ORGANIZATORI / ORGANIZERS Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet /

University of Belgrade, Faculty of Mining and Geology Savez inženjera rudarstva i geologije Srbije, Jugoslovenski komitet za površinsku eksploataciju /

Society of Mining and Geology Engineers of Serbia, Yugoslav Opencast Mining Committee Univerzitet Goce Del�ev, Fakultet prirodnih i tehni�kih nauka /

University Goce Delcev, Faculty of Natural and Technical Sciences Elektroprivreda Srbije / Electric Power Industry of Serbia

Privredno društvo Rudarski basen Kolubara / Economic Association Mining Basin Kolubara Privredno društvo Termoelektrane i kopovi Kostolac /

Economic Association TPP and OCM Kostolac Elektroprivreda Republike Srpske / Electric Power Industry of Republic of Srpska

Elektroprivreda Crne Gore / Electric Power Industry of Montenegro Centar za tehnologiju i primenu �vrstih goriva - Atina /

Centre for Solid Fuels Technology and Applications - Athens Tekon Sistemi - Beograd / Tekon Systems - Belgrade

V M e � u n a r o d n a k o n f e r e n c i j a

UGALJ 2011 ISBN: 978-86-83497-17-1

COAL 2011 ISBN: 978-86-83497-17-1

5th International Conference

U ORGANIZACIJI U�ESTVUJU / SUPPORTED BY Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije /

Ministry of Environment, Mining and Spatial Planning, Republic of Serbia Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije /

Ministry of Education and Science, Republic of Serbia Privredna komora Srbije / Chamber of Commerce and Industry of Serbia

Zlatibor, 19-22. oktobar 2011. / Zlatibor, 19-22 October 2011

V ME�UNARODNA KONFERENCIJA UGALJ 2011 ZBORNIK RADOVA V INTERNATIONAL CONFERENCE COAL 2011 PROCEEDINGS Izdava� / Publisher Jugoslovenski komitet za površinsku eksploataciju Yugoslav Opencast Mining Committee Urednik / Editor Prof. Dr Vladimir Pavlovi� Tehni�ka Priprema / Tehnical design Mr Tomislav Šubaranovi� Grafi�ko rešenje korica / Graphic design Saša Stepanovi�, dipl. inž. Tiraž / copies 200 primeraka Štampa / Printed by Elvod-print, Lazarevac © Sva prava zadržava izdava� © All right reserved ISBN: 978-86-83497-17-1 Štampanje zbornika radova V Me�unarodne konferencije UGALJ 2011 pomoglo je Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije.

NAU�NI SAVET / SCIENTIC COUNCIL

Prof. Dr Vladimir Pavlovi�, Univerzitet u Beogradu

Prof. Dr Božo Kolonja, Univerzitet u Beogradu

Prof. Dr Dragan Ignjatovi�, Univerzitet u Beogradu

Prof. Dr Nikola Lili�, Univerzitet u Beogradu

Prof. Dr Vladislav Kecojevi�, West Virginia University

Prof. Dr Zoran Panov, University of Stip

Prof. Dr G. Pasamehmetoglu, Atilim Technical University

Prof. Dr Jan Palaski, Universitatea de Tehnologii din Silezia, Polonia

Prof. Dr Carsten Drebenstedt, TU Bergakademie Freiberg

Prof. Dr Michael Karmis, Virginia Tech University

Prof. Dr George Panagiotou, National Technical University of Athens

Prof. Dr Per Nicolai Martens, RWTH Aachen

Prof. Dr Lary Thomas, Dargo Associates Ltd., London

Dr Ratomir Stani�, Rudnik uglja Pljevlja

PO�ASNI ORGANIZACIONI ODBOR / HONORARY ORGANIZATIONAL COUNCIL

Prof. Dr Vladica Cvetkovi�, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet

Prof. Dr Nebojša Gojkovi�, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet

Dr Zlatko Dragosavljevi�, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije

Mr Zoran Teodorovi�, Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja Republike Srbije

Dragomir Markovi�, Javno preduze�e Elektroprivreda Srbije

Slobodan Mitrovi�, Javno preduze�e Elektroprivreda Srbije

Boško Buha, Javno preduze�e Elektroprivreda Srbije

Milan Jakovljevi�, Javno preduze�e Elektroprivreda Srbije

Nebojša �eran, Privredno društvo Rudarski basen Kolubara d.o.o.

Dragan Jovanovi�, Privredno društvo Termoelektrane i kopovi Kostolac d.o.o.

Goran Boji�, Javno preduze�e Podzemna eksploatacija uglja, Resavica

Miroslav Ivkovi�, Savez inženjera rudarstva i geologije Srbije

V Me�unarodna konferencija UGALJ 2011 V International Conference COAL 2011

ISBN: 978-86-83497-17-1 SADRŽAJ Blagojevi� Tatjana, Luki� Milan, Pijunovi� Radoslava, Bro�i� Vasilije HOMOGENIZACIJA UGLJA POVRŠINSKOG KOPA RAŠKOVAC U CILJU UJEDNA�AVANJA KVALITETA COAL HOMOGENISATION AT THE OPENCAST MINE RAŠKOVAC WITH AIM OF QUALITY BALANCE ……………………………………………… 1

Boškovi� Saša STRATEŠKO PLANIRANJE RAZVOJA INFORMACIONOG SISTEMA RUDNIKA I TERMOELEKTRANE GACKO STRATEGIC PLANNING FOR THE INFORMATION SYSTEM DEVELOPMENT AT THE MINE AND POWER PLANT GACKO …………………………………… 13

�ori� Slobodan, Pavlovi� Vladimir, Šubaranovi� Tomislav PROVERA STABILNOSTI PRVE DEONICE VODONEPROPUSNOG EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO STABILITY CHECKING OF THE WATERPROOF SCREEN FIRST SECTION AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO …………………………… 18

Danilovi� Nemanja, Maksimovi� Marijana IDENTIFIKACIJA POTENCIJALNIH OPASNOSTI U SISTEMU UPRAVLJANJA ZAŠTITOM ZDRAVLJA I BEZBEDNOŠ�U NA RADU U RUDNICIMA IDENTIFICATION OF POTENTIAL HAZARDS IN THE SYSTEM OF OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY AT WORK IN MINES ……………… 27

