millennium development

Millennium Development GoalsCurrent Situation in Nalaikh District

First report summary

Mongoliaìîíãîë óëñûíçàñãèéí ãàçàð

Millennium Development GoalsCurrent Situation in Nalaikh districtFirst Report summary 2009

The Millennium Development Goals: Current Situation in Nalaikh district First Report Summary has been published in both Mongolian and English.

Printed by “Grand Fontaine” company with the financial support of the Poverty, MDGs Monitoring and Assessment System support (PMMS) project, UNDP, Mongolia.

Summary report compiled by: B.Myagmartseren, Coordinator of Nalaikh district project unit E.Erdenetsetseg, Expert of Nalaikh district project unit

Summary translated by: N.Munkhtuya, localization expert, PMMS project

�

CURRENT SITUATION IN NALAIKH DISTRICT’S

TABLE OF CONTENTS

General information

Nalaikh MDGs localization pilot area................................................................................4

Purpose of the Nalaikh district’s MDGs report .................................................................4

Chapter 1. The Millennium Development Goals Implementation Goal 1. Reduce poverty and hunger.................................................................4

Goal 2. Achieve universal primary education...................................................6

Goal 3. Promote gender equality and empower women..................................6

Goal 4. Reduce child mortality ........................................................................8

Goal 5. Improve maternal health......................................................................8

Goal 6. Combat STIs/HIV/AIDS and TB, reverse other diseases.....................9 Goal 7. Ensure environmental sustainability ..................................................10

Goal 9. Strenthen human rights and foster democratic governance ..............13 Chapter 2. Evaluation And Trend Analysis In Implementation Of MDGs Annexes Annex 1. List of required studies in area of MDGs ......................................16 Annex 2. MDGs implementation and availability of information ...................17 Annex 3. Nalaikh district’s Citizens’ Representatives’ Khural resolution.......19

�

MILLENNIUM DEVELOPMENT GOALS

General information

Nalaikh is one of nine districts of Ulaanbaatar city and located in 36km east of Ulaanbaatar which is forest steppe region. Average winter temperature is -20C-26C and simmer time it’s +23C+26C. Nalaikh district borders with Bayanzurkh district, Sergelen and Erdene soums of Tuv aimag. Totally population is 27000 and it is the seventh largest district by its population size. Total area is 68.7 thousand square hectars and 41.1% of its area is state special protected area. There are 6 administrative unit- khoroos and 60 thousand livestocks.

Nalaikh as a pilot district of MDGs localization initiative

Mongolia has pledged its commitment to the Millienium Declaration and defined its own Mongolia-specific Millienium Development Goals approved by its Parliament in 2005. Remarkably, Mongolia has defined and adopted , in addition to the eight common goals, the 9th MDG on “strengthening human rights and fostering democratic governance”.

In order to facilitate the MDGs implementations, UNDP CO is rendering major assistance to the district through the Poverty, MDGS Monitoring and Assessment system support project next to the Ministry of Finance of Mongolia.

In the framework of this project, the MDGs localization has been piloting in four aimags and two districts of Ulaanbaatar where Nalaikh has been selected one of these pilot locations. To support the MDGs localization initiatives at the district, the Policy committee on district MDGs was established by the Nalaikh district’s Citizens’ Representatives Khural (local parliament) resolution on January 18th, 2009. The resolution also assigned the Policy Committee to develop local level MDGs and get approval of the district CRH and to report the implementation progresses to the district CRH in every two years. Accordingly, the first report on the district MDGs has developed based on the district level baseline studies and data information.

CHAPTER 1. MDGs IMPLEMENTATION

GOAL 1. REDUCE POVERTY AND HUNGER

Target 1: Halve, between 1990 and 2015, the proportion of people whose income is below the minimum living standard

Poverty situation

In 2000, there were 13532 persons (3031 households) which is 63.1% of total population lived in poverty in Nalaikh district and it dropped to 8612 persons (2238 households) which is 34.3% in 2005, 22.36% in 2007 respectively. 44.55% of population, living in poverty is children aged between 0-15, and 50%of them is working age group and 5.5% is retired people.

Although, poverty rate in Nalaikh district was 11.8 points lower comparing to national average, its 5.4 points higher than the Ulaanbaatar city average.

Poverty rate has not reduced in Nalaikh district although number of programs and policies on poverty reduction and employment generations has been implemented by the government. Therefore, at district level poverty and unemployment reduction initiatives and livelihood support programmes needs to be integrated with people’s participation.

Skilled professionals are lacking thus, vocational training and production centers shall need to prepare the skilled workers who can convert their skills inconformity with labour market demand and life long training is needed for the unemployed graduates of 11th grades of secondary schools.

5


Target 2: Reduce by six times, between 1990 and 2015, the proportion of people who suffer from malnutrition

Prevalence of malnutrition among children under five

Prevalence of malnutrition among children under five was 28.3% in 1997 while it dropped to 1% in 2007 showing of 27.3% of dramatic drop.

Prevalence of stunting /height for age/ children under five age was 10.9% in 1997 and dropped to 1% in 2007, and proportion of wasting children under five age has decreased by 5 full points reaching at 1% in 2007.

There is a decreasing tendency in anemia among children under five age and further D and A vitamins supply coverage needs to be increased.

Vulnerable group people are mostly affected by the malnutritions. Although it is decreasing there is a high risk group in the society who can easily affected by the malnutrition due to global food supply shortage, rapid growth in food price, and low income and lack of job place

Target �: Increase employment rate of population, reduce youth unemployment rate who are newly entering to the labour market

Employment in Nalaikh district

Population of Nalaikh district reached at 26992 in 2007 and working age population takes 64.9%, economically active population takes 39.1% and employees take 38.08% of total population.

Level of labour force participation was 35.99% in 2000, and it increased by 24.2% reaching at 6.19% in 2007. Moreover, unemployment rate was 1.6% in 2006 and it increased to 2.6% in 2007 which reveals that more people started to register in employment offices. Number of unemployed rose due to sereval resons for instance: more people are registering at the employment office, number of skilled workers who can meet the employers requirements are so few, registered unemployed’s skill is low and has no working experiences, and internal migration has accelerated from the eastern aimag and accordingly level of labour force participation has risen in Nalaikh district.

By 2000, 1.06% of total population was unemployed youth aged 15-24, while it decreased to 0.3% in 2007.

Recently, number of investment projects has been plannining in area of mining, light industry and food production. Thus, an integrated programme on vocational education and training needs to be developed according to labour market demand and its tendencies.

Target �: Reduce negative effects of population concentration and migration, provide migrants with basic social services

Current situation of internal migration

18.3% out of total participants in the internal migration at Nalaikh district is those who came to to the district, 81.7% is left Nalaikh district and population has reduced by 354 persons in 2001 while in 2007, those who came to Nalaikh was 81.2% and those who left was 18.7% and number of population has increased by 461 persons. Recent years, number of migrants to Nalaikh district has increased due to increase of private sector expansion and foreign direct investment growth in construction material production sector, raw material processing entities as well as in tour camps.

Moreover, people are migrating to Nalaikh for owning the land near to Ulaanbaatar. 1/3 of the total new comers are not registered. Unregistered status limits the migrants’

possibilities to receive the basic social services. Main reason of unregisteration is loss of official ID or documents, lack of disregistration from the migrated place, financial problem,

�


wiliness to move again to other place etc. 1

Although registration has been improved comparatively, issues to provide with equal rights and possibilities to access to social services and with favourable living and working conditions for migrants are remain critical.

GOAL 2. ACHIEVE UNIVERSAL PRIMARY EDUCATION

Target 5: Provide primary education for all children by 2015

Primary education attainment

By the end of 2007, there are five secondary schools, and one primary school and two of them are private schools and four are financed by the state subsidy. There is one vocational education and training center is running its activities.

At district level, there are 238 teachers and 5315 children belong to educational sector, where 46.8% is studying at primary, 40.3% is at basic education (until 8th grade) and 12.7% is attaining a secondary education.

Net enrolment ratio in primary education

Net enrolment ratio was 147.3 in 2000 and while it decreased to 129.5 in 2007. Net enrolment ratio in Nalaikh is higher than of national and Ulaanbaatar city level, due to large number of children aged 6-7 who has enrolled at schoold in Nalaikh district.

According to the drop-out study, 80% of total dropped out children is left their school during the primary education level.

Improving enrolment rate in kindergardens plays important role in reducing the school drop-out rate. At district, 51.6% out of total children went to kindergardens in 2007. Proportion of pupils starting grade 1 who reach grade 5

Proportion of pupils starting grade 1 who reach grade 5 was 77.9% in 2000, while it increased to 110.6% in 2005 showing the total of 33.51 points increase. However, it has dropped to 71.2% in 2007, revealed 39.4 points drop comparing to 2005 level.

Between 2007 and 2008 school year, totally 101 children are dropped out of school and 71 of them are children aged 7-15.

Number of pupils studying in 1-5 grades is decreasing due to rapid drop outs. Lack of school facility, textbook and other materials are affecting negatively to the

informal education attainment activities for those who dropped out of school, illerate youth and children with disability. Literacy rate of 15-24 year-olds

Illiterate person aged 15-24 was 46 in 2000 while it dropped to 20 in 2007. In other words, literacy rate was 99.01% in 2000 while it reached at 99.68% in 2007 showing the 0.6 points increase.

Although, majority part of the local budget is allocated to educational sector /65.4% in 2007/, school environment and quality have not improved significantly. GOAL �. PROMOTE GENDER EQUALITY AND EMPOWER WOMEN

Target �: Achieve appropriate sex ratio in primary and secondary education preferably by 2009, and in all levels of education institutions no later than 2015

1 MSWL, UNFPA and PTRC, Ulaanbaatar poverty and migration, sample survey report 2004

�


Gender situation in primary and secondary education

There were 2459 male and 2755 female pupils out of total 5217 pupils and the sex ratio was 1.0 in 2000 in Nalaikh district while it dropped to 0.9 in 2006 and slightly increased to 1.02 in 2007 respectively.

As of the sex ratio in secondary education, it was 0.75 in 2007 and 0.88 in 2007 which reveals slight domination in girl’s number. According to the above mentioned statistics, sex ratio in primary education is equal however, in secondary or in high school; the proportion of girls is higher than of boys. Low proportion of boys in secondary education affects badly to the appropriate sex ratio in higher education.

Moreover, due to the intensive curriculum and shift into specialized -teachers’ instructions; during the shift to 6th grade, pupils’ attention to and interest in their studies drops down abruptly according to teachers’ observations. During this given time, attention of both teachers and parents are essential for children’s study.

There are 18 pupils dropped out of school in 2007, and 6 of them are gils which is 33.3% of total. Majority of the dropped out of school children are boys.

Actions aimed at ensuring an appropriate sex ratio in middle and higher grades, and keeping its balance sustainably is missing. School authorities, teachers and parent don’t have sufficient knowledge and understanding about the gender equality.

Target �: Ensure gender equality in wage employment

Share of women in wage employment in the non-agricultural sector

Totally 10279 persons are working in 17 different economic sectors according to 2007 in Nalaikh district. Out of total wage employees, 48.3% is women and out of total female employees, 48.5% is women who are working in non-agricultural sector.

Out of total women working in the non-agricultural sectors, 13.9% is in mining and, 12.4% is in processing industry, 26% is in whole-sale trading, 12.6% is in educational sector, and 10.5% is in health organizations, 7.2% is in public administration, defence, force and insurance sectors, and 4.8% is in transportation, telecommunications and warehouse and rest are in hospitality and service industry.

Owing to the specificness of the district economy, 29.7% of total employees in mining sector is women however, majority of employees in service industry are women.

Target 8: Increase participation of women in politics and decision making levels Participation of women in politics and decision making levels

Totally 25 representatives were elected in Citizens’ Representatives Hural of Nalaikh district in years 1992-1994 and only 12% of them were women while it increased to 25% in years 1996-2000; to 28.5% in years 2000-2004 and to 20% in years 2004-2008. In total it increased by 8% between 1992 and 2007.

There were 4 women governors out of total 6 in 1992, while it dropped by 22.3% and one woman was appointed as a governor in 2006 and 2007 respectively.

There are 4 departments in the district governor’s office, and there was one female director in years 1996-2000 and two in years 2004-2008.

There are 22 agencies in Nalaikh, and 8 of them are headed by the women directors which accounts 36.4%.

There is policy and action is missing in Nalaikh district to promote women’s participation in politics and decision making levels. Thus, it is required to develop and implement the programme on promoting the gender equality for impacting to the main public and decision makers and to build the system promoting civil society organizations’ participation and their collaborations. Further women leaders in different sectors need to be encouraged and promoted.

8


GOAL �. REDUCE CHILD MORTALITY

Target 9: Reduce by 4 times, between 1990 and 2015, the under-five mortality rate

Under-five mortality rate

Under-five mortality rate was 8.03 per every 1000 live births in 2000 and although it dropped by 1.81 promile and stood at 1.81 in 2006, and it increased again in 2007 reaching at 9.88.

Infant mortality rate

As of the infant mortality, there is a tendency of decrease. Infant mortality rate per every 1000 live births was 32.13 in 2000, and it increased to 41.83 in 2005 and dropped to 19.77 in 2007.

In 2007, totally 21 under five children’s death was registered, and death reason varies. Among the causes of death, infant disorder/pathology comprises 23.8%, diarrhea 14.3%, lung pneumonia 9.5%, burning 14.3% and other causes 38%.

Proportion of children immunized against measles

Coverage of measles immunization in Nalaikh district was 97.1% in 1993, and it rose to 99.6% in 2006, and stood at 98.9% in 2007 respectively.

Although infant mortality is decreasing significantly; the isuues such as an insufficient supply of emergency health care equipments and of recovery assistance, as well as lack of child doctors and incomplete treatment of underlying diseases are remain as an unsolved challenges.

GOAL 5. IMPROVE MATERNAL HEALTH

Target 10: Provide accss to all individualsof appropriate age to required reproductive health services and reduce by � times, between 1990 and 2015, the maternal mortality ratio

Maternal mortality ratio

Maternal mortality ratio per 100000 live births was 200.8 in 2000 and since then there has not registered any maternal mortality in Nalaikh district. But in 2007, one mother has died and maternal mortality ratio reached at 141.2 per every 100000 live births according to the estimated ratio. Nalaikh is close to Ulaanbaatar thus mothers prefer to give a birth in maternity hospitals in the city and this is a one way of explanations for low maternal mortality rate in Nalaikh. Proportion of births attended by skilled health personnel

Proportion of births attended by skilled health personnel was 97.2% in 1993, and it increased by 2 points and stood at 99.2% in 2007.

As of 2007, 81.6% of pregnant women covered by a prenatal services at early stages, with 88.5% receiving more than 6 monitoring examinations.

Further, it is required to improve prenatal services and monitoring examinations and to prevent complications during delivery, to improve knowledge of pregnant women, and to improve quality and accessibility of health services to vulnerable group mothers;

9


GOAL �. COMBAT STIs/HIV/AIDS AND TUBERCULOSIS, REVERSE OTHER DISEASES

Target 11: Limitand prevent the spread of Human Immunodefiency Virus (HIV)/Acquired ImmnuneDeficiency Syndrome (AIDS) by 2015

HIV Prevalence among pregnant women

There is no incidence of HIV/AIDS registered in Nalaikh district. However, high risk population group shall need to be tested for identifying whether there are incidences of HIV/AIDS.

There are 130 incidences of STIs registered in 1990 in Nalaikh which is 65.3 per every 10000 populations and as a result of establishing a reproductive health cabinet in 2007, 105 new cases were registered which is 39.3 cases per every 10000 populations.

Proportion of women who use contraceptive methods is lower than of Ulaanbaatar level. According to 2006 statistics, it’s by 31.2 promile lower than national level and by 26.5 promile lower than of Ulaanbaatar level.

Out of pregnant women who received prenatal monitoring examination, 91.4% was examined by HIV and syphilis tests. There are 289 syphilis incidences per every 10000 pregnant women.

Besides negative social factors affecting and increasing the incidences of STIs, many challenges need to be solved for instance: client-friendly favourable environment (keeping private secrets) has not yet created; medicines and reactives, equipments are not sufficient; lack of complete treatment supply, lack of trained specialists etc.

Target 12: Reverse the spread of tuberculosis by 2015

Prevalnce of tuberculosis

According to the statistics, 163.4 incidences in per every 100000 popualtions were registered in 1995 while it dropped to 59.4 in 2007.

Incidences of tuberculosis

By the end of 2007, 5.9% of district population has caught by the tuberculosis. An incidence of tuberculosis was 187.8 per every 100000 in 2000 and it has reached to 272.9 in 2005 however, it has decreased continuously and stood at 174.6 by the end of 2007. Prevalence of TB often increases seasonally; especially it increases in warmer months of the year. Death rates associated with tuberculosis

Death rates associated with tuberculosis was 4.8 per every 100000 popualtions and it increased to 7.8 in 2005 and dropped to 3.6 in 2007 respectively. However, this indicator is higher in Nalaikh district comparing to the national average.

Proportion of tuberculosis cases diagnosed and treated with international standard diagnostic and treatment methods (DOTS)

Since the DOTS method was introduced in 1995, TB incidences were treated and cured 100% complete means. In 2007, there were 47 incidences of TB were detected by the DOTS method and cured by 100%.

Although the prevalence of TB is decreasing year by year and there are many social negative factors are affecting to TB combating actions, for instance: socio-economic situation of the country and living standards of the population, capacity of health institutions, and people’s initiatives and knowledge on protecting their health etc.

Financing of the Programme on combating TB is scarce and participation of the ordinary

10


citizens, governmental and NGOs is not sufficient and capacity of health institutions and clinics in area of combating TB is not adequate and diagnosis and treatment equipments supply are not sufficient and citizens’ initiative to be covered by the health examination is still very low.

Target 1�: Reverse the spread of caries among children

Prevalence of caries among children aged 5-6 years

3.6% of Nalaikh district’s population is children aged 5-6. Prevalence of caries among children aged 5-6 was 79.8% in 1993, and it has rised to 80.1% in 2007.

Spread of dental caries among children is not decreasing due to increase in consumption of sweets, condensed and carbonated drinks while consumption of milk and diaries dropped steeply, consumption of low quality toothpaste. Moreover, parents don’t teach their children practicing a healthy habit washing their teeth at children’s early ages.

