The voice of blind and partially sighted people in Europe

Предизвици, потреби и услови на професијата физиотерапевт кај лицата со оштетен вид во земјите од Западен Балкан

Challenges, needs and condition of the physiotherapist's profession in people with impaired vision on the Western Balkan countries

во соработка со партнер организациите/ко-финансиери

in cooperation with partner organizations / co-funders

РСО София Savez slijepih Crne Gore

Проектот: Предизвици, потреби и услови на професијата физиотерапевт кај лицата со оштетен вид во земјите од Западен Балкан е финансиран во рамките на Фондот на солидарноста на Европскиот сојуз на слепите-чија полноправна членка е и организацијата носител на проектот Национален сојуз на слепите на Република Македонија и организациите партнери на проектот:Сојузите на слепите на Република Албанија,Бугарија-Регионална организација Софија,Црна Гора, Србија и Република Српска.

Проектот е финансиран со грант на Фондот на солидарноста на Европскиот сојуз на слепите, а кофинансиран од носителот на проектот и сите партнер организации во проектот.

ФИНАНСИЕР:ЕВРОПСКИ СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ-ФОНД НА СОЛИДАРНОСТАНОСИТЕЛ:НАЦИОНАЛЕН СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАПАРТНЕР ОРГАНИЗАЦИИ-КОФИНАНСИЕРИ:АЛБАНСКА АСОЦИЈАЦИЈА НА СЛЕПИТЕ,

СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА БУГАРИЈА-РЕГИОНАЛНА ОРГАНИЗАЦИЈА СОФИЈА,СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА ЦРНА ГОРА, СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА СРБИЈА,СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА СРПСКА.

ПРОЕКТ КООРДИНАТОР:М-р.СТЕРЈА ДИМОВ, генерален секретар, Национален сојуз на слепите на Република Македонија

Во изработката на извештаите од поедините држави партнери на проектот извештаите ги поднесоа:

1.Дипл.физиотерапевт Весна Софронијевска, Р.Македонија2.г-дин Луан Koсја, Р.Албанија3.г-ѓа Диана Минчева, Р.Бугарија, секретар на Секцията по масаж към Съюза на слепите в

България. 4.г-а Жана Дачич, Р.Црна Гора5.г-дин Милан Стошич, Р.Србија6.специјален едукатор и рехабилитатор г-а Амела Скопљак, Р.Српска

ИЗДАВАЧ:НАЦИОНАЛЕН СОЈУЗ НА СЛЕПИТЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Ул.11 ТИ ОКТОМВРИ Бр.42 А Зграда на ДОМ НА ХУМАНИТАРНИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ НА МАКЕДОНИЈА ДАРЕ ЏАМБАЗ ВО СКОПЈЕПОШТЕНСКИ КОД 1000 СКОПЈЕТЕЛ ЗА КОНТАКТ 02 3 246 537 ЕЛЕКТРОНСКА ПОШТА MKNSSRM@GMAIL.COMИНТЕРНЕТ АДРЕСА WWW.NSSRM.ORG.MK За издавачот:ПРЕТСЕДАТЕЛ, Селковски ЖаркоГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК:М-р.СТЕРЈА ДИМОВ РЕДАКЦИСКИ ОДБОР:БАРБАРА СТЕФАНОВА, ПРЕТСЕДАТЕЛ и членови:НАТАЛИЈА МАНЕВСКА СТЕВЕ АПОСТОЛОСКИИзработката на овој ракопис е финансиски помогнато од Фондот на солидарноста на Европскиот сојуз на слепите во рамките на проект, а издавањето на ракописот, преводот и печатењето е финансиски поддржан од Националниот сојуз на слепите на Република Македонија и апртнер организациите:Сојузите на слепи на Р.Албанија,Р.Бугарија-Регионална организација Софија, Р.Црна Гора, Р.Србија и Р.Српска.

СКОПЈЕ,Октомври 2018

Project: Challenges, needs and conditions of the physiotherapist's profession in visually impaired people in the Western Balkan countries is funded within the Solidarity Fund of the European Blind Union, whose full member is the organization responsible for the project National Union of the Blind of the Republic of Macedonia and the partner organizations of the project: Unions of the Blind of the Republic of Albania, Bulgaria-Regional Organization Sofia, Montenegro, Serbia and Republika Srpska.

The project is funded by a grant from the Solidarity Fund of the European Blind Union, and co-funded by the project's owner and all partner organizations in the project.

FINANCIAL: EUROPEAN BLIND UNION - SOLIDARITY FUNDLEADING ORGANIZATION: NATIONAL UNION OF THE BLIND OF THE REPUBLIC OF

MACEDONIA PARTNER ORGANIZATIONS-CO FUNDERS: Albanian blind Association, Union of the blind in

Bulgaria-Regional organization SOFIA, Union of the blind of Montenegro, Union of the blind of Serbia, Union of the blind of Srpska.

PROJECT COORDINATOR: Master of Law, STERJA DIMOV, Secretary General, National Union of the Blind of the Republic of Macedonia

In the preparation of reports from individual partner countries of the project, the reports submitted:1. Physiotherapist Vesna Sofronijevska, R. Macedonia2. Mr. Luan Qosja , R.Albania3. Mrs. Diana Mincheva, R. Bulgaria, secretary of the Massage Department of the Blind Union in

Bulgaria.4.g-a. Žana Dačič, R. Crna Gora5. Mr. Milan Stosic, R. Serbia6. Special educator and rehabilitator Ms. Amela Skopljak, Republic of Srpska

PUBLISHER: NATIONAL UNION OF THE BLIND OF THE REPUBLIC OF MACEDONIAStr..11-ti Oktomvri No.42 AHOUSE OF HUMANITARIAN ORGANIZATIONS DARE DZAMBAS SKOPJE POSTAL CODE 1000 SKOPJECONTACT TEL. 00 389 2 3 246 537ELECTRONIC POST MKNSSRM@GMAIL.COMINTERNET ADDRESS WWW.NSSRM.ORG.MKFor the publisher: PRESIDENT, Selkovski ZarkoMAIN AND RESPONSIBLE EDITOR: M-r. STERJA DIMOVEDITORIAL BOARD:BARBARA STEFANOVA, PRESIDENTand members:NATALIJA MANEVSKASTEVE APOSTOLOSKIThe preparation of this manuscript is financially supported by the Solidarity Fund of the European

Blind Union within the framework of a project, and the publication of the manuscript, translation and printing is financially supported by the National Union of the Blind of the Republic of Macedonia and the partner organizations: Albanian blind Association, Union of the blind in Bulgaria-Regional organization SOFIA, Union of the blind of Montenegro, Union of the blind of Serbia, Union of the blind of Srpska.

SKOPJE, Oktober 2018 СОДРЖИНА

ЛОКАЛНИ ЈАЗИЦИ

1.Извештај-Република Македонија,Весна Софронијевска ...............................5-242.Извештај-Р.Албанија, Луан Koсја.......................................................................44-513.Извештај-Република Бугарија, Диана Минчева................................................60-694.Извештај-Р.Црна Гора, Жана Дачич...................................................................78-805.Извештај-Извештај Србија, Милан Стошич....................................................84-876.Извештај-Р.Српска, Амела Скопљак..................................................................93-101

CONTENTENGLISH LANGUAGE

1. Report - Republic of Macedonia, Vesna Sofronijevska ......................................25-432. Report - R.Albania, Luan Qosja........................................ ....................................52-593. Report - Republic of Bulgaria, Diana Mincheva ......................................... .........70-774.Report - R. Montenegro, Zana Dacic ....................................... ..............................81-835.Report-Report Serbia, Milan Stosic ............................................ ............................88-926.Report-R.Srbska, Amela Skopljak ............................................................................102-110

МОЖНОСТИ И ЗАКОНСКИ РЕГУЛАТИВИ ЗА ЕДУКАЦИЈА ЗА ЛИЦА СО ОШТЕТЕН ВИД

Весна Софронијевска дипл. физиотерапевтИзработила по барање на Национален сојуз на слепи на РМ.

Абстракт Позадина-Образованието за слепи лица, дене зависи од примената на новите технологии, а тие пак заради малата потреба на пазарот, се произведуваат во помал број и затоа се скапи, и може да се набават само преку активно учество на државата, образовниот систем и министерството за труд и социјала. Цел на нашето истражување беше да го испитаме јавното мислење кај група физиотерапевти со оштетен вид во однос на проблемите со образованието, вработувањето и социјалниот статус во нашата земја, и истото да го искористиме како потреба да се применат туѓи искуства во нивно подобрување ако е подтребно. Материјал и метод: Анкетата беше направена со прашалник кај 27 физиотерапевти, со однапред дизајниран прашалник, кој имаше за цел да го процени нивниот статус на образование, вработеност, задоволство од работата, и социјалниот статус и потребата од асистивна технологија. За проценка на тугите искуства и законски регулативи кај нас, напавивме анализа на законот за образование, и вработување на лица со оштетен вид, како и анализа на едукативниот модел и социјалниот статус во Шветска. Резултати: Нашата анкета покажа, сигнификантна запоставеност на лицата со оштетен вид во однос на образованието и вработувањето во нашата земја. Не постојат законски регулативи за набавка на едукативна опрема и кадар во РМ, не постои адаптација на работните места заради недостаток од асистивна технологија. Шветскиот модел е модел на една развиена земја, и од него може да се земат едукативниот модел и модел за правата и обврските при вработување на слепи физиотерапевти, од страна на работодавачот и слепото лице. Дискусија: Додека во светот неразвиените земји се борат со основните права на лекување и дијагноза на лицата со оштетен вид, развиените земји користат интеруниверзитетска соработка за едукација на високообразовани лица со оштетен вид. Заклучок: Користењето на туѓите искуства, заедно со законска имплементација се услов за едукација и вработување на оваа категорија на лица во нашата земја. Ако не им се овозможат услови тие и неможат да дадат тоа за што се способни според нивните целокупни способности како рамноправни членови на општеството во однос на образованието и вработувањето.Клучни зборови: лица со оштетен вид, образование, вработување, законски регулативи.

ВОВЕД

Во човечкиот мозок сите информации кој ги прима и обработува дури 80% доаќаат од органот за вид, окото. Имајќи го ова во предвид не е тешко да се заклучи дека со право се вели дефицитот или потполното отсуство на видот е сериозен проблем. Поради горе кажаното во некои земји лицата со оштетен или изгубен вид се групирани во посебна група, како лица со висок степен на попреченост. Во нашата земја лицата со оштетен вид се лица од прва или највисока категорија на инвалидност. Светската здравствена организација (СЗО) кон крајот на осумдесетите години од минатиот век, дала дефиниција на слепилото и слабовидноста, која во наредните години била прифатена во повеќе земји во светот. Според оваа дефиниција, за слепо лице се смета лицето кое на подоброто око, со корекција, има острина на видот 0,05 или помала, како и лице со видно поле сведено на централен дел помал од 10 степени, доколку намалување на видната способност е дефинитивно, и да со медикаментно или хирушко лекување не може да се подобри.

За слабовидно лице се смета лицето кое на подоброто око, со корекција, има острина на видот помеѓу 0,05 и 0,3, доколку намалување на видната способност е дефинитивно, и да со медикаментно или хирушко лекување не може да се подобри. По основ на двата критеријума, А - намалена острина на видот и Б – намалено видно поле, Светската здравствена организација пропишаламеѓународна класификација на дефекти на видот, според која визуелно хендикепираните лица се разврстани во 5 категории. Прва категорија. Слабовидни лица кај кои острина на видот со корекција е помеѓу 0,3 и 0,1. Втора категорија. Слабовидни лица кај кои острина на видот со корекција е помеѓу 0,1 и 0,05. Трета категорија. Слепи лица кај кои острина на видот е помеѓу 0,05 и 0,02или чие видно поле, без оглед на острината на видот, е сведено на 5 до 10 степени околу точката на централна фиксација. Четврта категорија. Слепи лица кај кои острина на видот на подоброто око со корекција е помеѓу 0,02и осет на светлост, или чие видно поле, без оглед на острината на видот, е сведено на помалку од 5 тепени околу точката на централна фиксација. Пета категорија. Слепи лица без видна функција, односно слепи лица кои немаат ниту способност на перцепција на светлост (amaurosis).

Историски осврт на третманот на слепите лица и нивното образование

Низ историјата гледано наназад на слепите лица од секогаш се гледа со стигма, се сметале за потполно не способни, за луѓе испратени од демоните и уште низа негативни сваќања. Меѓутоа за жал и денес во неразвиените и во земјите во развој на лицата со некој вид на попреченост, па и на слепите посебно сеуште се има искривена слика за вистинските можности и потешкотии.

Поради потреба од надминување на ваквите проблеми, Обединетите нации во 2006 година ја носат декларацијата за правата на лицата со попреченост.

Оваа декларација за сите земји кои ја потпишале е обврзувачка, а нејзината цел е да се заштитат правата и на оваа популација луѓе. Македонското собраније ја има ратификувано декларацијата и го потпиша оперативниот протокол на 05 12 2011, а тоа значи дека таа стана правно задолжителна и целосно интегрирана во правниот поредок на Македонското законодавство.

Ако се земе предвид дека 285 милиони луѓе во светот, што е околу 4% од вкупната светска популација, имаат некаков вид на оштетување на видот, значи бројките не се за потценување. На глобално ниво, главните причини за оштетување на видот се неусогласени рефрактивни грешки и катаракта, 43% и 33% соодветно. Други причини се глауком, 2%, поврзани со возраста макуларна дегенерација (AMD), дијабетична ретинопатија, трахома и корнеална опасност, сите околу 1%. Голема пропорција на причините, 18%, се неодредени.

Причините за слепило се катаракта, 51%, глауком, 8%, AMD, 5%, детско слепило и корнеални опасности, 4%, неусогласени рефрактивни грешки и трахома, 3%, и дијабетична ретинопатија 1%, неодредените причини се 21%.

Образованието денес

Образованието на лицата со оштетен вид пред појавата на браевата азбука било сведено на некакви лични обиди на лицата или лицата учеле слушајќи. Луј Брај, творецот на браевата азбука, иако и самиот слеп донел светлина во животите на слепите лица и овозможил и тие да се описменуваат, да почнат да учат во училишта и да се оспособат за самостоен живот.

Во Македонија процесот на организирано образование започнал во пеесетите години од минатиот век. Во прво време во Битола, а подоцна се отворило и училиштето за слабовидни и слепи деца (Димитар Влахов) во Скопје, кое и денес постои како такво и со иста намена. Организирано образование на слепите за масажа започнало кон крајот на пеесетите години од минатиот век во Белград, а по осамостојувањето и во Скопје.

Денес постојат два модели на образование, како основно така и средно. Едниот модел е учење во специјалното училиште во Скопје, а другиот е инклузивниот модел, што значи слабовидното или слепото дете учи во редовно училиште во местото каде и живее и е постојано со членовите од своето семејство.

Сето ова и не ќе беше толку лошо ако на децата и младите со закон им се гарантираат и обезбедуваат неопходните помагала, кои ќе им помогнат пред се да се описменат правилно со учење и целосна примена на браевото писмо, паралелно со информатичко описменување на компјутер со соодветна говорна поддршка.

Можеби звучи како критика, но нажалост реалноста е таа ние сеуште немаме софтверско решение за говорна поддршка на македонски јазик. Недостигот од учебници на браево писмо е исто актуелен проблем. Во поново време се прават обиди ваквата ситуација да се надмине, но ќе треба многу време, а уште повеќе пари, бидеќи браевото печатење е скапо, а бројот на примероци мал.

Инклузивното образованије исто така бара поголем број на обучени дефектолози-рехабилитатори, но нивниот број кој целосно го владеат браевото писмо е мал. Мислам дека со процесот на инклузија треба многу внимателно да се оди, бидеќи од пракса, и двата модела имаат свои предности но и недостатоци, секоја инклузија ако агресивно се наметнува, не дава добри резултати. Според важечкиот закон за основно и средно образование, слабовидните и слепи деца мораат задолжително да завршат средно образование, што е позитивна законска одредба, ако не постојат интелектуални пречки и друг коморбидитет. Целта на образованието е лицата не само да се образуваат, туку и да се осамостојат целосно социјално и на секаков друг начин, за да можат да се интегрираат во општеството како корисни граѓани за себе и општеството.

Реални проблеми со кои денес се среќаваат учениците нивните родители и студентите

Според податоците од пракса и здруженијата за слепи лица, децата кои се образуваат според моделот на учење во специјалното училиште, кога се дома за викенд или распуст немаат браеви машини дома, компјутерот исто така не е застапен, а бројот на браеви книги е многу мал. Во библотеките во нашата земја нема книги со браево писмо и во аудио форма, а за малиот број на електронски печатења и ако ги има пристапот до нив не е нималку едноставен. Со оваа констатација не му се остава можност на децата да ги развиваат креативните способностии, како своите врсници за да можат на квалитетен начин да го минуваат слободното време и да се образуваат надвор од образовниот процес. Набавката на асистивна технологија од страна на родителите со слабовидни деца е можност само за одредена група социјално ситуирани, а не должност на Министерството за образование.

Децата пак кои се вклучени во инклузивно образование немаат никакви адаптирани точки за ориентација или друга адаптација во училиштето за безбедно да се движат самостојно барем за задоволување на физиолошките потреби. Проблемот со недостиг од адаптирани учебници е присутен и за нив. Во образовниот процес за нив нема адаптирани нагледни сретства за предмети како што се географија, биологија геометрија, математика. Во земјите од сосетството постојат такви услови (Хрватска, Словенија, Србија). Нашиот образовен систем се судира со двоен проблем, нема во училиштата а камо ли дома соодветни помагала за учење.

Реален проблем кај нас е исто и немање на континуирани обуки за самостојно движење во отворен и затворен простор, поради недостиг од обучени лица за орјентација- Перипатолози. Овде ќе го истакнам и трудот на ентузијасти кој се обидуваат преку проекти да набават и опремат училници за децата во инклузивното образование, но она што трајно и квалитетно ќе ги реши на долг рок проблемите е промена во законите и преземање на обврските од страна на државата, како што е и во државите од соседството (Хрватска), а да не зборуваме колку е добро решено во Европската унија.

Со сите овие проблеми се соочуваат и студентите на сите универзитети во државата. Во мала предност се студентите кои студираат на универзитетот во Скопје, бидејќи таму постои канцеларија за помош на студенти со попреченост. Проблемите започнуваат уште од пополнување на пријави и низа документи за запишување, па пријави за испити и друго. Факултетите се уште по комплицирани за орјентација и самостојно движење, бидеќи се тоа големи згради со многу врати и прозорци со постојано зголемено ниво на бучава, па движењето самостојно низ факултетите без помината обука е скоро

невозможно. Проблемите со матријалите за испит објективно мислам дека и неможат реално да се набројат, бидеќи слепите студенти се препуштени сами на себе и на помошта од своето семејство. Не е доволно само да имате олеснување при упис со ослободување од плаќање на партиципација и место во студентски дом.

Физиотерапевтот како здравствен работник

Физиотерапевтот е здравствен работник, кој е вклучен во здравствениот систем во дисциплина физикална медицина и рехабилитација.

Улогата и компетенциите на физиотерапевтот се точно дефинирани, а неговите способности освен со добар ментален став треба да бидат и со физичка подготвеност, бидејки процесот на лекување поминува низ рацете на терапевтот кој треба да процени, измери, анализира и спроведе мануелна терапија како и низа други пасивни техники, па и едукација на пациентот и неговото семејство. Физиотерапевтот треба да има: стручна подготовка, чувство за тимска работа, трпение, емпатија и спремност многу да се даде без да се очекува возврат. Физиотерапевтите како дел од тимот за рехабилитација се во сите области на медицината (превентивна, секундарна и терциарна здравствена заштита). Бидејки физикалната медицина и рехабилитација експоненцијално напредува и ќе биде една од петте медицински науки во 21 век, заради демографските промени на населението, и развојот на технологијата, тие постојано треба да се едуцираат за да можат да пружат квалитетна здравствена заштита. Во колку слепо лице се едуцира за физиотерапевт или е веќе едуциран треба да ги следи промените во физикалната медицина и рехабилитацијата не од аспект на промени на базичните науки туку од аспект на користење на асистивната технологија во процесот на рехабилитација.

Образование за слепи физиотерапевти во нашата земја

Во средното образование сликата станува по јасна и уште повеќе на површина испливуваат сериозните проблеми на слепите во процесот на образованието, бидејќи листата на средни училишта, за покасната професија е многу мала.

Најчесто се запишуваат во гимназија, музичко и во истуреното одделеније од средното медицинско училиште „Панче Караѓозов„ кое се наоѓа во специјалното училиште „Димитар Влахов“ во Скопје. Поранешните занимања како телефонисти, картонажери, или пластичари денес не се актуелни и конкурентни на пазарот на трудот. Од осамостојувањето до денес не е забележано инклузивно образование на слеп физиотерапевт во некое средно медицинско училиште.

Сметам како познавач на образовниот процес за физиотерапевти, дека проблемите се се поголеми и посериозни. Во колку не се направат корекции во образовниот процес ова занимање може да исчезне како можност за едукација на слепите лица.

Проблемот со учебници веќе го споменавме, следува проблемот со опременост на кабинетот за практична настава, како и организацијата на практичната настава во болниците и другите медицински установи. Во самиот образовен процес мислам дека треба да постои комисија која ќе направи селекција дали слепото лице е физички, ментално и психички здраво за да се запише на оваа одговорна здравствена струка, со соодветно лекарско уверение. Тука освен успехот во основно образование, важни се и ориентација во просторот,координација, рамнотежа и постура и развојот на сетилото за допир на кое детето како средношколец најмногу ќе се потпира.

Физиотерапевтската професија е многу тешка, бидејки физиотерапевтот во текот на работата постојано треба да биде во движење, да може да издржи напор да спроведе масажа (масажата е една од најголемите оптоварувања на организмот, за оној кој ја спроведува). Физиотерапевтската струка бара психички и емоционално здрава личност која ќе може да го мотивира и води пациентот кон подобрување на неговото здравје.

Многу важно е да се потенцира кога веќе зборуваме за процесот на образование на слепи терапевти, дека тие треба да се вклучат и во вонинституционални образовни обуки, како би можеле да ги следат

новите апликации. Така на пример масажата која се граничи со терапија или релаксација, не е познато како ќе се третира во иднина и кој ќе ги плаќа трошковите за спроведување на истата, осигурувањето или пациентот.

Во колку неа ја плаќа пациентот, тогаш во борба за добивка, таа нема повеќе да биде привилегија за спроведување од страна на слепи физиотерапевти.

Кога проблемот со образованието ќе биде соодветно решен во средното ниво, тогаш слепите физиотерапевти многу полесно ќе можат да се вклучат во високото образование со квалитетна помош во асистивна технологија и педагошки асистенти кои успешно ќе ги водат во универзитетското образование.

Во нашата земја не постои пречка во законската регулатива за слепите лица да се запишат на Висока медицинска школа, но тоа не значи дека има предуслови и секој да дипломира.

Во средното училиште е потребно да се обезбеди кабинет за едукација со говорни можности и компјутер за учење. Тука пред се мислам за апарати за физикална електро терапија со говорни мениа, потоа мерни инструменти со браева азбука (метро, агломер). Обука за користење на компјутерска технологија за слепи, и компјутери со софтвер кој ке му овозможи аудио учење на лекциите. Знаењето на странски јазик треба да биде императив за идните млади колеги, како би можеле поквалитетно да ги користат искуствата на развијените земји и воведување на новите методи. Можеби сево ова звучи тешко, или невозможно но не е така. Доколку сериозно се пристапи на образовниот процес слепите можат многу работи да совладаат. Проблемите во образованието денес ги има и кај здравите ученици, но тие се во предност, бидејќи можат не пречено да ги користат сите денес постоечки информатички технологии и да го градат образованието индивидуално како и тие предности да ги применат веднаш кога им се покаже за потребно на лице место. Процесот на учење е постојано подложен на промени, па и нашата земја треба да ги модернизира обуките за слепите лица според стандардите и технологијата која постои.

Прифатеност на слепите терапевти од колегите претпоставените и пациентите

Најголем дел од вработените терапевти денес се школувани во Белград, пред 30 години, и се наближуваат кон пензија. За да биде прифатен еден слеп терапевт од својата работна средина, треба да поседува солидно теоретско знаење (а како ќе научи ако нема соодветни книги), треба да поседува практично знаење (а како ќе научи ако нема добар ментор), и да биде психофизички здрава личност која сака преку својот труд да си обезбеди еднаквост во општеството, а не преку милосрдие. Дали терапевтот ќе се вработи само да биде во кабинетот за масажа или ќе има и други работни обврски зависи од образованието кое го добил. Многу е по лесно да дојдете на работа во болница каде се има позитивно искуство од вработените колеги кои имаат проблеми со видот, но и голема одговорност да се преземат мерки за соодветна едукација на нови млади колеги кои ќе пружаат здравствена заштита.

Предности на професијата во однос на други занимања кај лица со оштетен вид

1.Можност најголем дел одработните задачи да се извршат во целост потполно самостојно, што ви дава чувство на сигурност и корисност,

2.Работа и комуникација со голем број луѓе и можност за целосна и комплетна интеграција и социјализација,

3.Можност за пристојна плата и дополнителна заработка,4.Можност за лична мотивација и надградба, имајќи го предвид тоа дека во работниот процес се

среќаваме со најразлични животни проблеми.Работата во една јавна установа ви овозможува полесно да ги завршите работите, пред се поради

објективната ограниченост во движењето и потребата од помош на друго лице, а токму тие мали привилегии и можности многу ни значат.

Лично искуство на Весна Софронијевска

Денес и по 30 години работен стаж со радост одам на работа и штом ќе стапнам на плочките од болничкиот ходник се чувствувам како да стапнав во моето царство. Тука престанува се што не е врзано за работата и мојата душа мојот ум се престројуваат за јас секогаш и да го дадам својот максимум

Кога се вработив на одделот за ортопедија и трауматологија тие претходно немаа никакво искуство со лице со оштетен вид. Во почетокот беа внимателни и по малку уплашени, но брзо ме прифатија како дел од тимот. Посебно бев одлично прифатена од лекарите и со нив растев како човек и професионалец. Моите колеги ми се секогаш на услуга не само за проблемите врзани со работата, туку и моите потешкотии кои произлегуваат од мојата попреченост. Секогаш сум со нив на забави, излети, патувања, и само кога сум со нив јас всушност и не го чувствувам слепилото како проблем. Колку сум прифатена покажува и фактот дека сите материјали и книги за 33 испити, кои ги положив студирајќи на високата медицинска школа, ми ги исчитаа токму колегите. Денес имам и колега кој е помлад, но одлично се прифативме. Покрај мене тој се запозна со асистивната технологија која ја користам и денес тој ми е најголема поддршка доколку имам проблеми со компјутерот, мобилниот, печатарот на работа или дома.

. Ништо не ме прави посреќна од моментите кога ќе ме поздрават моите пациенти на улица, или кога ќе добијам покана за нивна свадба. Во душата и умот носам многу животни приказни од кои и сама црпев искуства, но нивните позитивни епилози се моето богатство и бесплатна обновлива енергија за секој нов ден дар од бога.

МОТИВАЦИЈА И ЦЕЛИ

Како лице со оштетенвид, член на сојузот на слепите на РМ, физиотерапевт со високо образование, имам согледано заедно со моите колеги дека постојат неколку проблеми во нашето општество кои го попречуваат статусот и образованието на лицата со оштетен вид во нашата земја, затоа овие проблеми ќе бидат водечки мотив во нашето истражување.

Мотив 1-Унапредување на образовниот процес:

Изработка на стратегија за модерно квалитетно образование кое ќе продуцира кадри кој ќе бидат конкурентни на пазарот на трудот,

Преземање на искуствата од развиените земјиво однос на примената на асистивните технологии и нивна набавка сервисирање како и правилна употреба,

Внимателно креирање на програмите за прекфалификација и обуки на лицата кој подоцна го изгубиле видот, овде пред се се мисли на курсевите за масажа, бидеќи треба да се бориме за квалитет, а не за квантитет и не рационално трошење на сретства,

Чести средби на вработените и невработените како и студентите физиотерапевти и организација на обуки, размена на искуства иносење на краткорочни и долгорочни планови за унапредување и зачувување на оваа професија како одлична можност за нас.

Мотив-2 Промоција на можностите на слепите терапевти

Организација на отворени денови каде ќе им се пружаат бесплатни услуги на граѓаните од нашата област, а се со цел промоција и уривање на предрасудите и другите бариери кај граѓаните.

Освојување на медиумскиот простор при што црните хроники и тажните приказни за лошата положба на лицата со попреченост ќе ги замениме со успешни приказни и спотови за вистинските можности како од струката така и од животните вештини.

Мотив-3 Промена на законските регулативи

Министерствата за образование труд и социјална политика, за здравство и собранието како законодавен дом да прават обиди за носење на позитивни законски решенија кој ќе им го олеснат

пристапот на сите до по квалитетно образование, вработување, здравствена и социјална заштита, а со единствена цел лицата со попречености да не бидат социјални случаи, затворени во четири ѕида и потрошувачи на огромна количина лекови за притисок и дијабет, анти депресиви како и алхохоличари.

ЦЕЛИ

Обид за по реално и објективно претставување на моменталната состојба кај нас денес, Согледување на можностите за унапредување на образовниот процес, Следење на искуствата од развиените земји и примена на истите кај нас, Промоција на струката и севкупните вештини на лицата со попреченост, Иницирање Законски промени кои квалитативно ќе придонесат за подобар живот на лицата со

попреченост- слепите лица.

МАТЕРИЈАЛ И МЕТОД

Заради пребројување и таргетирање на проблемите со кој се соочуваат лицата со оштетен вид во текот на образованието и работата изработивме прашалник, кој ќе ни помогне да извадиме квалитативни, емпириски и статистички податоци.

За да ја процениме состојбата, и ставот на слепите лица во однос на нивниот работен статус, и мислењето како може да се подобри истиот преку образовните патеки, изработивме втор дел од прашалникот. Прашалникот се состои од неколку дела: 1) лични податоци, пол, возраст, ниво на образование 2) социјален и семеен статус 3) проценка на ставот кон образованието за слепи 4) проценка на ставот кон задоволството од работниот процес.

Прашалникот преку здружението на слепи и слабовидни лица на РМ, беше дистрибуирано кон сите членови кои требаа на доброволна основа да го пополнат.

Добиените резултати, ги групиравме и обработивме статистички, а прикажавме во номинална и процентуална вредност и сигнификантност од р<0.05.

За анализа на постоечката состојба, земавме податоци од МОН и Министерството за труд и социјала во однос на образование и вработување како е тоа решено во РМ.

За компаративна анализа го одбравме Шветскиот модел, за едукација како една високо развиена земја.

РЕЗУЛТАТИ1.Резултати од анкетата направена кај лица со оштетен вид

Дистрибуцијата по пол и возраст е прикажана во табела 1. Вкупно анкетирани 27 лица, на средна возраст од 23 до максимум 77 год. од нив 10 жени и 17 мажи.

Таб.1 Фреквенција по однос на пол и возрастПол 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 65 > ВкупноЖ 2 4 / / / 1 3 / / 10М 3 1 4 1 1 1 3 1 2 17

Вкупно 5 5 4 1 1 2 6 1 2 27Во Националниот сојуз на слепи и слабовидни лица на РМ, има околу 2300-2500 членови, од нив 50

се физиотерапевти. Во нашата анкета беа вклучени 27 или 54%.

Дистрибуцијата по однос на образование, е прикажано во табела 2.

Таб.2 Фреквенција по образование

Образование Фреквенција %

Средно 20 74

Више 1 3.7

Високо 4 15

Спец.студии 240 кредити 1 3.7

Со курс за масер 1 3.7

Вкупно 27

Преовладуваат 74% со средно образование. Во однос на прашањето 3, за прилагодени учебници за образование со потврден одговор Да има 8 (29,6%, Немале 17 (65%), и делумно 2(7.4%). Во однос на вработувањето вработени се 16 (59%), невработени 9 (33%), и пензионери 2(односно работеле 7.4%). Од вработените 16 испитаници, во кабинет за масажа работат 12 (75%), а 4 (25%) како физиотерапевти во сите кабинети (кинези сала, електро терапија). На прашањето за користење на јавен превоз, користат 9 (56%) , 6 со возило со аситенција и 1 такси лична режија или несамостални со аситенција се 44%. Задоволството од работата и односот од колегите, позитивно го оцениле 6 (37%) сосема задоволни, 6 (37%) просечно задоволни, 2 делумно задоволни и 2 незадоволни. Вкупно 4 се 26%, незадоволни. Од вкупниот број 27 анкетирани, 24 (89%) не членуваат во здруженија на физиотерапевти, а 3 (11%) се членови, од нив 2 се вработени 1 не е вработен. Во однос на едукација надвор од образовниот систем за физиотерапевти, 23 (85%) никогаш не биле вклучени, а 4 (15%) се вклучени. Кај 4 вклучени во едукацијата, едукацијата ја спровеле невладини здруженија на граѓани. Во едукација за подобрување на животните вештини за слепи лица биле вклучени 2, а не вклучени останатите 25 (93%). Како биле спроведени вештините, кај 2 лица, курс за странски јазици двајца, преку невладин сектор, и курс за масажа преку агнција за вработување. Прилагоденост на работното место кај 16 анкетирани вработени, 12(76%) не им е прилагодено, на 2 (12%) делумно и 2(12%) целосно прилагодено. Дали имат позитивно мислење за препорака во однос на занимањето физиотерапевт, 25(93%) одговиле позитивно, а 2 негативно. Високиот позитивен одговор значи дека мислат дека оваа професија ќе можат да ја обавуват и други идни млади луѓе со оштетен вид. Задоволството од работното место кај вработените 16 било следно: 9(56%) се многу задоволни, 5 (31%) работата им дава социјална и психичка сигурност, и 2(13%) се незадоволни. Од вкупно 16 вработени, корисници на пишана комуникација се 11(69%), не се 3 (19%), а делумно користат 2 (13%). Од вкупниот број 27, користат компјутер прилагоден за слепи лица од тоа 18 (67%) некористат, 9 (33%) користат, само 3(11%) со говорна синтеза, 6(22%) гледаат, користат поголем фонд, без говорна подршка. Во однос на самостојноста на работното место изјаснувањето е следно: 14 (87%) комплетно самостојно, 2 (13%) делумно самостојно. При обавување на работните задачи немаат потреба од работен асистент 14 (87%), 2 имаат заради административни обврски (13%). Според квалификациите на образованието што го има, би можеле да работат но немаат соодветно работно место 14 (87%) одговориле дека имаат и соодветно работно место, а 2 мислат дека немаат.

Во однос на тоа дали социјалкните бариери се причина за нивна вклученост во општеството одговориле 17(63%) да, 8(30%) не , 2(7%) пензионери не се изјасниле. На прашањето која е причината за нивната несамосталност на работа, одговориле само 3, од нив 1 неможе да користи јавен превоз и 2 немаат доволна едукација, од вкупно 27. Колку се физички активни е проценето во однос на дневно пешачење надвор од работното место 12 од 30-60 минути, 10 (над 60 минути, 3 пешачат многу повеќе и 2 не пешачат воопшто. Од ова 25(93%) се физички активни. Во однос на BMI 90% имаат зголемена телесна тежина.

Теретана користат – 24, не користат – 1, повремено - 2 Од тие 24 што не користат 18 нема кој да им асистира, 2 немаат во близина, 4 не сакаат да вежбаат.

Во однос на тоа дали се злоупотребени нивните сретства што ги добиваат од нивните фамилии, немало злоупотреба кај 27 или 100%. Социјалниот статус во семјството го процениле 25, од нив 6(25%) низок, 13 (50%) среден и 6 висок (25%). Во однос дали нивниот социјален статус би се подобрил, во колку имаат подобри услови за работа и помалку општествени бариери, од нив 22 би го подобриле, не би го подобриле социјалниот статус 5. Во однос на користење на годишен одмор 14 користат, 10 не користат, 3 повремено. Од оние што користат годишен одмор (17) го спроведуваат секогаш во лична режија бидејки во РМ нема одмаралишта за слепи, а државата не го субвенционира одморот. Овие резултати ќе бидат прикажани и табеларно во табела 2 и графикон 1, за да се направи вкупна проценка на состојбата.

Таб.2 Проценка на задоволството од образовниот процес, асистивната помош и вработувањето

Прашање Максимални поени

Добиени поени

Кјористел прилагодени учебни помагала 27 8Вработен 27 18Ги спроведува сите обрски на работно место физиотерапевт 16 4Користи јавен превоз 27 9Задоволен од работата 16 12Член на здружение на ФТ 27 3Едукација надвор од образовен процес 27 4Едукација за животни вештини 27 2Прилагоденост на работно место 16 4Препорака позитивна за занимање физиотерапевт 27 25Задоволен од професијата физиотерапевт 16 14Му е потребна во работниот процес пишана комуникација 16 11Поседува компјутер прилагоден за слепи лица 27 9Самостоен е при работа на работно место(масажа) 16 14Нема потреба од асистирана помош во работниот процес 16 14Социјални бариери немаат 27 8Се физички активни се движат дневно повеќе од 30мин. 27 25Имаат нормална телесна тежина 27 2Висок социјален стаус 27 6Користат годишен одмор на сопствена режија 27 17Вкупно 463 209% 100 45%

Со статистичка обработка на сигнификантноста, добивме дека 45%, е сигнификантно значајно со Т=5,7, и р<0.05, а тоа значи дека лицата во оштетен вид немаат ист статус со здравите лица во нашето општество.

Граф.1 Проценка на задоволството од образовниот процес, асистивната помош и вработувањето

2.Резултати од податоците од Минстерството за образование и наука во однос на образование на лица со оштетен вид, права и вклучување во образовен систем

Образование - Преземање активности со цел откривање на слепи деца и младинци и нивно интегрирање во рамките на сите степени на редовното образование во Државното училиште за рехабилитација на деца и младинци со оштетен вид ,,Димитар Влахов‘‘ во Скопје.

- Давање материјална поддршка со цел вклучување на слепите деца и младинци во редовниот образовен процес преку своите општински и меѓуопштински здруженија.

- Покренување иницијатива за измени и дополнувања на Законот за основното образование и Законот за средното образование со цел надминување на проблемот за опфаќање на слепите деца во предучилишната возраст. - Обезбедување на соодветни помагала, учебници, стручна литература, списанија за потребите на слепите ученици и студенти на Брајово писмо и во звучна техника усогласени според наставните програми што се применуваат во образовниот процес во Република Македонија, со проширување на бројот на учебници на Брајово писмо и со печатење на нови изданија на Брајово писмо. - Набавка на тифло-технички помагала и опрема специјално наменета за потребите на слепите лица (сметачи, компјутерска опрема, Брајов ред, касетофони, диктафони, репродуктори, помагала за пишување, Бел стап, Брајови и говорни саати, говорни помагала и др.). - Набавка на опрема за релјефно прикажување на сликовниот материјал, што би помогнало во изработка на учебниците за учениците во редовните училишта како и во специјалното училиште, а посебно во обука на масерите и физиотерапевтите. - Покренување на иницијатива за обезбедување на финансиска и стручна помош од државата во задоволувањето на специфичните потреби на слепите ученици и студенти. -Организирање на курсеви за описменување на Брајово писмо, за оријентација во просторот, курсеви за изучување на странски јазици компјутери на лицата кои подоцна го загубиле видот. - Набавка и воведување на сметачот како основно помагало кај одреден број слепи лица, ученици и студенти, наставници вработени во Државното училиште ,,Димитар Влахов‘‘ - Скопје и организирање на советувалишта за користење на истиот. - Изработка на општо наставна програма, прирачници за учениците за курсеви и нивно печатење, брошура за достапност на помагала и користење на тифло-техничките помагала. - Обука за животни потреби и поддршка за самостојно живеење преку обуки за користење на брајово писмо, описменување, музичка едукација и надоградба, обуки за кулинарство, ориентација во просторот.

3.Резултати од податоците за вработување на лица со оштетен вид во РМОрганизација, вработување и едукација за слепи лица во РМ-преземено од Законот на Министерството за труд и социјала.13

Вработување - Покренување иницијативи за приоритетно вработување на работни места соодветни на капацитетите на слепите лица. - Иницирање законски измени со цел создавање услови за подеднаков пристап до вработување на лица со инвалидност. - Создавање еднакви можности и услови за работно оспособување и работа на нововработените слепи лица со другите вработени преку приспособување на работните услови, набавка на соодветна опрема, уреди и помагала.

4.Шведски модел за образование за лица со оштетен и изгубен вид

Скандинавските земји се најразвиени социјални општества, но и во процесот на образованието на лицата со попреченост имаат водечка улога. Кај нив има два модела на образование Првиот е образование и целосна нега и грижа од страна на професионалци во специјални училишта каде има и интернатско сместување. Денес таму се згрижуваат деца со комбинирани пречки. Вториот е инклузивниот модел, кој почива на индивидуална проценка за функционалната способност, видот и степенот на попреченоста кај детето.

Според тоа истите добиваат најразлични сервиси на поддршка и задоволување на личните потреби. Инклузијата е направена преку решавање на потребите, а не проблемите. Шведска е земја со долго годишно искуство и позитивни практики за слепи физиотерапевти. Нив без оглед на сензорната попреченост ги има во сите сегменти од доменот на работа на модерната физикална медицина и рехабилитација. За да се стекнат со лиценца која е предуслов за самостојна работа слепите, како и сите други мора да завршат факултет за физиотерапевти. Истиот трае 3 години, 180 кредити и е вклопен во Болоњскиот систем. За запишување на факултет неопходен е приемен испит, но што ќе полагате на приемниот зависи од тоа од кое средно училиште доаѓате нпр. Гимназија или некое друго средно училиште. По добивањето на лиценцата за работа слепите терапевти се рамноправни како по правата така и по обврските со своите здрави колеги. Помошта и сервисите подеднакво важат и кога ќе се вработите. Вие испраќате барање до државните органи и од нив побарувате техничка или персонална помош и истата ја добивате по направената проценка. Одговорноста стручноста и високото ниво на самостојност за шветските терапевти се императив, бидеќи нивниот процес на рехабилитација сериозно се разликува од нашиот. Кај нас терапијата ја препишува лекар физијатар, додека тие тоа го немаат. На терапевтот е да направи проценка каква терапија ќе препише и план за истата да ја спроведе. Задолжителни се протоколите и водење на картотека за пациентите. Законите за заштита на податоците се толку ригорозни, да на било кој терапевт надвор од работното место и вон работното време му е забрането да пристапи до картоните, или до другата документација за пациентите. Единствено од компјутерот које пријавен и е во системот може да се влезе во документацијата. Во доменот на права од социјалната заштита уште ќе споменеме дека кај нив се признава правото на бесплатен јавен превоз во целата држава, имаат специјално такси за инвалиди кое е исто така субвенционирано, личен персонален асистент, сервиси за поддршка и помош кога ќе одите во друг град. Постојат и библиотеки со голем број на книги во сите формати за слепи, и технички помагала кои овозможуваат самостојност во домот се дел од обавезната социјална заштита. Сите овие права се регулирани со закон и со високиот социјален статус на земјата и нејзините граѓани. Но сретствата се трошат наменски, а од секое слепо лице се користи неговиот максимум за личен и општествен допринос преку прилагодување на средината, работна и домашната, како и со регулирана асистивна помош. Кај нив во целост се применува преамбулата од декларацијата за лицата со попреченост ,,Ве молиме не правете ништо за нас без нас″. Кај нив за социјалните прашања, функционалната проценка, формите на сервиси за помош и поддршка се консултираат лицата со попреченост, преку нивните здруженија, лоби групи, и мулти дисциплинарни тимови на експерти.

ДИСКУСИЈА

Многу земји се соочуваат со значителни пречки во обезбедувањето на рехабилитација на видот, помошна технологија и помош и услуги за поддршка за лицата со неповратно оштетување на видот. Тие се судруваат со недоволен број на соодветно обучени професионалци, отсуство на објекти и опрема и недостаток на интеграција и децентрализација на услугите. Рехабилитацијата на видот е од витално значење во обезбедувањето на лица со оштетен вид да можат целосно да учествуваат во социјалните, економските, политичките и културните аспекти на животот. Во Европа, визуелно попречените луѓе повеќе од еден век се занимаваат со масажа, а подоцна и со физиотерапија во поширока смисла. Во земјите од далечниот исток оваа традиција траје со векови наназад. Долгогодишната пракса и поминатиот пат потврдуваат дека оваа професија за нив е од практичен и економски аспект пристапна и профитабилна. Ова посебно важи за земјите во кои физикалната медицина и рехабилитација достигнале висок ниво на развој. Во нив, оспособувањето на слепите и високо слабовидните физиотерапевти се спроведува по најсовремени програми на едукација, исто како и за лица со нормален вид. Така тие успеале да достигнат завидно стручно ниво, што им овозможило да изборат висок професионален статус, афирмација, интегрираност во струката и пошироката јавност, да бидат признати, познати и почитувани. На просторот на Балканот, односно поточно во поранешна Југославија, со оспособување на слепите физиотерапевти се започнало во 1951 година, во Белград. Имало обиди и порано, уште во 1917 година, кога Вељко Рамадановиќ, првиот тифлолог на овие простори, во Бизерта, во северна Африка, почнал со описменување и професионално оспособува на ослепени српски војници од првата светска војна и во 1926 година кога три штитеника од домот на слепи во Земун во тогашниот завод за протетика во Белград биле оспособени за масери, но тие обиди останале без позначајни резултати. Белградското училиште кое и денес делува во состав на едно редовно средно медицинско училиште, во неколку наврати ги менувало програмите на обука и називот на дипломата. Програмот на обука за потесно стручните предмети, до неодамна, бил значително редуциран во однос на програмот за истата струка за ученици со нормален вид. Со тоа бил намален и обемот на работење во струката, во однос на вистинските можности. Во белградското училиште едуциран е голем број генерацији на завршени физиотерапевти, кои потоа се вработувале во сите републики од поранешна Југославија. Со распадот на Југославија доаѓа до застој и дисконтинуитет во образованието на овие кадрови, што навистина е штета ако се знае дека бројот на професии со кои слепите и високо слабовидните лица можат успешно да се занимаат е значително ограничен, и ако се знае дека физиотерапевтот е за нив една од најпрофитабилните професии. Оваа професија слепите низ целиот свет успешно ја практицираат, без поголеми потешкотии, без разлика дали станува збор за масажа или некоја друга гранка на физикалната терапија, па нема објективна причина да не биде така и на овие наши простори. Во земјите настанати по распадот на Југославија се прават напори оваа професија да се сочува за слепите и високо слабовидните лица. Така во Босна и Херцеговина и Македонија при централните училишта за слепи, формирани се одделенија за масери или физиотерапевти, во Словенија, Хрватска и Црна Гора слепите се запишуваат во стручни училишта за терапевти со нормален вид, а во Бугарија и Романија имаат училишта за масотерапевти и физиотерапевти.

Алатката за проценка на услугите и системите за рехабилитација е дизајнирана да им помогне на земјите да спроведат анализа на ситуацијата за да се добијат суштински информации за да се разберат кои услуги се достапни за лица со слаб вид и слепило и недостатоците кои треба да се решат.

И додека неразвиените земји се борат со проблемите за рана детекција и третман на лицата со оштетен вид, современите и развиените земји ги усовршуват законските регулативи и правата на лицата со оштетен вид во општеството. Постојат повеќе глобални планови на светско ниво преку СЗО.7,8,9,10,11,12

Категоризацијата и степенот на оштетување на видот се применуваат во нашиот здравствен систем, како и лекувањето кое е на товар на фондот за здравство.

Организација на слепи лица во РМ

Национален сојуз на слепите на Република Македонија (НССРМ), како асоцијација на 17 општински и меѓуопштински здруженија, постои повеќе од 70 години. Националниот сојуз во рамките на своите статутарни обврски, учествува во решавање на актуелни потешкотии врзани со слепите лица.

Но сеуште не постојат организирани форми на иновации и спроведување на образовните мерки и услови за спроведување на образованието.

Упатства за едукација на лица со оштетен вид, деца се донесени од страна на УНЕСКО уште во 1988 год.14,

Постојат повеќе водичи за едукација за деца со оштетен вид, и сигурно нашите дефектолози ги користат.15 Ние ќе се задржиме на искуството и организацијата во неколку европски развиени земји, на ниво на Високо образование.

Англиски моделВо Англија е Кралскиот национален институт за слепи лица (РНИБ), водечка добротворна

организација на Обединетото Кралство за поддршка на слепи и делумно слепи лица. Тие нудат практична и емоционална поддршка на оние на кои им е потребна, така што тие можат да го продолжат животниот век на слепите лица во целост.

Што нудат? Линија за помош, Читање на услуги, Поддржано живеење, RNIB училишта, колеџи и резиденции, Обука за справување со попреченост, Здружување во групи за курсеви кај лица со изгубен вид и поврзување мрежно нивно, RNIB учење онлаин, RNIB ресурси центри, Грижа за згрижување во домот-нега во домот и асистирана помош, Сместувања во хотели кои се прилагодени за слепи лица.

Практична помош се нуди за услуги да се остане подолго време независен од други лица. Совети за одржување на работното место, користење на технологија, едукација за правење на секојдневни задачи или совети, како да се продолжи со хоби кое се сака.

Управувањето со парите како витален дел од самостојниот живот

Тоа може да биде предизвик ако некои витални активности, како што се добивање пари или проверка на состојбата, ако се недостапни за лицето.

Овој дел за пари и финансии има многу корисни информации, вклучувајќи:-банкарски совети-ракување со пари и банкарски картички-публикации и производи кои ќе ви помогнат дасе управува со пари-каде да се обратите за финансиски совети-бенефиции и доделување на информации.

Вработување и работа

Како слепо или делумно слепо лица може да се биде загрижен дека нема да може да се најде работа или да остане во тековна работа, меѓутоа постои помош и поддршка на располагање од RNIB, други доброволни организации и владата.

Служби за вработување на РНИБ обезбедува специјална поддршка и совети за да помогне да се најде вработување, да се започне сопствен бизнис или да се остане на работа ако покасно е изгубен видот. Услугите се испорачуваат преку телефонска линија за помош, за вработување.

Подготовки за вработување преку посета на веб страната и прикажување на кратки видеа.

Информации за барање работа за слепи и делумно слепи лица кои бараат работа, вклучувајќи избор на кариера и изнаоѓање слободни работни места, пишување на CV, пополнување на формулари за апликација, вештини за интервју и детали за тоа каде можете да добиете дополнителна поддршка за да помогнете во вашето барање за работа.

Престој на работа-промената во работната средина или промената на работата, можеби бара помош и поддршка за да се остане на работа , ако видот покасно се изгубил. Овој дел вклучува вовед во помошна технологија, совети за користење на службеник за поддршка и детали за тоа каде може да се добие натамошна поддршка.

Информации за самовработување, вклучително и отпочнување сопствен бизнис и станување самовработени, вклучувајќи детали за тоа каде може да се добие натамошна поддршка.

Практична поддршка-дава информации за владината поддршка, како што е програмата за пристап до работа, како и можности за работа, обука и менторство.

Информации за вработување-покриваат голем број теми за да се помогне да се најде или да се остане на работа кај лице со оштетен вид.

Симнување на документи за апликација за работаИнформативен лист за пристап до работа (Word, 325 КБ)Барање на работен лист за работа (Word, 297 KB)Престој во работна состојба (Word, 384 KB)Лист за самовработување (Word, 380 КБ)Информативна листа на прирачникот за оценување (Word, 299 KB)Информативен лист за ресурси за барање работа (Word, 278 KB)Информативен лист за вработување на Законот за рамноправност (Word, 217 KB)

Информации за права при вработување во ситуации на вработување со посета на веб страната на Закон за еднаквост.

Вести за вработување-може да се биде тек со најновите вести и ресурси за да се најде и задржи работата.

Деца и младина со оштетен вид

Преку оваа асоцијација, се обезбедува брз пристап до информации за да се разбере светот околу нив. Развојот на спознавањето на околината игра витална улога во детската игра и во нивниот јазик и социјалните вештини во развој. Повеќето пристапи за учење го земаат здраво за готово овој пристап.

Факти и бројки

Околу две третини од децата кои имаат оштетување на видот се едуцираат во редовните училишта; некои од овие училишта имаат и специјализирани простории за учење за учениците со оштетен вид. Околу една третина посетуваат специјални училишта за учениците со учење или физички хендикеп. Два проценти посетуваат специјализирани училишта за слепи и делумно слепи ученици.

Специјалистичката поддршка е од витално значење

Слепите и делумно слепи деца и млади луѓе од раѓање до 25 години мора да добијат специјална поддршка од квалификуван наставник за деца и млади со оштетен вид (QTVI), како што е наведено во Кодексот на пракса на СЕДИ. QTVI имаат задолжителните квалификации (MQ) во вид на оштетување, како и квалификуван статус на наставник.

Книги, производи и пристапно учење-Постојат многу корисни ресурси за да им се помогне на децата и младите луѓе со оштетен вид да учат и да се развиваат.

Производи, играчки и игри-достапни се производи кои специјално ги избрале родителите, децата и играчите за нивната тактилна, звучна, образовна и визуелно стимулирачка игра и потенцијал за учење. Од тактилни, текстурирани играчки и игри до детски очила, се широк избор на предмети, со можност за онлине купување.

Едукација

Специјални училишта за возраст од 0 до 19 години, основно и средно-Детскиот дом нуди 24-часовна нега во текот на целата година. Тука се добива персонализирано образование, нега и терапија за децата и младите со сложени потреби и оштетување на видот. Теренски тим на самото место. Медицинска нега за деца со дополнителни медицински потреби. Национална теренски служба

Училиште за деца на возраст од 2-14 години-Едукацијата е поврзана со дневна заштита и е наменета за слепи и делумно слепи деца со значајни тешкотии во учењето и попреченост. Се спроведува Терапија и а хидротерапија, Фамилијарни услуги, и користи ресурси заедно со академијата.

Колеџ наменет за деца над 16 години-Опремена е со станбени можности за дневен престој, Специјализиран станбен колеџ за лица со оштетен вид и широк опсег на хендикеп, од цела Велика Британија. Нуди подготовка за понатамошно образование, премин кон вработување, и програма за независност.

Академија за образование-Посредува во образованието, и вклучување на децата и младината во образовниот систем.

Организирање на студирање, предуслови и можности Асистивна технологија и материјали за пристап до учење

Користењето на асистивната технологија е една од најголемите бариери во образованието за лицата со оштетен вид. Исто така, се покажало дека е најлесниот и најбрз предизвик за решавање, на едукацијата. Со значително подобрениот NVDA слободен читач на екран со отворен код, и постојано намалување на трошоците за netbook компјутерите, помошна технологија брзо стана сè помалку проблем. Студентите сега имаат побрз пристап до информации и се чувствуваат сигурни во училницата затоа што веќе не треба да се потпираат на своите соученици бидејќи материјалите за учење се лесно достапни за нив во достапен формат.

Овие случувања, заедно со проширениот пристап до материјали за учење произведени во стандардот DAISY, EPUB, пдф и други електронски формати, и усвојувањето на Договорот од Маракеш, овозможуваат пристап до материјалното производство да биде податлив. Денес, технолошката индустрија сé повеќе ги гради функциите за пристапност "надвор од кутијата на компјутерот, пр.таблет или телефон) програмите се достапни за учење на слепите лица, но поради малиот број на корисници, ваквата изработка не е исплатлива за производителите.

Универзитетската средина и јавната политика

Промената на ставовите и јавната политика е сериозен и тековен предизвик во сите земји што се занимавале со оваа проблематика. Уште од самиот почеток препознавме дека иако конкретните околности кои придонесоа за оваа голема бариера варираа од земја до земја, преку заедничко работење и учење еден од друг во дијалог и размена на искуства, со веројатност побрзо да се постигне поголем напредок. Ако се пристапи на овој начин на учење со позитивен став, тогаш полесно ќе се надминат бариерите на кои се наидува. Според искуствата од Индонезија, се применува универзитетско-универзитетски менторски пристап во кој партнерските универзитети кои успешно развиле инклузивна и добредојдена средина се споени со други универзитети кои само што почнале да го применуваат. Од ова искуство може да се научи дека ректорот на еден универзитет е поверојатно да биде убеден во вредноста на вклучувањето во ваквиот начин на едукација од страна на ректорот кој веќе го применил овој систем. Овој пристап, на едукација може да се примени само со законски регулативи и материјална подршка од страна на државата или добротворни организации и фондации.

Светски став-според едно од основните права на човекот, правото за образование

Во последниве години се зголемува меѓународната итност да се вклучат лицата со посебни потреби во универзитетските кампуси. Идеално, ова вклучување е подлабоко од самото зголемување на учениците со посебни потреби на терцијарни основи; исто така, го вклучува и квалитетот на социјалните и учените искуства на студентите со посебни потреби, откако ќе добијат пристап до високото образование. Во суштина, вистинското вклучување значи да се чувствува студентот како добредојден член на универзитетската средина; член кој навистина му припаѓа и чиј придонес во разновидноста на универзитетот ке го направи ценет и прославен.

Она што недостасуваше од претходните истражувања за учениците со хендикеп е отсуството на нивните искуства што ги доживееле додека студирале. Досега ги слушнавме нивните извештаи за учењето и социјалната средина, но ние немаме податоци како тие физички се справуваат со средината поради својот хендикеп. Делумно и, од суштинско значење, преку објективот на нивната жива реалност, ќе бидат осветлени способностите на универзитетите да имплементираат инклузивни политики. Затоа е потребно да се направи анкета и за искуството што го имаат нашите студенти, со кои проблеми се сретнале и како може да се решат. Со ова ќе се оттргне и мракот на неприфатливост и одбивност и на општеството кон решавање на овој проблем, бидејки не е доболно да се има желба туку и да се проценат можностите и да се менаџира студирањето на овие лица преку национални проекти. Уште повеќе, феноменолошка сметка, каде што телесните искуства на хендикепот се препознаваат и документираат, може да ни покажат во која насока е потребна промената. Како што пишува "Овербое", "нашето искуство во животот ќе биде интегрален дел од атмосферата и тонот за секоја промена во нашиот живот и нашата интеракција со другите, без разлика дали тие се хендикепирани или не-хендикепирани"

ЗАКЛУЧОК

Од нашето скромно истражување кое вклучи анкета и проценка на слепи лица, како и од ревијалното истражување за образовните процеси во другите земји за лица со оштетен вид можеме да ги донесеме следните заклучни согледувања и препораки:

1. Пред да се вклучат слепите лица во образовниот процес треба да се направи систематизација и проценка на менталните, физичките и емоционалните способности на секое лице со оштетен вид, од државна комисија од стручни лица која ќе има обавезно и медицинско лице со оштетен вид.

2. Треба да постои законската регулатива за категоризација, со проценка и норми за определеност на видот на образованието и формата на образование ( специјално или инклузивно училиште),

теба да се едуцираат и обезбедат специјално обучени кадри за едукација и асистивна помош во образовниот процес на лица со оштетен вид,

3. Треба да постои Законска регулатива за снабдување и достапност на технологија за учење и самостоен живот на товар на државата, за лицата со оштетен вид, за да можат тие самите покасно кога ќе ја користат да му вратат на општеството со своето активно вклучување во сите нивоа,

4. Спроведување на едукативен модел во соработка со земји кои веќе имаат примена на ваква едукација,

5. Реорганизација на сојузот на слепи лица со модернизација и компјутерска технологија, за онлине помош и информации на сите мрежно вклучени членови.

6. При донесување на законските регулативи да биде вклучен сојузот на слепите лица со претходно подготвен став, по одредено прашање и дирекно учество на слепо лице во државната комисија за одлучување по одредено прашање,

7. Од нашата анкета направена кај 27 физиотерапевти со оштетен вид, најдовме дека постои значително сигнификантна, запоставеност во однос на образованието, асистивната помош, на работното место, и социјалниот живот кај лицата во однос на другите здрави членови на општеството.

ПОРАКА

ДАЈТЕ НИ ШАНСА

ПОДАДЕТЕ НИ РАКА

А НИЕ ЌЕ ВОЗВРАТИМЕ СО КВАЛИТЕТ

Литература1.  GLOBAL DATA ON VISUAL IMPAIRMENTS 2010 (PDF). WHO. 2012. p. 6.2. Mabey, David; Gill, Geoffrey; Weber, Martin W.; Whitty, Christopher J. M. (2013-01-17). Principles of

Medicine in Africa. Cambridge University Press. ISBN 9781107002517.3. "Visual impairment - NHS Choices" . www.nhs.uk. Retrieved 2015-07-17.4. Gilbert, Clare; Muhit, Mohammed (2008). "Twenty years of childhood blindness: what have we

learnt?". Community Eye Health. 21 (67): 46–47. ISSN 0953-6833. PMC 2580065  . PMID 19030129.5. "THe international classification of retinopathy of prematurity revisited" . Archives of

Ophthalmology. 123 (7): 991–999. July 1, 2005. doi:10.1001/archopht.123.7.991. ISSN 0003-9950. PMID 16009843.

6. GLOBAL DATA ON VISUAL IMPAIRMENTS 2010. WHO. Silvio P. Marioƫ, World Health OrganizaƟon, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland.

7. Tool for Assessment of Rehabilitation Services and Systems.WHO.2015. This project has been coordinated by the World Health Organization, Prevention of Blindness team. The development of the tool, the field testing, the translations and the overall project coordination were supported by funds from the Ministry of Foreign Affairs and Development Cooperation of Italy.

8. Draft Action Plan for the Prevention of Avoidable Blindness and Visual Impairment 2014-2019. World Health Organization, January 2013

9. World Health Organization (1992) Management of low vision in children. WHO/PBL/93.27. 10. Chiang PP, O’Çonnor PM, Le Mesurier RT, Keeffe JE. A global survey of low vision service provision.

Ophthalmic Epidemiology 2011;18:109-121 11. Draft WHO Global Disability Action Plan 2014-2021: Better Health for all People with Disability. World

Health Organization, April 2014. 12. World Health Organization. World Health Statistics 201413. Министерство за труд и социјала. Службен весник на РМ, бр. 18 од 15.2.2017 година. ПРОГРАМА

ЗА ФИНАНСИРАЊЕ НА ПРОГРАМСКИТЕ АКТИВНОСТИ НА НАЦИОНАЛНИТЕ ИНВАЛИДСКИ ОРГАНИЗАЦИИ, НИВНИТЕ ЗДРУЖЕНИЈА И НИВНАТА АСОЦИЈАЦИЈА, НА ЗДРУЖЕНИЈА ЗА БОРБА ПРОТИВ СЕМЕЈНОТО НАСИЛСТВО И НА ЦРВЕНИОТ КРСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ОД ПРИХОДИТЕ ОД ИГРИ НА СРЕЌА И ОД ЗАБАВНИ ИГРИ ВО 2017 ГОДИНА.

14. J. Kirk Horton .:Education of visually Impaired Pupils in Ordinary school. Hellen Keller International.1988.

15. Staff of the Statewide Vision Resource Centre Marion Blazé, Geoff Bowen, Annette Godfrey-Magee, Deb Lewis, Lea Nagel, Lyn Robinson and Garry Stinchcombe. Educational Support for Students who are Blind.

16. https://www.rnib.org.uk/services-we-offer/rnib-schools-and-colleges .17. https://www.nipponfoundation.or.jp/en/what/projects/inclusive_society/higher_education/ .18. Heidi Lourens ,Leslie Swartz.: Experiences of visually impaired students in higher education: Bodily

perspectives on inclusive education. Disabil Soc. 2016; 31(2): 240–251. Published online 2016 Mar 17. doi:  10.1080/09687599.2016.1158092.

19. Jacklin A, Robinson C, O’Meara L, Harris A. Improving the Experiences of Disabled Students in Higher Education. University of Sussex; Brighton, UK: 2006.Accessedhttp://www.sussex.ac.uk/wphegt/resources/bibliographies/disability.

20. Fuller M, Healey M, Bradley A, Hall T. Barriers to Learning: A Systematic Study of the Experience of Disabled Students in One University. Studies in Higher Education. 2004;29(3):304–318. doi: 10.1080/03075070410001682592. [Cross Ref]

21. Beauchamp-Pryor K. Disabled Students in Welsh Higher Education: A Framework for Equality and Inclusion. Rotterdam, The Nederlands: Sense Publishers; 2013.

22. Brandt S. From Policy to Practice in Higher Education: The Experiences of Disabled Students in Norway. International Journal of Disability, Development and Education. 2011;58(2):107–120. doi:10.1080/1034912x. 2011. 570494.  

23. Overboe J. Difference in itself: Validating disabled people’s lived experience. In: Titchkosky T, Michalko R, editors. Rethinking Normalcy: A Disability Studies Reader. Toronto, Ontario: Canadian Scholars Press; 2009. pp. 75–89

Прилог-прашалник

ПРАШАЛНИК ЗА ПОТРЕБИТЕ НА ТРУДОТ И ЛИЧНАТА САТИСФАКЦИЈА ОД ОКОЛИНАТА

Име и презимеПолВозрастстепен на образованиеДа ли во тек на образованието сте имале учебници прилагодени на вашите

ДА НЕ

можностиДа ли сте вработени ДА НЕАко сте вработени што работитеКако одите до работното место 1. Со јавен превоз

2. Со организиран превоз3. Со возило на некој од поблиското опкружување

Колку сте задоволни од односот на колегите и претпоставените кон вас

Никако просечно сосема

Да ли сте член на некое еснафско здружение и кое

ДА НЕ

Дали сте вклучени во некоја едукација за подобрување на работните вештини

ДА НЕ

Ако одговорот е Да преку која организација, владина или невладинаДали сте вклучени во некоја едукација за подобрување на животните вештини и компјутерска технологија

ДА НЕ

Ако одговорот е Да преку која организација, владина или невладинаДа ли ви е прилагодено работното место според вашите потреби и степенот на вашата попреченост

ДА НЕ

Да ли би препорачале на ваш познаник, пријател да избере да биде физио терапевт ако е со оштетен вид

ДА НЕ

Колку сте задоволни и среќни на своето работно место, заокружи само еден одговор

1. не сум задоволен2. одам на работа само за да излезам

од дома3. Средно сум задоволен4. Работата ме исполнува5. Работата ми дава социјална и

психичка сигурностДали во процесот на работа користите пишана комуникација

ДА НЕ

Дали користите компјутер прилагоден за лица со оштетен вид

ДА НЕ

Дали сосема самостојно ги обавувате работните задачи на работното место

ДА НЕ

Дали имате потреба од работен асистент? ДА НЕДали сметате дека сте способни според вашите квалификации да работите но немате соодветно прилагодено работно место

ДА НЕ

Дали сметате дека општествените бариери се причина за ваша недоволна вклученост во социјалниот живот

ДА НЕ

Која е причината да не можете самостојно да работите,

1)недоволна обука2.неможност за користење на транспорт

3.неприлагодливост на работното место4.недоволни законски регулативи кои не вклучуваат паричен надоместок туку прилагодување на средината кон вашите потреби

Колку дневно пешачите самостојно или со придружник

1)Помалку од 30 мин,2) 30-60 мин 3) повеќе од 60 мин4)воопшто не излегувам од дома

Колку изнесува вашата Телесна тежина-Телесна висина-

Дали користите сала за вежбање неделно НеДа 30 мин, 1 час 2 часа 3 часа

Ако вашиот одговор е Не причината е 1) Нема во близина на живеење2) Нема кој да ми асистира3) Немам навика физички да бидам

активенДали сметате дека вашите старатели и фамилијата ги злоупотребуваат сретствата што ги добивате

ДА НЕ

Дали социјалниот статус во семејството би го процениле како

Низок среден висок

Дали сметате дека ако имате подобри услови за работа и околина би го подобриле социјалниот статус на семејството

ДА НЕ

Дали користите годишен одмор во летувалиште

ДА НЕ

Дали годишниот одмор е на товар на семејството илие субвенциониран од здружението на слепи, или одмтс

1)лична режија2) преку летувалиште за слепи лица

POSSIBILITIES AND LEGAL REGULATES FOR EDUCATION FOR PERSONS WITH DIFFICULTIES

Vesna Sofronijevska B.Sc. physiotherapist Made at the request of the National Union of the Blind of the Republic of Macedonia.

Abstract     Background - The education for blind people depends on the application of new technologies, and they, because of the small need of the market, are produced in a smaller number and are therefore expensive, and can only be purchased through the active participation of the state, the education system and the ministry for Labor and Social Affairs.The aim of our research was to investigate public opinion among a group of physiotherapists with impaired vision regarding problems with education, employment and social status in our country, and to use it as a need to apply other experiences in their improvement if necessary

Material and method: The survey was conducted with a questionnaire of 27 physiotherapists, with a pre-designed questionnaire, which was aimed at assessing their status of education, employment, job satisfaction, and social status and the need for assistive technology. In order to evaluate the experienced experiences and legal regulations in our country, we have analyzed the law on education, employment of visually impaired people, as well as analyzing the educational model and social status in SvetskaResults: Our survey showed significant neglect of people with impaired vision regarding education and employment in our country. There are no legal regulations for the procurement of educational equipment and personnel in the Republic of Macedonia, there is no adaptation of the jobs due to lack of assistive technology. The Swedish model is a model of a developed country, and from it can be taken the educational model and model of rights and obligations in the employment of blind physiotherapists, by the employer and the blind personDiscussion: While undeveloped countries are struggling with basic rights to treatment and diagnosis of visually impaired people, developed countries use interuniversity cooperation to educate highly educated people with impaired vision. Conclusion: Using other experiences, together with legal implementation, is a condition for education and employment of this category of people in our country. If they are not provided with conditions, they can not give what they are capable of according to their full abilities as equal members of society in terms of education and employment.Keywords: visually impaired, education, employment, legal regulations

INTRODUCTION      In the human brain, all information received and processed by 80% comes from the eye organ, the eye. Bearing this in mind, it is not difficult to conclude that the deficit is rightly said or the complete absence of sight is a serious problem. Because of the above, in some countries people with impaired or lost vision are grouped into a special group, as persons with a high degree of disability. In our country, people with impaired vision are persons of the first or highest category of disability.      The World Health Organization (WHO) in the late eighties of the last century gave a definition of blindness and poor visibility, which in the following years was accepted in many countries around the world.According to this definition, a blind person is considered to be a person who has a sharpness of vision of 0.05 or less with a correction, and a person with a visual field reduced to a central part less than 10 degrees, if the reduction in visual ability is definite , and that medication or surgical treatment can not be improved.

For the dimensional face, the person who has a correction of the better eye has visual acuity between 0.05 and 0.3, if the reduction in visual ability is definite, and that medication or surgical treatment can not be improvedBased on both criteria, A - reduced visual acuity and B - reduced visual field, the World Health Organization prescribedan international classification of defects of vision, according to which visually handicapped persons are classified into 5 categories. First category. Poor people in whom visual acuity is corrected between 0.3 and 0.1. Second category. Poor people in whom visual acuity is corrected between 0.1 and 0.05Third category. Blind individuals whose visual acuity is between 0.05 and 0.02 or whose visual field, regardless of visual acuity, is reduced to 5 to 10 degrees around the point of central fixation. Fourth category. Blinds in which the sharpness of the better eye type with correction is between 0.02 and a light sensitivity, or whose field of vision, regardless of visual acuity, is reduced to less than 5 pounds around the point of central fixation. Fifth category. Blind people with no visible function, that is, blind people who have neither the ability to perceive light (amaurosis).A historical overview of the treatment of blind people and their education

Throughout the history of the backwardness of the blind people are always seen with stigma, they were considered completely incapable, for people sent by demons and yet a series of negative attitudes. Unfortunately, in the underdeveloped and in the developing countries, people with some kind of disability, even the blind, still have a distorted picture of the real possibilities and difficulties.Due to the need to overcome such problems, the United Nations in 2006 brings the Declaration on the Rights of Persons with Disabilities.

This declaration is binding for all countries that have signed it, and its goal is to protect the rights of this population of people. The Macedonian Assembly ratified the declaration and signed the operational protocol on 05/12/2011, which means that it has become legally binding and fully integrated into the legal order of the Macedonian legislation.Considering that the 285 million people in the world, which is about 4% of the world's total population, have some sort of visual impairment, the numbers are not undervalued. Globally, the main causes of visual impairment are mismatched refractive errors and cataracts, 43% and 33% respectively. Other causes are glaucoma, 2%, age-related macular degeneration (AMD), diabetic retinopathy, trachoma, and corneal danger, all about 1%. A large proportion of the causes, 18%, are undetermined.Causes of blindness are cataracts, 51%, glaucoma, 8%, AMD, 5%, child blindness and corneal dangers, 4%, mismatched refractive errors and trachoma, 3%, and diabetic retinopathy 1%; undetermined causes are 21%.

Education today

The education of persons with visual impairments before the appearance of the Braille alphabet was reduced to some personal attempts of the persons or persons who attended the hearing. Louis Braille, the creator of the Braille Alphabet, even though he himself blindly brought light to the lives of the blind, and enabled them to become literate, to begin to study in schools, and to be trained for independent life.In Macedonia, the process of organized education began in the 1950s. At first, in Bitola, and later, the school for poor vision and blind children (Dimitar Vlahov) in Skopje, which today exists as such and with the same purpose, opened. Organized education of the blind people started at the end of the 1950s in Belgrade, and after independence, in Skopje

Today, there are two models of education, both primary and secondary. One model is learning in the special school in Skopje and the other is the inclusive model, which means that the poor visitor or blind child teaches at a regular school in the place where he lives and is constantly with members of his family. All of this would not have been so bad if children and young people are guaranteed and provided with the necessary aids, which will help them to be literally properly educated by learning and fully applying the Braille Letter, along with computer literacy with a suitable computer voice support.

It may sound like a critique, but the sad reality is that we still do not have a software solution for voice support in Macedonian. The lack of textbooks in the Braille Letter is also a current problem. More recent attempts have been made to overcome this situation, but it will take a lot of time, and even more money, since Braille printing is expensive and the number of copies is small.Inclusive education also requires a large number of trained rehabilitators-rehabilitators, but their number that is fully governed by the Braille letter is small. I think that the process of inclusion should be very carefully followed, because from practice, both models have their advantages and disadvantages, any inclusion if aggressively pushed, does not produce good results.

According to the applicable law for primary and secondary education, the poor and blind children must complete secondary education, which is a positive legal provision, if there are no intellectual obstacles and other comorbidity. The goal of education is to not only educate people, but also to completely isolate themselves completely and in any other way, so that they can integrate themselves into society as beneficial citizens for themselves and for society.

Real problems that students today experience with their parents and students      According to data from practices and associations for blind people, children who are educated according to the model of learning in the special school, when they are at home for a weekend or vacation, do not have brown machines at home, the computer is also not present, and the number of books is very small. There are no brochure and audio books in our country's bills, and for the small number of electronic prints, and if they have access to them, it's not unusualWith this conclusion, children are not left with the opportunity to develop creative abilities, as their peers in order to be able to spend their free time in a quality way and to get educated outside the educational process. The supply of assistive technology by parents with poor vision is only a possibility for a certain group of socially located, and not a duty of the Ministry of Education.Children who are involved in inclusive education do not have any adapted points of orientation or other adaptation at school to safely move independently at least to satisfy physiological needs. The problem with the lack of adapted textbooks is also present for them. In educational process, there are no adapted observations for subjects such as geography, biology geometry, mathematics. In the countries of the neighborhood there are such conditions (Croatia, Slovenia, Serbia). Our educational system collides with a dual problem, there are no schools in the home, and no matter where you can find suitable learning aids

Real problem in our country is also the lack of continuous trainings for independent movement in open and closed space, due to lack of trained persons for orientation - Peripatologists. Here I will point out the efforts of enthusiasts who are trying through projects to procure and equip classrooms for children in inclusive education, but what will permanently and qualitatively resolve in the long run is the change in the laws and the assumption of obligations by the state, as is the case in the neighboring countries (Croatia), not to mention how well it is settled in the European Union.All these problems are faced by students of all universities in the country. A small advantage is the students studying at the university in Skopje, because there is an office for assisting students with disabilities. Problems begin as early as filling out applications and a series of registration documents, applying for exams, and more.

Faculties are even more complicated for orientation and independent movement, as they are large buildings with many doors and windows with constantly increased noise levels, so movement independently through faculties without past training is almost impossible. Problems with the materials for the exam objectively I think that they can not really be listed, because the blind students are left alone and help from their family. It is not enough just to have relief when enrolling with a co-payment exemption and a place in a dormitory.Physiotherapist as a healthcare worker

The physiotherapist is a healthcare worker who is involved in the health system in the discipline of physical medicine and rehabilitation. The role and competencies of the physiotherapist are well defined, and his abilities, except with a good mental attitude, should also be physically prepared, as the treatment process passes through the hands of a therapist who needs to assess, measure, analyze and conduct manual therapy as well as a range of others passive techniques, and educating the patient and his family.Physiotherapist should have: professional preparation, sense of teamwork, patience, empathy and readiness to give a lot without expectation of return. Physiotherapists as part of the rehabilitation team are in all areas of medicine (preventive, secondary and tertiary health care). As physical medicine and rehabilitation exponentially progresses and will be one of the five medical sciences in the 21st century, due to demographic changes of the population and the development of technology, they should constantly be educated in order to provide quality health care.If a blind person is educated as a physiotherapist or is already educated, he should follow the changes in physical medicine and rehabilitation not from the aspect of changes in basic sciences, but from the aspect of using assistive technology in the rehabilitation process.

Education for blind physiotherapists in our country

In secondary education, the image becomes clearer, and the serious problems of the blind in the education process flare up on the surface, because the list of secondary schools for the post-secondary profession is very small. They are most often enrolled in high school, music and in the spilled department of the secondary medical school "Pance Karagozov", which is located in the special school "Dimitar Vlahov" in Skopje. Former occupations like telephonists, cardboards, or plasticisers are not current and competitive in the labor market today. Since independence, to date, there has been no inclusive education of a blind physiotherapist at a secondary medical school.I consider myself as a connoisseur of the physical education process, that the problems are bigger and more serious. If no corrections are made in the educational process, this occupation may disappear as an opportunity for educating the blind.We already mentioned the problem with textbooks, the problem with the equipment of the cabinet for practical teaching, as well as the organization of practical classes in hospitals and other medical institutions. In the educational process itself, I think there should be a commission that will make a selection whether the blind person is physically, mentally and mentally healthy in order to enroll in this responsible health profession, with an appropriate medical certificate.

Apart from the success in elementary education, orientation in the space, coordination, balance and posture and the development of the sense of touch, which the child as a high school student will rely mostly on, are also important. The physiotherapeutic profession is very difficult, because the physiotherapist should constantly be on the move in

the course of the work, so that he can withstand the effort to carry out a massage (massage is one of the biggest burdens of the organism, for the one who conducts it). The physiotherapeutic profession requires a psychic and emotionally healthy person who can motivate and guide the patient towards improving his health.

It is very important to emphasize when we are already talking about the education process for blind therapists, that they should be included in non-institutional education trainings, so that they can follow the new applications. For example, massage that is bordering on therapy or relaxation is not known how it will be treated in the future and who will pay the expenses for its implementation, insurance or patient. If she is paid by the patient, then in a struggle for profit, she will no longer be a privilege to be administered by blind physiotherapists.When the problem of education is appropriately resolved at the middle level, then blind physiotherapists will be able to easily engage in tertiary education with quality assistance in assistive technology and pedagogical assistants who will successfully lead them to university education.In our country, there is no obstacle in the legislation for blind people to enroll in the High Medical School, but that does not mean that there are prerequisites for everyone to graduate

In the high school it is necessary to provide a cabinet for education with speech opportunities and a computer for learning. Here I am primarily referring to appliances for physical electro therapy with voice menus, then measuring instruments with braille alphabet (metro, agglomerator). Training for use of computer technology for blind people, and computers with software that will allow audio learning of the lessons. Knowledge in a foreign language should be imperative for future young colleagues in order to make better use of the experiences of developed countries and introduce new methods. Maybe this sounds difficult, or impossible, but it does not.If the education process is seriously approached, the blind can overcome many things. Today's educational problems are present in healthy pupils, but they are an advantage because they can not hasten to use all current information technology technologies and build their education individually, as well as those advantages to apply them as soon as they prove necessary face place. The learning process is constantly subject to change, and our country should also modernize training for blind people according to the standards and technology that exists.Acceptance of blind therapists from colleagues and patients

Most of the employed therapists today are educated in Belgrade, 30 years ago, and are approaching retirement. To be accepted by a blind therapist from his working environment, he needs to possess solid theoretical knowledge (and how he will learn if there are no suitable books), he should have practical knowledge (and how he will learn if he does not have a good mentor), and be psychologically healthy a person who wants through his labor to ensure equality in society, not through charityWhether the therapist will be employed only to be in the massage cabinet or there will be other work responsibilities depends on the education he received. It is much easier to get to work in a hospital where there is a positive experience from colleagues who have vision problems, but also a great responsibility to take measures to adequately educate new young colleagues who will provide health care.

Advantages of the profession in relation to other occupations in visually impaired people

1. The ability to perform most of the tasks performed entirely entirely independently, giving you a sense of security and usefulness,2. Work and communication with many people and the opportunity for full and complete integration and socialization,3. Opportunity for decent salary and additional earnings,4. Possibility for personal motivation and upgrading, having in mind that in the working process we are faced with a variety of life problems.

Working in a public institution makes it easier to finish things, above all because of the objective limitation in movement and the need for help to another person, and that is exactly what these small privileges and opportunities mean to us.

Personal experience of Vesna Sofronijevska      Today, after 30 years of working experience, I'm happy to go to work and as soon as I step on the tiles from the hospital hall, I feel like I stepped into my kingdom. Here everything that is not tied to the job stops and my soul is changing my mind for me always and giving my maximum When I was employed in the orthopedics and traumatology department, they had no experience with a visually impaired person before. In the beginning, they were careful and a little frightened, but quickly accepted me as part of the team. I was especially pleased with the doctors and I grew up with them as a man and a professional.My colleagues are always at the service not only about work-related problems, but also my difficulties arising from my disability. I'm always with them at parties, picnics, trips, and only when I'm with them I do not actually feel blindness as a problem. How accepted I am demonstrating the fact that all the materials and books for 33 exams, which I have been studying at the high medical school, have been read by my colleagues. Today I have a colleague who is younger, but we are well accepted. Beside me he met with the assistive technology I use and today he is the greatest support if I have problems with the computer, the mobile, the printer at work or at home.

Nothing makes me happier than the moments when my patients greet me on the street, or when I get an invitation for their wedding. In my soul and mind, I carry many life stories from which I have drawn experiences myself, but their positive epilogues are my wealth and free renewable energy for every new gift day from God. MOTIVATION AND GOALS

As a person with impaired vision, a member of the Association of the Blind of the Republic of Macedonia, a physiotherapist with a university education, I have seen with my colleagues that there are several problems in our society that impede the status and education of people with impaired vision in our country, therefore these problems will be the leading motive in our research. Motiv 1-Promotion of the educational process: • Development of a strategy for modern quality education that will produce personnel that will be competitive on the labor market,• Undertaking the experience of the developed countries regarding the use of assistive technologies and their procurement servicing as well as proper use,• Carefully creating the programs for re-training and training of people who lost sight, people here are primarily thought of massage courses, because we need to fight for quality, not quantity and rational use of resources,• Frequent meetings of the employees and the unemployed, as well as students physiotherapists and organization of trainings, exchange of experiences, taking short and long-term plans for promotion and preservation of this profession as an excellent opportunity for us.

Motiv-2 Promotion of the possibilities of blind therapists • Organization of open days where free services of citizens from our area will be provided, with the aim of promotion and demolition of prejudices and other barriers among citizens. • Conquering the media space whereby we will replace the black chronicles and the sad stories about the poor position of persons with disabilities with successful stories and videos about the real possibilities of both the profession and the life skills.

Motive-3 Change of legal regulations Ministries of education, labor and social policy, health and assembly as a legislature to make attempts to adopt positive legal solutions that will facilitate access to quality education, employment, health and social protection,

and for the sole purpose of the people with disabilities are not social cases, closed in four walls and consumers of a huge amount of drugs for pressure and diabetes, anti depressants as well as alchemists. GOALS

• An attempt for a more realistic and objective presentation of the current situation in our country today, • Recognizing the opportunities for improving the educational process, • Monitoring the experiences from the developed countries and applying them in our country, • Promotion of the profession and the overall skills of persons with disabilities, • Initiation of Legislative changes that will qualitatively contribute to a better life of persons with disabilities - blind persons.MATERIAL AND METHOD

For the purpose of counting and targeting the problems faced by people with visual impairments during education and work, we have produced a questionnaire, which will help us to extract qualitative, empirical and statistical data.In order to evaluate the situation, the attitude of the blind people regarding their working status, and the opinion on how it can be improved through educational paths, we have prepared a second part of the questionnaire. The questionnaire consists of several parts: 1) personal data, sex, age, level of education 2) social and family status 3) assessment of attitudes towards education for the blind 4) assessment of attitude towards satisfaction from the work process.The questionnaire through the Association of Blind and Visually Impaired Persons of the Republic of Macedonia was distributed to all members who needed to fill it on a voluntary basis.The obtained results were grouped and processed statistically, and we showed in nominal and percentage value and significance from p <0.05.For the analysis of the existing situation, we took data from the MoES and the Ministry of Labor and Social Affairs regarding education and employment, as decided in the Republic of Macedonia.For a comparative analysis, we chose the Swat model for education as a highly developed country

RESULTS1. Results from a survey made in people with visual impairments Distribution by sex and age is shown in

Table 1. A total of 27 people surveyed, aged between 23 and maximum 77 years. of them 10 women and 17 men. Table 1 Frequency in terms of gender and age

SEX 21-25 26-30 31-

3536-40 41-45 46-

5051-55

56-60 65 > TOTAL

Female 2 4 / / / 1 3 / / 10Male 3 1 4 1 1 1 3 1 2 17

TOTAL 5 5 4 1 1 2 6 1 2 27

In the National Union of Blind and Poor People of the Republic of Macedonia, there are about 2300-2500 members, of which 50 are physiotherapists. Our survey included 27 or 54%. Distribution in terms of education is shown in Table 2. Table 2 Frequency of educationEDUCATION FREQUENCY %

HIGH SCHOOL 20 74POST-SECONDARY EDUCATION 1 3.7

FACULTY 7TH 4 15SPECIALIST STUDIES 240 EKTS 1 3.7

COURSE FOR MASER 1 3.7

TOTAL 27

74% prevail with secondary education. Regarding Question 3, for customized schoolbooks with a confirmed answer, there should be 8 (29.6%, 17 did not have (65%), and partially 2 (7.4%). In terms of employment, 16 are employed (59%), unemployed 9 (33%), and pensioners 2 (ie, they worked 7.4%). Of the employed 16 respondents, 12 in the cabinet for massage work (75%) and 4 (25%) as physiotherapists in all cabinets (kinesiology hall, electro therapy).On the question of using public transport, they use 9 (56%), 6 vehicles with aspension and 1 taxi personal direction or non-self-sufficient with asiation are 44%. The satisfaction with the work and the attitude of the colleagues positively evaluated 6 (37%) completely satisfied, 6 (37%) average satisfied, 2 partially satisfied and 2 dissatisfied. A total of 4 are 26%, dissatisfied. Of the total number of 27 surveyed, 24 (89%) are not members of associations of physiotherapists, and 3 (11%) are members, of which 2 are employed 1 is not employedRegarding education outside the education system for physiotherapists, 23 (85%) were never involved, and 4 (15%) were involved. In 4 involved in education, education was conducted by non-governmental civic associations. In education for improving the life skills of blind people 2 were included, and the other 25 were not included (93%). How were the skills carried out in 2 persons, a course for foreign languages two, through a non-governmental sector, and a course of massage through an employment hub. Job suitability for 16 surveyed employees, 12 (76%) were not adjusted, 2 (12%) partially and 2 (12%) fully customized.

Whether there is a positive opinion about a recommendation regarding the occupation of a physiotherapist, 25 (93%) responded positively, and 2 negative. The high positive response means that they think that other young people with visual impairments will be able to perform this profession.      Job satisfaction among employees 16 was as follows: 9 (56%) are very satisfied, 5 (31%) work gives them social and psychological security, and 2 (13%) are dissatisfied.        Out of 16 employees, users of written communication are 11 (69%), they are not 3 (19%), and partially use 2 (13%).

Out of the total number of 27, they use a computer adapted for blind people of that 18 (67%) non-use, 9 (33%) use, only 3 (11%) with speech synthesis, 6 (22%) see, use a larger fund without voice support.        Regarding the independence of the workplace, the following is stated: 14 (87%) completely independently, 2 (13%) partially independently. In performing their work tasks they do not need a working assistant 14 (87%), 2 for administrative duties (13%).       According to the qualifications of the education they have, they could work but do not have a proper post 14 (87%) answered that they have an appropriate job position, and 2 think they do not have

Regarding whether the social barriers are the reason for their involvement in the society, 17 (63%) answered yes, 8 (30%), 2 (7%) pensioners did not say.       When asked what is the reason for their lack of self-reliance, only 3 answered, 1 of them can not use public transport and 2 do not have sufficient education, out of 27.        How much they are physically active is estimated in terms of daily hiking outside the workplace 12 from 30-60 minutes, 10

(over 60 minutes, 3 walk much more and 2 do not walk at all. Of these, 25 (93%) are physically active.        In terms of BMI, 90% have increased body weight.

The therapeutic use - 24, do not use - 1, occasionally - 2 Of those 24 who do not use 18 there is no one to assist them, 2 they are not near, 4 they do not want to practice.         Regarding whether their funds received from their families were abused, there was no abuse at 27 or 100%.        Social status in the family was estimated 25, 6 of them (25%) low, 13 (50%) medium and 6 high (25%).  Regarding whether their social status would improve, if they had better working conditions and less social barriers, 22 would have improved them, would not improve the social status 5. In terms of using vacation, 14 use, 10 do not use , 3 occasionally.Of those who use annual leave (17) they always conduct it in their own direction because there are no blind spots in the Republic of Macedonia, and the state does not subsidize vacation. These results will also be tabulated in Table 2 and Graph 1 to make a total assessment of the situation.

Table 2 Assessment of satisfaction with the educational process, assistance and employment

QUESTION MAX.POINTS GETTING POINTS

He used customized teaching aids 27 8EMPLOYED 27 18It implements all duties at the workplace physiotherapist 16 4Use public transport 27 9Satisfied with the work 16 12Member of the FT association 27 3Education outside of the educational process 27 4Life skills education 27 2Workplace Adaptation 16 4Recommendation positive for occupation physiotherapist 27 25Satisfied with the physiotherapist's profession 16 14He needs written communication in the work process 16 11Has a computer adapted for blind people 27 9He is independent in the workplace (massage) 16 14There is no need for assisted assistance in the work process 16 14There are no social barriers 27 8They are physically active moving more than 30min each day. 27 25They have normal body weight 27 2High social status 27 6Use an annual vacation on their own direction 27 17TOTAL 463 209% 100 45%With statistical processing of the significance, we obtained that 45%, is significantly significant with T = 5.7, and p <0.05, which means that people with impaired vision do not have the same status with healthy persons in our society.

Graph 1 Assessment of satisfaction with the educational process, assistance and employment

2. Results of the data from the Ministry of Education and Science regarding the education of persons with impaired vision, rights and inclusion in the educational system Education - Undertaking activities for the detection of blind children and youth and their integration within all levels of full-time education at the State School for the rehabilitation of children and youth with impaired vision "Dimitar Vlahov" in Skopje. - Providing material support for the inclusion of blind children and youth in the regular educational process through its municipal and inter-municipal associations.

3. Launch an initiative for amendments to the Law on Primary Education and the Law on Secondary Education in order to overcome the problem of enrolling blind children in pre-school age. - Provision of appropriate aids, textbooks, professional literature, magazines for the needs of blind students and students in Braille and in sound engineering harmonized according to the curricula applied in the educational process in the Republic of Macedonia, by expanding the number of textbooks on Braille and by printing new editions of Braille

4. Purchase of technical equipment and equipment specially designed for the needs of blind persons (computers, computer equipment, Braille order, cassette players, voice recorders, reproducers, writing aids, bell stick, Braille and speech satellites, voice aids, etc.). - Purchase of equipment for relief display of the picture material, which would help in the preparation of textbooks for students in regular schools as well as in the special school, and in particular in the training of massage and physiotherapists.

Launch an initiative to provide financial and professional assistance from the state in meeting the specific needs of blind students and students. -Organizing courses for literacy in Braille, space orientation, courses for learning foreign languages computers for people who lost sight.

Purchase and introduction of the computer as a basic aid in a number of blind people, students and students, teachers employed in the State school "Dimitar Vlahov" - Skopje, and organizing counseling centers for using it. - Preparation of a general curriculum, manuals for students for courses and their printing, brochure for accessibility of devices and use of typho-technical devices. - Training for life needs and support for independent living through trainings for using braille, literacy, music education and upgrading, culinary training, orientation in space.

3. Results of data on employment of persons with impaired vision in the Republic of MacedoniaOrganization, employment and education for blind people in the Republic of Macedonia - undertaken by the Law of the Ministry of Labor and Social Affairs

Employment - Raising initiatives for priority employment of jobs appropriate to the capacities of blind people. - Initiation of legal changes in order to create conditions for equal access to employment of persons with disabilities. - Creating equal opportunities and conditions for working qualification and work of newly employed blind persons with other employees through adjustment of working conditions, procurement of appropriate equipment, devices and devices.

4. Swedish education model for people with impaired and lost vision             Scandinavian countries are the most developed social societies, but also in the process of education of persons with disabilities have a leading role. They have two models of education The first is education and full care and care by professionals in special schools where there is also boarding school accommodation. Today there are children with combined disabilities. The second one is the inclusive model, which rests on an individual assessment of the functional ability, type and degree of disability of the child.

Accordingly, they receive a variety of support services and meet personal needs. The inclusion is done by addressing the needs, not the problems. Sweden is a country with long years of experience and positive practices for blind physiotherapists. Despite their sensory disabilities, they have them in all segments of the domain of modern physical medicine and rehabilitation. In order to gain a license which is a prerequisite for independent work, the blind, like all others, must complete a faculty for physiotherapistsIt lasts 3 years, 180 credits and is embedded in the Bologna system. For enrollment at a faculty, an entrance exam is required, but what you will take on the admission depends on what secondary school you are coming from, for example. High school or some other high school. After receiving a work license, blind therapists are equal in their rights and obligations with their healthy colleagues. Help and services are equally valid when you are employed

You send a request to the state authorities and require technical or personal assistance from them and receive it after the assessment has been made. The responsibility of the expertise and the high level of autonomy for the Swedish therapists is imperative, as their rehabilitation process seriously differs from ours. In this case, therapy is prescribed by a doctor physician, while they do not have it. The therapist is to assess what kind of therapy he will prescribe and plan to implement it.

Mandates are protocols and patient card files. Data protection laws are so rigorous that any therapist outside the workplace and outside working hours is forbidden to access the cards or other documentation for the patients. Only the computer that is logged in is in the system can be entered in the documentation.

In the domain of social protection rights, we will also mention that they recognize the right to free public transport in the whole country, have special taxi for disabled people who are also subsidized, personal personal assistant, support services and help when you go to another city . There are also libraries with a large number of books in all formats for blind people, and technical aids that allow for independence in the home are part of the social welfare. All these rights are regulated by the law and the high social status of the country and its citizens.

But the funds are spent on purpose, and from each blind person his maximum is used for personal and social contribution by adjusting the environment, working and domestic, as well as with regulated assistance. The preamble to the Declaration on Persons with Disabilities is fully applicable to them, "Please do not do anything for us without us". In social issues, functional assessment, forms of assistance and support services are consulted by persons with disabilities through their associations, lobby groups, and multi disciplinary teams of experts.

DISCUSSION

Many countries face significant barriers to providing vision rehabilitation, assistive technology, and assistance and support services for people with irreversible visual impairment. They encounter an insufficient number of appropriately trained professionals, the absence of facilities and equipment, and the lack of integration and decentralization of services. Rehabilitation of the vision is vital in the provision of visually impaired people to participate fully in the social, economic, political and cultural aspects of life.

In Europe, visually impaired people have been engaged in massage for more than a century, and later with physiotherapy in the wider sense. In the countries of the Far East this tradition has been for centuries. The longstanding practice and the last time confirm that this profession for them is practical and economically accessible and profitable. This is especially true for countries where physical medicine and rehabilitation have reached a high level of development.

In them, the training of blind and highly obscure physiotherapists is carried out according to the most modern education programs, as well as for people with a normal vision. Thus they managed to reach an enviable professional level, which enabled them to gain high professional status, affirmation, integration in the profession and the general public, to be recognized, known and respected

In the area of the Balkans, or rather in the former Yugoslavia, the training of blind physiotherapists began in 1951 in Belgrade. Previously, as early as 1917, when Veljko Ramadanovich, the first typhologist in this region, started his education and training in blinded Serbian soldiers from World War I in Biserta, in northern Africa, and in 1926 when three protégés from the home the blind people in Zemun at the Prosthetic Institute in Belgrade at that time were trained for massages, but those attempts were left without significant results.

The Belgrade school, which today is part of a regular secondary medical school, has on several occasions changed the training programs and the title of the diploma. The curriculum for narrower vocational courses, until recently, has been significantly reduced in relation to the program for the same vocational training for students of a normal type. This reduced the scope of work in the profession in terms of the real possibilities. A number of generations of completed physiotherapists have been educated at the Belgrade school, which were then employed in all the republics of the former Yugoslavia.

The disintegration of Yugoslavia comes to a standstill and discontinuity in the education of these staff, which is indeed a disaster if it is known that the number of professions with which the blind and visually impaired persons can be successfully occupied is significantly limited, and if it is known that the physiotherapist is them one of the most profitable professions. This profession is being practiced blindly throughout the world, without major difficulties, whether it's a massage or some other branch of physical therapy, so there is no objective reason not to be so in these areas.

In countries emerging from the breakup of Yugoslavia, efforts are being made to keep this profession for the blind and visually impaired. Thus in Bosnia and Herzegovina and Macedonia in the central schools for the blind, mass and physiotherapist departments have been established, in Slovenia, Croatia and Montenegro the blind are enrolled in vocational schools for therapists of a normal type, and in Bulgaria and Romania have massotherapy schools and physiotherapists.

The Service Evaluation and Rehabilitation Assessment Tool is designed to help countries conduct an analysis of the situation in order to obtain substantive information to understand which services are available for people with low vision and blindness and the disadvantages to be addressed.

While undeveloped countries are struggling with problems of early detection and treatment of visually impaired people, modern and developed countries are perfecting the legal regulations and rights of people with impaired vision in society. There are more global global plans through WHO.7,8,9,10,11,12 The

categorization and the degree of visual impairment are applied in our healthcare system, as well as the treatment that is borne by the health fund.

Organization of blind people in the Republic of Macedonia The National Union of the Blind of the Republic of Macedonia (NSSR), as an association of 17 municipal and inter-municipal associations, exists for more than 70 years. The National Alliance, within its statutory responsibilities, participates in resolving actual difficulties associated with the blind. But there are still no organized forms of innovation and the implementation of educational measures and conditions for the implementation of education. Guidelines for education of persons with impaired vision, children have been adopted by UNESCO since 1988,

There are more guides for education for children with impaired vision, and our special educators are certainly using them.15 We will keep on the experience and organization in several European developed countries, at the level of Higher Education. English model In England, the Royal National Institute for the Blind (RNB), the leading charity of the United Kingdom to support blind and partially blind people. They offer practical and emotional support to those who need them so that they can extend the life of the blind to the full.

What are they offering?            Help Line, Reading Services, Supported Living, RNIB Schools, Colleges and Residences, Disability Management Training, Grouping for Learning Groups for Lost and Converted People, RNIB Learning Online, RNIB Resource Centers, Care Caring in home care at home and assisted assistance, accommodation in hotels that are adapted for blind people.

Practical assistance is offered for services to remain for a longer period of time independent of others. Tips for keeping the workplace, using technology, educating to do everyday tasks or tips, how to proceed with a hobby that is loved.

Managing money as a vital part of your independent life

It can be challenging if some vital activities, such as getting money or checking the situation, if they are inaccessible to a person.This part for money and finance has a lot of useful information, including:-Bank councils- money handling and bank cards-Publications and products that will help you manage money- Where to go for financial advice-information and provision of information.

Employment and work

Blind or partially blind people may be worried that they will not be able to find a job or remain in the work, but there is help and support available from RNIB, other volunteer organizations and the government

Employment Services of RNB provides special support and advice to help find employment, start their own business or stay at work if the species is lost later. The services are delivered through a helpline for employment. Preparing for employment by visiting the website and displaying short videos.

Job seeking information for blind and partially blind job seekers, including career choices and job search, CV writing, application forms, interviewing skills and details of where you can get additional support to help in your job search.

Staying at work-a change in the work environment or a change in work may require assistance and support to stay at work if the species is lost later. This section includes an introduction to assistive technology, tips for using a support officer, and details of where further support can be obtained.

Self-employment information, including starting your own business and becoming self-employed, including details on where further support can be obtained. Practical support-provides information on government support, such as access to work programs, and job opportunities, training and mentoring. Employment Information - cover a wide range of topics to help find or stay at work in a visually impaired person.

Downloading job application documentsInformation Sheet for Access to Work (Word, 325 KB)Requesting a worksheet for work (Word, 297 KB)Stay in working condition (Word, 384 KB)Self-employment sheet (Word, 380 KB)Information Assessment Toolkit (Word, 299 KB)Job Search Information Sheet (Word, 278 KB)Information Sheet for Employment of the Law on Equality (Word, 217 KB)Information on employment rights in employment situations by visiting the website of the Equality Act.

Employment News - can be streamed with the latest news and resources to find and keep the job.

Children and youth with visual impairment

Through this association, quick access to information is provided to understand the world around them. The development of the knowledge of the environment plays a vital role in the children's play and in their language and social skills in development. Most learning approaches take this approach for granted.

Facts and figures

About two thirds of children with visual impairment are educated in regular schools; some of these schools also have specialized learning spaces for students with impaired vision. About a third are attending special schools for students with learning or physical handicap. Two percent are visited by specialized schools for blind and partially blind students.

Specialist support is vital         Blind and partially blind children and young people from birth to 25 years of age must receive special support from a qualified teacher for children and young people with impaired vision (QTVI), as stated in the SEED Code of Practice. QTVI have compulsory qualifications (MQ) in the form of impairment, as well as qualified teacher status

Books, Products, and Accessible Learning-There are many useful resources to help children and young people with impaired vision learn and develop.

Products, toys and games are products that have specifically chosen parents, children and players for their tactile, sound, educational and visually stimulating game and learning potential. From tactile, textured toys and games to children's glasses, are a wide choice of items, with the possibility of online shopping.Education

Special schools for ages 0 to 19, primary and secondary-children's home offers 24-hour care throughout the year. Here you receive personalized education, care and therapy for children and young people with complex needs and visual impairment. Field team on the spot. Medical care for children with additional medical needs. National Field Service

School for children aged 2-14 years - Education is related to day care and is intended for blind and partially blind children with significant learning difficulties and disabilities. Therapy and hydrotherapy, Family services, and resources are used together with the academy.

A college designed for children over 16 years old - Equipped with residential day-care facilities, a specialized residential college for visually impaired people and a wide range of disabilities, all over the UK. Offers preparation for further education, transition to employment, and independence program. Academy of Education - Intermediates in education, and involvement of children and youth in the education system. Organizing study, prerequisites and opportunities Assistive Technology and materials for access to learning

The use of assistive technology is one of the biggest barriers in education for people with visual impairment. It has also been shown to be the easiest and fastest challenge to address, education. With the significantly improved NVDA free screen reader, and the ever-lower cost of netbook computing, utility technology has quickly become an increasingly less problematic one. Students now have faster access to information and feel confident in the classroom because they no longer need to rely on their classmates because learning materials are easily accessible to them in an accessible format.

These developments, together with the expanded access to learning materials produced in the DAISY, EPUB, PDF and other electronic formats, and the adoption of the Marrakesh Treaty, allow access to material production to be manageable. Today, the technology industry is increasingly building accessibility features "outside the computer box, eg a tablet or phone), programs are available for learning to blind people, but due to the small number of users, such a development is not worthwhile for the manufacturers.

University environment and public policy

Change of attitudes and public policy is a serious and ongoing challenge in all countries that have dealt with this issue. From the very beginning, we recognized that while the specific circumstances that contributed to this large barrier varied from country to country, through working together and learning from one another in dialogue and exchange of experiences, with the likelihood of faster progress. If you approach this way of learning with a positive attitude, then it will be easier to overcome the barriers that are encountered.

According to the experiences from Indonesia, a university-university mentoring approach is applied in which partner universities that have successfully developed an inclusive and welcoming environment are merged with other universities that have just begun to apply it. From this experience it can be learned that the rector of a university is more likely to be convinced of the value of involvement in this way of education by the rector who has already applied this system. This approach to education can be applied only with legal regulations and material support by the state or charities and foundations.

World view - according to one of the fundamental human rights,

the right to education In recent years there has been an increasing international urgency to involve people with disabilities in university campuses. Ideally, this involvement is deeper than the increase of students with special needs on tertiary grounds; it also includes the quality of the social and scholarly experiences of students with disabilities after gaining access to higher education.

In essence, true involvement means to feel the student as a welcome member of the university environment; a member who truly belongs and whose contribution to the diversity of the university will make him appreciative and celebrated. What was missing from the previous research for students with disabilities is the absence of their experiences they experienced while studying. So far we have heard their learning and social reports, but we have no data how they physically deal with the environment due to their handicap.

In part, and essential, through the lens of their living reality, the capabilities of universities to implement inclusive policies will be highlighted. It is therefore necessary to make a survey and about the experience our students have, what problems they have encountered and how they can be solved. This will also remove the darkness of inadmissibility and reluctance of the society towards solving this problem, because it is not good to have a desire, but also to assess the possibilities and to manage the study of these people through national projects.

Moreover, a phenomenological account, where the physical experiences of disability are recognized and documented, can show us in which direction the change is needed. As "Overboys" writes, "our experience in life will be an integral part of the atmosphere and the tone of every change in our life and our interaction with others, whether they are handicapped or not-handicapped"

CONCLUSION      From our modest research that included a survey and assessment of blind people, as well as from the preliminary research on educational processes in other countries for visually impaired people, we can make the following concluding observations and recommendations:1. Prior to engaging blind persons in the educational process, systematization and assessment of the mental,

physical and emotional abilities of every visually impaired person should be made, from a state commission of experts who will have an oblique and a healthcare professional with impaired vision.

2. There should be legislation on categorization, with assessment and norms for determining the type of education and form of education (special or inclusive school), you need to educate and provide specially trained personnel for education and assistance in the educational process of persons visually impaired,3.There should be legislation regulating the supply and availability of technology for learning and independent life at the service of the state for the visually impaired, so that they can later, when they use it, to return to society with their active involvement in all levels,4. Implement an educational model in cooperation with countries that already have application of such education,

5. Reorganization of the Blind Alliance with modernization and computer technology, online help and information for all network members involved.

6. When adopting the legal regulations, the association of the blind persons with a previously prepared position, upon a certain question and direct participation of a blind person in the state commission for decision-making on a certain issue

7. From our survey of 27 physiotherapists with visual impairments, we found that there is significantly

significant, neglect in education, assistance in the workplace, and the social life of persons in relation to other healthy members of society.

MESSAGE GIVE US CHANCE        GIVE US HAND               AND WE WILL RETURN WITH QUALITY

Литература24.  GLOBAL DATA ON VISUAL IMPAIRMENTS 2010 (PDF). WHO. 2012. p. 6.25. Mabey, David; Gill, Geoffrey; Weber, Martin W.; Whitty, Christopher J. M. (2013-01-

17). Principles of Medicine in Africa. Cambridge University Press. ISBN 9781107002517.26. "Visual impairment - NHS Choices" . www.nhs.uk. Retrieved 2015-07-17.27. Gilbert, Clare; Muhit, Mohammed (2008). "Twenty years of childhood blindness: what have we

learnt?". Community Eye Health. 21 (67): 46–47. ISSN 0953-6833. PMC 2580065  . PMID 19030129.28. "THe international classification of retinopathy of prematurity revisited" . Archives of

Ophthalmology. 123 (7): 991–999. July 1, 2005. doi:10.1001/archopht.123.7.991. ISSN 0003-9950. PMID 16009843.

29. GLOBAL DATA ON VISUAL IMPAIRMENTS 2010. WHO. Silvio P. Marioƫ, World Health OrganizaƟon, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland.

30. Tool for Assessment of Rehabilitation Services and Systems.WHO.2015. This project has been coordinated by the World Health Organization, Prevention of Blindness team. The development of the tool, the field testing, the translations and the overall project coordination were supported by funds from the Ministry of Foreign Affairs and Development Cooperation of Italy.

31. Draft Action Plan for the Prevention of Avoidable Blindness and Visual Impairment 2014-2019. World Health Organization, January 2013

32. World Health Organization (1992) Management of low vision in children. WHO/PBL/93.27. 33. Chiang PP, O’Çonnor PM, Le Mesurier RT, Keeffe JE. A global survey of low vision service provision.

Ophthalmic Epidemiology 2011;18:109-121 34. Draft WHO Global Disability Action Plan 2014-2021: Better Health for all People with Disability. World

Health Organization, April 2014. 35. World Health Organization. World Health Statistics 201436. Министерство за труд и социјала. Службен весник на РМ, бр. 18 од 15.2.2017 година. ПРОГРАМА

ЗА ФИНАНСИРАЊЕ НА ПРОГРАМСКИТЕ АКТИВНОСТИ НА НАЦИОНАЛНИТЕ ИНВАЛИДСКИ ОРГАНИЗАЦИИ, НИВНИТЕ ЗДРУЖЕНИЈА И НИВНАТА АСОЦИЈАЦИЈА, НА ЗДРУЖЕНИЈА ЗА БОРБА ПРОТИВ СЕМЕЈНОТО НАСИЛСТВО И НА ЦРВЕНИОТ КРСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ОД ПРИХОДИТЕ ОД ИГРИ НА СРЕЌА И ОД ЗАБАВНИ ИГРИ ВО 2017 ГОДИНА.

37. J. Kirk Horton .:Education of visually Impaired Pupils in Ordinary school. Hellen Keller International.1988.

38. Staff of the Statewide Vision Resource Centre Marion Blazé, Geoff Bowen, Annette Godfrey-Magee, Deb Lewis, Lea Nagel, Lyn Robinson and Garry Stinchcombe. Educational Support for Students who are Blind.

39. https://www.rnib.org.uk/services-we-offer/rnib-schools-and-colleges .40. https://www.nipponfoundation.or.jp/en/what/projects/inclusive_society/higher_education/ .41. Heidi Lourens ,Leslie Swartz.: Experiences of visually impaired students in higher education: Bodily

perspectives on inclusive education. Disabil Soc. 2016; 31(2): 240–251. Published online 2016 Mar 17. doi:  10.1080/09687599.2016.1158092.

42. Jacklin A, Robinson C, O’Meara L, Harris A. Improving the Experiences of Disabled Students in Higher Education. University of Sussex; Brighton, UK: 2006.Accessedhttp://www.sussex.ac.uk/wphegt/resources/bibliographies/disability.

43. Fuller M, Healey M, Bradley A, Hall T. Barriers to Learning: A Systematic Study of the Experience of Disabled Students in One University. Studies in Higher Education. 2004;29(3):304–318. doi: 10.1080/03075070410001682592. [Cross Ref]

44. Beauchamp-Pryor K. Disabled Students in Welsh Higher Education: A Framework for Equality and Inclusion. Rotterdam, The Nederlands: Sense Publishers; 2013.

45. Brandt S. From Policy to Practice in Higher Education: The Experiences of Disabled Students in Norway. International Journal of Disability, Development and Education. 2011;58(2):107–120. doi:10.1080/1034912x. 2011. 570494.  

46. Overboe J. Difference in itself: Validating disabled people’s lived experience. In: Titchkosky T, Michalko R, editors. Rethinking Normalcy: A Disability Studies Reader. Toronto, Ontario: Canadian Scholars Press; 2009. pp. 75–89.

Attachment -QuestionnaireQUESTIONNAIRE FOR THE LABOR AND PERSONAL SATISFACTION OF THE ENVIRONMENT

Name and surnameSexAgeDegree of educationIn the course of your education, have you had textbooks tailored to your possibilities

YES NO

Are you employed? YES NOIf you are employed what you work forHow do you go to work? 1. By public transport

2. With organized transportation3. By vehicle to someone from the nearest environment

How satisfied are you with the attitude of colleagues and superiors towards you

No average on the whole

Whether you are a member of a guild association and which

YES NO

Are you involved in an education to improve work skills?

YES NO

If the answer is Yes through which organization, government or non-governmentAre you involved in an education to improve life skills and computer technology?

YES NO

If the answer is Yes through which organization, government or non-governmentWhether your job is tailored to your needs and the extent of your disability

YES NO

Whether you would recommend to your acquaintance, a friend to choose to be a physiotherapist if it is visually impaired

YES NO

How satisfied and happy you are with your job, circle only one answer

6. I'm not satisfied7. I go to work just to get out of the

house

8. I am pleased with each other9. The work fills me10. The work gives me social and

psychological securityDo you use written communication in the process of work?

YES NO

Do you use a computer adapted for people with visual impairments

YES NO

Are you doing the job yourself on your own?

YES NO

Do you need a working assistant? YES NODo you think that you are capable of working according to your qualifications but do not have a suitable workplace

YES NO

Do you think that social barriers are the reason for your insufficient involvement in social life

YES NO

What is the reason that you can not work independently,

1) insufficient training2.The ability to use transport3. non-adaptability to the workplace4. poor law regulations that do not include monetary compensation, but adjust the environment to your needs

How many hours a day you walk alone or with a companion

1) Less than 30 min,2) 30-60 min3) more than 60 min4) I'm not leaving home at all

How much is yours Body weight-Body height-

Do you use a gym every week NoYes 30 min, 1 h 2 h 3 h

If your answer is not the reason is 1) There is no near living2) There is no one to assist meI do not have the habit to be physically active

Do you think that your caregivers and family abuse the assets you receive

YES NO

Would they assess social status in the family as

Low middle high

Do you think that if you have better working conditions and the environment would improve the social status of the family

YES NO

Do you use an annual vacation in a resort? YES NOIs the annual leave borne by the family or subsidized by the association of the blind or the rest

1) personal directing2) through a resort for blind people

Fizioterapia, njohja dhe aplikimi i saj nдa te verberit ne Shqiperi

Fizioterapia si nje dege e rendesishme e mjeksise, gjen sot nje aplikim te gjere ne bote. Vendet e zhvilluara e

kane pare gjithnje e me shume si nje alternative ku zgjidhja e arritur nepermjet te ciles eshte me e shpejte, me

efikase dhe me me pak efekte anesore se alternativat e tjera mjeksore. Dalengadale, kjo dege po afirmohet dhe ne

vende me pak te zhvilluara, vende ku radhitet edhe Shqiperia. Individet, ndryshe nga c’ndodhte disa vite me pare,

sot njohin dobine, vleren dhe zgjidhjen qe ofrojne per shendetin e tyre metodat fizioterapeotike. Nga viti ne vit

eshte e dukshme rritja e numrit te te rinjve qe shprehin dhe realizojne deshiren e te qenurit fizioterapist, cka

deshmohet nga nje numer i madh klinikash dhe i punkerkuesve.

Por, a jane njesoj edhe te verberit te njohur me fizioterapine?

A ka te tille qe e zgjedhin ate si profesionin e tyre?

Nese po, a e kane te thjeshte ta studiojne e praktikojne?

A ka profesioniste te verber qe punojne ne kete profesion ne qendra spitalore apo klinika private?

Cfare politikash duhen ndjekur ne menyre qe te verberit ne Shqiperi te mos hasin barriera, por perkundrazi

t’a gjejne veten ne kete profesion ashtu si edhe te verberit e tjere neper bote?

Ne vijim do te kete pergjigje te mbeshtetura mbi realitet te pyetjeve te parashtruara. Por, perpara se te prekim

thelbin e kesaj analize, pra fizioterapia dhe aplikimi i saj nga te verberit ne Shqiperi, le te japim nje ide te percipte

rreth historise se zhvillimit dhe hapesirat ku fizioterapia gjen zbatim.

Fizioterapia, thene ndryshe ne greqishten e vjeter “terapia e natyres”, lindi si praktike e u pa si zgjidhje mijera

vite me pare. I cilesuari si babai i mjeksise, Hipokrati e praktikonte ate ne disa forma, ku nder kryesoret ishin

masazhi dhe teknikat manuale. Me perparimin e menyres se jeteses, mjetet e perdorura dhe menyren e te mesuarit,

nder vite perparoi edhe mjeksia, ku natyrisht gjen vend te rendesishem edhe fizioterpia. Gjate luftes se pare

boterore e sidomos pas asaj te dyte, fizoterapia mori hovin dhe perhapjen me te gjere nder shekuj. Plagosjet,

demtimet e gjymtimet, u pane gjate asaj periudhe si probleme te kapercyeshme nga fizioterapia, dhe sic u duk

atehere e sic duket edhe sot, fizioterapia vertet eshte zgjedhja e duhur per te eleminuar apo minimizuar nje

perqindje jo te vogel patologjish.

Sot, prania e nje fizioterapisti eshte shtuar sepse eshte shtuar edhe dija e personave mbi semundjet te cilat

rikuperon nga fizioterapia, sic jane: semundjet reomatizmale, kardiorespiratore, neurologjike, ortopedike,

muskulare etj. S’mund te lihet menjane dhe efekti i jashtezakondshem qe fizioterapia ka jo vetem fizikisht, por dhe

ne ate psikologjik e emocional. Prandaj jane te shumte ata qe i drejtohen klinikave apo qendrave te tjera te

specializuara per t’u relaksuar e rigjeneruar.

A e njohin te verberit ne Shqiperi kete profesion?

Po te hedhesh nje veshtrim mbi zgjedhjen e profesioneve nga te verberit, eshte fare e lehte te konstatosh se

dominojne ato me shume teorike, pra punonjes social, mesues, psikologe, gjuhe e huaj etj. Ka dhe nga ata qe i

perkushtohen dhe talenteve qe lidhen kryesisht me muziken. Bazuar ne zgjedhjet e permendura, te ngacmon

mendimi qe kjo liri qe u perket te gjitheve, tek te verberit eshte e kufizuar. T’i pyesesh ata se sa e njohin

fizioterapine, jane te paket ata qe e kane zgjedhur dhe me te paket ata qe e praktikojne, nje pjese e mire s’ka

mundur t’a ndjekin kete deshire per arsye te cilat do te paraqiten me poshte, e mbase te gjithe e njohin pjeserisht.

Dhe sigurisht, mungesa e profesionisteve te verber ne kete fushe, ndryshe nga c’ndodh ne vende te tjera te

botes, lidhet me nje sere arsyesh te cilat do i permendim. Le t’a shohim kete problem duke filluar qe nga aty ku ai

nis. Shoqeria, por here here edhe familja, e shohin individin e verber si jo te mundur per te kryer pune praktike, e

pra, deshmite e historive te ndryshme e kundershtojne kete mendim te gabuar. Qe ne femijeri keta individe

cungohen ne disa aktivitete, duke mos u mesuar e duke mos patur mundesine te provojne kryerjen e shume

aktiviteteve te tjera.

Pasja e nje mentaliteti te gabuar, mungesa e infrastruktures se duhur dhe bashkpunimi i paket midis

institucioneve perkatese me personat ne fjale, imponojne nje kufi zgjedhjesh shkollimi tek te verberit. Tek ata qe e

ndoqen kete profesion, vec lodhjes e mundit qe ofron studimi, bente pjese edhe lufta e vazhdueshme me kushtet e

te mesuarit. Qe ne fillesa, jane perballur me mosbesim thone ata. Shoqeria shprehte mosbesim dhe sugjeronte nje

drejtim tjeter, kundrejt deshires se personave te verber. Gjate shkollimit, veshtiresite e hasura jane te pranishme

thuajse ne cdo ore leksioni. Fizioterapia natyrisht kerkon nje njohje perfekte te anatomise, cka per te verberit

veshtirsohet prej mungeses se mjeteve te duhura. Kjo situate kerkon shpesh nje bashkpunim te ngushte me

pedagoget e drejtuesit e universitetit, dhe ky bashkpunim jo domosdoshmerisht arrihej, dhe kur arrihej kerkonte

kohe e energji.

Marrja e leksioneve, mbartte dhe ajo mund e lodhje. Ne disa raste leksionet, shume voluminoze, dergohen

prane ShVSh-se ku behet regjistrimi i tyre ne audio, por ne raste te tjera perdoren menyra te tjera sic jane

rregjistimi i spjegimit ne auditor apo leximi i librave nga familjaret ose shoqeria. Ajo qe ua ben te veshtire te

verberve kete profesion, eshte mundesia e ulet qe ata kane per t’u praktikuar. Vec oreve te limituara te praktikes,

psh ze edhe mos hapesira e nevojshme per ta aplikuar njohurine e per te marre njohuri te tjera.

Ata thone se do ishte me e thjeshte nese do ndermeren fushata ndergjegjesimi per aftesine qe dhe

pershtatjen e tyre me kete fushe. Ne kete menyre pacientet po dhe pjesa tjeter e stafit mjekesor do ishin me te

informuar dhe me pranues karshi praktikimit te fizioterapise nga personat e verber. Megjithate, edhe pse

veshtiresite e permendura duken shume, disa individe i kane qendruar besnik deshires se tyre dhe e kane ndjekur

ate. Ata kane besuar se do arrijne te behen fizioterapiste, e kete besim e kane gjetur te vetja, familja, miqte dhe

shembujt e shumte ne vende te tjera. Ne bote numri i fizioterapisteve eshte aq i lart, sa disa shtete i njohin ata nder

profesionistet me te mire. Vende si Kina kane te punesuar ne profesionin e fizioterapise nje numer mjaft te larte

individesh te verber.

Ata jane te integruar dhe pengesat qe hasin ne aplikimin e punes se tyre jane minimale. Pavarsisht se ne

Shqiperi nuk ndodh njesoj si pasoje e mangesive te radhituara me lart, s’mund te themi se ky sfond eshte teresisht i

zi. Disa te verber, ndonese te paket ne numer, kane arritur t’ja dalin e te afirmohen me semiri njesoj si

profesionistet e tjere. Peripecite te cilat kane qene prezente ne cdo hap te pregatitjes se tyre, ua kane bere te

veshtire por jo te pamundur.

Ne rrefimin e tyre per cdo etape, pra shkollimi, praktikat e punesimi haset nje fare zhgenjimi ne lidhje me

mbeshtetjen e institucioneve per mos mbeshtetjen me pajisje ndihmese, e megjithate, fal perpjekjeve dhe deshires

se tyre synimi eshte arritur. Keta persona kane qene frekuentues te regullt te oreve mesimore, kerkues e rezultativ,

gje qe duket ne vleresimet e larta te marra prej tyre. Perkushtimi dhe pasioni i kane bere ata qe vec mungeses se

shikimit, te jene te barabarte me studentet e tjere.

Ne Shqiperi jane bere perpjekje per te nxitur ushtrimin e ketij profesioni nga te verberit. Kjo kadegori

duhet te jete e informuar per aftesine qe mund te shprehe ne kete fushe, ashtu si edhe individed e tjere ne bote. Ata

jane ne gjendje qe t’a ushtrojne kete profesion njesoj si gjithe te tjeret madje shpesh here mjaft te sukseshem.

Eksperienca e vendeve te zhvilluara ka treguar se fizioterapia eshte nje hap drejt punesimit te personave te verber

dhe jo vetem drejt formimit profesional te tyre.

Shume individe te kualifikuar ne kete fushe e gjejne veten te punesuar ose te vetepunesuar duke

demonstruar aftesi dhe pergjegjshmeri ne zanatin qe ata ushtrojne. Suksesi i ketij profesioni per personat e verber

vitet e fundit po behet nxites per kete komunitet edhe ne vendin tone. Si pasoje e disa faktoreve kryesisht

teknologjike, politike e sociale, kryesisht pas viteve ‘90, te rinjte e ketij komuniteti, e gjejne veten te paperfshire

ne tregun e punes. Me gjithe deshiren dhe perpjekjet qe ata dhe familjaret e tyre bejne per arsim dhe kualifikime te

metejshme, shpesh paragjykimet dhe mungesa e pershtatshmerise ne vendin e punes i perjashton ata nga kjo

mundesi. Fizioterapia, eshte nje dritare e re e formimit profesional te personave te verber, ne Shqiperi, madje

tashme e konsoliduar si kualifikim ne sistemin e larte arsimor shqiptar.

Disa studente te verber jane bere pjese e ketij kualifikimi madje nje pjese e tyre e kane perfunduar ate me

rezultate te shkelqyera. Shembulli i punesimit te tyre menjehere pas perfundimit te shkolles eshte tregues i vleres

qe ka ky profesion dhe pavaresine qe ndjejne individet e verber per t’a ushtruar ate ne vendin e tyre te punes.

Padyshim nuk eshte vetem punesimi me i lehte qe e ben kete profesion kaq terheqes per individet e verber dhe jo

vetem. Si gjithe te tjeret, ata jane te ndergjegjshem mbi rolin qe ka fizioterapia mbi shendetin e cdo njerit prej

nesh. Thirrja ndaj mireqenies se shendetit individual dhe ate te familjareve te tyre behet nxitese per keta individe,

qe te shfrytezojne cdo mundesi qe iu ofrohet per te marre njohuri ne kete fushe.

Megjithese, kursi i fizioterapise u zhvillua per here te pare nga QKRV gjate vitit 2012, zgjoi interesin e

shume te rinjve per ta frekuentuar ne menyre te rregullt ate. QKRV konstatoi se tek personat e interesuar per t’u

regjistruar ne kurs, shkriheshin te dyja arsyet e siperpermendura. Nje pjese e kursanteve te interesuar ishin ende

frekuentues te sistemit arsimor te pergjithshem te cilet pervecse te dobishem per njohuri individuale ne fushen e

shendetit, e vleresuan ngushtesisht te lidhur me mundesine e frekuentimit te studimeve te larta ne kete fushe me

perspektiven e punesimit ne te ardhmen.

Kursi per here te pare u zhvillua ne bashkepunim me degen e SHVSH - Tirane dhe me gjithe kufizimet per

numrin e kursanteve ne nje grup, me qellim zhvillimin cilesor te tij, kerkesat per frekuentimin e tij tejkaluan cdo

pritshmeri tonen. Vetem brenda nje periudhe kohe 4 mujore u trajnuan mbi 30 te rinj te verber (nxenes dhe

studente) por jo vetem. Kursi i fizioterapise u vleresua po me kaq interes edhe nga mosha 30-40 vjec te cilet kane

nevoje te njohin dhe kujdesen per shendetin e tyre.

Menyra e realizimit te kursit te fizioterapise: Kursi i fizioterapise, angazhoi specialiste te kesaj fushe ne

bashkepunim me departamentin e Arsimit prane QKRV per te ideuar programin mesimor te kursit. Programi

permban 150 ore te cilat zhvillohen per nje periudhe 4 mujore. Permbajtja e tij fokusohet ne dy drejtime kryesore

ate teorik dhe ate praktik, duke iu sherbyer kursanteve per te njohur bazat e fizioterapise dhe praktikimit te saj.

Disa nga ceshtjet qe trajtohen gjate ketij kursi jane:

Roli dhe rendesia e njohjes se skemes se trupit dhe segmentet perberese te tij.

Rendesia qe ka masazhi ne shendetin e njeriut, per cfare sherben, kohen dhe vendet ku mund te aplikohet

ose jo.

Njohuri mbi fillimin e nje seance fizioterapie.

C’eshte dhimbja dhe si largohet ajo.

Menyrat dhe koha e perdorimit te termoterapise (terapia e ngrohte) dhe krioterapise (terapia e ftohte).

Njohja me disa nga patologjite traumatike dhe reumatizmale me te shpeshta te trupit te njeriut (teknikat

dhe menyrat per largimin ose zbutjen e dhimbjes reumatizmale).

Aplikimi i teknikave te ndryshme manuale si (forcimi muskular apo zgjatja muskulare, vendosja e ortezave

etj).

Paisja me njohuri teorike dhe praktike per tu ardhur ne ndihme personave paratetraplegjik dhe

hemiplegjik, per te qene te pavarur ne jeten e tyre te perditshme. (psh. si te ulet nga karrikja ne karrike,

nga karrikja ne krevat etj.

Pervetesimi i te gjitha teknikave dhe levizjeve te duhura kur dhe ku duhet te behen, si dhe deri ne cfare

mase dhe shpejtesie duhet te realizohen etj.

Njohja me paisjet ndihmese tifloteknike qe lehtesojne procesin e ushtrimit te profesionit per individet e

verber (termometer, aparat tensioni, peshore etj).

Kursi zhvillohet ne nje ambjent te pershtatur dhe te pajisur me materialet e nevojshme per realizimin e oreve

praktike te kursit (puder, krem, krevat, fasho, paisje tifloteknike etj). Kursi zhvillohet 3 here ne jave ku nje

instruktor dhe nje ndihmes/instruktor perzgjidhen per mbarevajtjen e kursit.

Sigurisht instruktoret perzgjidhen vetem ne baze te kualifikimit te duhur por njekohesisht trajnohen nga QKRV

per specifikat e bashkepunimit me personat e verber. Menyra e regjistrimit ne kurs: Menyra per regjistrim ne kurs

realizohet ne degen perkatese te SHVSH, te pakten 3 muajt e fundit te cdo viti, ku te interesuarit sjellin me vete

dokumentat (fotokopje karte identiteti, libreze verberie, nr. telefoni) si dhe nje kerkese me shkrim ku deklaron

kerkesen per pjesemarrje. Per t’u regjistruar ne kurs nuk ka kriter moshe, vendbanimi, gjinie, arsimimi etj.

Perkundrazi cdo person qe ka deshire eshte i mireseardhur.

Sfidat per te ardhmen :

QKRV synon qe ta zhvilloje kete kurs edhe ne rrethe te tjera te vendit. Ne shpresojme dhe do te perpiqemi

qe profesioni i fizioterapistit per personat e verber ne te ardhmen, jo vetem te perqafohet nga te rinjte e ketij

komuniteti por te pranohet gjeresisht nga opinioni publik dhe ne menyre te vecante nga institucionet pergjegjese

per punesimin e tyre. Fal ketyre nismave dhe sigurisht shkollimit, te verberit dita dites po deportojne drejt

praktikimit te ketij profesioni. Pasi kane kaluar etapat perkatese, pra marjen e njohurive gjate viteve te shkollimit,

specializimeve apo kurseve, ata tentojne ta arrijne ate cka eshte synimi i tyre kryesor, punesimin. Pervoja e tyre,

sidomos ne perballjen e pare me punedhenesin ku perfshihen ketu edhe institucionet shteterore, s’ka qene e lehte.

Tregohen raste ku paragjykimi prej paaftesise shprehet hapur, duke mos u lene hapesiren e nevojshme per

te shfaqur profesionalizmin. Per kete, jane ndermar rralle here edhe fushata informimi, ku punemarresit njihen me

historite e punesimit te te verberve, dhe sa mire keta te fundit ia kane dale. Fushata te tilla ndermeren dhe ne faza

te me hershme, ku gjate shkollimit stafi pedagogjik informohet per menyren e trajtimit dhe trajnimit te personave

te verber. Ndonese jo sa duhet, keto fushata e kane shkrire nje pjese te akullit te paragjykimit qe qendron midis

paleve.

Disa punedhenes jane treguar te gatshem jo vetem te mesojne rreth aftesive si fizioterapist, por kane

mundesuar edhe testimin dhe akoma, berjen e tyre pjese te stafit. Historite e te verberve qe punojne ne kete

profesion, tregojne se meritat e tyre gjate praktikimit te tij s’jane te pakta. Ata njihen si masazhier te mire. Ndijimi

qe disponojne nepermjet te prekurit, ben qe ata te jene zoterues te llojeve te ndryshme te masazhit. Kete e pohojne

edhe ata qe e kane patur nje eksperjence masazhi me nje fizioterapist te verber. Shume prej tyre kthehen serisht tek

ta per nje tjeter seance prej pershtypjeve dhe rezultatit qe kane marre.

Gjithashtu profesionistet e verber meritojne te permenden edhe per aftesite qe kane rreth metodave

manuale per manipulimet fizik. Asistimi dhe pjesmarja e tyre aktive ne seanca me pacient te demtuar e me

probleme te ndryshme muskulare apo ortopedike, ka sjelle rezultat progresiv ne permiresimin e pacientit, duke i

bere fizioterapistet e verber te ndjehen te barabart me ata jo te verber. Nje tjeter aspekt qe i ben me te vleresuar

keta profesioniste, eshte njohuria e pergjithshme qe kane rreth shendetit, njohuri qe lidhet me studimin serioz.

Keshillat e tyre dhene pacienteve qe shpesh tejkalojne fushen fizioterapike, jane te vlefshme, te sakta e cmohen

pamase.

Duke dashur me shume rezultat e duke patur akoma me shume pritshmeri ndaj vetes, ata tentojne te jene

edhe perdorues te mire te pajisjeve elektronike, qe sot zene vend te rendesishem ne aplikimin e fizioterapise. Disa

prej tyre munden te perdorin mesemiiri disa nga keto pajisje, dhe pse rreth kesaj duhet nje pune me e mire dhe

trajnime perkatese. Por, nje pjese e ketyre personave qe s’kan mundur te punesohen ne klinika a spitale, kane

gjetur gjithsesi menyren se si ta aplikojne profesionin e tyre te vyer. Ne kushte ku e kane te veshtire te punesohen

ne qendra spitalore apo mjedise ku praktikohet fizioterapia, kane zgjedhur rruget per te mos e braktisur ate qe dine

te bejne, nje aftesi ku investimi monetar dhe energjik ka qene i konsiderueshem.

Ka shume raste ku privatisht, me nisme personale dhe mbeshtetjen e te njohurve, udhetojne per t’u

sherbyer pacienteve ne shtepite e ketyre te fundit. Pavaresisht se kjo kerkon mund dhe kushtet e nevojshme, ata i

kan ndjekur me perkushtim pacientet per t’u dhene ndihmen dhe zgjidhjen e duhur. Ky vetepunesim, nuk ka per

qellim vetem perfitimin monetar.

Qellim tjeter i tij eshte praktikimi i profesionit, permiresimi i tij, humanizmi ndaj pacienteve si dhe

mundesia qe kjo menyre ofron per te treguar aftesite e per te zbutur paragjykimin e mosbesimin. Perpjekjet dhe

qenia prane profesionit njeh edhe te tjera shtrirje. Disa grupe vullnetare ose organizata bamiresie, i kane bere pjese

te tyre keta fizioterapiste. Me bagazhin e mbartur, keta jane kthyer ne ndihmuesit dhe informuesit e nje pjese ne ne

nevoje te shoqerise. Keto organizata apo dhe personat qe kane marre ndihmen, shprehin vleresim dhe mbeshtetje

per kete grup fizioterapistesh. Nuk eshte vetem terreni ku ata pak fizioterapiste me probleme shikimi ne Shqiperi

japin ndimesen ne kete dege te rendesishme te mjeksise. Duke qene se realiteti ua bene shpesh te veshtire

punesimin, ata u gjenden prane personave ne nevoje nepermjet keshillave qe percillen ne forma te ndryshme.

Mediat audiovizive dhe ato te shkruara, i kane kushtuar vemendje historive te disa prej ketyre

fizioterapisteve. Kjo vemendje, e perkthyer ne intervista, ka qene e suksesshme jo vetem prej informacioneve dhe

keshilla, por dhe reklamimin dhe njohjen e fizioterapisteve nga te tjeret. Nje arritje e kronikave ne fjale, eshte

ngacmimi qe i behet instancave per pranimin dhe perkrahjen qe duhet te japin.

Ne keto shkrime gazetash apo pjesmarje televizive, tentohet te paraqitet profesionalizmi ashtu sic eshte, i

njejte me ate te fizioterapisteve pa probleme shikimi. Kjo ka nxitur jo vetem interesimin e pacienteve, te cilet pak

nga pak mesojne se edhe te tille individe mund ta kryejne ate pune, por njekohesisht nxit edhe bashkpunimin midis

te verberve dhe punonjesve te tjere, qofshin keto zoterues te nje klinike ose jo. Keto bashkpunime jane frytdhenese

ne shkembimin e eksperjencave dhe ne perfeksionimin e aftesive.

Perpjekje qe individet ne fjale te afirmohen midis profesionisteve ne fushen e fizioterapise, behen

vazhdimisht, por fatkeqsisht ne mungese te nje mbeshtetjeje me te madhe. U paraqiten ne kete punim, nje sere

pengesash qe po te luftoheshin, fizioterapia ketu do te zoterohej e praktikohej jo nga nje pakice te verberish. E

gjithe kjo situate sidoqofte, s’do mund te jete e njejta nese reagimet s’do te jene thjesht nje shprese.

Nese deshires do i bashkohej dhe ndihmesa qe duhet, situata do ishte shume me ndryshe. Megjithate, dyert

per ndryshim jane te hapura, mjafton t’u jepet rendesi e te ndiqen politikat e nevojshme. Te verberit duhet te dine

se dhe ata s’mund te perjashtohen nga profesionet praktike, sic eshte fizioterapia rasti ne fjale. Efikasitet mjaft te

vyer do ishte dhe ndergjegjesimi i familjes dhe shoqerise se te verberit mund te reshtohen krah fizioterapisteve, te

barabarte dhe pa qene te mosvleresuar, sic tregojne shembujt ne plot shtete. Le te merret mesim prej ketyre

vendeve per te patur edhe nje mjedis te pershtatshem, ku aktualisht mungojne disa kushte, madje edhe nga

minimalet.

Mungese kushtesh qe eshte e dukshme duke filuar qe pergjate studimit. Ata pohojne se lodhja e tyre eshte e

shumefishte, sepse menyra e te mesuarit eshte e tille qe do kohe e mund. Kjo fare lehte mund te rregullohej nese

bashkpunimi i universiteteve me institucionet shteterore do perfshinte edhe kete kadegori. Jo vetem para dhe

pergjate shkollimit duhet te ndiqen politika per t’u dhene perkrahjen e merituar, por edhe ne kohen kur profesioni

duhet praktikuar. Eshte e domosdoshme qe te krijohen mundesite e punesimit, duke ofruar dhe terrenin e

pershtatshem.

T’u jepet mundesia te jene me prane klinikave dhe spitaleve per t’u njohur me funksionimin e kesaj pune,

llojet dhe perdorimin e pajisjve si dhe me cdo gje tjeter qe kerkon zoterimi sa me i plote i fizioterapise. Keto

komponente qe te arrihen, kerkojne dhe nje perkrahje e besim, ate te shoqerise. Roli i saj ne integrimin e te

verberve ne kete fushe dhe me gjere, eshte i madh dhe vlen me shume se cdo gje.

E ardhmja do te jete, dhe duhet te jete ndryshe!

Por qe te jete e tille, kerkon mbeshtetje, bashkepunim e perpjekje. Tregohen ne kete shkrim raste ku disa te

verber e praktikojne kete profesion, por keto raste numerohen me gishtat e nje dore.

Per te ardhmen s’mbetet gje tjeter, vec se me gishtat e nje dore te numerohen problemet, ndersa te verberit

fizioterapiste te jene shume.

Punoi: Luan Qosja

Shoqata e te Verberve te Shqiperise

Shtator 2018

Physiotherapy, recognition and application by the blind in Albania

Physiotherapy as an important branch of medicine which today finds a widespread application in the world.

Developed countries have evaluated it more and more as an alternative where the solutions achieved through

which are faster, more efficient and with fewer side effects than other medical alternatives. As a matter of fact, this

branch is affirmed even in less developed countries, where Albania is ranked. Individuals, unlike what they have

believed years ago, today recognize the usefulness, value and solution that provide for their health the

physiotherapeutic methods. From year to year, the growth of young people numbers who express and realize their

will to be physiotherapists is evident, as evidenced by a large number of clinics and jobseekers.

• Are there blind people equally familiar with physiotherapy?

• Are there people who choose it as a choice for their profession?

• If so, do they have the ability to study and practice it?

• Are there blind professionals working in this profession in hospital centers or private clinics?

• What policies should be followed so that blind people in Albania do not face barriers, but instead find themselves

fitted in this profession as well as other blind people around the world?

The followings will have an answer based on the reality of the questions asked. But before we touch on the

essence of this analysis, so physiotherapy and its application from the blind in Albania, let's give an idea about the

development history and the spaces where physiotherapy is implemented.

Physiotherapy, in other words as known in the old Greek as "nature therapy", was born as a practice and

was seen as a solution for many thousands of years ago. Hippocrates who was qualified as a father of medicine had

practiced it in some forms, where the main ones were massaging and manual techniques. With the advancement of

the lifestyle; the tools used and the way of learning, was also improved through years the medicine science, where

of course the physiotherapy is of great importance. During the First World War, especially after the Second ones,

physical therapy took on the throne and spread over the centuries. Injuries, lesions and mutilations became

apparent during physiotherapy, and as it seems today, physiotherapy is the right choice to eliminate or minimize a

small percentage of pathologies.

Today, the presence of a physiotherapist has been increased because of the knowledge of people about the

diseases that recover from physiotherapy, such as: rheumatoid, cardio-respiratory, neurological, orthopedic,

muscular diseases. It cannot be left behind the extraordinary effects that physiotherapy has not only physically but

also psychologically and emotionally. That is why there are many persons who go to clinics or other specialized

centers to relax and rehabilitate.

• Do the blind people in Albania know this profession?

If you take a look at chosen professions from the blind, it is easy to find that dominate the more theoretical

ones, i.e. social workers, teachers, psychologists, foreign languages, and so on. There are also those who devote

themselves to the talent associated with music. Based on the aforementioned choices, it can be easy noticed that

this freedom which belong to everyone, remain limited to the blind people. To ask them how familiar they are with

physiotherapy, the few who have chosen and the few who practice it, a good part could not follow this desire for

reasons that would appear below, and maybe everyone knows it partially.

And of course, the lack of blind professionals in this field, unlike in other parts of the world, is linked to a

number of reasons that we will mention below. Let's see this problem starting from where it begins. Society, but

sometimes the family, see the blind individual as not being able to perform practical work, so as, the evidences of

different stories contest this misconception. Since their childhood, these individuals are curtailed in some

activities, not being taught and not having the opportunity to experience the performance of many other activities.

Having a wrong mentality, the lack of proper infrastructure, and the minimal cooperation between relevant

institutions with the mentioned group of persons, impose a limit on the choice of education in the blind. Those

who followed this profession, except the fatigue and effort offered by the study, were part of the ongoing struggle

with learning conditions. At the beginning, they are faced with disbelief, - they say. The society expressed mistrust

and suggested another direction, as opposed to the desire of blind people. During the schooling, the difficulties

encountered are present almost every hour of lecture. Physiotherapy, of course, requires a perfect knowledge of

anatomy, which become difficult for the blind due to lack of appropriate tools. This situation often requires close

cooperation with the right pedagogues.

It carrying fatigue taking lectures. In some cases, very voluminous lectures are sent to the ABA premises

where they are recorded in audio, but in other cases other ways are used such as recording the auditor's explanation

or reading books from family or friends. What makes more difficult this profession to blind people is also the low

chance they have to practice it. In addition to the limited hours of practice, another challenge is the lack of space

needed to apply the knowledge gained and to gain more knowledge.

They say it would be simpler if the awareness campaign can be launched with regard to the skills blind

people have in this field and their integration. In this way, both the patients and the rest of the medical staff would

be more informed and more receptive to practicing physiotherapy by blind people. However, although the

aforementioned difficulties seems to be too much, some individuals have been loyal to their wills and have follow

up them. They have believed that they will become physiotherapists, have found this belief to themselves, their

family, friends, and many good practices in other countries. The number of physiotherapists in the world is so high

that some states recognize them among the best professionals. Countries like China have a very high number of

blind individuals in the profession of physiotherapist.

They are integrated and the obstacles encountered in the application of their work are minimal. Despite the

fact that in Albania it does not happen the same, due to the deficiencies listed above, we cannot say that this

background is entirely black. Some blind, though small in number, have managed to come up and affirm

themselves as well as other professionals. The perpetrators that have been present at every step of their preparation

have made this mission difficult but not impossible.

In their revelation for each stage, i.e. education, employment practices, there is some disappointment

regarding the support of public institutions for not supplying them with typho-techniques equipment’s. However,

given their efforts and wishes, the goal has been achieved. These people have been regular participants in lessons,

particular and researchers, what appears to be the high marks received from them. Dedication and passion have

made them, even if they lack vision, to be equal with other students.

Efforts have been made in Albania to promote the pursuit of this profession by the blind people. This

category should be informed about the ability that can be expressed in this field, as well as other individuals in the

world. They are able to practice this profession just like everyone else, even often quite successful. The experience

of developed countries has shown that physiotherapy is a step away towards employment of blind people and not

just towards their professional training.

Many qualified individuals in this area find themselves employed or self-employed by demonstrating skills

and responsibility in the profession they practice. The success of this profession for blind people in the last few

years is becoming an incentive for this community in our country. As a result of some of the mostly technological,

social and political factors, mainly after the 90s, the youth of this community find themselves nonintegrated in the

labor market. With all the will and efforts they and their family put for further education and qualifications, often

prejudices and lack of workplace accessibility exclude them from this opportunity. Physiotherapy is a new window

for vocational training of blind persons in Albania, already consolidated as a qualification in the Albanian higher

education system.

Some blind students have become part of these qualifications, and some of them have completed it with

excellent results. The example of their employment just right after completed education studies is an indicator of

the value of this profession and the independence that blind individuals feel to exercise it in their workplace.

Undoubtedly it is not just the easiest employment that makes this profession so attractive by blind people and not

just normal ones. Like all others, they are mindful of the role that physiotherapy has on the health of each of us.

The approach towards the wellbeing of individual health and their family members makes it stimulatory for these

individuals to take advantage of every opportunity offered to acquire knowledge in this area.

Though the Physiotherapy course was developed for the first time by QKRV during 2012, it spurred the

interest of many young people to attend it regularly. QKRV found that the persons interested to enroll in the

course merged both of the abovementioned reasons. Some of the attendees were still attending the general

education studies, who, besides being useful for individual knowledge in the field of health, assessed it closely

related to the possibility of attending high-level studies in this area as well as the perspective of future

employment.

The course for the first time was developed in cooperation with the branch of the SHVSH - Tirana and

with all the limitations for the number of the trainees in a group aimed at implementing a quality training session,

the results of the participants surpassed our expectations. Only over a period of 4 months were trained over 30

blind young people (pupils and students) but not only. The course of physiotherapy was evaluated with such

interest even from the blind of the ages of 30-40 who needed to know and care for their health.

Physiotherapy course:

Physiotherapy course, engaged specialists of this field in cooperation with the Department of Education at

QKRV to compile the curriculum of the course. The program contains 150 hours, which take place for a 4 month

period. Its content focuses on two main theoretical and practical directions, serving the trainees to know the basics

of physiotherapy and practicing it.

Some of the issues that are addressed during this course are:

• The role and importance of recognizing the body's scheme and its constituent segments.

• The importance of massaging on human health, what it serves, time and places to apply or not.

• Knowledge about starting a physiotherapy session.

• What is pain and how does it leave?

• Ways and times of use of thermotherapy (warm therapy) and cryotherapy (cold therapy).

• Knowledge of some of the most common traumatic and rheumatic pathologies of the human body

(techniques and ways of relieving or relieving rheumatic pain).

• Applying various manual techniques such as muscular strengthening or muscular extension, placement of

the aorta, etc.

• Equipment with theoretical and practical knowledge to help the prostate and hemiplegic patients, to be

independent in their daily lives. (i.e. how to sit from the chair in the chair, from the chair to the bed etc.).

• Acquisition of all appropriate techniques and movements when and where to do, and to what extent and

speed should be realized, etc.

• Familiarizing with auxiliary typhlo-techniques equipment’s that facilitates the practice of the profession

by blind people (thermometer, blood pressure monitor, scales etc.).

The course takes place in an environment adapted and equipped with the materials necessary for the

realization of practical courses (powder, cream, bed, bandage, typhlo-technique equipment etc.). The course is

held 3 times a week where an instructor and an instructor assistant are selected for the course progress.

Certainly the instructors are selected only on the basis of appropriate qualifications, but at the same time

are trained by the QKRV for the specifics of cooperation with blind persons.

 Course enrollment mode:

The course enrollment is carried out at the respective branch of the ABA, at least the last three months of

each year, where the interested parties bring with them the documents (photocopy of identity card, blind book, and

phone number) as well as a written application stating the request for participation. There are no criteria for age,

place of residence, gender, education etc. for enrollment. On the contrary, any person who is willing is welcome.

Challenдes for the Future:

QKRV aims to implement this course in other districts of the country. We hope and strive that the

physiotherapist profession for blind people in the future will not only be embraced by the youth of this community

but be widely accepted by public opinion and in particular by the institutions responsible for their employment.

Because of these initiatives and, of course, schooling, blind people day to day are aiming to the practice this

profession. Having passed the relevant stages, acquiring knowledge during the years of education, specializations

or courses, they try to achieve what is their main goal, employment. Their experience, especially in the first

encounter with the employer, including state institutions here, was not easy.

There are cases where prejudice about disability is expressed openly, leaving no room to show

professionalism. For this reason, information campaigns have also been undertaken, where the employees to be

acquainted with the successful employment histories of the blind, and how well the latter have succeeded. Such

campaigns are undertaken at an early stage, during which pedagogical staff can be informed about the treatment

and training of blind persons. Though not enough, these campaigns have fused a piece of ice of prejudice that lies

between the parties.

Some employers have been shown to be ready not only to learn about the skills a physiotherapist must

have, but have also enabled testing and their involvement as part of the staff. The histories of blind people working

in this profession show that their merits during his practice are not few. They are known as good massagers. The

sensation that is taken through the touch, makes them a possessor of various types of massage. This is also

confirmed by those who have had a massage experience with a verbal physiotherapist. Many of them return to

them again for another session because of the impressions and the positive result they have received.

Also blind professionals deserve to be mentioned the skills they have about manual methods of physical

manipulation. Their assistive and active participation in sessions with ill patients and with various muscular or

orthopedic problems has brought progressive results in improving the patient, making the blind physiotherapists

feel equal to those who are not blind. Another aspect that makes these professionals more valued is the general

knowledge about health, knowledge related to their serious study. Their counseling to patients that often exceed

the physiotherapy field are valuable, accurate, and timely evaluated.

Desiring more results and having more expectations about themselves, they tend to be also good users of

electronic devices, which today play an important role in the application of physiotherapy. Some of them can use

these devices in the best way they can even its needed a better work and specific trainings to be done. However,

some of those people who could not be hired in hospitals or clinics have found a way to apply their profession.

Under the conditions when it has been difficult to be hired in hospitals or physiotherapy facilities, they have

chosen ways to not abandon what they know to do, a skill where monetary and energetic investment has been

significant.

There are many cases where privately, with personal initiatives and support of acquaintances, they travel to

serve the patients in their homes. Despite the fact that this require efforts and necessary conditions, they have

followed with dedication the patients in order to provide them with assistance and the right solutions. This self-

employment was not intended only for monetary gain.

The other purpose is the practice of the profession, its improvement, humanism for patient, and the

opportunity that it offers to show its ability to mitigate prejudice and mistrust. Efforts and being in this profession

also bring other stretches. Some volunteer groups or charity organizations have become these physiotherapists part

of their staff. With the experience they bring, they have become assistants and informers of a vulnerable part of the

society.

These organizations and people who have received help also expressed appreciation and support for this

group of physiotherapists. These few physiotherapists with visual problems in Albania also give their contribution

to this important branch of medicine.

Since reality often makes it difficult to find employment, they are there next to people in need through

counseling which can be perceived in various forms.

The audiovisual and written media have paid attention to the stories of some of these physiotherapists. This

attention, translated into interviews, has been successful not only by information and advice, but also on the

promotion and recognition of physiotherapists by others. An achievement of the chronicles in question is to draw

the attention of responsible state bodies for the acceptance and support they have to give these group of people.

In these newspaper articles or TV shows, professionalism is aimed at as it is, the same as that of

physiotherapists without vision problems. This has prompted not only the interest of the patients, who step by step

gave the idea that such individuals can do that job, but at the same time encourages the collaboration between

blind people and other employees, whether they are a physiotherapists or not. These collaborations are fruitful in

the exchange of experiences and in the perfection of skills.

Efforts to affirm these individuals in the field of physiotherapy are constantly, but unfortunately, lacking in

greater support. There are a number of obstacles that in case are being overcome, physiotherapy would be owned

and practiced not by a few blind people in Albania. All this situation, however, may not be the same if the

reactions will not be merely a hope.

If they want to join and get the proper help they need, the situation would be much different and better.

However, the doors to change are open, that’s enough to give the necessary importance and follow the right

policies. The blind must know that they cannot be excluded from practical professions, such as physiotherapy, the

case in question. The highly effective efficiency would be also the awareness of the family and society of the blind

who have to be aware that blind physiotherapists can be aligned with other physiotherapists, equal and without

being prejudiced, as the examples show in many countries. Let's learn from these best cases in other countries to

have a friendly environment. Actually we are in luck of few conditions, even the minimums.

In Albania there is a lack of conditions that is evident beginning since the beginning of their studies. They

claim that their fatigue is multifaceted, because the way of learning is so long which require too much time and

efforts. This could easily be regulated if the cooperation of universities with state institutions would include this

category as well. Not only before but also even after education studies the state should follow policies in order to

give the deserved support to them, but also even when the profession is to be practiced. It is imperative to create

employment opportunities, by providing the appropriate terrain.

To give the possibility to be near of clinics and hospitals to get acquainted with the operation of this job,

the types and the use of specific equipment’s as well as everything else that requires the fullest possession of

physiotherapy. These components to be achieved, require a support and trust, that of society. Its role in integrating

blind people in this field and beyond is great and worth more than anything.

But in order to as suck, it requires support, cooperations and efforts. There are cases where some blind

people practice this profession, but these cases are numbered with the fingers of one hand.

For the future there is nothing left to to exept to count the problems with the fingers of one hand, while the

blind physiotherapist to increase in number as much as they can.

Author: Luan Qosja

Albanian Blind Association

September 2018

СЕКЦИЯ ПО МАСАЖ ПРИ СЪЮЗА НА СЛЕПИТЕ В БЪЛГАРИЯ

КОНФЕРЕНЦИЯ В РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЯ

Д О К Л А Дна тема:

ПОСТИЖЕНИЯ, ПРОБЛЕМИ И ПРЕДИЗВИКАТЕЛСТВА ЗА МАСАЖИСТИТЕ СЪС ЗРИТЕЛНИ УВРЕЖДАНИЯ В БЪЛГАРИЯ

Изготвил: Диана Минчева, секретар на Секцията по масаж към Съюза на слепите в България

Софиясептември 2018 г.

ПОСТИЖЕНИЯ, ПРОБЛЕМИ И ПРЕДИЗВИКАТЕЛСТВА ЗА МАСАЖИСТИТЕ СЪС ЗРИТЕЛНИ УВРЕЖДАНИЯ В БЪЛГАРИЯ

УВОД

В съвременната сложна и бързо променяща се икономическа среда, темата за образователната квалификация, професионалните компетентности и трудовата реализация, излизат на преден план като фактори и предпоставки за успеха на личността. Това е валидно и за хората с увреждания, включително и за хората със зрителни увреждания в известна степен.

Лицата със зрителни увреждания са като всички здрави хора в обществото. Различното при тях е, че имат само един проблем повече от останалите, който обаче е основен за тях. По различни причини тези лица имат трайно намалено зрение или тотална слепота, а понякога, освен зрителното увреждане има и още други съпътстващи диагнози. Промяната е толкова голяма, че тя изцяло променя начина на живот на зрително затруднените, както и на техните близки от семейството.

Намаленото или липсващо зрение автоматично и неизбежно води до най-малко три последици - голям сензорен и информационен дефицит, ниска степен на функциониране на уменията за самообслужване и силно ограничени умения за самостоятелно ориентиране и придвижване на зрително затруднените в пространството. Всичко това поставя слепите и слабовиждащите в изключително тежка ситуация, което без съмнение оказва влияние върху цялостното им развитие. Наблюдават се чувствителни затруднения в следните проблемни области:

- познавателни и образователни проблеми;- проблеми при комуникацията и ресоциализацията;- затруднения при професионалното ориентиране и професионална подготовка;- сериозни трудности за реализация на пазара на труда. Въпреки трудностите и предразсъдъците в обществото, всеки човек с увреждане не бива

да се предава, а с много усилия да се стреми към достигане на социално включване и достоен и независим живот. Хората със зрителни увреждания, както и всички хора с увреждания, не могат сами със собствени сили да постигнат тези изключително трудни и високи цели. Но с подкрепа могат да постигнат много в живота си. В този смисъл говорим поне за три вида подкрепа: индивидуална, институционална и технологична. Разбира се, в зависимост от вида и степента на зрителното увреждане, всеки незрящ или слабо виждащ човек има потребности от различни

дейности, технически средства и услуги, които да го подпомагат в различна степен и в различни ситуации. Това са:

- подкрепа от близките в семейството, приятели, колеги и други;- специални помощни средства, компенсиращи слабото зрение или слепотата;- специализирани софтуерни програми в информационните и комуникационните

технологии и системи;- подкрепящо образование;- медицинска, социална и трудова рехабилитация;- програми за заетост на хора с увреждания;- адаптиране и оборудване на работни места за хора със зрително увреждане. По това дали всички тези неща ги има или ги няма, разбираме за отношението към нас,

усещаме истинската лична, институционална и технологична подкрепа.Благодарение на държавната политика, провеждана от правителствата на Република

България през втората половина на XX и началото на XXI в., хората с увреждания, и особено хората със зрителни увреждания имаха и имат възможност да учат и се дипломират в различни училища и университети у нас и в други страни по различни специалности, да получат професионална подготовка за реализация на трудовия пазар. Днес в България зрително затруднените работят като работници монтажисти, като служители по публична администрация в общински и държавни институции или в частни компании, мениджъри, музиканти, преподаватели в училища и университети, адвокати или юридически консултанти, преподаватели и програмисти в сферата на информационните и комуникационните технологии, и, разбира се, не на последно място - като специалисти по лечебен масаж.

1. ВЪЗНИКВАНЕ И РАЗВИТИЕ НА СПЕЦИАЛНОСТТА МАСАЖИСТ ЗА ХОРА СЪС ЗРИТЕЛНО УВРЕЖДАНЕ В БЪЛГАРИЯ

Векове наред единствения начин за препитание на слепите е бил да просят на оживени обществени места - пред църкви, манастири, по площади, кръстопътища и други. Може да се каже, че просията е била тяхната основна професия. Пеенето и свиренето на обществени места е всъщност първата истинска професионална изява на хората със нарушено зрение. В края на XIX и началото на XX век слепите работят вече като плетат кошници, амбулантни търговци, учители земеделци и други. През 1905 година със закон се открива първото училище за незрящи деца в България, известно под името "Институт за слепи деца", където учениците са обучавани на занаяти. Създават се и малки професионални сдружения от незрящи, регистрират се първите потребителни и производствени кооперации на слепите.

През 50-те години на XX век в отношението на държавната власт към хората с увреждания настъпва коренна промяна. В Училищата за слепи деца във Варна и София, също в други масови училища и кратки професионални курсове слепи и слабовиждащи младежи и девойки получават много добри теоретични знания и професионална подготовка, за да могат да работят и изкарват прехраната си. Изграждат се първите специализирани предприятия за хора със различни увреждания, включително и специализирани фабрики за незрящи. В периода от 1950 до 1990 година в България са построени и пуснати в експлоатация много такива фабрики, някои от които представляваха големи заводи.

През 70-те години се проучва опита на Германия за подбор, обучение и професионална реализация на масажисти и телефонисти със зрителни увреждания. След редица оживени дискусии, надделява становището, че в България има потенциал и реална възможност за създаване на нови професии "масажист" и "телефонист" за лица със зрителни проблеми. Министерският съвет и Съюзът на слепите в България вземат общо решение за обучение и трудова реализация на масажисти със зрителни увреждания у нас. Решението е организирано и реализирано много бързо. Държавата поема ангажимента безплатно да бъдат обучавани

младежи и девойки със зрителни проблеми, завършили XI клас, а обучението да се извършва в Медицинския Колеж за обучение на здравни специалисти "Йорданка Филаретова" към Медицинския университет в София. Срокът на обучението е определен на година и половина. Медицинският университет осигурява безплатно общежитие в студентския град в София за обучаваните. Съюзът на слепите и училищата за слепи се ангажират да осигурят подходящи младежи и девойки за обучението. Кандидатите за специалността "масажист" представят необходимите документи и се явяват на кандидат-студентски изпити. На успешно дипломиралите се е гарантирана работа, като се разпределят в различни болници и медицински центрове в цялата страна, най-често по местоживеене.

Първите 12 зрително затруднени курсисти са приети за обучение по специалността лечебен масаж в колежа През 1976 година. Групата се състои от 7 младежи и 5 девойки. 9 от тях са завършили XI класв училището за деца с нарушено зрение в София. Трима от постъпилите за обучение по лечебен масаж идват от масови училища.

През 1978 година в Медицинския колеж при Медицинския университет град София са дипломирани първите зрително затруднени масажисти в България. Следва гарантираното разпределение. На съответните болници е разпоредено зрително затруднените масажисти да бъдат назначени на работа по трудов договор незабавно.

След въвеждането на специалността в Колежа, всяка година се приемат нови студенти за обучение. Броят зрително затруднени студенти в групата от всеки курс е надвишавал 12 човека. През последните 5-6 години, обаче, се наблюдава тенденция към намаляване броя на кандидатстващите за специалността, както и съответно броят на приетите. През последните години групите се състоят от около 6 души.

За период от 40 години от 1978 до 2018 година 568 лица със зрителни увреждания са завършили специалността "лечебен масаж" в Медицинския Колеж в София. От тях 294 са мъже и 274 са жени. Статистиката показва, че над 66% от обучаваните са били на възраст до 30 години, 28% От 30 до 40 години, 5% от 40 до 50 години, и само 1,2% над 50 години. От всички обучавани васажисти 53% са били със слабо зрение, а 47% са незрящи. Първите два випуска са били смесени. В тях са били обучавани виждащи и зрително затруднени студенти. До 1997 година са приемани студенти със зрително увреждане над 50%. След 1997 година до тази година са приемани лица със зрително увреждане над 71%.

До 1990 година курсът на обучение е бил с продължителност 1,5 години, а в периода 1990 - 1997 година - 2 години. Съгласно новите образователни стандарти и новия учебен план на Медицинския колеж към Медицинския университет в София, от 1997 година срокът за обучение по специалността "лечебен масаж" е 3 години. Успешно завършилите специалността в Колежа получават диплом за специалист по лечебен масаж с образователна степен професионален бакалавър. Освен лечебен масаж, студентите изучават и други видове масаж, физиотерапия и кинезитерапия.

До 2010 година в България масажисти се обучават единствено в Медицинския колеж "Йорданка Филаретова" при Медицински университет София. От 2007 година кратки курсове по лечебен масаж се организират в Националния рехабилитационен център за слепи в град Пловдив. Срокът на обучение там е 6 месеца, след което, успешно представилите се на финалния изпит, получават сертификат. Не разполагаме с точни статистически данни на хората, които са завършили курсовете по масаж в Националния център за рехабилитация на слепи в Пловдив. Това са около 105 души. Тук по-важното и обезпокоително за нас е краткия срок за обучение от 6 месеца. За такъв период от време обучаваният потребител на Центъра не може да придобие достатъчни теоретични и практически знания и умения, които да му дадат право да практикува в здравни заведения. Трябва да признаем, че никой отговорен мениджър не би взел на сериозно специалист с толкова ниска професионална квалификация. Те, обаче, могат да работят в SPA центрове и в козметични центрове.

В Националната спортна академия вече десетилетия има специалност "кинезитерапия", но едва в последните години там се обучават много малко студенти с увредено зрение.

От началото на XXI век започва обучение на студенти по нова специалност "медицинска рехабилитация и ерготерапия" при Медицинския факултет на Софийски университет "Свети Климент Охридски", а във факултета по обществено здраве към Медицинския университет София от 2014 година. И в двата факултета се приемат, както студенти без увреждания, така и студенти с увреждания, като броят на студентите с увреждания е практически много малък. Срокът за обучение в двата университета е 4 години. Успешно завършилите получават диплом за завършено висше образование по специалността " медицинска рехабилитация и ерготерапия" с образователна степен бакалавър. Има и магистърска програма с продължителност 2 години. Имаме информация за около 10 лица със зрителни увреждания да са завършили или да са в процес на обучение по тази специалност, но нямаме данни, че някой от тях е успял да се реализира на пазара на труда като такъв специалист.

Изложеното по горе ни води към два основни извода:1. В България съществуват достатъчно и различни образователни институции и форми за

обучение на лица със зрителни увреждания по специалността "лечебен масаж", "кинезитерапия" и "ерготерапия". Има натрупан изключително богат опит в обучението на хора със зрителни увреждания.

2. По-голямата част от обучаваните получават висока и качествена подготовка, която ги прави конкурентни на пазара на труда в изискани здравни заведения.

Според данните, с които разполага Секцията по масаж, създадена към Съюза на слепите в България, към края на декември 2017 година в Република България работят 298 дипломирани масажисти. 164 от тях работят в здравни заведения по договор на пълно работно време, 108 работят в частния сектор по договори на пълно работно време или почасово. 26 зрително затруднени масажисти имат собствен кабинет.

През септември 2018 година Секцията на Масажистите към Съюза на слепите в България проведе анкетно проучване сред работещите слепи и слабовиждащи масажисти. В анкетата участваха 62 души. От събраните, обработени и систематизирани данни разбираме, че: 51% работят в държавни здравни заведения, 22% в частни здравни заведения, 15% в SPA център или козметичен център, 4% в спортни клубове и само 8% имат разкрит собствен кабинет.

Поради ниското и недостойно заплащане, тежката физическа работа и голямо физическо натоварване, и възникнали трайни здравословни проблеми, немалко от дълго практикуващите масажисти са преустановили упражняването на професията.

2. ПОСТИЖЕНИЯ НА МАСАЖИСТИТЕ

Професията "масажист" е много популярна и е подходящ начин за реализация на трудовия пазар на хора със зрителни увреждания. Всеки масажист изпитва голямо морално удовлетворение от облекчената болка, подобреното здравословно състояние, или възстановеното здраве на пациентите.

Както и от анкетата е видно, голям процент от зрително затруднените масажисти са много добре оценени от своя ръководител, много добре приети от колектива, в който работят, и допринасят в голяма степен за повишаване на имиджа на мястото, където работят. А какво по-хубаво от това да бъдеш оценен по достойнство. Резултатите от анкетата го потвърждават. Данните показват, че 63% от масажистите със зрителни проблеми са възприети като равностойни от колегите си, 27% - с известни резерви, и само 10% са възприемани от колегите си неравностойно. Продължавайки в тази посока, научаваме също, че 64% от анкетираните са по-скоро доволни от работодателя си, 29% по-скоро не са удовлетворени от него, а 7% заявяват, че не могат да преценят, или се притесняват да изразят публично какво мислят.

Нека припомним от статистиката, че към момента 298 масажисти със зрително увреждане работят по специалността си. Този факт сам по себе си говори за много добри постигнати резултати. Принос за това има Съюзът на слепите в България, съответните държавни институции, колежите и университетите, където са обучавани, и не на последно място, желанието и личните амбиции на хората със зрително увреждане.

Както по-горе беше споменато, 26 масажисти с нарушено зрение имат разкрит собствен кабинет. Според данните от анкетата, 8% от анкетираните заявяват, че имат собствен масажен кабинет. Процентът е нисък, но като се има предвид тежката административна процедура и инвестирането на значителни лични финансови средства, трябва да признаем, че това е много голямо постижение.

Можем да отчетем също така и най-високата позиция, която зрително затруднен физиотерапевт е успял да постигне. Това е длъжността на главен физиотерапевт, на която Диана Минчева след спечелен конкурс беше назначена през 2011 г. в „Пета многопрофилна болница за активно лечение” – София.

Някои схватливи, отговорни и амбициозни студенти по лечебен масаж имат шанса за ранен и успешен старт в професията. В някои от случаите още по време на държавния стаж, се намират мениджъри на различни здравни заведения, които са впечатлени от тяхната качествена работа, и ги наемат веднага след дипломирането.

В този смисъл трябва да отбележим, че е необходима много работа с младежите и девойките още в специалните и в масовите училища, а после и в колежа или в университета, за формиране на положителни качества, които биха допринесли за постигане на по-високи професионални успехи. Тук ще си позволим да вметнем някои ценни според нас качества за успешна реализация:

- добра квалификация и компетентности;- самостоятелност;- мотивация за кариерно развитие;- комуникативност и умения за работа в екип;- емпатия;- поддържане на лична хигиена и добър външен вид. Зрително затрудненият масажист е професионалист с мисия. Неговата кауза е да помага

на пациентите, да облекчава или отстранява тяхната болка, да ги съветва и насърчава, да им вдъхва надежда и увереност за възстановяване. Даровитият масажист лекува не само с ръце, но и с думи. Лекува не само тялото, но и душата на пациентите. И това е неговата високо хуманна мисия.

Слепият масажист е реално интегриран в обществото. Той е пълноценен член в семейството си и желан партньор. Това му дава огромно самочувствие с покритие. Всичко това е ярък израз на достойно постигнати резултати, благодарение на много упорит труд и оптимизъм.

3. ОСНОВНИ ПРОБЛЕМИ НА МАСАЖИСТИТЕ В БЪЛГАРИЯ

Професията "масажист" е много популярна и подходящ начин за реализация на трудовия пазар на хора със зрителни увреждания. Всеки масажист изпитва голямо морално удовлетворение от облекчената болка, подобреното здравословно състояние, или възстановеното здраве на пациентите.

Освен безспорните постижения, масажистите в България имат и немалко проблеми. Разбира се, те не са еднакви и не важат в еднаква степен за всички масажисти. Едни са проблемите за упражняващите професията, други са за онези, които все още търсят работа. Понякога има специфични проблеми за слепите и за слабовиждащите. Появяват се също диференцирани проблеми за масажистите работещи при различни работодатели, както и различни проблеми в по-малките или в по-големите градове или здравни заведения.

Ако ги анализираме, систематизираме и типизираме, проблемите на масажистите в България могат да се обособят в следните групи проблеми:

1. Проблеми на работещи в държавни здравни заведения;2. Проблеми на работещи при частен работодател;3. Проблеми при разкрит собствен кабинет;4. Проблеми на търсещите работа;

3.1. Проблеми в държавните здравни заведения

Държавните здравни заведения включват специализирани болници по рехабилитация, общински, областни и университетски болници, както и общинските диагностично-консултативни центрове. Проблемите на масажистите, които се ориентират да работят в държавни здравни заведения, понякога започват още така да се каже на входа на здравното заведение, всъщност, преди още да са започнали работа. Макар и рядко, но има случаи на проявена дискриминация към масажистите със зрително увреждане от страна на работодателя или утвърдената от него комисия за провеждане на конкурс за длъжността масажист. Дискриминация може да бъде констатирана още при обявата за свободно работно място за масажист. Кандидатите със зрителни увреждания или не разбират за обявената свободна длъжност, или обявата не е достатъчно публична, или пък, медията, където е направена обявата се оказва в определена степен недостъпна за нашите колеги. Дискриминация, макар и рядко, се наблюдава и при провеждане на самото интервю за работа. Дори, когато сляп или слабо виждащ спечели конкурса и бива назначен на длъжността "масажист", възможно е той да има проблеми с трудовия договор, който в немалко случаи е срочен договор, за разлика от договорите за виждащите физиотерапевти. А когато срокът на договора изтече, може да не бъде продължен.

Заплащането на труда на масажистите в държавните здравни заведения е като цяло ниско. Най-често на масажистите се заплаща минимална или близка до минималната заплата. Резултатите от проучването ни показват, че 58% от анкетираните не са доволни от заплащането си, а едва 38% са доволни от заплащането на труда си. Това потвърждава нашите преки впечатления от многобройни разговори с колеги физиотерапевти по тази тема.

Повечето от масажистите имат късмет да работят в добър екип - приемат ги като равни. Колегите им оценяват техните професионални умения. Нерядко дори слепите или слабовиждащите са душата на колектива. Рядко се случва масажистите с увредено зрение да са отхвърлени от колектива, да бъдат унижавани и изолирани, както и да се самоизолират.

Обикновено отношението на пациентите към професионалистите с увредено зрение е много позитивно, дори граничещо със възхищение или съчувствие към тях. Има, обаче случаи, когато пациенти не приемат да бъдат обслужвани от масажисти, които ползват куче водач. Този вид проблеми са в много редки случаи, но са трудно преодолими.

Масажистите имат сериозни проблеми с достъпната среда при самостоятелно и безопасно придвижване. По-големите проблеми са в достъпността на градската физическа среда, което е свързано с придвижването им от дома до работата и обратно. Наблюдават се известни проблеми и във вътрешната архитектурна среда на конкретното здравно заведение.

Проблем за масажистите в България също е, че много малко от работещите от тях в здравни заведения са допускани да извършват други физикални или кинезитерапевтични процедури. Според лекарите физиотерапевти, чувствително намаленото или липсващо зрение не дават възможност да се изпълняват други процедури. В този смисъл, приоритетна задача на секцията по масаж при Съюза на слепите в България е, да се работи за създаване на специален софтуер за ползване на апаратите от специалисти със зрително увреждане. Те могат да бъдат отлични специалисти, тъй като имат базови знания как да ги ползват. За тази цел е необходима концепция, на базата на която да се изработи детайлен проект, включително и финансово обезпечаване. В частния сектор има креативност и там те биват допускани, особено ако са

слабовиждащи. Когато масажистът има разкрит собствен кабинет, той сам си решава кой какви процедури да изпълнява, както и самият той какви процедури може да извършва.

3.2. Проблеми при работа с частни работодатели

Частният сектор тук обхваща Частните здравни заведения, различните SPA центрове и козметични центрове, както и повечето спортни клубове. Работещите масажисти, участвали в нашата анкета, дават доста положителна оценка за условията на труд. 29% от тях са много доволни от условията на работната среда, където работят, 52% преценяват условията за труд като добри, 14% ги намират за задоволителни и само 5% от запитаните заявяват незадоволителна оценка. По-голямата част от оценяващите условията на работната среда като много добри са работещи в частния сектор. В България в частния сектор на здравеопазването по принцип са създадени по-добри материално-технически условия за работа. Сградите и работните помещения са новоизградени или реновирани. Оборудвани са с модерни апарати и уреди. За специалистите са създадени много добри условия за работа и почивка. За пациентите има също отлични или много добри условия за лечение. Таксите са доста високи и се заплащат по линия на здравната каса или лично от пациентите.

Много масажисти със зрително увреждане работят при частни работодатели. От анкетираните 39% отбелязват, че работят при частни работодатели. Назначени са на длъжността масажист по трудов договор на пълно работно време. Работата на по-голямата част от тях се оценява от работодателя като висококачествена, а понякога и добре заплатена. При масажистите, желаещи да работят или започнали работа при частен работодател съществуват някои общи проблеми, но също и такива, характерни за частния бизнес. Отново се наблюдават недостатъци, свързани с липсваща или недостатъчна информация за обявената незаета длъжност. Имаме информация за случаи на снизходително-пренебрежително отношение към слабовиждащите и особено към невиждащите кандидати, а понякога и дискриминационно отношение. Дори когато нашият кандидат е добре приет на интервюто за работа, в края на срещата работодателят или неговите представители уверяват че задължително ще се чуят по телефона със зрително затруднения, за да го уведомят за решението си, но след което обаждане не последва.

Не са малко частните клиники, както и частните медицински центрове, където на масажистите със зрително увреждане се предлага по-ниско заплащане спрямо останалите колеги, въпреки признанието за високото качество на извършваните от тях процедури.

Работата в частния сектор освен това се характеризира с висока натовареност, а понякога и с ненормиран работен ден. Не са малко масажистите, които споделят, че имат случаи на незаплатен извънреден труд. Типично е за частните здравни институции заплащането на наетите специалисти да става поетапно, а не веднъж на месеца. На масажистите, наети по договор на почасово работно време, често се заплаща веднъж на седмица или понякога се заплаща изработеното за всеки ден. Когато масажистът е нает на работа по договор на пълно работно време, заплащането обикновено се извършва веднъж на месец.

По отношение на достъпната среда, основните проблеми за слепите масажисти са отново при придвижването от дома до местоработата и обратно. В по-големите и по-новите частни клиники или частни болници по физиотерапия вътрешната архитектурна среда е по-леснодостъпна за слепи хора. Известни проблеми с достъпността в сградите може да има в по-малките или по-старите частни болници или частни медицински центрове, които имат сектори по физикална медицина. Проблемите за слабовиждащите са липсваща цветна контрастна маркировка преди и след стълби, на бордюри, в градската среда или в самата сграда, където работят.

3.3 Проблеми при разкрит собствен кабинет

Разкриване на собствен кабинет е мечтата и дългосрочния план на всеки масажист. Това дава възможност на собственика на кабинета да избере локацията на комуникативно място, да го оборудва по най-подходящия начин, да направи оптимална организация на работното време, да избере да работи сам, или, ако има достатъчно много пациенти, да си подбере екип от доказали се в професията. При успешен бизнес, масажистът може да изкарва много добри доходи.

Всичко това е прекрасно, но и тук са налице немалко и немалки проблеми. Всеки лекар, кинезитерапевт или масажист в България, който планира да започне собствен бизнес, трябва да регистрира собствен кабинет. А за да се разкрие собствен кабинет, има много сложна административна процедура, придружена с невероятно много документация преди стартирането на съответните дейности, в случая - процедури по лечебен масаж. Има много сериозни изисквания за размерите, оборудването на помещенията, както и високи санитарно-хигиенни изисквания. Има също изискване за щатен или поне хонорован лекар физиотерапевт. Освен това, откриването и функционирането на такъв кабинет изисква и значително финансиране за цялата административна процедура, за оборудването, както и за функционирането му.

Регистриралите собствен масажен кабинет по закон плащат високи данъци и такси. Масажистите със зрително увреждане не ползват данъчни облекчения, а патентния данък, който плащат, е като за "публичен дом". Много често се налага да плащат и висок наем, избирайки по-добра локация за разкриване на кабинет. Именно тук е мястото да признаем, че проблемът за данъчни облекчения за хора със увреждания е много важен, но той никога досега не е поставен с необходимата острота и силна институционална подкрепа. Крайно време е Съюзът на слепите в България и останалите национално представителни организации да изготвят конструктивни предложения и да подемат инициативата за нормативни промени в данъчното законодателство, облекчаващи хората с увреждания , които имат собствен бизнес.

Има, разбира се и положителни страни. Собственика на кабинета може да съчетава масажи с други процедури, като сам си избира подходящи апарати за физикална терапия. Тук е мястото да отбележим, че зрително затруднените масажисти имат отлична теоретична подготовка и технически познания за извършване на физикални процедури, поради което в собствен кабинет те имат възможност да подберат подходящи за ползване от тях апарати и уреди. За тази цел е необходимо апаратите да имат адаптирани подходящи бутони или да им се инсталира специален софтуер със синтезирана реч. Именно това е мечтата на всеки масажист с увредено зрение. Освен това, незрящият масажист сам си изготвя графика и избягва претоварване. Има потенциална възможност за подбор на пациенти. Може да избере местоположението на бъдещия си кабинет на подходящо, комуникативно и достъпно място, с възможност кабинетът да е и в неговия дом.

3.4. Проблеми на търсещите работа масажисти

Търсещите работа не разполагат с достатъчна информация от бюрата по заетостта и от местата, където се публикуват обявите за работа. Често масажистите биват отъждествявани с лица извършващи еротичен масаж или сексуални услуги. Най-честият отговор при подаване на документи за работа е, „ще ви се обадим”, но обаждане не последва. В много здравни заведения предпочитат да заменят масажиста с рехабилитатор или кинезитерапевт, тъй като и те можели да правят масажи. Истина е, обаче, че масажистите със зрително увреждане извършват най-качествените масажи, поради силно развита тактилност на ръцете.

Освен анализът на проблемите на масажистите по групи, съществуват глобални проблеми в работата на масажистите със зрително увреждане.

1. Често работодателите предпочитат да назначат рехабилитатор, кинезитерапевт, ерготерапевт вместо масажист, заради увреденото зрение.

2. На фона на сравнително ниското заплащане в здравеопазването, заплащането на масажистите е по-близо към минималната заплата като цяло.

3. Масажистът задължително работи с физиопроцедурни картони на пациентите, които са само на хартиен носител, което поставя зрително затрудненият масажист в зависимост от виждащите си колеги.

4. При продължително не практикуване на професията, масажистът губи тренинг и контакти с потенциални пациенти.

Въпреки многото проблеми, въпреки сравнително ниското заплащане и въпреки зрителното си увреждане, масажистите в България все пак имат положителна мотивация да работят като специалисти в сферата на здравеопазването. 37% от анкетираните споделят, че са силно мотивирани да продължават да работят като масажисти, 44% са умерено мотивирани, 11% са слабо мотивирани, а 8% не са мотивирани. Бихме могли да се съгласим, че като цяло това е доста добра мотивация.

В този доклад са посочени и анализирани много типични и специфични проблеми, които малко или повече възпрепятстват успешната работа на лицата със зрителни увреждания като масажисти. Някои от проблемите са сравнително лесно решими, други изискват по-дълго време за решаване, по-активно участие на самите масажисти, по-силно застъпничество от страна на Секцията на масажистите към Съюза на слепите в България, по-силна подкрепа от самия Съюз на слепите, по-ясни и категорични нормативни гаранции от страна на отговорните държавни институции, и разбира се, много голямо сърце и разбиране от държавните служители.

АНКЕТНА КАРТА

Настоящата анкета е анонимна. Тя цели да се открият основните проблеми и постижения на масажистите със зрително увреждане в България и най-подходящите подходи за решаването им, както и постигане на екипна работа с колегите на работното място. Вашите отговори са особено ценни за резултатите и произтичащите от тях изводи. Добронамереността и искреността на Вашите отговори ще са полезни, за да се направят необходимите изводи и препоръки, които ще помогнат за преодоляване на негативните последици.

Моля, отделете няколко минути, за да я попълните, като окръглите буквата на избрания от Вас отговор. Предварително Ви благодаря!

1. Пол:а! мъж;б! жена.

2. Към коя възрастова група принадлежите?а! от 20 до 35 години;б! от 35 до 50 години;в! над 50 години.

3. В кое учебно заведение сте завършил/завършила специалността?а! Медицински колеж;б! Медицински университет;в! Софийски университет „Св. Климент Охридски”;

г! Национална спортна академия;д! Национален център за рехабилитация на слепи.

4. Къде работите?а! в държавно здравно заведение;б! в частно здравно заведение;в! в SPA/козметичен център;г! в спортен клуб;д! в собствен кабинет.

5. На какъв договор работите като масажист?а! на безсрочен на пълно работно време;б! на срочен на пълно работно време;в! на почасово работно време;г! самоосигуряващ се.

6. От колко години работите като масажист?а! от 0 до 5 години;п! от 5 до 15 години;в! от 15 до 25 години;г! над 25 години.

7. Каква е оценката Ви за условията на работната среда?а! много добра;б! добра;в! задоволителна;г! незадоволителна.

8. Доволни ли сте от отношението на ръководителя Ви към Вас?а! по-скоро „да”;б! по-скоро„не”;в! не мога да преценя.

9. Как Вашите колеги Ви възприемат на работното място? а! равностоен на тях;б! с известни резерви;в! неравностойно.

10. Доволен ли сте от заплащането си?а! доволен съм;б! не съм доволен;в! не мога да преценя.

11. Колко сте мотивиран да продължавате да работите като масажист?а! силно мотивиран;б! умерено мотивиран;в! слабо мотивиран;г! не съм мотивиран.

SECTION OF MASSAGE IN THE UNION OF THE BLIND IN BULGARIA

CONFERENCE IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA

REPORTon theme:

ACHIEVEMENTS, PROBLEMS AND CHALLENGES FOR BLIND MASSERS IN BULGARIAPrepared by: Diana Mincheva, secretary of the Massage Department of the Blind Union in Bulgaria.

SofiaSeptember 2018

ACHIEVEMENTS, PROBLEMS AND CHALLENGES FOR IN BLIND MASSERS BULGARIA

INTRODUCTIONIn today's complex and rapidly changing economic environment, the topic of educational qualification, professional competences and work realization are highlighted as factors and prerequisites for the success of the personality. This is also true for people with disabilities, including people with visual impairments to a certain extent.Persons with visual impairment are like all healthy people in society. The difference with them is that they only have one problem more than the others, which is, however, fundamental to them. For various reasons, these people have permanently reduced vision or total blindness, and sometimes, besides visual impairment, there are other concomitant diagnoses. The change is so great that it completely changes the way of life of visually impaired people as well as their family relatives.Reduced or absent vision automatically and inevitably leads to at least three consequences - a high sensory and information deficit, a low level of self-service skills, and a very limited ability to self-orientate and move visually impaired people into space. All this puts the blind and the weary in a very difficult situation, which undoubtedly affects their overall development. Serious difficulties are encountered in the following problematic areas:- cognitive and educational issues;- communication and re-socialization problems;- difficulties in vocational guidance and vocational training;- serious difficulties for realization in the labor market.Despite the difficulties and prejudices in society, every disabled person should not be surrendered, but with a lot of effort to strive for social inclusion and a decent and independent life. Visually impaired people, as well as all people with disabilities, can not alone achieve these extremely difficult and high goals. But with support they can achieve a lot in their lives. In this sense, we talk about at least three types of support: individual, institutional and technological. Of course, depending on the type and extent of visual impairment, every visually impaired or blind person has the need for different activities, technical tools and services to assist him to a varying extent and in different situations. These are:- support from relatives in the family, friends, colleagues and others;- special aids compensating for poor vision or blindness;- specialized software programs in information and communication technologies and systems;- supporting education;- medical, social and occupational rehabilitation;- employment programs for people with disabilities;- adapting and equipping workplaces for visually impaired people.Whether or not all of these things are there, we understand the attitude towards us, we feel real personal, institutional and technological support.

Thanks to the state policy implemented by the governments of the Republic of Bulgaria in the second half of the 20th and the beginning of the 21st century, people with disabilities, especially people with visual disabilities, had and have the opportunity to study and graduate in different schools and universities in Bulgaria and in other countries in different specialties, to receive professional preparation for the realization of the labor market. Today in Bulgaria, the visually impaired work as assistant workers, such as public administration officers in municipal and state institutions or in private companies, managers, musicians, lecturers in schools and universities, lawyers or legal advisors, lecturers and programmers in the field of information and communication technologies , and, of course, last but not least - as specialists in healing massage.

1. PRIVACY AND DEVELOPMENT OF THE SPECIALTY MASSAGE FOR PEOPLE WITH DISABILITY IN BULGARIA

For centuries, the only way of livelihood for the blind was to beg in lively public places - in front of churches, monasteries, squares, crossroads, and others. It can be said that it was their main profession. Singing and playing in public places is actually the first true professional appearance of visually impaired people. In the late nineteenth and early twentieth centuries, the blind worked as knit baskets, peddlers, farmer teachers, and others. In 1905 the first school for blind children in Bulgaria, known as the "Institute for the Blind Children", was opened by law, where students were trained in crafts. There are also small professional associations of blind people, the first consumer and production cooperatives of the blind.In the 1950s, the state's attitude towards people with disabilities became a radical change. At the Schools for the Blind Children in Varna and Sofia, also in other mainstream schools and short vocational courses, blind and visually impaired young people and girls receive very good theoretical knowledge and professional training to work and earn their living. The first specialized businesses for people with different disabilities, including specialized factories for the blind, are being built. Between 1950 and 1990, many such factories were built and put into operation in Bulgaria, some of which were large factories.In the 1970s, Germany studied Germany's selection, training and professional realization of masseurs and visually impaired viewers. After a number of lively discussions, it prevailed that in Bulgaria there is potential and real opportunity to create new professions as a "masseur" and "telephonist" for people with visual problems. The Council of Ministers and the Union of the Blind in Bulgaria take a joint decision to train and work out masseurs with visual impairments in Bulgaria. The solution is organized and implemented very quickly. The State undertakes the obligation to teach youngsters and pupils with visual problems who have completed the XIth grade free of charge, and the training is to take place at the Yordanka Filaretova Medical College of Healthcare Professionals at the Medical University in Sofia. The duration of the training is set at one and a half years. The Medical University provides a free hostel in the student city of Sofia for the trainees. The Blind Union and the Blind Schools are committed to providing suitable youngsters and girls for training. Candidates for the Masters degree program will present the required papers and will appear on the candidate's student exams. Successful graduates are guaranteed work, being distributed to different hospitals and medical centers throughout the country, most often by location.The first 12 visually impaired students were admitted to the College of Healing Massage in 1976. The group consists of 7 young people and 5 girls. 9 of them have completed the XI Grade School for Children with Visually Impaired Children in Sofia. Three of those attending healing massage come from mass schools.In 1978, the first masked visual masters in Bulgaria graduated from the Medical College at the Medical University of Sofia. Guaranteed distribution follows. At the respective hospitals it was ordered that the visually impaired masseurs should be assigned to work under an employment contract immediately.Following the introduction of the College specialty, new students are enrolled each year. The number of visually impaired students in the group of each course exceeded 12 people. In the last 5-6 years, however, there has been a tendency to decrease the number of applicants for the specialty, as well as the number of accepted ones. Over the last few years, the groups have about 6 people.For a period of 40 years from 1978 to 2018, 568 persons with visual impairments have completed the specialty of "healing massage" at the Medical College in Sofia. Of these, 294 are men and 274 are women. Statistics show that over 66% of the trainees were up to 30 years old, 28% from 30 to 40 years, 5% from 40 to 50 years, and only 1.2%

over 50 years. Of all trainees, 81% of the patients were visually impaired and 47% were blind. The first two classes were mixed. Visually impaired and visually impaired students were trained in them. Until 1997, students with visual impairment of over 50% were admitted. Since 1997, more than 71% of people with visual impairment have been admitted to this year.By 1990, the training course was of 1.5 years duration, and in the period 1990 - 1997 it was 2 years. According to the new educational standards and the new curriculum of the medical college of the Medical University in Sofia, since 1997 the term for healing massage is 3 years. Successful college graduates receive a diploma for a specialist in healing massage with a Bachelor's degree. In addition to healing massage, students study other types of massage, physiotherapy and kinesitherapy.Until 2010 in Bulgaria, masseurs are only taught at the Medical College "Yordanka Filaretova" at the Medical University of Sofia. Since 2007, short courses of healing massage are organized in the National Rehabilitation Center for the Blind in Plovdiv. The duration of the training is 6 months, after which the successful candidates receive a certificate. We do not have accurate statistics for people who have completed the massage courses at the National Center for Rehabilitation of the Blind in Plovdiv. That's about 105 people. Here the most important and worrying about us is the short training period of 6 months. For such a period of time the trained user of the Center can not acquire sufficient theoretical and practical knowledge and skills to give him the right to practice in healthcare facilities. We have to admit that no responsible manager would take a serious specialist with such a low professional qualification. However, they can work in SPA centers and in cosmetic centers.In the National Sports Academy, for decades, there has been a specialty of "kinesitherapy", but only in the last few years there have been trained very few visually impaired students.From the beginning of the XXI century students of new specialty "Medical Rehabilitation and Ergotherapy" have been trained at the Faculty of Medicine of Sofia University St. Kliment Ohridski and at the Faculty of Public Health at the Medical University of Sofia in 2014. Both faculties are accepted both for disabled students and for students with disabilities, with the number of students with disabilities practically very small. The training period in the two universities is 4 years. Successful graduates receive a diploma for completed higher education in the specialty "medical rehabilitation and ergotherapy" with bachelor degree. There is also a Master's program lasting 2 years. We have information about about 10 people with visual impairments having graduated or undergoing training in this specialty, but we do not know that one of them has succeeded in getting into the labor market as a specialist.The above point leads us to two main conclusions:1. In Bulgaria there are enough and different educational institutions and forms for the training of visually impaired people in the specialties of "healing massage", "kinesitherapy" and "ergotherapy". There is an extremely rich experience in training people with visual impairments.2. The majority of trainees receive high quality training that makes them competitive on the labor market in sophisticated health care facilities.According to the data provided by the Massage Department established to the Blind Union in Bulgaria at the end of December 2017 in the Republic of Bulgaria there are 298 graduate masseurs. 164 of them work in full-time health care facilities, 108 work in the private sector on full-time or part-time contracts. 26 visually impaired masseurs have their own office.In September 2018, the Masseurs Section of the Blind Union in Bulgaria conducted a survey of working blind and visually impaired masseurs. The survey involved 62 people. From the collected, processed and systemized data we understand that 51% work in state health establishments, 22% in private health establishments, 15% in SPA center or cosmetic center, 4% in sports clubs and only 8% have their own cabinet opened.Due to low and unworthy pay, heavy physical work and heavy physical work, and long-lasting health problems, many long-time masseurs have ceased practicing the profession.

2. ACHIEVEMENTS OF THE MASSAGEThe profession of masseur is very popular and is a suitable way to realize the labor market of visually impaired people. Every masseur has great moral satisfaction with relieved pain, improved health, or restored patient health.

As per the survey, a large percentage of visually impaired masseurs are very well appreciated by their supervisor, very well accepted by the team they work in, and greatly contribute to raising the image of their workplace. And what's better than being appreciated by dignity. The survey results confirm this. The data show that 63% of masseurs with visual problems are perceived as equivalent by their colleagues, 27% - with some reservations, and only 10% are perceived by their colleagues unequal. Continuing in this direction, we also learn that 64% of respondents are more satisfied with their employer, 29% are rather dissatisfied with it, and 7% say they can not judge or worry about expressing publicly what they think.Let's recall from the statistics that 298 masters with visual impairment currently work in their specialty. This fact in itself speaks of very good results. The Union of the Blind in Bulgaria, the relevant state institutions, the colleges and universities where they are trained, and last but not least, the desire and the personal ambitions of people with visual impairment contribute to this.As mentioned above, 26 visually impaired masseurs have their own office opened. According to survey data, 8% of respondents said they had their own massage room. The percentage is low, but given the heavy administrative procedure and the investment of significant personal financial resources, we have to admit that this is a very big achievement.We can also account for the highest position that a physically experienced physician has succeeded in achieving. This is the position of chief physiotherapist, who was appointed Diana Mincheva after a successful competition in 2011 at the 5th Multiprofile Hospital for Active Treatment - Sofia.Some clever, responsible, and ambitious healing students have the chance for an early and successful start in the profession. In some cases, even during the state service, there are managers of various healthcare facilities, who are impressed by their quality work, and employ them immediately after graduation.In this sense, it should be noted that much work is needed with young people and girls in the special and mainstream schools and then at college or at university to form positive qualities that would contribute to higher professional success . Here we will allow ourselves to include some valuable, in our opinion, qualities of successful realization:- good qualifications and competencies;- autonomy;- motivation for career development;- communication and teamwork skills;- empathy;- maintaining personal hygiene and good looks.The visually impaired masseur is a professional with a mission. Its cause is to help patients relieve or relieve their pain, counsel and encourage them, give them hope and confidence to recover. The gifted masseur cures not only with hands but also with words. It treats not only the body but also the patient's soul. And this is his highly humane mission.The blind masseur is truly integrated into society. He is a full member of his family and a wanted partner. This gives him a great deal of self-esteem. All this is a vivid expression of dignified results, thanks to a lot of hard work and optimism.

3. MAIN PROBLEMS OF MASSAGE IN BULGARIAThe profession of masseur is a very popular and suitable way of realization on the labor market of people with visual impairments. Every masseur has great moral satisfaction with relieved pain, improved health, or restored patient health.Apart from the indisputable achievements, masseurs in Bulgaria have a lot of problems. Of course, they are not the same and do not apply equally to all masseurs. Some are the problems for the practitioners, others are for those who are still looking for a job. Sometimes there are specific problems for the blind and for the sighted. Differentiated problems also arise for masseurs working with different employers, as well as various problems in smaller or larger cities or health care settings.If we analyze, systemize and typify them, the problems of masseurs in Bulgaria can be divided into the following groups of problems:

1. Problems of employees in public health institutions;2. Problems of working with a private employer;3. Problems with revealed own cabinet;4. Problems of jobseekers;

3.1. Problems in state health institutionsState health establishments include specialized rehabilitation hospitals, municipal, district and university hospitals and municipal diagnostic and consulting centers. The problems of masseurs who are oriented to work in state health establishments sometimes start to say at the entrance to the health facility, in fact, before they even start work. Although rarely, there are cases of discrimination against masseurs with visual impairment on the part of the employer or the commission approved by him for conducting a competition for the position of a masseur. Discrimination can be ascertained in the vacancy notice for a masseur. Candidates with visual impairments either do not understand the vacancy announced, or the ad is not public enough, or the media where the announcement is made turns out to be somewhat inaccessible to our colleagues. Discrimination, albeit rarely, is also observed when conducting the job interview itself. Even when a blind or partially sighted person wins the competition and is appointed as a "masseur", he may have problems with the contract of employment, which in many cases is a fixed-term contract, unlike the contracts for seeing physiotherapists. And when the term of the contract expires, it may not be extended.The pay of masseurs' work in public health institutions is generally low. Massagers are most often paid at least or close to the minimum wage. The survey results show that 58% of the respondents are not satisfied with their pay, and only 38% are satisfied with the pay of their work. This confirms our direct impressions of numerous conversations with fellow physiotherapists on this topic.Most of the masseuses are lucky to work in a good team - accepting them as equal. Their colleagues appreciate their professional skills. Often even blind or sighted are the soul of the collective. It is rare for the visually impaired masseurs to be rejected by the team, to be humiliated and insulated, and to self-isolate.Typically, patients' attitudes towards visually impaired professionals are very positive, even bordering on admiration or sympathy for them. There are, however, cases when patients do not accept to be served by masseurs using a guide dog. This type of problems are very rare but difficult to overcome.Massages have serious problems with the accessible environment for self-sustaining and safe travel. The bigger problems are in the accessibility of the urban physical environment, which is related to their moving from home to work and vice versa. Certain problems are also encountered in the internal architectural environment of the particular healthcare facility.A problem for masseurs in Bulgaria is also that very few of them working in health care facilities are allowed to perform other physical or kinesitherapeutic procedures. Doctors say physiotherapists, significantly reduced or absent vision do not allow other procedures to be performed. In this sense, a priority task of the Massage Section of the Blind Union in Bulgaria is to work on creating special software for the use of the equipment by specialists with visual impairment. They can be excellent specialists because they have basic knowledge of how to use them. For this purpose a concept is needed on which to elaborate a detailed project, including financial provision. There is creativity in the private sector, and they are accepted, especially if they are slimy. When the masseur has his own cabinet, he decides which procedures to perform, as well as what procedures he can do.

3.2. Problems with working with private employers

The private sector here encompasses Private Healthcare Facilities, various SPA centers and beauty centers, and most sports clubs. The working masters who participated in our survey give a very positive assessment of the working conditions. 29% of them are very satisfied with the working environment they work in, 52% consider working conditions as good, 14% find them satisfactory and only 5% of respondents declare unsatisfactory. The vast majority of working environment assessors are working in the private sector. In Bulgaria, the private health sector has generally created better material and technical conditions for work. Buildings and workplaces are newly built or renovated. They are equipped with modern appliances and appliances. Specialist conditions have created

very good working and resting conditions. Patients also have excellent or very good treatment conditions. The fees are quite high and are paid by the health insurance fund or personally by the patients.Many visually impaired masseurs work with private employers. Of those surveyed, 39% said they were working with private employers. They are appointed as full-time contract masseurs. The work of most of them is assessed by the employer as high quality and sometimes well paid. For masseurs wishing to work or start work with a private employer, there are some common problems, but also those typical of the private business. There are again deficiencies related to missing or inadequate information about the vacancy declared. We have information on instances of condescending and negligent attitudes towards visually impaired and especially to the unseen candidates, and sometimes discriminatory treatment. Even when our candidate is well accepted in the job interview, at the end of the meeting, the employer or his / her representatives assure that they are obligated to hear the phone with visual difficulties to notify him of their decision, but then the call is not followed.There are not just private clinics, as well as private medical centers, where masseuses with visual impairment are offered lower pay than other colleagues, despite the recognition of the high quality of their procedures.In addition, private work is characterized by high workloads and sometimes an unstructured working day. Not a few masseurs who say they have unpaid overtime. It is typical for private healthcare institutions to pay the hired specialists in stages, not once a month. Masters hired on a part-time basis are often paid once a week or sometimes paid for every day. When the masseur is employed on a full-time basis, pay is usually once a month.Regarding the accessible environment, the main problems for blind masseurs are once again moving from home to workplace and vice versa. In larger and newer private clinics or private physiotherapy hospitals, the internal architectural environment is more easily accessible to blind people. Some problems with accessibility to buildings can be found in smaller or older private hospitals or private medical centers that have physics medicine sectors. Problems for visually impaired people are lacking color contrasting markings before and after stairs, curbs, in the urban environment or in the building where they work.

3.3 Problems in a Discovered Own Cabinet

Revealing your own cabinet is the dream and long term plan of each masseur. This allows the owner of the cabinet to choose the location in a convenient place, equip it in the most appropriate way, make optimal working time arrangements, choose to work alone or, if there are enough patients, to select a team from proven in the profession. In a successful business, the masseur can earn very good income.All this is wonderful, but there are a lot of problems here too. Any physician, kinesitherapist or masseur in Bulgaria who plans to start their own business must register their own office. And in order to reveal its own cabinet, there is a very complicated administrative procedure, accompanied by an incredible amount of documentation before the start of the relevant activities, in this case the healing massage procedures. There are very serious requirements for the dimensions, the equipment of the premises, as well as the high sanitary and hygienic requirements. There is also a requirement for a full-time or at least physiotherapist physiotherapist. Moreover, the opening and operation of such a cabinet also requires substantial funding for the entire administrative procedure, the equipment and its operation.Owners who own a massage room pay high taxes and fees by law. Visually impaired massagers do not benefit from tax breaks, and the patent tax they pay is like a "public home." They often have to pay a high rent, choosing a better location to open a cabinet. It is here that we recognize that the problem of tax relief for people with disabilities is very important, but it has never been put up with the necessary sharpness and strong institutional support. It is high time for the Union of the Blind in Bulgaria and other nationally representative organizations to draw up constructive proposals and to take the initiative for regulatory changes in tax legislation to relieve people with disabilities who have their own businesses.There are, of course, positive aspects. The owner of the cabinet can combine massage with other procedures by choosing the appropriate physical therapy apparatuses. Here, it is worth mentioning that the visually impaired masseurs have excellent theoretical training and technical knowledge of physical procedures, so they have the opportunity in their own office to choose suitable appliances and appliances. To do this, it is necessary for the devices to have adapted buttons or to install special synthesized speech software. This is the dream of every visually impaired masseur. Besides, the blind masseur draws his own chart and avoids overloading. There is a

potential choice for patients. He can choose the location of his future cabinet in a convenient, communicative and accessible place, with the possibility of the office being in his home.

3.4. Problems of job seekers masseurs

Jobseekers do not have enough information from the employment offices and from the places where job advertisements are published. Often masseurs are identified with persons doing erotic massage or sexual services. The most frequent answer when submitting documents is "we'll call you," but no call came. In many healthcare settings, they prefer to replace the masseuse with a rehabilitator or kinesitherapist, as they could also massage. It is true, however, that masseurs with visual impairment perform the best quality massages due to the highly developed tactile hands.

Besides analyzing the problems of masseurs in groups, there are global problems in the work of masseurs with visual impairment.1. Employers often choose to appoint a rehabilitator, kinesitherapist, ergoterapeut instead of a masseur, because of impaired vision.2. Against the backdrop of relatively low healthcare pay, the pay of masseurs is closer to the minimum wage as a whole.3. The masseur must work with paper-based physiotherapy papers, which puts the visually impaired masseur in line with the vision of his colleagues.4. If you do not practice the profession for a long time, the masseur loses training and contacts with potential patients.Despite many problems, despite the relatively low pay and visually impaired, masseurs in Bulgaria still have a positive motivation to work as healthcare professionals. 37% of respondents say they are highly motivated to continue to work as masseurs, 44% are moderately motivated, 11% are poorly motivated, and 8% are not motivated. We could agree that, in general, this is a pretty good motivation.This report identifies and analyzes many typical and specific problems that are more or less obstructing the successful work of visually impaired people such as masseurs. Some of the problems are relatively easy to solve, others require longer time to solve, more active participation of masseurs themselves, stronger advocacy by the Masseurs section towards the Blind Union in Bulgaria, stronger support from the Union of the blind, clearer and more categorical regulatory guarantees on the part of the responsible state institutions, and of course, a very great heart and understanding by public officials.

QUESTIONNAIRE

This poll is anonymous. It aims at discovering the main problems and achievements of visually impaired masseurs in Bulgaria and the most appropriate approaches to solving them, as well as teamwork with colleagues in the workplace. Your answers are particularly valuable for the results and the conclusions that follow. The good faith and sincerity of your answers will be helpful in making the necessary conclusions and recommendations that will help to overcome the negative consequences.Please take a few minutes to complete it by rounding the letter of the answer you choose.Thank you in advance!1. Gender:a) man;b) woman.

2. To which age group do you belong to?a) from 20 to 35 years;b) from 35 to 50 years;c) over 50 years.

3. In which school did you graduate / graduate?

a) Medical College;b) Medical University;c) Sofia University "St. Kliment Ohridski ";d) National Sports Academy;e) National Center for Rehabilitation of the Blind.

4. Where do you work?a)in a state health institution;b) in a private health care facility;c) in SPA / cosmetic center;d) in a sports club;e)in your own office.5. What contract do you work as a masseur?a) of full-time indefinite employment;b) term full-time;c) hourly working hours;d) self insured.

6. How many years do you work as a masseur?a)from 0 to 5 years;b) from 5 to 15 years;c) from 15 to 25 years;d) over 25 years.7. What is your assessment of the working environment?a) very good;b)good;c) satisfactory;d) unsatisfactory.8. Are you satisfied with your manager's attitude towards you?a)more than likely";b) rather not";c) I can not decide.9. How do your colleagues perceive you in the workplace?a) equivalent to them;b) with some reservations;c) unequal.10. Are you satisfied with your salary?a) I am satisfied;b) I'm not satisfied;c) I can not decide.11. How motivated are you to continue to work as a masseur?a)strongly motivated;b) moderately motivated;c) poorly motivated;d) I am not motivated

Izvještaj o fizioterapiji kao adekvatnoj profesijiza osobe oštećenog vida

Razvoj fizikalne medicine i primjena fizikalne terapije kao metode u osposobljavanju i rehabilitaciji u Crnoj Gori prati standarde zemalja u okruženju, odnosno na Balkanu.U poslednjih 20 godina unapređen je nivo obrazovanja fizioterapeuta u Crnoj Gori. U odnosu na ranije srednje i više obrazovanje, sada se fizioterapeuti obrazuju kao fizioterapeutski tehničariu srednjim školama, na fakultetu- „Primijenjene fizioterapije“ u trajanju od 3 godine i specijalističkim studijama u trajanju od 1 godine.U Podgorici i Beranama u sklopu Medicinske škole postoje odjeljenja za obrazovanje fizioterapeutskihtehničara i u Igalu u sklopu Mješovite srednje školeIvan Goran Kovačić. U Beranama novu generaciju primaju svake druge godine. U sklopu Instituta dr Simo Milošević koji je poznat kao banjsko lječilište prvo je Zagrebačko sveučilište otvorilo višu fizioterapeutsku školu za obrazovanje kadra koji je bio neophodan ovom lječilištu. U Igalu je decenijama postojala viša fizioterapeutska škola, zatim je bila u okviru Univerziteta Crne Gore Veljko Vlahović, a već nekih 20 godina je to Fakultet primjenjene fizioterapije. Praksa studenata je obavljana u Institutu, pa su zbog boravka pacijenata svih patologija: neuro, mišićno, koštanog sistema studenti sticali dobru praksu i škola je uvijek davala dobre kadrove koji rade u zemlji i inostranstvu. Na ovom fakultetu se školuju brojne generacije –bechelora primjenjene fizioterapijeu trajanju od tri godine i specijalista primjenjene fizioterapije u trajanju od jedne godine.Reformom obrazovnog sistema na ovom fakultetu će od 2020. godine biti uveden studijski program 3+2. Po završetku visoke trogodišnje Primijenjene fizioterapije uvodi se studijski program od dvije godine sa zvanjem master ili magistar primijenjene fizioterapije.

U Crnoj Gori je osnovana Komora fizioterapeutaPrema Zakonu o zdravstvenoj zaštiti obavezno je posjedovanje licence za fakultetski obrazovane kadrove, a za srednjoškolce posjedovanje sertifikata. Licenca važi 7 godina, a uslov za obnavljanje je skupljanje 40 bodova koji se stiču praćenjem seminara. Fizikalna terapija je grana medicine koja liječi prirodnim agensima. Ona podrazumjeva liječenje: pokretom(kinezi terapija), mehaničkim djelovanjem(manuelna masaža), vodom(hidro terapija, toplotnim procedurama(peloid i parafin) i metodama kao što su: elektroterapija, magneto terapija laser, sauna itd.Za slijepe i slabovide osobe ovo zanimanje je veoma prihvatljivo, a naročito manuelna masaža i pasivna kinezi terapija, zbog izoštrenog čula dodira, odnosno prefinjenogosjećaja za palpaciju.Osobe oštećenog vida su prepoznatljive po manuelnim vještinama, pa njihove ruke često karakterišu kao „zlatne ruke“. Postoje saznanja da je obuka slijepih masera počela u Zemunu između dva rata pod pokroviteljstvom države zalaganjem borca za prava ranjivih kategorija Veljka Ramadanovića.

Prepoznavanje problemaČinjenično stanje je da je u zadnjih 25 godina smanjeno interesovanje za školovanje fizioterapeuta(masera) oštećenog vida. Razlozi za umanjeno interesovanje prema njihovom tradicionalnom zanimanju su: inkluzivno obrazovanje, podizanje nivoa obrazovanja kao što su trogodišnjavisoka školai specijalističke studije, nedostatak sistemske podrške škola i internata i konkurencija visoko obrazovnog kadra. Osobe oštećenog vida se očigledno teže snalaze u ovakvom ambijentu, jer su uglavnom prepušteni samo podršci porodice. Udruženje Mladih sa hendikepom daje podršku studentima sa invaliditetom koji studiraju u Podgorici i u Nikšiću gdje postoje studentski domovi. Zahvaljujući ovoj podršci mlade osobe oštećenog vida se odlučuju za neka druga akademska zanimanja. U Igalu gdje se nalazi fakultet „Primjenjene fizio terapije“ nema studentskog doma, pa je onemogućena sistemska podržka studentima bez vida. Problem postaje neadekvatan smještaj, literatura, praćenje praktične nastave bez koje je nemoguće prihvatiti izazov studiranja u ovakvim uslovima. U tom perioduod 25 godina dvije osobe su završile srednju školu, jedna vanredno u Herceg Novom, a druga redovno u Sarajevu.

Na početku ovog negativnog trenda upisivanja ove tradicionalne profesije jedna osoba je završila visoku fizioterapeutsku školu u Igalu koja ima ostatak vida. Prvi visokoškolac bez vida je iz Berana koji je završio fakultet u oblasti fizioterapije u Beogradu na Fakultetu za sport i zdravlje, smjer za fizioterapiju. Jedan student iz Nikšića je završio srednju fizioterapeutsku uSrednjoj medicinskoj školi u Podgorici, a sada studira u Igalu na fakultetu Primjenjene fizioterapije.

Tržište rada u Crnoj Gori Zdravstvene ustanove koje su na raspolaganju za zapošljavanje fizioterapeuta su: Institut Dr Simo Milošević(kao jedino banjsko lječilište), Klinički Centar Crne Gore, opšte bolnice, domovizdravlja, dnevni centri, udruženja roditelja djece ometene u razvoju, domovi za stare, saloni za masažu irazvijena privatna praksa kao model kućnih posjeta. Danas imamo samo 7 zaposlenih osoba oštećenog vida u ovoj oblasti. Dvoje radi u Kliničkom Centru Crne Gore.U Resursnom centru na Zabjelu radi jedna osoba. Jedna osoba radi u Udruženju Roditelja Podgorica, ajedna osoba sa fakultetom se zaposlila u Sportskom centru Berane pod pokroviteljstvom Opštine. U Domu za stare u Risnu je zaposlena jedna osoba i u Opštoj Bolnici u Pljevljima takođe jedna osoba. Putem konkursa Grant šeme Zavoda za zapošljavanje Crne Gore je finansiran projekat Salon za masažu za obuku i zapošljavanje slijepih i slabovidih osoba. Tri osobe su završile kurs za masažu i sada rade u salonu za masažu u Podgorici pri Organizaciji slijepih za Podgoricu, Danilovgrad i Kolašin.. Postoji realna bojazan da će ovakav vid obučavanja i obrazovanja negativno uticati na reputaciju slijepih i slabovidih fizioterapeuta.

Primjeri pozitivne prakse Što se tiče zakonske regulative i prava osoba sa invaliditetom kada je u pitanju obrazovanje i podrška u radu značajno je istaći da preko Fonda zdravstva se mogu refundirati sledeća pomagala, odnosno asistivne tehnologije: brajeva mašina, cd ili dejzi plejer, anrider,brajeva bilježnica, brajev sat i bijeli štap.

Pozitivni zakoni iz oblasti rehabilitacije i zapošljavanja Preko Fonda za rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetompostoji niz povoljnih benefita kao što su: subvencije za plate zaposlenih, pravo na prilagođavanje radnih mjesta i sufinansiranje asistenta u radu. Prilagođavanje radnih mjesta podrazumjeva finansiranje od strane Fonda za zapošljavanje sredstava za rad i asistivnih tehnologija koje uklanjaju prepreke u radu po osnovu invaliditeta. Organizacija Slijepih za Nikšić,Šavnik i Plužine skenirai prilagođava literaturu za studente. U ovaj projekat su uključeni volonteri. Kao primjer dobre prakse koja je davala rezultate moramo navesti Medicinsku školu u Beogradu – smjer za fizioterapeute. Posle drugog svjetskog rata u Beogradu je pri Srednjoj medicinskoj školi na inicijativu Vojina Smodlake formirano odjeljenje za obrazovanje slijepih i slabovidih fizioterapeuta tehničara (Odsjek za slijepe i slabovide).Prvo se nalazila u Jevrejskoj, a potom u Deligradskoj ulici.Škola je davala podršku ustvaranju privatne literature, budući da su profesori imali razumjevanje za poteškoće u učenju i trudili su se da omoguće kreiranje bilježnica iz svih stručnih predmeta. Novak Ražnatović koji je porijeklom iz Crne Gore je završio fizioterapeutsku školu u Beogradu i ostao je da radi kao profesor teoretske i praktične masaže u školi. On je završio i defektološki fakultet, a bio je zaposlen u Ortopedskoj Bolnici Banjica. Svojim uspjehom je širio uticaj na našu populaciju u popularizaciji ovog zanimanja.Postojala je institucijalna podrška nekoliko srednjoškolskih internata koji su obezbeđivali smještaj osobama oštećenog vida, a to su: Internat u Jevrejskoj, Jelica Milovanović , Proleterskih Brigada, Stevan Čolović i td. Sistemska podržka u obrazovanju slijepih i slabovidih osoba je odgovarala zainteresovanim kandidatima iz Crne Gore i činjenica je da je veliki broj učenika završio srednju školu u Beogradu.Ovi kadrovi su bili kvalitetni i stručni. Zapošljavali su se u drugoj polovini XX vijeka u prestižnim ustanovama u Crnoj Gori kao što su: Ortopedska bolnica – Vasa Ćuković u Risnu, institut – „Dr Simo Milošević“,Klinički centar Crne Gore, opšte bolnice u Baru, Bijelom Polju i Pljevljima. Ovi kadrovi su prihvatani od strane pacijenata, pa su skoro svi imali i svoju privatnu praksu.

Slijepi i slabovidifizioterapeuti koji su radili ili još rade uzdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori: U ortopedskoj bolnici Vasa Ćuković u Risnu su radni angažman imale3 osobe; U Kliničkom Centru Crne Gore radni odnos je osnovalo 8 fizioterapeuta; UInstitutu Dr Simo Milošević su radila 4; U Opštoj bolnici Meljine je radila 1 osoba; U Centru ratnih vojnih Invalida u Igalu2 osobe; 1poznati maser i kiropraktičar je radio u hotelu InternacionalSlovenska plaža u Budvi; U Opštim bolnicama u Bijelom Polju i Baru su radile 2 osobe.

Evidentno je da su sve zdravstvene institucije na primorju zapošljavale osobe oštećenog vida kao masere i fizioterapeute i da su bili izuzetno cijenjeni u svom poslu.

Ciljevi i preporuke Osnovni cilj je da se očuva ova tradicionalna profesija među slijepim i slabovidim osobama.Cilj je da se i potpuno slijepe osobe uključe u visoko obrazovni sistem kako bi pratili nivo znanja svojih videćih kolega. Fizioterapija je nazvana profesijom XXvijeka, zato što ima ulogu da rehabilituje i održava fizički nedovoljno aktivnog i stresom ugroženog modernog čovjeka. Bavljenje ovom profesijom može donijeti pristojnu zaradu i sigurnu životnu egzistenciju. U cilju očuvanja ovog zanimanja prihvatljivog za osobe oštećenog vida preporuke su sledeće :

Povećanje nivoa znanja i stručnosti kroz uključenost u visoko obrazovanje Primijenjene fizioterapije, Neophodno je uključiti Savez Slijepih i Udruženje mladih sa hendikepom u rješavanje ove problematike; Donošenje strategije o podršci osobama koje žele da se obrazuju za zanimanje fizioterapeuta u srednjoj i

visokoj stručnoj spremi; Da se pratepozitivna iskustva i praksa u regionu o modelima obrazovanja slijepih i slabovidih

fizioterapeuta kako bi se eventualno primjenila i u Crnoj Gori.

Žana ĐačićSavez slijepih Crne Gore

Report on physiotherapy as an adequate profession for the visually impaired

The development of physical medicine and the implementation of physical therapy as a method for training and rehabilitation in Montenegro follows the standards of the countries in the environment, in the Balkans.In the past 20 years, the level of education of physiotherapists in Montenegro has been improved. As compared to earlier secondary and higher education, physiotherapists are currently being educated as physiotherapy technicians in high schools, at the Faculty of Physiotherapy for 3 years and 1 year for specialist studies.In Podgorica and Berane within the Medical School there are classes for the education of physiotherapy technicians and in Igalo within the mixed secondary school Ivan Goran Kovačić. In Berane receive a new generation, every year.Within the Institute Dr. Simo Milošević, who is known as a spa center, the first University of Zagreb has opened a higher physiotherapy school for the education of personnel, which was necessary in this health resort.In Igalo there was a higher physiotherapy school for decades, then within the University of Montenegro Veljko Vlahović, and for some 20 years it was the Faculty of Physiotherapy.The practice of the students was done at the Institute, so because of the patient's stay in all pathologies: the neuroscience, the musculoskeletal system, students got good practice and the school has always provided good personnel, in the country and abroad.At this university, numerous generations of bachelor of physiotherapy for three years and one-year physiotherapy specialist have been trained.By 2020, a 3 + 2 study program will be implemented by reforming the education system of this faculty. Upon completion of a high three year Physiotherapy, a two-year study program with the Master degree of Physiotherapy.

In Montenegro, a Chamber of Physiotherapists was established

According to the Law on Health Care, a license for faculty-educated staff is required, and for secondary school students possession of a certificate.The license is valid for 7 years, and the condition for renewal is 40 points awarded by the seminar.Physical therapy is a branch of medicine that treats natural agents. It involves treatment: movement (kinezy therapy), mechanical action (manual massage), water (hydrotherapy, thermal procedures (peloid and paraffin) and methods such as: electrotherapy, magneto laser therapy, sauna etc. For blind persons this occupation is very acceptable, especially manual massage and passive kinezy therapy, due to sharpened sensation of touch, or over-feeling of palpation.Visually impaired persons are recognizable by manual skills, and their hands often characterize as "golden hands".There is evidence that training of blind masseurs began in Zemun between the two wars under the patronage of the state by advocating of fighter for the rights of vulnerable categories of Veljko Ramadanović.

Identifying problemsThe fact is that in the last 25 years there has been a reduced interest in the education of visual impaired physiotherapists .The reasons for the minor interest according to their traditional occupation are: inclusive education, raising of education levels such as three year high school and specialist studies, lack of systematic support of schools and interns and competition of higher education staff.Obviously, the visually impaired persons find themselves in such an environment because they are mostly left alone family support. The Association of youth disabilities of Montenegro supports on studying in Podgorica and in Niksic, where are student homes.Thanks to this support, a young person with impaired vision decides for some other academic professions.There is no student home in Igalo where the Faculty of Physiotherapy is located, so system support for students is disabled. The problem becomes inadequate accommodation, literature, and follow-up of practical lessons without which it is impossible to accept the challenge of studying under such conditions.In the period of 25 years, two persons finished high school, one in Herceg Novi, one in Sarajevo.At the beginning of this negative trend of enrollment in this traditional profession one person finished a high physiotherapy school in Igalo.

The first high school visually impaired in Montenegro is from Berane, who graduated the faculty in area of Physiotherapy in Belgrade at the Faculty of Sports and Health, a physiotherapy.One student from Niksic has finished high school physiotherapist at Podgorica High Medical School and now studying in Igalo at the Faculty of Physiotherapy.Labor Market in MontenegroThe health institutions available for recruiting physiotherapists are: the Institute Simo Milošević (as the only spa), the Clinical Center of Montenegro, the general hospitals, the health centers, the day centers, the parents' associations of the disabled children, the homes for the old, the massage salons and developed private practice as a model of home visits. Today, we have only 7 employees of the visually impaired in this area. Two are working at the Clinical Center of Montenegro, one at The Resource Center in Podgorica, one at the Parent Association in Podgorica, one at the Sports Center in Berane, one at the home for old in Risan, and one person in the General Hospital in Pljevlja.Through the Grant Scheme, the Agency of Employment has funded the project „Massage Salon,for training and employment of blind and partially sighted persons“. Three persons finished a massage course and now working in the massage salon in Podgorica at the Organization of the Blind for Podgorica, Danilovgrad and Kolasin. There is a real fear that this type of education and training will have a negative impact on the reputation of visually impaired physiotherapists.Examples of positive practiceAs far as legal regulations and rights of persons with disabilities are concerned with education and support in the work, it is important to point out that the following aids or assistive technologies can be refunded through the Health Fund: Braille machine, cd or daisy player, anrider, Braille clock and white cane.

Positive laws in the field of rehabilitation and employmentThrough the Fund for Rehabilitation and Employment of Persons with Disabilities there are a number of beneficial benefits such as: subsidies for employee salaries, the right to job adjustments and co-financing of an assistant in the work.Job adaptation involves funding the assistive technology to remove barriers on work from the Employment Fund for person with disabilities. Organisation for blind for Nikšić, Savnik and Plužine scans and adjusts literature for students. Volunteers are involved in this project. As a good example of good practice, we must mention the Medical School in Belgrade - a course for physiotherapists. After the Second World War in Belgrade, at the Medicine School on initiative of Vojin Smodlake, a division for the education of visually impaired physiotherapists was formed. First was in Jewish Street, and then in Deligradska Street.The school provided support in creating private literature, as the professors had an understanding of learning difficulties and made efforts to create notebooks to all subjects.Novak Ražnatovic, from Montenegro, finished a Physiotherapy School in Belgrade and he remained working as a professor of theoretical and practical massages at the school. He also finished a Faculty of defectology, and was employed at Orthopedic Hospital Banjica. With its success it has expanded our influence on our population in popularizing this profession.There was institutional support of several high school institutions that provided accommodation for visually impaired persons, such as: Internat in Jewish Street, Jelica Milovanovic, Proleterska Brigada, Stevan Čolović etc.Systematic support for the education of blind and partially sighted persons responded to interested candidates from Montenegro and the fact is that a large number of students finished secondary school in Belgrade. These personnel are really professional.They were employed in the second half of the 20th century in prestigious institutions in Montenegro such as: Orthopedic Hospital - Vasa Ćuković in Risan, Institute "Dr Simo Milošević", Clinical Center of Montenegro, General Hospital in Bar, Bijelo polje and Pljevlja. These personnel were accepted by the patients, so almost everyone had their own private practice.Blind and partially sighted physiotherapists who have worked or are still working in health institutions in Montenegro:

- In the orthopedic hospital of Vasa Ćuković in Risan, the work engagement had 3 persons;

- In the Clinical Center of Montenegro - 8 physiotherapists;- In the Institute Dr. Simo Milošević worked 4;- In General Hospital Meljine worked 1 person;- In the Center of war military invalids in Igalo 2 persons;- One famous masseur and chiropractor worked at the Hotel Slovenska beach in Budva;- Two persons worked in the General Hospital in Bijelo Polje and Bar.

It is evident that all health care institutions at the coast employed visually impaired person as masseurs and physiotherapists and have been highly valued in their work.Goals and RecommendationsThe main goal is to maintain this traditional profession among blind and partially sigthed persons.The goal is to involve blind person in the higher education system to track the level of knowledge of other colleagues. Physiotherapy is called the profession of the twentieth century because it has the role to rehabilitate and maintain the physically inadequate and stressful endangered modern man.Dealing with this profession can bring decent earnings and a safe life existence. In order to preserve this occupation acceptable to the visually impaired, the recommendations are as follows: -Increasing the level of knowledge and expertise through involvement in higher education, in area of physiotherapy; -It is neccessary to include the Union of the Blind and the Association of Youth with Disabilities in solving this problem;-Adopting a support strategy for persons who want to be educated of physiotherapists in secondary and higher education;-To follow the positive experiences and practice in the region of the models of education of blind and partially sighted physiotherapists, to be applied in Montenegro as well.

Žana Đačić Union of the Blind of Montenegro

Naše dragoceno zanimanje - Osvrt na položaj i perspektivu slepih fizioterapeuta u Srbiji -

Već na početku nužna su izvesna terminološka razjašnjenja. U širem, popularnom smislu, fizioterapeut je svako školovano lice koje se bavi neposredno fizioterapijom kao delom fizikalne medicine i rehabilitacije. Često se koristi i izraz "terapeut", iako je manje precizan. Formalno, fizioterapeut je samo ono lice koje je steklo diplomu odgovarajuće više (viši) ili visoke medicinske škole (strukovni terapeut), ma kako se naziv mogao činiti rogobatan ili problematičan. Među stotinama odškolovanih i zapošljavanih u toj struci među slepima, samo je srazmerno malo njih završilo višu ili visoku medicinsku školu. Ko završi srednju školu, stiče zvanje fizioterapijskog tehničara. Druga je stvar što i viši i strukovni fizioterapeuti, u stručnom pogledu, takođe jesu medicinski tehničari; ni visokoškolska diploma iz struke ne donosi im zvanje lekara.Kad pominjemo slepe fizioterapeute, onda svakako mislimo na one potpuno slepe, na praktično (ili zakonski) slepe i na slabovide. Postotak i iskorišćenost vida značajno utiču na obrazovni i radni proces slepih fizioterapeuta. Ovaj osvrt biće lišen brojnih istorijskih i statističkih podataka, ali se položaj i perspektiva slepih fizioterapeuta ne mogu sagledati van istorijskog konteksta.Pošto je vekovima bio pod stranom vlašću, naš narod nije mogao razvijati svoj obrazovni sistem, pa ni onaj specijalno namenjen slepima. S velikom mukom ali i s valjanom zaslugom, slepi su stekli glas kao pouzdani i poželjni prenosioci i redaktori, vokalno-instrumentalni izvođači, pre svega junačkih narodnih pesama. Nema sumnje da su neki slepi ljudi pokazali zanimanje i dar za narodnu medicinu, pa i za tradicijske oblike masaže, manipulacije i kineziterapije, ali u toj oblasti nisu (opet zbog nepovoljnih istorijskih okolnosti) ni mogli steći poseban ugled. Specijalni edukator i rehabilitator Veljko Lj. Ramadanović (1874-1943), pokretač sistematskog obrazovanja slepih u Srbiji, u razdoblju između dva svetska rata učinio je napore da osposobi i zaposli slepe masere, ali se ni njemu nije posrećilo da te napore kruniše trajnijim plodovima.Udruženje slepih Juglslavije (i kao njegov deo, Udruženje slepih Srbije) osnovani su 1946. godine. U tada nastalim društveno-političkim i ekonomskim okolnostima, slepi su, u tesnoj saradnji sa lokalnom samoupravom, državnom upravom i najširom zajednicom, nastojali da samoorganizovanjem, obrazovanjem, zapošljavanjem i borbom za ravnopravnost korenito izmene svoj nepovoljan položaj i da postanu dostojanstveni građani. Savez slepih je od državnih vlasti dobio dve zgrade u glavnom gradu i one su - na nejednak ili važan način - povezane sa slepim fizioterapeutima. za ovo dragoceno zanimanje slepi se u Srbiji sistematski i neprekidno školuju više od 65 godina. Na samom početku tog važnog razdoblja stoji dr Josip Smodlaka, naučnik i univerzitetski profesor, stručnjak za sportsku medicinu i za fizičku kulturu. Nema sumnje da je on bio upoznat sa mestom slepih u istočnjačkoj, posebno u japanskoj masaži, ali se, boravkom na zapadu, lično uverio u njihovu sposobnostda se uspešno bave ovim poslom. Uverio se, ali i ljudski i stručno zauzeo da se ta obrazovna i radna praksa prenese i ukoreni u našoj zemlji. Povezao se sa Savezom slepih, a tadanji čelnici Saveza priliku nipošto nisu hteli da propuste. U zgradi u Jevrejskoj ulici br. 24, jednoj od dve pomenute, pokrenuta je škola za slepe masere Jugoslavije sa internatom. Nakon skoro četvrt veka, internat je zatvoren juna 1977. godine, a nastava je iz te zgrade izmeštena par godina ranije. Škola najpre nije bila četvorogodišnja, ali je od samog njenog pokretanja postojala jasna svest da masažu među slepima treba razvijati, ne površno i provizorno, nego planski i utemeljeno, dakle, u medicinskom kontekstu, kao deo fizikalne terapije. Nema sumnje da se i tada znalo za različite vidove i različita shvatanja masaže (profilaktičku, relaksacionu, higijensku, kozmetičku, sportsku), namera nije bila da se na tržište rada šalju na kursu osposobljeni maseri, nego slepi fizioterapeutski tehničari kadri da se odgovorno bave svojom zdravstvenom delatnošću kao deo stručnog tima i medicinskog kolektiva. Kad je pokrenuta, škola nije trajala četiri godine. Već pri njenom pokretanju bilo je jasno da ona mora postati (makar i kao specijalna) deo redovnog obrazovnog sistema medicinskog profila. U toj prvoj fazi, sve do otvaranja viših medicinskih škola u velikim jugoslovenskim gradovima, slepi medicinski radnici bili su kao fizioterapeuti školovaniji od svojih videćih kolega u istoj struci. Škola koju su sa dr Josipom Smodlakom pokrenuli slepi - shodno postavljenom cilju i jasnom opredeljenju - uz pomoć nadležnih vlasti postala je deo redovnog srednjoškolskog obrazovanja uklopivši se (kao jedan odsek) u Medicinsku školu "Beograd" (nekad je imala primereniji naziv: Škola za medicinske sestre i tehničare) u Beogradu. Slepim učenicima predavali su lekari (opšte prakse i specijalisti), među njima i neki ugledni stručnjaci. Svake školske godine upisivano je desetak slepih i slabovidih učenika; tu i tamo provukao bi se i poneki videći.Uprkos formalno-pravnim promenama, krug zanimanja za slepe ostao je prilično uzak. Pošto je odsek za slepe fizioterapijske tehničare bio jedini te vrste u Jugoslaviji sve do njenog raspada 1991. godine, kandidati su dolazili

iz svih šest jugoslovenskih republika. Uvažavala se ozbiljnost i perspektivnost struke i ograničen broj mesta, pa su kandidati bili, ako ne baš od reda odlično đaci, svakako oni sa odgovarajućim telesnim, duševnom i umnim sposobnostima. Na osnovu podnete dokumentacije i neposrednog susreta sa kandidatima, komisiji za proveru tih sposobnosti bilo je srazmerno lako da se opredeli za desetak onih koji će uspešno da se školuju i da posle širom Jugoslavije odgovorno obavljaju zdravstveni rad. Idealnog stanja i sistema nema, pa ga ni tada nije bilo. Nisu svi bili zaljubljeni u buduće zanimanje, đački nestašluci bili su neizostavni, ali je rezultat opravdao svrhu. Za bolje slepe đake, koji se iz raznih razloga nisu odlučili za integrisano školovanje u redovnim gimnazijama, a koji su ipak želeli da studiraju, četvorogodišnja srednja medicinska škola bila je bolja od trogodišnje za telefoniste, pa je čak predstavljala dobru odskočnicu za upis na fakultet. Predrasude prema slepima postojale su i postojaće, ali su diplomirani slepi fizioterapijski tehničari - maseri, ako su bili uporni i vredni, postajali prosvetni i društveni radnici ili umetnici, poznati ne samo među slepima. Neki od njih su posle svoja dragocena iskustva i znanja kao nastavnici prenosili slepim učenicima medicinske škole. Oni koji nisu bili skloni nastavku školovanja, nalazili su mesta u različitim ustanovama: domovima zdravlja, bolnicama, toplicama, kozmetičkim salonima i sportskim klubovima. Na posao se nije čekalo predugo, a kad je dobijen, bio je na neodređeno vreme, stalan. U životu, pogotovo u životu slepih, nikad ne biva sve glatko, bilo je grešaka i nesporazuma, ali su slepi fizioterapeuti svojim znanjem i vrednim radom uglavnom zauzimali dostojno mesto u svom užem i širem kolektivu, zasnivali su porodice i, najčešće koristeći beneficirani radni staž omogućen slepim radnicima, dočekivali penziju. Godine 1978, zahvaljujući zalaganju Saveza slepih, u Jugoslaviji je usvojen Zakon o obaveznom zapošljavanju, između ostalih, slepih medicinskih radnika na poslovima masaže, nekih oblika kineziterapije i drugih fizikalnih procedura po kvotnom sistemu (na svakih pet videćih terapeuta, jedan oštećenog vida).U svom srednjoškolskom odseku, slepi fizioterapeuti izučili su dragocen zanat pomoću koga su mogli da zarađuju privatno, patronažnim angažovanjem. Neko od njih su tako stekli pristojan imetak, a neki su karijeru tekli u srednjoj i zapadnoj Evropi.Od pokretanja odseka do danas, Savez slepih igra važnu ulogu. U zakonskim okvirima manje ili više uticao je na smeštaj učenika, na nastavni rad, obezbeđivao pomagala, štampao udžbenike, organizovao savetovanja slepih fizioterapeuta. u nekoliko mahova dovođeni su stručnjaci, domaći i strani, radi dodatnog obučavanja zainteresovanih slepih terapeuta. Jedva da se ijedan slepi terapeut zaposlio bez bitnog ili presudnog uticja Saveza.Promene i reforme u školstvu uvek se vrše pod izgovorom da su u korist učenika i struka za koje se osposobljavaju, a zapravo su, osim tim važnim razlogom, uslovljene spletom različitih ekonomskih i političkih činilaca. U ovom dragocenom zanimanju ima nekih protivrečnosti koje nisu rešene ni do danas i koje su uticale na različita opredeljenja i zalaganja i među slepima i među videćima. Postoji optimistički i pesimistički pristup i čitav spektar između ta dva pola. Neki samouvereni slepi i slabovidi smatraju da mogu uspešno i da treba da obavljaju sve procedure fizikalne terapije i da im dveri i diplome viših medicinskih škola trebaju biti pristupačne. Druga krajnost su videći sumnjičavci, ma bili i stručnjaci, koji oštećenje vida smatraju ozbiljnom preprekom za bilo kakvo bavljenje slepih fizikalnom terapijom, pa čak i masažom. Oni negiraju značaj masaže kao ogranka mehanoterapije ističući da ona nikome nije vratila izgubljenu funkciju (pa nije ni nužna u rehabilitaciji), a njeno prijatno delovanje objašnjavaju izrekom da svako prase voli da se češe.Za razliku od Više medicinske škole u Zagrebu, glavnom gradu Hrvatske, koja je darovitim i marljivim slepim medicinskim tehničarima otvorila vrata i omogućila steknu znanje višeg fizioterapeuta, stav kolegijuma njene analogije u Beogradu bio je mnogo čvršći. Nije bila reč o nekoj formalnoj zabrani, nego o uverenju da slepo lice ne može biti punovredni, samostalni fizioterapeut. Jedan slepi čovek iz naše severne autonomne pokrajine uspeo je da diplomira na beogradskoj Višoj medicinskoj školi, ali tek pošto je zatražio pravdu preko Ustavnog suda. Obavljeno je više razgovora stručnjaka iz te škole i iz Saveza slepih, posećeni su neki centri u razvijenim zemljama, napisani su referati i elaborati. Možda bi ti napori i urodili kvalitetnim plodom, ali su bili prekinuti. Do formalnih promena je došlo zahvaljujući savremenom zakonodavstvu o inkluziji i protiv diskriminacije, ali kvalitetno rešenje ipak nije pronađeno. Slep čovek, pa i stručnjak, treba da bude samostalan, ali ne uvek i po svaku cenu. Nema toga posla u kome je bolje biti slep nego videći. Da li je bolje obavljati sve procedure, ali uz ogromne teškoće, stalna moljakanja i neizbeže neprijatnosti, ili obavljati srazmerno dobro ili čak odlično manji broj procedura za koje vid nije presudan? Da li dragoceno zanimanje treba da bude uhljebljenje što većeg broja slepih, ili njime treba da se bave samo oni slepi koji ga uistinu vole, koji ispunjavaju sve kriterijume i koji pokazuju

natprosečno znanje i veštinu? Je li specijalizovani odsek za slepe unutar redovne srednje medicinske škole integracija ili latentna segregacija? Odgovori na ta i mnoga druga pitanja nikada neće biti saglasni. Učenici u srednjoj medicinskoj školi sebe su smatrali i izdvojenima i uklopljenima, a opet su bili ponosni i na odsek, i na školu, i na znanje koje su dobili. Za mnogo šta se kaže da je moglo biti bolje, pa je i Savez slepih mogao učiniti više. Moglo je biti više knjiga, pomagala i seminara, možda uprkos slaboj zainteresovanosti nije trebalo ukinuti časopis "Poziv" na Brajevom pismu posvećen slepim fizioterapeutima, a koji je izlazio nekoliko godina. Ipak, i u promenjenim društveno-političkim okolnostima, napori Saveza slepih ne jenjavaju, iako će mnogi reći da bi i danas mogli biti veći i bolji. Oružanim sukobima i ekonomskom krizom praćen raspad Jugoslavije i potonja tranzicija doveli su do urušavanja vrednosnog sistema. Novi vrednosni sistem se gradi, ali još nije izgrađen. To se odrazilo i na položaj slepih fizioterapeuta. Broj upisanih učenika u specijalni odsek nije se smanjivao, ali se suzila izborna baza i kriterijumi za upis su olabavljeni i u pojedinim slučajevima iznevereni. Neki roditelji su ovaj odsek smatrali svojevrsnim pribežištem i spasom za svoju decu - da u njemu ta deca izuče zanimanje koje može biti unosno, ali da se pritom ne namuče. Ako bi koji kandidat bio procenjen kao psihofizički neprikladan za ovaj poziv, dešavalo se da roditelji vrše pritisak čak i na nadležno ministarstvo da se dete upiše, pa i da ga upišu. Za slepe učenike u specijalnom odeljenju školska tabla nije važna, ali njen nedostatak slabovidi učenici, makar samo u formalnom smislu, mogu shvatiti kao svojevrsnu degradaciju. Od velike je važnosti motivisanost učenika, ali od ne mnogo manje i motivisanost i obučenost nastavnika. Učenici često traže lakši put i izgovor za nedovoljno bavljenje gradivom (korišćenje Brajevoga pisma, matematika, fizička kultura, određene fizikalne procedure). Nemotivisanom i nedovoljno obučenom nastavniku često je lakše i komotnije da se posvećuje slabovidim učenicima na uštrb slepih. Sve do pre nekoliko godina, u srednjoškolskoj diplomi je - osim zvanja "fizioterapijski tehničar - maser" ili fizioterapeut - maser" stajala i odrednica "oštećenog vida". Nadležni iz Medicinske škole "Beograd" s pravom bi istakli da su deo redovnog obrazovnog sistema, da slepim i slabovidim učenicima omogućavaju različit stepen integracije i inkluzije, da je radno angažovan tiflolog i da je otvoren informatički kabinet koji može koristiti ne samo učenicima, nego i drugim slepima. Štaviše, u tom kabinetu radi slep čovek, nekadašnji učenik Škole. Kabinet je opremljen brajičnim štampačem sa odgovarajućim softverskim programom, ali je drugo pitanje što u njemu, kako se ističe, nema uslova za profesionalnu obradu štampanog materijala i što se, sledstveno tome, takvo rešenje ne može smatrati konačnim i sistematskim. Smatra se nerazboritim, nepristojnim i neljudskim protivljenje inkluziji, i propisima u vezi s njom. Kako da se opireš životu slepih sa videćima od kolevke pa do groba? Ipak, u ne uvek prijatnim internatima, čak i zanemareno slepo dete dobijalo je (i najčešće iskoristilo) priliku da sazri i u priličnoj meri se osamostali. U inkluziji slepi često bivaju prezaštićeni i tako, paradoksalno, zanemareni. Oni i kao učenici i kao terapeuti često ne pokazuju samostalnost, smelost i spretnost svojih slepih prethodnika. To svakako onda utiče i na zapošljavanje i na ugled slepih masoterapeuta (kovanica tiflologa, uskusnog fizioterapeuta i prosvetnog radnika i uglednog društvenog delatnika koja se još nije ustalila). Sadašnje društveno uređenje dovelo je do liberalizacije tržišta, obrazovanja i zdravstva, što školovanje slepih fizioterapeuta čini još izazovnijim, a zapošljavanje fleksibilnijim i neizvesnijim. u okviru srednje medicinske škole "Beograd" bar 20 godina postoji redovno odeljenje za videće fizioterapijske tehničare, u nekim školama masaža ili fizikalna terapija je jedan od predmeta sa teorijom i praksom, a u jednoj srednjoj medicinskoj školi obrazuju se videći maseri na trogodišnjem, a videći fizioterapijski tehničari na četvorogodišnjem nivou. Ni neformalne zabrane upisa slepih na više medicinske škole (jer ih se otvorilo nekoliko, javnih i privatnih) više nema, ali se suštinski situacija nije izmenila. Neki slabovidi steknu zvanje višeg fizioterapeuta, istina retki, a slepi, opet, iz raznih pomenutih i nepomenutih razloga, izostaju.U pogledu slabovidih fizioterapeuta, posebnu odgovornost imaju očni lekari koji jasno mogu da utvrde i potvrde da li postoji opasnost od smanjenja ili gubitka vida pri obavljanju fizikalnih procedura u konkretnom slučaju. Savez slepih formalno nema status osnivača maserske škole, ali mora ostati zainteeresovan za njen rad i njenu budućnost. U školskom odboru i svuda drugde, na raznim stručnim sastancima i pri nezvaničnim susretima sa predstavnicima Škole, kvalifikovani predstavnici Saveza treba otvoreno i obrazloženo da iznose teškoće i mogućnosti slepih učenika, svojih članova, s obzirom na dosadašnja iskustva i nove uvide i trendove. Ipak, ti predstavnici Saveza moraju imati u vidu da razgovaraju sa ljudima sa visokom stručnom spremom, pa ne treba da nastupaju sa pozicija sveznalaštva. Zbog obrazovnih i drugih okolnosti, zapaža se smanjenje zapošljavanja slepih u javnom zdravstvu. Sve je manje stalnih, a sve više povremenih i privremenih poslova. Nije se lako snaći u mreži

javnog i privatnog zdravstva, zvanične i alternativne medicine. Konkurencija je velika, a slepi nemaju prednost, bar ne onu od presudnog značaja. Razvija se obrazovanje bez stepenovanja, pa je mnogo raznih kurseva i kursista, među kojima ima i darovitih.Slepi se nedovoljno bave sportskom masažom, koja i nije laka. Na višim medicinskim školama, kao ni u većini srednjih, masaža se ne uči, ali videći fizioterapeuti neće oklevati da se privatno bave njome, iako je ne smatraju krunom svoga poziva. u privatnoj sferi, češće u "sivoj zoni" nego u registrovanim salonima (a najmanje sopstvenim) slepi maseri nalaze manji ili veći izvor prihoda. Iskusni slepi fizioterapeuti su u izvesnoj meri voljni da svoja znanja i umeća podele sa mlađima, ali se moraju čuvati pozicije lekara-sveznalice koji nipodaštava slepe naslednike.Savez slepih i njegove organizacije osnovali su najmanje dva salona za masažu u kojima je određen broj kvalifikovanih članova zaposlen na neodređeno vreme, što je za svaku pohvalu. Ti saloni treba da ostanu rentabilni, što na današnjem tzv. slobodnom tržištu nije lako, a u njima treba pre svega da rade slepi maseri. Savez slepih treba da kontinuirano prikuplja domaća i strana iskustva, da se i u ovim otežanim okolnostima punim izazova bori za svako radno mesto, da pomaže slepim učenicima, studentima i svršenim fizioterapeutima da dođu do pristupačne stručne literature i do pomagala korisnih za samostalan rad. Uprkos svim pomenutim i drugim teškoćama, ovo dragoceno zanimanje za slepe treba sačuvati i unapređivati. Obraćajući se mlađim kolegama psihijatrima, srpski akademik dr Vladeta Jerotić (1924-2018) je rekao da su za uspešno lečenje važne reči. Slepi mogu, treba i imaju šta da govore svojim pacijentima. Reči itekako mogu biti lekovite, i pesma, samo da ih ne bude previše. Akademik dodaje da je još važniji pogled. Pogled slabovidog terapeuta može biti čudan, ali i takav može da ohrabri pacijenta. Pogled slepog fizioterapeuta je prazan i bezizrazan, ali je pojava samopouzdanog i stručnog slepog fizioterapeuta sobom lekovita. Najvažnija su dela, a stručni, blag i snažan, nežan i odlučan dodir i postupak, hvat i zahvat slepog fizioterapeuta može biti pravi poduhvat, zaista isceljujući. To je poziv u kome se može i mora delovati shodno zahtevima lečenja i timski i autonomno.Pravoga centra za rehabilitaciju kasnije oslepelih u Srbiji nemamo, a u slučaju da bude otvoren, masaža može biti jedno od značajnih zanimanja za prekvalifikaciju i dokvalifikaciju, ali uz neophodnost da joj osnova, uz sve novotarije i tradicionalne tekovine, ostane medicinska ili terapeutska, da bi se odolelo navali nedoučenih, priučenih i samozvanih masera.Sadržajnije radove o školovanju, zapošljavanju i perspektivama slepih fizioterapeuta napisali su Dragiša Damjanović i naročito Novak Ražnatović. u iščekivanju celovite, obimne studije o ovoj problematici, ovaj kratki, nesistematični osvrt samo je, kako naš narod kaže, "čalabrčak dok prispije ručak".

Milan Stošić

Our Valuable Profession - The Review of the Situation and the Perspectives of Blind Physiotherapists in Serbia -

Already in the beginning, some terminological explanations are necessary. In broader, popular sense, a physiotherapist is every trained person dealing directly with the physiotherapy as a part of physical medicine and rehabilitation. The term "therapist" is also frequently used, although it is less precise.Formally, a physiotherapist is only a person who acquired the diploma from a higher medical school (higher therapist) or a high medical school (specialized therapist), however clumsily or disputably this title may sound. Among hundreds of trained and professionally engaged blind therapists, there is only a few of those who finished a higher or a high medical school. Those who finish a secondary medical school acquired the diploma of physiotherapy technician. It is a different thing that both higher and specialized physiotherapists are known as medical technicians; even a high-school diploma does not give them the title of doctor.When we speak about blind physiotherapists, we certainly refer to those who are totally blind, practically (or legally) blind or visually impaired. The percentage and the exploitability of eyesight significantly influence the education and working process of blind physiotherapista. This review will be deprived of numerous historical and statistical data, but the situation and the perspectives of blind physiotherapists cannot be realized out of the historical context. Having been under foreign ocupation for centuries, our people could not develop its own education system, which also applies for the education system for the blind. With great efforts, but also with praiseworthy merits, blind persons became known as reliable and desirable mediators, authors and vocal and instrumental performers, before all of epic poems,. Some of them undoubtedly showed the interest and talent for folk medicine, including traditional forms of massage, manipulation and kinesitherapy, but due to the unfavourable historical circumstances, they could not acquire any particular reputation in this area. A special pedagogist and rehabilitator Veljko Ramadanović (1874-1943), the creator of systematic education of the blind in Serbia, in the period between the world wars, made the efforts to train and employ blind masseurs, but he also was not so happy as to make any crowning achievements in this area.The Union of the Blind of Yugoslavia and (as its branch organization) the Union of the Blind of Serbia were founded in 1946. In the social, political and economic circumstances of that time, and in the closest cooperation with the local and national authorities, as well as with the entire community, blind persons tried to radically change their unfavourable situation and to become worthy citizens by their self-organizing, education employment and the struggle for equality. The national authorities gave the Union of the blind two buildings in our capital, and they are unequally but significantly connected with blind physiotherapists. Blind persons in Serbia have continuously been trained for this valuable profession for more than 65 years. DR Josip Smodlaka, the scientist and university professor, specialist for sport medicine and physical culture, stands at the very beginning of this important period. He was undoubtedly informed about the place of the blind in oriental types of massage, especially in the Japanese one, but after having lived on the west, he was definitely convinced that they are capable of doing well in this profession. He made great professional and human efforts for this education and working practice to be transfered and to take root in our country. He made contacts with the representatives of the Union of the Blind, and they did not want to miss the opportunity at all. In one of the two buildings mentioned, in Jevrejska street no. 24, a boarding school for Yugoslav blind masseurs was launched. After almost 25 years, in June 1977. the boarding school was closed, and a couple of years ago, the teaching process was dislocated from that building. At the beginning, the school did not last for four years, but from its very funding on, there was a clear notion that the massage should be developped among blind persons but not superficially and provisorily, but systematically and acording to plans, i.e. in medical context, as a part of physical therapy. At these times, there undoubtedly were knowledges about the various types and various understandings of massage such as prophylactic, relax, hygienic, cosmetic, sport massage,. There was no intention to send course-trained masseurs to the labour market, but blind physiotherapy technicians capable of doing their professional medical activities as a part of the expert teams and medical collectives. When launched, the school did not last for four years. But from its very launching it was clear that, even if specialized, it must become a part of mainstream medical edication system. In this first stage, until the launching of higher medical schools in big Yugoslav centres, blind medical workers were better trained as physiotherapists

than their sighted colleagues. The school, launched by dr Josip Smodlaka in cooperation with blind persons, acording to the objectives set and to the clear commitment, with the support of competent authorities, became a mainstream secondary school fitting (as a department) into the Medical school "Beograd". Blind pupils were taught by general practitioners or specialists, some of them being very respectable. Some ten blind or visually impaired pupils were enrolled each school year. Now and then, a sighted pupil would get through.Despite legal changes, the range of the professions for the blind remained relatively narrow. Since the Physiotherapy Technician Department was the only one of its kind in Yugoslavia up to the disintegration of the country in 1991, the candidates came from all the six Yugoslav republics. The perspective of the profession and the limitted number of places were taken into account, so the candidates were, if not just all of them excellent pupils, then certainly those with appropriate physical, psychical and mental capabilities. On the basis of the documentation submitted and of the direct talking with candidates, it was relatively easy for the competent Commission to choose the ten pupils who will successfully be trained and later employed throughout Yugoslavia. There is no ideal system and situation, and there was not at that time. Not all of them took to their future profession, but the result justified the purpose.For good blind pupils who for some reason or other did not choose the mainstream education system, but who still wanted to study later on, the four-year medical school was better than the three-year school for telephone operators, and even represented a good jumping-off place for the admission to a university. The prejudice against blind persons have been existing and will exist, but graduated blind physiotherapy technicians - masseurs, if determined and diligent, became good workers, known not only among the blind. Some of them transfered their valuable knowledge and experience as teachers to the pupils of the Medical school. Those who were not inclined to further education found their employment in different institutions: health centres, hospitals, spas, hairdressers and sport clubs. There was no too long waiting for employment, and once gained, the job was a full-time one. In the society, and also in the life of the blind, there is no smooth development, there were mistakes and misunderstandings, but blind physiotherapists took more or less worthy places in their collectives for their devoted work, they established their families and got retired, usually using the subventions of the beneficial length of service for the blind.In 1978, thanks to the efforts of the Union of the Blind, there was a law adopted in Yugoslavia on the obligatory employment of, among others, blind medical workers in massage, some kinds of kinesitherapy, and other physical procedures. The Law included so-called quota system, i.e. one blind or visually impaired physiotherapist to five sighted therapists.In their secondary school, blind physiotherapists learned the valuable profession by means of which they could also earn their money privately, engaged by the visiting-health service. Some of them acquired decent fortunes, and some of them made their career in central and western Europe.From the launching of the Department on, the Union of the Blind plays an important role. In legal frames, the Union influenced more or less the board and lodging of the pupils, teaching process, ensuring technical aids. The Union also printed textbooks, organized seminars for blind physiotherapists, and in several occasions, arranged the arrival of native and foreign experts for the additional training of interested blind and visually impaired physiotherapists. There is hardly any physiotherapist who was employed without esential or decisive influence of the Union. The changes and reforms in education are always made under the pretext that they are in favour of pupils and the professions they are trained in, but in fact, they are also conditioned by a range of economic and political faktors. There are some contradictions in our valuable profession which have not been solved even until nowadays, but influenced various efforts and commitments both among blind and sighted persons. There is optimistic and pesimistic approach, with quite a significant range between the two extremes. Some self-confident blind physiotherapists think that they can successfully and should all the procedures of physical therapy, and that the door of higher medical schools must be open for them as well. The other extreme are the sighted sceptics, even some experts, who consider visual impairment a serious barrier to any dealing of the blind with physical therapy, even with the massage. They deny the significance of massage as a branch of mechanotherapy, emphasizing that it did

not recover a lost function to anybody (so it is not necessary in rehabilitation), and explaining its pleasant effects with the proverb that every pig likes scratching.Unlike the Higher medical school in Zagreb, which opened its door for diligent and talented blind medical technicians and enabled them to acquire a title of higher physiotherapists, the attitude of its Belgrade pendant's teaching staff was much rougher. It was not what could be called a formal prohibition, but rather the conviction that a blind person cannot be an equally competent and independent physiotherapist. A blind person from Vojvodina managed to graduate from the Higher medical school in Belgrade, but only after having sought the justice at the Constitutional court. The representatives of the Union of the Blind talked several times with the experts of that school, several centres in developped countries were visited, presentations and proposals were written. These efforts may have resulted in a good solution, but they were interrupted. Formal changes occured thanks to the modern anti-discrimination and inclusion legislation, but a good solution has not yet been found. A blind person, and even an expert, should be independent, but not always and at any price. There is no job where it is better to be blind than to be sighted. Is it better to make all the procedures, but with imense difficulties, persistent asking for this or that and inevitable unpleasantness, or to make proportionally well or even excellently a smaller number of procedures for which the eyesight is not decisive? Does our valuable profession mean the livelihood for as many blind persons as possible, or it should be performed by those blind persons who truly love it, who fulfill all the criteria and who demonstrate extremely good knowledge and skills? Is a specialized department for the blind within a mainstream medical secondary school integration or a latent ghetoization. The answers to these and many more questions will never be unanimous. The pupils of the Medical secondary school considered themselves both segregated and integrated, and still they were proud of their Department and of the School, and of the knowledge they acquired. It is said for many things that they might have been better, so our Union may have done more. There might have been more books, technical aids and seminars, a Braill magazin "Profession" dedicated to blind physiotherapists might not have been discontinued, despite of the low interesting of the blind. In the changed social and political circumstances, the efforts of the Union still do not slacken although many people will tell that even today, they could be bigger. The disintegration of Yugoslavia followed by armed conflicts and the economic crisis and the subsequent transition led to the disintegration of the system of values. The new system of values is built, but is not yet completed. All this influenced the position of blind physiotherapists. The number of the pupils enrolled in the specialized department did not decrease, but the selection basis was narrowed down and the enrolment criteria were lowered, in some cases even violated. Some parents considered this Department a refuge and salvation for their children; they thought that their children should learn a profession which is profitable but without making any efforts. If a candidac would be evaluated as psychophisically inconvenient for this profession, it used to happen that the parents make pressure even on the competent ministry to enroll the child, which sometimes resulted in child's enrolment.

For blind pupils in the specialized Department, a blackboard is of no importance, but its lack could be understood by visually impaired pupils (even formally) as a kind of degradation. Motivation of pupils is of great importance, as well as the motivation and the expertise of the teachers. Pupils frequently look for an easier way or for a pretext for their insufficient dealing with teaching material (using Braille, mathematics, physical culture, certain physiotherapy procedures). It is often easier and more comfortable for a non-motivated and insufficiently trained teacher to devote himself to visually impaired pupils to the detriment of blind ones. Until several years ago, in the secondary-school diploma, along with the term "physiotherapy technician - masseur" or "physiotherapist - masseur", there was also the atribute "with visual impairment". The competent persons from the Medical school "Beograd" would rightfully emphasize that they are a part of the system, that they enable blind and visually impaired pupils a various degree of integration and inclusion, that they have an employed typhlologist and that the IT room was opened, which can be used not only by the pupils, but also by other blind and visually impaired persons. Moreover, a blind person works in this room, a former pupil of the School. The room is equipped with Braille printer and the appropriate translation software, but another question is, as they emphasize, that there are no conditions for the professional processing of printed materials and subsequently, such a solution cannot be considered final and systematic. Opposing the inclusion and the provisions related to it is considered unreasonable,

impolite and inhuman. How to oppose life of the blind with the sighted from the birth on to the death? Nevertheless, in not always pleasant boarding schools even a neglected child received (and most frequently used) the opportunity to mature, and to be independent to a great extent. In the inclusion, blind persons are often overprotected and so, paradoxically, neglected. They often do not demonstrate any independence, courage and readiness of their blind predecessors, neither as pupils, nor as physiotherapists. This certainly influences employment and the reputation of blind physiotherapists. The present socio-economic system led to the liberalization of market, education and health sector, which makes the education of blind physiotherapists more chalenging, and the employment more flexible and more uncertain.Within the Medical school "Beograd", there has been existing a mainstream physiotherapy technician department for sighted pupils for 20 years. In some schools, massage and physical therapy are teaching subjects with theory and practice, and in one medical secondary school, sighted masseurs are educated at three-year level, and sighted physiotherapy technicians at four-year level. There is not even an informal prohibition of the enrolment of blind pupils in higher medical schools (because some of them are open, both public and private ones), but the situation did not esentially change. Several visually impaired rarely acquire the diploma of a higher physiotherapist, and the blind fall behind for mentioned and not mentioned reasons.Regarding visually impaired physiotherapists, a particular responsibility lies on oculists, who can clearly find out if there is any danger of sight reduction or sight loss by making physical procedures in a concrete case.The Union of the Blind has no formal status of the founder of the Medical school, but must remain interested in its work and its future. In the School board and everywhere else, at various professional meetings and inofficial meetings with school representatives, the qualified representatives of the Union should openly and reasonably speak about the difficulties and opportunities of blind pupils, the members of the Union, respecting former experiences and new trends. But these representatives of the Union must bear in mind that they talk with the persons with high education, so they must not start from the positions of the omniscience. Due to the educational and other social circumstances, the decrease of the employment of the blind in public health sector is noticed. There is more and more full-time jobs and less and less part-time ones. It is not easy to come across in the network of private and public health sectors, of the official and the alternative medicine. The competition is big, and the blind do not have the advantage, at least not of any importance. The education with no gradation is developped, so there are many courses and course students, among which there are many talented ones.The blind deal insufficiently with sport massage, which is not easy at all. At higher medical schools, as well as at the majority of the secondary ones, massage is not taught, but sighted physiotherapists will not hesitate to deal with it privatley, although they do not consider it the crown of their profession. In the private sector, more often in unregistered than in registered saloons (and at least in their own), blind maasseurs find a smaller or a bigger source of income. The experienced blind physiotherapists are to some extent willing to share their knowledge with the younger ones, but the position of omniscient medicus who looks down on blind successors must be preserved. The Union of the Blind and its organizations founded at least two saloons for massage, where a number of their qualified members are employed as full-time workers, which is praiseworthy. These saloons should remain profitable, which is not easy on today's so-called free market, and primarily blind masseurs should be employed in them. The Union of the Blind should continuously collect domestic and foreign experiences, struggle for every workplace in this chalenging times, support blind pupils, students and graduate physiotherapists to gain accessible professional literature and technical aids useful for an independent work. Despite of all mentioned and other difficulties, this valuable profession for the blind should be preserved and improved.Refering to his younger colleagues psychiatrists, the Serbian academician Vladeta Jerotić (1924-2018) said that words are important for a successful healing. Blind physiotherapists can, should and have much to speak to their patients. Words certainly can be curable, as well as songs, but they should not be to many. The academician added that the eye contact is still more important. The eye contact with a visually impaired persons may be strange, but being as such, it also may encourage a patient. The eyes of a blind physiotherapists are empty and expressionless, but the appearance of a self-confident and well-trained blind physiotherapist is curable in itself. Deeds are the most important, and a professional, mild and powerful, tender and determined touch and act, as well as a correct grief of a blind physioterapist may be a real undertaking, really a healing one. This is a profession where one can and must act in accordance with medical requirements, both in team and autonomously. We do not have an appropriate

centre for the rehabilitation of newly blinded persons in Serbia, and in case of its opening, massage can be one of the significant professions for retraining and additional training, but with the necessity for its basis to remain medical and therapeutic, despite all the new experiences and traditional heritage. This is necessary if we want to resist the influx of partially educated and hastily trained self-called masseurs.More detailed works on training, employment and perspectives of blind physiotherapists were written by Dragiša Damjanović, and particularly by Novak Ražnatović. In expecting a more comprehensive study on this subject, this short and unsystematic review is just a small contribution.

Milan Stošić

ЈУ Центар за дјецу и омладину са сметњама у развоју „Будућност“, ДервентаСавез слијепих Републике Српске

ПЕРСПЕКТИВА МЛАДИХ СА ОШТЕЋЕЊЕМ ВИДА КАО ФИЗИОТЕРАПЕУТСКИ ТЕХНИЧАР-ШКОЛОВАЊЕ И МОГУЋНОСТИ ЗАПОШЉАВАЊА-

Амела Скопљак, спец. едукатор и рехабилитатор

1.УВОД........................................................................................................................1 2. ЗАКОНСКИ ОКВИРИ У ОБЛАСТИ СРЕДЊОШКОЛСКОГ ОБРАЗОВАЊА............................................................................................................2

3. ВАСПИТНО- ОБРАЗОВНЕ УСТАНОВЕ У БиХ ЗА ОБРАЗОВАЊЕ УЧЕНИКА ОШТЕЋЕНА ВИДА......................................................................................................3

4. ЗАПОШЉАВАЊЕ ОСОБА ОШТЕЋЕНА ВИДА КАО ФИЗИОТЕРАПЕУТСКИ ТЕХНИЧАР..................................................................................................................6

5. ЗАКЉУЧНА РАЗМАТРАЊА...................................................................................9

95

1. УВОДСљепоћа и слабовидост су стољећима сматране једним од највећих хендикепа и доводиле особе са оштећењима вида у инфериоран друштвени и економски положај. У многим занимањима особе са оштећењима вида постижу боље резултате од видећих, а томе претходе правилан избор занимања, добра припрема и изузетна мотивација.Предрасуде су један од највећих проблема у процесу запошљавања и интеграције слијепих јер друштво с великом сумњом гледа на њихове физичке и интелектуалне способности те су они још увијек врло удаљени од рада у одговорним и креативним занимањима.Слијепе и слабовиде особе се школују за релативно мали број занимања, а велики број тих професија је отишао у „историју”, као што је посао телефониста. Друга најчешћа професија јесте физиотерапеутски техничар.Имајући у виду сужен избор занимања за слијепа и слабовида лица као и стање на тржишту рада, наведено занимање је веома важно за слијепа и слабовида лица. Након завршетка средњошколског образовања даје могућност брзог запослења. Школовање у оквиру овог занимања оставља довољно простора за квалитетан наставак образовања на некој од високошколских установа. Физотерапеутски техничар представља особу која је у данашње вријеме потребна како болесним, тако и здравим људима.  Физиотерапеутски техничари такође, помажу старијим и непокретним особама у повећању њихове покретности, ублажавају бол и последице болести, као и повреде од стране разних несрећа. Са љекарима у комбинацији, физиотерапеути планирају и израђују програм терапије. Они са пацијентима вјежбају и уче их како самостално, код своје куће, да вјежбају и да се служе разноврсним помагалима. Тако пацијенти постепено долазе до повећања своје снаге, равнотеже, издржљивости и усклађивања кретања.    Занимање физиотерапеутског техничара подразумјева прецизност и сигурност у послу. Након завршетка четворогодишње школе, физиотерапеут има право да ради у болницама, рехабилитационим и велнесцентрима, спортским клубовима или да покрене приватни посао. Приликом рада, као и школовањем, физиотерапеути могу развијати посебне вjештине потребне за рад на педијатрији, геронтологији, ортопедији, неурологији, кардиологији, гинекологији или у подручју спортске медицине. Неки физиотерапеути, осим што раде директно с пацијентима, баве се и организацијом, наставом и учествују у истраживањима.

2. ЗАКОНСКИ ОКВИРИ У ОБЛАСТИ СРЕДЊОШКОЛСКОГ ОБРАЗОВАЊАСредње образовање је дјелатност за коју се ученик опредјељује након завршетка основног образовања према личним интересовањима. То је дјелатност која нуди различите врсте и облике образовања, изборе занимања, гдје ученици стичу различите компетенције за рад у струци. (члан 2. став 2. ЗАКОН О СРЕДЊЕМ ОБРАЗОВАЊУ И ВАСПИТАЊУ (“Службени гласник Републике Српске“, број 28/94)„Члан 2.(2) Дјелатност средњег образовања обухвата различите врсте и облике образовања којим се након завршене основне школе стичу рaзличите компетенције потребне за рад у струци и за даље образовање појединца.“Основни циљеви средњег образовања ученика се огледају у потреби за подршком и усмјеравањем ученика приликом избора занимања, потребама

96

тржишта рада, јачања свијести код ученика за учењем, стицањем знања и вјештина, интереса како за теоријском тако и за практичном наставом. (члан 5. ЗАКОН О СРЕДЊЕМ ОБРАЗОВАЊУ И ВАСПИТАЊУ (“Службени гласник Републике Српске“, број 28/94)Ученици оштеченог вида(ПРАВИЛНИК О НАСТАВНОМ ПЛАНУ И ПРОГРАМУ ЗА СРЕДЊЕ ШКОЛЕ ЗА УЧЕНИКЕ СА ПОСЕБНИМ ОБРАЗОВНИМ ПОТРЕБАМА ОШТЕЋЕНОГ ВИДА) (На основу члана 31. став 8. Закона о средњем образовању и васпитању („Службени гласник Републике Српске“, бр. 74/08, 106/09 и 104/11) и члана 82. став 2. Закона о републичкој управи („Службени гласник Републике Српске“, бр. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12 и 121/12), према овом правилнику могу да се школују и за слиједећа занимања:„Члан 1. (1) Овим правилником утврђује се наставни план и програм за занимања трећег и четвртог степена сложености за ученике оштећеног вида у четири струке и четири занимања: а) пољопривреда и прерада хране: 1) цвјећар – вртлар, б) текстилство и кожарство: 1) кројач – конфекционар, в) економија, право и трговина: 1) пословно-правни техничар,г) здравство: 1) физиотерапеутски техничар.“

3. ВАСПИТНО- ОБРАЗОВНЕ УСТАНОВЕ У БиХ ЗА ОБРАЗОВАЊЕ УЧЕНИКА СА ОШТЕЋЕЊЕМ ВИДА

ЈУ Центар за дјецу и омладину са сметњама у развоју „Будућност“ у Дервенти основан је 1. октобра 1948. године, Рјешењем Министарства народног здравља и социјалне политике. Од свог оснивања па до почетка рата 1992. године, Центар је прешао дуг развојни пут на ком је забиљежио значајне успјехе. У рату деведесетих година установа је претрпјела велику материјалну штету, а обновљена је 1996. године, одлуком Владе републике Српске, уз помоћ бројних међународних хуманитарних организација. Дјелатност Центра се огледа у обезбјеђењу становања, исхране, рехабилитације, образовања и радног оспособљавања за одговарајуће послове, запошљавања, социјалне интеграције ученика оштећена вида.„Центар „Будућност“, Дервента 2013. године покренуо је иницијативу за израду наставног плана и програма за занимање физиотерапеутски техничар за ученике оштећеног вида, који су добрих моторичких, просјечних и натпросјечних интелектуалних способности. Центар „Будућност“ има стручни дефектолошки кадар, могућност штампања уџбеника на Брајевом писму и остала неопходна наставна средства и помагала за рад са слијепим и слабовидим ученицима, па сходно томе, може организовати наставни процес за наведено занимање.“ ((ПРАВИЛНИК О НАСТАВНОМ ПЛАНУ И ПРОГРАМУ ЗА СРЕДЊЕ ШКОЛЕ ЗА УЧЕНИКЕ СА ПОСЕБНИМ ОБРАЗОВНИМ ПОТРЕБАМА ОШТЕЋЕНОГ ВИДА- образложење правилника) У Службеном гласнику Републике Српске (број 39/2013) објављен је Правилник о плану уписа ученика у први разред средњих школа, према којем ЈУ„Будућност“ Дервента, поред занимања кројач-конфекционар  има право по први пут да упише једно одјељење средње школе – физиотерапеутски техничар.Повећана је заинтересованост ученика за занимање- физиотерапеутски техничар, гдје се након изведене једне генерације ученика, ученици и даље интересују и опредјељују за дато занимање. У ЈУ Центар „Будућност“ тренутно, за дати смијер, наставу похађа 10 ученика. Од тога, 3

97

ученика су 4. разред. Од самог оснивања датог смијера, 7 ученика је успјешно завршило средњошколско образовање као физиотерапеутски техничар.

Приправнички стажЈУ Дом здравља, Лакташи

Један ученик

Запослење (Бања Врућица- Теслић)

Један ученик

Факултетско образовањеЗдравствена њега и медицинска рехабилитација- Нови Сад

Један ученик

Табеларни приказ ученика који су завршили средњошколско образовање- физиотерапеутски техничар у ЈУ „Будућност“ те се наставили бавити датим занимањем.

Ученици који се школују у ЈУ Центар „Будућност“ имају могућности да усвајају школске садржаје према индивидуалним потребама и могућностима сваког ученика. Приликом извођења наставе са слијепим и слабовидим ученицима стручно особље се користи свим расположивим специфичним наставним средствима и помагалима (уџбеници на Брајевом писму и увећана црна штампа, Брајеве машине, оптичка помагала, рељефни цртежи, разни модели и сл.). Наставни планови и програми који се реализују у ЈУ Центар „Будућност“ подразумијевају примјену модуларне методологије рада.

ЈУ Центар „Будућност“ има добру сарадњу са Домом здравља, у оквиру којег постоји Центар за физикалну рехабилитацију. Ученицима се пружа могућност да практично примјене стечена знања и вјештине, поближе се упознају са врстама услуга које се пружају у оквиру овог занимања.Након завршетка образовања у оквиру занимања физиотерапеутски техничар, ученици са оштећеним видом стичу теоретска и практична знања и вјештине који им омогућавају адекватно запошљавање и равноправно учешће у самим процесима рада. Стечена знања и компетенције им дају могућности да се запошљавају у некој од слиједећих дјелатности: физијатријске амбуланте, болничке установе и центри за рехабилитацију. Поред тога, могу се запослити и у бањско рекреативним центрима као и у приватној пракси.

Према индивидуалним могућностима, слијепи и слабовиди ученици се оспособе за слиједеће врсте послова:

Слабовиди ученици су у могућности да обављају слиједеће врсте послова: електротерапије (примјена галванске, модулиране струје, ултразвука,

интерферентне струје те шире, осим електростимулације); парафинотерапије; криотерапије, свјетлосне терапије; хидротерапије (купке, подводна масажа, вјежбе у води); мануелне масаже; кинезитерапије (вјежбе превенције, реуматских и дегенеративних

обољења) Слијепи ученици су у могућности да обављају слиједеће врсте послова: мануелне масаже; кинезитерапије (вјежбе превенције, реуматских и дегенеративних

98

обољења,осим вјежбе по Бобатху, Кабатху и Војти, а учествује код вјежби ПНФ-а);

хидртерапије уз надзор и помоћ у појединим сегментима рада; електротерапије (примјена галванске, модулиране струје, ултразвука,

интерферентне струје) у зависности од могућности прилагођавања апарата- уз надзор и помоћ у појединим сегментима рада;

парафинотерапије- уз надзор и помоћ у појединим сегментима рада; криотерапије, свјетлосне терапије уз надзор и помоћ у појединим

сегментима рада;

Центар за слијепу и слабовиду дјецу и омладину Сарајево је јавна установа за образовање слијепих и слабовидих ученика Херцеговине. У оквиру ове установе, који ради на двије адресе, дјелују основна и средња школа. Настава се одвија по редовном плану и програму за Кантон Сарајево, као и по посебно прилагођеним програмима за поједине ученике. У средњој школи постоје смијерови за физиотерапеуте, за телефонске оператере, за пословне секретаре (све IV степен), за телефонисте (III степен) и пакере производа (II степен). Већина ученика који су из разних крајева Босне и Херцеговине борави у интернату, а ученици из Сарајева долазе само на наставу. Осим редовне наставе, ученици у Центру имају цјелодневну подршку у учењу и свим другим потребним вјештинама, као што су мобилитет, брига о себи, вјежбе вида за слобовиде, кориштење помагала, затим игра, организовање излазака у град и посјета културним, спортским и другим манифестацијама, те рад на посебним софтверима. Школа је добро опремљена савременим наставним средствима, а наставни кадар је обучен и квалификован за рад са ученицима са оштећењем вида. Све већи број особа оштећена вида, који су завршили средњошколско образовање као физиотерапеутски техничар, опредјељује се за високошколско образовање на неком од слиједећих факултета у БиХ.Државни факултети: ЈУ Висока медицинска школа, Приједор; Универзитет у Тузли- Медицински факултет; Универзитет у Сарајеву- Факултет здравствених студија; Свеучилиште у Мостару_ Факултет здравствених студија.Приватни факултети: Висока медицинска школа здравства, Добој; Универзитет Апеирон, Бања Лука.

4. ЗАПОШЉАВАЊЕ ОСОБА ОШТЕЋЕНА ВИДА КАО ФИЗИОТЕРАПЕУТСКИ ТЕХНИЧАРПитање социјалног укључивања особа са инвалидитетом у све сфере друштвеног живота, укључујући и стимулисање њиховог укључивања на тржиште рада је од великог значаја и не поставља се као проблем социјалнеполитике, већ као питање поштовања људских права. Дакле, не ради се само о обезбеђивању егзистенције особа са инвалидитетом, него и о њиховој инклузији у све сфере друштвеног животаПодстицање запошљавања особа са оштећењем вида се реализује кроз програме, који за циљ имају подстицање отварања нових радних места и стварање услова за запошљавање особа са оштећењем вида. Послодавцима се даје могућност запошљавања особа оштећена вида а да при томе имају многе бенефиције и олакшице.

99

ЗАКОН О ПРОФЕСИОНАЛНОЈ РЕХАБИЛИТАЦИЈИ, ОСПОСОБЉАВАЊУ И ЗАПОШЉАВАЊУ ИНВАЛИДАРСЗапошљавањем лица са инвалидитетом стичу се права на одређенестимулансе које финансира Фонд за професионалну оријентацију и запошљавање лица са инвалидитетом:- Државни сектор је ослобођен плаћања посебног доприноса (0,2% на бруто плате запослених) уколико је према квоти запослио лице са инвалидитетом ( на 16 запослених 1 запослено лице са инвалидитетом);- Приватни сектор је такођер ослобођен обавезе плаћања посебног доприноса (0,1% на бруто плате запослених) уколико је према квоти запослио лице са инвалидитетом ( на 16 запослених 1 запослено лице са инвалидитетом);- Запошљавање, односно самозапошљавање лица са инвалидитетом ( у приватном сектору) омогућава послодавцу, односно инвалиду, право на новчани стимуланс који се огледа у иницијалним средствима за опремање радног мјеста на којем ће радити лице са инвалидитетом, односно за прилагођавање радног мјеста;- Поврат уплаћених доприноса је најзначајнији стимуланс који омогућава овај Закон, јер је поврат доприноса континуирано примање послодавца, односно лица с инвалидитетом у значајном износу- свих уплаћених обавезних доприноса на плату лица са инвалидитетом;

ЗАКОН О ПРОФЕСИОНАЛНОЈ РЕХАБИЛИТАЦИЈИ И ЗАПОШЉАВАЊУ ОСОБА СА ИНВАЛИДИТЕТОМ У ФБиИДруштво које запошљава особе са инвалидитетом под општимусловима, поред новчаног стимуланса, између осталог има и додатну корист у виду финанцијске уштеде јер се запошљавањем особе са инвалидитетом ослобађа обавезе плаћања посебног доприноса у Фонд за ту особу коју су запослили. Такођер, друштва која запошљавају особе са инвалидитетом под посебним условима поред новчаног стимуланса осигуравају, између осталог, и надокнаду за плаћене порезе и доприносе на плату особе коју су запослили као додатну корист.Висина новчаног стимуланса по сваком захтјеву утврђује се тако што се за сваку особу која се запошљава односно самозапошљава, основни износ новчаног стимуланса утврђен одлуком о расписивању јавног позива, увећава према слиједећим критеријима и мјерилима за одређени износ: а) За особу са степеном инвалидитета од 70% - за 10% б) За особу са степеном инвалидитета од 80% - за 20% ц) За особу са степеном инвалидитета од 90% - за 30%; д) За особу са степеном инвалидитета од 100% - за 40%; е) За особе са инвалидитетом које остварују право на помоћ и његу од стране друге особе – за 10%. ф) За послодавце који по јавном позиву запошљавају особу са инвалидитетом на неодређено вријеме, износ новчаног стимуланса се увећава за 50% у односу на износ који би остварили да ту исту особу запошљавају на одређено вријеме.

Предуслови које особе оштећена вида (физиотерапеутски техничар) испуњавају како би биле конкурентне на отвореном тржишту рада су:

добро развијене психо- моторне способности што је неопходно за обављање свих врста терапије, стављајући акценат на масаже

100

стрпљивост, јер се резултати физикалне терапије виде тек након марљивог и упорног рада с пацијентом. Они су у стању пружити подршку и потицати активно учествовање, посебно када пацијент посустаје и жели одустати јер му је пре-тешко или је депресиван. Током обављања праксе, стекли су адекватна знања како би могли уочити пацијентове реакције и потребе, како би могао примјерено прилагођавати циљеве терапије те начин и ритам рада. Комуникацијске вјештине и способност разумијевања пацијентове ситуације предуслови су за стварање односа повјерења и преношење увјерљивих порука о важности и дјелотворности терапије.

Кроз сам васпитно- образовни процес они истовремено пролазе кроз различите формалне и неформалне обуке како би стекли социјално прихватљиве обрасцепонашања и комуникацију, који особу ни по чему не издваја из средине у којој као запосленик свакодневно функционише;

Досадашња пракса показује да слијепе и слабовиде особе као запосленици врло успјешно функционишу у срединама у којима постоји барем минимум толеранције и добрих међуљудских односа.

Предуслови које треба испунити послодавац како би омогућио особи оштећена вида (физиотерапеутски техничар) да буде конкурентан и равноправан на отвореном тржишту рада су:

Послодавац мора омогућити особи оштећена вида адекватне услове за рад

Радно мјесто треба да буде адекватно прилагођено према потреби сваког слијепог/ слабовидог запосленика како би имао потпуни конфор при раду

Сви апарати и средства за рад морају бити прилагођени- ознаке на Брајевом писму, увећаној црној штампи као и аудио излаз.

Савремена рачунарска техника, са уграђеним говорним софтверима, оставља довољно могућности за олакшавање међусобне комуникације између запослених, а нарочито у погледу вођења стручне медицинске документације.

Поједини апарати који се користе у процесу физикалне терапије могу се додатно адаптирати што омогућава слијепим и слабовидим особама да равноправно обављају поједине радне задатке.

Слабовидим лицима је неопходно набавити потребне врсте оптичких помагала.

Слијепе/ слабовиде особе је неопходно упознати са радним простором, распоредом просторија, мјестом гдје се одлажу поједини апарати, како би могли савладати сваку препреку, што захтијева доста вјежбе и труда како слијепе/ слабовиде особе тако и осталих запослених.

5. ЗАКЉУЧНА РАЗМАТРАЊАУзимајући у обзир да све већи број особа оштећена вида, које су завршиле средњошколско образовање као физиотерапеутски техничар, улаже наде и проналази перспективу у датом занимању, приједлози и препоруке како би особе оштећена вида, занимања физиотерапеутски техничар, биле равноправно конкурентни на отвореном тржишту рада су:

Повећавање информисаности послодаваца о адаптивној опреми, као што су читачи екрана, софтвери,Брајев принтер који омогућава слијепим и слабовидим запосленицима кориштење стандардних техника, упута везаних уз радне активности и сл.;

101

Пружити прилику особи оштећена вида да практично покаже стечена знања и не ограничавати њихов рад на само појединим врстама терапије. Особе оштећена вида, које су запослене као физиотерапеути, у већини случајева нису у могућности да бирају нити да буду изабрани како би могли да раде на свим сегментима и терапијама које се спроводе у оквиру кинезитерапије. Акценат се ставља на масаже што посљедично ограничава особу да јој се пружи прилика како би показала стечена практична и теоретска знања током школовања;

Кроз сам процес адаптације на ново радно мјесто и окружење, особа оштећена вида треба да има одговарајућу стручну подршку од стране специјалног едукатора и рехабилитатора који ће активно радити са њом на уклањању свих баријера са којима се особа сусретне (архитектонске, емоционалне, социјалне);

Радити на повећавању свијести радног особља која је у непосредном контакту са особом оштећена вида. Радни колектив мора да буде упознат на који начин може да особи оштећена вида пружи адекватну помоћ а да истовремено не повриједи његова осјећања. Слијепим и слабовидим особама понекад, због њиховог стања, треба доста више времена како би савладали архитектонске- техничке баријере, прилагодили се новонасталој ситуацији и сл.;

Повећавање информисаности послодаваца, да приликом запошљавања особа оштећена вида, посједују законска права да стекну бројне бенефиције и олакшице које су један вид помоћи како за саму особу тако и за институцију.

102

Public Institution Center for Children and Youth with Developmental Disabilities ''Buducnost'' DerventaAssociation of the Blind in the Republic of Srpska

DISABLED YOUNG PEOPLE AS PHISIOTERAPEUTIC TECHNICIANS (PERSPECTIVES)

- TRAINING AND POSSIBILITIES OF EMPLOYMENT-

103

Amela Skopljak, spec.educator and rehabilitator

1. INTRODUCTION............................................... ................................1

2. LEGAL FRAMEWORKS FOR HIGH-SCHOOL EDUCATION .......................................... .................................................. ..............2

3. INSTITUTIONS OF EDUCATION IN BIH FOR EDUCATING STUDENTS WITH VISUAL IMPAIRMENT ..................................... ..3

4. EMPLOYMENT OF PERSONS WITH VISUAL IMPAIRMENT AS PHYSIOTHERAPEUTIC TECHNICIANS ......................................... 6

5. CONCLUSION .............................................. ................................9

104

1. INTRODUCTION For centuries, blindness and visual impairment have been considered one of the greatest handicaps and they have brought people with visual impairments into an inferior social and economic position. In many occupations, people with visual impairments achieve better results than people without impairments, and this is preceded by a proper choice of occupation, good preparation and exceptional motivation. Constant prejudice is one of the biggest problems in the process of hiring and integration of the blind. The society looks with great suspicion at their physical and intellectual abilities, and those people are still very far from doing responsible and creative jobs. Blind and visually impaired are educated for a relatively narrow range of occupations, and a large number of these occupations do not exist anymore. One such example is the position of a telephonist. The second most common profession is the physiotherapeutic technician. Considering the narrow choice of occupations for blind and visually impaired persons, as well as the situation on the labor market, the mentioned profession is very important for the blind and visually impaired persons. Upon completion of high school education, the blind and visually impaired persons have an opportunity for being employed very soon. Education within this occupation enables continuation of education at one of the higher education institutions. A physiotherapeutic technician is a person whom both the sick and the healthy people need. Physiotherapeutic technicians also help older and immobile people to increase their mobility, alleviate the pain and effects of the disease, as well as injuries from various accidents. Together with doctors, physiotherapists plan and develop a therapy program. They practice with patients and they teach them how to independently practice at home and how to use a variety of aids. Thus, patients gradually increase their strength, balance, endurance and adjustment of movement. The occupation of a physiotherapist implies precision and safety at work. After finishing a four-year high school program, a physiotherapist has the right to work in hospitals, rehabilitation and wellness centers, sports clubs or the right to start a private business. During work, as well as during the process of education, physiotherapists can develop specific skills necessary to work on pediatrics, gerontology, orthopedics, neurology, cardiology, gynecology or in the field of sports medicine. Some physiotherapists, apart from working directly with patients, are also engaged in organizing, teaching and researching.

2. LEGAL FRAMEWORKS IN THE FIELD OF HIGH SCHOOL EDUCATION Secondary education is an activity in which a student chooses to pursue basic education according to personal interests. It is an activity that offers different types and forms of education, career choices, where students acquire different competencies for work in the profession. (Clause 2, paragraph 2) LAW ON SECONDARY EDUCATION AND UPBRINGING ("Official Gazette of the Republic of Srpska", No. 28/94)

105

"Clause 2 (2) The activity of secondary education includes different types and forms of education in which, after completion of primary school, students acquire different competencies necessary for the work in the profession and for further education." The main goals of secondary education of pupils are reflected in the need to support and guide students in choosing occupations, the needs of the labor market, raising pupils' awareness of learning, acquiring knowledge, skills and interests both for theoretical and practical teaching. (Clause 5. LAW ON SECONDARY EDUCATION AND UPBRINGING ("Official Gazette of the Republic of Srpska", No. 28/94) According to the RULEBOOK ON PLAN AND PROGRAM FOR THE EDUCATION OF HIGH SCHOOL STUDENTS WITH VISUAL IMPAIRMENT (Pursuant to clause 31, paragraph 8 of the Law on Secondary Education and Upbringing ("Official Gazette of the Republic of Srpska", No. 74/08 , 106/09 and 104/11) and Clause 82, paragraph 2 of the Law on the Republican Administration ("Official Gazette of the Republic of Srpska", No. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12 and 121/12), these students can be trained for the following professions: "Article 1.  

(1) This Rulebook defines the curriculum for the occupations of the third and fourth degree of complexity for students with visual impairment. There are four professions and four occupations on this list: a) agriculture and food processing: 1) florist - gardener, b) textile and tanning: 1) tailor - confectioner, v) economy, law and trade: 1) business-legal technician, g) health: 1) physiotherapist. "

3. BUSINESS-EDUCATIONAL INSTITUTIONS IN BIH FOR EDUCATION OF PUPILS WITH DAMAGES The Center for Children and Youth with Developmental Disabilities "Buducnost" Derventa was founded on October 1, 1948, by the Decision of the Ministry of Public Health and Social Policy. Since its inception until the beginning of the war in 1992, the Center has crossed a long development path on which it recorded significant successes. In the 1990s war, the institution suffered great material damage and was restored in 1996, by the decision of the Government of the Republic of Srpska, with the help of numerous international humanitarian organizations. The activity of the Center is reflected in the provision of housing, nutrition, rehabilitation, education and work training for appropriate jobs, employment, social integration of pupils with visual impairments. The " Buducnost " Center in Derventa, in 2013 launched an initiative for the development of a curriculum for the occupation physiotherapeutic technician for pupils with visual impairment, who have good motor skills and average and above average intellectual abilities. The Center has a professional defectological staff, the ability to print textbooks in the Braille letter and other necessary teaching aids and tools for working with blind and partially sighted pupils, and accordingly, it can organize a teaching process for the mentioned profession. "(( RULEBOOK ON PLAN AND PROGRAM FOR THE EDUCATION OF HIGH SCHOOL STUDENTS WITH VISUAL IMPAIRMENT - explanation of the Rulebook). In the Official Gazette of the Republic of Srpska (No. 39/2013), the Rulebook on the Plan for enrollment of pupils in the first grade of secondary schools was published. According to this Rulebook Public institution "Budućnost" was enabled for the first time to enroll another high school occupation - physiotherapeutic technician

106

besides the existing occupation for tailor-confectioner. The interest of pupils for this occupation has been increasing. After one generation of pupils has already graduated, pupils continue to be interested and opted for the given profession. At the Center "Buducnost" at the moment, there are 10 students who are being educated for physiotherapheutical technicians. Three of these students are in the 4th grade. From the very foundation of the given course, 7 students successfully completed high school education as a physiotherapist.

Internship in the Health Center Laktasi One studentEmployment (Banja Vrucica-Teslic) One studentUniversity education Medical Care and Medical Rehabilitation faculty- Novi Sad

One student

●Tabular presentation of students who completed secondary education for physiotherapeutic technician in the "Buducnost"Center and who continued to deal with the given occupation. Students who are studying at the "Buducnost" Center have the opportunity to adopt school contents according to the individual needs and abilities of each student. When teaching the blind and visually impaired students, professional staff is using all available specific teaching tools and aids (textbooks in the Braille and enlarged black prints, braille machines, optical aids, relief drawings, various models, etc.). The Curricula and programs implemented in the Center "Budućnost" imply the implementation of the modular methodology of work. The "Buducnost" Center has a good cooperation with the Health Center in Derventa, within which there is a Center for Physical Rehabilitation. Students are given the opportunity to practice the acquired knowledge and skills, to get acquainted with the types of services that are provided within this occupation. After completion of education in the occupation, the physiotherapists (students with a visual impairment), acquire theoretical and practical knowledge and skills that enable them to get adequate employment and participate equally in the work processes itself. Acquired knowledge and competencies give them the opportunity to work in one of the following fields: physiotherapy, hospital and rehabilitation centers. In addition, they can be employed in spa recreation centers as well as in private practice. According to individual possibilities, the blind and the visually impaired students are trained for the following types of jobs: Students with visual impairment are able to perform the following types of jobs: • electrotherapy (application of galvanic, modulated current, ultrasound, interference currents and wider, except electro stimulation); • paraffin therapy; • cryotherapy, light therapy; • hydrotherapy(baths, underwater massage, water exercises); • manual massages; • kinesiotherapy (prevention exercises, rheumatic and degenerative diseases) The blind pupils are able to perform the following types of jobs: • manual massages; • kinesitherapy (prevention exercises, rheumatic and degenerative diseases, except for Bobath, Kabath and Vojta, participation in the PNF exercise); • Hydrotherapy with supervision and assistance in individual segments of work;

107

• electrotherapy (application of galvanic, modulated current, ultrasound, interference currents) depending on the possibility of adjusting the apparatus - with supervision and assistance in individual segments of work; • paraffin therapy - with supervision and assistance in certain segments of work; • cryotherapy, light therapy with supervision and assistance in individual segments of work; Center for the Blind and Visually Impaired Children and Youth in Sarajevo is a public institution for the education of blind and partially sighted students of Herzegovina. Within this institution, which operates on two addresses, there are two operational schoolsprimary and secondary). Teaching takes place according to the regular curriculum for the Sarajevo Canton, as well as according to specially adapted programs for individual students. In high school, there are occupations for physiotherapists, for telephone operators, for business secretaries (all IV degree), for telephonists (III degree) and product packers (II level). Most of the students from different parts of Bosnia and Herzegovina are staying in the boarding school, and the students from Sarajevo come only to classes. In addition to regular classes, students in the Center have an all-day support in learning and all other necessary skills, such as mobility, self-care, exercises for sights, use of aids, playing, organizing outings in the city and visiting cultural, sports and other events , and working on a special software. The school is well-equipped with modern teaching facilities, and the teaching staff is trained and qualified to work with pupils with visual impairment. An increasing number of people with visual impairment who have completed high school education as a physiotherapist has opted for higher education at some of the following faculties in BiH. Those are:-State faculties: Public Institution High Medical School, Prijedor; University of Tuzla - Faculty of Medicine; University of Sarajevo - Faculty of Health Studies; University of Mostar- Faculty of Health Studies. -Private faculties: High Medical School of Health, Doboj; University of Apeiron, Banja Luka.

4. EMPLOYMENT OF GRADUATED FIZIOTERAPEUTIC TECHNICIANS WHO ARE VISUALLY IMPAIRED The issue of social inclusion of persons with disabilities in all spheres of social life, including stimulating their inclusion in the labor market, is of great importance and does not pose as a problem of social policy, but as a matter of respect for human rights. Therefore, it is not only about securing the existence of persons with disabilities, but also about their inclusion in all spheres of social life. Encouraging the employment of people with visual impairment is carried out through programs aimed at encouraging the creation of new job positions and creating conditions for the employment of people with visual impairment. Employers are given the opportunity to hire people with visual impairment and at the same time they can have many benefits from it.

LAW ON PROFESSIONAL REHABILITATION, TRAINING AND EMPLOYMENT OF INVALIDS OF THE REPUBLIC OF SRPSKA By employing people with disabilities, the right to certain immunities is financed by the Fund for Vocational Orientation and Employment of Persons with Disabilities: - The state sector is exempted from paying a special contribution (0.2% on the gross salaries of employees) if a person with disabilities has been employed by the quota (for 16 employees, 1 employed disabled person); - The private sector is also

108

exempted from the obligation to pay a special contribution (0.1% to the gross salaries of employees) if a person with disabilities was recruited according to the quota (for 16 employees, 1 employed disabled person); - Employment or self-employment of persons with disabilities (in the private sector) enables the employer, that is, the disabled person, the right to financial stimulus, which is reflected in the initial means for equipping the workplace where the disabled person will work, or for adjusting the workplace; - Reimbursement of paid contributions is the most important stimulus provided for by this Law, since the return of the contribution represents the continuous receipt of the employer, that is, persons with disabilities, in a significant amount of all the paid compulsory contributions on the salaries of persons with disabilities; LAW ON PROFESSIONAL REHABILITATION AND EMPLOYMENT OF PERSONS WITH DISABILITIES IN FEDERATION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA The company that employs people with disabilities under the general conditions, besides the money stimulus, among other things, has an additional benefit in the form of financial savings, because by employing a person with disability, they are released from the obligation to pay a special contribution to the Fund for the person they recruited. Also, companies that employ people with disabilities under special conditions in addition to the money stimulus, among other things,are provided with a compensation for paid taxes and contributions to the salaries of the person they have recruited. The amount of money stimulus for each request is determined by the fact that for each person employed or self-employed, the basic amount of money stimulus ,determined by the decision on announcing a public call, increases according to the following criteria and criteria for a certain amount: a) For a person with a degree of disability of 70% - for 10% b) For a person with a degree of disability of 80% - for 20% c) For a person with a degree of disability of 90% - for 30%; d) For a person with a degree of disability of 100% - for 40%; e) For persons with disabilities who receive the right to assistance and care by another person - by 10%. f) For employers who, on a public call, employ a person with disabilities for an indefinite period, the amount of money stimulus is increased by 50% in relation to the amount that would have been made to employ the same person for a fixed period of time. Prerequisites for visually impaired people (physiotherapists) to be competitive in the open labor market are: -Well-developed psycho-motor abilities necessary for performing all kinds of therapy, putting emphasis on massages. Patience-because the results of physical therapy are seen only after a diligent and persistent work with the patient. They are able to provide support and encourage active participation, especially when a patient gives up and wants to give up because he finds it too difficult to continue or because he is depressed. During their practical work classes, they acquired adequate knowledge in order to recognize the patient's reactions and needs, so that they can adequately adjust the goals of the therapy and the way and the rhythm of work. Communication skills and the ability to understand the patient's situation are prerequisites for creating a trust relationship and conveying convincing messages about the importance and effectiveness of the therapy.- Throughout the educational process, they simultaneously go through various formal and informal trainings in order to acquire socially acceptable forms of communication,

109

which does not distinguish them from the environment in which they act as employees on a daily basis;- Past practice shows that blind and visually impaired people as employees work very well in those areas where there is at least a minimum of tolerance and where there are good interpersonal relationships. Prerequisites to be fulfilled by an employer to allow a person with visual impairment (physiotherapist) to be competitive and equal in the open labor market are: -The employer must enable the person with visual impairment adequate working conditions- The workplace should be adequately adapted to the needs of each blind / visually impaired employee in order for them to be completely efficient at work- All appliances and work tools must be custom-marked in the Braille, an enlarged black press, and an audio output.- Modern computer technology, with built-in voice software, provides enough opportunities to facilitate communication between employees, especially with regard to the maintenance of professional medical documentation.- Some devices that are used in the physical therapy process can be further adapted to allow blind and visually impaired people to perform individual work tasks equally.- It is necessary for visually impaired people to acquire the necessary types of optical aids.- In order to overcome any obstacle, a blind / visually impaired person should be familiarised with the work area, the layout of the rooms, the place where the individual appliances are stored. This requires a lot of exercise and effort of both blind/virtually impaired people and other employees.

5. CONCLUSION An increasing number of people with visual impairments who have completed high school education as a physiotherapeutic technician hopes and finds a perspective in a given occupation. Therefore, these are some suggestions and recommendations in order to help people with visual impairments to be equally competitive in the open labor market : - Increasing the awareness of employers about adaptive equipment, such as screen readers, software, Braille printer, that allows blind and visually impaired employees to use standard techniques, work-related instructions, etc .;- Provide an opportunity for a person with visual impairment to practically demonstrate acquired knowledge and not limit their work to only individual types of therapy. Persons with visual impairments, who are employed as physiotherapists, are in most cases not able to choose to work on all segments and therapies conducted within kinesitherapy. The emphasis is placed on massage, which consequently limits the person to give her the opportunity to show the acquired practical and theoretical knowledge during the process of education.- Throughout the process of adaptation to a new workplace and environment, the person with visual impairment should have adequate professional support from a special educator and rehabilitator who will actively work with such a person to remove all barriers that the person meets (architectural, emotional, social barriers);- Work to raise awareness of working staff who is in direct contact with a person with visual impairment. The working collective must be aware of how they can provide the person with visual impairment with adequate assistance without simultaneously injuring his feelings. To the blind and visually impaired, due to their condition, it

110

sometimes takes much more time to master architectural-technical barriers, adapt to the new situation, etc .;- Increasing the awareness of employers that, when hiring visually impaired people, they have legal rights to obtain numerous benefits that are a form of assistance for both the person himself/herself and the institution.

111