ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 38 ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑ (MEΡΟΣ Γ)Θεσμοί, κράτος και θρησκεία«Η Κίνα δεν παρουσιάστηκε ως ένας άγνωστοςβάρβαρος που έπρεπε να νικηθεί, αλλά ως έναςάσωτος υιός που έπρεπε να επιστρέψει στηνπατρίδα του κοινού πατέρα»

Ουμπέρτο Έκο

Μελετώντας τιςπολύπλοκεςδιεργασίες πουοδηγούν στηδημιουργία τουνευρικού συστήματοςΣτο εργαστήριο Νευροβιολογίας τουκέντρου βασικής έρευνας του ΙδρύματοςΙατροβιολογικών Ερευνών τηςΑκαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) συντελείταιέρευνα αιχμής για τη δημιουργία τουνευρικού συστήματος. Ο δρ ΠαναγιώτηςΠολίτης, ερευνητής Γ’ του ΙΙΒΕΑΑ, μιλάστο «Πρίσμα» και στη Λήδα Αρνέλλου γιατην πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα. ,,7

,,8

Στο πλαίσιο της ΔιεθνούςEβδομάδας Ενημέρωσης για τονΕγκέφαλο (Brain AwarenessWeek 2018), η ΑκαδημίαΝευροεπιστημών, υπό την αιγίδα- συμμετοχή της ΕλληνικήςΕταιρείας Νευροεπιστημών,διοργάνωσε την ενημερωτικήεκδήλωση «Εξερευνώντας τονεγκέφαλο». Το «Πρίσμα» ήτανεκεί για να μεταφέρει όσαέλαβαν χώρα.

Υφιστάμενη κατάστασητου υδάτινουπεριβάλλοντος

Τα θαλάσσια οικοσυστήματααπειλούνται με υποβάθμισητόσο από τη μόλυνση όσο καιαπό την uπεραλίευση, τηνκλιματική αλλαγή κ.ά. Αν καιτα στοιχεία δείχνουν έναζοφερό μέλλον, μπορούμεακόμη να λάβουμε μέτρα γιανα αναστραφεί η κατάσταση.

,,2-3

,,6

Επιστήμες, Τέχνη, ΚοινωνίαΌταν οι ήρωες του Μαύρου Καθρέφτη επιλέγουν νασυμπεριφερθούν στους ψηφιακούς τους κόσμους με απόλυτηελευθερία απέναντι σε άλλους ψηφιακούς εαυτούς, σύντομασυνειδητοποιούν ότι μπορεί να χαθούν σε μια Κόλαση χωρίςπροηγούμενο...

,, 4-5

BRAIN AWARENESS WEEKΤο «Πρίσμα» στην ενημερωτικήεκδήλωση «Εξερευνώντας τον εγκέφαλο»

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΟΥΖΙΩΤΗ*

Oάνθρωπος (υποείδος τουHomo sapiens) θεωρείται τοπιο νοήμον ζώο στην ιστορίατης εξέλιξης του πλανήτη. Εί-ναι άρρηκτα συνδεδεμένο

κομμάτι της βιόσφαιρας, εξαρτάται απόλυτααπό αυτή, από όπου και απορροφά ασύστο-λα τα ζωτικά συστατικά της για τη διατήρη-σή του στη ζωή, και πλέον έχει αναπτύξει τη«μαγική» ικανότητα να μπορεί να τη μετα-βάλλει κατά τη βολή του.

Και εκεί ξεκινούν όλα τα προβλήματα. Κά-ποτε θεωρούσαμε αυτονόητο ότι οι φυσικοίπόροι του πλανήτη μας θα είναι αστείρευτοικαι απεριόριστοι. Πράγματι, την εποχή που οάνθρωπος δεν είχε τη γνώση ακόμα να τουςεκμεταλλευτεί πλήρως, η παραπάνω αντίλη-ψη φαινόταν αληθινή, ενώ πλέον φαντάζειουτοπική.

Καθώς ο πλανήτης κυριαρχείται άκρωςεπιθετικά από το νοήμον ζώο, οι αρνητικέςεπιπτώσεις στο περιβάλλον επιτείνονται. Ησυνεχώς επιταχυνόμενη εκμετάλλευση τωνφυσικών πόρων, σε συνδυασμό με την εκτε-νή περιβαλλοντική ρύπανση οδηγούν σευποβάθμιση και αποσταθεροποίηση του οι-κοσυστήματος καθώς και σε μείωση της φέ-ρουσας χωρητικότητας του πλανήτη όχι μόνογια τον κυρίαρχό του, αλλά πλέον και για ταυπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου.

Η εκθετική αύξηση του πληθυσμού φαίνε-ται απλά αν αναλογιστεί κάποιος ότι χρειά-στηκαν περίπου 2.000 χρόνια για να φτάσειο ανθρώπινος πληθυσμός το πρώτο δισεκα-τομμύριο, περίπου 130 χρόνια για το δεύτε-ρο, 30 χρόνια για το τρίτο, 15 χρόνια για τοτέταρτο και μόλις 12 χρόνια για το πέμπτο.Σύμφωνα με τις απογραφές πληθυσμού τωνΗνωμένων Πολιτειών, τα τελευταία 100 χρό-νια, ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειώναυξάνεται εκθετικά με μέσο ρυθμό 1,5% ανά

εξάμηνο. Αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος διπλα-σιασμού του αμερικανικού πληθυσμού (ανά-λογα με την ετήσια αύξηση του πληθυσμού)είναι περίπου 50 έτη.

Αυτό σημαίνει ότι, καθώς ο ανθρώπινοςπληθυσμός αυξάνεται, ταυτόχρονα αυξάνε-ται και η υπερεκμετάλλευση των φυσικώνπόρων, με αποτέλεσμα να ελαττώνεται η δυ-νατότητα του φτωχού μας πλανήτη να υπο-στηρίξει τον πολυτελή αυτό τρόπο ζωής.

Εκτός από την αύξηση του πληθυσμού καιτην υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων,επισημαίνεται ότι 35.000 άνθρωποι ημερη-σίως πεθαίνουν από την έλλειψη πόσιμου νε-ρού και από τη ρύπανση των ποταμών, τωνλιμνών και του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ,σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, έως τοέτος 2025 το 1/3 της ανθρωπότητας δεν θαέχει πρόσβαση στο πόσιμο νερό.

Ρύπανση υδάτων θεωρείται κάθε διαφο-ροποίηση της φυσικής σύστασης του νερού-η οποία εξαρτάται από το μικροβιακό φορτίοπου φέρει, τη χημική του σύσταση και τα ορ-γανοληπτικά χαρακτηριστικά του (γεύση,οσμή, εμφάνιση)- που πιθανό να έχει σοβα-ρές βλαπτικές συνέπειες στη υγεία των αν-θρώπων και των ζωικών ή φυτικών οργανι-σμών.

Οι ρυπαντές των υδάτων διαχωρίζονταισε παθογόνους μικροοργανισμούς (ιοί, πρω-τόζωα, μύκητες, βακτήρια), σε οργανικές ου-σίες οι οποίες βιοαποικοδομούνται από μι-κροοργανισμούς (λιπάσματα, απόβλητα βιο-μηχανιών τροφίμων, σφαγείων), σε ανόργα-νες ενώσεις (οξέα, άλατα, βαρέα μέταλλα),σε σύνθετες οργανικές ενώσεις (απορρυπα-ντικά, ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα), σε ραδιε-νεργά υλικά και σε τεράστιες ποσότητες πά-σης φύσεως ανθρώπινων απορριμμάτων.Τα περισσότερα παθογόνα μικρόβια μπορούννα προκαλέσουν λοιμώξεις και διαταραχέςτου εντέρου (χολέρα vibrio, αμοιβαδική δυ-σεντερία, πολιομυελίτιδα).

Πλέον ο άνθρωπος μετατρέπει αβίαστα τιςθάλασσες, τα ποτάμια, τις λίμνες και τα ρυά-κια σε τεράστια δοχεία απορριμμάτων μιαςμεγάλης ποικιλίας αποβλήτων, χωρίς να συ-νειδητοποιεί ότι πολλά από αυτά είναι άκρωςτοξικά.

Το πρόβλημα όμως δεν σταματάει εκεί…Τα θαλάσσια οικοσυστήματα απειλούνται

με υποβάθμιση και από άλλες διάφορες πιέ-σεις, όπως η υπεραλίευση, ο ευτροφισμός, ηκλιματική αλλαγή, η οξίνιση των υδάτων καιη εισαγωγή εξωτικών ειδών. Ορισμένα μέ-τρα, βέβαια, συμβάλλουν έμμεσα στην προ-στασία των θαλάσσιων υδάτων, όμως δενείχε ληφθεί κανένα μέτρο για την ολοκλη-ρωμένη προστασία και αειφόρο διαχείριση

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ στον ψηφιακό χώρο; Ο ψη-φιακός χώρος δεν μπορεί να υποδεχτεί «ψυχές».Η ζωτική δύναμη που «εμψυχώνει» τον άνθρωπο,και ίσως και άλλες μορφές ζωής, για να μπορέσεινα υπάρξει στον ψηφιακό χώρο, πρέπει να ψη-φιοποιηθεί, δηλαδή να τμηματοποιηθεί. Ο ψη-φιακός χώρος μπορεί να υποδεχτεί προτιμήσεις,αξίες, δεξιότητες, επιθυμίες, συναισθήματα κ.λπ.,δηλαδή συστατικά των «ψυχών»· ίσως και «ψυ-χοσυνθέσεις» - όχι όμως υπό τη μορφή συγκεκρι-μένων ατόμων, αλλά υπό τη μορφή προτύπωνσύνθεσης αυτών των χαρακτηριστικών.

Η ψηφιοποίηση του εαυτού είναι μια μακρο-χρόνια διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται χω-ρίς τη ρητή πρόθεση ή συγκατάθεση του ατόμου,μέσω των like και dislike (αξίες και αισθητική),των επιδόσεών του σε παιχνίδια (δεξιότητες),των αναζητήσεών του στον ιστό (επιθυμίες), τωναγορών του (ανάγκες), της συμμετοχής του σεπλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (πρότυπακοινωνικής συμπεριφοράς) κ.λπ. Ο χρήστης έχειτην εντύπωση ότι μέσα στον ψηφιακό χώρο μπο-ρεί να ανασυνθέσει την «πραγματική» του προ-σωπικότητα. Αυτό που συμβαίνει στην πραγματι-κότητα, όμως, είναι ότι η ανασύνθεση των ψη-φιοποιημένων χαρακτηριστικών σε μια ψηφιακήπροσωπική ταυτότητα (avatar), με την οποία οσυγκεκριμένος άνθρωπος θα εμφανίζεται στιςσχέσεις του με άλλους ανθρώπους, είναι μια εγ-γενώς ψηφιακή διαδικασία. Η ψηφιακή ταυτότη-τα που προκύπτει με αυτό τον τρόπο:

1. Δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την ταυτότη-τα του «φυσικού» προσώπου από το οποίο προήλ-θαν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

2. Δεν είναι αναγκαίο να περιέχει όλα ή μόνο ταχαρακτηριστικά του «φυσικού» προσώπου. Μπο-ρεί να περιέχει μερικά από αυτά, αλλά το πιθανό-τερο είναι ότι περιέχει κάποια από τα αρχικά χα-ρακτηριστικά σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηρι-στικά που διατίθενται ελεύθερα στον ψηφιακόχώρο. Αυτά τα δεύτερα μπορεί να προέρχονταιαπό άλλους ανθρώπους, να είναι επί τούτου δη-μιουργημένος κώδικας ή να έχουν παραχθεί απότις επιδόσεις κάποιων σε μια συγκεκριμένη πε-ριοχή του ψηφιακού χώρου (ρόλοι σε ένα παιχνί-δι, πρότυπα συμπεριφοράς κ.λπ.).

3. Δεν είναι μοναδική. Υπάρχουν πολλοί δυνα-τοί τρόποι σύνθεσης των ψηφιοποιημένων χα-ρακτηριστικών. Άρα, από τα ίδια, πάνω-κάτω, αρ-χικά χαρακτηριστικά μπορούν να προκύψουνπολλές διαφορετικές ταυτότητες. Η premium έκ-δοση του gravatar επιτρέπει στον χρήστη να δη-μιουργήσει όσες «οικουμενικές» ψηφιακές ταυ-τότητες επιθυμεί.

Η ψηφιοποίηση του εαυτού επαναφέρει στοπροσκήνιο τη φιλοσοφία του Ντέιβιντ Χιουμ. ΟΧιουμ υποστήριζε πως ο εαυτός είναι μια δέσμηεντυπώσεων που συνδέονται με σχέσεις ομοιό-τητας και συνάφειας και όχι μια ανεξάρτητη υπό-σταση με εγγενείς δυνάμεις και χαρακτηριστικά.Η άποψη του Χιουμ ξαναγίνεται επίκαιρη στο ψη-φιακό πλαίσιο. Το ερώτημα για τη συνείδηση με-τατοπίζεται από το τι είναι συνείδηση στο πώς μιασυγκεκριμένη δέσμη ψηφιακών χαρακτηριστι-κών («εντυπώσεων») συγκροτεί μία ή περισσότε-ρες ταυτότητες με τις οποίες ένας άνθρωποςμπορεί να υπάρξει στον κόσμο. Ή, για να θυμη-θούμε μια δημοφιλή τηλεοπτική σειρά, στο πώςένας άνθρωπος μπορεί να επανεπινοήσει τονεαυτό του μέσα στον Μαύρο Καθρέφτη.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Η ψηφιοποίηση

του εαυτούΥφιστάμενη κατάσταση

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 201815/

του ευρύτερου θαλάσσιου περιβάλλοντος.Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να φτάνει σήμε-

ρα περίπου τα 7,3 δισ., μέχρι το 2030 να αναμέ-νεται να φτάσει τα 8,5 δισ. και μέχρι το 2050 τα9,7 δισ, θα απαιτηθεί μια σημαντική επέκταση τηςπαραγωγής τροφίμων, συμπεριλαμβανομένωντων θαλασσινών ειδών, για την κάλυψη αυτούτου αυξανόμενου πληθυσμού σε σχέση των πλέ-ον περιορισμένων φυσικών πόρων. Δεδομένωντων υψηλότερων ποσοστών κατανάλωσης θα-λασσινών ειδών, η παγκόσμια ζήτησή τους ανα-μένεται να αυξηθεί δραματικά.

Καταγράφεται στις θάλασσες μια τρομακτικήμείωση των ιχθυοαποθεμάτων λόγω της υπερα-λίευσης. Πλέον, η υπεραλίευση δεν δύναται ναπαρέχει το χρονικό περιθώριο στον υδάτινο ορ-γανισμό να φτάσει σε μέγεθος γονιμότητας καιαναπαραγωγής ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσι-μότητα του είδους.

Τον Νοέμβριο του 2013, το Τμήμα Αλιείας καιΘαλάσσιων Ερευνών του υπουργείου Γεωργίας,Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος εξέδωσεμέτρα διαχείρισης αναφέροντας τα ελάχιστα επι-τρεπόμενα μεγέθη θαλάσσιων οργανισμών πουεπιτρέπεται να αλιεύονται στη Μεσόγειο. Για ναέχει όμως αποτέλεσμα αυτό το μέτρο, θα πρέπει

το ελάχιστο επιτρεπόμενο μέγεθος κάθε είδουςνα στηρίζεται στη βιολογία του είδους και να εί-ναι ίσο ή μεγαλύτερο από το μέγεθος στο οποίοτο είδος αυτό αναπαράγεται για πρώτη φορά. Γιανα μειωθεί λοιπόν η πιθανότητα εξαφάνισης τουείδους, θα πρέπει να αναπαράγεται τουλάχιστονμία φορά. Όμως ποιος τα τηρεί όλα αυτά;

Βάσει κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας, απα-γορεύεται η αλιεία, κατοχή, μεταφορά και πώλη-ση των πιο κάτω μεσογειακών ειδών όταν το μέ-γεθός τους είναι μικρότερο από το αντίστοιχοαναγραφόμενο.

Για να επανέλθουν τα επίπεδα που κάνουν δυ-νατή την αναπαραγωγή των ειδών, σε περιοχέςόπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία, θα πρέπεινα περιοριστεί η αλίευση του γαύρου κατά 52%,του μπακαλιάρου έως και 90%, του ψαριού προ-σφυγάκι κατά 89%, του μπαρμπουνιού κατά76%, της κόκκινης γαρίδας κατά 49% και τηςσαρδέλας κατά 57%.

Δημιουργείται λοιπόν ένας έντονος προβλη-ματισμός για τη δυνατότητα φυσικής αναπαρα-γωγής των ειδών και ανοίγεται ο δρόμος γιαακόμη μεγαλύτερη κατανάλωση ιχθύων από τιςιχθυοκαλλιέργειες.

Από το 1996 λειτούργησαν περίπου 665 μο-νάδες υδατοκαλλιεργειών με συνολική παραγω-γή 53.220 τόνους, σημειώνοντας αύξηση 23,4%έναντι του 1995 και πιο συγκεκριμένα η παρα-γωγή ευρωπαϊκού λαβρακιού (Dicentrarchuslabrax) και τσιπούρας (Sparus aurata) αντιπρο-σωπεύει σχεδόν το 40% της συνολικής ευρω-παϊκής παραγωγής αυτών των ειδών.

Η ποσότητα ιχθύων παρουσίασε αύξηση11,9% το έτος 2016 σε σχέση με το 2015 και ηαξία αύξηση 9,9% το 2015 σε σχέση με το 2014,η ποσότητα παρουσίασε αύξηση 1,8% και η αξία7,8%. Συγκεκριμένα, το 2016 ετράφησαν99.997,8 τόνοι ιχθύων συνολικής αξίας516.660,8 χιλ. ευρώ, έναντι 89.334,9 τόνωνιχθύων συνολικής αξίας 468.968 χιλ. ευρώ το2015 και 87.761 τόνων συνολικής αξίας436.072,3 χιλ. ευρώ το 2014 (Πίνακας 1, Ελλη-νική Στατιστική Αρχή, 2017).

Τον Ιούλιο του 2008 τέθηκε σε ισχύ η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (2008/56/ΕΚ), η οποία θεσπίζει ένα νομικό πλαίσιο γιατην προστασία και τη διαχείριση των ευρωπαϊ-

κών θαλασσών και υποτίθεται πως εξασφαλίζειτη μελλοντική και βιώσιμη χρήση των πόρωνέως το 2020.

Τον Σεπτέμβριο του 2010, η Ε.Ε. εξέδωσε τηναπόφαση της Επιτροπής σχετικά με τα κριτήριακαι τα μεθοδολογικά πρότυπα για την καλή περι-βαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων(2010/477/Ε.Ε.). Η συγκεκριμένη απόφαση θε-σπίζει 11 κριτήρια που αξιολογούν τον βαθμόστον οποίο επιτυγχάνεται η βέλτιστη περιβαλλο-ντική κατάσταση στα θαλάσσια ύδατα.

Στις αρχές του 2015, η Ε.Ε. κατέληξε σε από-φαση όσον αφορά την ανάπτυξη μιας νέας εκτε-λεστικής συμφωνίας για τη θαλάσσια βιοποικι-λότητα σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδο-σίας. Ωστόσο, η Ε.Ε. δεν μπορεί να επιτύχει τονσυγκεκριμένο στόχο από μόνη της. Απαιτείται μιασυλλογική δράση σε διεθνές επίπεδο, ιδίως δε-δομένου ότι το 60% των ωκεανών βρίσκεταιεκτός εθνικής δικαιοδοσίας. Τα εν λόγω ύδαταείναι μια κοινή πηγή ορυκτών, φυκιών και ψα-ριών.

Να θεωρηθεί αυτονόητο ότι η θάλασσα θα μαςταΐζει εσαεί με τα πολύτιμα αγαθά της και εμείςθα βιάζουμε ανερυθρίαστα το περιβάλλον της;Δεν θα αποκτήσουμε ποτέ οικολογική συνείδη-ση;

Ίσως τελικά πρέπει να προτείνονται βέλτιστοιμέθοδοι αλιείας για την προστασία ιχθύων, απα-γορεύοντας την αλιεία τους κάτω και πάνω απόένα συγκεκριμένο εύρος μεγέθους ή άλλες λύ-σεις πρέπει να περιλαμβάνουν το κλείσιμο συ-γκεκριμένων περιοχών εάν δεν γίνει πρώτα ορ-θολογική διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων.

Επίσης, είναι απαιτούμενη η σωστή διαχείρισητων φυσικών πόρων και η μέριμνα για την εξι-σορρόπηση και την κατανάλωσή τους με φειδώ.Το κρίσιμο λοιπόν ζήτημα για την ανθρωπότηταείναι η συμπεριφορά μας απέναντι στη φύση πουμας φιλοξενεί με πιο συνετή χρήση των διαθέσι-μων φυσικών πόρων.

Ίσως υπάρχουν ακόμα ελάχιστες πιθανότητεςώστε με μια ηθική και ορθολογική διαχείριση τουπεριβάλλοντος να αναστραφεί η ήδη υπάρχου-σα καταστροφική κατάσταση και, τέλος, ίσως τε-λικά ενισχυθεί η δυνατότητα του πλανήτη ναυποστηρίξει τον νοήμονα εισβολέα.

* Ο Δημήτρης Μπουζιώτης είναιιχθυολόγος MSc και υποψήφιος διδά-κτωρ Κτηνιατρικής Σχολής με θέματην ανοσολογία ιχθύων. Εργάζεταιστο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ απότο 2013 και είναι εξωτερικός συνερ-γάτης στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσ-σιων Ερευνών και στο Γεωπονικό Πα-νεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, δι-δάσκει σε Σχολή Αλιείας το μάθημα«Βιωσιμότητα Υδάτινου Περιβάλλο-ντος» καθώς και στο Πρόγραμμα Με-ταπτυχιακών Σπουδών της Κτηνιατρι-κής Σχόλης στο μάθημα «Βασικές Αρ-χές Ανοσολογίας».

του υδάτινου περιβάλλοντος

Πίνακας 1. Ποσότητα και αξία εκτρεφόμενων - καλλιεργούμενων ελληνικών ειδών, 2014-2016 (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2017)

Στο πλαίσιο της Διεθνούς EβδομάδαςΕνημέρωσης για τον Εγκέφαλο (BrainAwareness Week 2018), η ΑκαδημίαΝευροεπιστημών, υπό την αιγίδα -συμμετοχή της Ελληνικής Εταιρείας

Νευροεπιστημών, διοργάνωσε την ενημερωτι-κή εκδήλωση «Εξερευνώντας τον εγκέφαλο». Ηεκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο ΚέντροΠολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 17 και18 Μαρτίου 2018, ήταν ανοιχτή στο κοινό καιαπευθυνόταν σε μικρούς και μεγάλους.

Στόχος της εκδήλωσης ήταν να παρουσιάσει μετρόπο κατανοητό τα επιστημονικά ευρήματα τωντελευταίων ετών για τον τρόπο λειτουργίας τουεγκεφάλου, για την αντίληψη του κόσμου γύρωμας, τη λήψη αποφάσεων, τα συναισθήματα, τημνήμη και πολλά άλλα. Το «Πρίσμα» ήταν εκεί γιανα μεταφέρει όσα έλαβαν χώρα.

«Η εκδήλωση αυτή αποτελεί συνδυασμό δύοπροηγούμενων εκδηλώσεων που σημείωσαν με-γάλη επιτυχία: μία ενημερωτική εκδήλωση πουέγινε την προηγούμενη χρονιά στα Γιάννενα καιπεριείχε την έκθεση για έφηβους και ενήλικες μετο πλανητάριο και τη βραδιά του ερευνητή στηΛευκωσία, όπου υπήρχε το παιδικό τμήμα» εξηγείο Κωνσταντίνος Τσάμης, του Πανεπιστημίου Ιω-αννίνων, υπεύθυνος διοργάνωσης της εκδήλω-σης. «Προσπαθούμε να φέρουμε τον κόσμο κο-ντά στις Νευροεπιστήμες και να μοιραστούμε ταφανταστικά επιτεύγματα τις έρευνας πάνω στονεγκέφαλο. Για να γίνει όμως κατανοητό ένα δύ-σκολο αντικείμενο όπως αυτό, χρειάζεται να πα-ρουσιαστεί με τρόπο απλό, διασκεδαστικό καιεντυπωσιακό, κι αυτό ακριβώς προσπαθούμε νακάνουμε. Με το Planetarium on the Go ο επισκέ-πτης ‘μπαίνει μέσα’ στον εγκέφαλο, βλέπει απόκοντά τα νευρικά κύτταρα με τις συνδέσεις τουςκι αυτό είναι το πρώτο βήμα για την ξενάγηση σεόλα τα αντικείμενα των Νευροεπιστημών πουβρίσκονται στην έκθεση. Επιστήμονες από όλη τηνΕλλάδα αλλά και συνεργάτες μας από το εξωτε-ρικό βρίσκονται εδώ για να βοηθήσουν στην ξε-νάγηση» αναφέρει ο Κ. Τσάμης.

Η εκδήλωση έλαβε χώρα στον «Πύργο των Βι-βλίων» και περιλάμβανε πολλές δράσεις:

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης νευροεπιστή-μονες -καθηγητές, ερευνητές και φοιτητές- μίλη-σαν στο κοινό. Οι ομιλίες άγγιζαν πληθώρα θε-μάτων με μεγάλο ενδιαφέρον, όπως είναι η Νευ-ροβιολογία της αντίληψης, η υποκειμενικότητατης εμπειρίας, η ανάπτυξη του εγκεφάλου και πώςαυτή επηρεάζεται από το στρες και τις πρώιμεςεμπειρίες, τα κυκλώματα ικανοποίησης στον εγκέ-φαλο, το ζήτημα της συνείδησης, η ψυχική υγείακαι άλλα πολλά. Οι ομιλίες αυτές μεταδόθηκανζωντανά με livestreaming την ώρα της εκδήλω-σης και είναι διαθέσιμες για το κοινό στη σελίδατης εκδήλωσης στο Facebook(facebook.com/Exploringthebrain/).

Το φορητό πλανητάριο είχε στηθεί, για τις ανά-

γκες της εκδήλωσης, στον προθάλαμο της Εθνι-κής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Οι επισκέπτες, μέ-σα από τις εντυπωσιακές εικόνες, μυήθηκαν μεαπλό τρόπο στις βασικές αρχές των Νευροεπι-στημών. Η ταινία παρουσίαζε εικόνες του εγκε-φάλου από πραγματικά ερευνητικά ευρήματα.

Στην έκθεση είχαν στηθεί επιμέρους σταθμοίπου αφορούσαν διαφορετικά τμήματα της έρευ-νας για τις Νευροεπιστήμες.

Στον χώρο της έκθεσης, οι επισκέπτες είχαν τηνευκαιρία να δουν, μέσα από οπτικά μικροσκόπια,μια σειρά από παρασκευάσματα και να ενημερω-θούν από τους ερευνητές και τις ερευνήτριες γιατην έρευνα που γίνεται στην Ελλάδα.

Στον πρώτο σταθμό μάς ξενάγησε η ΒαλέριαΚαλτεζιώτη, μοριακή βιολόγος, ειδικός τεχνικόςεπιστήμονας στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευ-νών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Μέσα απότο μικροσκόπιο παρατηρήσαμε παρασκεύασμααπό πρώιμο στάδιο ανάπτυξης εγκεφάλου κοτό-πουλου και συγκεκριμένα τον οφθαλμό του. Σεαυτό διακρίνονταν η στοιβάδα από την οποία θαπροκύψει ο αμφιβληστροειδής χιτώνας που πε-ριέχει τα ραβδία και τα κωνία καθώς και ο φακόςτου οφθαλμού. Το παρασκεύασμα ήταν χρωματι-σμένο με ειδικές χρωστικές για να διακρίνονταικαλύτερα οι δομές του συγκεκριμένου ιστού. Απότην εικόνα ήταν εμφανές ότι μοιάζει αρκετά μετον αναπτυσσόμενο οφθαλμό του ανθρώπου.

Όπως μας εξήγησε η Β. Καλτεζιώτη, «Σε αυτάτα αρχικά στάδια παρατηρούμε ότι μοιάζουν ταέμβρυα του ποντικού, του κοτόπουλου και του αν-θρώπου, δεν μπορείς εύκολα να τα ξεχωρίσεις.Σιγά-σιγά, όμως, κατά την ανάπτυξη, αρχίζουν καιδιαφοροποιούνται από είδος σε είδος. Οι επισκέ-πτες μπορούν να δουν στα βίντεο τις διαφορέςτου εγκεφάλου σε διαφορετικά είδη».

Σε άλλο μικροσκόπιο είχαμε την ευκαιρία ναδούμε νευρικά κύτταρα. «Τα νευρικά κύτταρααποτελούνται από το σώμα όπου βρίσκεται ο πυ-ρήνας τους και από τις αποφυάδες οι οποίες εκ-φύονται από το σώμα. Η μεγαλύτερη αποφυάδααποτελεί τον νευρικό άξονα ο οποίος μεταφέρειπληροφορία από το σώμα προς τα άλλα νευρικάκύτταρα. Οι πιο μικρές ονομάζονται δενδρίτες, οιοποίες λαμβάνουν από άλλα νευρικά κύτταρα σή-ματα, δηλαδή πληροφορία, και τη μεταφέρουνστο σώμα του νευρικού κυττάρου. Οι δενδρίτεςκαι οι άξονες μαζί δημιουργούν νευρωνικά δί-κτυα και με αυτό τον τρόπο διασυνδέονται και επι-κοινωνούν. Εκεί όπου οι απολήξεις των νευρώ-νων ενώνονται δημιουργούνται οι συνάψεις. Μετον τρόπο αυτό μεταφέρονται σήματα από κύττα-ρο σε κύτταρο» όπως ανέφερε η Β. Καλτεζιώτη.

Στον επόμενο σταθμό μάς ξενάγησε η δρ Αλε-ξία Πολυσσίδη, ερευνήτρια, νευροεπιστήμονας

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΤΑ ΝΕΥΡΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ, ή αλλιώς νευρώνες, είναι οι βασικές λειτουργικές μονάδες του νευ-

ρικού συστήματος. Οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν το λογισμικό Virtual Neurons

για να κατασκευάσουν νευρικά κυκλώματα και να οπτικοποιήσουν πώς τα μηνύματα ταξι-

δεύουν μέσα από τα κυκλώματα αυτά. Επιπλέον, οι μαθητές μπορούν να σχεδιάσουν και να

υλοποιήσουν ένα πείραμα ελέγχοντας και αλλάζοντας παραμέτρους των κυκλωμάτων ώστε

να αλλάξουν τη νευρική επικοινωνία. Το εκπαιδευτικό λογισμικό απευθύνεται σε μαθητές

10-18 ετών και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους εκπαιδευτικούς ως μέρος του μαθήμα-

τος (πηγή: http://brainu.org/lesson/virtual-neurons).

Brain Awareness Week: Το «Πρίσμα» στην ε

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018

στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακα-δημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Η Αλ. Πολυσσίδη μαςπεριέγραψε τα πειράματα με ποντίκια, με τα οποίαασχολούνται στο εργαστήριο: «Κοιτάμε πώς σχε-τίζεται η συμπεριφορά τους με την εγκεφαλικήλειτουργία. Τα πειράματα αυτά γίνονται κυρίωςγια να κατανοήσουμε τις νόσους, να ελέγξουμεκαινούργια φάρμακα ή να βελτιώσουμε τα ήδηυπάρχοντα».

Στα πειράματα αυτά χρησιμοποιούν διάφορεςδιατάξεις, όπως είχαμε την ευκαιρία να παρατη-ρήσουμε και σε σχετικά βίντεο. Για παράδειγμα,ένα από τα βίντεο έδειχνε ποντίκια που ισορρο-πούν σε έναν τροχό. «Με αυτά τα πειράματα ελέγ-χουμε την ισορροπία τους και τον συντονισμότους. Αν έχεις, για παράδειγμα, ένα μοντέλο γιατη νόσο Πάρκινσον, μπορείς να συγκρίνεις δια-φορές. Μπορείς να καταλάβεις πώς λειτουργείένα γονίδιο, τι ρόλο παίζει στη νόσο. Μπορείς ναελέγξεις καινούργια φάρμακα που μπορεί ναέχουν νευροπροστατευτική δράση. Να δεις ανβελτιώνονται ή αν μπορούν να μείνουν παραπά-νω άνω στον τροχό», όπως παρατηρεί η Αλ. Πο-λυσσίδη.

Στον συγκεκριμένο σταθμό υπήρχε και μια πει-ραματική διάταξη που μπορούσαν να δουν οι επι-

σκέπτες. «Εδώ υπάρχει ένας υπερυψωμένοςσταυροειδής λαβύρυνθος. Στον λαβύρινθο υπάρ-χουν κομμάτια προστατευμένα με τείχη και κομ-μάτια ακάλυπτα. Οι ερευνητές καταγράφουν μεμια κάμερα πόσο χρόνο περνάει ένα ποντίκι στουςανοιχτούς και πόσο στους κλειστούς βραχίωνες.Τα ποντίκια, όπως και εμείς, μπορεί να φοβούνταιτο ύψος, οπότε προτιμούν τους κλειστούς χώ-ρους. Όσο περισσότερη ώρα περνούν στους ανοι-χτούς χώρους, τόσο πιο τολμηρά είναι και με λι-γότερο άγχος. Αν στη συνέχεια χορηγήσεις ένααγχολυτικό, όπως είναι η διαζεπάμη, παρατηρείςότι το ποντίκι θα περνάει πιο πολλή ώρα στουςανοιχτούς χώρους. Με τον τρόπο αυτό τεστάρου-με τα φάρμακα και μελετάμε τη συσχέτιση περιο-χών του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς» εξη-γεί η Αλ. Πολυσσίδη.

Στον επόμενο σταθμό, οι επισκέπτες είχαν τηνευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τις υπολογιστι-κές Νευροεπιστήμες διαδρώντας με λογισμικά καιπαιχνίδια κλιμακούμενης δυσκολίας. Επισκέπτεςόλων των ηλικιών, με ή χωρίς σχετικές γνώσεις,μαθητές και αρκετοί φοιτητές έδειξαν ιδιαίτερο

ενδιαφέρον για τις προσομοιώσεις αυτές καιέπαιξαν διαδρώντας μαζί τους.

Όπως μας εξήγησε ο Παναγιώτης Σακαγιάννης,νευρολόγος, νευροεπιστήμονας και υποψήφιοςδιδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης, «Στονσταθμό αυτό οι επισκέπτες ξεκινούν με tutorialsκαι στη συνέχεια περνούν, αν το επιθυμούν, στοεπόμενο επίπεδο. Το πιο απλό παιχνίδι που έχου-με ονομάζεται Neurovis. Σε αυτό οι παίκτες μα-θαίνουν απλά στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίαςενός νευρωνικού δικτύου και προσπαθούν να αλ-λάξουν κάποιες παραμέτρους (ερεθίσματα) για ναδουν πώς αλλάζει το αποτέλεσμα».

Το επόμενο επίπεδο αφορούσε το εκπαιδευτι-κό πακέτο Virtual Neurons που ανέπτυξαν στοΠανεπιστήμιο της Μινεσότα. Διατίθεται ελεύθερα

και όποιος επιθυμεί μπορεί να το κατεβάσει και νατο χρησιμοποιήσει για εκπαιδευτικούς σκοπούς.«Σε αυτό μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν νευ-ρώνες, είτε αισθητικούς είτε κινητικούς, για ναενεργοποιήσουν, π.χ., κάποιον μυ. Μπορούν, επί-σης, να συνδέσουν κύτταρα μεταξύ τους, να παί-ξουν με το πόσο διεγέρσιμα ή όχι είναι, πόσο ψη-λό δηλαδή είναι το κατώφλι ενεργοποίησής τους,μπορούν να παίξουν με την αρχιτεκτονική τουόλου δικτύου» όπως περιγράφει ο Π. Σακαγιάν-νης.

Το πιο προχωρημένο πρόγραμμα ονομαζότανNengo - Neural Simulator (www.nengo.ai/). Τοπρόγραμμα αυτό το χρησιμοποιούν ερευνητικάκέντρα ανά τον κόσμο και έχει αναπτυχθεί από τοΠανεπιστήμιο του Γουότερλου στον Καναδά.Όπως μας είπε ο Π. Σακαγιάννης, «Είναι ένα πρό-γραμμα καθαρά ερευνητικό, στο οποίο έχεις ένανευρωνικό δίκτυο, αλλά γράφεις κώδικα σεγλώσσα προγραμματισμού για να ορίσεις την αρ-χιτεκτονική και τη λειτουργία του δικτύου και τοπώς διαδρούν τα στοιχεία μεταξύ τους».

Στο παιδικό τμήμα της έκθεσης, γονείς και παι-διά μπορούσαν με ευχάριστο και δημιουργικότρόπο να γνωρίσουν τα μυστικά του εγκεφάλου.

Όπως μας είπε ο Ιωάννης Μπούτσικος, φοιτη-τής στο Τμήμα Ιατρικής στο Ευρωπαϊκό Πανεπι-στήμιο Κύπρου, «Εδώ έχουμε πλαστικά μοντέλατου εγκεφάλου με τα οποία τα παιδιά παρατηρούντα μέρη του εγκεφάλου και προσπαθούν να ταβάλουν στη σωστή τους θέση, σαν ένα παζλ, ακο-λουθώντας ένα υπόδειγμα. Ξεκινάμε από τη γε-νική εικόνα του εγκεφάλου και όσο προχωρούνστους σταθμούς μπαίνουν στα ενδότερα. Βλέπουνπαρασκευάσματα στο μικροσκόπιο, νευρώνες,κομμάτια του εγκεφάλου, όπως είναι η παρεγκε-φαλίδα για παράδειγμα. Σε άλλο σταθμό φτιά-χνουν ένα χάρτινο καπέλο για τον εγκέφαλο καικαταλαβαίνουν τα μέρη του”.

Όπως αναφέρει ο δρ Δημήτριος Ντουράκης,καθηγητής Χειρουργικής και Ανατομίας στο Ευ-ρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, «Στόχος του παι-δικού τμήματος είναι να φύγουν τα παιδιά με κά-ποιες βασικές γνώσεις για τον εγκέφαλο. Είναισημαντικό να πούμε ότι οι παιδικές δραστηριότη-τες και το εκπαιδευτικό υλικό προέκυψαν μέσααπό τη συνεργασία νευροεπιστημόνων με εκπαι-δευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σεσυνεργασία με το Τμήμα Εκπαίδευσης του Ευρω-παϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Στην έκθεση ξε-ναγούν το κοινό φοιτητές από το Ευρωπαϊκό Πα-νεπιστήμιο Κύπρου και το Καποδιστριακό Πανεπι-στήμιο στην Αθήνα».

Λ.Α.

Η εκδήλωση «Εξερευνώντας τον εγκέφα-λο» από τον Σεπτέμβριο του 2018 θα ταξι-δέψει στα σχολεία όλης της χώρας. Για πε-ρισσότερες πληροφορίες:www.facebook.com/Exploringthebrain/www.exploringthebrain.gr/explorationofthebrain@gmail.comΤηλέφωνο επικοινωνίας:+306988503577

17/

Η Ιατρική Σχολή του Ευρωπαϊκού Πανε-πιστημίου Κύπρου κέρδισε το πρώτοβραβείο στον τομέα Best Activity στοπλαίσιο της εκδήλωσης «Βραδιά τουερευνητή 2017» με τη δραστηριότητα«Εξερευνώντας τον εγκέφαλο /Εxploring the Brain». Οι καθηγητές τηςΙατρικής Ελίζαμπεθ Τζόνσον, ΔημήτρηςΝτουράκης, Κωνσταντίνος Τσάμης,Ηλίας Νίκας και Ελπίδα Νικολούση δημι-ούργησαν μια σειρά από δραστηριότη-τες με στόχο να γνωρίσει το κοινό τονκόσμο του εγκεφάλου. Το επίτευγμα τηςΙατρικής Σχολής κατέστη δυνατό έπειτααπό στενή συνεργασία μεταξύ του Εργα-στηρίου Ανατομίας και Ιστολογίας τουΕυρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου καιτου Νευροχειρουργικού Ινστιτούτου Ιω-αννίνων.

νημερωτική εκδήλωση «Εξερευνώντας τον εγκέφαλο»

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«HΚόλαση είναι οι άλλοι».Πρόκειται για μία από τιςπιο διάσημες εκφράσειςτου Γάλλου φιλοσόφουΖαν-Πολ Σαρτρ. Ο Σαρτρ

ήταν μαρξιστής και ένας από τους σημαντικό-τερους εκπροσώπους του φιλοσοφικού ρεύ-ματος του υπαρξισμού. Η φράση αυτή βρίσκεταιστο θεατρικό του έργο «No Exit» («Κεκλεισμέ-νων των Θυρών»), το οποίο έγραψε το 1943.Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Σαρτρ, η ύπαρ-ξη προηγείται οποιασδήποτε ουσίας. Δεν υπάρ-χει καμία ουσία ανεξάρτητη από τον άνθρωποκαι τις πράξεις του. Υπό αυτή την προσέγγιση,η ύπαρξη και μόνο είναι η προϋπόθεση για τηναπόλυτη ελευθερία. Ο άνθρωπος είναι «κατα-δικασμένος να είναι ελεύθερος» και αποκλει-στικά υπεύθυνος για τις πράξεις του.

Τι συμβαίνει, ωστόσο, όταν έρχεται σε επαφήμε τους «άλλους» ανθρώπους; Στο συγκεκριμένοθεατρικό οι πρωταγωνιστές καταλήγουν στηνΚόλαση, η οποία δεν έχει καζάνια, φωτιές καιβασανιστήρια, αλλά είναι ένα δωμάτιο όπου οένας πρέπει να ανεχτεί τον άλλο για ολόκληρητην αιωνιότητα. Οι πρωταγωνιστές αντιλαμβά-νονται ότι αυτή είναι η τιμωρία τους και επιχει-ρούν να τη διαχειριστούν. Μαρτυρούν ο έναςστον άλλο τις αμαρτίες-πράξεις τους, αλλά αυτόεπιδεινώνει την κατάσταση στην οποία βρίσκο-νται. Τελικά, συνειδητοποιούν ότι η συνύπαρξηείναι που κάνει την ύπαρξη επίπονη. Σε μία απότις απολήξεις της φιλοσοφίας του Σαρτρ βλέ-πουμε ότι η συνείδηση ενός ανθρώπου διαμορ-φώνεται ακριβώς λόγω της αλληλεπίδρασης μετους άλλους. Ο άνθρωπος παύει να είναι ολο-κληρωτικά ελεύθερος από τη στιγμή που έρχε-ται σε επαφή με άλλους ανθρώπους. Η Κόλασηυπάρχει επειδή υπάρχουν οι άλλοι. Οι κρίσειςτων άλλων για τον εαυτό μας υποκαθορίζουνποιοι είμαστε. Όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον ωςαγενή ή ντροπαλό ή χαρούμενο, τότε επιχειρού-με να τον ακινητοποιήσουμε στον χρόνο ως ένανάνθρωπο που έχει αυτό το αντικειμενικό χαρα-κτηριστικό. Οι διαφορετικές κρίσεις πολλών αν-θρώπων για ένα υποκείμενο αυτομάτως μετα-τρέπουν τον «άλλο» σε ένα αντικείμενο πολλα-πλών και ετερόκλητων χαρακτηριστικών, ταοποία ενσωματώνει και προβάλλει με πολλούςκαι διαφορετικούς τρόπους. Τον μετατρέπουμε,δηλαδή, σε ένα αντικείμενο με χαρακτηριστικάπου μπορούν να είναι διάσπαρτα, αποσπασματι-κά, αντιφατικά και μη συνεκτικά (bits and bytes).

Αυτή η προσπάθεια ακινητοποίησης στον χώ-ρο και τον χρόνο, που προκύπτει από την απόλυ-τη ελευθερία μας να διατυπώσουμε μια κρίση,αποτελεί και τη βασική αιτία της ανελευθερίαςμας. Οι κρίσεις, που είτε διατυπώνουμε είτε δε-χόμαστε, αποτελούν τα όρια της ελευθερίας μας.Και οι κρίσεις δεν είναι απλώς γλωσσικές ανα-παραστάσεις μιας απόλυτης και αντικειμενικήςπραγματικότητας, αλλά συνιστούν πράξεις φορ-τισμένες με προκαταλήψεις, που κι εκείνες με τησειρά τους είναι αποτέλεσμα πρωθύστερων κρί-σεων.

Η ιστορικός των επιστημών Τζιάνα Πομάτα εί-χε πραγματευτεί σε ένα άρθρο της την έννοια της«παρατήρησης» και πώς αυτή απέκτησε νέο νόη-μα στον 16ο και τον 17ο αιώνα. Είχε σημειώσειότι αποτελεί μια έννοια που δεν μπορεί σε καμία

περίπτωση να είναι ουδέτερη από τον άνθρωποπου την «πραγματοποιεί». Παράλληλα, η έννοιατης παρατήρησης διατηρεί μια γενεαλογική σχέ-ση με την έννοια της αρχαίας «τήρησης», όπωςαυτή εμφανίστηκε σε αρχαία ιατρικά κείμενα καιστη φιλοσοφία των Στωικών, δηλαδή της υπο-ταγής σε έναν κανόνα. Κατά τη διάρκεια του17ου αιώνα, η «παρατήρηση» δεν ήταν απλώς ηκαταγραφή ουδέτερης εμπειρίας, αλλά το απο-τέλεσμα κοινωνικής συναίνεσης μεταξύ διανοη-τών που μοιράζονταν κοινούς κανόνες στη με-λέτη της φύσης. Γιατροί, φυσικοί φιλόσοφοι καιπειραματιστές τηρούσαν συγκεκριμένους κανό-νες, οι οποίοι ήταν το αποτέλεσμα συσχετισμούτης κανονικότητας της φύσης και των διαφορε-τικών προσεγγίσεων στη μελέτη της φύσης. Ναπαρατηρείς σημαίνει να πράττεις σύμφωνα μεσυγκεκριμένους κανόνες προκειμένου να οδη-γηθείς σε αποτελέσματα που δεν θα μπορούν ναείναι ανεξάρτητα από αυτούς τους κανόνες.