There is only one dental doctor is working in the district outpatient department and offering oral health medical care both for adults and children, and is not capable for conducting the prevention examination among district popualtion.

Training and advocacy works on improving oral health is not sufficient and professional consultancy service on dental health is not available and healthy food consumption is low, mothers’ knowledge on healthy way of feeding their child is not sufficient (mothers don’t know the negative impact of feeding their children by mouth to mouth) and although there is a programme, its supply is inadequate. Due to these challenges, prevalence of caries among children aged 5-6 is not decreasing. GOAL �. ENSURE ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY

Target 1�: Iintegrate and implement the principles of sustainable development into country policies and programmes, reduce air pollution in urban areas, especially in Ulaanbaatar

Proportion of forest area in Nalaikh district

Rorest area of Nalaikh district comprises 0.0018% of total district area and 0.0008% of the national territory by 2007.

Recently, old reforestation plant has been taken into utilization and 5.4 hectare land was cultivated, soil has been cleaned and 300 trees were planted. Entities are working together building greenery planting and creating forest protection zone area in Nalaikh.

Proportion of special protected area

In Nalaikh, state special protected areas covered 0.018% of total state territory and of 41.1% of the district territory and belong to Khaan Khentii State Special protected Area Administration.

Recent years, number of tourism entities and companies as well as migrants from rural areas is increasing in Nalaikh especially in Gorkhi-Terelj beautiful area, and due to their activity environment is polluted, natural beauty is deterioting, and ecological balance is at edge of danger.

Total area given to entities under the land utilization permission in the Gorkhi-Terelj protected area comprises about 227.5 hectares in other words; it is 0.2% of total area.

227.5 hectares may seem a little by number however, land utilization permission was given to over 100 entities where they all concentrated at same area in 6th khoroo of Nalaikh district.

11


Land utilization

Out of total territory of Nalaikh, 43.4% is agricultural land, 5.7% is residential area, and 1.3% is road and transportation network, 1.3% is forestry area, 0.01% is water basin, and 47.59% state special needs land.

Almost half of the district territory categorized as a state special protected area, the land under the mineral resource lisences and land for the army purposes; thus it limits the urban development policy and affects the land utilization policy negatively.

Waste management situation at the district

Nalaikh district has one solid waste deposal site, and although Ulaanbaatar Municipality owned Cleaning Service Company delivers waste collecting services for all households of Nalaikh, households often throw their waste in their vicinity causing the rubbish-heap.

Rubbish-heaps, waste, environmental pollutions badly affect to health of district population. Soil pollution and erosions

Due to mining extraction and tourism developments, and lack of pastureland, animal husbandry and livestock herding is considered not an appropriate way of livelihood business in Nalaikh.

Brick processing and coal mining sites and overcrowded sand pit sites are causing the desertifications and soil erosion. Extinction of some species/families of flora results increase in weed –covered areas and causing negative impact on people’s health.

Main cause of soil erosions and pollution is coal mining holes, mounds of earth and coal remains and waste accumulated during Nalaikh coal mining.

Holes that are used during coal mining extractions have not been land-filled thus; sudden inward collapse and incursion are all over the place, and rubbish and waste filled into the holes are increasing. Nearby soil has been washed out a lot with rain and snow water and downhill soil cracked badly. Besides the coal mining, there are 6-7 brick plants are operating their activity, removing the surrounding soil for their productions. Moreover, about 200 persons permanently extracting coal by hand every year and they might even tunneled below the railroad. There has not been done any rehabilitation work at all near mining. Air pollution

Main cause of air pollution at Nalaikh district is the dust coming from the mining site polluted soil, and rubbish waste thrown everywhere. Although Nalaikh mining has closed until today, there are 18 companies and over 100persons who has official permission extracting the coal non-technological way and they working in the old quarry.

Thus, their manual work of carrying the earth, loading and filtering the coal, explosion and blast and old rubbish-heaps are generating mass of dust in air. Thermo-plant and expansion of ger district is causing the air pollution as well. Coal consumption of ger district households is rather high, which is another air polluting factor.

Further, it needs to improve condensed fuel consumptions and full burning boiler or stove usages in the district in order to reduce the air pollution.

Target 15: Reduce the shrinking process of rivers and streams by protecting and

rehabilitating their resources

Proportion protected surface water sources

Water basin comprises 0.007% of total area of Nalaikh. In Nalaikh territory, Ulaanbaatar

12


fresh water source, Tuul River flows. Tuul outflows from Galtai bulnai, and it enriches by the Terelj, Selbe, Gachuurt and Dund rivers and flows through Ulaanbaatar city and continues further 190km and inflows to Orkhon and Selenge rivers.

Recent years, flow and water level is decreasing significantly. Increased unplanned residency near river basin, number of construction works carrying out at riverside, overcrowded tour camps, resorts, and sand quarry operations and crop planting at river side are negatively affecting to the flow and water levels.Totally there are 195 entities and companies are carrying out the construction, mining and tourism and sand quarry activities along Tuul River.

Another factor that causing Tuul river pollution is a direct disposal of water from the treatment plant into the river. Water treatment plant that has a capacity of cleaning 1450m3 water per day, however, it’s over-using its capacity and cleaning 2800m3 water per day and directly inflows into Tuul river.

Totally there are 4 rivers, 2 creeks, and one lake and 8 streams in Nalaikh and in 2007 one river, 3 streams and one natural spa has been shrunk. Number of protected and rehabilitated water sources

Besides Tuul river, some small rivers and ponds are shrinking and this will cause negatively to the surface water flows and levels as well as it may cause ecological imbalance that will badly affect to spread of both underground and surface water level. For instance, in territory of 5th khoroo, Bus Lake is shrinking rapidly last few years.

Tour base and camps are digging the underground wells for their use and this is also affecting to reduce the surface water levels and it gradually reduces the precipitation levels and rainfall.

Protecting surface water and underground water sources and reducing the shrinking process of streams and creeks by protecting and rehabilitating their resources is most essential. Target 1�: Reduce by 2015, proportion of people without sustainable access to

safe water and basic sanitation

Proportion population without access to safe drinking water sources

Nalaikh is supplied by water from Ulaanbaatar water supply lines. Over 40% of apartments in Nalaikh has built in 1950’s and they don’t have a warm water system thus residents of these apartment still live in inadequate conditions.

Today 28.99% of total population lives in an apartment which means they have access to safe drinking water. However, ger district residents use only water wells water. /take their water from the water supply points/. In 2007, there are totally 23 such water supply points. Proportion of population without access to improved sanitation facilities

Water treatment facility is very important to improve the access of population to safe drinking water sources.

Current water treatment plant has capacity of cleaning 1450 m3 water per day however, it is cleaning 2800m3 water everyday, over-using its capacity.

Recent years, people started to reside near the fresh water source wells and resort places and tour camps are built near the water sources causing negative impact to water sources. According to the law, it is prohibited anyone to reside or construct something within the 500metres from the water sources. Although, this issue has been considered at related officials and authorities until today it has not been resolved and this practice badly affecting to water quality and access to safe drinking water. Thus, Nalaikh district shall need to improve the water treatment plant and increase the population’s access to safe drinking water sources.

1�


Target 1�: Improve by 2015, the housing condition of population

Proportion of population living in houses and apartments with connections to engineering service networks

In 2000, there were 1600 households and 7300 persons which are 36.8% of total population lived in the houses and apartments with connections to engineering service networks and it decreased to 28.99% in 2007.

Recent years, population migration is on the rise and ger district area is increasing without any regulation and planning policy.

Living standards in Nalaikh is lower than of Ulaanbaatar and financial capacity to buy new apartments is accordingly weaker, thus it negatively affecting to the initiatives to build new houses in the district.

District infrastructure, particularly, heating networks are old, sanitation facilities don t meet the current requirements thus it is still very difficult to attract foreign investors, and to increase construction work in the district. Target 21. Development of new information communication technologies and

building of an information society

Number of land phones

At Nalaikh, by end of 2007, number of land phones per every 1000 population stood at 44.71 which have reduced by 22.2 profiles/promilles comparing to 2000. This change is mainly because of mobile phone operators’ service expansion.

Nalaikh district is close to Ulaanbaatar and citizens of Nalaikh can use all operators of mobile phones services, available at Ulaanbaatar.

Number of internet users

At district level several organizations open the internet centers and deliver training and advocacy services for district community. For instance: Mongolian telecommunication company Nalaikh branch, Soyol Gegeerel Children’s Development Center, Inkon Nalaikh Co.Ltd, Golomt complex school, Business Incubator Center.

Number of internet users is increasing every month, and reached at 68 by the December 2007 which is 2.5 per every 1000 population. GOAL 9. STRENGTHEN HUMAN RIGHTS AND FOSTER DEMOCTRATIC

GOVERNANCE

Target 22. Fully respect and uphold the Universal Declaration of Human Rights, ensure the freedom of media and provide the public with access to information

Child protection status

In 2007, out of total population of Nalaikh, 29% is children. There are 81 orphan children and 582 semi-orphan children in Nalaikh. There are 120 children with disability aged 0-15 and the most of them are dropped-out of school due to their disabilities. However, starting from 2007, two classes opened at the Gegeerel centre, included 32 children with disabilities who does not go to school.

Due to the poverty, unemployment and lack of permanent job places, children are often engaged with seasonal worst form of child labour particularly at the quarry mining. They often get hurt and get injured at the mining site.

1�


Attorney services for the citizens who are not able to pay

There are two attorney lawyers offering a services to all citizens of Nalaikh district and in 2007, they participated totally 92 criminal and 8 civil conviction cases as an attorney lawyer.

Out of this total case, they have offered their services to 26 citizens free of charge which is 26% of total attorney services they offered. Independence of mass media

There is only one “Nalaikh TV” that is subsidized from the local budget and two private “Buyan-Nalaikh cable TV” and “”Bolor cable TV” is running their activities at Nalaikh. As about Nalaikh TV, it broadcasts more news about the Nalaikh Governor’s office activities to district citizens then other local TVs.

According to 2007, totally 966 households use cable TVs. Through all these local TVs local people are entitled to express themselves freely and receive the feedback or responses to their claims and questions they raised via media.

Besides locally operating TVs, citizens of Nalaikh district watch nation wide broadcasting TVs such as Mongolian National TV, TV5, MN25 channel, UBS TV.

Although it’s closer to capital city and technology is improving; problems of low quality broadcasting and in- turns-broadcast of national channels still persist.

There are two FM radio stations 104.7 and 103.8 in the Nalaikh district. There are only one local newspaper “Nalaikh amidral” where it publishes the highlights ad news of the country and district Target 2�: Mainstream democratic principles and practices into life

Public perception of activities of state organizations

According to resolution No511 of the Ulaanbaatar city governor, the questionnaire has been conducted on the public perception of activities of state /gov/ organizations covering 0.5% of adults of this district in December 2007. The questionnaire has covered four different areas with 5-1 scaling evaluations: 5-excellent; 4-good; 3-satisfactory; 2-unsatisfactory; and 1-very bad.

According to the questionnaire result; the average was 3.25 in 2006; while it slightly incr1eased by 0.05% and reached at 3.30% in 2007 which means public has given a satisfactory to a public institutions’ activity2.

However, in order to increase the credibility of the questionnaire/study result, the scope of the study shall need to be enhanced and shall cover more people.

2 Төрийн алба, үйлчилгээний гүйцэтгэлийн талаар Налайх дүүргийн иргэдээс авсан санал асуулгын тайлан, 2007 он

15


Chapter 2. MDGs IMPLEMENTATION AND ITS CURRENT SITUATION AT NALAIKH DISTRICT’S

Conclusions on current situation

Based on the district’s current socio-economic situation, MDGs implementation and attainment has been assessed against 24 MDGS targets. Out of these 24 targets, attainable target was one, likely to achievable target was 29, there was not unattainable target however, there are four targets which is impossible to assess (Annex 1).

Nalaikh is implementing its district develeopement programme in the framework of the “Regional Development Management and Coordination’ law and ‘Programme on Ulaanbaatar regions development”. According to the district development programme, the district will support the tourism and trade industry where it will be providing the capital city with meat and dairy products through intensive livestock farming development using the its raw material market. Besides district has full potential to develop small and medium enterprises of the by-product production or meat processing plants using livestock raw materials that can be brought from the easterm aimags. Moerever, packing and wrapping enterprises; food and vegetable storing and processing manufacture; pig, chicken and bee-keeping farming, as well as solid intensed fuel processing plant and mining using advanced technologies shall need to established at the district to accelerating its development.

MDGs related statistic data information

In the framework of the MDGS implementation assessment work, the availability of data statistics on 24 MDGs targets at district level has been identified/ assessed.

According to this assessment, there are three targets that has good sources of information, eight targets has in avarege level, four targets categoriezed as of weak but improving- level, and sven targets are at poor level. This reveals further it needs to conduct number of studies and baseline surveys and to improve the statistical data collection methods, and accordingly to resolve financial constraints related to statistical data source improvement.

Date informations that processed from the District’s statistics department are often different from one that developed in the Ulaanbaatar city statistics Department or district health center and District education agency etc. Further the gaps in statistical data needs to eliminated and more detailed data information shall need to be processed yearly basis. In fact many data of the years of 1990-2000 has not been archived properly in Nalaikh district. Thus some administratve data, sample survey results have been used in the report after careful comparisons with district statistical departments’ data releases and sectoral administrative data.

Further, National Statistics Committee, line ministries, Ulaanbaatar city Statistics Office and other related professional institutions shall need to pay attention on improving the statistics and eliminating the gap between the data statistics.

While preparing the report, some sectoral data was lacking especially one in education, environment, and human rights areas was not available and its quality was poor, and some MDGs data was not existed in database.

1�

ANNEX

ANNEX 1. List of required survey and studies in the framework of the MDGs

Goal 1. 1.1 Population poverty study /by khoroos/

1.2 Study on mutrition of children aged 0-16 /underweight children, stunting children and wasting children /

1.3 Survey on Employment and unemployment rate among the people with disabilities

1.4 Survey on real unemployment and its reasons 1.5 Population internal migration survey 1.6 Study on the employees in informal sector 1.7 Labour maket survey of the district

Goal 2. 2.1 Study on the primary and secondary education attainment 2.2 Survey on literacy rate among citizens aged above 8 years olds

2.3 Study on the kindergarden level educations /education pre-primary education/

2.4 Survey on the school drop-outs and its underlying reasons 2.5 Evaluation on the quality of secondary education 2.6 Study on educational needs

Goal �. 3.1 Study on the gender equality understanding among the population

3.2 Study on the participation and possibility of women to be in political decision making level; study on women empowerment

3.3 Study on inequality among population especially at the workplaces Goal �.

6.1 Study on oral and dental health Goal �.

7.1 Comprehensive study on environment of Nalaikh district

7.2 Study on proportion of population without access to safe water and improved sanitation facilities

7.3 Disrtict level air pollution assessment

7.4 Soil pollution and breakages

Goal 9.

9.1 Study on Percentage of implementation/enforcement of judicial decisions

9.2 Study on Public Perception of political, economic, and financial independence of mass media

9.3 Study on public perception of activities of state organizations9.4 Study on public perception of and law enforcement institutions

9.5 Study on public perception of corruption in political organizations, judicial and law enforcement institutions

9.6 Study on state organization’s accountability, reporting, prepresenting capacity and their transparencyabout their activities

1�


ANNEX 2. MDGs implementation and availability of data information related to MDGs

Targets

Performance Availability of data information

Ach

ieve

d

Like

ly to

ach

ieve

Una

ttain

able

Impo

ssib

le to

ass

ess

Goo

d

Aver

age

Wea

k bu

t im

prov

ing

Not

ava

ilabl

e

1. 1. Halve, between 1990 and 2015, the proportion of people whose income is below the minimum living

2. Reduce by 6 times, between 1990 and 2015, the proportion of people who suffer from malnutrition

3. Increase employment rate of population, reduce youth unemployment rate who are newly entering to the labour market

4. Reduce negative effects of population concentration and migration, provide migrants with basic social services.

5. Provide primary education for all children by 2015

6. Achieve appropraite sex ratio in primary and secondary education preferably by 2009, and in all levels of education institutions no later than 2015

7. Ensure gender equality in wage employment

8. Increase participation of women in politics and desicion-making levels.

9. Reduce by 4 times, between 1990 and 2015, the under-five mortality rate

10. Provide access to all individuals of appropraite age to required reproductive health services and reduce by 4 times, between 1990 and 2015, the maternal mortality ratio

11. Limit and prevent the spread of Human Immunodefiency Virus (HIV)/ Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) by 2015

18

ANNEX

12. Reverse the spread of tuberculosis by 2015

13. Reverse the spread of caries among children

14. Integrate and implement the principles of sustainable development into country policies and programmes, reduce air pollution in urban areas, especially in Ulaanbaatar city

15. Reduce the shrinking process of rivers and streams by protecting and rehabilitating their sources

16. Reduce, by 2015, the proportion of people without sustainable access to safe drinking water and basic sanitation

17. Improve, by 2015, the housing condition of population

18. Create favourable condition for achieving MDGs through developing trade and financial system

19. Address special needs of Mongolia as a landlocked country through negotiation for favorable terms for access to the sea, improve the efficiency of transit transportation through the territories of foreign countries, and increase transit transportation through the territory of Mongolia

20. Develop a debt strategy to ensure sustainability of external and internal debts for long time, study methods applied nationally and internationally to coordinate and resolve debt issues budget and economy of Mongolia

21. Development of new information communication technologies and building of an information society

22. Fully respect and uphold the Universal Declaration of Human Rights, ensure the freedom media and provide the public with free access to information

23. Mainstream democratic principles and practices into life

24. Develop a zero-tolarance environment to corruption in all spheres of society

19


ANNEX �.