�urovi� Mirjana, Boži� Boban, Popovi� Jelena ULOGA MONITORINGA ZAVRŠNIH KOSINA U BEZBEDNOM RAZVOJU POVRŠINSKE EKSPLOATACIJE ROLE OF FINAL SLOPES MONITORING DUE TO SAFETY DEVELOPMENTOF SURFACE MINING ………………………………………………………………….. 35

Frankland Steve, Thomas Lary TECHNICAL CONSIDERATIONS FOR LIGNITE MINING IN THAR COALFIELD, PAKISTAN …………………………………………………………… 45

Gligoric Zoran, Tokalic Rade, Beljic Cedomir, Jovanovic Sasa MODEL OF SELECTION OF LONGWALL ROADWAY DRIVAGE TECHNOLOGYUSING FUZZY TOPSIS METHOD ……………………………….. 53

Gojak Zorica, Mitrovi� Slobodan, Stankovi� Ranka, Kitanovi� Olivera BPUBS: INFORMACIONI SISTEM ZA ISTRAŽNE RADOVE UGLJENIH BASENA SRBIJE BPUBS: AN INFORMATION SYSTEM ON EXPLORATION WORK IN SERBIAN COAL BASINS …………………………………………………………… 66

Govedarica Suzana, Majstorovi� Jelena, Volkov Husovi� Tatjana, Gruji� Snežana ISPITIVANJE UTICAJA SASTAVA UGLJA NA TOPLOTNU VREDNOST GORIVA INFULENCE OF THE CHEMICAL COMPOSITION OF COAL ON HEATING VALUE ………………………………………………………………. 74

Hristov Stojan, Dimitrijevic Bojan A METHOD FOR DEFINING THE BOUNDARIES OF AN OPEN PIT ACCORDING TO THE SURFACE ………………………………………………….. 79

Ili� Miloje, Životi� Dragana, Miladinovi� Zoran DODATNA UPUTSTVA ZA UGALJ U PREDLOŽENOM NOVOM PRAVILNIKU O IZVEŠTAVANJU O REZULTATIMA GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA, MINERALNIM RESURSIMA I REZERVAMA U SRBIJI ADDITIONAL INSTRUCTIONS FOR COAL IN THE PROPOSED NEW SERBIAN CODE FOR REPORTING OF GEOLOGICAL EXPLORATION RESULTS, MINERAL RESOURCES AND RESERVES ............................................................... 89

Ili� Saša DOPRINOS ISTRAŽIVANJU PROCESA REKULTIVACIJE I PRA�ENJA KVALITETA VAZDUHA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA I U OKRUŽENJU CONTRIBUTION TO THE PROCES OF THE RECLAMATION AND AIR QUALITY MONITORING AT OPENCAST MINES AND IN ENVIRONMENT …………………………………………………………… 94

Jankovi� An�elko, Kuli� Zoran RIZIK OD POŽARA U SKLADIŠTIMA ROVNOG UGLJA PD RB KOLUBARA THE RISK OF FIRES IN PIT COAL STOCKPILES OF PD RB KOLUBARA ……. 99

Je�menica Z., Listeš N. STRUKTURNO-TEKTONSKI REZULTATI DETALJNIH GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA NA LEŽIŠTU MRKOG UGLJA UGLJEVIK - ISTOK STRUCTURAL-TECTONIC RESULTS OF DETAILED GEOLOGICAL EXPLORATION AT THE BROWN COAL DEPOSITS OF UGLJEVIK-EAST …… 116

Jovan�i� Predrag, Ignjatovi� Dragan, Novakovi� Dragan OPTIMIZACIJA REZNIH ELEMENATA ROTORNOG BAGERA PRI OTKOPAVANJU UGLJA OPTIMISATION OF COAL CUTTING BITS ON BUCKET WHEEL EXCAVATORS ………………………………………………………………………. 124

Jovi�i� Vladan, Teodorovi� Zoran, Pavlovi� Vlada STRATEŠKO UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA U FUNKCIJI KONTINUITETA POSLOVANJA RUDARSKIH KOMPANIJA STRATEGIC COSTS MANAGEMENT IN THE FUNCTION OF THE MINING COMPANIES BUSINESS CONTINUITY …………………………………………… 139

Ke�ina Milenko, Stani� Ratomir, Gomilanovi� Miodrag DIGITALNA RUDARSKA GRAFI�KA DOKUMENTACIJA POVRŠINSKOG KOPA POTRLICA DIGITAL GRAPHIC MINING DOCUMENTS FOR THE OPENCAST MINE POTRLICA ......................................................................................................... 145

Kezovi� Miodrag SLOŽENA UGLJONOSNA SERIJA I TEKTONSKE IMPLIKACIJE NA PROSTORU KOLUBARSKOG BASENA COMPLEX COAL SERIES AND TECTONIC IMPLICATIONS IN KOLUBARA BASIN …………………………………………………………………. 152

Kolonja Božo, Jovanovi� Mirjana, Tomaševi� Aleksandra, Kolonja Ljilja, Stankovi� Ranka OPERATIVNO PLANIRANJE PROIZVODNJE UGLJA NA TAMNAVSKIM KOPOVIMA OPERATIONAL PLANNING OF COAL PRODUCTION IN TAMNAVA OPEN PITS ……………………………………………………………… 162

Leonardos Marios LIGNITE MINES DUMPS STABILITY - PRINCIPLES AND CASE STUDIES FROM THE GREEK LIGNITE MINES ………………………………….. 171

Majstorovi� Jelena, Dragana Savi�, Rosi� Branko, Savkovi� Snežana REZULTATI VANSTANDARDNIH GEOMEHANI�KIH ISPITIVANJA NEKOHERETNOG TLA - EKRAN NA POVRŠINSKOM KOPU DRMNO - RESULTS OF NON-STANDARD GEOMECHANICAL TESTS OF INCOHERENT SOIL - DEWATERING SCREEN ON OPEN PIT MINE DRMNO - ……………………………………………………………………… 182

