633Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 8

PRACE POGLĄDOWE

Oparzenia chemiczne i zatrucia wziewne w procedurach ratowniczych z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy Państwowej Straży Pożarnej

Management of chemical burns and inhalation poisonings in acute medical care procedures of the State Fire Service

1Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie Komendant SA PSP: St. bryg. mgr inż. Bogusław Kogut

2Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w KrakowieMałopolski Komendant Wojewódzki PSP:Nadbryg. Andrzej Mróz

3Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym SączuInstytut Zdrowia, Zakład Ratownictwa MedycznegoKierownik Zakładu: Prof. dr hab. n. med. Janusz Pach

Dodatkowe słowa kluczowe:system Państwowe Ratownictwo MedyczneKrajowy System Ratowniczo-Gaśniczyratownikkwalifikowana pierwsza pomoc

Additional key wordsEmergency Medical ServicesNational Firefighting and Rescue Systemrescue workeracute medical care

Adres do korespondencji:Mariusz ChomoncikInstytut ZdrowiaPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu33 - 300 Nowy Sącz, ul. Jagiellońska 61Tel./faks: 18 547 56 60e-mail: iz@pwsz-ns.edu.pl

Mariusz ChoMoNCIK¹,³Jacek NITECKI²Dorota oGoNoWSKA³Urszula CISoń-APANASEWICZ³halina PoToK³

W celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w sta-nie nagłego zagrożenia zdrowotnego został utworzony system Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM). System składa się z dwóch pionów. Pierwszy stanowią organy administracji rządo-wej, których zadaniem jest organizo-wanie, planowanie, koordynowanie oraz nadzór nad realizacją zadań sys-temu. Drugi pion stanowią jednostki systemu, zapewniające utrzymanie gotowości ludzi, zasobów i jednostek organizacyjnych.

Bardzo duże znaczenie dla systemu PRM mają jednostki współpracujące. Są to między innymi jednostki organi-zacyjne Państwowej Straży Pożarnej (PSP) oraz jednostki ochrony przeciw-pożarowej włączone do krajowego sys-temu ratowniczo-gaśniczego (ksrg). Jednostki współpracujące z systemem uprawnione są do udzielania kwalifiko-wanej pierwszej pomocy osobom znaj-dującym się w stanie nagłego zagro-żenia zdrowotnego. Ratownicy podej-mują medyczne działania ratownicze w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy w sytuacjach, gdy na miejscu zdarzenia nie ma jednostek systemu PRM, a dostęp do poszkodowanego jest możliwy tylko przy użyciu sprzętu specjalistycznego przez odpowiednio przeszkolonych ratowników podmio-tów ksrg. Bardzo ważnym elementem w działaniach ratowniczych jest współ-praca wszystkich podmiotów systemu PRM oraz ksrg w ramach ratownictwa zintegrowanego.

W udzielaniu pomocy osobie znaj-dującej się w stanie nagłego zagroże-nia zdrowotnego istotnym elementem jest czas. Szybkie i sprawne udzielenie pierwszej pomocy przez osobę znaj-dującą się na miejscu zdarzenia lub podjęcie czynności w ramach kwa-lifikowanej pierwszej pomocy przez ratownika pozwoli zapobiec śmierci i zminimalizuje skutki nagłego urazu, wypadku, czy zatrucia. Ważne jest, aby

Emergency Medical Services (EMS) were founded by the government to perform tasks aimed at providing people with help in life-threatening conditions. The system comprises two constituent parts. The first one is public administrative bodies which are to organise, plan, coordinate and supervise the completion of the tasks. The other constituent is EMS units which keep people, resources and units in readiness.

Supportive services, which inclu-de: the State Fire Service (SFS) and the National Firefighting and Rescue Sys-tem (NFRS), are of great importance for EMS because they are eligible for providing acute medical care (profes-sional first aid). Acute medical care co-vers actions performed by rescue wor-kers to help people in life-threatening conditions. Rescue workers provide acute medical care in situations when EMS are not present on the spot and the injured party can be accessed only with the use of professional equipment by trained workers of NFRS. Whenever necessary, workers of supportive se-rvices can assist paramedics’ actions. Cooperation of all units of EMS and NFRS is very important for rescue operations in the integrated rescue system.