(Unofficial translation)

RESOLUTION OF PRESIDIUMS OF THE CITIZEN’S REPRESENTATIVE HURAL

OF NALAIKH DISTRICT

Date: September 09, 2008Sub: Endorsement of Millennium Development Goals of

Nalaikh districtRef No. ��

Venue: Nalaikh district

Based on paragraph “a”, section 18.1.2, article 18, Law of Administrative and Territorial Units and their Governing Bodies of Mongolia, the Presidiums of the Citizen’s Representative Hural of the District RESOLVES hereby to:

One. Assess progress of Millennium Development Goals implementation of Nalaikh

district as “Satisfactory”;

Two. Endorse Millennium Development Goals Target Indicators up to 2015 of the Nalaikh district as set in the Annex;

Three. Entrust the Governor, Sh. Enkhsaikhan, to implement Millennium Development Goals Target Indicators up to 2015 by including in action plan and to report Millennium Development Goals implementation and result to Presidiums of the Citizen’s Representative Hural every six month and year;

SPEAKER OF THE CITIZEN’S REPRESENTATIVE HURAL S. BATDORJ

20

ANNEX

Annex to the Resolution 64 of the Citizen’s Representative Hural

THE MILLENIUM DEVELOPMENT GOALS OF NALAIKH DISTRICT

GOAL ONE: REDUCE POVERTY AND HUNGER

Target 1: Halve, between 1990 and 2015, the proportion of people whose income is below the minimum living standard

Poverty headcount (percent):1990 2000 2005 2006 2007 2015

- 63.1 34.3 25.6 22.3 13.0

Poverty gap ratio (percent) 1990 2000 2005 2006 2007 2015

- 24.1 9.7 6.9 5.5 4.2

Target 2: Reduce by six times, between 1990 and 2015, the proportion of people who suffer from malnutrition

Prevalence of underweight children under age five (percent):1990 2000 2005 2006 2007 2015

28.3 (1997) 9.5 2.9 2.3 1 0.5

Prevalence of stunting /height for age/ children under age five (percent):1990 2000 2005 2006 2007 2015

10.9 (1997) 3.0 0.19 0.18 1 0.5

Prevalence of wasting /weight for height/ children under age five (percent):1990 2000 2005 2006 2007 2015

6 (1993) 4 1 1 1 0.5

Target �: Increase employment rate of population, reduce youth unemployment rate who are newly entering to the labour market

Labour force participation rate (percent):2000 2005 2006 2007 201536.0 56.1 56.3 60.2 70.0

Unemployment rate of 15-24 year-olds (percent):2000 2005 2006 2007 20156.1 1.5 2.2 2.1 2.0

Target �: Reduce negative effects of population concentration and migration, provide migrants with basic social services

Proportion of population living in urban areas without official registration:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - - - - 0.0

21


GOAL TWO: ACHIEVE UNIVERSAL PRIMARY EDUCATION

Target 5: Provide primary education for all children by 2015

Net enrolment ratio in primary education:2000 2005 2006 2007 2015147.3 127.6 129.4 129.5 100.0

Proportion of pupils starting grade 1 who reach grade 5:2000 2005 2006 2007 2015 77.1 110.6 99.4 71.8 100.0

Literacy rate of 15-24 year-olds:2000 2005 2006 2007 201599.0 99.5 99.6 99.6 100.0

GOAL THREE: PROMOTE GENDER EQUALITY AND EMPOWER WOMEN

Target �: Achieve appropriate sex ratio in primary and secondary education preferably by 2009, and in all levels of education institutions no later than 2015

Ratio of girls to boys in primary education:2000 2005 2006 2007 20151.0 1.02 0.9 1.02 1.0

Ratio of girls to boys in secondary education:2000 2005 2006 2007 20150.75 0.88 0.88 0.88 1.0

Target �: Ensure gender equality in wage employment

Share of women in wage employment in the non-agricultural sector:2000 2005 2006 2007 201553.8 48.2 46.2 48.5 50.0

Target 8: Increase participation of women in politics and decision-making levels

Proportion of seats held by women in the Citizen’s Representative Hural:1992 2000 2006 2015

12 25 20 40

Proportion of seats held by women in the Governor of Horoos:1992 2000 2006 2015

40 16.7 50 50

22

ANNEX

GOAL FOUR: REDUCE CHILD MORTALITY

Target 9: Reduce by 4 times, between 1990 and 2015, the under-five mortality rate

Under-five mortality rate (per 1000 live births):2000 2005 2006 2007 201540.1 47.8 38.1 29.6 21.0

Infant mortality rate (per 1000 live births):2000 2005 2006 2007 2015 32.1 41.8 39.9 19.7 13.3

Proportion of children immunized against measles:1990 2000 2005 2006 2007 2015

97.1% (1993) 99.6% 99.0% 99.6% 98.9% 99.8

GOAL FIVE: IMPROVE MATERNAL HEALTH

Target 10: Provide access to all individuals of appropriate age to required reproductive health services and reduce by � times, between 1990 and 2015, the maternal mortality ratio

Maternal mortality ratio (per 100,000 live births):2000 2005 2006 2007 2015200.8 0 0 141.2 0

Proportion of births attended by skilled health personnel:1990 2000 2005 2006 2007 2015

97.2 (1993) 97.1 98.5 99.3 99.2 99.9

Proportion of coverage of prenatal care service at early stages of pregnancy: 2006 2007 201575.4 81.6 100.0

Proportion of Pregnant women who receive more than 6 monitoring examinations during prenatal care service:

2006 2007 201576.02 88.5 100.0

GOAL SIX: COMBAT STIs/HIV/AIDS AND TUBERCULOSIS, REVERSE OTHER DISEASES

Target 11: Limit and prevent the spread of Human Immunodeficiency Virus (HIV)/ Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) by 2015

Proportion of HIV testing among pregnant women who covered by prenatal care service:

2007 2015Proportion of involvement in Syphilis testing 91.4 100.0Proportion of involvement in HIV testing 91.4 100.0

2�


Number of Syphilis case among pregnant women (per 10,000 women) 289 100

Target 12: Reverse the spread of tuberculosis by 2015

Prevalence of tuberculosis (per 100,000 population):1990 2000 2005 2006 2007 2015163.4 (1995) 59 170.1

(2004) - 59.4 36.0

Incidences of tuberculosis (per 100,000 population):2000 2005 2006 2007 2015187.8 272.9 199.3 174.6 87.3

Death rates associated with tuberculosis (per 100,000 population):2000 2005 2006 2007 2015 4.8 7.8 0 3.6 0

Proportion of tuberculosis cases diagnosed and treated with international standard diagnostic and treatment methods (DOTS):

2000 2005 2006 2007 2015- 100 100 100 100

Target 1�: Reverse the spread of caries among children

Prevalence of caries among children aged 5-6 years (per 100,000 children):1990

(1993) 2000 2005 2006 2007 2015

79.8 82 83.7 81 80.1 75.0

GOAL SEVEN: ENSURE ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY

Target 1�: Integrate and implement the principles of sustainable development into country policies and programmes, reduce air pollution in urban areas, especially in Ulaanbaatar city

Proportion of forest area:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - - - 0.0008 0.0001

Proportion of special protected area:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - 0.018 0.018 0.018 0.020

Target 15: Reduce the shrinking process of rivers and streams by protecting and rehabilitating their sources

Proportion of protected surface water sources:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - - - 60.0 80.0

2�

ANNEX

Number of protected and rehabilitated water sources:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - - - 1 4

Target 1�: Reduce, by 2015, the proportion of people without sustainable access to safe drinking water and basic sanitation

Proportion of population without access to safe drinking water sources:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- 6.1 6.2 7.2 7.6 0.0

Proportion of population without access to improved sanitation facilities:1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - 6.3 6.2 6.0 3.0

Target 1�: Improve, by 2015, the housing condition of population

Proportion of population living in houses and apartments with connections to engineering service networks (electricity, water, sewage and heat):

2000 2005 2006 2007 201536.08 24.09 26.92 28.99 30.0

GOAL EIGHT: DEVELOP A GLOBAL PARTNERSHIP FOR DEVELOPMENT Target 18: Create favorable condition for achieving the MDGs through developing trade and financialsystem

Target 21: Development of new information communication technologies and building of an Information Society

Telephone lines (per 1000 population):2000 2005 2006 2007 201569.01 68.97 53.97 44.71 70.0

Internet users (per 1000 population):1990 2000 2005 2006 2007 2015

- - - - 2.5 8.0

GOAL NINE: STRENGTHEN HUMAN RIGHTS AND FOSTER DEMOCRATIC GOVERNANCE

Target 22: Fully respect and uphold the Universal Declaration of Human Rights, ensure the freedom of media, and provide the public with free access to information

Percentage of implementation/enforcement of judicial decisions

Number of attorneys that provide services to citizens who are not able to pay for such services

Public perception of political, economic, and financial independence of mass media

Number of state organizations that regularly place reports of their budgets and expenditures on their websites

-

-

-

-

25


Target 2�: Mainstream democratic principles and practices into life

Public perception of activities of state organizations and law enforcement institutions Number of civil society organizations that have officially expressed their views in the process of developing and approving the state budget

Percentage of voters that have participated in nominating governors of soums and baghs

Target 2�: Develop a zero-tolerance environment to corruption in all spheres of

society

Perception of corruption in political organizations, judicial and law enforcement institutions

Public perception of corruption in public administration and public services.

-

-

-

-

-

Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóä: Íàëàéõ Ä¿¿ðãèéí ªíººãèéí Áàéäàë

Àнхны илтгэлийн хураангуй

Ìÿнганы Õөгæлийн çîрилтууд: Налайх дүүргийн өнөөгийн байдал Àнхны илтгэлийн хураангуй2009 он

“ßдуурал, ÌÕÇ-уудын хÿналт øинæилгээ, үнэлгээний тîгтîлцîîг дэìæих Н¯ÁÕÕ-ийн төсөл” -ийн дэìæлэгтэйгээр “Ãранд Ôîнтайн ÕÕÊ” -ийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв.

Èлтгэлийн хураангуйг бэлтгэсэн:

Á.Ìÿгìарцэрэн, Налайх дүүрэг дэх Төслийн нэгæийн çîхицуулагч Ý.Ýрдэнэцэцэг, Налайх дүүрэг дэх Төслийн нэгæийн эêсïåрт

Ìîнгîл хэлнээс îрчуулсан: Н.Ìөнхтуÿа, ßдуурал, ÌÕÇ-уудын хÿналт øинæилгээ, үнэлгээний тîгтîлцîîг дэìæих төслийн îрîн нутаг хариуцсан эêсïåрт

29

НÀËÀÉÕ Ä¯¯ÐÃÈÉН ªНªªÃÈÉН ÁÀÉÄÀË

АГУУЛГА

Еðºíõèé мэäээëэë

Налайх дүүрэг ÌÕÇ-уудын турøилтын төсөл хэрэгæих бîлсîн нь............30

Налайх дүүргийн ÌÕÇ-уудын хэрэгæилт анхны илтгэлийн çîрилгî..........30

Á¿ëэã 1. Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóäûí Õэðэãæèëò

Çîрилгî 1. ßдуурал, өлсгөлөнг бууруулах...............................................30

Çîрилгî 2. Áүх нийтээр анхан øатны бîлîвсрîл эçэìøих.....................32

Çîрилгî 3. Жåндåрийн тэгø байдлыг дэìæин хөгæүүлæ, øийдвэр гаргах түвøинд эìэгтэйчүүдийн îрîлцîîг нэìэгдүүлэх...................33

Çîрилгî 4. Õүүхдийн эндэгдлийг бууруулах.............................................34

Çîрилгî 5. Ýхчүүдийн эрүүл ìэндийг сайæруулах...................................35

Çîрилгî 6. Áэлгийн çаìын халдварт өвчин, Õүний дархлал хîìсдîлын вирус /ÕÄÕВ/, Äархлалын îлдìîл хîìсдîл /дîх/, Сүрьåэтэй тэìцэх, бусад өвчнийг бууруулах...........................................36

Çîрилгî 7. Áайгаль îрчны тîгтвîртîй байдлыг хангах...........................37

Çîрилгî 9. Õүний эрхийг баталгааæуулах, ардчилсан çасаглалыг хөгæүүлэх ................................................................................41

Á¿ëэã 2. ÌÕÇ-óóäûí Õэðэãæèëòèéí Íэãäсэí Үíэëãээ Õàвсðàëòóóä

Õавсралт 1. ÌÕÇ-уудын хүрээнд цааøид хийх øаардлагатай судалгаануудын æагсаалт ....................................................44

Õавсралт 2. ÌÕÇ-уудын хэрэгæилт, ìэдээллийн îлдîцын байдалд өгөх үнэлгээ...........................................................................45

Õавсралт 3. Налайх дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлын тîгтîîл...................................................................................48

�0

ÌßНÃÀНÛ ÕªÃЖËÈÉН ÇÎÐÈËТÓÓÄ

ЕрªÍÕий ÌэÄээЛэЛ

Налайх дүүрэг Óлаанбаатар хîтын åсөн дүүргийн нэг бөгөөд нийслэлээс çүүн урагø 36êì-т өвөлдөө -20С-25С хэì, çундаа +23С+26С хэìийн дундаæтай, îйт хээрийн бүсэд îрøдîг. Óлаанбаатар хîтын Áаÿнçүрх дүүрэг, Төв айìгийн Сэргэлэн, Ýрдэнэ суìтай хиллэдэг. Налайх дүүрэг нийт 27 ìÿнга гаруй хүн аìтай бөгөөд Нийслэлд хүн аìын тîîгîîрîî 7 дугаарт îрдîг алслагдсан дүүргийн нэг þì. Нийт 68.7 ìÿнган га гаçар нутагтай бөгөөд үүний 41,1 хувь нь тусгай хаìгаалалттай гаçар нутаг эçэлдэг. Çасаг çахиргааны 6 хîрîî, 60 îрчиì ìÿнган ìалтай.

Íàëàéõ ä¿¿ðэã ÌÕÇ-óóäûí òóðшèëòûí òºсºë õэðэãæèõ бîëсîí íь

Ìîнгîл Óлс Ìÿнганы Тунхаглал бîлîн øинэ ìÿнганд ÿдуурлыг бууруулах талаар Нэгдсэн ¯ндэстний байгууллагаас дэвøүүлсэн çîрилтыг дэìæиæ, ардчилсан çасаглалыг бэхæүүлэх тухай çîрилгыг нэìæ тусган, Ìîнгîл Óлсын Ìÿнганы хөгæлийн 2015 îн хүртэлх çîрилтуудыг Ìîнгîл Óлсын Èх Õурал 2005 îны 25 дугаар тîгтîîлîîр баталсан þì.

Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудыг хангах үйл аæиллагааг эрчиìæүүлэх çîрилгîîр Ìîнгîл Óлсын Сангийн ÿаìнаас хэрэгæүүлæ буй “ßдуурал, Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудын хÿналт-øинæилгээ, үнэлгээний тîгтîлцîîг бэхæүүлэх нь” турøилтын төслөөр даìæуулан Нэгдсэн ¯ндэстний Áайгууллагын Õөгæлийн Õөтөлбөрийн гаçраас ихээхэн дэìæлэг туслалцаа үçүүлæ байна. Óг төслийн хүрээнд Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудыг дүүрэг, îрîн нутагт хэрэгæүүлэхээр турøилтын æурìаар 4 айìаг, Óлаанбаатар хîтын 2 дүүргийг сîнгîн авсан дүүргүүдийн нэгэнд Налайх багтаæ, ÌÕÇ-уудыг хэрэгæүүлэх Áîдлîгын хîрîîг Налайх дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн Õурлын Тэргүүлэгчдийн 2008 îны 1 дүгээр сарын 18-ний өдрийн тîгтîîлîîр байгуулан аæиллаæ эхэлсэн. Түүнчлэн Налайх дүүргийн ÌÕÇ-уудыг тîдîрхîйлîх, Налайх дүүргийн 2008-2015 îны хөтөлбөрийг бîлîвсруулан дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн Õурлаар батлуулан хэрэгæүүлэх, биåлэлтийг 2 æил тутаìд дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн Õуралд тайлагнаæ байхыг ÌÕÇ-уудын Áîдлîгын хîрîîнд даалгасан бөгөөд үүний дагуу дүүргийн төлөв байдлын суурь судалгаанд тулгуурлан Налайх дүүргийн ÌÕÇ-уудын хэрэгæилтийн анхны илтгэлийг бîлîвсрууллаа.

ÁҮЛэГ 1. ÌЯÍГАÍЫ ÕªГЖЛийÍ ÇОриЛТУУÄЫÍ ÕэрэГЖиЛТ

ÇОриЛГО 1. ЯÄУУрАЛ, ªЛСГªЛªÍГ ÁУУрУУЛАÕ

Çîðèëò 1: Амьæèðãààíû äîîä ò¿вшíээс äîîãóóð îðëîãîòîé èðãэäèéí эзëэõ õóвь õэмæээã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä 2 äàõèí бóóðóóëàõ

Ядуурлын өнөөгийн байдал

Налайх дүүрэгт 2000 îны байдлаар аìьæиргааны дîîд түвøнээс дîîгуур îрлîгîтîй 13532 хүн (3031 өрх) байгаа нь нийт хүн аìын 63.1 хувийг эçэлæ байсан бîл 2005 îнд нийт 8612 хүн (2238 өрх) бîлæ нийт хүн аìын 34.3 хувь, 2006 îнд 25.6 хувь, 2007 îнд 22.36 хувь бîлæ тус тус буурсан байна.

Àìьæиргааны дîîд түвøнээс дîîгуур îрлîгîтîй 6342 хүний 44.5 хувийг 0-15 насны хүүхдүүд, 50 хувийг хөдөлìөрийн насныхан, 5.5 хувийг тэтгэврийн насныхан эçэлæ байна.

Õэдийгээр ÿдуурлын хаìралт 2007 îнд улсын түвøинтэй харьцуулахад 11.8 ïунêтээр дîîгуур байгаа бîлîвч Óлаанбаатарын түвøинтэй харьцуулахад 5.4 ïунêтээр өндөр үçүүлэлт þì.

Налайх дүүргийн хувьд ÿдуурлыг бууруулах, хөдөлìөр эрхлэлтийг нэìэгдүүлэх чиглэлээр төрөөс бîлîвсруулсан бîдлîгî, төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгæүүлдэг хэдий

�1


ч ÿдуурал дîрвитîй буурахгүй байна. Èйìд дүүргийн хэìæээнд ÿдуурлыг бууруулах, аæилгүйдлийг багасгах, хүн аìын аìьæиргааг дээøлүүлэх, тэдэнд дэìæлэг үçүүлэх чиглэлээр цîгц бîдлîгî, үйл аæиллагаа, îрîлцîî çайлøгүй øаардлагатай байна.

Ìэргэøсэн бîлîвсîн хүчин дутìаг, ìэргэæлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд хөрвөх чадвартай ìэргэæилтэн бэлтгэх, 11-р ангиа төгсөөд аæил, сургуульгүй байгаа çалуусыг аìьдрах ухаанд сургах çайлøгүй øаардлагатай байна.