Maksimovi� Marijana, Danilovi� Nemanja, Tomaševi� Gordana EKOLOŠKI PROBLEMI I ASPEKTI ŽIVOTNE SREDINE VEZANI ZA EKSPLOATACIJU MINERALNIH SIROVINA ENVIRONMENTAL ISSUES AND ASPECTS RELATED TO THE MINING OF RAW MATERIALS ………………………………………………………………. 191

Milanovi� Radomir, Vukovi� Zoran, Dimitrijevi� Bojan, Pavlovi� Milan REŠENJE SISTEMA ZA NAVODNJAVANJE SPOLJAŠNJEG ODLAGALIŠTA POVRŠINSKOG KOPA DRMNO SOLUTION OF THE IRRIGATION SYSTEM FOR THE DRMNO OPEN PIT MINE OUTER DUMP SOLUTION ……………………………………………… 199

Mili� Mira LEŽIŠTE MRKOG UGLJA MILJEVINA KOD FO�E - GEOLOGIJA I KVALITET DEPOSIT OF THE COAL MILJEVINA NEAR FO�A - GEOLOGY AND QUALITETY …………………………………………………………………… 206

Milinovi� Zdravko, Mitrovi� Slobodan, Šijakovi� Jelena ODNOS POZAJMLJENOG I SOPSTVENOG KAPITALA U FINANSIRANJU INVESTICIONIH PODUHVATA I POSLOVNIH AKTIVNOSTI U ELEKTROPRIVREDI SRBIJE U USLOVIMA KONTROLISANE INFLACIJE BORROWED AND OWN CAPITAL CORRELATION IN FINANCING OF INVESTMENTS AND BUSINESS ACTIVITIES IN ELECTRIC POWER INDUSTRY OF SERBIA …………………………………………………………….. 215

Palavos Stefanos, Triantafyllou Miltos THE CONFRONTATION OF THE HARD ROCK FORMATIONS IN THE SOUTH FIELD MINE / GREECE ……………………………………………………. 227

Pandži� Slobodan, Milutinovi� Aleksandar, Gani� Aleksandar, Pandži� Jelena PRIMENA SAVREMENIH GEODETSKIH TEHNOLOGIJA U FUNKCIJI ODRE�IVANJA ZAPREMINA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA UGLJA APPLICATION OF NEW GEODETIC TECHNOLOGIES IN THE FUNCTION OF DETERMINING VOLUME ON OPEN PIT COAL MINE ……………………… 244

Panov Zoran, Jov�evski Sašo, Ristova Emilija, Mitrevski Blagoj�e, Doneva Blagica TREND ANALYSIS IN ASSESSMENT OF SLOPE STABILITY ON WORKING BENCH IN OPEN PIT COAL MINES ………………………………………………. 254

Pavloudakis Francis, Sachanidis Christos, Roumpos Christos PLANNING LAND RECLAMATION AND USES AT PTOLEMAIS LIGNITE SURFACE MINES COMPLEX ................................................................... 263

Pavlovi� Vladimir STRATEGIJA ZATVARANJA POVRŠINSKIH KOPOVA CLOSING STRATEGY FOR OPENCAST MINES ………………………………… 277

Pavlovi� Vladimir, Radovanovi� Vladan, Ivkovi� Miroslav, Milanovi� Radivoje STRATEGIJA UPRAVLJANJA RESURSIMA UGLJA U KOLUBARSKOM I KOSTOLA�KOM BASENU COAL RESOURCES MANAGEMENT STRATEGY IN THE KOLUBARA AND KOSTOLAC BASINS ………………………………………………………………… 289

Petrovi� Branko, Šubaranovi� Tomislav, Vukovi� Zoran PROVERA STABILNOSTI ZAVRŠNE KOSINE U ODNOSU NA PRVU DEONICU EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO THE OPEN PIT MINE DRMNO STABILITY CHECK OF FINAL SLOPE WITH RESPECT TO THE FIRST PORTION OF THE SHIELD …………………………… 302

Pfütze Martin, Drebenstedt Carsten SELECTIVE MINING OF LIGNITE FOR A MATERIAL UTILIZATION ………… 312

Polom�i� Dušan, Baji� Dragoljub, Buha� Dragan, 3D HIDRODINAMI�KI MODEL POVRŠINSKOG KOPA POLJE E (KOLUBARSKI UGLJONOSNI BASEN) 3D HYDRODINAMIC MODEL OF OPEN PIT MINE FIELD E (KOLUBARA’S COAL BASIN) …………………………………………………....... 320

Stevanovi� Petrovi� Nadežda, Bukvi� Branislava, Buha� Dragan ZAŠTITA POVRŠINSKOG KOPA POLJE E OD PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA PROTECTION AREA OF COALFIELD E OF GROUNDWATER AND SURFACE WATER ……………………………………………………………. 331

Stojanovi� Cvjetko, Gaji� Anto STRATEGIJSKI MENADŽMENT U FUNCIJI ODRŽIVOG RAZVOJA RUDARSKOG BASENA UGLJA STRATEGIC MANAGEMENT IN THE FUNCTION OF COAL MINING BASIN SUSTAINABLE DEVELOPMENT ………………………………………………….. 339

Stojanovi� Cvjetko, Borovi� Biljana ANALIZA EKONOMSKE EFEKTIVNOSTI ZAMJENE RUDARSKE OPREME NA PRIMJERU POVRŠINSKOG KOPA BOGUTOVO SELO – UGLJEVIK ECONOMIC ANALYSIS OF THE MINING EQUIPMENT REPLACEMENT EFFECTIVENESS AT THE EXAMPLE OF THE OPENCAST MINE BOGUTOVO SELO – UGLJEVIK …………………………………………………… 349

Šubaranovi� Tomislav, Pavlovi� Vladimir, Polom�i� Dušan HIDRODINAMI�KI PRORA�UN DEONICE 1 EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO HYDRODYNAMIC CALCULATION OF THE SCREEN SECTION 1 AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO …………………………………………………. 355

