Operative Dentistry

Color atlas of carious lesions

Department of Conservative Dentistry,

School of Dentistry,

Prince of Songkla University

E-mail: supawadee.n@psu.ac.th

Supawadee Naorungroj, DDS, MS, PhD

2

3

ค ำน ำ

สอการสอนในรปแบบ E-book เรอง “Color Atlas of Carious Lesions” เลมน

จดท าขนเพอประกอบการเรยนการสอนในหวขอการเรยกชอและลกษณะทางคลนกท

ส าคญของรอยผ ฟนสก และความผดปกตของวสดบรณะฟนชนดตางๆ ซงเปนสวนหนง

ของรายวชาสขภาพและโรคของฟนและเนอเยอปรทนต 2 (657-223)

รปภาพทางคลนกเหลาน ผเขยนรวบรวมจากผปวยของตนเองและนกศกษา

ทนตแพทยทมารบการรกษา ณ โรงพยาบาลทนตกรรม คณะทนตแพทยศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร ผเขยนไดบรรยายสรปลกษณะทางคลนก อาการและ

อาการแสดงทส าคญจากการตรวจและซกประวต รวมทงแนวทางการรกษาและปองกน

ผเขยนมความคาดหวงเปนอยางยงวา E-book เลมนจะเปนประโยชนตอนกศกษาทนต

แพทยชนปท 2 ซงยงไมมประสบการณทางคลนก และยงไมคนเคยกบการเรยกชอ

รวมทงค าศพทเฉพาะตาง ๆ (terminology and technical terms) การศกษาภาพทาง

คลนกและค าอธบายประกอบจะชวยใหเขาใจเนอหาและสามารถเชอมโยงกบการวาง

แผนการรกษาทเหมาะสมกบผปวยไดดมากขน

สภาวด เนาวรงโรจน

10 มนาคม 2558

4

สารบญ Caries classification 5

Visual-tactile diagnosis 8

Pits and fissures caries 11

Smooth surface caries

Posterior teeth 25

Anterior teeth 29

Root caries 34

5

6

CARIES CLASSIFICATION

7

ก ารเรยกชอรอยผและการแบงประเภทรอยผมหลายรปแบบขนอยกบวาจะใชอะไรเปนหลกเกณฑ เชน ต าแหนงของรอยผ การลกลามของรอยผ จ านวนดานทผโดย

ในเอกสารฉบบนเนอหาจะแบงตามกายวภาคของฟนและการลกลามของรอยผ

กายวภาคของฟน (anatomical site) เชน pits & fissures, smooth surface, root caries

การด าเนนโรค (progression) เชน acute, chronic, arrested caries

การเกดของรอยผ (virginity of lesion) เชน primary, secondary/recurrent caries

การลกลาม (extend of caries) เชน incipient, cavitated, noncavitated caries

จ านวนดาน (number of tooth surface) เชน single, compound, complex

วย (chronology) เชน early childhood, adolescent, adult caries

Blacks’ classification เชน class I, II, III, IV, V, VI

WHO system D1– D4 เชน D1 = Clinically detectable enamel lesions with intact

(noncavitated) surfaces; D4 = Lesions into pulp

International caries detection and assessment system (ICDAS) Codes 0-6 เชน

Code 0 = sound; Code 1 = First visual change in enamel; Code 6 = Extensive

cavity with visible dentin

8

VISUAL-TACTILE DIAGNOSIS

“Good light source, clean and dry tooth surface”

9

ก ารตรวจสขภาพฟนโดยทวไปจะใชวธสงเกตเปลยนแปลงของส ลกษณะพนผว (ความเรยบ ความมนวาว) รปรางของฟน และการตรวจสอบความแขงผวของฟนดวยปลายเครองมอตรวจทมปลายมน (blunt dental explorer No.5) รอยโรคฟนผทตรวจยาก

คอรอยโรคฟนผระยะเรมตน (initial caries) ทมการเปลยนแปลงของ enamel เลกนอยเปนสขาวขน (white-spot lesion) การตรวจฟนจงตองท าในททมแสงสวางเพยงพอ บรเวณทตรวจจะตองแหง ผวฟนจะตองสะอาด ดงนนกอนการตรวจฟนทกครงผตรวจจะตองก าจดคราบจลนทรยหรอหนปนกอนและแหง