Çîðèëò 2: Õîîë, òэæээëèéí äóòàëòàé õ¿í àмûí òîîã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

Тав хүртэлх насны хүүхдийн хîîл тэæээлийн дутлын өнөөгийн байдал Налайх дүүрэгт хүүхдийн хîîл тэæээлийн дутлыг илэрхийлэх гîл үçүүлэлт бîлîх 5 хүртэлх насны хүүхдийн тураал 1997 îнд 28.3 хувь байсан бîл 2007 îнд 1 хувьд хүрч, нийт 27.3 ïунêтээр буурсан үçүүлэлттэй байна.

5 хүртэлх насны өсөлтийн хîцрîлттîй хүүхдийн хувьд 1997 îнд 10.9 хувь байсан нь 2007 îнд 1 хувь бîлæ, нийт 9.9 ïунêтээр, 0-5 насны туранхай хүүхдийн эçлэх хувь 1993 îнд 6 хувь байсан нь 1 хувь бîлæ нийт 5 ïунêтээр тус тус буурсан.

0-5 насны хүүхдийн цус багадалт 1993 îнтîй харьцуулахад 2006 îнд 2.7 ïунêтээр нэìэгдсэн ч 2007 îнд 2.4 бîлæ буурах хандлагатай байна.

0-5 насны нийт хүүхдийн Ä аìин дэìийн хаìрагдалт 1993 îнд 3.5 хувь байсан бîл 2007 îнд 41 хувьд хүрч өссөн байна. À аìиндэìийн хаìрагдалт 2000 îны байдлаар 93 хувь байсан бîл 2003 îнд 99 хувьд хүрч, 2004 îнîîс эхлэн буурч 2007 îнд 90 хувьд хүрчээ. Èйìд цааøид Ä бîлîн À аìиндэìийн хаìрагдалтыг сайæруулах øаардлагатай байна.

Õîîл тэæээлийн дуталд нийгìийн эìçэг бүлгийн иргэд илүү өртөæ байна. Õэдийгээр хîîл тэæээлийн дутал буурч байгаа үçүүлэлттэй байгаа бîлîвч тîгтвîртîй аæлын байр байхгүй, îрлîгîгүй, дэлхий нийтээр хүнсний хîìсдîлд îрæ, өргөн хэрэглээний хүнсний бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт ÿвагдаæ байгаатай хîлбîîтîйгîîр хîîл тэæээлийн дутал нэìэгдэх эрсдэл байхыг үгүйсгэхгүй þì.

Çîðèëò �: Õ¿í àмûí õºäºëмºð эðõëэëòèéí ò¿вшèíã äээшë¿¿ëæ, õºäºëмºðèéí зàõ зээëä шèëæèæ бóé зàëóóчóóäûí àæèëã¿éäëûí ò¿вшèíã бóóðóóëàх

Налайх дүүргийн хүн амын хөдөлмөр эрхлэлтийн өнөөгийн байдал

Налайх дүүргийн нийт хүн аì 2007 îнд 26992 бîлсîн бөгөөд үүнээс хөдөлìөрийн насны хүн аì 64.9 хувийг, эдийн çасгийн идэвхитэй хүн аì 39.1 хувийг, аæиллагчид 38.08 хувийг эçэлæ байна.

Àæиллах хүчний îрîлцîîны түвøин 2000 îнд 35.99 хувь байсан бîл 2007 îнд 60.19 бîлæ, 24.2 хувиар өссөн байна. Түүнчлэн аæилгүйдлийн түвøин 2006 îнд 1.6 байсан бîл 2007 îнд 2.6 хувь бîлæ өссөн бөгөөд энэ нь аæилгүй иргэд тус хэлтэст бүртгүүлæ аæилд çуучлуулæ аæилтай бîлîх сîнирхîл өссөн, аæил îлгîгч эçдийн тавьæ байгаа øаардлагад нийцсэн ìэргэæилтэй аæилтан хîвîр, хэдий бүртгэлтэй ч ìэргэæлийн ур чадвар дîîгуур, аæлын дадлага турøлага бага, хөдөө îрîн нутгаас øилæин ирэх хөдөлгөөн нэìэгдсэн, үүнийг дагаад эдийн çасгийн идэвхитэй хүн аìын тîî эрс нэìэгдсэн çэрэг øалтгаануудтай хîлбîîтîй þì.

2000 îны байдлаар нийт хүн аìын 1.06 хувь нь 15-24 насны аæилгүйчүүд байсан бîл 2007 îнд 0.3 хувь бîлæ буурсан үçүүлэлттэй байна. Налайх дүүрэгт уул уурхай, аæ үйлдвэрлэл, хөнгөн хүнсний чиглэлээр сүүлийн æилүүдэд тîìîîхîн хөрөнгө îруулалттай îлîн аæил хийгдэхээр төлөвлөгдсөн. Èйìд ìэргэæилтэй бîлîвсîн хүчний хэрэгцээ ихсэæ байгаатай уÿлдуулан ìэргэæлийн чиг бариìæаа îлгîх чиглэлээр нэгдсэн хөтөлбөр бîлîвсруулах øаардлагатай байна.

�2


Çîðèëò �: Õ¿í àмûí òºвëºðºë, шèëæèõ õºäºëãººíòэé õîëбîãäîí ãàðч бóé сºðºã ¿зэãäëèéã бàãàсãàõ, шèëæèí сóóðьшèãчäûã íèéãмèéí сóóðь ¿éëчèëãээíä õàмðóóëàõ

Хүн амын дотоод шилжих хөдөлгөөний өнөөгийн байдал

2001 îнд нийт øилæилт хөдөлгөөнд îрîлцîгчдын 18.3 хувь нь øилæин ирæ, 81.7 хувь нь øилæин ÿвæ, дүүргийн нийт хүн аìаас 354 хүн хасагдсан бîл 2007 îны байдлаар 81.2 хувь нь гаднаас øилæин ирæ, 18.7 хувь нь øилæин ÿвæ, нийт хүн аìд 461 хүн нэìэгдсэн байна. Сүүлийн æилүүдэд Налайх дүүрэгт хувийн хэвøлийн бîлîн гадаадын хөрөнгө îруулалттай үйлдвэрийн гаçрууд, барилгын ìатåриалын үйлдвэрлэл, ìалын түүхий эдийн çах, аÿлал æуулчлалын бааçууд îлнîîр байгуулагдсан нь гаднаас øилæин ирэгсдийн тîîг нэìэгдүүлэх нөхцөл бîлсîн байна. Ìөн хîт суурин гаçартай îйр гэдэг утгаар øилæин ирэгсдийн дунд гаçар эçэìøих сîнирхîл их байна.

Шилæин ирэгсдийн 1/3 нь бүртгэлгүй байна. Áүртгэлгүй байдал нь тэдний нийгìийн суурь үйлчилгээнээс хүртэх бîлîìæийг хÿçгаарладаг. Áүртгэлгүй байгаа øалгааныг үçвэл бариìт бичиг байхгүй, îрîн нутгийн øилæүүлэггүй, санхүүгийн бîлîìæгүй, өөр гаçарлуу øилæих хүсэлтэй çэрэг îлîн асуудлууд байдаг.

Õэдийгээр бүртгэлийн үйл аæиллагааг сайæруулсан ч тэднийг нийгìийн үйлчилгээг хүртэх бîлîìæîîр тэгø хангах, тîгтвîр суурьøилтай аìьдрах, аæиллах нөхцлийг бүрдүүлэх çайлøгүй øаардлага тулгарч байна.

ÇОриЛГО 2. ÁҮÕ ÍийТээр АÍÕАÍ ШАТÍЫ ÁОЛОВСрОЛ эÇэÌШиÕ

Çîðèëò 5: 2015 îí ãэõэä б¿õ õ¿¿õäэä бàãà бîëîвсðîë îëãîõ

Бага боловсролын өнөөгийн байдал

Налайх дүүрэгт 2007 îны байдлаар ЕÁСургууль 5, бага сургууль 1 байгаагийн 4 нь улсын төсвөөс санхүүæдэг, 2 нь хувийн хэвøлийн сургуулиуд þì. Ìөн ìэргэæлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв үйл аæиллагаагаа ÿвуулæ байна.

Áîлîвсрîлын салбарт нийт 238 багø аæиллаæ, нийт 5315 хүүхэд суралцаæ байгаагийн 46.8 хувь нь бага бîлîвсрîл, 40.3 хувь нь суурь бîлîвсрîл, 12.7 хувь нь бүрэн дунд бîлîвсрîл эçэìøиæ байна.

Бага боловсролын хамран сургалт

Áага бîлîвсрîлын хаìран сургалтын цэвэр æин 2000 îнд 147.3 байсан бîл 2007 îнд 129.5 бîлæ буурсан байна. Áага бîлîвсрîлын хаìран сургалтын цэвэр æин улсын бîлîн Óлаанбаатарын түвøинтэй харьцуулахад өндөр байгаа нь бага бîлîвсрîлд хаìрагдагсдын дунд 6-7 насныхан нилээд хэìæээг эçэлæ байгаатай хîлбîîтîй þì.

Сургууль çавсардсан хүүхдүүдийн дунд судалгаа хийæ үçэхэд 80 хувь нь бага бîлîвсрîл эçэìøих ÿвцад сургууль çавсардсан байна. Сургуулийн өìнөх бîлîвсрîлд (СªÁ) хаìрагдалтыг нэìэгдүүлэх нь сургууль çавсардалтыг бууруулах нэг үндсэн хүчин çүйл þì. Äүүргийн хэìæээнд 2007 îны байдлаар хаìрагдах насны хүүхдийн 51.6 хувь нь СªÁ-д буþу цэцэрлэгт хаìрагдсан байна.

Нэгдүгээр ангид ороод тавдугаар анги хүртэл суралцагчид

Нэгдүгээр ангид îрîîд тавдугаар анги хүртэл суралцагчдын хувь 2000 îнд 77.09 байсан бîл 2005 îнд 110.6 хувь бîлæ даруй 33.51 ïунêтээр өссөн байна. Ãэтэл 2007 îнд 71.2 хувь бîлæ, 2005 îнтîй харьцуулахад 39.4 ïунêтээр буурсан үçүүлэлттэй байна.

2007-2008 îны байдлаар дүүргийн хэìæээнд сургууль çавсардсан 101 хүүхэд байгаагийн 71 хүүхэд нь 7-15 насныхан байна. 1-5-р ангид суралцагчдын тîî буурч

��


байгаагийн øалтгаан нь энэ насанд сургууль çавсардах ÿвдал элбэг байгааг харуулæ байна.

Сургууль çавсардсан хүүхэд бîлîн бичиг үсэгт тайлагдаагүй иргэдийг сургах, хөгæлийн бэрхøээлтэй хүүхдийг сургахад анги танхиì, ìатåриаллаг нөхцлийн хүрэлцээгүй байдаг нь албан бус бîлîвсрîл îлгîхîд тîдîрхîй хэìæээгээр нөлөөлæ байна.

15-24 насны залуусын бичиг үсэг тайлагдалт

15-24 насны çалуусын бичиг үсэг тайлагдалтыг авч үçвэл 2000 îнд бичиг үсэг үл ìэдэгч 46 хүн байсан бîл 2007 îнд 20 бîлæ буурсан байна. Ýнэ насны бичиг үсэгт тайлагдалтын хувь 2000 îнд 99.01 хувь байсан бîл 2007 îнд 99.68 бîлæ, 0.6 ïунêтээр өссөн байна. Õэдийгээр îрîн нутгийн төсвийн ихэнх хувийг /2007 îнд 65.4хувь/ бîлîвсрîлын салбарт çарцуулæ байгаа хэдий ч сургалтын îрчин, чанарт ахиц харагдахгүй байна.

ÇОриЛГО �. ЖЕÍÄЕрийÍ ТэГШ ÁАйÄЛЫГ ÄэÌЖиÍ ÕªГЖҮҮЛЖ, ШийÄВэр ГАрГАÕ ТҮВШиÍÄ эÌэГТэйЧҮҮÄийÍ ОрОЛЦООГ ÍэÌэГÄҮҮЛэÕ

Çîðèëò �: 2009 îí ãэõэä бàãà бîëîí äóíä бîëîвсðîë эзэмшèãчäèéí äóíä, 2015 îí ãэõэä б¿õ шàòíû бîëîвсðîëûí бàéãóóëëàãàä сóðàëцàãчäûí õ¿éсèéí зîõèсòîé õàðьцààã õàíãàõ

Бага болон ЕБС-д суралцагчдын жендерийн тэгш байдлын өнөөгийн байдал

Налайх дүүрэгт 2000 îнд нийт 5217 хүүхэд ЕÁС-д суралцаæ байсны 2459 нь эрэгтэй, 2755 эìэгтэй сурагч байсан бөгөөд бага бîлîвсрîл эçэìøсэн îхид хөвгүүдийн харьцаа 1.0 байсан бîл 2006 îнд 0.9 бîлæ буурч, 2007 îнд 1.02 бîлæ эрэгтэй сурагчийн бага çэрэг өссөн.

Ерөнхий бîлîвсрîл эçэìøиæ байгаа îхид хөвгүүдийн тîîны харьцааг авч үçвэл 2000 îнд 0.75 байсан бîл 2007 îнд 0.88 бîлæ эìэгтэй сурагчийн тîî даваìгайлсан хэвээр байна.

Äээрх ìэдээллээс үçэхэд бага бîлîвсрîл эçэìøих түвøинд эрэгтэй, эìэгтэй хүүхдийн харьцаа тэнцүү байгаа буþу дунд, ахлах ангийн сурагчдын хувьд эìэгтэйчүүд нь илүү байна. Áүрэн дунд бîлîвсрîл эçэìøиæ буй хөвгүүдийн хувь бага байгаа нь их, дээд сургуульд суралцагчдын çîхисгүй хүйсийн харьцаанд нөлөөлөх үндэс бîлæ байна.

Түүнчлэн 6-р ангид дэвøин суралцах øилæилтийн үåд сургалтын эрчиì ìууддагтай хîлбîîтîй хүүхдүүдийн идэвхи, хичээл çүтгэл багасах үçэгдэл аæиглагддаг байна. Ýнэ үåд эцэг, эхчүүд, багø сурган хүìүүæүүлэгчийн анхаарал хÿналт чухал байна.

2007 îны байдлаар сургууль çавсардсан нийт 18 хүүхдийн 6 нь эìэгтэй буþу 33.3 хувийг эçэлæ байна. ¯үнээс харахад сургууль çавсардаæ байгаа хүүхдүүдийн ихэнх нь хөвгүүд байна.

Äунд бîлîн ахлах ангийн сурагчдын хүйсийн çîхистîй харьцааг хангах, тîгтвîртîй байлгах чиглэлээр үйл аæиллагаа дутагдалтай байна. Сургуулиудын удирдлагууд бîлîн багø, сурагч, эцэг эхэд хүйсийн тэгø харьцааг хангах талаар ìэдлэг ìэдээлэл дутìаг байна.

Çîðèëò �: Цàëèíòàé àæèë эðõэëæ бàéãàà õ¿í àмûí æåíäэðèéí òэãш бàéäëûã õàíãàх

Хөдөө аж ахуйгаас бусад салбарт цалинтай ажил эрхэлж байгаа хүн амын дотор эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь

��


Налайх дүүрэгт 2007 îнд эдийн çасгийн 17 салбарт 10279 хүн аæил хөдөлìөр эрхэлæ байгаагийн 4969 нь буþу 48.3 хувь нь эìэгтэйчүүд байгаа бөгөөд øалгуур үçүүлэлтийн дагуу ÕÀÀ-гаас бусад салбарт цалинтай аæил эрхэлæ байгаа нийт 9246 хүний 4493 буþу 48.5 хувь нь эìэгтэйчүүд байна.

Ýдгээр эìэгтэйчүүдийн 13.9 хувь нь уул, уурхай îлбîрлîх үйлдвэрт, 12.4 хувь нь бîлîвсруулах үйлдвэрт, 26 хувь нь бөөний æиæиглэн худалдаанд, 12.5 хувь нь бîлîвсрîлын салбарт, 10.5 хувь нь эрүүл ìэндийн байгууллагад, 7.2 хувь нь төрийн çахиргаа, батлан хаìгаалах, албан æурìын, даатгалын салбарт, 4.8 хувь нь тээвэр хîлбîî, агуулахын аæ ахуйд үлдсэн хувь нь çîчид буудал, çîîгийн гаçар, санхүүгийн байгууллагад аæилладаг байна.

Налайх дүүргийн îнцлîгîîс øалтгаалан уул уурхайн салбарт нийт аæиллагсдын 29.7 хувь нь эìэгтэйчүүд байдаг, харин худалдаа үйлчилгээний салбарт дийлэнх нь эìэгтэйчүүд байна.

Çîðèëò 8: Уëс òºð, шèéäвэð ãàðãàõ ò¿вшèíä эмэãòэéч¿¿äèéí îðîëцîîã íэмэãä¿¿ëэõ

Óëñ òºð, øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí оðоëцооíы ºíººãèéí байдал

Äүүргийн ÈТÕ-д 1992-1994 îнд нийт 25 хүн сîнгîгдсîны 12 хувь нь, 1994-1996 îнд 28 хувь нь, 1996-2000 îнд 25 хувь нь, 2000-2004 îнд 28.5 хувь нь, 2004-2008 îнд 20 хувь нь эìэгтэй төлөөлөгч сîнгîгдîæ, 1992 îнтîй харьцуулахад 2007 îнд 8 хувиар өссөн байна. Õîрîîдын ÈТÕ-ын даргаар 2004-2008 îнд нийт 6 хүн сîнгîгдсîны 66.6 хувь нь эìэгтэй байна. Õîрîîдын çасаг даргаар 1992 îнд нийт 6 хîрîîнîîс 4 эìэгтэй дарга сîнгîгдîæ байсан бîл 2006, 2007 îнуудад тус бүр 1 эìэгтэй дарга сîнгîгдîæ, даруй 22.3 хувиар буурсан байна.

Äүүргийн ÇÄТÃаçар нийт 4 хэлтэстэйгээс 1996-2000 îнд 1 эìэгтэй, 2007 îнд 2004-2008 îнд 2 эìэгтэй дарга аæиллаæ байгаа бөгөөд 1996 îнтîй харьцуулахад 25 хувиар нэìэгдсэн үçүүлэлттэй байна.

Налайх дүүрэгт 2007 îнд 22 агåнтлаг албад үйл аæиллагаагаа ÿвуулæ байгаа бөгөөд үүний 8 буþу 36.4 хувь нь эìэгтэй даргатай байна. Налайх дүүрэгт øийдвэр гаргах түвøинд эìэгтэйчүүдийн îрîлцîîг хангах бîдлîгî, үйл аæиллагаа дутагдалтай байна. Èйìд æåндåрийн тэгø байдлыг хангах талаар дүүргийн хэìæээнд îлîн нийт бîлîн øийдвэр гаргагчдын түвøинд нөлөөллийн үйл аæиллагааны хөтөлбөр бîлîвсруулан хэрэгæүүлэх, иргэний нийгìийн байгууллагуудыг татан îрîлцуулах, дэìæих, хаìтарч аæиллах тîгтîлцîîг бүрдүүлэх, тухайн салбартаа ìанлайлагч эìэгтэйчүүдийг ураìøуулах, дэìæих, хөгæүүлэх øаардлагатай байна.

ÇОриЛГО �. ÕҮҮÕÄийÍ эÍÄэГÄЛийГ ÁУУрУУЛАÕ

Çîðèëò 9: Тàв õ¿ðòэëõ íàсíû õ¿¿õäèéí эíäэãäëèéã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшин

Налайх дүүрэгт 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл 2000 îнд 1000 аìьд төрөлт тутаìд 8.03 байсан бîл 2006 îнд 1.81 бîлæ, 6.22 ïрîìилîîр буурсан бîлîвч 2007 îнд 9.88 бîлæ 2006 îнтîй харьцуулахад 8.07 ïунêтээр өссөн байна.

�5


Нялхсын эндэгдлийн түвшин

Нÿлхсын эндэглийн хувьд сүүлийн æилүүдэд буурах хандлагатай байна. 2000 îнд нÿлхсын эндэгдлийн түвøин 1000 аìьд төрөлт тутаìд 32.13 байсан бîл 2005 îнд 41.83 бîлæ, 9.7 ïрîìилîîр өссөн бîлîвч 2007 îнд 2005 îнтîй харьцуулахад 19.77 бîлæ, 22.06 ïрîìилîîр буурсан үçүүлэлттэй байна.

Налайх дүүрэгт 2007 îнд 0-5 насны 21 хүүхэд эндсэний øалтгааныг үçвэл 23.8 хувь нь нÿрайн эìгэгийн улìаас, 14.3 хувь нь суулгалт өвчнөөр, 9.5 хувь нь ууøигны хатгалгаагаар, 14.3 хувь нь түлэгдэлтийн улìаас, 38 хувь нь бусад øалтгаанаар эндсэн байна.

Äархлаажуулалт Óлаан бурхны эсрэг ваêцинæуулалтад хаìрагдсан хүүхдийн хувь Óлаан бурхны

эсрэг ваêцинæуулалтад хаìрагдалт 1993 îнд 97.1 хувь байсан бîл 2006 îнд 99.6 бîлæ, 2.5 ïунêтээр өсч, 2007 îнд 98.9 бîлæ, 2006 îнтîй харьцуулахад 0.7 ïунêтээр буурсан үçүүлэлттэй байна.

Нÿлхсын эндэгдэл хэдийгээр буурч байгаа ч ÿаралтай туслаìæийн бîлîн сэхээн аìьдруулах арга хэìæээ авах тîнîг төхөөрөìæ хангалтгүй, хүүхдийн их эìч дутìаг, хүүхдийн суурь өвчний эрүүлæилт ìуу çэрэг îлîн тулгаìдсан асуудлууд байсаар байна.

ÇОриЛГО 5. эÕЧҮҮÄийÍ эрҮҮЛ ÌэÍÄийГ САйЖрУУЛАÕ

Çîðèëò 10: Íºõºí ¿ðæèõ¿éí эð¿¿ë мэíäèéí шààðäëàãàòàé òóсëàмæ ¿éëчèëãээã õ¿í б¿ðò õ¿ðãэæ, эõèéí эíäэãäëèéã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

Эхийн эндэгдлийн түвшин

Налайх дүүрэгт 2000 îнд эхийн эндэгдлийн түвøин 100000 аìьд төрөлт тутаìд 200.8 байсан бөгөөд 2006 îныг хүртэл эхийн эндэгдэл гараагүй байна. Õарин 2007 îнд 1 эх эндэæ, эхийн эндэгдлийн түвøин 100000 аìьд төрөлт тутаìд 141.2 бîлсîн нь 100000 аìьд төрөлтөд øилæүүлсэн тîîгîîр өндөр үçүүлэлттэй харагдаæ байна. Óлаанбаатар хîттîй îйр учраас хîтын эìнэлгүүдэд îчиæ төрөх хандлага их байгаа нь эхийн эндэгдэл бага гарахад нөлөөлдөг талтай.

Эрүүл мэндийн мэргэжлийн ажилтан эх барьсан төрөлтийн хувь

1993 îнд ìэргэæлийн аæилтан эх барьсан төрөлтийн хувь 97.2 байсан бîл 2007 îнд 99.2 хувь бîлæ, 2 ïунêтээр өссөн үçүүлэлттэй байна. 2007 îны байдлаар нийт æирэìсэн эìэгтэйчүүдийн 81.6 хувь нь æирэìсний эрт үåийн хÿналтад хаìрагдаæ, æирэìсний хÿналтанд байх хугацаандаа 88.5 хувь нь 6 бîлîн түүнээс дээø удаа үçүүлсэн байна.

Жирэìсний үåийн хÿналтыг сайæруулах, төрөхийн хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх эхийн эндэгдлийг бууруулах талаар эрүүл ìэндийн байгууллагын үйл аæиллагааны уÿлдаа хîлбîîг сайæруулах, æирэìсэн эìэгтэйчүүдийг эрүүл ìэндийн ìэдлэг ìэдээллээр хангах, øилæин ирэгсэд бîлîн эìçэг бүлгийн эхчүүдэд эрүүл ìэндийн үйлчилгээг тэгø хүртээìæтэй авах бîлîìæийг бүрдүүлэх øаардлагатай байна.

��


ÇОриЛГО �. ÁэЛГийÍ ÇАÌЫÍ ÕАЛÄВАрТ ªВЧиÍ, ÕҮÍий ÄАрÕЛАЛ ÕОÌСÄОЛЫÍ ВирУС /ÕÄÕВ/, ÄАрÕЛАЛ ОЛÄÌОЛ ÕОÌСÄОЛ /ÄОÕ/, СҮрЬЕэТэй ТэÌЦэÕ, ÁУСАÄ ªВЧÍийГ ÁУУрУУЛАÕ

Зорилт 11: 2015 он гэхэд Хүний дархлал хомсдолын вирус (ХДХВ), Дархлалын олдмол хомсдол (ДОХ) өвчний халдварыг хязгаарлах, урьдчилан сэðãèéëэõ

Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дундахь ХÄХВ-ын халдварын тархалтын байдал

Налайх дүүрэгт ÕÄÕВ, ÄÎÕ–ын тîхиîлдîл бүртгэгдээгүй байна. Ãэвч эрсдэлд өртөæ бîлîхуйц насны хүн аìыг ÕÄÕВ, ÄÎÕ-ын илрүүлэлтийн øинæилгээнд хаìруулснаар тîхиîлдîл байгаа эсэхийг тîдîрхîйлîх бîлîìæтîй þì.

Áэлгийн çаìын халдварт өвчний тîхиîлдîл 1999 îнд 130 тîхиîлдîл бүртгэгдэæ, 10000 хүн аì тутаìд 65.3 байсан бîл нөхөн үрæихүйн êабинåт аæиллуусны үр дүнд 2007 îнд 105 тîхиîлдîл бүртгэгдэæ 10000 хүн тутаìд 39.3 бîлæ буурсан байна.

Жирэìслэлтээс хаìгаалах арга хэрэгсэл хэрэглэдэг эìэгтэйчүүдийн эçлэх хувь улсын бîлîн Óлаанбаатрын үçүүлэлтээс харьцангуй бага /2006 îны байдлаар улсын түвøнээс 31.2 ïрîìилîîр, Óлаанбаатрын түвøнээс 26.5 ïрîìилîîр бага/ байна. 2007 îнд 37.9 бîлæ өìнөх îнтîй харьцуулахад 18.8 ïрîìилîîр өссөн үçүүлэлттэй байна. 2007 îнд æирэìсний хÿналтанд îрсîн эìэгтэйчүүдээс 91.4 хувь нь тэìбүүгийн øинæилгээнд 91.4 хувь нь ÕÄÕВ-ын øинæилгээнд бүрэн хаìрагдсан байна. 10000 æирэìсэн эìэгтэйд нîгдîх тэìбүүгийн өвчлөл 289 байна.

ÁÇÕª-ийг үүсгэх, ихэсгэхэд нийгìийн сөрөг хүчин çүйлүүд нөлөөлæ байгаагаас гадна эрүүл ìэндийн үйлчилгээ талаасаа өвчтөний хувийн нууцыг хадгалсан таатай îрчин бүрдээгүй, ÁÇÕª-ийг эìчлэх эì рåаêтив, тîнîг төхөөрөìæ хангалтгүй, төгс, тасралтгүй эìчилгээний хангалт дутìаг, ìэргэøсэн хүний нөөц хангалтгүй çэрэг îлîн асуудлууд тулгарч байна.

Çîðèëò 12: 2015 îíä с¿ðьåэ ºвчíèé òàðõàëòûã бóóðóóëàõ

Сүрьеэ өвчний тархалтын байдал

Сүрьåэ өвчний тархалтыг үçвэл 1995 îнд 100000 хүн тутìын 163.4 нь сүрьåэгээр өвчилсөн байсан бîл 2007 îнд 59.4 бîлæ 104 ïрîìилîîр буурсан байна.

Сүрьеэгийн өвчлөлийн түвшин

2007 îны байдлаар нийт хүн аìын 5.9 хувь сүрьåэ өвчнөөр өвчилсөн байна. Сүрьåэгийн өвчлөлийн түвøин 2000 îнд 100000 хүн аì тутаìд 187.8, 2005 îнд 272.9 бîлæ 85.1 ïрîìилîîр нэìэгдсэн бîлîвч сүүлийн 2 æилд тîгтìîл буурсаар 174.6 бîлсîн байна. Ãэвч улирлын чанартай ихэсдэг байсан сүрьåэгийн өвчлөл дулааны улиралд ч ихсэх тîхиîлдîл гарч байна.

Сүрьеэгээс шалтгаалсан нас баралт

Сүрьåэгээс øалтгаалсан нас баралт 2000 îнд 100000 хүн аì тутаìд 4.8 байсар бîл 2005 îнд 7.8 бîлæ өссөн бîлîвч 2007 îнд 3.6 бîлæ буурсан байна. Ãэвч энэ үçүүлэлт нь улсын дундаæтай харьцуулахад өндөр байна.

Îнîøилгîî, эìчилгээний îлîн улсын стандартын хүрээнд сүрьåэг илрүүлæ, эìчилсэн тîхиîлдлын хувь

1995 îнîîс хîйø îнîøилгîî эìчилгээний îлîн улсын стандартыг аøиглан æил бүр илрүүлсэн сүрьåэгийн тîхиîлдлуудыг бîгинî хугацаанд эìчилæ, 100 хувь эдгэрүүлсэн байна. 2007 îны байдлаар 47 сүрьåэгийн өвчлөл тîхиîлдлыг îнîøилгîî, эìчилгээний îлîн

��


улсын стандартын хүрээнд илрүүлæ, 100 хувь эìчилсэн байна.Сүрьåэ өвчний өвчлөлийн түвøин æилээс æилд буурч байгаа хэдий ч сүрьåэ

өвчинтэй тэìцэхэд нийгìийн бîлîн эдийн çасаг хүн аìын аìьæиргааны түвøин, эрүүл ìэндийн байгууллагын чадавхи, ард иргэдийн идэвхи санаачлага талаас нөлөөлөх сөрөг хүчин çүйлүүд их байна.

Áүх нийтээрээ сүрьåэ өвчинтэй тэìцэх хөтөлбөрийн санхүүæилт дутìаг, энэхүү үйл аæиллагаанд иргэд, төрийн бîлîн бусад байгууллагуудын îрîлцîî хангалтгүй, энэ чиглэлийн үйл аæиллагаа ÿвуулдаг эìнэлгийн хүчин чадал дутìаг, îнîøилгîî эìчилгээний тîнîг төхөөрөìæүүдийн хангалт ìуу, иргэд сайн дураар үçлэгт хаìрагдах идэвхи сул байна.

Çîðèëò 1�: Õ¿¿õäèéí ш¿ä цîîðîõ ºвчíèé òàðõàëòûã бóóðóóëàõ

5-6 настай хүүхдийн шүд цоорох өвчний тархалт

Налайх дүүргийн нийт хүн аìын 3.6 хувийг 5-6 насны хүүхэд эçэлæ байна. 5-6 насны хүүхдийн øүд цîîрîх өвчний тархалт 1993 îны байдлаар 79.8 хувь байсан бîл 2007 îнд 80.1 бîлæ 0.3 ïунêтээр өссөн байна.

Шүдний өвчлөл буурахгүй байгаагийн øалтгаан нь хэт их чихэрлэг хîîл хүнс, ундааны хэрэглээ ихэссэн, цагаан идээний хэрэглээ багассан, øаардлага хангаагүй îî хэрэглэдэг бîлсîн, хүүхдийг багаас нь øүдээ угаах хэвøилд сургаддаггүй çэрэг îлîн øалтгаанууд байна.

Äүүргийн аìбулатîрит насанд хүрэгчид бîлîн хүүхдийн øүдний ìэргэæлийн çөвхөн 1 эìч аæиллаæ байгаа нь бүх хүн аìд чиглэсэн үйлчилгээ үçүүлэх, урьдчилан сэргийлэх үçлэг ÿвуулах бîлîìæгүй байна.

Àìны хөндийн эрүүл ìэндийг сайæруулах, сургалт сурталчилгааны аæил дутагдалтай, ìэргэæлийн çөвлөгөө дутìаг, эìчийн îрîн тîî дутìаг, øүд цîîрîхîд нөлөөлөх хîîл хүнсний хэрэглээний хÿналт сул, эхчүүдийн хүүхдээ аìаараа хîîллîхын сөрөг үр дагаварын талаарх îйлгîлт ìэдлэг сул, хөтөлбөр хэрэгæүүлдэг бîлîвч эì, ìатåриал хангалтгүй байдгаас хүүхдийн øүдний өвчлөл буурахгүй байна.

ÇОриЛГО �. ÁАйГАЛЬ ОрЧÍЫ ТОГТВОрТОй ÁАйÄЛЫГ ÕАÍГАÕ

Çîðèëò 1�: Тîãòвîðòîé õºãæëèéí зàðчмûã óëсûí õºãæëèéí бîäëîãî, õºòºëбºðò òóсãàí õэðэãæ¿¿ëæ, õîò сóóðèí, ÿëàíãóÿà Уëààíбààòàð õîòûí àãààðûã цэвэðш¿¿ëэõ

Налайх дүүргийн ойгоор бүрхэгдсэн талбайн эзлэх хувь

Налайх дүүрэгт îрøих îйгîîр бүрхэгдсэн талбай 2007 îны байдлаар улсын нийт гаçар нутгийн 0.0008 хувийг, дүүргийн нийт гаçар нутгийн 0.0018 хувийг тус тус эçэлæ байна.

Õуучин аæиллаæ байсан ìîд үрæүүлгийн талбайг дахин аøиглахаар бîлæ, 5.4 га гаçрыг хагалæ, хөрсний цэвэрлэгээ хийæ, эхний ээлæинд 300 øирхэг саваа тîд тарьсан. Нîгîîн байгуулаìæ, îйн бүс хаìгаалах талаар хîлбîгдîх байгууллага аæ ахуйн нэгæүүдтэй хаìтран аæиллаæ байна. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн эзлэх хувь

Налайх дүүргийн нутаг дэвсгэрт îрøих тусгай хаìгаалалттай гаçар нутгийн хэìæээ 2007 îнд улсын нийт гаçар нутгийн 0.018 хувийг, дүүргийн нийт гаçар нутгийн 41.1 хувийг эçэлдэг бөгөөд Тусгай хаìгаалалттай Õан Õэнтийн дархан цааçат гаçрын çахиргаанд харъÿалагддаг.

Ãîрхи-Тэрэлæийн үçэсгэлэнт гаçарт сүүлийн æилүүдэд аÿлал æуулчлалын үйл аæиллагаа эрхэлдэг ÀÀН байгууллагууд, иргэд, хөдөө îрîн нутгаас øилæин ирэгсэд

�8


ихэсч, тэдний çариì үйл аæиллагаанаас бîлæ байгаль îрчин бîхирдîх, унаган төрхөө алдах, эêîлîгийн тэнцвэрт байдал алдагдахад хүрээд байна.

Ãîрхи-Тэрэлæийн цîгцîлбîр гаçарт гаçар аøиглах çөвøөөрөл авсан ÀÀН байгууллагын аøиглалтын нийт талбай 227.5 га буþу хÿçгаарлалтын бүсийн 0.2 хувийг эçэлæ байгаа нь бага тîî ìэт бîлîвч øалгалт хийæ үçэхэд Налайх дүүргийн 6-р хîрîîнîîс урагø төв çаì дагуу 100 ÀÀНэгæид нэг дîр төвлөрүүлэн гаçар îлгîлт хийсэн байна.

Гàзàð àшèãëàëòûí ºíººãèéí бàéäàë

Налайх дүүргийн нийт гаçар нутгийн 43.4 хувийг хөдөө аæ ахуйн гаçар, 5.7 хувийг хîт тîсгîн бусад суурины гаçар, 1.3 хувийг çаì øугаì сүлæээний гаçар, 1.3 хувийг îйн сан бүхий гаçар, 0.01 хувийг усны сан бүхий гаçар, 47.59 хувийг улсын тусгай хэрэгцээний гаçар тус тус эçэлдэг.

Äүүргийн гаçар нутгийн 50 øахаì хувийг тусгай хэрэгцээний /тусгай хаìгаалалттай гаçар, аøигт ìалтìалын лицåнçээр îлгîгдсîн гаçар, цэргийн çîриулалттай гаçар çэрэг/ эçэлдэг нь дүүргийн хîт төлөвлөлтийн бîдлîгыг хÿçгаарлаæ, хîт нэìæ тэлэх бîлîìæгүй бîлгîæ, дүүргийн гаçар аøиглалтын бîдлîгîд сөргөөр нөлөөлæ байна.