Šubaranovi� Tomislav, Kri�ak Lazar, Saša Stepanovi� SISTEMI ZA PRA�ENJE I DALJINSKO UPRAVLJANJE POJEDINIH PROCESA PRI POVRŠINSKOJ EKSPLOATACIJI MONITORING AND REMOTE CONTROL SYSTEMS IN VARIOUS PROCESSES DURING SURFACE MINING ……………………………………………………….. 362

Tomaševi� Stefan, Koji� Dejan PROCESNI PRISTUP RAZVOJA INFORMACIONOG SISTEMA PRIMENOM BPMN NOTACIJE PROCESS APPROACH TO DEVELOPMENT OF INFORMATION SYSTEM BY USING OF BPMN NOTATION ............................................................ 372

Tošovi� Radule VRSTE MENADŽERSKOG ODLU�IVANJA U POSLOVANJU PREDUZE�A TYPES OF MANAGERIAL DECISION MAKING IN BUSINESS ENTERPRISES .. 381

Tošovi� Radule UPRAVLJANJE POSLOVNIM INVESTICIJAMA, INVESTICIONO ODLU�IVANJE U PREDUZE�U I EKONOMSKA OCENA LEŽIŠTA MINERALNIH SIROVINA MANAGEMENT OF BUSINESS INVESTMENT, INVESTMENT DECISION -MAKING IN THE COMPANY AND ECONOMIC EVALUATION OF MINERAL DEPOSITS ……………………………………………………………. 393

Trbi� Milan, Matko-Stamenkovi� Una, Mali� Nenad EKSPERIMENTALNE MJERE ZAŠTITE OD EROZIJE NA UNUTRAŠNJEM ODLAGALIŠTU POVRŠINSKOG KOPA RAŠKOVAC PRIMJENOM SAVREMENIH TEHNOLOGIJA EXPERIMENTAL EROSION MEASURES ON INSIDE DUMPING SITE OF THE OPENCAST MINE RAŠKOVAC BY MODERN TECHNOLOGIES USING …………............................................................................ 406

Trifunovi� Mašan, Horvat Goran RAZMATRANJE MOGU�NOSTI OTKOPAVANJA HUMUSNOG DIJELA OTKRIVKE NA POVRŠINSKOM KOPU DRMNO PRIMJENOM DISKONTINUALNE MEHANIZACIJE THE CONSIDERATION OF THE EXCAVATION OF HUMUS OVERBURDEN ON THE OPEN PIT MINE DRMNO BY DISCONTINUOUS MACHINERY ………………………………………………….. 413

Vu�eti� Aleksandar, Peši� Miodrag, Ivoš Vladimir, Vu�eti� Slobodan EKONOMSKO-FINANSIJSKA ANALIZA INVESTIRANJA U POVRŠINSKI KOP UGLJA ECONOMIC AND FINANCIAL INVESTMENT ANALYSIS IN COAL MINE ………..................................................................................................... 423

Vukoji�i� Predrag, Neni� Dušan EFIKASNO UKLJU�IVANJE INTERESNIH GRUPA U PROCES UPRAVLJANJA RUDARSKIM PROJEKTIMA EFFECTIVE INCLUSION OF STAKEHOLDERS IN THE MINING PROJECT MANAGEMENT PROCESS …………………………………………....... 436

Živkovi� Cvetko LEŽIŠTE MRKOG UGLJA DEREZNA KOD KU�EVA DEREZNA BROWN COAL DEPOSIT NEAR KU�EVO ………………………....... 445

Stepanovi� Saša, Majstorovi� Jelena, Volkov Husovi� Tatjana ANALIZA FIZI�KO-MEHANI�KIH PARAMETARA RADNE SREDINE POVRŠINSKOG KOPA �UKARA U FUNKCIJI ODRE�IVANJA RELEVANTNIH PARAMETARA ZA PRORA�UN FAKTORA STABILNOSTI KOSINA PHYSICO-MECHANICAL PARAMETERS ANALYSIS OF OPEN PIT �UKARA WORKING ENVIRONMENT IN THE FUNCTION OF RELEVANT PARAMETERS DETERMINATION FOR SLOPE STABILITY FACTOR CALCULATION ……………………………………………. 455

Stepanovi� Saša, Šubaranovi� Tomislav OSNOVNI RAZVOJNI KONFLIKTI PRI PROSTORNOM PLANIRANJU KOSTOLA�KOG UGLJENOG BASENA BASIC DEVELOPMENT CONFLICTS IN S KOSTOLAC COAL BASIN PATIAL PLANNING …………………………………………………………………. 461

Milosavljevi� Jelena, Mitrovi� Slobodan ISKUSTVO U OBEZBE�IVANJU FINANSIJSKIH SREDSTAVA ZA REALIZACIJU PROJEKTA KOD ZAJMODAVCA EVROPSKE BANKE ZA OBNOVU I RAZVOJ EXPERIENCE IN PROVIDING FINANCIAL RESOURCES FOR THE PROJECT IMPLEMENTATION FROM LENDER EBRD ………………………….. 469

Jov�evski Sašo, Panov Zoran, Manevski Straše, Dimov Gorgi, Karanakova Stefanovska Radmila RAZVOJ POVRSINKOG KOPA UGLJA SUVODOL BITOLA U FUNKCIJI STABILIZACIJA RADNIH KOSINA ................................................... 481

Hellinger Frank, Kova�evi� Aleksandar ZAHTEVI KOJE TREBA DA ISPUNE HIDRODINAMI�KE KOMPONENTE ZA STARTOVANJE POGONA KOD OPREME ZA POVRŠINSKU EKSPLOATACIJU I OBRADU UGLJA – STUDIJE SLU�AJEVA .......................... 486

355

V ME�UNARODNA KONFERENCIJA UGALJ 2011

Zlatibor, 19-22. oktobar 2011. ISBN: 978-86-83497-17-1

V INTERNATIONAL CONFERENCE COAL 2011

Zlatibor, 19-22 October 2011 ISBN: 978-86-83497-17-1

HIDRODINAMI�KI PRORA�UN DEONICE 1 EKRANA NA POVRŠINSKOM KOPU UGLJA DRMNO

HYDRODYNAMIC CALCULATION OF THE SCREEN SECTION 1

AT THE OPENCAST COAL MINE DRMNO

Šubaranovi� T.1, Pavlovi� V.2, Polom�i� D.3 Apstrakt

Pri projektovanju Deonice 1 vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno u Kostola�kom ugljenom basenu, za izradu hidrodinami�kog modela ležišta Drmno koriš�en je programski paket Groundwater Vistas 5.33b. Hidrodinami�ki prora�un Deonice 1 ekrana je ra�en na modelu ležišta Drmno. Abstract

When designing a waterproof screen Section 1 at the opencast mine Drmno in Kostolac coal basin, for development of hydrodynamic model for Drmno deposit has been used software package Groundwater Vistas 5.33b. Hydrodynamic calculation of the screen Section 1 has been made on the model of the Drmno deposit.

