Postmodernizm Ve Sol

8/3/2019 Postmodernizm Ve Sol

1/73

Postmodernizm ve Sol


2/73

Cover

BLM VE POSTMODERNZMTARTIMALARIPostmodernizm ve Sol

Michael Albert Noam ChomskyEdward S. Herman

bgst Yaynlar

BLM VE POSTMODERNZM TARTIMALARI

Postmodernizm ve SolMichael Albert, Noam Chomsky, Edward S. Herman"Science, Rationality, Post-Modernism and the Left"ZNet, ABD (1992)Trkesi: Ender Abadolu-Sevin AltnekiYayna Hazrlayan: Taylan Doan, Nuri ErsoyKapak ve Kitap Tasarm: Rauf Ksemen

Boazii Gsteri Sanatlar TopluluuTomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/1

Beyolu/stanbul0212 251 19 21www.bgst.org [email protected]


3/73

Michael Albert: Michael Albert 1960'larda, Cambridge'de Massachusetts Teknoloji Enstits'nde(MIT) okurken radikalizmi benimsedi; bu dnemde ve sonraki yllarda kamps, cemaat ve ulusdzeyindeki faaliyetlerde etkin rol ald. South End Press yaynevinin, Z Magazine'in, (Z Dergisi), ZMedia Institute'un (Z Medya Enstits) ve halen almakta olduu ZNet'in (www.zmag.org) ortakkurucusu olan Michael Albert, eitli hareketlere katlm ve ada ilikiler, tarih ve zellikletoplumsal deiim stratejisi ve vizyonu hakknda ok sayda yaz ve kitap yazmtr.

Michael Albert'in Trkiye'de yaymlanan kitaplar unlardr: (Robin Hahnel ile birlikte), GeleceeBakmak: 21. Yzyl iin Katlmc Ekonomi (Ayrnt Yaynlar, ev. Osman Aknhay, 1994);Deiimin Yolu (Aram Yaynclk, ev. Orhan Akaln, 2002); Katlmc Ekonomi (Aram Yaynclk,ev. Taylan Doan, 2004); Noam Chomsky ile yapt "Entelektellerin Sorumluluu" (ev. NuriErsoy) adn tayan uzun sylei bgst Yaynlar tarafndan 2005'de yaymland; Dnce Dleri (bgsYaynlar, ev. Aylin Onacak, 2006.); Umudu Geree Dntrmek: Kapitalizmden Sonra Yaam(bgst Yaynlar, ev. Taylan Doan, 2007)

Noam Chomsky: Noam Chomsky amzn en nemli muhalif entelektellerinden birisidirMassachusetts Teknoloji Enstits'nde dilbilim profesrdr. Dilbilimde gelitirdii kuram bir devrim

olarak nitelendirilir. Dnyann eitli blgelerine dnk ABD d politikasn analiz eden ok saydakitap yazmtr. Medya eletirisi alannda nc nitelikte eserler vermitir.Trkiye'de yaymlanan eserlerinden bazlar unlardr: Kader geni (letiim Yaynevi, ev.

Bahadr Sina ener, 1993); Dnya Dzeni: Eskisi Yenisi (Metis Yaynlar, ev. Tuncay Birkan, Aliakrolu, 2000); Dil ve Zihin (Ayra Yaynevi, ev. Ahmet Kocaman, 2001); AmerikanMdahalecilii (Aram Yaynclk, ev. Taylan Doan, Bar Zeren, 2001); Medya Gerei (EverestYaynlar, ev. Osman Aknhay, Abdullah Ylmaz, 2002); 11 Eyll ve Sonras: Dnya Nereye Gidiyor?(Aram Yaynclk, Nuri Ersoy, Taylan Doan, Mehmet Kara, Ali Kerem, 2002); mparatorlua KarDurmak (Aram Yaynclk, ev. Nuri Ersoy, 2003); Rzann malat (Edward S. Herman ile birlikte,Aram Yaynclk, ev. Ender Abadolu, 2006) nsan Doas: ktidara Kar Adalet (bgst Yaynlar, ev

Tuncay Birkan, 2006); Demokrasi ve Eitim (bgst Yaynlar, ev. Ender Abadolu, Nuri Ersoy, ZeynepKutluata, Ali Kerem Saysel, Ayten Snmez, 2007)Edward S. Herman: Pennsylvania niversitesi, Wharton Maliye Fakltesi'nde ordinasys

profesrdr. irketler ve yasal dzenlemelerle ilgili meselelerin yan sra, siyasi iktisat ve medyzerine almalar yrten iktisat ve medya analistidir. Medya eletirisi alannda dnya apndatannan nc bir aratrmacdr. Trkiye'de yaymlanan kitaplar unlardr: Terrizm Efsanesi (NoamChomsky, Gerry O'Sullivan ve Alexander George ile birlikte, Ayra Yaynlar, ev. Zehra Savan,1999); Medyada kiyzllk (iviyazlar Yaynevi, ev. Nur Nirven, 2004); Rzann malat (NoamChomsky ile birlikte, Aram Yaynclk, ev. Ender Abadolu, 2006).


4/73

SUNU"Bilim ve Postmodernizm Tartmalar: Postmodernizm ve Sol", bgst Yaynlar'nn 2007-2008

yayn programnda yer alan "Bilim ve Postmodernizm Tartmalar" dizisinin ilk kitab. Dizi,nmzdeki dnem ikincisini yaymlayacamz iki kitaptan oluuyor.

Postmodernizmin bilime dnk eletirileri ile bilimi savunan grler arasndaki tartma esasolarak 1990'l ve 2000'l yllarda Bat'da yaand. Bu nemli tartma bazen "bilim savalar" ya da"kltr savalar" adyla da anld. Ancak, bilimin meruiyetini konu alan ve hl nemini koruyan bucephelemede her iki kanadn grlerinin Trke'ye btnlkl bir biimde aktarld sylenemez Nitekim bu tartmada benimsenen temel konumlara ve savunulan grlere yer veren kaynaklalkemizde yok denecek kadar azdr.[1] bgst Yaynlar olarak konunun, bilgi yaplar asndan arz ettinemden hareketle bu alandaki eksiklii bir lde gidermeye altk.

Hazrladmz dizinin her iki kitabnda yer verdiimiz tartmalar, 1990'l yllarda yaymlanan ve ozamanlar Z Papers adn tayan muhalif bir Amerikan dergisinden alnd. Sonralar Z Magazine adldergiye ve haftada eyrek milyon kiinin ziyaret ettii kapsaml bir internet sitesine (www.zmag.org)dnen Z Papers, postmodernizmin bilime dnk eletirilerinin sol akvisitler zerindeki tahripketkisini gz nnde bulundurarak birka say devam eden bir dosya hazrlamt. Elinizdeki kitap, adgeen dosyann ilk blmndeki makalelerden oluuyor.

Postmodernizm, bilimsel hakikat aray karsnda olduka net bir tutum taknr: znelerden bamsz nesnel hakikat diye bir ey aramak bounadr, zira ierisinde yaadmz farkl kltreereveler farkl hakikatler retirler. Bir baka deyile, hakikat grelidir. Bu nedenle, bir kltrn ya da"sylem"in hakikate ilikin iddialarnn, dierlerinin benzer nitelikteki iddialarndan "daha doru"olduunu ileri sremeyiz. Postmodernist dnceye gre, eitli bilgi yaplar birbirleriyle edeer bigeerlilie sahip olan farkl hikyelerden (ya da anlatlardan) ibarettir yalnzca. "Bilim vePostmodernizm Tartmalar"nn k noktas, postmodernist dncenin bu erevede bilimi de bir baka hikye olarak grmesidir. Postmodernizm, bilimsel faaliyetin rettii bilginin baka toplumsaalanlardaki bilgi yaplarna gre daha "nesnel" olduu iddiasn bylece reddeder.

Bilimin ne lde tarafsz olduu, 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren giderek daha oksorgulanan bir konu haline geldi. Atom bombas rneinde olduu gibi, bilim insanlarnn ve bilimsealmann insanln bana gelen byk felaketlere katkda bulunmas, bu tartmalar besleyen temefaktrlerden biri oldu. Batl lkelerin smrgeci (onlarn deyimiyle "medeniletirici") faaliyetleriniulatklar bilimsel gelimilik dzeyiyle merulatrma abas, hakl olarak bilimin tarafszlkiddiasnn tartlmasna yol at. Batl endstrilemi lkelerin n Dnya halklarna dayatt politikalar "bilimsel" veya "rasyonel" olduklar gerekesiyle sorgulanamaz dorular gibi takdimetmesi, bilimin "kimin" yannda olduu sorularn beraberinde getirdi; bylece bilime daha kukucugzlerle baklmaya baland.

Bununla birlikte, tahakkmc iktidar yaplarnn bilimsel aratrmalarn sonularndan faydasalamas veya onlar kendi karlarn merulatrmak zere arptarak kullanmas farkl bir eydir bilimsel faaliyetin bizatihi kendisinin tahakkmc yaplara hizmet ettiini veya yaps gerei baskcsonular rettiini ne srmek farkl bir eydir. Postmodernizm arlkl olarak bu ikinci gr nesrer.

Bu adan bakldnda, postmodernizmin mevcut sistem hakknda gvenilir analizlere gerek duyansol aktivizm asndan ykc sonular rettiini syleyebiliriz. Hakikatin greli olduu ve nesnelhakikatin bulunmad bir dnyada, eitliki ve zgrlk bir gelecek ina etmeye alan solungeree yakn analizler yapmaya almas anlamsz bir abaya dnr. Sol aktivistler, Marksizm,feminizm, anarizm, ulusuluk, katlmc ekonomi, toplumsal ekoloji ve dier bak alarn

deerlendirirken, bu grleri nesnel veriler karsnda snama imknndan yoksun kalrlar; nk postmodernizme gre, "nesnel veriler"in kendisi de aslnda birer toplumsal kurgudur. Doa ve toplum


5/73

hakkndaki teorilerimizin zneler arasnda oluturulan kurgular olduu ve doruluklar hakknda karavermek iin de "nesnel bir konum"un mmkn olmad gr, sol aktivizmi en ok gereksinmeduyduu rasyonel aralardan mahrum brakr. Bylece, dnyay anlamak ve belirli stratejilergelitirmek iin gerekli olan rasyonel analizler yalnzca egemenlerin yararlanabilecei aralaradnr. Oysa somut olgulara dayanan ufuk ac kavraylara, gelecek vizyonlarna ve stratejilere enok ihtiyac olanlar, ezilenler ve aktivistler deil midir?

Kitaptaki makaleler arlkl olarak postmodernizmin siyasi ierimleri zerinde odaklanyor.Amerikal pragmatist filozof Richard Rorty'nin grlerinin ele alnd makalelerde ise postmodernizmin siyasi nermeleri daha ak biimde tartlyor.

Dier yandan postmodernizm, baz siyasi sonularn yan sra, bilgi yaplarna dnk gl etkilerde retir. Bilim ve hakikat zerine yaplan bu tartmada, bilgi yaplar karsnda "postmodern tavrolarak adlandrabileceimiz bir tutum ne kar. Daha genel bir ereveden bakldnda, postmoderntavrn yalnzca son 20-25 yldr popler olan bir akmn nde gelen dnrleriyle snrl olmadnsylemek mmkndr. Postmodern tavr, her zaman bu isimle anlmamakla birlikte, akademide vemuhalif kesimler arasnda da etkilidir.

Nesnel hakikatle ve olgularla bamz zayflattmzda, insanlar birbirlerini neye dayanarak iknaedebilir? Entelektel gemilerinden dolay daha ok tannanlarn, syledii daha zor anlalan vemoda "jargon"u daha ustaca kullananlarn ve verili bir kurumsal yapda daha yksek statde olanlarniddialarnn daha ok kabul grmesi ska karlatmz bir durumdur.

Bu durumun ortaya kmasndan tek bana postmodernizmi sorumlu tutmak adil olmaz; fakat postmodernizmin toplumsal teorilerin gereklikle snanmas gerektii kriterini gndemden drmesve onlar sanki keyfi ekilde kurgulanan "anlatlar"a veya "hikyeler"e indirgemesi, bu tutumu ciddilde kkrtmaktadr.

Postmodern tavrn olgularla rtp rtmediine aldrmadan eitli sylemler karsnda eimesafede durmasnn, liberal iktisadn "braknz yapsnlar, braknz gesinler" dsturunun sosyal ve

beeri bilimler alanna tanmasna hizmet ettiini syleyebiliriz. Olgusal aratrmalar yapmanz ya diddialarnz somut verilerle desteklemeniz ok da gerekli deildir. Nasl olsa ne sreceiniz iddialaren az dierleri kadar meru bir anlat olacaktr. Bu bakmdan, postmodern tavrn bilgi yaplarierisinde konumlananlar asndan bir tr aydn cehaletini kkrttn sylemek abart olmayacaktrDnya apnda n kazanan Sokal Vakas'n konu alan makalelerde, bu aydn cehaleti arpc bir biimde gzler nne serilmektedir.

Postmodernist tavrn bir dier yn ise bilgi yaplarndaki iktidarn merulatrlmasna hizmetetmesidir. Sosyal ve beeri bilimlerde anlalmas neredeyse imknsz metinler karsnda okurlarnkendilerini "bilgisiz" hissetmesi; akademide rencilerin gerek dnya hakknda pek az ey syleyentumturakl bir jargonu renmekte ektikleri glk ve gen retim yelerinin kariyerlerinisrdrebilmek iin yine bu jargon ierisinde rnler vermeye zorlanmas, doal olarak entelektesnfn bir kesimine hak etmedii bir stat kazandrmaktadr. Michael Albert ve Noam Chomsky'ninkitaptaki makaleleri, dier konularn yan sra, "bilgi retimi" ile iktidar arasndaki balantya dikkaekiyor.