Äүүргийн хог хаягдлын өнөөгийн байдал

Налайх дүүргийн Тîхиæилт үйлчилгээний Нª¯Ã 2007 îнд нийт 20.9 ìÿнган ì3 хîг тээвэрлэн, 9878.0 ìÿнган ì3 автî бîлîн ÿвган хүний çаì цэвэрлэсэн нь өìнөх îнтîй харьцуулахад хîг тээвэрлэлт 97.2 хувиар, çаìын цэвэрлэгээ 98.7 дахин өссөн үçүүлэлттэй байна.

Налайх дүүрэг нь төвлөрсөн 1 хîгийн цэгтэй бөгөөд тîхиæилт үйлчилгээний Нª¯Ã-аас айл өрхийн хîгийг ачиæ тэвээрлэх үйлчилгээг үçүүлдэг хэдий ч айл өрхүүд хîгîî îйр îрчиндîî хаÿснаас хур хîг үүсдэг байна. Ýнэ нь дүүргийн тîхиæилт, ахуйн цэвэр îрчин, иргэдийн эрүүл ìэндэд ìуугаар нөлөөлæ байна. Хөрсний бохирдол эвдрэл

ªнөөдрийн байдлаар Налайх дүүрэг нь уул уурхай, аÿлал æуулчлал их хөгæснөөс ìал аæ ахуй эрхлэх бîлîìæгүй бîлæ бэлчээрийн хîìсдîл ихсэæ байна. Ìөн тîîсгî, нүүрсний уурхай, элсний êарьåрийн гаçар îлгîлт их байгаагаас гаçар нутгийн ихэнх хэсэгт цөлæилт үүсэæ хөрсний эвдрэл элэгдэл үүсээд байна. Óргаìлын çариì айìаг устаæ үгүй бîлæ øарилæ, царван гэх ìэтийн хîгийн ургаìал их ургаæ, хүн аìын эрүүл ìэндэд сөрөг нөлөө үçүүлæ байна.

Äүүргийн хэìæээнд хөрсийг эвдрэл, бîхирдîлд îруулæ байгаа гîл эх үүсвэр нь уурхайн аøиглалтын нүхнүүд, îвîîлгî øîрîî, нүүрсний үлдэгдэл хîг бîлîн îлîн салаа çаìууд байна.

Óурхайн аøиглалтын ÿвцад үүссэн нүхнүүдийг албан ¸сîîр булаагүйн улìаас хаа сайгүй нуралт, цөìрөлт үүссэн, уурхайн нүхнүүдэд хîг хаÿгдлыг ихээр хаÿдаг çэрэг нь хөрсний бîхирдлыг их хэìæээгээр нэìэгдүүлæ байна. Õур тунадасны усанд гаçрын хөрс ìаø их угаагдан гуу æалга, гаçрын хэрчигдэлд их хэìæээгээр îрсîн байна.

Óурхайн эргэн тîйрîнд 6-7 тîîсгîны үйлдвэр үйл аæиллагаа ÿвуулан хөрсийг ихээр хуулæ хаÿсан, ìөн æилд 200 øахаì иргэд хаа сайгүй хувиараа аì гарган нүүрс îлбîрлîдîг ба энэ нь төìөр çаì дîîгуур ч хөндийлөн ухсан байх ìагадлалтай бîлнî. Óурхайн îрчиìд нөхөн сэргээлт îгт хийгддэггүй.

Агаарын бохирдлын өнөөгийн байдал

Налайх дүүргийн агаар îрчныг бîхирдуулæ байгаа гîл эх үүсвэр нь уурхайн эвдрэлд îрсîн гаçар, ил çадгай хаÿсан хîгнîîс салхи øуургатай үåд дэгдэх тîîс çîнхилæ байна. Õэдийгээр Налайхын их уурхай аøиглагдахгүй байгаа бîлîвч албан

�9


¸сны çөвøөөрөлтэй 18 êîìïани, 100 гаруй иргэд тåхнîлîгийн бус аргаар хувиараа нүүрс îлбîрлîн уурхайн хуучин êарьåрт үйл аæиллагаа ÿвуулæ байна. Èйìээс øîрîî çөөх ачих, тээвэрлэх, нүүрс ачих, øигøих, уурхайн нүхний тэсэлгээ, бîлîн хуучин îвîîлгын øîрîî хийсэх çэрэг нь тîîс дэгдэх эх үүсвэр бîлæ байна. Ìөн дулааны станц, барилгаæсан талбайн салхины дээд талд øинээр гаçар îлгîæ, åрдийн галлагаатай гэр хîрîîлîл ихсэæ байгаагаас агаар îрчны бîхирдîл нэìэгдэæ байна.

Äүүргийн гэр хîрîîллын айл өрхийн түүхий нүүрсний хэрэглээ их байдаг нь агаарыг бîхирдуулагч бас нэг хүчин çүйл бîлæ байна.

Цааøид гэр хîрîîллын айл өрхийг øахìал түлø, бүрэн øаталттай çуухаар хангах çаìаар агаарын бîхирдлыг бууруулах çîрилт тавин аæиллаæ байна. Çîðèëò 15: Гîë, ãîðõèíû óсíû эõèéã õàмãààëæ, íºõºí сэðãээõ зàмààð

шèðãэëòèéã бàãàсãàõ

Хамгаалалтад авсан гол мөрний усны урсац бүрэлдэх ундрагын эхийн эзлэх хувь

Налайх дүүргийн нийт гаçар нутгийн 0.007 хувийг усны сан эçэлæ байна. Äүүргийн нутаг дэвсгэр дээгүүр Óлаанбаатар хîтын ундны усны гîл эх үүсвэр бîлсîн Туул гîл урсдаг. Туул гîл нь Ãалтай булнайн ундаргаас эх авч, урсгал нь Тэрэлæ, Сэлбэ, Ãачуурт, Äунд гîлуудаар тэæээгдэн Óлаанбаатар хîт дундуур урсан 190 гаруй êì үргэлæлэн Îрхîн, Сэлэнгэ гîлд цутгадаг байна.

Сүүлийн æилүүдэд Туул гîлын урсацын хэìæээ, усны түвøин буурч байна. Ýнэ нь Туул гîлын эх, ай сав гаçарт иргэдийн төлөвлөлтгүй суурьøилт бий бîлсîн, ÀÀН байгууллагууд барилга байгуулаìæ барьдаг, аÿлал æуулчлал, аìралтын гаçрууд бîлîн гаçар тариалангийн çîриулалтаар гаçар îлгîлтыг хийдэг, элс хайрганы êарьåруудыг үйл аæиллагаа ÿвуулдаг çэрэг îлîн сөрөг хүчин çүйлүүдийн нөлөөгөөр гîлын усны урсац, түвøин буурч байна.

ªнөөдөр Туул гîлыг даган 195 аæ ахуйн нэгæ барилга байгуулаìæ барьæ, уул уурхай, наран øарлага, аÿлал æуулчлал, элс хайргын êарьåрийн үйл аæиллагаа ÿвуулæ байна. Туул гîлыг бîхирдуулæ байгаа бас нэг хүчин çүйл бîл ус цэвэрлэх байгуулаìæийн хаÿгдал гîлын усанд хаÿгдах ÿвдал þì. Õîнîгт 1450 ì3 ус цэвэрлэх хүчин чадал бүхий цэвэрлэх байгуулаìæ нь 2800 ì3 усыг цэвэрлэæ, бîхирыг Туул гîлруу øууд хаÿдаг байна.

Налайх дүүрэгт харъÿалагдах 4 гîл, 2 гîрхи, 1 нуур, 8 булаг раøаан байдгаас 2007 îны байдлаар 1 гîл, 3 булаг, 1 раøаан øиргэсэн байна.

Õаìгаалалт барьæ тîхиæуулсан усны эх үүсвэр, булаг øандын эхийн тîî Туул гîлîîс гадна Налайхын гîл бîлîн çариì æиæиг гîл, нуур цөөрөì øиргэснээс дүүргийн нутаг дэвсгэрийн гадаргуугийн урсац хîвîрдîæ гаçрын дээрх бîлîн дîîрх цсны тархалтын çүй тîгтîц эêîлîгийн тэнцвэр алдагдаæ байна. Тухайлбал дүүргийн 5-р хîрîîны нутаг дэвсгэрт байрлах Áүс нуур сүүлийн æилүүдэд эрчиìтэй øиргэæ байна. Налайх дүүрэгт байгаа булаг øанднаас 3-р хîрîîны нутаг дэвсгэрт îлøих Àр булгийг хаìгаалалтанд авч тîхиæуулсан байна.

Àÿлал æуулчлалын бааç бîлгîн өөрсдийн хэрэгцээнд гүний худаг гаргаæ байгаагаас гадаргуугийн усны хэìæээ багассан нь цааøид бîрîî хур îрîх бîлîн цаг, агаар сөрөг нөлөө үçүүлсээр байна. Ãаçрын гадаргуйн ба гаçар дîîрхи усны нөөцийг хîìсдîл бîхирдлîîс хаìгаалах, булаг øанд, гîл гîрхийг хаìгаалах, øиргэлтээс урьдчилан сэргийлэх øаардлагатай байна.

Çîðèëò 1�: 2015 îí ãэõэä бàòàëãààò óíäíû óсíû õàíãàмæã¿é, сàéæðóóëсàí àðèóí цэвðèéí бàéãóóëàмæèä õàмðàãäààã¿é õ¿í àмûí эзëэõ õóвèéã бóóðóóëàõ

�0


Баталгаат ундны усны хангамжгүй хүн амын эзлэх хувь

Налайх дүүрэг нь Óлаанбаатар хîтын дээд эх үүсвэрийн øугаìнаас усаар хангагддаг. Îрîн сууцны байруудын 40 îрчиì хувь нь 1950-иад îнд баригдсан, 2 давхар, хэрэгцээний халуун усны систåì байхгүй учир îрøин суугчдын аìьдралын øаардлагыг хангаæ чадахгүй байна.

Äүүргийн нийт хүн аìын 28.99 хувь нь îрîн сууцанд аìьдардаг бөгөөд баталгаат ундны эх үүсвэрт хаìрагдсан байдаг. Ãэр хîрîîллын айл өрхүүд ус түгээх цэгээс ундны усаа авч хэрэглэдэг байна. 2007 îнд ус түгээх 23 цэг аæиллаæ байна.

Сайæруулсан ариун цэврийн байгуулаìæид хаìрагдаагүй хүн аìын эçлэх хувь Õүн аìыг баталгаат ундны усаар хангахад усны цэвэрлэх байгуулаìæийн асуудал чухал þì.

Îдîî аæиллаæ байгаа цэвэрлэх байгуулаìæ нь хîнîгт 1450ì3 ус цэвэрлэх хүчин чадал бүхий цэвэрлэх байгуулаìæ байдаг ч хîнîгт 2800ì3 бîхирыг цэвэрлэдэг бөгөөд аæиллах ¸стîй хүчин чадлаасаа илүү хувиар аæиллаæ байна.

Сүүлийн æилүүдэд усны эх үүсвэрүүд бîлîх худгуудын îйрîлцîî иргэд îлнîîр суурьøсан, ìөн аìралт çугаалгын гаçар îлнîîрîî байгуулагдсан нь усны ундаргад ìуугаар нөлөөлөх бîлæээ. Óг нь хуулиндаа бîл усны эх vvсвэрээс 500 ìåтрийн дîтîр барилга байгуулаìæ барих, хүн аì суурьøихыг хîриглîдîг. Ýнэ талаар хîлбîгдîх байгууллага, хүìүүст нь ханддаг ч аæил бîлîлгүй өнөөдрийг хүрчээ. Ýнэ нь усны чанарт ìуугаар нөлөөлөх, баталгаат ундны усаар хүн аìыг хангах асуудалд сөргөөр нөлөөлæ байна. Èйìд Налайх дүүргийн цэвэрлэх байгуулаìæийг сайæруулах асуудлыг øийдэæ, хүн аìыг баталгаат цэвэр усаар хангах øаардлагатай байна.

Çîðèëò 1�: 2015 îí ãэõэä õ¿í àмûí îðîí сóóцíû íºõцºëèéã сàéæðóóëàõ

Инженерийн шугам сүлжээтэй орон сууцанд амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь

Налайх дүүрэгт 2000 îнд 1600 гаруй өрх, 7300 гаруй хүн буþу нийт хүн аìын 36.08 хувь нь инæåнåрийн øугаì сүлæээнд хîлбîгдсîн îрîн сууцанд аìьдарч байсан бîл 2007 îнд энэ үçүүлэлт 28.99 хувьд хүрч буурчээ.

Сүүлийн æилүүдэд хүн аì нэìэгдэх хандлага гарч, гэр хîрîîллын эçлэх талбай нь ÿìар нэгэн бîдлîгî, төлөвлөлтгүйгээр өргөæин тэлсээр байна.

Õүн аìын аìьæиргааны түвøин Óлаанбаатар хîттîй харьцуулахад дîîгуур байдагтай хîлбîîтîйгîîр îрîн сууц худалдан авах чадвар ìуу учраас îрîн сууц барихад сөрөг нөлөө үçүүлæ байна.

Äүүргийн дэд бүтэц, ÿлангуÿа гадна дулааны øугаì сүлæээ хуучирч ìуудаæ, цэвэрлэх байгуулаìæ øаардлага хангахгүй байгаагаас øалтгаалан хөрөнгө îруулагчдыг татах, дүүргийг хөгæүүлæ, барилгаæсан гаçар нутгийг нэìэгдүүлэхэд хүндрэлтэй байна. Çîðèëò 21. Ìэäээëэë õîëбîîíû шèíэ òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëэõ,

“Ìэäээëэëæсэí íèéãэм” бàéãóóëàõ

Суурин утасны цэгийн тоо

Налайх дүүргийн хэìæээнд 2007 îны байдлаар суурин утасны тîî 1000 хүн аì тутаìд 44.71 байгаа бөгөөд үүнийг 2000 îнтîй харьцуулахад 22.2 ïрîìилîîр буурсан үçүүлэлттэй байна. Ýнэ нь үүрэн утасны хэрэглээ нэìэгдсэнтэй хîлбîîтîй өөрчлөлт þì.

Налайх дүүрэг Óлаанбаатар хîттîй îйр байрладаг учраас үүрэн тåлåфîны бүх îïåратîруудыг аøиглах бîлîìæтîй þì.

�1


Интернет байнгын хэрэглэгчдийн тоо

Налайх дүүргийн хэìæээнд Ìîнгîлын Цахилгаан хîлбîî ÕÊ-ны Налайх дахь салбар, Сî¸л гэгээрэл хүүхэд хөгæлийн төв, Èнêîны Налайх ÕÕÊ, “Ãîлîìт цîгцîлбîр сургууль, Áиçнåс Èнêубатîр төв çэрэг байгууллагууд интåрнåтийн танхиì байгуулан îлîн нийтэд сургалт, сурталчилгаа, үйлчилгээг үçүүлæ байна.

Èнтåрнåтийн байнгын хэрэглэгчийн тîî сар бүр өссөөр 2007 îны 12-р сарын байдлаар 68 бîлæ, 1000 хүн аìд 2.5 бîлсîн үçүүлэлттэй байна. ÇОриЛГО 9. ÕҮÍий эрÕийГ ÁАТАЛГААЖУУЛАÕ, АрÄЧиЛСАÍ

ÇАСАГЛАЛЫГ ÕªГЖҮҮЛэÕ

Çîðèëò 22. Õ¿íèé эðõèéí ò¿ãээмэë òóíõàãëàëûã õ¿íäэòãэí сàõèæ, õэвëэë мэäээëëèéí эðõ чºëººã õàíãàæ, îëîí íèéòэä мэäээëëèéã чºëººòэé îëæ àвàõ бîëîмæ îëãîõ

Хүүхэд хамгааллын өнөөгийн байдал

Налайх дүүрэгт 2007 îны байдлаар нийт хүн аìын 29 хувийг хүүхэд эçэлæ байна. ¯үнээс бүтэн өнчин 81, хагас өнчин 582 хүүхэд байна. 0-15 насны хөгæлийн бэрхøээлтэй 120 хүүхэд байдаг бөгөөд хөгæлийн бэрхøээлээсээ бîлîîд сургууль çавсардах тîхиîлдîл их байдаг. 2007 îнд хөгæлийн бэрхøээлийн улìаас сургуульд суугаагүй, сургууль çавсардсан 32 хүүхдийг сургуульд хаìруулæ, Ãэгээрэл төвийн дэргэд 2 бүлэг нээн аæиллуулæ байна.

Налайх дүүргийн хувьд тîгтвîртîй аæлын байр хîìс, аæилгүйдэл, ÿдуурлын улìаас наад çахын хэрэгцээгээ хангаæ чаддаггүй çэрэг байдлаас хүүхдүүд улирлын чанартай хүнд, тэвчиøгүй хөдөлìөр эрхлэх /ил уурхайнуудад аæиллах, бэртэæ гэìтэх/ тîхиîлдîл цөөнгүй гардаг.

Төлбөрийн чадваргүй иргэдийг өмгөөлсөн байдал

Налайх дүүргийн хэìæээнд 2007 îны байдлаар 2 өìгөөлөгч иргэдэд өìгөөллийн үйлчилгээг үçүүлдэг бөгөөд 2007 îны байдлаар нийт 92 эрүүгийн хэрэгт, 8 иргэний хэрэгт өìгөөлөгчөөр îрîлцсîн байна. ¯үнээс эдгээр өìгөөлөгч нар нийт төлбөрийн чадваргүй 26 иргэнд өìгөөллийн үйлчилгээг үнэ төлбөргүй үçүүлсэн нь нийт өìгөөллийн 26.0 хувийг эçэлæ байна.

Төрийн байгууллагын хувьд 2007 îны байдлаар өөрийн гэсэн вэб хуудастай төрийн байгууллага 3 /Äүүргийн ÈТÕ, ÇÄТÃ, Ýрүүл ìэндийн нэгдэл/ байгаа нь нийт дүүргийн төсөвт байгууллагын 11.5 хувийг эçэлæ байна.

