Migne. Patrologiae cursus completus : Series latina. 1800. Volume 173.

8/6/2019 Migne. Patrologiae cursus completus : Series latina. 1800. Volume 173.

http://slidepdf.com/reader/full/migne-patrologiae-cursus-completus-series-latina-1800-volume-173 1/782



1401 NOTITIA. 1402

de Turre.domini de Chantilly et d'Ermenonville,ac A pacem secum componeret.Dum hffic agebanturLu-

dovicus acceptis ab Honorio litteris, quibus ab in-

terdicto absolvebatur, ferocior, neminem audivit.

Rursus igitur a Stephano ad Cistercienses perfu-

gium. Ea de re ad summum pontificem scripsere

Hugo Pontiniacensis et Bernardus Claree-Vallensis

abbates, scripsitet GaufridusCarnotensisepiscopus

litteras, quas habes apud S. Bernardum (6).

Eodem anno cum Thoma priore .Sancti Victoris

testis fuit Slephanusdonalaemense Dec. a canonicis

Senonensibus eeclesiceSancti Salvatoris canonicis

reguiaribus Sancti Joannis apud Senonas degenti-

bus. Habitaest die t3 Januarii 1128 synodus Tre-

censis pro militibus Templi, cui adfuit Stephanus.

Cisterciensum abbatum litteris f.ictus forsanmitior

Bertliae usoris. Inomnidisciplinarum genereexcul

tus fit archidiaconusParisiensis.inde defunclo Gir-

berto statim subrogatus episcopus, vix cathedram

adeptus est, cum ob singularem quo Viotorinos

prosequebatur amorem largitus eis est, capitulis

quorum intererat asse.ilientibus, annuum reditum

praebendarum vacantiura, tam in ecclesia majore

S. Mariae quo potiebatur ecclesia S. Joaanis Ro-

tundi, quam in eccl. S. Marcelli, S. Germani An-

tissiodorensis, S. Clodoaldi, et S. Martini de Cam-pellis : ecclesife autem Sancti Joannis Rotundi in

compensationem dedit unam prffibendara anno i 124

episcopatusprimo (l).Canonicis Ecclesice Parisien-

sis eodem anno nonnulla concessit instruroenta,ex

quodhaud temere colligitureoeptamtunc esse com- g Honorius.simulque permotusraalis quae adversarii

munemintercanonicosmensam. Fossatensibus mo-nachis deditecclesiam de Boissiaco. Pontisarensibus

donationem S.Pr*jecti de Turno confirmavit.Con-

ventionem inter Mattheeum priorem SanctiMartini

a Campis, et Burchardurade Montemorenciacosta-

bilivit. Unus est ei episcopis quibus Calixtus papamandavit vu Kalend. Sept. ut interdictum ob.in-

cestuosasnuptiasGuillelmiNorthmanni|cum tilia co-

mitis Andegavensislatum in suisparochiisfacerent

observari (2). Subscripsitdiplomati Ludovici Crassi

bona Praemonstratensium confirmantis an. 1123.

Controversiam habuit adversus Theobaldum Note-

rium archidiaconum, qui multa ultra muneris sui

poiestatem aggrediebatur.Ad causam definiendam

vocavit abbates et clericos Parisienses, qui parati

erant ad sententiam ferendam, cum Theobaldussummi pontificis provocavit judicium(3). Continuo

episcopus et archidiaconus Romam petiere, quos

inter arbitri a summopontifice delegati pacemcomposuere Honorii pontificatus an. tertio. Exortumquoque iater episcopum et canonicos ecclesias Pa-

risiensis (4) ob scholaresinclaustro habitantesdis-

sidium compescuere Sugerius S. Dionysiiet Gildui-

nus Sancti Victoris abbates cum Thoma priore et

Roberto.Anno eodem cumStephanusin Victorinos

pronus praebendam ecclesiae suae tradere iis tentasset

obviam ivit res Ludovicus (6), vetans nequidinEcclesia Parisiensi minueretur, nec canonici regu-

lares praebendam in ea obtinerent ; quo metuens

diplomate episcopus nelibertas ecclesiae labefacta-

Stephani regia subnixi auctoritate in lilcclesia Pari-

siensimoliebantur, Parisiensi capitulo deditlilteras

VI Nonas Martiian. 1129(7), quibus vetabat nequid

in Parisiensi Ecclesia iuimutarent absque episcopi

consensu et rescindebat quidquid ex quo Stephanus

coeperat esseepiscopus, inejusprfejudiciuraeratab

iis constitutum.

InterfuitStephanusdiePaschaeejusdemannicoro-

nationi Philippi regis Ludovici Crassi primogeniti.

Hoc etiam anno celebratur a .Matthaeo episcopo Al-

banensi sanctae sedis legato, olim priore Sancti

Martini a Campis, consilium Parisiisin monasterio

Sancti Germani, ubi Argentolium restituitur S.

Dionysio petente Sugerio abbate. Huic adfuit Ste-

phanus et subscripsit litteris Ludovici VI hac de re

datis. Malum acerbum anno tl.30 Gallias afflixit

Parisiensespraesertiraigne sacro vorabantur.Quam

ut ablueretluem Stephanus,opem sanctajGsnovefee

imploravit,solemnemindixitsupplicationem,inqua

ad tactum sanctarum reliquiarum sanati aegroti :

hujus in memoriam miraculilnnocentiusll annose-

quenti festum Miraculorura instituit, nec procul a

basilicamajoreexstructaseurestitutaecclesiaSanctae

Genovefce Ardentium, ab aegris, qui ardentes dice-

bantur, nuncupatae.

. Remis synodum habuit Innocentius mense Oct.

anno 1131, inquapacem interregem Ludovicum et

Stephanum conciliavit ; dignitatienim regis consu-

lens et libertatiEcclesiae, a capitulo Parisiensi prae-

bendam petiit,quam canonicisSancliVictorisliben-

retur, illi et ejus terrje sacris interdixit, idem mi- D ter concessere (8),sicquea dissidiishisce quies fuit.

nitantibus et archiepiscopo Senonensi etepiscopo

Carnotensi. Rexvicissimnecepiscoponecejusbonis

hospitibus et colonispepercit, temporalesqueredi-

tus manu regia invasit. Quaqropter Stephanus ad

cpem sibi ferendara, tamepiscopos suae provinciae,

quamabbates dpiidCistercium tum convocatos ap-

pellavit, rogavitque ut pro spiritaii fraternitate,

quam cum rege contraxerant eum obsecrarent, ut

(1| Hist. EcclesifR Paris. t. II, pag. 23.

(2) Spicileg. t. III. p. 149.

(3i Hist. Ecclesia? Paris. t. H, pag.29.(4)Ibid. p. 31.

(5) Ibid. p. 25.

Stephanusin Martyrologio Ederensi legilur hanc

abbatiam anno 1 132 construxisse,ordinem secundum

Regulam S. Benedicti sanctimonialibusstatuisse,et

auctoritate apostolica Innocentiipaps subanathe-

mate ne mulieres ejicerentur firmavisse, multaque

alia bona innumerabilia eis fecisse, Anno eodemStephanomandavitInnocentius(9), ut Archembaldo

Aurelianensi subdecano et sociis honores et bona

(6) Epist. 45, 46, 47, 49.

(7) Hist. Ecclesiaj Paris. t. II, pag. 27.

(8) Ibid. t. II, pag. 28.

(9) Spicileg. t. III, pag. 154 et scq.



1403 STEPHA^US PARISIENSIS EPISCOPUS. 1404

ablata restitui satageret. Scripsitet ut interdictum A lali negotio fanto opus esset deliberaturus. Scripsit

ecclesiae Sanctse Genovefee a se inflictum solve-

ret.

Circa ad tempus Stephanus episcopus querelamhabuit cum Slephano de Garianda archidiacono,

Henrici archiepiscopi Senonensis consanguineo,qui

horrendaperpetrarat facinora in terra Sancti Ger-

mani Pratensis (10), quam ad examinandain Pru-

vinum vocatus a metropolitavenire renuit, ne con-

trahonoremetdisnitatem Parisiensis Ecclesi» ohe-

diret. Hanc autemnernardi abbatis Clarae-Valiensis

arbitrio de consilio Ganfredi Carnotensis termina-

tamfuisseverisiniileest(l 1). lis quoquetemporibusGalo Parisiensis scholne magister a Stephano excom-

mnnicatusobpravissimam.qMam.Mcjrinocancellario

pariterad InnoeentiLimsmnmiiinpontificem(l 5)do-

lorisetluctuspleuamepistolam.inqualnnocentium

imprimisobsecrat neseverbis Theobaldi Noterii, si

ipsura adeat, circumveniri sinat, suas quoque Ber-

nardus litteris Stephani adjccit litter.is (16i, quihus

permoto pontifici placuit, iit cpiscopi ad quos eacausaexspectahal.detanloflacitio jiidiciumferrent.

Innocentii litteris (17)excitati Galliffi episcopi, apudJotrum nonprooula Matrona flumineconvenerunt.

Quid in consilio decretum sit non facile dictu est,

liujiisenimactainterciderunt,sedsententiamepisco-

porum confirmavit Innocentius, novasque insuper

parricidis irroKavitp(T?nas. Occiso perhsec tempora

abadversariis Archembaldo Ecclesise Aurelianensis

EcclesiasintuleratinjuriamadHenricumarchiepisco- g subdecano, eo fermetempore quo Thomas Victori-

pum Senonensem provocavit, etpost ad lepatum

sedis apostolic.-e. quibus respondit Stephanus.Hen-rico quidem, .Tbsqueassensuipsius noupotuisseadtribunal suum vocare causam Galonisex excommuni-cati ;Iegatovero,GaIonemejusque socios absolvere

nonposse antosatisfactionem. paratumque se es se.

cum nonnisi de repis et episco])onim consilioege-

rit, acauctoritateetpraeceptopapae Galonemexcom-municaverit, coramlegato etipso papastare.suam-

que auctoritatem tueri. Mnnachis S. Martini de

Carapis dedit anno ( nSepiscopatus nono.ecclesiam

Sancti Dionysii de Carcere cnm omnibus ad eampertinentibus et praebendam in basilica majore ;

quamquideraecclesiam a laicisacceptam Lndovicus

nus. cum cnedis auctores in conventu cardinalium

damnati veniam deprecati fuissent, ad flagitiumexpiandum delegavit summus pontifex StephanumetGaufridum quibus etsigniflcavitlatama se ineos

seiitentiam litteris datis Pisis vi hlus Januarii,anni

scilicetll.34 (18). Monasterium Sancti Eligii Fossa-

tensibus a Galone olira minus canonice donatum

cum Stephano restituissel Theobaldus abbas ()9),

Stephanus diu retentum ecclesiae Fossatensi iterum

donavit anno 4i34,episcopatiis undecimo. Pactum

iniitcum Ludovico regepro quodam fossato siloin

suburdio Parisicnsi, Carapello dicto.hisconditioni-

bus ut duas partes rex, episcopus vero terliam obti-

neret, anno 4136 (20). Insequenti cum monachi et

rex ei dimiserat, ut monachis traderet.qiii vicissim C canonici a jurisdictione et potestate episcoporum

virginibus instituendis Iradiderunt ecclesiam quamhabebant in inonteMarlyrum. Exstatetiamnummo-nachorum Cliiniacensium prioratus.

Anno eodem Tliomas prior S. Victoris occisusest

xiuKalendas Septenihr. ; cujiiscaedesplurimascon-

civit turbas. Perrexeral Stephanus ad Calam adabbatiam Monialium emendandametordinandam,habebatque in comitalu raagistrum Thomam : in

reditu vero juxla S. Stephani castrura, quod Gor-niacum dicilur, subito a nepotibus Theobaldi ar-

chidiaconiinsidias episcopo in via struenlibus as«

sultum passus estdie Dominica, qui cuminerraesinvasissent praedictum Thomam interfecerunt (12)

Tam alroci scelere perculsus Stephanus, Parisios

subtrahereseconarentiir, ablnnocentio.vu Kalend.

Aprilis anno 1137 obtinuit lilteras, quibus ecelesiae

et monasteria nolalaetiamprivilegiosummi ponli-

ficis in potestateeljurisdictioneParisiensis episcopi

perraanerenl. Eodem anno subscripsit chartae Lu-

dovici VI, privilpgiaepiscoporum provinciieBiirde-

gaIensisconfirmantis(21). LudovicoVI, morientivii

Kalend. Augusti adfuit,eumque admeliorem vitam

accinxit. Doniim Hugonis Tiroli de villa Bofesmontmonachis Sancti Marlinifaclum confirmavil.Resti-

tulas monialibus de Edera decima? largitus est

annoll38,donumqueecclesifflCaroIilociaGiiilleImo

germanofaclumconfirmavit.PrioratuiSanctiiNicoIai

de .Aciaco ecclesias parochiales de Derenciaco et

reversus, subito auclores anatheraate percussit,ar- r, Carrona in sua dioecesi asseruit an. 1140 (22), Me-

chipresbylerisqueraandavit.utlatamabipsoexcom-

munirationis senlentiain promulgarent (f3).Haec

iisdem pene verbis scripsit ad Gaufiidum episeopuiu

Carnotensem emonasterioClaraevallensi.qiio taedio

se receperat post lalam in hujus sceleris auctores,

excommunicationis sententiam (15), simulque Gau-fridum invitavit ut ad se veniret solandum, quidin

(10) Spicileg. pag. 159, 160, 161.(11) Ibid. pag. fo5, 136, 157, 158.(12 Ibid. t. 111, pag. 163.(13) Duchesne, t. lV,pag.746.(14) Not. in S. Uernard. col. lviu.(15) Bernard ep. 139.

(16) Ibid. ep. 138.

moraturet in charla Liidovici VII regis daloanno

1141, regniquinto, quae asservatur in histosiamss.

S. Vicloris.Qiianlffiautem apudsummum pontificeiu

Innocentium fuerit existimationis Stephanus,plures

ad eum probant epistolffi, prassertim 18etl9, a

quo ob institutos in eeclesia deDogilo presbyteros

inconsultis Sancti Florentii monachis, quorumia-

(17) Not. in S. Bernard. col. lix.

(18)Hist.Eccles. Paris. t. II, pag. 50.

(19) Ibid. p. 50.

(20) Hist. Eccles. Paris. t. Il.pag. 39.

(21) Labb. Melanges cur. pag. 608.

(22) Uist. sancliMarlini a Carapis, pag. 296.



1405 NOTITIA. 1406

tererat reprehensus legitur in tabulario hujus mo- A tuor pallia, et duo dalmatica, et tunicam unam, et

nastorii. Dedieetanno obitus Stephani nonconstat

apud auctores et monumenfa, iv Kal.Aug. mortemoppeliisse volunt Victorini. Joannes hujus domusscriptor haec de ejus obitu scribit : o Hoc tempore

obiit Stephanus Parisiensis episcopus, et sepultus

est in monasterio Sancti Victoris Parisiensis, in

mediochori.Etsuper tumulumejus scripti suntver-

sus hi :

Hic jacet inter ores Slephanus, qui Parisiensis

Exstilil ecclesix pastor, et hujus ovis.

Huncinopem,paruamque, novamque pius pater auxil

Extulit, ornavit rebus, honore, libris.

Multa dedit multis, se 7iobis, plusque daturus,

Si dare plus posset, qui sua seque dedit.

duos urceolos argenteos cum acerra argentea.»

Stnphani autem I hio esse meutionem probat

charta donationum abipso factarumEcclesiae suae

anno tl24. Obiit ergo Stephauus pridie Non Maii,

sed cujus anni hoc opus, hic labor. Attamen ex

htteris Innocentii datis anno 1141 Gilduino Sancti

Victoris abbati,etex charlaLudovici VII, dataannoregni ejns v, in quibus sil Stephani mentio, liquet

Stephauum adhuc snpertlitem anno 1141, menseAuguslo. Quin eldecimas iujusteamilitibus tentas

et restitulas saoctimonialibus Ederac conlulit anno1142, ex chartulario Ederensi. Et certe in brevi

Chronico ecclesise Sancti Dionysii (23) legilur :

a M.C.XLII.obiit Stephanus episcopusParisiensis. »

IIujus quoque praesulis menioria celebratur ad g Non quilera me latetejus turaulo insculptam nunc'v Kal. Augusti in obiluario Victorino his verbis :

« Quarto Kal. Augustianniversarium piae recorda-

tionis Stephani Parisiensisepiscopi, qui in vita sua

hanonostramecclesiara mirabili atrectu sinceraedi-

lectionis araplectens, multa et magna eibeneficia

conferens ; dignum et perpetuum sui norainis et

amoris memoriale posteris dereliquit ; siquidem in

omnibus ecclesiis inquibus prasbendae sunt, nobis

in singulis prsebendas singulas dedil, in seniori

ecclesia B. Mariae Parsiiensis priiebendam unam,in

ecclesia Sancti Marcelli; Sancti Germaid Antissio-

dorensis, Sancti Martini de Campellis prasbendam

unam ; dedit eliam nobis in omnibus supradictis

ecclesiis annuahapr8ebendarum,librosquoqueopli-

raos, quos sibi paraverat, morieus nobis reliquit :

hujus itaque tanti viri, tam specialis araici anni-

versariumpersingulos annosspecialiteret solemni-

tercelebrandum,etcum magnadevotionefaciendum

est, et ante missam commendatio. Statutum est

etiam,utpro ejus animapraebenda una integrasin-

guIisdiebusadeleeraosynampriBbeatur, etpauper

unus per singulos annos ex integro vestiatur, et in

die anniversarii ejus centum pauperes, pane vino

el carnibus reficiantur. Anniversarium patris et

matris ejusdem. Item anniversarium Barthoiomaei

Calalaunensis episcopi nepolis ejusdem.»Mense ta-

men Aug.non obiisseStephanum,sed Maio,constat

exNecroIogioeccIesiaeipsiusParisiensis.ubi legitur

<c 11 NonasMaiide dorao SanctseMariasobiitStepha-

nus episcopus,qui dedit nobis sexaginta solidosde

hanc inscriptlonem : « Hic jacet felicis memoriee

reverendus paler etOominus Stephanus quondamFrnnciie cancellarius, post episcopus Parisiensis,

hujusdomus specialis benefaclor, qui obiit annoDomini M. CXL. iii, Kalendas Augusti. » At primo

recentius est epitaphium, in quo diim reficitur tu-

mulus, et novum inscribitur, erratum esse quivis

vel mediocriter eruditus perspiciet. Secundo Ste-

phanus nusquam cancellarius : fnit in nulla quippe

charta vel Philippi resis vel Ludovici sexti, aut

Ludovici Junioris hunc reperies eo nomine suscri-

psisse. Stephanura quidem cancellariormn numeroaccensentuterque Quercetanus.Mabillonius, D. du-

Fourni, PP. Angelus et Anselmus (24) : at pace

horumce scriptorum diierim, Stephanum Silvane-

ctensem confuderunt cum Stephano de Garlanda,

qui ipsis falentibus PP. Angelo et Anselmo (2r)) jamcancellarii munus obibat anno 1106, quo quidemanno et sequentibus Stephanum Silvanectensem can-

cellarium voluntalibi. Sed nec fuitdecanus Aure-

lianensis, quod soli de Garlanda convenit. Non mi-rum igitur pecoatum esse in die et anno in epita-

phioassigiiati.Stephani corpus integruiu repertumest anuolSlo, quando novee

fundamentaecclesise

posita sunt.

Exstat tomo IV Scriptorum Historiae Francoruma Duchesnio editorum de morte Stephani ad Pa-

risienses canonicos Hugonis de Dooiaco Senonen-sis archiepiscopi epislola, in qiia patrera, ordi-

natorem et doctorem sibi puero et juveni ereptumreditu altaris ad stationera quatuor ferculorura in ^ piangit eosque ad concordiam et unitatem horfestivitatesancti Augustini :deditetiamnobisseptem tatur.

modios frumenti ad panem Quadragesimae, et qua-

(23)SpiciL t. 11, p. 809.

(24) Hist. dom. Franc. t. VI, pag. 230.(2S) Ibid. p. 36.



1407 STEPHANUS PARISIENSIS EPISGOPUS. 1408

NOTITIA LITTERARIA.(I[isl.liUerairedelaFrance,l.XU,fAS3.)

Los (-crhs d'Etienne He Senlis que les temps ont 6pargn^s sont moins propres A noiis donnerunehaute idee de sa iilteraturc (]u'a nous faire connaitre les principaux trails de sa vic el lcs evenemcntslcs plus remarquables de son episcopat. Le tout ne consisle qu'en quelques letlres assez courtes el descliartes. Pour nc pas interrompre la cliaine des faits enonces dans ces deux genres de productions, nousles rapporlerons suivant lordre chronolosrique, au licu de les separcr en dcux classes.

I. Detennine !l retablir Tordre dans son dioct^se. nolre prclat crut devoir commencer par le chaîtrede sa cathcdrale. Les chanoines s'etaient reli\ches telleraent sur rarticle de la vie commune, que plusieursavaicnt quilt^ le cloitre pour vivre dans des maisons particulicres. Elicnne, pour les engager k serejoindre h leurs confrcres. gratifiason chapitre d'unerente de scpl muids de hle deslincs k faire du pain(lurant le car(5me pour les seuls clianoines domicilies dans le cl6itre. L'acte de cette donation, dat(^ delan 1124, fut suivi trois ans apres, d'un aulrc. par lcquel Etienne transffere dans un lieu voisin de sonauditoire, Tt-cole publique qui (>tait dans le cloitre. De \k TEcolc du parvis.

II La mfime ann^ê (1124) il signala sa liberalil^ envers dautres chanoines dont la ferveur n'avait nulbesoin d'atre excitee par un semblable attrait. Nous voulons parler des chanoines regiiliers de Saint-Victor. Voici en qiioi consistait le bienfait. Deux priStres qui desservaient Teglise de Saint-Jean le Rond,qu'on croit avoir eti!" Tancien baptistftre de Paris, etaient en possession do percevoir l'anniversaire, c'est-

ft-dire Lannee de chaque canonicat deNolreDame. Etienne, du consenteraent de son chapilre,transporla ce droit aux Victorins par une charte signee de Bernier doyen, d'Adam pr^chantre, d'Elienneet de Thibaud archidiacres, de huit chanoines tanl pr(5lres que diacres, el de trois enfants, pueri (26), c'est-

Ji dire dc jeunes chanoines qui n'(^taient pas dans les ordre sacres.III. Mais en mSme teinps pour dijdommager les desservants de Saint-Jean le Rond, il flt expfedier une

autre charte par laquelle il leur donne une pr(?bende de la cathedrale.sans toutefois, y est-il dit, qu'a raisonde cette donation ils puissent se qualifier chanoincs de Notre-Dame, et k la charge d'y venir faire le ser-

vice de semaine k leur tour. Comme il avait pareillemenl a indemniser son chapilre pour la prebended(jmembree, il lui accorde par le m(5me acte le droit d'instituer lesdit desservants et de les destituer. Onvoit au bas de cetle piece les memes souscriptions que dans la pr(''cedente. L'une et Tautre ont Mpublieespar le P. Dubois, dans lc second tome de son lllstoire crrlesiaslique de Paris (p. 94).

Etienne, apr6s avoir investi les Victorins du droit d'annate dans sa cathiVlrale. voulut encorequ'ils

yposs(jdassent un canonical. Mais il ne trouva pas sur cepointla iiKJme complaisanee dans son chapitre. II

y eul de la part de quelques chanoines des oppositions dont les suites devinrenl trfes-fdcheuses par rinter-

venlion du roi. II ne reste aucun des ecrits composes par notre pn^dat dans ce demfile.

IV. L'(?vftque de Paris n'eul pas qu'une affaire disgracieuse a la fois. Dans les mi^mes temps deux de ses

archidiacres, dont il avait voulul reprimer les exces, se soulverent contre lui, et rairent le comble a ses

chagrins (27). Le premier 6tait Elienne deGarlande. Dijs le commencement de r(.^piscopat dEtienne, Tabbede Sainl-Germain des Pres avait portii des plaintes juridiques a ce prelat touchant des incendies, des

sacril^ges, des homicides, et d'autres forfaits commis par les gens de cet archidiacre sur les terres derabbaye. Cite k raudience ("piscopale raccus(_^ demanda, pour se dd-fendre, du teraps, un lieu siir et unsaufconduit. Tout cela lui fut accordi^ ; mais apres avoir obtenu delais sur dÎais, voyant qu'on se dispo-

sait k proc(!^der contre lui par contumace, il s'avisa dun expedient tres familier pour lors k ceux qui se

deflaient de la bont(? de leur cause. Ce fut de raeltrc sa personne et son bien sous la proteclion du saint-

si^ge. L'affaire cependanl n'en alla pas moins son Irain. Sans egard pour cet apel friistratoire, Gilduin,

abbe de Saint-Victor el offlcial de Leveque, prononca contre rarchidiacre une sentence par laquelle il mitsa terre en interdit. Garlandc, loin de plier, se pourvut dcvant rarchevi^que de Sens, Henri Sanglier, sonparent Le recours est admis. Henri mande k rev(?que et k Garlande de se rendre la veille de rAscensionk Provins pour y plaider leur cause. La reponse de notre prelat. ins^^^rê dans le troisieme tome du Spiei-

lege (p. 162), fut telle qu'on devait Tespi^rer. Apres avoir expose les fails corame on vient de les rapporler,

il declare k son metropolilain qu'outre leraoyen de recusation qui resulledesa parente avec Tarchiiliacre,

il n'est point en droit (l'(Jvoquer une pareille cause k son tribunal. On ignore quelles furent lessuites decelte affaire, mais il est ccrtain qu'elle finit par la r(jduction du coupable.

V. Thibaud Notier, raulre rebelle, fut plus difficile k subjuguer, et poussa les choses aux derni(;res

extrimit(is avant que de se rendre. Son premier crirae etait des conciissions criantes qu'il exerfait k la

faveur de son ministtre. L'(>v^que employa la voie de linterflit pour les faire cesser. Thibaud ne manquapas d'en appeller k Rome(28). .Malthieu"d'AIbanpet Pierre de Leon, l(>gats en France, furent charg^s par

lc |iape Ilonori^ II de terminer cette affaire sur les lieui. Ces commissaires rendirent une sentence par

laquelle ils fixaient et limitaipnt les droits de rarchidiacre bien au-dessous de ses pre^tentions. Thibaudparut s'y soumettre ; mais interieureinent il ne pouvait digerer un echec ausi funesle k sa cupidile. Ses

neveux, non moins avaresque lui.raais plus audacieux, nl^solurent de se venger sur les proraoteurs du-

jugeiiienl. Thomas prieur de Saint Victor, rarae du conseil de r(''vi?que. fut la premi6re viclime de leur

ressentiraent. Comrae il revenait de Chelle un Diinanche, 17 aoilt de Tan 113:<, avec le pri ldal , ils fon-

direnl sur lui et le massacrereut pr^s de Gournai. Elienne, de relour k Paris. fulmina une scntence

d'eicommunication contrc les nieurlriers. Elle est adressee en forme de mandemenl uiix arcbiprfitrcs

du diocfese, pour (.^tre envoy^-e par leur ministf-re ci tous les pr(?lrcs de leur dd^partemeiit. Le pr(ilat y com-prend nonseulement les auteurs du meurtre, mais leurs fauteurs, ceux qui leur donneront asile ou qui

(26) Du Cange, verbo Puer.(27) Dubois, Hisl. ccd. Paris, t.D, p. 24.

(28) Ibid., p. 30, 32.



1409 NOTITIA LITTERARIA. 1410

communiqueront en quelque maniere avec eux. II defeBd 4 tout pr^tre, chanoine, abbe, moine. reclus,

ermite, meme ;\ l"abbe de SaintVictor, de delier aucun des coupablesqui viendront se prcsenter i euxdans le tribunal de la penitence. se reservant ft lui seul le droit de les absoudre. Cette severite du prelatne servit qu'a aigrir les assassins, et i tourner toute leur fureurcoDtre sa personne. Averti des enibilchesqu'ils lui lendaient, il chercha son salut dans la fuite, et se refugia dans Tabbaye de Clairvaux. Ce fut dela qu'il ecrivit a reveque de Chartres, Geotlroi, pour l'inviter a venir concerter avec lui les moyens defaire r^paration k rEglise d'un si horrible attentat. Sa letlre est pleme d'une vigueur episcopale, et niontreen mSme temps la vive afHiction dont le cceur du prelat etait penetre. Elle se trouve, ainsi que la sen-tence, dans les grandes noles de Picard et de D. Alabilion sur les letlres de

samtBernard,

dans leX« tonie des Conciies du P. Labbe, dans le yi" de ceux du P. Hardouin, et dans le second volume deVHistoire ecrlestastique de Paris par le P. Dubois.

VL Celle qu'Elienne adressa sur le mi5uie sujet au pape Innocent est encore plus pathetique. Aussisaint Bernard lui servit-il de secretaire en cette occasion, motif qui a porle les ^diteurs de ce Pfere k la

placer entre ses lettres (ep. 1.59), « Pleurez, mes yeux, dit-il, et versez des torrents de larmes, parcequo ma force m'a aljandonne, et que la lumit-re qui m'eclairait, n'est plus avec moi. Ce n'est pas le per-sonnagerespcctable qui vient de m'i5tre enleve, c'est moi-merae que je pleure... Ce ne sont pas en elTet

des larmes, mais des applaudissements que lon doil 4 celui qui ne vivait que pour Jesus-Christ, et k quila mort etailun gain. Mais j'ai tout perdu en le perdant. II faisait les fonctions devgque, et je n'en avaisque le nom. Meprisant rhonneuraltache a cette dignite, il en supportait le poids de toutcs ses forces. .

Toutemon Eglise pleure avec moi, et n'atlend de consolation que de votre bonte paternelle. Si Notier vase presenter k vous, qu'il sente que mon Seigneur a exauce la voix de mes pleurs. Ses neveux sont les

auteurs du mcurtre ; raaisil en est roccasion, et peut-elre rinstigateur. »

i,es personne les plus eminentes en piele se joignirent au prelat pour appuyer ses justes plaintes. Maisil ne parait pas que rautorite civile ait pris connaisance de cette affaire. Cest qualors celles qui con-cernaient lesecclesiastiques n'iitaientpointde son ressorl.Le concdede Jouarre, tenucette mt5me annee 1133,par les ordres du pape Innocent, se mit en devoir de punir les coupables (29) ; mais les peines canoniquesauxquelles il les condarana parurent trop legeres au pontife, qui fit 1^-dessus des reproches tres vifs auxPeres de cette assemblee (30).

VII. Ce fut encore cette annee, mais avant le meutre de Thomas, que TevSque de Paris mit les reli-

gieux de Saint-Martin des Champs en possession de reglise de Saint-Denis de la Chartre, laquelle etait

depuis longtemps entre les mains des laiques. La charte qu'il fit eipedier k ce sujet porte que cettedonation a ete faite du consentcment du roi Louis (le Gros) et de la reine Adelaide. Mais on omet de direque ce n'etait que le contre-change de Feglise de Montmartre, acquise de ces religieux par le roi et la

reine, pour en faire une abbaye de filles. Cet acte, rapporte par le P. Dubois et dans le nouveau GalLiaChristiana, est souscrit par Etienne de Garlande et Thibaut Notier, ce qui prouve que le premier etait

rentre en grice avec son eveque, et que Fautre n'avait pas encore commis lattentat qui lui fit perdreson benefice.

VIil. Lannee suivante, lt3i, produisit un nouvel evenement fAcheux pour ce prelat. Ce fut rinsultefaite au chancelier de son eglise, par Galon, moderateur d'une ecole a Paris, insulte qui fut porlee a sontribunal. et dont il eut bien de la peine k tirer satislaction (31). Ayant rendu compte des suites de cetteaffaire i Tarticle de Galon (t. XI, p. 416-418), nous nous contenterons de rappeler ici les deux lettres

qu'Etienne ecrivit k se sujet.

La premiere est ^TarchevSque de Sens, pour lui prouver que Tappel interjete derant lui par Galonetait nul de plein droit.

La seconde ecrite au legat du saint-siege, a pour objet de justifier rexcommunication lancee contre ceprofesseur.

LX. Tandis qu'Etienne etait aux prises avec Galon, il expedia, en faveur des religieux de Saint-Mam*des Fosses, une charte dont voici la teneur. Sous T^veque Galon, un de ses predecesseurs, les religieusesde Saint-Eloi de Paris furent chassees, a raison de leur niduvaise conduite, et leur Monastere adjuge 4Tabbaye de Saint-.Maur. Le zele du prelat s'affrancliit en cette rencontre des formalites de droit ; tout sefit par voie de fait. L'abbe Thibaud accepta ce don en 1107, et le garda jusqua la seconde annee de1'episcopat d'Etienne. Alors, presse de remords sur Tirrrgularite de son acquisition, il prit le parti des'en demettre entre les maine de revi5que. La demision fut acceptee, et Tabbaye de Saint-Eloi demeuraTespace de neuf ans entre les mains d'Etienne Lui-mime k son tour, ressentit une synderfise de garder uabien qui ne lui appartenait pas. Le pape, le roi, son chapitre, et dautres personnts respectables, etantvenus a l'appui de ce scrupule. il consenlit h rendre cette maison k Tabbe Ascelin, successeur de Thibaud.Cest ce qu'il enonce dans Tacte susdit, par lequel il reunit k rabbaye de Saint-.Maur celle de Sain-Eloi,sous le litre de prieure,a la charge d'y etablir douze religieux pour y faire le service. Cette reunion futconUrmee deux ans apres par le pape Innocent 11.

.\. Les religieuses de labbaye d'Hieres sont redevables de leur fondation en partie ci notre prelat. Ellesluidoiventde pkis leurs premieres constitutions, que nous n'avons plus. Dubreuil et les auteurs du nnu-yc&ii Galia Chrisliaua d'apres lui, ont publie la charte qu'Etienne Ut expedier l'an 1138 pour cet etablis-

sement. II y est dit, entre autres choses, que releclion de labbesse se fera du consentement de reveque

et en presence des abbes de Saint-Victor et de Sainte-Marie du Val. Les constitutions dressees sur lesavis de Hugues de Milcon, eveque d'Auxerre, et auparavant abbe de Pontigni, portaient en plusieursendroits rempreinte des usages de Citeaux.

XI. Enfln nous donnerons pour dernier ecrit d'Etienne de Senlis une lettre sans date et sans adresse,6crite vraisemblablement a un legat touchant une contestation qui s'elait elevee entre Matthieu deMontmorenci et sa belle-m^re. La dame s'etait plainte d'un deni de juslice, parce qu'Etienne, au tribunalduquel laffaire avuit ete portee, ne se pressait pas de juger. Le prelat s'excuse en disant que le roi lui

ayant demande un di-lai pour Matthieu, dont il avait besoin pour faire la guerre a Ureux de Mouclii et aLancelin, il n'avait pu le refuser ; « cependant, ajoute-t-il, en consequence de vos ordres nous lui avons

(29) Conc. t. X, p. 974 ; Mab. not. in ep. Bern. 158.

(30) Conc. ibid. p. 978.

(31) Duchesne, Hidoire des chanceliers de France, p. 168,



l&ll STEPHANI PARISIENSIS EPISCOPI 1412

fait signifier fiepuis qu'il edl 4 conparaitre dovans vous k Heinis ; A quoi il a repondu qu'il nirail

point plaiiicr liors de sa proviuce, dispose d'ailleurs 4 subir votre jugcment dnns celle-ci, pourvuqu'on lui assigne un lieu sOr pour se delendre. » Cette lellre a etc publiee dans le II l" volunie du Spi-

cilege (p. H)H).

STEPHANl PARISIENSIS EPISCOPIEPISTOLiE,

ET VARIORUM AD IPSUM.

I. AEenrici archiepiscopi Senonensis ad Stephanum, —

Monet ut venial Pruvinum ad cxaminandam cau-sam Ste/jhani archidiaconi Parisiensis.

(Circa annum 1132.)

[Dom Lucasd'Af.HERi, Spicil. t.III, p. 158.

Dilectioni vestrse querimonia et clainore domini

Stephani archidiaconi vestri compellimur scribere.

Idem namque vester archidiaconus superhoc con-

querendoclamat quodlicet abbati S. Victoris viea-

rio vestro rectitudinem oflerret, et per eum justi-

tiam exsequi paratusesset : licet etiamseipsumciim

omnibus suis sub protectione domini papee praetende-

ret, idem abbas super terram ejus interdicti senten-

tiam posuit,undepr<efatusarchidiaconus seprtegra-

vari dicit. Addit etiam iu his se praegravatum esse gquod a vobis justitiain requisivit et baberenon po-

tuit de rebus ecclesife Parisiensis et rebus hominumsuorum violenter abiatis,quamvis, sicutdictum est,

sub defensione domui papae et custodia ipse Stepha-

nus sit constitutus. Et quoniam inhisseprtegravari

sensit,ad nos clamoremfecit, etconvenieutem diemetlocum sibi etsuis coadjutoribus tutum darirequi-

rit. Uade vobis et ipsi diem in vigilia imminentis

AscensionisDomini.et Pruviuum, quia tutus locus

est, locumconstituimus, et vestrae dilectionipraeci-

pimus, ut ad diem datam et locum constitutum,

quantumrespostulabit responsurus veniatis, ettan-

quam charissimo consulimus ut interdicti senlea-

tiam relaxetis. Valete.

II.

^StephaniadHenricum archiepiscopum Senonensem.—liespondet se nonpotutsseu metropolitano extra

sedem mctropolitanam vocari ad examen causxarchidiaconi sui.

(Circaannum lt32.)

[Ibid.]

Audito clamoreconsanguineivestri.dominivide-

licet Stephani Parisiensis archidiaconi, adversumnosinjuste apud vos conqiierentis, diem nobis et

locum tutum, videlicetPruvinuminterrahostilista-

tuistis,et me sutlraganeumvestrumnequeviva voce

neque litteris prius commonitum ad exsecutioneiu

justiliseextrametropolitanam sedem venire praece-

pistis : quoniam vester consangumeus, ut dicit, a

nobis justitiamrequisivit et habere non poluit.Hoc

vero, si placeret vestrae discretioni, et metropolita-

nffi gravitati, etsi non potuissetis non audisse, nondebuissetis credidisse, qui ei sine leesione fidei,

cum homo ineussit, justitiam denegare non potui.

Et quoniam litteris alternantibus adinvicem locuti

sumus, et ipsas adhuc pene nos habemus, cumin commune veneril, et lectse fuerint. autnos, aut

ipsum de mendacio arguent el alterum erubescere

cogent. ISos siquidem statim ut Parisius venimus

super sacrilegio, iacendiis, homicidiis et aliis cri-

minalibus capitulisdomini S.archidiaconi in terra

S. Germani injuste a clerico, injustius a diacono,

injustissime ab archidiacono et decano factis clamo-

rem abbatis audivimus dominumStephanum,sub-monuimus, diem dedimus, etquiapropinquissimus

ei videbatur, induciavimus, securum locum, secu

rumconductum, regis videlicet etregiase.etdomini

Radulphicomitis.et nostrumei obtulimus : et for-

tassehocmodo cum eo agere est ei justitiam dene-

gare? El quia iu nuUo, ut auditis, quantum ad hoc

spectat excessimus,undecuriamnostram exire de-

beamus,siplacetbeniguitati vestr8e,submonitionem

vestram et preeceptum relaxate, quiacontrahono-

rem etbenignitatem Parisiensis Ecclesiee nec volu-

uius.nec debemusobedire. De interdicto autem, et

de litteris domini papae sufiQcienterrespondebitur,

si dominus Stephanus ubijustum est causam suam

tractari non dedignetur.

III.

Gauf7'idi episcopi Carnotensis ad Stephanum. —Si-

gnificat Slephanum archidiaconum deligere arbi-

Irum causse sux abbatem Clarevallensem S. Ber-nardum.

(Circa aanum 1132.)

[/6td.,p.l60.]

De reformanda pace inter vos ct Stephanum de

Garlandadudum vobis ipso petente lacuti fuimus;

nunc aiitem quoniamaudivimusquod omissis qui-

busdamqueeadversumvosvidebatur habere.pacem

vestram desiderat, sanctitatis vestrae discretioni



1413 EPISTOL^ 1414

consulimus (quem ex cordis affectu diligimus, et A jam lempore eonquassata, etiam nunc in eo statucui consulere nisi qaod honori veslro serviet nonpos3umus)oonsulimus,inquaui,et petimus utdiemei competentem et termmum constituatis, in quojuxtacousiderationemrationispacem cum eorefor-

metis, quam otlert vobis ad coguuionem et exauu"

nationemamicorum vestrorum, videlicet abbatisdeClaravelle. Non enim decet paternitatem vestramoblatam pacem respuere^quametiam noa oblatammodisomnibusprovocaredebetis. NamjustaDominiSalvatorisesemplum ovem errantemdebetis requi-

rere, et ad pacis ovile vestrisetiam humeris repor-

tare. Si cum omnibus hominibus, sicut dicit Apo-stolus, pacem debemushabere, quanto magis cumliisdequibusnosoportetDominorespondere?Undequod absit ! si praedicti viri satisfactionem ex ami-

corum sententia non recipitis, certum est quod et

apud Deum otlensam incurritis, et amicis vestris

ruborem incutitis. Valete.