Time is a key aspect in delivering first aid to a person in life-threatening conditions. Fast and efficient first aid given by the accident’s witness, as well as acute medical care performed by a rescue worker can prevent death and minimise negative effects of an injury or intoxication. It is essential that people delivering first aid and acute medical care should act according to acknowledged and standardised procedures because only in this way can the process of decision making be sped up and consequently, the number of possible complications following accidents decreased.

The present paper presents an ana-lysis of legal regulations concerning

634 M. Chomoncik i wsp.

WstępPaństwo polskie starając się wywiązać

z konstytucyjnego obowiązku zapewnienia pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego na mocy Ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym utworzyło system Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM) [12]. W ramach systemu działają m.in. jednostki systemu, takie jak: szpitalne oddziały ratunkowe i zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego. Z syste-mem PRM współpracują służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Do służb tych należą między innymi pod-mioty Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (ksrg) mające na celu ochronę życia, zdrowia oraz mienia podczas walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne, ekolo-giczne i medyczne [8]. Do podmiotów tych zalicza się: jednostki Państwowej Straży Pożarnej, inne jednostki ochrony przeciwpo-żarowej włączone do ksrg, o których mowa w art.15 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej oraz inne służby, inspekcje, straże, instytucje, pod-mioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współpracować w akcjach ratowniczych [13]. Państwowa Straż Pożarna (PSP) na mocy ustawy o Państwowej Straży Pożarnej z dnia 24 sierpnia 1991r. to „zawodowa, umunduro-wana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja przeznaczona do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami” [11].

W art. 4 Ustawy o Państwowym Ratow-nictwie Medycznym czytamy: „jeżeli ktoś zauważył osobę znajdującą się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do sku-tecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do nie-sienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego” [12].

W udzielaniu pomocy osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowot-nego istotnym elementem jest czas [16]. Ważne jest, aby osoby udzielające pierwszej pomocy, ratownicy (w rozumieniu Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym) udzielający pomocy w zakresie kwalifiko-

wanej pierwszej pomocy oraz ratownicy medyczni podejmujący medyczne czynności ratunkowe działali według dobrze znanych i wystandaryzowanych procedur. Taki sposób postępowania będzie miał wpływ na szyb-kość podejmowanych decyzji dotyczących miejsca, sposobu i zakresu udzielanej pomocy, co w konsekwencji zmniejszy liczbę ewentualnych powikłań u osób po-szkodowanych.

W pracy dokonano analizy praktycznych aspektów wybranych procedur ratowniczych obowiązujących w PSP w oparciu o aktualne uregulowania prawne, dostępną literaturę i sytuację rzeczywistą.

Narażenie na substancje chemiczne powstałe w procesie spalania

Zgodnie z Ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 roku o Państwowej Straży Pożarnej do zadań PSP należy między innymi roz-poznanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń [11]. Wśród tych ostatnich wyróżniamy zagrożenia inne niż pożar i klęska żywiołowa, a więc zdarze-nia wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody (katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne), stano-wiące zagrożenie dla życia, zdrowia i mienia. Komendant Główny PSP w listopadzie 2012 roku ustalił zasady organizacji ratownictwa chemicznego i ekologicznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. W myśl tych zasad ksrg w zakresie ratownictwa chemicznego i ekologicznego obejmuje pla-nowanie, organizowanie i realizację działań ratowniczych niezbędnych do zmniejszenia lub likwidacji bezpośrednich zagrożeń stwa-

rzanych przez substancje niebezpieczne dla ludzi, zwierząt, środowiska lub mienia [17]. Substancja to w rozumieniu Ustawy Prawo ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku „pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działania człowieka. Substancja niebezpieczna to jedna lub więcej substan-cji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad a także substancja po-wstała w wyniku awarii” [14].

We współczesnym świecie substancje chemiczne towarzyszą nam na co dzień i są obecne wszędzie, np. w syntetycznych tkaninach, materiałach budowlanych, sprzę-cie AGD, samochodach, środkach czystości, środkach ochrony roślin, itp. Znanych jest około 6 milionów różnych substancji che-micznych, z czego 1/6 jest wykorzystywana komercyjnie [2]. W związku z tym na ryzyko wystąpienia kontaktu z niebezpieczną sub-stancją chemiczną narażony jest każdy czło-wiek. Dodatkowo podczas pożaru powstaje wiele innych niebezpiecznych dla organizmu substancji (tabela I).

Następstwa urazu będącego wynikiem pożaru mogą wynikać nie tylko z urazu me-chanicznego, ale również z bezpośredniego działania energii cieplnej (gorące gazy i/lub para wodna) oraz działania środków chemicznych w postaci: środków działają-

Tabela IPrzykłady produktów spalania [2-5].Examples of combustion by-products [2-5].

Produkt spalania MateriałTlenek węgla Większość materiałówCyjanowodór Wełna, bawełna, jedwab, poliuretanTlenki azotu Nitroceluloza, poliamidyChlorowodór Niektóre żywice poliestrowe, polichlorek winylu (PCV), węglowodory chlorowaneDwutlenek siarki Związki siarki, węgiel, olej mineralnyIzocyjaniany PoliuretanyAkroleina Produkty naftoweFosgen Polichlorek winyluAmoniak Poliamidy, wełna, jedwab, żywice fenoloweFluorowodór Teflon (politetrafluroetylen) i inne związki zawierające fluorKwas bromowy Komponenty zawierające brom

osoby udzielające pierwszej pomocy czy kwalifikowanej pierwszej pomocy działały według dobrze znanych i wy-standaryzowanych procedur, gdyż tylko taki sposób postę-powania będzie miał wpływ na szybkość podejmowanych decyzji, a w konsekwencji zmniejszy liczbę ewentualnych powikłań u osób poszkodowanych.

W pracy przedstawiono analizę uregulowań prawnych dotyczących procedur z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy w PSP w przypadku oparzenia chemicznego i za-trucia wziewnego. Zwrócono uwagę na potrzebę korelacji procedur opracowanych dla potrzeb ratownika uprawnio-nego do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy z procedurami, które powinny zostać opracowane dla potrzeb zespołów ratownictwa medycznego.

the management of chemical burn and inhalant intoxication in acute medical care procedures of the State Fire Service. It was observed that the procedures for rescue workers entitled to provide acute medical care should be correlated with the procedures for emergency medical teams.

635Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 8

cych ogólnie, miejscowo lub miejscowo i ogólnie [3].

Drogi wchłaniania substancji che-micznych

Ratownicy ksrg podczas działań ra-towniczych mają do czynienia nie tylko z poszkodowanymi narażonymi na działanie substancji niebezpiecznych, ale niejedno-krotnie sami są narażeni na działanie tych substancji. Substancje te wchłaniają się do organizmu różnymi drogami zaburzając jego funkcjonowanie [5]. Wchłanianie jest to proces przechodzenia substancji chemicz-nej ze środowiska zewnętrznego do układu krążenia, który może zachodzić na drodze: przezskórnej, wziewnej, pokarmowej i poza-jelitowej. Wchłanianie przezskórne odbywa się w większości przypadków na drodze dyfuzji biernej. W przypadku występowania skaleczeń skóry i ran oraz podwyższonej temperatury i zwiększonej wilgotności śro-dowiska wchłanianie przezskórne przebiega szybciej.

Wchłanianie drogą wziewną (inhalacyj-ną) odbywa się głównie na drodze dyfuzji. Ze względu na dużą powierzchnię układu oddechowego i niewielką grubość bariery powietrze-krew wchłanianie gazów i par przebiega na tej drodze bardzo szybko. Rodzaj substancji w dużej mierze decyduje o szybkości wchłaniania - szybkość wchła-niania się substancji dobrze rozpuszczal-nych w wodzie (np. eter, etanol) zależy od wielkości wentylacji, natomiast zwiększony przepływ krwi przez płuca (np. podczas zwiększonego wysiłku fizycznego, w stresie,

przy podwyższonej temperaturze otoczenia i/lub ciała) wpływa na przyspieszenie wchła-niania substancji źle rozpuszczalnych (np. etylen, cyklopropan). Wchłanianie substancji drogą pokarmową w przypadku pożarów, awarii i katastrof chemicznych ma mniej-sze znaczenie. odbywa się ono również na drodze dyfuzji biernej. Do wchłaniania drogą pozajelitową może dojść w przypadku dużych ran, prowadzących do przedostania się substancji niebezpiecznej bezpośrednio do krwiobiegu [3-7].

Praktyczne aspekty procedur ratow-niczych

Substancje niebezpieczne przedo-stające się do organizmu przez oparzoną skórę w wyniku oparzenia lub przez płuca w wyniku zatrucia wziewnego mogą wywo-ływać określone zmiany strukturalne i/lub czynnościowe w narządach lub układach (np. wątrobie, nerkach, układzie krążenia itp.). objawy kliniczne i następstwa działania substancji niebezpiecznych na organizm zależą od: czasu ekspozycji, stężenia oraz rodzaju substancji. Ratownik nie ma wpły-wu na stężenie substancji, która działa na poszkodowanego, ani na jej uszkadzające działanie. Może on natomiast wpływać na czas narażenia, od którego zależy ilość wchłoniętej substancji. Dlatego im szybciej osoba poszkodowana zostanie ewakuowana z miejsca niebezpiecznego oraz im szybciej niebezpieczna substancja zostanie usunięta z powierzchni skóry, tym mniejsza jej ilość będzie mogła niekorzystnie oddziaływać w określonych narządach czy układach. Jeżeli

osoby udzielające pomocy będą działały zgodnie z określonymi procedurami, to ich działania zostaną podjęte natychmiast.

W przypadku udzielania pomocy oso-bom narażonym na działanie substancji niebezpiecznej przygodny świadek ma bar-dzo ograniczone możliwości działania. Może jedynie w sposób bezpieczny usunąć sub-stancję niebezpieczną z powierzchni skóry i prawidłowo wezwać służby ratownicze. W sytuacji, kiedy miejsce, w którym znajduje się poszkodowany jest niebezpieczne (np. pożar) przygodny świadek powinien jak naj-szybciej wezwać pomoc, podając dokładny adres i czekać na przyjazd służb ratowni-czych w miejscu bezpiecznym. Zadaniem strażaków-ratowników, przygotowanych do działań w miejscu niebezpiecznym, jest odpowiednie zabezpieczenie terenu i jak najszybsza ewakuacja poszkodowanego ze strefy niebezpiecznej oraz wdrożenie odpowiedniego dalszego postępowania, zgodnie z procedurami obowiązującymi w PSP [2,18].

Ratownicy medyczni z jednostek PRM, po przekazaniu poszkodowanego przez ratowników z jednostek współpracujących z systemem, mają za zadanie kontynuować działania ratownicze w miejscu bezpiecz-nym zgodnie z aktualną wiedzą.

W art. 43 Ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycz-nym zapisano: „Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, standardy postępowania zespołu ratow-nictwa medycznego i kierującego, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną w zakresie medycyny ratunkowej” [12]. Dotychczas nie ogłoszono standardów dla potrzeb ratowni-ków medycznych.

Znane w ratownictwie pojęcie złotej

Rycina 2Procedura postępowania w przypadku zatrucia wziewnego [2].Inhalation poisoning management [2].

Rycina 1Procedura postępowania w przypadku oparzenia chemicznego [2].Chemical burns management [2].

