Ontdekkingstocht

Archeon

Zwerf door de prehistorielekker la

ng

Kom dichtbij de Romeinenhigh-t

ech

Duik de middeleeuwendiep door

10. Romeinse Poort 11. Romeins woonhuis 12. Romeinse kruidentuin 13. Kalender 14. Jupiterzuil 15. Tempel van Nehalennia 16. Forum 17. Rostra 18. Waterput 19. Zonnewijzer 20. Romeins vrachtschip Zwammerdam 21. Hijskraan 22. Badhuis 23. Arena 24. Herberg 25. Triclinium 25a. Cubicula

1. Kamp van de jagers- verzamelaars 2. Boomstamkano’s 3. Lineaire Bandkeramiek 1ste boeren 4. Trechterbeker cultuur 5. Hunebed 5a. Keitrekken 6. Bronstijdboerderij 7. Bronsgieterij 8. Heiligdom van Bargeroosterveld 8b. Grafheuvel 9. Terpboerderijen

Romeinse Tijd12 voor Chr. - 406 na Chr.Trajectum ad Rhenumrond 150 na Chr.

Bronstijd2000 - 800 voor Chr.

Romeins MuseumArcheologiehuis

Late Middeleeuwen1000 - 1500 na Chr.Gravendam rond 1350 na Chr.

Vroege Middeleeuwen406 - 1000 na Chr.Dorestad rond 800 na Chr.

IJzertijd800 - 12 voor Chr.

Entree

Parkeren

EntreeWinkel

Camping

1

2

3

45

6

7

8b

8

5a

9

12

10

13

14

15

16

18

17

11

19

21

20

23

22

24

25

25a

D

G

H

H

26a 26b

26

29

36

3033

3437

38

39a

31

32

27

28

35

10

4746

45 44

41

40

39

42

43

A

F

B

E

C

I. De Prehistorie III. De Middeleeuwen

Overige

MesolithicumMidden Steentijd8800 - 5300 voor Chr.

Welkom in Archeon

II. De Romeinse Tijd

NeolithicumNieuwe SteentijdTrechterbekercultuur 3500 - 2000 voor Chr.

NeolithicumNieuwe SteentijdDe eerste boeren 5300 - 4300 voor Chr.

26. Hutkom uit Rijnsburg 26a. Schuur van Dorestad 26b. Halfopen werkschuur uit De Woerd, Valkenburg ZH 27. Huis van de visser 28. Huis van de imker 29. Geitenstal 30. Werkplaats van de tinnegieter 31. Werkplaats van de mandenvlechter 32. De Dam 33. Huis van de hout- en beenbewerker 34. Huis van de herder 35. Galgenveld 36. Schuttersveld 37. Smidse 38. Stallen 39. Markt 39a. Marktkramen 40. Huis van de Schrijnwerker 41. Huis van de Schoenmaker 42. Klooster 43. Middeleeuwse kruidentuin 44. Huis van de wever/valkenier 45. Huis van de barbier/ chirurgijn 46. Huis van de bakker 47. Huis van de pottenkoopman

A. Educatieve RuimteB. SpeelweideC. Romeinse Castellum MuurD. DoolhofE. KantoorF. VlotG. CampingH. BHV verzamelplaatsI. Zwammerdam Restauratiewerf

I

De Middeleeuwen406 - 1500

De Romeinse Tijd12 v.Chr. - 406

De Prehistorie8800 - 12 v.Chr.

ArcheologiehuisRomeins museum

Romeinse Herberg Met Romeinse horeca

Prehistorie BekijkdeplattegrondvanArcheon.

1.TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeprehistoriehoort.

Prehistoriebetekentvoordegeschrevengeschiedenis.Indeoudesteentijdleefdendemensenalsgrootwildjagers,leerdenvanhetvuurgebruikmakenenmaakteno.a.vuurstenengereedschappen.Deoudesteentijdvan300.000voorChr.tot8.800voorChr.wordtookwelPaleolithicumgenoemd.

InArcheonbegintdeprehistorieindemiddensteentijd,demensenlevennogvandejacht.Demiddensteentijdvan8800-5300voorChr.wordtookMesolithicumgenoemd.

Hiernakomtdenieuwesteentijdvan5300-2000voorChr.Daarnademetaaltijden,debronstijdvan2000-800voorChr.endeijzertijdvan800-12voorChr.

Deprehistorieisduseenlangeperiode,300.000voorChr.totongeveerhetjaar0 2. Arceeropdetijdbalkdeprehistorieenzeteenlijnbijnu.

TussendenulijnendeprehistorieliggendusalleanderetijdenvandeRomeineninde1eeeuwnaChr.totaande21eeeuwvannu.

LoopvanafdeingangvanArcheonnaarhetkampvandejagers-verzamelaarsindeMiddenSteentijd.

Rond10000v.Chr.washeteindevandelaatsteijstijd.Nederlandwasdichtbebostmetveelmoerasgebieden.Menleefdevandejacht,devisserijenhetverzamelenvankruidenenplanten.Menwoondeinkampementenopdeplekwaarineenbepaaldseizoenhetmeestevoedseltevindenwas.Alleswatnodigwaswerddoordemensenzelfgemaakt.Vanvachtenvandierenwordtkledinggemaaktzelfsvangrasenboombast!

3.Aanhetwoordsteentijdkunjealafleidendatsteeneenbelangrijkmateriaalwasindeprehistorie.Omwelkesteensoortgaathethier.

A.Hunebedsteen B.Vuursteen C.Kalksteen

HetEngelsewoordvoordezesteenisFlintstone.Hetiseenkeihardesteensoortwaarvanscherpegereedschappengemaaktkunnenwordenzoalsmessen,boortjes,schrapertjesomhuidentebewerken,pijlpuntenenspeerpunten.

-300.000 -250.000 -200.000 -150.000 -100.000 -50.000 0 50.000

4. Schrijftweevoorwerpenopwaaraanjekuntziendatvisvangstbelangrijkwas.

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Loopverdernaardeboerderijvandeeersteboeren.Hierbegintdenieuwesteentijd,dezemensenlevenalsboerenenwonenopeenvasteplek.Denieuwesteentijd5.300voorChr.tot2000voorChr.wordtookwelNeolithicumgenoemd.

DeeersteboerenvanNederlandwoondeninLimburgopvruchtbarelössbodemwaarzegewassenverbouwden.Zijwoondeningroteboerderijenwaarmeerderefamiliesbijelkaarwoonden.

5.ZetdeletterBinhetvakjevandeboerderijvandezeeersteboeren.

Dezeeersteboerenmaaktengebruikvangebakkenklei,aardewerkvoorkookpottenenvoorraadpotten.

Deeersteboerenmaaktenbijzondereversieringenophunaardewerk.Ditaardewerkwordtbandkeramiekgenoemd.

6.Bekijkdeversieringopdeboerderijgoed.Tekendezeversieringnaophetaardewerkvandezeboeren.

Bekijkdeboerderijvanbinnenenvanbuitengoed.

7.Noemvierdingenwaaraanjekuntziendatdebewonersvandezeboerderijnietmeerrondtrokkenzoalsdejagersverzamelaarsvandeoudeenmiddensteentijd.

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

Loopverdernaardeboerderijvandehunebedbouwers.Dezemensenmaaktenaardewerkenpottenindevormvaneentrechter.Ditvolkwordtookweltrechterbekervolkgenoemd.

8.Welkeaardewerkenpothoortbijdezeboeren?

A B C

DestenenvaneenhunebedzijntijdenseenijstijddoordegletsjersinNederlandterechtgekomen.IndeprovincieDrenthekunjenogzo’n50hunebeddenvanditvolkbekijken.Hunebeddenzijngrotestenenmonumenten.Deheuvelvanaardedieoverhethunebedheenlagismeestalverdwenen.

9.Waarvoorwerdeenhunebedgebruikt?

A. Grotwoning B.Bed/slaapkamer C.Grafkamer

Naasthethunebedkunjezienhoeeengrotesteenversleeptkanworden.