IV.

Gaufridi episcopi Car^iolensisad Stephanum. —Ex-cusat se quod ad colloquium non possit accedere

(Circa annum 113^.)

[Ibid., p. 163.]

Litteras apud Bonam-Vallem accepimus die Ve-neris quasnobismisit vestradilectio, in quibus no-strum colloquium die proxima Lunse postulabatis.

Quodnullomodo fierivelgrandiumqufeinmanibusnostris eratnegotiorummultitudo velipsa temporis

angusliapaliebatur. Pontilevensesnamquemonachi,quibus utabbatem provideremus. Deo aucior ope-

est ut sine grandi discrimiue abseutiam nostramsustinere nonpossit.Eoce vinculum quoalhgatusle-neor;ecoe necessitas quaesancto conveutui vestronon patitur nosinteresse. Sedh<ec hacienus. Frateret amicus noster abbas Virluensis et fratres ejusloci vocaveruntnos, multoreligionis desiderio, Ueo

gratias, accensi, unanimiter postulantes, utad ho-norem Dei et salutemanimarum suarum pastoremeis utilem soUicitudo nostra provideret. Curam et

administrationemabbas ipse in manunostradepo-suit una fuit totius capituli illius vox, unanimis in

praesentia nostra consensus et electio ut pastor eis

concederetur de monasterio sancti Victoris Pari-siensis. Quiavero domus illius religiosas personasnon cognoveruntexnomine.nuUam qua3sierunt,sedsanctitatis vestrae rehgioni curam hanc et sollicitu-

dinem commiserunt. Locusenimilleest vobis fami-

liaris et religio personarum. Sanctitatis igitur ves trse

prudenticejquapossumushumihlatesupphcamusutjusto desiderioconsiliiet auxihimauumporrigatis.Suscipient enim cum gratiarum actione personamquam de praedicto B.Victorismonasterioelectio ve-stra eis oblulerit.

VL32) AnonymiadStephanum. —Laudat episcopi con-

stantiamet pei-sei-erantiam ipsi suadet.(Circa annum 1132.)

[Ibid., p. 162.]

Quamvis paternitatis vestrfe constantiam nihiladhuc mutarinecdebilitari persenserim, tamen pro

ram dabamus, gravemnobisetinauditamcoutume- vobis more amici soUicitus, vos moueo etremoneoliamirrogarunt ; abbatlbus et archidiacouisnostris,

quos adhocipsumiUucdirexeramus, armatain eos

manu rusticaintentantes mortem et suppliciacom-minantes ; et haec interim cuiu aliis pluribus causanos occupat, De eo suten: undenos consulitis quodnobis ad prsesens occurnt, vestrae fateruitati man-damusutcuriaeinvitantivos adjustitiam,ex abun-dantiquidem, si salvum habuentisconductum, die

competenti vestram exhibeatis personam,dehis in

quibusappellaminiresponsurus,sivobispriusfaeta

fuerit justuia, et exspoliato resUtuatur investitura.

Postea fratrum vestrorum j udicio, si quid adversumvos dominus rex habuerU, quantum res exigat, eoordine quo debebitis,sicut pro Dominoetperomnia

ne a proposUo vestroet ajustitiije rigore dechnetis,

nec Ecclesiasvestreehbertatem, quffltemporibusan-tecessorumvestrorumfloruit, annihilaripermittatis;

Ulanique Dominicamsenteutiammemoriterretinea-

tis : Beatiqui persecutLonem patiuntur propter justi-

«iam.Sciatisautemmein omnibusetperomniavobis-cum perseverare, nec pro damuis quae mihi et hospi ti-

bus meis pro vobis contigerunt, a proposito meo pe-

dem retrahere. Rex enim et regina meis hospitibusxiilibras dederunt,et hoc totum pro redemptionesuarum rerum abstulerunt : et mei parenies et

amici regi et regiuce vineasmeasexstirparijubenti-

bus X hbrasdederunt;ethoc totumdecaniet archi-

diacorum instigatitione,imoG. succentoris nocturna

facietis. iNosvero sicut vobisscripsimus, die proxi- D susurratione peractum est. Deo vero vobis et mLhi

maJovisapud Latiniacum vobis occurremus, etsi

aliquodconsiliuminterim acoeperitis, contraman-date nobis.

V.

Ejusdemadeumdem . —Petit utdesignate S . Vicloriscwnobio canonicum qui inslituatur abbas Vir-tuensis

(Circaannum 1132.)

[[bid.,-p. 164.]

Multiplici Beminariodiscordiee civitas nostra longo

stibveniente me omnia qucecunque amiserim recu-

peraturum non vereor, nec vos sine me rerumquemearumrecuperatione pacemrecepturum arbitror.

Prseterea nisi vosconsiliosatis abundare sentirem

parvitasmeapaternitativestrffi consuleret, ut domi-num Senonensem archiepiscopum et coepiscoposvestros precibus vestris etamicorum vestrorum vo-bis alliciatis, et ad justitiae vestr<s aggravationem,utin episcopatibus suisadiviuiscessent modis om-nibus impetrare non differatis, ut ej usdem justuiee

(32) Vide S. Bernardi epistolam, 4S.



1&15 STEPHAr<I PARISIENSIS EPISCOPI. 1416

participes vobis contraomncs subveniant. et si ne- A adinonitione et auxiliointerfectiisest. Omnes etiam

cesse fueril, Romam nobiscuui veuianl. Valete

VII.

Ilemanonymi adSlepfianum.— Monelur utcaveat

$ibi ab adversaytisqui inilliusnecem conspirarutlt.

(Circaauuuui 1132.)

[/6i</.]

Quoniam, sicul mihi teslis est Deus, non ficto

corde sedin veritate vos diligo, et salulem vestram

nou solum spiritualem sed euam corporaleiu desi-

dero:tnbulatiouibusvestrisi'ordisatl'ectucondoleo,

et si aliquid quod vobis uocere debeat mihi refera-

tur, l»tus audirenonvaleo.Hacigiturergavos cha-

ritate compulsus, quod de vobis recenter, audivi,

vobis insinuarenon distuh. Audivi siquidemetpro

llos excouiuiunicamus, qui interfectores et inter-

feclorum pr;csenles coadjutores in suo hospitio re-

ceperiut,etqui cumeisaliquam communionem vet

participationem habueriut in cibo et potu, in con-

"silio etlocutione (uisi forte proeorum correptione)

vel emptione, et venditione, in dati etaccepti oom-

munione, in susceptioneetprotectione : omnesistosexcommunicamus, donec resipiscant, et ad salisfa-

ctionem venianl. Mandamusitaque vobisetprsecipi-

inus, quatenus persingulosdies Dominicos hoc modoet his verbis escommunicetis,ac caeteros presbyteros

excommunicare faciatis. Mandamus enim vobis,

quatenus unusquisque vestruminsuo archipresby-

teratu prohibeat, ut nuUus omnino presbyter, nec

c»rlo audivi quod quidam maligni et pertidi, non p de sfficulo,necdereligione, necabbas, nec canoni-

solum extrauei sed etiam familiarissimi veslri in-

simulconspiraveruut.etmortemvestramjuraveruut,

et vosautimpetitiooeaut armisinlerficere disposue-

runt (33). Et nehocfrivolum esse putelis etideone-

gligatis, pro certo sciatis quia unus eorum qui con-

jurationiinterfuit, miliihocincoufessione revelavit,

etvobiscitomanifeslaremuhis precibus obsecravit.

Caute igitur de caelero vos cuslodite, et sicul scri-

ptum est, adomesticis vestris cavete. Sed quid dico ?

Quid quaeso valeat humana iudustria, si divinanon

adsilcustodia?OineffabilispietasDei ! Ecce omni-

potens Deus qui tanta vobis bona in hoc seeculo

coutulit, qui mala vestra tandiu aiquauimiler per-

tulit, modoiu praesentipro peccatisvestris subiloet

inopinate vos perculere voluit ; sed sola pietate pne-

cus, nec monachusinclusus, nec eremita, necetiam

abbas .Sancli Vicloris, hujus excommunicationis

reumad sepro confessionevenientemsuscipiat, ne-

queabsolutionem hujus culpas tribuat, aut pceni-

tenliam injungat : quia ego de toto reatu mihi soli

absolutionem el pa:nitentiam reservavi. Hoc quoquepraecipimus,utpresbyteri,quandoexcommunicant,

hanc nostram prohibitionem omnibus dicaat. Va-

lete.

XI.

Stephani ad Caufridwn Carnotensemepiscopum. —De ii7ipia ccede Thomoe prioris.

(AnnoH33.)

[Labbe, Conci/. tom..\,col. 97S.]

C.\iFRiuo, Deigrati;B venerabiliCarnotensiumepi-

cedeuti misericordiiB misericordiam misericorditer C seopoet apostohcae sedis legato, Stephanus eadem

addidit, quihocquod perfidorum malitia in occulto

disposuit, vobis occultum esse noluit. (Juid igitur

exspectatis? ecceoccultusjudex arcum tetendil, sa-

giltas paravit ; et nisi cito vos convertentis ad ip-

sum emittet sagiltam et percutiet inimicum. Sed

prius vosDeussua protectionecustodiat.oculos ve-

stri cordis aperiat, cor acpoenitenliam compungat,

et vos adseipsum sinemoraconvertal, qui non vult

mortem peccatoris, sed ul magis convertatur et

vivat.

VIII.

Adarchipresbyteros dicecesisPaj-isiensis.—Sententia

exeomniunicationis contra occisores Thomce, prioris

Sancti Victoris, el faulores eorum.

(Auuo 1133.)

[Labbe, Concil., tom. .\, col. 974.]

Stephanus, DeigratiaParisiensis episcopus, F. R.

E. H archipresbyteris, salutem.

Ex autoritate Dei Patris omnipotentis, et Filii,et

Spiritus sancti, et sancta; Dei genilricis Mariee, et

omnium sanctorum, excommuuicamus, et analhe-

malizamus.et a sauctae matris Ecclesiae liminibus

sequestramus iilos qui dominum Thomam priorem

Sancti Victorisinterfeceruutetqui cum fortitudine

interfectoribus adfuerunt, et eos quorum consilio et

gratiaParisiensis Ecclesiae minisler indignus, nune

autem miseriae et afflictionis praeco infehx, valete

in Domino.Calamitalis novae pondus, quamvestris auribus,

imo cordi vestro, illatus sum nescio si verhis

aliquibus digne valeat explicari.Nuntium durum et

grave auditu, omnibus, quibusChristi Jesuet san-

ctae malris Ecclesiae opprobria duraet graviasunt,

prascipueuobis subhabitu etsiguoreligionis consti-

tiitis : quibus haec tanto plus omnibus graviora fu-

turasuut, quanlo specialiusad nostrum gravamen,

imo impressionem et ruinam omnium spectat no-

strum unius occasus. Magistrum Thomam priorem

canobii Sancti Vicloris, virum approbatum, omni-

p busque bonis amicura ct dilectum, ac in sanctae

Ecclesicedefensione illumcoadjutorem et propugna-

torem devotissimum et slrenuissimum, impiorummanibusexslinctumscialis,carnequidemmortuum,

sed, ut indubitanter credimus, viventem cum Chri-

sto. Cui enim Christus vere causa moriendi fuit, in

gloriaomnino deesse nou poterit : quoniam etipse,

cum ultimuin in noslris manibusexhalaretspintum,

libera voce se pro justitia mori protestatus est :

certissimumpraeteritae prsesentisque justitise suae,

qua in Ecclesia Christi contra impios pugnaverat,

(33) ImpetitQs est hoc.temporeepiscopus a nepotibus Theobaldiarchidiaconi. Vide S. Bern. ep, 158et 4

DOtas.



1417 EPlSTOLiE. 1418

testimoaiumreliDquens, quoniam in ipsa consumma- Aretur. H«c eniin prima, ha3c et ullima causa fuit

laboiis illius. Namproipsajustitia tuncmecum ad-

erat. EgoeuimipsiusprEecipueadmonitionessicutei

semper de his cura esse solebat, rogatuetasseiisu

regis per eum quoque adipsum persuasi, adabba-

tiammouiaiium,quaBestChelis(C/iei(esj, emendan-

dam et ordiuaudamperreseram,assumplis mecumviris religiosis, abbate scilicet Sancti Victoris, et

Sancti Maglorii, et subpriore Sancli Martini, aliis-

quecompiuribus monachis canonicis ao ciericis.

Cumque pro viribus negotio peracto reverterer,

joxtadomini Stephani castrum quod Gorniacum

^Gou7-nay) dicitur, subilaab ejushomioibusscilicet

nepoiibus Theobaldi archidiacoui, insidias mihi in

Stephaniad Innocentium II pontificem Romanum.—Ejusdem argumeniti.

(Anno 1133.)

ExstatinterS.Bernardi epislolas n.io9,Patrologixtom. CLX.KXlI,col. 319.

XI

Stepkani ad Henricum archiepiscopum Senonensem.

—Probat noii posseabsquesuo assensu metropoli-tanumSenonensem vocaread Iribunai suum cau-sam cujusdam Galonis Parisiensis scholoe magistri

(Anno H34.)

[D. Lucas d'Achert, Spicil. t. III, p. 153.]

Signihcavit nobis in litteris vestris sublimitasve-

stra quodplacuit ; quibus obtemperare minimocontemnimus, sed terminosquas posuerunt Patres

via prtestruentibusassultum passus sum. Cumque B nostri anliquos transgredi formidamus. Nunquamnos inermes, utpote die Dommico, etpacem ieren-

tes incederemus, subito evaginatis gladiis irruunt

super nos, et nec Deo, nec dieisacrffi,nec mihinec

his quimecumerant rehgiosis viris, honorem dan-

tes, intor mauusnostraset mnocentem trucidave-

ruut, mihique morlem comminati sunt,uisi absce-

derem a couspectueorumceleriter. .Nosautem hdu-

cialius agentes, inmeJiosgladiosnosconjeoimus et

jam semivivum direque iauiatum a mambus eorum

abstraximus : atque uadiquecircumdanteseum, de

sua confessione, el de ejus quampassus fuerat ini-

micorum impietate dimittenda, aUocuti sumus.

Tunc illelibenti auimo ommbus qui inse peccave-

raut dimitteus.et suorumpeccatorumiutimeremis-

enim reverenda Patrum sanxitauctoritasnusquam

hoc servare consuevitantiquitas, utaliarum Eccle-

siarum causas alicui metropolitano liceat terminare,

vel sine consensu illius episcopi, cui cura commissaest, judicia judicare. Unde scribit papa Calistus,

quintus decimus a Petro Benedicto fratri et epi-

scopo: «iNulius metropolitanusdioecesaniEcclesiam

vel parochiamaut aliquem de parochia praesumat

escommunicare, aliquidveagereabsqueejus consi-

lio veljudicio; sedhocobserventquodabapostolis

ac Patribus et preedecessoribus nostrisstatutum et

a nobis contirmatumest. «Iterum : « Si quismetro-

pohtanus non quod ad suamsolummodo propriam

pertinet parochiam sine consilio et voluntate om-siouem petens,perceptataadem commuuione cor- q nium comprovincialium episcoporum aliquidagere

poris et sauguiuis Chrisii, liberavocesecoram oui-

nibus pro justitia mori coutestatus est et sic red-

didit spiritum. Hiuc ergo, licet uostraj spei tiducia

cerla, quautum ad ejus spectat satutem et gloriam,

e.xsultaudum omnino non dubitet, pretiosamque in

couspeclu Domiuimortem sauctorum ejus sciamus

moiror tamen el iuotus gravis, qui de amici orba-

tione, et commuui oninium nostrum coufusione

oboritur, nullaprorsus consolatioue in aostro auimo

temperalur.Me euim inipsooccisum video etmulto

magis me occisum quam ipsum, quia me in ejus

morte pericuhs expositum cerno, ipsum autem a

periculis liberatum. Superest igitur, ut, quia menuuctam graviler desoiatumet ooutristatum cerni-

tentavarit, gradus sui periculo subjacebit et quodegerit, irritumhabeatur.» Iterum : « NuUas alterius

parochiam disponat aut ordinet aut judicet : quia

sicut ordinatio ita et ministratio et aliarum rerumdispositio prohibetur. » Radulfo siquidem Bituri-

censi archiepiscopo dere simili ita scribit papaNi-

colaus : « Conquestus estapostolatui nostro frater

nosterSigebodus.Narbonensisarchiepiscopus, quodclericos suos eo inconsultoadjudiciumtuumvenire

compeUas,et derebusadEcolesiamsuam perlinen-

tibus in iavito quasij ure patriarchatus tui disponas

cum hoc nec antiquitas, cui Patres sanxere reve-

rentiam,habeat : et auctoritatessacrorumcanonum

penitus uonhabeat. » His igitur etaliis auctoritati-

tis,ad meoonsolandum simulet consiliandumvobis busmuuiti iiolumusnecdebemusadpraesensnostrse

noa dilleratis. Ego enim, quasiquiipsamdetestan-

dam loci faciem sustiaere aoa valeam,Clar8evaliis

fugiens secessi, illic vosexspectaturus, utconsilium

paritercapiamusquidao.jispro saaotceEcolesi» tam

iutolerabili ruiua faciendum sit. Inomues euim nos

impeiusiate casum minatur, etveniet, nisi pr£eve-niat Dominus.Maudoergo vobis.et summopere de-

precor ul, omni dilatione postposita Claraevaliis

properetis, quia pericula uadiquemihi immiuent,

pro quibus consihum diderri non potest.

Patrol. CLXXUI.

et fratrum meorum Ecclesiis inauditam novitatem

inducere, etearum Jura antiquitus statuta permu-

tare. Hoc diceates aou inslruimus prudentiam ve-

stramquse satis novit plura de paucis coUigere,

nec tollimus quin possint metropolitani episcopos

comprovincialesconvocareetquaepreecipiendasunt

praecipere, sed anliquum jus pro parvitate nostra

volumus conservare.. Unde noa satismirari possu-

uius quod verbaG. fallacia et R. nobisinobedientes

suscipitis, cum causamistama nobisipsis et areli-

giosis viris veraciter audieritis, et manifestam ejus

cuipam, si placet, plenius ipsi cognoveritis. Pro

ilhus itaqueirratioaabilietnon canonicaiavitationQ

4o



1419 STEPHANI PARISIENSIS EPISCOPI 1420

(quam nuUius ponderis esse, quod et ubioportue- A quas vobis mittimus, Tidebitur,si diligenter inspi-

rit, manifestissime monstrabimus) ante vestram

quam valde diligere et honorare volumus prfesen-

tiam ad praesens ire visumfuitnobis nonesseopus,

cum per nos tam sibiquam scliolaribus suis plena-

riam justitiam obtulerimus, etad ultimum in prse-

sentia domni papffi, ad quem hujus causse hnis

maxime spectat, in vilali f uerimus. Mandatum etenira

sedis apostohcee habuimus, cujus auctoritate tam

Algrinum quamomnesressuas sibiretinetetmnnit.

Insuper et vobis et nobisprfficipiturne supereoab

aliquo judicetur, sedpotiusapostolicte sedisjudicio

omnis ejus causadecidatur. Cum igitur,ejuscausa

ad domni papte audientiamfueritinvitata ;et ano-

bis, ut anteipsius prwsentiam monstrabimus, huc

ciantur. Elquia super domni papa; staluto et sen-

tentia nolumus auferre aut unum apicem autunumiota, juxta Cualonis invitationem in festo sancti

Audreie Romam statuimus ire, si interim congruasalisfaclione non deleverit quod in nobis, imo in

dominopapa contumacitercommisit.Quod si vullis

et si consulitis causamistam tractari incuriavestraet vos terminare, non renuimus. Sciatis procul

dubio quoniam nos temerepericuhs non ofFerimus,

imo, quantum in nobis est,declinamus. Attamenet

Alpiumasperitatemetviailongitudinem parvipendi-

mus, utprima? sedis et Romanipontihcis dignitas,

quantum ad nos spectat, coaservetur ; etneinali-

quo per nosRomanaauctoritasminuatur. Unde pa-

usquerationabilitersittractata.quodjuste fecimus, g ternitatem vestram supphciter exoramus ut quodsalvareverentiavestra, quiasJneeomtemptu domui

papse facere nequimus et eo inconsulto relaxare

non audemus.Redeat ergo ad se mansuetudo vestra,

etne in amicum subitoinsurgat, indignationem siiam

erga nos compescat, qui sic parali sumus vestree

parere amicitice ut honorificemus ministerium ve-

strum satisfaoiendo justitiae.Valete in Domino Oeo.

Valete in Christo.

XII

Slephani ad legatum sedis apostolica. — Gualonemejusque sectatores excommunicatos absolvere non

posse ante satisfactioncm contendit.

(Anno 1134.)

[Ibid., p. 137.]

Visis hteris vestris non minimum doluimus, su-

pramodummohsumussuggerivobispossequodvos

nolumusexaudire. Novit siquidem curia nostra,

novitParisiensis Ecclesia, utpote quod vidit et au-

divit, quoniam htteras vestrasnobis missasin prae-

sentia Gualonis legifecimus, et quod mandasUs, si

voluisset, fecissemus. Ipse autem non incausa sua

sed in archiepiscopi et dapiferi hsus poteutia con-

tempsit, et ad contemptura Dei et nostrum legit.

Nosvero cumregeetepiscopishabuimusconsilium

quid super hocesset agendum ;etquiajuxta eorum

condictum in clericos et parochianos nostros senten-

tiam dedimus ; et quia defuerunt auditores.Gualo-

nem siiere compulimus. Videat itaque dilectio vi-

deat vestra discretiosi inobedientesetideomortuos

etfetent,es,quosjustelegavimus,antediscussionem.

justo, quiadomnipapfeetepiscoporumconsiliofeci-

mus, interim stare permitlatis, nec mutari prseiii-

piatis donec in Romana aut in veslra discutiatur

audientia, si consulitis, sicut diximus, et Gualoinsua pertinacia perseveraverit et Ecciesife Romana;nonsatisfecerit.Scimus procul dubio et scitis pro-

certo quoniam Parisiensis Ecclesia etomnesperso-

naj, una excepta, tuebuntuream caiisamsi vestram

pervenerit ad audienham. Et quoniam epistolari

brevitate omnem negotiinostri qualitatemnonpos-

sumus comprehendere, legatos nostros,canonicos

videlicet Parisiensis Ecclesiae dirigimus sanctitati

vestrae, ut cum mora etperspicacidiligentiajusno-

strumpossitis adplenum cognoscere.

Xlli.

Ad anonymum.

(Anno incerto.)

[Ibid.]

Maltliaeum de Montemorenciaco pronoverca sua

adcausamvocavimus, diem dedimus. Contigit au-

tem ut ante et circadiem datum dominus rexesset

lielvaci ducturus exercitum super Drogonem de

Monciaco RtLancelinum. Videns vero dominus rex

qiiod milites qui secum ierant, venire ad causampraeuominatamdisponebant (mulli enim erant)eos

relinuit, et utcausamduciaretur, nobismandavitet

rogavit. Hac igitur necessitatecausainduciataetdie

data, iiiterim litteris veslris nos monuistis ut Mat-

thaeum Remis Dominica Gawrfeie in Uomino adex-

antesatisfactionemsolveredebeamus,maximecum D secutionem justitiaj antevos submoneremus ;quod

domni papae praecepto etauctoritate sententiam ex-

communicationis nos promulgasseconstiterit. Ipse

enim domnum Algrinum suscipit in protectionem

Buam, et nobis injungit ut demalefacloribus suis

plenariam ei faciamus justitiam ; et si quaforte su-

per eo causaemerserit, sibi emancipavit, et incuria

Romana finiendum statuit : sicut in htteris ejus,

etfecimus. Ipse autem dicitquod ante vos extra

provinciam non veniet. Paratus enim et est et fuit

(quod negare non possumus)inpr8esentiavestrael

ubi tulus eisitlocusin provincia suasubirecausam,

et noverca; suaeplenamexsequijustitiam. Nobisigi-

tur, si placet, significate quid debemusfacere. Pa-

rati enimsumusobedire.



14S1 DIPLOMATA. 1422

STEPHAINI DIPLOMATA ET DONATIONES,

I.

Charta pro canonicis S. Marise Parisiensis

(Anno H24.)

[DuBois, Hist. Eccles. Paris., t. II, p. o3.]

Ego Stephanus humilis, Dei gratia, minister Pa-

risiensis Ecclesice.notum lierivoio cunctis fidelibus

tam futuris, quam et instantibus, quodderebusadpresbyteratum sex ecclesiarum, ecciesiae videlicet

deOrliaco, Civiliaco, Castaneto. Susciaco,Balneolo,

de Christoilo pertinentibus Beatfe Manae et capituloParisiensis Ecclesiae, in ecclesia deOrliaco duos,et

in singulis preedictarum villarum ecclesiis singulos

frumentimodiossingulisannishabendospro remis-

sione peccatorum, et pro servitio Dei amplificando

jure perpetuo donamus, et concedimus. Statuimus

tamen et prascipimus, ut leinpore Quadragesimae a

Capite jejuniiusque in quintum, annonaillaadhocdurare et sutficere poterit, singulis canonicis in

claustro Beatae Marife mansioneshabentibus panes

inde singulisdiebus sjngulis tribuantur.Nosautem

sicutet caeteri canonici, nobis singulcs panes sin-gulisdiebus indehabebimus : canonici veroannua-les questas, quasab preedicarum ecclesiarum sacer-

dotibus exigere annuatim. et habere consueverunt,

ab eis nec amphus esigent, nec habebunt. Subanathematis autem periculo interdicimus, ne ulli

episoopo, ulli archidiacono, ulliecclesiasticasaecu-

larive personae, hanc pii voti nostri institutionem

aliquando liceat immutare, aut imminuere ; sive

eos, qui hocnobiscum instituerunt aliqua occasione

in poslerum vexare, etc.

Haec autem ommia quse supra diximus assensuarchidiaconorum nostrorum Theobaldi, videlicet, et

alterius Theobaldi, in quorum archidiaconatibus

prfedictae habenlur ecclesiae, et fecimus et insti-

tuiraus.

Actum publice Parisiis in capitulo Beatae Mariae,

anno Incarnati Verbili24, Ludovico regeannoxvi,

Stephano episcopo anno primo.

Signum Stephani episcopi.

Signum Berneri Decani.

Signum Adae praecentoris. Sigaum Stephani archi-

di iconi.

Signum Theobaidi archidiaconi.

Datum per manum Algrini camellarii.

II.

Charta pro canonicis reijularibus sancti Victoris

Parisiensis.

(Anno 1124.)

[Hist. Eccl.Pari.i. ibid., p. 33.]

Ego Siepha>-us, divina gratia Parisiensis episco-

A pus, petitione et precibus Berneri decani, caetero-

rumque canonicorum Beats Marise, assensu etiampresbyterorum Sancti JoannisGuillelmi videlicetet

Hugonis, ecclesiae Beati Victoris et canonicis regu-

blariusinibiservientibus,etpraenominatorumcano-

nicorumanniversariadeinceps habeant, et nuUumei debito super hoc autecclesiae, autdefuncto, sive

processionis.sivevisitationis, propter anniversaria,

exsolvantobsequium.Nolumusenimeosinquietare,

et contra eorumdemvoluntatem, autpropositumadpubhcum prodire. Hoc autem adjungimus,quod si

canonicus Beatae .Mariae praebendam suam in manuepiscopi sui reddiderit, et pro aliquo oraverit, et

superhoc episcopus exaudieritinprtebenda sicred-dita, aut eremitarum autcanonicorum regularium,

B aut monachorum, aut quorumlibet eligens vitam,praebendamrehquerit, prcefalaecclesiaSanctiVioto-

ris ejus praebendfe per annum reddituspossidebit.

Et ut omnia ad liquidum determinentur, ut praveinteUigentium ora obstruantur hoc solum excipi-

mus : quod si canonicus Beatae Mariae praebendamsuam in manu episcopi reddiderit, et pro aliquo ora-verit, et super hoc eum episcopus exaudierit in

prcebenda sic reddita, canonici Sancti Victoris niliil

habebunt. Etiliudsimilitervolumus, quorum quid-quidin prsebendis canonicorum Beatfe Marias, proutsuperius determinatum est, canonicis regularibusSancli Victoris concessimus ; hoc idem et in prae-

bendis canonicorum Sancti Marcelli, Sancti GermaniAntissiodorensis, Sancti Clodoaldi, nec non etiam

C Sancti .Martini de Campbllis, communi decanorum

et canonicorum earumdem ecclesiarum assensu,praefatis canonicis Sancti Victoris jure perpetuohabendum et possidendum concedimus

; ut autemhoo ratumettirmum permaneat in perpetuum,pr£e-sentem chartam sigihi nostri auctoritate subterfir-

mavimus, et signis canonicorum nostrorum corro-boravimiis.

Actum Parisiis publice in capitulo BeatseMariee,anno Incarnalionis Verbi 1124, regnante Ludovicorege anno xvi, Stephano episcopo anno i.

Signum Stephani episcopi, Berneri decani, Adee

praecentoris, Stephani archidiaconi, Theobaldi archi-diaconi, Landonis presbyteri, Theodorici presbyteri,Odonis presbyteri, Domberti diaconi, Guillelmi

D diaconi, Gimmerani diaconi,Petrisubdiaconi, Hen-rici subdiaconi, Theobaldi pueri, Manassis pueri,Urbani pueri.

Si quis autem contrahanc nostram dispositionemagere praesumpserit, anathema sit.

Datum per manum Algrini canceliarii.



1423 STEPQANI PARISIENSIS EPISCOPI 1424

III. A salvoin omnibusjure Parisiensis Ecclesite, in per-

petuum doaavimus.cumomnibusad eamperlinen-

tibus, scilicetmolcndinouao in Mibi-a}', furnoetiam

uao eidem ecclesiiBproximo, villadeFontanis, cuni

ecclesia et decima, nemore et portu, villa etiam de

Siraogiis cum ecclesla et decima, villa de Furcis

cum ecclesiaet

decima,terra el pratis in loco qui

diciturRouun(iel,cum prffibendaetiamBeatae Marias

majoris et sedalis ecciesise, etcumuniversiscseteris

appendiciis, eo duntaxat modo, quo prtefatae ecclesiee

clerici eatenus lenuerant. Nos autem tranquillitati

fratrum ibidem Deo famulantium providentes, es

consensu Bernerii decani et Adaj praecentoris, totius-

que capituli, solas processiones (excepta cruce,

capellano, et textu, et aqua benedicta) eis condonavi-

Charta procanonicis S. Joannis Rolunai.

(Anno 1124.)

[Hist. eccles. ibid. p. 23.]

Eco Stepdams, Parisiensisepiscopus,noliim fieri

volo tam futuris quam proiustantibus, quoniamconimuni assensu ac petitione Berneri decani, totius-

que capiluli Bealae -Marise pro anniversariis cano-

nicorum.quae videlicet ecclesiseSanctiJoannisprae-

bendamunamdonavimusetdonandoconfirmaviinus;hoc autem sub silentio praeterire nolumus, quodneque in visitationibus inferiorum, neque nos vel

canonici Beatae Mariae, eos absolvimus, vel reiaxa-

mus; imo in eodem servitio, in eodem debito, in

eodem slatu in quo suot, solummodoanniversariis, j- n i d »_.•

^ ^ ,. . ,. r. . .. • o mus, csBteraqueadjusfc-cclesiaBPansiensispertmeneiclusis, eosdemrelinquimus. .Nec eosBeataeManae D . ,. , , .._ . „canonicos, sed Beati Joannis esse voluraus et con-

firmamus ; decano etiam et Beatae .Mariae capitulo

liberam potestatem ponendi, velremovendi ej usdemecclesiae sacerdotes jure perpetuo concedimus, et

nequidin eorumsubstitutione detur vel accipiatur

sub analhemate prohibemus. Statuimus etiam, ut

unusquisque Sancti Joannisrategram sicutcanoni-

cus septimanam et integrum servitiiim persolvat.

Yerum uthocratumetfirmum permaneat in sempi-

ternum^praesentemcbartamnostLiauctoritatesigilli

flrmari disposuimus, et nominibus canouicorumnostrorum subterflrmavimus.

Actumpublice Parisiis in capitulo Beatae Mariae

anno 1124, regnante Ludovico rege xvi, Stephanoepiscopoanno 1. r

IV.

Charta deecclesia S. Dionysii de Carcere.

(Anno 1133.)

[Hist. eccles. ibid., p. 4b.]

In nomine sanctaa et individuae Trinitatis, ego

Stephanus, Dei gratia, Parisiorum episcopus licet

indignus, non ignorans quid sollicitudinis, quid

amoris, Christi et Ecclesias liliis debeam, et cummulto timore perpendens quid oneris pro regendis

fidehbus populissuslineam,quanto adhaec auxilio

quantareprodistribuendismihieorumoblationibus

solertia indigeam, faciendum pro necessitate cognovi

ad supportandum tantae impositionis sarcinam ser-

vorumDei auxiliaquaerere.eosque, ut nobiscumobcustodiamgregisDei vigilent, etorent, slipendioruoi j)

nostrorumparticipes efBcere.Cum autemomnibus,si fieri posset, muniticem et utilem episcopalis medignitas essedeposcat, religiosis maxime viris muni-

ficentiae etutiiitatis meae liberalilatem ahquam im-

pendere studui. Quapropter ecclesiae Beati .Martini

deCampis, etfratnbusiuibiOeoservientibus, eccle-

siam S. Dionysii, quae dicitur de Carcere,quamdiu

manus laicainjuste invaserat, quaj eliam temporenostro, p.d manus regias redacta fuerat, ipsam in

manibusnostrisredditam,exconscnsu, petilione,et

voluntate ipsius domiai regis Ludovici, anuuenteAdelaide regina, fiiiis etiam ejus Ludovico rege, et

Heurico ejusdem ecclesiee abbale coaoedeutibus,

tia nobiset ecclesiie nostrae retinuimus. Verum, ut

hoc ratum et Crmum permaneatiu

sempiternum,praesentem chartaiu nostri aucloritate sigilli lirma-

vimus, quae donum nostrumdiligenter exponat.et

munimentum stabilitatis perpetuo exsistat.

Actum Parisiis in capitulo, anno Incarnalionis

Domini 1133, regnante Ludovico annoxxv, episco-

patus autem nostri ix. Sigaaquoque fralrura nostro-

rum sublitulari decrevimus, uttestimoQio veritatis

quod factum est corroboraretur.

Signuiu Bernerii decani.

Signum Adae praecentoris.

Signum Stephani archidiaconi.Sigaum Theobaldi archiuiaconi.

Signum Theobaldi archidiaconi.

Signum Gilleberti sacerdotis.

Signum Theoderici sacerdotis.

Signum WUlelmi diaconi.

Sigaum Ivonis diaconi.

Signum Guiveranni diaconi.

Signum Anselmi subdiaconi.

Signum Petri subdiaconi.

Signum Alberti 3L.bdiaconi.

Signum Henrici pueri.

Signum Manasses pueri.

Signum Ueurici pueri.

V.

Charla de ecclesia Fossatensi.

(Anno 1134.)

[Uist. eccles. ibid., p. 48.]

Exempla Patrum nos admonent, et ratio nos con-

suht, ordinem, et munditiam domus Domini sic

amare, ut ea quae sanctorum auctoritatibus non

concordant, rigorejudiciah studeamus corrigere, et

ea qiiae justitia et honeslas commendant, paterno

affectu peroptemus in suo statu, et ordine conser-

vare ; ut et male viventes ab enormilalibus suis

judiciitimorereprimamus,et beneet honeste viven-

tes ad meUorem vitaeviam paterno amoreaccenda-

mus, et saluti nostrae, et suae ilaprovideamus. Ego

igitur Slephaous, Dei gratiaParisiensis episcopus,

notum tieri volo cunctis fidelibus, tam posteris quampraesentibus, monasterium Sancti l^iiigii Parisieusis



14iS DIPLOMATA. 1426

ordiniSancfimonialiumfuisseantiqmtusdeputatum. A quitus fuerat, habuerunt,nosin abbatem Fossaten-

Verum pro nimia illius sexus fragilitate, qui volo

castitatis rupto, etproposito religionis abjecto, ad

intolerandam turpitudinis prolapsus eratmiseriam,

ita ut templum Dei effecisset fornicationis spfluncam,

venerabilis et bonae memoriae prKdecessor noster

Galo Parisiensis episcopus tantam pestem non ferens,

infames et incorrigibiles personas pro turpitudinevitse preedicto eliminavit, el prorsus alienavit mo-nasterio. .Volens etiam sanctum locum altiori ordine

decorare, praedictura Sancti Eligii monasterium

cum omnibus ad illud pertinentibus ecclesiae Beati

Petri Fossatensis jure perpetuo habendum, minus

tamen canonice quam deeeret, donavit,et conces-

sit. Quod siquidem donum quia inordinate, nec ita

sem es integro habemus, et in perpetuum retine-

mus, quantum scUicet ad coenobium SanctiEhgii,

et ad res ilJius monasterii pertinere videtur. Sed,

ut totius altercationis molestia in posterum exclu-

datur, quid poteslatis episcopus, quid juris aut

consuetudinis canonioi Sanctfe iMariee, tam in abba-

tissam, quam in monasterium illud prius possede-rint et modo possideant, evidenter et aperte distin-

ximus. Sciendumigiturest, quod quotiesParisiensis

episcopus ad justitiam vocavit, Ola procul dubin

omnem essecutura j ustitiam ante episcopum se prae-

sentavit. Si autem servus, vel ancilla, vel hospes

illius monasterii contra personam episcopi, aut

contra proprias res iUius aliquid foris fecisset

ut oporteret secundum Deum, actum est ; abbas g abbatissa, audito prius episcopi mandato, illos in

praesentiam episcopi ad justitiam' faciendamaddu-

xisset ; et post justitiam episcopi abbatissa suos

districtus accepisset, si voluisset.Quod siabbatissaservos vel ancillasmonasterii libertate donare, aut

terram alienare, aut manufirmam facere voluisset

nullam id faciendi licentiam habuisset absque assensu

episcopi, et absque charta sigillo ejuset sigillo can-

cellarii firmata. Ilanc ergo potestatem in abbatis-

sam, etin monasteriumSanctiEIigii pra^decessores

nostri habuisse noscuntur; et nos quoque in abbatem

Fossatensem eamdem retinemus potestatem, nihil

nostri juris relinquentes, vel reIaxantes-;Canonicis

vero BeatseMariae pra;dictum monasteriumsingulis

annisduos pastus exdebitopersolvit,unuminfesti-, vitate Sancti Pauli, alterum in festo Sancti Eligii.

Itaque uterque pastus in refectorio canonicorum

recipitur. Consuetudoetiara est, ut preefaticoenobii

conventus una cum canonicis Beatae Mariw proces-

siones faciant, in die Rogationum, et in die Ascen-

sionis, et in funeribus canonicorum : alias etiam

processiones, aut proaeris serenitate,autpro aliqua

tempestate, sive necessitate, si canonioi facere

disposuerint ; necesse est prsedictum conventumcanonicoruminstitutasequi,eosque,simandaverint,

in his processionibus comitari. Praeterea quotiesmaterecclesiaadivinoofficio cessaverit,ccenobium

Tancti Eligii ex neeessitatecessabit. Sub hacigitur

distinetione ccenobium Sancti Eligii ecclesiaefossa-

tensi in cellam possidendum concedimus,eosciIicet

tenore,utquotiesFossatensis abbasdebitamprofes-

Ecelesiae Fossatensis Theobaldus virquidemdiscre

tus ethonestus,su8eet subditorum fama; consulens

et saluti, prmdictum Beati Eligii monasteriumnobis in nostra manu reddidit et dimisit, et se el

monachos Fossatenses praedictum raonaslerium nec

secundum Deum adeptosesse, necbenepossedisse

cognovit. Cum vero idem monasterium in manunostra diu tenuissemus, tandem misericordia,qu8e

omnis hurailitatis amica est, oculis nostrisse offe-

rens, vi sa est nobis exigere, ut, quod prfedictus

abbas nobis dimisit, timore Dei ethumilitate com-punctus, eeclesiae Fossatensi misericorditer dona-

remus. Dignum enim non erat, ut ex hoc, quod

gratia humilitatis videbatiir, aliquod ei [damnum,velincommodumsequeretur.Iraoquodamorhumili-talis videbatur, ut ita dicamus, abstulisse, miseri-

cordia quae illius amica est, debebat restituere.

