçêóñòâî, Íàöèî-íàëíà õóäîæåñòâåíà ãàëåðèÿ. Ãî-ëÿìà ÷àñò îò ïðîèçâåäåíèÿòà íàæèâîïèñòà, êîèòî ïîñåòèòåëèòåâèæäàò äíåñ â åêñïîçèöèÿòà, ñàïîäáðàíè îò Àíäðåé Ïðîòè÷, áëà-ãîäàðåíèå íà çàäúëáî÷åíîòî ìóïîçíàâàíå íà âúçðîæäåíñêîòî èç-êóñòâî è òî÷íàòà îðèåíòàöèÿ â õó-äîæåñòâåíèòå ïðîöåñè ïðåç 20-òåãîäèíè íà ÕÕ â. Ïúðâèÿò íàó÷åíêàòàëîã íà Íàðîäíèÿ ìóçåé å íå-

ãîâîòî æèâî è äîñåãà, íåíàäõâúð-ëåíî ñïîðåä êà÷åñòâîòî ñè – ñïå-öèàëíî çà Õóäîæåñòâåíèÿ îòäåë,äåëî.

È äîñåãà íåíàäìèíàò ïðèíîñ âîáëàñòòà íà îïàçâàíåòî íà ïàìåò-íèöèòå íà êóëòóðàòà å ïîäãîòâÿíà-òà îò Àíäðåé Ïðîòè÷ ãîäèíè íàðåäè ðàáîòåùà íîðìàòèâíà óðåäáà çàìóçåèòå. Â íåÿ òî÷íî è ÿñíî ñà çà-êîâàíè ôóíêöèèòå, ñòðóêòóðàòà íàìóçåÿ, öåíçúò íà óðåäíèöèòå,ïðèíöèïèòå çà îòêóïóâàíå íà ïðî-èçâåäåíèÿ çà ïîïúëâàíå íà êîëåê-öèèòå â îòäåëèòå.

Èçâåñòíî è îöåíåíî å îñòðîòîïåðî íà Ïðîòè÷ êàòî êðèòèê, ó÷àñ-òèåòî ìó â äðóæåñòâî „Ñúâðåìåí-íî èçêóñòâî” (êàòî íåãîâ ÷ëåí-îñ-íîâàòåë), çàåäíî ñ èçâåñòíè õó-äîæíèöè, àðõèòåêòè è ïèñàòåëè,êàòî ßðîñëàâ Âåøèí, Íèêîëà Ïåò-ðîâ, Ãåîðãè Ôèíãîâ, Êèðèë Ìàðè÷-êîâ, Ïåí÷î Ñëàâåéêîâ, ÈâàíÀíäðåé÷èí. Òîé å äååí îðãàíèçà-

òîð íà èçëîæáèòå íà Ñúþçà íàþæíîñëàâÿíñêèòå õóäîæíèöè „Ëà-äà”, ó÷àñòâà è â êðúãà „Áúëãàðàí”çàåäíî ñ íåïðèìèðèìè êðèòèöè íàâëàñòòà êàòî Åëèí Ïåëèí, Àëåê-ñàíäúð Áàëàáàíîâ è ÀëåêñàíäúðÁîæèíîâ. Íå ìó óáÿãâà è êðúãúò„Ìèñúë” ñ Ïåí÷î Ñëàâåéêîâ,Êðúñòüî Êðúñòåâ è Ïåéî ßâîðîâ.Òîé ñúçäàâà îïèñ íà áúëãàðñêèòåïåðèîäè÷íè èçäàíèÿ çà ïåðèîäà1844-1900 ã. - îãðîìåí òðóäîåìúêòðóä, ñâúðçàí ñ ìíîæåñòâî ñïðàâ-êè, ïðåöèçíîñò è óìåíèÿ çà ñèñ-òåìàòèçàöèÿ. Ñëåä 9.²Õ.1944 ã. -âå÷å êàòî àêàäåìèê, ðúêîâîäèÀðõèâíèÿ îòäåë íà ÁÀÍ.

„Ïðîòè÷ áåøå ìíîãî àìáèöè-îçåí è íîñåøå â ñåáå ñè ïîñòî-ÿííà æàæäà çà ñèëíè ïðåæèâÿâà-íèÿ”, ïèøå çà íåãî ïðèÿòåëÿò ìóÑèìåîí Ðàäåâ â êíèãàòà „Òîâà, êî-åòî âèäÿõ îò Áàëêàíñêàòà âîéíà”.Ñïîìåíèòå íà Ñèìåîí Ðàäåâ ðàç-êðèâàò äðóãà ñòðàíà íà ëè÷íîñòòà

íà ãîëåìèÿ èçñëåäîâàòåë. Òÿ íå å÷óæäà íà íåãîâèÿ õàðàêòåð ñ ïðè-ñúùîòî ìó ïîñòîÿííî òúðñåíå,äèíàìèêà è àêòèâíîñò.

Îñòðîòî ïåðî íà êðèòèêà Ïðî-òè÷ èìà èçìåðåíèå è â ëèòåðàòó-ðàòà. Òîé å ïúðâèÿò, êîéòî ñåîïèòâà äà îáÿñíè òèïà íà ëèðè-êàòà íà ßâîðîâ.

Ïðîòè÷ çàïî÷âà äåéíîñòòà ñèêàòî áåëåòðèñò. Èçâåñòíè ñà íàè-ìåíîâàíèÿòà íà íåãîâèòå õóäî-æåñòâåíè òâîðáè, áåç ñàìèòå òåäà ñà ïîïóëÿðíè äíåñ. Ïðåç âòî-ðîòî äåñåòèëåòèå íà ÕÕ â. òîé åíàé-èçâåñòåí êàòî àâòîðúò íà ðî-ìàíà „Åâà”. Ñàìèÿò Ïðîòè÷ ñïî-äåëÿ ìèñëè çà ñâîÿ ðîìàí ïðåäÏ. Ñëàâåéêîâ (ñ êîéòî òîé îáùó-âà êàòî ñòóäåíò â Ãåðìàíèÿ), êîè-òî Á. Ïåíåâ çàïèñâà â äíåâíèêàñè. Ñïîðåä Á. Ïåíåâ ðàçêàçúò íàÏðîòè÷ çà íåãîâèÿ ðîìàí å ñâúð-çàí ñ ëè÷íèòå ìó ôàíòàçèè è ïðå-æèâÿâàíèÿ, ñ êîåòî Ñëàâåéêîâ íåñå ñúãëàñÿâà íàïúëíî. Â íàó÷íî-òî ñè èçñëåäâàíå èçâåñòåí íàøëèòåðàòóðîâåä èçêàçà õèïîòåçàòà,÷å ãåðîèíÿòà Åâà å Ëîðà Êàðàâå-ëîâà, â êîÿòî Ïðîòè÷ å âëþáåí.

Òàêúâ å áèë Àíäðåé Ïðîòè÷ -íîñèòåë íà åñòåòèêàòà íà èìïðå-ñèîíèçìà, íà èìàãèíåðíîòî, ìèñ-ëåù, äèíàìè÷åí, òúðñåù è ìîæåáè - ïðîòèâîðå÷èâ.

Õðèñòî Âàêàðåëñêè (1896-1979) å ñðåä íàé-èçâåñòíèòå ïðåä-ñòàâèòåëè íà åòíîãðàôñêàòà íàó-êà â ïåðèîäà ñëåä Ïúðâàòà ñâå-òîâíà âîéíà. Òîâà ïî÷åòíî ìÿñòîìó îòðåæäàò èçñëåäîâàòåëèòå–èñòîðèîãðàôè, ó÷åíèòå îò ñëåäâà-ùèòå ïîêîëåíèÿ, êîèòî ïîëçâàòíàó÷íèòå ìó ïîñòèæåíèÿ, è êðú-ãúò îò áëèçêèòå ìó – ðîäíèíè, ïðè-ÿòåëè, ñúòðóäíèöè. Çà âñè÷êè, êî-èòî ñå çàíèìàâàò ñ åòíîãðàôèÿ –â íàó÷åí èëè ëþáèòåëñêè àñïåêò,ïîñòèæåíèÿòà íà Õð. Âàêàðåëñêèñà áåçñïîðíè. Íàó÷íèòå ìó ïóá-ëèêàöèè - ñòàòèè, ñòóäèè è îòäåë-íè òðóäîâå, íàáðîÿâàò îêîëî 950!Îöåíêàòà çà íåãîâèÿ ïðèíîñ îò-íîñíî ïðåäìåòà íà åòíîãðàôèÿòàè íåéíèÿ îáõâàò, ìåòîäîëîãè÷åñ-êèòå ïðèíöèïè íà ñúïîñòàâèòåë-íèÿ àíàëèç, ðàáîòàòà íà òåðåí èïð. å íàïðàâåíà îòäàâíà, ïîñâå-òåíè ñà ìó è íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ.Áîãàòèÿò ìó àðõèâ ñå ñúõðàíÿâàâ àðõèâà íà ÅÈÌ è â ÖÄÀ. Ñðåäñòîòèöèòå ñòðàíèöè òåðåíåí ìà-òåðèàë îò öÿëàòà åòíè÷åñêà òåðè-òîðèÿ íà Áúëãàðèÿ è ñðåä ñòðà-íèöèòå íà íåãîâèòå ñïîìåíè, èç-ëåçëè ïîñìúðòíî, ìîãàò îáà÷å äàñå ïðî÷åòàò è ôàêòè çà ÷îâåêàÕðèñòî Âàêàðåëñêè - èçâúí òåçèîò ñóõàòà ñòàòèñòèêà.

Íÿêîëêî ñà ëèíèèòå â æèâîòàìó, êîèòî òîé ñëåäâà ïðèíöèï-íî, ïîñëåäîâàòåëíî, ÷åñòíî. Ïîïúðâàòà ñå äâèæàò ïîçíàíèÿòà ìóçà íàðîäíàòà êóëòóðà, ñâúðçàíèïðÿêî ñ ïðîèçõîäà è ñåìåéñòâîòîìó. Ïðèòåæàâàë å èçêëþ÷èòåëíàíàáëþäàòåëíîñò è ðàçáèðàíå íàíàðîäíèÿ æèâîò, àíàëèòè÷åí óì èäúëáîêà óáåäåíîñò çà ïðèíàä-

ëåæíîñò êúì êóëòóðàòà, êîÿòî ñú-áèðà è èçñëåäâà. Äîêàçàòåëñòâà-òà çà òåçè ôàêòè íàìèðàìå â ñòà-òèÿ îò 1936 ã. çà ñï. “Ó÷èëèùåíïðåãëåä”, îçàãëàâåíà “Åòíîãðàôè-ÿòà êàòî âúçïèòàòåëíî ñðåäñòâî”.Õð. Âàêàðåëñêè ïèøå: „Òàçè òâúð-äîñò íà âÿðàòà è òîâà ñòîåíåíàä íåùàòà, íàä æèâîòà, îò íå-çàñåãíàòèÿ îò öèâèëèçàöèÿòàíàðîä, ãî èçäèãà âèñîêî íàä êðàé-íî ñïåöèàëèçèðàëèÿ ñå â ìîäåð-íàòà êóëòóðà ÷îâåê, êîéòî ïðî-ïîðöèîíàëíî íà ñâîÿòà âèñîêàêóëòóðà, å íîñèòåë íà âñå ïî-ñòðîã êðèòèöèçúì êúì îáëàñò-òà íà ñâîèòå ïîçíàíèÿ è â êðàÿíà êðàèùàòà ñå äîáëèæàâàòâúðäå ìíîãî äî ñúìíåíèåòî, äîíåñèãóðíîñòòà … Òàçè íåñòà-áèëíîñò íà óìîâåòå ó öèâèëèçî-âàíèÿ ÷îâåê, òèÿ íàïðàçíè âúë-íåíèÿ è íåðâíè÷åíèÿ îòñúñòâàòó íàðîäà, ìîðåòî íà äóõà òàì åñïîêîéíî, â íåãî æèâîòúò ñåðàçâèâà â ñâîèòå åñòåñòâåíèâúçìîæíè ðàìêè è òúêìî ñ òîâàíàðîäíèÿò áèò ùå áúäå âèíàãèíà÷àëî íà ïîïðàâÿíå è âúçðàæäà-íå â æèâîòà íà ìîäåðíîòî îá-ùåñòâî, íà äúðæàâàòà â äíàø-íèòå âðåìåíà.”

Ñ âòîðàòà ãîëÿìà ëèíèÿ â æè-âîòà íà èìåíèòèÿ ó÷åí ñà ñâúð-çàíè ó÷èëèùåòî, óíèâåðñèòåòúò,ñïåöèàëèçàöèÿòà ïî ñëàâÿíñêàåòíîãðàôèÿ â Ïîëøà, âðúçêèòå ìóñ óíãàðñêè è íåìñêè ó÷åíè, òðóïà-íåòî íà òðàéíè ïîçíàíèÿ â îá-ëàñòòà íà åçèöèòå è êóëòóðèòå íàñëàâÿíñêèòå íàðîäè. Ñðåä òåçèôàêòè ìîãàò äà áúäàò îòêðèòè ãî-ëåìèòå êà÷åñòâà íà Âàêàðåëñêè -óïîðèò è ïîñëåäîâàòåëåí ñòðå-ìåæ êúì çíàíèÿ , ïîäïëàòåí îò ãî-ëÿì óì, ïðèçíàíèå è ïî÷èò êúìäóõîâíèòå ìó ó÷èòåëè. Ìíîãî ÷åñ-òî å ïîëó÷àâàë òÿõíàòà ïîìîù èñúâåòè èçâúí íàóêàòà - âåðîÿòíîíå çàðàäè òðóäíèÿ ñè ìàòåðèàëåíæèâîò, à ïîðàäè íàäåæäèòå èìçà áúäåùåòî ìó íà ãîëÿì åòíîã-ðàô. Òåçè íàïúòñòâèÿ òîé íå çàá-ðàâÿ äî êðàÿ íà æèâîòà ñè. Ñðåäòåçè èìåíà ñà Èâ. Øèøìàíîâ, Ê.Ìîøèíñêè, Ë. Ñàâèöêè, À. Ïîï-ñòîèëîâ, ïðîô. Ãüîðôè è Ë. Ìà-äàðàøè, Ì. Àðíàóäîâ, Ñò. Ë. Êîñ-òîâ, Èâ. Áàòàêëèåâ, Ñò. Ìëàäå-íîâ, Â. Ñòîèí. Â “Ìîÿò ïúò êúì èïðåç åòíîãðàôèÿòà” çà òåçè ãîëå-ìè ëè÷íîñòè ãîâîðè ñ ëþáîâ - áåçäà ïðèáàâÿ äóìè çà ñâîèòå êà÷åñ-òâà è áåç äà îöåíÿâà ñåáå ñè ñðåä

òÿõ.Òðåòàòà ëèíèÿ â æèâîòà íà Õð.Âàêàðåëñêè ñå îïðåäåëÿ îò íàò-

ðóïàíèòå ïðåç ãîäèíèòå îãðîìíèçíàíèÿ, íàó÷åí îïèò è áëèçêè îò-íîøåíèÿ ñ èçâåñòíè ó÷åíè . Ïðåç1941-1944 ã. òîé å äèðåêòîð íà Íà-ðîäíèÿ ìóçåé â Ñêîïèå, à ñëåä òî-âà å è äèðåêòîð íà Åòíîãðàôñêèÿìóçåé ïðè ÁÀÍ. Òåçè äëúæíîñòèìó ïîçâîëÿâàò äà ðàçâèå íà ïðàê-òèêà ÷ðåç ìóçåéíèòå åêñïîçèöèè,ñúáèðàòåëñêàòà ðàáîòà è ïðîåê-òèòå ñè çà íàðîäåí ìóçåé íà îò-êðèòî, îãðîìíèòå ñè ïîçíàíèÿ âîáëàñòòà íà íàðîäíàòà êóëòóðà èíàó÷íèòå ñè âúçãëåäè çà íåéíîòîïðîïàãàíäèðàíå. Ïî âðåìå íàïðåñòîÿ ñè â Ñêîïèå ñúáèðà áî-ãàòè òåðåííè ìàòåðèàëè çà áúë-ãàðèòå â Ìàêåäîíèÿ, êîèòî äíåññå ñúõðàíÿâàò â àðõèâà íà ÅÈÌ.Â ñïîìåíèòå ñè, êàòî ðàçêàçâàëè÷íèòå ñè æèòåéñêè ïðåæèâåëè-öè è òåçè, ñâúðçàíè ñ ðàçâèòèå-òî ìó íà ó÷åí, íå ïðîïóñêà äà äà-äå îöåíêà íà èçâåñòíèòå çà ïî-øèðîêàòà îáùåñòâåíîñò ëè÷íîñ-òè. Òåçè îöåíêè ñà îòêðèòè, ÷åñ-òíè, íàïðàâåíè ñà áåç çëîáà, âèìåòî íà íàóêàòà. Îò òÿõ ìîæåìäà ñúäèì çà îñíîâíèòå ïðèíöè-ïè, êîèòî å ñëåäâàë â æèâîòà ñè– íå ñàìî êàòî ó÷åí, íî è êàòî ÷î-âåê. Àêî ñúäèì ïî äåëàòà ìó, óñ-ïÿë å äà ãè ïðåäàäå è íà íÿêîè îòíåãîâèòå ó÷åíèöè. È â êðàÿ íàñïîìåíèòå ñè ñúîáùàâà: ”Íèêúäåíå ñúì êðúøêàë ïî ïúòÿ ñè, íè-êîãà íå ñúì çàîáèêàëÿë ïðå÷êè-òå ñ õèòðîñò è áåç÷åñòèå – êúìñåáå ñè, êúì õîðàòà, êúì åòíîã-ðàôèÿòà è êúì Ðîäèíàòà.”

HOMO SCIENS 13ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊ


ÑÂÅÒËÀÒÀ ÄÈÐß ÍÀ×ÎÂÅÊÀ È Ó×ÅÍÈß

ÏÐÎÔ. ÂÅËÈÇÀÐ ÂÅËÊÎÂÑò.í.ñ. ä-ð Äèàíà Ãåðãîâà,

Ñåêöèÿ çà òðàêèéñêà àðõåîëîãèÿ, ÍÀÈÌ - ÁÀÍ

Ïðîô. Âåëèçàð Âåëêîâ (1928-1992), åäèí îò íàé-èçòúêíàòèòåáúëãàðñêè èñòîðèöè, åïèãðàô èàðõåîëîã, å ðîäåí â Ñîôèÿ â ñå-ìåéñòâîòî íà èçâåñòíèÿ àðõåî-ëîã Èâàí Âåëêîâ. Èíòåëåêòóàëíà-òà ñðåäà, â êîÿòî ðàñòå, ðîäñòâî-òî ñ åäèí îò íàé- ãîëåìèòå áúë-ãàðñêè ïèñàòåëè - Åëèí Ïåëèí,ïðåäîïðåäåëÿ íå ñàìî íåãîâèòåïðîôåñèîíàëíè èíòåðåñè, íî èáîãàòàòà ìó êóëòóðà è øèðîòàòàíà ìèñëåíåòî ìó.

Èìåòî ìó îñòàâà ñâúðçàíî ñôóíäàìåíòàëíè íàó÷íè èçñëåäâà-íèÿ, â êîèòî îáåäèíÿâà èçâîðîç-íàíèåòî ñ èçäèðâàíå è èçñëåäâà-íå íà åïèãðàôñêè ïàìåòíèöè è àê-òèâíè àðõåîëîãè÷åñêè èçñëåäâà-íèÿ íà åäíè îò íàé- âàæíèòå àð-õåîëîãè÷åñêè îáåêòè â Áúëãàðèÿ,ñ àêòèâíà ïðåïîäàâàòåëñêà ðàáî-òà â Ñîôèéñêèÿ (êúäåòî îò 1971ã. å ïðîôåñîð ïî ñòàðà èñòîðèÿ, àîò 1979 ã. çàâåæäà Êàòåäðàòà ïîñòàðà è ñðåäíîâåêîâíà èñòîðèÿ)è Âåëèêîòúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò(êúäåòî âîäè îò 1964 ã. óíèâåðñè-òåòñêè êóðñîâå ïî ïðîáëåìèòå íàèñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò, èçâî-ðîçíàíèåòî, èñòîðèîãðàôèÿòà,àíòè÷íàòà åïèãðàôèêà), ñúñ çàáå-ëåæèòåëíè îðãàíèçàöèîííè óñè-ëèÿ â æèâîòà íà àêàäåìè÷íèÿ èóíèâåðñèòåòñêèÿ æèâîò, íà Áúë-ãàðñêîòî èñòîðè÷åñêî äðóæåñòâî,êàêòî è ñ àêòèâíà îáùåñòâåíàäåéíîñò.

Â ïúðâèòå ãîäèíè ñëåä çàùè-òàòà íà êàíäèäàòñêàòà ñè äèñåð-òàöèÿ (1954) ðàáîòè â Èíñòèòóòàïî èñòîðèÿ âúðõó èçäàâàíåòî íàëàòèíñêè è ãðúöêè èçâîðè çà áúë-ãàðñêàòà èñòîðèÿ. Ïðåç 1955 ã .ïîñòúïâà â Àðõåîëîãè÷åñêèÿ èí-ñòèòóò è ìóçåé ïðè ÁÀÍ, íà êîéòîñòàâà ñòàâà çàì.-äèðåêòîð (1971),îò 1973 - ðúêîâîäèòåë íà Ñåêöè-ÿòà ïî åïèãðàôèêà è íóìèçìàòè-êà (1973), à îò 1987 ã. è äèðåê-òîð.

Ðàçêîïêèòå â ãðúöèòå êîëîíèèè ðèìñêè ãðàäîâå òîé ðàçøèðè ñòðàêèéñêàòà ïðîáëåìàòèêà. Ðú-êîâîäè åäíà îò òîãàâà ìàëîáðîé-íèòå ïîäâîäíè åêñïåäèöèè ó íàñ- „Êîñìîñ”, êàêòî è ïúðâàòà áúë-

ãàðñêà åêñïåäèöèÿ â Êàðòàãåí ïîëèíèÿ íà ÞÍÅÑÊÎ (1973-1974).Íåóìîðíî èçäèðâà è ïóáëèêóâàåïèãðàôñêè ïàìåòíèöè îò òåðèòî-ðèÿòà íà Áúëãàðèÿ (Ìåñåìáðèÿ,Ñåðäèêà, Îäåñîñ, Ìîíòàíà è äð.).

Îãðîìåí å áèáëèîãðàôñêèÿòîáåì íà èçäàäåíèòå îò Â. Âåëêîâòðóäîâå â îáëàñòòà íà àíòè÷íî èç-âîðîçíàíèå, ãðúöêè è ëàòèíñêè èç-âîðè çà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, ïðå-âåäåíè è êîìåíòèðàíè þðèäè÷åñ-êè èçâîðè çà êúñíîàíòè÷íàòà íèèñòîðèÿ, ïðîó÷âàíèÿ âúðõó áàë-êàíñêèÿ þãîèçòîê ïðåç àíòè÷íàòàè êúñíîàíòè÷íàòà åïîõà, èñòîðè-ÿòà íà Äîëíîäóíàâñêèÿ ëèìåñ èóêðåïåíèòå ñåëèùà, ðàçâèòèåòîíà ãðàäà, íà ñåëîòî è íà àãðàðíè-òå îòíîøåíèÿ, íà ðîáñòâîòî, íàòðàêèéñêîòî ïðèñúñòâèå â Åãèïåòïðåç åëèíèñòè÷åñêàòà è ðèìñêà-òà åïîõà (â ñúàâòîðñòâî ñ Àë.Ôîë).

Ñ óâàæåíèå êúì ïðåäøåñòâå-íèöèòå è ïîä÷åðòàíî âíèìàíèåêúì ïðèíîñèòå è îáùîòî ñúñòîÿ-íèå íà áúëãàðñêàòà àðõåîëîãè÷åñ-êà íàóêà ïðîô. Âåëêîâ ïðàâè ìíî-ãîáðîéíè áèáëèîãðàôñêè ïðåãëå-äè (äâåòå èçäàíèÿ íà „Áèáëèîãðà-ôèÿ íà áúëãàðñêàòà àðõåîëîãèÿ”- ñúñ Ñ. Ãåîðãèåâà, „Èñòîðèÿ íàèçó÷åíèÿòà íà Ìàäàðñêèòå íàäïè-ñè” è ìí. äð.).

Îò 1965 ã., ñ âúçîáíîâÿâàíå-òî íà Áúëãàðñêîòî èñòîðè÷åñêîäðóæåñòâî å èçáðàí çà ÷ëåí íàÁþðîòî è ðúêîâîäèòåë íà ñåêöèÿ.Â. Âåëêîâ å åäíà îò îñíîâíèòåôèãóðè â çàëàãàíåòî íà îðãàíè-çàöèîííèòå îñíîâè íà òðàêîëî-ãè÷íèòå èçñëåäâàíèÿ â Áúëãàðèÿ.Àíãàæèðàí ñ ïðîáëåìèòå íà ìó-

çåéíîòî äåëî, îò 1972 äî 1987 ã.òîé å ïðåäñåäàòåë íà ÈÊÎÌ. Ðå-äàêòîð å íà „Ðàçêîïêè è ïðîó÷âà-íèÿ”, íà ñï. „ Àðõåîëîãèÿ”, íà èç-äàíèÿòà íà ÁÈÄ. Àêòèâíî ñúòðóä-íè÷è íà ñï. „Òóðèñò”.

Îáùåñòâåíîòî ïðèçíàíèå çàíåãîâèòå ïðèíîñè ëè÷è îò ìíîãîá-ðîéíèòå äúðæàâíè íàãðàäè, îò ïî-÷åòíèòå ãðàìîòè íà áúëãàðñêèòåãðàäîâå, çà ðàçêðèâàíåòî íà ÷èå-òî ìèíàëî å îòäàë ìíîãî ñèëè.Âèñîêà ìåæäóíàðîäíà îöåíêà çàïðèíîñèòå íà Â. Âåëêîâ å èçáîðúòìó çà ÷ëåí íà Ãåðìàíñêèÿ àðõåî-ëîãè÷åñêè èíñòèòóò (1973) è íàÀâñòðèéñêèÿ àðõåîëîãè÷åñêè èí-ñòèòóò (1978). Ïðåç 1987 ã. ïîëó-÷àâà Õåðäåðîâàòà íàãðàäà çà îñî-áåíè çàñëóãè â ðàçâèòèåòî íà íà-óêàòà, èçêóñòâîòî è êóëòóðàòà, çàñúòðóäíè÷åñòâî è ðàçáèðàòåë-ñòâî.

Íå ñàìî ó÷åíèÿò, íî è ÷îâåêúòÂ. Âåëêîâ îñòàâè åäíà äúëáîêàäèðÿ â æèâîòà íà Àðõåîëîãè÷åñ-êèÿ èíñòèòóò è â ñïîìåíèòå íà íå-ãîâèòå ñïåöèàëèñòè. Òîé áå ñúç-äàë àòìîñôåðà, â êîÿòî ñ èçêëþ-÷èòåëíà åíåðãè÷íîñò, äåëîâèòîñòè äîáðîíàìåðåíîñò çà ìèíóòè îò-êëèêâàøå è ðåøàâàøå ñ óñìèâêàïðèÿòíè è íåïðèÿòíè ïðîáëåìè,ñïîäåëÿéêè ìèìîõîäîì ñïîìåíè,ñúáèòèÿ è èíòåðåñíè ôàêòè. Ðàç-äàâàøå çíàíèÿ è õóìîð, ïðîâîêè-ðàøå è ñòèìóëèðàøå ìëàäèòå ñôðàçàòà „Íå ñå ñòðàõóâàé äàóïîòðåáèø èíòåëèãåíòíîñòòàñè!” – åäèí ïðèçèâ, âèíàãè íåäî-ëþáâàí îò àäìèíèñòðàòîðèòå.Ðàçêàçâàøå èíòåðåñíè ôàêòè îòìèíàëîòî, ñðåä êîèòî è îêîëî âå÷-íèÿ ñïîð çà ñìúðòòà íà öàð Áî-

ðèñ.Ïîñåùàâàõ ãî â áîëíèöàòà äîïîñëåäíèòå ìó äíè. Òîãàâà òîé –äèðåêòîðúò íà íàøèÿ èíñòèòóò èçàì.–ïðåäñåäàòåëÿò íà ÁÀÍ, áåïîåë ïðåäñåäàòåëñòâîòî íà îðãà-íèçèðàíàòà â ðàìêèòå íà áúëãà-ðî-èòàëèàíñêîòî íàó÷íî ñúòðóä-íè÷åñòâî è ñúñ ñúäåéñòâèåòî íàÑúâåòà íà Åâðîïà Ìåæäóíàðîä-íà êîíôåðåíöèÿ ïî ãåîàðõåîëî-ãèÿ â Êîçåíöà, Èòàëèÿ. Òàçè êîí-ôåðåíöèÿ òðÿáâàøå äà ïðîïðàâèïúò íà åäíî íîâî íàïðàâëåíèå, âêîåòî áúëãàðñêèòå àðõåîëîçè è ãå-îëîçè â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ èòàëè-àíñêèòå ñè êîëåãè, áÿõà íàïðàâè-ëè çíà÷èòåëíè ïðèíîñè. Êàòî ñåê-ðåòàð íà òàçè ïðîÿâà ìó ïðåäñòà-âÿõ õîäà íà ïîäãîòîâêàòà. È âáîëíè÷íàòà ñòàÿ, êîãàòî òÿëîòîïî÷òè âå÷å íå ëè÷åøå ïîä çàâèâ-êèòå, ïðîô. Â. Âåëêîâ ãîâîðåøåðàçïàëåíî çà òàçè áúäåùà íàó÷-íà ñðåùà è îùå ïîâå÷å çà òîâàêàê âèæäàøå áúäåùåòî íà èíñòè-òóòà. „Àç ùå âè êàæà êàêâî ùå ñòà-âà” - êàçâàøå òîé. Îáè÷àøå èí-ñòèòóòà, ïîçíàâàøå õîðàòà ñ âñè÷-êèòå èì ñòðàííîñòè è òâúðäåøå,÷å çíàå êàêâî ùå ñòàâà íàòàòúê.

Åíåðãè÷íîòî ñëîâî è ïëàìú-êúò â î÷èòå ìó ïðàâåõà àáñóðäíàìèñúëòà, ÷å ìàòåðèÿòà ìîæå äàíàääåëåå íàä äóõà. È ñèãóðíî åòàêà. Çàùîòî íå ñàìî óñåùàì, íîè ñìåÿ äà òâúðäÿ, ÷å ñìå â äúëãíà íåîñúùåñòâåíèòå ïëàíîâå èïðîåêòè íà åäíà òîëêîâà âàæíà çàèäåíòè÷íîñòòà íà ñàìî÷óâñòâèå-òî íà íàðîäà íè, çà ðàçáèðàíåòîíà åâðîïåéñêàòà öèâèëèçàöèÿ íà-óêà, íà âèñîòàòà íà íåãîâèòå íà-ó÷íè ïîñòèæåíèÿ, êîèòî áè òðÿá-âàëî äà áúäàò íàäìèíàâàíè îòñëåäâàùèòå ïîêîëåíèÿ. Ëèïñâàíè âñå ïî-ðÿäêî ñðåùàíàòà äíåñåòèêà è óâàæåíèå êúì êîëåãèòå –è êúì ïî-âúçðàñòíèòå, è êúì íàâ-ëèçàùèòå â òîâà òðóäíî ïîïðèùåíà çíàíèåòî, êîÿòî áåøå íîðìàë-íèÿò òîí íà îáùóâàíå.

Äàíî èìàìå ñèëè äà áúäå ïðî-äúëæåíà îñòàâåíàòà äúëáîêà äè-ðÿ îò ó÷åíèÿ è ÷îâåêà ÂåëèçàðÂåëêîâ!

ÏÚÒÅÊÀÒÀ ÍÀ ×ËÅÍ-ÊÎÐ.ÈÍÆ. ÈÂÀÍ ÈÂÀÍÎÂ

Ñò.í.ñ. äôí Èñêðà Àðñåíîâà,ñåêöèÿ "Ñîöèîëîãè÷åñêè íàóêè" êúì ÑÓÁ

Âúðâåéêè ïî ïàíîðàìíàòà ïú-òåêà ßðåìà – Æåëåçíèöà – Áèñòðè-öà ñå çàñëóøàõ â ðàçãîâîðà ìåæ-äó äÿäî è âíóê: „Òàçè ïúòåêà, ñè-íå, ñå íàðè÷à „ïúòåêàòà íà èíæ.Èâàí Èâàíîâ”.

Èíæ. È. Èâàíîâ çàïî÷âà äà ðà-áîòè â Ñîôèéñêàòà îáùèíà ïðåç1915 ã. è äà ðåàëèçèðà çíàíèÿòàñè êàòî ñòðîèòåëåí èíæåíåð, ïðè-äîáèòè ïî âðåìå íà ñëåäâàíåòîñè â Ìþíõåí. Îáåçïîêîåí îò ñúñ-òîÿíèåòî íà âîäîñíàáäÿâàíåòî íàÑîôèÿ òîé çàïî÷âà äà ïðîó÷âàâúçìîæíîñòèòå íà ðèëñêèòå âîäî-èçòî÷íèöè è èçãîòâÿ ãåíåðàëåíïðîåêò çà âîäîñíàáäÿâàíå íà ãðà-äà. Òîâà å ïúðâèÿò ãðàíäèîçåíïðîåêò çà âîäîñíàáäÿâàíå íà Ñî-ôèÿ, êîéòî ïðåäâèæäà êîìïëåêñíîèçïîëçâàíå íà âîäèòå îò Ðèëà çàâîäîñíàáäÿâàíå è äîáèâ íà åëåê-òðîåíåðãèÿ, êàòî å ïðèåòà íîðìàíà âîäîïîòðåáëåíèå 200 ë íà ÷î-âåê íà äåíîíîùèå. Âîäîïðîâîäúò“Ðèëà-Ñîôèÿ” å îòêðèò ïðåç 1933

ã. Çà òàçè ñè íàó÷íî-ïðèëîæíà äåé-íîñò èíæ. Èâàí Èâàíîâ å èçáðàíïðåç 1934 ã. çà äîïèñåí ÷ëåí íàÁúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêè-òå. Ñ öàðñêè óêàç ¹ 210 îò 24 ìàé1934 ã. èíæ. Èâàí Èâàíîâ å íàçíà-÷åí çà êìåò íà Ñîôèÿ. Âåäíàãà ñåèçãîòâÿ íîâà “Íàðåäáà-çàêîí çàçàñòðîÿâàíå íà ñòîëèöàòà Ñîôèÿ”,êîÿòî äîïðèíàñÿ çà ïîäîáðÿâàíåíà ãðàäîóñòðîéñòâåíàòà äåéíîñò âÑîôèÿ è â êîÿòî ñå ïðåäâèæäàñúçäàâàíåòî íà íîâ ãðàäîóñòðîé-ñòâåí ïëàí íà ñòîëèöàòà, èçäúð-æàí â äóõà íà ìîäåðíèòå åâðîïåé-

ñêè ãðàäîóñòðîéñòâåíè òåíäåíöèè.Èíæ. Èâàíîâ êàíè âèäíèÿ íåìñêèóðáàíèñò À. Ìóñìàí äà èçãîòâèïëàí çà ðàçâèòèå íà ñòîëèöàòà âäóõà íà ìîäåðíèòå åâðîïåéñêèãðàäîóñòðîéñòâåíè òåíäåíöèè. Çàñúæàëåíèå, çà òîâà ìó „äåÿíèå”ïðåç 1945 ã. å èçêëþ÷åí îò ÁÀÍ èâúçñòàíîâåí åäâà ïðåç 1991 ã., íå-çàâèñèìî îò ðåàáèëèòèðàíåòî ìóïðåç 1946 ã.

Êàòî ó÷åí ïðèëîæíèê òîé ó÷àñ-òâà â ðàçðàáîòâàíåòî íà ïðîåêòè-òå çà Áðúøëÿíñêàòà íàïîèòåëíàñèñòåìà, öÿëîñòíîòî ïðîó÷âàíå íà

Èñêúð è ïîðå÷èÿòà ìó îò Ðèëà äîÄóíàâ. Ïîä íåãîâî ðúêîâîäñòâî ñåèçãðàæäàò õèäðîâúçåëúò „Èñêúð”,âîäíîåëåêòðè÷åñêèòå öåíòðàëè„Ïàñàðåë”, „Êîêàëÿíå” è „Ñîôèÿ”,íàñèïíèÿò ÿçîâèð „Ïàí÷àðåâî”.Àâòîð å íà „Áÿëî-Èñêúðñêèÿ ÿçî-âèð” (1936). Êàòî åêñïåðò òîé åïðèçíàò è îò çàïàäíèòå ñïåöèàëèñ-òè, è îò ðóñêèòå, çà êîåòî å êàíåí âðàçëè÷íè åêñïåðòíè ñúâåòè.

Äåéíîñòòà ìó êàòî ó÷åí è îá-ùåñòâåíèê íå ñå îãðàíè÷àâà ñàìîâ îáëàñòòà íà õèäðîñòðîèòåëñòâî-òî. Ïî íåãîâî âðåìå ñå âúâåæäààâòîáóñíèÿò (26 àïðèë 1935 ã.) èòðîëåéáóñíèÿò (8 ôåâðóàðè 1941ã.) òðàíñïîðò â Ñîôèÿ. Çàåäíî ñÃåîðãè Äóõòåâ ïðàâÿò èñòèíñêèáóì â ïàðêîâîòî äåëî. Â Áîðèñî-âàòà ãðàäèíà ñà çàñàäåíè 1400 ðî-çè, ðàçøèðåí å ðîçàðèóìúò, ñúç-äàäåí å “ßïîíñêè êúò” â ÷àñòòà êúìÖàðèãðàäñêî øîñå, çàñàäåí ãëàâ-

14 HOMO SCIENSÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊïðîäúëæåíèå îò ñòð. 13

ÁÎÒÀÍÈÊÚÒ ÁÎÐÈÑÑÒÅÔÀÍÎÂ È ÍÅÃÎÂÈÒÅ

ÀÔÎÐÈÇÌÈÀêàä. Àëåêñàíäúð Õ. Àëåêñàíäðîâ,

Èíñòèòóò çà ãîðàòà - ÁÀÍ

ÀÊÀÄ. ÍÈÊÎËÀÉ ÑÒÎßÍÎÂ –ÁÅËÅÆÈÒ ÁÚËÃÀÐÑÊÈ

ÁÎÒÀÍÈÊÏðîô. ä-ð Ñòåôàí Ñòàíåâ,

Ïðèðîäîíàó÷åí ìóçåé – Ïëîâäèâ

íî ñúñ ñàêóðà - ÿïîíñêà âèøíà.Èíæ. Èâàí Èâàíîâ èìà îòíîøå-

íèå è êúì êóëòóðíîòî ðàçâèòèå íàÑîôèÿ. Òîé ñúçäàâà ïðåç 1941 ã.ïðè Ñîôèéñêàòà îáùèíà íîâî îò-äåëåíèå çà “Êóëòóðíè ãðèæè, òåëåñ-íî âúçïèòàíèå è ïðîïàãàíäà”, êúìêîåòî ñà îáîñîáåíè îòäåëåíèòå îòÀäìèíèñòðàòèâíîòî îòäåëåíèåñëóæáè íà Ãðàäñêàòà áèáëèîòåêà,ñòàòèñòèêàòà è ïåðèîäè÷íèÿ ïå÷àò.

Íà Ãðàäñêàòà áèáëèîòåêà ñà äàäå-íè çà èçïúëíåíèå ïî-âàæíè çàäà-÷è êàòî: äà ñå îáçàâåäå êàòî íàé-ãîëÿìàòà ñòîëè÷íà îáùîäîñòúïíàáèáëèîòåêà è áèáëèîòåêà çà áåç-ïëàòåí äîìàøåí ïðî÷èò; äà èçãðà-äè ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà ñòîëè÷íè-òå ÷èòàëèùà îò ãðàäà è ïðèñúåäè-íåíèòå ñåëèùà åäíà ãîëÿìà ìðå-æà îò äåéíè áèáëèîòå÷íè èíñòèòó-öèè; äà ñúñòàâè è ïîääúðæà åäè-íåí öåíòðàëåí êàòàëîã íà öÿëîòîãðàäñêî êíèæíî áîãàòñòâî è äà ñúñ-


Â ðàííàòà åñåí íà 1975 ã. èìàõùàñòëèâàòà âúçìîæíîñò äà ïîñå-òÿ çà äâå ñåäìèöè Íîðâåãèÿ. Òàìñå ñðåùíàõ è ñúñ ñòàðèÿ ïðîôå-ñîð îò Óíèâåðñèòåòà â Îñëî ïðîô.Ðîëô Íîðäõàãåí, ñ êîãîòî èìàõêðàéíî èíòåðåñåí ðàçãîâîð. „Âèåñòå îò Áúëãàðèÿ?!” - âúçêëèêíàòîé. - „Ïîçíàâàòå ëè ïðîô. Íèêî-ëàé Ñòîÿíîâ? Íèå áÿõìå ïðèÿòå-ëè. Çàïîçíàõìå ñå íà Ñâåòîâíèÿáîòàíè÷åñêè êîíãðåñ â Êåéì-áðèäæ ïðåç 1930 ã. Òîé èçíåñåäîêëàä çà áóêîâèòå ãîðè íà Áàë-êàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ, êîéòî íàï-ðàâè ñèëíî âïå÷àòëåíèå. Âïðî-÷åì, Ñòîÿíîâ áåøå âå÷å èçâåñ-òíî èìå â áîòàíè÷åñêèòå ñðåäèè ñ ãîäèíèòå ïðîäúëæè äà ñå óò-âúðæäàâà êàòî åäèí îò íàé-äîá-ðèòå áîòàíèöè íà Áàëêàíèòå èâ Åâðîïà... Áåøå ãîëÿì áîòàíèê,íàèñòèíà è èíòåðåñåí ñúáåñåä-íèê, ãîâîðåøå íÿêîëêî åçèêà.” Èêàòî ïîìúë÷à ìàëêî, ïðîô. Íîð-äõàãåí äîáàâè: „Ñòîÿíîâ èìà åä-íà ïðåêðàñíà ñòàòèÿ çà Ðåóì ðà-ïîíòèêóì, èçâåñòåí äîñêîðîåäèíñòâåíî îò Ðèëà ïëàíèíà. Àçíàìåðèõ òîâà ðÿäêî ðàñòåíèå èâ Íîðâåãèÿ, ïðîó÷âàõ ãî ïîäðîá-íî, íàïèñàõ ñòàòèÿ. Åòî.” Òîé èç-âàäè îò áèáëèîòåêàòà ñè îòïå÷à-òúê îò ñòàòèÿòà è ìè ãî ïîäàðè.Áëàãîäàðèõ è ãî ðàçãúðíàõ. Íàïúðâàòà ñòðàíèöà èìàøå ïîñâå-ùåíèå: „Â ïàìåò íà ïðîô. ä-ð Íè-êîëàé Ñòîÿíîâ, Ñîôèÿ (1883-1968)”.Ìàêàð è îùå ìëàä íàó÷åí ðà-áîòíèê, ïîçíàâàõ äîáðå òâîð÷åñ-òâîòî íà ïðîô. Í. Ñòîÿíîâ, çíàåõ,÷å å ó÷åí ñ øèðîêà ìåæäóíàðîäíàèçâåñòíîñò è âúïðåêè òîâà äóìèòåè ïîñâåùåíèåòî íà ïðîô. Ð. Íîð-äõàãåí ñèëíî ìå ðàçâúëíóâàõà. Òî-âà å åäèí îò ìàëêîòî ñëó÷àè, êî-

äà, ìåæäó êîèòî „Ôëîðàòà íà Áúë-ãàðèÿ” (ñ Á. Ñòåôàíîâ), „Àêëèìà-òèçàöèîííàòà ïðîáëåìà â Áúëãà-ðèÿ”, „Îïèò çà õàðàêòåðèñòèêà íàãëàâíèòå ôèòîöåíîçè â Áúëãàðèÿ”,„Âúðõó ïðîèçõîäà íà àðêòè÷åñêèÿåëåìåíò âúâ ôëîðàòà íà Áàëêàí-ñêèÿ ïîëóîñòðîâ”, „Êðèòè÷íè ïðî-ó÷âàíèÿ âúðõó áúëãàðñêèòå ïðåä-ñòàâèòåëè íà ð. Äèàíòóñ” (ñ Á.Àõòàðîâ), „Îïèò çà àíàëèç íà ðå-ëèêòíèÿ åëåìåíò âúâ ôëîðàòà íàÁàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ”, „Áóêîâè-òå ãîðè íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ”è äð.Í. Ñòîÿíîâ áåøå àâòîð è íàä150 íàó÷íîïîïóëÿðíè ñòàòèè è íÿ-êîè êíèãè. Òå ñà íàïèñàíè ìíîãîìàéñòîðñêè, íà õóáàâ è ïðèÿòåí çà÷åòåíå åçèê è ñòèë è èìàò òàçè îñî-áåíîñò, ÷å ñà îðèãèíàëíè ïî ñú-äúðæàíèå, îòðàçÿâàò íàé-÷åñòîíåãîâèòå ëè÷íè íàáëþäåíèÿ âïå-÷àòëåíèÿ è ðàçáèðàíèÿ, è ñà ïîñ-âåòåíè ïðåäèìíî íà ñúâðåìåííèáîòàíè÷åñêè è ïðèðîäîíàó÷íèâúïðîñè.Áîãàòîòî íàó÷íî òâîð÷åñòâî íàïðîô. Í. Ñòîÿíîâ è äúëãîãîäèøíà-òà ìó ïðåïîäàâàòåëñêà, îðãàíèçà-öèîííà äåéíîñò ìó îòðåæäàò ìÿñ-òî íà åäèí îò íàé-áåëåæèòèòå íà-øè ó÷åíè è ïðîñâåòíè äåéöè â îá-ëàñòòà íà áèîëîãèÿòà è íà áîòàíèêîò íàé-âèñîêà åâðîïåéñêà êëàñà.Âå÷å áëèçî 40 ãîäèíè òîé íå å ñðåäíàñ, íî ñïîìåíúò çà íåãîâàòà âíó-øèòåëíà îñàíêà, îáàÿòåëíà ëè÷-íîñò è îãðîìíà íàó÷íà åðóäèöèÿ ñàæèâè; êíèãèòå, ñòàòèèòå è ó÷åáíè-öèòå ìó íå ñà çàãóáèëè ñâîÿòà àê-òóàëíîñò è ïðîäúëæàâàò äà áúäàòíåîöåíèì èçòî÷íèê íà çíàíèÿ çàáúëãàðñêàòà è áàëêàíñêàòà ôëîðàè ðàñòèòåëíîñò, äà íè ðåñïåêòèðàòñ íàó÷íèòå ñè ïðèíîñè è äà íè âäúõ-âàò ñàìî÷óâñòâèå.

òàâè è ïîääúðæà ïúëíà êðàåâåä-ñêà áèáëèîãðàôèÿ çà ãðàä Ñîôèÿ,æèâîòà è ïðîÿâèòå â íåãî.

Áëàãîäàðåíèå íà èíæ. ÈâàíîâÑîôèÿ ïîñòèãà åäíî âèñîêî íèâîíà ñâîåòî àðõèòåêòóðíî, ãðàäîóñ-òðîéñòâåíî è áëàãîóñòðîéñòâåíîðàçâèòèå è ñòàâà åäíà ïðèâëåêà-òåëíà è ìîäåðíà ñòîëèöà.

„Äÿäî, ïîïèòà âíóêúò, à ìîãà ëèè çà äà èìàì ïúòåêà êàòî èíæ.Èâàíîâ?”

„Ìîæåø, ðàçáèðà ñå, ñòèãà äà

èñêàø è äà æèâååø ñ ïðîáëåìèòåíà õîðàòà. Íî çà òîâà òðÿáâà ìíî-ãî äà ñå ó÷èø è äà ñúóìååø äàïðèëîæèø çíàíèÿòà â ïðàêòèêàòà.Äà ñè ñêðîìåí, èçêëþ÷èòåëíî åðó-äèðàí, îòçèâ÷èâ, íîâàòîð, äà öå-íèø íàóêàòà è çíàíèåòî.”

Òîãàâà ñå çàìèñëèõ: „Êàêâà ïî-õóáàâà ïúòåêà îò òàçè, äà îñòà-âèø òðàéíà ñëåäà â æèâîòà íàîáùåñòâîòî è äà íàêàðàø õîðà-òà äà ñëåäâàò òâîÿ ïðèìåð êà-òî ÷ë.-êîð. èíæ. Èâàí Èâàíîâ.”

ãàòî íà ÷óæäà çåìÿ ñúì ñå ÷óâ-ñòâàë ãîðä, ÷å ñúì áúëãàðèí.Íèêîëàé Àíäðååâ Ñòîÿíîâ åðîäåí íà 21 íîåìâðè 1883 ã. â ãð.Ãðîäíî, Ðóñèÿ. Ó÷è ãèìíàçèÿ â Áå-ëîñòîê (ñåãà â Ïîëøà) è ñëåäâàÀãðîõèìè÷åñêîòî îòäåëåíèå íà Êè-åâñêàòà ïîëèòåõíèêà. Çà ðåâîëþ-öèîííà äåéíîñò å àðåñòóâàí, ëå-æè â çàòâîðà è èçïðàòåí íà çàòî-÷åíèå, îòêúäåòî èçáÿãâà è èäâà âÁúëãàðèÿ. Çàâúðøâà åñòåñòâåíèíàóêè â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò,ñïåöèàëèçèðà åäíà ãîäèíà â Ìþí-õåí ïðè ñâåòîâíîèçâåñòíèÿ ó÷åíïðîô. Ê. Ãüîáåë, ó÷àñòâà â Áàë-êàíñêàòà è â Ïúðâàòà ñâåòîâíàâîéíà è îò åñåíòà íà 1916 ã. ñòàâààñèñòåíò â Óíèâåðñèòåòà ïðèïðîô. Ñ. Ïåòêîâ. Îò 1922 ã. å äî-öåíò è ðúêîâîäèòåë íà Êàòåäðàòàïî áîòàíèêà â íîâîîòêðèòèÿ Àãðî-íîìîëåñîâúäåí ôàêóëòåò, îò 1930ã. - ïðîôåñîð, îò 1938 ã. - àêàäå-ìèê. Ïðåç 1936 ã. ïîåìà Êàòåäðà-òà ïî ñèñòåìàòèêà íà ðàñòåíèÿòàè ðàñòèòåëíà ãåîãðàôèÿ âúâ Ôè-çèêî-ìàòåìàòè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íàÑîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, êúäåòî ñåïåíñèîíèðà (1951).„Íåãîâèòå ëåêöèè - ïèøåïðîô. Á. Êèòàíîâ - áÿõà èçíàñÿíè

âèíàãè òåìïåðàìåíòíî, ñ æèâ,öâåòèñò åçèê, êîåòî îñîáåíîïðèâëè÷àøå ñòóäåíòèòå. Ãîëÿ-

ìàòà ìó îáùà êóëòóðà, ñúðäå÷-íèòå ìó è äðóãàðñêè îáíîñêè, áÿ-õà ãî íàïðàâèëè ëþáèìåö íà ñòó-äåíòèòå åñòåñòâåíèöè.” Äðóãíåãîâ ñòóäåíò - çîîëîãúò ñò.í.ñ. Í.Áîåâ, ïðåäè ãîäèíè ìè ñïîäåëè:„Ëåêöèèòå íà ïðîô. Ñòîÿíîâ áÿ-õà îáðàçåö íà íàó÷íà åðóäèöèÿ,ñúäúðæàõà êîëîñàëíà áèîëîãè-÷åñêà èíôîðìàöèÿ, íàõîä÷èâè îá-ðàçíè ñðàâíåíèÿ è èíòåëåêòóà-ëåí õóìîð. Ïðàêòèêàòà ïúê áå-øå íèç îò õóáàâè, óìîðèòåëíèåêñêóðçèè ñ ìíîãî „êàê”, „êúäå”, „çàêàêâî” è ò.í. çà âñÿêî ðàñòåíèå.×îâåê è áåç äà ñúçíàâà, èçïèòâà-øå ãîðäîñò, ÷å å ñòóäåíò íà Íè-êîëàé Ñòîÿíîâ.”Ñúùåâðåìåííî Í. Ñòîÿíîâ åíàó÷åí ðúêîâîäèòåë íà õåðáàðèó-ìà â Öàðñêèÿ åñòåñòâåíîèñòîðè-÷åñêè ìóçåé (1928-1947) è ïðúâäèðåêòîð íà Èíñòèòóòà ïî áîòàíè-êà ïðè ÁÀÍ (1951-1962). Áèë å îùåïðåäñåäàòåë íà Áúëãàðñêîòî áîòà-íè÷åñêî äðóæåñòâî, ãëàâåí íàó÷åíñåêðåòàð íà ÁÀÍ, ÷ëåí íà ðåäèöàíàøè è ÷óæäè äðóæåñòâà, îðãàíè-çàöèè, êîìèñèè è ïð.Ðàáîòè â îáëàñòòà íà ôëîðèñ-òèêàòà, òàêñîíîìèÿòà, ôèòîãåîãðà-ôèÿòà, ôèòîöåíîëîãèÿòà è äð., êà-òî â ìíîãî ñëó÷àè ïîñòàâÿ îñíî-âèòå íà òåçè ïðîó÷âàíèÿ ó íàñ.Àâòîð å íà îêîëî 200 íàó÷íè òðó-

Àêàä. Áîðèñ Ñòåôàíîâ (1894-1979) å åäèí îò íàé-ãîëåìèòå áî-òàíèöè è ëåñîáèîëîçè íå ñàìî íàÁàëêàíèòå, íî è â Åâðîïà. Òîé áå-øå è åäèí îò íàé-ãîëåìèòå åðó-äèòè è ìúäðè õîðà ó íàñ ïðåç ìè-íàëèÿ âåê, òúé êàòî îñâåí ÷å ïðè-òåæàâàøå îãðîìíè åíöèêëîïåäè÷-íè çíàíèÿ, ãîëÿìà íàáëþäàòåë-íîñò, àíàëèòè÷åí è ïðîíèöàòåëåíóì è ôåíîìåíàëíà ïàìåò, ìîæå-øå òî÷íî äà àíàëèçèðà è ïðåä-ñêàçâà ïðîöåñèòå è ñúáèòèÿòà, àìîæå áè å ïðèòåæàâàë ñïîñîá-íîñòòà íà ïðîçðåíèå. Êàòî îôè-öåð – êîìàíäèð íà ðîòà â Áåëî-ìîðèåòî ïðåç 1917 ã., òîé ïðåä-âèæäà ïðîâàëà íà Ôåðäèíàíä,îùå ïðåç 1941 ã. – ïîðàæåíèåòîíà Õèòëåð, à ïðåç 70-òå ãîäèíè –íàêúäå âîäÿò íåäúçèòå íà ïîëè-òè÷åñêàòà ñèñòåìà. Êîãàòî â íà-

÷àëîòî íà 1944 ã. ïðåäëàãàò ìè-íèñòåðñòâî íà èçâåñòíèÿ ãåíåòèêïðîô. Äîí÷î Êîñòîâ, òîé òúðñè èïîëó÷àâà êîìïåòåíòåí ñúâåò îòÁîðèñ Ñòåôàíîâ: ”Äîí÷î, àêî èñ-êàø äà çàïàçèø ãëàâàòà ñè, îòêàç-âàé ìèíèñòåðñêè ïîñò.” Âïîñëåä-ñòâèå ñòàâà ÿñíî, ÷å òîçè ïðèÿ-òåëñêè ñúâåò å ñïàñèë æèâîòà íà

Äîí÷î Êîñòîâ.Àêàä. Áîðèñ Ñòåôàíîâ áåøåîò ïîñëåäíèòå ó÷åíè åíöèêëîïå-äèñòè ñ ôóíäàìåíòàëíè çíàíèÿïî ôëîðèñòèêà, òàêñîíîìèÿ, ôè-òîöåíîëîãèÿ, ôèòîãåîãðàôèÿ, ïà-ëåîáîòàíèêà, äåíäðîëîãèÿ, àíà-òîìèÿ íà äúðâîòî, ðàñòèòåëíàôèçèîëîãèÿ è åêîëîãèÿ. Îñâåí òî-

âà òîé ïðèòåæàâàøå ãîëåìè ïîç-íàíèÿ ïî ãåîãðàôèÿ, èñòîðèÿ, ãå-îëîãèÿ, ëèòåðàòóðà, ôèëîñîôèÿ,òåîëîãèÿ, ïðàâî, èçêóñòâî è äðó-ãè îáëàñòè íà ÷îâåøêîòî çíàíèå.Öåëèÿò ìó æèâîò áåøå áîðáà - ñïîáåäè è çàãóáè, ñ íàñòúïëåíèÿè îòñòúïëåíèÿ, âñè÷êî â èìåòî íàíàóêàòà è ïðèðîäàòà.Ãëîáàëíîòî ìèñëåíå íà àêàä.Á. Ñòåôàíîâ ñúñ ñèëíî åâðîïåé-ñêî âëèÿíèå ñå äúëæè äî èçâåñ-òíà ñòåïåí è íà ñïåöèàëèçàöèèòåìó ïðåç 1924-1925 ã. â Áîòàíè÷åñ-êàòà ãðàäèíà Êþ–Ëîíäîí, Áîòàíè-÷åñêàòà ãðàäèíà è ìóçåé â Äàëåì–Áåðëèí, è Áîòàíè÷åñêèÿ èíñòèòóòêúì Óíèâåðñèòåòà–Âèåíà.Êàòî ëè÷íîñò ñ ïîä÷åðòàíîäîñòîéíñòâî òîé íå å ïîçâîëÿâàë

HOMO SCIENS 15ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊïðîäúëæåíèå îò ñòð. 14

ìåíòîðñòâî è ïðåêëîíåíèå ïðåäïîëèòèöè è ìîíàðñè. Âúïðåêè ÷åå áèë â ïðèÿòåëñêè îòíîøåíèÿ ñãðóïàòà íà öàð Áîðèñ ²²², âêëþ÷-âàùà ïðîô. Íèêîëàé Ñòîÿíîâ,ïðîô. Èâàí Áóðåø, Åëèí Ïåëèí èïðîô. Áîðèñ Àõòàðîâ íà áàçàòà íàîáù èíòåðåñ êúì áúëãàðñêàòà

ïðèðîäà, ïîðàäè ñâîáîäîìèñëè-åòî ñè Á. Ñòåôàíîâ ñêúñâà êîí-òàêòèòå ñ öàðÿ. Ñëåä ãîäèíè òîéîòêàçâà ñ ïèñìî äî Òîäîð Æèâêîâäúðæàâíî îòëè÷èå ñ ìîòèâ, ÷å òîñå ïîâòàðÿ, êîåòî ñïîðåä íåãî îç-íà÷àâà ëèïñà íà ðàçâèòèå â ðà-áîòàòà ìó, à òîâà å íåïðèåìëèâîçà íåãî.Íàó÷íîòî è íàó÷íîïîïóëÿðíî-


òî òâîð÷åñòâî íà àêàä. Á. Ñòåôà-íîâ îáõâàùà îêîëî 300 êíèãè, ñòà-òèè è ó÷åáíèöè, íî äîðè ñàìî êíè-ãèòå ìó “Ôëîðà íà Áúëãàðèÿ”(1925), ñúâìåñòíî ñ ïðîô. Íèêî-ëàé Ñòîÿíîâ, “Ïðîèçõîæäåíèå èðàçâèòèå íà âåãåòàöèîííèòå òèïî-âå â Ðîäîïèòå” (1927), “Äåíäðî-ëîãèÿ” (1934) è “Ôèòîãåîãðàôñêèåëåìåíòè íà Áúëãàðèÿ” (1943) ñà

äîñòàòú÷íè äà ñå ðàçáåðå íåãîâà-òà âîäåùà ðîëÿ â áîòàíèêàòà.Îñâåí ìíîãîñòðàííàòà ñè èç-ñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò àêàä. Áî-ðèñ Ñòåôàíîâ å àâòîð íà îêîëî600 àôîðèçìè â ðúêîïèñ, êîèòî ñàçàïèñàíè õðîíîëîãè÷íî. Íÿêîè îòòÿõ, èçáðàíè òåìàòè÷íî, ïðåäñòà-âÿì íà âíèìàíèåòî íà ÷èòàòåëè-òå íà â. „Homo Sciens”.

ÇÀ ËÈ×ÍÎÑÒÒÀ È ÄÅËÎÒÎÍÀ ÀÊÀÄÅÌÈÊ ÊÈÐÈË

ÏÎÏÎÂÈíæ. Þëèÿ Á. Ïîïîâà - Öúðâåíêîâà,

èíæ. Àëåêñàíäúð Á. Ïîïîâ

Ñ èçâåñòíî íåóäîáñòâî ñå îò-çîâàõìå íà ïîêàíàòà äà íàïèøåìíåùî çà àêàä. Êèðèë Ïîïîâ (1880-1966). Òà êàêâî òîëêîâà èìà äà ñåïèøå çà íåãî - òîé å ïðîñòî „íà-øèÿò äÿäî Êèðèë”. Òîé å ÷îâåêúò,ïðåä êîãîòî ñìå êàçâàëè ñòèõîòâî-ðåíèÿ êàòî ðåïåòèöèÿ çà ó÷èëèù-íèòå ïðîÿâè. Òîé íå ñå ðàçÿäîñà èíå íàñòîÿâàøå ñëåä íàøèÿ îòêàçäà âçèìàìå óðîöè ïî ïèàíî ïðèíåãîâàòà êðúùåëíèöà - ïðîô. Ìà-ðà Ïåíêîâà. Âúëíóâàøå ñå îòñïîðòíèòå íè óñïåõè. Òîé íè áåøåïðåäîñòàâèë öèãóëêàòà ñè çà èãðà,áåç äà ÷óåì íàçèäàòåëíè äóìè çàòîâà êîëêî å öåííà è êàê òðÿáâàäà ÿ ïàçèì. Òîé íè äîíåñå ñàìî-ðú÷íî ïðèãîòâåíè îïóøåíè ñòúê-ëà, çà äà ãëåäàìå ïúëíîòî ñëúí-÷åâî çàòúìíåíèå ïðåç 1960 ã.

Âêúùè íèêîé íå îáñúæäàøåçàñëóãèòå è ïîñòèæåíèÿòà íà äÿ-äî Êèðèë. Ìåæäó äðóãîòî, êàòî çàïðåä äåöà, ñå ñïîìåíàâàøå çà íå-ãîâè ïðåäñòîÿùè ñðåùè ñ íåèçâåñ-òíè çà íàñ ÷óæäåñòðàííè ó÷åíè,êàòî íàïðèìåð ñðåùàòà ìó ñ Êàð-ìàí* . Íåïðèÿòíî íè áåøå, êîãàòîçà äà íå ðàçáåðåì íåùî, ñå ãîâî-ðåøå íà ôðåíñêè åçèê, à íèå – äå-öàòà, ïîëçâàõìå êàòî ÷óæä åçèê ñà-ìî íåìñêè. Ñàìèÿò Êèðèë Ïîïîâîñâåí ïåðôåêòíî ôðåíñêè è íåì-ñêè åçèê ïîëçâàøå îùå àíãëèéñêè,ðóñêè è ãðúöêè. Òîâà ñúçäàäå çàò-ðóäíåíèÿ ïðè ðåäàêòèðàíåòî çà èç-äàâàíåòî íà íåãîâàòà „Àâòîáèîãðà-ôèÿ“ ïðåç 1993 ã.

Ñåãà, êîãàòî íèå ñìå âå÷å âúç-

ðàñòíè õîðà è âñåêè å ñïåöèàëèñòâ ñâîÿòà îáëàñò, íàó÷àâàìå îò ðàç-ëè÷íè èçòî÷íèöè çà íåãîâèòå ïðè-íîñè â ðàçëè÷íè äÿëîâå íà íàóêà-òà.

Åäèí îò òÿõ å íåãîâàòà àâòîáè-îãðàôèÿ, ÷ðåç êîÿòî ñ ëåêîòà ñåïîòàïÿìå â ÷óäíèÿ ñâÿò íà õóäîæ-íèöèòå îò Ïàðèæ, ìèíàâàìå ïðåçèçëîæáåíèòå çàëè íà Áåðëèí, Ðèì,Ôëîðåíöèÿ, Âåíåöèÿ è Áðèòàíñêèÿìóçåé, ïðèñúñòâàìå íà ñðåùè ñúññâåòîâíîèçâåñòíè ìàòåìàòèöè èíà êîíöåðòè è îïåðíè ñïåêòàêëè.Ñïîìåíèòå â íåÿ ñà êàêòî çà ó÷å-íè÷åñêèòå ãîäèíè âúâ Âàðíà è óðî-öèòå ïî öèãóëêà è ìóçèöèðàíåòî âîðêåñòúð ñ Äîáðè Õðèñòîâ, òàêà èçà ó÷àñòèåòî â Ìàêåäîíñêîòî îñ-âîáîäèòåëíî äâèæåíèå. È âñè÷êîòîâà å ïðåïëåòåíî è íåðàçðèâíîñâúðçàíî ñ èíòåðåñèòå êúì íàóêà-òà.

Êèðèë Ïîïîâ çàïî÷âà ïðîôå-ñèîíàëíèÿ ñè ïúò ïðåç 1904 ã. êà-òî àñèñòåíò ïî àñòðîíîìèÿ. Ôîð-ìèðà ñå êàòî ó÷åí ïî âðåìå íà ñïå-

öèàëèçàöèÿòà ñè â Ìþíõåí, Íèöà,Ïàðèæ. Íà 32 ãîäèíè çàùèòàâàäîêòîðñêà äèñåðòàöèÿ â Ïàðèæêèÿóíèâåðñèòåò, çàïî÷íàòà ïîä ðúêî-âîäñòâîòî íà ïðî÷óòèÿ ìàòåìàòèê,àñòðîíîì, ôèçèê-òåîðåòèê ÀíðèÏîàíêàðå. Â íåÿ Ê. Ïîïîâ èçñëåä-âà äâèæåíèåòî íà ìàëêàòà ïëàíå-òà Õåêóáà, èçó÷àâàíî ïðåäè òîâàè îò íåãîâèÿ ó÷èòåë Ïîàíêàðå, êî-ðèãèðà ïðåñìÿòàíèÿòà ìó è ïîëó-÷àâà äàííè, ìíîãî ïî-äîáðå ñúîò-âåòñòâàùè íà íàáëþäåíèÿòà. Ñïî-ðåä àêàä. À. Äàöåâ Ê. Ïîïîâ å ïúð-âèÿò áúëãàðèí, ÷èÿòî äèïëîìà îòÑîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò å ïðèçíà-òà çà ðàâíîñòîéíà íà ôðåíñêèòåóíèâåðñèòåòñêè äèïëîìè.

Â ñâîÿòà àâòîáèîãðàôèÿ ÊèðèëÏîïîâ ñàì ïðàâè ïðåãëåä íà íà-ó÷íàòà ñè äåéíîñò, êàòî ðàçäåëÿòðóäîâåòå ñè â ñëåäíèòå îñíîâíèîáëàñòè: àñòðîíîìèÿ è íåáåñíàìåõàíèêà; âúíøíà áàëèñòèêà; òåð-ìîäèíàìèêà; ÷èñòà ìàòåìàòèêà.

Íåãîâèòå ïðèíîñè â îáëàñòòàíà ìàòåìàòèêàòà è áàëèñòèêàòà ñà

øèðîêî èçâåñòíè è îöåíåíè îò íà-ó÷íàòà îáùíîñò. Íàó÷íèòå ìó èç-ñëåäâàíèÿ â îáëàñòòà íà òåðìîäè-íàìèêàòà ñà êàòî ÷å ëè íåìíîãîïîçíàòà ÷àñò îò íåãîâàòà äåéíîñò,íî â ðàçãîâîð ñúñ ñèíà ñè - ïðîô.Áîðèñ Ïîïîâ, ñàìèÿò Êèðèë Ïîïîâãè îöåíÿâà êàòî íàé-çíà÷èìè. A âòàçè îáëàñò òîé ðàáîòè è ïðåç ïîñ-ëåäíèÿ ïåðèîä îò ñâîÿòà íàó÷íàäåéíîñò. Â ñâîÿòà „Àâòîáèîãðàôè-ÿ“ ñúâñåì ëàêîíè÷íî òîé ñïîìå-íàâà, ÷å òðóäúò ìó „Les basesmathématiques de la théorie desprocessus thermodynammiquesirréversibles“îò 1956 ã. å ïîëó÷èëïðåìèÿòà „Henri de Parville“ íà Ïà-ðèæêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå çà1957 ã. Òîãàâà àêàä. Ê. Ïîïîâ å íà76 ãîäèíè!

Êàòî „àñòðîíîì â ñÿíêàòà íàìàòåìàòèêàòà” ãî îïðåäåëÿ ðúêî-âîäèòåëÿò íà Êàòåäðàòà ïî àñòðî-íîìèÿ â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåòäîö. Âàëåðè Ãîëåâ. „Çíàìåíèòó÷åíèê (åäèí îò ìàëêîòî) íà âå-ëèêèÿ Ïîàíêàðå, ñâåòîâíîèçâåñ-òåí ó÷åí, Êèðèë Ïîïîâ ñàì ñå åñìÿòàë êîëêîòî çà ìàòåìàòèê,òîëêîâà è çà àñòðîíîì. Íåãîâè-òå ñèëíè è øèðîêî èçâåñòíè ïîñ-òèæåíèÿ â ìàòåìàòèêàòà è áà-ëèñòèêàòà è èçäèãàíåòî ìó êà-òî âîäåù ìàòåìàòèê â Ñîôèé-ñêèÿ óíèâåðñèòåò îñòàâÿò âñÿíêà çà îáùåñòâîòî íè çíà÷è-òåëíèÿ ïðèíîñ, êîéòî òîé èìà çàðàçâèòèåòî íà Êàòåäðàòà ïî àñ-

* Òåîäîð ôîí Êàðìàí (1881-1963) - åäèí îò îñíîâîïîëîæíèöèòå íà ìîäåðíàòà àåðîäèíàìèêà è íà èçñëåäâàíèÿòà çà âúçäóõîïëàâàíåòî (áåë. àâò.).

ÏÎËÈÒÈ×ÅÑÊÈ ÑÚÆÄÅÍÈß- Êîãàòî äîòå÷å ãîëÿìà âîäà, èçäèãà íà ïîâúðõíîñòòà ãþáðå-

òî.- Ïîðî÷íàòà âëàñò ñè ñëóæè ñ ïàðâåíþòà è òÿõ èçäèãà.- Êàêâî å ïîëèòèêàòà íà ïðàêòèêà: øàðëàòàíèÿ è äåìàãîãèÿ.- Ïðè âñÿêà ïðîìÿíà ìîøåíèöèòå áúðçàò äà ñå íàðåäÿò íà

ïúðâî ìÿñòî.- Æàæäàòà çà âëàñò è ÷óâñòâîòî çà îòãîâîðíîñò ñà íåñúâìåñ-

òèìè.- Íàé-äîëíî ìíåíèå çà íàðîäà èìàò óïðàâíèöèòå ìó.- Ùî å ïîëèòè÷åñêà ïàðòèÿ? ×îâåøêà ãëóòíèöà îò âëàñòîãîí-

öè è ñëóæáîãîíöè.- Ñëåä êàòî âçåìàò âëàñòòà, óïðàâíèöèòå çàáðàâÿò çàäúëæå-

íèÿòà ñè.- Ïîâå÷å îò õîðàòà ñà äîáðè, èíà÷å âñè÷êè ùÿõà äà ñå äî-

ìîãâàò äà óïðàâëÿâàò.- Äåìîêðàöèÿòà íå å äåìîêðàöèÿ, êîãàòî ñè ñëóæè ñ ïðèíöè-

ïèòå íà äåìîêðàöèÿòà çà ïàðàâàí è äåêîðàöèÿ.- Êîãàòî äåìîêðàöèÿòà çàìåíè ñâîáîäàòà íà ìèñëåíåòî ñ ôè-

çè÷åñêè è ìîðàëåí òåðîð, òÿ ñå ïðåâðúùà â íàñèëèå.- Òèÿ, êîèòî íàé-ìíîãî ãîâîðÿò çà ñâîáîäà, íàé-ìíîãî ÿ ïî-

òèñêàò, êîãàòî ÿ îâëàäåÿò çà ñåáå ñè.ÍÀÓÊÀ È ÊÓËÒÓÐÀ

- Çà êóëòóðàòà íà íàðîäà ñå ñúäè ïî êà÷åñòâàòà íà èíòåëè-ãåíöèÿòà. Â íåêóëòóðíèòå è ñëàáîêóëòóðíèòå íàðîäè çà èíòåëè-ãåíöèÿ ìèíàâàò âñÿêàêâè.

- Èíòåëèãåíöèÿòà òðÿáâà äà ñëóæè íà ñòðàíàòà ñè áåçêîðèñ-òíî, à íå äà ïðåäàòåëñòâà çà îáëàãè.

- Èìà ëè ðàçëèêà ìåæäó ïàðòèåö-ó÷åí è ó÷åí-ïàðòèåö? Ïúð-

âèÿò å ïàðòèåö è â íàóêàòà.- Ó÷åí, êîéòî íå å äàë íèùî çà íàóêàòà, å ïî-ìàëêî çà ïîðè-

öàíèå îò îíçè, êîéòî òâîðè ëúæè è èçìèñëèöè çà êîðèñòíè öåëè.- Èìà íàó÷íè ðàáîòíèöè, çà êîèòî êðàéíàòà öåë å ïåíñèîíè-

ðàíåòî.- ×èíîâíèêúò íàó÷åí ðàáîòíèê å ôîðìà íà ïàðàçèòèçúì, ïðî-

ÿâÿâàí ÷ðåç èçíàñèëâàíå íà íàóêàòà.- Ïðîñòàêúò å íàé-ñìåøåí, êîãàòî íàìåòíå ìàíòèÿòà íà ó÷å-

íîñò.- Èçäèãàø íèùîæåñòâîòî íà ãúðáà ñè, ïîñëå ïèùèø îò òå-

æåñòòà ìó.- Ó÷åíèòå èçäèãàò ñ òðóäà ñè íàóêàòà, à ëúæåó÷åíèòå – ñ íàó-

êàòà ñåáå ñè.ËÞÁÎÂ È ÁÐÀÊ

- Ëþáîâòà å íàé-ãîëÿìàòà çàëúãàëêà â æèâîòà.- Ñåìåéñòâîòî è ëþáîâòà ñà äâå ðàçëè÷íè íåùà: ñåìåéñòâî-

òî å ïîòðåáíî íà îáùåñòâîòî, à ëþáîâòà – íà ÷îâåêà.- Áðàêúò å äîãîâîðíî çàäúëæåíèå, êîåòî ëþáîâòà íàé-÷åñòî

íàðóøàâà.ÔÈËÎÑÎÔÑÊÈ ÑÅÍÒÅÍÖÈÈ

- Íå å âåëèêî îíîâà äåëî, çà êîåòî ñå íàëàãà çàïëàùàíå.- Íÿìà êîíòðîë, êîãàòî ñàì êîíòðîëèðàø äåëàòà ñè.- Êîãàòî âëàñòòà ñå ãðèæè ñàìî çà ñåáå ñè, íÿìà íèòî âëàñò,

íèòî ðåä.- Çà íÿêîè áîðáàòà ïðîòèâ ÷àñòíàòà ñîáñòâåíîñò ñå ïîñòèãà

íàé-äîáðå ÷ðåç ïðèäîáèâàíå íà ñîáñòâåíà ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò.- ×åñòíèÿò ÷îâåê å ìíîãî ëÿâ çà äåñíèòå è ìíîãî äåñåí çà

ëåâèòå.

16 HOMO SCIENSÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊïðîäúëæåíèå îò ñòð. 15

òðîíîìèÿ ïðåç ïúðâàòà òðåòè-íà íà ìèíàëèÿ âåê.“

Ïúðâîòî èìå íà àñòåðîèä,ñâúðçàíî ñ Áúëãàðèÿ, äúëæèì íààâòîðèòåòà íà Êèðèë Ïîïîâ ñðåäåâðîïåéñêèòå àñòðîíîìè. Ñòàâàäóìà çà èìåòî íà ìàëêàòà ïëàíå-òà Öâåòàíà (785 Zwetana), êðúñòå-íà îò èçâåñòíèÿ íåìñêè àñòðîíîìA. Kopf íà äúùåðÿòà íà Ê. Ïîïîâ.

Â áëàãîäàðñòâåíîòî ñè ñëîâîïðè òúðæåñòâåíîòî îòáåëÿçâàíåíà 75-ÿ ìó ðîæäåí äåí Ê. Ïîïîâîòïðåäåëÿ åäèí îò îñíîâíèòåïðèíöèïè â æèâîòà ñè: „Ïðè ïúð-

âèÿ óñïåõ, êîéòî èìàõ, àç íàïðà-âèõ ñëåäíàòà áåëåæêà â ìîÿ äíåâ-íèê: Ìíîãî àêòüîðè çàïî÷âàòïúðâîòî äåéñòâèå ñ ïîâèøåíãëàñ, çà äà ñòèãíàò â ïîñëåä-íîòî äåéñòâèå ñ ïðåãðàêíàëãëàñ. Áúäè áëàãîðàçóìåí. Ïîñ-ëåäíèòå òè òðóäîâå íå òðÿá-âà äà îòñòúïâàò ïî çíà÷åíèåíà ïúðâèòå.“ Íÿêàê ìåæäó äðó-ãîòî â ñëîâîòî å îòáåëÿçàíî è ïîç-íàíñòâîòî ìó ñ Àéíùàéí: „Â åäèíðàçãîâîð ñ Àéíùàéí òîé ìè êàçà:„Íàøàòà íàé-ãîëÿìà çàäà÷à å äàíàìåðèì íàøèÿ çàìåñòíèê“.

È òîé íåîòêëîííî ñå ñòðåìè äàèçïîëçâà àâòîðèòåòà è ìåæäóíà-

ÌÀÒÅÌÀÒÈÊÚÒ È ×ÎÂÅÊÚÒ×Ë.-ÊÎÐ. ÃÅÎÐÃÈÁÐÀÄÈÑÒÈËÎÂÄîö. ä-ð Åëåíà Âúðáàíîâà,

ðúêîâîäèòåë êàòåäðà "Ìàòåìàòè÷åñêè àíàëèçè ÷èñëåíè ìåòîäè", ÔÏÌÈ êúì ÒÓ - Ñîôèÿ

Îïîçíàâàì áåçìúëâíî, ïðîñâåùàâàì ñå íåñïèðíî,îáó÷àâàì íåóìîðíî.

Êîíôóöèé

Ïðåäè 30 ãîäèíè, íà 18 þíè1977 ã., íà 73-ãîäèøíà âúçðàñò,ïðîô. äìí Ãåîðãè Áðàäèñòèëîâïðèêëþ÷âà çåìíèÿ ñè ïúò. Íî íå-ãîâèÿò ïúëíîöåíåí æèâîò, èíòå-ëåêòóàëíî íàñëåäñòâî è óíèêàë-íî äåëî ñúñòàâÿò íåâèäèìî ïðî-äúëæåíèå íà òîçè ïúò, çàùîòîïðèíàäëåæàò íà âñåîáùîòî íèðàçâèòèå êàòî íàðîä.

Ã. Áðàäèñòèëîâ ñòàâà ðåäîâåíàñèñòåíò â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñè-òåò (ÑÓ) âåäíàãà ñëåä îòëè÷íîòîñè äèïëîìèðàíå ïðåç 1927 ã.. Íîîïðåäåëÿùà çà íåãîâèÿ ïúò â ìà-òåìàòè÷åñêàòà íàóêà å 1931 ã., êî-ãàòî òîé çàìèíàâà íà ñïåöèàëè-çàöèÿ â Ñîðáîíàòà. Òîãàâà çàïî÷-âàò íàó÷íèòå ìó êîíòàêòè ñ èçâåñ-òíèÿ ìàòåìàòèê ä-ð Îñêàð Ïåðîí,ïîä ÷èåòî ðúêîâîäñòâî ïðåç 1938ã. òîé çàùèòàâà äèñåðòàöèÿòà ñèâ Ìþíõåíñêèÿ óíèâåðñèòåò.

Íàó÷íèòå èíòåðåñè íà ïðîô. Ã.Áðàäèñòèëîâ, íàñî÷åíè êúì ïðè-ëîæåíèÿòà íà ìàòåìàòèêàòà, îï-ðåäåëÿò íåãîâîòî ðåøåíèå äà ñåïðåìåñòè ïðåç 1943 ã. îò ÑÓ âúâÂèñøåòî òåõíè÷åñêî ó÷èëèùå(ÂÒÓ). Ñàìî â ðàìêèòå íà 4 ãîäè-íè (1943-1947) òîé ïîëó÷àâà äî-âåðèåòî è ïîñëåäîâàòåëíî ìó ñåâúçëàãà îòãîâîðíîñòòà äà èçïúë-íÿâà òðèòå êëþ÷îâè ñëóæáè âúââñÿêî âèñøå ó÷åáíî çàâåäåíèå –ðúêîâîäèòåë êàòåäðà, äåêàí íàôàêóëòåò è ðåêòîð íà ÂÒÓ! Òàêàòîé ñå èçêà÷âà ïî àêàäåìè÷åñêà-òà ñòúëáèöà, ïðåìèíàâàéêè ïðåçâñè÷êè åòàæè íà óïðàâëåíèå íàâèñøåòî îáðàçîâàíèå. Òîâà íà-âÿðíî ìó å ïîìîãíàëî äà áúäå ðå-àëèñò îòíîñíî öåëåñúîáðàç-

íîñòòà íà ñâîè è íà íÿêîè ÷óæäèâèæäàíèÿ çà ðàçâèòèå íà âèñøå-òî îáðàçîâàíèå.

Áëàãîäàðåíèå íà ñâîèòå êà-÷åñòâà íà çàáåëåæèòåëåí ïðåïî-äàâàòåë, ÿðúê òâîðåö, äîáúð îð-ãàíèçàòîð è áëàãîðîäíî ñòðîã àä-ìèíèñòðàòîð, òîé ñëóæè äîñòîé-íî ñ öÿëàòà ñè åíåðãèÿ è îãðîìíîèíòåëåêòóàëíî ìíîãîîáðàçèå íàíàóêàòà è íà îáðàçîâàíèåòî âÁúëãàðèÿ. Ðàçêàçâàò, ÷å èçèñêâàëâñÿêà ðàáîòà äà ñå âúðøè ïî„Ïðàâèëîòî íà 3-òå Î”: „Îòíîøå-íèå + Îòãîâîðíîñò + Îò÷åò-íîñò”.

Ïðîô. Ã. Áðàäèñòèëîâ ïðèíàä-ëåæè êúì ðåôîðìàòîðñêîòî ïîêî-ëåíèå ïðåïîäàâàòåëè. Êàòî ðúêî-âîäèòåë íà êàòåäðàòà ”Ïðèëîæíàìàòåìàòèêà” â ïðîäúëæåíèå íà 18ãîäèíè òîé îðãàíèçèðà, ðúêîâîäèè ðåôîðìèðà îáó÷åíèåòî ïî ìà-òåìàòèêà çà èíæåíåðíè ñïåöèàë-íîñòè. Áåçñïîðíî áîãàòî íàñëåä-ñòâî ñà íåãîâèòå ó÷åáíèöè è ñáîð-íèöè ïî ìàòåìàòèêà, ïî êîèòî ñåîáó÷àâàò õèëÿäè ñòóäåíòè.

Íàó÷íîòî íàñëåäñòâî íàïðîô. Ã. Áðàäèñòèëîâ å ñúùîçíà÷èìî. Ðåçóëòàòèòå ñà ïóáëèêó-âàíè â îêîëî 100 ñòàòèè. Ìíîãî-ãîäèøåí ðåöåíçåíò å íà ñïèñàíè-ÿòà „Jahrbuch è Zentralblatt furMathematik”. Âèñîêà ÷åñò çà áúë-ãàðñêèòå ìàòåìàòèöè å èçáèðàíå-òî ìó çà ñúñòàâèòåë è ðåäàêòîðíà ñï. „Zentralblatt fur Mathematik”çà ïåðèîäà 1970-1976 ã. Ïðîô. Ã.Áðàäèñòèëîâ å ïîñâåùàâàë ìè-ñúë, ñèëè è âðåìå è çà èçãðàæäà-íå íà ïðîôåñèîíàëíè òâîð÷åñêèîðãàíèçàöèè – Ñúþç íà ìàòåìà-

òèöèòå â Áúëãàðèÿ è Áàëêàíñêèìàòåìàòè÷åñêè ñúþç.

Â êîðåñïîíäåíöèÿòà ñè àêàä.Êèðèë Ïîïîâ (ó÷èòåë íà ïðîô. Ã.Áðàäèñòèëîâ) è Àëáåðò Àéíùàéíñïîäåëÿò âèæäàíåòî, ÷å îñíîâíàçàäà÷à íà ó÷åíèÿ è ïðåïîäàâàòå-ëÿ å äà îòêðèå, ïîäãîòâè è îñòàâèíàñëåäíèöè. Òîâà ïðîô. Ã. Áðà-äèñòèëîâ ïðàâè íàïúëíî îñúçíà-òî è ñ ðîäîëþáèâà âñåîòäàéíîñò.Íåãîâè ó÷åíèöè ðàçêàçâàò, ÷å òîéãè å èçãðàæäàë è êàòî ñïåöèàëèñ-òè, è êàòî ëè÷íîñòè – òúðïåëèâî,òàêòè÷íî è äîáðîíàìåðåíî, ãîòîââèíàãè äà ïîìîãíå ñúñ ñúâåò èëèèäåÿ, óìååéêè äà êàçâà èñòèíàòàïðîñòè÷êî è ñ íåïîäïðàâåí õóìîð.Íåãîâèòå ó÷åíèöè ñà æèâîòî äè-íàìè÷íî íàñëåäñòâî, êîåòî ïðà-âè èìåòî ìó íåðàçäåëíî ñâúðçà-íî ñ ðàçâèòèåòî íà íàóêàòà è îá-ðàçîâàíèåòî â Áúëãàðèÿ. Ìîåòîïîêîëåíèå èìàøå ïðîôåñèîíàë-íèÿ øàíñ äà ðàáîòè ñ íÿêîè îò òÿõè äà áúäå îáãðàäåíî ñ òÿõíîòî äå-ëèêàòíî âíèìàíèå, äîâåðèå èïëîäîòâîðíî âëèÿíèå. Áëàãîäàðå-íèå íà òÿõ íèå ñå ÷óâñòâàìå âòî-

ðîäíèòå ñè êîíòàêòè, çà äà èçïðà-òè îòëè÷íè ñòóäåíòè ïî ìàòåìàòè-êà íà ñïåöèàëèçàöèÿ â ÷óæáèíà.„Èçîáùî àç ìèñëåõ, ÷å òóé, êîå-òî ÷óæäè ìàòåìàòèöè íàïðàâè-õà çà ìîåòî èçðàñòâàíå, àç ñúìäëúæåí äà íàïðàâÿ çà ìëàäèòåñèëè, êîèòî ñå ôîðìèðàò ó íàñ,äà èì ïîìîãíà ñ íåùî, äà çàñèëÿâÿðàòà èì â òåõíèòå âúçìîæíîñ-òè.... Â Áåðëèí ñúì îáúðíàë âíè-ìàíèå íà ïðîô. Schur âúðõó ïúð-âèòå àëãåáðè÷íè ðàáîòè íàÎáðåøêîâ è âúðõó òðóäà íà Ë. ×à-êàëîâ âúðõó òåîðåìàòà çà ñðåä-íèòå ñòîéíîñòè.... Ïîäãîòâèëñúì äîáðèÿ ïðèåì â ÷óæáèíà íà

ìëàäè íàøè íàäåæäíè ñèëè êàòîÁðàäèñòèëîâ, Òàãàìëèöêè, Ã.Íàäæàêîâ è äð.“ (Ê. Ïîïîâ, „Aâòî-áèîãðàôèÿ“)

Æèâîòúò è äåéíîñòòà íà ÷îâå-êà, ó÷åíèÿ, ïðåïîäàâàòåëÿ, àêàä.Êèðèë Ïîïîâ, êîéòî ñå å “ãðèæèëçà äðóãèòå”, êàêòî è òîçè íà íåãî-âèÿò ïî-ìàëúê ïî âúçðàñò, íî íå èïî íàó÷íàòà ñè çíà÷èìîñò áðàò -àêàä. Ìåòîäèé Ïîïîâ, ìîãàò äà áú-äàò ìåðåíè ñ „eâðîïåéñêè ìàùà-áè“ è äíåñ, â íîâîòî õèëÿäîëåòèå,è äà ñà ìÿðêà çà ñúèçìåðâàíå èïðèìåð çà íîâîòî ïîêîëåíèå ó÷å-íè è ïðåïîäàâàòåëè.

Õóìîðúò íà ïðîô. Ã. Áðàäèñòèëîâ(ïî ñïîìåíè íà íåãîâè êîëåãè, ñúòðóäíèöè,

àñèñòåíòè è ó÷åíèöè)Â íàâå÷åðèåòî íà èçïèòíà ñåñèÿ ïðîôåñîð Áðàäèñòèëîâ èí-

ñòðóêòèðà àñèñòåíòèòå: “Êîãàòî èçïèòâàòå, îöåíêàòà íà ñòó-äåíòà ùå èçãðàæäàòå âúðõó çíàíèÿòà ìó, à íå âúðõó íåçíà-íèåòî.”

***Äâàìàòà çàáåëåæèòåëíè ïðîôåñîðè â ÌÅÈ è ãîëåìè ïðèÿ-

òåëè â æèâîòà - ïðîôåñîð Áðàäèñòèëîâ è ïðîôåñîð Ìèí÷î Çëà-òåâ, ñå ñáëúñêâàò íà âõîäíàòà âðàòà íà ÌÅÈ. Íèêîé íå äàâàïúò íà äðóãèÿ. Ñëåäâà äèàëîãúò:

Ïðîô. Áðàäèñòèëîâ (äîñòà ïî-âèñîê è åäúð ÷îâåê): “Ìèí÷î,íàïðàâè ìè ïúò, çàùîòî åé ñåãà ùå òå ñëîæà â ìàëêîòî ñèäæîá÷å!”

Ïðîô. Çëàòåâ (äðåáåí íà ðúñò): “Òîãàâà òàì ùå èìàø ïî-âå÷å àêúë!”

***Âåäíúæ ïî âðåìå íà ëåêöèÿ íà ïðîôåñîð Áðàäèñòèëîâ ñòó-

äåíòèòå øóìÿò ïîâå÷å îò îáè÷àéíîòî. Òîé, ïî÷óêâàéêè ñ òåáå-øèðà ïî äúñêàòà, êàçâà ñòðîãî:

“Äâà öèðêà èìà âå÷å â Ñîôèÿ – ñòàðèÿò è íîâèÿò. Òðåòè öèðêíÿìà äà äîïóñíà.”

***Ðàçêàçâàò, ÷å âåäíúæ ïðîôåñîð Áðàäèñòèëîâ ìèíàâàë ïîê-

ðàé îáùåæèòèå è áëèçî äî íåãî îò åäèí ïðîçîðåö ïàäíàë êà-ìúê. Òîé âäèãíàë ãëàâà êúì ñòóäåíòà íà ïðîçîðåöà è êàçàë çà-êàíèòåëíî: “Ùå òè ïèøà äâîéêà. Íå ñè èç÷èñëèë ïðàâèëíî ïà-ðàáîëàòà.”

ðî ïîêîëåíèå íàñëåäíèöè íàïðîô. Ã. Áðàäèñòèëîâ. Çà òîâà íå-ãîâî äåëî ñïîëó÷ëèâà îöåíêà èñâîåîáðàçíà ïðèçíàòåëíîñò èçðà-çÿâàò íåãîâèòå ó÷åíèöè ïðîô. ÃÁîÿäæèåâ è ïðîô. Á. ×åøàíêîâ:„Äà ðàçäàâà çíàíèå çà íåãî áåøåêàêòî âúòðåøíî ëè÷íî óäîâîë-ñòâèå, òàêà è ìîðàëíî çàäúëæå-íèå.”

Íàðåä ñ âñè÷êî òîâà, òîé å áèëãîëÿì ëþáèòåë íà ïðèðîäàòà è ãî-ëÿì åñòåò. Çà íåãîâîòî îòíîøåíèåè äúëáîê óñåò êúì èçîáðàçèòåë-íîòî èçêóñòâî ãîëÿìà ðîëÿ èçèã-ðàâà ñúïðóãàòà ìó Äîáðèíêà Äè-ìèòðîâà, êîÿòî å çàâúðøèëà æè-âîïèñ âúâ Ôëîðåíöèÿ.

Íÿìà äà å ïðåñèëåíî äà ñå êà-æå, ÷å ÷ëåí-êîð. ïðîô. äìí Ã. Áðà-äèñòèëîâ å åäèí âðúõ â íàøåòîíàó÷íî íàñëåäñòâî, íî âðúõ íà åä-íà âèñîêà ïëàíèíñêà âåðèãà. Íåå ëåñíî äà ñå ñëåäâà íåãîâèÿòïðèìåð. Íî âñåêè ìîæå íåïðåñ-òàííî äà ñå îïèòâà: ìîæå äà ãîâçåìå çà ñâîé ñïúòíèê ïî ïúòÿêúì ñâîèòå ñîáñòâåíè âúðõîâå.

HOMO SCIENS 17ÏÎÐÒÐÅÒÈ ÎÒ ÕÕ ÂÅÊÍÅÏÎÇÍÀÒÈßÒ ÄÈÌÈÒÚÐ

ÄÈÌÎÂËþáà Äàøîâñêà, ãë. óðåäíèê â ÍÏÒÌ

Íà òèõàòà è ñïîêîéíà óëè÷êà“Êðúñòüî Ñàðàôîâ” â ñîôèéñêèÿêâàðòàë Ëîçåíåö, íà ïàðòåðà íàíåãîëÿìà êîîïåðàöèÿ ñå íàìèðàìóçåÿò “Äèìèòúð Äèìîâ”. Òóê åæèâÿë àâòîðúò íà “Òþòþí” îò 1954ã., êîãàòî êóïóâà àïàðòàìåíòà, äîñìúðòòà ñè ïðåç 1966 ã. Òóê ïðàâèðåäîâíèòå ñè ñáèðêè Êëóáúò íàïèñàòåëèòå ëåêàðè. Òóê ñå ðàæäàäúùåðÿòà îò òðåòèÿ áðàê íà ïè-ñàòåëÿ – Òåîäîðà, èçâåñòíà äíåñêàòî áåëåòðèñòêàòà Òåîäîðà Äè-ìîâà. Èíòåðåñíè, à è íåèçâåñòíèíåùà ùå âè ðàçêàæå óðåäíè÷êàòàíà ìóçåÿ, àêî ðåøèòå äà ãî ïîñå-òèòå. Çàùîòî, àêî çà ïèñàòåëÿ èäðàìàòóðãà Äèìèòúð Äèìîâ, êîé-òî “ñå îòëè÷àâà ñ ïñèõîëîãè÷åñ-êî ïðîíèêíîâåíèå, èíòåëåêòóàë-íà çàäúëáî÷åíîñò, îñòðà êîí-ôëèêòíîñò è òúíúê óñåò êúìáîãàòñòâîòî íà åçèêà” ìîæåòåäà ïðî÷åòåòå âúâ âñÿêà õðèñòîìà-òèÿ, â áèòíîñòòà ñè íà ïðîôåñîðïî àíàòîìèÿ íà ãðúáíà÷íèòå æè-âîòíè òîé íå å òîëêîâà èçâåñòåí.Êîãàòî ñå ðàæäà Òåîäîðà, ìàé-êà é ñå ïðåìåñòâà ñ íåÿ ïðè ðî-äèòåëèòå ñè, çàùîòî...çà áåáåòîíÿìà ìÿñòî. Ïðîôåñîðúò ïî âå-òåðèíàðíà ìåäèöèíà å ïðåâúðíàëæèëèùåòî ñè â íåùî êàòî óáåæè-ùå íà àëõèìèê. Ñïàëíÿòà å çàò-ðóïàíà äî òàâàíà ñ êíèãè. ×àñò îòãîñòíàòà, êîÿòî ñëóæè è çà êàáè-íåò, å çàåòà îò âñåâúçìîæíè ëîñ-òîâå, ñôåðè, ìàõàëà, äîðè èíäóê-òîð íà Ðóìêîðô çà åêñïåðèìåíòèâ îáëàñòòà íà ôèçèêàòà. Â êóõíÿ-

òà å ôîòîëàáîðàòîðèÿòà. Òàì å èõèìè÷åñêàòà ëàáîðàòîðèÿ. Íà ìà-ñàòà çà õðàíåíå å ìîíòèðàí ìèê-ðîñêîï, à ïî ïîëèöèòå ñà ïîäðå-äåíè íàä 500 áàíêè ñ ðåàêòèâè èïðåïàðàòè. Äîìàêèíÿòà èìàëà åä-íà-åäèíñòâåíà òåíäæåðà, êîÿòîÄèìèòúð Äèìîâ ðåäîâíî èçíàñÿëâ êîðèäîðà, çà äà íå ïðå÷è íà íà-ó÷íèòå ìó çàíèìàíèÿ. Áèáëèîòå-êàòà å â ïúëåí ñèíõðîí ñ ðàçíîñ-òðàííàòà ìó ëè÷íîñò. Ñðåä 2500-òå èçäàíèÿ íà 5 åçèêà ñúæèòåë-ñòâàò “Îñíîâè íà åëåêòðîòåõíèêà-òà”, “Àêóøåðñòâî”, “Èñòîðèÿ íà èç-êóñòâîòî”, “Òåîðèÿ íà óñåùàíèÿ-òà”, “Àíàëèòè÷íà õèìèÿ”, ó÷åáíè-öè ïî âèñøà ìàòåìàòèêà, ôèçèêàè àñòðîíîìèÿ, ïàëåîíòîëîãèÿ, ãå-îãðàôèÿ, ôèëîñîôèÿ è ò.í.Ðîäúò ìó ïî ìàé÷èíà ëèíèÿ åíåðàçðèâíî ñâúðçàí ñ Äóïíèöà.Äÿäî ìó Ñïàñ Õàðèçàíîâ å àäâî-êàò, à ñåñòðàòà íà Ñïàñ Õàðèçà-íîâ – ìàéêà íà ßíå Ñàíäàíñêè.Ïðåç öåëèÿ ñè æèâîò Ä. Äèìîâ ñú-áèðà ìàòåðèàëè çà êíèãàòà, êîÿ-òî èñêàë äà íàïèøå çà èìåíèòèÿñè ðîäñòâåíèê, íî òàêà è íå óñïÿ-âà äà ðåàëèçèðà ñâîÿ ïðîåêò.Ìàéêà ìó èìà ñàìî ãèìíàçè-

àëíî îáðàçîâàíèå, íî òÿ å ÷îâå-êúò, êîéòî ïðåíàñÿ ïðåç ãîäèíèòåáåçóñëîâíàòà ëþáîâ è êîïíåæ êúìõóäîæåñòâåíîòî ñëîâî. Ìå÷òàòà éäà âèäè ñèíà ñè ïîåò èëè õóäîæ-íèê è íåãîâèòå èíòåðåñè ïðåäèâñè÷êî êúì åñòåñòâåíèòå íàóêèäúëãî âðåìå ñà îñíîâà çà êîí-ôëèêòè ìåæäó ìàéêà è ñèí.Ðîäåí ïðåç 1909 ã. â ãð. Ëîâå÷,Äèìèòúð Äèìîâ å òèõî è çàòâîðå-íî äåòå ñ áîãàòî âúîáðàæåíèå.Ñúó÷åíèöèòå ìó ãî ñìÿòàò çà ÷ó-äàê, à òîé ïðîÿâÿâà íåñêðèò èí-òåðåñ êúì êíèãèòå, ôèçèêàòà è õè-ìèÿòà. Ãèìíàçèàëíîòî ñè îáðàçî-âàíèå çàâúðøâà â Ïúðâà ìúæêàãèìíàçèÿ, à â ïîñëåäíèòå ãîäèíèñèëíî ñå óâëè÷à ïî èäåèòå íàÔðîéä, Íèöøå, Áåðãñîí è òâîð-÷åñòâîòî íà Ìèðáî.Ïðåç 1928 ã. ïîñòúïâà âúâ Âå-òåðèíàðíîìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåòíà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, ñëåäåäèí ñåìåñòúð ïî íàñòîÿâàíå íàâòîðèÿ ñè áàùà Ðóñè Ãåíåâ ñåïðåõâúðëÿ â Þðèäè÷åñêèÿ ôàêóë-òåò, íî áúðçî ñå îòêàçâà è ñå âðú-ùà îòíîâî âúâ Âåòåðèíàðíîìåäè-öèíñêèÿ, êàòî çàïî÷âà äà ó÷è è èñ-ïàíñêè åçèê. Êîãàòî çàâúðøâà

ïðåç 1934 ã. êàòî äîêòîð ïî âåòå-ðèíàðíà ìåäèöèíà, âå÷å å çàïî÷-íàë ðàáîòà ïî ïúðâèÿ ñè ðîìàí.Ìåæäóâðåìåííî ïîñòúïâà íà ðà-áîòà â Ñîôèéñêèÿ öåíòðàëåí áàê-òåðèîëîãè÷åí èíñòèòóò, ïîñëå åêîìàíäèðîâàí êàòî ìèêðîáèîëîãâ Îáëàñòíàòà âåòåðèíàðíî-áàêòå-ðèîëîãè÷íà ñòàíöèÿ â Áóðãàñ, à äî1939 ã. å ó÷àñòúêîâ âåòåðèíàðåíëåêàð â ñîôèéñêîòî ñåëî Âàêñå-âî è â Êíåæà.Îò 1939 ã. å àñèñòåíò ïî àíà-òîìèÿ âúâ Âåòåðèíàðíîìåäèöèí-ñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñîôèéñêèÿ óíè-âåðñèòåò. Îò ÿíóàðè 1943 äî ìàðò1944 ã. å íà ñïåöèàëèçàöèÿ ïî õèñ-òîëîãèÿ íà íåðâíàòà ñèñòåìà âÌàäðèäñêèÿ èíñòèòóò “Ðàìîí-è-Êàõàë”. Ïðåç ñåïòåìâðè 1944 ã. åìîáèëèçèðàí êàòî âåòåðèíàðåíëåêàð è èçïðàòåí íà Õàëêèäè÷åñ-êèÿ ïîëóîñòðîâ. Ïðåç ïåðèîäà1947-1949 ã. å äîöåíò â Àãðîíî-ìè÷åñêèÿ ôàêóëòåò â Ïëîâäèâ, àîò 1949 äî 1953 – â Ñåëñêîñòî-ïàíñêàòà àêàäåìèÿ. Îò 1953 ã. åïðîôåñîð ïî àíàòîìèÿ, åìáðèî-ëîãèÿ è õèñòîëîãèÿ íà ãðúáíà÷íè-òå æèâîòíè âúâ ÂÑÑÈ “Ã. Äèìèò-ðîâ” â Ñîôèÿ. Àâòîð å íà ïîâå÷å îò 20 íàó÷-íîèçñëåäîâàòåëñêè òðóäîâå, àñëåä 1966 ã. â àðõèâà ìó ñà îòêðè-òè íîâè ïëàíîâå è ðúêîïèñè çàäâå êíèãè âúðõó òåîðèÿòà íà îò-ðàæåíèåòî. Íåãîâîòî íàó÷íî è ëè-òåðàòóðíî íàñëåäñòâî îáåäèíÿâàøèðîêî ñêðîåíàòà ëè÷íîñò íà ïè-ñàòåëÿ, ó÷åíèÿ è ïðåïîäàâàòåëÿ.

ÆÅÍÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀ×ËÅÍ-ÊÎÐÅÑÏÎÍÄÅÍÒ ÍÀÁÀÍ ÕÅÍÐÈÅÒÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ

– ÎÒÊÐÈÂÀÒÅË ÍÀ ÍÎÂÈÀÐÕÅÎËÎÃÈ×ÅÑÊÈ

ÊÓËÒÓÐÈÕðèñòèíà Àíãåëîâà, ðúêîâîäèòåë íà Áàçàòà çà

ïîäâîäíà èñòîðèÿ è àðõåîëîãèÿ – Ñîçîïîë

Ïðîô. äèí Õåíðèåòà Òîäîðîâàå åäèí îò âîäåùèòå - èíòåðíàöèî-íàëíî ïðèçíàòè - ïðàèñòîðèöè íàÞãîèçòî÷íà Åâðîïà. Íåéíàòà 40-ãîäèøíà èçñëåäîâàòåëñêà ðàáîòàè îñîáåíî ðúêîâîäåíèòå îò íåÿ óñ-ïåøíè, øèðîêîìàùàáíè àðõåîëî-ãè÷åñêè ðàçêîïêè, ðàçøèðèõà çíà-÷èòåëíî ïîçíàíèÿòà çà ïðàèñòîðè-ÿòà íà Áàëêàíñêèÿ ïîëóîñòðîâ èèçèãðàõà â ìíîãî îòíîøåíèÿ îïðå-äåëÿùà ðîëÿ çà äíåøíèòå ïðåä-ñòàâè çà íåîëèòà, åíåîëèòà, ïðî-òîáðîíçîâàòà (VI–IV õèë. ïð. Õð.),êúñíîáðîíçîâàòà åïîõè è ïàëåîê-ëèìàòà â òàçè ÷àñò íà ñâåòà.Òÿ å ðîäåíà â Ñîôèÿ. Ïðåç1954 ã. çàâúðøâà èñòîðèÿ è ôèëî-ñîôèÿ â Áðàòèñëàâñêèÿ óíèâåðñè-òåò. Ñëåäâàò ãîäèíè íà ó÷èòåëñòâà-íå, äîêàòî ïðåç 1961 ã., íà àðõåî-ëîãè÷åñêèòå ðàçêîïêè íà Àçìàø-êàòà ìîãèëà êðàé Ñòàðà Çàãîðà, òÿíå îòêðèâà èñòèíñêîòî ñè ïðèçâà-íèå - ðàçêðèâàíåòî íà íåèçâåñòíî-òî ïðàèñòîðè÷åñêî ìèíàëî. ÍàÀçìàøêàòà ìîãèëà ïðàâè è ïúðâî-òî ñè îòêðèòèå – ðàííèÿ åíåîëèòíà Òðàêèÿ. Íà ðàçêîïêèòå íà ñå-ëèùíàòà ìîãèëà Ñàâà äî Äúëãî-ïîë ñëåäâà íîâî îòêðèòèå – êóë-òóðàòà Ñàâà.Íî â Ñîôèÿ íå èñêàò è äà ÷óÿòçà “íÿêÿêâà ñè äàñêàëèöà, êîÿòàâçå äà ïðàâè îòêðèòèÿ”, ïîðàäè êî-åòî àñïèðàíòóðàòà é ïî ïðàèñòî-ðèÿ å â Àðõåîëîãè÷åñêèÿ èíñòèòóòíà Ñëîâàøêàòà àêàäåìèÿ íà íàó-êèòå â Íèòðà, êúäåòî çàùèùàâàäèñåðòàöèÿ ïðåç 1964 ã. Ïðåç ñú-ùàòà ãîäèíà òÿ å îáÿâåíà è çà„äîêòîð íà ôèëîñîôñêèòå íàóêè”íà óíèâåðñèòåòà „ßí Àìoø Êîìåí-ñêè” â ãð. Áðàòèñëàâà, Ñëîâàêèÿ.

Ïðåç 1967 ã. Õ. Òîäîðîâà å âå-÷å íà ðàáîòà â Àðõåîëîãè÷åñêèÿèíñòèòóò íà ÁÀÍ è âåäíàãà çàïî÷-âà ñàìîñòîÿòåëíè àðõåîëîãè÷åñêèðàçêîïêè, êîèòî íîñÿò íîâè îòêðè-òèÿ: íåêðîïîëúò êðàé Äåâíÿ åïðåäâåñòíèê íà ïðî÷óòîòî “Âàð-íåíñêî çëàòî”, à ïðîó÷åíàòà ïðåç1968–1970 ã. ñåëèùíà ìîòèëà Ãî-ëÿìî Äåë÷åâî, Âàðíåíñêî, å ïúð-âèÿò, èçöÿëî èçñëåäâàí âúðõó öÿ-ëàòà ñè ïëîù è ïóáëèêóâàí, åíåî-ëèòåí îáåêò íà Áàëêàíñêèÿ ïîëó-îñòðîâ. Ñëåäâàò ïî÷òè öåëîãîäèø-íè ñïàñèòåëíè ðàçêîïêè íà ñåëèù-íèòå ìîãèëè Îâ÷àðîâî è Ïîëÿíè-öà, Òúðãîâèùêî, êîèòî õâúðëÿòñâåòëèíà âúðõó äîòîãàâà íåïîçíà-òàòà âúòðåøíà ñòðóêòóðà íà åíåî-ëèòíèòå ñåëèùà à ñ òîâà è âúðõóöÿëîòî åíåîëèòíî îáùåñòâî.Äâåòå é äåöà ðàñòàò ïîêðàé íåÿíà ðàçêîïêèòå.Ïðåç 1979 ãîäèíà Õåíðèåòà

Òîäîðîâà çàùèòàâà ïúðâàòà â

áúëãàðñêàòà àðõåîëîãèÿ äèñåð-òàöèÿ çà „äîêòîð íà èñòîðè÷åñ-êèòå íàóêè”. Òåìàòà å: “Êàìåííî-ìåäíàòà åïîõà â Áúëãàðèÿ”.Òðóäúò å ïóáëèêóâàí íà àíãëèé-ñêè (1978), íà ðóñêè (1979) è íàáúëãàðñêè åçèê (1986).Õ. Òîäîðîâà å îòêðèâàòåë íàìíîãî àðõåîëîãè÷åñêè êóëòóðè,ôàçè è ïåðèîäè â áúëãàðñêàòàïðàèñòîðèÿ. Îñíîâíàòà òåæåñò íàèçñëåäâàíèÿòà é ïàäà âúðõó åïî-õèòå íà íåîëèòà è åíåîëèòà â Ñå-âåðîèçòî÷íà Áúëãàðèÿ è Çàïàäíî-òî ×åðíîìîðñêî êðàéáðåæèå, çàêîèòî äî 60-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåêíå ñå çíàåøå ïî÷òè íèùî.Ïðîó÷âàíèÿòà, êîèòî òÿ ðúêî-âîäè â ðàéîíà íà Äîëíà Ñòðóìàìåæäó 1980 è 1990 ã. âïîñëåäñòâèåïðîäúëæàâàò êàòî ñúâìåñòåí áúë-ãàðî-ãðúöêè ïðîåêò, êîéòî ñâúðçâàêúñíîíåîëèòíèòå ÿâëåíèÿ â Þãî-çàïàäíà Áúëãàðèÿ ñ òåçè îò Ñåâåð-íà Ãúðöèÿ, Ìàêåäîíèÿ è Òåñàëèÿ.

Ðåäèöà íåéíè èçñëåäâàíèÿ,ïîñâåòåíè íà ïðîáëåìèòå íà íàé-ðàííàòà ìåòàëóðãèÿ, ñà ïóáëèêó-âàíè â Ãåðìàíèÿ. Àêòèâíîòî éó÷àñòèå â øèðîêîìàùàáíèÿ ïðî-åêò íà Ìàêñ-Ïëàíê èíñòèòóòèòå ïîõèìèÿ â Ìàéíö è Õàéäåëáåðã (Ãåð-ìàíèÿ) çà õèìè÷íî è îëîâíî-èçî-òîïíî èçñëåäâàíå íà íàé-ðàííèòåáàëêàíñêè ìåòàëíè íàõîäêè äàäåâúçìîæíîñò äà áúäå óñòàíîâåíäîñòàòú÷íî òî÷íî ïðîèçõîäúò íàìåäòà, âëîæåíà â íàé-ðàííèòå ìå-òàëíè íàõîäêè.Íàó÷íèòå ðåçóëòàòè, ïîëó÷åíèîò ïðîô. Òîäîðîâà, äîïðèíàñÿòñúùåñòâåíî çà óòî÷íÿâàíå íà îá-ùàòà êàðòèíà íà ïðàèñòîðè÷åñêî-òî ðàçâèòèå íà Þãîèçòî÷íà Åâðî-ïà ïðåç V²²–²V õèëÿäîëåòèå ïð. Õð.Õàðàêòåðíî çà ñòèëà íà ðàáî-òà íà Õ. Òîäîðîâà å ñòðåìåæúò éåôèêàñíî äà èíòåãðèðà â àðõåîëî-ãè÷åñêèòå èçñëåäâàíèÿ äàííèòå,ïîëó÷åíè îò åñòåñòâåíèòå íàóêè.Ïî íåéíà èíèöèàòèâà ïðåç 1977 ã.êúì Àðõåîëîãè÷åñêèÿ èíñòèòóò íàÁÀÍ áå ñúçäàäåíà Ïðîáëåìíàãðóïà çà èíòèðäèñöèïëèíàðíè èç-ñëåäâàíèÿ. Ãîäèíè íàðåä òÿ áå íå-èí ðúêîâîäèòåë è ãë. ðåäàêòîð íàñï. “Èíòåðäèñöèïëèíàðíè èçñëåä-âàíèÿ”, èçäàâàíî îò ÀÈÌ - ÁÀÍ.

Íàó÷íèòå é òðóäîâå ñà ìíîãî-áðîéíè. Àâòîð å íà 18 ìîíîãðà-ôèè, íÿêîè îò êîèòî ñà ñòàíàëèâå÷å êëàñè÷åñêè ïðîèçâåäåíèÿ.Ïîñâåòåíè ñà é äâà þáèëåéíèñáîðíèêà. Òðóäîâåòå é ñà ìíî-ãîêðàòíî öèòèðàíè è øèðîêî èç-ïîëçâàíè â ñúâðåìåííàòà ïðà-


18 HOMO SCIENSÆÅÍÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀïðîäúëæåíèå îò ñòð. 17

ÇÀ ×ËÅÍ-ÊÎÐÅÑÏÎÍÄÅÍÒÌÈËÅÍÀ ÖÀÍÅÂÀ

Åìèëèÿ Ìîì÷èëîâà,Öåíòðàëíà áèáëèîòåêà íà ÁÀÍ

Ñðåä ÿðêàòà îáùíîñò íà ÷ëå-íîâåòå íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿíà íàóêèòå å è ÷ëåí-êîðåñïîíäåíòÌèëåíà Öàíåâà – âèäåí èçñëåäî-âàòåë, êðèòèê è èñòîðèê íà áúëãàð-ñêàòà ëèòåðàòóðà, òàëàíòëèâî ðàç-êðèâàùà íåéíîòî òâîð÷åñêî ñâîå-îáðàçèå, ñòîéíîñò è êðàñîòàòà. Âîáñåãà íà èçñëåäâàíèÿòà é ñà ðàç-ëè÷íè ïî ñâîÿ èäååí îáëèê è õó-äîæåñòâåí ïî÷åðê òâîðöè.Îáùîïðèçíàòè ñà ïðèíîñèòå éêàòî åäèí îò íàé-êîìïåòåíòíèòå èçàäúëáî÷åíè èçñëåäîâàòåëè íàæèâîòà è ìàùàáíîòî òâîð÷åñòâîíà ïàòðèàðõà íà áúëãàðñêàòà ëè-òåðàòóðà Èâàí Âàçîâ – íà íåãîâèÿïîåòè÷åñêè ïúò è ñâÿò, íà ïúòåïè-ñèòå ìó, íà ïîâåñòèòå, ðîìàíèòå èäðàìèòå ìó. Íà Âàçîâ, çà êîãîòîÐîäèíàòà áå îëòàð, ïðîô. Öàíåâàïîñâåùàâà ïîâå÷å îò ïåòäåñåò ãî-äèíè îò íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêàòàñè äåéíîñò íå ñàìî êàòî àâòîð, íîè êàòî ðåäàêòîð è ñúñòàâèòåë íàèçäàíèÿ, ïðåäñòàâÿùè ëè÷íîñòòàè òâîð÷åñòâîòî ìó. Äúëáîêî èñêðå-íà è âñåîòäàéíà â èçñëåäâàíèÿòàñè, òÿ àêöåíòèðà âúðõó çíà÷åíèå-òî íà Âàçîâ çà ôîðìèðàíåòî íà íà-öèîíàëíàòà êóëòóðà è ñàìî÷óâ-ñòâèå è ïîä÷åðòàâà íåïðåõîäíîñ-òòà íà íåãîâîòî òâîð÷åñòâî, êîåòîè äíåñ å íåèç÷åðïàåì èçòî÷íèê íàïàòðèîòèçúì. Åòî çàùî, ïðåç 2000ã. ÷ëåí-êîðåñïîíäåíò Ìèëåíà Öà-íåâà áå óäîñòîåíà ñ âèñîêàòà íàã-

ðàäà “Èâàí Âàçîâ”, íîñèòåëè íà êî-ÿòî èìàò ÷åñòòà äà áúäàò ñàìî áå-ëåæèòè òâîðöè.Èçâåñòíà êàòî ñïåöèàëèñò ïîèñòîðèÿ íà áúëãàðñêàòà ëèòåðàòó-ðà îò Îñâîáîæäåíèåòî äî êðàÿ íàÏúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà, â ïåðè-ìåòúðà íà ñâîèòå èçñëåäâàíèÿïðîô. Öàíåâà âêëþ÷âà è ïåðèîäàìåæäó äâåòå ñâåòîâíè âîéíè, êîãà-òî ñå ïîëàãàò îñíîâèòå íà ñúâðå-ìåííàòà ëèòåðàòóðà, èçðàçÿâàùàíîâîòî ñâåòîóñåùàíå íà ÷îâåêà èíåãîâàòà öåííîñòíà ñèñòåìà. Íåé-íî å ïúðâîòî îáñòîéíî èçñëåäâàíåíà òâîð÷åñêîòî ðàçâèòèå íà Ñâåòîñ-ëàâ Ìèíêîâ (îùå â êðàÿ íà 50-òåãîäèíè íà ÕÕ âåê). Ñ ïðîíèêíîâå-íèå è òàëàíò òÿ ïèøå ðåäèöà ëèòå-ðàòóðíî-êðèòè÷åñêè î÷åðöè – ñâî-èòå “ïðîôèëè è åòþäè” çà ÕðèñòîÑìèðíåíñêè, Íèêîëà Ôóðíàäæèåâ,Åëèñàâåòà Áàãðÿíà, Íèêîëà Âàïöà-ðîâ, Õðèñòî Ðàäåâñêè, Àòàíàñ Äàë-÷åâ, Åëèí Ïåëèí, Ïåí÷î Ñëàâåé-êîâ, Ìàðà Áåë÷åâà è äðóãè òâîðöè.Çàïî÷íàëà ïðîôåñèîíàëíèÿ

ñè ïúò êàòî àñèñòåíòêà ïî áúëãàð-ñêà ëèòåðàòóðà â Ñîôèéñêèÿ óíè-âåðñèòåò, ïðîô. Öàíåâà ðàáîòèäúëãè ãîäèíè è â Èíñòèòóòà çà ëè-òåðàòóðà ïðè ÁÀÍ, çà äà ñå çàâúð-íå îòíîâî (ïðåç 1980 ã.) â óíèâåð-ñèòåòà. Â ïðîäúëæåíèå íà ÷åòèðè-íàäåñåò ãîäèíè Ìèëåíà Öàíåâà åçàì.-ãëàâåí ðåäàêòîð íà ñï. “Ëè-òåðàòóðíà ìèñúë” è ïîâå÷å îò äâà-íàäåñåò ãîäèíè å ðúêîâîäèòåë íàÊàòåäðàòà ïî áúëãàðñêà ëèòåðàòó-ðà âúâ Ôàêóëòåòà ïî ñëàâÿíñêèôèëîëîãèè êúì Ñîôèéñêèÿ óíè-âåðñèòåò. Ñòîòèöè ñà íåéíèòå âúç-ïèòàíèöè, â êîèòî òÿ çàïàëâà èñ-êðàòà íà èçñëåäîâàòåëÿ è ëþáîâ-òà êúì áúëãàðñêàòà ëèòåðàòóðà,êúì íåéíîòî áîãàòñòâî è èñòèíñêàñòîéíîñò. Àâòîð å íà íàä äâàíà-äåñåò êíèãè, äåñåòêè ñòàòèè, ñòó-äèè, ëèòåðàòóðíè ïîðòðåòè, åñåòàè ðåöåíçèè ïî ïðîáëåìèòå íà íà-öèîíàëíàòà ëèòåðàòóðà.Çà ñâîèòå çíà÷èìè ïðèíîñè êà-òî èçñëåäîâàòåë, êðèòèê è èñòîðèêíà îòå÷åñòâåíàòà ëèòåðàòóðà, Áúë-

ãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå –íàé-ãîëåìèÿò íàöèîíàëåí öåíòúðçà ôóíäàìåíòàëíè è ïðèëîæíè èç-ñëåäâàíèÿ, èçáèðà ïðîô. ÌèëåíàÖàíåâà çà ñâîé ÷ëåí-êîðåñïîíäåíò(1997). Ïîíàñòîÿùåì, òÿ å åäíà îòñåäåìíàäåñåòòå áåëåæèòè æåíèó÷åíè, êîèòî Àêàäåìèÿòà å èçáðà-ëà çà ñâîè ÷ëåíîâå, ïðåç ïðèáëè-çèòåëíî 138-ãîäèøíàòà ñè èñòîðèÿ.À ïðåç 2004 ã. èäâà è ïîðåäíîòîïðèçíàíèå – çà öÿëîñòíîòî ñè òâîð-÷åñòâî ÷ëåí-êîðåñïîíäåíò ÌèëåíàÖàíåâà å óäîñòîåíà ñ íàé-âèñîêî-òî äúðæàâíî îòëè÷èå – îðäåí “Ñòà-ðà ïëàíèíà” I ñòåïåí.Èçâåñòíî å, ÷å èñòèíñêàòà êðà-ñîòà ñòðóè îòâúòðå, îò äóõîâíàòàñúùíîñò íà ÷îâåêà. À âñåêè, êîé-òî ñå å äîêîñíàë äî ïðîô. Öàíåâàè äî íåéíîòî òâîð÷åñòâî, å íàÿñ-íî, ÷å ñòàâà äóìà çà äúëáîêî äó-õîâåí ÷îâåê, ñ âðîäåíà ïðèðîäíà÷óâñòâèòåëíîñò, ôèíåñ è èíòåëè-ãåíòíîñò. Íàñëåäèëà òàëàíò è òðó-äîëþáèå îò ñâîèòå ðîäèòåëè – ëè-òåðàòóðíèÿò êðèòèê Ãåîðãè Öàíåâ(àêàäåìèê íà ÁÀÍ) è ïîåòåñàòàÁëåíèêà (Ïåíêà Öàíåâà), ÷ëåí-êîð. Ìèëåíà Öàíåâà ñå èçÿâÿâà êà-òî ëè÷íîñò ñúñ ñîáñòâåíà ïîçèöèÿ,äúëáîê è îðèãèíàëåí ó÷åí, îáè÷àíïðåïîäàâàòåë, ÷îâåê ñ øèðîêà êóë-òóðà, íà÷èí íà îáùóâàíå è ðàçíîñ-òðàííè èíòåðåñè – äîñòîåí ïðåä-ñòàâèòåë íà âèäíàòà ôàìèëèÿ Öà-íåâè.

×ËÅÍ-ÊÎÐÅÑÏÎÍÄÅÍÒÌÀÐÈß ÁÀËÒÀÄÆÈÅÂÀ –

Ó×ÅÍÈßÒ ÈÎÒÊÐÈÂÀÒÅËßÒÑò.í.ñ. äôí Èñêðà Àðñåíîâà,

ñåêöèÿ "Ñîöèîëîãè÷åñêè íàóêè" êúì ÑÓÁ

Íÿìà ÷îâåê â îáëàñòòà íà õðà-íèòåëíî-âêóñîâàòà ïðîìèøëåíîñò,êîéòî äà íå çíàå èìåòî íà ÌàðèÿÁàëòàäæèåâà. Íåéíè ñòóäåíòè èäîêòîðàíòè ïðèëàãàò ïîëó÷åíèòåîò íåÿ çíàíèÿ âúâ âñè÷êè êðàèùàíà Áúëãàðèÿ è â ÷óæáèíà. Íåéíî-òî èìå å çäðàâî ñâúðçàíî ñ ëàê-òîáàöèëóñ áóëãàðèêóñ.Ïðîô. Áàëòàäæèåâà ïî ìàíè-åð íà ïîâåäåíèå è ïî âúíøåí âèäå íàñòîÿùà äàìà. Âèñîêà, ñòðîé-íà, ñ ãîðäà - áèõ êàçàëà - öàðñòâå-íà îñàíêà, ñ êðàñèâè ðóñè êîñè èèçêëþ÷èòåëíî èçðàçèòåëíè î÷è.Íåéíàòà øèðîêà îáùà êóëòóðà, çà-äúëáî÷åíèòå é ïîçíàíèÿ, èíòåðå-ñúò êúì âñè÷êî íîâî, íåíàòðàï÷è-âîòî é, íî ìíîãî ÿðêî ïðèñúñòâèåâ íàó÷íèÿ è åæåäíåâíèÿ æèâîò,çàãðèæåíîñòòà é êúì ïðîáëåìèòåíà ìëàäèòå, ñà åäíè îò ìàëêîòî õà-ðàêòåðèñòèêè íà òàçè lady íà áúë-ãàðñêàòà íàóêà. Îñâåí òîâà - êàê-òî êàçâà Ìëàäåí Ñòîÿíîâ, óïðàâè-òåë íà ñòàðîçàãîðñêîòî äðóæåñòâîÁóëòåõ 2000 - ïðîô. Áàëòàäæèåâàå âèñîêîìîðàëåí ÷îâåê. ×îâåê, íàêîãîòî ìîæåø äà ñå äîâåðèø, äàñå îïðåø, äà ñè ñèãóðåí, ÷å íÿìàäà òå ïîäâåäå.Âèíàãè ñúì ñå ÷óäèëà îòêúäåâçèìà ñèëà òàçè èñòèíñêà æåíà äàïðàâè áëåñòÿùà íàó÷íà êàðèåðà,äà áúäå ãðèæîâíà ìàéêà, íåçàìå-íèìà è âñåîòäàéíà áàáà, òúðñåíà

èñòîðè÷åñêà ëèòåðàòóðà â öåëèÿñâÿò.Ñúùåñòâåí å ïðèíîñúò íàïðîô. Õ. Òîäîðîâà çà ïîäãîòîâêà-òà íà ìëàäè ïðàèñòîðèöè. Òÿ å ÷å-ëà êóðñîâå îò ëåêöèè â ðåäèöàáúëãàðñêè è ÷óæäåñòðàííè óíèâåð-ñèòåòè. Íà ðàçêîïêèòå é ñà ó÷àñ-òâàëè è óñâîèëè ìåòîäèòå íà òå-

ðåííàòà ðàáîòà ìíîãî ìëàäè àð-õåîëîçè îò ñòðàíàòà è ÷óæáèíà. Íàíàé-ïåðñïåêòèâíèòå îò òÿõ òÿ ïðå-äîñòàâÿ ñâîè àðõåîëîãè÷åñêè ìà-òåðèàëè çà îáðàáîòêà è ïóáëèêà-öèÿ. Ðúêîâîäèëà å ðåäèöà äîêòî-ðàíòè, êîèòî äíåñ ñà ÷àñò îò ìëà-äîòî ïîêîëåíèå áúëãàðñêè àðõåî-ëîçè.Íåéíè íàõîäêè ñà åêñïîíèðà-íè â ìóçåèòå â Áëàãîåâãðàä, Ïåò-

ðè÷, Âàðíà, Äîáðè÷, Âðàöà, Øàá-ëà, Äóðàíêóëàê è Ñåðåñ, êàêòî è âÀðõåîëîãè÷åñêèÿ ìóçåé íà ÁÀÍ, âìóçåéíàòà ñáèðêà íà Èíñòèòóòà ïîìîðôîëîãèÿ íà ÁÀÍ è â Íàöèîíàë-íèÿ èñòîðè÷åñêè ìóçåé.Áèëà å íàó÷åí ñåêðåòàð íàÅäèííèÿ öåíòúð ïî èñòîðèÿ è çàì.-äèðåêòîð íà Àðõåîëîãè÷åñêèÿ èí-ñòèòóò íà ÁÀÍ. ×ëåí-êîðåñïîíäåíòå íà Íåìñêèÿ àðõåîëîãè÷åñêè èí-

ñòèòóò â Áåðëèí îò 1978, à íà ÁÀÍ- îò 2004. ×óæäåñòðàíåí ÷ëåí å íàíåìñêàòà àêàäåìèÿ “Ëàéáíèö ñîöè-åòå” â Áåðëèí è ÷ëåí íà Ïîñòîÿí-íèÿ ñúâåò íà Union International desSciences Pré- et Protohistoriques.Ïðîô. Õåíðèåòà Òîäîðîâà ìî-æå äà ñå íàðå÷å ùàñòëèâ ÷îâåê, çà-ùîòî å îò ëè÷íîñòèòå, çà êîèòî õî-áèòî è ïðîôåñèÿòà íàïúëíî ñåïîêðèâàò!

è àêòèâíà îáùåñòâåíè÷êà. Êàê ñú-óìÿâà äà áàëàíñèðà ìåæäó îáùåñ-òâåíèòå è ëè÷íè èíòåðåñè, áåç äàîáèäè è çàñåãíå áëèçêèòå è ïîçíà-òèòå ñè? Îòêúäå íàìèðà âðåìå äàäîñòàâè ðàäîñò íà äåöàòà è âíó-öèòå ñè, äà ïîãîâîðè ñïîêîéíî ñúññïåöèàëèçàíòèòå è ñòóäåíòèòå ñè,äà îðãàíèçèðà ðàçëè÷íè íàó÷íèìåðîïðèÿòèÿ íà âèñîêî ðàâíèùå?!Äà íàïðàâè æèâîòà ñè íèç îò ïîñ-òèæåíèÿ!Îùå êàòî ñòóäåíòêà ïðîô. Áàë-òàäæèåâà å çàïëåíåíà îò ëàêòî-áàöèëóñ áóëãàðèêóñ è ïðåç 1968ã. çàùèòàâà äèñåðòàöèÿ çà ïîëó-÷àâàíå íà íàó÷íàòà ñòåïåí „äîê-òîð” ïî “Òåõíîëîãèÿ íà ìëÿêîòî èìëå÷íèòå ïðîäóêòè”. Ïî ñúùîòîâðåìå òÿ îòãëåæäà è âúçïèòàâà

ñâîèòå ñèíîâå êàòî äîñòîéíè ãðàæ-äàíè íà íàøåòî îáùåñòâî. Ïðåç1985 ã. ïîëó÷àâà è íàó÷íàòà ñòå-ïåí „äîêòîð íà òåõíè÷åñêèòå íàó-êè” ïî “Òåõíîëîãèÿ íà ìëÿêîòî èìëå÷íèòå ïðîäóêòè”, à ïðåç 1987ã. ñòàâà ïðîôåñîð. Ïî òîâà âðåìåìàé÷èíñòâîòî âå÷å å îáîãàòåíî ñëþáîâòà è âñåîòäàéíîñòòà êúìâíóöèòå Ãåîðãè è Ìàðèÿ.Ïðîô. Áàëòàäæèåâà å òèòóëÿðíà äèñöèïëèíàòà “Òåõíîëîãèÿ íàìëÿêîòî è ìëå÷íèòå ïðîäóêòè “ íà37 âèïóñêà ïî ñïåöèàëíîñòòà íàÂÈÕÂÏ. Àâòîð å íà 4 ó÷åáíèêà è10 ó÷åáíè ïîìàãàëà, ïðîâåäåíèíàä 32 îáðàçîâàòåëíè êóðñà âñòðàíàòà è îùå òîëêîâà â Óêðàé-íà, Êóâåéò, Èòàëèÿ, Ïàëåñòèíà èäðóãè ñòðàíè. Ïîäãîòâèëà å íàä 15

ñïåöèàëèçàíòè, ðàçðàáîòèëà åïðàâèëíèê çà îöåíêà êà÷åñòâîòîíà ïðîäóêòèòå. Àêòèâíî ó÷àñòâà âðàçðàáîòâàíå íà íàöèîíàëíè è ðå-ãèîíàëíè ïðîãðàìè çà ðàçâèòèåòîíà îòðàñúëà „Ìëÿêî è ìëå÷íè ïðî-äóêòè”, ó÷àñòíèê â ðàáîòíè ãðóïèçà õàðìîíèçèðàíå íà áúëãàðñêèòåñòàíäàðòè è çàêîíîäàòåëñòâîòî ñÅâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè. Ðúêîâî-äèòåë å 17 ãîäèíè íà êàòåäðà “Òåõ-íîëîãèÿ íà ìëÿêîòî è ìëå÷íèòåïðîäóêòè”. Ðúêîâîäèòåë å íà ñïå-öèàëèçèðàíà Ëàáîðàòîðèÿ çà ìëÿ-êî è ìëå÷íè ïðîäóêòè, çàì.-ïðåä-ñåäàòåë å íà ÑÓÁ, ðúêîâîäèòåë íàÍàöèîíàëíà áîðñà çà èíòåëåêòó-àëíè ïðîäóêòè. Íåéíîòî èìå, îñ-âåí ÷å å èçâåñòíî íà ó÷åíèòå â îá-ëàñòòà íà òåõíîëîãèÿòà íà ìëÿ-êîòî è ìëå÷íèòå ïðîäóêòè ïî÷òè èçöåëèÿ ñâÿò, å âïèñàíî â Çëàòíàòàêíèãà íà èçñëåäîâàòåëèòå â Áúë-ãàðèÿ. ×ëåí-êîðåñïîíäåíò å íàÌåæäóíàðîäíàòà îðãàíèçàöèÿ ïîèíîâàöèèòå.È ïàê ñå âðúùàì íà âúïðîñàêîÿ å âñúùíîñò ïðîô. Ìàðèÿ Áàë-òàäæèåâà? Ìîæå áè òîâà å ïðåäèâñè÷êî ÷îâåêúò, îòäàë öåëèÿ ñèæèâîò íà íàóêàòà, íà îáùåñòâîòî,îòãëåäàë äîñòîéíî ïîêîëåíèå, çà-ïàëèë ñúñ ñâîÿ èíîâàòèâåí åíòó-ñèàçúì ìíîãî ìëàäè õîðà, êîèòîäà ïðîäúëæàò çàïî÷íàòîòî îò íåÿäåëî.

HOMO SCIENS 19ÆÅÍÈ Â ÍÀÓÊÀÒÀÑÒ.Í.Ñ. ÌÀÃÄÀËÈÍÀ

ÑÒÀÍ×ÅÂÀ: ÑÎÔÈß ÅÍÅÉÍÈßÒ ÄÎÌ

Íàäåæäà Àëåêñàíäðîâà, ÍÁÓ

Óäèâèòåëíî å óñåùàíåòî çàäîì ó Ìàãäàëèíà Ñòàí÷åâà; è ñúç-íàíèåòî, ÷å äîìúò - òîâà íå ñàïðîñòî ñòåíèòå íà àïàðòàìåíòàèëè âèñîêèÿò äóâàð íà áîð÷åñêèÿçàìúê. Âñåêè, êîéòî èìà âúçìîæ-íîñò äà îáùóâà îòáëèçî ñ íåÿ, ãîóñòàíîâÿâà îùå ïðè ïúðâîòî ñèñúïðèêîñíîâåíèå ñ óäîáñòâîòî èóþòà íà ëè÷íîòî é ïðîñòðàíñòâî,â êîåòî âñÿêà âåù èìà ñâîå ìÿñ-òî; òÿ ïðèòåæàâà äàðáàòà äà îáè-÷à âåùèòå îêîëî ñåáå ñè áåç ÷óâ-ñòâîòî çà ïðèòåæàíèå èëè êàêúâ-òî è äà áèëî ïåäàíòèçúì. Îêîëîíåÿ èìà åäíî íåïðåêúñíàòî óñå-ùàíå çà äâèæåíèå, çà ïðîìÿíà.Êîëêîòî ïúòè ñå íàëàãà äà ÿ ïî-ñåòÿ, òîëêîâà ïúòè óñòàíîâÿâàì,÷å íåùî å ðàçìåñòèëà, ÷å íåùî íî-âî èëè íåùî íåçàáåëåæèìî ïðåäèå ïðèäîáèëî àêöåíò è ïðèâëè÷àâíèìàíèåòî êúì ñåáå ñè. Ìàãäà-ëèíà Ñòàí÷åâà íÿêàê åñòåñòâåíîîáîãàòÿâà ñúäúðæàíèåòî íà ïîíÿ-òèåòî äîì, êàòî ãî ïðåíàñÿ è âúð-õó ïîíÿòèÿòà ãðàä, äúðæàâà, ñâÿò– êàòî ìåñòà çà æèâååíå, êîèòîèçèñêâàò íåïðåêúñíàòà ãðèæà.Òðóäíî äíåñ ìëàäèòå õîðà áè-õà ìîãëè äà çíàÿò, ÷å íà òàçè êðåõ-êà æåíà äúëæàò ãîðäîñòòà ñè äàæèâåÿò â ãðàä, ñúõðàíèë èñòîðè-÷åñêà ïàìåò. Åäâà ëè ìîãàò äà ñèïðåäñòàâÿò, ÷å ïðåç 50 è 60-òå ãî-äèíè, ïî âðåìå íà ñîöèàëèñòè÷åñ-êîòî ïðåóñòðîéñòâî íà öåíòúðà íàñòîëè÷íèÿ ãðàä, òÿ å òðÿáâàëî ñà-ìà äà áðàíè îò ñúáàðÿíå ñòàðèòåãðàäñêè ñòåíè â ïîäëåçèòå ïðåäïàðòèéíèÿ äîì, öúðêâàòà "ÑâåòàÑîôèÿ"; ÷å êàòî ñúâñåì ìëàäàóðåäíè÷êà â Ìóçåÿ çà èñòîðèÿ íàÑîôèÿ å òðÿáâàëî äà îðãàíèçèðàðàç÷èñòâàíåòî îêîëî äðåâíàòà ðó-èíà “Ðîòîíäàòà”, êîÿòî áèëà çàò-ðóïàíà ïî÷òè äî êóïîëà ñè îò ðàç-ðóøåíèÿòà ïî âðåìå íà áîìáàð-äèðîâêèòå è ïîñëåäâàëîòî ñëåäòÿõ íîâî ñòðîèòåëñòâî, è êîÿòî,ðàçïîëîæåíà äíåñ â ïðîñòðàíñòâî-òî ìåæäó õîòåë “Øåðàòîí” è Ïðå-çèäåíòñòâîòî, å ñðàâíèòåëíî îò-

ñêîðî èçâåñòíà êàòî öúðêâà “Ñâ.Ãåîðãè”.Âèñîêî åðóäèðàíà è îòëè÷íîïîäãîòâåíà, ñ ìåæäóíàðîäåí ïðåñ-òèæ â ñâîÿòà íàóêà, êîíòàêòóâàùàñ êîëåãèòå ñè ïî ñâåòà íà ìíîãîåçèöè, Ìàãäàëèíà Ñòàí÷åâà â ïðî-äúëæåíèå íà íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿå íàé-ïîïóëÿðíèÿò àðõåîëîã â Ñî-ôèÿ. Òÿ íå å êàáèíåòåí ó÷åí, âãëå-äàí â ñëàâíèòå ðóèíè íà èñòîðèÿ-òà. Íåéíà îòëè÷èòåëíà ÷åðòà å îñ-òðîòî é ÷óâñòâî çà ñúâðåìåííîñò,ñú÷åòàíî ñ îáùåñòâåíà ñúâåñò èîòãîâîðíîñò, êîåòî ïðåâðúùà çà-íèìàíèÿòà é ñ èñòîðèÿ è àðõåîëî-ãèÿ â àêòóàëíè è íåîòëîæíè çà ðàç-ðåøàâàíå çàäà÷è. Îïàçâàíåòî íàíàöèîíàëíîòî èñòîðè÷åñêî è àð-õåîëîãè÷åñêî íàñëåäñòâî ñïîðåäíåÿ íå ñå ñúñòîè ñàìî â ðàçêðèâà-íåòî è ïîêàçâàíåòî ìó ïðåä ñâåòà;íå å âúïðîñ ñàìî íà ãîðäîñò è íàíàöèîíàëåí ïðåñòèæ, à ïðåäèâñè÷êî íà øèðîêî îáðàçîâàíèå èêóëòóðà, íà îòãîâîðíîñò ó âñåêè÷ëåí íà îáùåñòâîòî. Òÿ íå ñå ùà-äè äà ïîïóëÿðèçèðà èñòîðè÷åñêî-òî çíàíèå ñ óíèâåðñèòåòñêèòå ñèëåêöèè, ñúñ ñëàäêîäóìíèòå ñè áå-ñåäè â ìóçåè, ÷èòàëèùà è ó÷èëè-ùà èç ñòðàíàòà, ïî âñè÷êè íà÷è-íè, ñ ïåðî è êîíêðåòíè äåéñòâèÿ,â íåëåêà áîðáà ñ íåâåæåñòâîòî íààäìèíèñòðàöèÿòà è íà íîâèòåâëàñòíèöè.Ñòàðèòå âåñòíèöè “Íàðîäíàêóëòóðà” ïàçÿò ñïîìåíà îò îíîâàâðåìå - ñåäìè÷íàòà êîëîíêà íàÌàãäàëèíà Ñòàí÷åâà, ñ êîÿòî òÿòúðñåøå è íàìèðàøå ìíîãîáðîé-

íè ñúìèøëåíèöè ìåæäó õîðàòà,îáè÷àùè è ïàçåùè ñâîÿòà, òîãàâàâñå îùå ìàëêà è îáîçðèìà, ñòî-ëèöà îò íàøåñòâèåòî íà áåçïðîñ-âåòíèòå è áåçðîäíèòå. Òÿ å îò ó÷å-íèòå, ñïå÷åëèëè àâòîðèòåò è èìåâ òîòàëèòàðíîòî âðåìå íå áëàãî-äàðåíèå íà íå÷èÿ ïîäêðåïà, à âúï-ðåêè ëèïñàòà íà òàêàâà – ñàìî ñúññâîèòå çíàíèÿ è äåéñòâèÿ, ñàìîñúñ ñúçíàíèåòî çà âàæíîñòòà íàóñèëèÿòà è îïîðà â òåæåñòòà íà àð-ãóìåíòèòå ñè.Çàïîìíèëà ñúì ïúðâîòî ñèâïå÷àòëåíèå îò Ìàãäàëèíà Ñòàí-÷åâà â êðàÿ íà 70-òå ãîäèíè, êîãà-òî òîêó-ùî áÿõ çàïî÷íàëà ðàáîòàâ Íàöèîíàëíèÿ ëèòåðàòóðåí ìó-çåé. Áåøå íà åäíà ñðåùà íà ìó-çåéíèòå óðåäíèöè îò Ñîôèÿ â íî-âîïîñòðîåíàòà òîãàâà çàëà íà êú-ùà ìóçåé “Ãåîðãè Äèìèòðîâ”. Áÿõñëåäèëà ñïîìåíàòàòà íåéíà êî-ëîíêà è ðàçïàëåíîòî é êðèòè÷íîèçêàçâàíå íå ìå èçíåíàäà, ñàìîïîòâúðäè âúçòîðãà è ñèìïàòèèòåìè êúì íåÿ. Ïî òîâà âðåìå òÿ åâå÷å óòâúðäåí ó÷åí ñ óñèëåíà ìåæ-äóíàðîäíà äåéíîñò, àâòîð íà ìíî-ãîáðîéíè ïóáëèêàöèè âúðõó àðõå-îëîãè÷åñêîòî íàñëåäñòâî ïî áúë-ãàðñêèòå çåìè è ïðîáëåìèòå íà ìó-çåîëîãèÿòà. Ìàãäàëèíà Ñòàí÷åâàïúðâà ïðåç 60-òå ãîäèíè âêëþ÷è âèçñëåäâàíèÿòà ñè íà òåðåí è â íà-ó÷íèòå ñè ïóáëèêàöèè ñðåäíîâå-êîâíèÿ êóëòóðåí ïëàñò íà Ñîôèÿ,ñ êîåòî ðàçøèðè òåìàòè÷íèÿ îá-õâàò íà áúëãàðñêàòà àðõåîëîãèÿ,ò.å. âðåìåòî íà Âòîðîòî Áúëãàðñêîöàðñòâî è íà îñìàíñêîòî âëàäè-

÷åñòâî.Êàòî ÷ëåí íà Êîìèòåòà çà ñâå-òîâíî êóëòóðíî è ïðèðîäíî íàñ-ëåäñòâî è íåãîâ âèöåïðåçèäåíò âïðîäúëæåíèå íà øåñò ãîäèíè òÿïðåäñòàâÿ äîñòîéíî áúëãàðñêàòààðõåîëîãè÷åñêà íàóêà è ìëàäîòîíè ìóçåéíî äåëî ïî ñâåòà; îñèãó-ðÿâà êîíñóëòàöèè íà âîäåùè ÷óæ-äè ñïåöèàëèñòè ïî âúïðîñèòå íàêîíñåðâàöèÿòà è ðåñòàâðàöèÿòàíà àðõåîëîãè÷åñêèòå ïàìåòíèöè èíàõîäêè; ó÷àñòâà â îðãàíèçèðàíè-òå îò Êîìèòåòà ñåñèè â Êàéðî, Ïà-ðèæ, Ôëîðåíöèÿ è íà äðóãè ìåñòàïî ñâåòà; ïîäãîòâÿ ìíîãîåçè÷íè èç-äàíèÿ íà ÞÍÅÑÊÎ çà áúëãàðñêè-òå àðõåîëîãè÷åñêè ïàìåòíèöè;ïðèîáùàâà è çàïîçíàâà íàøàòàîáùåñòâåíîñò ñ îïèòà è ïîëèòèêè-òå íà íàé-íàïðåäíàëèòå ñòðàíè ïîîòíîøåíèå íà êóëòóðíî-èñòîðè-÷åñêîòî íàñëåäñòâî.Ñëåä 1989 ã. Ìàãäàëèíà Ñòàí-÷åâà å íåóìîðíà â æåëàíèåòî ñèäà ïðåäàäå ñâîÿ äúëãîãîäèøåí öå-íåí îïèò íà ìëàäèòå ñè êîëåãè. Òÿñå âêëþ÷âà àêòèâíî êàòî ñúâåòíèêâ ðàáîòàòà íà Ìèíèñòåðñòâî íàêóëòóðàòà, ïîëàãà îñíîâèòå íàñïåöèàëíîñò “Ìóçåîëîãèÿ” â íîâî-ñúçäàäåíèÿ ïðåç 1990 ã. Íîâ áúë-ãàðñêè óíèâåðñèòåò, íà êîéòî äà-ðÿâà ëè÷íàòà ñè áèáëèîòåêà, ñú-äúðæàùà èçêëþ÷èòåëíî öåííè íà-ó÷íè èçäàíèÿ ïî èñòîðèÿ è àðõåî-ëîãèÿ, ðåäêè êíèãè è àëáóìè çà èç-êóñòâî, ñòàðà ïåðèîäèêà. Ïðåäîñ-òàâÿ íà ÍÁÓ è ëè÷íèÿ ñè àðõèâ,ñúáèðàí â ïðîäúëæåíèå íà íÿêîë-êî äåñåòèëåòèÿ, ñòàðàòåëíî ïîäðå-äåí, ðàçêàçâàù çà åäèí ñìèñëåí èîòäàäåí íà íàóêàòà è îáùåñòâîòîæèâîò, äîêàçàòåëñòâî çà ñåáåîò-äàéíîñò è ÷îâåøêà ùåäðîñò.Â ìîìåíòà òÿ êîíñóëòèðà ïîä-ãîòîâêàòà íà íîâèÿ Çàêîí çà ìóçå-èòå è ïàìåòíèöèòå íà êóëòóðàòà,êîéòî áè òðÿáâàëî äà ñëîæè êðàéíà ïîïóëèñòêîòî ãîâîðåíå è äà ðåã-ëàìåíòèðà îïàçâàíåòî íà íàöèî-íàëíîòî êóëòóðíî íàñëåäñòâî çàáúäåùåòî.

Ä-Ð ÂÅÑÅËÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ –ÍÀ ÊÐÚÑÒÎÏÚÒß ÌÅÆÄÓ

ÈÍÆÅÍÅÐÑÒÂÎ,ÈÍÔÎÐÌÀÒÈÊÀ ÈÁÈÎÌÅÄÈÖÈÍÀ

Ñò.í.ñ. ² ñò. äòí Ìèõàèë Ìàòâååâ,äèðåêòîð íà ÖËÁÌÈ-ÁÀÍ

Ãîäèíàòà 2006 áåøå îñîáåíîóñïåøíà çà ñò.í.ñ. II ñò. ä-ð èíæ.Âåñåëà Êðúñòåâà îò Öåíòðàëíà ëà-áîðàòîðèÿ ïî áèîìåäèöèíñêî èí-æåíåðñòâî “Ïðîô. È. Äàñêàëîâ” -ÁÀÍ. Çà çíà÷èòåëåí ïðèíîñ â îá-ëàñòòà íà áèîìåäèöèíñêîòî èíæå-íåðñòâî ñ ðàçðàáîòêè, ñâúðçàíè ñàâòîìàòè÷íèÿ àíàëèç íà áèîåëåê-òðè÷íèòå ñèãíàëè íà ñúðöåòî, åä-âà íà 30 ãîäèíè, òÿ áå óäîñòîåíà ñãîäèøíàòà íàãðàäà íà ÌÎÍ çà2006 ã. “Çà îñîáåí ïðèíîñ â íàóêà-òà”, çà ìëàä ó÷åí, êàêòî è ñ îòëè-÷èåòî íà ÁÀÍ çà ìëàäè ó÷åíè“Ïðîô. Ìàðèí Äðèíîâ”. Ïðåñå÷íà-òà òî÷êà ìåæäó íàé-íîâèòå èíæå-íåðíî-èíôîðìàöèîííè òåõíîëî-ãèè è î÷àêâàùèòå ðåøåíèå ïðîá-ëåìè íà çäðàâåîïàçâàíåòî ñå îêàç-âà çà íåÿ ìíîãî àêòóàëíà è ïëî-äîòâîðíà îáëàñò ñ ãîëåìè ïðåäèç-âèêàòåëñòâà, êúì êîèòî òÿ óñïåø-íî íàñî÷âà ñâîÿòà èçñëåäîâàòåë-ñêà äåéíîñò.Ïîòåíöèàëúò íà ä-ð Â. Êðúñòå-âà ñå ðàçêðèâà îùå ïî âðåìå íàó÷åíèåòî é â ÍÏÌÃ “Àêàä. Ë. ×à-êàëîâ”, ñïåöèàëíîñò ôèçèêà, êîÿ-òî çàâúðøâà ñ ïúëíî îòëè÷èå(1993). Ñïîðåä íåÿ ìíîãî âàæíè çà

óñïåøíàòà é ðåàëèçàöèÿ ñà èíæå-íåðíîòî ìèñëåíå è àäåêâàòíîòîîáðàçîâàíèå, ïîëó÷åíè â ÒÓ - Ñî-ôèÿ, ñïåöèàëíîñò Åëåêòðîíèêà,êîÿòî çàâúðøâà ñ íàãðàäà çà îò-ëè÷åí óñïåõ (1998). Â íàó÷íàòà ñèêàðèåðà òÿ èçðàñòâà ïîä ñòðîãîòîè èçêëþ÷èòåëíî ïðîôåñèîíàëíîðúêîâîäñòâî íà âèäíèÿ áúëãàðñêèó÷åí ïðîô. Èâàí Äàñêàëîâ, îñíî-âàòåë íà øêîëàòà ïî áèîìåäèöèí-

ñêî èíæåíåðñòâî â Áúëãàðèÿ. Çàäâå ãîäèíè ðàçðàáîòâà è çàùèòà-âà óñïåøíî äîêòîðñêà äèñåðòàöèÿ,ñâúðçàíà ñ êîíñòðóèðàíå íà íîâîïîêîëåíèå “äæîáíè” äåôèáðèëà-òîðè (2001). Ïðåç 2006 ã. ïå÷åëèêîíêóðñ çà ñò.í.ñ. II ñò. è â ìîìåí-òà ïðîäúëæàâà ñâîÿòà àêòèâíà èç-ñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò â ÖËÁÌÈ– ÁÀÍ, ñåêöèÿ “Àíàëèç è îáðàáîò-êà íà áèîìåäèöèíñêè ñèãíàëè è

äàííè”. Òÿ çàäúëáî÷àâà èçñëåäâà-íèÿòà ñè â îáëàñòòà íà àâòîìàòè÷-íàòà äèàãíîñòèêà íà ðàçëè÷íè êàð-äèîëîãè÷íè çàáîëÿâàíèÿ è ðàçðà-áîòâàíåòî íà ñèñòåìè çà êëèíè÷-íî ïðèëîæåíèå íà áàçàòà íà ñúâ-ðåìåííè èíæåíåðíè è èíôîðìàöè-îííè òåõíîëîãèè.Àêî òðÿáâà äà ñå îïðåäåëè îñ-íîâàòà íà òåçè ðàííè òâîð÷åñêèïîñòèæåíèÿ, òî òÿ ñå îòêðèâà â òðèíåéíè êà÷åñòâà - ÿñíà è òî÷íà ìî-òèâàöèÿ, îòëè÷íà êîíöåíòðàöèÿ èòâîð÷åñêà ñïîñîáíîñò çà àíàëèç èñèíòåç. Ðàçâèâàéêè òåçè êà÷åñòâà,òÿ óñïÿâà äà íàñî÷è óñèëèÿòà ñèêúì ðåàëèçèðàíå íà âñÿêà ñâîÿèäåÿ.Çà 8-ãîäèøíàòà ñè íàó÷íà äåé-íîñò Â. Êðúñòåâà èìà èçäàäåíèíàä 25 íàó÷íè ïóáëèêàöèè, ïîâå-÷åòî îò êîèòî â ðåíîìèðàíè ìåæ-äóíàðîäíè ñïèñàíèÿ ñ èìïàêò ôàê-òîð, êàêòî è íàä 20 äîêëàäà íàìåæäóíàðîäíè è íàöèîíàëíè êîí-ôåðåíöèè. Âïå÷àòëÿâàùî å ó÷àñ-òèåòî íà Â. Êðúñòåâà â ãîëÿì áðîéìåæäóíàðîäíè äîãîâîðè ñ âúíøíîôèíàíñèðàíå îò Schiller-Medicalïðîäúëæàâà íà ñòð. 20

ÌËÀÄÈÒÅ Â ÍÀÓÊÀÒÀ

SA - Ôðàíöèÿ, è Schiller AG - Øâåé-öàðèÿ; â èçñëåäîâàòåëñêè ïðîåê-òè ñ íàöèîíàëíî ôèíàíñèðàíå; âäîãîâîðè çà ìåæäóàêàäåìè÷íîñúòðóäíè÷åñòâî ñ Èòàëèàíñêàòààêàäåìèÿ íà íàóêèòå. Â ðàìêèòåíà òåçè ïðîåêòè òÿ å ðàáîòèëà êà-òî ïîêàíåí èçñëåäîâàòåë âúâÔðàíöèÿ è Èòàëèÿ. Ðúêîâîäèòåëå è íà 7 äèïëîìàíòè îò ÒÓ - Ñî-ôèÿ. ×ëåí å íà Ñúþçà íà ó÷åíèòåâ Áúëãàðèÿ, Ñúþçà íà ìàòåìàòè-öèòå â Áúëãàðèÿ, Äðóæåñòâîòî ïîáèîìåäèöèíñêà ôèçèêà, íà Ìåæ-äóíàðîäíàòà ôåäåðàöèÿ çà ìåäè-

öèíñêî è áèîìåäèöèíñêî èíæåíåð-ñòâî (IFMBE).Ïðèëîæåíèåòî íà ðåçóëòàòèòåîò èçñëåäâàíèÿòà é ñà ñúùåñòâåíïðèíîñ çà ñúçäàâàíå íà íîâî ïî-êîëåíèå àâòîìàòè÷íè ïîðòàòèâíèäåôèáðèëàòîðè çà ñïåøíà ïîìîù,ñúâìåñòíî ñ ôèðìàòà SchillerMedical SA - Ôðàíöèÿ, êàêòî è çàðàçðàáîòâàíåòî íà ìåòîä çà ðàç-ïîçíàâàíå íà æèâîòîçàñòðàøàâà-ùè ñúðäå÷íè àðèòìèè, ñ ìíîãî âè-ñîêà òî÷íîñò. Ïîíàñòîÿùåì Â.Êðúñòåâà ó÷àñòâà â èçñëåäâàíèÿçà ïðåöèçèðàíà îöåíêà íà èíôàð-êò íà ìèîêàðäà ïî äàííè îò âèñî-êî÷åñòîòíà îðòîãîíàëíà åëåêòðî-

ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 19 êàðäèîãðàôèÿ. Ðàçðàáîòêàòà å îò-ëè÷åíà ñ íàãðàäà çà êîëåêòèâà îòó÷åíè, îò Îðãàíèçàöèîííèÿ êîìè-òåò íà Õ êîíãðåñ íà Äðóæåñòâîòîíà êàðäèîëîçèòå â Áúëãàðèÿ(2006), “Çà ñúùåñòâåí íàó÷åí ïðè-íîñ â îáëàñòòà íà êàðäèîëîãèÿòà”.Â äúëãèòå ÷àñîâå ïðåä êîìïþ-òúðà Âåñåëà óñïÿâà “äà ñïðåâðåìåòî”, îáåäèíÿâàéêè â åäíîïðîôåñèÿ è õîáè. Ïðåçàðåæäàíå-òî ñ íîâè ñèëè ïîëó÷àâà íàé-åôåê-òèâíî ñðåä ïðèðîäàòà - íà êîëå-ëî, íà ñêè èëè ïðîñòî íà åêñêóð-çèÿ, â òúðñåíå íà êðàñîòèòå ïðåçïîãëåäà íà îáåêòèâà. Óäîâîëñòâè-åòî îò ðåëàêñà íå áè áèëî ïúëíî

áåç ïðåãëåä íà íàé-íîâèòå èãðàë-íè è íàó÷íîïîïóëÿðíè ôèëìè, áåçìóçèêàòà è áåç ñìåõà â ïðèÿòíàòàêîìïàíèÿ íà ïðèÿòåëè.Âèñîêèòå îòëè÷èÿ Â. Êðúñòåâàïðèåìà ñ áëàãîäàðíîñò êúì âñè÷-êè êîëåãè çà ïîçèòèâíîòî îòíîøå-íèå, ïîäêðåïàòà è óäîâîëñòâèåòî îòñúâìåñòíàòà èì ðàáîòà, îò ìîìåí-òà íà ðàæäàíå íà íàó÷íèòå èäåè äîòÿõíàòà ïðàêòè÷åñêà ðåàëèçàöèÿ.Ñïîðåä íåÿ, îñâåí ïîïóëÿðíîñò, ïî-ëó÷åíèòå îòëè÷èÿ ñà ïúòåâîäèòåëçà ìëàäèÿ ó÷åí è ìîòèâ äà ïðîäúë-æàâà ëè÷íîñòíîòî ñè èçðàñòâàíå.À âñÿêî äúðâî, êîåòî ñå ïîëèâà, äà-ðÿâà íà ñâåòà ïëîäîâå...

ÄÎÖ. Ä-Ð ÍÈÊÎËÀÉÍÈÊÎËÎÂ: ÄÀ

ÏÎÁÅÆÄÀÂÀØ ÊÐÀÑÈÂÎËèäèÿ Íåäåêîâà,

Òåõíè÷åñêè óíèâåðñèòåò – Ñîôèÿ

Àêî èíäóñòðèÿòà ïîñòàâÿ çàäà-÷è ïðåä íàóêàòà, à ó÷åíèòå íàñî-÷àò ñâîåòî âíèìàíèå êúì íàó÷íî-ïðèëîæíè ðàçðàáîòêè, òîãàâà ùåóêðåïâà ìàòåðèàëíàòà îñíîâà íàçíàíèåòî è íà äóõîâíàòà êóëòóðàè ùå îòïàäíå âúïðîñúò: „Çàùîäúðæàâàòà íå ñå ãðèæè äîñòàòú÷-íî çà ìëàäèòå òàëàíòè?” - ïðîñòîçàùîòî òå ùå ñà àíãàæèðàíè â äî-õîäîíîñíè çà òÿõ è çà îáùåñòâîòîäåéíîñòè. Äîö. ä-ð èíæ. ìàò. Íè-êîëàé Íèêîëîâ (ðîä. 1972 ã.) èìàøàíñà äà ðàáîòè çà èíäóñòðèÿòàè òîâà ðàçâèâà ó íåãî êà÷åñòâà íàïîáåäèòåë. Ó÷åí, ïðåïîäàâàòåë,èçîáðåòàòåë, àäìèíèñòðàòîð, ñúï-ðóã - òîé å íàé-ìëàäèÿò äîêòîð(2001), äîöåíò (õàáèëèòèðàí 2005ã.) è ðúêîâîäèòåë êàòåäðà (îò 2006ã.) â íàä 60-ãîäèøíàòà èñòîðèÿ íàÒåõíè÷åñêèÿ óíèâåðñèòåò – Ñî-ôèÿ. Çà 2006 ã. ñòàíà ëàóðåàò íàíàãðàäàòà íà ôîíäàöèÿ „Åâðèêà”â êàòåãîðèÿòà “Ìëàä èçîáðåòàòåë”,à ÔÍÒÑ ãî îáÿâè çà “Èíæåíåð íàãîäèíàòà” çà 2007 ã. Äåâèçúò ìó å:

“Æèâîòúò å èãðà, îïèòàé ñå äàïîáåæäàâàø, èãðàåéêè êðàñèâî.“Äîö. ä-ð. Íèêîëàé Íèêîëîâ çà-âúðøâà ÒÓ „Àíãåë Êúí÷åâ” - Ðóñå,ñïåöèàëíîñò Òåõíîëîãèÿ íà ìàøè-íîñòðîåíåòî è ìåòàëîðåæåùè ìà-øèíè (1995) è ìàãèñòúðñêà ñòåïåíïî ïðèëîæíà ìàòåìàòèêà è èíôîð-ìàòèêà â ÒÓ - Ñîôèÿ (1998). Ñú-ùàòà ãîäèíà ñòàâà ðåäîâåí äîêòî-ðàíò â êàòåäðà “Òåîðèÿ íà ìåõà-íèçìèòå è ìàøèíèòå” - ÌÒÔ êúìÒÓ ñ íàó÷åí ðúêîâîäèòåë ïðîô.äòí Âèòàí Ãúëúáîâ. Çàùèòàâàäîêòîðñêà äèñåðòàöèÿíà òåìà: “Ñòðóêòóðíî-ìåòðè÷åí ñèíòåç íàïðåäàâàòåëíè ìåõà-íèçìè çà ãåíåðèðàíåíà ìîíîòîííè ôóíêöèèíà ïîëîæåíèåòî”(2001). Àâòîð å íà íàä75 íàó÷íè ïóáëèêàöèè,ó÷àñòíèê â íàó÷íèÿ êî-ëåêòèâ íà 8 íàó÷íîèç-ñëåäîâàòåëñêè ðàçðà-áîòêè. Èìà 5 ñúàâòîð-ñêè èçîáðåòåíèÿ, îòíà-ñÿùè ñå äî ìåõàíèçìèè ñïåöèàëèçèðàíè ðî-áîòè. ×ëåí å íà Íàöè-îíàëíîòî íàó÷íî-òåõ-íè÷åñêî äðóæåñòâî ïî

ÒÌÌ (BulKToMM). Ðúêîâîäèòåë íàêàòåäðà “Òåîðèÿ íà ìåõàíèçìèòåè ìàøèíèòå”. Ïàòåíòîâàíèÿò îðè-ãèíàëåí ìåõàíèçúì å àïðîáèðàíâ èçðàáîòåíèÿ îò áúëãàðî-íåìñêà-òà ôèðìà SPESIMA ëåÿðñêè äî-çèðàù ðîáîò FEEDMAT 2, óñïåø-íî ïðåäñòàâåí íà Íàöèîíàëíîòîìëàäåæêî èçëîæåíèå „ÅÊÑÏÎÈÍÒÅËÅÊÒ” è íà Ìåæäóíàðîäíî-òî èçëîæåíèå çà ëåÿðñêà òåõíèêàGIFA â Äþñåëäîðô, Ãåðìàíèÿ,ñëåä êîåòî å ïðåìèíàë ïðîáíà åê-ñïëîàòàöèÿ â ëåÿðíà íà ôèðìàMONEVA - Ãåðìàíèÿ. Í. Íèêîëîâïî âðåìå íà ñëåäâàíåòî ñè â ÒÓ„Àíãåë Êúí÷åâ” äâå ãîäèíè å ñòè-ïåíäèàíò íà ôîíäàöèÿ „Åâðèêà”,ïîëó÷àâàë å ãðàìîòà îò Íàöèîíàë-íèÿ ñúâåò “Íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ”ïðè ÌÎÍ êàòî ó÷àñòíèê â íàó÷åíêîëåêòèâ, ïîñòèãíàë ñúùåñòâåíèðåçóëòàòè ïðåç Ïåòàòà êîíêóðñíàñåñèÿ (1995-1999) è ñðåáúðíèÿçíàê íà Áúëãàðñêà ñòîïàíñêà êà-ìàðà.“Ðåöåïòàòà” çà åâåíòóàëíà ïî-áåäà íà Íèêîëàé Íèêîëîâ å òàëàíò,æåëàíèå çà íåïðåêúñíàòî ñàìîóñú-âúðøåíñòâàíå, îòëè÷åí ó÷èòåë èðàáîòà â êîëåêòèâ îò òâîð÷åñêèëè÷íîñòè. “Ìîÿò øàíñ - êàçâà òîé- å, ÷å îùå êàòî ñòóäåíò II êóðñ â

Ðóñå ïúðâèòå ìè ïðåïîäàâàòåëèïî ÒÌÌ ïðîô. äòí Êèðèë Åí÷åâ èäîö. ä-ð Ðàäîñòèí Äîë÷èíêîâ(åäèí îò íàé-äîáðèòå ìè ïðèÿòå-ëè) ìè ðàçêðèõà êðàñîòàòà íàÒÌÌ è àç îùå òîãàâà ðåøèõ, ÷åáúäåùåòî ìè ùå å ñâúðçàíî ñ òî-âà. Ñëåä òîâà èìàõ ãîëåìèÿ øàíñäà ïîïàäíà íà ïðîô. äòí ÂèòàíÃúëúáîâ, êîéòî ìè ñòàíà íàó÷åíðúêîâîäèòåë è íàé-äîáúð ïðèÿ-òåë è íà êîãîòî äúëæà âñè÷êî. Ïî-ïàäíàõ è â åëèòíà êàòåäðà êàòîÒÌÌ, â êîÿòî âèíàãè å èìàëîòâîð÷åñêà àòìîñôåðà. Ó÷åõ ñåîò ëè÷íîñòè êàòî ïðîô. äòíÑòåôàí Ïàâëîâ, ÷ë.-êîð. ïðîô.äòí Âåíåëèí Æèâêîâ, ïðîô. äòíÌèõàèë Ìèëêîâ è äð. Òðÿáâà äà îò-áåëåæà è ðîëÿòà íà ôèðìà „Ñïå-ñèìà” ÎÎÄ, ÷èéòî óïðàâèòåë èíæ.Âåíöèñëàâ Ñëàâêîâ âèíàãè å ðàç-áèðàë, ÷å íå å âúçìîæíî äà ñå ïðî-äàâàò íà ñâåòîâíèÿ ïàçàð êîíêó-ðåíòíè èçäåëèÿ, áåç â òÿõ äà åâëîæåíî „íîó õàó.”Ïîñòèãàíåòî íà âñåêè ðåçóëòàòâîäè äî óäîâëåòâîðåíèå, íî òîâàå çà êðàòêî, òúé êàòî ÷îâåê ñêîðîçàïî÷âà äà ïðåñëåäâà ñëåäâàùà-òà ñè öåë è òðóäíîñòèòå, ñ êîèòîñå ñáëúñêâà, ïîñòåïåííî çàïî÷âàòäà çàìåíÿò óäîâëåòâîðåíèåòî ñ íå-óäîâëåòâîðåíèå. Áëàãîäàðåíèå íàòîâà è äîö. Íèêîëîâ íèêîãà íå ñòîèíà åäíî ìÿñòî, à ñå îïèòâà äà èç-êà÷è ñëåäâàùèÿ âðúõ. Ìíîãî ôèíè âíèìàòåëeí, ñïîêîåí äî ñòîèöè-çúì, òîé âå÷å å íàðåäèë ñâîÿ ñòè-õîñáèðêà è òâúðäè, ÷å ïîåòè÷íîòîñå êðèå â òâîð÷åñêîòî ïðèëàãàíåíà ìåõàíèêàòà è ìàòåìàòèêàòà ïðèñèíòåçà íà ìåõàíèçìè è ìàøèíè,êîéòî å íàé-ñúùåñòâåíàòà ÷àñò îòìîäåðíàòà ìåõàíèêà – Òåîðèÿòàíà ìåõàíèçìèòå è ìàøèíèòå.

ÀÐÕÅÎËÎÃÚÒÄ-Ð ÕÐÈÑÒÎ ÏÎÏÎÂ

Òàòÿíà Äèêîâà

Êàêâî èëè ïî-òî÷íî êîé áè ìî-ãúë äà îáåäèíè â åäíî ÷óæäîåçè-êîâàòà êóëòóðà, ñòðàñòòà êúì ñïîð-òà è õîáèòî äà ñå çàíèìàâàø ñ êî-ðàáîìîäåëèçúì. “Ïðåñå÷íàòà” èìòî÷êà ñå îêàçâà ... àðõåîëîãèÿòà.Ïðîôåñèÿòà, ïðåâúðíàòà â õîáè,ïîñòåïåííî èçìåñòâà áàñêåòáîëà,à íà åòàæåðêèòå è äîñåãà ïðîäúë-æàâàò äà ÷àêàò ñâîÿ ðåä íåäîâúð-øåíè êîðàáíè ìîäåëè. Çàòîâà ïúêãåîãðàôèÿòà íà ðàçêîïêèòå å òâúð-äå îáøèðíà è ñòèãà ÷àê äî Ãåðìà-íèÿ, à â èñòîðè÷åñêè ïëàí – äî êúñ-íàòà áðîíçîâà è æåëÿçíàòà åïîõè.Òàêà íàêðàòêî ìîæå äà áúäå îá-ðèñóâàíî åæåäíåâèåòî íà í.ñ. ² ñò.ä-ð Õðèñòî Ïîïîâ îò Íàöèîíàëíèÿàðõåîëîãè÷åñêè èíñòèòóò ñ ìóçåéêúì ÁÀÍ. Çàâúðøâàéêè èñòîðèÿ -

ñâîÿòà äåòñêà ìå÷òà, òîé ñå ìú÷èè äà óäîâëåòâîðè æåëàíèåòî íà ðî-äèòåëèòå ñè äà èìàò â ñåìåéñòâî-òî ñè àäâîêàò. Òàêà äîñòèãà äî Vêóðñ è íà òàçè ïðîôåñèÿ, áåç äàñå äèïëîìèðà.„Îñíîâíèÿò ïåðèîä, â êîéòî

ðàáîòÿ, å íàé-âå÷å æåëÿçíàòàåïîõà - âòîðî õèëÿäîëåòèå ïðå-äè Õðèñòà” - ðàçêàçâà ìëàäèÿò àð-õåîëîã. Äèñåðòàöèÿòà ìó å íà òå-

ìà ñåëèùåí æèâîò, ñåëèùíè ñòðóê-òóðè â Òðàêèÿ è Èëèðèÿ (ÇàïàäíèÁàëêàíè) ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíàíà æåëÿçíàòà åïîõà (V² – ² â. ïð.Õð.). Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè îáà-÷å ïðîó÷âà è ñåëèùíè îáåêòè îòïî-ðàííè ïåðèîäè. À ñ Õóìáîëòî-âàòà ñè ñòèïåíäèÿ ñïåöèàëèçèðàâ Ãåðìàíèÿ è àðõåîìåòàëóðãèÿ: äî-áèâ íà ìåòàëè, îáðàáîòêà è ïðî-èçâîäñòâî íà ìåòàëíè èçäåëèÿ.

„Âñè÷êè çíàåì äîáðå, ÷å Òðàêèÿ åáèëà áîãàòà íà ìåòàëè, íî òàçèíèøà òàêà è ñè îñòàâà “íåóïîò-ðåáåíà” â íàóêàòà íè ïðåç ïîñëåä-íèòå äåñåòèëåòèÿ.” - îáÿñíÿâàÕðèñòî Ïîïîâ. Çàòîâà è íà ðàçêîï-êèòå îò ïîñëåäíèòå òðè ãîäèíè òîéòúðñè ñëåäè è îò òîçè àñïåêò íàäðåâíîñòòà. Òàêúâ å îáåêòúò íàãðúöêàòà ãðàíèöà, áëèçî äî ñ. Âúë-÷î ïîëå, îáùèíà Ëþáèìåö. Ìåñ-òíîñòòà å ñúñ çâó÷íîòî èìå Êóøêàÿ, èëè Ïòè÷àòà ñêàëà. Òàì Õðèñ-òî Ïîïîâ å íàó÷åí ðúêîâîäèòåë íàåêèïà, ïðîó÷âàù ñåëèùå îò êúñ-íàòà áðîíçîâà – ðàííîæåëÿçíàåïîõà è ñëåäèòå îò àíòè÷åí ðóäî-äîáèâ è ìåòàëîäîáèâ â ðàéîíà.


Ñëåä ìèã ùå ñòàíà àç è ùå ñè òðúãíà.Ùå äîéäåø ñ ìåí äî âõîäíàòà âðàòà.Çà ñáîãîì íåæíî àç ùå òå ïðåãúðíàè ïîñëå ùå ïîòúíà âúâ íîùòà.Ñòóäúò íàâúí çà ìèã ùå ìå îáãúðíå,à áîëêàòà âúâ ìåíå ùå ïúëçè.Íî íèêîé òàçè íîù íå ùå äà çúðíåïîòåêëèòå çà òåáå äâå ñúëçè.Àç äúëãî áåç ïîñîêà ùå ñå ñêèòàìèç òîçè ãðàä, ïðèòèõíàë è çàìðÿë.Êúäå îòèâàì íÿìà äà ñå ïèòàì.Æèâîòúò ìè áåç òåáå ùå å ñïðÿë.Íèêîëàé Íèêîëîâ

20 HOMO SCIENSÌËÀÄÈÒÅ Â ÍÀÓÊÀÒÀ

Áèë å íàó÷åí ðúêîâîäèòåë è íàåêèïà, ïðîó÷âàë ïðåäè äâå ãîäè-íè ðóäíèöè çà äîáèâ íà çëàòî â ðà-éîíà íà Êðóìîâãðàä. Íà òîçè îáåêòàðõåîëîçèòå ñà ïîâèêàíè çà ñïà-ñèòåëíè ðàçêîïêè, ñâúðçàíè ñúññúâðåìåííèÿ ðóäîäîáèâ.Õðèñòî Ïîïîâ å íàó÷åí ðúêî-âîäèòåë è íà ïðîó÷âàíèÿòà íà ÿì-íîòî ïîëå êðàé ñ. Êàïèòàí Àíäðå-åâî, îáùèíà Ñâèëåíãðàä; íà çà-ïàäíèòå ñêëîíîâå íà Àäà òåïå, îá-ùèíà Êðóìîâãðàä – îòíîâî ðóäíèðàçðàáîòêè îò ïåðèîäà íà êúñíà-òà áðîíçîâà åïîõà è ðàííàòà æå-ëÿçíà åïîõà; íà òåðåííè îáõîæäà-íèÿ â îáùèíà Ëþáèìåö. Çàì.-íà-ó÷åí ðúêîâîäèòåë å íà ñîíäàæíè

ðàçêîïêè íà ñåëèùå îò æåëÿçíàòàåïîõà êðàé Êîïðèâëåí, îáùèíàÕàäæèäèìîâî, êàêòî è íà òåðåííèîáõîæäàíèÿ ïî òðàñåòî íà æï ëè-íèÿòà Ïëîâäèâ – Ñâèëåíãðàä. Áèëå ÷ëåí íà åêèïà, ïðîó÷âàë ÿìíîïîëå îò æåëÿçíàòà åïîõà êðàéÌàëêî Òúðíîâî, êàêòî è íà åêèïè-òå, ðàáîòåùè ïî ïðîó÷âàíèÿòà íàæåëÿçîäîáèâà ïðåç æåëÿçíàòàåïîõà è ñðåäíîâåêîâèåòî â Ëþäå-ðèõ è Õàéãåð, Ãåðìàíèÿ. Ñïèñúêúòñ îáåêòè ìîæå äà áúäå ïðîäúëæåíè îò îáùèíà Ñåïòåìâðè – Ïèñòè-ðîñ, ãðúöêè åìïîðèîí V – ²²² â. ïð.Õð.; ñ òåðåííè îáõîæäàíèÿ â ðåãè-îíà; ñ ïðîó÷âàíèÿòà íà ìîãèëíèÿíåêðîïîë îò æåëÿçíàòà è ðèìñêà-òà åïîõè êðàé Èñïåðèõîâî. Ïúðâè-òå ìó îáåêòè îáà÷å ñà ñâúðçàíè ñ

ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 20 ðîäíèÿ êðàé. Ðîäåíèÿò ïðåäè òðè-äåñåò è òðè ãîäèíè â Ëîâå÷ Õðèñ-òî Ïîïîâ êàòî ñòàæàíò å â åêèïàçà òåðåííè îáõîæäàíèÿ íà Äåâà-òàøêàòà ïåùåðà è â åêèïà, ïðîó÷-âàë ðèìñêà âèëà êðàé ñ. Ñìî÷àí.Çàâúðøèëèÿò Íåìñêàòà ãèìíà-çèÿ â ãðàäà íà ëþëÿöèòå àðõåîëîãèìà çàä ãúðáà ñè 4 ñòàòèè è ñòó-äèè, ïóáëèêóâàíè çàä ãðàíèöà, è13 - â Áúëãàðèÿ. Ñðåä íàó÷íèòå ðå-äàêòîðè å íà åäíà êíèãà; íà èçâåñ-òèÿòà íà Àðõåîëîãè÷åñêèÿ èíñòè-òóò, íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò èíà Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò.Àâòîð è ñúàâòîð å íà íàó÷íè äîê-ëàäè íà ìåæäóíàðîäíèÿ ñèìïîçè-óì “Ìåòàëóðãèÿòà â Þãîèçòî÷íàÅâðîïà îò äðåâíîñòòà äî êðàÿ íàÕ²Õ âåê” – Ñîçîïîë; íà íàó÷íàòà

êîíôåðåíöèÿ â ÷åñò íà Ìàðèÿ ×è-÷èêîâà; íà ìåæäóíàðîäíèÿ óúð-êøîï â Õîõäîðô, Ãåðìàíèÿ; íà íà-ó÷íèòå êîíôåðåíöèè â ÷åñò íà Ëþ-áà Îãíåíîâà è íà ïðîô. Èâàí Âå-íåäèêîâ; íà ìåæäóíàðîäíèÿ ñèì-ïîçèóì “Ïèñòèðîñ è Òàñîñ” è äðó-ãè. Ïðèáëèçèòåëíî ñ òîâà ñà àíãà-æèðàíè äíèòå ïðåç ïîñëåäíèòå ãî-äèíè íà Õðèñòî Ïîïîâ. Çàòîâà èêîðàáíèòå ìîäåëè íàâÿðíî îùåäúëãî ùå îñòàíàò íåäîâúðøåíè íàåòàæåðêèòå â äîìà íà ìëàäèÿ àð-õåîëîã. È êúì áàñêåòáîëíèÿ êîøåäâà ëè ñêîðî ùå ïîãëåäíå ïàê.Îñâåí â ðåäêèòå ìèíóòè íà îòäèõìåæäó äâå åêñïåäèöèè èëè ñëåäèçìîðèòåëíèòå ÷àñîâå ïðåä êîì-ïþòúðà.

ÐÎÑÅÍ ÓÃÐÈÍÎÂ – ÅÄÍÎÎÒ ÍÎÂÈÒÅ ËÈÖÀ ÍÀ

ÍÀÓÊÀÒÀËþáîâ Êîñòîâà,

ìåíèäæúð "Âðúçêè ñ îáùåñòâåíîñòòà",Áðèòàíñêè ñúâåò, Áúëãàðèÿ

Ïîáåäèòåëÿò â ïúðâèÿ ïðîâå-äåí ó íàñ êîíêóðñ çà êîìóíèêàòîðèçà íàóêà “Ëàáîðàòîðèÿ çà ñëàâà”FameLab å 30-ãîäèøíèÿò äîêòî-ðàíò îò Èíñòèòóòà ïî ôèçèêà íàòâúðäîòî òÿëî êúì ÁÀÍ Ðîñåí Óãðè-íîâ. Èäåÿòà íà êîíêóðñà - èíèöèà-òèâà íà Ôåñòèâàëà çà íàóêà â ×åë-òíúì â Îáåäèíåíîòî êðàëñòâî, å äàïîâèøè èíòåðåñà íà ìëàäèòå õîðàêúì íàóêàòà, äà íàñúð÷è èçáîðà èìíà ïðîôåñèîíàëíà ðåàëèçàöèÿ âðàçëè÷íè îáëàñòè íà ïðèðîäîìà-òåìàòè÷åñêèòå íàóêè, äà ñòèìóëè-ðà ìëàäè ó÷åíè äà êîìóíèêèðàò ðà-áîòàòà ñè íà ðàçáèðàåì åçèê, çà äàâäúõíîâÿò è âúîäóøåâÿò îáùåñ-òâåíîòî âúîáðàæåíèå ñ âèçèèòå çàíàóêàòà íà ÕÕ² âåê. Êîíêóðñúò ñåïðîâåæäà îò Áðèòàíñêè ñúâåò âïàðòíüîðñòâî ñ ÌÎÍ è ñúñ ñúòðóä-íè÷åñòâîòî íà îáðàçîâàòåëíè è íà-ó÷íè èíñòèòóöèè, èçäàòåëñòâà è ìå-äèéíè ïàðòíüîðè.Ðîñåí ñïå÷åëè óáåäèòåëíî ïúð-âîòî ìÿñòî â êîíêóðñà ñ ïðåçåíòà-öèÿòà ñè “Éîííèòå êàíàëè – ìîëå-êóëèòå - êîìóíèêàòîðè íà íåðâíà-òà ñèñòåìà” , êàêòî è è íàãðàäè íàÑúþçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ è îòÔîðóì „Äåìîêðèò ”. Òîé å ñèëíîóáåäåí, ÷å íàóêàòà íå òðÿáâà äà áú-äå ñêðèòà îò îáùåñòâîòî è äà îñ-òàâà çàòâîðåíà â ðàìêèòå íà ëàáî-ðàòîðèè è ñòðîãî ïðîôåñèîíàëíèêîíôåðåíöèè. Ñïîðåä íåãî ó÷åíè-òå, íåçàâèñèìî îò òÿõíàòà âúçðàñòè ïðîôåñèîíàëíî ðàçâèòèå, ìîãàòäà èçâëåêàò ìíîãî è ðàçíîîáðàçíèïîëçè îò îáùóâàíåòî ñè ñ øèðîêà-òà ïóáëèêà. Òîé ñàìèÿò ñìÿòà, ÷åêîìóíèêàöèÿòà íà íàóêàòà ïðåäøèðîêà ïóáëèêà ìó ïîìàãà íå ñà-ìî äà äîêàæå ðîëÿòà íà áúëãàðñêà-òà íàóêà íà ñöåíàòà íà ñâåòîâíèòå

îòêðèòèÿ, íî îñâåí òîâà ãî çàðåæ-äà ñ èçêëþ÷èòåëíî ñèëíà åíåðãèÿçà ðàáîòà, ñ æåëàíèåòî è åíòóñè-àçìà íà ìëàäèòå ìó ñëóøàòåëè èëèíà ëþáîïèòíèòå çðèòåëè. Çà íåãîíàóêàòà íå å ñàìî ñóõà è ñëîæíàìàòåðèÿ, à å „èãðà” íà çàäàâàíå íàâúïðîñè êúì ïðèðîäàòà è òúðñåíåíà ïðàâèëíèÿ íà÷èí äà ãî íàïðà-âèø òàêà, ÷å òÿ äà òè îòãîâîðè ñíàé-ÿñåí è åäíîçíà÷åí îòãîâîð. Àâäúõíîâåíèåòî è åìîöèÿòà â òàçèèãðà ïîíÿêîãà ïðàâÿò òàêà, ÷å ó÷å-íèòå ñå ïðåâðúùàò è â òâîðöè íàèçêóñòâîòî.Òîçè ñâîé ïîãëåä êúì íàóêàòàòîé çàïî÷âà äà èçãðàæäà ïî âðå-ìå íà ãèìíàçèàëíîòî ñè îáó÷åíèåâ Íàöèîíàëíàòà ïðèðîäîìàòåìà-òè÷åñêà ãèìíàçèÿ. Îùå òîãàâà, íà-ðàâíî ñ íàóêàòà è ó÷àñòèåòî ïîîëèìïèàäè, òîé òúðñè âäúõíîâå-íèåòî íà õóäîæåñòâåíàòà ôîòîãðà-ôèÿ è åìîöèÿòà íà îáùóâàíåòî ñïðèðîäàòà. Îáè÷à äà ñå êàòåðè ïîïëàíèíè è äà ñå âïóñêà â äúëáè-íèòå íà ïåùåðèòå. Ïî-êúñíî â Áè-îëîãè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñîôèé-ñêè óíèâåðñèòåò òîé îòêðèâà, ÷åæåëàíèåòî äà ïðåäàäåø ëþáîâòà

ñè êúì íåÿ âúðõó ôîòîãðàôñêèÿôèëì å ïðèñúùà íà ìíîãî îò êî-ëåãèòå ìó, ïîñâåòèëè ñå íà áèîëî-ãèÿòà. Ïðîäúëæàâà äà ñïîðòóâàñðåä ïðèðîäàòà è îñâåí ïåùåðèòåè ïëàíèíèòå â ñâîáîäíîòî ñè âðå-ìå ñå çàïîçíàâà ñ ÿõòèòå è ìîðåòîè ðåøàâà äà ïðåìåðè ñèëè è ñ ãðà-âèòàöèÿòà – çà êðàòêî âðåìå ñå çà-íèìàâà è ñ ïàðàøóòèçúì.Ñëåä çàâúðøâàíåòî íà óíèâåð-ñèòåòñêîòî ñè îáðàçîâàíèå Ðîñåíçàïî÷âà äîêòîðàíòóðà â ëàáîðàòî-ðèÿòà „Áèîìîëåêóëíè ñëîåâå“ íàÈíñòèòóòà ïî ôèçèêà íà òâúðäîòîòÿëî êúì Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿíà íàóêèòå ïîä ðúêîâîäñòâîòî íààêàä. Àëåêñàíäúð Ïåòðîâ. Òúðñèñâîÿ ïúò ïî ñòúïêèòå íà àâòîðà íàòåîðèÿòà çà ôëåêñîåëåêòðè÷åñ-òâîòî ïðè áèîëîãè÷íè ìåìáðàíè èâ òîâà ñè òúðñåíå ñòèãà äî Õþñ-òúí, Òåêñàñ. Â Ëàáîðàòîðèÿòà ïîáèîôèçèêà íà âúòðåøíîòî óõî íàÌåäèöèíñêèÿ êîëåæ „Áåéëúð” òîéðàáîòè êàòî ñòàæàíò ïîâå÷å îò ãî-äèíà è ñïå÷åëâà íàãðàäà îò Áèî-ôèçè÷íîòî äðóæåñòâî äà ïðåäñòà-âè ðàáîòàòà ñè íà ãîäèøíàòà êîí-ôåðåíöèÿ â Ëîíã Áèè÷, Êàëèôîð-

íèÿ, ïðåç 2005 ã. Ñúùàòà ãîäèíàó÷àñòâà è â ìåæäóíàðîäíà êîíôå-ðåíöèÿ â Íþ Îðëèúíñ, ìàëêî ïðå-äè äà áúäå çàëÿò îò òàéôóíà „Êàò-ðèíà”.Ñåãà, êîãàòî ìó ïðåäñòîè çàùè-òà íà äîêòîðñêàòà ìó äèñåðòàöèÿ,òîé òúðñè äà ïðåäñòàâè íàóêàòà íåñàìî ïðåä êîìèñèèòå è êîëåãèòåñè, íî è ïðåä øèðîêàòà ïóáëèêà èäà âäúõíîâè è ìëàäè, è ñòàðè ñåìîöèÿòà íà æåëàíèåòî çà ïîçíà-íèå è îòêðèâàòåëñòâî. Áëàãîäàðå-íèå íà ñïå÷åëåíàòà ïúðâà íàãðà-äà â áúëãàðñêîòî èçäàíèå íà êîí-êóðñà „Ëàáîðàòîðèÿ çà ñëàâàFameLab” Ðîñåí ïðåäñòàâè Áúë-ãàðèÿ íà áðèòàíñêèÿ ôèíàë - Ôåñ-òèâàëà çà íàóêà â ×åëòíúì, Îáå-äèíåíîòî êðàëñòâî. Òàì òîé, îñâåíèçÿâàòà ñè ñ ïðåçåíòàöèÿ èçâúíêîíêóðñíàòà ïðîãðàìà â ðàìêèòåíà ôåñòèâàëà, ñå ñðåùíà ñ ìèíà-ëè è íàñòîÿùè ïîáåäèòåëè â êîí-êóðñà è èìàøå âúçìîæíîñò äà îá-ìåíè îïèò è èäåè çà êîìóíèêàöè-ÿòà íà íàóêàòà ñ îáùåñòâîòî, äàïîñåòè ôåñòèâàëíè ñúáèòèÿ íàðàçíîîáðàçíè íàó÷íè òåìè è äà ñåñðåùíå ñ èçâåñòíè ó÷åíè è âîäå-ùè áðèòàíñêè æóðíàëèñòè - ïîïó-ëÿðèçàòîðè íà íàóêàòà. Â òîâà ÷èñ-ëî ñúñ ñàìèÿ Ëîðä Ðîáúðò Óèí-ñòúí, Êóåíòèí Êóïúð, Êàòè Ñàéêñ,Ôðàíê Áúðíåò è Ñòèâ Ìåçóð – âî-äåùè ëèöà îò òåëåâèçèè êàòî Áè-ÁèÑè è Äèñêàâúðè, ïúðâèòå ïðî-ôåñîðè ïî „Êîìóíèêàöèÿ íà íàó-êàòà” â ñòðàíàòà.Îòòóê íàòàòúê Ðîñåí ñìÿòà äàâúðâè ïî òðóäíèòå ñòúïêè íà ó÷åíêîìóíèêàòîð íà íàóêàòà, òúðñåé-êè áàëàíñà ìåæäó ïðåäñòàâÿíåòîíà íàóêàòà ïðåä îáùåñòâîòî ñ ïðà-âåíåòî íà ñàìàòà íàóêà.

ÏÅÒÊÎ ÈÂÀÍÎÂ:ÂÚÇÌÎÆÍÎÑÒ ÂÚÂ ÂÑßÊÀ

ÒÐÓÄÍÎÑÒËèäèÿ Íåäåêîâà,

Òåõíè÷åñêè óíèâåðñèòåò - Ñîôèÿ

Âïå÷àòëÿâàùà áèîãðàôèÿ çàñâîèòå 23 ãîäèíè èìà ÷åòâúðòî-êóðñíèêúò îò Ôàêóëòåòà ïî êîì-ïþòúðíè ñèñòåìè è òåõíîëîãèè íàÒåõíè÷åñêèÿ óíèâåðñèòåò – Ñî-ôèÿ, Ïåòêî Èâàíîâ. Êàêòî òîéîáè÷à äà êàçâà: “Âàæíî å äà ñåñúñòåçàâàø, äà ïðåìåðâàø âúç-ìîæíîñòèòå ñè è êîëêîòî ïîâå-÷å - òîëêîâà ïî-äîáðå, à êîãàòîóñèëèÿòà ñå âúçíàãðàæäàâàò,÷îâåê ñå óâëè÷à îùå è îùå.” Ïúð-âîòî ìó óâëå÷åíèå îùå îò ãèìíà-çèàëíèÿ êóðñ – ôèçèêàòà, ìó äî-íàñÿ íàé-ìíîãî óñïåõè ïðåç èçìè-íàëàòà 2006 ã. Ñòàâà Ìèíè Íîáå-ëîâ ëàóðåàò ïî ôèçèêà - èçêëþ-÷èòåëíî ïðåñòèæíîòî îòëè÷èå çàíàó÷íè ïîñòèæåíèÿ ïî ôèçèêà â

âåòè è ÌÎÍ ïðèç „Ñòóäåíò íà ãî-äèíàòà”. Êëóá “Òàëàíò” ïðè ÒÓ –Ñîôèÿ, íà êîéòî å ñúó÷ðåäèòåë,ãî èçëú÷è çà „Òàëàíò íà ì. ôåâ-ðóàðè 2007 ã.”, ïðåç àïðèë ò.ã. äîñ-òèãíà äî ôèíàëíèÿ êðúã íà êîí-êóðñà FameLab - ïúðâîòî ïî ðîäàñè íàöèîíàëíî íàó÷íî ñúñòåçàíèåçà êîìóíèêàòîðè â íàóêàòà.Òîâà ùàñòëèâî èçîáèëèå îòíàãðàäè å ïðåäøåñòâàíî îò ó÷àñ-òèÿ íà Ïåòêî â ïîðåäèöà ñúñòå-çàíèÿ, îëèìïèàäè, êîíêóðñè èïðåìåðâàíå íà âúçìîæíîñòèòå,êîèòî ðàçâèâà. Â Íàöèîíàëíèòåñúñòåçàíèÿ ïî ôèçèêà çà ñðåä-íîøêîëöè âñÿêà ãîäèíà ñå êëàñè-ïðîäúëæàâà íà ñòð. 22

îáëàñòòà íà èíôîðìàöèîííèòåòåõíîëîãèè - íàãðàäà íà Øâåäñêî-òî ïîñîëñòâî â Áúëãàðèÿ; ïå÷åëèèìåííàòà ñòèïåíäèÿ “Àêàä. Äèìè-òúð Ìèøåâ” çà ïîñòèæåíèÿ â îâ-ëàäÿâàíåòî íà èíæåíåðíèòå íàó-

êè â îáëàñòòà íà åëåêòðîíèêàòà,àâòîìàòèçàöèÿòà è åëåêòðîòåõíè-êàòà íà ôîíäàöèÿ “Åâðèêà” è áåíîìèíèðàí â êîíêóðñà çà íîâîó÷-ðåäåíèÿ îò Íàöèîíàëíîòî ïðåä-ñåäàòåëñòâî íà ñòóäåíòñêèòå ñú-

HOMO SCIENS 21ÌËÀÄÈÒÅ Â ÍÀÓÊÀÒÀ

ðà íà ðåïóáëèêàíñêèÿ êðúã. Â ÒÓíàìèðà ïðåêðàñíà âúçìîæíîñò äàïðîäúëæè è çàäúëáî÷è óâëå÷åíè-åòî ñè. Ñ îòáîðà ïî ôèçèêà, ñå-ëåêòèðàí è ïîäãîòâÿí îò Äåïàð-òàìåíòà ïî ïðèëîæíà ôèçèêà, îò2004 ã.íàñàì å íåèçìåíåí ïîáå-äèòåë â íàöèîíàëíèòå ñòóäåíòñêèîëèìïèàäè, à ñúùî è èíäèâèäóà-ëåí ïðèçüîð â êîíêóðñà çà èçáè-ðàåìè òåìè. Òîé íàèñòèíà å íå-íàñèòíî ëþáîïèòåí, èíòåðåñèòåìó ñà îò çàðåäåíè ÷àñòèöè â ìàã-íèòíî ïîëå, ïðåç íàíîìåòðèÿòà äîñòàãàíîãðàôèÿòà. Çà óñïåõèòå ñèå èçáðàí çà ÷ëåí íà áúëãàðñêàòàäåëåãàöèÿ çà îòêðèâàíåòî íà Ñâå-òîâíàòà ãîäèíà íà ôèçèêàòà ïðåç2005 ã. â öåíòðàëàòà íà UNESCOâ Ïàðèæ. Çà íåãî äèðåêòîðúò íàÄåïàðòàìåíòà ïî ïðèëîæíà ôè-çèêà â ÒÓ – Ñîôèÿ, äîö. ä-ð Ñå-ðàôèì Íèêîëîâ, êàçâà, ÷å å íå ñà-ìî åäèí îò íàé-äîáðèòå ïî óñïåõ,íî è å âúçïèòàí è îòãîâîðåí ñòó-äåíò - èíòåëèãåíòåí, ñ ãîëÿì ïî-

òåíöèàë, åíåðãè÷åí è îò ìàëöè-íàòà, âïå÷àòëèëè ñâîèòå ïðîôå-ñîðè íå ñàìî îò ÒÓ.Ñëåä ó÷àñòèåòî ñè â åâðîïåé-ñêàòà ïðîãðàìà çà ñòóäåíòñêè îá-ìåí Ñîêðàò/Åðàçúì â Otto-von-Guericke Universität Magdeburg,Germany (ó÷. 2005-06), Ïåòêî Èâà-íîâ èìà íîâà ñòðàñò. Òîé å åäíîâ-ðåìåííî è ñòóäåíò, è ïðåïîäàâà-òåë íà ïúðâîêóðñíèöè. Õîíîðóâàíàñèñòåíò å ïî ïðîãðàìèðàíå íààíãëèéñêè åçèê âúâ Ôàêóëòåòà çààíãëèéñêî èíæåíåðíî îáó÷åíèå, àâ Ãåðìàíñêèÿ ôàêóëòåò âîäè ëà-áîðàòîðíè óïðàæíåíèÿ ïî ôèçè-êà íà íåìñêè åçèê. Òâúðäè, ÷å ïðå-ïîäàâàíåòî å çàáàâíî è ÷å ãåð-ìàíñêèòå ñòóäåíòè ñà ïî-çàèíòå-ðåñîâàíè è ïî-àêòèâíè.Óñìèõíàò, äðóæåëþáåí è äîá-ðîíàìåðåí, åñòåñòâåí è îòêðèòòîé íàìèðà âðåìå çà îáùåñòâåíàè îðãàíèçàöèîííà äåéíîñò. ×ëåíå íà Ñòóäåíòñêèÿ ñúâåò, êîìèñèÿ-òà çà êîíòðîë è êà÷åñòâî íà îáó-÷åíèåòî è íà EESTEC - ElectricalEngineering STudents European

ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 21 assoCiation.. Îáè÷à äà ïúòóâà, äàïîñåùàâà íîâè ìåñòà, äà ñå ñðå-ùà ñ íîâè õîðà, äà ñúçäàâà êîí-òàêòè, êîåòî ïðàâè öÿëîòî ïðåæè-âÿâàíå îùå ïî-çàáàâíî, à íàó÷-íàòà è îáùåñòâåíàòà ðàáîòà ìóäàâàò ïðåêðàñíà âúçìîæíîñò äàó÷àñòâà â ìåæäóíàðîäíè ñòóäåí-òñêè ñåñèè è ñåìèíàðè â Ñúðáèÿ,×åðíà ãîðà è Ìàêåäîíèÿ; áèë åâúâ Ôðàíöèÿ, Ãåðìàíèÿ è Åãèïåò.Ñ íåòúðïåíèå î÷àêâà “äà ïîñåòèíÿêîå íîâî ìåñòåíöå”. Íà Åëåê-òðèàäàòà â ×åðíà ãîðà òàçè ãîäè-íà, çà äà ïîäñèëè îòáîðèòå, ñåâêëþ÷âà è â ñúñòåçàíèÿòà ïî ïëó-âàíå è òåíèñ è åñòåñòâåíî ïî âî-ëåéáîë - ñïîðòúò, äîíåñúë ìó ñú-ùî íåìàëêî íàãðàäè. Óâåðåí å, ÷åòðÿáâà äà áúäå ïîëåçåí äîêðàé èäà äàäå âñè÷êî îò ñåáå ñè. Ñ óäî-âîëñòâèå áè ñêà÷àë ñ áúíäæè èëèñ ïàðàøóò, áè ëåòÿë ñ äåëòàïëà-íåð, áè êàðàë âàòåððàôòèíã - äî-êàçàòåëñòâî, ÷å ìó õàðåñâàò åê-ñòðåìíèòå ïðåæèâÿâàíèÿ. Èñêàäà ñå ðåàëèçèðà â ÈÒ ñåêòîðà, íîíàïîñëåäúê å îñúçíàë êîëêî å

âàæíî ñïåöèàëèñòúò äà îâëàäååè óïðàâëåíèåòî íà ðåñóðñè.Â Ãåðìàíèÿ ñå çàïàëâà ïî ñàë-ñàòà - ñëèâàíå îò íåôîðìàëíèñòèëîâå íà òàíöóâàíå - ìíîãî äè-íàìè÷íè è êðàñèâè òàíöè, ïëåíÿ-âàùè îêîòî è âíèìàíèåòî, îáè÷àäà êóïîíÿñâà è å ëóäî âëþáåí âñâîåòî ìîìè÷å, çà êîåòî ñúùî åâèíîâíà ôèçèêàòà.Áëàãîäàðåí å ìíîãî íà èíèöè-àòèâàòà íà ÄÏÔ “Äíè íà ôèçèêà-òà â ÒÓ” - ïðåêðàñíà âúçìîæíîñòäà ñå ïîòðóäèø çäðàâàòà, çà èçÿ-âà è íîâè çàïîçíàíñòâà, è íà ñâî-èòå ïðåïîäàâàòåëè, îñîáåíî íàó÷èòåëÿ ñè ïî ôèçèêà îò Ìàòåìà-òè÷åñêàòà ãèìíàçèÿ â Áóðãàñ Ãå-îðãè Ñòîé÷åâ è íà ãë. àñ. ÅìèëÌàðèí÷åâ îò ÄÏÔ. Àêî ãî ïèòàòåçàùî ïðàâè âñè÷êî òîâà, îòãîâî-ðúò å èçíåíàäâàù: „Áîíóñúò ååäèíñòâåíî â óäîâîëñòâèåòî îòïîáåäàòà è îòëè÷íîòî ïðåäñòà-âÿíå.” Òàêà å - íÿêîè íàìèðàòòðóäíîñò âúâ âñÿêà âúçìîæíîñò,à Ïåòêî Èâàíîâ íàìèðà âúçìîæ-íîñò âúâ âñÿêà òðóäíîñò.

ßÂÎÐ ÄÅÍ×ÅÂ* ÇÀ ßÂÎÐÄÅÍ×ÅÂ: ÏÎ ÏÚÒß ÍÀ

ÍÀÓÊÀÒÀËèäèÿ Íåäåêîâà,

Òåõíè÷åñêè óíèâåðñèòåò - Ñîôèÿ

Ïèòàëè ëè ñòå ñå íÿêîãà êîèñòå âñúùíîñò è çàùî ñòå òàêèâà?Âåðîÿòíî äà, è òî íåâåäíúæ...Àçòðúãíàõ ïî ïúòÿ íà íàóêàòà, çà äàîïîçíàÿ ñåáå ñè è äà íàìåðÿ îò-ãîâîðè íà ïîíå íÿêîè îò ìíîãîòîâúïðîñè íà æèâîòà. Íî íèìà íàó-êàòà å åäèíñòâåíîòî ðàçêîâíè÷å?Íà åäíà íåáåçèçâåñòíà ñãðàäà âÑîôèÿ ïèøå „ Ñúåäèíåíèåòî ïðà-âè ñèëàòà” – íåùî, êîåòî è äîñåãàíà íàñ, áúëãàðèòå, íè â òðóäíî äàâúçïðèåìåì è èíòåãðèðàìå â íà-÷èíà ñè íà ìèñëåíå. Òî÷íî çàòî-âà àç ðåøèõ äà èçèãðàÿ ðîëÿòà íàòúðñåùèÿ ÷îâåê è äà ñå îïèòàìäà íàìåðÿ ïúòÿ, îáåäèíÿâàéêè âñåáå ñè ñòðàñòòà êúì íàóêàòà, æå-ëàíèåòî äà ñå îáîãàòÿâàì ÷ðåç õî-áèòàòà è èçâúíêëàñíèòå ìè äåé-íîñòè è ñòðåìåæà äà çàïàçÿ ÷î-âåêà â ìåí.Íàóêàòà çà ìåí å èçêëþ÷èòåë-íî èíòåðåñíà, äîðè ïëåíèòåëíà,çàùîòî ïðåäëàãà õèëÿäè çàãàäêè,çàùîòî äàâà íàäåæäà, çàùîòîâèæäàì ñâîåòî áúäåùå, îáâúðçà-íî ñ íåÿ! Îò ìàëúê ñúì ñè ìå÷-òàë äà ñòàíà ó÷åí, à ñåãà òåïúðâàïðîõîæäàì è íàâëèçàì â íåîáÿò-íèòå äåáðè íà áèîëîãèÿòà. Òàçèãîäèíà ñïå÷åëèõ êîíêóðñà çà ìëà-äè òàëàíòè íà ÌÎÍ, êàòî ñè ïî-äåëèõ ìÿñòîòî ñ îùå òðèìà ó÷àñ-òíèöè. Ïðîåêòúò, ñ êîéòî ñïå÷å-ëèõ, áå çà ãåíåòè÷íî ìîäèôèöè-ðàíèòå îðãàíèçìè è îêîëíàòà ñðå-äà – åäèí ìíîãî íàáîëÿë è ñúùåâ-ðåìåííî ñúùî òîëêîâà èíòðèãó-âàù âúïðîñ â ñâåòîâåí ìàùàá.Òîâà, êîåòî ãî îòëè÷àâà îò ñóõàòà

ìàòåðèÿ, å èçïîëçâàíåòî íà àâ-òîðñêà ìóçèêà çà soundtrack è íÿ-êîè íàó÷íè çàêà÷êè, êàêòî è ñàìè-òå ïðîâåäåíè åêñïåðèìåíòè âÀãðîÁèîÈíñòèòóò çà òåñòâàíå íàðåôåðåíòíà ïðîáà çà íàëè÷èå íàòðàíñôîðìàöèîííî ñúáèòèå âíåÿ. Àêî òðÿáâà äà ãî îáÿñíÿ ïîïî-íîðìàëåí íà÷èí – ïðåäñòàâå-òå ñè åäíà ñàïóíêà: âå÷íèÿò âúï-ðîñ å – èìà ëè ãî èëè ãî íÿìà è÷èå å áåáåòî. Å, ïðè ãåííèòå ìî-äèôèêàöèè ó÷åíèòå ñúùî ñå ïè-òàò èìà ëè òðàíñôîðìàöèÿ èëèíå, è êàêúâ, è êúäå å ãåíúò. Íî èç-âúí îïðîñòåí÷åñêèÿ âàðèàíò, åê-ñïåðèìåíòàëíàòà ÷àñò â ïðîåêòàáåøå äîñòà ñëîæíà è ñúùî òàêàèíòåðåñíà... íåùî, êîåòî íå ìî-æåø äà âèäèø âñåêè äåí íà óëè-öàòà. Íî îñâåí òîâà, íàóêàòà ìåîòâåäå è â Áðþêñåë íà Ìëàäåæ-êîòî íàó÷íî åêñïî 2007. Òî ñòàíàðåàëíîñò è áëàãîäàðåíèå íà ôîí-äàöèÿ „Åâðèêà”, çà êîåòî èì áëà-ãîäàðÿ îò öÿëîòî ñè ñúðöå, çàùî-òî ïðåæèâÿâàíåòî áåøå íåçàáðà-

âèìî! Íà òàêèâà ñúáèòèÿ ÷îâåê íåñàìî ïîêàçâà êàêâî å ñúãðàäèë,ïîñòèãíàë, íî èìà è íåâåðîÿòíèÿøàíñ äà ñå çàïîçíàå ñ ìíîãî ðàç-ëè÷íè õîðà è äà îïîçíàå êóëòó-ðèòå èì, äà ñå îáîãàòè äóõîâíî.Àêî òðÿáâà îáà÷å äà ñïîäåëÿíåùî ïîâå÷å çà ñåáå ñè, òî íåñúì-íåíî áè áèëî çà Êëóáà ïî åâðî-èíòåãðàöèÿ â ó÷èëèùå –„EuroFELS”. Ïðåçèäåíò ñúì íà òà-çè íåâåðîÿòíà ïàëèòðà îòâñåñòðàííî ðàçâèòè è èíèöèàòèâ-íè õîðà è íàøà öåë å äà ïðîìå-íÿìå ñâåòà - äîðè è ìúíè÷êî ñ òî-âà, êîåòî ïðàâèì âñåêè äåí. Òîçèêëóá å çà ìåí åäíà íåçàáðàâèìàãîäèíà îò æèâîòà ìè, êîÿòî ìè äà-äå âúçìîæíîñòòà äà ñå äîèçãðà-äÿ êàòî ëè÷íîñò, äà ðàçâèÿ óìå-íèÿòà ñè íà ëèäåð è äà ñå íàó÷àäà ðàáîòÿ â ãðóïà. Îðãàíèçèðàëñúì íÿêîëêî ïðîåêòà, åäèí îò êî-èòî ïî ïðîãðàìà „Ìëàäåæ” íàÅâðîïåéñêàòà îáùíîñò. Ñ êëóáàñïå÷åëèõìå è Íàöèîíàëíèÿ êîí-êóðñ çà ìóëòèìåäèéíè ïðîåêòè

„130 ãîäèíè Àïðèëñêî âúñòàíèå”.Áÿõ è íà Ìåæäóíàðîäåí ñåìèíàðâ Ìàãäåáóðã, ðåàëèçèðàí ïî êàì-ïàíèÿòà íà Ñúâåòà íà Åâðîïà„Âñè÷êè ðàçëè÷íè – âñè÷êè ðàâ-íè”. À â êëóáà ñìå ïîñðåùàëè èãðóïè îò ó÷åíèöè îò Äàíèÿ, Ãúð-öèÿ è Øâåöèÿ è ñìå ïðåäñòàâÿëèñåáå ñè è Áúëãàðèÿ ïî êðåàòèâåíè äîñòîåí íà÷èí. Ïîëó÷èõìå èíàé-ãîëÿìîòî ïðèçíàíèå îò øâå-äèòå îùå ïðåäè Áúëãàðèÿ äà ñòà-íå ÷ëåí íà ÅÑ – „Àêî âñè÷êè ñàêàòî âàñ – òî íåñúìíåíî Áúëãà-ðèÿ ìíîãî ñêîðî ùå ñå ïðèñúå-äèíè êúì ÅÑ. Âèå ñòå èçóìèòåë-íè õîðà!”Äðóãàòà ìîÿ ëþáîâ å ìóçèêà-òà. Ñâèðÿ íà ñèíòåçàòîð è êîìïî-çèðàì ìîÿ ìóçèêà êàòî ÷àñò îòíåÿ ìîæå äà ÷óåòå íà: http://www.soundclick.com/bands/pagemusic.cfm?bandID=475708 . Ìóçèêàòà åíà÷èí äà èçðàçÿâàì ñåáå ñè. Àêîëþáîâòà å õèìèÿ, òî àç ñúì ìå-ëîäèÿ.À êîãàòî ìè îñòàíå âðåìå, ïî-íÿêîãà ðèñóâàì ïåéçàæè, ïîíÿêî-ãà ïèøà ðàçêàçè èëè ïðîñòî ñèïðåêàðâàì ñòðàõîòíî ñ ïðèÿòåëè.Êàçâàò, ÷å èìàì è ñíîñíî ÷óâñòâîçà õóìîð, íî íåêà äà íå ðàçêðè-âàì âñè÷êî çà ñåáå ñè... Àêî èìà-òå ñëó÷àéíî âúïðîñè îòíîñíî íÿ-êîé àñïåêò îò ëè÷íîñòòà ìè, ïðîá-âàéòå äà ìè ïèøåòå íà[email protected], a àêî äúð-æèòå íà îôèöèàëíîñòèòå –[email protected] . È íåêà íàóêàòàáúäå ñ âàñ, óâàæàåìè ÷èòàòåëè!

Öåíòðîâå çà ìîáèëíîñò íà ó÷åíèòå â ÁúëãàðèÿÖåíòúð çà ìîáèëíîñò íà ó÷åíèòå: Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò, áóë. Öàðèãðàäñêî øîñå ¹125, áëîê 2 åò. 3,

1113 Ñîôèÿ, òåë.: +359 2 971 35 09, ôàêñ: +359 2 971 35 43,[email protected]

Öåíòúð çà èíòåëåêòóàëíà ñîáñòâåíîñò: ÓÍÑÑ, Ñòóäåíòñêè ãðàä „Õð. Áîòåâ”, 1700 Ñîôèÿ, òåë. 02 962-56-37, [email protected]Îòäåë Ìåæäóíàðîäíî ñúòðóäíè÷åñòâî è ìîáèëíîñò: Ðóñåíñêè óíèâåðñèòåò, óë. Ñòóäåíòñêà ¹8, 7017 ãð. Ðóñå, òåë/ôàêñ: 082 845362,

[email protected]Òðàêèéñêè óíèâåðñèòåò – ÄÈÏÊÓ: óë. Àðìåéñêà ¹9, 6000 ãð. Ñòàðà Çàãîðà, òåë./ôàêñ 042 64 70 45, [email protected]Òåõíè÷åñêè óíèâåðñèòåò – Âàðíà: óë. Ñòóäåíòñêà ¹1, 9010 ãð. Âàðíà, òåë./ôàêñ: 052 302 442, [email protected]

* Ó÷åíèê â 12 êë. íà Ïúðâà àíãëèéñêà åçèêîâà ãèìíàçèÿ, Ñîôèÿ.

22 HOMO SCIENSÌËÀÄÈÒÅ Â ÍÀÓÊÀÒÀ

Äóøàòà - â íåïðåñòúïåí äîì -íà íåæåí ñàìî çîâ îòêëèêâà.Â ÷îâåøêàòà äóøà ñúñ âçëîì- ñ íàñèëèå íå ñå ïðîíèêâà.

***Áåçïîìîùíà è óÿçâèìàå ÷åñòî ìúäðîñòòà;äåáåëîêîæà, íåðàíèìàå ñàìî ãëóïîñòòà.Àêàä. Àíãåë ÁàëåâñêèÍàñòðîåíèÿ. Ëèðèêà. Ñàòèðà.Àêàä. èçä. „Ïðîô. Ì. Äðèíîâ”, Ñîôèÿ, 1997

Ëóííà ïúòåêàÎò ëóíàòà èçïèñàíà ëóííà ïúòåêàñúñ ñðåáúðåí áëÿñúê â ìîðåòî áëåñòè.Ðåøèõ àç äà òðúãíà ïî íåÿ ïîëåêàêúì ìîè íåñáúäíàòè òóêà ìå÷òè.È åòî – ñïîêîéíî âúðâÿ àç ïî íåÿè êðà÷à ïî ñðåáúðíè ìîðñêè âúëíè.Äàëè äà ïðèñòèãíà àç ùå óñïåÿ,äàëè ùå ìè ñòèãíàò çåìíèòå äíè!Íàâÿðíî òÿ âîäè â ñòðàíà íåïîçíàòà,à ìîæå áè äàæå âúâ äðóãà Âñåëåíà,êúäåòî å äðóãà íà æèâîòà èãðàòàè äðóãà äóøà å â ×îâåêà âñåëåíà!Íî ìàé ÷å êðàé íÿìà òàçè ïúòåêà!Íàïðàçíî ëè êðà÷à ïî íåÿ?Íî àç ïàê ùå êðà÷à, ùå êðà÷à è íåêàñúñ ëóííà ïúòåêà ïðåä ìåí äà æèâåÿ!Íà êðàÿ æåëàÿ íà âñåêèïîíå âåäíúæ äà óçíàåêàê ñå êðà÷è ïî ëóííè ïúòåêèè êàê ñå ìå÷òàå!

2005 ã.Àêàä. Ðóìåí Öàíåâ

Ñúäáàòà ïîëîæè ìå íà èçïèòàíèÿè àç èçòåãëèõ äîñàäåí æðåáèé -ãîäèíè äà êèñíà ïî çàñåäàíèÿ,êîå îò êîå ïî-íåïîòðåáíè.Ñåäÿõ è ñëóøàõ, ñëóøàõ è âúçäèøàõè äàæå ÷åñòî íàóì ñè ïñóâàõ,îïèòâàõ íåùî äà ïîçàïèøà,ïúê íàé-íàêðàÿ âçåõ äà ðèñóâàì.Çàòóé íå âèíåòå äðóãè ïîãðåøíîè íåêà íå áúäå äðóã ðóãàí:òîâà òóê íàðèñóâà ðúêàòà ãðåøíàíà Õàðàëàìïèåâ Èâàí.

Ïðîô. äôí Èâàí Õàðàëàìïèåâ,ÂÒÓ „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé”,

ïðåäñåäàòåë íà ÑÓÁ - Âåëèêî Òúðíîâî(Àêàäåìè÷åñêè çàêà÷êè. Ðèñóâàíè è ðèìóâàíè øàðæîâå. Èçä.

„Ôàáåð”, Â. Òúðíîâî, 2000)

ÏîåòÍà ìëàäèòå ïîåòèåäíà êâàçèäåôèíèöèÿÏîåò å îò ÑÚÄÁÀÒÀ -ïîäàäåí íà Æèâîòà,çà äà èçïúëíè ñâîÿÁîæåñòâåí àëãîðèòúì,ñ êðàñèâ è òî÷åí ðèòúì.Ïîåòúò íå å ïòè÷êà ïîéíàè íèòî ïúê å êðàâà äîéíà!Ïîåòúò å Ñóáåêò ×àðîâåí!Äîñòîåí, Ñèëåí è Ñúäáîâåí!Ïîåòúò å ×îâåê Ñâîáîäåí!!Ïîåòúò, êàçâàò, ÷å ñå ðàæäà -íå ñå „êîâå”, íå ñå „èçãðàæäà”.Íà ìèñëè óìíè ãåíåðàòîð,íà ÷óâñòâà ñèëíè ñèíòåçàòîð -òîâà å èñòèíñêè Ïîåò!À äðóãîòî å ...ñòèõîïëåò!

20.02.2002 ã.Ïðîô. äòí Êîëþ Ìèíêîâ,Èíñòèòóò ïî ìåõàíèêà èáèîìåõàíèêà êúì ÁÀÍ(Äúðâî íà îáè÷òà. Ñîôèÿ, 2005)

ÑòðàíäæàÌèðèñ íà àêàöèÿ,äúáîâè ëèñòà,öâÿò íà çåëåíèêàè ãîðñêà òèøèíà...Ñòðàíäæà çàòàèëàäúõ è êðàñîòà÷àêà ïîãëåä â íåÿè âúâ äðåâíîñòòà.Ñëåäè ïî ñêàëèòåèíòðèãóâàò âñåêè,äðúçíàë äà ïîïàäíåíàçàä ïðåç âåêîâåòå.Ãðîáíèöè íà òðàêè –öàðå, æðåöè, ãåðîèîñòàâÿò íè çàãàäêèíåÿñíè è áåçáðîéíè.

22.05.2006 ã.Ñò.í.ñ I ñò. äáí ÊëèìåíòèíàÄåìèðåâñêà,Èíñòèòóò ïî ôèçèîëîãèÿ íàðàñòåíèÿòà “Àêàä. Ì. Ïîïîâ” –ÁÀÍ

Êàòî ïåñåí îòòóê ùå ïðåìèíåìÊàòî ïòèöè ùå ïàäíåì â ïðîñòîðà.Ñàìî âåðåí îñòàâà çàâèíàãèòîçè ñïîìåí åäèíñòâåí çà õîðàòà.Ùå çàáðàâÿò ëèöàòà íè ñêîðîè äåëàòà ñëåä ïåò-øåñò ãîäèíè.È êîãà ñìå ðîäåíè ùå ñïîðÿòäâàéñåòèíà ãîäèíè ùîì ìèíàò.Ñëåä ñòîëåòèå - ïðàõ íà çàáðàâàíàä òâîðáèòå - îò ìëàäè îòðå÷åíè.Ùå èç÷åçíåì â ìúãëà ïåïåëÿâàñ òàçè çåìíà îáðå÷åíîñò.Äâà-òðè ïîäâèãà ñàìî ùå áëÿñêàò,çà ïîóêà íà ìëàäèòå õîðà.Èìåíàòà èì - ïî ãðåøêà ñè íÿêàêâà -íå ùå áúäàò íà òèÿ, êîèòî ãè ñòîðèõà.È áåçñìúðòíà â áèòèåòî áåçêðàéíîùå ñå íîñè ñ íåîòñëàáâàùà ïî÷èò,êàòî ñïîìåí åäèíñòâåí è ïðèêàçêà,åäíà ñâÿòà, èçñòðàäàíà îáè÷.

1967 ã.Ïðîô. ä-ð Èâàí Ã. Ïåíåâ, äìí(Íÿìàì çàâåùàíèå. ÅÒ „Èçä. êúùàÒåîäîðà Êîëåâà - Íèÿ”, Ñîôèÿ, 2005)

ÆeëàíèåÊàê èñêàì àç áåëè ïðåñïè ñ ëþáîâ äà ñòîïÿ.È âîäèòå áóéíè â ñèíüî Ðèëñêî åçåðî äà óêðîòÿ.Ðÿäêî öâåòå çà îáè÷ îò Ñëàâÿíêà äà òè ïîäàðÿ.Èñêàì ñ òåá íàé-êðàñèâàòà ïðèðîäà äà ïîñåòÿ.Ëÿòî òîïëî ñ òåá äà ñïîäåëÿ.

Èñêàì îùå àççâåçäèòå íåèçáðîèìè íà ëóííà íîù äà èçáðîÿ,êîëè÷åñòâîòî çâåçäíî â îáè÷ äà ïðåâúðíà.È òàçè îáè÷ - çàåäíî ñ ìåí, äà òè ïîäàðÿ!

Ïðîô. äññí Êèðèë Áîãäàíîâ,Ëåñîòåõíè÷åñêè óíèâåðñèòåò(Íèòðàì ëèðèê). Îãúí íåóãàñíàë. Ñîôèÿ, 1995 Ïîãëåäè

Çàãëåæäàò ëè ìå ìëàäèòå ìîì÷åòà,âåäíàãà ñè ïîìèñëÿì, ÷å ñúì ìëàäà:íà õóáàâî ìîìè÷å èì ïðèëè÷àì,çàáëóäà òóé å, íî çà ìåí - íàãðàäà.Çàãëåæäàò ëè ìå ñòàðè êàâàëåðè,ðåøàâàì àç, ÷å äàìà ñúì ÷óäåñíàè íàé-ïðèÿòíèòå ìè ìàíèåðèçà òÿõ ñà êàòî ìàííàòà íåáåñíà.Çàãëåæäàò ëè ìå ìîèòå âðúñòíè÷êè,òîâà êîìïëèìåíò å áåç ñúìíåíèå,çàùîòî òå îò âñè÷êè íàé-êðèòè÷íèîñòàâàò ñè êúì ñâîéòî ïîêîëåíèå.Çàãëåäà ëè ìå íåæíî è ñ âíèìàíèåìúæúò, ñúðöåòî íà êîãîòî ñúì ñè äàëà,çà ìåí òóé âàæíî å ïðèçíàíèå,÷å íå íàïðàçíî ñúì ñå ïîñòàðàëàäà áúäà âúíøíî â ñúîòâåòñòâèåñúñ âúçðàñòòà íà ñâîéòå æåëàíèÿè íèùî, ÷å ãîäèíèòå èçïðàùàò ìè èçâåñòèå -íà òÿõ, àç íå îáðúùàì íèêàêâî âíèìàíèå!

03.02.1998 ã.Äîö. ä-ð Åëåíà Êàø÷èåâà,ðúêîâîäèòåë íà êàòåäðà „Ôèçèêà” êúì ÕÒÌÓ

ÆèâîòúòÆèâîòúò å åäíî î÷àêâàíå. Çà íåùî õóáàâî,êîåòî âñå çàáðàâÿ äà íè íàâåñòè,çà íåùî ïî-ðàçëè÷íî îò áèòóâàíå,çà íåùî íåâèäÿíî, íî áëåíóâàíî,êîåòî âñå íè áÿãà,

äîêàòî ñêëîïèìå î÷è.Æèâîòúò å åäíî ïúòóâàíå. Êúì íåùî áëèçêî,êîåòî ñå èçïëúçâà ïðè îïèò çà äîêîñâàíå,èçìàìíî êàòî âðåìåòî ïðàõîñàíî.Íàïðàçíî òè÷àìå ïî ïðàøíèòå ñè ïúòèùàèëè ïî çàêúñíåëè ãàðè ÷àêàìå

åäèí åêñïðåñ îòìèíàë.Æèâîòúò å åäíî áëåíóâàíå. Çà íåùî íåðåàëíî,êîåòî âñúùíîñò å æåëàíàòà ðåàëíîñò.Âúâ íåÿ ñêèòàìå ñå íåäîëþáèëè,è íåäîïèëè ïîñëåäíàòà ñè ÷àøà,íî â íåÿ íÿìà ñëîâîáëóäñòâàíå

è âñè÷êî â íåÿ ñè å íàøå.Ðóñå, àïðèë 1997 ã.

Ïðîô. äòí Áîðèñ Òîìîâ,ÐÓ „À. Êúí÷åâ”. (...È îñòàâàì æèâ. Ñòèõîâå èðàçìèñëè. Ðóñå, 2007)

HOMO SCIENS 23Ó×ÅÍÈ – ÑÒÈÕÎÒÂÎÐÖÈ

ÀÊÀÄÅÌÈß ÍÀ ÍÀÓÊÈÒÅÍà ìèñúëòà öâåòà å ñáðàëà,ïî äóìèòå íà ïåðñîíàëà.ÀÑÏÈÐÀÍÒ×óêà, áëúñêà ñóìà âðåìåòðèéñåò êèíòà äîðäå âçåìå.ÄÎÊÒÎÐ ÍÀ ÍÀÓÊÈÒÅÓ÷åíà ëè÷íîñò, êàêòî ñå ñìÿòà,ìå÷òà çàâåòíà íà êàíäèäàòà.ÅÊÑÏÅÐÈÌÅÍÒÀÒÎÐÏðàâè, ñòðóâà, âúðòè, ñó÷èâåðåí ðåçóëòàò ïîëó÷è.ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÄÈÑÅÐÒÀÖÈßÂñåêè êàíè ñè êëèåíòè,äà ìó ïðàâÿò êîìïëèìåíòè.ËÀÁÎÐÀÒÎÐÈßÑóòðèí âúâ íåÿ æåíèòå îòèâàòîò ðàáîòà êúùíà äà ñè ïî÷èâàò.

ÌÅÄÈÖÈÕîðà ñ òðàäèöèè, íå áþðîêðàòèâñè÷êè ñà “äîêòîð” è áåçäîêòîðàòè.ÌËÀÄ ÑÏÅÖÈÀËÈÑÒÄåâåòà äóïêà íà äóäóêà,àìà è òîé òâîðè íàóêà.ÌÎÍÎÃÐÀÔÈßÈçáëèê íà îáøèðíè çíàíèÿ,÷åñòî, ïëîä íà ãðàôîìàíèÿ.ÍÀÓ×ÅÍ ÑÚÒÐÓÄÍÈÊÄåíåì çà ÷èñòà íàóêà õîðòóâà,íîùåì, ÷å ñòàâà “ñòàðøè”ñúíóâà.ÍÀÓ×ÍÀ ÑÚÒÐÓÄÍÈ×ÊÀÆåíà òî÷íî íå å, íå å è ó÷åí,õèáðèä îñîáåí âúâ ÁÀÍïîëó÷åí.

ÍÀÓ×ÍÀ ÏÓÁËÈÊÀÖÈßÎðèãèíàëåí òðóä, òâîðáàáåëåæèòà,àâòîðà íÿêîé àêî ïîïèòà.ÐÅÖÅÍÇÅÍÒÏðàâè òå ñ öâåòèñòè ôðàçèíà ñàëàòà, ùîì òå ìðàçè.ÑÅÌÈÍÀÐÎñòàâèø ëè ãè äà òå íàäâèêàò,âúâ ìèøà äóïêà ùå òå íàòèêàò.ÑÏÅÖÈÀËÈÇÀÖÈßÇà ìåñåö, äâà, òðè â ñòðàíñòâîñå ÷óïèâåùè ïîëåçíè äà ñè íàêóïè.ÑÒÀÐØÈ ÍÀÓ×ÅÍ ÑÚÒÐÓÄÍÈÊÄîêàòî äà ñòàíåø “ñòàðøè”,ïî÷âàò äà òè âèêàò: “ñòàð ñè”!

ÀÊÀÄÅÌÈ×ÅÍ ÒÚËÊÎÂÅÍ ÐÅ×ÍÈÊ

Ñò.í.ñ. ² ñò. äõí Àëåêñàíäúð Ìèë÷åâ,Èíñòèòóò ïî ôèçèêîõèìèÿ „Àêàä. Ð. Êàèøåâ” - ÁÀÍÄåêåìâðè 1971 ã., Ñîôèÿ(Îò êíèãàòà “Àêàäåìèê Ðîñòèñëàâ Êàèøåâ - Æèâîò ïîñâåòåí íà íàóêàòà” , Àêàä. èçäàòåëñòâî “Ïðîô.Ì. Äðèíîâ”, 2003; ñúñòàâèòåëè - ïðîô. Àëåêñàíäúð Ìèë÷åâ è ïðîô. Ñòîÿí Ñòîÿíîâ)

– Àóäèåíöèÿòà å óäîâîëñòâèåòî äà òå èçñëóøàò, áåç äà òå÷óÿò.

– Âèðóñúò âèðè íîñ íàïóê íà ìåäèöèíàòà.– Ìåäèöèíàòà å èçêóñòâîòî äà ñå çàáàâëÿâà áîëíèÿò, äîêàòî

ñàì îçäðàâåå èëè óìðå.– Ñëåä áèòîâî îáñëóæâàíå ñå ÷óâñòâàø áèò-ïðåáèò.– Äîêòîðàíòúò å ìëàäåæ, êîéòî òðÿáâà äà çàùèòè äèñåðòà-

öèÿ âúïðåêè íàó÷íîòî ðúêîâîäñòâî.– ×óäåñàòà íà ïðèðîäàòà áëåäíåÿò ïðåä ÷óäåñèèòå íà ÷îâåêà.– Ïðåâðúùàíå â ïðîòèâîïîëîæíîòî - êîãàòî èäåèòå íà ñâåò-

ëèòå óìîâå ñòàíàò ïðàêòèêà íà òúìíè ñóáåêòè.Àêàä. Àçàðÿ Ïîëèêàðîâ (1921 - 2000), áúëãàðñêè ôèçèê, ôèëîñîô è íàóêîâåä

ÒÅÎÐÅÒÈÊÏèøå, áðèøå, ïèøå, áðèøå,ïà îòäîëó ñå ïîäïèøå.ÒÅÎÐÈß ÍÀ ÊÐÈÑÒÀËÍÈßÐÀÑÒÅÆÓìíà äóìà, ñòàðà ñëàâà,íà ñóìà íàðîä õëÿáà äàâà.ÔÈÇÈÊÈ íàé-ñìîòàíèÿ ìîìúêå íà Àéíùàéí ïîòîìúê.ÕÀÁÈËÈÒÀÖÈßÇà ãîëî òåìå êîìïåíñàöèÿ,òîâà å òî õàáèëèòàöèÿ.ÕÈÌÈßÕèìèÿ, õèìèÿ,õè÷ íå õâàëè ìè ÿ.ÖËÅÕÈÒÅëåêòðîìîáèë ìîùåí òå ïðàâÿòó íàñ.ßïîíñêèòå ôèðìè ïèêàÿò ãàçÖËÀÔÎÏÄúëãè áàðàêè íà åäèí êàò,íà Êîäàê è Àãôà ùå ïðàâÿò ìàò.

Àêî ó÷åíèåòî å ñâåòëèíà, òî íåó÷åíèåòî ìîæå äà ñå îïðåäåëèêàòî ïðèÿòåí ïîëóìðàê...

Íà ïåðîíà ñòîè ïðîôåñîð ñ ÷àäúð è êóôàð â ðúöå. Âëàêîâåòåèäâàò è ñè çàìèíàâàò, à òîé ïðîäúëæàâà äà ñòîè. Ïî åäíî âðåìåïðè íåãî èäâà æåëåçíè÷àð è ãî ïèòà:

- Êîé âëàê ÷àêàòå?- Íå çíàì - êàçâà ïðîôåñîðúò. - È íå ìîãà äà ñè ñïîìíÿ, òðÿáâà

ëè äà ïúòóâàì íÿêúäå, ïðèñòèãíàë ëè ñúì îòíÿêúäå...Ñòàð ïðîôåñîð âëèçà â áðúñíàðíèöà.- Áèõ èñêàë äà ìå ïîäñòðèæåòå.- Ùå ïîçâîëèòå ëè äà ñâàëÿ øàïêàòà âè, ïðîôåñîðå?- Øàïêàòà? Î, èçâèíåòå, íå çíàåõ, ÷å â áðúñíàðíèöàòà èìà

äàìè...

ÐÅÄÀÊÖÈÎÍÍÀ ÊÎËÅÃÈß: ÷ë.-êîð. Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ (ãë. ðåäàêòîð); ñò.í.ñ. ä-ð Áîÿí Äèìèòðîâ; ñò.í.ñ. äôí Èñêðà Àðñåíîâà; Ïåíêà Ëàçàðîâà (îòã. ñåêðåòàð).ÊÎÐÅÊÒÎÐ: Âèîëåòà Àíäðååâà; ÊÎÌÏÞÒÚÐÍÎ ÎÔÎÐÌËÅÍÈÅ: Ñâåòîñëàâ Äèìîâ ÏÅ×ÀÒÍÈÖÀ ÍÀ ÑÚÞÇÀ ÍÀ Ó×ÅÍÈÒÅ Â ÁÚËÃÀÐÈß

Ñúþç íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ, 1505 Ñîôèÿ, áóë. “Ìàäðèä” ¹39, òåë. (02) 943 30 22; ôàêñ: 944 15 90; e-mail: [email protected]; http://www.usb-bg.org

ÂÈÑÎÊÎÐÀÇÂÈÒÀ ÈÇÑËÅÄÎÂÀÒÅËÑÊÀ ÌÚÐÔÎËÎÃÈßÏúðâè çàêîí íà ëàáîðàòîðíàòà äåéíîñò: Ãîðåùèòå êîëáè èçãëåæäàò ïî ñúùèÿ íà÷èí êàòî ñòóäåíèòå. Êîãàòî íå çíàåòå êàêâî äà ïðàâèòå,

âúðøåòå ãî âíèìàòåëíî.Îñìî ïðàâèëî íà Ôèíåéãúë: Êîëåêòèâíàòà ðàáîòà å áëàãîäàò. Òÿ âè ïîçâîëÿâà äà îáâèíèòå íÿêîé äðóã.Êðåäîòî íà Ôèíåéãúë: Èñòèíàòà å â íàóêàòà. Íå ñå çàáëóæäàâàéòå îò ôàêòèòå.Çàêîí íà Ìþíã: Íèùî íå èìïóëñèðà òàêà äîáðå îòêðèòèÿòà, êàêòî ëèïñàòà íà êîíòðîë.Çàêîí íà Ëåðìàí çà òåõíèêàòà: Íèêîãà íå ðàçïîëàãàòå ñ äîñòàòú÷íî ïàðè è âðåìå.Ïúðâè çàêîí íà Äæîóíç: Êîéòî å íàïðàâèë çíà÷èòåëíî îòêðèòèå â äàäåíà îáëàñò è ñòîè â íåÿ äîñòàòú÷íî äúëãî âðåìå, çàïî÷âà äà ñïèðà

ïðîãðåñà ïðàâî ïðîïîðöèîíàëíî íà ïúðâîíà÷àëíèÿ ñè ïðèíîñ.Ïðàâèëî íà Ïåðìàí êúì àêñèîìàòà íà Ðîáúðòñ: Ãðåøêèòå íà åäèí ñà äàííè çà äðóã.Ïåòè çàêîí íà íàäåæäíîñòòà: Äà ñå ãðåøè å ÷îâåøêî, íî çà öÿëîñòíîòî îáúðêâàíå íà íåùàòà å íåîáõîäèì êîìïþòúð.Òðåòè çàêîí íà Ãðåòîð: Êîìïþòúðíàòà ïðîãðàìà ïðàâè êàêâîòî ñòå è êàçàëè, à íå êàêâîòî èñêàòå îò íåÿ.Ïúðâà êîìïþòúðíà àêñèîìà íà Ëåî Áðàéçúð: Êîãàòî âêàðàòå ïðîãðàìà â ïàìåòòà, çàïîìíåòå, êúäå ñòå ÿ âúâåëè.

(www.pc-zone.hit.bg)

Ñúîáùåíèå èç íàó÷íàòà ïðåñà:“Ïðè ðàçêîïêè â ïëàíèíèòå âòîðàòà àðõåîëîãè÷åñêà

åêñïåäèöèÿ íà Àêàäåìèÿòà íà íàóêèòå îòêðè îñòàíêèòå îòïúðâàòà àðõåîëîãè÷åñêà åêñïåäèöèÿ.”

Àðõåîëîçè íàìèðàò íåîòâîðåíà ãðîáíèöà â Åãèïåò. Íà âõîäàïèøå: “Òóê ïî÷èâà íàé-èçâåñòíèÿò èãðà÷ íà „òóêà èìà, òóêàíåìà” â èìïåðèÿòà”. Îòâàðÿò ãðîáíèöàòà, à âúòðå òðè ñàðêîôàãà èíàäïèñ: “Õà, ïîçíàéòå, â êîé ñàðêîôàã å”.

Àðõåîëîãúò å íàé-äîáðèÿò ñúïðóã çà åäíà æåíà: êîëêîòî ïîâå÷åîñòàðÿâà òÿ, òîëêîâà ïîâå÷å èíòåðåñ âúçáóæäà ó íåãî.

Äâàìà ó÷åíè, êîèòî ïðåç öÿëîòî âðåìå ñå ñúðåâíîâàâàò, ñåñðåùàò íà óëèöàòà. Åäèíèÿò çëîáíè÷êî ïèòà: „Âèäÿõ íîâàòà òè

êíèãà. Íå ìîæàõ äà ðàçáåðà, êîé òè ÿ å íàïèñàë.”Âòîðèÿò âåäíàãà ðåàãèðà: „Àç ïúê íå ìîãà äà ðàçáåðà, êîé òè ÿ å

ïðî÷åë?Íàó÷íà íîâèíà: ó÷åíèòå ñà îòêðèëè ãåí, êîéòî îòãîâàðÿ çà

æåëàíèåòî íà ó÷åíèòå äà òúðñÿò ãåíè.Ñåèçìîëîçèòå ñà â ïàíèêà! Çàïî÷âà áðà÷íèÿò ïåðèîä íà

êúðòèöèòå...Ïðåçèäåíò íà êîëåæ ðàçãëåæäà ñúðäèòî çàÿâêèòå íà ôàêóëòåòà

ïî åêñïåðèìåíòàëíà ôèçèêà.- Òåçè ôèçèöè, òåçè ôèçèöè, âñå èñêàò ñêúïî îáîðóäâàíå!

Äðóãî íåùî ñà ìàòåìàòèöèòå: èñêàò ñàìî õàðòèÿ, ìîëèâè èãóìè÷êè. À ôèëîñîôèòå ñà îùå ïî-äîáðå, òå è ãóìè÷êè íå ùàò.

24 HOMO SCIENSÊÚÌ Ó×ÅÍÈÒÅ – Ñ ÓÑÌÈÂÊÀ

Д-Р ПЕТЪР БЕРОН ЗА РАДИОТО –ПРЕДИ ДА Е ПАТЕНТОВАНО

PIERRE BERON FOR THE WIRELESS,IN ADVANCE OF THE RADIO PATENT

IntroductIon

The invention of the radio is based on the work of a large number of world famous scholars. The pre-history of this invention shows us how and why the concept of Marconi provides the wireless telegraph to the world, which he later has developed in an achievement of substantial importance for the mankind.

The names of Edison, Faraday, Maxwell, Thomson and Federson, Heinrich Hertz, Oliver Lodge and John Howard, Nicola Tesla are just a part of the big scholar-inventors, experimenters, physicists and engineers, who contribute to the development of the radiotechnics for ages.

Today we can proudly remind the words of professor V. Dimitrov - “ it is right the Bulgarians to know that among the creators of the radio, there is a Bulgarian who also took part among the few creators, among the few on the world stage…” This is the Bulgarian encyclopedic Dr. Pierre Beron. His seven books encyclopedia “PANEPYSTEMY” numbering 5000 pages covers the world knowledge of natural, medicine, humanitarian and philosophy sciences. In the third book, named “Thermostatic”, written in the distant 1863 “…the Bulgarian scholar shows an idea with future perspective - the idea of wireless electrical communication.”

It is high time the Bulgarians to realize the input of Peter Beron in the worldwide science. It is right, our EU fellow-citizens to share too, the pride of ours in discovering this phenomenon – the wireless communications, which dramatically changed the human being and the development of the world.

The present booklet is prepared thanks to the support of the REGGAE Project of the European Commission, Association Telecommunications and with the participation of a team from Department “Telecommunications”, of the New Bulgarian University. We all hope this first step will stimulate a substantial and wider study of the work of this great Bulgarian encyclopedic that has worked and created in Europe in the mid of XIX century.

Увод

В основата на изобретяването на радиото стои многогодишният труд на плеяда световноизвестни учени. Предисторията на това изобретение ни показва как и защо се стига именно до конструкцията, с която Маркони дадe на света безжичния телеграф, прераснал по-късно в постижение, изключително важно и полезно за цялото човечество.

Имената на Едисон, Фарадей, Максуел, Томсън и Федерсен, Хайнрих Херц, Оливър Лодж и Джон Хауърд, Никола Тесла са само част от големите учени-изобретатели, експериментатори, физици и инженери, които векове наред дават своя принос за развитието на радиотехниката.

Днес можем с гордост да припомним думите на професор Веселин Димитров “...редно е българите да знаят, че сред предтечите на радиото е имало и българин - сред малцината предтечи, малцина – в световен мащаб...”. Това е българският възрожденски учен, енциклопедистът д-р Петър Берон. В своята седем томна “Панепистемия” (Panépistème), наброяваща над пет хиляди страници енциклопедия бележитият гений на своето време успява да обхване всички придобити познания за природните, медицинските хуманитарните и философските науки. В Том III озаглавен “Термостатика” още в далечната 1863 г. “... българинът-учен ни разкрива идея с огромно бъдеще - идеята за безжичната електрическа комуникация...”.

Редно е българите да знаят малко повече за този принос в световната наука. Редно е и съгражданите ни от Европейския съюз да споделят нашата гордост в откривателството на един феномен – безжичните съобщения, променил драматично битието ни, променил и световното развитие.

С финансовата подкрепа на проекта REGGAE на Европейската комисия и българската Асоциация “Телекомуникации” и с участието на екип от департамент “Телекомуникации” към Нов Български Университет беше подготвена настоящата брошура. Надяваме се с тази скромна първа стъпка да дадем импулс за едно по-сериозно и всеобхватно изследване на творчеството на един велик българин работил и творил в Европа през средата на 19-ти век.

ПодводНИ БЕЗЖИЧНИ ТЕЛЕГРАФИPierre Beron, Париж, 1863 г.

§1055. При наземните телеграфи в началото се използваха два металини проводника f и f’, чиито краища бяха свързани както следва: 1. с полюсите П и П’ на батерията Р в станция S; 2. с полюсите п и п' на батерията Р' в станцията S’. По-късно жицата f’ беше отстранена и поради това беше необходимо полюса П’ на батерията Р да бъде свързан чрез проводника С’ към земя (фиг.143), а полюса п на батерията Р’ да бъде свързан към земя чрез проводника С като телеграфната верига сега оперира по следния начин: 1. през жицата f, която провежда електричеството в двете посоки и 2. през земята, която връща същите електричества обратно към батериите, които са ги емитирали.

§1056. Наземни телеграфи без метални проводници. За да се увеличи дължината на жицата f е необходимо да се поддържа електрически път през земята подобен на този между станциите S и S’. Това се постига по следния начин. Нека станцията S е тази, където е батерията Р, която е свързана със земята чрез проводника С’; другият проводник С провежда положителното електричество към жицата f, която се зарива в земята на разстояние 100 до 400 метра от проводника С’, на когото жицата f’ се адаптира също, за да се скъси веригата така както е била в началото. Батерията Р’ се намира в станцията S и комуникацията се осъществява между двете батерии чрез скъсените жици или проводниците с, с’, С, С’. Тези проводници са срязани така че краищата им m и m’ остават в станция S, както са се намирали преди срязването на жиците; които са добре положени в овлажнена почва, проводниците които са свързани към батерията Р’ се отдалечават теглейки проводниците с и с’ така че да може техните краища n и n’ да са далеч от m и m’ на проводниците С, С’. Разстоянията mn’, m’n, запълнени с влажна почва, не възпрепятстват циркулацията на двете електричества; по този начин се констатира, че чрез една тясна траншея в земята може да се замени металическата жица f; като за това е необходимо само да се осигури един електрически път за комуникация на дълбочина в земята където почвата е влажна и дневните температурни промени са незначителни.

Дълбочините s, s’, до които проводниците С, с’ достигат са различни, например едната s’ е 1 метър, а другата s е 3 метра и най-дълбоката е тази която трябва да провежда положителното електричество от север на юг за да съответства на магнитния поток, който е по-постоянен на по-голяма дълбочина.

Проводниците трябва да са от дебели изолирани жици, като краищата им m са платинирани. Броят на клемите на батериите Р, Р’ трябва да бъде увеличен за твърде големи разстояния между станциите S, S’, тъй като земята не провежда електричеството така добре както желязото.

§1057. Морски безжични телеграфи. След като разгледахме начина за прокарване на електрически път през земята между батериите Р, Р’ в континентите, ние ще имаме по-лесната задача да го направим и по морското дъно. Нека Р е батерията в едно пристанище, например Марсилия и нейните полюси +П, -П’ излъчват двете електричества като кабелът с (фиг.144) провежда плюса до дъното на морето на дълбочина от 10 метра; другия кабел с’ провежда от полюса П’ отрицателното електричество също на дъното на морето на дълбочина от 5 метра и на разстояние от 100 до 500 метра от първия кабел, за да предотврати смесването на токовете. На един кораб е батерията Р’, чийто проводник с провежда положителното електричество до кабела С’ от който се приема отрицателното електричество и проводника с’ провежда отрицателното електричество до кабела С, който излъчва положителното. Така е установена една верига между двете батерии посредством кабели, които почти контактуват помежду си. За да се осигурят електрическите пътища mn’, m’n по дъното на морето не трябва да се прекъсва производството на електричество в двете батерии; тогава оставяйки винаги свързани краищата n, n’ към дъното на морето, те се отдалечават от краищата m, m’ на фиксираните проводници С, С’; противоположните електричества от краищата m, n’ протичат по трасето m’n през земята , абсолютно по същия начин както това се осигурява от металната жица; същият ефект се наблюдава при едно удължено трасе m’n.

Когато получим този ефект на малки разстояния, не съществува никакво съмнение, че същото ще се получи, когато корабът с батерията Р и кабелите с, с’ пресече Средиземно море за да пристигне в Алжир. Когато пристигне там, батерията Р ще се монтира на сушата, като скъсените кабели ще останат на разстояние 500 метра един от друг и насочени към кабелите с’, с, които провеждат противоположните електричества предотвратявайки пресичането на електрическите пътища от друг кораб. Притокът на магнитни токове в този случай е напълно без значение; тъй като единият ток неутрализира другия, не се предизвиква никакво изменение на веригата, която е захранвана от батериите, като броя на клемите трябва да е достатъчен за да преодолее съпротивлението на почвата точно така както е при наземните безжични телеграфи.

§1058. Корабен телеграф. Вместо осигурим контакт с дъното на морето, краищата n, n’ на кабелите s, s’ се остави само един с, а другия с’, скъсен се потапя на дълбочина няколко метра. След като се осъществи контакт между краищата m, n’ и m’, n на кабелите за да се осъществи комуникация между батериите Р, Р’ корабът се отдалечава от пристанището имайки края n на дъното на морето и края n’ се намира на разстояние Н от дъното. Тази верига не се прекъсва, имаме един проводник f, състоящ се от вода провеждащ положителното електричество от края m на кабела с към този n’ на кабела С’ от където произтича отрицателното електричество, което се провежда без прекъсване през този проводник f от вода до кабела с. В този случай проводникът f от вода е един по-лош проводник от този f’ на траншеята с влажна почва и това се отнася за токовете през земята; впрочем за да се използва една по-голяма част от електричеството се ползва положителното електричество по дъното на морето, а отрицателното през водата, когато се отправяме от Америка към Европа и от Европа към Африка, тъй като това са посоките на земните токове.

Корабите, които тръгват от едно и също пристанище могат да кореспондират през него; съществува неудобството за кабела, който достига дъното на морето; скъсявайки го комуникацията се осъществява чрез нов проводник f” от вертикален стълб вода. Ще бъде показано

чрез експеримент, че ако този проводник f” бъде запазен като другия f; то тогава може да се реши дали този кабел С’ да продължи да бъде свързан към дъното или пък да бъде скъсен. В този последен случай връзката между корабите на една флота и флагмана става много лесно, а по-късно и другите кораби, които се намират в същото море. Никога обаче не трябва да се прекъсва захранването от батериите, тъй като тогава ще се прекъсне и електрическата свързаност.

GULIELMO MARCONI25.04.1874, Bologna, Italy – 20.07.1937, Rome, Italy

G. Marconi was an Italian physicist and inventor of successful system of radiotelegraphy (1896). In 1909 he received the Nobel Prize for Physics. He later worked on the development of shortwave wireless communication, which constitutes the basis of nearly modern long-distance radio.

In 1894 Marconi began experimenting at his father’s estate near Bologna, using comparatively crude apparatus. After preliminary experiments over a short distance, he first improved the coherer; then by systematic tests, he showed that the range of signaling was increased by using a vertical aerial with a metal plate or cylinder at the top of a pole connected to a similar plate on the ground. The range of signaling was thus increased to about 2,4 kilometers (1,5 miles).

ГУЛИЕЛМо МАРКоНИРоден на 25.04.1874 Италия – починал на 20.07.1937

Италия

Г. Маркони е италиански физик и откривател на успешна система за радиотелеграфия (1896). През 1909 той получава Нобелова награда по физика. По-късно работи върху развитието на късовълновите безжични комуникации, които представляват основата на приблизително съвременното радиопредаване на дълги разстояния.

Маркони получава много награди и няколко почетни степени: има присъдена Нобелова награда по физика (1909) за развитието на безжичната телеграфия; изпратен е като пълномощен делегат на Конференция за мир в Париж (1919), където участва в мирни преговори с Австрия и България; номиниран за Италианския сенат (1929) и избран за президенет на Италианската Кралска Академия (1930).

MARCONI’s pAtENt

Marconi filed his first patent in England in June 1896 and during that and the following year, gave a series of successful demonstrations. He was able to send signals over distances of up to 6,4 km on the Salisbury Plain and to nearly 14,5 km across the Bristol Chanel. These tests attracted considerable publicity both in England and abroad, and in June 1897 Marconi went to a La Spezia, where a land station was erected and communication was established with Italian warships at distances of up to 19 km. This is a British patent № 12,039.

REPRINT OF SIGNOR G MARCONI’S PATENT

No. 12,039, A.D. 1896. Date of Application, 2nd June 1896. Complete Specification Left, 2nd Mar. 1897; Accepted, 2nd July 1897. COMPLETE

SPECIFICATION. IMPROVEMENTS IN TRANSMITTING ELECTRICAL IMPULSES AND SIGNALS, AND IN APPARATUS THEREFOR.

I, Guglielmo Marconi, of 67 Talbot Road, Westbourne Park, formerly residing at 71 Hereford Road, Bayswater, in the county of Middlesex, do hereby declare the nature of this invention and in what manner the same is to be performed to be particularly described and ascertained in and by the following statement: My invention relates to the transmission of signals by means of electrical oscillations of high frequency, which are set up in space or in conductors.

Dated this 2nd day of March 1897.GUGLIELMO MARCONI

ПАТЕНТ НА МАРКоНИ

Маркони регистрира своя първи патент в Англия през юни 1896 г., като през това време и показва серия от успешни демонстрации. Той успява да осъществи предаване на сигнали на разстояние от 6,4 км до и на почти 14,5 км през Бристолския канал. Тези тестове привличат значителна публичност както в Англия, така и зад граница и през юни 1897 Маркони отива в Ла Спезия, където от станция на сушата установява връзка с италиански военни кораби на разстояние от 19 км. Това е неговия Британски патент № 12039.

РЕПРИНТ НА ПАТЕНТА НА МАРКОНИ

No. 12,039, н.е. 1896. Датана подажане 2 юни 1896. завършената спецификация е предадена на 2 март 1897; и приета на 2 юли 1897. ЗАВъРшЕНА СПЕцИФИКАцИя ПОДОРяВАЩА ПРЕДАВАНЕТО НА

ЕЛЕКТРИчЕСКИ ИМПУЛСИ И СИГНАЛИ И УСТРОйСТВОТО ЗА ТОВА

Аз, Гулиемо Маркони, живущ на Талбот Роуд 67, Уестърборн парк, постоянно живущ на Херфорд роуд 71 в провинция мидълсекс, тук декларирам идеята на своето изобретение и начина по който то пратически да бъде направено. Моето избретение позолява да бъдат предавани сигнали поредстом електрически колебания с висока честота в пространството или по проводници.

Схемата на първият безжичен предавател на Маркони, изобретен през 1900г.

pEtAR BERON (pEtAR HADJIBEROVICH)

1799-1800, Kotel – 21.03.1871, Craiova, Romania

Petar Beron was a famous pedagogist and encyclopaedist, scientist and philosopher. He created the first modern Bulgarian primer, called the Fish Primer.

In the town of Kotel P. Beron received his primary education in the church school of Stoyko Vladislavov (Sofroniy Vrachansky). He continued his education in Bucharest, where he entered the school of the Greek educator Konstantin Vardalach.

In 1824 Beron was forced to leave Bucharest for his participation in the “Greek plot”. Then he went to the Romanian town Braşov and compiled the Fish Primer. This book is fundamental for the Bulgarian Renaissance and a great achievement for the young scholar. In 1825 Beron enrolled the Heidelberg University, where he studied philosophy for two years, before transfering to Munich for studing medicine. On July 9, 1831, Beron defended successfully a thesis and was awarded Doctor of Medicine. His dissertation is written in Latin.

Fifteen years later, having made a fortune, he goes to Paris and starts his real scientific career. Beron’s ambition is to study all the human knowledge by that time and to make a nature-philosophical assessment in his Panépistème. This is a remarkable encyclopaedia for the time.

Dr. Beron speaks nine languages and writes about 30 volumes, not counting two dictionaries, an atlas, the doctor thesis and the Fish Primer. But the top of his scientific endeavours is the Panépistème, in seven volumes, published in French up to 1867. Until the end of his life - March 21, 1871, he is devoted to his interesting and creative work.

д-Р ПЕТЪР БЕРоН (ПЕТЪР ХАдЖИБЕРовИЧ)

1799-1800, Котел – 21.03.1871, Крайова, Румъния

Д-р.П.Берон е възрожденски учен, енциклопедист, просветител-демократ, реформатор на българското учебно дело. Учи в Котел в килийното училище на Ст. Владиславов (Софроний Врачански) и в гръцко училище в Букурещ при Константин Вардалах. Учителства в Брашов (1821-25). Учи философия в Хайделберг, завършва медицина в Мюнхен (1826-31) и защитава докторска дисертация (на лат. ез. 1831). Работи като лекар в Крайова (1832-41). След 1843 се отдава изцяло на научна дейност. Живее главно в Париж; във връзка с издаването на трудовете си временно пребивава в Берлин, Лондон, Виена, Прага, Атина. Владее 9 езика, пише на шест. Подпомага образователното дело в България, и изпраща средства на училищата в Котел, Елена, шумен, Сливен и др. Убит от наемни убиици в имението си близо до Крайова.

Д-р. П. Берон открива нова епоха в развитието на възрожденската култура. Неговият “Буквар с различни поучения, събрани от Петра Х.Беровича за българските училища” (1824), наречен “Рибен буквар”, провъзгласява принципите на светското образование. Съставен е по модерната Бел-Ланкастерска система на преподаване, проникнат от идеите на европейската просветителска мисъл. Научната му дейност е многостранна, отразена е в 24 научни разработки, събрани в общо 32 тома от различни области на знанието: химия, физика, математика, астрономия и др. Резултат на най-зрелия период в научното развитие на д-р. П. Берон е неговото обширно седемтомно произведение “Панепистемия” (Panépistème), което започва да се печата през 1861 г и излиза до 1867 г. В него са обобщени всички придобити знания по природните, медицинските хуманитарните и философските науки. Този огромен означава “Всезнание”, “Всенаука”. Първите четири тома от него са обединени под заглавието “Опростена физика” (Physiqe simplifié) и са озаглавени съответно: електростатика, фотостатика, термостатика и баростатика. Следващите три тома третират въпроси за произхода на вселената и човека. Големият наш учен, просветител и общественик д-р. Петър Берон повече от всеки друг се издига до равнището на европейски учен със своите трудове и научни постижения.

С финансовата подкрепа на Европейската комисия по проекта REGGAE в рамките на FP7 ‘Researchers Night 2007

http://www-it.fmi.uni-sofia.bg/ reggae/

Софийски университет “Св. Климент Охридски” център по технологии на информационното общество

http://www-it.fmi.uni-sofia.bg

департамент “Телекомуникации” http://www.nbu.bg

© 2007

http://www.astel-bg.com

REGGAE - uni-sofia.bg · Within the REGGAE project are planed two special printed editions: a...

Documents

Transcript of REGGAE - uni-sofia.bg · Within the REGGAE project are planed two special printed editions: a...