AanheteindevandesteentijdkwamendeeerstekoperenvoorwerpenNederlandbinnen.Metdeuitvindingvanbrons(eenmengselvankoperentin)begintereennieuweperiode.Debronstijdduurtvan2000tot800voorChr.

Loopnaarhetbronstijderfmetschuurendewoon/stalboerderij.

10.ZetletterAinhetvakjevandeboerderijZetletterBinhetvakjevandeschuur

Indebronstijdboerderijwoondenmensenendierensamenondereendak.Erkondenwelzo’n30runderenindeboerderijstaan,wellekkerwarm!Demensenleefdenvangewassenophetlandenhethoudenvandieren.

Bronsisergkostbaar,vuurstenengereedschappenblijvendaaromookingebruik.Bronswordtgemaaktvankoperentin,dezegrondstoffenzittennietindeNederlandsebodem.ErwarenalhandelswegendoorheelEuropaomproductenenmaterialentevervoeren.

11.Watiseenvoordeelvanbronsbovenvuursteen?

A. MateriaalkanwordenhergebruiktdoorhetomtesmeltenB.BronswordtnietbotC.Bronsisoveraltevinden

Uitdebronstijdzijnveelvondstengedaanwaarvanmendenkdathetofferszijn.Ookdehoutenconstructievanpalenbijheterfzoueentempeltjekunnenzijngeweesthoehetprecieszitmetbijgeloofofdebetekenisvandit‘tempeltje’wetenweniet.

Opdeakkerswerdvoedselzoalsgranenengroentesverbouwd.Ookvlaswerdverbouwd.Vlasiseenplantdieindestengellangevezelsheeftwaarlinnendradenvangemaaktkunnenworden.Vandezedradenwordtlinnenstofgeweven.

12.Welkdierlijkmateriaalwordtnaastlinnengebruiktvoorhetwevenvanstoffen?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Loopnaardelaatstetweeboerderijenvandeprehistorie.Dezeboerderijenhorenbijdeijzertijd.Deijzertijdduurtvan800tot12voorChr.

Langsdekustwerdenijzertijdboerderijenopzelfgemaakteheuvelsgebouwd.Zo’nheuvelwordteenterpgenoemd.Dekweldersrondomdeterpenoverstroomdeneenpaarkeerperjaar

13 Waaromgingboerenopterpenwonen?Erzijntweegoedeantwoorden!

A. Erwasveelgrasvoordekoeienindekweldersronddeterpen. B. Erspoeldenvaakgrotestukkenijzeroeraandiedeboerenomsmoltentotijzer. C. Opdeterpenwasmenveiligvoorhethogezeewater. D. Deboerenkondenopgegravenvuurstenengebruikenomboerderijentebouwen.

Bijdeijzertijdboerderijenkunjewaarschijnlijkijzeroervinden.Vanijzeroerkunjeijzermaken.

14. Hoemaaktemenindeijzertijdvanijzeroerijzer?Schrijfdelettersvandezinnenindejuistevolgordeop.

A. Meteenblaasbalgwerdhetijzerertsverhit. B. Naverhittingmaaktemenvan

ijzergereedschapofwapens.C. Brokkenijzeroerwerdenineenvuurgeroosterdtotijzererts.D.Naafkoelingvandeovenhamerdemenhetijzerschoon.E.Brokjesijzerertswerdenmethoutskoolineenovengeladen.

Dejuistevolgordeis:

____________________________________________________________________________________

Vuurwasindeprehistorieergbelangrijk.Demogelijkhedenvanvuurzijnveelzijdig,vuurgeeftwarmteenlicht,zorgtvoorveiligheidenjekuntervoedselmeebereiden.Doorderookkanvlees,visofhuidengerooktwordenenhethoudtdemuggenweg.Ookdeasendehoutskoolwordengebruikt.

Misschienkunjezelfproberenopeenprehistorischemaniervuurtemaken!Vuurmakenmetvuursteenwerktalsvuursteentegenijzergeslagenwordt,danontstaanervonkjes.IJzerenvoorwerpenomvuurtemakennoemjevuurslagen.Devonkjeswordenopgevangenopietswatsnelgaatbrandenofblijftgloeien.

15. Zetdevolgendemanierenomvuurtemakenindejuistevolgordevantijd.Dusvanlangnaarminderlanggeleden.

A. Meteenvuurslageneenvuursteen. B. Doorwrijvingvanhoutophout. C. Doornatuurbijvoorbeeldbliksem.Dejuistevolgordeis:

____________________________________________________________________________________

16. Deprehistorieiseenlangeperiode,arceeropverschillendemanierendevolgendetijdenvandeprehistorie.

A. Middensteentijd8800-5300voorChr. B.Nieuwesteentijd5300-2000voorChr. C.Bronstijd2000-800voorChr. D. IJzertijd700-12voorChr.

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1000

In12voorChr.kwamendeRomeineninNederland.ZijkondenlezenenschrijvenenbeschrevenhoeNederlanderinhunogenuitzag.Detijdvoordegeschrevengeschiedenis(deprehistorie)wasvoorbij.

17.Schrijfdevolgendelettersonderdejuistetijd

A. SchrijfletterNvoorNomadischbestaanofVvoorvastewoonplaats B. SchrijfeenValservuursteengebruiktwordt. C. SchrijfeenAalseraardewerkgebruiktwordt. D.SchrijfJ-VvoorjagersverzamelaarsenBvoorboeren E.Schrijfhetwoordonderdejuistetijd:vuurslag,koperentin,kookzak,hunebed

Vraag Midden Steentijd Nieuwe Steentijd Bronstijd IJzertijd

A

B

C

D

E

Romeinse TijdBekijkdeplattegrondvanArcheon.

1. TrekeenlijnomhetdeelvanArcheondatbijdeRomeinsetijdhoort.(Ziepag2)

LoopnaardehoutenmuurdiehetRomeinse‘castellum’(Latijnvoorfort)beschermt.KlimopdemuurenbekijkdeRomeinsegebouwen.

Jestaatnuopdemuurvan‘TrajectumadRhenum’.DitisLatijnvoor‘oversteekplaatsaandeRijn’.Hetleveninditstadjespeeltzichafrond150naChr.

DeRomeinenwaren2000jaargeledenhetmachtigstevolkvanEuropa,zekwamenoorspronkelijkuitItaliëenveroverenvelelanden.

2. Schrijfdelettersvandefoto’sopdejuisteplaatsindeplattegrond

Tussen12voorChr.en406naChr.IshetzuidelijkedeelvanhethuidigeNederlanddoordeRomeineninbezitgenomen.DeRomeinennoemdeditGermaniaInferior.

3. ArceerindetijdbalkdeRomeinsetijd.

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

Degrens(limes)lieplangsdeRijn.Langsdegrenswerdenfortengebouwd.IndezefortenzatenBataafsesoldatendiedeRomeinenhielpen.InAlphenaandenRijnstondhetfortAlbanianae.

A B C D E

4. SchrijfdeletterAvanAlbanianaeindejuistecirkelopdekaart.

Tip:MatiloishethuidigeLeidenenTrajectumhethuidigeUtrecht.

Loopnaarhetforum,ditisdemarkt,eencentraleplekopeenkruisingindeRomeinsestad.Hetforumiseenverzamelplaatsvoormensen,eriseenmarktmetkraampjeswaarspullenverkochtworden,eenwaterputwaardemensenhunwaterhalenenerwordentoesprakengehouden.DeRomeinenbrachtenallerleiproductenendierenmeediedemensenhiernognietkendenzoalskippen,pauwenofkruidenzoalsbasilicumentijm.DeRomeinenhieldenvanstructuurinhunsamenlevingmaarookinhunbouwstijlenaanlegvanwegenensteden.Ziejehoerechtdewegenzijnenhoesymmetrischdegebouwen!

DeRomeinenbetaaldenalmetgeld,zijhaddenmuntenmetafbeeldingenvandekeizers.

VoorhetbadhuisziejekraampjesenerlooptvastergenseenRomeinsesoldaatrond.

Delegionairszijndevoetsoldaten,methunbepakkinglegdenzijenormeafstandenafommethunlegergebiedenteveroveren.

5. Schrijfdenamenvandeuitrustingvandesoldaatindejuistevakjes.

Loophetbadhuisinenzoekdeplattegrondop.

DeRomeinengingennietalleennaarhetbadhuisomschoontewordenmaarookomanderemensenteontmoeten.EenbelangrijkeuitvindingvandeRomeinenwasdevloerverwarming.

Achterinhetbadhuiswerdenhetwaterendeluchtverwarmd.Zoekdeplattegrondopinhetbadhuis

6.Hoeveellauweenwarmedelentelthetbadhuis.

ZoekinhetbadhuisdeRomeinsetoilettenop.Diezagenerandersuitdanonzetoiletten.Zewarenvansteenofvanhout.Doorhetgeultjeindevloerstroomdewaterzodatjeallesweerkonschoonmaken.

7. WaaromhebbendeRomeinsetoilettendezevorm?

A.Zokondendeslavinnendetoilettenmakkelijkerschoonmaken B.Jekoneenstokmeteensponsdoorhetgatheenstekenenjezelfschoonmaken C.Nietalleenmannen,maarookjongetjeskondenzomakkelijkplassen D.Desoldatenkondenzohunzwaardenensperenveiligopbergen

AandekledingkonjerangenstandvandeRomeinenaflezen.OokkonjeaandekledingzienofjeinheemswasofdatjeRomeinsburgerwas.Detogawaseenlangedoekmetveelkostbarestofdierondhetlichaamgewikkeldwerd.Dezewerdalleengedragendoorderijke,gegoederomeinseburgers.Demeestegewonemannenzoalsambachtsliedendroegeneentuniek.Devrouwendroegeneenlangetuniekeneenpalla,ditwaseenomslagmanteloverdeschouderensomsoverhethoofd.

8.Schrijfdenamenvandekledingonderhetplaatje.

Verlaathetbadhuisenloopdearenabinnen.DeRomeinenwarengekopgladiatorengevechten.Devoorstellingenwarenvaakgratis.Hetgevechteindigdemeestalmetdedoodvaneenvanbeidegladiatoren.DebekendstearenaishetColosseuminRome.HetgrondvlakvanhetColosseumisniethelemaalrond.Alsjeereenkruisinzetisdelengte188meterendebreedte156meter.

9. Watbetekenthetwoord‘arena’?

A.Speelplaats B.Plaatsmetzand C.Martelplaats D.Offerplaats

VerlaatdearenaenloopnaarhetRomeinseschipdatlinksvandeingangvandearenaligt.

10a. WatisdelengteendebreedtevanhetRomeinseschipdatbijZwammerdam(indebuurtvanAlphenaandenRijn)isgevonden?

Lengte: meter

Breedte: meter

10b. Maakeentekeningvanhetschipmeteenzeilerop.Tekenookhoeergestuurdkonworden.

Tip:kijknogeveninhetbadhuisomeenmodelvanhetschiptebekijken!

LoopnaardetempelvanNehalennia.Indeloopvandemiddagisereenofferceremoniebezig.Erwordendanallerleioffersaandegodingebracht.DegodinwaseenplaatselijkegodindiedemensenuitZeelandvereerdenvoordatdeRomeinenhungebiedveroverden.DeRomeinennamendezegodinopinhunmeergodenstelsel.

11a. Schrijfdetekstoverdieopdesteenbijdeingangvandetempelstaat.

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________ 11b. Omcirkelindezetekstdenaamvandegodin.

11c.Bekijkhetbeeldvandegodinindetempel.Ditisdegodinvande

A. Dood B. Wijsheid C. Hemel D.Vruchtbaarheid

LoopnaardezuilmetdegodJupitererop.Jezietdezegodookopdefoto.Ditisdebelangrijkstegod,deoppergod.Jupiteristeherkennenaandebliksemschichten.HijbeschermtalletempelsvanhetRomeinserijk.

DeRomeinenhebbenveelgoden.Dezegodenkunjeherkennenaandevoorwerpendiezebijzichhebben.

12.Verbinddegodenmethunvoorwerpenviapijltjes

Neptunes,godvandezee uil Venus,godinvandeliefde drietand Minerva,godinvandewijsheid duif

LoopdoordepoortnaarhetRomeinsewoonhuis.Binnenkunjeschilderijenvansteentjesaandemuurzienhangen.

13a. Watisdenaamvanzo’nschilderij?

A. Ets B. Aquarel C. Mozaïek D. Litho

13b.Noemhetberoepvandebewonervanhetlinkerdeelvandithuis.

____________________________________________________________________________________

DeRomeinenschreveninLatijn.Vanafhun7ejaargingenjongensnaarschoolwaarzijleerdenlezenenschrijven,meisjesgingenalophun12etrouwen.Erwerdgeschrevenopplankjesmetwas.Meteenstaafjevanmetaalofhout,eenstilus,werdindebijenwasgekrastomteschrijven.ZoalsjeopdeherbergkuntzienkendendeRomeinenookalgraffiti.

Loopinderichtingvanhetbadhuisendeherberg.AanjerechterhandziejeeenzonnewijzermetRomeinsecijfers.

14a. SchrijfdeRomeinsecijfersopdejuisteplaatsindezonnewijzer.

14b.HoeschrijfjedevolgendeArabischecijfersinRomeinsecijfers?

50 ____________ 500 ____________

100 ____________ 1000 ____________

hethuidigejaar ____________

LoopnaardedoolhofnaastdeRomeinseherberg.

15.WelkRomeinscijferstaatopdepaalmiddeninhetdoolhof?

________________________________________________________________________

Loopomdeherbergheen.Erstaanverschillendetekstenopdemuren.Zoekdetekstvandefotoop.

16a.Welkwoordhoorterbovendezeteksttestaan?

________________________________________________________________________

16b.WatisdebetekenisvanditLatijnsewoord?

A. Gastenverblijf B. Ziekenhuis C. Badhuis D. Kazerne

Aanheteindevandemiddagkunjeindearenaeengladiatorengevechtbekijken.MisschieniserookeengroepRomeinsesoldatenaanwezig.

OpdefotoziejehetTweedeLegioen(LEGII)vaneenRomeinsekeizer.

17.Welkekeizerisdat?

A.Nero B.Augustus C.MarcusAurelius D.Hadrianus

Tip:letopdelaatstedrielettersopdevlag.DeRomeinenschrijveneenVinplaatsvaneenU.

18. MaakdepuzzeloverdeRomeinseTijdinArcheon.

11

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Horizontaal:1 Romeinsfort2 Iemanddievoortoeschouwersgaatvechten3 Gebouwwaarmensenzichwassenenlatenmasseren4 Romeinsstadion5 Romeinsegodinvandevruchtbaarheid6 RomeinsegrenslangsdeRijn7 EersteRomeinsekeizer8 Instrumentomdetijdtemeten9 Schilderijvansteentjes10 LatijnvoorRijn oplossingpuzzel:Verticaal: 11 LatijnvoorAlphen(aandenRijn) _________________________________________

MiddeleeuwenBekijkdeplattegrondvanArcheon.

1. TrekeendikkelijnomhetdeelvanArcheondatbijdemiddeleeuwenhoort.(Ziepag2) Tip:datzijndenummers26totenmet47opdekaart.

Indevroegemiddeleeuwenontstondendorpenensteden,vaakopkruisingenvanrivierenenwegen,opplekkenwaarjemakkelijkmetjehandelswaarkonkomenperbootofmetpaardenwagen.Bijdezemarktplaatsengingenmensenwonenenwerken.Erontstondendorpendieuitgroeidentotsteden.

Startjewandelingdoordemiddeleeuwenbijnummer26vandeplattegrond.Zo`noudestadinNederlandisWijkbijDuurstede(bijUtrecht)indevroegemiddeleeuwenheettedezestadanders.

2. HoeheettedestadwaardezeschuurgestaanheeftIndemiddeleeuwen?

______________________________________________________________

Dezestadisindevroegemiddeleeuwenrond850eenaantalkerenaangevallendoorVikingen.DeVikingenkwamenuitScandinavië.MetVikingschepenmaaktenzijgrotezeereizenenzettenvoetaanwalinheelEuropa,RuslandenAmerika,omhandeltedrijvenennieuwegebiedenteveroveren.Ohja...datvandiehoornsopdehelmenisechteenfabeltje,jekuntwelgoeddrinkenuitzo’nhoorn.

Bijdevroegemiddeleeuwenhorendejaartallen400tot1000.Bijdelatemiddeleeuwenhorendejaartallen1000tot1500.

3a.Arceerindetijdbalkdevroegemiddeleeuwen. b.Arceerindetijdbalkdelatemiddeleeuwenopeenanderemanier.

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000

Wanneererveelmensenbijelkaargaanwonenineenstadiservanallesnodigaanvoedsel,bouwmateriaal,huisinrichting,kledingenz.Erontstondenverschillendeberoepen.IndeDamstrate,eigenlijkderandvandestad,woondendeambachtliedendieruimtenodighaddenzoalsherders,vissersenboeren.Ookdeberoependieoverlastzoalsstankofherrieveroorzakenwoondenhier.

LoopdeDamstratevanGravendamin.Linksenrechtsziejeverschillendehuisjesstaan.Dezehuisjeshorenbijdelatemiddeleeuwen.

4a.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.

b.Schrijfdeberoepenonderdefoto’s.

Tip:gebruikdeplattegrond!

Deschutterijwasindemiddeleeuweneensoortburgerwacht.Zijbeschermdenhetdorpofdestadbijeenaanval.Meteenbeetjegelukkunjeophetschuttersveldproberenofjijlidkanwordenvandeschutterij.

5. Hoevaakhebjehetbordgeraakt?Noteerjescore.

___________________________________________

LooptussendehuisjesvandeDamstrateoverdeDamnaarhetkleinegebouwtjemetdeschoorsteen(nr37)

6a.Watishetberoepvandeambachtsmanvandezewerkplaats? ______________________________________________________________

Omijzertebewerkenmoethetvuurergheetzijn.

b.Watgebeurteralsjeermetdegroteblaasbalgluchtbijblaast?

A. Vuurwordtkouder B. Hetijzerwordtluchtiger C. Hetvuurwordtheter

Achterdesmidseisdestal

7. Noemdriedierendieinenomdestallenleven.

______________________________________________________________

A B C D E

Indemiddeleeuwenisdekoninghetbelangrijkst.Daaronderkomenhertogen,gravenenheren.Zijhelpendekoningenbezittengrotestukkenland.Hetgewonevolkbestaatuitvrijemannenzoalsdekoopliedenenambachtslieden.Zijbetaleninditstadjebelastinginruilvoorstadsrechten.Slavenenhorigenwarenhetlaagstinrangenstandvandemiddeleeuwen.

LoopnaardemarktendeHeerestraat,derijkestraatvanGravendam.

8.Schrijfdelettersvandeberoepenindejuistevakkenvandehuizen.

BekijkheteerstehuisaanderechterkantvandeHeerestraatgoed.Hierwoontdepottenkoopman.Hijkooptzijnpottenvaneenpottenbakkerendezeverkoopthijinzijnwinkel/huis.

9.Hoekunjeziendatdezakengoedgaan?

_______________________________________________________________ Tip:vergelijkhethuiseensmetdeanderehuizen!

Bovendedeurvandepottenkoopmaniseenafbeeldingvaneenpottezien.

10a. Wathangterbovendedeurvandebakker?

___________________________________________________________________________

b. Wathangterbovendedeurvandeschoenmaker?

___________________________________________________________________________

HetlaatstehuisindeHeerestraataanderechterkantishethuisvandewever.

11. Zetdevolgendewoordenindejuistevolgorde:

draad-weefgetouw-schaap-spinnewiel-stof-wol-gras

__________________________________________________________

__________________________________________________________

A

B

C

D

ArcheotolkeninGravendamdragen14eeeuwsekleding.Aandekledingkonjezienofiemandrijkofarmwas.Doordestof,dekleurenendeversieringen.Iedereenhadeenbedekthoofd.Devrouwendroegenlangejurkendietijdenshetwerkopgegordwerden.Mannendragenlangetunica’senbeenlingen(lossepijpen).Demeestemensenhaddenéénstelkleren.Alshetstukiswerdhettelkensgerepareerd.

12. Kunjeaandekledingaflezenwiehetrijkstis? Schrijfdenummersvandetekeningeninvolgordevanrijknaararm.

Volgorde: __________________________________

A B C

Indemiddeleeuwenisdekerkergbelangrijk,depausstaataanhethoofdvandekerk,dandekardinalenenbisschoppenendandemonnikenenbroeders.Indemiddeleeuwenkondendemeestemensennietlezenofschrijven,demensenvandekerkkondendatwel.KruisriddersgaanopkruistochtnaarhetMidden-Oosten.ZijveroverendeheiligeplaatsenzoalsJeruzalem,NazarethenBethlehem.Vanuithetmiddenoostenbrengenzeallerleiluxeproductenmeeterug.

Hetlaatstegebouwvandemiddeleeuwenishetklooster.Inditkloosterlevendeminderbroeders.Zijleveninarmoedeenbedelenomvoedselendrinken.Ditdelenzemetdearmen,ziekenendaklozen.Debroedersgevenookonderwijs.Deminderbroedersbiddenachtkeerperdagenprekenovergoddiealleszomooigemaaktheeft.

13a.Waaromishetslimvandeminderbroedersomeenkloostervlakbijofineenstadtehebben?

A Danhoevenzenietvertereizenmethunhandelswaar. B. Indestadwonenveelmensen,zokunnenzijmeermensenhelpen C.Erzijnvoldoendemensenomophunlandtewerken.

b.Hoewordenmannelijkekloosterlingenookwelgenoemd?

__________________________________________________________

DeramenvanhetkloosterhebbendezelfdevormenalsbijdeRomeinsegebouwen.DatheetRomaans.IndeLateMiddeleeuwenwordensteedsmeerkerkenenkloostersindegotischestijlgebouwd.Ookbijditkloosterkunjedatzien.

_________________ 14ZetdewoordenRomaansenGotischbijdejuisteonderdelenvanditkloosterraam.

_________________

Looplangshetkerkhofnaardekruidentuin.Indekruidentuinstaangeneeskruiden,keukenkruidenengeurkruidenenanderedingenzoalshopombiervantebrouwen.Indenamenvankruidenvindjevaakdegebruikenvandeplantterug.Gaopzoeknaarpaaltje4.Daaromheengroeitlievevrouwebedstro.

15a.Waarvoorwerdditkruidgebruikt?

A. Keukenkruidvoorindekoninginnensoep B.Geurkruidomdatdeplantnaarziltezeeruikt C.Geneeskruidtegennervositeitengeurkruidom

injestromatrastestoppen.

LinkservangroeitZeepkruid.Vandewortelwordtzeepsopgemaakt.VoorbijhetzeepkruidvindjeMoerasspiraea,jezegtmoeras-spierea.Hetiseengeneesmiddel. b. Waarvoorwerdditkruidgebruikt?

A. Aspirientjetegenhoofdpijn B. Spireazalftegenspierblessure C. Moerastablettentegenzweetvoeten

JehebtrondgedwaaldinGravendamenoveralgoedrondgekeken.

16. Weetjenogwatjegezienhebt?Omschrijfdefoto’s.

Tip:Noembijvoorbeeldhetberoepdatbijdefotohoort.

JehebtdeinwonersvanhetMiddeleeuwsestadjeGravendaminmiddelsaardiglerenkennen.

17. Wiezegtwat?Schrijfdenamenbijdejuistepersonen.

Kiesuit:imker-chirurgijn/barbier-bakkersknecht–minderbroeder

Ik help de zieken, geef les en leef van wat de mensen me geven.

Elke dag sta ik voor dag en dauw op om mijn baas te helpen.

Ik maak zieken beter met kruiden. Ook knip en scheer ik.

Heb je wel eens vlees met honing geproefd? Heerlijk!

Wijzigingen en/of drukfouten voorbehouden