636 M. Chomoncik i wsp.

godziny wprowadził dr R. Adams Cooley, który zauważył, że największe szanse (ok. 85%) na przeżycie po ciężkim urazie ma po-szkodowany, który trafił na salę operacyjną w ciągu godziny od powstania urazu. Złota godzina (sześćdziesiąt minut, trzy tysiące sześćset sekund) to czas, który odgrywa bardzo ważną rolę w przypadku udzielania pomocy poszkodowanemu [1,9]. Presja czasu rodzi pośpiech i emocje, sprawia, że może wzrastać liczba popełnianych błędów i niedokładność wykonywanych czynności, zwłaszcza, kiedy ratownik nie wie, nie pa-mięta, w jaki sposób ma postępować. W ratowaniu zdrowia czy życia liczy się każda sekunda, dlatego też, utrwalony wcześniej sposób postępowania będzie zmniejszał ilość popełnianych błędów, zwiększał szyb-kość i jakość udzielanej pomocy. Według J. Pacha w przypadku udzielania pomocy oso-bie narażonej na działanie niebezpiecznych substancji chemicznych „usunięcie skażonej substancji (szczególnie łatwo wchłaniającej się przez skórę) z powierzchni skóry i/lub skażonej odzieży i biżuterii jest działaniem tak samo pilnym jak zabiegi resuscytacyjne”. Czas ma również duże znaczenie w ewaku-acji poszkodowanego przez ratowników ze strefy zagrożenia w przypadku występowa-nia niebezpieczeństwa zatrucia wziewnego i oparzenia, np. podczas pożaru [6,7].

Procedury postępowania w przy-padku zatrucia wziewnego i oparzenia chemicznego dla ratownika ksrg

Pierwsze procedury postępowania w przypadku oparzenia chemicznego i zatrucia wziewnego dla potrzeb ratowników PSP i ksrg zostały opracowane w 1999 roku, a następnie zaktualizowane w roku 2004.

obecnie obowiązujące procedury zosta-ły zatwierdzone przez Komendanta Główne-go PSP i opublikowane w dokumencie „Za-sady organizacji ratownictwa medycznego w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym” w lutym 2013 roku. W opracowaniu okre-ślono standardy organizacji ratownictwa medycznego oraz udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy osobom, będącym w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przez ratowników jednostek ksrg, a także podmiotów z nim współpracujących [18].

Stworzenie procedur (algorytmiczne opi-sanie sposobu postępowania w określonej sytuacji) ma na celu pomóc ratownikowi w szybkim, skutecznym i efektywnym podjęciu działań adekwatnych do stanu poszko-dowanego zgodnych z aktualną wiedzą medyczną.

W opracowaniu przedstawiono proce-dury postępowania w przypadku oparzenia i zatrucia wziewnego (rycina 1 i 2).

Rozpoznanie miejsca zdarzeniaPierwszą czynnością, którą ratownik

musi przeprowadzić na miejscu zdarzenia jest jego szczegółowe rozpoznanie. Po-lega ono na: zabezpieczeniu ratowników, identyfikacji zagrożeń i liczby poszkodowa-nych, oceny potrzebnych dodatkowych sił i środków, ustaleniu mechanizmu zdarze-nia. Jeżeli istnieje podejrzenie obrażenia głowy i/lub kręgosłupa, ratownik powinien zastosować stabilizację odcinka szyjnego kręgosłupa. W sytuacji, kiedy miejsce jest

niebezpieczne, poszkodowanego należy ewakuować w miejsce bezpieczne i dopiero tam wdrożyć sekwencje medycznych dzia-łań ratowniczych.

Ocena stanu przytomnościW pierwszej kolejności ratownik ocenia

stan przytomności według skali AVPU (skala oceny przytomności: A - Alert, V - Verbal, P - Pain, U - Unresponsive).

Ocena drożności dróg oddechowych (A)Należy sprawdzić, czy w jamie ustnej

nie znajduje się ciało obce i ewentualnie je usunąć. Ratownik powinien zwrócić uwagę na sytuacje i objawy wskazujące na możli-wość oparzenia górnych dróg oddechowych, które w krótkim czasie mogą prowadzić do niedrożności dróg oddechowych. Zdarze-nia takie mogą mieć miejsce w przypadku: oddychania w zamkniętym pomieszczeniu, ewakuacji z dymu/ze strefy ognia, braku przytomności w strefie pożaru, narażenia na działanie pary wodnej.

objawami oparzenia górnych dróg od-dechowych są: zapach dymu w powietrzu wydechowym, oparzenia twarzy, przy-palone brwi lub włosy przedsionka nosa, oparzenia w jamie ustnej, plwocina pod-barwiona sadzą, objawy obrzęku górnych dróg oddechowych, w tym chrypka (może być wczesnym objawem narastającego obrzęku w drogach oddechowych: należy zapytać poszkodowanego, czy chrypka pojawiła się w wyniku zdarzenia), stridor (świszczący oddech), wskazujący na ciężki obrzęk dróg oddechowych, mogący do-prowadzić do niewydolności oddechowej i stanowiący bezpośrednie zagrożenie życia. W przypadku zaburzeń i/lub braku drożno-ści, w celu udrożnienia dróg oddechowych u poszkodowanego nieprzytomnego bez podejrzenia obrażenia kręgosłupa, należy odgiąć głowę i unieść żuchwę, natomiast u poszkodowanego nieprzytomnego z po-dejrzeniem obrażenia kręgosłupa należy wysunąć żuchwę [2,16].

Ocena oddechu (B)Ratownik ocenia: obecność odde-

chu, jego częstotliwość oraz charakter. W sytuacji stwierdzenia oddechu należy utrzymać drożność dróg oddechowych (u osoby głęboko nieprzytomnej rozważyć założenie odpowiedniego rozmiaru rurki ustno-gardłowej). Należy prowadzić tleno-terapię z zastosowaniem maski z workiem rezerwuarowym i przepływem tlenu 15 l/minutę, a w przypadku rozpoznania obja-wów obrzęku dróg oddechowych przepływ tlenu zwiększyć do 25 l/minutę. W przypadku

braku prawidłowego oddechu prowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową (RKo) zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji [2,16].

Ocena krążenia (C)Ratownik dokonuje pomiaru tętna,

oceniając jego częstotliwość, napięcie i miarowość. W przypadku zauważenia inten-sywnego krwotoku należy go natychmiast uwidocznić i zatamować stosując w miejscu krwawienia ucisk bezpośredni lub opatrunek uciskowy. W przypadku masywnego krwo-toku, jako ostateczność zastosować opaskę zaciskową powyżej miejsca krwawienia, na udzie lub ramieniu w zależności od miejsca krwawienia.

Wywiad ratowniczyRatownik przeprowadzając wywiad z

poszkodowanym zwraca uwagę na ob-jawy, takie jak: ból, pieczenie, duszność, zaburzenia przytomności i świadomości w strefie pożaru, pyta o narażenie na działanie pary wodnej, oddychanie w zamkniętym pomieszczeniu, itp.

Ocena poszkodowanego pod kątem istniejących obrażeń i dolegliwości

Ratownik powinien dokonać oceny koloru skóry pod kątem stopnia oparzenia. W przypadku oparzenia pierwszego stop-nia skóra ma kolor czerwony. oparzenie drugiego stopnia powoduje zabarwienie czerwone skóry z białymi plamami. opa-rzenie trzeciego stopnia sprawia, że skóra jest perłowo biała i/lub zwęglona i następuje uszkodzenie receptorów czuciowych, co wiąże się z brakiem czucia i bólu. Ponadto pewne kwasy powodują charakterystyczne zabarwienie strupów martwiczych (tabela II) [10,15]. Ratownik powinien zwrócić uwagę na szereg dolegliwości zgłaszanych przez poszkodowanego, a w szczególności na: objawy obrzęku dróg oddechowych (przy oparzeniu dróg oddechowych), objawy wstrząsu hipowolemicznego (szczególne przy rozległych oparzeniach), wychłodzenie (szczególne przy rozległych oparzeniach), możliwość zatrzymania krążenia (zwłasz-cza w przypadku porażenia prądem elek-trycznym, dlatego każdy poszkodowany porażony prądem elektrycznym powinien trafić do szpitala).

Wdrażanie postępowania adekwatne-go do dolegliwości i obrażeń stwierdzo-nych u poszkodowanego

Ratownik musi pamiętać o [2]:- mechanicznym usunięciu substancji

stałej z powierzchni skóry,

Tabela IIKolor strupów martwiczych w zależności od rodzaju substancji niebezpiecznej [6].Colour of necrotic escarps depending on the type of hazardous substance [6].

Substancja niebezpieczna Kolor strupów martwiczych

kwas solny białykwas azotowy żółtykwas siarkowy zielonoczarny lub ciemnobrązowy

kwas chlorowodorowy żółtobrązowykwas trichlorooctowy białykwas fluorowodorowy szare lub brązowe

637Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 8

- nie usuwaniu odzieży na siłę, lecz rozcięciu jej wokół spalonych fragmentów, które ściśle przylegają do skóry),

- przy spłukiwaniu wodą substancji che-micznych uważać, aby woda nie spływała po nieuszkodzonej części ciała,

- jak najszybszym usunięciu skażonej substancji (szczególnie łatwo wchłaniającej się przez skórę) z powierzchni skóry i/lub skażonej odzieży i biżuterii (jest to tak samo ważne jak zabiegi resuscytacyjne),

- założeniu opatrunku hydrożelowego na powierzchnię oparzoną, a w przypadku braku opatrunku hydrożelowego założenie opatrunku jałowego,

- ułożeniu poszkodowanego w pozycji półsiedzącej,

- wdrożeniu wstępnego postępowania przeciwwstrząsowe w przypadku występo-wania objawów wstrząsu hipowolemicznego (poszkodowany blady, spocony, zaburzenia świadomości, oddech przyspieszony, tęt-no przyspieszone, słabo wyczuwalne na tętnicy promieniowej, nawrót kapilarny >2 sekund),

- termoizolacji pacjenta,- regularnej ocenie funkcji życiowych

i wdrożeniu postępowania adekwatnie do stanu poszkodowanego,

- wsparciu psychicznym w przypadku osób przytomnych.

Ze względu na zakres swoich kompe-tencji ratownik uprawniony do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy może mieć duży problem z utrzymaniem drożności dróg oddechowych w sytuacji szybko rozwijające-go się obrzęku górnych dróg oddechowych. Przyrządowe techniki udrożnienia dróg od-dechowych, takie jak intubacja dotchawicza lub tracheostomia, które w tej sytuacji są zabiegami bezpośrednio ratującymi życie, leżą poza jego kompetencjami. Natomiast zastosowania rurki ustno-gardłowej, maski krtaniowej czy rurki krtaniowej w sytuacji obrzęku górnych dróg oddechowych może być nieskuteczne. Sytuacja jest szczególnie trudna, gdy na miejscu zdarzenia nie ma jeszcze zespołu ratownictwa medycznego i w krótkim okresie czasu jeszcze go nie

będzie. W takiej sytuacji czynnością ratującą życie może okazać się podjęcie przez kie-rującego działaniami ratowniczymi decyzji o ewakuacji poszkodowanego na spotka-nie z zespołem ratownictwa medycznego lub do najbliższego Szpitalnego oddziału Ratunkowego.

WnioskiDzięki procedurom ratownicy ksrg pew-

niej i szybciej podejmują działania z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy. Jeżeli dołączymy do tego doskonalenie umiejęt-ności praktycznych w ramach kształcenia ustawicznego (doskonalenia zawodowego) oraz konieczność odnawiania uprawnień z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy, można stwierdzić, że ratownicy ksrg są dobrze przygotowani do niesienia pomocy poszkodowanym i stanowią mocne ogniwo w łańcuchu ratunkowym. Ratownik, który posiada wiedzę i umiejętności w zakre-sie procedur postępowania w różnych sytuacjach podejmie działania ratunkowe przestrzegając sekwencji danej procedury, będzie opanowany i skuteczny. opanowa-nie ratownika podczas udzielania pomocy poszkodowanemu jest również ważnym elementem wsparcia psychicznego, które stanowi integralną część działań ratowni-czych podejmowanych przez wszystkich ratowników.

Autorzy są przekonani, że logiczne, pro-ste algorytmy ułatwią podjęcie trafnych dzia-łań niejednemu ratownikowi w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia zwłaszcza, że sytuacjom tym towarzyszy stres. Procedury powinny podlegać ewaluacji i ustawicznemu doskonaleniu, co z pewnością przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa osób poszkodowanych, zmniejszy liczbę powikłań i wpłynie na jakość życia osób, które były ofiarami zdarzeń. Istnieje potrzeba korelacji procedur opracowanych dla potrzeb ratowni-ka uprawnionego do udzielania kwalifikowa-nej pierwszej pomocy z procedurami, które powinny zostać opracowane dla potrzeb zespołów ratownictwa medycznego.

Piśmiennictwo1. Brongel L.: Złota godzina - czas życia, czas śmier-

ci. Krakowskie Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2007.

2. Chomoncik M.: Zeszyty edukacyjne z zakresu kwa-lifikowanej pierwszej pomocy dla ratowników KSRG. Wydawnictwo NOVA SANDEC, Nowy Sącz 2013.

3. IPCS/OECD/UNEP/WHO: Aspekty zdrowotne awarii chemicznych. OECD Environment Monograph No. 81, UNEP IE/PAC Technical Report No. 19, Paryż 1994.

4. Kowalczyk M., Rump S., Kołaciński Z.: Medycyna katastrof chemicznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.

5. Kucharczyk A.: Zagrożenia chemiczne w pracy strażaka. Przegląd Pożarniczy 2011, 12, 14.

6. Pach J. (red.): Klinika ostrych zatruć dla ratowników medycznych. Wydawnictwo Naukowe PWSZ w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2011.

7. Pach J., Groszek B. (red.): Wybrane problemy zagrożeń chemicznych dla ratowników medycznych. Wydawnictwo Naukowe PWSZ w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2012.

8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego sys-temu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. 2011, nr 46, poz. 239).

9. Stafford P. W., Blinman T.A., Nance M.L.: Prak-tyczne wskazówki dotyczące oceny stanu dziecka po urazie i wstępnego postępowania. Medycyna Praktyczna Chirurgia 2004, 1, 7.

10. Strużyna J.: Wczesne leczenie oparzeń. Wydawnic-two Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.

11. Ustawa o Państwowej Straży Pożarnej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. 2009, nr 12, poz. 68 z późn. zm.).

12. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 r. (Dz.U. 2006, nr 191, poz. 410 z późn. zm.).

13. Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. 1991, nr 81, poz. 351 z późn. zm.).

14. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwiet-nia 2001 r. (Dz. U. 2001, nr 62, poz. 627).

15. Wardrope J.: Leczenie ran i oparzeń. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1995.

16. Wytyczne resuscytacji 2010. Polska Rada Resuscy-tacji, Kraków 2010.

17. Zasady organizacji ratownictwa chemicznego i ekologicznego w krajowym systemie ratowniczo - gaśniczym. Warszawa 2012. Dostępne on-line: http://www.straz.gov.pl/page/file.php?id=34375 (dostęp 10.05.2013).

18. Zasady organizacji ratownictwa medycznego w kra-jowym systemie ratowniczo - gaśniczym. Warszawa, 2013. Dostępne on-line: http://www.straz.gov.pl/page/file.php?id=34375 (dostęp 10.05.2013).