Õэдийгээр төрийн çахиргааны байгууллагууд вэб хуудастай ч төсөв, түүний çарцуулалтын тайланг вэб хуудсандаа байрлуулдаг төрийн байгууллага байхгүй байна. Түүнчлэн цахиì ìэдээллийн талаар ард иргэд төдийлөн сайн ìэдлэггүйгээс ìэдээллийг îлæ авах бîлîìæ хîìс байна. Èйìд нэг талаас төрийн байгууллагын çүгээс иргэдэд ìэдээлэл өгөх арга хэрэгслүүдийг сайæруулах нэìэгдүүлэх, ÿлангуÿа цахиì хэлбэрийг хөгæүүлэх, нөгөө талаар иргэдэд ìэдээллийг нээлттэй авах бîлîìæîîр хангах, цахиì ìэдээлэл авах ìэдлэг чадварыг îлгîх сургалтуудыг çîхиîн байгуулах øаардлагатай.

Хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал.

Налайх дүүрэгт îрîн нутгийн төсвөөс санхүүæилттэй 1 буþу Налайх тåлåвиç, хувийн хэвøлийн 2 тåлåвиç буþу “Áуÿн-Налайх” êабåлийн тåлåвиç, “Áîлîр” êабåлийн тåлåвиç үйл аæиллагаа ÿвуулæ байна. Налайх тåлåвиçийн хувьд дүүргийн Çасаг çахиргааны çүгээс дүүргийн хэìæээнд çîхиîн байгуулдаг үйл аæиллагааны талаарх ìэдээллийг иргэдэд илүү түлхүү хүргэдгээрээ бусад тåлåвиçүүдээс îнцлîг þì.

�2


2007 îны байдлаар нийт 966 өрх êабåлийн тåлåвиçийн сувгийг аøиглах бîлсîн байна. Îрîн нутгийн дээрх тåлåвиçүүдийг аøиглан иргэд санал бîдлîî чөлөөтэй илэрхийлэх, хүссэн асуудлынхаа хариуг авах бîлîìæтîй.

Түүнчлэн дүүргийн иргэд үндэсний хэìæээнд нэвтрүүлгээ цацдаг Ìîнгîлын ¯ндэсний Îлîн нийтийн тåлåвиç, ТV5, 25-р суваг тåлåвиç, UBS тåлåвиçүүдийг хүлээн авч үçдэг. Õэдийгээр Нийслэлтэй îйр, ìэдээлэл хîлбîî хөгæиæ байгаа хэдий ч үндэсний хэìæээний тåлåвиçүүдийн цацалт ìуу, тåлåвиçийн сувгууд өдөр алгасч, ээлæлэн гардаг çэрэг хүндрэлүүд байсаар байна. Ìөн дүүргийн хэìæээнд 104.7, 103.8 дîлгиîн бүхий 2 FM радиî үйл аæиллагаагаа ÿвуулæ байна.

Налайх дүүрэгт “Налайхын аìьдрал” сîнин биå даан үйл аæиллагаагаа ÿвуулдаг бөгөөд улс îрîнд бîлсîн îнцлîх үйл ÿвдлууд бîлîн Налайх дүүргийн хэìæээнд бîлæ буй үйл ÿвдлуудыг ард иргэдэд хүргэх çîрилгîîр өөрсдийн үйл аæиллагааг чиглүүлэн аæиллаæ байна.

Çîðèëò 2�: Аðäчèëëûí ¿íäсэí зàðчèм, õэв мàÿãèéã àмьäðàëä õэвш¿¿ëэõ

Төрийн байгууллагын үйл ажиллагааны талаарх иргэдийн төсөөлөл

Нийслэлийн Çасаг даргын 2006 îны 10-р сарын 23-ны өдрийн 511 тîîт çахираìæийн дагуу 2007 îны 12-р сард Налайх дүүргийн насанд хүрэгчдийн 0.5 хувь буþу 87 иргэдийн дунд Төрийн алба, үйлчилгээний гүйцэтгэлийн талаар санал асуулга ÿвуулсан. Санал асуулгыг 4 үндсэн асуудлын хүрээнд, 5-1 гэсэн үнэлгээ буþу 5- ìаø сайн, 4- сайн, 3- хангалттай, 2- хангалтгүй, 1- ìаø ìуу гэæ авч үçсэн.

Äүгнэæ үçэхэд 2006 îнд нийт îнîîны дундаæ үнэлгээ 3.25 байсан бîл 2007 îнд 3.30 бîлæ, 0.05 хувиар өссөн үçүүлэлттэй байгаа бөгөөд төрийн байгууллагын үйл аæиллагаанд иргэд хангалттай гэсэн үнэлгээ өгсөн байна.

Ãэхдээ судалгааг бîдитîй, үр дүнтэй бîлгîх çîрилгîîр энэхүү судалгааны хаìрах хүрээг өргөтгөх, илүү îлîн иргэний санал, хүсэлтийг авах øаардлагатай.

ÍАЛАйÕ ÄҮҮрГийÍ ÌÕÇ-УУÄЫÍ ÕэрэГЖиЛТийÍ ªÍªªГийÍ ÁАйÄАЛÄ ÕийСэÍ ÄҮГÍэЛТ

МХЗ-уудын өнөөгийн байдалд хийсэн дүгнэлт

Налайх дүүргийн эдийн çасаг, нийгìийн хөгæлийн өнөөгийн байдалд үндэслэн үндэсний хэìæээнд дэвøүүлсэн Ìÿнганы хөгæлийн 24 çîрилтуудын түвøинг үнэлæ үçэхэд, биåлүүлэх бүрэн бîлîìæтîй 1, бîлîлцîîтîй 29, бîлîлцîîгүй 0, үнэлэх бîлîìæгүй 4 çîрилт байна (Хавсралт 1).

Налайх дүүрэг нь Ìîнгîл Óлсын “Áүсчилсэн хөгæлийн удирдлага, çîхицуулалтын тухай” хууль, Óлаанбаатарын бүсийн хөгæлийн хөтөлбөрийн хүрээнд Налайх дүүргийг хөгæүүлэх хөгæлийн хөтөлбөрийг хэрэгæүүлæ байна. Ýнэхүү хөтөлбөр хэрэгæсэнээр тус дүүрэгт аÿлал æуулчлал, худалдаа, нийслэлийг ìах, сүүгээр хангах эрчиìæсэн ìал аæ ахуйг хөгæүүлæ, үйлдвэрлэлийн салбарт Çүүн айìгуудаас ирэх ìал бîлîн ìалын гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний çах Налайх дүүрэгт байдгийг аøиглан ìалын øиì чанар сайтай өртөг багатай дайвар бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх æиæиг дунд үйлдвэрүүдийг байгуулах, ìах ìахан бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэлийн аргаар бîлîвсруулæ, савлах үйлдвэр байгуулах, хүнсний нîгîîны тариалалтыг дэìæиæ энэ чиглэлийн хадгалах бîлîн бîлîвсруулах үйлдвэрүүдийг байгуулах, аøигт ìалтìалын çөв çîхистîй îлбîрлîлтыг дэìæиæ, байгальд халгүй тåхнîлîгийг нэвтрүүлæ, øахìал түлøний үйлдвэрлэлүүдийг дэìæих, ìал аæ ахуйн салбарт үхэр бîлîн гахай, тахиа, çөгийний аæ ахуйг хөгæүүлэх бүрэн бîлîìæтîй þì.

��


Статистик мэдээллийн байдалд хийсэн дүгнэлт

Налайх дүүргийн ÌÕÇ-уудын хэрэгæилтийн нөхцөл байдлыг тîдîрхîйлîх аæлын хүрээнд дээрх 24 çîрилт тус бүрт хаìаарах ìэдээллийн îлдîц ÿìар байгаад үнэлгээ хийлээ. ¯нэлгээгээр ìэдээлэл сайтай 3, дунд 8, сул бîлîвч сайæирч байгаа 4, ìуу 7 çîрилт байна. Ýнэ нь бид ìэдээллийн îлдîц ìуу, сул байгаа асуудлуудаар суурь судалгаа хийх, статистиê бүртгэл бîлîн арга аргачлалыг сайæруулах, øаардагдах хөрөнгийг øийдвэрлэх øаардлагатай бîлîх нь харагдаæ байна.

Äүүргийн Статистиêийн хэлтсээс гаргасан ìэдээ нь Нийслэлийн статистиêийн гаçрын ìэдээ бîлîн тус дүүргийн эрүүл ìэнд, бîлîвсрîлын байгууллагын статистиê тîîн ìэдээлэлтэй çөрүүтэй, илүү нарийвчилсан тîîг îн îнîîр нь гаргах øаардлагатай, 1990-2000 îн хүртэлх тîîн ìэдээллүүд архивт хадгалагдаагүй çэрэг бэрхøээлүүд учирч байсан. Ãэвч төслийн хэсгийн нэгæ ÌÕÇ-уудын хэрэгæилтийн илтгэлдээ Налайх дүүргийн статистиêийн хэлтсийн ìэдээлэлд үндэслэн, бусад хîлбîгдîх байгууллагуудын ìэдээ тайлантай харьцуулалт хийæ, аль бîлîх бîдитîй, үнэн çөв, бүрэн ìэдээллийг үндэс бîлгîн аøигласан. Цааøид ¯ндэсний Статистиêийн хîрîî, салбарын ÿаìд, нийслэлийн статистиêийн гаçар, дүүргийн статистиêийн хэлтэс, хîлбîгдîх ìэргэæлийн байгууллагууд ìэдээллийн çөрүүтэй байдлыг арилгах талаар анхаарах øаардлагатай байна.

Èлтгэлийг бэлтгэх ÿвцад çариì салбарын тîî ìэдээлэл дутìаг, ÿлангуÿа бîлîвсрîл, байгаль îрчин, хүний эрхийг хаìгаалах чиглэлээр тîîн ìэдээллийн îлдîц, түүний чанар ìуутай, ÌÕÇ-уудтай хîлбîгдîх ìэдээллийн сан бүрдээгүй çэрэг бэрхøээлүүд тулгарч байсан.

��

ÕÀВСÐÀËТÓÓÄ

ÕАВСрАЛТ 1. Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудын хүрээнд цааøид хийх øаардлагатай судалгаануудын æагсаалт

Çîðèëãî 1.

Судалгаа 1.1 Õүн аìын ÿдуурлын түвøинг нарийвчлан тîгтîîх судалгаа /хîрîîдîîр/

Судалгаа 1.2 0-16 хүртэлх насны хүүхдүүдийн хîîл тэæээлийн дутагдлын байдлыг тîгтîîх судалгаа /Тураалтай, туранхай, өсөлтийн хîцрîлттîй/

Судалгаа 1.3 Õөгæлийн бэрхøээлтэй иргэдийн хөдөлìөр эрхлэлт, аæилгүйдлийн судалгаа

Судалгаа 1.4 Áîдит аæилгүйдэл, түүний øалтгааны судалгаа

Судалгаа 1.5 Õүн аìын øилæих хөдөлгөөний судалгаа /хîрîî тус бүрт хаÿгийн бүртгэлгүй îрøин сууæ байгаа иргэдийн талаар/

Судалгаа 1.6 Àлбан бус сåêтîрт хөдөлìөр эрхлэгчдийн судалгааСудалгаа 1.7 Äүүргийн хөдөлìөрийн çах çээлийн эрэлтийн судалгаа

Çîðèëãî 2.

Судалгаа 2.1 Áага, дунд, дээд бîлîвсрîлын байдлын нарийвчилсан судалгаа

Судалгаа 2.2 8-дээø насны хүн аìын бичиг үсэгт тайлагдалтын судалгаа Судалгаа 2.3 Сургуулийн өìнөх бîлîвсрîлын байдлын судалгааСудалгаа 2.4 Сургууль çавсардалт, түүний øалтгааныг тîдîрхîйлîх

Судалгаа 2.5 Суурь бîлîвсрîлын сургалтын чанарт хийх үнэлгээ, судалгаа

Судалгаа 2.6 Áîлîвсрîлын хэрэгцээний судалгааÇîðèëãî �.

Судалгаа 3.1 Жåндåрийн тэгø байдлын хандлага îйлгîлтын талаар хүн аìын дунд ÿвуулах судалгаа

Судалгаа 3.2 Ýìэгтэйчүүдийн улс төр øийдвэр гаргах түвøинд îрîлцîх îрîлцîî, бîлîìæийн талаарх судалгаа

Судалгаа 3.3 Àæлын байран дахь хүйсийн ÿлгавартай, тэгø бус харьцааны талаарх судалгаа /хүн аìын дунд ÿвуулах/

Çîðèëãî �.

Судалгаа 6.1 Õүн аìын дундах аìны хөндийн өвчлөлийн тархалтын судалгаа /насны бүлгээр/

Çîðèëãî �.Судалгаа 7.1 Налайх дүүргийн байгаль îрчны төлөв байдлын судалгаа

Судалгаа 7.2 Áаталгаат ундны усны хангаìæгүй хүн аìын эçлэх хувь, сайæруулсан ариун цэврийн байгуулаìæид хаìрагдаагүй хүн аìын эçлэх хувь

Судалгаа 7.3 Äүүргийн агаарын бîхирдîлтîд үнэлгээ, судалгаа хийх

Судалгаа 7.4 Õөрсний бîхирдîл, эвдрэлийн байдалд үнэлгээ хийхÇîðèëãî 9.

Судалгаа 9.1 Шүүхийн øийдвэр гүйцэтгэлийн бîдит биåлэлт /хувь/

Судалгаа 9.2 Óлс төр, эдийн çасаг, санхүүгээс хэвлэл ìэдээллийн хэрэгслийн хараат бус байдлын талаархи иргэдийн төсөөлөл

�5


Судалгаа 9.3 Төрийн байгууллагын үйл аæиллагааны талаарх иргэдийн төсөөлөл

Судалгаа 9.4 Óлс төр, хууль хÿналтын байгууллагын хүрээн дэх авлигын талаарх төсөөлөл

Судалгаа 9.5 Төрийн çахиргаа бîлîн үйлчилгээний байгууллагын хүрээн дэх авлигын талаарх иргэдийн төсөөлөл

Судалгаа 9.6Төрийн çахиргааны байгууллагуудын төлөөлөх, тайлагнах, хариуцлага хүлээх, үйл аæиллагааны ил тîд байдлын талаарх судалгаа

ÕАВСрАЛТ 2. ÌÕÇ-óóäûí õэðэãæèëò, мэäээëëèéí îëäîцûí бàéäàëä ºãºõ ¿íэëãээ

Çîрилтууд

¯ндэсний çîрилтуудыг биåлүүлэх

бîлîìæтîй эсэх

Ìэдээллийн îлдîцын байдал

Áүрэ

н бî

лîì

æтî

й

Áîлî

лцîî

тîй

Áîлî

лцîî

гүй

¯нэл

эх б

îлîì

æгү

й

Сай

н

Äун

д

Сул

бîл

îвч

сайæ

ирч

байг

аа

Ìуу

1. Àìьæиргааны баталгааæих түвøнээс дîîгуур îрлîгîтîй иргэдийн эçлэх хувь хэìæээг 1990 îнтîй харьцуулахад 2015 îнд 2 дахин бууруулах

2. Õîîл, тэæээлийн дуталтай хүн аìын тîîг 1990 îнтîй харьцуулахад 2015 îн гэхэд 6 дахин бууруулах

3. Õүн аìын хөдөлìөр эрхлэлтийн түвøинг дээøлүүлæ, хөдөлìөрийн çах çээлд øилæиæ буй çалуучуудын аæилгүйдлийн түвøинг бууруулах

4. Õүн аìын төвлөрөл, øилæих хөдөлгөөнтэй хîлбîгдîн гарч буй сөрөг үçэгдлийг багасгах, øилæин суурьøигчдыг нийгìийн суурь үйлчилгээнд хаìруулах

5. 2015 îн гэхэд бүх хүүхдэд бага бîлîвсрîл îлгîх.

6. 2009 îн гэхэд бага бîлîн дунд бîлîвсрîл эçэìøигчдийн дунд, 2015 îн гэхэд бүх øатны бîлîвсрîлын байгууллагад суралцагчдын хүйсийн çîхистîй харьцааг хангах

7. Цалинтай аæил эрхэлæ байгаа хүн аìын æåндэрийн тэгø байдлыг хангах

��


8. Óлс төр, øийдвэр гаргах түвøинд эìэгтэйчүүдийн îрîлцîîг нэìэгдүүлэх

9. Тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийг 1990 îнтîй харьцуулахад 2015 îн гэхэд 4 дахин бууруулах

10. Нөхөн үрæихүйн эрүүл ìэндийн øаардлагатай туслаìæ үйлчилгээг хүн бүрт хүргэæ, эхийн эндэгдлийг 1990 îнтîй харьцуулахад 2015 îн гэхэд 4 дахин бууруулах

11. 2015 îн гэхэд Õүний дархлал хîìсдîлын вирус /ÕÄÕВ/, Äархлалын îлдìîл хîìсдîл /ÄÎÕ/ өвчний халдварыг хÿçгаарлах, урьдчилан сэргийлэх

12. 2015 îн гэхэд сүрьåэ өвчний тархалтыг бууруулах.

13. Õүүхдийн øүд цîîрîх өвчний тархалтыг бууруулах

14. Тîгтвîртîй хөгæлийн çарчìыг улсын хөгæлийн бîдлîгî, хөтөлбөрт тусган хэрэгæүүлæ, хîт суурингийн агаарыг цэвэрøүүлэх.

15. Ãîл, гîрхины усны эхийг хаìгаалæ, нөхөн сэргээх çаìаар øиргэлтийг багасгах

16. 2015 îн гэхэд баталгаат ундны усны хангаìæгүй, сайæруулсан ариун цэврийн байгуулаìæид хаìрагдаагүй хүн аìын эçлэх хувийг бууруулах

17. 2015 îн гэхэд хүн аìын îрîн сууцны нөхцөлийг сайæруулах

18. Õудалдааны бîлîн санхүүгийн тîгтîлцîîг хөгæүүлэх çаìаар ÌÕÇ-уудыг хангах таатай нөхцөл бүрдүүлэх

19. Äалайд гарцгүй Ìîнгîл улсын îнцгîй хэрэгцээ, øаардлагыг харгалçан илүү таалаìæтай нөхцөлөөр далайд гарцтай бîлîх, гадаадад даìæин өнгөрөх тээврийн үр аøгийг дээøлүүлэх, Ìîнгîл улсын нутаг дэвсгэрээр даìæин өнгөрөх тээврийг өргөæүүлэх

20. Óрт хугацаанд гадаад, дîтîîд өрийн тîгтвîртîй байдлыг хангах үүднээс өрийн стратåгийг бий бîлгîх, үндэсний бîлîн îлîн улсад хэрэглэæ байгаа арга хэрэгслийг судалæ, Ìîнгîл Óлсын төсөв, эдийн çасагт хүндрэл учруулахгүйгээр өрийг çîхицуулан øийдвэрлэæ байх

��


21. Ìэдээлэл хîлбîîны øинэ тåхнîлîгийг хөгæүүлэх, “Ìэдээлэлæсэн нийгэì” байгуулах

22. Õүний эрхийн түгээìэл тунхаглалыг хүндэтгэн сахиæ, хэвлэл ìэдээллийн эрх чөлөөг хангаæ, îлîн нийтэд ìэдээллийг чөлөөтэй îлæ авах бîлîìæ îлгîх

23. Àрдчиллын үндсэн çарчиì, хэв ìаÿгийг аìьдралд хэвøүүлэх

24. Àвлигыг үл тэвчих уур аìьсгалыг нийгìийн бүх хүрээнд бий бîлгîн хэвøүүлэх

�8


ÕАВСрАЛТ �.

ÍАЛАйÕ ÄҮҮрГийÍирГэÄийÍ ТªЛªªЛªГЧÄийÍ ÕУрЛЫÍ

ТэрГҮҮЛэГЧÄийÍ ТОГТООЛ

2008 îны 09 сарын 19 өдөр Äугаар 64 Налайх

ÍАЛАйÕ ÄҮҮрГийÍ ÌЯÍГАÍЫ ÕªГЖЛийÍ ÇОриЛТУУÄЫÍ 2015 ОÍÄ ÕҮрэÕ ТҮВШиÍГ ÁАТЛАÕ ТУÕАй

Ìîнгîл Óлсын Çасаг çахиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгæ, түүний удирдлагын тухай хуулийн 18 дугаар çүйлийн 18.1.2 дахь хэсгийн “а” çаалтыг үндэслэн дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн Õурлын Тэргүүлэгчдийн хуралдаанаар хэлэлцээд ТÎÃТÎÎÕ НЬ:

Нэг. Налайх дүүргийн Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудын хэрэгæилтийн ÿвцыг “Õангалттай” гэæ дүгэнэсүгэй.

Õî¸р. Налайх дүүргийн Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудын 2015 îнд хүрэх түвøинг хавсралтаар баталсугай.

Ãурав. Налайх дүүргийн Ìÿнганы хөгæлийн çîрилтуудын 2015 îнд хүрэх түвøинг үйл аæиллагаандаа тусган хэрэгæүүлæ, биåлэлт үр дүнг хагас бүтэн æилээр дүүргийн Èргэдийн Төлөөлөгчдийн Õурлын Тэргүүлэгчидэд танилцуулæ байхыг дүүргийн Çасаг дарга Ш.Ýнхсайханд үүрэг бîлгîсугай.

ÕÓÐËÛН ÄÀÐÃÀ С. ÁÀТÄÎÐЖ

�9


ÍАЛАйÕ ÄҮҮрГийÍ ÌЯÍГАÍЫ ÕªГЖЛийÍ ÇОриЛТУУÄ, 2015 ОÍÄ ÕҮрэÕ ТҮВШиÍ

ÇОриЛГО 1. ЯÄУУрАЛ, ªЛСГªЛªÍГ ÁУУрУУЛАÕ

ÇОриЛТ 1: Амьæèðãààíû äîîä ò¿вшíээс äîîãóóð îðëîãîòîé èðãэäèéí эзëэõ õóвь õэмæээã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä 2 äàõèí бóóðóóëàõ

Ядуурлын хамралт /хувь/1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - 63.1 34.3 25.6 22.3 13.0

Ядуурлын гүнзгийрэлт /хувь/1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - 24.1 9.7 6.9 5.5 4.2

ÇОриЛТ 2: Õîîë, òэæээëèéí äóòàëòàé õ¿í àмûí òîîã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

5 хүртэлх насны тураалтай хүүхдийн эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 28.3 (1997) 9.5 2.9 2.3 1 0.5

5 хүртэлх насны өсөлтийн хоцролттой хүүхдийн эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 10.9(1997) 3.0 0.19 0.18 1 0.5

5 хүртэлх насны туранхай хүүхдийн эçлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 6(1993) 4 1 1 1 0.5

ÇОриЛТ �: Õ¿í àмûí õºäºëмºð эðõëэëòèéí ò¿вшèíã äээшë¿¿ëæ, õºäºëмºðèéí зàõ зээëä шèëæèæ бóé зàëóóчóóäûí àæèëã¿éäëèéí ò¿вшèíã бóóðóóëàõ

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин /хувь/2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 36.0 56.1 56.3 60.2 70.0

15-24 насны залуучуудын ажилгүйдлийн түвшин /хувь/2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 6.1 1.5 2.2 2.1 2.0

50


ÇОриЛТ �: Õ¿í àмûí òºвëºðºë, шèëæèõ õºäºëãººíòэé õîëбîãäîí ãàðч бóé сºðºã ¿зэãäëèéã бàãàсãàõ, шèëæèí сóóðьшèãчäûã íèéãмèéí сóóðь ¿éëчèëãээíä õàмðóóëàõ

Хоò, ñууðèíãèéí íèéò õ¿í àìä õàяãèéí б¿ðòãýëã¿é оðøèí ñууж буé õ¿í àìыí эзлэх хувь

1990 2000 2005 2006 2007 2015 Налайх - - - - - 0.0

ÇОриЛГО 2. ÁҮÕ ÍийТээр АÍÕАÍ ШАТÍЫ ÁОЛОВСрОЛ эÇэÌШиÕ

ÇОриЛТ 5: 2015 îí ãэõэä б¿õ õ¿¿õäэä бàãà бîëîвсðîë îëãîõ

Бага боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 147.3 127.6 129.4 129.5 100.0

Нэгдүгээр ангид элсэн ороод тавдугаар анги хүртэл суралцагчдын хувь2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 77.1 110.6 99.4 71.8 100.0

15-24 насны залуусын бичиг үсэг тайлагдалтын хувь2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 99.0 99.5 99.6 99.6 100.0

ÇОриЛГО �. ЖЕÍÄЕрийÍ ТэГШ ÁАйÄЛЫГ ÄэÌЖиÍ ÕªГЖҮҮЛЖ ШийÄВэр ГАрГАÕ ТҮВШиÍÄ эÌэГТэйЧҮҮÄийÍ ОрОЛЦООГ ÍэÌэГÄҮҮЛэÕ

ÇОриЛТ �: 2009 îí ãэõэä бàãà бîëîí äóíä бîëîвсðîë эзэмшèãчäèéí äóíä, 2015 îí ãэõэä б¿õ шàòíû бîëîвсðîëûí бàéãóóëëàãàä сóðàëцàãчäûí õ¿éсèéí зîõèсòîé õàðьцààã õàíãàõ

Бàãà боëоâñðоë ýзýìøèж бàéãàà оõèä, õºâã¿¿äèéí õàðьцàà2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 1.0 1.02 0.9 1.02 1.0

Еðºíõèé боëоâñðоë ýзýìøèж бàéãàà оõèä, õºâã¿¿äèéí õàðьцàà2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 0.75 0.88 0.88 0.88 1.0

ÇОриЛТ �: Цàëèíòàé àæèë эðõэëæ бàéãàà õ¿í àмûí æåíäэðèéí òэãш бàéäëûã õàíãàõ

ХАА-гаас бусад салбарт цалинтай ажил эрхэлж байгаа хүн амын дотор эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь

2000 2005 2006 2007 2015Налайх 53.8 48.2 46.2 48.5 50.0

51


ÇОриЛТ 8: Уëс òºð, шèéäвэð ãàðãàõ ò¿вшèíä эмэãòэéч¿¿äèéí îðîëцîîã íэмэãä¿¿ëэõ

1992

-199

4

1994

-199

6

1996

-200

0

2000

-200

4

2004

-200

8

2015

Äүүргийн ÈТÕ-д төлөөлөгчөөр сîнгîгдсîн эìэгтэйчүүдийн эçлэх хувь 12 28 25 28.5 20 40

Õîрîîдын ÈТÕ-ын даргаар сîнгîгдсîн эìэгтэйчүүдийн эçлэх хувь 66.6 40

Õîрîîдын çасаг даргаар сîнгîгдсîн эìэгтэйчүүдийн эçлэх хувь 40 20 16.7 16.7 50

Äүүргийн ÇÄТÃ-ын хэлтсийн даргад эìэгтэй даргын эçлэх хувь 0 25 75 50 50

Äүүргийн агåнтлаг, албаны даргад эìэгтэй даргын эçлэх хувь 33 33 35 36.4 50

ÇОриЛГО �. ÕҮҮÕÄийÍ эÍÄэГÄЛийГ ÁУУрУУЛАÕ

ÇОриЛТ 9: Тàв õ¿ðòэëõ íàсíû õ¿¿õäèéí эíäэãäëèéã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

5 õ¿ðòýëõ íàñíы õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1000 àìьä òºðºëò)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 40.1 47.8 38.1 29.6 21.0

Няëõñыí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1000 àìьä òºðºëò)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 32.1 41.8 39.9 19.7 13.3

Улаанбурхны эсрэг вакцинжуулалтад хамрагдсан хүүхдийн хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх (1993) 97.1% 99.6% 99.0% 99.6% 98.9% 99.8

ÇОриЛГО 5. ЭХЧҮҮÄИЙН ЭРҮҮЛ МЭНÄИЙГ САЙЖРУУЛАХ

ÇОриЛТ 10: Íºõºí ¿ðæèõ¿éí эð¿¿ë мэíäèéí шààðäëàãàòàé òóсëàмæ ¿éëчèëãээã õ¿í б¿ðò õ¿ðãэæ, эõèéí эíäэãäëèéã 1990 îíòîé õàðьцóóëàõàä 2015 îí ãэõэä � äàõèí бóóðóóëàõ

Эõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (100000 àìьä òºðºëò)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 200.8 0 0 141.2 0

Эрүүл мэндийн мэргэжлийн ажилтан эх барьсан төрөлтийн хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 97.2 (1993) 97.1 98.5 99.3 99.2 99.9

52


Жирэмсний эрт үеийн хяналтад хамрагдалтын хувь2006 2007 2015

Налайх 75.4 81.6 100.0

Жирэмсний хяналтанд байх хугацаанд 6 болон түүнээс дээш удаа үзүүлсэн жирэмсэн эмэгтэйн эзлэх хувь

2006 2007 2015Налайх 76.02 88.5 100.0

ÇОриЛГО �. ÁэЛГийÍ ÇАÌЫÍ ÕАЛÄВАрТ ªВЧиÍ, ÕҮÍий ÄАрÕЛАЛ ÕОÌСÄОЛЫÍ ВирУС /ÕÄÕВ/, ÄАрÕЛАЛЫÍ ОЛÄÌОЛ ÕОÌСÄОЛ /ÄОÕ/, СҮрЬЕэТэй ТэÌЦэÕ, ÁУСАÄ ªВЧÍийГ ÁУУрУУЛАÕ

ЗОРИЛТ 11: 2015 он гэхэд Хүний дархлал хомсдолын вирус (ХДХВ), Дархлалын олдмол хомсдол (ДОХ) өвчний халдварыг хязгаарлах, урьдчилан сэðãèéëэõ

Хяíàëòàíä õàìðàãäñàí жèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí БЗХӨ, ХДХВ-èéí шинжилгээнд хамрагдсан хувь

2007 2015Тэìбүүгийн øинæилгээнд хаìрагдсан хувь* 91.4 100.0ÕÄÕВ-ийн øинæилгээнд хаìрагдсан хувь* 91.4 100.010000 æирэìсэн эìэгтэйд нîîгдîх тэìбүүгийн өвчлөл* 289 100

ÇОриЛТ 12: 2015 îíä с¿ðьåэ ºвчíèé òàðõàëòûã бóóðóóëàõ

С¿ðьеý ºâ÷íèé òàðõàëò (100000 õ¿í òуòàìä)1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 163.4/1995/ 59 170.1/2004/ - 59.4 36.0

С¿ðьеýãèéí ºâ÷ëºëèéí ò¿âøèí (100000 õ¿í òуòàìä)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 187.8 272.9 199.3 174.6 87.3

С¿ðьеýãýýñ øàëòãààëñàí íàñ бàðàëò (100000 õ¿í òуòàìä)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 4.8 7.8 0 3.6 0

Оíоøëоãоо, ýì÷èëãýýíèé оëоí уëñыí ñòàíäàðòыí õ¿ðýýíä ñ¿ðьеýã èëð¿¿ëж, эмчилсэн тохиолдлын хувь

2000 2005 2006 2007 2015Налайх - 100 100 100 100

ÇОриЛТ 1� : Õ¿¿õäèéí ш¿ä цîîðîõ ºвчíèé òàðõàëòûã бóóðóóëàõ.

5-6 настай хүүхдийн шүд цоорох өвчний тархалт (хувь)

1990 (1993) 2000 2005 2006 2007 2015Налайх 79.8 82 83.7 81 80.1 75.0

5�


ÇОриЛГО �. ÁАйГАЛЬ ОрЧÍЫ ТОГТВОрТОй ÁАйÄЛЫГ ÕАÍГАÕ

ÇОриЛТ 1�: Тîãòвîðòîé õºãæëèéí зàðчмûã óëсûí õºãæëèéí бîäëîãî, õºòºëбºðò òóсãàí õэðэãæ¿¿ëæ, õîò сóóðèí, ÿëàíãóÿà Уëààíбààòàð õîòûí àãààðûã цэвэðш¿¿ëэõ

Ойт нутгийн эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - - - - 0.0008 0.0001

Тусгай хамгаалалтад авсан газар нутгийн эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - - 0.018 0.018 0.018 0.020

ÇОриЛТ 15: Гîë, ãîðõèíû óсíû эõèéã õàмãààëæ, íºõºí сэðãээõ зàмààð шèðãэëòèéã бàãàсãàõ

Хамгаалалтад авсан гол мөрний усны урсац бүрэлдэх ундаргын эхийн эзлэх хувь

1990 2000 2005 2006 2007 2015Налайх - - - - 60.0 80.0

Хàìãààëàëò бàðьж òоõèжууëñàí уñíы ýõ ¿¿ñâýð, буëàã øàíäыí ýõèéí òоо1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - - - - 1 4

ÇОриЛТ 1�: 2015 îí ãэõэä бàòàëãààò óíäíû óсíû õàíãàмæã¿é, сàéæðóóëсàí àðèóí цэвðèéí бàéãóóëàмæèä õàмðàãäààã¿é õ¿í àмûí эзëэõ õóвèéã бóóðóóëàõ

Баталгаат ундны усны хангамжгүй хүн амын эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - 6.1 6.2 7.2 7.6 0.0

Сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжид хамрагдаагүй хүн амын эзлэх хувь1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - - 6.3 6.2 6.0 3.0

ÇОриЛТ 1�: 2015 îí ãэõэä õ¿í àмûí îðîí сóóцíû íºõцºëèéã сàéæðóóëàõ

Инженерийн шугам сүлжээтэй орон сууцанд амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь

2000 2005 2006 2007 2015Налайх 36.08 24.09 26.92 28.99 30.0

5�


ÇОриЛГО ÍАйÌ. ÕªГЖЛийÍ ТªЛªª ÄэЛÕий ÍийТийÍ ТҮÍШЛэЛийГ ÕªГЖҮҮЛэÕ

ÇОриЛТ 21: Ìэäээëэë õîëбîîíû шèíэ òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëэõ, “Ìэäээëэëæсэí íèéãэм” бàéãóóëàõ

Сууðèí уòàñíы цýãèéí òоо (1000 õ¿í òуòàìä)2000 2005 2006 2007 2015

Налайх 69.01 68.97 53.97 44.71 70.0

Иíòеðíеò бàéíãыí õýðýãëýã÷äèéí òоо (1000 õ¿í òуòàìä)1990 2000 2005 2006 2007 2015

Налайх - - - - 2.5 8.0

ÇОриЛГО ЕС. ÕҮÍий эрÕийГ ÁАТАЛГААЖУУЛАÕ, АрÄЧиЛСАÍ ÇАСАГЛАЛЫГ ÕªГЖҮҮЛэÕ

ÇОриЛТ 22: Õ¿íèé эðõèéí ò¿ãээмэë òóíõàãëàëûã õ¿íäэòãэí сàõèæ, õэвëэë мэäээëëèéí эðõ чºëººã õàíãàæ, îëîí íèéòэä мэäээëëèéã чºëººòэé îëæ àвàõ бîëîмæ îëãîõ

Шүүхийн øийдвэр гүйцэтгэлийн бîдит биåлэлт /хувь/

Төлбөрийн чадваргүй иргэдэд үйлчилгээ үçүүлæ буй өìгөөлөгчдийн тîî

Óлс төр, эдийн çасаг, санхүүгээс хэвлэл ìэдээллийн хараат бус байдлын талаар иргэдийн төсөөлөл

Төсөв түүний çарцуулалтын тайланг вэб хуудсандаа байрлуулдаг төрийн байгууллагын тîî

ÇОриЛТ 2�: Аðäчèëëûí ¿íäсэí зàðчèм, õэв мàÿãèéã àмьäðàëä õэвш¿¿ëэõ

Төрийн байгууллагын үйл аæиллагааны талаарх иргэдийн төсөөлөл

Äүүргийн төсвийн төслийг бîлîвсруулах, батлах үåд саналаа албан ¸сîîр ирүүлсэн иргэний нийгìийн байгууллагын тîî

Áаг хîрîîны Çасаг даргад нэр дэвøүүлэхэд îрîлцîх иргэдийн ирцийн хувь

ÇОриЛТ 2�: Авèëãûã ¿ë òэвчèõ óóð àмьсãàëûã íèéãмèéí б¿õ õ¿ðээíä õэвш¿¿ëэõ

Óлс төр, хууль хÿналтын байгууллагын хүрээн дэх авилгын талаарх төсөөлөл

Төрийн çахиргаа бîлîн үйлчилгээний байгууллагын хүрээн дэх авилгын талаарх төсөөлөл

-

-

-

-

-

-

-

-

-

millennium development

Documents

Transcript of millennium development