1 Mr Tomislav Šubaranovi�, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, tomace@rgf.bg.ac.rs 2 Prof. dr Vladimir Pavlovi�, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, vlada@eunet.rs 3 Prof. dr Dušan Polom�i�, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, Srbija, dupol@rgf.bg.ac.rs

356

1. UVOD Površinski kop Drmno se nalazi u Kostola�kom ugljenom basenu, koji se nalazi na

oko 100 km od Beograda, ili 18 km od Požarevca. Glavnim rudarskim projektom �1� predvi�eno je godišnje otkopavanje 43,5*106 m3 otkrivke i 9*106 tona uglja. Kako �e se kop produbiti i proširiti, za zaštitu od podzemnih voda istim Projektom �1� je predvi�ena i izrada vodonepropusnog ekrana oko granica kopa (Slika 1.).

Tokom 2010. godine izvršena su dodatna detaljna geološka istraživanja po trasi Deonice 1 ekrana (od ta�ke T1 do ta�ke T2) �2� na osnovu kojih je izra�en Uproš�eni rudarski projekat izrade Deonice 1 vodonepropusnog ekrana �3�. U okviru Uproš�enog rudarskog projekta �3� ura�en je i hidrodinami�ki prora�un Deonice 1 ekrana, primenom programskog paketa Groundwater Vistas 5.33b.

p40

0Kv

�

��

�

��

�

��

��

��

� �

�� ��

��

��� ��� �

�

�

��

�

�

��

��

���

��

�

�

��

� ��

�

�

��

�

�

���

�

�

�

�

�

�

121.94

7 8.0

ikM

O1)

TS

St.br.10

kanal

TS

? ? ? ? ?? . 12?

? ? ? ? ?? . 12?

? ?? ? ?? . 13

? ? ? ? ?? . 12

?? ???? ???

? ?? ? ?? ? ??

?? ?

?? ??

????

- ?

????

??? ?

?. 11

1

Stari p

ut za Klice

vac

TEKO-B

Deponijauglj

TEDrm

no

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

108 .0

1 07.2

GRO

B od

125 .21 24.9

1 24.3

1 24.5

1 23.0123 .2

1 21.81 22.0

103.2

1 03.21 03.2

1 19.81 20.1

1 17.7

117 .9

1 16.5116 .7

115.31 15.5

114 .2

222

953 750

84

333

1 14.3

1 12.3112 .5

1 08.6

108 .9

1 08 .7

1 08.9

108 .4

107.2107 .5

1 06.3

106 .5

104 .4

St.br.12

S t.br.11

St.b r.10

S t.b r.9

VIMINACIJUM

Du n a v

Dunavac

T3

T4

82.3

82.4

82.3

82.4

103.2 333

2

SRu

dnik

-TS

MO

1

TS_RUDNIK 3

TS_MO1

TS_MO2

9680

73 88

p40

0Kv

�

��

�

��

�

��

��

��

� �

�� ��

��

��� ��� �

�

�

��

�

�

��

��

���

��

�

�

��

� ��

�

�

��

�

�

���

�

�

�

�

�

�

121.94

7 8.0

ikM

O1)

TS

St.br.10

kanal

TS

? ? ? ? ?? . 12?

? ? ? ? ?? . 12?

? ?? ? ?? . 13

? ? ? ? ?? . 12

?? ???? ???

? ?? ? ?? ? ??

?? ?

?? ??

????

- ?

????

??? ?

?. 11

1

Stari p

ut za Klice

vac

TEKO-B

Deponijauglj

TEDrm

no

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

108 .0

1 07.2

GRO

B od

125 .21 24.9

1 24.3

1 24.5

1 23.0123 .2

1 21.81 22.0

103.2

1 03.21 03.2

1 19.81 20.1

1 17.7

117 .9

1 16.5116 .7

115.31 15.5

114 .2

222

953 750

84

333

1 14.3

1 12.3112 .5

1 08.6

108 .9

1 08 .7

1 08.9

108 .4

107.2107 .5

1 06.3

106 .5

104 .4

St.br.12

S t.br.11

St.b r.10

S t.b r.9

VIMINACIJUM

Dunavac

Du n a v

Dunavac

T3

T4

82.3

82.4

82.3

82.4

103.2 333

2

SRu

dnik

-TS

MO

1

TS_RUDNIK 3

TS_MO1

TS_MO2

Kanal 4-1

Kanal 4-2

Kanal 4-3

Kanal 6

Kanal 4-1

Kan

alK-

1

Kan

alK-

2

Kan

alK-

3

Kan

alK-

5

PLB-V-3`

PLB-V-4`

PLB-V-5`

PLC-X I-1

ŠLC-X I-1

PLC-XI-2

ŠLC-XI-2

PLC-X I-3

ŠLC-XI-3

PLC-XI-4

ŠLC-XI-4

PLC-XI-5

ŠLC-X I-5

PLC-XI-6

PLB-V-1`

PLB-V-2`

PLB-V-1`

Kanal-1 2%

Kanal-2 2%Kanal-2 2%

ŠLC-X I-1

ŠLC-X I-6

PLC-XI-7

ŠLC-XI-7

PLC-X I-8

ŠLC-X I-8

PLC-X I-9

ŠLC-X I-9

PLC-X I-10

ŠLC-X I-10

PLC-XI-11

Kanal-1 2% ŠLC-XI-11

PLC-XI-12

ŠLC-XI-12

PLC-XI-13

ŠLC-X I-13

PLC-X I-14

ŠLC-XI-14

PLC-X I-15

ŠLC-XI-15

ŠLC-XI-16

Kanal-2 2%

PLC-XII-17

ŠLC-XII-17

PLC-XII-18

ŠLC-X II-18

PLC-XII-19

ŠLC-X II-19

PLC-X II-20

ŠLC-XII-20

PLC-XII-21

ŠLC-X II-21

PLC-X II-22

ŠLC-XII-22

PLC-X II-23

ŠLC-X II-23

PLC-XII-24

ŠLC-XII-24

PLC-XII-25

ŠLC-XII-25

PLC-XII-26

ŠLC-X II-26

PLC-X II-27

ŠLC-XII-27

PLC-X II-28

ŠLC-XII-28

PLC-XII-29

ŠLC-X II-29

PLC-XII-30

ŠLC-X II-30

PLC-X II-31

ŠLC-XII-31

PLC-X II-32

ŠLC-XII-32

PLC-XII-33

ŠLC-XII-33

PLC-XII-34

ŠLC-X II-34

PLC-XII-35

ŠLC-X II-35

PLC-X II-36

ŠLC-XII-36

PLC-XII-37

PLC-X II-38

ŠLC-XII-38

PLC-XII-39

ŠLC-XII-13

ŠLC-X II-14

ŠLC-X II-15

ŠLC-XII-16

PLC-XII-13

PLC-X II-14

PLC-X II-15

PLC-XII-16

ŠLC-X II-11

ŠLC-XII-12

ŠLC-X II-7

ŠLC-XII-8

ŠLC-XII-9

ŠLC-X II-10PLC-XII-9

PLC-XII-10

PLC-XII-11

PLC-XII-12

PLC-XII-5

PLC-XII-6

PLC-XII-7

PLC-X II-8

PLC-X II-2

PLC-X II-3

PLC-XII-4

ŠLC-XII-3

ŠLC-XII-4

ŠLC-XII-5

ŠLC-X II-6

ŠLC-XII-1

ŠLC-X II-2

Kanal-2 2%

PLC-X II-1

ŠLC-XII-37

ŠLC-X II-39

PLC-X II-40

ŠLC-XII-40

ŠLC-X II-41

ŠLC-XII-42

PLC-XIII-17

ŠLC-XIII-13

PLC-XIII-18

ŠLC-XIII-14

PLC-XIII-19

ŠLC-XIII-15

PLC-XIII-20

ŠLC-XIII-16

PLC-XIII-21

ŠLC-XIII-17

PLC-XIII-22

ŠLC-XIII-18

PLC-XIII-23

ŠLC-XIII-19

PLC-XIII-24

ŠLC-XIII-20

PLC-XIII-25

ŠLC-XIII-21

PLC-XIII-26

ŠLC-XIII-22

PLC-XIII-27ŠLC-XIII-23

PLC-XIII-28ŠLC-XIII-24

PLC-XIII-29

ŠLC-XIII-25

PLC-XIII-30

ŠLC-XIII-26

PLC-XIII-31

ŠLC-XIII-27

PLC-XIII-32

ŠLC-XIII-28

PLC-XIII-33ŠLC-XIII-29

PLC-XIII-34ŠLC-XIII-30

PLC-XIII-35

ŠLC-XIII-31

PLC-XIII-36

ŠLC-XIII-32

PLC-XIII-37ŠLC-XIII-33

PLC-XIII-38

ŠLC-XIII-34

PLC-XIII-39

ŠLC-XIII-35

PLC-XIII-40

ŠLC-XIII-36

PLC-XIII-41

ŠLC-XIII-37

PLC-XIII-42

PLC-XIII-43

PLC-XIII-44

PLC-XIII-45

PLC-XIII-46PLC-XIII-47

PLC-XIII-48PLC-XIII-49

ŠLC-XIII-38ŠLC-XIII-39

ŠLC-XIII-40

ŠLC-XIII-9

ŠLC-XIII-10

ŠLC-XIII-11ŠLC-XIII-12

PLC-XIII-14

PLC-XIII-15PLC-XIII-16

ŠLC-XIII-7

ŠLC-XIII-8

ŠLC-XIII-3

ŠLC-XIII-4

ŠLC-XIII-5ŠLC-XIII-6

PLC-XIII-9PLC-XIII-10

PLC-XIII-11

PLC-XIII-12

PLC-XIII-5

PLC-XIII-6PLC-XIII-7

PLC-XIII-8

PLC-XIII-2PLC-XIII-3

PLC-XIII-4ŠLC-XIII-1

ŠLC-XIII-2

PLC-XIII-13

PLC-XIII-1

Kanal 4-1

Kanal 4-2

Kanal 4-3

Kanal 6

Kanal 4-1

Kanal 10

Kan

alK-

1

Kan

alK-

2

Kan

alK-

3

Kan

alK-

4

T1

T2 Baraža bunara LC-XIII

ŠLA-69

ŠLA-70

ŠLA-71

ŠLA-72

ŠLA-73

ŠLA-74

od

PLC-VII-1ŠLC-VII-2

ŠLC-VII-1

ŠLC-VIII'-8

ŠLC-VIII '-9

PLC-VIII '-9

PLC-VIII'-10

PLB-V-16ŠLB-V-16

ŠLB-V-17

ŠLB-V-18

ŠLB-V-19

ŠLB-V-20

ŠLB-V-21

ŠLB-V-22

PLB-V-17

PLB-V-19

PLB-V-20

PLB-V-21

PLB-V-18

PLB-V-8

PLB-V-9

PLB-V-10

PLB-V-11

PLB-V-12

PLB-V-13

PLB-V-14

ŠLB-V-8

ŠLB-V-9

ŠLB-V-10

ŠLB-V-11

ŠLB-V-12

ŠLB-V-13

ŠLB-V-14

ŠLB-V-15

PLB-V-15

ŠLB-V-23

PLB-V-22

ŠLA-62

ŠLA-63

ŠLA-64

ŠLA-65

ŠLA-66

ŠLA-67

ŠLA-68

ŠLA-55

ŠLA-56

ŠLA-57

ŠLA-58

ŠLA-59

ŠLA-60

ŠLA-61

Kanal-4 2%

Kanal-5 2%

Kanal-6 2%

Kanal-3 2%Kanal-3 2%Kanal-3 2%Kanal-3 2%

Š-0

Š-03

Š-02

Š-01

Š-13/8

Š-12/9

Š-13/7

Š-13/5

Š-13/4

Š-13/3

Š-13/1

ŠU-1/13Š-2/13

69.2

69.7

27°147°

6°

6°147°

27°

29°

12°

163°

T3

T4

T5

T6 T7

T9

T8

T-2

ZŠ-1

ZŠ-2

Pro

s tor

(50*

100m

)za

post

roje

njeza

i zra

duza

pune

3

4

1

2

K EP-4`

Slika 1. Lokacija vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno

357

2. IZRADA HIDRODINAMI�KOG MODELA LEŽIŠTA DRMNO Hidrodinami�ki prora�uni za potrebe dimenzionisanja broja bunara, njihovog

me�usobnog rastojanja i pojedina�nih kapaciteta, kao i za prognozu efekata rada sistema odbrane od podzemnih voda realizovani su na hidrodinami�kom modelu režima podzemnih voda šire zone ležišta uglja Drmno.

Hidrodinami�ki model površinskog kopa Drmno je koncipiran i izra�en kao višeslojeviti model, sa ukupno šest slojeva, posmatrano u vertikalnom profilu. Svaki od ovih slojeva odgovara odre�enom realnom sloju, šematizovanom i izdvojenom na osnovu poznavanja terena i rezultata sprovedenih analiza obimnih terenskih istražnih radova. Posmatrano od površine terena, korespodentni slojevi modela i terena su dati u Tabeli 1. Tabela 1. Korespodentni slojevi modela ležišta Drmno

Prvi vodonosni sloj Povlatni aluvijalni i lesni sedimenti. Drugi vodonosni sloj Pretežno šljunkoviti vodonosni sloj. Tre�i vodonosni sloj peskoviti i glinoviti sloj u povlati II ugljenog sloja,

koji bo�no (isto�no) prelazi u povlatni peskoviti sloj III ugljenog sloja.

�etvrti kombinovani izolatorsko- II ugljeni sloj (izolator), koji bo�no (isto�no) prelazi u vodonosni sloj povlatni peskoviti sloj III ugljenog sloja Peti vodonosni sloj Peskoviti sloj koji leži u povlati III ugljenog sloja.

U zapadnom delu terena on leži preko (modelskog) šestog vodonosnog sloja.

Šesti vodonosni sloj Prašinasto-peskoviti sloj, koji leži u povlati III ugljenog sloja. U delu terena gde on izostaje, povlatu III ugljenog sloja �ine peskovi, �iji je glavni predstavnik na modelu peti vodonosni sloj.

Podinu petog, ili šestog sloja (kako gde), �ini III ugljeni sloj, koji po svom

hidrogeološkom i hidrauli�kom mehanizmu predstavlja izolator, odnosno grani�nu strujnu površ.

Podru�je obuhva�eno modelom ima dimenzije 6.720*10.320 metara. Kako je re�eno, model se sastoji od 6 šematizovanih slojeva, sa ukupno 726.461 aktivnih �elija. Diskretizacija strujne oblasti je sa poljima, dimenzija od 10*10 do 80*80 m. Manja polja su u zonama od ve�eg interesa, dok su ve�a na udaljenijim delovima terena.

Kretanje podzemnih voda je na modelu ra�unato i simulirano kao realno kretanje pod pritiskom, ili sa slobodnim nivoom, u svakom polju diskretizacije pojedina�no, pri �emu su uslovi izdanskog toka tokom vremena na modelu menjani u skladu sa realnim uslovima.

Na Slici 2 prikazan je raspored pijezometarskih nivoa u peskovitom vodonosnom sloju u povlati III ugljenog sloja, sa stanjem april 2011. godine.

358

Slika 2. Prikaz rasporeda pijezometarskog nivoa oko površinskog kopa Drmno

na kraju perioda za koji je vršena rekalibracija modela (april 2011.) 3. HIDRODINA�KI PRORA�UN

U skladu sa usvojenom dinamikom razvoja površinskog kopa Drmno �1�, definisane su konture fronta napredovanja kopa u celini, u karakteristi�nim vremenskim presecima. U skladu sa datim konturama, usvojeno je skokovito pomeranje fronta radova površinskog kopa u istim vremenskim presecima i u hidrodinami�kim prora�unima.

Sistem odbrane površinskog kopa Drmno od podzemnih voda, �iji su efekti predmet prognoznih prora�una na modelu, sastoji se od vodonepropusnog ekrana na zapadnoj granici, dužine od 1.503 m i drenažnih bunara koji su raspore�eni duž baražnih linija. Bunari kaptiraju vodonosne šljunkove i peskove u povlati III ugljenog sloja. Uklju�enje, odnosno isklju�enje bunara iz rada, dinamika izgradnje vodonepropusnog ekrana i napredovanje konture kopa zadavani su za svaku godinu u prognoznim prora�unima. Za prognozne prora�une usvojen je period od 01.05.2011. godine, do 31.12.2013. godine. Sama Deonica 1 ekrana na modelu je zadana po�ev od 01.01.2013. godine.

U sprovedenoj hidrodinami�koj analizi zaštite kopa od podzemnih voda obra�ene su dve varijante:

- Varijanta 1 – bez vodonepropusnog ekrana na deonici 1 (ta�ke T1 do T2), i - Varijanta 2 – sa vodonepropusnim ekranom na deonici 1 (ta�ke T1 do T2). Za ove varijante prognoznih prora�una je zajedni�ka 2012. godina, kada se pušta u

rad baraža bunara LC-XIII (01.01.2012.). Od 01.01.2013. godine prora�uni su sprovedeni varijantno. Na Slici 3, prikazane su karte rasporeda pijezometarskog nivoa u peskovitom vodonosnom sloju u povlati III ugljenog sloja, na kraju 2013. godine.

359

Varijanta 1 Varijanta 2

Slika 3. Raspored pijezometarskog nivoa u peskovima iznad III ugljenog sloja (kraj 2013. godine)

Sa Slike 3 može se zaklju�iti da se u povlatnim peskovima III ugljenog sloja

uo�ava zna�ajan efekat rada drenažnih bunara. Evidentna je razlika izme�u strujne slike podzemnih voda unutar krajnjih kontura drenažnog sistema i podru�ja izvan ove konture. Usled intenzivnog rada bunarskog sistema, unutar kontura drenažnog sistema dolazi do znatnog obaranja pijezometarskog nivoa podzemnih voda u povlatnim peskovima. Izgradnjom vodonepropusnog ekrana (Varijanta 2) na zapadu konture kopa umanjen je direktan uticaj infiltracije voda iz Mlave. Ovo je relativno umanjenje, obzirom da uticaj Mlave nije potpuno spre�en. Tako�e, oblik hidroizohipsi ukazuje da se u povlatnim peskovima III ugljenog sloja podzemne vode kre�u iz pravca jugozapada ka kopu, odnosno da se uticaj Mlave ose�a na širem podru�ju, prakti�no duž cele zapadne konture kopa. Ovaj uticaj je posledica hidrauli�kog kontakta šljunkova i peskova u povlati III ugljenog sloja na širem podru�ju, i velike zavodnjenosti hidrogeoloških kolektora usled slabog rada drenažnog sistema za zaštitu kopa od podzemnih voda.

Uticaj vodonepropusnog ekrana (Varijanta 2) najbolje se vidi preko rasporeda hidroizohipse vrednosti 25 mnm, koja obuhvata znatno ve�e podru�je nego u varijanti 1. Ovo je potvrda uticaja vodonepropusnog ekrana koja se ogleda na nešto niže nivoe podzemnih voda na ve�em podru�ju oko konture kopa.

Obzirom na veliki broj bunara u baražama, uticaj Deonice 1 ekrana je kvantifikovan preko sumarnog kapaciteta baraža i prikazan je na Slici 4.

Sa dijagrama na Slici 6.2.21. vidi se generalni uticaj vodonepropusnog ekrana u sistemu odvodnjavanja, koji od trenutka izgradnje (01.01.2013.) uti�e na smanjenje ukupnog kapaciteta bunara u baražama. Iako je prognozni period relativno kratak (godinu dana), postignuto je smanjenje ukupnog kapaciteta baraža. U drenažnoj liniji LC-XI smanjen je proticaj za 16 l/s, u liniji LC-XII za 45 l/s, a u liniji LC-XIII za 90 l/s. Ukupno, za godinu dana postojanja Deonice 1 vodonepropusnog ekrana proticaj bunara je opao za 151 l/s. Potrebno je napomenuti da je u ostvarenom smanjenju kapaciteta drenažnih linija presudan broj bunara.

360

0

200

400

600

800

1000

1200

Jan-

11

Mar

-11

May

-11

Jul-1

1

Sep

-11

Nov

-11

Jan-

12

Mar

-12

May

-12

Jul-1

2

Sep

-12

Nov

-12

Jan-

13

Mar

-13

May

-13

Jul-1

3

Sep

-13

Nov

-13

Vreme

Q (l

/s)

LC-XI-Var 1LC-XI-Var 2LC-XII-Var 1LC-XII-Var 2LC-XIII-Var 1LC-XIII-Var 2Ukupno-Var 1Ukupno-Var 2

Slika 4. Uporedni prikaz ukupnih kapaciteta drenažnih linija bunara u periodu

maj 2011.- kraj 2013. za obe varijante prora�una

Prora�unom je utvr�eno da je u varijanti 2, došlo do manjeg priliva podzemnih voda u kop, za oko 2 l/s.

4. ZAKLJU�AK Za izradu hidrodinami�kog modela ležišta Drmno, kao i hidrodinami�ke prora�une

koriš�en je programski paket Groundwater Vistas 5.33b. Hidrodinami�ki model površinskog kopa Drmno je koncipiran i izra�en kao model sa 6 šematizovanih slojeva, sa ukupno 726.461 aktivnih �elija.

Za prognozne prora�une usvojen je period od 01.05.2011. godine, do 31.12.2013. godine. Sama Deonica 1 ekrana na modelu je zadana po�ev od 01.01.2013. godine.

Kretanje podzemnih voda je na modelu ra�unato i simulirano kao realno kretanje pod pritiskom, ili sa slobodnim nivoom. Obra�ene su dve varijante:

- Varijanta 1 – bez vodonepropusnog ekrana na deonici 1 (ta�ke T1 do T2), i - Varijanta 2 – sa vodonepropusnim ekranom na deonici 1 (ta�ke T1 do T2). Generalni uticaj vodonepropusnog ekrana u sistemu odvodnjavanja, koji od

trenutka izgradnje (01.01.2013.) uti�e na smanjenje ukupnog kapaciteta bunara u baražama. Iako je prognozni period relativno kratak (godinu dana), postignuto je smanjenje ukupnog kapaciteta baraža.

Ukupno, za godinu dana postojanja Deonice 1 vodonepropusnog ekrana proticaj bunara je opao za 151 l/s. Prora�unom je utvr�eno da je u Varijanti 2, došlo do manjeg priliva podzemnih voda u kop, za oko 2 l/s.

361

LITERATURA �1� Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, (2008), Glavni rudarski projekat površinskog kopa Drmno za kapacitet od 9*106 t uglja godišnje, Beograd �2� GEOING Group, (2011), Elaborat o rezultatima dodatnih detaljnih inženjersko - geoloških istraživanja po trasi prve deonice ekrana na površinskom kopu Drmno (ta�ka T-1 do T-2), Beograd �3� Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, (2011), Uproš�eni rudarski projekat izrade prve deonice vodonepropusnog ekrana na površinskom kopu Drmno u Kostola�kom ugljenom basenu, Beograd Napomena: Ovaj rad je proistekao iz Projekta 33039 Unapre�enje tehnologije površinske eksploatacije lignita u cilju pove�anja energetske efikasnosti, sigurnosti i zaštite na radu, kojeg finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije.