Primer on the Bangsamoro Transition Commission and the Bangsamoro Basic Law (Maguindanaon)

8/12/2019 Primer on the Bangsamoro Transition Commission and the Bangsamoro Basic Law (Maguindanaon)

1/20

Su kinapangaden sa nya a primer na nakadtabangay nin su

Makempet a PamatyanMakapantag sa

enggo

BangsamoroTransition

Commission

BangsamoroBasic Law

M A G U I N D A N A O N

F E B R U A R Y 2 0 1 4


2/20

BANGSAMORO TRANSITION COMMISSION

The Transition Commission (TC) was created by virtue of President Benigno Aquino IIIs issuanceof Executive Order 120 in December 2012. It is mandated to draft the Bangsamoro Basic Lawprovided for in the Framework Agreement on the Bangsamoro (FAB) that was signed by theGovernment of the Philippines (GPH) and the Moro Islamic Liberation Front (MILF) in October 2012.

CHAIRMAN

DEPUTY CHAIRMAN

DEPUTY CHAIRMAN

FLOOR LEADER

Iqbal is a Maguindanaoan from DatuOdin Sinsuat, Maguindanao. Heobtained both his Bachelors andMasters degrees on Political Sciencefrom the Manuel L. Quezon University.

He served the MNLF and MILF in various capacities. Currently,he is a member of the MILF Central Committee, sitting as chairof its Committee on Information, as well as Chair of its PeaceNegotiating Panel since July 2003. He was nominated by theMILF as head of the Bangsamoro Transition Commission.

Wahab is from Maguindanao and isthe youngest member of the TransitionCommission. She obtained herBachelors degree in Philosophy, minorin Psychology at the University of the

Philippines - Diliman (magna cum laude) in 2005 and her Lawdegree (Juris Doctor) at the same university in 2009. She is amember of the board of Nisa Ul Haqq Fi Bangsamoro and sitsas a member of the International Advisory Group of Musawah.She was head of the legal team of the Government Peace Panelfrom July 2010 until her appointment in the Commission.

Ali is a regular member of the Central Committee of the MILF and has been with the organization since the1970s. He was educated in the Kingdom of Saudi Arabia, studying at the Arabic Language Institute of the King

Abdul Aziz University and at the College of Islamic Law at Ummol Qura University, among others, in Mecca. Hewas Director at the Kutawato Islamic Institute in Cotabato City in 1989-1993 and a member of the Darul Ifta ofthe MILF and a permanent member of the Board of Trustees of Hayatol Ulama of the Philippines.

A practicing Shariah lawyer, Benito isformer Dean of the King Faisal Center forIslamic, Arabic, and Asian Studies at theMindanao State University in Marawi Cityfrom 2008 to 2012. He is a long-standingmember of the Philippines Shariah Bar

since 1985 and has served as a legal researcher and professor,specializing in Muslim Procedural Law and Muslim Law ofPersonal and Family Relations. Benito is Maranao by ethnicity.

A writer and activist from Lanao del Sur, Alonto joined the MNLF as a young Morostudent and fought against the Marcosdictatorship as head of information andpropaganda of the Northern Mindanao

Regional Revolutionary Committee (NMRC). In 2000, he joinedthe MILF Peace Negotiating Panel as member of its TechnicalCommittee when peace negotiations were held in Tripoli, Libya.In 2003, he was elevated to full panel membership. He is also amember of the MILF Central Committee.

An Indigenous Peoples (IP) Consultantof the MILF, Ulama is a Tedurayleader who heads the Organization ofTeduray and Lambangian Conference.He nished BS Agronomy in Upi

Agricultural School in 1986 and took his Masters degree inPublic Administration at the Notre Dame University. Ulamahails from Upi, Maguindanao.

Sakkam, a lawyer, has a built adistinguished career in DiplomaticRelations. He served as Ambassadorto three Islamic states within a periodof nearly two decadesto Iraq from

1986 to 1992; to Bahrain from 1994 to 1999; and to Omanfrom 1999 to 2003. Sakkam is a recipient of the Presidential

Award of Merit given by former President Cory Aquino for hisoutstanding service to the country in the safe evacuation ofFilipino workers in Kuwait and Iraq during the rst Gulf War of1991. Sakkam is a Muslim and a native of Sulu.

MEMBERS PROFILES

Hon. Mohagher Iqbal

Hon. Johaira Wahab

Hon. Ibrahim Ali

Hon. Talib Abdulhamid Benito

Hon. Maulana Alonto

Hon. Timuay Melanio Ulama

Hon. Akmad Sakkam


3/20


4/20

RYAN G. PALACOL AX Digital Palette DesignsE: [email protected]: +63 927.654.4785W: http://www.axdpdesigns.com

Layout & Design

Photos of Commissioners and their pro les are courtesy ofthe Of ce of the Presidential Adviser on the Peace Process.www.opapp.gov.ph

Credits


5/20

Katigan Ebpun sa Chairman

Saki a banguluan kano Bangsamoro Transition Commission (BTC) na sangat anakaumpiya sa ginawa ko i maka pamayapat ko sa madakel a taw su niya ba A Primeron the Bangsamoro Transition Commission and the Bangsamoro Basic Law (BBL).

Su niya ba a pamatyan na aden lun su manga sembag kano manga kasalilidan a idsaa makapantag sa BTC endu BBL ebpun kano manga media, kalimudan enggo su

kabamagidsaya siya kano dalpa a ipapenggulalan nu BTC. Su niya ba a pamatyan nainisalin sa embalang-balang a bahasa asal dikena siya bu kano kangaunutan enggu sumanga belimbag sa atulan ka labilabi den a makasampay kano manga taw a naugal kanokinangguligaw siya sa Mindanao. Su kinalimbag sa niya pamatyan na tanda nu matakapalaa sangkup tano kabangaden sa matilak a ukit sa siya kano kabedsulat sa BBL mapayagenggo pakaamung su manga pamikilan nu timbalangan nu taw siya ku dalpa.

Pedsekaten ku su uman i isa sa magigiyamung sa kadsinantal sa niya a Primerenggo temabang sa kapamayapat siya kanu kadakelan. Asal na kasabutan nu BTC

Communications Group, su manga lumpukan enggo umpungan na mapakay amakapgkadakel nin su niya a primer asal makapangenggay ku madakel a taw. Para mailaysu niya a primer bahasa English, Tagalog, Cebuano, Tausug, Maranao, Teduray enggoMaguindanaon, mapakay nu talabuken su website a www.bangsamoroonline.com

Nasaumpung tano sa kahanda a kapangaden sa kalilintad, mamagayon tanu sa kasulong samana isa bu a manga taw.

HON. MOHAGHER IQBAL

ChairmanBangsamoro Transition Commission


6/20

Nakadalem

1. Ngin in Pidtalo a Bangsamoro Transition Commission (BTC)?

2. Ten i manga tagapeda kano Bangsamoro TransitionCommission?

3. Ngin i mga paninindegan a natalima nu BTC sa kano kalimbagnilan sa Basic Law?

4. Panun su niya ba a manga paninindegan i kaamungin kanoatulan enggo ukitan nu BTC?

5. Panun i kaumbal nu BTC sa Basic Law?6. Upama ka su Congress enggo su Presidente na taliman nin den

su Basic Law nginto makanggulalan den enggagan?

7. Ngin i kapyanan nu kapatalima kanu basic law siya kano kaidsakanu madakel a taw?

8. Panun i kapagadil nu taw sa plebiscite?

9. Ten ba i pakaamung sa Plebiscite?

10. Nginto kapakayan bun su dala malabit a mga lugal i kaidsanbun kano plebiscite?

11. Nginto su resolution atawa petition nu sapulo ka pulsinto (10%)na nasasangan den kaamong sa kano Bangsamoro Territory?

12. Nin i manggula uliyan nu ratifcation (Kapatalima) kanu BasicLaw?

13. Ngin i manggula na Autonomous Region in Muslim Mindanao(ARMM) ulyan nu kapangaden enggo katalima kano Basic Law?

14. Kapasad sa kapangaden sa Bangsamoro, ten i mayan sagovernance kano dayagin?

15. Ngin i manga galebekan na BTA?

16. Ngin i pidtalo a Bangsamoro Basic Law?

17. Panun din u adin matun nu BTC a makasulat sa BBL a dilimakaayon ku Philippine Constitution?

18. Ngin i lakit lambay nu Basic Law sa kano 1996 Final Peace Agreement?

19. Ngin i bago a Bangsamoro political entity?

20. Ngin i manga political enggo fscal autonomy?

4

4

4

5

55

5

5

5

6

6

6

6

6

6

7

7

7

7

7


7/20

21. Nginto ka su tidtu enggo balamanan a autonomy naimportante sa Bangsamoro?

22. Panun i kadtabang nu Basic Law sa kambago enggo subalamanan a autonomy sa Bangsamoro?

23. Ngin i ministerial system na gobyerno siya saBangsamoro?

24. Panun i kapamili sa miyebro nu Bangsamoro Assembly?

25. Ngin i maumbal a sangan nu local government units (LGUs)sa kano ministerial system?

26. Panun i kapambagel nu Basic Law kano mga Bangsamoro?

27. Nginto makaaden su Bangsamoro sa pondo nin a mausalinsa kapagkapya kano Bangsamoro people?

28. Ngin i egkambad kano pantialian enggo pantialian ebpunsa makagkal enggo kagkapya nu kakawasan siya kanoBangsamoro?

29. U egkadakel den su kakawasan enggo mapantiali nuBangsamoro, panu i kasigurado maaden su transparencyand accountability siako kausal sa niya ba?

30. Problema sa peace and security na makasangkada saeconomic development, panun kadtabang nu Basic Law?

31. Panun i kanggalebek nu Justice System siya kano BasicLaw?

32. Ngin i manga kawagib siya sa lupa kano non-Bangsamoroa pegkaleben siya kano Bangsamoro territory?

33. Ngin in manga kawagib nu indigenous peoples siya kanoBangsamoro?

34. Ngin i dait a enggulan kano manga Bangsamoro anaagawan na lupa?

35. Amaingka saki sa siyako pegkaleben sa isa kanoBangsamoro. Panun i kadtabang ko?

36. Nginto aden bun sangan ko sa apia sia ko den pegkalben saManila?

37. Ngin i dait a enggulan nu manga ped sa lumpukan siya kanodalpa?

7

8

8

8

8

9

9

9

10

10

11

11

11

11

12

12

13


8/20


9/20

5Makempet a Pamatyan Makapantag sa Bangsamoro Transition Commiss ion enggo Bangsamoro Basic Law

4

5

6

7

8

9

Panun su niya ba a mangapaninindegan i kaamungin kanoatulan enggo ukitan nu BTC?

Upama ka su Congress enggo suPresidente na taliman nin den suBasic Law nginto makanggulalan denenggagan?

Panun i kaumbal nu BTC sa Basic Law?

Ten ba i pakaamung sa Plebiscite?

BTC

BTC

BTC

BTC

Su atulan nu BTC na maaden su Commissionsa makapaginapas sa kapadtimo nin sapamikilan sa makaukit sa kapagadaya kanomga maugat a bitiala mana so nadalem kanuBasic Law. Makapangenggat sa mapayaga kapagiguiamung , su BTC na ipagadayanin su mga kangaunutan nu dalpa sa kanobangadenen a mga sumpat nu Bangsamoro,abpeg nu maungangen a taw a ebpun saped a dalpa. Su BTC na inamungin su mgaumpungan nu madakel a taw sa makadtabangsa kapamayapat sa katigan siya sa embala-bala dalpa.

Dili, aden pan tidto a sangkadin. Aden pankaidsa kano madakel a taw endo katawan ikalinyan nilan sa makaukit sa referendum.

Panun i kapagadil nu taw sa plebiscite?BTC

Su Plebiscite na isa a kapenggulalan saself-determination, su manga Bangsamoroenggo su talainged u bangadenen aBangsamoro na makadsamili sa uway atawadili munut sa Basic Law a niya kemamalsa politika, kandadalpa enggo uyag-uyagnilan. Barapantag abenal kano manga taw ikasabut nilan enggo kapagiguiamung nilansa kadsinantal sa Basic Law ka asal sangat amakadtakena su kyug nilan sa plebiscite.

Su BTC na nakapangaden sa lima (5) alumpukan a silan semulat sa Basic Law.Su niya ba a mga grupo na 1.) Political

Autonomy (Baya-baya sa kamal) 2.) Fiscal Autonomy (Baya-baya sa kakawasan), 3.)Justice and Security Matters, Basic Rights,(Manga Kawagib), Culture (Adat-Betad),Social Justice and Indigenous Peoples,5.) Transitory Provisions (Bitiala kanokaalat sa kamal), Amendments (Kasalin sakitab), Revisions (Kaumbaya sa kitab) andMiscellaneous Matters (Kaped pan a nesita).

Duwa timan a lumpukan na napangaden bunmana su Coordinating Committee and theCommittee on Constitutional Ammendments.

Su manga registered voters nu mga nyalugal na silan i maka amung sa plebiscite:a. Su kapapantagan mga lugal nu

Autonomous Region in MuslimMindanao;

b. Su manga Munisipyo na Baloi, Munai,Nunungan, Pantar, Tagoloan enduTangkal sa Probinsiya na Lanao delNorte enggo langun nu barangaysa munisipyo na Kabacan, Carmen,

Aleosan, Pigkawayan, Pikit enduMidsayap a timendo makaamung sa

ARMM kanu 2001 plebiscite;c. Su cities nu Cotabato enggo Isabela;

enggo;d. Langon nu nakadseged a lugal

sa maaden i kapangeni nu localgovernment unit atawa ka petitionnu apya sapulo ka pulsinto (10%) numanga taw a mapakay temendo lu sadalpa sa mapangeni nilan i makaamung

silan sa kano dalem nu duwa ulanbago mauma su kapatalima kanoBangsamoro Basic Law.

Ngin i kapyanan nu kapatalima kanubasic law siya kano kaidsa kanumadakel a taw?

BTC

Katalima nu manga taw lu sa kapangingidsana maaden su Basic Law sa mabagel.Makapadtakena su Basic Law sa matalngeda atulan nu Bangsamoro.


10/20

6 Makempet a Pamatyan Makapantag sa Bangsamoro Transition Commiss ion enggo Bangsamoro Basic Law

Nginto kapakayan bun su dala malabita mga lugal i kaidsan bun kanoplebiscite?

Nin i manggula uliyan nu ratication(Kapatalima) kanu Basic Law?

Kapasad sa kapangaden saBangsamoro, ten i mayan sagovernance kano dayagin?

Nginto su resolution atawa petitionnu sapulo ka pulsinto (10%) nanasasangan den kaamong sa kanoBangsamoro Territory?

Ngin i manggula na Autonomous

Region in Muslim Mindanao (ARMM)ulyan nu kapangaden enggo katalimakano Basic Law?

Ngin i manga galebekan na BTA?

BTC

BTC

BTC

BTC

BTC

BTC

Uway. Su lugal a tambil bun enggo dalamakaliyo sa core territory a naaden lun inasasangan a bilang a taw a Bangsamorona kapakayan a makaamong uliyan nupetition u 10% a taw nu dalpa enggomatalima nu mga taw a mapakaytemendo sa plebiscite.

Su manga probinsya, city, munisipyo enggobarangas a aden madakel i botante nin atimalima sa Basic Law na kaped den kanoBangsamoro a intu ba su political entity aisambi sa ARMM.

Uliyanan nu kapatalima (ratication) kanoBasic Law lusa plebiscite, su BangsamoroTransition Authority (BTA), a gagalo agobyerno, na mayan den ka enggobyernoden enggo masigulo nin i kapananalusannu gubilno nin sa Bangsamoro. Su BTA namangaden lekanin a ukit sa kanggubilnonin a nalusod sa ministerial system. Niyamanga saratin sa masigulo su publicservice na dili mapelen; health endusecurity na dili matago sa mawag.

Su kapangaden enggo nadalem sa BTAna pangadenen na Basic Law. Su mangamiyembro nin na ipembetad nu presidente.Niya bun manguluan lun na MILF. Suministerial form endu cabinet system nalemudso amengka su BTA na edtakena.

Di. Su resolution atawa petition na

sapulo ka pulsinto (10%) a manga tawa kapakayan temendo na manga ukitanbu sa kaamung sa plebiscite. Su boto nukadakelan kano namakapalista a botantelu sa plebiscite na nesita bun sa kanokaamung nu lugal sa Bnagsamoro.

Uliyan nu kapangaden enggo katalima kanoBasic Law, na maaden den su kaumbal saBangsamoro, su ARMM na tanto a madaladen. Ugayd, na aden manga atulan siyakano Basic Law makapantag kano kadalanu ARMM, katanding kano gumagalbek samakaukit sa atulan enggo pangitaban nucivil service, enggo su katapenay kano mgaigagaman enggo tamuk lo sa BangsamoroGovernment.

Su BTA na inggulalan nin su sangan ninsa gagalo a gubilno (interim BangsamoroGovernment) taman election enggokaayan nu mga Bangsamoro Assemblyenggo su kapangaden sa Bangsamorogovernment sa 2016.

10

11

12

13

14

15


11/20


Ngin i pidtalo a Bangsamoro Basic Law?

Ngin i lakit lambay nu Basic Law sakano 1996 Final Peace Agreement?

Nginto ka su tidtu enggobalamanan a autonomy naimportante sa Bangsamoro?

Panun din u adin matun nu BTC amakasulat sa BBL a dili makaayonku Philippine Constitution?

Ngin i bago a Bangsamoro politicalentity?

Ngin i manga politicalenggo scal autonomy?

BBL

BBL

BBL

BBL

BBL

BBL

Su Bangsamoro Basic Law na kitab aipenggobirno nu Bangsamoro politicalentity. Sa ento ba, makaaden sekanin saBangsamoro Government, matalanged inbagelin enggo makaaden sa sapak (structure).

Su Basic Law na naaden sa unga nu 1996Final Peace Agreement. Su manga Annex saPower Sharing na nakaaden su BTC na nalulannin su nakapamantun (recommendation) sa

kina review sa 1996 Final Peace Agreementpara makaamong kano Basic Law.

Egkainam su Basic Law sa makainggay satugon kano pedsinganinen nu Bangsamoropeople, lagkes den su manga a pendadalpa saregion. Su Basic Law na enggulalan na bagoa political, nancial, economic, commercial,ethnic and administrative sa kasampay nin sakalilintad enggo kapangengeto nu maginged aBangsamoro.

Su tidtu enggo balamanan a autonomy namaaden su manga Bangsamoro sa madalasu nauget den a problema nilan pantag saKinapambibidaya (injustice), Kamiskin (poverty)

endu Kandadalepa (social) endu politicalmarginalization a nakadsabap sa institutions,Kitab (laws) enggo Atulan (policies) a dalamakaayon kano nesesita (needs), ipembuko(grievances), Katupuan (identities) endunatala (experiences) nu Bangsamoro. Su tidtoa autonomy na magaga nin su manga taw sakanggulalan nilan kanu kawagib (right to self-determination) pawang sa kagkapya nu politicalinstitutions enggo ukit enggo lekanilan na

kailay a kakawasan (material resources), silansu adat-betad (cultural heritage), Papalangayn(values) enggo kaadatan (traditions).

Su BTC na aden bagel nin sa malabitnin sa Congress u di na lu ku mga taw i

mga kasalin kanu Philippine Constitutionumayka nya nin kailay ku ento ba anesesita.

Aden lun i manga taw, gobirno enggo

dayag a nasukob nu Republic of thePhilippines. Aden lun i lekanin apolitical,economic and social systems (ukit) amakadtugua sa uyag-yag enggo adatnu mga Bangsamoro. Makanggulalannin su political (Kamal) enggu scalautonomy (Kakawasan).

Su political autonomy na kulang ikapagigiamung nu central governmentsiya sa kapadtalaguy nin sa region enggosu manga Bangsamoro na kaengganlekanin a kambayabaya sa kapadtalaguynin sa kano manga galbekanin.

Fiscal autonomy na su Bangsamoro nakaenggan sa baya-baya makaaden sapantiyali sa kano manga kakawasan ninenggo makapadtakena sa kanggasto nina naayon kano manga nesita nilan.

Su Political endu scal autonomy namakadtabang sa Bangsmoro sa maadensilan sa di makasalig enggo mauyagin su

ginawa nin.

16

17

18

19

20

21


12/20


Panun i kadtabang nu Basic Law sakambago enggo su balamanan aautonomy sa Bangsamoro?

Panun i kapamili sa miyebro nuBangsamoro Assembly?

Ngin i ministerial system na gobyernosiya sa Bangsamoro?

Ngin i maumbal a sangan nu localgovernment units (LGUs) sa kanoministerial system?

BBL

BBL

BBL

BBL

Sa pageltan nu central government endu suBangsamoro government na aden su mapyaa kapagadaya a natanto sa peace agreement(kapasadan) a nya itawag lun na edsagabay(asymmetric). Su Framework Agreement enggosu Annexes na kambagelan nin su Bangsamorosa kano Basic Law sa makapapanalusanenggo makapanggulalan su ministerialsystem u gobirno, su kadtumpok sa bagel, sukambad sa mapantiali ebpun kano kakawasannu unged, su ukit nu kapapangintana(normalization), kaaden sa transition and

modalities , enggo scal autonomy a paido bu ikapagigiamung nu central government.

Su Basic Law na bangaden sa ukit sakapametadin sa kadakel nu (bagayanan)seats, enggo su kabetad sa embalangan nagrupo enggo kahanda siya sa Bangsamoro

Assembly. Su Basic Law na inipayagin ikapyanan nu sangan nu political partiessa aden bulawan a paniindegan enggoantangan na galebekan a makapayagin sakano mga problema sa kapengobirno siyakanoi manga taw.

Siya sa kano ministerial government,su Bangsamoro Assembly na dikena bumatag bagumbal sa kitab enggo atulan,ka ipapenggulalan nin sa kanu mangacabinet. Su law-making power enggoexecutive powers nu gubirno na mailay saBangsamoro Assembly.

Su Bangsamoro cabinet na aden lun iChief Minister, a Deputy Chief Minister,enggo su ped pan a ministers a nesitasa kanggalbek kano manga sangan nu

gubirno. Su Chief Minister na bamilin nukadakelan a boto miyembro nu assemblyenggo makanggulalan sa executiveauthority. Su Chief Minister na metadsekanin sa Deputy Chief Minister ebpunkano natendo a miyembro nu assemblyenggo su kaped pan a ministers,ukadakelan kano ento ba na ebpon bunkano miyembro of assembly.

Su manga mapya a katalima nu LGUs siyakanu kapapantagan a kitab na dili bunkatading niya di tabya na kaumanan, masalinor mabago para makaaden sa mapya a gobirnomakapagayon sa kano Bangsamoro localgovernment code.

Sa kano tindeg a subsidiarity , su mga decision na mapangumbal sa aden natalatantopangkatan enggo masigulo su publicaccountability enggo transparency, enggokatalima sa good governance makaumpya kumadakel. Su Basic law na makabpayapat sakadtabanga kano manga public agencies siyaku Bangsamoro.

Makauman lu na maaden su BangsamoroCouncil of Leaders a nya makaamong lu na suChief Minister, provincial governors, mayorsnu chartered cities, enggo bamananggit kuembalang-balang a grupo.

Su Bangsamoro Government na kaadenan

a bagel a atulen nin, ibpun kanu lekanin agatyakapan, su manga galbekan nu localgovernment units (LGUs).

22

23

24

25


13/20


Panun i kapambagel nu Basic Lawkano mga Bangsamoro?

Nginto makaaden su Bangsamoro sapondo nin a mausalin sa kapagkapyakano Bangsamoro people?

Ngin i egkambad kano pantialianenggo pantialian ebpun samakagkal enggo kagkapya nukakawasan siya kano Bangsamoro?

BBL BBL

BBL

Su Basic Law, a nakaayon kano Annex saPower Sharing, maliwanag i kinatalangednin sa atulan nu kadtumpok sa kamal

sa pagaletan na Bangsamoro enggo suCentral Government. Su BangsamoroGovernment na aden aden lun i talangeda bagel a para sa lekanin a kapakayannin maknggulalan siya kano dayagin. SuCentral Government na inisama nin bunsu kaped a bagelin. Ugayd, Su CentralGovernment enggo su BangsamoroGovernment na makadtumpok sa madakel

bun bagel siya sa kano Bangsamoro.

Su Basic Law na makapangaden sa peda kabpunan nu kulta para sa Bangsamoro.

Makauman pan kanu manga taxes abanimun siya sa ARMM, su Bangsamoro namakapanalima bun sa capital gains tax, estatetax, documentary stamp tax and donors tax.Langun a mapantyali siya ba na makatapenayden sa Bangsamoro treasury. Ebpun kanonational taxes, fees and charges a mapangwanu siya sa Bangsamoro, 75% na makaangaysa Bangsamoro enggo su 25% na lu sa centralgovernment.

Masla a Baya-baya sa kagkulta na masiguradosa automatic appropriation enggo kainggaysa annual block grant a makabpun sa centralgovernment. Aden Special Development Funda makabpun sa central government para sakapangumbaya, kambalay enggo kapagkapyaku dalpa.

Su Bangsamoro na aden bagel nin sa kautang

enggo ped pan a ukit a kadsembaya sagobirno atawa sa manga bangko enggolending institutions niya tabya na su bangenisa sovereign guaranty. Su Bangsamorona mapakay bun temalima sa overseasdevelopment assistance (ODA) sa kanumanga ibaguna nin a projects. Su kaped akabpunan nu pantiyali, na su umun a ebpunsa government pantiyalian a nakwa saBangsamoro government owned and controlledcorporations, nancial institutions, economiczones, enggo freeports a bangengeto siyasa Bangsamoro territory. Mapakay bun atemalima sa tabang a ebpun sa economicagreements kapagayunan nu makabetad asaligan nu Bangsamoro Assembly mana sudonations, endowments enggo ped pan atabang, makaayon sa reserved powers nucentral government siya kano foreign affairs.

Grants enggo donations mapakay matalima naBangsamoro government ka magamit nin sakahanda nu kinatalima nin lun.

Kapantialian ebpun sa exploration,development enggo exploitation sa

langon nu kakawasan nu inged siya koBangsamoro na makapanggulalan na niyaba:

a. Kanu dikena-metallic minerals mana supedtad, grava enggo mga budta siyakano Bangsamoro, su mapantiali namakwa nu Bangsamoro enggo so localgovernment units.

b. Kanu metallic minerals siya saBangsamoro, pito-pulo anggo limaka pulsinto (75%) na makaangay saBangsamoro, su dwa pulo anggo limakapulsinto (25%) na makwa nu CentralGovernment.

c. Kanu fossil fuels mana su petroleum,natural gas and coal, and uranium,na kambadan nu central enggoBangsamoro governments.

26

27

28


14/20


15/20


Ngin i manga kawagib siya salupa kano non-Bangsamoroa pegkaleben siya kanoBangsamoro territory?

Ngin i dait a enggulan kano mangaBangsamoro a naagawan na lupa?

BBL

BBL

Langon nu talainged sa Bangsamorona inenggan sa manga kawagib atinalatanto na Philippine Constitution, suBasic Law enggo international humanrights conventions. Dala taw siya saBangsamoro a maumis sabapin sa class,gender, disability, ethnicity, politicalor religious afliation . Su Basic Lawpinggaratyan nin su manga kawagibtamuk na matalima enggo kapagadatan.

Apya entain a taw i aden tidto a titulona lupa nin enggo sabensabenala napamasa nin sa matilak na dilimangandam.

Su mga kawagib kano tamuk namatalima engo kapagadatan. Sumanga kinapangusol nu Bangsamoro anakadsabap sa kianagaw sa lupa enggokawagib nilan sa tamuk, su manga lupaa umon nu manga lukes nilan, atawa kasu kinapangumis kanilan na matalima.

Amengka su kapambwat sa tamukna dili den manggula ka malegen

den, su central government enggo suBangsamoro government na mangilaysa ukit sa kasambi lun a makaumpyakano langun u Bangsamoro.

Panun i kanggalebek nu JusticeSystem siya kano Basic Law?

Ngin in manga kawagib nu indigenouspeoples siya kano Bangsamoro?

BBL

BBL

Langon nu manga taw na napagayunan nilanin kapagadat sa basic right para kakulangansu manga lat a ginawa enggo atulan nu

kitaban. Makauman pan, su basic right naandang den a matun siya sa Constitution, suBasic Law mangaden sa justice institutionssa Bangsamoro. Su formal institutionalizationenggo kanggulalan nu Shariah justice system,su kapagkaulad sa dayag nu Shariah courtsenggo su kategelan siya ba sa Shariah

justice system na maaden sa Bangsamoro.Su Bangsamoro na makaaden sa egkategelsa Shariah justice system. Su kapulo nuShariah enggo kapanggulalan lun na para busa Muslims.

Amengka nesesita, su Basic law na mangadensekanin sa ukit sa kagkapya nu kanggalebeknu local civil courts. Su manga taw apembitialan a pegkaleben sa Bangsamoro naaden baya baya nin sa local courts, atawa siyakano Muslims lusa Shariah district atawacircuit courts.

Su Basic Law ipabpagilay nin i kapagadat sakawagib nu indigenous peoples sa kano kaatulkano guligaw nilan sa makaukit kano triballaws, enggo traditional systems.

Su Basic Law na ibamamantagin bun suped a indigenous processes sa maumbal aalternative modes of dispute resolution.

Indigenous peoples na andang a taw nuinged siya sa Bangsamoro kano timpo akinapanakup. Aden baya baya nilan mamilisa katawagin ku ginawa nilan, su kalumanilan enggo su tupo nilan sa Bangsamoro samagidsan pan i silan den mun i mapadtakenalun (ascribing or self-ascribing). Siya kanoBasic Law, su kawagib, adat betad nu mangaindigenous peoples na kapagadatan.

31

32

33

34


16/20


Amaingka saki sa siyako pegkaleben sa isa kano Bangsamoro. Panun i kadtabang ko?

Nginto aden bun sangan ko sa apia sia ko den pegkalben sa Manila?

BBL

BBL

Ikaisa, Importanti i makuwa ku su tidto a sabut kano katamanan, pangagyan enggo sabutan ebpipiya su

manga egkanggula. Madakel i manga katigan a dikena benal, adenanto na da bun makangguna nin abitiala, aden menem-anto na makalamig su bamanudtol, su di kataw kanu tudtulan endo su di kabadengkanu manga antapan na pakapangaden sa kaumpalak endo pakabiyag(pakakagat) kanu manga lat nuginawa. Kalimo-limo kanu na da kanu babaya malitiala sa manga mayaba a bitiala. Niapan muli na masmapia i mamatia, ka endo makakua sa tidtoa katigan manasu namakasulat sia kanu kaltas(book), endoipagadaya su madakel a taw makipantag kanu Basic Law(atawaka su unayan-a pangitaban) sa ukit akapangingidsa, salta na endo makaliyo su leka a galinian pedtalo.

Ikadua, aden ka i ginawa nengka sa makapangenggat ku Basic Law. Siya kanu pamilya nengka endo sumanga pakat nengka, talo ka sa kanilan i su Basic Law na adenanto na niaba i lalan a kasampay kanu

kapupus nu guligaw, sia kanu kanggulalan kanu bantang endo su tidto-tidtoa a tuwangan nu kalilintad endosu kagkapia nu uyag-uyag sia kanu Bangsamoro Region. Ikatlo, amayka su nakasulat a Basic Law ka maka-enggay den lu kanu Congress sa niya kahanda lun namakanggulalan a kitab, na kalimo-limo kanu na ipailay nu su lekanu a gagaw (atawaka makadtabang) sagapakayan sa ukit a kasampay sa tig(atawa katawag), kapamagumpong, kapapait sa manga sulat endosia makaukit sa telivision, internet, radyo para makasampay kanu walay nu Hukoman. Amayka isa ka atagapda kanu nganin a umpungan, na among ka magitong kanu kapananawag kanu lumpokan nengka samadsabanding sia kanu Congress i tidto-tidto a tabang nengka sia kanu Basic Law.

Ikapat, amengka timpo den u plebisito na liyo ka, ka endo ka makatendo, salta na pangenggat ka su mangatagapda nengka, ka endo makaamong temendo sa maya Uway pakaayon kami kanu Basic Law.

Uway. Nasisita gaid i su kadsuliman kanu edsinakatawan, sa niya maito na kaped silan kanu ukit u

kapangilay sa katana nu guligaw a kanggula siasa Mindanao. Su manga Nasyon na banawagen silan kanukalambing nilan sia kanu ukit nu niaba a Basic Law a pinagayunan kanu kinambitialay, ka endo nilangatalima su lekitanu a makdtabang sia kanu ingala nu kalilintad.

Telenan tanu i kadtakuri endo kapagitong sa da-lantekin makipantag kanu manga tibalangan u lumpokanendo sia kanu manga taw sabap kanu lekanilan a kepit atawaka tindeg. Ebpawang sa kasaumpung tanosa sawalo bu a nasyon, na abungan tanu i makapambidaya tanu, makapangantap tanu, endo makadalwakatanu a punan a makasimuket kanu ginawa (atawaka kapagitong), endo adenanto na tuba i punan a maumbala problema tanu.

Nesita na katawan tanu i adat-betad tribu Mindanao, su katilak nu panduwan nu Quran a nakapagayun bunsa manga inipamandu Bible. Para makaaden sa malilintad, mangengeto enggo bago a Pilipinas, ukan taw sumanga ginawa tanu sa kano kasabut taw sa kinambibidayan na adat tanu siya kanu manga kawalayan tanu.

35

36


17/20


Ngin i dait a enggulan nu manga ped sa lumpukan siya kano dalpa?BBL

Eskwela, simban, masjid enggo media na nya ba i manga lugal a maumbal a kalimuda sakapamagadaya enggo kambibitialay kano napasadan sa kinambitialay enggo su Basic Law.Manga estudyante na edsinantalen nilan su Basic Law enggo su kapyanan nu Bangsamoro enggomakagkapya nin sa kapangengeto nu dalpa siya kano manga klase nilan sa social studies, politicalscience, economics, urban enggo rural planning, trade enggo commerce, Islamic banking, agriculturalenggo sheries productivity, the humanities and international understanding. Su kaunutan nu agamana makaamung nilan ku mga kadtalo-talo nilan limo sa kano miskinan, katalima kano kinambibidaya,enggo su kapya na palangay a pinangimbenal nu agama a ipebpayapat nilan enggo ipebpayagin sakano dunya.

Enggan taw sa lugal su kalilintad.

Edtatabanga tano sa kaawa kinambibidaya nu manga miskinanamanga taw inequalities of the poorest people in our country.

Silan anto na manga lusod taw sa tiyan siya kano walay a pendadalepan tano.

Maguyag-uyag tanu sa dikena bu siya kano ibamandu tanu a katiganka maumbal taw bun a tuladan a bayanan.

Nangadtalo i su kalilintad na siya makabpun kano mama enggobabay aden mapya a ungaya nin.

37


18/20


19/20

An alternate member of the MILFPeace Panel since 2010, Camlianhas been an erstwhile member andlater Chairman of the MILF TechnicalCommittee. He nished BS Military

Science in 1965 in the Cairo Military Academy. Camlian hailsfrom Basilan and is of Sama-Bangingi-Tausug descent.

A native of Davao Oriental, Muoz isa graduate of AB Political Science atthe University of Mindanao in Davao

City. He is the Deputy Chief of Staff ofthe Bangsamoro Islamic Armed Forces

and is a respected Base Commander. Also known as SonnyDavao, he is uent in English ang Tagalog, as well as inMaguindanaon, Tausug, and Bisaya. Muoz hails from Lupon,Davao Oriental.

Eisma is a prominent gure inlocal Basilan media and has beenrecognized twice as an OutstandingMunicipal Councilor, being an awardeeof the Gawad Parangal ng Bayan in

1999 and the Excellence in Public Service Award in 2000.Eisma has the distinction of authoring the resolution whichled to the conversion of the municipality of Isabela into acomponent city. He nished his Bachelor of Law at SillimanUniversity. Eisma is a Roman Catholic and is a native ofBasilan.

Jajurie is a Tausug and hails from Jolo,Sulu. She obtained her Political Sciencedegree from the Ateneo de ManilaUniversity and then nished Law at theUniversity of the Philippines in 1994.

She has worked with marginalized sectors and identities even

while in college, and then moved on to full-time human rightslawyering after passing the bar in 1995, working specicallyon issues of workers, women, and later on, on peace inMindanao, indigenous peoples, and the Moros. She sits inthe Board of Consultants of the peace panel of the MILF.

Shiek was the head of the MILFCoordinating Committee on theCessation of Hostilities. He nishedhis degree in Secondary Educationat the Lanao National College and

practiced his teaching profession in the province. Shiek isMaranao by ethnicity.

Tammang is a proud son of the townof Panamao in the Province of Sulu.He came from a humble yet respected

family of the municipality andbecame one of the most outstanding

trial lawyers of the province. He served as an AssistantProvincial Prosecutor before he was elected to the House ofRepresentatives for three consecutive terms during the 9th,10th, and 11th Congresses.

Salapuddin is a peace advocateand have worked in the area ofpeacemaking in the civil societysector before serving as the Directorof the Bureau of Peace and Conict

Resolution under the National Commission on MuslimFilipinos since 2010. She also served as a member ofthe Consultative Assembly of the Southern PhilippinesCouncil for Peace and Development (SPCPD), the transitionmechanism of the 1996 Final Peace Agreement with theMNLF. Salapuddin is a native of Sulu.

Mendoza is a Teduray who hails fromSouth Upi, Maguindanao. She was amember of the all-women contingentof the Civilian Protection Componentof the International Monitoring Team.

She obtained her degree in Bachelor of Science in Agriculture

from the University of Southern Mindanao in Kabacan. Shewas the advocacy specialist of the Institute for Autonomyand Governance for the empowerment of Indigenous Peoplesin the ARMM. She is one of the founding members of theTeduray Lambangian Womens Organization, Inc.

Hon. Abdulla Camlian

Hon. Hussein Muoz

Hon. Pedrito Eisma

Hon. Raissa Jajurie

Hon. Said Shiek

Hon. Asani Tammang

Hon. Fatmawati Salapuddin

Hon. Froilyn Mendoza


20/20

Communications Group

[email protected]

Mobile Number(+63) 916 440 6783

Atawa makadsulat kaw sa niya a address a nakabetad sa baba:Elena V. Co Building, Don Rufno Alonzo Street,

Cotabato City, Philippines 9600

Para makatapenay su manga pamikilan enggo kadsimasimalu sa Bangsamoro Transition Commission, mapakay nu idsabutay

atawa tawagan su BTC Secretariat via e-mail [email protected]

U kalilinyan nu a makakwa sa nya ba a primer sa bahasa English, Tagalog, Cebuano,Maranao, Maguindanaon, Teduray enggo Sinug enggo amengka aden pan pagkyugan

nu pedtuntay kanu nyaba a primer na pamalisa kanu sa opisyal website na

BangsamoroTransition

Commission

BangsamoroTC

www.bangsamoroonline.com

Primer on the Bangsamoro Transition Commission and the Bangsamoro Basic Law (Maguindanaon)

Documents

Transcript of Primer on the Bangsamoro Transition Commission and the Bangsamoro Basic Law (Maguindanaon)