IX SEXTENTIAM FI CHT IANAM

DE SUMMIS PHILOSOPHLE ELEMENTIS AD POPULf

CAPTÜM ACCOMMODATE TRADENDIS

OESE RVATIONES

quAS

VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.

p. p.

mag. PETRUS STJERNRERGAD SCHOL, ELEM, GEVALTENS. COLLEGA.

ET

ERIC US JON. NORDENSONSITT. MED. THEOL.

NOR B. LAND!.

IN AlUDIT. GUSTAV. DIE II JUNII MDCCCXXX.

II. A. M. s.

ÜPSAIIl,\ =>'V* ■

EXCUDEBANT P-AAMULA0 & C.

IN SENTENTIAM FICHTIANAM DE SUMMIS

PHILOSOPHIE ELEMENTIS AD POPULI CAPTUM

ACCOMMODATE TftADENDIS, • 4 n»;

OB SERVA TIONE S.

Ex Philosophia aevi recentioris novimus, Idealism i SubjectiviAuctorem celebratissimum, post peracta in disciplina sua stabi-lienda et commendanda egregia facinora, quasi successus haudcx sententia prosper fuisset, in id tandem strenue elaborasse, uteandem disciplinam simpliciorem et ad vulgi captum magis ac-commodatam proponeret. Videtur sibi persuasum habuisse, Phi-losophiam suam hoc modo pluriinorum consensu acceptum iri,neque aliud lumini a se accenso ofEcere, quam quod hucus«que ita fuisset propositum, ut non nisi ope maxim» sagacitatiset eruditionis conspici posset. Suspicabatur forsitan Sysfema I-dealismi nec per se, nec auctori satis ratum et Ermum constarc,si a vulgo nequaquam recipi posset, quem, quod mireris, judi-cio nondum corrupto uti arbitrabatur. Fortasse etiam ex Hi¬storia Philosophie didieerat, nuilam doctrinam diu subsistere etvalere, nisi multitudinis quoque sufFragia obtineat. Utcunqueautem h»c existimata fuerint, nemo facile negaverit, Philoso-phiam, si fieri potuisset, opera et dexteritate Fichiii ad vulgicaptuin fuisse propositam, et hoc modo in multitudinis posses-sionem abiisse; adeo enim excellenter et ingeniöse hanc rem i-pse peragere tentavit," et ut peragendam defendit. Fuit etiam tem.pus, ratemur, quum nos, gravi et perspicua ejus disputatione ab-

1

repti, eandem sententiam simpliciter amplecteremur. . In eamvero sententiam forte nobis adductis, quod in contrariam quo-que partein non nihil dici posset, non eadem, qua antea vi ar¬gumenta Fichtii animum adfecere, sed observationibus quibus.dam locutn prasbere videbantur, unde sententia illa Fiehtianaetiamnum dubia merito haberetur. Itaque efsi nos non eo pro-tervitatis progressi stmius, ut falsam omnino diceretnus senten¬tiam, quam Fieistius defendit; tarnen quum cogitando hic ali-quid nos assecutos arbitramur, non alienum putavimus hinc ma¬terien! disputandi desumere, quum aliquid in hoc genere a no-bis esset tentandum. Hinc igitur factum est, ut in Dissertatio-nis Academicas formam redacta, quse contra sententiam a Ficli-tio defensam nobis observanda visa sunt, judicio Lectoris mo¬deste subjiciamus. Quse utruin se probatura siat vitis, hasce resedoctis, non satis novimusj sperare vero licet, quod etiam o-mni verborum observantia rogamus atque oramus, fore ut in-dulgenter de nobis judicetur. Neque vero rem ab ultimis indeprincipiis explicari vel otium nostrum nimis interpellatum velvires tanto operi impares permiserunt. Ea, quas verba Fichtiinobis dicenda prscbuerunt, in Chartas, modo partim systematico,conjecimus., Neque satis comperire legendo nobis contigit, anpluribus etiam locis eandem sententiam Fichtius defenderit, sedad ea, quas in Praslectionibus de institutione vitas beatae, Bero.lini anno 1806 habitis, dicta inveniuntur, omnem disputationemnostram relerre coacti sumus, Eorum autem, quae ibi (Pag. 32-45) de re posita occurrunt, htec fere est sententia:

"Contra institutionem phiiosophicam ad captum populi adcom-modandam, hoc fere jactari solet, quod scilicet ista clisciplina hocmodo proponi vel nequeat, vel ifa proposita periculosi quidquamhabeat. Si vero quis non pervenerit ad intelligentian! elemen¬torum omnis scientiaj, de quibus in Philosophia agitur, is ne¬que ad facultatem cogitandi perveniet, nec ad veram animi li-bertatem, atque opinionibus solummodo deditus, in tota vita nonsui erit judicii, sed alieno mancipatus tenebitur. Qui igitur con-

tendunt, vanarri vel etiam periculosam esse operam adducendiinträ fines mundi intellectualis eos, quibus tion contigerit in stu¬dio Philosophi» systematico versari, hi etiam dicunt, neminem,nisi in SchoJa instructum, ad mentis Jibertatem umquam per-venturum; ac etiamsi fieri possit, baud tarnen consultum tu-tum que före indoctis animi Jibertatem concedere, sed hos tu-telac Philosophiam profitentium Semper subjectos esse debert."

"Deinde quum pura solummodo et vera cogitatione, nec aliaquadam ratione, Deus et, qu» ab eo emanaf, vita beata adpre-hendatur atque in possessionem abeat, qui veritatem altioreraad sensum vulgi adcommodatam proponi posse negant, Iii iidemstatuunt, Philosophie studium .systematicum solum ad Religio-nem ejusque beneficia perducere et nemini, nisi Philosophoaditum ad Deum ejusque regnum patere. Neque vero Re¬ligio, ut vulgi fert opinio, in eo consisfit, ut aliorum verbisauctoritateque ductus, cceca fide admitras, Deum esse, quod qui-dem fccda esset superstitio et modicum- forsan mancas disciplin»civilis adminiculum, quo honestati nihil esset consultum. H»cauf em vera religio est, quod tua persona, tuis nec alienis ani¬mi oculis Deum intueaiis, habeas et possideas, quod quidemnon nisi libera cogitatione fieri potest. H»c enim sola ad per¬son» dignitatem hominem evehit, hic solus est oeulus^ qui Deumconspicere valet. Cogitare purum ipsum est tsse Divinum; etvice versa: Esse divinum, per se spectatum, non est nisi purumCogitare."

Neque vero non Religio Christiana, si hisforiam consulimus,semper statuit, omnes homines ad Deum pervenire posse, sem-perque in id laboravit, ut illuc pervenirent; cumque h»c Reli¬gio animam et vim »vi recentioris constituit, hoc praeceptum,h»c opera novi foederis »vo propria fuere. Jam autem omneshomines ad Dei Cognitionen! evehere et summa scienti» element»et principia aiia quadam ac artificiosa ratione hominibus imper-tire, unum idemque significant. Hinc patet, non solum fieri

4

posse, verum etiam ab officio injungi, ut principia ista, rationequadarn ad vulgi captum accommodata, proponantur, nisi adtempora Paganismi redire voluerimus. Quid? Num novi quid-quam et inauditum postulamus? Cognitio ista, quam isto modotraditam volumus a primis inde ReJigionis Christian» tempori-bus, licet ab Ecclesia dominante vexata, incolumis et propagataperpetuo mansit, et quidem ea puritate integritateque, quam su¬perare nobis numquam contigerit, Quanam autem via Apostoli,quanam alii ver» cognitionis participes ad illam notitiam perve-nerunt? Ope Philosophi» utique non factum est^ quum et in-ter illos plurimi essent in Phiiosophia rudes, vel etiam ab eaabhorrerent, et qui forsan Philosoph!» operam navarent, ita phi-losopharentur, ut prudentior quisque facile intelligat, eos Phi¬losophie notitiam suam acceptam non debuisse."

"Atque huic loco novum sane lumen accedet, si explieatumfuerit, in quo ponenda sit differentia inter scientificum et po¬puläre disputandi genus, id quod permultis utriusque mentio-nem facientibus haud admodum certum esse videtur. Scilicetiilud errorem ex oinni parte removet a vero, cui in singulis suisdeterminationibus contrarius est; atcjue ita sublatis falsis illiusrationique contrariis opinionibus, veritatem solam residuam, so-lam probandam exhibet. H»c oppositionum separatio, h»c ve-ritatis secretio a mole indigesta, in qua verum et falsum com-mixta jacent, propria maxitne huic disputandi generi est, quaab altero differf. Sed ut illa uti possit philosophus, verum a-lia quadarn ratione antea habeat ac possideat, necesse est, quodutique il Ii contingere nequit, nisi natural! quodam sensu veri,qui omnibus communis, in ipso majori tantum vigore, quamin ceteris, agit. Hunc itaque sensum veri naturalem, qui velartificios» Philosophi» primum principium est, compellat abs-que aiienis artibus popularis disputatio, verum pure simpliciter-que, nulla erroris ratione habita, enuncians, liberamque istiussensus comprobationem exspectans. Rem demonstrare h»c di¬sputatio non potest, at intelligi omniiio desid erat, nam intefli-

5

gentia unicum Organum est, per quod nos ea, quae disputantur^percipere atque in nostram possessionem quasi redigere possumus.'Denique artificiosa et erudita disputatio falsas opiniones respi-ciens, menti. asgrse atque prava eruditione corruptas medicinarnfacit; at simplex altera et popularis naturam rudern quidem,sed integrem tarnen et erroribus nondum irretitam, sibi erudien-dam proponit. Qua; quutn ita sint, quis dubitet Fhilosophusiquin sensus ille veri ingenitus ad veram cognitionem percipien-dam sufKciar, quum ipse nullo alio subsidio istam, qua gaudet,cognitionem consecutus est."

Hase fere sunt, qua; argumentatus est Efichtius pro Philoso-phia vulgi captui accommodanda j nam nos oratione nostra, gra»vitatem et vigorem ejus generis dicendi nequaquatn assecuti, invertendo operam solum dedimus, ut sensus argumentoruni ad-pareret. Sequitur, ut qua nobis observanda visa sunt adferamus,quod ita facturi sumus, ut incipiamus ab Iis 9 qua; ille ultimaposuit, cetera, observationes quasdam subjungendo, finibus justispotius circumscripturi, quam oppugnaturi,

Nam eoncedendum profecto foret, Philosophiam non so«lÄm posse, verum etiam debcre ad vulgi eaptum adcommodari,nisi alia qu»dam, quam a Fichtio proposita, inter doctum etpopuläre disputandi genus intereederet differentia: at id quidemin dubium vocare liceat. Etenim, si primum rite poneretur istadifferentia in eo, quod alterum res demonstret easque, dispulstserrorum tenebris, ut solas, qua; restent ver», proponat, alterumautem solo sensu veri cuivis homini innato fretum, nihil de¬monstret, res tantummodo enuncians, omni errorum sepositaratione, hinc omnino sequeretur, posterius multo quam prius essefacilius. Quisque saltem in illo bene et prospere versatus, inhoc multo facilius procederet, quem in finem ei non aliud opusesset, quam stilo verso ea delere, qua; adtuiisset docta disputa¬tio ad rem demonstrandam, et ad explicandum, quomodo veraa falsis differrent, atque deinde sensui isto veri decreta nuda

6

proponere. Hasc enim in disputstione etiam docta omni eaperspicuitate et evidentia, qua per rei naturam fieri potest, pro-posita sint, necessum est. Ita vero res se non habet. Fueruntcerte, qui experientia docti affitmarent, populäre disputandi ge¬nus multo difficilius quam scientificum esse, multique, qui huicfeiiciter operam navarunt, in illo oleum et operam perdiderunt.Hase res jam indicare videtur, dijfferentiam inrer utrumque horumdisputandi generum in alia quadam re esse positam, quam (ucFichtio placet) in omissis demonstrationibus et explicationibus,afque in oppositorum refutatione neglecta. Neque nos perspi-cere possumus, quomodo popularis diseiplina alioquin magis di-lucida et intellectu facilior esset, quam altera, quae e contrario,argntnentis et explicationibus adjuta, facilitatis respectu omninopraeferenda videatur. Ob majorem prolixitatem hoc disserendi ge¬nus obscurutn et spinosum utique non est, quum potius prolixi-tas et copis, nisi modum excedat, perspieuitatem promoveat po¬tius. quam impediat. Neque oinnem argumenfationem omitterelicet, si animum vulgi commovere volueris, sed quidquid pro-ponatur, cum veritate quadani antea perspecta ita conjunctumostendas, ut verum abhinc sua sponte emanet, alias enim sinedubio nihil ad persvadendum valebis. Qua? quum ita sint, aliaquasdam et majoris sane momenti est clifferentia inter scientificumet populäre dicendi genus, quam qua? a Fichtio posita est, adeo-que argumenta, inde desumta, nullam ad ejus sententiam firman-dam vim habere videantur.

Quod autem ad sensum illum veri, qui Fichtio tanti habe¬tur, adtinef, eum minime denegamus quidem, nec ab eo aliquiddetractum volumus, sed ita nobis persvasum est, hunc sensum,si rite explicatus fuerit, sententiae Fichtii minime favere. ExPsychologia novimus, studium veri investigandi, quemadmodumstudium honeste agendi, excitari et ali dissensu quodam interno,qui oritur in homine ex perversa res contemplandi ratione, qui-que eum ad accuratiorem rcrum investigationem impellit, ut pa-eern et concordiam secum obtineät. Quam si obtinuerif, sensus

7

alius enaschur, eo duleior et jucundior, quo dissensio ista mole-stior et ingratior fuerit. Quos quideni duos sensus, hunc veroprsesertim, sensum veri appellamus; neque fere alius est,quem ratione habita eorum, qua Iiomini agenda sunt, conscien-liam bene et male actorum dicimus. Atque hunc sensum du-cem sequitur homo culturae minoris in omnibus cognoscendiset agendis, nec Philosophus alio quodam duce primum uti pot-esf. Propter hoc autem, et quamdiu huic soli addictus est, nondignus est, qui Philqsophus salutetur. Si ad hane digniratemse sublatum cupit, hunc sensum redigat, necesse est, in notio-nes distinctas et perspicuas, atque adeo plane sibi explicatam fa-ciat duplicem rerum contemplandarum rationem, präster quamisre sensus exsistere non posset. Nam exsistere omnino non pos¬set, nisi duplex esset cognitionis genus, alterum mentis, absoluteverum et immutabile, alterum experientias vel sensuum, mutabileatque varium, nec quidquam nisi corrupta species prasstabiliorisillius cognitionis, ad cujus veritatem integrkatemque est exigen-dum. Jam autem si cognitio experientias hominem sua sponteprseoccupat, quum altera e contrario non nisi studio et institu»tione erui et conspici potest, quo pacto desiderium et necessita-tem hujus cognitionis homo quisque experietur, quo pactostudio ejus consequendae et ab altera se expediendi incitabitur,nisi sensus iste veri, qui actu certe, etiamsi potentia, omnibusnequaquam inest, antea in eo commotus fuit ? Quod vero cumomnibus non contingit, plerisque sane opus esse videtur, ut,duce Philosopho, contrarios errores usque explicante, discant co-gnitionem experientire non esse absolute veram et ab omni parteprobandam. Jam autem, si hasc ita se habent, nonne hinc se¬quitur omnino, iliud disputandi genus, quod a Fichtio scientifi-cum vocatur, plurimas parti hominum aptum et necessariuin hocest ipsum, quod quaeritur, populäre esse?

His itaque primum observatis, unde Lector Judicium adcu-ratius de sententia Fichtiana instituere pos9it, transibimus ad du¬bia quasdam movenda de argumentis, quibus Fichtius common-

8

strare laborat, summa scientias elementa et debere et posse ra-tione populari proponi. "Si quis, inquit, ad intelligentian! ele-*mehtorum omnis scicntiae non pervenerit, idem neque ad facul-tatem cogitandi perveniet, nec ad veram animi iibertatem" öcc*tit supra positum est. Quod ejus efTatum veri quidquam forsitaahabet, at sine dubio latius justo patet, certisque finibus est eir-cumscribendum. Pauciores fortasse inter inortales sunt, quibuscontigerit cogitare, sensu vocis eminentissimo, hoc est, solainente, a phantasias et imaginum concretione omnino pura, innotionibus puris atque abstractis versari. Hoc non soluin requi-rit vim quandam mentis eminentiorem, quam natura rarius lar-gitur, verum etiam exercitationem quam maxime assiduam,quam plerorumque hominum et otium et studium non concedunt.Ad hane itaque mentis perfectionem, ad hunc libertatis theore-ticas suumium graduin nemo pervenerit, nisi large instruetus naturadotibus, quas item Scholas adjumento, vel si quod aliud nomenimponere placuerit exercitationi ad mentem perfectius excolen-dam necessarias, debita industria excoluerit. Multi sane huicin cogitando summas dignitati studuerunt, nec rari eam assecutiesse visi sunt, at de paucis merito ita existimatum est. Quivero hinc judicaret, hos tantummodo paueos veram aninii Iiber¬tatem vel hominis dignitatein assecutos esse, injuste et impuden-ter omnino faceret. Libertas hominis in eo spectatur, quod ra-tione pro norma agendorum et fugiendorum actu utitur, nonvero in eo, quod inente sit ornafus sagacissima. Hasc libertas,ut vel in theoretieis vei in practicis functionibus se exserit, itavel theoretica vel practica dicirur. Quum autem altera harumab altera non pendet, i. e. quum hoino practicam habens Iiber¬tatem, theoretica carere potest, et vice versa, nobis quidem vi¬detur cognitio Philosophien, quamvis ad summam Iibertatemtheoreticam necessaria, non ea esse, qua defieiente, libertas pra¬ctica exsistere non possit. ..Min i me quidej}} negandum est, vitainhominis quoque practicam scientiaas et pracepta theoretica desi-derare, haec vero potentiå ei insunt, rationique magis minusve

9

clare obversantur, quamvis nequaquam, Philosoph! consummatiinstar, ad summuin evidentias, perspicuitatis et puritatis gradumea perducere possit. Sufficit, opinamur, si modo symbolico,seu ope imaginum et conctetionum phanrasix, ea adprehenderir.

Novum porro argumentum pro summis Philosophie Ele-tnentis populariter tradendis inde desumtum est, quod homosine illis religionis non foret cpmpos, nec vitam beatam o b t i -nere possidereque posset. De hoc eadern fere valent, quas jama ttili imus-. Quum htcc vis Religionis est, ut nihil sif, nisi a-ctualis prassentia rationis in homine, si cum Fichtio starueremus,sumrnam rationem., Deum, prima natu å sua Cogitare esse, neequidquam prasterea, concedcremus utique, religionun desiderare,ut religiosus quisque ipse, nec per aiium, Deum intueatur, ha-beat et possideat, neque hoc nisi cogitando fieri posse. Ar pti•inum Cogitare in genere hoc loco haud satis disdnetum videtuca speeie quadam cogitationis, nempe a cogitatione perspicua,drstineta et reflectiva. Deinde vero nos quidem valde dubitamus,an haec posterior cogitandi ratio ad Religionem et vitam beatammagis, quam relative, sit necessariaj et ne immerito hoc du-bium movisse videamur,, idem etiam a Fichtio ipso motum o-stendere placef. Eteriiin peraefa drsputatione, qua summa Philo-sophite elementa modo populari tradere ipse conatus est, tan¬dem quasi diffidens, an in hoc conatu successum aliquem ha-buerit, addit: (Pag. 98—99) "Si quis forsan hacc omnia ne in-teiligere quidem posset, si quis rationem nexus istius" (quam ex-plicare conatus est, tamquam ad summa elementa et prineipiacognitionis omnino pertinentem) "pereipere et intelligere nonposset, tarnen vita beata nihilo secius ipsi non forer denegata,nec etiam detrimenti aliquid pateretur. Contra vero mihi per*svasissimum est, ad vitam beatam necessarium omnino esse, pri-mura quidem, ut de Deo ejusque ad homines ratione firmas ha-beas sententias, quas non, memoria tantum temere percep.x,animo subobscure obversentur, sed quas- etiam tibi ipsi et in teipso vividse, viiu suam in vita exseranf. Deinde vero eodeinetiam necessario pertinet, ut vera ista Religio eo usque saltein

10

te perducat, ut certissime tibi persvasum habeas, tete ipsum inte et per te nihil esse, sed in Deo tantummodo et per Deumte esse, quidquid es, atque ut hsec arctissima cum Deo cenjuti-ctio imimo sai&em animi sensu percipiatur perpetua atque con-tinua, et ut hic fons sit occültus, unde omnia tna cogitafa,sensus, conata et sfudia seatur-iant, etiamsi a te perspicue et di-lucide cogirari et enunciari non pössu." Hasc fere omnia nosquoque admittimus, neque aliud ea indicant, quam quod nemomortalium Religionem revera habere dici possit, ijisi idem ra-tione actu gaudeat et utatur, quodque tarnen non opus sit, uthomo ea, qute sensus religiosus contineat, cl&ris ét evidentissimisnorionibus intellectus perspiciat atque possideat; quae nemo est,qui umquam serio infitias i verit. Optandum forsan sit, ut co*gnitionis perspicuitas atque adcuratio o inni bus contiugat; sedsperandurn utique in niortalibus non est; neque ad vitam hone¬stam agendam Omnibus est teque he'cessänüin. ltaque videturctiam Fichtius ipse ab i sta discessisse sententia, quam supra., utjjam vidimus, defensitavit, nemp'e neminem, qui summa seiendeprincipia non perceperirj1 Rdfigionem et libertatem habere etpossidere umquam posse, Cognitio symboüca de Deo hominis-que cum eo conjunctione omnibtjs hominibus träd i potest, ideo*que debet; at Philosophicam de iisdem rebus sciéntiam non o-mnes, sed ii tantum, qui sunt ingenio exirnio et subacto, asse-qui possunt, eaque igitur neque omnibus expetenda est, nequeunicuiqué- tradenda. Itaque etiarn nos credidérimus, ReligionemChristianain, ad cujus auctoritatem ille provocat, nihil umquamultra ea, qujc nos jarii heic concessimus, posmlasse. Praeceptasua hasc fide magis quam mentis sagacitafe semper superstruxfr;quod si qui eorum, qui liancce Religionem professi sunt, sum¬ma cognnionis humanas principia attigerunt, inde nihil sequitur,nisi hos item fuisse Philosophos, nec unice Religioais illius se-ctatores. Atque hasc observasse jam nobis sufficiat; nam pluraaddi non concedunt arcti limites opellas, quas, ut res debita pro-lixitate tractata esset, in justi voluminis modum se explicaturafuisset.