Κάθε φορά, επομένως, που ρίχνουμε το βλέμ-μα μας μέσα από την υπαρξιακή κλειδαρότρυπατων άλλων, δεν βλέπουμε απλώς ένα αντικείμε-νο, αλλά το επινοούμε-κατασκευάζουμε σύμ-φωνα με συγκεκριμένους κανόνες. Η διάσημη

σειρά «Black Mirror» («Μαύρος Καθρέφτης») τουκαναλιού Netflix έχει πραγματευτεί αυτό το ζή-τημα με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Σεαρκετά επεισόδια, όπως το «USS Callister», το«Crocodile», το «Hang the DJ», το «Nosedive», το«White Christmas» και άλλα, δύο από τα φιλο-σοφικά ζητήματα που εξετάζονται είναι πρώτονκατά πόσο η ελευθερία των επιλογών μας απο-τελεί μια αυστηρή οριοθέτηση των επιλογώντων άλλων και δεύτερον κατά πόσο η ελεύθερησυνείδηση μας δίνει το δικαίωμα ελέγχου σε όσαδημιουργούμε ελεύθερα, ακόμη κι αν αυτά είναιψηφιακές και «μη πραγματικές» αναπαραστάσειςάλλων υποκειμένων.

Όταν οι ήρωες του Μαύρου Καθρέφτη επιλέ-γουν να συμπεριφερθούν στους ψηφιακούς τουςκόσμους με απόλυτη ελευθερία απέναντι σε άλ-λους ψηφιακούς εαυτούς, σύντομα συνειδητο-ποιούν ότι μπορεί να χαθούν σε μια Κόλαση χω-ρίς προηγούμενο. Όταν ένας από τους πρωτα-γωνιστές, σε ένα από τα επεισόδια, κατασκευάζειψηφιακές συνειδήσεις, οι οποίες δεν διαφέρουνσε τίποτα από τις «αληθινές» συνειδήσεις κάποι-ων ανθρώπων, και τους συμπεριφέρεται μεαπολυταρχικό τρόπο, πώς πρέπει να περιμένειότι θα ανταποκριθούν αυτές; Έχουν το δικαίωματα πλάσματα που κατασκεύασε να στραφούνεναντίον του δημιουργού τους; Έχουν το δικαί-ωμα να τον «σκοτώσουν» όταν εκείνος παρα-βιάζει τις ελευθερίες τους; Έχουν, εν γένει, δι-καιώματα; Είναι πραγματικά ελεύθερα; Πώς οικανόνες, σύμφωνα με τους οποίους έφτιαξε ταψηφιακά «άβαταρ» και συμμορφώνεται και οίδιος, οριοθετούν την πραγματικότητα γύρωτους;

Αν δούμε την Κόλαση του Σαρτρ και τους ψη-φιακούς κόσμους του Μαύρου Καθρέφτη μέσααπό το πρίσμα της ιστορικότητας της παρατήρη-σης, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια φοβερή αντι-στροφή του «άλλου». Ο «άλλος» μπορεί να είναιοι πολλαπλές δικές μας ταυτότητες. Καθώς κα-τασκευάζουμε διαφορετικές ταυτότητες εντόςτου ψηφιακού κόσμου (μέσα κοινωνικής δι-κτύωσης, διαδικτυακά παιχνίδια, επαγγελματικάπροφίλ κ.ο.κ.), συγκροτούμε ένα πολυδιάστατοψηφιδωτό το οποίο αποϋλοποιεί την «αντικειμε-νική φυσική» μας εικόνα και δημιουργεί νέεςυπάρξεις. Αυτές οι νέες υπάρξεις ενδεχομένωςθα αποτελέσουν το όχημα για την εκ νέου και μεδιαφορετικούς όρους απώλεια της ελευθερίαςμας.

Πλέον, η Κόλαση προκύπτει μέσα από μιαπράξη δημιουργίας, μια πράξη που αποτελεί τή-ρηση σε συγκεκριμένους κανόνες, μια πράξηπου ακινητοποιεί «κάτι» από εμάς στον ψηφιακόκόσμο. Κάθε φορά που διατυπώνουμε μια κρί-ση, κάθε φορά που πράττουμε κάτι, πατάμε καιένα «pause», δηλαδή κάνουμε μια παύση. Είναισαν να βγάζουμε μια φωτογραφία που προστί-θεται στο ψηφιδωτό της «παρατηρούμενηςπραγματικότητας». Οι ελεύθερες πράξεις των«άλλων» γίνονται μέρος των ακινητοποιημένωνταυτοτήτων μας και κάποιες από αυτές τις ταυ-τότητες ίσως να μείνουν για πάντα αρχειακά«σκουπίδια» που θα περιφέρονται άσκοπα σε κά-ποια ψηφιακή πραγματικότητα, αλλά θα έχουνυψηλό πληροφοριακό περιεχόμενο (σε αυτό τοσημείο προτείνουμε το επεισόδιο «USS Callister»από τη σειρά «Black Mirror»).

Δ.Π.

Η Κόλαση του Μαύρου Καθρέφτη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 201819/

Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτηςτου εργαστηρίου σας;Ο στόχος του εργαστηρίου μας είναινα κατανοήσουμε τη δημιουργία τουνευρικού συστήματος. Κάτι τέτοιο

ακούγεται απλό, αφού μπορεί να περιγραφεί μεμόνο επτά λέξεις. Αν όμως αναλογιστούμε ότι οανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 100δισεκατομμύρια νευρώνες, τότε καταλαβαί-νουμε ότι πρόκειται για «ηράκλειο άθλο». Σκε-φτείτε ότι κάθε νευρώνας συνδέεται, κατά μέ-σο όρο, με άλλους 10.000 νευρώνες, δημι-ουργώντας έναν αριθμό συνδέσεων ασύλλη-πτου μεγέθους, όπου η μονάδα ακολουθείταιαπό 15 μηδενικά. Όλοι αυτοί μαζί σχηματίζουννευρωνικά δίκτυα που συνολικά έχουν μήκοςπολλών χιλιομέτρων, δημιουργώντας έτσι τηνπιο περίπλοκη ζωντανή δομή στο γνωστό σύ-μπαν. Πώς όμως φτιάχνεται αυτή η μηχανή μετη «θηριώδη» πολυπλοκότητα; Πώς τα βλαστι-κά κύτταρα του εγκεφάλου «αποκρυπτογρα-φούν» το γονιδίωμα (δηλαδή το DNA μας) γιανα προκύψουν τα νευρικά κύτταρα, στο σωστόσημείο τη σωστή χρονική στιγμή; Αυτά τα ερω-τήματα μας απασχολούν στο εργαστήριό μαςστο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών τηςΑκαδημίας Αθηνών.

Επιπλέον, πολλές φορές πέφτουμε πάνω σεκάποιο γονίδιο ή τμήμα του DNA που, εκτός απότο νευρικό σύστημα, φαίνεται να παίζει σημαντι-κό ρόλο σε άλλα όργανα ή παθολογικές κατα-στάσεις, όπως είναι ο καρκίνος ή άλλες ασθένει-ες. Σκεφτείτε το DNA των ζωντανών οργανι-σμών σαν ένα τεράστιο «εγχειρίδιο» ή «συντα-γή» για την κατασκευή τους. Αυτό που κάνουμεστο εργαστήριο είναι να αφαιρούμε ή να προθέ-τουμε λέξεις, που τις ονομάζουμε γονίδια, σεαυτό το εγχειρίδιο, ώστε να καταλάβουμε πώςαυτές οι «λέξεις» επηρεάζουν τη δημιουργία τουνευρικού συστήματος. Κάποιες φορές τα γονίδιαπου ανακαλύπτουμε δίνουν εντολές για τη δημι-ουργία άλλων οργάνων ή την εμφάνιση ασθε-νειών. Για παράδειγμα, πολλα από τα γονίδιαπου μελετάμε στο εργαστήριο, με σημαντικό ρό-λο στη διαφοροποίηση των νευρικών κυττάρων,εμπλέκονται επίσης στους καρκίνους του νευρι-κού συστήματος, όπως είναι το γλοιοβλάστωμακαι το νευροβλάστωμα. Τέλος, ένα κομμάτι τουεργαστηρίου μας ασχολείται με την αποκρυπτο-γράφηση μιας νέας κατηγορίας «λέξεων» στογενετικό μας υλικό -άγνωστων μέχρι πριν λίγαχρόνια- με σημαντικό ρόλο στη δημιουργία τουεγκεφάλου αλλά και την εμφάνιση παθολογικώνκαταστάσεων στον άνθρωπο.

Ποια είναι η μεθοδολογία που χρη-σιμοποιείτε;Χρησιμοποιούμε ένα ευρύ φάσμα με-θοδολογιών από τους τομείς της Βιο-χημείας, Μοριακής, Κυτταρικής και

Αναπτυξιακής Βιολογίας, ώστε να επιτύχουμετην κατευθυνόμενη αλλαγή στο γενετικό υλικόδιαφόρων οργανισμών. Στην περίπτωση τουανθρώπου, εφαρμόζουμε αυτές τις μεθοδολο-γίες σε κύτταρα που καλλιεργούμε σε τρυβλίαπετρί, ενώ για την περίπτωση μιας σειράς ορ-γανισμών-μοντέλων, όπως είναι το ποντίκι, ο

αρουραίος και η όρνιθα, εφαρμόζουμε τις με-θοδολογίες αυτές σε ολόκληρο τον οργανισμό.Επιπλέον, για τη μελέτη της καρκινογένεσης,δημιουργούμε ανθρώπινους όγκους στους ορ-γανισμούς-μοντέλα ώστε να διαπιστώσουμεεάν τα γονίδια που έχουμε εντοπίσει δίνουν ση-μαντικές εντολές για την προαγωγή ή την κα-ταστολή της ογκογένεσης. Επίσης, στο πλαίσιοτης μελέτης μιας ομάδας γονιδίων, που πρό-σφατα ανακαλύψαμε και φαίνεται, εκτός από

τον εγκέφαλο, να εμπλέκονται στις νεφρικέςπαθήσεις, χρησιμοποιούμε βιοψίες νεφρού απόασθενείς με παθήσεις όπως ο καρκίνος του νε-φρού, η διαβητική νεφροπάθεια κ.ά. και προ-σπαθούμε με μοριακές τεχνικές να ανιχνεύ-σουμε τον τύπο των κυττάρων που σχετίζονταιμε τα μελετούμενα μόρια. Στη συνέχεια, καλ-λιεργούμε τα κύτταρα, παρεμβαίνουμε στη λει-τουργία των μελετούμενων μορίων και παρα-τηρούμε διάφορα μοριακά μονοπάτια που σχε-τίζονται με την επιβίωση των κυττάρων του νε-φρού.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τωννευρικών βλαστικών κυττάρων καιγιατί συγκεντρώνουν το έντονο

ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας;Τα νευρικά βλαστικά κύτταρα γεννούντα διαφορετικά είδη κυττάρων τουνευρικού συστήματος που θα σχημα-

τίσουν όλες τις βασικές δομές του εγκεφάλουκαι του νωτιαίου μυελού. Από αυτά τα κύτταρα,μέσα από μια αυστηρά ρυθμιζόμενη ιεραρχίακυτταρικών διαιρέσεων, προκύπτουν σταδιακάτα δισεκατομμύρια των νευρώνων και τωνγλοιοκυττάρων που θα σχηματίσουν τον αν-θρώπινο εγκέφαλο. Η διαδικασία αυτή έχειέναν πολύ συγκεκριμένο και σταθερό ρυθμό.Αν επιταχυνθεί, τότε πολύ γρήγορα θα εξα-ντληθούν οι «δεξαμενές» των νευρικών βλα-στικών κυττάρων και δεν θα προλάβουν να πα-ράγουν τον κολοσσιαίο αριθμό νευρώνων. Απότην άλλη, αν επιβραδυνθεί, τότε το χρονικό διά-στημα της κύησης δεν θα είναι επαρκές για ναπροκύψουν όλα τα διαφορετικά είδη νευρικώνκυττάρων. Πολλές παθήσεις του νευρικού συ-στήματος έχουν τη βάση τους σε προβλήματαπου εμφανίζονται σε αυτές τις διαδικασίες. Κα-τανοώντας λοιπόν τους μηχανισμούς που διέ-πουν τη λειτουργία τους, ίσως στο μέλλον κα-ταφέρουμε να αποκαταστήσουμε τις βλάβες

του νευρικού συστήματος και να αναπτύξουμενέες θεραπείες.

Υπάρχουν, ή αναμένετε να υπάρ-ξουν στο μέλλον, πρακτικές εφαρ-μογές της έρευνάς σας σχετικές με

την υγεία του ανθρώπου;Πιστεύουμε ότι η επιτυχής ολοκλήρω-ση των μελετών που πραγματοποιού-με θα προσφέρει μια νέα κατηγορία

γονιδίων-στόχων και ρυθμιστικών μονοπατιώνγια την κατανόηση των ασθενειών του εγκε-φάλου αλλά και για την ανάπτυξη νέων θερα-πειών. Για παράδειγμα, έχουμε ήδη καταφέρεινα αποκρυπτογραφήσουμε τον ρόλο ενός δι-κτύου γονιδίων (δηλαδή ένα μικρό κείμενο από«λέξεις» δομημένες από τμήματα DNA) με ση-μαντικό ρόλο στη ρύθμιση των ιδιοτήτων τωννευρικών βλαστικών κυττάρων αλλά και στηνκαρκινογένεση τόσο του νευρικού συστήματοςόσο και άλλων οργάνων. Τα γονίδια αυτά φαί-νεται να ρυθμίζουν την ισορροπία των νευρι-κών βλαστικών κυττάρων ανάμεσα σε πολλα-πλασιαμό και διαφοροποίηση, αλλά και να προ-άγουν την προστασία των νευρικών κυττάρωναπό τοξικούς παράγοντες. Στην περίπτωση τουκαρκίνου, ρυθμίζουν αρνητικά την ικανότητατων καρκινικών κυττάρων να αυξάνονται καινα δημιουργούν όγκους. Έχουμε ήδη δημοσι-εύσει τα αποτελέσματα αυτά σε μια σειράέγκριτων, διεθνών επιστημονικών περιοδικών,όπως είναι τα «Nature communications»,«PLoS Biology», «Oncogene», «Journal of Neu-roscience», «Scientific Reports» κ.ά.

Το σημαντικότερο στοιχείο όμως είναι ότι πρό-σφατα εντοπίσαμε μια σειρά από μικρά χημικάμόρια με την ιδιότητα να ενισχύουν τη λειτουργίααυτού του δικτύου γονιδίων. Δηλαδή, αναγκά-ζουν τα κύτταρα να διαβάσουν το μικρό αυτόκείμενο από λέξεις-τμήματα DNA με τον τρόποπου θέλουμε εμείς, π.χ. να προάγουν τη διαφο-ροποίηση των νευρικών βλαστικών κυττάρων,την προστασία των νευρώνων και να παρεμπο-δίζουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων όγκων. Ευ-ελπιστούμε ότι στο εγγύς μέλλον θα καταφέρου-με να δοκιμάσουμε τη δράση αυτών των χημι-κών μορίων σε κύτταρα που θα ληφθούν απόασθενείς, ώστε να δούμε εάν θα μπορούσαν ναοδηγήσουν σε νέες θεραπείες.

Όλα αυτά δεν θα ήταν εφικτά δίχως τη συνε-χή και εντατική εργασία μιας ομάδας εξαιρετικάταλαντούχων επιστημόνων που στελεχώνουν τοεργαστήριό μας, το εργαστήριο Νευροβιολογίαςστο κέντρο βασικής έρευνας του Ιδρύματος Ια-τροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθη-νών. Συγκεκριμένα, τα μέλη του εργαστηρίουμας είναι η Βαλέρια Καλτεζιώτη, ο Νίκος Μαλισ-σόβας, η Δάφνη Αντωνίου, ο Δημήτρης Γκίκας, ηΕλπινίκη Νίνου, η Τίνα Τσαμπούλα, η Άρτεμις Μι-χαήλ και η Δώρα Μανωλάκου.

Λ.Α.

;

;

;

;

!

!

!

!

Στο σωστό σημείο τη σωστή χρονική στιγμή

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εικόνα από το μικροσκόπιο: Μάτι σε εμβρυικό στάδιο

Η ερευνητική ομάδα του εργαστηρίου Νευροβιολογίας στο ΙΙΒΕΑΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Η Κίνα δεν παρουσιάστηκε ωςένας άγνωστος βάρβαρος που

έπρεπε να νικηθεί, αλλά ως έναςάσωτος υιός που έπρεπε ναεπιστρέψει στην πατρίδα του

κοινού πατέρα»

Ουμπέρτο Έκο

T α λόγια του Έκο εκφράζουν τοντρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε ηΔύση την Κίνα από τον 17ο αιώνακι έπειτα. Τους αντιμετωπίσαμε ωςέναν ευγενή πολιτισμό που παρα-στράτησε και δεν κατέληξε σε ένα αντίστοιχο«μεγαλείο» με εκείνο του δυτικού. Η αποικιο-κρατική προοπτική νομιμοποίησε την παρέμ-βαση των Δυτικών στον κόσμο της Κίνας καικατασκεύασε ένα αφήγημα σύμφωνα με τοοποίο η Δύση όφειλε να εξευγενίσει και νααναμορφώσει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσηκάθε άλλο λαό στον πλανήτη. Η Δύση είχε τους«σωστούς» θεσμούς παραγωγής γνώσης, την«ορθή» θρησκεία και τις «σωστές» κρατικέςδομές, τις οποίες όφειλε να αναπαράξει πα-ντού. Αυτή η στάση έχει συγκεκριμένη ταυτό-τητα, την ταυτότητα του Διαφωτισμού.

Τα πρώτα πανεπιστήμια στην Ευρώπη ιδρύο-νται τον 12ο και 13ο αιώνα (Μπολόνια 1150,Παρίσι 1200, Οξφόρδη 1220). Καλύπτουν εκ-παιδευτικές και επαγγελματικές ανάγκες, όπωςτις ελευθέριες τέχνες, την Ιατρική, τη Θεολογίακαι τη Νομική. Σταδιακά, αυτονομούνται απότους εκκλησιαστικούς μηχανισμούς και παρά-γουν γνώση με τους δικούς τους όρους. Όπωςέχει σημειώσει ο ιστορικός των επιστημώνΈντουαρντ Γκραντ, «το πανεπιστήμιο ήταν τοθεσμικό μέσο με το οποίο η δυτική Ευρώπη θαοργάνωνε, θα απορροφούσε και θα επεξέτεινετον μεγάλο όγκο της καινούργιας γνώσης, τοεργαλείο μέσω του οποίου θα έπλαθε και θαδιέδιδε μια κοινή διανοητική κληρονομιά για τιςερχόμενες γενιές» (Έντουαρντ Γκραντ, «Οι φυ-σικές επιστήμες τον Μεσαίωνα», 1971). Σταπανεπιστήμια η γνώση οργανώθηκε με συγκε-κριμένους τρόπους, γεγονός που επέτρεψε τημελέτη της φύσης με συγκεκριμένους όρους.Για παράδειγμα, η Λογική, η Γραμματική και ηΡητορική αποτελούσαν μία ενότητα (trivium),ενώ η Μουσική, η Αριθμητική, η Γεωμετρία καιη Αστρονομία μια άλλη (quadrivium). Επίσης, ηΑριστοτελική Φιλοσοφία διδασκόταν σε τρίαδιακριτά αντικείμενα, την Ηθική Φιλοσοφία, τηΦυσική Φιλοσοφία και τη Μεταφυσική.

Το ερώτημα είναι: Τι είδους θεσμούς είχε ηΚίνα εκείνη την εποχή; Η Κίνα, ήδη, από τον 8οαιώνα μ.Χ. είχε επίσημους κρατικούς θεσμούς,τους Shuyuan, παρόμοιους με το Μουσείο τηςΑλεξάνδρειας. Οι εκπαιδευτικοί φορείς δίδα-σκαν επιλεγμένα κείμενα. Οι σχολές τους ήτανπροσανατολισμένες επαγγελματικά και είχανως στόχο να εκπαιδεύσουν τους φοιτητές ώστενα είναι κατάλληλοι για θέσεις δημόσιων λει-τουργών. Η είσοδος δεν ήταν για όλους. Οι φοι-τητές έπρεπε να πληρούν κάποιες ανεπίσημεςπροϋποθέσεις, όπως να έχουν καλό χαρακτή-ρα, να προέρχονται από επιφανείς οικογένειεςκαι να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις εξετά-σεις. Αυτές οι συνθήκες επέτρεπαν την κοινω-νική ανέλιξη. Μετά τον 12ο αιώνα άρχισαν ναπαρακμάζουν και να ομογενοποιούνται, χωρίςιδιαίτερες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Τοκρίσιμο είναι ότι η Κίνα δεν χρησιμοποίησε τουςθεσμούς για να παράξει γνώση ανεξάρτητη

από τις ανάγκες της αυτοκρατορίας. Η έρευναήταν καθοδηγούμενη.

Αρκετά κρίσιμο είναι το γεγονός ότι οι θεσμοίτης Κίνας άρχισαν να χάνουν τη δυναμική τουςόταν στην Ευρώπη άρχισαν να ιδρύονται πανε-πιστήμια. Τα πανεπιστήμια δεν παρήγαγαν κρα-τικούς λειτουργούς, αλλά επαγγελματίες δια-νοητές, οι οποίοι άρχισαν να συγκροτούν κοι-νωνικοεπαγγελματικές ταυτότητες στους αντί-ποδες της μοναστηριακής διανοητικής παρά-δοσης. Ένα εξαιρετικά κρίσιμο στοιχείο είναι ότιτα πανεπιστήμια της Ευρώπης ανταγωνίζοντανμεταξύ τους για την «αλήθεια» της γνώσης πουπαρήγαγαν, καθώς το καθένα διεκδικούσε γιατον εαυτό του κύρος και πολιτική επιρροή. Ηαναζήτηση της μίας και μοναδικής αλήθειας,όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, δενήταν στους στόχους των Κινέζων. Οι θεσμοίτους ήταν προσανατολισμένοι σε ένα πιο λει-τουργικό επίπεδο.

Ένα δεύτερο κρίσιμο επίπεδο διαφοροποίη-σης Δύσης και Κίνας ήταν η διάκριση μεταξύφιλοσοφίας και θρησκείας. Όπως έχει διατυ-πώσει ο ιστορικός Γουίλφρεντ Κάντγουελ Σμιθ,«το ερώτημα κατά πόσο ο Κομφουκιανισμός εί-ναι θρησκεία είναι ένα ερώτημα που η Δύσηδεν έχει καταφέρει να απαντήσει και οι Κινέζοιδεν μπορούν να διατυπώσουν». Στην Κίνα δενυπήρχε διάκριση μεταξύ θρησκείας και φιλο-σοφίας. Ο Βουδισμός, ο Κομφουκιανισμός και οΤαοϊσμός αποτελούν ένα πλέγμα θρησκευτικούκαι φιλοσοφικού στοχασμού, χωρίς όμως ναεμπίπτουν σε κανέναν από τους δύο.

Στη Δύση η διάκριση αυτή ήταν ρητή ακόμηκαι όταν η Φυσική Φιλοσοφία είχε καθαρά θρη-σκευτικό προσανατολισμό. Από τον 13ο αιώνακι έπειτα, όταν ο Θωμάς Ακινάτης ενσωμάτωσετην Αριστοτελική Φιλοσοφία στον Χριστιανισμό,

η μελέτη της φύσης είχε ως στόχο να βρει τοΣχέδιο του Θεού. Ωστόσο, οι μέθοδοι της Φυ-σικής Φιλοσοφίας ήταν σαφέστατα διακριτέςαπό εκείνες της Θεολογίας. Αυτό είχε ως συνέ-πεια στον 16ο και τον 17ο αιώνα οι φυσικοί φι-λόσοφοι να επιχειρούν μέσω των μαθηματι-κών μεθόδων και των πειραματικών πρακτι-κών να αποδείξουν την ύπαρξη αυτού του θεί-ου Σχεδίου με αυστηρά προσδιορισμένους λο-γικούς όρους.

Από την άλλη, η θρησκεία έδινε μεγαλύτερηβαρύτητα στον αποκαλυπτικό λόγο των Γρα-φών. Η Βίβλος από τη μία και η Φύση από τηνάλλη δημιούργησαν ένα δίπολο που συνυπήρ-χε αρμονικά, αλλά επέτρεπε διαφορετικούςδρόμους για την ανακάλυψη της αλήθειας. Αυ-τοί οι διαφορετικοί δρόμοι οδηγούσαν τουςκληρικούς και θεολόγους στον Θεό του Αβραάμκαι τους φυσικούς φιλοσόφους στον Θεό τωνφιλοσόφων, ένα ον, πρωτίστως ορθολογικό,που είχε τοποθετήσει συγκεκριμένους λογικούςφυσικούς νόμους στη δημιουργία Του. Η δια-φοροποίηση αυτή επέτρεψε σταδιακά την ορι-στική διάκριση μεταξύ θρησκειών και επιστη-μών, μια διάκριση που ολοκληρώθηκε στον19ο αιώνα, όταν και διαμορφώθηκαν οι επι-στήμες όπως τις εννοούμε σήμερα.

Αξίζει να σταθούμε και σε ένα άλλο διαφο-ροποιητικό στοιχείο μεταξύ των δύο πολιτι-σμών. Στη Δύση, ιδίως από τον 17ο αιώνα κιέπειτα, οι διανοητές αντιλαμβάνονταν τους νό-μους της φύσης σε στενή αναλογική σχέση μετους νόμους του κράτους και του Θεού. Η αί-σθηση ότι υπήρχε κάποιου είδους νομοθέτηση,τόσο για τα πράγματα της φύσης όσο και για τιςυποθέσεις των ανθρώπων, υπήρξε καθοριστι-κός παράγοντας στη συγκρότηση σχέσεων καιδικτύων εξουσίας μεταξύ των υποκειμένων.Όλοι οι στοχαστές της Δύσης θεωρούσαν πωςοι νόμοι, που εμφανίζονταν στη φύση ή στονλόγο του Θεού, έπρεπε να μεταφραστούν ορ-θά στα πολιτικά πράγματα. Χρέος των ανθρώ-πων ήταν να αναζητήσουν τρόπους με τουςοποίους οι πολιτικές τους πράξεις θα ήταν συμ-βατές με τους νόμους του κράτους ή του Θεού.Ωστόσο, η πολλαπλότητα των φιλοσοφικών καιπολιτικών απόψεων ήταν τεράστια. Αν συνυπο-λογίσουμε την ανάδυση των εθνικισμών με τηνίδρυση των εθνών-κρατών στα τέλη του 18ουαιώνα, τη γέννηση δεκάδων θρησκευτικών(χριστιανικών) μορφωμάτων και του αθεϊσμού,τότε ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν διανοητι-κό και πολιτικό πλουραλισμό που δεν είχεπροηγούμενο.

Αυτός ο πλουραλισμός δεν προέκυψε στηνΚίνα λόγω ενός παγιωμένου πολιτισμικούπλαισίου, το οποίο δεν είχε ιδιαίτερες διαφο-ροποιήσεις μέσα στους αιώνες. Η αμφισβήτητητων θεσμών της εξουσίας δεν ήταν στην κουλ-τούρα των Κινέζων υπηκόων. Δεν θεωρούσανπως τα πράγματα θα μπορούσαν να μην έχουνως έχουν. Ο κόσμος τους έμοιαζε αρμονικόςκαι δεν θεωρούσαν πως οι εντολές τους θαμπορούσαν να είναι διαφορετικές από αυτέςπου υπαγορεύουν η παράδοση και ο κόσμοςγύρω τους. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να αμ-φισβητήσουν την αρμονία διακινδυνεύονταςμια δυσαρμονική σχέση με τον κόσμο. Για τονάνθρωπο της Δύσης, ωστόσο, η δυσαρμονίαήταν μέρος της μουσικής του, εκείνο το «παι-χνιδιάρικο» μέρος χωρίς το οποίο η μουσικήδεν έχει απολύτως κανένα ενδιαφέρον.

Δ.Π.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ6 AΠΡΙΛΙΟΥ 2018ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑ Μέρος τρίτο

Θεσμοί, κράτοςκαι θρησκεία

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.00000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName ()