İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

Bağlanma ve Sosyal Beynin Gelişimi

Louis COZOLINO

Çeviri:

Mirel Benveniste

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 135

İnsan İlişkilerinin Nörobilimi

Louis COZOLINO

Özgün adı: The Neuroscience of Human Relationships

Copyright © 2006 by Louis Cozolino

First published in the United States by W.W.Norton & Company, Inc.

Türkçe yayın hakları Psikoterapi Enstitüsü’ne aittir.

ISBN 978-605-4817-22-1

Birinci baskı: Mayıs 2014

Editör: Tahir Özakkaş

Çeviri: Mirel Benveniste

Yayıma hazırlayan: Menekşe Arık & Sevgi Akkoyun

Baskı: Acar Matbaacılık Prom. ve Yayın. San. ve Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu Fatih Sanayi Sitesi No:12/243 Zeytinburnu - İstanbul

Tel: 0212 613 40 41

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK ORG. VE

DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No:285

Darıca-KOCAELİ

Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 5345

Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBUL

Tel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

Bağlanma ve Sosyal Beynin Gelişimi

Louis COZOLINO

Editör:

Uz. Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Çeviri:

Mirel Benveniste

iv

v

SUNUŞ

sikoterapi Enstitüsü olarak, öncelikle ruh sağlığı profesyo-

nellerinin ya da ruh sağlığı ile ilgilenen kişilerin ihtiyaç

duyacağı teorik bilgileri ve pratik/uygulamaya yönelik de-

neyimleri paylaşan özgün ve çeviri yayınlar ile literatüre katkıda

bulunmayı hedefliyoruz. Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları,

Psikoterapi Enstitüsü’nün çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen

atölye çalışmaları, uluslararası konferanslar ve dünya literatürün-

den seçkileri içermektedir.

Beyin, sosyal bir organizmadır; anneyle, aileyle, maddi ve sos-

yal çevreyle kurulan etkileşimler yoluyla büyür ve gelişir. Özellik-

le çocukluk ve ergenlik deneyimlerinin beynin şekillenmesi üze-

rindeki etkisi son derece karmaşıktır; Prof. Cozolino, sosyal geli-

şim sürecinin arkasında yatan beyin mekanizmalarını muhteşem

bir sadelikle gözler önüne sermeyi başarmıştır. Bölüm aralarına

serpiştirilmiş vaka örneklerinde bütün o bilimsel açıklamaların

ete kemiğe büründüğü insan hikâyeleri kalbinizde iz bırakmadan

geçmeyecektir.

Konuya ilgi duyan okuyucuların yanı sıra klinisyenler, psikote-

rapistler ve araştırmacılar için başvuru kitabı niteliği taşıyan bu

yayını sizlerle buluşturmaktan kıvanç duyarız.

Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı

P

vi

vii

Eşim Susan’a

sevgi ve şükranla

viii

ix

İ Ç İ N D E K İ L E R

T E Ş E K K Ü R .............................................................................. xi

I. KISIM SOSYAL NÖROBİLİMİN DOĞUŞU

Giriş Ben-Beni-Benim ................................................................... 3

Bölüm 1 Sosyal Beyin ................................................................................ 12

Bölüm 2 Evrimleşen Beyin ........................................................................ 26

II. KISIM SOSYAL BEYNİN YAPILARI VE İŞLEVLERİ

Bölüm 3 Gelişen Beyin .............................................................................. 45

Bölüm 4 Sosyal Beyin: Küçük Bir Taslak .................................................... 61

Bölüm 5 Sosyal ve Duygusal İşlevlerin Yarımkürelere Dağılımı ................ 81

III. KISIM SOSYAL SİNAPS KÖPRÜSÜ

Bölüm 6 Deneyime Bağlı Beyin Esnekliği .................................................. 99

Bölüm 7 Refleksler ve İçgüdüler: Bağlanmaya Hızlı Bir Başlangıç ........... 119

Bölüm 8 Aşka Aşık................................................................................... 141

Bölüm 9 Örtülü Sosyal Bellek.................................................................. 159

Bölüm 10 Bağlanma Şekilleri .................................................................. 174

x

IV. KISIM SOSYAL GÖZ: YÜZLERİN DİLİ

Bölüm 11 Göz Göze ................................................................................. 193

Bölüm 12 İnsan Yüzlerini Okumak .......................................................... 213

Bölüm 13 Taklit ve Ayna Nöronlar: Maymun Gördüğünü Yapar ............ 235

Bölüm 14 Rezonans, Uyumlanma ve Empati .......................................... 252

V. KISIM SOSYAL BEYİN BOZUKLUKLARI

Bölüm 15 Çocuklukta Yaşanan Stresin Etkileri ........................................ 269

Bölüm 16 İlişki Travması ......................................................................... 290

Bölüm 17 Sosyal Fobi: Başkaları Korkuyu Tetikleyince ........................... 306

Bölüm 18 Borderline Kişilik Bozukluğu: Bağlanma Başarısız Olunca ....... 327

Bölüm 19 Psikopati: Antisosyal Beyin ..................................................... 345

Bölüm 20 Otizm: Asosyal Beyin .............................................................. 360

VI. KISIM SOSYAL NÖRAL ESNEKLİK

Bölüm 21 Nöronlardan Öykülere ............................................................ 377

Bölüm 22 Şifa Veren İlişkiler ................................................................... 400

Bölüm 23 Sosyal Beyin ve Grup Zihniyeti................................................ 419

KAYNAKLAR .............................................................................. 441

T E Ş E K K Ü R

itap yazmak tek kişilik bir iş değil. Bir kitabın hayata geçi-

rilmesi için çeşitli yerlere dağılmış farklı insanlardan olu-

şan bir kabile gerekiyor. Öncelikle kabilenin şefi olan edi-

törüm Deborah Malmud’a ve W W Norton Professional Books

yayınevindeki ekibine bu süreçteki yardımları, rehberlikleri ve

sabırları için teşekkür etmek istiyorum. Özellikle hoşgörülü ve

nazik kişiliğiyle her an önerilerde bulunup danışmanlık yapmaya

hazır olan Andrea Costella’ya ayrıca teşekkürler.

Pepperdine Üniversitesi’nden birçok arkadaşım ve meslekta-

şım bu projenin gerçekleştirilmesinde bana destek olup cesaret

verdiler. Robin Aulger, John Baker, Bob deMayo, Monica Nichel-

son, Ed Shafranske, Tylor Vu ve Margaret Weber’e yıllar boyunca

her gün çalışmama bulundukları sayısız katkılar için teşekkür

ederim. Ayrıca araştırma asistanlarım Melissa Flannigan, Olivia

Hannon, Sharon Hirose ve Susan Sprokay’a da çalışkanlıkları, iş-

lerine bağlılıkları ve ilgi çekici, zorlayıcı, ilham verici ve bazen de

oldukça sıkıcı olan projelerde azimle çalıştıkları için minnetle te-

şekkür ediyorum. Bu metin Pepperdine Üniversitesi’nin en başarı-

lı üyelerinden Brace Singer, Shannon Calde ve Rebekka

Helford’un sanatsal editörlüğünden de büyük ölçüde faydalandı.

K

xii

Otis Tasarım Okulu’ndan Linda Hudson ve Christopher War-

ner’a kitapta kullanılan çizimlerle ilgili yardımları için teşekkür

ederim. Ayrıca okulun öğrencisi olan iki sanatçıya, Nathan Friz-

zell (nate909@hotmail.com) ve Mototo Kamada’ya (mkamada

1965@yahoo.com) fikirlerimizi alıp kendi fikirleriyle birleştirerek

çıkardıkları mükemmel iş için çok teşekkürler. Carole Urmy’ye

kısa hikayesini kullanmama izin verdiği için, Dr. Hiromi Koba-

yashi ve Dr. Paul Whalen’e de göz morfolojisi ve amigdala akti-

vasyonuyla ilgili çalışmalarının resimlerini kullanmama izin ver-

dikleri için teşekkür etmek istiyorum.

Bilgilerini ve bilgeliklerini benimle paylaşarak ilham kaynağı

olan öğretmenlerim, meslektaşlarım ve dostlarım Alex Caldwell,

Lennart Heimer, Francine Inbinder, Brendan Maher, Michael

McGuire, David Meltzer, Hans Miller, Joe Palombo, Arnold Sche-

ibel, Allan Schore, John Schumann, Renee Schwartz, Sandy Shapi-

ro, John Watkins ve Jeff Weinberg’e saygılarımı ve teşekkürlerimi

sunuyorum. Bana, kişilerarası nörobiyoloji alanına ve hayata olan

bağlılığıyla benim için her zaman sonsuz bir cesaret ve ilham

kaynağı olan arkadaşım Daniel Siegel’e de çok teşekkür ediyorum.

Aynı şekilde sevgisi, zekası ve sınır tanımayan öğrenme şevkiyle

içsel dünyamın ayrılmaz bir parçası olan arkadaşım John Wynn’e

de teşekkürler. Hem Dan hem de John bu kitaba oldukça fazla

zaman ayırarak paha biçilmez geribildirimler tedarik ettiler.

Son 2 yıldır bu projede fedakarlık ve azimle çalışan Michelle

Walker’a özellikle teşekkür etmek istiyorum. Saplantılı nevrozu-

mun detaylarını ve günlük hayatımızda karşımıza çıkan saçma

durumları heves, güleryüz, iyilik ve hoşgörüyle karşılamayı bilen

biriyle çalışmanın değeri ölçülemez. Bu bir *mitzva ‘dır.

* Ç.N. Yahudilik’te “sevap”

I. KISIM

SOSYAL NÖROBİLİMİN

DOĞUŞU

Giriş Ben-Beni-Benim

Mucizevi olan şey şudur ki evren bir parçasını evrenin

kalanını incelemesi için yaratmıştır ve o parça

kendini incelerken kendi içsel gerçeklerinde evrenin

kalanını bulmaktadır.

—John Lilly, 1972, s. 219

nsani bilinç kapsamında kendimizi birey olarak algılarız. Çe-

şitli ilişkilerin “içinde olduğumuzu” düşünsek de, anahtar te-

rim “ben”dir. Ben ilişki kuruyorum, ben arkadaşlarımla plan

yapıyorum, ben akrabalarımla temasımı kaybetmiyorum. Dünyayı

deneyimleme şeklimiz yalıtılmış bir kendilik kavramına dayan-

maktadır, Batılı bilim dünyası da beyni bu bakış açısından ince-

lemiştir. Oysa bireyselliğe çok değer vermemize rağmen bir para-

doksun içinde yaşıyoruz çünkü hepimiz birbirimizin içsel biyolo-

jik durumlarını düzenliyoruz (DeVries ve diğ., 2003; Hofer, 1984,

1987). Birbirimize bağımlılığımızın en belirgin olduğu anlar ço-

cukluk dönemi ve yoğun sevgi ve üzüntü durumları olsa da, bu

bağ aslında varoluşumuzun ayrılmaz bir parçasıdır. Beyinlerarası

bağlantılar bir yana, insan türü olarak beyinlerimizin ne kadar

İ

4 İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

karmaşık olduğunu bile daha yeni fark etmeye başladık. Sosyal

varlıklar olarak evrimleştiğimizi ve hepimizin biyolojilerinin bir-

biriyle bağlantılı olduğunu anlamaya daha yeni başlıyoruz.

Yarım yüzyıl önce bu içgörüler, sistem kuramcılarını psikote-

rapinin odağını bireyden aileye kaydırmaya yönlendirdi. Hastanın

semptomları yeniden değerlendirilip, ailenin homeostaz [öz den-

ge] elde etmek için verdiği uğraşının bir yan ürünü olarak görül-

meye başlandı. Ama insan yaşantısını anlamak için kullanılabile-

cek en iyi referans çerçevesi aile midir? En iyi resmi yakalamak

için ailenin de ötesine mi geçmek gerekir yoksa bireye zum ya-

pılması daha mı faydalı olacaktır? Doğa Ana’ya baktığımızda bir

fikri beğendiği zaman ona bağlı kalma eğiliminde olduğunu ve

korumak istediği yapıları ve stratejileri çok sayıda karmaşıklık

katmanıyla koruduğunu görüyoruz. Bu doğruysa (ki bence öyle),

o zaman belli bir referans çerçevesine bağlı kalmayıp resme hem

yakından hem de uzaktan bakarak, yani “nöronlardan mahallele-

re” uzanarak çok şey öğrenebiliriz. Bu şekilde insan hayatını oluş-

turan birbirine örülü biyolojik, psikolojik ve sosyal süreçlerden

oluşan dokumayı çok daha iyi anlayabiliriz.

Sosyal Sinaps Gün Işığına Çıkıyor

İnsan bedenine yakından bakarsanız birbiriyle bağlantılı son

derece karmaşık katmanlar bulursunuz. Her katmanı incelediği-

nizde farklılaşıp bedenin spesifik yerlerine giden sayısız münferit

hücre (sinir sistemindeki nöronlar) olduğunu görürsünüz. Bu

hücreler sayısız şekiller alırlar, işlevsel sistemler halinde örgütle-

nirler, başka sistemlerle birleşirler ve nihayetinde bir birey yara-

tırlar. Bu süreci kolayca kabul edebiliyoruz, ama ya doğanın bi-

reysel hayvanları (insanları) tür adı verilen daha büyük bir biyolo-

Giriş 5

jik organizma oluşturacak şekilde birbirine bağlamak için aynı

stratejiyi kullandığı fikrine ne demeli?

Nöronlar birbirinden sinaps adı verilen küçük boşluklarla ayrı-

lır. Sinapslar boş alanlar değildir; ihtiva ettikleri kimyasal madde-

ler karmaşık etkileşimler yoluyla sinaptik aktarımların gerçekleş-

mesini sağlarlar. Nöronların yaşamasını, büyümesini ve deneyim-

lerle şekillenmesini sağlayan da işte bu sinaptik aktarımlardır.

Hatta aslında sinapsların dahili faaliyetleri en az nöronların için-

de olup bitenler kadar önemlidir. Nöral veya sinaptik aktarımlar

evrimleşme süreci içinde gittikçe daha kompleks hale gelen bey-

nin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gittikçe daha fazla dallanıp

budaklanmıştır.

Birbirini biyokimyasal habercilerin aktarımı vasıtasıyla aktive

edip etkileyen bu kimyasal sinyallerin, nöronların iletişim kurma-

sını sağladığını biliyoruz. Peki insanlar arasındaki iletişim de, son

derece karmaşık olmasına rağmen, temelde aynı yapı taşlarından

oluşmuyor mu? Gülümsediğimiz, el salladığımız ve merhaba de-

diğimiz zaman bu davranışlar görsel ve sesli olarak iletiliyor. Bu

elektrik ve mekanik sinyaller duyularımıza ulaşıyor, sinir sistem-

lerimizin içinde elektro-kimyasal sinyallere dönüştürülüyor ve

beynimize gönderiliyor. Elektro-kimyasal sinyaller kimyasal deği-

şimlere, elektriksel aktivasyona ve yeni davranışlara yol açıyor,

bunların gönderdiği cevap mesajları da sosyal sinapstan geçiyor.

Sosyal sinaps aramızdaki mesafedir; ayrıca aile, kabile, toplum

ve insan türü gibi daha büyük organizmalar halinde birbirimize

bağlanmamızı sağlayan ortamdır. Hayatlarımızı bu sinapsın sınır-

larında yaşadığımız ve iletişimin büyük bölümü bilinçli farkında-

lık düzeyinin altında otomatik şekilde gerçekleştiği için olup bi-

tenler bize olağan gelir, çoğunu da görmeyiz. Bu kitabın başlıca

6 İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

odak noktalarından biri sosyal sinapsı gün ışığına çıkarmak ve

birçok mekanizmasından bazılarını keşfetmektir. Bu keşif süre-

cinde insanların da nöronlar gibi birbirlerini nasıl etkinleştirdik-

lerini, nasıl bağlantı kurduklarını ve nasıl bir araya gelip ilişkiler

kurduklarını inceleyeceğiz.

Sosyal sinapsın var olma ihtimalini kabul edebiliyorsanız, belki

ikinci bir kuramsal sıçrama yapmaya da hazır olabilirsiniz. Nö-

ronlar birinci, ikinci ve üçüncü haberci sistemler adı verilen üç

adet sıralı bilgi alış-verişi düzeyine sahiptir. (1) Sinapslardan ge-

çen iletişim (2) hücrenin dahili biyokimyasını değiştirir ve (3) de-

ğişen biyokimya mRNA (haberci ribonükleik asit, proteini yeni

beyin yapılarına dönüştüren madde) ve protein sentezini etkinleş-

tirerek hücresel yapıyı değiştirir. Beyin, kişinin yaşadığı deneyim-

lere cevaben işte bu süreçler aracılığıyla değişir. Şimdi biraz daha

uzaktan bakıp bir ilişkiler matrisinin içindeki insanları incelersek,

orada da bu üç bilgi alış-verişi düzeyinin yaşanıyor olması müm-

kün olabilir mi? Başka bir deyişle, etkileşim kurduğumuz zaman

birbirimizin dahili biyolojik durumunu, dolayısıyla da beyinleri-

mizin uzun vadeli yapılanmasını etkiliyor olabilir miyiz? Ben

aramızdaki etkileşimlerin bu etkiye sahip olduğuna inanıyorum.

Keşfettiklerimi sizinle paylaşırken benim için büyüleyici olan bu

yolculukta bana eşlik edeceğinizi umuyorum.

Beynin Keşfi

Dürüst olun, beyninizi en son ne zaman düşündünüz? Arada

sırada yaşadığımız baş ağrıları da olmasa bir beynimiz olduğu ne-

redeyse hiç aklımıza gelmeyecek. İyi işleyen bir beyin görünmez-

dir; herhalde bu yüzden tarihin bu noktasında gezegenlerin hare-

ketleri hakkında beynimizin nasıl çalıştığından daha fazla bilgi

sahibiyiz. Hatta yüz yıl kadar önce anatomi uzmanlarıyla hekim-

Giriş 7

ler bilincin kalpte olduğuna, beynin de geçen kanı soğutarak bir

nevi vücut kliması işlevi gördüğüne inanıyorlardı.

Beyni incelemek çeşitli coğrafi özelliklere, kültürlere ve gele-

neklere sahip büyük ve eski bir ülkeyi keşfetmek gibidir. Beyinle-

rimiz basit neden-sonuç ilişkilerinin ve anatomik sınırların ötesi-

ne geçmektedir ; karmaşık kültürler gibi, beyindeki etkileşimlerin

büyük bölümü de neredeyse görünmez olacak kadar ince ve örtü-

lüdür. Bir kültürü anlamak için içine girmek, çok önemli olabile-

cek küçük ipuçlarını görebilmek gerekir. Kasaba meydanındaki

küçük bir bakışmada bile iki kişinin veya iki ülkenin hikayesi saklı

olabilir. İnsan beyninin derinliği bilimcilerin şu ana kadar karşı-

laştığı her şeyden daha karmaşıktır. Üstelik her beynin kendine

özgü ve benzersiz olması da bu karmaşıklığı arttırmaktadır; bey-

nimiz kendimize özgü uzun ve dolambaçlı evrimsel tarihimizle,

hayatımız boyunca yaşadığımız milyonlarca beyin şekillendirici

kişisel deneyimin birleşiminin ürünüdür.

Münferit nöronlardan karmaşık eko-sistemlere kadar bütün

yaşayan sistemler gibi beynimiz de hayatta kalabilmek için başka-

larıyla etkileşim kurmaya muhtaçtır. Beyinler hayatta kalabilmek,

büyümek ve sağlıklı olmak için bakıcılardan ve sevilen insanlar-

dan oluşan bir yapıya bağımlıdır. Öyleyse bildiklerimizden başla-

yalım: Beyin, yapılarını başkalarıyla kurduğu etkileşimler aracılı-

ğıyla inşa eden bir uyumlanma organıdır. Bu durumda belki de bir

beynimiz olduğunu unutmamız daha faydalı olacaktır çünkü bu

yolculuğun hikayesini yazmak için ilk cümlemiz Münferit beyin

yoktur olmalıdır.

Beyinlerimiz deneyimle genetik arasındaki o esrarengiz ara-

yüzde oluşur; bu arayüzde doğayla bakım birleşir (Crabbe & Phil-

lips, 2003; LeDoux, 2003). Genler önce beynin örgütlenmesi için

8 İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

bir şablon işlevi görerek kritik ve hassas dönemleri tetiklerler;

daha sonraysa yaşadığımız deneyimlerin genetik yazılımını dü-

zenlerler. Şablon ve gen yazılımının biyokimyasal simyası saye-

sinde deneyimler bedenlenir, sevgi somutlaşır ve kültürler bir

gruptan diğerine aktarılarak sürdürülür.

Beynin uyumlanma konusunda bu kadar uzman olması hem

iyi hem de kötüdür. İyi tarafı, beklenmedik zorluklarla karşılaştı-

ğımızda beynimizin yeni duruma uyum sağlayıp hayatta kalması

ihtimalinin yüksek olmasıdır. Yeterince-iyi ebeveynlerle yeterin-

ce-iyi genetik programlama birleşince beynimiz bize hayatımız

boyunca faydalı olacak biçimde şekillenir. Peki ya kötü tarafı? Kö-

tü tarafı, sağlıksız ortamlara ve patolojik bakıcılara da aynı şekilde

uyum sağlayabiliyor olmamızdır. Bu kapasite travmatik bir çocuk-

luk dönemini atlatmamıza yardımcı olabilir ama hayatımızın iler-

leyen etaplarında sağlıklı bir şekilde gelişmemizi engeller. Genç

beynimizin uyum sağladığı ilk ortam ebeveynlerimiz, ilk gerçeği-

miz de onların bilinçdışı zihinleridir. Hayatın ilk birkaç yılında

beyin hızla geliştiği için erken dönemde yaşadığımız deneyimle-

rin nöral sistemlerin gelişimindeki etkisi çok büyüktür. Bu neden-

le erken dönemde yaşanan olumsuz kişilerarası deneyimler haya-

tın ilerleyen etaplarında insanların psikoterapiye ihtiyaç duyma-

sına neden olan semptomların ana kaynağını oluşturmaktadır.

Kişilerarası Nörobiyoloji

Kişilerarası nörobiyoloji beynin deneyimle şekillenen sosyal bir

organ olduğunu varsayar ve çeşitli bilim dallarında yapılan çalış-

malarla deneyime bağlı beyin esnekliğinin nasıl işlediğini veya

beynin deneyimle nasıl şekillendiğini araştırır. Kişilerarası nöro-

biyolojinin temelinde bağlanmayı şekillendiren nöral sistemlerin

araştırılması yatar; ayrıca bu sistemlerin de ilişkilerden nasıl etki-

Giriş 9

lendiği araştırılır. Nöral yapılarla deneyim arasındaki bu çift yönlü

nedensel ilişki nedeniyle, hem beyine hem de sosyal davranışa

odaklanmamız ve sürekli olarak bu ikisi arasında gidip gelmemiz

gerekmektedir.

Kişilerarası nörobiyoloji alanında beynin sosyal yapılanması ve

bağlanma ilişkilerinin rolü özellikle önemlidir; ayrıca bilimsel ve-

rilerin ebeveynliğe, psikoterapiye ve eğitime uygulanması da te-

mel odak noktalarından biridir (Siegel & Hartzel, 2003). Bu alan-

da nörobilimden ve psikolojiden elde edilen verilerin yanı sıra

psikanaliz, davranış bilimleri, karşılaştırmalı anatomi, genetik ve

evrim alanlarındaki araştırma verileri de kullanılır. Sosyal sinapsı

incelerken hikayelere ve nasıl anlatıldıklarına, göz temasına, do-

kunmaya, bağlanma örüntülerine ve beden diline bakabiliriz.

Günümüzde henüz kişilerarası nörobiyolojiyle ilgilenenler, bi-

zim gibi nörobilimsel verileri işlerini daha iyi yapmak için kulla-

nan psikoterapistler ve eğitimcilerden ibarettir (Cozolino, 2002;

Schore, 1994; Siegel, 1999). Bizler meraklı çocuklar gibi binbir so-

ru soruyoruz. Örneğin:

• Sosyal beyin hangi ağlardan oluşur?

• Beyin ilişkilerle nasıl tekrar tekrar yapılanmaktadır?

• Beyinler an-be-an etkileşimlerde birbirini nasıl düzenler?

• Ebeveynler, terapistler ve eğitimciler nöro-plastik süreçleri

nasıl etkinleştirmektedir?

• İzolasyon, stres ve travmanın sosyal beyin üzerindeki etki-

leri nelerdir?

• İlişkiler hangi süreçler vasıtasıyla zihinsel hastalıklara ne-

den olur ya da onları tedavi eder?

10 İNSAN İLİŞKİLERİNİN NÖROBİLİMİ

Bakıcılarımızın bize sunduğu bakım, fiziksel ve psikolojik açı-

dan sağlıklı olmamızı sağlarken, bu bakımın olmadığı ortamlar

hastalıkların ve zihinsel sorunların yolunu açar. Kişilerarası dene-

yimlerle biyolojik gelişim arasındaki bağlantıdan dolayı, sosyal

beynin nöral altyapısının oluştuğu erken dönemdeki bakıcı-çocuk

ilişkilerinin etkisiyle özellikle ilgileniyoruz. Ayrıca beynin hayatın

herhangi bir döneminde değişebilme kapasitesine sahip olduğunu

ve sosyal etkileşimlerin beynin düzenlenmesi, büyümesi ve sağlığı

için en önemli kaynaklardan biri olduğunu da biliyoruz. Kişilara-

rası nörobiyoloji alanında araştırma yapan bizler arkadaşlık, evli-

lik, psikoterapi gibi bütün önemli ilişkilerin nöro-plastik süreçleri

yeniden etkinleştirebildiğine ve beynin yapısını değiştirebildiğine

inanıyoruz.

Bu süreçleri düşünmeye başladığımızda ortaya birçok soru çı-

kıyor: Terapi nasıl işliyor?

Ebeveynler bebeklerinin beyninin gelişmesine yardımcı olmak

için ne yapmalıdır? Neden bazı insanlar vicdandan tamamen yok-

sunken bazıları utanç ve suçluluk duyguları altında ezilir? Neden

bazı kişiler neredeyse tüm insani etkileşimlerde terk edilme işa-

retleri görür? Beyin nasıl sağlıklı kalır ve hastalandıktan sonra

zihinsel sağlığımızı nasıl geri kazanabiliriz? Kişilerarası nörobiyo-

loji, sosyal nörobilim (Adolphs, 2003), duygusal nörobilim (Pank-

sepp, 1998) ve sosyo-fizyoloji (Adler, 2002; Gardner, 1997), biyolo-

jik ve sosyal bilimler arasında köprü kurmaya çalışan alanlardır.

Hepsinin ortak hedefi bireyleri içine doğdukları, içinde geliştikleri

ve devam ettirdikleri ilişkiler bağlamında anlamaktır.

Ebeveynler, eğitimciler ve terapistler, yani insan zihnini şekil-

lendirmekle en çok ilgilenmesi gerekenler, genellikle beyne fazla

ilgi göstermezler. Psikoterapinin bir sanat olduğunu ve beynin bu

Giriş 11

işle bir ilgisi olmadığını söyleyen terapistlerle karşılaştım. Benim

cevabımsa her sanat dalında olduğu gibi burada da malzemeleri-

mizi ve yöntemlerimizi iyi tanımanın becerilerimizi ve yapabile-

ceklerimizi pekiştireceğidir. Beyin nereden geldiğimiz, ne yapabi-

leceğimiz ve davranışlarımızın nedenleriyle ilgili bir bilgi hazine-

sidir. Kendimizi daha iyi tanıyabilmenin ve psikoterapi uygulama-

larımızı, ebeveynlik davranışlarımızı ve eğitim verme şeklimizi

iyileştirmenin sırları bu hazinenin içindedir.

Ben bir terapist olarak ilişkilerin bir insanın beynini hayatı bo-

yunca nasıl tekrar tekrar yapılandırabildiği konusuyla özellikle

ilgileniyorum. Danışanlarımla geçirdiğim onbinlerce saat bana

terapinin nasıl işlediğine dair sezgisel bir algı kazandırdı. İlgimin,

tutarlılığımın ve dikkatimin çölde rastlanan bir vaha gibi özlemle

kabul edildiğini gördüm. Mevcudiyetim entegre edilip bir güven-

lik, rehberlik ve duygusal emniyet kaynağı olarak kullanıldıkça

karşımdaki kişinin kendine güveninin ve gücünün arttığına şahit

oldum. Danışanlarımla yaptığım çalışmalar beni de değiştirdi,

bana ilham verdi ve büyümemi sağladı. Beyinlerimiz başkalarıyla

birlikte olmanın gücüyle şekillenir.