หากพบวาผวฟนมการเปลยน แปลงเฉพาะสและความมนวาว เชน สขาวขนหรอสน าตาล ผตรวจควรจะประเมนเบองตนไดวารอยโรคฟนผนนาจะเปนรอยโรคระยะเรมแรกทมการลกลาม (active, initial caries) หรอเปนรอยโรคทหยดการด าเนนโรคแลว (arrested caries หรอ in-active caries) (Fig 1) ผตรวจอาจใชปลายมนของเครองมอตรวจ เขยเบา ๆ เพอตรวจสอบความแขงผวซงจะตองท าดวยความระมดวงโดยเฉพาะกบรอยผระยะเรมแรก (initial caries) เพราะหากผตรวจออกแรงเขยมากเกนไปกจะท าลายผวฟนใหเกดเปนโพรง นอกจากนในฟนทผทมองเหนเปนโพรงชดเจน หรอผคอนขางลก (deep carious lesion) ผตรวจไมจ าเปน

และไมควรทจะเขยรอยโรคเพราะอาจจะท าใหผปวยเสยวฟน ปวดฟนหรอปลายเครองมออาจจะทะลโพรงประสาทฟนได

ในบรเวณดาน proximal ของฟนซงไมสามารถเขยตรวจไดหากรอยโรคยงไมลกลามมากพอ (Fig 2) ผตรวจกตองสงเกตการเปลยนแปลงของส หากมเงาสเทาด า สะทอนออกมากหมายถงมผลกลามไปจนถงชน dentin แลวเมอใชไหมขดฟน (dental floss) ลากผานกจะพบวาเสนไหมแตก

Fig 1. 37 (O), 36 (O) arrested caries

Fig 2. 21 (D), 22 (M) cavitated caries

10

Sound tooth

“Intact, hard, and smooth surface”

ฟ นในภาพบน (Fig 3) เปนลกษณะของผวฟน enamel ปกต (healthy enamel) คอม

ลกษณะมนวาว สขาวออกเหลอง (shiny or glossy; whitish or yellowish) บรเวณหลมรองฟนทลกอาจมตดคราบสน าตาลได แตเมอผตรวจใชปลายมนของเครองมอตรวจเขยกจะพบวาเขยแขง ไมสะดด บรเวณปลายฟนดานหนากทปลายฟนยงไมมการสกกจะมองเหนความใส แสงผานไดของ enamel (translucency)

แตกตางจากลกษณะผวฟนในภาพดานลาง (Fig 4) ซงเปนฟนทไมผเชนเดยวกนแตผวฟนสเหลองปนสขาวขน (opaque white flecks and underly-ing opacity) แตผวมนวาวทวทงปาก ลกษณะดงกลาวเปนลกษณะของฟนตกกระชนดไมรนแรง (mild fluorosis) เกดจากการไดรบปรมาณฟลออไรดมากเกนไปในชวงของการสรางฟน ในการตรวจฟนผลกษณะทางคลนกของฟนตกกระจะคลายคลงกบฟนผระยะเรมตน (initial caries) ผตรวจจะสามารถแยกไดโดยสงเกตจากลกษณะความแขง ความมนวาวของผว ต าแหนงและความสมพนธกบคราบจลนทรยซงจะไดกลาวถงตอไป

Fig 3. sound tooth

Fig 4. dental fluorosis

11

PITS & FISSURES CARIES

12

Active, noncavitated caries

“Chalky white, opaque lesions along the groove”

ด าน occlusal ของฟนกรามทงสองซมการผเรมตน (initial caries) บรเวณหลมรองฟนแตรอยโรคยงจ ากดอยในชน enamel ฟน first molar (ลกศรสด า) ผว enamel มการสญเสยแรธาตท าใหมความพรนมากขน (porous surface layer) แตยงไม

เปนโพรง ขณะทฟน second molar มการผในระยะเดยวกนแตรอยโรคมการตดส (ลกศรสขาว) หากใชเครองมอตรวจปลายมน (blunt dental explorer) เขยดจะพบวาผวมความขรขระ เขยสะดด (catching) ทนตแพทยสามารถพจารณาเคลอบหลมรองฟน (sealant) ในฟนทมหลมรองฟนทลกและเรมมการผในระยะเรมตน

Fig 5. 16 (O), 17 (O) active, noncavitated enamel caries

13

Why white spot lesion is more obvious on a dry

tooth?

What is happening histologically in enamel

caries?

14

“The use of a sharp explorer is not necessary

because it does not add to accuracy of the

detection and it may damage the enamel surface

covering early carious lesions”

(Ekstrand et.al. 1987)

15

Arrested, noncavitated enamel caries

“Hard, shiny, darkly stained pits and fissure”

ร อยโรคดาน occlusal จากภาพทงสองมการสะสมคนกลบของแรธาต (remieralization) ซงหลมรองฟนจะมลกษณะตนขน ผว enamel จะเปลยนเปนสน าตาลเขม ผวมนวาว (dark brown, shiny or glossy) หากใชปลายมนของเครองมอ

ตรวจเขยจะพบเขยลนและผวคอนขางแขง (smooth and hard surface)

ความแตกตางระหวางรอยโรคในฟน 13 14 กบฟน 16 คอจะสงเกตไดวาบนดาน occlusal ของ 16 จะยงมคราบจลนทรยปกคลมอยตามหลมรองฟน ซงหากผปวยยงท าความสะอาดไดไมดโอกาสทรอยโรคจะลกลาม (active lesion) อกกเกดขนไดเสมอ ดงนนบทบาทของทนตแพทยคอการใหค าแนะน าในการดแลสขภาพชองปากทเหมาะสมแกผปวยและนดมาตดตามอก 6 เดอน

Fig 6. 13 (Pa-pit), 14 (O) arrested caries Fig 7. 16 (O) partial arrested caries

16

Arrested, noncavitated caries

Active, (small) cavitated caries

Fig 8. 37 (O) arrested caries, 37 (O) cavitated caries

ร อยโรคดาน occlusal ของฟน 36 และ 37 คอนขางจะแยกออกจากกนไดยาก แตหากสงเกตใหดจะพบวา 37 มลกษณะเปน arrested caries ขณะท 36 บรเวณอนๆ มลกษณะเปน arrested caries ยกเวนบรเวณ central pit ทแมรอยโรคจะเรมมการ

หยดลกลามแตกมการผเปนโพรงเลก ๆ ลงไปดานลางท าใหเหนลกษณะ undermined enamel มองเหนรอยผเปนเงาสเทาสะทอนขนมาทบรเวณ buccal incline plane ของ mesio-lingual cusp (ลกศรสขาว) หากใชปลายมนของเครองมอตรวจเขยจะต าแหนงนกจะพบวาเขยตด (wedging) ดงนนส าหรบฟนซ 36 ผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการบรณะฟนโดยสามารถใช resin composite ไดเพอเปนการอนรกษเนอฟน

17

How can caries process be arrested ?

Is arrested white spot more resistant to acid attack than

sound enamel ?

18

Active, (small) cavitated caries

Fig 9. 36 (O) cavitated caries

ร อยโรคดาน occlusal ของฟน 36 ในน (Fig 9) มหลมรองฟนคอนขางลก รวมกบมการผตน ๆ ในหลายต าแหนงของหลมรองฟน แตรอยผนาจะยงจ ากดอยแตเฉพาะในชน enamel เมอใชเครองมอตรวจปลายมนเขยด กจะพบวาเขยตดและเขยนมเปนจด

ๆ ดงนนส าหรบฟนซ 36 ผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการบรณะฟน ซงการบรณะทเหมาะสมในฟนซนคอการท า PRR (preventive resin restoration) ดวยการก าจดรอยผ บรณะสวนทผดวย resin composite และ sealant บรเวณ หลมรองฟนทลก

19

Active, (small & moderate) cavitated caries

Fig 10. 36 (O) cavitated caries Fig 11. 37 (O) cavitated caries

ร อยโรคดาน occlusal ของฟน 36 และ 37 มการผเหนเปนโพรงฟนทชดเจนไปถงชน dentin ซงการลกลามในฟนซ 37 จะมากกวาฟนซ 36 ดงนนส าหรบฟนทงสองซน ผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการบรณะฟน ซงวสดบรณะทใชสามารถเปน

resin composite หรอ amalgam กได

20

Once a cavity forms on occlusal surface, why is

cavity narrow at the top than the at the base ?

Is arrested white spot more resistant to acid attack than

sound enamel ?

21

Active, (large) cavitated caries

Fig 12. 46 (O), 47 (O) cavitated caries

ร อยผดาน occlusal ของฟน 46 และ 47 ลกลามไปถงชน dentin เหนเปนโพรงฟนชดเจน สามารถมองเหน dentin ทเปอยยยและเศษอาหารทอดอยในโพรงฟนได ซงการลกลามในฟนทงสองซนจะรนแรงและลกกวาฟนใน Fig 10 และ Fig 11 ส าหรบ

ฟน 47 รอยผอาจลกลามไปใกลโพรงประสาทฟน ผปวยอาจจะเรมมอาการของ reversible pul-pitis คอเสยวเมอทานของเยน ของหวานแตอาการเสยวจะหายไปไดเองภายในไมกวนาท

ส าหรบฟนทงสองซนผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการบรณะฟน ซงวสดบรณะทเหมาะสมคอ amalgam เพราะรอยโรคคอนขางกวางและอยในต าแหนงทรบแรงบดเคยวโดยตรง ส าหรบฟน 46 ซงมวสด amalgam เกาอยแลวอาจจะตองรอออกไปดวย เนองจากรอยผทเกดขนบรเวณ disto-buccal groove นาจะลกลามไปเชอมตอกบวสด amalgam เกา

22

Occult caries

Fig 14. 26 (O) Bitewing radiograph

Fig 13. 26 (O) cavitated caries

ร อยผดาน occlusal ของฟน 26ลกษณะทางคลนกจะเหนขนาดโพรงฟนทคอนขางเลกไมสมพนธ

กบการลกลามจากภาพถายรงสซงลกลามไปมากกวา 1/2 ของ dentin (Fig 14) รอยโรคลกษณะนเรยกวา “occult caries” หรอ “hidden caries” ซงเกดจากการทม fluoride exposure ท าใหมการสะสมแรธาตคนกลบ (remineralization) ในสวนของ enamel ในขณะทรอยโรคในชน dentin มการลกลามตอไปเรอย ๆ

ส าหรบฟนซนผปวยจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการบรณะฟนซงวสดบรณะทเหมาะสมคอ amalgam

23

24

Deep caries exposed pulp

Fig 15. 16 chronic hyperplastic pulpitis (pulp polyp)

ห ากฟนผถกปลอยไวไมไดรบการรกษา รอยผกจะลกลามไปจนทะลโพรงประสาทผปวยอาจมอาการปวดไดเองโดยทไมตองมสงกระตน ในภาพนแสดงฟนทมรอยผกวางและลกจนผทะลโพรงประสาทฟนรวมทงมการอกเสบของเนอเยอโพรง

ประสาทฟนมองเหนเปนกอนเนอเยอสแดงหรอชมพ (polypoid tissue) ในโพรงฟนชดเจน และสามารถโตขนไดอก กอนเนอนหากไปโดนเลอดจะออกไดงาย การรกษาทเหมาะสมในฟนซนคอรกษาคลองรากฟน (root canal treatment)

25

SMOOTH SURFACE CARIES

Posterior teeth

26

Cavitated vs. Noncavitated caries

ฟ นผบรเวณดาน proximal ของฟนหลงคอนขางทจะตรวจไดยากหากฟนม contact

คอนขางแนน จะตองอาศยภาพถาย X-ray bitewings ชวยในการตรวจและวนจฉยรอยผ โดยเฉพาะรอยผทเปน noncavitated caries

ในภาพนสามารถมองเหน non-cavitated caries ของฟน 14 ทางดาน distal (ลกศรสขาว) ไดในคลนกเนองจากฟนซ 15 มการหมนตวไปทางดาน distal ท าให lingual embrasure คอนขางกวางมองเหนรอยผได ซงจากลกษณะทเปนสน าตาล ผวคอนขางแขง แสดงวารอยผนมการสะสมคนกลบของแรธาต และหยดลกลาม (arrested caries) ในขณะทฟน 15 บรเวณ disto-lingual line angle มการผเปนโพรงฟนตนๆ และบรเวณ marginal ridge มการผไปจนถงใน dentin (ลกศรสด า) สงเกตไดจากมเงาสะทอนสเทา ด า ทบรเวณ marginal ridge หากผตรวจใชไหมขดฟนลากผาน ไหมขดฟนกอาจจะถกเกยวเปนขยได ซงในฟนซ 15 (D) จ าเปนตองไดรบการบรณะดวยการอดฟน ซงในรอยโรคขนาดเลกถงปานกลาง ทสามารถควบคมความชนไดด จะบรณะดวย resin composite หรอ amalgam กได

Fig 16. 14 (D) noncavitated caries;

15 (D) cavitated caries

27

Active, cavitated caries

เ มอฟนขางเคยงถกถอนออกไป รอยผบรเวณดาน proximal ของฟนหลงจะสามารถมองเหนไดจากทางคลนก ดงตวอยางของฟนซ 27 ดาน mesial จากผปวยสองรายในภาพ ภาพบนแสดงการลกลามของรอยผทเร มตนจากบรเวณ contact area และลกลาม

เขาไปใน dentin ครอบคลมถงบรเวณ mesial pit รอยผในชน dentin สะทอนสผาน enamel ออกมา ส าหรบภาพดานลางแสดงใหเหนวา enamel บรเวณ marginal ridge ท intact แตมเงาของรอยผในชน dentin ดานลางสะทอนขนมาเมอกรอเปดเขาไปกจะพบรอยผลกลามอยดานใน

Fig 17. 27 (OM) cavitated caries

28

Pulpitis

Fig 18. 17 (M) cavitated caries

ร อยผบรเวณดาน mesial ของฟนซนผลกลามคอนขางมากมองเหนเปนโพรงชดเจน ใน

แนว occluso-gingival การผลกลามจากบรเวณ contact area ลงมาทบรเวณคอฟน ในทางคลนกจะสามารถเขยรอยโรคนไดจากทางดาน palatal และจากภาพถายรงสจะเหนวาการผลกลามจนใกลกบโพรงประสาทฟน หรออาจจะทะลโพรงประสาทฟนไปแลว (caries exposed pulp) กอนการบรณะฟนซน จะตองท าการซกประวตตรวจและวนจฉยเพมเตมวาผปวยเคยมอาการเสยวหรอปวดเมอกนของเยน รอนหรอของหวานเปนเวลาหลายนาท หรอมอาการปวดไดเองโดยไมมตวกระตนหรอไมซงเปนอาการแสดงของ irreversi-ble pulpitis ซงฟนจะตองไดรบการรกษาดวยการรกษาคลองรากฟน (endodontic treatment)

แตหากไมมอาการดงกลาวและวนจฉยวาเปน reversible pulpitis กสามารถใหการ

บรณะได ซงการบรณะในฟนซนจะคอนขางยากจะตองกรอเปดเปน indirect access มาจาก

ทางดาน occlusal ดวย เพอชวยในการมองเหนและการเขาท างาน ในการรกษาทนตแพทย

อาจจะพจารณาท า pulp capping หรอ stepwise excavation ในฟนทผลก

29

SMOOTH SURFACE CARIES

Anterior teeth

30

Active, cavitated caries Active, noncavitated caries

ร อยผบรเวณฟนหนาบนในผปวยรายนเปนลกษณะของรอยโรคทมการลกลาม

(active) บรเวณดาน labial ใกลขอบเหงอกเปนบรเวณทมคราบจลนทรยสะสมได

งาย รอยผยงอยในระยะเรมตน (initial caries) จะเหนวาผว enamel มการ

เปลยนไปเปนสขาวขน (white spot-lesions) ขณะทรอยโรคทดาน proximal มการผลกลาม

เปนโพรงฟนไปถงชน dentin (cavitated caries) แลวเปนสน าตาลเหลอง มลกษณะนม ยย ถา

หากสงเกตใหดจะเหนวารอยโรคท 22 (M) จะลกลามไปมากกวา11 (M, La) และ 21 (M, D,

La) เนองจากเปนรอยผตดกบขอบเหงอก ในขณะทรอยโรคอนๆ จะอยหางจากขอบเหงอก

ประมาณ 0.5-1 มลลเมตร ซงถาหากผปวยดแลท าความสะอาดไดดรอยโรคทบรเวณดาน

labial กอาจะเปลยนเปน inactive, white-spot lesions ได

Fig 19. 11 (La), 21 (La ) active, noncavitated caries

11 (M), 21 (M, D), 22 (M ) active, cavitated caries

31

Cavitated caries

Fig 20. 21 (La), 22 (La) cavitated caries

ร อยผบรเวณฟนหนาบนในผปวยรายนเปนลกษณะของรอยโรคทมการท าลายผว

ฟน enamel เปนโพรงตน ๆ แตหากพจารณาการลกลามของรอยโรคจะพบวา

รอยโรคบางสวนเรมมการสะสมคนกลบแรธาต สงเกตไดจากผวฟนทมความมน

วาวแตกตางจากรอยโรคในภาพท 19 เนองจากต าแหนงทเกยวของกบความสวยงาม ทนต

แพทยอาจพจารณาใหการบรณะดวย resin composite

32

Inactive, cavitated caries

Fig 21. 22 (La)

ร อยผดาน labial ของฟน 22 มการท าลายผว enamel ไปบางสวนแตหากสงเกตจะพบวารอยโรคน

หยดลกลาม (arrested caries) โดยดจากสทเปลยนเปนสน าตาลเขม บรเวณขอบโดยรอบทเคยเปน white-spot lesion เหมอนในภาพท 19 กเปลยนเปนสน าตาล ผวคอนขางมนวาว เมอเขยดวยมนของเครองมอตรวจกจะพบวาผวคอนขางแขง ซงการเปลยนแปลงนสมพนธกบต าแหนงของรอยโรคทอยหางจากขอบเหงอกมากขน อาจเนองมาจากขอบทหงอกรนไป ไมมคราบจลนทรยสะสม อยางไรกตามเนองจากเปนต าแหนงทเกยวของกบสวยงาม ถงแมวารอยโรคจะมการหยดลกลาม ทนตแพทยกอาจจะพจารณาใหการบรณะดวย resin composite หรอ resin modified glass ionomer ได

33

Active, cavitated caries

Fig 22. 21 (D), 22 (M) cavitated caries

ฟ นผบรเวณดาน proximal ของฟนหนา หากมการผลกลามไปจนถงชน dentin (cavitated caries) ผตรวจกจะสามารถสงเกตเหนเงาสะทอนสเทา ด า ทบรเวณ marginal ridge เชนเดยวกบในฟนหลง และหากผตรวจใชไหมขดฟนลากผาน ไหม

ขดฟนกจะถกเกยวเปนขยได ซงในฟนทงสองซน จ าเปนตองไดรบการบรณะดวยการอดฟน ซงในกรณน resin composite เปนวสดทมความเหมาะสมทสด

34

ROOT CARIES

@ SN OPERATIVE DENTISTRY PSU

35

Clinical criteria

ร อยผรากฟนจะเกดในบรเวณ cemento-enamel junction (CEJ) และลกลามท

ไปทผวรากฟนแตในหลายครงกพบวามการผขยายไปทตวฟนรวมดวย รอยผ

รากฟนมกจะพบในผทมเหงอกรน ผทมโรคปรทนต ผทใสฟนปลอม ผสงอาย

ทมภาวะปากแหงน าลายนอย การตรวจทางคลนกและใหการวนจฉย ผตรวจจะสงเกตการ

เปลยนแปลงตอไปน

1. Color (light/ dark brown, black)

2. Texture (smooth, rough)

3. Appearance (shiny or glossy, matte or non-glossy)

4. Perception on gentle probing (soft, leathery, hard)

Fig 23. 13 (La), 12 (La) initial root caries

ภาพแสดงฟนผรากฟนในระยะเรมตน ทมการลกลาม จะพบวาผวรากฟนทผมกจะตดกบ

ขอบเหงอก สจะเปลยนเปนสเหลอง ถงน าตาลออน ผวจะนม และอาจจะเรมเปนโพรงตน ๆ

ขนาดนอยกวา 0.5 มลลเมตร

36

Active root caries

“Soft, leathery, yellowish to brownish surface”

Fig 24. 11 (La), 21 (La) active root caries 22 (La) initial root caries

ภ าพแสดงฟนผรากฟนของ 11 (La) และ 21 (La) ทมการลกลามเปนโพรง

ไปตามขอบเหงอก จะสงเกตวาสจะเปลยนเปนสเหลองถงน าตาลออน ผว

จะนม หากใช spoon excavator ตกกจะไดรอยผทหลดออกมาเปนชน ๆ

คลายแผนหนง ในขณะทการผบรเวณรากฟนของ 22 (La) ยงอยในระยะเรมตน ดงนน

ส าหรบการรกษาทนตแพทย ยงไมจ าเปนตองใหการบรณะในฟน 22 (La) แตอาจจะ

พจารณาทาฟลออไรดวานช ส าหรบวสดบรณะทเหมาะสมกบฟนผบรเวณรากฟนคอ resin

modified glass ionomer cement

37

Root caries related to prostheses

Fig 25. 34 (Li) active root caries 34 (B) active root caries

35 (B) inactive root caries

ภ าพผปวยสองรายนแสดงฟนผบรเวณรากฟนทลกลามอยางรวดเรวในผปวย

สงอาย เนองจากผปวยมปจจยทสงเสรมการเกดฟนผรากฟน คอ ฟนปลอมถอด

ได จะสงเกตวารอยผในฟน 34 (Li) จะลกลามไปมากกวา 34 (B) และ เนองจาก

เปนดานลนผปวยท าความสะอาดไดยากกวาจงมคราบจลนทรยสะสมหนา (heavy soft

microbial deposits) ในขณะท 35 (B) รอยรอยจะคอนขางมผวทแขง มนวาว และเปนสน าตาล

เขม ถงสด า ซงบงชวารอยโรคนเรมหยดลกลามแลว ขอสงเกตส าหรบลกษณะรอยโรค 34 (B)

และ 35 (B) คอผปวยอาจจะมรอยโรคฟนสกทบรเวณคอฟนมากอนแลวจงมามการผในภายหลง

38

Inactive root caries

“Intact, hard, and smooth surface”

Fig 26. 13 (La) inactive root caries

Fig 27. 22 (La, D), 23 (M) inactive root caries

ฟ นผบรเวณรากฟนในผปวยสอง

รายนมการหยดลกลาม ในภาพ

บน ฟน 13 (La) จะอยใน transi-

tion stage จาก active root caries ไปเปน

arrested root caries ผวรากฟนมลกษณะ

ดานขน แขงขน สฟนเปลยนจากเหลอง หรอ

น าตาล เปนน าตาลเขมถงด า ในขณะทรอย

โรคในภาพดานลาง ฟนทงสองซหยดลกลาม

แลวเปน arrested caries ถงแมวาจะม

ลกษณะเปนโพรงตน ๆ กตาม ผวรากฟนจะ

แขง เรยบมน เปนสน าตาลเขมหรอด า รอย

โรคเชนนไมจ าเปนตองใหการบรณะหาก

ผปวยมไดกงวลในเรองของความสวยงาม

39

Summary: Root caries classification

ฟ นผบรเวณรากฟนนอกจากจะแบงการด าเนนโรคแลว (caries activity) เปน active

และ inactive root caries แลวตามยงสามารถแบงออกไดเปน 4 ระดบตามการ

ลกลามและการท าลาย (caries extension) ซงจากภาพแสงประกอบในตารางจะเหน

วา root caries grade I และ II ไมจ าเปนตองใหการรกษาดวยการบรณะฟน

40

ผเขยนขอขอบคณผปวยทกทานทมจตเมตตาตอนกศกษา

ทนตแพทยและเสยสละเวลาอนมคามาเปนผปวยในการเรยนการ

สอนของคลนกทนตกรรมพรอมมล ณ โรงพยาบาลทนตกรรม คณะ

ทนตแพทยศาสตร รวมทงอนญาตและใหความรวมมอเปนอยางดใน

การถายภาพในชองปาก ขอขอบคณหนวยโสตทศนศกษาและ

เจาหนาททกทานทใหความชวยเหลอในการถายภาพในชองปาก

และจดเกบภาพดวยดเสมอมา

สภาวด เนาวรงโรจน

41