Son olarak, postmodernizm ile bilimi savunanlar arasndaki bu tartmay sadece entelektelkayglara odaklanarak izlemek yetersiz bir yaklam olur. Bamsz bilimsel aratrmalarn sonularnarkasna almaya alan aktivistler ile bilimsel almalara mdahale ederek onlar maniple eden byk g odaklar arasndaki mcadele hepimizin yaamn yakndan ilgilendiriyor. Getiimiyllarda kresel snmaya ilikin bilimsel veriler zerine dnen tartma, bunun iyi bir rneiydi. Bak bir rnek ise her yl binlerce zehirli kimyasal madde reten kimya endstrisinin, bilimi ve bilimsekurulular maniple etme abasdr. Kimya endstrisinin insanlar zehirleme hakkn korumak adna"dzmece bilim"e dayanarak gelitirdii propaganday konu alan Edward S. Herman'n makalelerarpc bir gerei ortaya koyuyor: nsanln bekasn ilgilendiren meseleler sz konusu olduunda


6/73

bilimsel hakikatten vazgemek pek akllca grnmyor.

RASYONALTE DOSYASINA GR[2]Michael AlbertSekiz ay nce, katlmc ekonominin arzu edilirlii zerine yaptm bir konumada, birka kiinin

alenen "ilgilenmediini" fark ettim. Nedenini sorduumda, bir dinleyici nazike sunuun hi ilgisinekmediini ima etti. Kantn, mantn ve zellikle de hakikatin zerinde durarak cann skmtm.

Nesnelliin ve hakikati arama abasnn bir anlam tadna inandm sylediimde, dinleyicilearasndan birok kii kaln kafal olduumu dnd. Onlara gre "hakikat diye bir ey yoktu." NewtonYasalar'nn pek ok durumda geerli olduunu ne srdmde, her yerde geerli olamayacasylendi bana.

Eletirmenlerim, vizyonumu bir tablo gibi sunmam istiyorlard; tasvir et ve tepkiyi bekle.Destekleyici argmanlar, dinleyici zerinde etkili olur. Yeni vizyonun neden daha stn olduunuaklarsam, insanlarn kendi balarna yargya varabileceklerini dnyordum. Dinleyicilerse benimemperyal ilkeler yadran, smrgeci bilim insanlarndan olduumu dndler.

Sonralar, Noam Chomsky, coku dolu bir dinleyici kitlesi nnde saygn bir panelistle Batrasyonalizmine Dou'dan bir alternatifin olup olmadn tarttklarn anlatt. Chomsky, anlamayaalarak, "Kltrel farkllklar bir yana braklrsa, bir Doulu gerekten de bir Batl'dan farkldnr m?" diye sormu. Cevap "Evet" olmu. Buna inanamayan Chomsky, "Acaba Doulular biiddiann ya doru ya da yanl olabileceini, hem doru hem yanl olamayacan kabul etmiyorlarm?" diye sormu. Cevap yine "Evet" olmu. Kulaklarna inanamayan Chomsky "inli bir iftinin pirin tarlasna yamurun hem yadna hem yamadna inand anlamna m geliyor bu?" diysormu. Cevap: "Evet." Chomsky nazike konuyu deitirmi.

Bu "bilimsel" blnmenin her iki tarafndakiler solcu olsa da, eer bilimi eletirenler haklysa, bilimin savunucular modas gemi dnme biimlerine saplanp kalmlar demektir. Var olankoullarn greliliini aklmz almyor. Her iddia ve teorinin, aslnda bir baka "hikye"den te bir eyolmadn da aklmz almyor. te yandan, eer bilimi savunanlar haklysa, bilimi eletirenler ya btnyantlarn eit bir meruiyete sahip olduunu iddia ederek, zmlenebilir birok uzlamazlnzmnden feragat ediyorlar ya da daha beterini yaparak kart grler arasndaki atmay, kant vakl yrtme bir yana brakldktan sonra geriye kalan unsurlar, yani karizmay ve otoriteyi kullanarakkimin daha fazla taraftar kazanaca bir yarmaya eviriyorlar.

Tartmay ilerletebilmek iin farkllklarmz nasl daha ak hale getirebiliriz? Yeni vizyon vestrateji gelitirmenin bir nkoulu olarak, aktivistlerin gemiteki fikirlerini amakla kalmayp

dnme biimlerini de mi amalar gerekiyor? Bu konuda, bilimi savunan kiiden, bilimi eletirenalt kiinin ortaya att ana noktalar ele almas ve bir kar dosya oluturmas istendi.[3]Umarz tartmamz, canl bir fikir alveriini tevik eder ve okuyucularn kendi sonularn

karmasn salar.


7/73

POSTMODERNZM?Michael Albertki yldan biraz daha uzun bir sre once, Sosyalist Akademisyenler Konferans iin Boston'dan

New York'a gitmeye hazrlanrken, akademisyen bir arkadamdan yolda geireceimiz drt be saa

boyunca bana "postmodernizm"i anlatmasn istedim. Kabul etti ve yola koyulduk; o anlatt, ben ddinledim. New York'a vardmzda, bana "Postmodernizm nedir?" diye sorulsayd, cevaplayamazdm. Dr

saat gemi ve ben "postmodernizm"in ne anlama geldiini hl anlayamamtm. Bunun aklamasolabilir.

1) retmenim bir kavram drt saatte aklamaktan aciz bir aptald.2) Ben bir kavram drt saatte anlamaktan aciz bir aptaldm.3) Kavram aptalcayd, drt saatin aklamaya yetmeyecei lde geni ve mulak bir laf

salatasyd.Tahmin edeceiniz gibi, tercihim nc seenek. Ama raflar dolusu kitap yazdrtan bir kavram

nasl olur da kof saylabilir? Benim varsaymm u: Edebiyat teorisi byk lde, edebiyatkuramclarnn, profesyonel hempalarn, patronlarn, rencilerini ve genelde entelektel cemaatkandrrarak krallara layk muamele grmekte kullandklar bir dzmeceden ibarettir.

Byle bir kfr nasl edebiliyorum?Birincisi, bir akademik disipline dzmece demek, kfrden ok saduyudur.Yaygn iktisat anlaylarn ele alalm. "Neo-klasik" iktisadi yapnn tamamna yakn, hesab

deyip dd alan irket yneticilerini memnun eden iktisatlara verilen dlleri merulatrmayadayanr. Bu yzden, ana-akm iktisatlar esas olarak kapitalizmin deerini "ispatlar" ya dakapitalistlerin amalarna ulaabilecekleri en iyi yolu gsterir; ama sistemin nasl altn, kiminkazandn, kimin kaybettiini ve kazanann niin kazandn, kaybedenin ise niin kaybettiinnadiren sorgularlar.

Ya da akademik siyaset bilimini ele alalm. Burada da yine temel fikir hkmeti anlamaktan ok bunu yapmas iin akademisyenlere kim para verir ki? resmi tutumu dorulayacak ekilde bi"ynetim teorisi oluturmak"tr.

Ana-akm iktisat ve siyasete ynelik bu sulamalarn Z okuyucularn dehete dreceinisanmyorum. Hatta, Z okuyucularnn ounluunun savm destekleyen kantlarn ikna ediciliinmuhtemelen yeterli bulacaklarn da dnyorum. rnein anketler, iktisat mezunu rencilerinmesleklerine dair bu dehet verici iddialar kabul ettiklerini gsteriyor ve Pentagon Raporlar[4] gibABD Hkmeti'nin i ileyiini en iyi gsteren birinci el belgeler, siyaset bilimi blmlerinin zerindalmaya tenezzl bile etmedii materyaller arasnda yer alyor.

Ama ya edebiyat teorisi? Bu kesinlikle dzmece olamaz. Her eyden nce, edebiyat teorisininanlalmas en g uygulayclar genellikle radikallerdir ve yalnzca zkara hizmet edenmistifikasyon ise radikal bir tutum olamaz.

Yine de, bir ngiliz Edebiyat retmeni olduunuzu ve yksek maa, entelektel stat ve sreklikadro gvencesi istediinizi varsayalm. Edebiyat okumak ve tartmak, bunca nimete ulalmasnnasl salar? Bu tr "alelade" bir faaliyetin ngiliz Edebiyat retmenliinin esasn oluturduunukabul etmek, yksek maalar, yksek staty, srekli kadro gvencesini ve uzak mesafelere yaplankonferans gezilerinin merulatrlmasn zora sokmaz m? Bu dlleri merulatrmak iinuzmanlalmas yllar alan ve en azndan onlarn bak asna gre, bazlarnn dierlerinden daha iykulland bir "teori" olmas gerekir.

Edebiyat teorisine bir gz atn; ylesine youn ve mulak hale getirilmi, anlalmaz bir kavramlar

ve tabirler yumadr ki; Rasyonaliteden bir sreliine uzaklama niyetinde olmayann iine yaramaz.


8/73

Ne kar klabilir ne de yanl olduu ortaya konulabilecek kadar anlalabilir. Bunu yapmaya teebbs eden olursa, her eyden nce teoriyi anlamad ne srlerek alay edilirBu yzden, edebiyat kuramclar anlalmaz "sylemleri"ni srdrdke, savunabilecekleri bir

akademik mevkinin sahibi olurlar. Birok rencinin olan bitene dair zerrece bir fikrinin olmayyznden kendini aptal gibi hissetmesi, cemaatten birinin kp bindikleri gemiyi batrmas iin yeterlolmaz.

Yukarda sylediklerimin ok ar olduunu ve savunmak iin yeterli kantlar olmakszn ortayakonulan bir varsaymdan ibaret olduunu kabul ediyorum. ddialarm belirli metinlere dayal kantlarldesteklemekteki eksikliimin altnda, deerlendirme yapabilecek kadar anlayabildiim bir edebiyateorisi kitab bulma abalarmn boa kmasnn yattn da kabul ediyorum. te size, romanlarfilmler, MTV, modern mimari, pop arklar ve modern edebiyat hakknda grece daha az mulakeyler syleyen edebiyat kuramclarn okumak iin bile anlamanz gereken "sylem" trleri: postmodern an, ikilikler,[5] stbelirlenmi atma, saf sistematiklik, postyapsalclyorumsamaclk,[6] st-anlat, yapbozum, indirgenemez maddilik, semiyotik ve diyalojizm.[7]

Bu arapsa terimleri anlamyorum ve pop mzikte Talking Heads,[8] TV'de "Cesur ve Gzel",

Hollywood'un Yldz Savalar, beyzbolda Dodgers Stadyumu ya da edebiyatta Ishmael Reed zerinanlaml yorumlar yapmak iin bunlar kullanmaya ihtiyacm olduundan da kukuluyum. Bu yzdende, bu terimlerin hibir ey ifade etmedii varsaymmn yanl olabileceini memnuniyetle kabuletmeye hazrm. Belki de Madonna'y "kuramsallatrmak" iin ihtiya duyulan kavramlar tam da"indirgenemez maddilik" ve "saf sistematiklik"tir. Ama yle olsa bile, edebiyat kuramclarnn eldeettikleri sonular anlatmalar, poplerletirmeleri ve genelde anlalabilir hale getirmeleri yine demmkn olabilmeliydi. Bylece bizler de tm bu mulak terminolojinin gerisinde baz gereklerin bulunduunu anlayabilirdik. En zor fizik teorileri bile tanmlanabiliyor, bylece ortalama insanlatemel sonular ve sorular hakknda epey fikir sahibi olabiliyor. Eer kuarklar,[9] gluonlar,[10] byk patlama ve kara deliklere ilikin teoriler tanmlanabiliyorsa, gndelik kltr ve iletiime ilikin teorile

haydi haydi tanmlanabilmelidir.yleyse ltfen biri bana, edebiyat teorisini anlamak iin ne okuyabileceimi sylesin. Bylece bende varsaymmdan vazgeer, bilgilendirici bir zet yazarm. Yukarda sraladm terimleri, Zokuyucularnn yzde birinin bile tanmlayamayacana bahse girerim. yleyse, kuramclar bizim diin iine girmemize izin verseler mantkl olmaz m, tabii gerekten ortada bir ey varsa?


9/73


10/73

grlerden kaynaklanr. Bu grler, feminizmin bilim alanndaki maizme ynelik saldrlarn,okkltrcln bilimdeki rkl reddetmesini, toplumsal ekolojinin bilim alanndakiindirgemecilie kar btnlk savunusunu, antropolojinin bilimdeki soyutlamaya kar deneyimi nkarmasn, hmanistlerin "bilimsel ynteme" kar farkl bilme biimlerini nemsemesini,saduyunun bilimsel propaganday reddetmesini ve ii snfnn koordinatr snf sekinciliine kar besledii dmanln kapsar.

Kaynak 1, FEMNZM. Feminist eletiriler, bilim insanlarnn sorduklar sorularn ve hattaverdikleri yantlarn genellikle cinsiyeti varsaymlar ierdii konusunda hakldr. Dahas, kadn biliminsanlarnn dland, daha snrl olanaklar olan konumlarda altrld, her eye ramen baarlolurlarsa tuhaf gzlerle bakld da kesinlikle dorudur. Bilim, ou zaman cinsiyetidir.

Kaynak 2, OKKLTRCLK. okkltrc aktivistlerin iaret ettii zere, ister asimilasyonister yok etme yoluyla olsun kltrel farkllklar tektipletirme abas, kafatas rkl ve benzergrleri savunan bilim insanlarnn desteini almtr ou zaman. Benzer bir ekilde, bilimselkurumlama da bnyesinde neredeyse tamamen Avrupa merkezli kltr barndrr ve bu yzden denc Dnyal bilim insanlarn genelde dlar ya da en azndan byk lde rahatsz eder. Bilim

ou zaman rkdr.Kaynak 3, EKOLOJK AKTVZM. Yeillerin iddia ettii gibi, "evremizi tamir etmeye" ynelikindirgemeci ve teknolojik yaklamlar da tamir etmeye altklar evreyi kirleten bacalar ya da szntyapan borular kadar ekolojik sorunun bir parasdr. Benzer bir ekilde, bilim insanlar genelliklegerekliin i balantlarn grmezden gelir ve ekolojik dncenin btncl boyutunu dnceyaplarna dahil etmeyi reddederek ounlukla paralar vurgular. Bilim, ou zaman kirletir.

Kaynak 4, ANTROPOLOJ. Antropologlarn belirttii gibi bilim insanlar, bilimsel aletleri, dillerve yntemleri olmamakla birlikte, tecrbe yoluyla byk bir bilgelik ve kavray edinmi topluluklarou zaman hie sayar. stelik, bilimin iddetli saldrs altnda tarihsel olarak biriktirilmi deneyim de bylece ou zaman sonsuza dek kaybolur. eitli bitkilerin iyiletirici glerine ilikin kabileye ai

bilgiler ya da evreyi tahrip etmeden baarl olan tarm yntemleri genellikle aalanan, gz ardedilen ve nihayetinde sonsuza dek kaybolan bilgeliin aikr rnekleridir. Bilim, ou zamansmrgeletirir.

Kaynak 5, HMANZM. Hmanistler bilim insanlarnn taklit, kurgulama, iirsel ifade,dramatizasyon, formelletirilmemi deneyim, inan vs. gibi kantlamay ve hatta bazen mantkkurallarn gz ard eden bilme biimlerini aaladklar ve sz konusu yaklamlarn gayet baarlekilde ele ald devasa varlk alanlarnn, bilimsel analize meydan okuduunu kabul etmediklerkonusunda hakldr. Bilim, ou zaman kendi gcn abartr.

Kaynak 6, SADUYU. Popler saduyu, gayet doru bir ekilde, birok sradan insana, fizyonreaktrlerinin emniyetli olduunu iddia eden bir nkleer fizikinin, sigarann gerekte kansere yoamadn iddia eden bir biyokimyacnn ya da almann, beceri ve glenme dzeyine grefarkllaan bir i hiyerarisine gre dzenlenmesi gerektiini syleyen bir mhendisin ikiyzlolduunu syler. Bu kiilerin cafcafl ve "istatistiksel olarak dorulanm" uzman tanklklar, enyksek fiyat verenin kullanmas iin ssl ambalajlara konmu katksz zrvalklardr. Bilim, ouzaman ihanet eder.

Kaynak 7, SINIF BLNC. Son olarak, doktorlar, yneticiler, bilim insanlar ve "koordinatrsnfn" dier temsilcileri, sahip olduklar ileri derecedeki bilgilerin kendilerine, atomun doasndanakn ya da umudun anlamna kadar her konuda neyin doru neyin yanl, neyin iyi neyin ktolduunu belirleme hakk verdiini, bylelikle hayatlarmz nasl yaamamz gerektiini bizimadmza kararlatrmaya yetkili olduklarn iddia ettiinde, emekiler bunun su katlmam bir zkarahizmet etme ideolojisi olduunu dnmekte elbette hakldr. Bilim, ou zaman smrr.

Dorulanm bir bilgi btn anlamnda bilim, bazen snrl ve nyargl ya da alelade propagandadan ibaret olabilir. Dorulanm bilgileri biriktirme pratii anlamnda bilim, sorular v


11/73

cevaplar itibariyle sklkla arptlr; farkl gndemleri olanlar zerinde ou zaman egemenlik kurave de sklkla sadece alnp satlan bir eydir. Dorulanm bilgiyi biriktiren insanlar anlamnda biliminsanlar, bazen dar grl, mekanik, smrgeletirici ya da ikiyzl olabilirler. Dahas, tm busorunlar asl olarak allagelmi snf, rk, iktidar ve toplumsal cinsiyet eksenleri etrafnda ortaya karDolaysyla bilim, gayrimeru bir toptanlatrc proje olabilir, daha az bilimsel biimde sunulan bilgiymarjinalletirebilir ve aynen bilime ynelik eletirilerin iddia ettii gibi en iren projeleri,grnte hayli rasyonel ekilde savunabilir.

Los Alamos'ta atom bombas gelitirmek zere yrtlen kapsaml disiplinleraras projedealanlarn biyografilerinden, etkili bilim insanlarndan bir tekinin bile, alma boyunca neyaptklarna dair tek bir ahlaki soru sormam olduunu okuyoruz. Daha da kts, projede alan bilim insanlarnn nemli bir ksm, yeni rettikleri silahn ak havada patlatld takdirde atmosfertututurmasnn muhtemel olduunu ve bylece yeryzndeki tm yaam sona erdirebileceinidnyordu. Her halkrda bombay atelediler, sonra da patlamann ardndan gelen ykmdeerlendirmek zere sa kalabildikleri iin rahatlama duyduklarn ifade ettiler.

yleyse "Anti-Rasyonalizm"de Yanl Olan Ne?

1965-1969 arasnda MIT'de[12] renciyken, bilimin neredeyse ifrata varan kendini beenmilive ikiyzllne kar mcadele etmeye epey bir zaman ayrrdm. Okula "Charles Nehri'ninkysndaki Dachau"[13] derdim ve okuldaki saygn bilim insanlarna aalk deerlere sahip olduklarve genellikle bakalarnn haklarn hkmedici bir ekilde gaspettikleri iin kfrederdim. Meknn zekarakterinden dolay, gl duygular hissetmenin yanl bir ey olmadn ve daha ciddi analizlerinrettii kavraylar nasl kullanmak gerektiine karar verirken, gerek manta gerekse heyecanlandrctantanal rneklere dayanarak srarla duygularn ve deerlerin ncelikli bir yere sahip olmasgerektiini savunurdum. Etrafmdaki dnya apnda bilim insanlarnn ouna kar duyduumdmanlk, gnmzde ekolojistlerin, feministlerin, okkltrclerin ve sradan makul yurttalarlaiilerin bugnn uzmanlarna kar hissettii dmanlkla rahatlkla kyaslanabilir. Dahas, aradan

yaklak bir eyrek yzyl getikten sonra, bu konu hakkndaki grlerimde bir deiiklik olduysayalnzca daha da militanlatn syleyebilirim. Ancak rasyonaliteyi ve mant asla eletirmedimsekincilik ve koordinatrizm-kartl projemin bir paras olmakla birlikte, entelektalizm-kartl benim iin lanetlenilecek bir eydir.

u ayrmlar nemlidir: (1) Bilimsel bilgiyi ve bilim insanlarn eletirmek, dnyay daha iyi bir yehaline getirmek iin onu anlamaya almann bir parasdr. Aslnda, bu tr eletiri bizzat bilimin aslfaaliyetlerinden birisidir. Dahas, (2) insanlara ar indirgemecilikten kanmak, bilimsel anlaylarnkapsayclnn abartlmasna kar nlem almak ve cinsiyeti, rk ve snf[14] nyarglarn nnkesmek iin kullanabilecekleri yntemler nermek, bilim insanlarna (ve siyasi aktivistlere) yardmetmek iin yararl bir yoldur. te yandan, (3) akl ve mant, bilimin yol at birok ktlnkayna olarak eletirmek yanl anlamaya dayal bir zinkr eylemidir. Hem yanltr hem de dnyaydaha iyi bir yer haline getirmek konusunda hibir ilevi yoktur. Tam tersine, en berbat dinsel, Stalinist burjuva ve faist demagoji trleriyle uyumlu bir tavrdr.

Evet, eletirmenlerin bilimde bulduu hatalar ou zaman gerekten mevcuttur. Aslnda ayncinsiyeti, rk, snf ve ekolojik hatalarn farkl versiyonlarn eitli kesimlerden hemen herkessergiler. Ama nasl ki bu hatalar toplumun her kesiminden insanlarn soluk alp vermesi, beslenmesiuyumas ya da remesi yznden meydana gelmiyorsa, bilimde de bu hatalar, bilim insanlarnnkantlama kurallarna uymas, karsama yapmas ya da kendi inanlarn inatla savunmas yzndenortaya kmaz.

Tam tersine, geni anlamda toplumun egemen kurumlar, hepimiz iin olduu gibi, bilim insanlariin de hayatlar boyunca dllendirilmeleri iin ne yapmalar gerektii konusunda belli snrlar izeryetitirilme tarzlar ve eitimleri, kavramlarn ve duygularn snrlandrr; ve bilim insanlarnndorudan ierisinde alt kurumlar gndelik tercihlerini snrlayan tarafl rollere sahiptir. Dahas, bu


12/73

gereklikler olaan yollardan uygun ekilde ilenip gelitirildiinde nasl spor, tiyatro, alma ve ailhayatyla ilikili olumsuzluklar aklyor, hatta ngrebiliyorsa, modern bilimde yaygn olarak varolan olumsuzluklar da kolaylkla aklayabilir ve hatta ngrebilir. Nasl ki sorunlarn kaynanatletlerin bedenlerinin metabolize etme srelerinde, aktrlerin rol ezberleme yntemlerinde, iilerinel-gz koordinasyonunu salama biimlerinde ya da aile bireylerinin konuurken azlarn kullanyooluunda aramyorsak, bilim alannda karlalan sorunlar da bilim insanlarnn kulland "dnme biimleri"nde var olan "daha temel" bir yozlama sebebine balayamayz. Bu alanlarn tmn kuatakurumsal ve toplumsal balam ve bu balamn insanlar yerine getirmeye zorlad bilimle, sahneyleiyeriyle ve aileyle ilgili roller yeterli aklamay salar.

Bunun yan sra, bilim ile insanlarn hayatta yaptklar dier eyler arasndaki farkn, ou"anti-rasyonalist" tarafndan son derece yanl anlaldn grmek de nemlidir. Anti-rasyonalistlerinounun kafasndaki bilim insan arketipi genellikle ya ldrm, atlak bir fiziki ya sradan bir burjuva iktisats veya kendini zenginlere satan aalk bir fahiedir.

Birincisi, ciddi bilim insanlar sezgiyi, nseziyi, tahminleri, deneyimleri ya da bizi yeni bir fikregtren baka herhangi bir yolu reddetmez. Bilim insanlar da tpk dier herkes gibi bunlarn hepsin

hemen her zaman kullanr.kincisi, ciddi bilim insanlar snamay yalnzca mantk ve karsamaya dayandrmazlar. Tamaksine deneyi, bir baka deyile gerek olaylar ve deneyimi belirleyici konuma ykseltirler.

ncs, iktisatlar, sosyologlar ve psikiyatristler gibi kendilerine bilim insan grnmverenler bazen bilgilerinin menzilinin her eyi kapsadn ve bilgeliklerinin ufkunun snrsz olduunuiddia etseler de, ciddi bilim insanlar: (1) kantlama kurallar, mantk ve teorinin bize akla yatkn bilgiler salayabilecei btn eylerin kmesi ile insanlarn ilgilendii btn eylerin kmeskarlatrldnda, ilkinin epeyce kk kaldn ve (2) her bilginin koullu olduunu ve gelecekteherhangi bir zamanda yanl olduunun ispatlanabileceini kabul eder.

Bu yzden de ne gariptir ki, gerekte bilimi, bilim olmayandan ayran husus tam olarak: (1)

bilimin, kendi iddialarn sabit dogmalar olarak muhafaza etmek yerine onlar deitirmeye istekloluu; (2) bilimin birbiriyle elien birden fazla aklamay en azndan aralarndan birini semek iinikna edici bir yol olmad durumlarda ezamanl olarak kabul etmeye ak olmas; (3) biliminherhangi bir kiinin iddialarn deerlendirirken diplomalara, otoriteye ve hatta gemi baarlara itibaetmemesi ve (4) bilimin uyumazlklarda deneyimi asl hakem konumuna ykseltmesidir. Bir bakadeyile, gerek bilimin ayrt edici zellii, tam da kendisine yneltilen eletirilerin hedeflediinisyledii amalara olan balldr.

Son olarak yine ne gariptir ki rasyonalitenin, mantn ve kantlama kurallarnn kullanlmas rkcinsiyeti, snf ve ekolojik duyarszlklar retmeye eilim gstermek yerine, bu arptmalara karkoymaya yardmc olur. Buna karn, rasyonalitenin, mantn ve kantlama kurallarnn kullanlmasegemen kurumsal bir balamdan gelen basklar dengelemek ve dolaysyla bu olumsuzluklarn bilimsel dnce ve pratie bulamasn engellemek konusunda her zaman yeterli olmayabilir.

Anti-Rasyonalizmin EtkileriAnti-rasyonalizm, bilime dair yanl bir kavray ve herhangi bir dayanaktan yoksun muhalefet

ataklar nermenin yan sra daha stratejik nitelikte baka sorunlar da barndrr. Burada, bunlardanne deineceim.

Birincisi, aktivistler, toplumsal koullar iyiletirmeye ynelik mcadelelerinde byk silahlara, byk medyaya ve byk miktarda paraya esas olarak zihinleriyle ve bedenleriyle kar koyarlarAnti-rasyonalizm, "Haydi gelin zihnimizin nemli bir ksmn kullanmay reddedelim" diyor. te builgin bir strateji. Daha mcadele balamadan en temel varlnzdan vazgein.

kincisi, sistematik olarak rasyonel olmamay semek gibi bir ey elbette sz konusu olamaz. Bucinnetin tesinde bir durum, bir tr kalc regresyon olurdu. Bununla birlikte, dier faktrlerinrasyonalitemize baskn gelmesinin derecesini snrlamaya ya da artrmaya almak anlamnda


13/73

kukusuz daha az veya daha ok rasyonel olabiliriz. Fakat tabii ki btn anti-rasyonalistler gerekterasyonaliteyi kullanrlar. Rasyonalite, eninde sonunda insanlarn nasl dndn adlandrmak iinkullanlan baka bir isimdir. Bu nedenle, ballklarmz ifade ederken ve eylemlerimize karar verirkenksmen rasyonalitemize dayanrz, ksmen de arzu, korku ve alkanlk gibi ek unsurlara.Rasyonalitenin ileyii hakknda ve hatta (mantk dediimiz ve ayrntl ekilde tanmlayabileceimiz boyutu dnda) rasyonalitenin eitli boyutlarnn doas hakknda ok az ey biliyor oluumuzkukusuz hepimizin neredeyse her zaman byk lde rasyonel davranmasn engellemez. Gerektende, felaket dzeyinde sonularla karlamadan ne bir btn olarak rasyonaliteden ne de sadecemantktan uzun sre vazgeilebilir. Bu yzden, eer anti-rasyonalistlerin gndemi rasyonalitedenvazgemek olsayd, gttkleri dava yalnzca aptalca olmakla kalmaz, ayn zamanda daha batan baarszla mahkum olurdu. Bununla birlikte, belirli balamlarda insanlar kant ve akl yrtmeykullanmay azaltabilecekleri iin, anti-rasyonalistlerin kendi inandklar eylerle hemfikirolmayanlardan her seferinde srarla bu ekilde davranmay istemesi ille de beyhude bir aba olmakzorunda deildir. Gerekte, felsefi bir derinlikten yoksun olsa da, bir anti-rasyonalist asndan kendineletirenlerin asla salam bir kar kta bulunmamasn salamak iin bavurabilecei olduka etkil

bir mazerettir. Btn anti-rasyonalistlerin amacnn bu olduunu sylemiyorum; demek istediimudur: Anti-rasyonalizm, az ya da ok kanlmaz bir ekilde bu sonuca yol aar. Solun bu uygulamaygiderek artan bir ekilde benimsemesi ise, baz meslekler iin harikalar yaratsa bile, dnyay daha iy bir yer haline getirme mcadelesi asndan daha batan kendini hezimete mahkum eden bir bakstrateji olacaktr.

ncs, grler arasnda seim yapmaya alrken ncelikle bavurduumuz aralar olan kantkarsama ve akl yrtmeyi bir tarafa braktmzda geriye ne kalr ki? Hangi aklamalardestekleyeceimize, hangi politikalar savunacamza, hangi grevleri yerine getireceimize naskarar vereceiz? Bilimin iddias udur: Kendi deneyimlerimizi ve bakalarnn deneyimlerini, kendsezgilerimizi ve bakalarnn sezgilerini, hatta kendi korku ve tahminlerimizi ve bakalarnn korku ve

tahminlerini kullanmamz gerekir; ancak bunlarn hepsi mantn ve kantlama kurallarnn szgecindegeirilmelidir. Tm bu unsurlardan oluan ktleyi "bir argman" halinde birletirmeliyiz; byleceolgularla temennileri birbirinden ayrt eder ve iddia ettiimiz eyi ikna edici bir ekilde mi ortayakoyduumuzu, yoksa sadece ham bir gr olarak m ileri srdmz deerlendiririz. Ama eerasyonaliteyi bir kenara bracak olursak, dnceyi iyice incelememize ve balantlar ve ierimlerisnamamza yardmc olmas iin manta bavurmak yerine sadece duygularmza, heyecanlarmzatercihlerimize ya da anlk heveslerimize veya baz otoritelere itaat etmeye gvenmek durumundakalrz. inde yetitiimiz ve u anda geerli olan kurumsal balam gz nne alndnda, en kuvvetlihtimal, hangi konumu savunacamza karar verirken ister istemez seenekleri bize takdim edenlerinslubuna ve gemiteki baarlarna bakarak karar verecek olmamzdr. Bilgiye dayal muhakemeninyerini karizma ve sr mant alacak ve Sol, Saa dnecek. te size bir baka muhteem strateji.

Bir Panzehir Paranoyak bir birey, CIA'nn peinde olduunu iddia ettiinde, iin iinden kmak zordur.

Syleyeceiniz her ey saplantnn bir paras haline gelebilir. Eer anti-rasyonalistler gerektenirrasyonal olsalard, durum hemen hemen ayn olurdu. Kant, mantk ya da karsamaya bavurmakirrasyonel bir ahsn grlerini etkileyemez, nk bunlarn hepsi kafasndaki emaya uyacak ekildeyeniden yorumlanacaktr. Ama anti-rasyonalistler, birka istisna dnda, irrasyonel deildir. Onlar;

1) ya bilim dndaki dier bilme yollarnn deerini kabul etmek isteyen, ama bunu baarmak iinkendini bilimi ktlemek zorunda hisseden insanlardr;

2) ya ilerin mevcut durumundan hakl olarak rahatsz olan, bilim insanlarna ve dier otoritefigrlerine kar geerli nedenlerden dolay dmanlk duyan, ama uygulanabilir bir alternatifiolmayan, bu yzden de kendi tarafnda grnen her eyi umutsuzca kabul eden kiilerdir;

3) ya felsefi ihtiam hakknda aprak yanlsamalar besleyen akademisyenlerdir;


14/73

4) ya da uzlamazla dt herkesi susturmann yeni bir yolunu bulmu olan ideologlardr.Her drt durumda da anti-rasyonalizme verilecek tek cevap, karlatmz bu olumsuzluklarn

gerek kaynaklarn aklamak iin bir araya getirebileceimiz her deneyimi, gerekeyi ve kantkararllkla kullanmak ve insanlarn umutlarn ve isteklerini daha iyi karlayabilecek gerek biralternatif vizyon ve strateji sunmaktr. Ama yol boyunca, rasyonaliteye saldrlmasna boyun ememekve anti-rasyonalistlere samimi bir ekilde saygyla yaklarken destekledikleri fikirlere dorudan karkmak yararl olabilir.

RASYONALZMMichael AlbertGeen sayda nezaketi bir tarafa brakarak "irrasyonalist" olarak adlandrdm kiilerin iddialarn

rtmtm. Bilimsel dnceye ve "Bat rasyonalitesine" kar klarnn nasl bir yanl anlamannve gericiliin rn olduunu farkl argmanlarla ve rneklerle gstermitim. imdi, inkrc bir silipsprme ilemi, geriye kt bir duygu ya da muhtemel bir boluk brakabileceinden, bu "fkeyi"zellikle siyasi analiz asndan "rasyonel olmay" tanmlamakta ve savunmakta kullanacam.

lk olarak, "rasyonel olmay" salayan nedir?1) Bunun doru olmak anlamna gelemeyeceini biliyoruz. nsanlar sklkla hem rasyonel olabilir

hem de yanl dnceler ne srebilirler. ki rasyonel insan genellikle zt sonulara varabilir, ikisininde doruyu sylemesi mmkn deildir. Dolaysyla rasyonel olmak her zaman hakikati bulmakanlamna gelmez.

2) Ayn zamanda, "rasyonel olmann" farkl dereceleri olduunu da biliyoruz. Hepimiz belirli birnoktaya kadar kolaylkla "rasyonel" olabiliriz ve daha yksek bir kesinlik dzeyine ulaabilmek iinhatr saylr lde aba sarfetmemiz gerekebilir. Dahas, tanmlanan zel problemle balantl olarakayn cevab bulabiliriz de bulamayabiliriz de.

3) Rasyonel olmann mantkl olmann tesinde bir ey olduunu da biliyoruz. Mantk kurallarnadikkatle uyduklarnda bile, irrasyonel olduunu dndmz insanlarla hepimiz karlamzdrMantkl olmak, rasyonel olmay tek bana salamaz.

4) Son olarak, rasyonel olmann dogmatik olmaktan farkl olduunu biliyoruz. Rasyonel olmakhem hatal olma olasln kabullenmeyi hem de iddialarmz tekrar tekrar snayarak hata olaslndeerlendirmeye hazr olmay ierir.

yleyse, szcn bildiimiz kullanmlarndan kardmz bu genel kurallara gre rasyonelolmak ne demektir? Szlk bize rasyonel olmann, "bilinen ya da varsaylan olgulardan mantksakarsamalarda bulunmak" olduunu sylyor. Balang yaklam olarak olduka iyi saylr.Tanmmz bu olduunda "rasyonel olma"nn bizi doru sonulara ulatrmas, ancak "bilinen ya davarsaylan olgular" doru ve yeterli kapsayclkta olursa ve bu olgular mantksal karsamalar yapmaiin kullanrken hata yapmayacak kadar iyi anlarsak mmkn olabilir. Sonu olarak, bu rasyonalitetanmyla yukardaki koul salanm olur.

1) Rasyonel olduumuzda bile yanl karsamalarda bulunabiliriz. rnein, bizim doru olduunudndmz olgular yanl olabilir, bylece yanl karsamalara yol aabilirler. Ya da gerekte ekolgular karsamalarmz yanllarken, olgularmzn can alc nemde olan btn her eyi temsi

ettiini dnebiliriz. Ya da mantksal karsamalar yapabiliriz, ama bunlar baz doru olgularn yanlanlalmasna dayanabilir.


15/73

2) "Rasyonel olma"nn derecesini artrmak, ilgili olgular ne srerken ok daha itinaldavranmaya, mantksal karsamalar dikkatli bir ekilde yapmaya karlk gelir ve dolaysylakarsamalarmzn doru olma olasln artrabilir.

3) Mantkl olmak bir kimseyi rasyonel yapmaya yetmez, nk iyi bir mantk yrtmenin yanlya da eksik bilgiyle yaplmas, ancak tesadfen doru karsamalara yol aacaktr.

4) Doru karsamalar, doru olgulara ve mantksal analizlere bal olduundan, iddialar yalnzcainanca dayanarak kabul edilmek ya da reddedilmek yerine snanabilme zelliine sahiptir. Bir iddiayortaya atanlar ve deerlendirenler onu snayabilmeli, hatta mutlaka snamaldr; ortaya yeni kantlaktnda da yeniden snamaldr.

Bu tanma gre insanlar hemen her zaman, en azndan bir lde rasyoneldir. Ne olursa olsunyaptmz hemen her eyde "bilinen ya da varsaylan olgulardan mantksal karsamalarda" bulunuruznsanlar genellikle en azndan bir lde rasyonel olduklar halde, yukarda (1) kknda deinilennedenlerden dolay hatalara ska rastlanr. Dahas, yanl yorumlanan olgulara inanma ya daduygularmzn veya korkularmzn mantk yrtme kapasitemize baskn kmasna izin verme biiminde ortaya kan nyarglara ska rastlanr. Bu nyarglar arya katnda, sonucu elbette

irrasyonel olarak niteleriz. Eer bilinli bir ekilde yaplyorsa, bunu ikiyzllk, maniplasyonartniyetlilik vs. olarak adlandrrz.yleyse szlk tanm neden yalnzca "balang yaklam" olarak deerlendirilmelidir? Bir eyler

yani karmak olduklarnda genellikle teori olarak adlandrlan hipotezler eksiktir. Rasyonelolduumuzda, szlk tanmnn ima ettiinin tersine, her zaman olgulardan mantk yoluylakarsamalara gitmeyiz. Bunun yerine nce karsamalara ular ve ancak ondan sonra bukarsamalarn geerliliini olgular ve mantk yoluyla snamaya alrz. rnein bir nsezimizsezgimiz ya da bir tahminimiz olabilir. Bir hipotez oluturmak iin bir analoji kullanabiliriz. Ya da bir bakas bize bir hipotez nerebilir. Mesele u ki, zaten genellikle dnya hakknda bir iddiamz bihipotezimiz vardr; ancak ondan sonra iddiann doruluunu mantk yoluyla karsayabilmek iin

kullanacamz bir olgular kmesi bulabilecek miyiz diye bakarz. Bunun rasyonalitenin szlktanmna yaplan nemli bir ekleme olmasnn nedeni, ilk adm olarak bir hipotezi ya da teoriyidnmekle, ikinci adm olarak bunun doruluuna karar vermek arasndaki fark aa karmasdrSzlk tanmnn ima ettiinin aksine, ilk adm olarak her eyden balanabilir: nseziler, analojilerkestirimler, sezgiler, tahminler, imgelemin iirsel uular, beyin frtnas ve hatta kavramlarn ya danosyonlarn rasgele yeniden dzenlenmesi. Bununla birlikte, ikinci adm iin kantlama ve mantkkurallar nem kazandka szlk tanm daha fazla ne kar.

Bu aklama sayesinde, gndelik hayatmzdan bilime doru yneldiimizde zihinselynelimlerimizdeki tek deiimin, nyarglarmzdan kurtulmak ve rasyonaliteye elimizden geldiincemakul bir ekilde ulaabilmek iin kullandmz yntemlerin kodlanmas olduunu grrz. Elbettefelsefeciler bu kodlar sralamaya alrlar, ama bilim insanlar felsefecilerin abalarna hemen hidikkat etmezler. Bilakis, bilim insanlar bu kodlar, zanaatlarn renmenin bir paras olarakhocalarn taklit ederek renirler. Yine de, bu kodlar tam olarak listeleyebilmek ne kadar zor olursaolsun, iin esasnn bilim insanlarnn "kantlama kurallarna" uymaya ve tekrarlanan deneylerinmevcut deneyimlerin ve zenli mantn nceliine sayg gstermeye ballklar olduunu biliyoruzGenelde, bilimsel durua yaklatka yanl olgular kabul etme, balantl olgular kapsam d brakma, doru olgular yanl yorumlama ve mantksz karsamalar yapma olaslmz azalrnyarglarmzn olgular kabul etme ya da karsama yapma iin kullandmz kriterleri eip bkmesine daha az ak hale geliriz.

Ve hepsi bu. Kl krk yaran felsefelere dalmak istemediimiz srece, ortada bundan daha fazla birey yok. Rasyonalitenin ve bu balamda bilimin ne olduunu anlama srecimiz tamamlanmtrAnlalmaz kitaplarla dolu ktphaneler bir tarafa, bir siyasi aktivistin bilmesi gerektii dzeyderasyonel olmak ya da bilimsel olmak ne gizemlidir ne de karmak. Buna karlk, rasyonel olmak ya d


16/73

bilimsel olmak bazen ok almay gerektirir.Rasyonel olmak, insan olmakla ilikili birok yetenekten biridir sadece. Rasyonaliteyi uygulamak

en azndan bir dereceye kadar doal bir ekilde iler. te yandan, bilimsel bir rasyonalite standartnaerimek daha fazla disiplin gerektirir. Dahas, rasyonalitemizdeki disiplini farkl derecelerdekullanabiliyor oluumuz byk bir anstr; nk hibir arabann gelmediini grdmz bir caddedkardan karya gemeye karar vermek iin eer verilerimizi nyarglar karsnda snamak, btnlkl olup olmadklarn karlatrarak kontrol etmek ve benzer deneyler yapan bakalarnonayn beklemek zorunda kalsaydk, kar tarafa asla geemezdik. te yandan, eer yalnzca her iktarafa da baktktan sonra doru eyi yapmakla ilgili kendiliinden rasyonalite dzeyine eriebilmiolsaydk, bu defa da buhar gcn ya da ya da elektrii kullanma sunmaya yetecek fizik kavraynaantibiyotikleri kullanma sunmaya yetecek biyoloji bilgisine, eitli temizlik maddeleri yapmayayetecek kimya bilgisine vs. asla ulaamazdk. Dolaysyla, farkl kesinlik derecelerinde "rasyonel"olabilmenin hi kukusuz yararn grsek de, bu esnekliin kimi zaman belirli bir durumda, o durumungerektirdiinden daha dk dzeyde bir rasyonalite kullanabileceimiz anlamna geldii de dorudur.

yleyse, siyasal yarglara varabilmek iin, caddede kardan karya gemekten bilimsellie kadar

uzanan yelpazede hangi dzeyde rasyonaliteye ihtiyacmz var?Baz Vaka ncelemeleriDiyelim ki tartmal bir hipotezle karlatk; rnein, "Eer John F. Kennedy (JFK) birazck daha

uzun yaayabilseydi, Vietnam Sava'n bitirecekti. Bu yzden ldrld. Bu olay, o andan sonraABD'de hayatn ve hkmetin niteliini ciddi bir ekilde deitirdi." Bunu kabul edecek miyizetmeyecek miyiz; buna nasl karar vereceiz?

Birok ey, ilgili arka plana ilikin elimizde var olan bilgi birikimine baldr. karsama yapmakiin kullanabileceimiz "bildiimiz ya da varsaydmz olgular" nedir? Eer aralarnda, toplumsailikilere dair olduka kapsayc, kendini defalarca ispatlam bir teorimiz varsa, taban tabana zt birhipotez ne srldnde neredeyse hi duraksamadan reddedebiliriz. Bu, bir arabann geldiin

grdmzde kardan karya gemememiz gibi bir eydir. Ama tabii ki buradaki mesele aslndaudur: Bu yeni balamda teorimiz aslnda yanlsa, bu tepki gsterme biimi ou zaman ne kadargeerli ve etkili olursa olsun, karsamamz yanl olacak ve hipotez hakknda yanl bir deerlendirmeye varacaz. Daha da kts bu dinamik, nceleri ikna edici olan teorimizin hatalolabileceine dair yeni kantlar tekrar tekrar deerlendirmek yerine, imdiki ve gelecektekieylemlerimizi dikte etmesine msaade ettiimiz, iyi niyetli olmakla birlikte zihni donuklatran birsekterlie yol aabilir.

JFK hipotezini, yalnzca tercih ettiimiz teorik kavraya ters dt iin igdsel olarakreddetmenin alternatifi u olabilir: Teorik anlaymzdan ne kadar emin olursak olalm, ortaya atlanhipotezi otomatik olarak dladn sylemek yerine "bilinen ya da varsaylan" daha temel olgulardan balayarak hipotezin reddedilmesine yol aacak bir akl yrtme zincirini ayrntlaryla ortaykoyabilir, bylece teorimizi yeniden snayabiliriz. Bu yolu izlediimizde, teorimizde bir sorunolduunu kefetme olaslmz vardr; ya da alternatif olarak, hipoteze kar kmz daha geniteorik meseleler zerinde uzlama gerektirmeyen snanabilir bir yoldan aklama olanana kavuuruzBylece, hipotezin destekileri ya gz ard edebilecekleri ya da "genel kabul gren bir dnce" olarak boyun eebilecekleri bir dogma yerine, mantn ve ncllerini snayabilecekleri, her adm dikkatliceatlm bir akl yrtmeyle kar karya kalrlar. Bu noktada, ya bu akl yrtmeyi dikkatlicedeerlendirerek tartmay srdrebilirler. Bu durumda iki olaslk vardr: Nihayetinde ya aklyrtmede gerek bir hata bulup hitopetezlerinde diretebilirler ya da hi hata bulamayp isteksiz de olshitopezlerinin yanl olduunu kabul edebilirler. Ya da dier trl, kar kantlar veya mant dikkatealmak yerine sekter bir ruh haline girerek keyfi bir kararla bu kar akl yrtmeyi gz ard edebilir vonu reddedebilirler.

Tm bunlar epey soyut grnyor, biliyorum; ama aslnda olduka anlalabilir ve konuyla ilgililer


17/73

Birka rnek bunu daha ak hale getirecektir.JFK hipotezine eitli nedenlerle inanlabilir: sezgiyle, tahminle, Oliver Stone'un filmini[15]

seyredip inandrc bularak, Lane'in kitabn[16] okuyup inandrc bularak, belgeleri aratrarak vsBunun aksine, rnein sz konusu hipotezi duyduunda Noam Chomsky'nin hkmetin ve toplumunileyiine dair hayli geni bir teorik kavrayn yan sra, bu tarihsel dneme dair baz bilgilerden olua bir "bilinen ya da varsaylan olgular" daarc vardr ve tm bunlar onun bu hipotezi hemenreddetmesine neden olur. Chomsky, bu hipotezin gerek dnyann ileyiiyle ve JFK ve dneme dair bilinen olgularla muazzam bir eliki ierisinde olduunu syler. Chomsky'ye gre uzun sredir ciddekilde toplumsal ilikilerle ilgilenen birisinin JFK'yla ilgili bu iddiaya inanabilmesi bile balbanaanlalmas g bir eydir. yleyse bu durumda ne yapar?

Seeneklerden biri, iddiay ya basite grmezden gelmek ya da zerinde ok fazla dnmedenelinin tersiyle bir kenara itmektir. Bu tavrn, hzl ve sorunsuz olmak ve hipotezin deeriyle orantlgrnmek gibi baz meziyetleri vardr. Ama ya hipotez varln srdrrse? Bu hipotezi ciddiyealanlar oalmaktadr. Peki imdi ne olacak?

Chomsky'nin konumundaki bir kii iin bir sonraki seenek, bir toplum teorisini ksaca zetlemek

ve sz konusu hipotezin tekrar tekrar dorulanan bu teoriyle tutarl olmadna ve dolaysyla yanlolduuna iaret etmektir. Tartmann banda bu mmkn olabilir, ama daha ge bir aamada bunuyapmak sekterlik olacaktr. Artk epey yaygn ve kabul gren bir hipotezin taraftarlarndan, srf evvelcinanlan, belki onlarn da inand bir teoriyle elitii iin bu hipotezi bir kenara atmalarn istemekolur bu. Bunu niin yapsnlar ki? Niin bunu yapmak yerine, "Durun bakalm, yeni iddiamz dorusizin eski teoriniz ise rtld. Biz yeni fikirlere az. Siz eskiden tuttuunuz yolda inat ediyorsunuve sekter davranyorsunuz" demesinler?

yleyse bir sonraki seenek, ayrntl olarak sralanm olgular ve ak ekilde ifade edilmi birmantk ieren kapsaml bir akl yrtme sunmaktr. Bu akl yrtme, JFK hipotezine inananlar "bilinenya da varsaylan" snanabilir olgulardan hareketle bizatihi bu hipotezi mantksal olarak reddetmeye

gtrecektir.Evet, eer derginin bu saysndaki makalesine bir gz atacak olursanz, Chomsky'nin yapt ey de budur. JFK hipotezini belirli bir inanca dayanarak benimsenmesi gerekmeyen, tam tersine okurlarndeerlendirebilecei rasyonel bir yoldan rtmeye almaktadr. Dahas, okurun ya sz konusu akyrtmedeki "bilinen ya da varsaylan olgularn" bazlarn yanl bulaca; ya akl yrtmedekullanlan mant ksmen hatal bulaca ya da eer byle bir ey bulamazsa, akl yrtmedekiiddialarn JFK hipotezini rttn kabul etmek zorunda kalaca yeterince kapsaml bir aklyrtme sunmaya almaktadr. Bu sayede Chomsky'nin makalesi, tartmay dayanaksz bir dogmalaatmas olmaktan karp snanabilir kantlarn ve karsamalarn daha bilimsel nitelikteki balamnayerletirir.

Kabaca zetlersek Chomsky, JFK hipotezini desteklemek iin nerilen "bilinen ya da varsaylanolgular" deerlendirip, niin bunlarn yanl olduunu ya da yanl yorumlanm olduklarn gsterirBunun ardndan, bilinen ya da varsaylan kar olgular nerir; bu bilgileri nereden aldn ve niinonlara inanlabileceini ayrntsyla anlatr. JFK hipotezinden kabilecek eitli sonular, rnein ee bu hipotez doru olsayd Lyndon B. Johnson (LBJ)[17] ibana geldikten sonra olmas gereken eylerele alr ve gerekte olup bitenlerin JFK hipotezinin gerektirdii olgularla nasl elitiini gsterirBenzer ekilde, sadece savala deil, i ve d politikayla ilgili daha kapsaml meseleler sz konusuolduunda da JFK'nn benimsedii genel tavrn JFK hipoteziyle elitiini gsterir. Bylece, makaleyokumay bitirdiimizde "Acaba JFK tezini savunanlar bundan sonra ne yapacaklar?" diye meraketmeye balarz. Chomsky, onlarn tezine bir baka tezle cevap vermitir: "Hindiin'e ynelik teme politika, Kuzey-Gney/Dou-Bat ilikileri konusunda Kennedy'nin kar kmad bir erevierisinde geliti ve z itibariyle deimeden kald. Bu politikaya gre, halk arasnda destek bulmayaklfetli bir maceradan olabildiince abuk kurtulunmas, ama bunun zaferi garantiye aldktan ABD


18/73

uydusu rejimlerin varlklarn srdrebileceine dair artan pheler ortadan kalktktan sonrayaplmas dnlyordu. Taktikler, deien koullara ve alglara gre uyarland. Nesnel durum ve budurumun nasl algland hesaba katldnda, Kennedy suikasti de dahil ynetim deiikliklerinintemel politika zerinde byk lekli bir etkisi olmad; hatta taktikler zerinde bile byk bir etkisolmad." Chomsky, yeni hipotezi glendiren ve ayn zamanda JFK hipotezini rten olgular sunduAcaba JFK tezinin kuramclar Chomsky'nin olgularnn yanl olduunu mu gsterecek? Ya damantnn hatal olduunu mu gsterecekler? Yahut onun iddialarn basite reddederek ya da a priorgerici olduklarn syleyerek Chomsky'nin akl yrtmesine gerek bir yant vermeden eski iddialarnm tekrarlayacaklar? Yoksa Chomsky'nin iddialarnn geerli olduunu kabul edip hipotezlerinden vazm geecekler? Bu kiilerin kar karya olduu seenekler bunlardr. Mmkn olduu takdirde, ilkikisi ve ayrca sonuncusu rasyoneldir. ncs ise deildir.

imdi bu makalenin amalar asndan mesele, kimin hakl kimin haksz olduu deildir. Meseleudur: Sol ierisinde ihtilafl herhangi bir tartmay alp Chomsky'nin JFK hipotezinde yaptna benzer ekilde deerlendirebiliriz. rnein, benim daha ok ilgilendiim iki konu u hipotezlerieriyor: (1) Ekonomimizi dzenlemek amacyla daha iyi bir yol ararken tahsisat iin pazarlar

ekonominin bnyesine dahil etmeliyiz, nk pazar mekanizmalar geni lekte dzenli bir tahsisasalamann en etkin, en verimli ve ayn zamanda en az zararl olan yoludur; ve (2) radikal fikirleri vevizyonlar geni izleyici/dinleyici kitlelerine ulatrmaya abalarken, eylemlerimizi ve dilimizi yazl vgrsel ana-akm medyada kolayca haber yaplabilecek biimde ekillendirmeliyiz. Solda yer alan birok kiinin muhtemelen dnmekte olduu ek hipotezler arasnda ayrca unlar vardr: Leninisrgtlenme endstrilemi toplumlarda hayat devrimciletirme grevi iin gayet uygundur. Eertoplumun daha az baskc olmasn istiyorsak, bunu aslen seimler yoluyla deiim salayarakyapmalyz. Radikallerin deiimin gereklemesini salamak iin paraya ihtiyac var ve para da zengiinsanlarda bulunuyor; yleyse deiim isteindeki radikaller kaynak salama abalarn zenginkesimler zerinde younlatrmal. Ve saire.

Her bir durumda farkl tartma trleri ortaya kabilir. Sz konusu hipotezin taraftarlar ve onapheyle bakanlar, kantlara ve mantksal akl yrtmeye bavurmadan kendi tercihlerini irrasyonel biekilde uluorta haykrabilir, kimse fikrini deitirmez, kimse bir ey renmez, bol bol kuru grltolur vs. Aslna bakarsanz, tartmann bir taraf daha rasyonel bir tutuma ynelse bile, dans etmek iiniki kii gerekir. Her iki taraf da dogmay amad srece hibir ilerleme olmaz.

Bununla birlikte, rasyonel olmann birden fazla yolu vardr. rnein, taraflardan her biri kendikonumunu tercih ettii bir teoriye dayandrarak savunabilir ve iddiasnn bu teori tarafndandesteklendiini belirtebilir. Bu durumda, tartma bir adm geriye gider. Taraflardan biri dier tarafnteorisine niin inansn ki? Bu noktada pekl karlkl barp arma msabakasna geri dnebiliriz.

Dier bir olaslk da taraflardan her birinin, elbette kendi teorisinin yol gstericiliinde, ak birekilde tarif edilmi olgulara, varsaymlara ve mantksal karmlara sahip kapsaml bir akl yrtmeortaya koymasdr. te bu durumda gerek bir fikir alverii mmkn hale gelebilir. Dogmay vedeerlendirebilmek iin fazlaca veciz olan bir rasyonalite arpmasn am, snanabilir iddialar vekarmlar zerinde dnebilecek gerek bir tartma zeminine kavumuz oluruz. Buraya varmak dahafazla aba gerektirir elbette, nk bir akl yrtme srasnda her adma ok dikkat gsterecek birrasyonalite ok almay gerektirir. Bu tr abalar, ancak sz konusu hipotezlerin nemli olmas veyaona inanan ya da inanmayan birok kii asndan etkili olmas durumunda sarf edilmeye deerdirAma en azndan yksek derecede rasyonel olan hangi srelerin ilerleme olaslna iaret ettiini veirrasyonel ya da yetersiz dzeyde rasyonel olan hangi srelerin ise ilerleme salamadn biliyoruzKonu, ister JFK, ister pazarlar, ister ana-akm medyayla birlikte alma, ister Leninist rgtlenmeister seim politikalar, isterse kaynak salama vs. olsun bu konuda anlamaya vardmzda ilerlememmkn olabilmelidir.


19/73

RASYONALTE VE POSTMODERNZMLE

LGL SORULARA YANITLAR Noam ChomskyPostmodernizm ve Dier Konular HakkndaPostmodernizme dair internette ne gibi yorumlar olduunu ve postmodernizmle ilgili hangi

yorumumu okuduunuzu bilmediimden, yorum yapmak biraz zor olacak. Ama eer sadeceyazdklarnzdan hareket edecek olursak, farkl eylerden sz ettiimizden kukulanyorum.

Mesajnz adm adm inceleyelim.Teori ile ilgili olarak, postmodernizmin bir teorisi olmad (yani, sradan olmayan bir fikir

barndran herhangi birey iermedii) olgusuna bir itirazm yok. Onlarn tarttklar trden eylere yda beeri ilikilere baktmzda, kimse buna itiraz edemez zaten. Benim itiraz ettiim ey, gayet kibirl bir ekilde bunun aksini iddia etmeleridir. Postmodernistlerin eserleri, biz sradan lmllerinanlayabilmesi iin fazlaca derin, "byk teori" diye sunuluyor; en azndan benim amdan durum byle: Ben anlamyorum ve anlalacak herhangi bir "teori" olup olmadndan da pheliyim. Buyntem, alt tabakadan insanlar marjinalletirirken kendi ayrcalklarn oaltmak iin kullanlannemli bir tekniktir. Baka bir ilevi var m? Eer varsa ne? Acaba byk baarlarndan bazlarnkardm m? Eer yleyse hangilerini?

Fermat Teoremi'nin ispatna dair ahsi bir fikrim yok. Dolaysyla, setiiniz "grne gre" tabirtam yerine oturmu. Sanrm bu konuda anlayoruz.

Evelyn Fox Keller'a gelince, ben de onun almalarn ok ilgin buluyorum, ancak (en azndanher ikimizin de onda ilgin bulduu eyler dahilinde) postmodernizmle bir balantsn gremiyorum.

"DNA'larmz tarafndan programlanan, bu nedenle de ngry neredeyse imknszlatracaklde evresiyle karmak bir etkileime giren robotlar oluumuzun toplumumuzun bildik birdorusu[18]" olduundan ve molekler biyologlarn bunu kantlamakta baarsz kaldklarndan szederken kastettiklerinizi tam anlayamadm. Yaptmz eylerin, doutan gelen genetik nitelikler (ki bunlar tamamen DNA'larmz tarafndan belirlenmi olmayabilir) ile deneyim srecimizin karmak bietkileiminin sonucu olmas: Bu gerekten bildik bir doruymu gibi grnyor. Baka neyin rololabilirdi ki? Tanr'nn m? Yaptmz eylerin tamamen ngrlemez olduu da dorudur. Bu konudaAntik Yunan'dan beri muhtemelen ok temel nedenlerden dolay bir ilerleme kaydedilememitir.(Baka yazlarmda bu konuya deindim ve burada tekrar etmeyeceim.) Ama bunun molekler biyologlarla ne ilgisi olduunu anlayamadm, postmodernizmle ilgisini ise hi anlayamadm.Tandm biyologlar ve bilim insanlar, "organizmann bir zigotu[19] nasl gelitirdiinin hl birsr olduu" konusunda size katlr. Yakn dnemden bir rnek olarak, Hazen'in "Technology Review"dergisinin bu saysnda yer alan bilimin zlmemi problemleri ile ilgili makalesine bakn. Sanrm bukonuda zaten ak olan bir kapy zorluyorsunuz, bunun postmodernizmle bir ilgisi yoktur.

"Biyologlarn, X zelliini kontrol eden en son gen hakknda hl Scientific American dergisindeokuduunuz parlak yazlarda bahsi geen 'master molekl'[20] sylemini gerekte reddetmesi iyi biey; ama kapldklar sibernetik lgnlk daha da beter olabilir. Ayn robotik[21] metaforlarladnmelerine imkn veren kafa kartrc bir dil gelitirdiler" diye yazmsnz.

Biyoloji zerine okuduklarmdan bu sonuca varamadm. Organik formlarn hemen hepsinde varm

gibi grnen, vcut ekillerinin, gzlerin vs. geliimini belirleyen "master" dzenleyici genler hakkndkayda deer birok alma var. Eer kastettiiniz buysa, bu almalar olduka aydnlatc ve nemli


20/73

Eer baka bir eyden sz ediyorsanz, o zaman bir ey diyemeyeceim. Ama her iki durumda da bunun postmodernizmle balantsn gremedim.

Ruth Hubbard'n almalar da ilgin. Ama postmodernizmle ya da ciddi biyolojik bilimle balantsn gremedim. Her eyin bir makine olmasna gelince, Newton'un "mekanik felsefeyi" yanorganik olmayan dnyann bir makine olduu inancn reddetmesinden bu yana buna inanan hibi bilim insan yok. Newton'un bu reddedii, bilimdeki yerleik dzeni (Huygens, Leibniz, Bernoulli, vsve bizzat kendisini dahi kzdrmt; nk bu sonucun sama olduunu dnm ve tpk EulerD'Alembert ve 18. yzyln dier nemli ahsiyetleri gibi hayatnn geri kalan ksmnda (bo yere) bugr rtmeye almt. Dahas, bu abalar eitli eter teorilerinin temelini oluturdu. Ama buyzyln bandan itibaren, Newton'un HBR EYN bir makine olmadna dair ispat biliminsanlar tarafndan neredeyse evrensel olarak kabul edildi. Yani, yine burada meselenin ne olduunuya da (zaten anlamadm kabul ettiim) postmodernizmle ne gibi bir balants olduunu anlamdeilim.

Descartes'n "makinedeki hayaleti"ne[22] gelince, bu nosyon Descartes'n dneminde bir anlamifade ediyordu ve gerekten de olaan, normal bilimdi. Ama Newton (hayalete dokunmadan)

makineden kurtulduunda, bu kavram kt. O zamandan beri bu konuda bir kafa karkl mevcuttuve belki postmodernizm bu kafa karkln daha da artrmtr (anlamyorum, onun iin bir eysyleyemem). Ama temel olgular bana yeterince ak grnyor. Bu meselelere "ekofeministler"tarafndan herhangi bir katk yapldndan haberim yok, ama bu pekl benim cahilliimden ya da postmodernist literatr anlayamaymdan kaynaklanyor olabilir.

Keller gibi, Stuart Kauffman'n almalar hakknda da son derece olumlu eyler dnyorum. Bualmalarn postmodernizmle uzaktan yakndan bir ilgisi yoktur. Ayrca, sz konusu almalarn ii bo ve sradan olduuna katlmyorum. Kauffman'n almalarn okuduumda, hayatn anlamnartk zldn iddia ettii eklinde bir sonu karmyorum. Bilakis, karmak sistemlerin (hi desradan olmayan) zelliklerine bakarak bu gizemleri anlamaya balayabiliriz sonucuna varyorum. Bu

da bana makul geliyor."Ekolojik krize" ilikin ciddi problemler konusunda size byk lde katlyorum. Ama bunla"teknoloji"nin sonucu deildir, teknolojinin kullanld kurumsal yaplarn sonucudur. eki, birinsann kafasn krmak iin de ev yapmak iin de kullanlabilir. ekicin umurunda deildir. Teknolojitarafszdr; toplumsal kurumlarsa tarafsz deildir. Deindiiniz literatrde bu meselelerle ilgiliyazlm olanlardan (ok snrl lde) anlayabildiim kadaryla, g ve imtiyaz kurumlarnn sorumltutulmas gereken eylerden teknolojiyi sorumlu tutuyorlar ve bylece, dikkatleri onlardan baka yeredoru kaydrarak bu kurumlarn korunmasna hizmet ediyorlar. G ve imtiyaza yaplan bu hizmetin bu tr doktrinlerin (niversiteler vs. gibi) ideolojik kurumlarda gayet scak karlanmasnaklanmasna yardm edebileceinden hep kukulanmmdr.

Gemite kitlelere bilim ve matematik kavray kazandrmak iin aba gsteren solcuentelektellerin, bugn bu harika baarlarn sadece zenginlerin ve gllerin tekelinde olmasngarantilemek iin nasl olup da byk bir gayret gsterdiklerine dair yorumlarma ilikin unlaryazmsnz: "Milyonlara bizzat matematik retmekten mutlu olurum, zerinde alacam konununkendisini sradan insanlarn irdelemesinden yaltabilmek iin ok kafa kartrc olduunudnyorum. Ama, bu konuda ikyet ettiiniz eyin, bilime olan inan yitimiyle (szgelimisolcularn bilime duyduu inanc yitirmesiyle) ilikili olduu grndeyim. Bilimin, kkleriKatolikliin Avrupa zerindeki 1.000 yllk egemenliinde yatan pek ok sorunu olduukansndaym."

Eer bir anlam ifade edecekse, benim tepkim udur.Sizin ve bakalarnn milyonlara matematik retmesinin ok olumlu bir ey olaca

dncesindeyim ve bunun "ok fazla kafa kartrc" olmayan yollardan rnein VickyWeisskopf'un ileri fizii sunduu gibi lise rencilerinin kolayca anlabilecei ekilde yaplabilecein


21/73

sanyorum. Ama ben hibir eyden "ikyet" etmiyorum, sizin dediklerinizden ise hi ikyetetmiyorum. Bilakis ben, solcu entelektel olduunu dnenler 60 yl nce kendilerini geni halkkitlelerinin ihtiya ve ilgilerine adarken (rnein onlar modern bilim ve matematikle tantrrken) bugn kendine "solcu entelektel" diyen biroklarnn ceplerini doldurmay tercih edip te yandangeni kitlelere beeri zeknn ve yaratcln ulat eylere nem vermemelerini, tm bunlargllere ve imtiyazllara brakmalarn sylemesini ve (en azndan benim iin anlalmaz olan) bi jargon kullanarak postmodernistlere katlmasn esefle karlyorum. Kanaatime gre, tm bunlar gsahiplerine verilen ahane hediyelerdir ve bunu ok byk bir esefle karlamak gerekir.

Pekl hatal da olabilirim. Bu konuda olduka ak fikirliyimdir. Ulalan yeni kavraylar biriler bana aklarsa, hemen ikna olabilirim. Bugne kadar bu alanda okuduklarm bana ya uzun zamandan beri kabul gren, neredeyse bildik dorularm gibi geliyor; ya da sama, anlalmaz veya (sizinteriminizi kullanacak olursam) "kafa kartrc" eylermi gibi grnyor. Kariyer yapmak iin ok iyiayrca g sahiplerine verilen gerek bir hizmet. Ama ben baka bir ilevini gremiyorum.

Gerekte uyguland ekliyle bilimin sorunlarna gelince, hi phesiz birok sorun vardr; ama ben bu kaynaklardan sz konusu sorunlarla ilgili bir kavray edinebileceimizi dnmyorum

Bilakis, ortada sadece ynla kafa karkl ve yanl anlama var. Her ey yanl olduundan deilAnlayabildiim ok az ey ou zaman doru: rnein, anti-temelcilik[23] yalnzca doru olmaklakalmayp herkese kabul edilen bildik bir dorudur ve yzyllardan beri byledir bu. te sorun da buymu gibi geliyor bana: ya bildik bir doru ya anlalmas imknsz bir ey. Adil olmak gerekirseabartyorum. Eer ok heceli retoriin zerini kazrsanz, genellikle olduka basit bir ekilde ifadeedilebilecek baz iyi fikirlerin olduunu grebileceinizi dnyorum. Eer yleyse, niin basitekilde ifade edilmesin? Bana yle geliyor ki, bu konuda dnmeye deer.

Rorty, Grececilik ve Dier Konular HakkndaBurasnn, Rorty'nin kitab zerine detayl bir tartmaya girmek iin ne uygun bir yer ne de uygun

bir frsat olduunu dnyorum; bu yzden ortaya kan meseleye dair sizin formlasyonunuzu taki

edeceim:(1) "Bu deerin korunmas ya da reddedilmesine ilikin olarak evrensel bir yarg retebileceimiznesnel bir referans noktas (Rorty'nin dedii gibi Tanr'nn bak) yoktur. Hatta bu konuda rasyoneyarglara varabilmek iin bile nesnel bir referans noktas yoktur; byle bir yarg, rasyonel olduunudndmz eye dair hl kendi kavim-merkezci[24] kavraylarmzn izini tamaktadr nk pragmatik gerekelerle, rnein, cemaate yararl olduu iin kabul edin."

(2) "(Rasyonalite kurallar dahil) ina edilen her trl kavramsal ema, ierisinde yaadmz ve baka bir kltrden tamamen farkl olabilen tikel bir kltrn kavim-merkezci vehesine bal olacakther zaman."

Her eyden nce, "rasyonalite kurallarn" ampirik aratrmadan (bilim, tarih, gndelik hayat )ayrt etmemiz gerekir.

lk neriyi ele alalm. Bu neri, ierisinde yer alan insanlarn aikr elikilerin kabul edilmesinde bir sorun olmadna inand kltrlerin var olduunu mu iddia ediyor? yleyse, mulaklk vs. ililgili alakasz sorular bir kenara brakacak olursak, bir yerde iki elma, baka bir yerde iki elma grpher iki yerde de hem drt elma hem de 93 elma olduu sonucunu rahatlkla kabul eden insanlarnyaad bir toplum olduu mu iddia ediliyor? Ya da u anda hem saanak yamur yadn hem dehi yamur yamadn dnerek ekim yapmaya karar veren insanlarn yaad kyl toplumlarnnolduu mu neriliyor? Yoksa bizim takvimimizi benimseyip bugnn hem Cumartesi olduu hem deCumartesi olmad (belki Perembe olduu) sonucundan hi rahatsz olmayan insanlar m var?Veyahut da "(a) gne ayor (b) gne atnda scak olur ve (c) imdi scak deil" diye dnenlerinolduu bir yer mi sz konusu? Ya da "rasyonalite kurallar", "eer p doruysa o halde p yanltr vetersi dorudur" diyen insanlar m var?

Eer yleyse, baz rnekleri, hatta bu koullar altnda inan sistemlerinin neye benzeyeceinin


22/73

soyut bir tasvirini bile grmek ilgin olurdu.Ortaya konabilecek sorular vardr elbette (nitekim bu tr sorular zellikle, ismini zikrettiiniz

Putnam tarafndan ortaya konmutur). rnein "Kuantum mekanii iin iki-deerli mantk mkullanlacak, ok-deerli mantk m?", "(Kme teorisinde) seim aksiyomunu kabul etmeli miyiz?" vsAma bu sorular, bizim rasyonalite yapmz dahilinde ortaya konmu olan sorulardr (ki bilindikadaryla bu yap herkeste vardr ve insan trne zg bir zelliktir).

kinci olasl ele alalm: Sorgulanan ey bilim ve dier ampirik aratrma biimleridir. Ama bukonuda, 17. yzyldan beri pek ciddi bir anlamazlk olmamtr. Bizzat deneyimin kendisinin (ksmendoutan gelen, ksmen deneyim tarafndan uyarlanan) biliim tarzlar tarafndan belirlendii ve bilimisonular iin sarslmaz ve kesin temeller olamayaca, (kendi kavim-merkezciliini fark edemediiddia edilen) bilimsel geleneimiz ierisinde olduka yaygn ekilde kabul edilmitir. Burada, metinseyoruma ilikin sorunlarn alanna geiyoruz; ama eer aratracak olursanz, bu meselelere ilikintartmalarn entelektel adan epeyce ilgi ekici olsa da yaygn olarak paylalan ve sizindeindiiniz trden bir eletirinin konusu olmayan bir zemine dayandklarn grrsnz. (Bueletirinin tutarl bir versiyonu ortaya konabilse bile yine de doru olacaktr bu; kald ki byle bir eyin

yaplabilmesi bana pek kolay grnmyor.)Daha zel olarak, (rnein modern dnemde Carnap'tan Quine'a uzanan bir yelpaze ierisinde) bilimsel aratrmann erevesinin "pragmatik gerekelerle" benimsendii yaygn olarak kabuedilmitir. Ama "pragmatik gerekeler" derken, kimse "cemaate faydal olmay" kastetmiyor. rneinfarzedelim ki, srcler saatte 60 milin altnda seyrederlerse, bunun topluma yararl olaca sonucunvardk ve onlar, 60'n stne karlarsa tedavisi olmayan bir kansere yakalanacaklarna, dnyaya dev bir gktann arpacana ya da cehenneme gideceklerine ikna ederek bunu yapmalarn saladk. Bukltrde ya da bir baka kltrde, bu sebeple tedavisi olmayan bir kansere yakalanacaklarnn vs. dorolduu sonucuna varacak birini tanyor musunuz?

Kresel snmann dua ederek denetim altna alnabilmesi toplum iin hi kukusuz yararl olurdu

Bundan hareketle, kresel snmann dua ederek denetim altna alnabilecei sonucuna varan herhang birini tanyor musunuz?u soruyu soruyorsunuz: "Bu tr bir grececilii aabilecek, rasyonel dnme kurallarn vs

muhafaza etmemizi salayacak bir temel var m?" Amak istediimiz "grececilik" trnn tutarl biversiyonu ortaya konmadka, bu soru cevaplanamaz gibi geliyor bana. "Postmodern yazarlardan"okuduum eylerde buna dair herhangi ipucu bulamadm. Ama zaten, muhtemelen daha nce sylemiolduum nedenlerden dolay, bu eserleri ok az okuduumu da aka belirtmeliyim.

Eletirel Gerekilik, Postmodernizm ve Dier Konular HakkndaEletirel gerekilie (anladm kadaryla) belirli bir sempati duyuyorum, ama metinsel

sorunlardan kanmak iin ne yazdklarnn ve neyi kastetmi olabileceklerinin detayna girmeyip bukonuda sizin formlasyonunuzu takip edelim: "Postmodernizm ve pozitivizm ayn madalyonun ikyzdr, nk her ikisi de bilimin nihayetinde evrenin mkemmel bilgisine erimeyi hedeflediinvarsayar. (Evrenin mkemmel bilgisine eriilemeyecei iin postmodernist tavr bilginin, bilimin ya da bizzat gerekliin imknsz olduunu iddia eder.)"

"Postmodernist tavr" hakknda deerlendirmede bulunmaya gerek yok; nk en azndan pozitivizm derken kendilerini "pozitivist" olarak adlandranlar rnein Viyana evresi'ni kastediyorsak, pozitivizm byle bir gr ne srmez. 17. yzyldaki phecilik krizinden bu yana bilimin "mkemmel bilgiye" ulaabileceini dnen ya da hatta bu ifadeyi anlayabilen birinrastlamak zordur. Bilimin "mkemmel bilgiye" ulamas ne anlama geliyor? Kesinlie ulamas mkastediliyor? Kesinlik, ampirik bilimlerden tartmasz bir ekilde tamamen dlanmtr. Baka bir eymi kastediliyor? yleyse ne?

"Pozitivizme" atfedilen buna benzer eylere inanan kimseler olabilir, ama pozitivizmi bu ekildekaralamak adil olmaz.


23/73

Bu nedenlerden dolay, eletirel gerekilii gerekten anlamyorum. Bana yzyllardr var olanortak bir bilimsel/felsefi anlay tekrar etmekten baka bir ey yapmyormu gibi geliyor.

"X'in varolduunu nasl bilebilirim?" trnden sorulara gelince, insanlarn bu tr ifadeler kullanddorudur, ama burada "kesin bilgiyi" kastetmiyorlar. "Helyumun varolduunu nasl bilebilirim?"sorusunun cevab, "Elimizdeki en iyi teoriler helyumun varln postle ediyor" olmaldr.

Ama bu, teknik anlamda hakikati varsayan "bilgi" iin ok yetersizdir. Teorik bilgi edinmeyeynelik abalarmz gerekten de sadece bundan ibarettir: abalar. Genellikle peinen kabul edilir bu.

"Gereklie ilikin bilgimizin bir lde snrl olduu ve kukusuz asla mutlak anlamda ngriermedii fikrine kendimizi altrdmzda" zlecek olan "gereklik hakkndaki can skcikilemler"den bihaberim. Zaten byle olduu kabul edilir, dolaysyla ortaya herhangi bir ikilemkmaz.

Akas, (benim grme gre bildik dorular olan) bu fikirlerden radikal siyasete giden yolugremiyorum. Bunun dnda, olsa olsa rasyonel olmann radikal sonulara yol atn gsterebiliriz.

Deinmi olduunuz "Chomskyci dilbilim" savunmalarn anlayamadm; nk bir ynyle,"Chomskyci dilbilim" diye bir ey yoktur. Genel olarak, (ya bir yksek lisans rencisi inandrc

grnen yeni fikirleri tartmak iin yanma geldii iin ya da kark bir problem zerinde alpuykusuz bir gece geirdiimden) dn inandm eye bugn inanmam. yleyse "Chomskyci dilbilimnedir? Eer bu ifade, sz konusu alanlarda alan birok insann paylat temel bak asna karlkgeliyorsa, (ister benim, isterse bir bakasnn adyla olsun) kiiselletirilmemelidir. Bunu bir tarafa braktmzda, sz konusu temel bak asnn deindiiniz trde savunmalara ihtiyac olduunufarknda deilim. Hangi eletirilere kar savunmadan bahsediyoruz? Elbette eletiriler var("Chomskyci dilbilim" ierisinde yer alan insanlar her zaman eletiriler yapyor). Ama bu eletirilearasnda "rtlm" olanlar, tartmay hak etmiyor gibi grnyor bana. nemli bir eyleri karmolabilir miyim? Eer yleyse, bunlara dair bir eyler bilmek isterim; renmeye her zaman amdr.


24/73

RKETLERN EGEMENL VE DZMECE BLM[25]Edward S. HermanTketicilerin egemen olduu, nihayetinde sistemi onlarn kararlarnn ynettii, reticilerin de

tketicilerin talep ve isteklerine cevap vermekten baka bir ey yapmad, kapitalizmin en bykmitlerinden ve ideolojik dayanaklarndan biridir. Gerekte, devasa kaynaklar ve gleri sayesindetketiciler deil, reticiler egemendir.

Kimya endstrisinin yakn tarihi incelendiinde bu durum arpc bir ekilde ak hale gelir. Kimyaendstrisinde "irketlerin karlarnn ulusal politikalar ynetmesine izin verilmitir." Bu durum,Rachel Carson'n Silent Spring (1962) kitabndan hemen sonra yaymlanan Bakanlk Bilim DanmKomitesi'nin evre Kalitesini Koruma konulu istisnai raporunda da kabul edilmitir. Kimyasalmaddeler, irketlerin karlar dorultusunda herhangi bir gvenlik belgesi olmadan piyasayasrlebilir; bu kimyasal maddelerin zararl olduuna ilikin ispat klfeti kamunun ve tketicilerinomuzlarndadr. Salk sorunlar yaayanlar ya da lmle sonulanan vakalarda varisler uradklarzarar yznden dava aabilirler; ama hem haksz ispat ykmll, hem de reticilerin ve davaclarnsahip olduklar aralar arasndaki dengesizlik ve iddiann kantlanmasndaki glkler yznden zaragren bireyler tazminat araynda muazzam bir biimde dezavantajldr. Bu glkler, reticilerinenformasyonla ve yasal srelerle ilgili stratejileri nedeniyle daha da artar ve ksmen reticilerin ticarkararlarnn dayand esas oluturur. Bylece, Pinto modeline ait hatal bir benzin deposundankaynaklanan hasarlar hakknda Ford'a kar alan davada ifa edilen bir i yazma, firmann szkonusu hatay bildiini ve gerekli teknik iyiletirme maliyetinin, sonuta ortaya kacak yaralanma velmler nedeniyle firmann demek zorunda kalaca tazminatlarn maliyetinden muhtemelen dahayksek olduunun hesaplandn gstermitir.

Eer tketiciler egemen olsayd ya da buras [ABD .n.] gerekten demokratik bir toplum olsaydretimde uygulanan hak ve ykmllk ilkeleri, daha ortaya kmadan zarar nleyici nitelikte olurduve ispat klfetini kar tarafa yklerdi. Yani, gvenli olduklar, eksiksiz ve uygun testlerlegarantilenmedii srece rnler piyasaya srlemezdi (nleyici ilke) ve gvenlik garantisindekaksaklklar reticinin sorumluluunda olurdu (ispat klfetini kar tarafa ykleme ilkesi). irketlerinegemenlii altnda, bu hususlar caveat emptor (sorumluluk mteriye aittir) ilkesine dayanlarakreddedilir; seim, g sahiplerinin kendileri asndan faydal olacak haklar kurumsallatrmakabiliyetine gre yaplr.

Kimya Endstrisinin Zehirleme HakkMaln satlabilir olmas iin kimyasal madde reticileri bir piyasa testini yerine getirirler elbette;ama kimyasal maddeler tasarlanan ilevlerini (rnein sivrisinekleri ldrme iini) yerine getiriyorolsalar da ar derecede zararl yan etkilere sahip olabilirler. Bir rn kullanan iiler ya da tketicilerne temas ettiklerinde dp lecek olurlarsa, rnn satlamayaca aktr. Ama rnn tketicilernc ahslar ya da genel olarak evre zerindeki zararl etkisi hemen ortaya kmyorsa, reticileuzunca bir sre gayet krl satlar yapabilir ve irketlerin dzmece bilimini ve hukuk davalarn etkinekilde kullanarak krllklarn, davalardan kaynaklanan zararn maliyetinin ok stnde tutmaysonsuza dek srdrebilirler.

Zararl etkiler, bir iyerinin maliyetinin bakalarnn zerine ykld ya da ortodoks iktisada gre

bile piyasann "iflas ettii" durumlarda, ekonomik "dsallklar"[26] bal altnda toplanr. Eekimyadaki (ve biyolojideki) bilimsel devrim potansiyel olarak uzun vadede ortaya kabilen ve g far


25/73

edilen olumsuz dsal etkilere sahip birok rn ortaya kardysa, irket egemenlii sistemininetkileri korkun olabilir. Eer kendi maliyetlerini dk tutmaya alan, kamuyu bilgilendirmeyenhesap vermekten ve sorumluluktan kanan g sahipleri geni kitlelere acy, hastal ve lmdayatyorsa, bu durum ciddi bir insan haklar ihlali de oluturur.

Kimya endstrisi, II. Dnya Sava boyunca ve sonrasnda hzl bir ekilde byd. Bu endstri byk lde, petrol bazl sentetik organik bileiklerin gelitirilmesi zerine kuruluydu. Bu rnlearasnda DDT ve vinil klorid (VC)[27] bazl plastikler gibi "mucize" rnler de vard. Bu harikarnler sivrisinekleri ve dier haereleri etkili bir ekilde ldrdnden (DDT) ya da ucuz hammaddsunduundan (VC), yan etkilerine dikkat edilmeksizin byk bir hzla alc buldu ve yaygn olarakkullanld.

Endstriyi tehdit eden yan etkiler ciddi ekilde dikkatleri zerine ekmeye balamadan nce,1997'deki satlar 247 milyar dolar, krlar ise 19 milyar dolar bulan kimyasal madde reticilerininmerkezinde yer ald, ayrca endstriyel kullanclar, haere ilalarna baml iftileri, endstriyehizmet eden bilim insanlarn, federal ve eyalet tarm bakanlklarn da kapsayan devasa bir kar aolumutu. 1970'lerde yasal dzenlemeler yaplmaya balandnda, bu g yaps herhangi bir

gvenlik garantisi olmakszn halihazrda piyasada bulunan on binlerce kimyasal maddeyi retmeyedevam etmek iin "muafiyet" hakk elde etmekte bir sorunla karlamad; yeni kimyasal maddeler iinreticilerin tbi olduu tek yaptrm ise herhangi bir olumsuz etkiyi evre Koruma Kurumu'na (KK(ama kamuya deil) bildirmekten ibaretti.

Bu durum, egemen kimyasal madde reticilerinin, hem btn nfusa hem de ekolojik sistememuazzam bir zehirli kimyasal madde selinin etkilerini test ettii devasa bir deneydeki deney hayvanlargibi muamele ettii anlamna gelir. Ayn zamanda bu, Samuel Epstein (The Politics of Cancer, 1978)Sandra Steingraber (Living Downstream, 1996), Dan Fagin ve Marianne Lavelle (Toxic Deception1996), Theo Colborn, Dianne Dumanoski ve John Myers (Our Stolen Future, 1997) tarafndan yazlagl eserlerin yan sra Rachel Carson'n Silent Spring eserinden kan derslerden biridir. ou

kimyasal maddenin yava etki edii, dier kimyasal maddelerle etkileime girdiinde karmaklaanetkilere sahip oluu ve kimya endstrisinin gerekleri hasr alt etme ve kafa karkl yaratma gcyznden, "byk deney" ya da "yava ilerleyen salgn" Silent Spring kitabnn yaymlanmasndan36 yl sonra bile aynen devam ediyor.

reticiler, srekli olarak insanlar zehirleme haklarn nasl garanti altna alyorlar? Birbiriyleilikili be sre zerinden hareket ediyorlar: (1) enformasyonu kontrol etmek ve snrlamak (2) bilim bir halkla ilikiler arac olarak kullanmak (3) yasal dzenlemelere ilikin sreleri, dorudan ya dsiyasi nfuz yoluyla kontrol altna almak ya da kilitlemek (4) hukuk davalarn stratejik bir ekildekullanmak (5) reticilerin zehirleme hakkn normalletirmek iin medyay etkilemek.

Endstri, ileri denetimi altnda tutma alrken bilim insanlarna, denetilere, medyaya,endstrinin grleri haricindeki grlerin ifade edilmesine izin veren yaynclara ve hatta endstrininterbiye etmek istedii yaynlara reklam veren kurululara zor kullanarak gzda verir. Kiiselsaldrlar, kara almalar ve iftira davalar, kendi hareket zgrln ve bilanosunu korumak iinhibir eyden kanmayan bir endstrinin gzda verme taktiklerinden sadece bazlardr.

Tketici egemenlii sisteminde ya da hakiki demokraside, kimyasal maddelerin zararl etkilerikonusunda ayrntl ve tarafsz bilgi toplamak ve aklamak ulusal nceliklerin st sralarnda yeralmaldr. Gerek dnyadaki retici egemenliinde ise, zararl etkileri konusunda rnleri test etmektensorumlu olanlar imalatlardr. Ama onlarn asli ilgisi, rnn ticari kullanmna yneliktir, yanetkilerine deil. Yan etkiler, reticiler iin bir ba belas ve potansiyel sat engelidir. Bu durum,reticilerin kimyasal maddelerin zararl etkilerinin test edilip bildirilmesiyle kar atmasn daha daderinletirdiinden, reticilerin bizzat rnlerinin zararl etkileri hakknda bilgi toplama srecinikontrol etmelerine izin vermek salkl politika oluturmann btn kurallarn ihlal eder.

Demokratik ve tketici merkezli sistemler, test etme iini KK'ya veya bamsz (irketler


26/73

tarafndan finanse edilmeyen) test kurulularna brakmaldr. Ama reticiler bunu baarl bir ekildeengeller. Bamsz testlerin, ne sonu kacan bilmedikleri kr kuyusuna para atmak konusunda daisteksizdirler; uygun ynlendirmeyi garantilemek iin test etme iinin kendilerine braklmasn isterler

Kimyasal madde reticileri kontrol ellerinde tutarak, bilgiyi allm bask ve geciktirmelerleseici bir ekilde yaymlayarak, kendi karlarna hizmet eden vasfsz aratrmalar destekleyerek ve bilgilendirmede belirsizlikler yaratarak hasar iddialarn saptrabilir ve yasal dzenlemelerin ngrdnlemleri bazen belirsiz bir sre durdurabilirler. Bu sayede, iilerde karacier kanserine yol atynndeki ok eitli kantlara ramen, Amerikan plastik endstrisi VC'nin olas kanserojen etkisinedair 20 yl boyunca hibir alma yapmad. 1970'lerin banda talyan toksikologlar[28] VC'nin etkil bir kanserojen olduuna dair ikna edici kantlar bulduunda, Avrupal reticilerle bilgilerin paylalmas, ama nceden izin alnmadan ifaat yaplmamas konusunda anlam olan Amerikaendstrisi 15 ay boyunca bu durumu Gda ve la daresi'ne (G) ya da Ulusal Meslek Gvenlii veSal Enstits'ne bildirmedi. Amerikan Bilim Gelitirme Dernei'ne gre, gereklerin bu ekildgizlenmesi "on binlerce iinin belki iki yl boyunca hibir uyar olmakszn vinil kloridin zehirlikonsantrasyonlarna maruz kalmas" anlamna geliyordu.

Dier rneklere de bakalm. "Kepon"un [haere ldrc bir tarm ilac. .n.] zehirli etkileri AlliedChemical irketi tarafndan 1960'larn banda kefedilmiti; ama on yl sonra bir grup iide sakatlyol aan nrolojik ve baka hastalklar grlene kadar aklanmad. KK, 1991'de zararl etkilere daikant retmekte daha nceden baarsz kaldklar iin kimya endstrisine af kardnda, gecikmiaklamalarn ve gerekleri hasr alt etmenin ne kadar yaygn olduu aka grld: Kimya endstrisdaha nce bir ekilde KK'ya takdim etmeyi savsaklad 10.000'den fazla aratrma sundu.

Geciktirme taktiklerinden biri, daha fazla bilgiye ihtiya duyulduunu iddia etmektir; ama teyandan reticiler kendi kontrolleri dndaki bireyler ve gruplar tarafndan bilgi toplanmasn dzenlolarak engellemeye alr. Dr. Irving Selikoff asbestin etkileri zerinde almak iin iilerinkaytlarn talep ettiinde, bu kaytlara erime talebi reddedildi. Etkin bir kanserojen olan BCME ile

alan grece gen 14 iinin akcier kanserinden ld vahim vakada, Rohm ve Haas irketi (R&H bamsz bir aratrmacyla almay, bu aratrmacnn her bulguyu yaymlama hakk konusundaksrar nedeniyle reddetmiti. Dier bir aratrmac da, ii kaytlarnn mevcut olmad gerekesiylegeri evrilmiti; ama bu trden kaytlar daha sonra bir iinin tazminat davas srasnda ortaya ktR&H, BCME'nin kanserojen olduunu reddetti ve iilerin lmne sigara imelerinin ve havakirliliinin sebep olduunu ileri srd; tm bunlar olurken lmcl "ak" imalat sistemini 18 y boyunca srdrd. BCME'yi yllardan beri kapal bir sistemle reten Dow Kimya irketi, yalnzca osigara ien tek bir iide akcier kanseri grldn bildirdi.

reticiler, kimyasal maddelerin iiler, rn kullanclar ve toplum iin oluturduu tehdidin ifaedilmesini engellemek amacyla ellerinden ne geldiyse yaptlar. Endstrinin bu youn basks altndason derece zehirli bir madde olan "perkloroetilen"in (perk) kullanld kuru temizleme tesislerindealan iilerle ve bu tesislerin yaknnda oturanlarla ilgili risk tahminleri 1990'larn balarnda KKtarafndan toplumdan sakland. 1984'te Hindistan'n Bhopal kentinde Union Carbide irketi'ninkimyasal madde szntsnn yol at felaketten[29] sonra bu felakette tahribata neden olan kimyasamaddenin nitelii ve karakteri aklanmam ve bu nedenle tbbi yardm zora girmiti 1986'daKongre, Acil Planlama ve Toplumun Bilgi Edinme Hakk Yasas'n kard. Bylece kimya endstrisitam 654 adet kimyasal maddeden oluan milyarlarca kilo zehirli maddeyi havaya, suya ve topraasaldn ilk defa aklamak zorunda kald. Btn bunlar olup bittikten sonra, endstri yeleri buifaatlarn emisyon politikalar zerinde ciddi bir etkisi olduunu kabul etti; ama yasa endstrinin azgmuhalefeti karsnda, ancak zorlukla kabul edilebildi.

Endstri, Cumhuriyetilerin ve Yeni Demokratlarn iktidara gelmesiyle bazen "Hibir eyBilmeme Hakk Yasas" olarak da adlandrlan Denetleme mtiyaz Yasas diye bilinen bir yasayadayanarak bilgi edinme hakkn rafa kaldryor. Denetleme mtiyaz Yasas irketlerin, evre yasas


27/73

ihlallerini kendiliklerinden bildirmeleri ve yasalara uymak iin "makul" admlar atmalar halinde, hemcezadan muaf tutulmalarna hem de yasal bir kovuturma srasnda veya dorudan kamuya bilgiaklama ykmllnden kurtulmalarna olanak salamaktadr. Endstrinin yasalara kendiliindenuyacana bel balayan bu yasalar 21 eyalette onayland ve Clinton ynetimi tarafndan da kabul edildiSz edilen yasalarn Federal bir versiyonu, Orwellvari bir isim altnda, "evrenin Korunmas iinOrtaklk Yasas" adyla Senato'ya sunuluyor.

Kimya endstrisi, fikri mlkiyet hakk kapsamndaki srlarn korunmas gerektiini ve yersizkorkular engelleme arzusunu bahane ederek kamuya aklama yaplmasna kar savamaktadr. Oysaendstrinin, gayet yerinde korkular rtbas ederek ya da sorumluluk ve hasar davalarndan kanarakkendi karlarn korumas hi gndeme gelmemektedir. nsan sal sz konusu olduunda kamuyaeksiksiz aklama yapma ilkesine kar srekli mcadele edebilmesi ve bu ilkeyi dzenli olarak ihlaedebilmesi, fakat bunu yaparken ciddi bir cezalandrmaya, etkin ve hasmane bir yasal dzenlemeye vetoplumsal dlanmaya maruz kalmamas endstrinin egemenliini kantlamaktadr.

Bir Halkla likiler Arac Olarak BilimEndstri, bilimi iki ekilde kullanr: rn gelitirmek iin ve halkla ilikiler ve hukuk davalar

araclyla karlarn korumak iin. Bilimi kullanmann ilk biimi gerekten bilimsel standartlarasahip geleneksel uygulamal bilim olduundan, bilimi kullanmann ikinci biiminin nemi yeterinceanlalmamtr. Eer "dzmece bilim", bilimin siyasi amalar iin frsat bir biimde ve halklailikiler amacyla kullanlmasysa, o zaman irketlerin dzmece bilimi, dzmece bilim alanna tamamenegemendir. Buna karlk irketlerin medyay besleyen gc, dzmece bilim teriminin esas olarakrnleri ve evreye verdikleri zarar nedeniyle irketleri dava eden evrecilerin ve avukatlarnyararland bilim iin kullanlmasna yol amtr.

(1) irketlerin bilimi zerindeki avukat egemenliiirketlerin bilimi, genellikle avukatlar tarafndan kontrol edilir ya da gl bir ekilde ynlendirilir

Sigara irketlerinin kulland bilimin, firma avukatlar tarafndan olas hukuk davalarn dikkate alara

yakndan izlenip denetlendii herkes tarafndan bilinmektedir. Duyarl bilim genellikle darda, hukukdavalarn eriim alannn dnda tutulur. Sigarann neden olduu zararlar gsteren aratrma programlar bazen avukatlar tarafndan veto edilmi ve avukatlar, "sigara imenin sala verdii zarakonusundaki bilgileri kamudan saklamakta" epey mesafe katetmitir (Wall Street Journal, 23 Nisan1998). Bir yarg, "bir halkla ilikiler sahtekrln tevik etmek iin" sigara endstrisinin avukatlatarafndan seilen "zel Projeleri" gizlice destekledii sulamasnda bulunmutur. (Wall Street Journal22 Mart 1996).

Fakat, bilimin avukatlar tarafndan kontrol edilmesi meselesi sigarayla snrl deildir kesinlikleFormaldehit[30] endstrisinin lobi faaliyetleri ve at davalar hakknda yanllkla aklanan belgeler"formaldehit reticilerinin, avukatlarn bilimsel almalar ve basn aklamas taslaklar da dahil tm belgeleri yaymlanmadan nce gzden geirip onayladklarndan emin olmak iin byk bir titizlikgsterdiklerini" ortaya koymutur (Fagin ve Lavalle). Bir test irketi formaldehitin farelerde kansereyol atn bulduunda, endstri mensuplarndan oluan bir komite sz konusu testin "uygun biekilde yapld" ve sonularn "geerli" grnd ifadesinin hukuksal gerekelerle metindenkartlmas gerektii sonucuna varmtr. Dupont irketinin Benlate adl mantar ldrc bir ilalailgili yasal bir kovuturma srasnda aklanan gizli belgeleri, irketteki bilim insanlarnn durumudorudan firmann hukuk blmne rapor ettiklerini ve avukatlardan birinin yle sylediinigstermitir: "Mahkeme aamasnda, bir sebep tespit ettiimizi ve bunun kendi hatamz olduunu kabuetmek zorunda kalmayacaz."

(2) irketlerin dzmece bilimiKimya endstrisi srekli olarak "iyi bilime" bal olduunu iddia eder, ama kaytlar aka

gsteriyor ki kriterleri kesinlikle pragmatiktir: "yi bilim", bilimsel kaliteden bamsz olarak, onlarniine gelen sonular veren bilimdir. Endstrinin buradaki oportnizmi snrszdr. Sakarin'le ilgili bir


28/73

rnek olayda, metodolojinin bata onaylanm olmasna ve balangtaki "olumlu" sonularn byk biheyecanla karlanm olmasna ramen, nihai sonular endstrinin iine gelmeyince hemenmetodolojiye saldrmaya baland (Epstein). Endstri, bir rnn insanlar asndan gvenli olduunuispat olarak hayvanlar zerindeki deneylerin nemine srekli vurgu yapar, ama bu deneylerde ilerinegelmeyen sonular ortaya ktnda hayvanlarn kullanlmas "iyi bilim" olmaktan kar.

Endstri ya dorudan ya da yakndan kontrol ettii vekilleri araclyla, bilimsel olduu id

Postmodernizm Ve Sol

Documents

Transcript of Postmodernizm Ve Sol