Amore itaque misericordiae inclinati, et petitione

domni papaelnnocentii, et prece domini Ludovici

illustris et gloriosi Francorum regis inflexi, etreli-

giosorum virorum inductu, assensu et Bernerii

decani et capituIinostri,pr8Bdictura S. Eligii mona-sterium cum omnibus ad illud pertinentibus Asce-

lino abbati et ecclesiae Beati Petri Fossatensis per-

petuo habendum, salvo quidem in omnibusjurenostro et successorum nostrorum, etsalvis inom-nibus et per omnia consuetudinibusEcclesiae Pari-

siensis,donanus et concedimus ; ita scilicetut abbas

Fossatensis praescriptummonasteriumtanquamcel-

lam sua possideat, et in monachos ibi militantes

plenam et perfectam abbatis potestatem exerceat, " sionem in Parisiensi ecclesiafecerit, praesenteepis-

scopo fateatur coenobium Sancti Eligii ex donoepiscopi et benefieio Parisiensis Ecolesifesehabere.

Volumus et determiuare, quod homines praedicti

ccenobii in exercitumregisinconsultoepiscopo nori

debent ire ; sed abbas, autprior, ex praecepto epi-

scopi illos debentin exercitum mittere. Defmitum

estetiam, ut in festo S. Eligii canonici Sanctae

Mariae dextrum chorum,monachisinistrumteneant;

ita ut cum canonico, quichorumtenuerit,aut prior

aut cantor raonachorum chorum teneat, nec alia

persona adilhidadmittalur;missam veroaut abbas,

autprior, cantabit. Quod siuterque aberit, aliquis

dum ipse, et successores sui abbates, et monachiFossatenses in nostra et successorura nostrorum

episcoporuin Parisiensiumsubjectionepermanserint;

et Parisiensi Ecclesiae, et nobis jus et honorem

nostrum, et consuetunes nostras in .omnibus con-

servaverint, et reddiderint. Institutum tamen est,

ut duodecim ad minus monachi cum suo priore ad

serviendum DeoiIlicapponantur,qui juxtaReguIam

Sancli Benedicti ad ordinem tenendum sufficere

viiieanlur. Sciendum vero est, quia eamdem illam

potestatem, quse prjedecessores nostri in monaste-

rium Sancti Eligii, et in abbatissam, quse ibi auti-



!427 EPISTOLA TtE MORTE STEPHANI. 1428

excleronostroillamcelebrabit. Sciendumvero est, A crevimus.Sedqniafennineumsexumfragilem.atquequiadie illo prasdictus pastusredditus ex sexporcis

vivis,etsanaBcaruis, ex duobusmodiis vini et dimi-

dio ad mensurara nostri claustri, et tribus sextariis

frumenti bene vanati. Pastus vero, qui redditur in

festo sancli Pauli.de octoconstatarietibus, etduo-

bus modiis vini et dimidio sextario, el ex duobussestariis et dimidio frumentibene vanati, et exsexnummis, et obolo. Ut autem, boc ratum.etincon-cussum permaneat, prffisentemctiartamfieri prajci-

pimus, et sigillo nostro signavimus, et manibuscanonicorum nostrorum firmandum Iradidimus.

Signum Stepliani episcopi. S. Bernerii decani.

S.etc.

Actum publice in capitulo Sanctse Mari.T, anno

adeo laljilem esse cognovimus, idcii-co prfediclas

sanctiraonialcs, actioris propositi disciplina, tamper nosqiiam perrcligiososvirosligare curaviraus;

habent enim institutionesoplimas ex riaximapartede ordinemonachorumCisterciensium susbcriptaspartim eliam de observantiis aliarum religionumcollectas

,quod consilio venerabilis viri,

dominiscilicetHugonis Pontiniacensis abbatis, necnonin-dustria fratiis nostri Willclmi, consilio etiam et

voluntatecharissimseliliffillildiardis.ejusdemeccle-

siae Sanclas Maria; venerabilis abbatissa;, conventus-qiietoliiis, factum est, volumus el auctoritateepis-

scopali pr.Tcipimus, ut prsedictas sanctimouialcs

prffidictasinstitutiones,sicutdeterminataevelscriplffi

incai-nati Verbi 1134, regnanteLudovico rege auno jj sunt in libris, quos consuetudines vocamus.in per-xxvii, Ludovicorege in regem sublimato anno ui,

annoepiscopatus Stephanixi.

Datum permanum

Algrini cancellarii.

VI.

Charta fundationis abbatix Eederensis.

(Anno 1138.)[Gall. Ckrist. nov. t. VII, col. 60.]

STEPH.^NUsDomino ordinante Parisiorum episco-

pus, universis Christitidelibus, lam posteris,quamprsesenlibus salutem.

Ad hoc nobis episcopalis olEcii cura ab omnipo-tenle Deo commissa est, ut religiosas diligamuspersonas, et beneplacente Domino religionem stu-

deamus modis omnibuspropagare. Noverintigilur

universi, quod ecclesiam SanctsB Mariae Ederensis

petuum teneant,nec unquaminaliquo.easminuerevel mutare preesumaut. Obeuate abbatissa, aliamqufesubstituendaerat,

hocmodo eligendam cense-mus : inprimis Parisiensi episcopo voluntalemetnecessilatem suam insinuabunt, deinde reliiriosos

viros, abbatem Sancti Victoris, et abbatem SanctaeM.ari8P. de Vahe in suo capitiilo, proesente episcopoconvocabunt, his autem in unum convocatis, deelectione abbatissastracfabunl.et sinecontradictio-

nequamcunquevoliierint.dignamquejudicaverint,eligent ; si vero abbates habere nequiverint, priorcum tribus religiossimis sanctimonialibus in prfe-

seutia episcopi substituentur : hoc etiam notum

fieri volumus, quod eamdem ecclesiam ab omniexactione temporali, quantum ab nosetsuccessores

nostro labore, nostro studio, Dei gratia nos ia ^ nostros spectat, liberam omnino et quietam foreomnibuspr.-ccedente, a fundamentis exstruximus, concedimus, etc.

et sanclimoniales feminasineaponentes, religionis Actum Incarnationis Dominic» anno 1138.ordinem in eadem ecclesiaperpetuo conservari de- Data per manum Algrini cancellarii.

HUGONIS DE DOCIACOSBNONEtJSIS ARCHIEPISCOPI

EPISTOLA AD B. DECANUM ET CvETEROS PARISIENSIS ECCLESLE CANONICOS, CONSOLATORIASUPER MORTE PARISIENSIS EPISGOPl.

DncHESNE, Script. Reg. Franc, t. IV, 446.

H. Dei gratia Senonensis Ecclesiae minister, B.

decano et caeteris Parisiensis Ecclesire canonicis,

dilectis in Chrislo fratribus, salutem et salutiferam

a Domino dilectionem.

Consideranti mihi,fratres, insperatum dulcissimifralris, imo ut ita dixerim, charissimi Palris raei

pontiCcis vestri casumet occasum,flere magislibetquam scrlbere. Nimis enim saxeum pectus h.ibet,

quemnonaddoloiemvel gemitum piisimi viri lacry-

mabilis non emoUit excessus. CaBterum quidquid

D forle nonnuUi sentiant, ego vero prorsus plango et

lamentor damnum ingens et incommodum racum.Amisi enim portionem animae meae.baculumjuven-tutis meffi, consolatorem et eruditorem vitae meae.Baculus namquesustentationis, fratres, sicut scitis,

mulioties juveni necessarius est plus quam seni,

quia JM ventiiti pfirnecessaria est doctrina ; senectiis

vei'0 longo iisu temporis mnlla didicit per experi-

menla. In quo ergo erit ultra similis niihi requies,

simile gaudium simile reclinalorium ? Quem quo-



LANDULPHUS JUNIOR. —PROLEGOMENA1429

tiesvidebam, prEesente gaudio meonon gaudere Anonpoteiam. Sedquid dicam, DomineDeus.utquid

recessisti longe, despicis in opportunitatibus in

tribulatione ? Modo rudem et tenerum amovisti

puerum tuum, ettam citosublraxislieiordinatorem

ef doctorem suum? Sed quid ago, fratres ? dumdolorem roeum nimisexaggero, consolatorem one-

rosummevobisostendo. Jam vero dulcissimiPatris

animam dulcediui et mansuetudini commendoRe-demptoris nostri. Ad vosautem, quibuscompalior,

sermonis meivultum converto. Circa vosenim non

mediocriter sollicitus existo, quia frequenter in

1430

talibus subrepit invidia, perinvidiamdiscordia,per

discordiamdivisio,perdivisionemunitatisconfusio.

Tunc adversae facies, tuncdissonfe lingu8e,thesau-

rorumdiminutioetinvidorumetsemulorum cachin-

nus et irrisio. Deus hoc avertat a vobis, fratres

Spiritus sancti plenitudo descendat supervos.spiri-

tusque vestros uniat,divisionesremoveat,elquibus

unus estfuturus pastor.eadempascuagustarecon-

cedat. Quibus inspectis, charissimifratres, meraen-

tote j ugiter admonitionis nostrfe et salutis vestree.

Ad illum incessanter cordavestra convertite, qui

salus est omnium sperantium in se.

ANNO DOllI.Nl MCXXXIII-MCXLIV

LANDULPHI JUNIORIS8IVB

DE SANCTO PAULO

HISTORIA MEDIOLANENSIS(Anno 1095-1137)

[muratori iler. Ital. Scripf., t. V, p. 459, ex mss. codicibus metropolitana; Mediolanensis bibliothecae.

Accedunt notse Josephi Antonii Saxii, A.mbrosiana) bibliothecce pr£efecti.]

I

PR^FATIO LUDOVICI ANTONII MURATORII.

Post Arnulphi ac Landulphi Senioris Historias de

Mediolanensium rebus a^entes, prpecedfnti tomo

(Palr. t. CXLVII) jam evulgatas, succedit nunc ter-

tia itidem Mediolanensia Hisloria, auctore Landul-

pho ianiore, qnem De .Sancto Paulo, ul ab altero

Seniore distinguatur, appellare consueviraus. Dedu-

citur autem ab anno I09o usque ad annum 11.37,

quibus temporibus floi-uit ejusdera auctor, patria

Mediolanensis, et dignitate sacerdos. Quantura

operfe et cur» ille posuerit in litteris adJiscen-

dis, quantoque ardore usque in Gallias ad conqui-

rendos magistros sese contulerit, ex ipso disciinus

ita scribente de Liprando celebri presbytero ac

avunculo suo, cap. 10 : Cwtera vero qune po^si-

debat in l ib ri s et alii^i rebus, statuil ut conserva-

renlur Landulpho nepoti suo et alumno, atqiie Ec-

clesise acoli/tho, qui tunc temporis discebat Aureliani

ab egregio magistro Alfredo et nobili Jacobo. Hsec

ille narrat ad annum circiter tl03. Tura cap. 13

addit : Anselmo dt Pusterla.ei Olrico vicedomino Me-

diolanensi {a.vDhohas deinde archiepiscopatum Me-

diolanensem adeptis) ad/i*si. Cum Anselmo namque

B per annumet dimidiim Turoniet Parisinis in scho,

lismaqistri Alfredi et Guiliemi legi, et legendo-

scribendo, multisque aliis modis Anseimo multnmcommoditatern dedi ; qam e'\\is verba referenda sunt

ad annum circiter 1106. Tum in patriam regressus,

rursus habitare cojpit ad ecclesiam Sanrti Pauli in

Compito, quara Liprandus ejus avunculus reaedi-

ficaverat, multisque ornamentis ditarat, et quamipse Landulpluis tilulum meorum ordinum appellat.

Hinc autem illi accessit agnomen Landulphi de

Saneto Paulo. Imo is cap. 28 testatur, sibi infantulo

adjectum fuisse nomen, scHicet Clocham Sancti Pauli;nos diceremus la Campanadi San Paolo ; in morequippe fuit eorum temporum agnomen aliquod

pueris imponnre, quod pro noraine. aut cognominedeindc usurpatumest, uti in Antiquit. Estens. jara

monui.Verumminime diuturna quies relicta est histo-

rico nostro a potentioribus urbis. Erat ipse nimia

affinitate ac familiaritate junctus Liprando, quemilli invisura prorsus habebant ;

proinde odia illorum

in nepolem quoque couversa sunt, atque is a sua



1131 LANDULPAUS JUNIOR. 1432

est ecclesla defurbatus, quanquam merita pluraj

ipsura populo Mediolanensi commendarent. Tuncenim, ul idem auctor est cap. 10 : Lrctor, srriba,

pnerorum erudiloi; publicorum officioriim et benefi-

ciorumparticeps, et consulum epislolanim dictnlor

fuit, si quidem in ha>c verlia nullus lilir.nrinrum

errorirrepsit. Studiorum autem cansa l>is ac ter in

Gallias profectus fuisse videlur LandulpliMS. Hur-sus enim cap. 17 ait, snggeslum fuissc Olriro Me-diolatiensi viceilomino, el Anschno de Puslerln ire adprxcipuum mniiislruin Anselmum de Monte Leodiini(hoc est Laudunensem'), quibus duobus fiiit qf-atiim

secum ducere me Landulphum presbyleri Liprnndialitmnum. IIkc acta circiler annum 1 109. Jordanodeinde, dum curreret annus 1 112, elccto et conse-crato Mediolanensis Ecclesife arciiiepiscopo, cumLandulphus nosler, acolythus adhuc, in communibeiie/icio pi-esbijterorum ' ct clericorum Mediohmen-sium, susceptus fuissel, indignationem incurrit noviarchiepiscopi, ejusque aucloritate denuo exclususest ab ecclesia Sancli Pauli, qu,v, ut ille repelit, esl

tituliis ordinatiimis niex. Ila is cap. 25. Ilujusmodiinjuria incitatus l.andiilphus Romam se contulit,

anno lllG, ad synoduiu Latcrunensem, spernns ihi

a>quiorem judicem sihi procsto futurum ; tum anteCalixtum 11 papam Terdona» ac Placentise suasquerclas renovavit ; scd in irritum semper cessereejus conatus ac voces, Modoetiensi quoque, inani ta-

men, coronationi Conradi regis, peractaj anno 11-28

narral Landulphus se intcrfuisse, seque ante ipsiimpontificem (Anselmum videlicet Mediolanensem ar-

chiepiscopum) ipsumque coronatiim (scilicet Con-radum) ab ecclesia Sancli Michaelis ponhficalem vir-

gam in admirabili pomva usque ad ecclesiam SanctiJoannis portasse. Narraverat etiarn antea se ele-

ctum ab eodem Anselmo, ut prseesset suis rnppella-nis. In Italiam deinde descendit Lotharius III, anno1136. coronani regni ac imperii suscepturus, atqueante eum stetit Landulphus noster, ac justitiamimploravit.

Pauea hac adnotare placuit, ab historico nostrodiversis in locis Historiae suse de se ipso memorata,utlector hominem prius quam ejus librum nosealNunc de ipsa Historia aliquid addamus. Brevis est,

grandia taraen in Mediolanensi urbe gesta continet,et rerum perturbaliones memoriadignas

; graphice-que exprimit, quid in animis hominum eorum tera-

pnrum pntuerit, semperque pnterit dominandi eu-pido. Neque intra pnmreria unius Mediolani con-sistil l.andulphi narralin : mulla etiam hnhet, qui-

busltalica ejus mvi historia illustrclur. PropfereaPagius in Crif. Baron. ad annura ll.Sfi, num. 7,

postquara variis ejus laoiniis anlen edilis nsus fue-rat nd .\nnales ecclesiasticos exornandns simidquecnrrifcndos, in hfpc tandem verha erumpit : Hafinit Ilisloria Landulphi Jiinioris, pertiniiens usqueail nnniini 1137, quo cluciibrntn fuil. E.r rn. si tnn-

dcm liicem videat. Histnria errlrslnslicn mniinamhicein accipere poterit. Unicus autera codex ms.merabranaceus, ac pervetustus, hujus Historise

habetur, miiii non seniel perlustratus, in biblio-

fheca mefropolitani Mediolanensis capituli, qni pa-

rifer, complectilnr Hisforiam .\rnulphi pnece-denfi, jam editam, ac deinde Pnssionem hcati

Aria'di mnrlyris, qui ad Sanrlnm Dinni.riuni est

tnmulntus. hoc est idcm opuscnhim. quod Puricel-

; lius pulilici juris fecit. Ilabet et Ambrosiana hiblio-

thccaalterum Landulphinn> Histori«" exeniplar, sed

exraelropolifancB hibliothec^ codice expres«ura.

Caeferum priraus. qui scripfori huic nomen apuderuditos quiesivit. supra memnralus Puriccllius

fuil. qui Uim in mnnnmentis .\mbrns. basil., tumin Vila sanctorum Herlembaldi ac Arialdi, ejus

auctoritate non rarn usiis. cnmplura fragmenla ex

ipsn evulgavit. prnul sui inslituti ratio exigebal.

Eadem fragmenta rursus in tomum IV Italia' saciTF3

infulit Ughellus, qu.i» postea erudifi, ac pra'sertim

Pagius, in suam ntilitatem converterunt. Verum lit-

terari.T' reiiuihlicaR intererat. ut inlesra jam fandemLandulphi Juninris Ilistoria evubarelur, qu.T?eliani

charior futurn nnbis cst. quara Landulphi Seninris

ac .Arnulphi Hislnrifp Mediolanenses. quandoquidem

Juninr l.andulphus Cathnlicum se ubiqiie prndit, eta schismaticorum crrnribiis alienum. ef quKCunquesibi scribenda sumpsit, accuratius scripsit. Ut au-

I

tem fetus iste gratinrem adliuc sese exhilieaf oculis

eriidilfp gentis, prodihit illeuna cum notis clarissimi

viri .loseptii .\ntnnii Saxii. Ambro^ianflp biblinthecaa

pra^fecfi cujus cura ac sfudio illustrata hahebis,

qu.Tcunque ei visa siint aul lucem. aut maioreralucem expnscere. Qund si aliqua adhiic restant ob-

scura, aiit manca, id noris tribuendum codic.i ms.,

3uem aliorum codicum ope aut supplere aut emen-are non licuit.

LECTOBI BENEVOLO

JOSEPH ANTOnrUS SAXIUSCollegio et bibliothecss kmbrosianse prxfeetus.

Quodinvotis eruditorum hominum eral, ut ja-centia in pluteis patriae nostrae monumenla extra-herentur ia lucem, nec frustatim hac illacsparsa,sed integra,et per ordinemajfatum disposita publicodarenturconspectui, quemadmodum Papehrochiustom. VII Maii, fnl. lxxx, enixe Mediolanenscs ad-hortahafur, id inpivesentiarum aggressi suiiius. ur-gemusque, manum ultro dante ac facem pr.eferentecl. V. Ludovico Antonio Muratono. .Niim pra'ter eaad urbem nostram spectantia, qu'ie supcrioribus to-mis vulgatasunt, codieemquoque Histoiiarum Lao-dulphi a S. Paulotandiu exspectatum e typis dirait-

D timus, rudem quidem obscurumque in suo genuinotextu, sed nolis, quantura licuil, a nativa fcrrugineeductura expolituinque, ac jusla temporum serie insuos annos distributum exhibemus. Hujus aiiterastudii laboreiu Palatina Societas, nuili et ipsa la-bori ac sumptui parcens. ut augeat censum histo-rica> supelleciilis, et patriraoniuiii liUerarum. niihibenevole raagisquain uicritn (ahsit verho invidia)demanilavit : nihilniiiinus imheiillis utcunqiic viri-

hus. ingenioquesentirem ine esse, pro ohsequii meiratione hanc provinciam suscepi, notasque adjeci,fusius forte, quam aliquibus sublimioris eruditionis



1433 PROLEGOMENA. 1431

necessarife sint, sed qiiia nonomnibus par lihronimcopia, aut antiqnarum rerumuotitiacst,eas quoquebono usiii futuras aliquibus spero.

Synchronus huic meo labori fuit labor longe di-

gnior doctissimi mihique amicissimi P.Stamp;T!, sed

discors in supputandis eorumdem teniporum eventi-

bus sensus ; iiie enim anonvmum Comensem nuperexcusum suis notis illustraadum aggressus, ejusquevestigiis pede post pedem, ut aiunt, inhsrens, An-selmum anno 1 123, archiepiscopum agnovit. Egovero Landulphi mei teslimonio fretus, nonnisi anno1126 eumdcm elecium in archicpiscopum assevero ;

unde chronologica inter nus dissensio non modic^BdifQcultatis emersit. Ilanc, ut per lilteras familiares

inlellexit pradaudatus Muralorius, ea, qua priestat,

in lustoriis facilitate statim conciliare studuit, prie-

fationemque cootesuit ad eumdem Anonymum, in

qua candide affirmans Olricum, cui Anselmus suc-

cessil, nonnisi anno 1120 e\ bac vita decessisse, ut

ego slatui contra adduclos ibi plures egregios scri-

ptores, nihilominus crerlibile ait Olrico adhuc vi-

venle electum eliara Anselmum in archiepiscopum

ut nunc dicimus coadjulorem, quemadraodum jamin usu EcclesisB fuisse ex Thoraassino liquet. Hujus-modi autem consuetudinem iu Eccleda quoque Me-diolanensi viguisse asserit, tum hoc Anselmi exem-plo, tum alio Algisii, qucm triennio ante morlemS. Galdini Jam arcbie|iiscopum opinatur, innixussubscriptiouibus ad diplomata, de quibus in notis

erit sermo, et auctoritate anonymi ipsius, qui adannura 1123 de Anselmo scribit : Archiepiscopusinlhronizatus.sed male pactus. .Al cgo veneror eru-

dilionem doctissimi viri, verura in cjus sententiamflecti non possum, argumentis haud levibu-^ duclus,

quaj ad nolam tj capitis 37 rejeci, ne hic diulius

lectorem morarer : nequeproinde vel minimam du-

cit rimam illa conjunclioanimorum, qua nos arctis-sima necessiludo constringit

;quin juxta leges in-

gcnucE amicitise est, posseunumqueraquelibere sin-

cereque expromere sensum suum, ul eligat eruditus

lector, quam melioribus suffultam fundamentisjudi-caverit parlem.

Caeterura, ut de prajstantia hujus Ilistoi-iaj aliquid

disseram, idunum proferre surflceret,statim ac pro-

diere in lucem nonuulla ejusdem fragmenla, Puri-

cellio vulgante, excepta fuisse ab eruditisviiis tantoplausu, ut insuas quisquelueubrationes,illecerlalimtrausferrecuraverit. lis enim Papebrochiusexegesimsuam Mediolanensiura anlistilum auxit, Ughellus in

Ilalia sacra pluriraura episcoporuralacunasexplevit,1'agius uberiores ad Baronii Historiam criticasnotasadornavit.ut sileara privafos quampluresurbiuin flni-

limarum, atque exleros etiara scriptores, qui raagnifecere auctorem nostrum in describendis annalibus

A teniporum illorum :tum testis cofevus,atque ut plu-

riraumetiara pr.-psens rebus quas narrat, indubiamsibi fideni conciliet. ac tenebricoso illo a^vo, innpiascriptorum non modicum laboranle, propitium ve-

luti sidus affulgeat. Id unum affirmare valeo, cumpatrife quoque nostrre limites cgreditur, summorumponliflcum, imperatorum ac principum gesta com-memorans, ita veritati semiier calamum attempe-rasse, ut a me collatus cum Eetatis illius hisloriis,ab

exleriseonscrlplis consentire cuni iisdempene ora-

nino vidoafur. Quae tamen lucis plurimum arripit

ex scripto Kamlulphi, Hisforia esl Mediolanensis,;

chronograpliis nostris Corio. Olcho, Morigia, Hipa-montio. aliisque, in iisqrr<eadilla temporaspectant,adeo, confusa, ut exfricari vix possit. Mirum est

quanta inter ipsos, varietas sitin assignandaMedio-lanensium antistitum sede, cum integro quandoquedecennio aliquorum <Ttas decurtetur, aliorum vero

p, ullra modum pr'oducatirr ; prHepostero etiamordineeorumdem successio refertur. aliis anle alios malecollocatis ;gestadeniquequamnlura dissonisprorsusverilati narrationrbus accurnrrlantur. Rern exemplis

flrmarem, nisi supervacaneum crederem hic, percorapendium quoque congerere, qu» tofo fermeopere adnotare minime omisi. His aulem oranibusemendandis prnssto estLandulphus, qui novam veluti

faciem historioe Mediolanensi, pra;cipue eccle-

siasticTS induxit. Quocirca eliara non incongruumputavi seriem chronologicam rerirm ad hoc Landul-phi opus spectanlium in primo ejusdera fronle defi-

gere, ut unico veluti obtutu rem oranem inibi per-

tractatam cornniode lector percipial.

Ut hanc editionem adornarera duo mihiexempla-ria ad manus fuere in Arabrosiana bibliotheca, al-

terum aclarissimo Muralorio in pnefalione suame-moratura, alterum vero quod eo poslmodum reperi,

cura vastarn manuscriplorum raolem evolver-em, utin suas thecasatque indicem redigerenfur. Testatur

L' aulem in ejus fronle Jo. Anlonius Casfillioneus, pu-

blicus, ut ipse ait. imperiali auctoritafe nolarius, se

exeraplar istud contulisse cura autographo Caroli aBasilica Pelri episcopi Novariensis, in collegio S.

Marci Novari<E. Gurn his ego fadlaborante etiara in-

defesso viro Philippo Ar-golato) metropolitanum co-

dicem contuli, atque indevarias nonnullas lecfiones

decerpsi quas obscurioribirs locis auctoris nostri elu-

cidandis satis opportunas censui, easque signavi

numeris arabicis l et 2, ul ex quo codice erut^-e fo-

rent lectordignosceret ; primoenim numero indica-

turcxeraplar Murator-io jam notum, secundo alterumCaroli a Basilica Petri a me nuper invontura. Ha;-

sunf de quibrrste raonitum volui; si quid inhoc meolabore minus probatum offenderis, benigne indulge,

et vale.

SERIES CHRONOLOGICA

RERUM AD HAINC HISTORIAM PERTINENTIUM

m GOMMENTARIIS DIGESTA.

Anno 1093. Conradus, Henrici III seu IV irap. fl-

lius, .Modocti.ie ac Mcdoliani ab Anselmo archiepisc.coronatur. Cap. 4, nurn. 21. — Anselmus Mediol.archiep morilur (bid.

tOtl.T. Urbanus II 1'lacentia; synodum celebrat.

Cap. 28. )!um. 6 Mediolanum vcnit. /6'rf., ninn. 7.—Arnuljjhus, AnselmilU successor, in arcbrepisco-

D pum Mediolan. consecratur. Cap. 1, num. I. —Con-radus, ItaliaTcx, in Tusciampersit nuptias celebr'a-

furus. Cap. 1, nnm.'6i. —Heatus Alberlus Cluiria-

cen«is Pontidii monasleriurn condit. Cr;/). ii,niim. 1.

1096. .\rraanus card. eligilur in Brixierrsem epi-

scopum. Cap. 1, num. 7. — Urbanus II e (Jalliis re-

dux Mediolamrrrr ilorum venit, et in templo Sanctse



ms LANDULPm JUNIORIS 1436

Thcclap sermonem ad populum e suggeslu habet. ACap. iS. niim. 7 et 8.

1097. Aruulphus .Mediol. archiep. niorilur. Cap.\,mini. S, et -28, ntim. 13. — l.amhilphus ilc Hndafjioin archiepiscopuiu a clero Meiiiol. electus ab .\r-

m.ino card. Brixicnsi episcopo rejicilur. Cap. 1,

num. 3, <•/ 9. —Anselmusde Huiseidein sub?liluiUir,

el ab Armano conlirmatur. Ibiil., niim. \i. 1'ailium

ab Urbano II per legatum aposlolicum recipit. loid.,

tium. 18.10!)8 .\nselmus IV, Med. archiep. immunitatem

indulget venientibus ad festum SS. Protasii et Ger-vasii. Cap.2, num. S.

1099. Conradus, Henrici IV fllius, in Tusciam se-

cundo profieiscilur. Cap. 1, nutn. 31. —Urbanus II,

summus pontifex. niorilur. td/'. l,Httm.32, et Cap.8,ntni).\. —Anselmus IV arehiep. sancti Arialdicorpus transfert e S. Celsi ad S. Dionysii [ecclesiam,Cap. 3, num. 5.

1100. Grossulanus in episcopum Saonensem eli- Bgitur et consecratur. Cap. 3, num. iel 7. Ansehniarchiep. .Mediol. vicarius constituitur. Ibid. Bicnnioin eo munere perdurat. Cap.i, mm. 6. —.\nselmusMediolan. archiep. ad Hierosolymitanum bellumproficiscitur. Cap. 2, niim. fi.

1101. Conradus, Henrici IV filius, moritur. Cap.1, tium. 32. —.\nselmus Mediol. archiep. Constanti-Dopoli obit. Cap. 2, num. 8.

1102. Grossulanus in archiepiscopum Mediol. eli-

gilur. Cap. o, num. 4. De Simonia apud summumpontificem accusatur. Ibid., num. 8. Pallium suscipita Sancto Bernardo cardinalidelatum. Ibid., »u(»i.il

et seqq. Synodum provincialem Mediolani celebran-dam indicit. Cap. 9, num. 2.

1 103. Synodu- provincialistempore QuadragesimoBa Grossulanocelebratur. Cap.9, num. 9. — Lipran-

dus presbyter innocue per ignem transit die 23Martii, utsimoniam archiepiscopi Grossulani divinoiudicio comprobet Cap. tO, num. 3 ei G. — Grossu- Qjanus statim peracto ignis judicio Roniam ad Pa-schalem II proficiscitur. Cap.\i,num., 5. Ab eodemsummopontificeeximiis honoribus cumulatur.i6/d.,mim. 9.

llOo. Grossulanus in svnodo Lateranensi a Pa-scali II celebrata sedi Mediolanensi restituitur.Cap. {[,num. 12. A .Mediolanensibus pellitur. Cap.12, UMm.o. —Landulphusde Vareglate post synodumLaleranensem in .\stensem episcopum eligilur.

Cap. 11, num. 1.'). —Heinricus Junior contra patremrebellat. Cap. 13, nwn. 3. —Reliquias insignes in

ecclesia S. Mariae ad Portam Mediol. repefiuntur,et ob iduniversi cleri et populisupplicatio habetur,omnium solemnior. Cap. 22, num. 2 et seqq.

1106. Gometes longissimum trahens crinem inoccidente apparet. Cap. 13, num. 5. —Henricus IVimp. Leodii moritur. Ibid., num. i. —Lipranduspresbyter in Vallemtellinam secedit Cap. 16, num.1. —Anaua celebritas pro inventis sacris reliquiis pS. Mariae ad Portam publico decreto statuitur. Cap.22, num. 6,

H07. Laudense bellum incipit. Cap. \Q>, num. 1.—Liprandus presb. e Valletellina Mediolanum re-dit. Ihid.

1109.Mediolanenses urbem Landensem eximpro-viso caplam statim dimittere a Cremonensibuscom-

pellunlur. Cap. 16, num. S.

1110. Grossulamus Ilierosolymas peregrinalur.Cap. 17, num. 9. —Ardericum Laudensem episco-pum, suum .Mediolani vicarium designat. Ihid. —Olricus Vicedominus in archipresbyterum eligitur.Ibid., num.G. — Sacros ordines ",lanun> suscipit.Ibtd., num. \^.— Cremonensesa Mediolanensibusapud Brixianorura campum victi. Ibid., n. 14. —Henricus.Vin Italiara descendit. Cap. 18, tium. 2.

1111. Heinricus V Roraam pelit. Ibid., niim. 3. —A Paschali II Idibus Aprilis coronatur. Ibid., num.13. —In Germaniam redit. Ibid,., num. 14, —Otto

Mediolanensis vicecomes Somae interimitur. Ibid.,

num. II. —Urbs Laudcnsis a Mediolanonsibus ca-pitur ac deletur. Ihid., num. 18. — Jordanus de(^livi, postea archicpiscopus, in sacerdolem ordina-tur Janu;T>. Cap. 19. num. 8 Pluviarum et flumi-nuni mira cx\indalio Octobri mense terrore populosim(ilet. Cap. 20, num. I.

11 12. Jordanus de Clivi in archiepiscopum Me-diol. Kal. Januarii eligilur. Cap. i^.nutn. 3. — Ei-

dem pallium Roma d^fert Mamanlus Taurinensisepiscopus. Cap. 21, num. 9. — Recusatum primo,post sex menses, die G Decembris suscipil. Cap.23, num. 2. —Liprandus presb. ad Pontidii mona-sterium pergi t die G Decembris. Cap. 24, num. 2.

1113. Presbyter Liprandus in Pontidii monasteriosancte moritur 6 Januarii, el rairaculis clarct Cap.24, num. 1 el 3, — Grossulanus a Hierosolymitanaperegrinatione redux Mediolanum ingreditur menseAugusto. Cap. 20. inim. 2. — Civilis pugna inter

Grossulani et Jordani fautores committitur. Ibid.,

num. 1. —Pace composita Grossulanus Placentiamserecipit. Cap. 27, num. 1. — .\ndreas Primiceriusdecumanorum moritur. Cap, 28, ?iurti. 3.

11 14. Nazarius Muricula mortuo Andrea Dalvul-tio substituitur primicerius decumanorum. Cap. 29,num. 1.

1113. Paschalis II Romae in Lalerano conciliumcelebrat. Cap. 29, num. 4. —Sententia contra Gros-sulanum in synodo eademprofertur. Ibid., n. 15.

Armanus Brixiensis episcopus deponitur, atque in

ejus locum suffii'itur Villanus. Cap. 30, num. 2 et 3.

—Jordanus .Mediolanum redit et Henricum impe-ratorem excommunicat. Cap. 31, num. 2 et 3.

1 1 17. Grossulanus Romne moritur in monasterioS. Sabse viii Idus Augusti, Cap. 29, niim. 17. —Ter-

rfemotus quadraginta dierum in Langobardia exci-

latur die 3 Januarii. Cap. 31. num. 6. —Jordanusconsilium provinciale Mediolani celebrat, Ibid.,

num. 8, —IJgonemdeNoceto ab Heinrico institutum

Cremonae episcopum deponit, acUbertum substituit.

Cap. 46, num. 7.

1118. Paschalis II moritur 21 Jauuarii. Cap. 32,

mim. 1. —Gelasius II, in sum. pontificem electus,

Henrici imp, insidias fugiens, Cajetam se recipit.

Ibid., num. .">. — Ibidem presbyter et pontifex con-secratur. Cap. 33, num. 2. — Romam reversus in

Gallias proficiscitur. Ibid., num. 4 et seqq. — Hen-ricus irap. Romae in speudopontificem eligi Burdi-num curat. Cap. 32, num. 10. —In Germaniam re-

dit. Ibid., num. 17, —Bellum Cumanum incipit.

Cap. 34, num. 6. —Concilium episcoporumet prin-

cipum Langobardorum Mediolani celebratur. Cap.

34, num. 1 1 et 12.

1119. Gelasius II Cluniaci moritur. Cap. 33, num.7, — Calixtus II Gelasio succedil. Ibid.,num. 8. —Remis Concilium celebrat 20 Octobris. Ibtd , num.10,

1120. Callixtus II e Galliis in Lombardiam venit

ac Terdon.ie consistit. Cap. 'Aa.num. I. —Inde Pla-

centiam progredicns ibidem Paschale festum cele-

brat, /6ai., num. 3. — Roma; 3 Junii excipitur.

Ibid., n. 16. —Jordanus archiep. Mediol, moritur.

Cap. 36, num. 2. —Olricus vicedominus Jordano

suscedil 17 Novembris. Ibid., nutn.3.

1121. Rurdinus pseudopontifex capitur, ac Ro-

mam ignominose perducitur. Can. 33, niim. 17. At-

queinCavensi monasterio includilur, Ibid., num.18.

1122. Burdinus a Cava extractus a Calixto II in

arcem Janukc Iransfertur. Cap. 3S, num. 18.

1123. Calixlus II concilium generale Lateranenseprimura celebral, Cap. 36, num. 4.— OlricusMediol.

arcliiep. Roniam pergit, et in concilio ad dexleramsurami ponlifioi.i sodet. tVustra contranitente archi-

episcopo Ravennate. Ibid., num. 8.

1123. Ilcnricus V imp. x Kal. Junii moritur. Cap.37, num. 5.



1437 HISTORIA JIEDIOLANENSIS. 1438

1126. OltieusMediol. archiep. Maii 28 moritur. A latere Innocentii II Mediolanum xenit.Ibtd., -num.

Cap. 37, num. 6 et 1. —Anselmus de Pusterula in

archiepiscopum eligitur. ihid., num. 7. — Romamad pallium suscipiendum pcrgit Cap. 38, num. i. —Id tamcn e manibus summi pontificis suscipere ab-

nuit. /6a/.. n«m. 3. — Mediolanum reversus in fe-

sto S. .Michaelis solemniter suscipitur. Ibid., n. 6.

1127. Urbs Cumana deietur a Mediolanensibus.Cap. 37, num. 10,

1128. Conradus in Italiam venit. Cap. 39. n. 2. —Modoetise in Kegcm Italiae coronatur 29 Junii. Iliid.,

num.l et seqq. — Iterum .Mediolani in ecclesia

S. Ambrosii coronam accipit ab Anselmo archiepi-

scopo. Ibid.. num. 1 1.

1129. Conradus in Germaniam red it . Ca/>. .39.

num, 17. —Concilium provinciale a J. CremensiCard. Papife celebratur, ac in eodem Anselmus ar-

chiep. anathemate percellitur. Cap. 39, num. 18. —Cremonenses contra Cremae castrum esercitum ad-

movent. /6)rf,, num. 21.

1130. Honorius II 14 Februarii moritur. Cap.W,num. i —Innocentius II die 13 Feb. eligitur. Ibid.,

num. 2. — Anacletus pseudopontitei creatur die

16 Feb. Ibid. — Anselmus de Pusterula archiep.pallium ab Anacleto pseudopontifex missum perlegatos accipit. Cap. 40, num.3 .

1133. Mediolanensium agmen captivum Crenio-nam perducitur. Cap. 41, num. I . — Conciliumepiscoporum provincialium Mediolani celebratur.

Ibid., num. 5. —Anselraus archiep. a concilio,etuniverso clero et populo ab arehiepiscopali sede ex-truditur. Ibid., num. 9. — Robaldus Albensis epi-

scopus vicarius Jlediolanensis Ecclesiaj constituilur.Ibid., num. 10.

1134. Innocentius II Pisis concilium celebrat ter-

tio Kal. Junii. Ibid., num, 13. — Anselmi archiep,Mediol. depositioncm conlirmat. Ibid., num. 16. —Thedaldus Landrianus, Stephano de Guandeca mor-

18 ; cap. 42, num. 4. —In Mediolanensem archie-

piscopum acclamatur. Cap. 42, num. 7. —Insulam

Mediolanensem recusat. Ibid.. niim. 11. — Conra-

dus Lothario imperatori obedientiam prsstat, ejus-

que vexillifer constituitur. Cap. 42, «um.l.1133. Conradus iterum Lothario fidelitalern jurat.

Ihid. — Robaldus .\lbensis episcopus inarchiep. Me-diol. eligitur 25 Julii. Cap. 42. num 17. —Mediolanen-

sesbellum Cremonensibus indicunt, sed exitu infe-lici. cap. 42. num. 18. — Anselmus archiep. Ro-mam pergens a Goyso de Martinenffo capitur ac

Pisas ad Innocentium II transmittilur. Ibid.,

num, 22.

1136. Coenobium Clarsevallense Cisterciensis ordi-

nis conditur. Cvp- 41, num. 3. — Anselmus Ro-niamcaptivus mittitur ab Innocentio Uatque ibidemAugusto mense moritur- Can. 42, num. 23. —Ro-

baldus archiepiscopus Pisis Innocentio fldelilatem

g jurat. Cap. 43. num. 2. —Cremonenses proscri-

ptos a Lothario iraperatore excommnuicat. Ibid.,

num. 8. — Pallium ab eodem suramo pontifice

transmissum recipit. Ibid,. num. 3. — Lotharius

iterum in Italiam descendit. Ibid., num. 6. — InRonchalialegescondit. Ibid., n«m.l2. —Papiampro-greditur. acdeinde Abbiatum Crassum.et TaurinumacRhegium. Ca/j. 44, H«m. 11 ,eiio,num.'i etseqq. —Papienses aConradoLothariiduce. praelio coramisso

in fugara vertuntur, ac deinde in gratiam imperat.

pacta pecunia suscipuntur. Cap. 43, num. 6 et 8

1137. Innocentius II mense Martii. Pisis Viter-

bium pergit, ut Lotharium imperatorem excipiat.

Cap. 42, num. 3. — Cremonenses ab excommuni-cationein ipsos a Rohaldo lala solvit. Cap. 46, num.1. — Mediolanenses Juvenaltam castrum Cremo-nensibus eripiunt, et eorum episcopum in bello

captum in custodia per plures menses coiitinent.

Ibid., num. 4, et 3. — Episcopus Creraonensis,

tuo, archipreshyter Ecclesise Mediolanensis renun- C venenato custode, fuga carcere elabitur, et Cremotiatur. Iftjrf., num. 14. — S. Bernardus legatus a nam redit. /Md.

LANDULPHI DE S. PAULO

IIBER HISTORIARIJU MEDIOLA^EIIS m\%.

CAPUT PRIMUM. D ferentis infulamarchiepiscopatus Mediolanen., in-

AnselmusdeBuisinarchiep.yied.eligiluran,\.(i'i'i(\). gens dolor instaret .Mediolanensibusprosuis militi-

Cum in diebus Robaldi Albanensis (2) episcopi bus,et civibus captis CremoniB, atque Papiae (3),

Cap. I. —(1) Annihujus epocham eamdem pror-

susin omnibus mss. Landulphi exemplaribus vidi.

Falso tamen iisdem pr?efixam crediderim amanuen-sis imperitia, qui vel Historiara Laudulphi unicodescriptara contextu in multa capita disseeuerit,

vel anni numerum male intellexerit. Corapertumsiquidem est, anno saeculi xi nonagesimo quartonondum fuisse in archiepiscopum Mediolanensemconsecratura Arnulphum, qui Anselmo huic proximeprscessit, et anno tantummodo sequenti a tribus

episcopis post synodum Plncenlin:im .Mediolanumprofectis, Urbano II mandanle, inuuctus fuit. ut le-

statur Berlholdus illius svi scriplor ad aun. I(t93 ;

Anselmum vero nonnisi anno 1097 ad archiepisco-palem sedem promotum fuisse constal, ut raox di-

cemus.

(2) Vere Albensis, sicuti legabalur in codice anti-

quo metropolitanEe bibliotheca> recenti manu malecorrecto Albanensis. Alba enim Pompeja, cujus ille

erat episcopus, urbs est Ligurife ac Montisferrati,

adhuc connumerata inter sufTraganeos episcopatus

Mediolanensis metropolis. Quod adnolatum hic voloprooranibus hujus historiEe locis, in quibus, cumde hoc Robaldo mentio lit, male vo\ istsi Atbanensisfere semper usurpatur.

(!) Quje liic a Landulpho innuuntur, longe poste-

riiis accidere, quam ordo pr.Tsentis histori.i! postu-lal. Rohaldus enim in archiepiscopum Mediolanen-sem eleclus cst saeculo sequeali jam mullum pro-

vecto, ut in postremis hujus libri capilibus videbi-

mus. Cur autem hujusmodi rerum memoriam, qualongo post tempore contigere, hic prwmiserit auctor



1439 LANDULPHl JDNIORIS 1440

non sumimmemorArmani de Ganardo(S), qui sub

speeierelipioiiis plantavit quamdamradicera novi-

talisfS). quae paulatim non solum Medioianensem

Ecclesiam. sed regnumLongobardorum per omnessuos statusfere perturbavit.donec Bernardusabbas

Clarrpvaliensis ad expellendum diemones, et adsa-

nandum.et ad erigendum infirmos contractos se-

noster, exislimaverim id factum, ut comparationemquamdam inslilucref publici tnmnltns exfitali toni-

poro, quo soribebat, cuni eo a quo bistoriam suamexordiol)atur, atqne indo occasioneui captaret cwte-ros perturbalte illius «talis eventus calamo prose-

(luondi.

(-4) Nomen oppidi quod novom milinribus ad orien-

tem Hrixia Hissitum, ad oram r.lusii fluminisslatuit

jElias ("^apreolus in annalinm Brixiensiuiii tabiila

geographioa : unde eliam nobilis illius urliis familia

Grt('«7v/(; ab ipso sn>pius memorata cognomeuiumtraxit. flinc corrigenda lectio Puricellii, qui nuni.

548 eum vocat de Gnnardo.

fS) Non aliam fusse arbilror novitatem han<!,quam quae proxiinc a Landulpbo narratur, quodvidelicet rejecla eleclione arcbiepiscopi .Mediolanon-

sis a clero et prinioribus urbis statuta (rocti animicolorc. ut par esl crodero, et religioso aliquo pr,c-

textn inlorposilo). Armanus iste in causa fuerit, ul

circninslans ad inodnni coronne incondilum vulgusin sedilionem agcrelur, dnclumqueopinione summoeinlogritalis, qna eiim pollere oxistiinabat, ulpole

tanlaapud Romanam, et Brixiensem Ecclcsiam, ae

Malhildomgralia vigentem.alterumarcliiopiscopnmtumuiluariis suffrngiis elegerit conlra antiquum rao-

rem hnjus Ecclesia; ; inde enim veluli ex noxiaradice contenliones, dissidia, schisraata et bella

panlaliinenipercquibusnon tatn urhsnoslra. quamfinitim;e gentes diuturna perturbalioneafflicta? sunt,

doncc S. Bernardus r.larsevallensis abbas velut an-

gelus pacisad nos missus, concussfe calamilalihus

univers?6 Langobardorum provinciae suppetias tulit

veteremquedecorem, ac quietem restituil, ut inlra

cap. 42 narrabilur.

(G) Parlicula 71(0.1!! non ad minuendam significa-

tionem vocis cui pr«ponitur, sed potius ad desi-

giiandam rem, vel dignilatem ab auctore noslro bic

et alihi in hislorife decursu passim usurpatur, idein-

que sonalapud ipsum ac allera hrec : nempe. videli-

cel : qiiod inonitum lectorein ab inilio volui, ne

dubius haereat. ciiin olTonderit in Laiidulphorudes

busjusmoii fonnulas qiiisimoiiitus. quasi archidiaeo-

nus. etc. Cneterum Armanum fuisse cardinalein

S. K. E. prohat subscriplio adjecta diplomali pri-

nium edito a cl. v. Benedicto Bacchinio io Hist.

monast. Padolironen., ac deinde inferto in novaIlal. sacr. edilione tom. IV, col.b41, ab eruditissi-

ino amico mco Panlo Tialeardo. in hsec verba EgoArmanuns saiftx Hotnanfe Eeelesire eardinalis con-

firmi) ; qnod tamen Ciaconio el Oldoino, necnonBrixiensium episcoporum Cbronologis Jo. Franc.Florenlinio, et Ughello ignotum fnit. An vero hic

Armanus idem sit ac Uermanus presb. card. tit.

SS.Q uatuor Coronatoruni, quem per eademteinpora

floruissocompertumest, quiqne ab Urbano II missusMeiiolaniim nuper fucrat ad pallium derorenduin

Arnulpho nostro archiepiscopo, diibitationi locumaliqnem facit Ughellus. quieumdem Armanuma;quevocalum fnisse A)-imarinum, et Hermannum scvihii:

attamcn cuin Hermannum illum usque ab annolOfil cardinalom crealum ab .Mexandro II et abUrbanno II arrbipresbyleratus S. R. E. dignitale

auctuni tradat Oldoinus, et niisquam cum viderimsubscriplnm, aiit inemoratuin episcopum ; P>rixien-

seiu antcin hiinc antistitem longe post s;cculum xi

vitain produxisse ropererim ; anno enim 1116, abcpiscopatu depositum fuisse docet Landulpbus cap-

A cundum jussnmhominnmMediolanensium intravit.

Arraanus enim ille monachus quasi cardinalis (6)

Romanus, etaparle Brixiensium civium, alquefa-

vore comitissse Mathildis in Ecclesia Brixiensi ele-

ctus episcopus (7), defuncto Arnnlpho (8) archiepi-

scopo Mediolanensi, ad alium eligenduiu venit (9):

Qui ubi sensit nobilem mullitudinem Mediolanea.

30, et Armanni, non Eermanni nomine tum ab au-ctore nnstro, tiim in documentis manu ipsius firma-tis appcllalum fnisse conslanler observaverim, in

eam senlenliam addueor, ut diversos illos orahinoexislimem. Qnandoquidom vero de boc cardinaliArnianno prodncenda ha'c fuere, ut LandulpbiHistoria illustraretur, liceat mihi ohiter refellerePnricellium. qui in dissert. Nazariana, cap. 100,nuin. l, ut lectori erudito satisfaciat qu.erenti curS. Gualdinus postqnam Mediolanensem archiepisco-

B patum siiscepil, niinqnam se cardinalom suhscri-pserit, cnm tamen citra dubium sit, eumdein S R. E.cardinalem fuisse antequain ad hanc infulamvoca-

retur, id facliira ait, quod (docenle Panvinio ialibro Dr episenpalibus, titulis et (lincntiis eardina-lium) anliqnitns usqne ad Alexandri III lempora in

morc fueril, ul qni ex preshvlero cardiuali episco-pus lierel, cardinalis esse desineret. Quam infinnalamenh,i^cralio sit, qu;p atlilimus dilucide probant.Armanum enim post initum Brixiensis episcopalusregimen, longe anle .\lexandri III ffitalem, S. R. E.cardinalem subscriptuin legimus, quemadmodumin liacchinio el Ughello snpracitatis videri potest.Adde neqne verum esse, quod S. Galdinus. Medio-lanensi Ecclesise regendae addielus, hunc dignilatis

sn.T titulum perpetuo siluerit. Exstant siqnidein in

tomo III Thesauri .\necdoloruin Edmnndi .\Iarlene,

col. 12:^5, breves litterse Alexandri III ad GarinuinPonliniacensem ahbatera. datas iii Id. Novembris,ejusdem pontificatus anno viii, idesl H66, inquibus

C octavo loco so in hunc modum subscribit GualdinusEfio Gufiltlinus S. . '̂ ahinx presbijter cardinalis, el

arcliieniscopus Mediolanensis SS.(1) Ejus electionem ab Ugbello anno Christi 1096

consignatam Baccliinius loc. cit. retraxit ad annum)0S7, fretus diplomate ejusdem Armani a sc ibidemproduclo, quod illo anno datum putavit. Vernincuni diploina ipsnm a me in opere Baccbinii dili-

genlerexaininatum nonagesimum sepliinum annnmexprosse reforat. et dies in eodem enuntialus annohnic,

nonalteri

aBacchinio assignato conveniat,

solaqne indiclio amanuensis fortasse vitio corruptadissential, ut erudite adnotavil laudatus Galeardus,Ariiiani eleclio ah anno 1090 minime removenda,

(8) Ohiil Arnulphus non anno 1096, ut perperamscripsit Ughellus, sed anno 1097, viii kal. Octobrisjuxta calculum Papebrochii antiquis Catalogis in-nixum, et ipsius etiam Pnricellii. qui in vila S.

Herelmb.lib. iv, cap. 82,num. 1. sentenilam snamD in .Monum. basil. .^mbros. num. 284, prolatam. qu.ie

Arnulqhi "mortem anno 1096 statuebat, irritara

prorsus voluit.

(9) Vocari in dubium posset, an huic electioni

interfuerit .Vrmanus tanqnara sufFraganens episco-

pus eleclus, quemadmodum in more hujus Ecclesi:efuisse colligilur ex hac ipsa historia : Landulpbusenimcap. 37 .\nselmura de Pusterula a rlero me-tropolilano et episcopis suffraganeis eleclum in-

archiopiscopum narrat , et cap, 42, loquens deeleclione Rohaldi, qui utpole jain niultis ab indeaniiis .^lbcnsis episcopns. consecralione non indi-

gebat, ait.convocalos Mediolanum ah ordinariis, et

deciimanis trcs snffraganeos episcopos, ut in cons-

Iw su>i ad archiopiscopalom dignilatein sulilimare-

(iir.An vero buc accesserit tanquam legalus apo-solicus, ut sibi persuasum csse ostendil Papebro-cthius dum in exegesi suprad. num, 103 inquit



1441 HISTORIA MEDIOLANENSISi 1442

coQvenire ad eligendum Landulphum de Badagio A dicto statim elegit sibi, et illis (14) in archiepisco-

Sancti Ambrosii cauoniciB prfepositum inarcbiepi-

scopum, virumque moribus et vita quam bene

ornatum, substitit, et electioni illi non conseiisit.

Coronaunde vulgi, gratia RoinauffiEcclesiae etBri-

xiensis, ac Matbildis coiuitisse favore, putansillum

forereligionis virum, moxubiseQsitillumArmanum

huic electioniabesse.crepit adversus ipsamelectio-

nem insanire, et clericos, et saoerdoles pugnis et

fuslibus veheraenter lacerare, virum quoque de

.... civibus Paganum nomine, et in Porta

Orientali inipsaecclesiaquiedicitur Hye-

malis (10) prsesumpsit occidere. Hanc insaniam

nobilis Landulphus vitavit, et descendens secreta-

rium (H) ecclesite ad domesticam suam eccle-

siam (12), quoe Sancti Joannis ad Quatuor Facies

pum .\oselraum de Buis(lo), hominem simplicem

et canouicse S. Laureutii praepositum. Hic vero, ut

sensit electum a Brixiensi illo Armauo, et populo

impetuoso collaudalum, illico catbedram arcbiepi-

scopatus asceodit, et sedit. Et deticieutibus sibi

sullragaiieis episcopis omnes ecclesiasticos ordiues

usque ad presbyteratum (16), ordmalionem quo-que episcopatus ab extraneis episcopis suscepit :

Vn'gte quoque pastorali per muuus Jlatbildis ab-

batissoe adbajsil (17) ; stoiam (,ls) vero per le-

gatum U. UrbaQi PP. sibi delatam induit. Deinde

bomo iste effectus prudens neglexit Obertum aguo-

mine Baltricum, quipropterinvestituraniBrixieusis

episcopatus, quam a rege suo Henrico susceperat,

Armano repugnabat, et Armanum, qui se in arcbi-

dicitur, pervenit. Armanus autem ille in tanta per- B episcopuineIegit,inepiscopumBiixienseinorduiavit

turbatioue in ecclesia Sancti Ambrosii ait populo lloc quidem prudentia arcbiepiscoporum autece-

sibi congregato ; Vobis tiet prout proverbiurn di- dentium sibi, videlicet Auselmi de Uaude, et Ar-

cit ; « Populo stulto episcopus sanius (13). » Hoc nulphi de Porta Orientali, facere vitavit (19).

electionem Landulphi de Badagio irritam faclamfuisse a legato aposlolico, qui certe non alius fuit

quam bic Armanus. Ego verius in hauc secundampartem inclinaverim, cum nonnisi credenduin sit,

excelsiori aliqua auctorilate prffiditum euui fuisse,

qui et collata a nobili mullitudiue sulTragia abolere,

et alterum constituere arcbiepiscopum suo veluti

nutu potuerit, ut auctor noster narrat. Vicariumpapx appellatuni fuisse Armanum in diplouiate abipso dalo in favorem coenobii S. Pelri, tradit Flo-

rentininsjamcit. in indice clu'onolog. autist.

Brixicn., sed desiderandum foret ul saltem annumdati diplomatis indicasset.

(10) Ecclesia heec, DeipartO Virgini sacra, Iliema-

lis appellabatur eo quod clerus melropolitanus di-

vina ibidem ministeria peragebat hiemis lempore ;

sita autem erat in eodem loco, ubi nunc iimnanelempli niaximi ffidificium surgit a Joan. Galeatio

vicecomile Mediolani doniiuo, acpostraodum primoduce, excitatum ; vocabantur autem hiemalis aJdifferentiam /Estivae, qua; sanctce martjri Thectedicata erat : jacebatque in conhnio porticus, cui

nomen in pra'sens Fnjini est, actandem diruta fuit,

atque unita metropolitano eapitulo a sanc. mem.Cardiuali arcbiepiscopo Carulo Borrom.TO. Deutraque ac ecclesia plura tradit Puricelliusl in dis-

sert. iNazar., cap. lOO, et alibi in suis dissertationi-

bus.

(11) Secretarium apud ecclesiasticos seriptores

idem sonat ac sacristiu, ut decet Macrius in Hie-

rolexico. In metropolitana nostra Ecclesia locus

ille per ha;c terapora conditorium erat thesauri Ec-

clesiae, tiaroldus enim scriptor Mediolanensis, qui

sub initiuin saeculi sequentis floruit, et cujusaliquafraguieuta edidit Puricellius in dissertat. iNazar.

cap. 97 et seqq. describens ordinem metropolitauceecclesiiB ait, ex sexdecim custodibus octo majoresappellatos in id munus addiclos fuisse, ut bini per

hebdomadam una cuin subdiacono hebdomadariojacerent in secretarioad custodienditm thesaurumecdesix, qui slatis deinde solemnibus per aiinumfestis super altare proferebatur ; alii autem octo,

minore% dicti, in altero jacebant loco, qui ecclesix

tribiinaL vocabatur.(\ij Id esl ad ecclesiara, quse prope paternam

ipsius doiuum eral. .Nobilissiiuam euira fainiliain

Badagio hxo ibidem doiiiicilio consedisse, argumen-tum est ecclesia S. Uilarii in iis ipsis confiniis e,x-

slrucla ab Anselino de Uadagio Luceusi primura epi-

SGOpu, ac poslmodum sub Alexaadri U uomine

summopontiflce, ut traditPuricell. in monum.Basil.Ambros., nuni. :i84.

(13) A. 1, iurdus. Antiquitus in codice melropo-lilanie legebatur surdus. Hecenli vero iiianu iiiducta

in illuiii luit haec alia vox lurdus (Italice lorUo), quaepariter in exemplaribus Ainbrosianae bibliot. Ii gilur.

(Jucecunque tameu ea sit, qua;tunc in adagium tra-

heretur, congruere utraque optime pulest poimlostulto.

(14) Non jipse elegit, sed electum tumultuarie apopulo, pejorum fortasse metu, eidem indulsil, et

auctoritate sua conlirmavit, ut ex ipsa hujusreinarratione patet, et clarius etiamexpriiuiturcap. 28.

Ibi eniin Landuiphus refert, Nazariuin Murtculam

P cum suse connexionis lurba, /ere quodcunque voLuit

fecisse in Ecclesia Mediolanensi, et in Saona Civilate.

lu Medwtanensi nanique siMimaml Ansetinuni de

Buis homincm sunplicem in arctiiepiscopum Medio-lansnseni, etc. (Juo auteiu anno electio ista couti-

gerit,ex vetustis Catalogis a Papebrochio in memo-rata exegesi, et a Puricellio m Vita S. Herlerab.cap. S'2, diligenter expensis raanifeste colbgitur,

consignandam eam esse anno I0a7, dietiiNovem-bris.

(13) Galvaneus Flamma in Chron. Maj. ad ann.1094 ait, eum fuisse ex vatvasont)us de Suyso, quipagus est deciino ab hac urbe lapide distaus, subraetrocoinia, seu in plebe oppidi Uecii.

(lOj Hinc patet praidictum Anselmura fuisse qui-

dem prajpositura S. Laurentii, sed tauturaniodoelectum, cum nullo adbuc ordiue sacro esset ini-

liatus.

(17) Excidisse a calarao amanuensis per erroremboc noiiien alibaltssx loco alterius cumiltsise exi-

^ stimo, cum nuila in historiis de alicujus abuatissas" jure aut palrociuio ad banc eleclionem mentio ex-

stet ; itera nemo credat, investituram aliquam, quteiterato anathemate a conciliis et sumrais pontiUciUuscontixa tunc erat, intelligendaui hic esse, sed tan-tuinraodo, quod in beneplacito coraitisscC Mathildis,

quie suiuma in llalico regno auctoritate pollebal, acKoman.e Ecclesi;e partes vinliter tiieuatur, arclii-

episcopalem sedeiu Anselmus cnnscenderil.

(18) lloc nouilne ubique ab auctore nostro usur-pato, indicatur paLlium ut aduotavit etiam Uu-cangius in Glossario.

(19j Ex hoc Laudulpbi contextu ernitur a prajce-dentibus archiepiscopis Mediolanensibus Aiiseliuoel Aniulpho, toleratum fuisse in lirixiensi episco-

patu Robertum Baltncuai, prudenti, ul credeadum



Ii43 LANDULPHI JUNIORIS 1444

Cono (20) quoqueres, qui dum pater ej us Henricus

viverelpercontiactationemMathildiscomitissae,etof-

ficiumhujusAnselmideRodefuitcoronatusModoetia3

et in ecclesiaS. Ambrosii regalimore (21) adhorumponiiticum, scilicet Auselmi de Buis, et Armani

Brixiensis, ordiuationem non respexit' sed regaans

in loco qui Burpus S. Oomini (22) dicitur, vidit

presb}'lerum Liprandum (23) propter patariam (21-)

naso, et auribus truncatum {ia) euntem ad Urba-

num pont. Kom., cui presbytero rex ipse cum de-

votione iuquit : « Cum sis magister patariorum,

quidsentisde ponliticibus, et sacerdotibus regio

A jura possidentibus, et regi nulla alimenta prae-

stantibus ?» Et presbyter ipse absque ullo ran-

corein beneplacito Dei et ipsius regis respondit.

Verumlameu altera die faciens iter suum cumpresbytero Arnaldo magistro scholarum Mediola-

nensi (26), et Syro sacerdote ^27) ecclesise S. Ma-riir l^edoni (28) captus estab hominibus Parmensisepiscopi (29), qui ducebalurdigerenspoenam adlo-cuni, quidicilur.. ibiqueperiv dies retentus et exs-

pohatus, inde Mediolanum rediit. Rex vero ipse,

prout audivi, a raptoribus illis emendam (30) et

mulum ipsius presbyteri suscepit, et mox in Thu-

est, consilio, ne Ueuricus ejusdem fautor acerbius

irritaretur. Fortasse etianireprobare in suffraganeo

episcopo non audabant (juod in se ipsis aduiiserant;

utruniiiue enini aU llenrico imperatore, per virgam „et aiinuiuni inslilutuiu arcliiepiscopuin aflirniat Si-

gonius De regno Kaliie, lib. ix, adan. 1801 et 1092.

(20) Id esl Conraius filius Henrici III, dicti etianipassiiu IV imperaloris, quem munerum ego quoqueimposterum iu desiguando hoc llenrico, cum Pagio

sequar.(tl) Coronatus fuit Conradus eo anno quo re-

belli in Romanam licclesiam patri se rebellem lecit,

descendilijue in Italiani, nempe anno iU93, So-

lemnis auleni lucc iuaui,'uratio peracta est ab An-selmo de Haude Mediolanen. archiep. (vita eliam

functo sub liaeiu ejusdcm anni), qui Moiioetin; pri-

mum oppido insigni, ac deinde Alediolani in ecclesia

S. Ambrosii regiam llalia; coronam ejus capiti im-

posuit, ut ex coijevis scriptoribus Landulpho nostro,

et Bertholdo ad. ann. 1093 patet. Coronationemhanc in palria sua peractam Barlhol. Zucchius se-

dulus alioquin Medoetiensium rerum scriptor igno-

ravit..

(:22) Tunc insigne oppidum, nunc urbs episcopalis Cinter Placentiam etParmam posita, quas olimJulia

Fidentia vocabatur.

(23) Liatpnindum appellat Arnulphus historicus

jam edilus in IV hujus colleclionis tomo, lib. iv,

cap. 9 {l>alr., t. C.XLVll).

(ii) De Pataris et pataria nonnulla protulit Pa-

gius m cril. Baronii ad. ann. 1058, sed plura erudite

discussa legi possunt in Gomment. prffidicti Arnul-

phi editi eod. toiii. IV, eodem anno, qute hic repe-

tere non vacal. Iil equidem adnotarelicet, clare

colligi ex noslro auclore, patari noraen tunc lem-

poris propriuni luisse eorum qui pontificiis obse-

quentes manilatis, conlra contumaces in nuptiis

clericos castimoniani propugnabanl.

(23) Uanc injuriam passus est presbyter Lipran-

dus paulo post marlyrium S. Herlembakli, teste

Aruulpho loco superius cilato, anno scilicet 1075,

ut num. 23 iliidem erudili>simus Arnulphi adno-

tator contendil, quinimo martyris titulo deco- Dratus ob id fuita Gregorio VU in litterisad eumdemdatis, quas infraaLandulphonostro recitatas, cap. 6

videbimus.(20) Eistitisse in hac urbe scholas illas, quas a

conciliis decrelas ad erudiendos pueros clericosquejuniores in cathedralilms pnecipue ecclesiis olim

floruisse docet Thomassinus De veter. et nova

Eccles. disciplin., part. ii, cap. 92 ad 100, dubitare

non sinit Iteroldusjam memoralus, qui melropoli-

laniB noslriH cleruiii describens, qualuor magistros

scholarura pluries enumerat, quorum unus aller-

natim per hebdomadas cum sacris mystis choro

semper interesse debebat, omnesque simul, recur-

rentibus quibusdam sanctorum memoriis, divina

cum reliquo ejusdem Kcclesiae clero officia perage-

banl ; allerura igitur ex hisce magistris fuisse Ar-

nalduui obvium esl credere. Num vero hiuc colligi

possil vesligiumaliquod Palatiuee Mediolaaensis

scholu', qu;e usqiie ab Ambrosii sanctissimi archi-episcopi temporibus celebiis, inagno Ecclesia! doc-tore Augustino hic publico ac noinine stipendio rhe-toricam docente, in nostrum quoque a'vuin lloren-tissima perduravit ; coujectandi ansam pnebetexemplar Landulphi, quo usus est Puricellius. In

Vilse S. Arialdi, tura in Vila S. Uerleinbaldi,cap. 86, constanler legilur ; Magistro scholariimMediolanensiutn ; qua appellalione opinari quis pos-set non alias indicalas hic scholas fuisse, quamqua; ab anliquis temporibus puhlica auctoritate,

atque a;re Mediolanensis, urbis condita? sunt. Sednon hic locus de his disceplandi, Nonnulla ad hancrem perlinentia fusius prosequar in Uislor. littera-

ria Slediolanen., quam prae manihus habeo (si perotium tandem licebit absolverej typis commit-tendam,

(28) Ab hoc .Syro conscriptam fuisse S. ArialdiVitam, quse in praesens desideratur, censet Puri-cellius in Vita S. Herlembaldi, cap. 86, cui astipu-

latur Fagiusin cril. ad aun. 1061, nu. 6, Baroniumet Bollandum refellens.

(28) Pedonis etiamnum sacra ha;c Deipara; Vir-gini ecclesia appellatur, eique nomen heeredita-

rium mansisse a primo conditore comite Pedonetradunt Chronica mss. in Ambros- biblioth., queistitulus Flos Fiorum in Angilberto II Mediol. archiep.

(29) Quisnam esset Parmensis isle episcopus, acujus hominibus captum Liprandum memoral Lan-dulpbus, ex historiis non liquet. Eberhardus, seuEvrardus illius urbis antistes schismaticus, fautor-

que antipapa: Clementis, a quo abhatem quemdamRomain ad Concilium properanlem anno 1079 in

carcerem conjectum scribit Ughellus in epis. Par-men,, num. 26., tesle Berlholdo misere jamobieratanno lOsT, quo Urlianus II nondum creatus fuerat

summus ponlifex, nec Couradus in Italiam descen-derat. Quis vero eidemsuccesserit, ignoravit Lghel-lus, qui lacunara prope xx annorum inter Heberar-dum etS. Bernardum cardinalera in hac serie reh-

quit. Vadonem quemdam illius urbis episcopumnominat diploma UenricilVet Conradiregis nommedalum, ac relatum a Francisco Sansovino in Urig.

illustr. famil. Ital., ubi agit de Martinenga familia,

HuncVadonem fortasseeliamCruidonem appellatum(nisi etiam alius fueril a Vadone, seu Vidone hic

Guidojepiscopura Parraensemfuisseconfirinatchartaconcessiunis ex archivo canouicorum ejusdem urbis-

producta a Bonvicinio in addit. ad novam llal.sacr.

editionem Veneiiis peractam ; sed cui anno consignandum sit iuitium aut hnis sedis ignolum pror-

sus est ; atqueideo etiara latet, cuisecure anlistiti

(cerle tamen scbismatico) tribuenda sit illata ha'C

Liprando carceris et exspoliationis injuria.

(30) Emendam esse peciiniariam mulctam, seu

coin pensalionem damni tradit DuCangius in Glos-

sario. Iloc loco adhiberi ad significandum pretiumquod pro sua redemplione obtulerat Liprandus, ad-notavit Pagius in crit. ad annum 1 100, mim. 22,

Yerius crediderim luisse mulctam a Ccnrado inlli-



1445 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1446

sciam adire tentavit (31), et cum pervenisset Flo-

rentiam, res ipse prudens, et sapiens, atque decorus

specie iprohi dolor!) adolescens accepta potioneab

Aviano medico Mathildis comitissae vitam fiui-

vit (3-2).

CAPUT II.

Anselmus contra Saracenos transfrelat, et in Con-stantinopoli moritur.

Rege igitur in regno deficiente (1) supradictus

Anselmus de Buis Mediolanensis archiepiscopus

tam raptoribus, ob injuriam Liprando irrogatam, ut

es lextu patet.

(31) Perrexisse in Tusciam, et Pisas Conradumeum regio apparatu anno 1005, ut fiiiam Rogerii

ducis Siciliae in sponsam acciperet, testis est Ber-

tliolUus adillum annum; sed inde reversum fuisse,

clare ostendit Landulphus; ait enim cum regnassein Burgo S. Domini, qao tempore elecLus est ar-

chiepiscopus Mediolani Anselmus, et in antistitemBrixiensem consecratus Armanus, nempeanno 1097.

Secunda igitur h*c in Tusciam profectio est, quee

hactenus scriptores fugit, eamque anno 1099 susce-

ptam fuisse, contra Puricellium verius statuitPagius

m crit. ad ann. \ 100, num. •2'2.

(32) Obiisse Conradum nono anno post defectio-

nem a Patre, alque ideo anno 1101, auctor esl abbasUspergensis, qui non tam egregias regis illius dotes,

sed eliam prodigium quoddam ab oculari teste in-

spectum in ejus obitu, et sibi postmodum relatumnarrat ad eumdem annum. Idem confirmat co;evus

auctor Domnizo in vita Mathildis qui terlio post

Urbani II papse mortem anno ereptum fato Conra-radum enuutiat : revera tamen vix incoeptus esse

debuerat terlius hic annus, cum Urbanus II deces-

serit anno 1099, eodem mense Julio.quo etiam Con-radus postmodum obiit.

C.\p. II. —(1) Heec Landulphi verba mire Puricel-

lium ambagibus implicuere: cum enim credidisset,

auctorem nostrumamorteConradireliquam historiae

suae seriem fuisse exorsum, adverteretque onmia,qu» hic narrantur de procurata per Anselmum archi-

episcopum lanto apparalu, tantisque laboribus abso-

luta in Orientem expeditione minime componipossecum obitu illius regis producto usque ad annurasuperius statutum, triennio euunlem autevertit,

alHgens mortem Conra.Ji anno 1098, quinimo esLandulfo corrigendos esse auctores illos magnialioqui nominis superius relatos censuit, pluraquecongessit in Vita S. Herlemb. cap. 86, ut scriptoris

hujus .Mediolanensis, loquentis de re in hisce regio-

nibus acta, et ad Liprandum avunculum suum spe-

ctante, auctoritatem cajterisprcefereudamprobaret.Refeliit Puricelhum Pagius, utque falcem veluli adradicem mittat, male ab ipso intellectum Landul-phum dicit in Crit. ad ann. 1100, num. -21, nequeenim scribitille peregrinationem Anselmi in Orien-

tem initam fuisse post Conradi regis obitum, sed

tantum eo in vegno deficienle, id est, eo ja/n morti

proximo, vel cum prope esset, ut iii regno deftceret.

Ita Pagius. liquidem excusare a manifesta histori;«perturbationePuricelliumnequeo : attamen utverumcandide fatear, nec Pagii interpretatio placet. Nimisenim asperum atque alienum ab auctoris sensu vi-

detur, voluisse ab illo per defectinnem in regno

defeciionem virium ac vitse signiflcari. Ut igitur

planiore via incedam, adverto in superiori capite

luisse a Landulfo narratum, quod Conradus regni

6ui sedem apud nos constituerat, dum ait : regnansin loco, qui dicitur Burgus S. Doniini: cum ergorelatis omnibus, qua; ad Conradum pertinebant,

ad Anselmi nostri historiam texendam redierit,

^erbis iliis reye lu regno deficiente uihil aliud expri-

D quasi monitus apostolicaauctoritate (2) jam dtcto

presbytero nolente studuit congregare de diversis

gentibus exercitum, cum quocaperet Babylonicumregnum (3), et inhocstudio permonuitpraeelectam

juventutemMediolanensemcrucfts suscipere,etcan-

tilenam de Ultreia, Ultreia (4) cantare. Atque advocem hujus prudentis viri pUires viri cujushbet

conditionis per civitates Longobardorum, villas, et

castellaeorumcrucessusceperunt, et eamdemcaa-tilenam de Ultreia, Ultreia, cantaverunt. Statuit

quoque etipse dumesset in hac expeditione (5), de

mere voluit, nisi quod, ob regis profectionem inTusciam, sedes regni Langobardici ad Burgum S.Domnini jam flxa, et rudi formulapro more barbariilliusssculi reynum vocata, apud nos esse desierit.Certe ."^nselmus noster in Orientem profectus est

B vivente adhuc Conrado, qui nonnisi postremis Juiii

diehus anni 1101 obiit. duobus nempe tantum men-sibus ante Anselmiejusdemfugati,et gravemluctumConstantinopoli agentis, decessum ; quocirca nonvitam, sed regnum Conradi, modo hic explicato,defecisse dicendum est, cum iler suum Hiero-solymas versus moliri coepit Mediolan. antistes.

{•2) Indictam fuisse Hierosolymitanam expeditio-nem ab Urbano II pluribus in conciliis, Placentino,Claromontano, Lateranensi, eidemque ubique pro-movenda? studium omne impendisse sanctissimumillum pontiflcem, ei Baronio, Labbeo, aliisque pas-sim scriptoribus constat. Fortasse etiam, mortuoArnulpho archiepiscopo nostro, novas ad .\nselmumlitteras dederat Urbanus, ut ipsum ad tantam remimpigre agendam adhortaretur ; id enim innuere vi-

dentur hfec Landulpbi verba.

(3) IVobilis hujus consi'ii originem, seriemque in

p iis prajcipue, quse ad res nostras pertinent compen-diosa narratione collegit Calchus ad ann. 1087.quem vide.

(i) Voxista.quse nusquam, pr;T?terquam in Lan-dulpho, occurrit. peculiaris essedebuit urbis uostrse,et eo tantum terapore enata, quo expeditio hajc pa-rabatur. Ejusdem etymon indagare studuit Franc.Bernardin. Ferrarius olim antecessor meus in Am-brosiana hac prsefectura ; libro enim vi, cap. 7,De veterum acclamalionibus et plausu, ait conllatamesse ex duobus hisce adverbiis ullra et cia, quibusad generose capessendum iter ultra mare populi

incilabantur ;sed confuse prolatis, corruptum hocvocabulum Lltreia conditum fuisse. Conjecluramhanc parum certam afflrmat Du Cangius in Glossa-rio : optandum tamen foret ut alteram ipse firmio-rem produxisset ; interim eidem acquiescendum est,

nisi fortasse velis ab altero hoc adverbio ultro eiadecrivatam hanc vocem, quae spoutaneum prom-

Q ptumque animum suscipientium crucem designa-rent.

(5) Bis in Orientem profectum fuisse Anselmum,anno scilicet 1098 et 1100, sibi persuadere conalusest Puricellius, sed citra verura, cum nulla exstenthujus iterat* expeditionis vestigia, et contra militetLandulphi auctoritas, qui de unica lantum loquitur.

Imo| Puricellius ipse non bene sibi convenit ; aitenim circa medium anni 1098 -\nselmum Mediolanimorantem publico decreto indulsisse immunitatema vectigalibus pro festo SS. Gervasii et Protasii, etsub initium subsequentis descripsisse sententise cui-dam Iat« in favorem abbatis S. Simpliciani. Quisautem credat expeditionem tanti momenti tam ce-leriter peragi poluisse, utintra brevepaucorum men-siura intervallum profectus reversusque foret An-selraus?Adde, ab Urspergensi abbate ad ann. 1101narrari, episcopos Mediolanensem ac Papiensemauctores fuisse, ut quinquaginta millia Langobardo-rum, (^uorumprius cotis tiiiwr, celdiffidentia; inopia.



1447 LANDULPHI JUNIORIS 1448

reditibusarchiepiscopatusnondaretursacerdotibus,

etlevilis, et catens clericis beuelicium, quodcoa-suevimus suscipei'e per celebralioaesfestoruuisan-

ctoruui uiartyruoi, virgiuuui etcoufessorum (6).Ia-

super quidaui peroptaadus iiiihi frater nomme Gi-

rismauuus, spectaus ad illms adiuonitiouein, palrem,

et matrem, sorores, et fratres, uxorem quoque et

liham uuicam in cunabulis dimisit, atque (rediensa llierosolymis viam uuiversse carnis intravlt) Ba-bylouis terram, pnestaute sibidivinagratia, slmul

cum mullis peregriuisiutravil.Archiepiscopusvero

ilie de Uuis a Turcis et Saracenis fugatus (7) in

gravi luctu Constantinopoli exspiravit (8).

CAPUT III.

Anseltnus Grossulanum in Saunetisem episcoputnconsectat, et suwn vicafium facit in Alediolanoante Ifaiisfretationem.

Sed ne tims mei iaboris hic intelligatur, dico :

vel imbeciUitasobslilerant, itiueri se comuiillerent;quod slguum est, eos iion anlea profectos fuisse.

Ouo auteui auno in Orienteui concesserit Anselmusincertum esl. Conceiidisse ipsuui Cjeiiuit! ciasseui,

qu;e Kaleudis Augusti auui lluO inde solvil, a I.i-

gusticis annalibus Iradi, Calchus altiruiat ; nihil

lamen de hac re habcre Justiuiarii, et Fog.iellajhlslorias, advertil eliani Pagius ad auu. IIOI, n. 7.

Ego potius crediderim, lerrestri .Anseluium itinere

Conslanliuopoluu conteudisse sub lineiu miliesimiceutesiuii, aut sub iniliuiu auni subsequentis ; cita-

tus enim Lrspergeusis relerl Longobardoruni eser-ciluui Carinthia permeata in bulgaiiae civilatibus

hiemasse, ac tandeiu illo eodem auuo 1101 Constan-tiuopolim perveuisse.

(Oj iMos eral iu Ambrosiana Ecclesia, ut cuni proe-

cipua per anuum festa recuiTerenl, varia qusdammunera, el nuinmieliain prsestabautur ab archiepi-seopo iis qui diviuoministerioofliciisqueinteressent.Exstat iuLer opera citati Beroldi pecuiiaris liber Deordine, m quo id etiam legltur : qualiler denariiomniuin fislivitatum dioiduntur. Ibidem miuutimeuumeraulur qua; ecclesiasticis mmistris, spectataeorum conditioue, ac varietate festorum distri-

buenda erant ab aulistite noslro, vinum nempe,paues ex secale, aul trilico, cera, aiiaque id genus ;

quin eliam solidi aul denarii suis quibusque ordmi-

bus statuli. Insuper recensentur solemniores dies,quibus potior pars cleri ad prandium in archiepi-scopali domo et cum ipso quoque arihiepisco-po vocari dehebat ; idque lunc publiee in choronolum heri per priiuiceriuiii leclorum archlepisco-

pus maudabal, cuminchoai'etur canticum Beiiedictus

his verbis : Jie/icile cum Dommo. llinc ego collige-

bam olim iu dissert. mea typis data pro vindiciis

secundum possessionem corporum SS. Gervasii et

Prolasii, num. 19 et :2I, non oiuuino sublata fuisse

in Ecclesia noslra anliqua illa convivia ad foven-dam mutuam charitatem, qua3 ayapes mtaiitia di-

cebantur, vestigia enim illaruin eraul frugales hu3

mensic.quai amoto luxu omni,et intemperanlia vulgi

promiscui, clero tautumsacra facienliindulgebantur,etusqueadsaculumxiv.Vmbrosiauorituperduravere.

(7) Pugua iiuprospere adeo Catholicis cedens, ut

infugam Anselmus alllque couipellerenlur, non alia

luisse videtur, quain qme lu Uderico Vitali tempo-rum illoruiii scriptore legitur. Poslquam euim is

narravit ad aun. \{^)\, arciaepiscopum Medwlanen-setn el Atbcrlum de Urandaja (seu iiiandrate) polen-lisstinum llaloru/n cum calerois Liijuruin iter Hiero-sotyimtaiium agijressos esse, hisloriam suain prose-cutus ait, Ctu'istiaQos variis uadique circumventosinfortuniis per devia silvarum ac pericula fluminum

A Cumadhuchomo isle simples(l)Mediolaniv)veret,

etexercilunicongregaret,habuitcousiliumstatuendi

slbi vicarimn bominem multarum artlum ; undequidam sagacissimi viri ab eo ordinati sacerdotes

maadatura euadiSaonam (2) susceperunt, ut in ipsa

civitate suo jussu et auctorilateelectioaemepiscopi

admoverent, et fieri cogerent. Qui diim iter face-

reut, veneriim Ferrariam (3), ia quo nemore (am-plexi suut Grossulauum etejus cousilium. Quorumsacerdotum ezercilijmintantum valuit, quod qui-

dam ex Saonensibus ipsum Grossulanum in viclu

alllictum, in vestitu abjectum elegerunt sibi inepl-

scopum. (4) Et ellgentes una cum illo eleclo, etillis

duobus sacerdotlbusabarcbiepiscopo missis, vide-

B licetpresbytero Joanne Aculeo, et presbytero Na-

zario Muricula, Mediolaaum pervenerunl ; ibiqiie per

jussionemarchiepiscopi,quijameratinexpeditione

ad magnain tandein Barbarorum urbem Gandraspervenisse, ibique acerriuium coiumissuiu prafliumingenli utrinquecaede, quainvis in neutram parteininclinante victoria ; veruui instnurato a Turcis cer-

tamine fusum fuisse Chrisllanoruiii eiercitum, Al-hcrto de Brandajo slrennuist.imo heroe cum raultis

millibus in bello pereiuplo :reiiquos vero supremosducescuiu suis fuga elapsos Couslaulinopolim re-

dilsse. Uls quoque Anselmum archiep. se comitemfuga; junxisse, ex auctore nostro credendum est.

Cieleruiu pneterire nequeo lestiiuonium Hadulli in

Orientls parlibus versali, utpotesub Tancredi vexil-

lis anno lll»7 militantis, qui num. 147 De gestls

ejusdem Tancredi h;ec alt: runc teinpuris Anselmusn .Vedio/anensis arcliiepiscopus, Wilielmusiiue comes

Pictaoiensis contra Dunismam iii Romania proeliati,

archiepiscopiis interimitur ; coines vero oix iurcoruininanus evasit, fuga lapsus Quo posilo, uon Conslan-tinopoli, sed in pra;lio ipso obiisset Anselmus, dela-tus deinde ad eaiii urbem ut sepulcro iuferretur.

Attamen ne erroris msiiuuletur auclor nosler, credi

potest Anselmum gravi vulnere In pugna dejectuma suis sese a periculo fuga proripieutibus curatumperductunique Conslantinopolim, ubi ex eodem vul-

nere in gravi luctu interierit.

(8) Mortuuin anno saiculari pridie Kal. OctobrisAnselmura plures scriptores tradidere, Sigonius,

Puricellius, Ughellus, aliique ; sed falsum id esse exsupra deductis evincitur : quocirca nonnisi anuollul illius obilus aduolari poLest, ul erroris sui

couscius faleri dein coactis est ipse Puricellius in

Vita S. Uerlerab., cap. 83, n. 3.

Cap. 111. —(1) Id est Anselmus.

D (2; Urbs est ad Ligusiici maris oram posila,

adbuc Mediolanensi arcbiepiscopo suffraganea.

(3j Terreslri itinere Saonam conteiidisse missosAnselmi nos monet pagus iste Ferera in tabulis geo-graphicis dictus, qul eaulibus illuc per AlexandriamStaiellioruni, et .-^quensem urbem occurril ad mon-lluin radices octo circiter luilliarlbus Saona dlstans,

nisi fortequis velil locuin, iu quo constilere, fuisse

Ferraniain in eadem vicinia sitam.

(4) Eleclioneiu hanccontlgisse anno 1098 affirmatUgbellus in cpis. Saoneu., num. 14. Serius taraen

id lacluiu ex Landulpho colllgitur ; cuiu enlm eumdical eodeiu teiupore ordinatuin episcopum, quoarchieplscopi Medlolanensls vicarius est coustitulus,

et in hoc munere per biennium perdurasse, donecvidelicet certuiu de .\nselml obitu nuntium accepil.

ulcap.seq. uarralur, clare deducilur non potuisse

iilum usque ab anno 1098 episcopum eligi atque

ordinari ; secus namque quatuor annos in hujus

Mediolanensis Ecclesite administrandee oflicio m<



1449 fflSTORIA MEDIOLANENSISi 1480

positus (o), Grossulanus ab Armano Brixiensi, et A nando noa magis affectabat (9) eamsibi, quamas-ArialdoJanuensi(6),etMamardoTaurinensi(7)ordi- peritate vestitus et cibi.

natus estepiscopus etarcliifipiscopivicarius.Verum

quiaipseordinatus sedem Saonensem nonduni as-

cenderat, ad ipsam civitatem adire tentavit, et

quodammodoperveuit, sedrequies ibi, si quam ha-

buit, parvissima fuit. At citissime inde esiens, Me-

diolanum rediit, cujus magnfecivitatiscommonuit

gentem,utpersingulashebdomadasinsecundaferiaad Sancti Ambrosii ecclesiam convenirent, et pro

archiepiscopo illo Anselmo, ejusque exercitu lita-

nias (8) facerent. Ipsevero Grossulanusnon solumin ipsis feriis, sed fere per singulas festivitates ilh

magnae genti luculentesermocinabatur.etsermoci-

sumpsisset, fide Landulphi repugnante. Statuendaigitur est bujusmodi electio anno litW, et quidem Bante niensem Julium, sicuti eamdem Pagius in crit.

ad hunc annum refert.

(6) Primaui hanc fuisse Anselmi expeditionemin

Orientem susceplam anno 1098 credidit Puricelliusin Monum. basil. Ambros.., num. 284, falso tamen,ut supra oslendimus. Eamdem postea ad annum se-

quentem protraxit in Vita S. Herlemb., cap. 86 ;

sed ne hoc quidem cum ejusdem Puricelli scriptis

componi potest. Ait eniiu superstite adhuc Ur-bano lI,collectum ab Anselmo exercitam, simulquedeliberatum, ut sibi in longinquas terras proliciscenli

vicarius substitueretur ; cumque ideo saonam nii-

sisset, tanta iuteriiu celeritate Anselraum Mediolanoexcessisse tradit, ut jam longe positus foret, cumGrossulanus electus, nulla interposila mora, adhancurbein venit. Debuit igitur, justa calculum Puri-

cellii, in Onentem processisse archiepiscopus nosterJulio ineuse, quo tandera Urbanus interiit, aut sal-

tem paulo post, si ad bsec molienda peragcndaque Ctempus aliquod intercessit : atquicap. 83 Puricellius

ipse nobis exbibet, Anselmum multo post temporeadhuc .\lediolani degentera relert enim ab ipso

translatum solemni porapa venerabile S. Arialdicorpus e S. Celsi adS. Dionysii eclesiam, quod non-nisi sub linem bujusce anni tieri potuisse, ipsemetcogitur fateri, cum Landulphus senior ab eodemrelatus, et in hac Collectione tomo IV editus (Patrt. CXLVIl), cap. 2, num. 6, asserat, id peractumposi biennium suse consecration/s, mense videlicet

Aovembri, quobienniura ab inila.Mediolanensi sedeexplebatur, nisi, etiamseriusidcontigit ;

neque enimL .ndulphus ait s<a^!m /jost biennium institutam abantistite nostro S. Arialdi raemoriae novam hancsacri cultus magniflcentiam. Inane igitur, et cora-mentitiura est priraura hoc .•Vnselmi in Syriam iter,

undequaque difficultalum sentibus obsifum : sedimposuit eruditissimo viro formula htBC Landulphiin expedilione positus qua censuit non aliudexprirai, Dquam profectionem .Anselmi in Orientem, cura ta-

men, ul optime Pagiusadvertitin crit. ad ann. 1100,

num. 21, ea tanturaraodo indicitur .4nselmum Me-diolano abfuisse, ut reliquas Langobardise gentesad crucem suscipiendam accendcret, quod ct obli-

nuil, narrante superius cap. -2 Landulpho: ad vocern

hujus prudentis viri plures viri cujustibet conditionisper civitates Langobardorum,villas et castella eorumcrui:es susceperunt.

(6) De boc mentio recurret cap. 17.

(7) Uunc episcopum ignoravit Ughellus, qui Um-berto sub fluem Sceeuli xi vita functo successoremfacil Amizonem II, cum tamen illum procul dubioproiime exceperit .Vlamardus iste Taurinensi infula

jam donatus anno 1 100, quo Grossulanus ab ipso

coasecratus in documemto dedicatiouis ecciesias S,

Patrol. GLXXIII.

CAPUT IV.

Presbyter Liprandus Grossulanum de vili habitureprehendit, et audita rnorte Anselmt tnstat ele-clionem fieri Grossulani.

Interea prjsbyter Liprandus ipsi Grossulanoadhajrenti cathedr8earchiepiscopi(l)coram Andreaprimicerio (2), et quibusdam aliis sacerdotibusplacide dixit, ut horridam cappam exueret, et coa-venientem tanto vicario indueret ; cui presbyteroille Grossulanus pretium emendi non habere res-

pondit. Tuuc presbyter Liprandus ad primiceriuminquit : « Primiceri, dives es, et potes hoc pretium

Sepulcri ab Anselmo Mediol. archiep. eodem annoperactsB subscriptus episcopus legitur ; an autemidem Mamardus sit qui cap. 21 a Landulpho Tauri-nensls episcopus memoratur, suo loco expendemus,ad idem nempe cap. 21.

(8) Id estsupplicationes, de quibus fusse Macriusin Hierolexico.

(9; IntelligeconcjVioiiat.

CiP. IV. — (1; Id est vicarii munus eiercenti.(2) Plures eo tempore fuisse in Ecclesia Medio-

lanensi ecclsiasticie hierarchia ordines, quibussuus praeerat primicerius ex Beroldo saepius pro-ducto discimus. Describens enim ille in AmbrosianoManuali sncros ritus in divinisofBciis adbiberi soli-tos ab hoc clero, rubricara slatuit de iis quae prse-standos erant in Sabbato praecedente Dominicamdiem Palraarum his verbis : « Sabbato in RamisPalmarura archiepiscopus datpalmas omnibus ordi-nibus ecclesias raajoris hoc raodo : archipresbyteromagnum ramum palmae, ei quo tribuit caiteris pre-sbyteris sibi subjectis ; archidiacono similiter unum,ex quo dat ille diaconibus suis. Primicerin subdta-conorum unum ex quo tribuit subdiaconis

; prunice-rio notariorum unum, ex quo dat ille suis, etc. Pri-miceriolectorum unum, etc. Primicerio presbytero-runnninorum ra.mum unum, exquodat omnibus sibisubjectis, » elc. \lihie[iaLm prunicenumpi-esbytero-rum decumanorum recenset

; quin etiaiu suum quo-que Veglonibus (quge psLrs est melropolitani cleri,schola S. Ambrosii appeilata, etiam nunc vigens)primice7-ius adfuisse ex anliquis scripluris traditPuricellius in Monura. basil. Ambros., nura. 632, etin Dissert. iNazar.,

cap. 100, num. 16. Quo igiturin ordine principem locum tenerel Andreas memo-ratus, quamvis hoc loco sileat Landulphus, alibitaraenexpresseprodit, eumdum \oca.ns prnniceriumpresbyterorum decumanorum. Quantae vero amplitu-dinis h«c dignitas tunc foret, exhac ipsa Historiacolligere possumus. Cum enim de novo instituendoarchiepiscopo proxime ageret Grossulanus, huncprimo adiisse narratur, ac si ab ipso tanquam prae-cipuo auctore tanti momenti petenda res loret

; quin-irao is dicitur, adbibitis in consiliura clero et nobi-libus, electionem ipsara statuisse ; insuper cap. 12formulasuraraaradignitatemexprimente,/)rnHicer!«sEcclesix Mediolanensis appellatur. Plura de hujus

primicerii summa auctoritate lege in Landulphoseniori. In praesens haec dignitas antiquo quidemjure, sed non splendore vacua translata estin unumex primario metropolitanae clero, qui decorum hocpnmicerii noinen gerit, et tertiura locura inter di-gnitates capituli obtinet ; reliquorum vero adhucnonnulla supersunl vestigiain primicerio Lectorum,qui etiam mugister ckori dicitur, primisque aliis exquovis ordine, quibus peculiares queedam in noslrsiEcclesia praerogativae mansere.

4e



1451 LANDULPHI JUNIORIS 14S2

bene praestare. Verumlamer si placet pra?stabo Aluedietatem tanti pretii. « Primiceiius autem pres-

bytero : « Hoc satis, perticiam ia crastiao. » Etvi-

carius ait, quod eam nou iadueret, cum de con-

temptu mundi vitam agere proposuisset. Hoc ut

presbytcr iile Liprandus audivit, sub quadam ad-

mirationis specie protiiiit, dicens: « Cum speruis

muadum curveoisli in

muadum(3)? Eacivitas

ista suo more utitur pellii)us variis, grixis (4),

marturiais(o),et caeteris pretiosis oraamentis, et

cibis. Turpe quidom erit nobis, cum advease et

peregrini viderint te hispidum et panaosum ia ao-

bis. Attaueui vicarius ia liac sua commoditate af-

flictioais, et oratiouis, atque sermociuatioais per

duos annos (6) lal)oravit,ellaborandocertitudinem

de morte prtedictiAnselmi de Buis accepit. Primi- gcerio ergo ipseGrossulanus, et ordinariis majoris

Mediolanensiserclesiajinquit, ut, seprassente.elitje-

rent sibi et populoarchiepiscopum oonvenientem,priusquam rediret ad episcopatum Saonensem.

CAPUT V.

Grossulanns in archiepiseopum eligilur. et a Ro-tnano ponlifire sibi Holn IransmittHur.

Tunc primicerius habilo consilio cum nobilibus,

clericis, et viris Mediolani, corampopulo, et ipso,

alterum de duobusLandulphisMediolanensisEccle-

sineordinariis, vidolicet de Badagio {\), etde Vare-

glate (2) a Hierosolymisredeuntibus elegit, sed

Grossulanus de absenti persona electionem fieri

pi-ohibuit. Pars itaque cleri et populi ad nutumArialdi abbatis monasterii Sancti Dionysii clamavit,

el laudavit Grossulanum sibi in archiepiscopum.

Ipse vero slalimat vidit se a quadam magnamulti-

tudine vulgi, et nobilium conclamatum, et ab abbate

illo plaudatum(:i), archiepiscopalem sedemasceu-

dit, et sedit (4). et sedens ilhim Arialdum abbatemdeabbatiainabbatiammajorem,videlicetClaraeval-

lensem (o) transtulit. Sedante hujustranslationem

contigit, quod quidam, qui videbantur uioribus,etvita probi (fi) viri et clerici Mediolanenses,qu8edam

(3) Pro mundo hicintelligenda videtur, moreGal-lico, frequentia populi, in quam se conjecerat Gros-

sulanus vicariam induens arehiepiscopi dignitatem.

Congrueutius tamen crediderim indicatum hic mo-nasticum institutum, cuise addixerat Grossulanus

(ut ad finem cap. seq. ostendam), ejusque profes-

sioneseseextra mundum veluti collocaverat.

(4) Pelles preliosae ex grise animalculo. Vide

Laurentium in Anialtbaja onomastica ; appellari

hoc animal Gallico idiomate vair tradit Ducangius

verbo Griseus.(5) Pellesex Scythica musteia, Italice armelUno,

qux martes et marterus appellalur ; dehoc Russico,

animali fuse Aldrovandus loquitur, et novissime

Henricus Kuysch, inlheatr. animalium.

(6) Quo tempore hoc biennium incoeperit, haud

facile est decernere. Si veruin esset, quod Fape-

brochius tradit in exegesi Mediol. archiep.. nura.

104, nonnisi elapso prope anno ab obitu Anselrai

securum illius nuntiura ad hanc urbem perlatum,

mense videlicel Augusti anni M02, quo ctiam

mense, Grossulanum cleri suffragiis adinfulaniMe-

diolanensemeveclum fuisseex antiquo nostro Cata-

lo"o colligit, dici posset slatim post peractam Idibus

Julii dedicalionem templi S. Sepulcri arreptum abAnselmo tlierosolymara versus iter, atqueinchoatum

a Grossulano laboriosum vicarii munus sexlili

mense auni 1100, ita ut anno 1102, eodera itidem

mense, bienniura priedicationis et precum ab ipso

indictarum pro Auselmo, et ejus exercitu comple-

retur. Cerle in subscriptione documenli relata; dedi-

calionis, inqua Grossulanus se episcopuui nominat,

vicarii titulus deest. Attamen cum ex Landulpho

dixenmus, creatum fuisse illum simul episcopum

et vicarium, fatendura est, etiam antededicationcm

memoratam archiepiscopi viees Grossulanum ges-

sisse. Ut itaque omnia concilientur, censeo ante

Idus Julias exercilum hoc munus ab ipso fuisse,

quo tenipore Ansehnus Mediolano adfuit, sollicitan-

d;i! in proximis urbibus Langobardicas expeditioni

intentus ; profectovero in Orientem sub Gnem anni

illius, aul initiura subsequentis archiepiscopo no-

slro, c(Bpis.se stalim Grossulanum ea peragere, qua;

Landulphus narral, donec anno 1102, ut dicemus,

certusde Anselrai obitu fieret ; duos quidem annos,

sed minimc completos impcndens in hoc munere

posl ullimum Anselmi discessum suscepto.

Cap, V. —(I) Eumdem esse hunc Landulphura,

quem allerajamvicecommunibussuffragiisarchiepi-scopum desiynatum rejeeit Arnianus, ut, sup. cap. i

legitur, suadere videtur idem prorsus noinen : at.jue

huic conjecturai subscribit etiam Puricelliusin Mon.bas. Ambr.. nuin. 292.

(2) Castrum est uno tantum milliario ab Astensi

urbe distans, vulgo dictum yariglia a quo familia

haee oliin illius doniina nomen surapsit, uttestatur

Ughellusin Epis Aslen., num. 29. Landulphus iste

priiuura basilicae Nazarianse Mediolani prsepositus,

dein Astensis episcopus, postrerao sanctitatis famaconspicuus cirlitum albo ascriptus est, ejusque

Q Vitaa Philippo Malabayla contexta in Aclis SS. ad

7 Junii legilur.. „ t j i l-

(,S) Pbilippus Malabayla m Vita B. Landulphi su-

pcrius dicta refert, cum vulgi et nobilium favore in

arcbiepiscopuin acolamaretur Grossulanus, Arial-

dum huncabbalem illico episcopale palurlaraentum

in ilhus humeros injecisse. Si aliqua istius narra-

tionis ralio habenda sit, corrigenda fortasse vi.le-

retur ha;c lectio plnudalam in alteram paludatum,

idcslpaludmnento indulum ; ego tamen crediderim

genuinam hano in omnibus Landulpbi mss. vooein

fuissc ab auotore Lalini sermonis valde imperilo

deiluctum a verbo plaudu ita ut plausu exceptum,seu rollaudalum significet.

(4) De anno quo sedere cffipit Grossulanus, non

una auctorum sentenlia est. Suocessisse illum An-

selmo anno tlOlsoribil Sigonius, eique rainime re-

frasatur Purioellius num. 201, Citius etiam initiiim

sedis hujus archiepisoopi slatuit Donatus Bossius

r, inChron. \Iediol., anno videlioet llOO. E contra

U°-hellus, Pagius aliique nonnisi secundapost 1100

anno datum viduic .Vlediolanensi Ecclosiae paslorem

hunc constanter affirniant. Nensem etiam designat

Papebroohius loc. cit, Augusti nempe jain ad extre-

mos dies perducti ; idque historioa; ventati uiagis

consonum cst, ut ex superius dictis patel.

(5) Legendum procul dubio Ctivatensem, cui prse-

fuisse Arialdum (fortasse hunc ipsum) postmodumtradit Landiil|ihus noster cap. 14. Clarajvallense

enim, seu potius Carxvnllense coenobium nonnisi

Irioesiino quarto post Grossulani electionem anno

conditum fuit, ut in line hujushistoriae innuetur.

(6i To probi in omnibus mss. deest, recenlique

manu scriptum legitur, et certe sensus ipse contes-

lus id exigere videlur,



14S3 HISTORIA MEDIOLANENSIS

turpia (7) de Grossulano, et ejus electione (8) pre-

sbytero Liprandonot)ficaveruut.Quibus virisetcle-

ricis presbyter ipse cousilium pifebuit utlitteraset

duos idoneos clericos mitterent Romam, rogandopapam(9) qualenus Grossulanum in archiepisco-

patunon firmaret.donec se ipsosmitteutemlilteras

inprosimo tempore videret et audiret. Bernardus

autemabbas Umbrosae-Vallis

[\0), el cardinalisRomanus (11) ad has liiteras et uuutios, videlicet

ObizoDem,quicognoininaturiNigrum, etHeribertumde Bruzzano coniemnentes Grossuiani causam,ipsiusque (12) Jegatorum verba videlicet .-Vrderici

de Carimate, el Joannis presbyleri de Ploltello co-

ram apostolico et ejus curia nou respesit, sed ac-

ceptastola curiam comilissce Jlathddis intravit.

Ibique iuitoconsihoin beneplacitoArdericide Cari- Bmate, qui proGrossulano, et stola Romam iverat

abbas lUe BernardusMediolanum venire festinavit,

et cum procul vidissent .Medioianuui,Ardericusidem in protensi ^13) virga usque ad majorem ec-

clesiam il4j civitatis portavit, claiuaiido : « Hec-

14o4

A cum (15) la stola, Heccumlastola ; » Et in hocclamore plenitudo vulgi fuil et acclamavit : « Mo-riatur quicunquecontradixerit.»Ciamoristeingenset continuus fuii donec abbas ille cardinalis et

Grossulanuspulpitummajorisecclesiae.Mediolani as-

cendit et cum uterque ibi videbantur in victu af-Hicti. in vestilu demissi (Ifj), in sermone prcBclari

tantiimplausuni audierunt sibi velut si pureforentangeli Uei. Ibique Grossulanus stola indutus, et

abbas in suo tempore remuneratus quievit, et re-

cessit, et post paucos dies in gratiam pr;edict3e co-

mitissasMalhildisidem abbasParmeusemepiscopa-tum suscepit (17).

CAPUT VT.

Grossulanian voluit presbylero Liprando bullam exem-/jlionis auferre, dum laterelur se advcrsariis fa-visse.

(7) QuiB forent hgec turpia de quibus accusabaturGrossulanus, eolligere possumus es cap. 9 ubi nar-ratur huuc iintistitem in Irequeutissiiua populi con-cioue testatum fuisse, jurameulo ad sacrosanctosEvaugeliorum codices emisso, se nuuquam contracastimouiam peccasse.

;8) Pecuuia ad Henricum Cbesareiu paJam delata'Liemptam fuisse a Grossulano -Mediolanensem infu-lam in Ughello legitur, male laaieii : cum Henri-cum IV a ciyibus nostris multo ante ejuraluin, si-

cuti et Henrieum liliniu, conslilulum qnidem regera „„,,., â patre auno 1(J99, sed .MediolaueuMbus miniiiie ac- Q uipote ejuVdeurinsiilutl^âTuinnum^^FortarseêtTam

Grossulauusvero,consentienshuman8efragilitati,

usus est cibisdeliciosis et veslibus pretiosis atqnepetiitsubcingulum(l)quopresbyterLiprandusfrue-batur inofficio missee secundum morem cardina-

plum. Id expresse traditum lego in Vita B. Landul-phi a .Malabayla jam citato conscripta, ubi num. 4.Grossulanus monachus ValJis-Urabrosie appeJJalur.Ouo admisso claiioremhuichistoriiBluceui quandaraoborin autumno. EipJicari siquidera commodiuspotest cur in pannoso etasperoamictutandiuperdu-riiverit, eliam cuin se vicarium archiepiscopi Me-diolanensis gereret ; cursuadenti nobilius indumen-tum Liprando responderit se de contemptu mundivitaiu agere proposuisse ; cur denique laui

impensofavore illum prosequeretur cardinalis Bernardus,

ceptum qui fratri ejus Conrado adhicrebaut, sesehujusiuodi electioni iimuiscuisse haud credibiJe sit,

nec id Landulphihistoria nusquam prodat, qua inre corrigendus quoque est Sigoiiius, Galesinius intabuJ. synodal., aJiique scriptores quipassim daturaab llenrico Insubricce sedi huuc antistilem tradunl.Occupatam certe simouiaiis artibus archiepiscopa-lem dignitatera a Grossulauo, qute in decursu nar-rautur, diJucide ostendunt.

(tl) PaschaJem neiiipe JI.

(lOj Uuartus ejusdeiu congregationis rector gene-ralis in SS. cataJogum postea reJatus.

(11) Tituli S. Chrysogoni ab Urbano II creatusanno 1097. Legati atque vicarii apostoiici munere iuLaugobai-diifi partibus Paschalis II nomine tuncfungcns.

(1:1) Id est Grossulani.

(13) UmbeJJie forsitan genus pro<CHsu/7i esse cen-sel Papebrochius ad diem :i7 Junii, pag. 311, n. 3nisi forsitau legendum iU protensa.

(1-4) .Nempe hiemalem cap. 1 indicatam, qu»metropolilaua semper fuit, ac mtijor vocata. Uincpatet paJJium nd GrossuJanum archiep. fuissedeJatum post tertiam Uctobris Dominicam, quotempore in eccJesia inajori, id esl HiemaJi, ollicia ce-

lebrari incipiebant, ul inlVa cap. 28, num. 8, dilu-cidius explicabo.

(13) Lege Hccum sine aspiratione ; vox enim La-lina esl ecce hic signilicans.

(I6j Suspicatus fuerat aJiquando Puricellius inMon. bas. Aiubr., nuiu. 321, Grossulaiiuiii Vallis-Lmbrosce nionachuiu fuisse, eique suspicioni occa-sionem dederat Jocus LanduJpUi, qui cap. 27 relert,eumdein .MedioJano excedenteiu,seu potius JerrorepuJsuin a Jordani archiepiscopi fautoribus Piacen-liam contendisse ibique in monasterio S. .Marci con-gregationis Vallis Umbroste hospitem luisse rece-

uterque monasticum ordinis sui amictum gestabat.cum inpublicum adducti ecclesias majoris iledioJa-niambonem conscendissent ;idenim indicare viden-tur verba hasc : Uterqiie ibi videbantur in oictu affli-cti, et in vestitu aemissi.

(17) .\nno IIOG a Faschali II Parmte, causa itine-ris in Germaniam, moranteinstitutus ejusdem urbisepiscopus fuil, ut .Mabillon. in .'Vunal. Bened. adhuuc. aun. narrat ; quo posito, quas hic narranturde stola seu palJio ad GrossuJanuiu delato ad hunceundein annum referri deberent, cum post paucos

dies asseral auctor noster Bernardum abbatem car-dinaleui Parmensi infula decoratum. Attamen ad-mitti idneutiquam potest, cum alioquin universusJiistoriae hujus chronoJogicus ordo subverteretur,ut ex proxime dicendis patebit. Ceuseo igiturvitiatum fuisse hunc textum, itaut amanuensis Jocohujus formulae post pauros annos, scripserit post

D paucosdies, quemadmodnm colligi potest ex verbisipsis LanduJphi pauJo anle pra;inissis in suo lcmporeremuneralus, qua>, diiiturnus certe, quam paucorumdieruin iutervalJum videntur innuere : Xisi forte exauctore nostro corrigendi sint scriptores iJJi quiannum hunc llOli electioni Bernardi in Parmensemantistitem assignavere, eaque retrahenda sit adfinem anni U02, vel ad inilium subsequentis ; cumin hac re iinplexa sit Parmensiuin episcoporum se-ries, qua; antistitcm proxiiue Beruardo anteceien-teui ignorat, nec securum aliquod fuudauientumproforatur, quo Bernardi eJectio supradicto anuolIOG alligi debeat.

Cap. VI. — {i) Genus sacrae vestis in parvi mani-puli formam e latere sinistro usque ad genua dela-beutis quam sihi veluli phnrctram appendere sacer-doleiu, sicuti cingulo vro arcu se cmgit, ait Gem.lib. 1 cap. 83. Sacerdotalibushujus indumenti moremolisolevisse ia Ecclesia Latiaa, solo summo poulific^



145SLANDULPHl JUNIORIS 1486

\i,(->)SeJpresbvteripseipsumcingulumGrossulano Ar.o>-Aomo9«i'-enot.a«ttrrfedfe m diem, magnum

dare negavit. Deiadeipse archiepiscopus quoscun-

que nou potuit sibi blandire (3) tentavit ininis ler-

rere, pi-esbyterum Liprandum prtEcipue. Qui pre-

sbyter, cuui esset coram cuncto populo urbis

Mediolani iuterrogatus, inquit : «Quam plures de

hicconsedentibuset stanlibus ad Ubitumsuum

placilumque tuum locuti sunt, atque de litteris

Romam missis (4),propter quas supermeintendis

tibi responderunt, quod si vis meum inde habere

i-esponsum, dic mihi, si vis ut dicam tibi verum

au meadacium?alioquinnon dabotibiidemrespon

sum. » Grossulanusverosuper hoc percunclatus,

landem in eodem convenlu dixit : « Volo ul dicas

verum. >- Tunc presbyter C), qui a Domino confor-

tatus dixil. « Litterasde quibusme interrogas, ego

non dictavi, nec scnpsi, sedetahas iudivina pagi-

nalegi el in ipsis uou inveni verbum quod cou-

flrmaret te jure posse esse Mediolanensis Ecclesi£E

archiepiscopum, atque consihum, etauxihumdedi

pluribus clericis.et viris,qui miseruntRomamObi-

zonem iNigrumetUeribertum deBruzzauo, ut roga-

rent papam ne tibi mitteret stolam. Unde Gros-

sulauus commotus ail : .\rchiepiscopus uunc sum,

et slolamhabeo, Uuodnisi satisfeceris mihi de hac

prasumptione, faciam de le quod mihi perlinet

facere. » Tunc presbyter porrexit sibi chartam

sigUlatam apostohco sigiho (3) hasc continen-

tem.Gregorius episcopus, servus servorum Dei, L\-

PRANDO saeerdoli salutem et apostolicam benedictio-

nem,Si sanctomm memoriam veneramur, de quoi'um

legimusmorteetabscissionemembrorum,sipa(ientiam

laudamus eorum quos a Clvisti fide gladius nec uUa

pcena divisit. Tuquoque,abscisso nasoel auribus pro

Chrisli nomine LaudabiLior es, qui ad eam gratiam

perlingere meruisti quceob omnibusdesideranda est

qua a sajictis, si perseverisin finem,non discrepas.

Integruas quidem corporis tuidiminutaest,sed inle-

in solemnisacrorum celebrationeidadhibenle.tradit

iMacrius in Uierolexico, v. Cxngulum, qai eliam v.

EviQonalion subdil adhuc in usu iuisse apud pr«ci-

puos Graicorum mvslas siBculo xvi, ut ex quadam

epistola ab Oriente Iransmissa constat.

(iiAdhibitum luisse ab episcopis alusque eccle-

siasiicis dignilalibus hoc indumentum testatur-

sanctitatis suicepit incrementum : forma visibilis

turpior, sed xmago Dei, qux forma justitix facta

estindimuiutionejucundwr.mturpitudtnepulchior.

i'ndeinCanticiscnlicoi-umgloriaturEcclesta,dicent

n Xigra sum, fitix Uierusalem.> Quod si interioi'

speciesnihilpassa est detrimenti, iis abscissionibus

non est abcissum a te sacerdotaLe officiuni, quod

proprium est sanctitatis,etnontantumconsideratur

inintegritate membrorumquamin iniegritate virtu-

tum. Unde imperator Constantinus HieroseLgtnitani

episcopi cujusdam oculum pro nomtneCh.risti eru-

tum sxpe oscuLabalur, el exemplo Patrum atque

documento majoruin didicimus non auferri sacrum

of/icium twirlyribuspro hujusmodiccesura niembro-

rum. Proindemartyr Christi, confortare in Doinuio

^ magis credus in te nuuc esse presbyteraius uffieiuin

quod prius oLeiunctione,nuncverotibi estsanyuinis

tinclione commissum, et quanto minus habes quod

possit auferri, tanto ininus ttmeas prcedicare qux

recta sunt semtnare, qux ceiituplicata reddentur,

Scimus quidem te abintmicts sanctx EccLesix sem-

perintimcari atque affligi : sed tu ne eos ttineas,

neque perterrearis, qutanostamtequamtuaomnia

sub nostra el subapusioiicxsedistuteLacum magna

charilate tetiemus^elsiin aliqutbus tibi necessarium

fuerit, apostoLicam sedem apellure cuncedimus, etsi

ad nos et ad sedem nosiram veneris, cum gaudio et

magno honore suscipereparalt sumus.

His perlectis ijrossulanus {'),quasi velletdestruere

sigdlum, sli-inxit et cappa sua texit. Inde presbyter

G ceu irato animo rem suam quaesivit et requireudo

Grossulano ait : » iNisisigillum et chartam iUasam

sibi redderet, civitatem totam inde commoveret. »

Et charta sigillata, et lilajsa sibi reddila, Arialdus

abbas mouasterii Sancti Uionysii (6) seorsum pre-

sbyterum fecit, etm cameram duxit : atque iuter

multa blandaO presbytero ait: ulmanumobedieu-

tia; Grossulano daret, sedpresbvter ipseexaltaudo,

et reiterando vocem dixit : » Manumobedienliae ?

(4) Is videlicet quas contra Grossulanum conscri-

bi, ac a duobus idoneis clericis Komam delerri

consilio suo curaverat ipse Liprandus, ut superiori

cap. uaiTatum luit.

() .\. i. quasi.

(3) Dederat haslitteras ad Liprandum Gregorius

VII slatiiu ac loedain auriumetnasi mutalionem prosiasticis digmtatibus •iO';

^^^^^^^^^^^^^ ,„^Xa/,; tueuda sacerdotum casUmonia passus luerat annoMacrius loco cUato. bortasse noniine ca)a<mt»u

couscriDserat sauclissimus pontileiinuuuatur hic ordiuarii melropohtanifi Mediolan.,

QUi olim huiusmodi lilulo decorabanlur; imoGalva-

neus Flamma in Chi-on. Maj., cap. 3t»U es Dat.o

tradit eosdemepiscopalibus insigmbus indui solilos

a tempore sancti Ambrosii ;quod anliquum decus,

rerum, et lemporum varielale in desuetudinem

lapsumrenovavil lel. record.Clemens Xlanno 1/lb,

Idibus Judii, dalis brevibus litteris, quibus oinuibus

el siugulis diguitatibus, el canonicis ordinarus Me-

diolau, perpcluo indulsit, ul in omnibus solemnibus

ecclesiailicis lunclionibus iu quibus sacra adiuben-

tur paramenla, milra alusque iudumenlis ad instar

obbatum usum railriE liabenlium, lum in urbe,

tum m dioBcesi uti valeant, el genlililus msignibus

milam appouere elc.

^3) Id est blandititi allicere.

1073, easque couscripserat sauclissimus pontilei

non tantuui ut gratularetur illi adeptam martyrii

gloriam, sed etiaiu ut ecclesiasticis unpedime..tis,

qnibus ob corporis deiormilatem arceri ab altai-ibus

posset, auctoritate aposlolica ipsum miuime iuuo-datuui declararet. Cur autem haslitteras Grossulano

obtulerit Lipraiidus, id in causa esse potuit, quod

arcliiepiscopus indignalione commolus iis verbis,

faciain de te qitod ntilii perttnet facere, minari visus

sit, velle illum sacris iuterdicere.

[') A. 1, Cum.{ti) Grossulano impense addictus, nondum taincn,

ulhiuc palel, pinguiorisabbatioesuperius memoralaj

possessionem adeplus.

[') A, 2, Jiiaitdimenla,




maniim oberlientise ? per viventem in sfecula.nec A vifandum, tibi oontemperabo. .. Quemdam igitur

miniraum digitum manus raese darem prohacre. >

Ouodcumaudisset oonventusclericorum.qui adhucaderat in palatio, ait intrase: « Hoc consilium nonest in siIpntio(7) ; » et cumabbaset presbyteroame-

ram exissent, arohiepiscopus sisjnum dissolvendi

consilii dedisset, presbyter sibi silenlium indiiit,

etaudientiam habuit, dicens :n Ne scandalum in

me faciatis, scitote : ejroin meoofficio{S)....secun-

dum quodipse meservaveritin suo, >> et tali tenore

praebuit manum Grossulano.

CAPUT vir.

Liprandwt Herihertiim in domo stiscepit cegrntnm,unde jiissu Grossulani a celebratione {*) absti-

nuit.

Cum alter alterum suspectnm haberet, contisit Bquod Heribertns de Rruzzano(l) valde a^frravatus

febribus venit addictum presbyterum supplicando

ut adversus infirmitatem daret sibi remedium.Ministri vero presbyteri ministraverunt cibnm, et

lectum convenientemilliaesrotanti, donecDominusvirtutum pprimpositionem manuum eiusdem presby-

teriprfphuit salutiferumremedium ipsiaesrotanti(2)

Unde Grossulanus stimulatus ait ad presbyternm,« quia participasfi Heriberto meo excommunica-to (3), praecipio tibi missam non canffs. quousquepcenitentiam inde susceperis, et mihi satisfeeeris. »

El presbyter ad illum : t Qnod feci in Heriberto

bontimfuit, et a Deo venil, atque de bonn, et Dei

opere non novi poenitere ; et si non habes snperrue

hanc potestatem(4),tamen propterhoc scandalum

sacerdotem scholastioum (5) in domo sni proprii

juris presbyter Liprandus induxit, qui sibimissam

cantabat in ecolesia SancH Pauli, quee dicitur in

Copodo (6) quam ipse presbyter Liprandus una cumecclesia Sancti Germani sita in Niguarda (7) reffidi-

ficando, et magnificando ditavit, et utnunc appa-

ret, decoravit, accepto in se, suisque hoeredibus

jure fundationis. quemadmodum legiturin chartis

a regalibus judicibus (8), et viris, et clerico ordi-

nario(9) subscriptis, et attestatis. Hinc est etiam

quod ipse stabilius Grossulano restitit, el ceeteris

inimicantibus et sibi et suis.

CAPUT vin.

Liprandus ecclesiam Sanclse Trinitatis cum exem-plione Vrbani 11 fundnvit.

Ilt securitatem (I) sibi et suis clericis^constitue-

ret, ecclesiam qnoque Sanctfe Trinitatis inchoavit.

et in proprio suo allodio ad locum, qui pons Gui-

nizeli (2) dicitur, seilicet (') cum Landulpho suo

acolytho et alumno (3) fundavit. Ipsam quoquebeato Petro obtulit, et Urbanus papa II suscepit,

etcum privilegio ipsum presbyterum et ecclesiam

communivit, subsoribens :

BuIlsB exemplum.Urbancs episcopus. servus servorum Dei, dilecto

filio LiPRANDO etc. Statuimus ecclesiam illam ctcm

prcpdiolo, in quo fundata est. . . . vel per alios

fidcles illic Domtno largiente collatafuennt, abomnisceculari oppositione quietam perpetuo manere, et

liberam. Cleririsvero ibivicluris vivendi regulariter

(7) Ista enim voce proditum fuerat.

IS) Verba quse desunt in ms. non alia fuisse vi-

denturquam servabo eum.Cap. VII. —(*) A. 2. celebrntione misso'.

I\) Aller ex nuntiis qui Roniam missus fueratcontra Grossulanum.

(2) Eximiam vitae sanctimoniam, qure in Lipran-do fulgpbat. comprobatam a Deo fuisse testinrionio

miraculorum, oslendit lum depulsa hasc ab heri-berto aegriludosola manuum imposifione, tum plura

alia.qu.Tin prnesenlis Flislori.-p decursu videbimus.Eadem in unum collegit Puricellius in Vita S. Her-lemb. cap. 91, quem vide.

(3) Ferali analhemale perculsos fuisse a Gros-sulano nuntios illos, quos jam diximus Romammissos contra ipsum, locus isle nos nionet.

(i) Exemptus enim fuerat tum a Gregorio VII,

qui in litteris apostolicis superius rpcitalis hrpc ad

Flamma in Chron. Estravag. ms. in bibl. Ambr.,cap. 3.'), ubi plura de eodem Compito tradit.

(7) Pagus ad tria circiter milliaria extra portara.Comensem posilus.atque in pro^sens celebris ob ,<pdes

magnificas ab excellenfiss. D. marchione Georgio deClericis, senafus Mediolanensis praeside, ibidemexstructas, et viridaria ad omnem amoenaj volupta-tis hixumel delicias exeulta.

(8) Seu missis domini regis, quos subscriptos vi-

demus documenloconfeclo annoH23, et a Puricellio

relato in Mon. bas. Ambr., num. 336.(9) Nempe canonico metropolitanae.Cap. VIII. —(l)Securitafem, dequa hic sermo est,

longe ante ha?c tempora sibi paraverat jLipran-dus, sub Urbano scilicel II, qui extremum diemclausil.Iulio expiranle anni 1009. Recenset igilur

auctor exlra Historia? ordinem tura ecclesia^ ab ipsocondilae merilum, tum obtenli a summo illo pon-

illum scripserat Nos tcim te. quam tua omnin sub D lifice gratiosi diplomatis decus, cujns eliam exem-nostra et arnstolircp sedis tufe/a cum tnagna ehnritntetenenius : \um ab Urhano II, qui ecclesiam Sancfis-simrp Trinitalis ab eodem conditam, et ipsum Li-

prandum peculiari privilegio communiverat, ut moxvidebimus.

(.")) Varias hujus vocis signiflcationes pro variatemporum antiquoriim acceplione referunt Ducan-gius in Glossar. et Macrius in Hierolex. Crediderinhic innui virum cujus munus in docendo foret, acfortasse etiara Arnaldum, de quo cap. I mentionerahabuimus.

(G) .^. d. Ccimpedo, verius Compito, ita enimeliam in pr.-psens ecclesia hicc S. Pauli in Comiiitonomen gerit. Hanc autera appellalionem eidem in-

ditam fuisse a spaliosa via, qua; ante illam jacebatac Compitum vocabatur, auctor est Galvaneus

pkim Grossulano mox obtuTisse credendum est, nonsei^us ad lilteras Gregorii VII superius descriptas,ut illatam interdicti prenam infringeref, seque abira minabundi prassulis salutari veluti clypeo tue-retur.

(2i Si consfaret qua Mediolanensis urbis autdifionis parte positus esset pons iste, secururaaliquod indicium loci haberemus, in quo ecclesiamsuam, privilegio summi ponlificis dpcoratam con-didit Liprandus ; sed cuni evolutis diligenlcr histo-

riis, ac adliihifis eliam in consilium rei anfiquarinsperitis viris, niliil ubi tuluni pedem figere hic pos-sim, emerscrit, vatem agere nolo.

() A . 2. simvl.

(3) Ule idoni Landiilphus est a quo ha>c historia

conscripla fuit, ut cap, seq. clarius se prodit.




concedimus facitliatem, eosque decemimus tam pro- Aprias ordinationes, quam altarium el ecclesiarum

consecralioties, cxteroruynque dona sacraiuentnr<im

a Mediolanensi archiepiscopo siiscipere, si quidcni

Catholirusfuerit.et communionem ac g7-aliam aposlo-

licx serlis babuerit, el si ea gratis ac non pravilate

indulscrit ;alias autem liberum eis arbilriumsit sa-

cramenta cadem suscipere a quncunque voluerinl

Catholico episcopo. Decemimus ergo ut neqiie Me-

diolanensi archiepiscopo.neque alieiii vivenlium li-

cealeamdem ecclesiam.et fratrcs qiiHHic Dco servie-

rinl, quolibet occasionis juijo deprimere,aut bona eo-

rumdistrahereel suis usibus applicare ,vel lemei-ariis

vexalionibus fatiqare, sed omnia inlegre conserven-

tur vobis, et successoribus vestris omnimodis profii-

tura, saiva ejusdem Mediolanensis archiepiscopi nCatholica reverenlia. .id indiciiim autem hiijus

perceptee libertatisa Romana Ecclesia Mediolanensis

monttx nummos sex quatiiorannis Lateranensipalalio

persolveritis. Si qua iyilurin crastinum ecclesiatica

scecularisve persona. hujus decreti paginum sciens,

contra eam temere venire lent aneril.poteslalis ho-

norisque dignitate careiU, reamquese divino pidicio

e.vistere de perpetrala iniquitate cognoscat, atqiie a

sacratissimo corpore el sanguine Christi Dei ac Do-

mini Redemptoris nnslri Jesu Christi aliena fiat,

et in e.rtremo examine districlse ullioni sub/aceat,

Cunctisautem eidcm loco juxta servienlibus sil pa.r

Domini nostri Jcsu, Christi, qiiatenus et hic fruclus

bonse actionis percipiant,et apud dislrictum Judicemprsmia seternx pacis inveniant. Amen.

CaPUT IX ^

Liprandvs prsedieal Grossulanum simoniacum esse,

et id se perignis judicium probaturum.

Grossulanus autem etejus turbaadhanc aposto-

licam monitionem (I), neque ad multas nobilium

Tirorum preces pro presbylero Liprando fusas

Cap. IX. —(1) Recitatas nerape Urbani II breveslilteras.

(2) STnodiimliannMedinlancnsem indiclam fuisse

sub fineiu anni ilO-, aul initiiiin sequentis, rredercjubet calculus ex rebus proxime narrandis de-ductus. Interim adnota Mcdiolanensis arclii(>pisco|ii

sunimam illo a^vo auctoritatem ad cujus niituin nontani suffraganei eiiiscopi, quam principes Lango-bardia; commoverentur.

(3) Id est mussilabat.

(4) Indicatur hic summa sedulilas Orossulaiii, j)qiia pr.Tter consuetuin moreni recilandi matulinashoras ante auroram, maturiori tempore easdemcani prfficipiebat, dalo sacri ;cris signo. iit e.vcilalus

novitate rei populus frequentior adessot ; nequcenim apud EcclesiiB ministros mos invaluit, ut ad

miJitiffi antiqua? normam. primas aut secundas ho-clis vigilias distinguerent.

(.5) Postremam Quadragesimfe hebdomadam, qua?Major passim appoilatiir, aiUhenlicam dici in Am-brosia licclesia, compertiini est : At de hac hebdo-mada minime loqui Landulphum noslrum, ex ip-

sius facti narratione palet : refert siquidem cap.seq. post varia inter Liprandum et Grossulanumdissidia agitala, et celebralam eliara per diios diesin majori ecclesia synndiim fuisse tandem com-pulsuin eumdein Lipranduin vesperlina hora Do-minicoe diei de Ramis Paknarum ad judicium igiiis

parandum. Mullo igilur ante debuil Grossulanus ea

respexit, sed, cupienssubvertereilhim.sibi labora-vi( iil episcopos etprincipesl.ontrobardia» commo-veret, et ciim ipsis S3'nndiim celebraret (2). Hujussynodi tempiis diini appropinniaret, et mullorurahominiim liimiiltiis niulla lurpiaadversiisGrossula-

Dum tumiiltiiabat (3). Et Grossulanus ad compes-cendiim ilhim tumullura, qiiasiin prima vigilia(4)

cujiislihet aiithonticfe noctis(5)!matiilinum pulsare

fecit, et sentcm miiltam.tam perse qnampersuossacerdotes et niiiiislros, occasionc matutini habita

congrepavil, atqiic matutino cantato,multo popiilo

coram ipsoconvooato, de passione Christi, et pro-

ditore Judaprolixumsermonemfecit, et susecausie

ipsum sermonem coaptavit, atque in fine sui ser-

monis siiporsanctaDei Evangelia, niillo interrogan-

te, publice jiiravitqnod a dio, qua egressiis est abutero raatris, polhitionem non fecit, et carnemsuamnoncoinquinavit (6),Arialdusvero monasterii

Sancti Dion^^sii abbas, etGuazzo qui cognominaUirde Orreo, id ipsiim jurando firmaveriint, et moxGrossulamisadjecit, diceus : Si qiiis vult arlversiim

me dicerc aliquid, nunc dicat ; qiiod si moiio la-

ciierit, ampliiis adversum nie audientiam non ha-

bebit. Hoc cum presbytero Liprando renuntialumfuit, el ipse plures (*) cives ad ecclesiam Sancli

Pauli vocavitin die, qiiibus dixit: « Videtisme ah-

scissum nasoet aiiribiis pro nomine/iCliristi, undemihi magnaretributio est promissa, et in fine per-

severavero; pro amore itaque Christi, vestraque

saliite, et pace, rogo vos utad me, et ea quee vobis

dixero, intendatis. » Et cum hsec et plura bene-

dicta, beneque sonantia adversus'prasserlim simo-niam dixisset, proposnil, dicens : « Grossulaniis,

qiii pro arcliiepiscopo tenetur, est simoniacus dearcliiepiscopatu Mediolanensi per munus a manu,per manus a lingua, per raunus ab obsequio (7).

Et cum hsec in suo proposito procederet, sfepis-

peragere, qiia>liic describuntur: qu:enam ergo essenlilhe noctes, authenlice ab auctore nostro vocalae ?

existimavenm non alias fuisse quam noctos scxtaiii

ciijuslibet quadragesimalis hebdomadre feriam pre-cedentes, qiuT? cuin ex .Atnbrosiano ritu CrucifixiRcdemptoris veneralioni dicatae sint cultu adeo peciiliari, ut eo die in reverentiani sacrilicii cruentia priino, et sumino Sacerdote Chrislo Domino per-acli, sacerdoles a sacri celebralione abslinerejubeantur, aiilhentiae dici poUiere non secus acextremffi hebdomadas dies, quos ideo nulhcnllros

dici credimus, quod cruenUe Fassionis Doniini me-moria ac si in ipso archelypo expressa videretur,

summa (idelium rcligione ab Ecclesia recolatur;

Prfpcipiie ciiin adverlani. in iisiiiet noctibus aGrossulano hahitum sermonem de passione Chrisli,

ut hic Landulphiis meiiiorat.(tj) Ilinc non obscure deducitur criminationum

materia qu!» in (jrossulaniim iulorquebantiir, cuiuadversus illum turpia qua"dani obiiiurniuiari a po-

pulo superius dixit Landulphus, (lu.Tniadinodumcap. .9, num. 7, jam monui.

(') A I, principales.

(7) Tria ba'c pr.T.cipua capila sunt, e quibussiraoniam contrahi tbeologi oiiines docenl, quosconsiile: hinclantiim collige ([uam anli([ua sit liirc

stricta lo(|uendi formula apud scholasticos fami-liaris.



1461 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 146S

sime hortabatur omnes, ut convenirent ad veram Acognitioiiemhujuspropositi perdivinum judicium (8)

approbatum in vita, vel morte sua manifestata

per ipsum.SeJ Grossulani turba hoc perturbabat

auctoritate pontiticum qui MeJiolanum venerant

adnelebrandumsynodumeum Grossulano. Verum-

tamen presbyter ipse adversus episcoposdisputans

rationibus etexemplis suam sententiam sustinuit

nec dimisit. Grossuianus vero parvipeudens hujus

presbyteri verba,vehiliinpraeseutiaejus nonessent

prolata, synodum suum in ecclesia Sanctae Mariffi,

quae dicitur Hiemalis.per duos dies tractavit (9),

atque in tertia in prato, quod dicitur Brorium (10),

coram intinita hominum nuiltitudine dedit sententiam

deponendi Andream primicerium, et aliossacerdo-

tes,quos Anselmusde Rode Mediolanensis archi- B

(8) Nempe is^nis, ad quod provocare tunc licitum

erat; superiori

enimsaeculo idem examen indictum

fuerat in Florentina urbe a S. Joanne Gualberto,

qui Petro monacho suo Vallumbrosano, postea car-

dinali atque episcopo Albanensi, transitum perigneni mandavit, ut Pelrus Florentise episcopussimoniae reus publice comprobaretur ; quod etiamei Toto accidit, innocue flammas percurrentemonacho, lynei propterea nomen adepto, ut deside-

rius abbasCasinensis, et Bertlioidus ad ann. 1089coaevi narrant, alque ex eo Baronius ad. ann. 1063,Puricellius in .Mon. bas. Amlir., num 296, aliique.

Postmodum sublata fuit ha;c judicii forma, cumultra quam par est tentari Deus videretur, graves-que ab Ecclesia indicatae censurEe, quas colleait in

Epitom. sacr. Canon. cardinalis Laurwa, expo-nitque in Polyanthtea Pallavicinus verbo Purga-lio.

(9) Ilanc synodum celebratam fuisse anno 1103,

terapore Quadragesimfe dubitari vix polest ; cumenira superius dixerit Landulphus, dum hujus sy-

nodi tempus appropinquarel consuevisse singulis

authenticis noctibus haberi concionem aGrossulano;judicium vero ignis peractum sit a Liprando hebdo-mada sanctiore posl celebratum concilium, apertepatet intra Quadragesimales dies, et quidem adfinem vergentes synodum fuisse tractatam.

(10) Legendum iSro/iMm. Galvaneus Flamma in

Cliron. Maj., cap. 68 et 73, brolium fuisse ait po-

moirium arboribus consitum in tanta densitate utnemoris speciem referret, eratque positum in ea

parte urbis. qufe intermedia est duabus insignibusMediolani basilicis S. .Nazarii, et S. Stephani qui-bus adhuc superstes nomen raansit in Brolio. Sedlocus iste synodo celebranda; aptus esse non poteratnisi fortasse excisis arboribus tunc temporis areapatens inducta fuisset : alterum Brolium describit

idem Flarama in manip. Flor. ms. fol. 2S, hcBC '

habens ; « Extra muros civitatis erat Brolium ma-gnum, ubi juvenes in armis, et pugnis diversis,

excitationis causa, conveuiebant. » Certe hocsaeculo xii exstitisse hortos, BroUi nuncupatos, in

quibus railitaria signa fixit Fridericus Ai^nobarbus,cum castra in urbein nostrara moveret, tradit Cal-

chusadann. 1158, atque in hujus Brolii capite

sitam fuisse ecclesiam S. Babylee ex Othone Mo-rena ed eiimd. ann. discimus : fortasse hoc ipsumBrolii pratum erat, de qiio Landulphus noster lo-

qiiitur.

(11) .Mterum ex mss. bibl. Ambr., conformius,ut arbilror, ad auctoris mentern, quam prodit par-ticulailla et, legit inve^tilus : s\. sane Anselinumab Uenrico iinperatore ecclesiasticas investiturasconlumaciter tuente, fuisse in archiepiscopuin Me-diolanensem electum, atque ideo a Gregorio VII,

summo pontLfice improbatum, tradit Sigonius de

episcopus, eta rege Henrico investitos(H) ordina-

vit. Quam sententiam multitudo cleri illico, et po-

puli. et non multum post tempus Paschalis papaRomanus contempsit (12).

CAPUT X.

Presbyler TAprandiis per ignem transivit illaesus.

Attamen Grossulani turba dimicans adversus

primicerium Landulphum ejusdem primicerii cle-

ricum Iapideoccidit;deindequasiinconsensutotiu3

civitatis dictum fuit presbytero, ut ad faciendum

judicium multa lignacongregaret in prato, quodclauditur in muro juxta Sancti .\mbrosii monaste-

rium. Et presbyter ipseplenus magnoSpirituanno-

nam et vinum, quaead edendumhabebat.pauperi-

bus erogavit suamquelupicervinam () (1) pellem

pro lignis pignoravit, caetera vero, qnae possidebat

regn. Ital.Iib. ix, ad ann. 1084. Inhoc tamen aperti

erroris illumredarguit Pagius in crit. ad ann. 108o,cum Gregorius VII vita functus eodem anno, acetiam die quo Tedaldus Mediolanensis archiepisco-

pus obiit, successoris.^nselmi electionem improbarenon potnerit : Tedaldum autem fatis cessisse nonanno 108i, ut crediderat Sigonius, sed sequenti,

ex Bertholdo synchrono scriptore id asserenteindubium est : an autem hic Anselmus vere abHenrico investitus sit Mediolanensis antisles, Pagiusnegat, Bertholdi auctoritate inter alia fretus, a quopost narratam Tedaldi mortem, ha?c scripta dicit :

u De medio sublato, potentissiino MediolanensisEcclesiae invasore, erigere caput ea coepit. excusso-que e cervicibus jugo schismaticorura Catholicum

sibi delegit antistitem .^nselmum, ejusnominis III.»Attamen erudifissimus vir hallucinatus est : nihil

enim in Bertholdo a me diligenier evoluto de hac.\nsp|mi electione legitur, verbaque relata nonscriptoris illius sed Baronii sunt ad hunc annum1083. Corruit igiturprascipuum illius fiinlamentum:caetera vero, quibusex eodein Bertholdo Pagius fir-

mare sententiara suam nititur. rem minime evin-

cunt ; quo; enim auctor ille de conjuratione Medio-lani. et quarumdam aliarum Langobardia; civitatumcontra Henricum in xx annos indictam. et de An-selmo in causa S. Petri studio.^issimo tradit. adannum 109.3, postremum scilicet Anselrai vitae, nonad primum, quo in archiepiscopum electus est,

referuntur, Itaque recedendum non est aLandulphino^tri fide, qui eum ab Henrico investitum apertedicit ; praecipue, cura Papebrochium in hac reconsentientem habeamus in exegesi cit. nura. lOl-ubi quamvis et ipse perperam crediderit, verbasuperius relata vere in Bertholdo legi, attamennihilum quidem a sentenlia sua discedit, qua An-selmi electionem Henrici schismatici imperatorisaucloritati ascribit, « esto, ut idem prosequitur,Anselmus schisma exsecratus, mos ut Victor IHvel qui ejus brevem pontificatum excepit, Urba-nus 11. Gregorianis contra schismaticos vestigiis in-

sistens, agnitus pontifex fuerit, et curaverit cumEcclesia reconciliari. »

(12) Irritam cassamque cessisse hanc depositio-

nis sententiara probat exercila publice ab isto An-drea primiceriatus sui auctoritas, queinadmodumin decursu historiae videbimus. De Paschalis papaedecreto nihil apud auctores legitur, appellasse ta-

men ad sumraum pontificem,Andreain aliosque de-positos sacerdotes ex hoc loco clare colligitur.

Cap. X. —• ('i A. 2, lupitunicam.(I ) Lyu Latina, seu potius Graeca voce. Pere-

grinum hoc aniiiial appellatur, ejusque pcllis varii

coloris inaculis punctatira inspersa adhuc in pretio

est. Lupum cervarium vulgari vocabulo dici scribit

AldroTandus, fuse de illo agens.



i463 UNDULPm JUNIORIS 1464

in libris, et aliis rebus, statuit, ut conservarentur ALandulplio nepoti suo (2) elalumno, atque Kccle-

siffiacolytho,quituncteniporisdiscebatAureliani(3)

ab epresio magistro Alfredo, et nobili Jacobo, Sta-

tuit etiam si contigerit illum mori in illo judicio,

si quid corporis ejtis residuum fuerit portari adecclesiara Sanctn» Trinitatis, quaraipse, sicut suprain privilesio lepitur, in allodio suo fundavit, el B.

Petro tradidit.IIisita statulis, et ordinatis idem...

Ambrosii ecclesiara ivit, et cum ipsefacturus judi-

cium... manusGrossulanipraBvaluit,et ipsalignain

pratodispositadispersit.ipsumque presbvterum abilla disposilione separavit ignominiose. Deinde in

domo sua, et Sancti Pauli ecclesia presbyler ipse

siluit,et quievit, donec pueri et puellse, mares et

feminee inproximotempore clamaverunt : Foras. .foras, Grossulane. Hunc clamorem Grossulanuscupiens compescere, habuit consilium

cumsatel-

litibus suis, quibus dixit rlteetvos, et publice eli-

gito viros de populo, qui dicant illi Liprando,aut ad satisfactionem meam veniat, aut de terra

ista escat, autjudicium, quod se facturum pro-

misit, faciat. Consiliarii itaque de latere ejus ve-

nientes ad concionem populi in vespertina hora Do-minicae diei de Ramis Palmarum, seu 01ivarumf4)publicaverunt quaeaudierant a domino suo archi-

episcopo Grossulano, quapropternon solumviriinconcione electi venerunt ad presbyterum hanc lega-

tionem dicere, sedinnumer hominum multitudo

venithanc legationem confirmare. Ad quorum cla-

morem clamantem : Veniat presbyter ipse Lipran-dus, ipse humilis exivit : etut legalionem audivit ^

et intellexit, manus ad cceloslevavit, etOeogratiasegit, etinterrogandolegatos, inquit, vult,etmandatipse, quod mihi dicitis. Qui omnes respondentesdixerunt : Utique vult, etmandat. Et presbyter adeos : Terram non exeo, sed in istisduobus diebusjejunium ago, et in quarla feria {">) faciamjudiciumprasstante Deo sed unde lignaemam, non non habeo.

Tunc Grossulani, et reipubUcae ministri quercinaligna ad flammam, etadcaloremaptissimatriginta

(2) Qui hsec scripsit.

(3) Hinc Pagius colligit antiquitatem et famamstudiorum Aurelianensium.

(4) Die 22 Martii, in quem anno 1103 haec Dq.minica incidit.

(5) i\empe hebdomad» sanctioris, sed cujus anniea vere foret, prorsus ignoravit Puricellius. In Mo- Dnum. bas. Ambros. num. 295, sententiam suamprotulerat, qua judicium hoc ignis aseribendunianno ifOl certa et evidenti, ut ipse ait, con-dusione statuerat. Postmodura lib. iv Vitas S.

Arialdi cap. 88 miUala in melius opinione, illud se-quenti anno lt02 adjudicandum censuit. At nequehoc anno id contigisse ex superius dictis liquidopatet : cum enim inense illius Augusto delatam ple-bis et nobilium aeclamalione Mediolanensem infulamGrossulano ostenderimus, quis non videt innoxiumhunc Liprandi per ignem transitum postrema Qua-dragesima; hebdoraada peractnm nonnisi anno tertioseeculi ejusdem xn posse afflgi? Corrigendus ilaqueesl error typographicus, quiin exegesim jam pluricslaudatam Papebrochii irrepsit num. tOi, ubi sub

solidos denariorum emerunt quee in campo anteatrium ecclesiffiSancti Ambrosiiin duabus conge-riebus respicientibus se composuerunt, longitudo

quarum decem cubitorum fuit, et altitudoet latitudo

major slatnra hominis cubitor(un quatuor, viavero

inter ipsascongeries unius cubiti et semis. His ita

dispositis, et quibusdam lignis in viainterpositis,iu

quarta fecia (C) presbyter, imlutus cilicio, camisioatque casula, more sacerdotis ab ecclesia Sancti

Pauli usquead ecclesiamsanctorummartyrumPro-tasii etGervasii, etBeatissimi Ambrosiinudispedi-bus crucem portavit, super quorura sanotorumaltare. caeteris sacerdotibus deficientibus. ipse sibi

missam cantavit (7), et missa cantata Grossulanus

quoque gerendo crucem, eamdem ecclesiam in-

travit, et pulpitum cum Arialdo de Meregnano, et

Berardo judice Astensi ascendit,et factosilentio in

populo, et presbj-tero stantenudis pedibus super

lapidem marmorcum, quiin introitu ehoricontinet

Herculis simulacrum i8), idem Grossulanus ait ad

populum : Attendite quia in tribus verbis hunchominemvincam,etejus confusionemostendam.Etad presbyterum, inquit : Proposuistiquodegosumsimoniacus permunusamanu; mododic.cuidedi'Tunc presbyter super populum oculos aperuit, et

digitum ad tres illos qui stabant in pulpito, exten-

dit, dicens : Videte tres grandissimos diabolos, qui

per ingenium et pecuniam suam putant me con-

fundere : et nonne ille diabolus, qui suasit illumfieri simoniacum per pecuniam suadere potest ut

adhuc majorem pecuniam daret, et veritatem oc-

cultaret et testes et judices mundanos mihi au-

ferret ?et non nescitis, quia propter vitandam astu-

tiam diaboliet parvorumhominum, egoelegiDeumjudicem, qui neque per pecuniam, neque aliquo

modo potest falli in judicio ? ad cujus judicium, si

vultis venire, paratus snm quod promisi facere.Et

Grossulanus ad eum : Et Modo dic de qua simoniadicis ? Et presbyter ad illum : .Modo dic tu, quse est

bona ? Et Grossulanus aliquantulum subsiluit, etait : Est simonia quae simoniacum non deponit.

eodem anno 1 102 et judicium Liprandi, et Grossu-lani eiectioponitur, quamvis haec facta dicatur pr;E-

dicto mense Augusto. Caeterum id secure discerepoterat Puricellius ex Galvanei Flammae Chron.majori, et altero ms. Flos florum ab ipso relatis, in

quibus ha?c habentur : « In millesimo centesimo (ertio

secundum chronicam Gothofredi de Biissero,ractuiii

fuit judiciuni ignis presbyteri Aliprandi ecclesia; S.

Pauli in Compito : « Gothofredus enim de Bussero.cujus opus ms. de Vitis SS. exstat in biblioth. ea-

pituli metropolit., prope sasculum illud vivebat.

IJberiora in hanc rem argumenta videapud Pag. in

crit. hoc ipso anno 1103, num. 6.

(6) 2,", Martii.

(7; In more positum fuisse, ut ante examen ignis

missa. caneretur, tradit Edmundus Martene tom. III

De anlicj. Krclpsi.-T^ ritibus pag. mihi •{.'58.

(8) De hoc siiiiuiacro plura disserit Puricellius

in Monum. bas. Ambr. num. 297, et in Vita S.

Ilcrlemb. cap. 88, quaravis quae de comitibus An-gleri.-fl, ac steinmate vicecomitum anliquo ibidemleguntur, ego jam refutaverim in Append. ad vindi-




Et presbyter ait : Ego dico deilla, qiias deponit A nns equum ascendit, etadecclesiamSanctiJoannisabbatem de abbatia, episcopum de episcopatu,

archiepiscopum de archiiepiscopatu, in quo est. Et

cum in hisverbis satisfecissetomnibus audivit po-

pulum clamantem : Exite foras ad judicium ; pxite

foras ad juilicium. Et presbyter in hoc multiplicato

clamore, licet scnes,desuperlapidecontinenteHer-cuhs simulacrum prosiluit, et una cum populo in

campo, inquo erant,hffnorumcongeries, venit. Ibi-

que, dum ignis lignis accendebatur, presbyter cir-

cumstanlibus disit : Vos praeter me non cernitis

sacerdotem, qui hunc ignem mihi benedicat (9),

sed cernitis chartam hancquam teneo, in qua sancta

verba et signa sanctae crucis continentur.Et ego

minister hajc verba, et signa inferius dicam et fa-

qui dicitur ad Concam (1.3) venit. Arialdus vero

prfedictiis de Meregnano inquirens, et exspectans

plenilndinemisnispresbyterumtenuit, et tenendo

manum suamljesara procul abipsocaloreignissen-

sit, tamen ad presbyterum lnr(uit: Presbyter Li-

pran(ie, videmortemtuam

in igne. convertere addominum meumarchiepiscopnm.habita securitate

tuffi vita?, alioquin vade et arde fe onm Dei male-

dictione. Et presbyter ad illum : Satanaretro vade.

Illo retrocedente presbyter prostractus aterra leva-

vit, et signo crucis sibi apposito, ingens flammaignis in raeridiem et septentrionem se divisit, et

via apparuit, quam presbyter intravit, ettransiens

per ipsos carbones ignis, ceu arenam calcaret sen-

sit ; et dum per ipsam viara transibat flamma postciam:EtDeus, qui est Dommus meus, desuper r. „u , » , i,- j- -i „. u ;„i„i> t- c ipsura coibat, et ut ipse mihi dixit, et bene intel-

lexi, donec in via hujus ignis fuit, hancorationemgnembenedicat. Et audientes, etbene intelligentes

dixerunt:

Amen. Atque cum in circuitu ignis haecverba dixisset, et signa fecisset, et aquam bene-

dictam et incensum super ignem, astante ibi Gros-

sulano, aspersisset, dubitabatde ordinando sacra-

mento apud Grossulanumet Arialdum de Meregna-

no, qui erat quasi potentissim us princeps Grossulani,

et procuratorjudicii,eteispectans presbyterumper

ignem in monte hniri, vel per nimium terronem ad

dominum suum Grossidanum converti ; ipse nam-que (10) Berardo judici Astensi hanc legem nonsolum per mortem, sed et per quamlibet ignitam

laesuram in presbytero factamcondemnaredixerat.Absitquod)fesura(ll) sedignemadeo raagnificabo,

quod procul oculos de capite ejus eruet, et in ipso

igne ardens cinis putrefiet ! .\ttamen presbyter cum vi-

disseteosdeordinandosacramento(12)dubitare,dixit

ad eos : Sinite me, quod ego bene ordinabo.neo finiam

sacramentum donecdixero tantum, quantum vobis

satisfecerit. Etillico inconsensueorum apprehendit

cappam Grossulani, ipsamqie quassavit. dicens :

Iste Grossulanus, qui est sub ista cappa, et non de

alio dico, est simoniacus de archiepiscopatu .\Iedio-

lani per munus a m:inu, per munus a ligna, permunus ab obsequio. Etcumillisvidebatursufficere,

addidit : Et ego ad fiduciam maleficii, aut inoanta-

tionis, velcarminis non intro hoc judicium, sic meDeus adjuvet, etistasancta Evangeliain istosancto

judicio. Facto hoc sacramento concorditer Grossula-

cias SS. corp. Gervas. et Protas., num. 33.(9i Etiam hoc servari solitum in hujusmodi

judiciis perignem tentatis, docet supracit. Martene.(10) Seilicet Grossulanus.(M)Sensus esse vifletur, quod Berardus judexnon

tam modice libandam cutem Liprandi vasta illa ignis

mole, quara excitare meditabatur, sed omnino ab-sumendum esse intrepide sibi pollieeretur.

(t2)Id est juriajurandi formula.(1.3) Ecclesia lisc in urbe nostra ad viara Roma-

nara posita etiam in prspsens nomen hoc gerit, cumanli(|iiitu3dicereturcoeraeterium peresrinorum

C\p. XI. — (li In altero ex mss. bibl. Ambrgitur cnmmuni civilalis ore.

(2) Noadiira enim Mediolano discesserantsynod im recealcr a Grossulano celebratam ;

coafirmalur iaitee hujus syQodi tempus, superius

D

le-

postuude

Deoprotulit, dicens : Deus innomine tuosalvum mefac, et in virtute tua lihera me : Deus, in nomine tuo

salvum me fac. Et dum tertio proferrethocverbum

fac, se extra ignem vidit, nec in se, nec in suis

sacerdotalibusvestibuslincisac sericis, quibuserat

indutus sive incilicio laesionem uUam sensit.

CAPUTXILiprandus in synodo ante PaschnlempapamGrossu-

lani, 7^rsesentissimoniam accusat, et ignisjudiciummanifestat.

Tuncpopulus plene, quasi ex uno ore, laudem

Deo et huic presbytero extra et intra civitatemcontulit. Grossulanus vero intrepidussedem archi-

episcopatus deseniit.et civitatem.quiaaperte com-

muni civitatis(l) juratumerat, quod neutri eorum,

nec alicui de parte illorum pro hacactionemalumfieret, nisi quod Dominus sibi faceret. Sed quia

praesentiaepiscoporum suffraganeorum (2)huiclegi

et triumpho favorem intesre non praebuit et ignis

manum presbyteri in projiciendo aquam et incen-

sum super ignem laesit, et quia pes equi Joannis

deRdde(3)nudum presbyteri pedem de igne ex-

euntis dure caloavit ; turbatristis de casu et ruinaGrOssiilani in presbyterum. et ejus legem post

paucos dies scandalizavit (4), et seandalizando

hortatu quorumdam sacerdotum praelia et homi-

cidia multacommisit.IntereaGrossulanus D. papamPaschalem gratum sibi invenit (5). Landulphus

statutum.(3i Seu Rhaude pago, octo milliaribus Mediol.

dissito.

(4) Id est a concepta prius recta opinione de Li-

prandi transitu innoxio per ignem, recessit.

(5) Grossulanum, statim peracto judicio ignis,

Mediolano excessisse superius dictum est. Roraaminde profectum hinc discimus, sed an hoe eodemanno 1103, an sequenti incrtum est, Hoc se-

cundum erui e.c consequentihus scribit Pagius adann. it04 ; nullo tamen argumento id evincere inihi

videtur .quinimo vero^imilius censeo Grossulanumcontendisse ad Pasehalera sumrauin pontificem illo-

met anno 1103, cui explendo post judiciiim ignis

novera intesri supererant menses. Ita enim inter-

mediuraaliqiiod morre spatiumstatuipoterit iteratis

itineribus Romam et Mediolanums susceptis a Lan-




vero de VareRlate (6), qui primus in Coritiana

fuga (7) fuerat, rediensallierosolymis (8), Romampervenit, atque in Grossulanum jam inde regresso

didicit non solum quod actum fuerat Mediolani

propter concertalionem presbjHeri et rir(>>;sulani,

sed et quam solemniler Romanus poulifex post

talia faola ipsum Grossnlanum suseeperat, quiaipse quidem papa Pasclialis super sedem suamipsum Grossulanum posuit, et per quot dies idemGrossulanus tunc temporis Laterani fuit, eumdemsuper sedem suam sedere fecit, atque ipsi sedenti

cessit, et locum dedit (9) suam quoque curiam,

et omnes causas ecclesiaslicas a se discernendas,

etjudicandum ipsiGrossuIano ad discernendum,et

judicandastradiHit. Sed tamen Lanclulphus ille de

Vareglate veniens Mediolanum, non presb}'terum,

necejus legem directe comtempsit sed clero et

popido Mediolanensi promittens deponere Grossu-lanum ah omni ecclesiastico officio juxtacanonum

rationem inquit : Gur de lege presLyteri Liprandi,

et Grossulano contenditis, et prrelia, et homicidia

dulpho de Vereglate, qufe inferius describunliir.

Adde hic proxiuie narrari Grossulanum ab urbeRoma jani fuisse regrpssum, cum illuc redux aHierosolymilana expeditione Lflndulphus pervenil.

Quis vero sjbi persuadeat arehiepispopum ilhuntanto auctura honore, tantisque in curia Homana,ob causasomnessibicommissas, negotiis implicitum,festine adeo sese inde proripuisse, ut comet anno

ejusdem Romam profeclio, mora et reditus accidis-sent, antequamilluc adventare Landulpbus, Medio-lanum postea et ipse profcctus? Commodius itaqueconciliari omnia possunt, si dicamus, Grossulanum,quemconslat Mcdiolanum discessisse peracto statimLiprandi judioio. Romamrecto tramilei se contulisse

anno I10.'i ;sequenti vero Landulphum de Vareglateintellecto Romfe dissidio Mediolanensium. indejararegresso Grossulano, in patriam reversum, acdemum an. 110.5 utrumque. simul ad synoduraRomanam perrexisse, cum ut superius innuimus,nullum historicte rationis momentum nos urgeat ul

universa haec in unum annum coacervemus.(6) Unus ex iis, quos absentes in archiepiscopura

Mediolanensem eligi vetaverat Grossulanus.(7) Pagius ad ha^c verba inquit se non raeminisse

vel in Guillelmo Tyrio de hac urbe Cnrilio lib. x,

cap. 2-i loquenle, vel in alio auctore de hac Medio-lanensium et Langobardorum clade aliquid a se

leetum. Egojam ad finera primi capilis ea rctuli,

qu»; Ordericus Vitalis et Radulphus fevi illius

scriplores in hanc reui narravere. Nunc abbnleraUrspergensem produco, qui ad ann. llOl refert

(;hrislianorum exercitum, Nicomediam profeclum,inde Romania declinantem ad aquilonaremplagamcontra terram Coriziauam. quas Turcorum esl pa-tria. converlisse, ibique a quatuor millibus Tur-carum afflictura adeo Langobardorum exercitum,ut alii oaperentur, alii caederentur, paganis contraipsos lela undique et flammis arraantibus.

(8) llluc enim comitatus fuerat Anselmum IVMediolanensem archiepiscopum.

(9) Vix fiilcm invenirc potest tanta honoris gratia

Mediolanensi huic Hrchiepiscopo indulla, cujus nonalterum in hisloriis exeraplum invenies.

(10) Id est summa; auctorilalis viro.

(11) Landulphum hunc de Vareglate primaadhucjuventa florentem, missum Papiam, ul c(i'nobio

S. Petri in ceeloj aureo pietate ac lilteris inslitue-

A in vobis facitis ? En vobis certissime dico, et per

Joannem vicomercatensemGi'Ossulanomando,quod

ego apud dominum papara Paschalem, ejusque

curiam, vel synodum certis cum rationibus, et

justis, et sanctis canonibuscomprobabo illum nonposse siibsislere in numero episcoporum nec pre-

sbyterorum. auletiam iu aliquoordine clericorum.Clerus vero et populus huic aulhentico viro (10),

et secundum quandam novitatem (11) canonicae

Sancti iNavarii pra>posito et majoris Mediolanen-

sis ecclesiffi ordinario credulus una cum Grossu-

lanoad Romanam synodum(12)pervenire studuit.

Unde rigidus et sapiens capitaueus Mediola-

nensium Amigo (') de Landriano ait : Vos ludriam

in aqualegare vullis (13). Sed Grossulauus nil

B moratus, ad pedes apostolici provolutus sibi, et

suis iterum refugium suscepit. Presbyter vero

Liprandus cum jam senes esset, et duo anni (li)

post legem ab ipso factam mansissent, provo-

catus,etquasicompulsusRomama(i synodumvenit,

in quapreedictus LandulphusdeVareglate.qui post

retur, ibidemquepostea monasticae vitm ascriptumtS. Benedicli institulum professum fuisse, refer,

Mabiilonius in Annal. Uenedictin- ad ann. llOi,

num. 33 : idemque asserit Philippus Malabayla su-

pracit., in ejusdem Vila num. t, qui etiam expo-nens auctoris nostri textum, ait, novitatem, dequa hic loquitur. in eo positam esse, quod monas-chus caiioniciTe clericorura prceficeretur.

(12) Synodum hanc, in qua de Cirossulani ciusaactum esl, hahilam fiiisse Rorase a Paschali II

anno 1 I0.'l credidit Labheus, qui ideo e.imdem in

n Append. ad lora. X Concilior., col. 18:i.3 relull.

fiilem Puricellii inlerponens, Landulpbum noslruiu,

scriplorem co£evura proilucentis. Altaraen cura tur-

balam ab ipso in hac historia chrouologia; seriemomnem jara ostenderim, et severioribus calculis

adbibilis constet, Grossulanum nonnisi anno llOi'

electum, factumque anno sequenli judiciura ignis,

ac duobiis postniodum annis elapsis discussamHomse Grossulani controversiara, corruil funda-mentum omne commentitiie synodi, quam perper.iin

ad luendum propositumsuura sihi linxit Puricellius.

Adde ex Landulpho ipso clare indicari annum, ciii

affigi debeat vera synodus : cap. namque 22 h:ec

hahet: <• nurantelileGrossulani.scilicet M05septimoIdus Maii inventa" sunt reliquiie, » etc. Non igitur

ante vii Idus Maii hujus anni senlenliam suamprotulerat Paschalis de restitucndo in sedem Me-diolanensem Grossulano. Certum igitur fit synodum,de qua hic loquitur Landulphus, non nliam fuisse

p. quain concilium ii Laleranense a Pascbali II cele-

bratum lioc ipso auno lll).". ut contra Labheum,aliosiiue illuc anno |)r:Bcedenti aflligenles, statuit

etiam Pagins in Oit. ad hunc ann.. num. 4 indi-

clum, pulans circa dicra vu Kal. Aprilis.

(*) A. 1 et t,Amho.(13) Id esl sulTocare. Adagium hoc vulgare tuin

fiiisse existimal Puricellius in Vita llerleuih,

cap. 90, illudque usurpari solitum, cuin quis con-

trario vutis suis medio uli vellel ad assequendumfinem. fiuem cieteroqui unice optaret. Ludria enini,

seu Lutra, aiiipbihiuiii .iniinal cst in aquis siimil,

atqiie in arido per inlervalla degens «quali vitte in-

tegritale.

(14) .Martio euim exeunte anni ll03publicumignis examen sustinueral, ut superiori cap. osten-

(iimus.



U69 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1470

ipsam synodum fuitAstensisepiscopus (13), neque A bat manu coramsynodo adterram corruit.quod si-

ante papam.vel ejiiscuriam.vel synodum aflversus

Grossiilanum verbum ignominiosumprotulit (16).

Sed preshyler Liprandus causam, quam adversus

Grossulanumhabuit.pure notiticavit,etapostolicus

non legem peripsum presbyterumdatam, et sacra-

mento, et ignenotatam laudavit, sed gratiam, et

officium presbyteralus in illo tirmavit, et dixit : Si

hicpresbyter juraret, et duodecim sacerdotes cumillojuraBdo affirmarent, quod Grossulanus coegil

ipsum presbyteruin ire ad ignem, sustineret Gros-

sulanusdepositionem.atquesuper hoc, spatium con-

sulendi per unam noctem dedit.

CAPUT XII.

Grossutano corayn papa, se non coegisse Liprandum

gunm quampluribus fuitindicium.quod sacramen-

tum ejus fuit sacramentum mortis. Verumtamennecpapa, nec ejus synodus ad hoc tunc respexit,

sed ipsum Grossulanum.4zoni Aquensi,et Arderico

Laudensi. atque Jordano deGlivif4>, etcaeteris Me-

diolanensibus tam clericis quam Iaicis,verum ellam

episcopis ejusdemjecclesiae suffraganeis.volentibus

eum haberein archiepiscopum, licet otiose (3), re-

stituit. Quandoquidem (") presbyter iile Liprandus,

licet occasione hujus restitutionis foret suspectus,

Grossulano restituto, et restitutum suscipientibus,

tamen in Ecclesia Sancti Pauli, suaque domo fuit

sacerdos idoneus in suo officio per 7 annos post ipsam

restitutionem. Grossulanus vero gratia GuUelmi ab-adignem, jurunte, Grossulanus restilutus est, sed batis monasterii Sancti Ambrosii, et Andrece Me-a civibus non esl receptus

Nocte autem illa transacta, apostolicus coram

synodo aGrossulanosuscepit sacramentum,in quosacraraento Grossulanus sic ait : Ego Grossulanus

gratia Deiarchiepiscopus noncoegi dictumLipran-

dura presbyterumireadignem, et facerejudieium.

Tunc et Ardericus Laudensisepiscopus(I) jurando

firmavit id ipsum. .\zonivero .^Lquensi episcopo(2)

proferenti id ipsum jurare ex parte Grossulani ab

apostolicofuit condonatum. G-ossulanus itaqueac-

cessit, ut acciperetgratiamrestilutionis; et cum ad

accipiendum restitutionem accederet Gabuta(3), et

pastoralis virga, quam idem Grossulanussua tene-

(13) Electum fuisse Landulphum a canonicis ca-thedralis .\stensis in Patriae snfe episcopum annollOStrnilit Malabayla in ejus Vita, superiori anno G1 102. Ughelius in episcop. .\sten., quem secutusest Mabillon. in .\nnal. Benedict. ad eumd. ann-Ah his omnibus male hujus sedis inilium designa-tum scriptoris nostri auctoritas probat, qui nonnisipostRonianam hanc synodum ad eam infulam pro-motuni Landulphumdicit : quocircanec anleannum1105 potuit Ecclesia- illius episcopus renuntiari.

(16) Papebrochius in .\ppend. de Ven. presb. Li-

prando ad diem 27 Junii. hujus silentii causamfuisse ait, quod Landulphus prece fortassis. ve!

pretio in favorem rei corruptus fuerit. injuriosumtanien nimis crediderira hoc suspicari de viro cujusmenioria inter ca>lites ascribitur. Xoc ita certe lo-

cum hunc intorpretatus est auctorejusdem vita; Ma-labayla, qui illum steti;se promissis diserle asserit.

sed ita, ut nullura in Grossulanum ignominiusumverbura protulerit.

C.*p. Xn. —(1) Fuisse. huncGrossulani vicarium,ac Hemura Placentiae in Vallurabrosano coenobio Dmonachum. testatur noster Landulphus. cap. 27.

(2) Translatum hunc fuisse ad Vercellensera Ec-clesiam anno 1133 refert Ughellus.

(3j Idem quod Cabuta, seu Cambuta. Hoc autemvocabulo significari peihiin episeupale tradunt .\Ia-

crius et Ducange. Duplici autem voce unam eam-demque rem Landulfus explicavit, ita ut Gabuta,el i-irga idem eiprimat. ac Gabuta seu virga pastora-lis

; quod etiam clarius ex cap. 29demonstratur.(4) De lioc Jordane, qui electus postmodum fuit

in archiepiscopura a .Mediolanensibus contra Gros-sulanum anno 1112, plura in decursu dicentur.

(a Eidem enim, eti?im sic reslituto. prior Medio-lanensium pars itaobstitit. utnedumtranquilla pacefrui hac in sede, sed nec illam quidem attingere se-

cure licueiit, ul in calce hujus cap. legitur.

diolanensis Ecclesice primicerii, et Ottonis viceco-

mitis (6). et aliorum multorum prudentura tamclericorum quamlaicorum.nec sedem.nec aliquam

munitionem archiepiscopatus postlegem ipsam (')

a presbyiero factam, sive restitutionem a synodo

celebratam habuit.

CAPUTXIII.Perturbationein medioiancnsi Ecclesiaorta ob Gros-

sulanuin, Olricm vicedominus,et Anselmus de Pu-sterla se Parisinum in studium transtulcrunt.

Ipsaquoque Ecclesiaetregnum(l), quaeproGros-

sulanosynodum ipsam tractavit, in semetipsis (')

dissensionem servans servavit, et servando quis po-

() A. 1, qui quidem.(6) Hujus mentio non flt in altero ex mss. bibl.

Ambr. sicuti neque in exemplari quo usus est Puri-

cellius. Caeterum de hoc Ottone pluraad miraculumusque excelsae virtutis traduntur a scriptoribus no-stris Corio, Verula. aliisque, quibus pedissequum se

facit Sigonius lib. ix De regn. Ital. Id in primis ce-

lebre apud ipsos est, cum ipse Hiorosolymae obsi-

dioni instaret, duiMediolanensis exercitus.singulari

certamine stravisse barbarum quemdam Volucemnomine, qui corporisspecie supracaeterosassurgens,armisque et viribus ferox omnibus terrori erat ;

spolia vero ipsius fuisse vipereum insignedetractum

e casside. quod postmoduminlegionumMediolanen-sium vexillum, acgentilitiara familiae suee tesseram,iramortale rei tam praeclare geslse monumentura,transierit. Attamen non ita credulus fuit Calchus,quilib. in et vii Hist. patriae, vanitatis et mendaciiarguit scriptoresqui haec tradidere, gratiam potius

nobilissimae familiae, quara historicara veritatemse-ctantes. Et quidera ad finera hanc enervandam plu-

rimum facit cofevorum silentium : quis enim credat

tam illustre fortitudinis experimentum ita negligi

ab omnibus potuisse. ut nostri quoque concivis

Landulphi.expeditionem illara referentis, et Ottonis,

istius morlemcap. 18, sumraa cum laude narrantis,

muta omnino in hac re foret historia ? .\bsurdius

est, quod in catalogo archiep. Mediol. inseripto

S!<ccessores5.5arna 6«" Iegitur,crucesignatum nempefuisse Ottonem hunc vicecomitem. et cum septemmilitibus militum Hierosolymam missura ab Arnul-pbolll, antistile nostro. De hac enira tam festinata

expeditione nullum in historii exstat vestigium.(') .\. \, primum.Cap. XIII. — (1) Ecclesiastici videlicet, ac laici

qui in hac Grossulani causa contrariis. studiis age-bantur.

() A. 1, defensionem.



1471 LANDULPHI

test enarrare combustiones.desolationes.abomina- Ationes.qnff- comhnsserunt et desolaveruntMediola-

numet resnum, ipsumque sacerdotium.ettempore

quo lex presbyteri I.iprandi venit in ambicuura (2):

etenim. ut taoeam combustiones qnrp perturbave-

runt, el perturhant Mediolanum. meraor sum sng-

pestionis principnm, quffi tunc sugsessit llenrico

dicere i3) Henricum patrem suum resem et impe-

ratorem dominum. nie quidem abhorrendo simo-

niam in patre patrem oppressit (4). In tempore

hnjus oppositionis e!?rec;a stella, quoe dicebatur

comela (.'i), per plures dies et nncles in tempore

veris a septentrione, et qnasi in occidente late, et

splendide nituit, et mortem oppressi Henricipricsi-

gnavit. Ego quoque in hoc regali et sacerdotali tur-

binecrescendolribulationes(6)improperiorum,quae gtiebant (') mihi propter timorem (7) s»pe dicti pre-

sbyteri avuncnli mei, salva ejus reverentia ipsius

convictum vitavi.et Anselmode Pusterla (8), et 01-

rico vicedomino Mediolanensi (9) adhfesi, quibus

duobus domi et foris, ut manifestum est, utilis et

rectus fui. r.um Anselmo namque per annum, et

dimidium Turoni, et Parifinis inscholis magistri

Alfredi, et Gullelmi (10) legi, etlegendo, scribendo.

multisqne aliismodisAnselmomultam commodita-

tem dedi.

JUNIORIS i472

(2)Ob memoratam superius kesionem nianus

ante ingressum in ignem, et pedit post transitum.

(3) Altera lectio ms. Ambros. biblioth. babetcon-formius ad luijus textus sensum dejicere. Insurrexit ^autem hic llenricus contra patrem rebellis in Nori-

cis partibusanno IIOo. concilio Theobaldi marchio-nis, el Berenffarii comilis sub specie religionis, eoquod pater ejns a Romanis pontificibus excommu-nicalus esset, ut scribit Otho Frisingen. lib. vu.

cap. 8. Aeta huius belli prolixe narrat chronogra-phusnildensheimen et Cspergensis abbas. ex quoBarnnius. Tragoedia! hujns specimen quo^ldam lumMediolani vigens deplorat Landulphus cum divisus

in partes olerus non secus ac populus fraternas ve-

luti acies in seipsum armaret.(i) Henricus IV imperio a filio spolialus misera-

bili exitu dieni clausit I.eodii mense Augusto anni1106, ut Domnizo in Vita Mathildis, et Ordericus Vi-

talis, aliique passim testantur.

(5) Dehoc idem Ordericus lib, v, pag. 589, ita

loquitur : « Annoah Incar. Dom. Ii06, in fine Fe-bruarii cometa longissimum crinem emittens in oc-

ciduis partibus apparuit. » .\ prima Quadragesiniae Dhebdomada usque ad Passioneui Doniiniperdurassetradit annalisla Saxo npud Eccardum tom. I Scri-

ptorum medii .i!vi, fol. 61 1.

(6) Sen potuis crescentibus tribulationibus.

(')A. Saddilum etfiunt.

(7) Lectio alterius e mss. bibl. Ambr. habet livo-

rem quem videlicet pars Grossulano favens contra

Liprandum conceperal.

(8) Hic fuit postmodum in Mediolanensem archi-

episcopum eleclus. sicnt etiam Olricus proiime hic

memnratus, ul suo loco videbimus.(9) Nomenofficii ac dignitatis notissimum.(10) Scilicet Campellensis, ita dicti a Campello

oppido Briegii.ubi ortum habuit. Vir magni nouii-

nis fuit; archidiaconus Ecclesia-Parisiensisin eadempublice dialecticam docuit. Inde ad canonicorumrcgularium Institutum transiit, ac demum episcopus

CAPrr XIV.

Historicusprmsenspreshytrrum Liprnnduma Valle-

tellina Meiliolanum redwil.

Meusverosaepe dictus avunculusinfrahujusanni

et dimidii spatium homines, qui non pro amoredi-

vin;e legis, et ecclesiasticre consuetudinis litieabant

de sua lege, et Grossulani restitulione, dimisil, et

eorum civitatemexivit, atqne Valtellinam vallem (1)

a Mediolano ullra septuaginta milliaria remotara

habitavit. Tuncego subtractus a studio (2) inveni

Sancti Pauli ecclesiam, et meam domum isto meopatrono ultra desertam. Assumpto igitur equo Aq-

selrai (3). et meo, una cum fratre meo, ad ipsum

meumpatronum festinavi, et cum processissem

2omillariismihiangelusoccurrit,dicens : Presby-

ter Liprandus rediens a Valtellinainfirmusjacet ad

monasterium de Clivate (4). Citinsigitur quamspe-

rassem inveni illum in lecto sedentem, etlaceden-

tera. Qui, cummeviderit Cvambas manus levavit,

et gratias Deodixit. Arialdus vero illius monasterii

abbas (5),postquam audivit me advenisse, et conso-

lationem ipsi secroto dedisse,me meumque fratrem

extra camernm vocavit, et per plura verba, setre-

pidareHdelitatem,quamjuraveratGrossulanonobis

notavit (6),atque nescientibusmonachisnosadmo-

nuit ut ipsum deportaremus aegrotum a monastario

saltem duobus milliaribus. Infirmus autem ut sensit

me. meumque fratremsoUicitari super suaintirmi-

Caialaunensis renunliatus est anno tH3, morluus

anno 1121, De eo plura Mabillon. tom. V Annal.

Bened. Pagius ad ann. Il21 : Gallia Christiana in

epis. Catalaun., aliique.

Cap. XIV. —({) A Tillio. principe illius loci op-

pido. Vallis-Tellina dicitur. Hisloriam antiquam, et

novani hujus coleherrimje Vallis decem libris Italice

scriptis. editisque in curiensi Rbaitica urbe anno

1716 coraplexus est ernditissimus, atque amoremihi summe conjunctus.Petrus Angelus Lavizarius.

(2) Cui Turoni, ac Parisiis vacaverat, ut proxime

dictum est.

(3) Scilicet de Pu.';tr7-ula studiorum suorum in

Galliis collega».

(4) .Vntiquitalem summam hujusmonasterii ex

Calcho discinius. qui ad ann. Christi 753, de po-

stremo l.angohardorum rege Desiderio ad Italioi

regni solium ob Aistulphi mortem evecto loquens,

inter prima illius gesla hoc narrat. Coenobium Cli-

vati in Incinali priefectura in bonorem S. Petri

apostoli condidit.et locupletissimum fecit.» Quidau-

tem in causa fuerit, ut pium hoc opus Desiderius

aggrederetur, descrihit Corius parte prima. Adenim. .\lgisium fllium, cum ibidem venalorio jaculo

aprum insequeretur, suhita csecitate perculsum

fuisse. at|ueinde S Petri apostoli ope, ex patris

voto ad euradem concepto, visui restilutum. Collo-

catas etiam co in templo SS. Petri et Marcellini

insignes reliquias, Ariani papoe dono, ad ipsumtransmissas. memorat.

(*) A. I, vidit.

(,")) Arialdum S. Dionysii abbatem impense Gros-

sulano favisse, alque in prwmium studiosi officii,

quod eidem adscdem arcliiepiscopalempromovendo

pra^stilerat pingniori ahbalia donalum f\iisse, cap. 5

narravit l.andulpbus ;quocirca hunc eumdcm esse

Arialdum ibidein memoratum, facile credere pos-

sumus.(6) Id eiinotam fecit.




tate et porlatione, ait : Nolite turbari, quia per gra-

tiam Deiaunc mihi inuUum est melius, et in Cra-

stmo, Ueoanuuente, ad civitatem iter habebimus:et mane lacto derudatas (7) quasJam suas vestes

induit, ac cibum sumpiit, etquasi sanus lactussu-

per mulam sedit. Puer quoque ejus habeus suumasinum oneratum pellibus stambucinis (8), licet de

solito t)is, aut ter in die torquereturcaducomorbo,tamea presbytero sedentesupermulam, puer idemvenit nobiscum inunadie usqueadSanctum Uamia-

num de Baraza(9) absqueulloillius inUrmitatis im-

pedimeato(iU).lbigraliaDeietbeatissimiAmbrosii,

cujus locus isle cella est (1 1), bis (') recepti perno-

ctavimus, atquealteramuiemdimidiavimus, etante

solis occasum ecclesiam Saacti Pauli (Iri), Jomum-que nostram intravimus, atque familiam, quse ibi

aderat, nostram laetam fecimus.

CAPUT XV.

Landulphus hisloricus se a presbytero Liprandoseparavit,

Grossulanistas, et inpartealtera i]ctos,etdolosos

murmurarede reditu uostro valde persensimus. At

(7) Exemplar, quo usus est Furicellius, habetocrudalas. L.redideriiu iis verbis iiihil aliud signili-

cwi, quam vestes rudes et asperas, quas ipse admundi conteuiptum ac coiporis maceralionem, con-sueto sanclis vu-is more, adLiibebat.

(8) Corruplum lorsitau hoc vocabulum est, cumignotum prorsus sil ejus nominis animal. Existimo

caprinas pelles luisse. In lege euim Salica, tit. 5,

caper buccus dicitur, ut in suo Glossario Lindem-brogius adnolat. Kortasse eliam recenler detractie

eraut, atque ideo suo stamine, seu pilis refertas

siavibucinm dictae sunt.

(9) In diplomate infra enuntiando Caroli Crassi

haic legunlur, et dono similitor in Baraza ecclesiain

unam, qua; vocalur saucLus Daiuianus cum oiunibussuis perliueutiis, etc. Ex pluribus autem docuiueutis

servatis iu archivo inouasterii S. Ambrosii Medio-lani, cui \mc donata fuere, colligilur pagum huncuou longe a Modoetia posilum fuisse.

(10) Alleruiu hoc arguuientum est sanctitatis Li-

prandi, quaiii Deus miraculis lestatam sitpius lecit,

ut aduolavil Puricellius in Vita sancti Arialdi, lib.

IV, cap. 82.

{\\) Hac voce monachorumcoenobium sfeculispo-

sterioribus indicari, et creoro etiaiu pro luouaste-riolis, qucB olim abbatiolte, seu obedieutiai voca-bantur, eamdeiu usurpari apud auclures Ducaugiusrefert. Cujus auteiii ordiiiis niouachoruin doiiuci-

lium forel hiec cella, iutelligere possuiiius ex prte-

diclis documentis mouaslerii S. Anibrosii MajorisMediolani, in quibus locus iste sub illius dilione

fuissedicilur usque ab anuo 8Sl, quo daluiu esl di-

ploiua Caroli Crassi apud furicell. in Mon. bas.

Anib., num. \i\. Uuocirca luunachi, si qui ibidein

tunc erant, ejusdem instituti Clumacensis credendisunt.

[') A. 1 , el 2, bene.

[\t) Scilicetin compito Mediolani.Cap. W. - (1) UiEC erant fortasse annualia

communia appellata, ad qutC noa ii Lantucn de se-

pluaginta duobus, sed reli^pius eliaiu clerus adinitte-

balur, el Siuguli ab erugatario disLrihutiones suaspercipiehant, ut legiLur apud Puriceli. in dissert.

iNazar., cap. \\i.

(2) Ouid uomine beneQcii inlelligi hic debeat, su-

pra muuuiiuus, cap. "2, num. 0, ubi slalulum ahAnselmo archiepiscopo Hierosolymas profeclo nar-

A ego, ut miaus et minus eorum murmura timerem,et ut meam, et ipsius mei magistri causam amphusexcusaremetcomprobarem,domum mtercognatoset vicinos meos non otiose emi, quia inipsavivea-do, lector, scriba, puerorum eruditor, publicorumofficiorum (t) et beneticiorum (2)particeps, etcoa-sulum (3) epistolarum dictator (i), salva mea que-rela (5) in ecclesiam, et in ipsa civitate Mediolanivideor parvi (6), namque lilii eorum, qui propter

PatariamHerlembaldumocciderunt, etpresbyterumLiprandum naso et auribus traucaveruut (7), meabecclesia Sancti Pauli, quffiest tilulus meorumordi-num exturbant, et quia non sperno libertatem, et

piam conversationem, qu;e mipsopresbytero fuit,

iactus sumquasi opprobrium ihis,eimeprobibentepossidentet veuduntres, quwsuntprupriimeijuris.Verumtamen non ab opusculi mei proposito.

CAPUf XVI.

Exsulante Grossulano Mediolanenses bellum in-choant cum Laudensibus.

Igitur circa lempus, quo presbyter Liprandus aValtefliiia rediil (1), pars cleri et populi Laudeusismetuendo perjurium in episcopo suo {2), qui pro

ratur, ne de reditibus archiepiscopalus daretur sa-cerdotibus, levitis el clericis benefbciuin, quod acci-pere cousueverant per celebratioues leslorum.

(3) iNempeMediolanensiuui, a quibus tuuc rectamfuisse urbein nostraiu in specieiu reipublicae exOLhone Frisingensi, Morena eLsigonio consLal.

(4; Amauueusibus forsitaii pra^eral, (jui rescripta

et epislolas consuluui ad urbis regiineu perLinenLesautsuis loriuulis coucepLas exponereuL, auL iu pu-

p blicas Labulas referreuL.

(5; iNeque eniinjure suo se abdicaveral, quain-vis llipraudi avuuculi consortium, suique lituli ec-clesiam deseruisset.

((j) Id est conleinpliii habeor(1) Geuealogicam eoruiu serieiu, qui Herlembaldo

et Li|raudo iufeusi fuere, cup. 44, receaset.Cap. XVI —(1) Uiuc lacile conjiciuius, quo anno

illuc profectus sil Liprandus. Cum euiiu Laudensebelluiu per qualuor anuus actuin fuisse a Laudul-pho dicatur, atque ex liisloriis cuusLeL nieuse Juuioanni 11 It desiisse, excisa lundiLus a iVfediolanen-sibus urbe illa, perbpicuuin lil, assiguauduiu esseillius iu Valleiu-lelliuam iler anno UUO, si postuiuram unius anni auL etiaiu lougioreui luidem pro-IracLam, ut cap. 14 luuuiLur, rediisse debuiL subiulLiuiu iudicLi conLra Laudeuses helli, quod certeuunuisi ad annuiu llUT referri potesL, uL eliain Si-gonius lib. X De regu. iLal. ad euind. aun. uarral.Valde igilur erraviL Puricellius, qui lu Mou. bas.

'-' Auibr., nuin. t'Jb censuiL, Liprauduiii in Vallemillam concessisse, posLquain lleuricus V Mediulania Crossulano ^quud eLiaiu falsuin esli ac posLiuo-dum KoiUcC a fascliali II curoaaiu acoepit. Id euimanuo Ull contigiL, uL iufra videbiuius. Errori lo-

cum dediL septeuuiuiu, quo posL prulaLaiu iu Ko-mana synodo favorauileui Grossulauo seaLenuam,cap. f^ tenuisse dicilur Lipraudus su* douius etecclesiai S. Pauli iiuperturbataiii possessiuueiu :

nouuisi euim eo elapso sese ab hac urbe proiipuisseilluin putavit. At lualle a l'uiicellio lutelleclum au-cloreiu uostrum aduuLavit etiaiu Paguis ad aun.llUo, uuin. 7. iNeque euiin imiuoLuin illuni Medio-lani perseverasse Iradil Laudullus, sed tauLumnemiueiu Lolo eo Leiupore obsLiLisse, quin ad olhciisui muuera exercenda lanquam idoneus sacerdosaccederel.

{2) JNempe ArJerico.




GrossulaooiasyaodoRomanajuravil.ipsumquidem Aepisco[juiu suspectuui habuit. Hinc esletiam quod

GairardusC) frater ejusdem episcopi Laudensis, et

ipse Ardericusepiseopus dicunlurfuisse faulores, et

coadjutores Laudensiuni luilituni suam civitatem

destructioai traiienlium. .Mediolanensibus quippe

manifestecoiiaiitibus ad ipsius civitatis destruclio-

nem, ipsi duo fratres spiritualiter, et temporaiiter

dederunt consiliiim et auxilmm (3). Infinita autem

mala, quse operata sunt per quatuor annos in ipsa

guerra non enumero li), sed mortem Anselmi ger-

manimei, etaliorum multorumpropinquorummeo-

rum, et civium per illam guerram manifestatam

lugeo, nec tamca coeptum iter penitusdesero. Quia

dum civitas illa Laudensisadhuc staret et resisteret

Mediolanensibus conantibus eam deslruere (5), gGrossulanus a Mediolano exulabal (6), et Laudensis

ille ardericus suam civitatem perrarum intrabal,

sed Alediolanum frequeutabat. Presbyter vero Li-

prandus in sua domo, suaque Sancti Pauh ecclesia

consolationem regni et Ecclesise devote exspectabat.

C.\PUT XVII.

Olricus, et Anselmiis revocati a studio ad ordinesswH promoti.

At quidam, qui dicebantur amici presbytero ex-

spectanti, etGrossuIano essulanti, dum haec pras-

() \. 1, Gajardus.

(3) Prodilione civium suorum captam, deletain-

que urbem Lauda; fuisse scribit Joannes Mostjs,seu Cadamoslus iu Chron. Lauden. ms. in bibl.

Ainbr. servato. Alios tamen auctores commissi hu-jus in patriam sceleris nominat. C

(4) Tristanus Calchus relerens ad ann. Hll ex-

tremani calamitatem Laudensis urbis implacabili

Mediolanensiuni ira ad solura dejectse, fatetur se

jejunum lectorem diraitlere, qui fortasse de haceversione uberiorem narrationem desiderasset. Id

tamen factum ait, quod plura, eliam diligentius,

persequenli ad mauus nou veneriut. Poslerioribus

saiculis historicas illius urbis memorias coUigeredefendens a Laude, el Jo. Bap. Villanova, apudquos fuse descripta invenies tum belli hujus occa-

sionem,tum rehquam reruiu seriem, qua; his tem-

poribusaccidere.

(5) Anno ll09pulsis a Brixi<fi obsidione Cremo-nensibus, ac eoruradem sociis Laudensibus, Brixia-

nos iratos, ulciscendie injuriae causa, Laudem unacum .Mediolanensibus accessisse, atque imparatamcivitalem adortos levi momento in potestatem suamadduxisse, scribunl .-^ntonius Campius Hisl. Cre-mon. lib. 1, el Sigouius ad huuc ann. Irrilo tamen Dconatu id tentatum iidem asserunt. Cremonensesenim admoniti de Laudensis urbis jaetura, ad-

auctis copiis conlinuo aJvolarunt, eamquereceptamsociis reddidere. Ad hunc igilur annum, qu* Lan-dulphus hic, et cap. seq. narrat. referenda vi-

dentur.(ti) Prohibitus videlicet archiepiscopalem sedem

conscendere ab adversa cleri et civium faclione,

quaiu perpetuo sibi obsistentem Grossulanus per-

sensit, ut in Qne cap. 12 Laudulphus retulit.

Cap. XVil. —(I) Celebre in historiis hujus .\n-

selmi nomeu est. Laudunensisenim decanus Luletite

et Lauduui per 40 el am|jlius annos theologiampublice docuit; scriptis eliam et egregiis discipulis

clarus obiil anno 1117, ut coutendil Pagius, apudquem plura vide iu ejus iaudem scriptorum testi-

pioaia.

fata guerra agebatur inter Mediolanenses et Lau-

denses, PapieusesquoqueetCremonenses Laudeu-

semcivilatem defendentes, suggesseruut Olrico Me-

diolanensi victMlomiiio,et Ansehnode Pusterlacogno-

minato ire ad priecipuum magislrum .\nselmum de

Monte Leoduni (1 ), quibusduobus fuit gratum secumducere me Landulphum presbyteri Liprandi alum-

num. Etcum (J) apudipsum magistrum,et fratrem

ejus Rodulphiim stuiieremus,nuntiatum est illicC)

qiK)d Grossulauus .\roQam i3j arcem munitissimamarchiepiscopatus possidet. tjuoaudito vicedominus

valde infremuit, quia propter ejus absentiam dice-

bant quod hic secundus (4) casus Grossulano con-

tigeril. Lt ideo, prout dicitur, Mediolanum redire

festinaverunt ('), ipsamque arcem et caelera ad ar-

chiepiscopatumpertinentia,ajure etpotestateGros-

sulani vacuam iavenit. Et ii, qui in utraque (.-i) di-

cebantur amici, quorumhortatu ipseadivit Leodu-

num, in isto reditu, nescio quo spiritu ipsum juve-

nem, et infra ordinem ^6) vicedominum elegerunt

in archipresbyterum, et facta ista electione, ipsi,

qui magis erant in pai-te Grossulani praebuerunt

Grossulano consilium, ulhuicelectionineclaudem,

nec vituperationem proestarel ; sed Hierosolymum

peteret, et Ardericum, Laudensem episcopuiu, in

Kcclesia Mediolani sui vicariuui faceret. la hac mani-

festa dispositione(7)etalianonpluribuscognita(8),

(2) De his Germanis fratribus Laudunensibus ma-gislris meiitio est apud Uthonem Krising. De gestis

Frider. I imperal., lib. i, cap. 30.

() A. I et 2, ilUs.

(3) De arce ac ad Verbani lacus oram immi-nente, aliisque pluribus oppidis, ac pagis, qua; am-plissirauui Mediolaneusis archiopiscopatus patriino-

Dium olim constiluebant, nounulla ego protuli in

.\ppend. ad Vindicias SS. corporum Prolas. et Ger-vas., num. 28, et seqq.

(4) Id est favorabilis.

(*) A. 2, feslinavit.

(3) Intullige purie.

(G) Nondum eniui ullo ordiiie initialus erat, scuin ordinem canonieoruui metropolitanse adlectus.

(7) In exemplari quo Puricellius usus est, legitur

depositione : unde Pagius ad ann. II 10, num. 2, lianc

Grossulani peregrinationem pro abdicalioiie habitamfuisse putavit, ita ut scilicet ob prolectionem, quamin lerram sanclara suscepit Grossulanus. archiepisco-

palem infulam quasi abdicaveril, alque dimiserit :

verum cum etiam in duobus mss. codicibus in

bibl. Ambr. servatis expresse legatur dispositioiie,

lectionem hanc tenendam crediderim. Ex hoc auteratexlu nil aliud inuui videlur, quam quod Grossula-nus attento consihosibi dato Ui<;rosolymain petendi,

se ad illud iter mauifesle dispositum seu paratumostenderit.

(8) Conjectari posset hocloco, causam non pluri-

bus cognitam, cur in Orienteiu proliciscerelur Ijros-

sulanus, luisse legationera ad Alexiuiu CoinnenumCoustantinopoll imperantem, quam eideiu comrai-sisse Pasclialera II, refert Baronius ad ann. 1110,

el Hipainonlius sub init ium Oecad. II, Iiist. Eccl.

Mcdiohuien. Certe illum contra Grceoos de Spiritus

saneti processione mala sentieotes coraiu eodemAlexio disputasse, indubium est; ejus siquidem ora-tiouein apudprajilictumimperatoreiii haijitain,atque

a Grieco iu Latiuum sermoociu trauslatam, iu suosAnuales intulit Baronius prajcitatus. Sed au vere aPaschali illuc missus fuerit, au capta solummodooccasione Hierosolymitani suiitinens proprio Marte



1477 HISTORU MEDIOLANENSIS. 1478

Grosssulanus Hierosolymitanum iter intravit (9),

Electus autem iste vicedominus secutus consiliiim

Arderici de Carimate, qui prascipue elegit eum in

archipresbyterum in mense Aprili,quo electusfiiit^

canonicam (10) 8Bdiflcare ccepit, atque in subse-

quenti Jiuiio adAiraldumepiscopumJanuensemcumquibusdamsuisconfratribus clericis ordinariis ivit.

Et episcopus ille, licet foret Grossulano contrarius

(II), tamen perrepraesentatioQem Ardericide Cari-

mate.qui primus et maximusdiaconus (12) teneba-

tur in parte Gros3ulani,ordinavit ipsum vicedomi-

num, ostiarium, lectorem et exorcistam atque aco-

lythum.Widonem Fulcumanium fecit subdiaconum

Anselmum de Pusterla atque Henricum de Birago

levitam Landulphum Caroniam fecit presbyterum.

contra Greecos disseruerit, incertumomnino videtur

cum nulluni exstet Imjusmodi legalionis securumfundanientum in antiquis historiis, et Landulphusnoster hoc unum expresse asserat, suasione aniico-

rum Hierosolyniam transnieasse Grossulanum.quem-admoduni etiam Puricellius advertit in Mon. bas.

Ambr. nuni. 3-6. Plane commentitiam legationemhanc vocat Pagius ad ann. 1 1 l<j, num. 5.

^9) Puricellius minime sibi constans, peregrina-tionem hanc, quam in cit. Monum., num. 308, anno1109, assiguaverat, libro iv Vitas .S. Arialdi, cap.

90, ad an. llll produxit. Aeutrum autem verumesse Pagius ostendit, eanidem probans afflgi debereanno 1110. Statim enim post Grossulani discessuminitum mense Aprili Olricus et quatuor metropoli-

tanae ecclesia; canoniei in IV lemporibus Pente-costes saci'os ordines Mediolani (;)o(z'us januas) acce-

pere, qu«E eo anno contigere ineunle Junio, ut inquit

Landulphuscit.(10) Id est canonicales eedes, fortasse metropoli-

tanae ecclesi«,cujusipse erat archipresbyterelectus.Alterum insigne pietatis monumentum reliquit 01-

ricus, Beroldo teste, quod hic silentio pra;terire

piaculum ducerem. Cum enim S. abbas Odilo, su-

periore sreculo, in coenobia Cluniacensis suiinstituti

rilum laudabilem primo induxisset, ut Commemora-tio omnium fideltum defunctorum slatuta die cele-

braretur. eumdem Olricus ad Ambrosianam Eccle-

siam translulit,. altixitque secundie ieTix post ter-

tiam Octobris Dominicain. constilulo annuo censu,

ex quo clerus universus et ipse etiamarchiepiscopus

prjesensdivinis offlciis emolumenta perciperet. Per-

duravit autem pia haic consuetudo apud nos, etiampostquam Koniana Ecclesia ritum hunc amplexapersolvendis comiuiinibus suffragiis erga detentas

purgalorio igne aninias, secundam Novembris diemsoleinnem voluit. Bis enim in liturgicis libris Am-brosiaoi rilus usque ad annuin I.j60, adnotata le-

gitur hajc funebrium precum celebritas, ilie vi-

delicet ab Olrico jaiu indicta, ac altera universimrecepta.

(11) Hinc patet falsum esse quod tradit Ughellus

in epis. Januen., uuni. 23, Airalduin hunc seu

Aycardum fuisse Mediolanensis Ecclesise vicariura,

cum Landulphus noster aperte asserat eumdemGrossulano contrarium, et superius constet Arde-ricum Laudensein ab eodem, cum Mediolano disce-

deret, sibi vicarium constitutum.

(12; Idcst archidiaconus.

(13) Nempe die 4 ejusdem mensis, in quain eo

anno IMO Sabbatuin IV remporum incidebat.

(14, Cladem hanc Cremoneusibus inflictara a Me-diolanensibus copiisinannura 1111 refert Cavitellius

in Annal. Cremon. Kalsuin tamen id esse ex Lan-

dulpho nostro evincitur, cum fusum Cremonensiumexercituiu dical autequam in IlaJiam properarel

A Qui quinque ordinarii in Junio (13) apud Januamordinati planevidebanturinfestiGrossuIano,in quofacto Mediolanenses,quil3etabantur,etiamin majori

gaudio gavisi sunt,quia in ipsomense susceperunt

triumphum de Cremonensibus victis (14),etsupera-

tis apud Brisanorii campum (15).

CAPUT XVIII.

Henricus imperalor Paschalem papam cum cwiacaptiuavit, et altera die pace facta, est ab eo so-

lemniter coronatus.

Cognito hoc triumpho per regna, rex fortissimus

Henricus cum ingenti exercitu (1) venit in Italiam

(2),atque Romse ia ecclesia Sancti Petri discalcca-

tus stetit (3) ante Paschalem papam expectans

coronam imperandi(4),quemadmodumpromissum

° Henricus. Huc autem ille advenit prtecedenti anno1110, ul cap. seq. videbimus. Congruenlius adhisto-ricam veritatem scribit Sigonius ante adventumHenrici, profligatis acie civibus, Cremonam a Me-diolanensibus captam, ac foedo incendio pene dele-tam ; praiinature tamen nimis id narrat, ac si anno1109 accidisset. Hoc certi ex auctore nostro erui-tur, eodem Junio mense, quo memorati quinqueordinarii GenufE sacros ordines suscepere, victos

quoque Cremonenses fuisse, statimque subsecutamUenrici in Italiamprofectionem ;qucEomnia nonnisisub anno 1110 coUocari ex superius dictis ac infradicendis patet.

(I3) Id est Brixanss, Italice Brezana, qui pagusest ad Onginae fl. oram positus prope castrumBussetum, ut in tabula topograpbica Cremonensisditionis ab Antonio Campio confecta videri potest.

Cap. XVIII. —(I) Tiiginta millia equitum electo-

rum, exceptishis qui ex Italia ad eum confluxerant.G habuisse suis in castris juxta Padum positis Hen-

ricum, tradit Otho Frisingen. in Chron. lih. vii,

cap. 14.

(2) Anno scilicet 1110, in ortu autumni, ut scri-

bit Domnizoin Vita Mathildis. Circa medium men-sis Augusti venisse in Italiam Henricum, testaturChronographusHildensheimen. a Pagio relatus, quietiam tradit, ab eodem celebratum fuisse hoc annoNatalem Domini apud Florentiam. Exstat penes Pu-ricelliura in Jlon, bas. Auibr., nura. 311, diplomahujus Henrici datum Vercellis, iv Idus Octobrisanni 1110

(3)Ad urbam pervenit iii Idus Febniarii,

sabhatoante yuinquagesimam, teste Petr. Diac. in Chron.Casinen. lib. iv, cap. 3S, sicque anno 1111.

(4) Hegiam llalici imperii coronain prius Medio-lani ab Ilenrico susceptam per Chrysolaum (verius

Grossulanura) archiepiscopuin, impigre alflrmat Si-

gonius ad hunc ann. Bartholoniaeus Zucchius additD etiam Modoetiaj iGalvaneusvero Flanima in Chron.

Maj. cap. 231, insuper tradit comilem itineris sesejunxisse Henrico antistiteraillura,ac Koiiiaiin CfBsa-

rem coronandum suramo pontifici priesentasse. Hosomnes manifesti erroris arguit Landulphus noster,qui Grossulanum jam longe ab urbe ista posituraeo tempore scribit, utpote paulo ante Hierosolymam

profectum ; unde nonnisi biennio post Mediolanumrediit, ut Puricellius etiam oplime advertit loc. cit.

num. 310. Deteriori anachronismo peccat auctorManipuli Florum ms., cap. 162, elCatalogus in-scriptus Successores S. Barnabse, in quibus legilur

coronatio hcec Mediolani habila a Jordano Clivioarchiepiscopo, quem constat anno tanlum 1'^ illius

saeculi in archieprssulem Mediolanensera fuisse ele-

ctum, ut cap. 2l ostenderaus. Puricellius in dubiocollati hujus regii honorisUenrico fluctuans, in eamtandem videlurincliuaresealealiam, ula monasterii



1481 HISTORIA aiEEDIOLANENSIS. 148S

ipso exaltato, et benedicto corpus et sanguinemChristi ad altare sancti Petri communicavit. Demumidem imperator in Germaniam festinavit (14), ubi

vix requiemuUam liabuit.quiacum inpromontorioquod secus Guarmatiam (loicontinet abbatiam (16)

ipse imperator torqueretur acutissimis febribus,

Guarmatini, qui magis de morte, quam de ejus vita

sperabant, ut regalia sibi vindicarent, armati exie-

runt,et conclamando ad ipsum montem appropin-

quaverunt. Quod cum ipse quasi moriens persensit

sub tenore juratae lidelitatis, circumstantibus sibi

ministris preecepi t, ut se a lecto erigerent et leva-

rent, atque induerent, et super equum ponerent,

atque armarent. His peraotis sudor ab ipso, ceu

aqua de fonte exivit, et stipatus apaucis,Guarma-tinis obviam fuit, atque in primo congressu Guar-

matinorum vexilliferum in morlem projecit, ipsam

que civitatemin oregladii etcombustione ignisde-

levit. lUam tantum turbam ejusdem civitatis, qufead ecclesiamsanctituncconsurgit (I7),illaesam ser-

vari praecepit. Mediolanenses quoquecum iste im-

perator per Veronam a Roma in Germaniamproperabat, gladiis,etincendiis,diversisque instru-

menlis funditus destruxerunt Laudem in Longo-bardia civitatem alteram U8).

(14) Tempus hujus reditus Henrici in Germaniamdesignat Sigonius, inquiens illum ingressum fuisse

Parmam, ac inde, expleto triduo Bibianelli curaMathilde, in Germaniam abiisse. Celebratam abHenrico Verona Pentecostem, quae hoc anno 21

Maii contigil testatur Annalista Saio apud Ecard.,loco cil., col 627.

(15) Wormaliam, quae urbs est vetustissima in

Palatinatu ad Rhenum posita.

(16) Conditura fuisse coenobiura monialium ord.

S. Bened. a Ludovico Pio in suburbiis Wormatiaereferl Mabillon.in Annal. Bened., sub ann. 838. Ad-dit Bucelinus, part. u German. sacr., fol. mihi 58,

inchoatum fuisse in monte urbi proximo Wallera-bergio postea ad urbem transtatura, ac Cistercien-

sibus datum. Interantislitasillius loci supra cseteras

effulsisse D. Mectildera S. Burchardi Wormatien-sium pontificis, anno 102.i defuncli, germanam so-

rorera, ingenio et merilis plurimum celebratam,tradit idem auclor. Hcec igitur proculdubio est abba-tia de qua loquiturauctornoster.

(17) Legendum conftiytt

(I8jDe Laude veteri anno 1111 a Mediolanensi-

bus eversa. et durissimje servitutis legibus ejusdempopulo indictis, lege Calchum. ad hunc ann., et Si-

gonium, qui tamen ubi habet Kal. Juliis corrigen-

dus est ex auctore nostro Jnniis, ut cap. seq.

videbimus.

Cap XIX. —(1) Vicus est in Insubribus sane con-Bpicuus, qui in valle adLucanum excurrente lacura

positus, sibi ipsi nomen iodidit in clivo constructus

a quo velutspecula anterior posteriorque vallis late

conspicitur. Ue hoc consule Bonavent. Castillion.

lib. deGallor. Insubr. antiq.sedib.quieumdem fuse

describit.

("2; Pars est Gallise Narbonensis, cujus metropolinomen dedit S. .ligidius in eadera degens. GalliamGolhicam olim appellatam, Golhis vero expulsis

dictam fuisseprovinciam Sancli ^ligidii, tradit Rob.de Monte in supplem. Sigeberti ad ann. 1118.

iKXRQU CLXXIU,

A CAPLIT XIXJordanus de Clivi a Studiorevocatus etinsacerdotio

consecratus,

Urbs itaque Mediolanum cum jam esset secura

de victis suis inimicis.placuitArderico deCarimataet Vicedomino, el quibusdamaliis ordinariis valdestudiosis revocare JordanumdeClivi (l)aprovincia

quas dicitur Sancti egidii (2), in qua ipse Jordanuslegebat lectionem auctorum non divinorum, sedpaganorum (3). Et, ut verum de eo dicam, psal-

terio, et tympano, et cseteris bene sonantibusin ecclesia instrumentis commune in choro Me-diolani ita pepercit, et neque psalmum, nequecanticum musicas arti idoneum, nec singulariter.

sive communiter congrue sonuit (4). Verumtamen

g blanda facics ejus speciei adeo Grossulano placuit

quodordinaviteumsubdiaconum.cumipse Grossu-

lanusvidebaturpacificetenerearchiepiscopatum(3).

DemumJordanus idem adeo studuit in libroepisto-larum Pauli, quod Paginus (.0) lector fuit ejusdeni

hbri. Hunc quoque Arclericus prasdictus (7) de Ca-rimate in mense septembri (8), qui fuit quartus aJunio, quo civitas Lauda3 destruota fuit, jam dicto

Januensi episcopo (9) reprnesentavit, et ipse episco-

pus ipsum Jordanum etplures aliosde.Mediolanen-

sibus insaoerdotes benedixit.Sciendum quoque est

quod hic rudis (10) Jordanus saoerdos reversus

Mediolanum a Gualdo mirae calliditatis(ll)presby-

(3) Fortasse dialecticse studio tunc teraporis inGallia plurimum florenti vacabat. Publicum ibidemlectorem eum fuisse censuit Puricellius in mon.

C Bas. Arabr., num. 314.

(4) Crediderim hic allegorice iocutum auctoremnostrum verbis ex psal. CLdesumptis, ut ostenderet,eum adeo imperitura fuisse Amlirosiani cantus, autvocis ita aspene et extra communera modulum va-gantis, ut universam choriharmoniam confunderet,sicuti indicare videtur corruptura illud verbum pe-pe?Ti7,cujus loco legendura ai-hi\ror pervertit.

(5) Contulerat enim eidera hunc ordinem, ante-quam peregnnationem in Orieutem susciperet, etfortasse eo tempore, quo Aronae arce occupata, ab-sente Vicedomino, videbatur pacifice

suis juribusfrui.

(6) Vox barbara, et Glossariis incognita. Con-gruentcr ad superius dicta existimo velle hic Lan-dulphura eiprimere quod cum rudis atque indocilisad ecclesiasticum cantum foret Jordanus, pertinaciadeo labore studuerit recte addiscendis epistolis

8. Pauli (quarum lectio frequentius in missis occur-D rit. eaque ad subdiaconura spectat, cura sacra so-

leraniler peraguntur) ut offlciosiioinhac re congruesatisfaceret, sacras paginas publicein ecclesia le-

gendo.

(7) Scilicet archidiaconus metropolitanse Eccle-sia;.

(8) Die videlicet 23 ejusdem mensis, in quem hocanno 1111 Sabbatum iv Temporumincidebat.(9) Arialdo nempe.(10) In iis videlicetquae ad ecclesiasticum ministe-

rium pertinebant, ut statim Landulphus explicat :

unde confiraari quce superius conjectavimus puto.(11) Cum lalini serraonis valdeignarus sit auctor

iste, saniori modo vocem hanc interpretandam ar-bitror, ut nempe a verbo calleo deducta sit, laudem-que potiussummfe peritiae, quam malitiae probrumGualdo presbytero affigat.

4T



i483 LANDULPHI

teeroiiiscerestuduitqiialitersacerdoti sitsacrificaii- Adum, et cum iste (12) isla et alia aJ sacerdotis ofti-

cium pertiaeutia disceret.

CAPUT XX.

Eligunturaliquisncerdotes.qui debeant judicare anGrossuLanus absensdigne possit esse arcluepiscopus.

Octoh)ri vero nieuse sequenti tlumina per conti-

nuampluviamm tantuincreveruut,quod nonsolumvillas,sedipsam civitatem iii mirummodum pertur-

bareut. Quidam etiam sibi et mundi fiuem timue-

runt (I), quia houio imperabat{2) qui patrcm suumoppresserat.SepGua/.oCuminus unacum .\mizone

de Sala et aliis quampluribus, tam clericis quamJaicis,a Guazoue et Amizoneiuductis, leudentes adalia coeperuut praidicare, et dicere discordiam deGrossulauoessemalitiamalterodiluviodignam; ad pquorum voces Joannes Maueri et Petrus de Carate,

qui erant primi et maximi in parle Grossulani pu-

gnalores, et defensores, et conscii consilii Gua-zonis et Amizonis, coram populo responderunt,

et illis dixerunt : Dicite quid vultis nobis fieri

ex parte nostra ? Qui diserunt : Voiumus ut Ar-

dericus de Carimate, qui levita esl ordinarms,

presbyter Joannes ecclesise Sancti Naboris prse-

positus, presbyter Nazarius Muricula, presbyter

Pelrus de Sancto Carpophoro, presbyterLente-

rius de Sancto Protasio iu Campo, presbyter Al-

bericus de Sancto Ualmatio, presbyter Anricus deSancto Victore ad Theatnim, presbyter .Vmbrosius

de Sanclo Joauue ad Concham, presbyter quoqueGaldo de Sancto Michele, quos omnes scitis esse

defensores Grossulani. Et ex altera parle volumusquod vicedominus,Anselmus dePusterla.Anselmus

de IJadagio, presbyter liichehnus praepositus eccle-

S18B Sancli .Nazarii, presbyter Girardus praepositus

canonicee ecclesiaesancliAmbrosii, Holucus C) quo-que prKpositus ecclesiaj Sancti Stephani, presbjMer

Arialdus Amerii,presbyterLanfrancus propheta....

et nos duo videlicet Guazo,et Amizo cum ilhs ju-

rabimus, quod iste ad istas Kalendas pro.ximi Ja-

nuarii concorditerdabimus justam, etrectamsen-tentiam secundum canoues de discordia Grossulani

sipossitesse archiepiscopus Mediolani,sive non et

si non poterit, essede alia persona concorditer fa-

ciemus catholicam eleclionem in eadem die. Volu-

mus etiam.ut Landulphus Carogna,qui est presby-

ter ordiuarius, et Anricus de Birago, quietlevila Dordinarius, presljyter Joannes .\ctilens. presbyter

Olricus de Sancto Martino, Joannes etiam Mane-

^12) Legendum isto, ut sensus aliquis mutilaebuic periodo constet.

C^p. XX. — (1) Periculosam hiemeni pluviiset ni-

vibus supra modum graveni tunc fuisse testatur Or-dericus Vitalis sub initium lib. x. Calamitates vero,quu! Uenrico in Geriiianiam reverso accidere, Deoveluli in viudiclam arnialo, refert Sigeberlus adaun. 1113, quo eliam historiai ac vitae suaj finemimposuit.

{i) rsempe Henricus V.() A. 1, Rubricus.

(3) .Melius/jrtfcerfens.

[ij Lralenim vicarius Gro5sulani,ut vidiraus.

JUNIORIS. 1484

rius, Guazo Tastaguadum, et alii clerici, et sacer-

dotes, militcs et cives quos nos vocabimus, ve-

niant et jurent tenere sententiam,quam nos decemetocto dabimus sine discordia, et schismate deGrossuUuio tenendo, sive dimittendo, sive de alia

persona, quam nos concorditerebgemus. Guazoneet.\mizone poscentibus, ita pro posse meo resliti,

et populo praesente illis dixi : Abraham, nec aliquis

tidelis homo veteris testamenti.vel novi tale cousi-

lium dedit nec suscepit. Verumtamen et hoc proce-

dens (3) sacramentum,et hoc sequens sicuta Gua-zone Cumino,et Amizone de la Salaexposita et ex-

pelita sunt, sicut a prajnominatis clericis et laicis,

et Landulpho Carogna, et Jordano de Clivi presbi-

teris ordinariis, aliisque presbyteris, et clericis,

militibus etiam et civibusjuratasunt, me humiliter

seorsum existente. Sciendum quippe est quod Ar-

dericus Laudensisepiscopus licentiam jurandi ista

dedit (-i), et Ardericus de Carimate primituslicen-tiam istam suscepit, et juravit, etprimatum et po-testatem super hoc negotium sibi judicavit. Quiapost multam pertractationem deGrossulano dimit-

tendo vel leneudo, atque de Jordano eligendo vel

noneligendo demum dixit omnibusin isto conjurio

sibi conjuratis : Proculdubio scitote ;non dimiltamGrossulanum,nisi habuero potestatemeligendi Jor-

danum, et propterhaec hujusmodi Arderici verbacorda illorum.qui Grossulanum,et Jordanielectio-

nem spernebant.facta suntquasilapidea, et volun-

tati .\rderici colligata.

GAPUTXXI.Jorda7ius de Clivi in archiepiscopum eligitur et con-

secratur

Sed cum in ultimo dieOecembris Ardericus ille,

et decem septem alii essent in concordia eligendi

Jordanum, ego jussu Andreae Primicerii, presbyte-

rorum, et clericorum Decumanorum (1) Mediola-

nensium ad eos veni,et ut ipse primicerius mihiprecepit, eis dixi : Quod male consiliati erant. Ve-

rumtamen ipsiconsiliumnonmutaverunt,sedmanefacto, videlicel Kalendis Januarii, Aldericiis idemcum vicedomino, et caeteris sibi conjuratis in abii-

ciendo Grossulaoum, vel in suscipiciendo, aut in

eligendoarohiepiscopum calholice(2)puipitum as-

cendit : et facto silentio inpopulo coram alli mislamultitudine loquens dixit : Nos, salva reverenlia

papae secundumauctoritatem et jiistitiam canonumdicimusquodGrossuIanusnonpolesteessearchiepi-

scopus Mediolani. Isto dicto et conQmato, iUico

Gap.XXI. —(I) Acentenarionumero, qui ordinemillum complectebatur, dicti sunt Decumani.

De hisluculentam disserlationem Puricellius elucubravitquam Deo juvante, si vita et vires suppetent, ederealiquando meditor una cum aliis ad Ecclesiara Me-diolanensem spectantibus sub hoc titulo ; Ambro-siaiii rihcs rnonumenla.

{'1) Id est in iiablico cwtu. Pagius explicat ad ann,i-il2, iium. ti. Lgo potius censeo sic legendum, autin aliuiii eligendo arcliiepiscopuin catholice, puipi-tum ascendit. Consonat enim iis qucc superioricapite Guazo et .^mizo proponebaut dicentes, con-cordiler faciemus catholio eloctionem eodem die,



1485

presbyteriim Jordanum de clivi elegit ia archiepi-

scopuin (3). Hoc cuin presbyter Lipraudusaudivit,

aegrotus a lecto surresit, et m altera die illi eleclo

piscem obtulit diceas : GraliasDeo quodnunc mihi

testimoaium perhibetis, (4) sed ii qui te elegeruat

in archiepiscopum male fecerunt (5), et Deus Uhs

miserealur.quia tu posses esse unus bonus presby-

ter declaustro.Nunc autem masculusesto (6).Cum

autem electus ille, nec aJiquis de tot circumstanti-

busipsipresbyterorespondisset,presbyier ipsepro-

pinquiusaccessit,etoscuiatusJordaaumcicutuaum

de csteris sacerdotibus rehaquit. Landulphus (7)

autem episcopus Asteusis.etArialdus ^8) Jaauensis

et .Mamardus Taurmeasis (9) non solum ad osculaa-

dum veaerunt, sed quasi ut ordmareat eum epi-

HISTORIA MEDIOLANENSIS.

A

t&86

ignomiaiosisincrepavit.Attamen Astensisidem peradmonitioaem Jaaueasis, suaeque huraihtatis post

talem igaomiaiamsuaetsuorum servientmmspoharecepit, atque in altera die ordinationi, quam illi

duo episcopi (12) de Jordano fecerunt, interfuit,

non ut episcopusiadutus, sed ut viatorcarens ser-

mone ipsam ordinationem spectavit, et dum ia

ecclesia, quae dicilur Hiemalis, ordinato ista age-batur, cives pro hac repraeha gerebant, et canoni-cam ( 13) presbyteri Joannis Aculei spoliabant.Toncquamplures super hac causa et ordinatione mur-mureibant, in quo murmure episcopi supranomi-nati, videhcet Azo Aquensis, et Ardericus Lau-densisvidenturfuisse (14).VigiIaate (13) itaquehocmurmure .MamardusTaurinensis iUico Romam adi-

scopum in sequenti mense Februarioadipsum ve- _ vit, et stolam petiit et rediens inde stolam et'

chartam continentemsacramentum,quodpapa po-scebat a Jordano (i6),attulit, alioquin stolamdari.

Jordano papa prohibuit,sicutidemMamardus nota-

vit. At Jordanus per ses menses jejunus fuit, et

stolam non habuit, sed infrahocspatium.sex men-smm Beraardo episcopo Papieasi, et Jordaao Me-diolaaensi coaseatieatibus UT). Papienses et Me-diolaaenses statueruot, et juraveruat sibi fcedera,

quae nimium quibusdam videntur fuisse imperatorise

majestati.et apostohcae auctoritaticontraria,et cumisti cives jurareut sibi servare se, etsuacoutra

neruat.Sed asteasis cumvidissetepiscopum Aquea-

sem (10), el Laudensem ^i l), et ceeteros sutlraga-

aeos,et comprovmciales episcopos huic ordmationi

et novitali abesse, inveait ordmationem Jordaui

ditlerendam fore ; et, veiut homo volens fugere,

surrexit in nocte, et cum suis rebus coepit abire.

Sed cuutamanus Jordani ipsumretraxit Astensem,

ejusque episcopi diaconem vulneravit,pueros quo-

que eorum verberavit et exspoliavit. Die autem ad-

veuiente, habita cautione, D. Jordanus eumdemepiscopumquasi vinctum.et absentem verbis valde

(3) Electum fuisse Jordanum Kal. Januarii annillii! dubilari nou potest, docente id Landulpho,qui pricsens aderat. Emendandus ilaqueommuo est

Lalchus, qui elecliouem hauc anuo 1110 contigisse passerit.

(4) Judicii nempeab ipso per ignis Iransitum fa-

cti.

(5) Forlasse quia contra Paschalis decretum Gros-suianum a sede Medioianeusi dejecerant.

(0) bcilicel yere te, ul uirum decet.

(7; Nempe de Vaieyiale, de quo sup. cap. S.

(S) (juem Grossulaui quoque consecratiuni inter-

fuisse cap. A diclum est.

[M) Ughellus in epis. Taurinen. Mamardum hunc,

quem ipse.Maiuardum nominat, electuiu fuisse aano1 lo9 assent, quo tamen lunaamento, ignoratur. A mi-

zonem II ejusdem urbis episcopum fuisse aiino 1104

ex mouuiuenlo marmoreo a baldessauo relato tra-

dit. Ei noslro tamen auctore salis dilucide colligi-

tur, eumdem omuiuo luisse ilamardum, qui auuosalteiu llOO Grossulanum in episcopum Saonensemconsecravit, et anuo lUi Jordano in aixhiepisco-

pum Mediolanenseminungendo praesens adfuit, nisi p.

quis dicere velit duos luisse .Mamardos Tauriuensis

urbis antislites, inter quos sedem illam obtinuerit

Amizo ; quod lamen vix crediderim ; quocirca Bal-

dessani relationem, quaiii ego ad manus non habui,

diligentius e.taminandam censeo.

(10) Azouem.

(11) .Vrdericum.(12i Scihcet Januensis, et Taurinensis. Hinc cor-

rigendus Papebrochius, qui in eiegesi, cit. num.105, consecralioneiu banc a Bernardo Papiensi epi-

scopo simul cum Tauriuensi supradiclo peractamluisse putavit.

^13) Seu praebendae suae domum.(14) (Juodnam esset Uoc murmur clare enuntial

epislola ipsiuamet Azonis Aquens. episc. ad Uenri-

cam iinperalorem. quaun e cod. Ldelrici Bamberg.Eccardus vulgavit tom. I Scriptorum medii aevi,

col. 267.Nonnullaindead rem nostram elucidandamdecerpere opportunum reor. Ait igitur ; « Mediola-

nenses quemdam archiepiscopum elegerunt (Jorda-num) et a quibusdam parocbianis suis (inlellige

suffraganeos .-^rialdum Januen. et .Mamardum Tau-rin.) eum consecrari fecerunt ; quod ego videnscontra imperii vestri honorem fieri, omnino inter-

dixi, et licet ab ipsis multum rogatus, hujusuiodiconsecrationi interesse, necassensum prwberevolui;iiuo dedi operamerigendi niagnumparietem populiconlra populum, lub occasione cujusdain alterius

archiepiscopi (Grossulani),quem pars illorum inten-

dil deponere, viri scilicet perfectissiiue litterati, et

ingenio aslulissimi et eloquentissiini, curia; veslrae

valde necessarii, cujus partem propler honoremvestruiu in tantum auxi, quod luedietas populi con-

tra medietatem populiconlendit, .Nuncitaque videat

pietas vestra, si ad hoc velitis me laborare, ut et

populus ille inaneat divisus, et antiquus ille archie-

piscopus a vestra majestate adjuvetur, scribendoprcEcipite. >>Quid HenricusrescripseritDondum emer-sit. liinc tamen dignoscimus quis fueril auctor suc-

censi in urbe nostra civilis belli, quod magna CcBde

poslniodum exarsisse Landalphus nosternarrat cap.

25 el M.(lojld est vtgente.

(10; Procul dubio credendum est hoc fuisse jura-

menlum fidedlatis, quod a Robaldo jarchiep. Medio-lan. prffistitum Pisis fuisse Innoceutio II infra vide-

bimus, indignante clero etpopulo. atque ipso etiamLandulpho nostro, a quibus credebatur hujusmodijuramenlo abrogari antiquura .Mediolanensis Eccle-

siae decus, ac libertas imminui. Ub id etiam recu-

satum fuisse a Jordano palliuin, sub ea indecora(ut tunc viilebatur) conditione, facile possumusopinari.

(17; Lghellus male G' ossiilanum archiepiscopum,loco Jordani, consentieQtem huic fcederi inter Fa-pienses el Mediolanenses inito adducit in episc. Pa-pien., num. 64,



i487 LANDULPHI JUNIORtS 1488

auemlibetmorlalem hominem nalum, vel nascitu- A slri, etde veste sanctseMarise, et deossibus san^

,,o, ctorum Casti et Polimii in ecclesia S. Marise quarum (1»).

CAPUT XXII.

Be festo Agios, guod fit ad Sanctam Martam ad

poriam VercKllinam dte, 9 Maii.

Putavi nonpraetereundum silentio. quod durante

lite U) Grossuiani, scilicet 1103 (2), vii Idus Maii

(3) inveutae sunt reliquiee preliosee in ecclesia San-

cts Mariffi ad portam 4), unde ordinarii cum uni-

verso clero statueruut ^o) feslum solemne dla die (6)

inecclesia prsedicta, in cujusrei testimonium talis

exstat epistola.

t Ordinarii cardinales (7) sanctae Mediolanensis

Ecclesiae, necnon et primicerius cum uuiverso sa-

cerdotio, et clero Mediolanensi, omnisque popu-

lus, et omnis ordo laicorum, orauibus sacerdo- ^_^ _ _

tibus, et clericis, et laicis cujuscunque ordinis in t> quam corporum obsequio nihU luusitantes depnmi

quse

dicitur ad Portam.Quapropler nonsoiumm eadie,

sed etiam ab ea die et deinceps faclus est ibi jugis

et celebris,etadmirabihsconcursusplebisutriusque

sexusDeumglonUcantiumetmdgniticautium,quod

hoc tempore tales nobis Ihesauros sua beuiguitate

revelare dignatus est.quorum patrocinianoa solumnostrae sed etuniversee dioecesi ejus per Oei miseri-

cordiam, protectionem, et salutem futuram etiam

speramus- Kaota est etiam generalis processio (8)

ad houorem Dei, et Salvatons uostri tam iugens,

tam solemnis, tam admirabihs, qualem nuuquam

retro ante tempora vel vidimus, vel meminimus

factam.Ad hanc igiiur solemnitatem annue omnes

populi devote concurrite tam mentium secuntate

dioecesi Mediolanensis Ecclesi» constitutis pacem,

et salutem a Domiuo, et pleni gaudii participa-

tionem. Quoniam raho exspostulat, et diguum

est ut exsultante capite ca;lera quoque membra

exultatioui congaudeant, ideo immensae tetitia;,

quam nobis immeritis et iusperantibus divina cle-

mentia contuht, vos exsortes essenon volumus.

Kotum ergo universitati vestrae fieri volumus, quo-

niam ineestimabiles thesauros et incomparabiles

margaritas sole splendidiores, et omui aromate

fragrautiores diviuo nutu, etmunere nuper inveui-

mus, videhcetparlem de sudario Douiiui, etdesm-

done ejus, et de lapide ubi sederunt angeli uun-

tiantes resurrectionem Domiui nostri Jesu Chnsti,

magnihcentissimam remunerahouem. Q uanta enim

virtus sanctorumest, tautasalusoccurrentipopulo.

Titulus autem, et nomen ejus eximiae festivitatis

est sancti Salvatoris. Terminus autem hujus cele-

bralionis est vu Idus Maii. Kogamus etiam vos,

et secuudum statutum Ecclesise nostrae siuguhs,

et omnibus preecipimus ut in die hujus feslivita-

tis ad houorem Dei, et Salvatoris nostri ab omni

opere servili vaceUs, et abshneahs tanquam in

die Resurectionis, et nativitatis Domini nostri

Jesu Chrisli, quo eham die ad frequentationem

hujus solemuitatis statutum est anuuale et ("

)

mercatum, el omnibus venieutibusad hauc solem-

nitatem vel causa oraUonis, vel causa mercaudi.

et de probato ligno salvihcas crucis Salvatoris no- C etredeuntibus stabhita est ab omni civitate lirma.

(18) Hujusmodi juramenti, quod barbaro voca-

bulo dicilur ligium. quia scilicet homo sic jurans

quasi Urmiter el sohde ligctur, ea est natura, ut

inlelligatur pacta hdelilas contra omneni houiineiu,

nullo penitus excepto. Hinc patet, cur ta'dera de

quibus auctor noster hic loquilur, pontiticiLL^ ac iui-

peratoria; auctorilati coutranadicanlur, quia nempenon fuit excepta persona pontihcis et imperatons,

prout jura exiguut, et docent communiter auctoresleudista;.

Cap.XXII. —(l)Idestcum noudumdiscussa Uomaeforet Grossulaui causa, el poutilicio Paschalis de-

creto adjudicala eideiu sedes Wediolaneusis, a quarepellendum illuiu curabat in s^nodo Ruiuaiia po-

tior pars cleri et populi, ob siiiiouiam judicio iguis

couiprobataiu, ul supra dixiuius.

(2) Tristanus Calclius qute bic uarrautur ad au-

num 1 1U7 relert, sed citra verum, ut ex auctore no-

stroanuum siguaute patet,

(3)'iNonus hic dies Maii tam prelioso reperto the-

sauro insignis, eo anno iucidit in feriam tertiamquiutae post Pascha nebdoiuadee.

(4) Itadictce ex vicinia portte, quse Vercellas re-

spicit, quamque tuui proxiiiie attingebat antiquahtec ecclesia. Mansit niliiluuiiuus eidem cognoiiien-

tuni istud, etiam poslquaiii uinplilicata urbe priiiio

posl /Knubardi excidiuiu, iude sub Carolo V lougemutlo retractie sunt urbis porliB, alque in prajseusquoque ila appellalur.

(5; -Mediolauensein Ecclesiam scse tunc leiiiporis

gessisse,ac si archiepiscopalis se des vacaret, quaiu-vis revera Grussuiunus Uoiiiaua lu sjnodolegiliiuusantistes Medioluuensis urbis declaralus loret,leslum

boc uQiversicieri nomine indiclum ac celebratum,

nulla prorsus archiepiscopi mentione habita, perspi-

cue docel. Grossulauum siquidem eliam sic restitu-

tuiu Mediulaueusis civitas prcesulem suum nunquamagnoscere voluit, ut in hne cap. it aieuat Laudul-puus.

(li) Crodibile est, statim anno sequenli 1105 cele-

brari iucueplum hoc festuin, id exposcente jugi et

admirabili plebis utriusque sexus concursu ab eo

die et deincepslacti,

ut m epislola mox recitandalegitur.

^7) iNomine hoc passim appellatos fuisse eo teni-

pore uietropohtau* uostrrK cauouioos, autiqua osten-

Ount docuuieuta, ex quo .Mediulaneusis Ecclesise di-

guilas conjici potest;

quaiuvis euiui tituli hujus or-

nanienluiu peculiare iiuuiiue loret urbis nostrie, ut

pra;ler Panviuium, et iMacrium erudile osteudil du-clriua et pictale eiuiiieulissiiijus oliiii Ursinus, nuucuniverso exultaute lidelium coelu sunimus pontUexbenedictus .\lll lu uotis ad u proviuciale Beneven-taiiuin conciliuiu, suo Sydontco insertum, nonnisitainen priinariis sacerdotibus nobiliuruin Ecclesia-

ruui datuiu legimus. Perseverasse apud nos in lon-

guiu tevum uubilem bauc appellatioueui, docet ora-tio in priiuis sacri soleumiis l-abncii Castrofranchiraajons .Mcdiolauensis EcclcsiiB cardiiialis ordiuarii

haiJitaa Juuune -\uibrusiu Bulla et .Mediolaui edita

annu l.jo7. Fustmodum abrogata fuere a S. Pie Vliujusmodi Ecclesiaruui privilegia (si quie erant,)

diplumate expedito auno lotJS, 17 Kebruani, ut te-

statur Cobellius cap, '2, § Et ideo.

() A. 1 et 2 esse.

(Si Procul dubio eo anno llOIi, sed qua die,

ignotum.^*; A, 1 carel hac parlicula, et,



1489 HISTORIA MEDIOLANENSIS.

et inviolabilis trevia (9) 8 dies ante festum, et 8 A

!490

dies postfestutn. Quod si qnishujus trevife violator

esstiterit, indignationem Dei non etTiipriet et iramsotius civitatis super se,et supersua bona gravis-

timam indubitanter incurret. Colonen ('), quodvulgo Turadia dicitur, sive Portenaticum (10) in

his praefatis diebus nulli omni modo toUetur. Ut

autem magis sit authenticum, et nulla unquamoblivionedeleatur, quodDeoinspirante ad honoremDeiet Salvatoris nostri decreviraus per sinsulas

plebessingulasepistolasinaudientia omnium habi-

tantium in eis has litteras legere, et ponere stu-

deant, et in Martrrolosio hoc festum scribant ;

quatenus per singulosannosetpersingulasgenera-

tionesistos dies nulla deleat oblivio, sed perpetuo

CAPUT xxniLiprandm admomt Landulpkum khtoricum ut a

cotnmunicatio7ie Jordani ahstineat.

Nunc ad propositumredeo. Presbyter Liprandus

in summa sua senectute positusmihi ait : Videote

aliquantulum super me erubescerepropter ea quee

adversus (irossulanum dixi et feci, sed ut minusindeerubescos vere dicotibi quod egoillam causamreservo soli Deo omnipotenti, etdum mihi superest

spiritus, multum desidero hujus mundi vitam meamfinirein manibuseorum,quorumprolectione corpusmeum,et anima mea preestante divioa gratia, pro-

tegatur amanibuseorum,quiprotegendoGrossula-num, veritatem Dei occultare voluerunt et volunt.

De Ecclesia autem istaMediolanensi, inqua consu-et solemniter honoretiir.Hflec autemepistolainscri- B lismihi manere et vitam finire dico quod illa est

pturis ecclesiae diligenter et semper servetur va-lida. >

Inventi autem sunt priedicti thesauri scilicetreli-

quiae ; pars de sudario Domini, etde sindone ejus

et de lapide isto, et de ligno sancto, et de sanctis,

anno Domini 1105, vu.Idus Maiiin civitate Medio-lanensj in Porta VercellinainecclesiaSanctfeMarias,

quas dicitur ad Portam. Fuenint autem prasdicti

sancti confessoresCastus etPolimiusdiacones San-cti Ambrosii(H),quorum corpora jacent inecclesia

Sancti Victoris ad Ccelum aureura (12), quae nunedicitur ecclesia Sancti Satyri sita juxta ecclesiam

Sancti Ambrosii requiescunt. In prsedicto autem festo

ab ecclesia .Estivausque ad praedictam ecclesiam

Sanctas Marije ad Portam ordinarii hebdomadarii ,

cum aliis hebdomadariis Mediolanensis Ecclesiae

processionalitervaduntsemper praecedentibusvici-

nis, et parochianis ipsius ecclesiae Sanctae .Mariae

cumviridibusfrondibus.etramis arborum.caudelis

accensis allisatis (13) eisdem.etcantantibus Agios

(14) propter quod dicitur festum deAgios, quod est

nomen Dei. Qii id dicti ordinarii postea celebrant

missam in ecclesia Sanctae Mariae ad Portam. Deogratias. Amen, .\men.

(9) Immunitas, seu pax dala quandiu nundinaedurant, Ducang. in filossar.

Ci .\. 1 et 2 Coloneum.(10) De hoc vocabuloaliisquesynonymishic enun-

tiatis, fuse Puricellius in dissert. Nazar. cap. 93,

num. 7. ubi asserit significari quoddam vecligalis

genus a viatoribus persolvendum. prscipue vero

teloneum archiepiscopi, de quo Galvaneus FlammainChron. Maj. cap. 227 in hunc modum scribit :

« Archiepiscopus Mediolanensis quosdam alios ma-limos reditus imperiali auctoritate recipiebat quia

super stratasregales in exitu quolibet de comitatu(.Mediolanii habuit teloneum, et dum intrabat ali-

quis extraneus in equo. vel cum curru, aut pedibus,

dabat telonario archiepiscopi censum. »

(11) Hoc ex Paulino testalum habemus, qui etiamsub cura alterius ex hisce. id esl honorabilis viri

Castidiaconi se degisse tradit in ^ila S. Ambrosii.

(12) !)e hac plura disserit Puricellius in linnulo

snnrli Sfityri iUustrnto, cap. 10 et scqq.. et in mon.Bas. .\mbr. , num. 304. ubi etiam expendit num.martyres ut alicubi legitur, an tantummodo con-

mihi cupienti Hierosolymam (I) adire. ceu navis

sine nauta et remige in portu putescens, quod si

viseris secundum cetatem tuam, eam talem esse

experieris. Interim et egoconsulotibi, utparticipa-

tionem mensae Jordani, ej usque beneficia, quae potes

tenere propter electionem, et investituramdiacona-

tus capellas ejus, quam ab eo suscepisti, me ne-

scienfe, quamcitiusvales ettamen honestedimittas

nec unquamperillumproficere speres. Vicedomino

vero dum gratus et benevolus tibi fuerit, ei tuumobsequiumimpenderenon probibebis. Perhaecquo-

que verba, quae hic meus magister milii dixitipse

Jordanus ejusque fabrica (') mihi suspectus, et in

parte suspecta atquegrataquemadmoduminvice-domino fuit.

CAPUT XSIVPresbyter Liprandusin Pontidii monasterio obiit.

Hujus mei magistri consiliiim sequens, cum vel-

lem prorsus dimittere Jordani administrationem,

delatus est ipse presbyter ad Pontidii monaste-

rium (l), me nesciente, in quo monasterio corammonachis et fratribus in festo sancti Nicolai (2)

usque adfestum Epiphaniae Domini splendide i.3)

vixit, atque in ejusdem festivitatis nocte quando

spiritum emisit, magnus et suavis splendor domum

fessores fuerint praedicti SS. Castus et Polimius.

(13) Peculiaris est, ac recensione dignus Rilusiste

in Ambrosiana Ecclesia annua? supplicationis eumfrondibus, et ramis arborum ad cereos intextis ; at-

que ideo >'icolai Serrarii libello De sacris Eccles.

D processinnibu-^i aliquando inserendus.

(1 i) Nomen hoc solemni huic festo recens insti-

tuto tunc indilum, Gr.Tece linguae in urbe nostra

vigentis eo terapore non spernendum vestigium est.

C.\p.XXin.— (!) Intellige ccetestem.

() A. 1. familia.

C.\P. XXIV.

—(l)Inagro Bergomensiultra flu-

Tium.\bduam situm, cujusprimus conditor et abbasfuit beatus .\lbertus (^luniacensis instituti, anno1093. Kal. Septembris defunctus, ul rofert Mabillo-

nius in Annal. Bened. ad ann. 1087, quo condilumfuit hoc cwnobium, et S. Jacobo dicatum. Pluraeliam Iradil Puricellius in mon. Bus. Ambr. num.316 el.33l.

f2) Id est a die 6 mensis Decembris anni 1112,

usque ad dieti 6 Januarii proxirne subsequentis.

(3) Nempe cum magno sanctitatis splendore.




in qua jacebaf, admirantibus circumstantibus illu- Astrarit, et illuminavit, et sic ille pradixerat fratri-

biis : In hora illa, quando corpus ejus ferehatur ad hisloricum ab ecctesia Saucti Pauli removet

CAPUT XXVJordnvua.tlolampapaleyri nrripiens rlericos exturhat

sepulcrum solis splendor aerem iiluminavit, et

nubes cum nive cessavit. Ipso quoque presbj^tero

exiitentein vita, cumJordanus (4) et ceeteri Gros-

sulanistffl calumniabantur eum et suam legem, no-bilis miles Placentinus de faucibus mortis ad lau-

dem ejus ereptus est quia cum miles ille esset,

quasi in sumno sensit hunc presbyterum palpare

gutlur suuni, et statim evomuit os piscis, quodsuflfocabat eum (3). Rodem etiam tempore, cumdomus cujusdam sui afHnis, et sibi attrahentis

arderetrepente imber fuit, et paleam, et domumipsius presbj'teri integreservavit. Quod si currerem

Igilur presbytero Liprandoposito in Pontidii mo-nasteriofamadeGrossuIanoredcnnteaHierosolymis

aures Jordani, et ordinariorum ejus implevit. Et

Mamardus Taurinensis episcopis iterum Medio-lannm venit atque stolam, quam in prapcedenti

anno (1) sine sacramento Jordani dare noluit ne-

que dedit, nunc videlioet in festo Sanoti Nicolai,

quando presbyter Liprando Pontidium intravit,

super altare sancfi Ambrosii posuit, et Jordanns

osculatus eamde ipsoaltari assumpsit:qua3 positio

et assumptio absenlibus ordinariis et primiceriis

facta fuit (2) Deinde securiusidem archiepiscopus.

per singula, quae Deus fecit ad laudem ejus, defi- g quos voluit laesit, me quippe eo tempore injusle

ceret quidem spiritus meus ; sed Deus, qui per

omnia ssecula vivit, et regnat nunc, et semper,animae ejusbenedicat (6) Amen. Et mihi gratiam

recte scribendi tribuat, quia sincere adhuc cupio

scribere ea. quae in Ecclesia et in regno per pon-

tifices et abbates sacerdotes, et ievitas, per con-

suleset cives, etalios Ecclesiae, etregni ministros

seminata et operata sunt, non tantum ad augmen-tum.sed etiam addetrimentum religionis etdirectfe

consuetudinis.

(4) Puricellius hoc loco ait, videri legendum cumGrossulanus : attamen cur emendari debeat h:i'c

lectio, prorsus non video. Cum enim superius di-ctum sit, Jordanum Grossuiano placuisse, et abeodem in subdiaconum fuisse ordinatum, non inve-rosilime est in illius archiepiscopi partibus olim sle-

tisse ; imo id innuere yidetur ipsemet Grossulanusloquens apud Landulphum, cap. 26. et qujprelascontra eumdem Jordanum cum suis fautoribus in-

stituens, quod videlicet ipse sibi jurasset, etdcjuras-set.

(5) Miraculum hoc narrat etiam Petrus MariaCampus Ilist. sua; Placent. part. ladann. 1114.

(6) Vitam hujus Liprandi sub titulo Vimerabilisinseruit Papebrochius Actis SS. in Append. addiem '27 Junii post S. Herlembaldi Vitam. lltidem

asserit neminem meminisse ullius cultus eidem utbeato post morlem impensi. .4.ttamen ubi a^it deS. Davide solilario Thessalonicensi ad dieni 26ejusdem mensis, Iradit ei sanctuario Papiensi Jii-

cobi Guall,-B, die 2.j Julii anni ISOireperta fuisse in

ecclesiaS. Petri in CfBlo aureo Papiie iuler Cfelerasacra lipsana etiam ossaS. Liprandi seu Luitprundi,quae ipse credit illuc e Pontidio translata, bujusLiprandi esse, cum rainime facile sit, alium hujusnominis invenire, cui potuerit datus fuisse titulus

sancti.

Cap. XXV.— (1) Verbaha>e inextricabilem fermenodum in hujusmodi hisloria intexuere : cum enimcertum sit eodem anno 1112 et electum fuisse Jor-danum Kal. Januarii, et susce|)lum ab ipso palliumdie 6 Decembris, ut narrat Landulphus, inlelligi

neqnit, quomodo cnm hi.=torica veritate componi-possit, quod 'idem auctor hoc loco refert, stolamvidelicet a Mamardo delalam Roraa fuisso prxce-dentianno. Puricellius ut se difDcultate exsolvat,morem illum producit ab aliquibus usurpatum,ut annum a die 25 .Martii exordirenlur, ait-que illo usum Laodulphum, ita ut ah eo diealterum jam annuni numeraret. Altanien sen-tentia hoec, qune ingcnio non caret, pluribus re-felli potest. Primo eaim non constat, hanc incarna-

turbavit. Quodcum presbyter Andreas primicerius

intellexisset, solemniter me suscepit in communibeneflcio (3) presbyterorum et clericorum Mediola-

nensium. Jordanusquoquecum WidoniFalcimario

conditori (*) meo pro me dedit pecuniam, nec ta-

men indulsiei (4), quam in me fecit offensam. Sed

sequo animo sustinui illam, quia cumenses et lan-

cese acuebantur, ut adveniente Grossulano ipse ab

archiepiscopali sede ejicerentur, nimirum (5) si mehumilem acolythum neglexit, et presbyterum Ari-

tionis «ram ab auctore nostro adhihitam esse in

describenda hac historia, cum polius contrarium

evincaturcap. 22, ubi Grossulani lilem cum inven-tione reliquiarum in Ecclesia S. Marise ad portamad vn Idus Maii sub eodem anno llOo ponit. Piae-

[]terea eliam hoc misso, ipsa Landulpbi historia Pu-

ricellii dicto refragatur. Tradit eniui sex mensiumintervallum fluxisse a dolato per Mamardum pallio

adejusdem suseeplionoin dio 6 Deeembris a Jordanofactam. Certeautem a die 25 Martii non sex tanlummodo,5ed ferenovem inlercesserant menses. Pagius,

qui ad ann. Ilt2. num. S, hcBC optime, adverlil, fa-

cile se expedit, culpara in amanuensem refundens,cujuse calamo pererrorera excidisse ait prxcedentianno cum scribi debuisset prx.^enti anno. Papebro-cbius eadem via incedens, in Vita Liprandi sup. cit.

in altero ex his verbis vitium esse affirraat, ita ut

non prxcedcntianno,%tA prxcedenli ./f/nmsillegen-

dum. Porro ulcrqueapprime rem explicat,sed Ia;so

auctoris textu. Itaque si me immiscere viris tanli no-

minis licel,'salva manuscripti inlegritale omniacomponi posse censerem, assorendo, Landulphum,qui jam processeratad narrandam Liprandi mortemet miracula ipsara subsecula anno 1 1 1.3, cum revo-

r> caretcalamum ad eaqu;p superiori annocontigerant,usum fuisse bac formula priecedcnli annn relate admortem Liprandi jam narratam, quamvis revera,

quse tunc referebat. anno proxime elapso accidis-

sent.

(2) Fortasse acquieverat Jordanus sacramento asummo ponlifice requisilo, alque ideo secrelo ac

veluti perurabras pallium susee|)it, nemine ex pri-

moribus cleri astante, ne illorum indignationemcontra se commoveret.

(3) Quodnam esset hoc boneficium. jam supracap. 2, e^;plicatum est. Fortasse etiam in coelumDecumanorum illumadmiserat, ut presbyterissacraperagentilius inservirel.

C^ A. 1 et 2 credilnri.

(4) Id est minime oblitus sum accepta; offensiie :

qusenam autem btec esset inferius explicat.

(5) Existimo legendum nil mirum.



1493 HISTORIA MEDIOLANENSls

prandum Paliariiim, viriim sibi convenientem et in A1494

bello potentem assumpsit. et prout quibusdam pla-

euit nondum esse absurdum i6i quod GullelmusVenerabilisabbashoc in temporesubridens et con-dolens de iis easibus clericorum, ponliflcum, mili-

tum et civium deserunt Sancti Ambrosii monaste-rium et rexitetregit abbatiam monasterii Sancti

Solutorisi") constructam in episcopatu. Taurinen-sium. Quod sietegononconcupiviperilliusjordani

manus ad subdiaconatus gradum proraoveri convi-

cini mei cur per ejus auctoritatem praesumpse-runt me exturbare ad ecclesia Sancti Pauli, quaeest titulus ordinationis meae ? et Andreas Suga-liola, qui si presbyter est, plebeianus est (8),

quo jure potest ipsam meam Ecclesiam possidere ?

CAPUT XXVI.Inter Grossulanisias. et Jordnnistas pngnacommitti'

tur. ipsispro'sulibus adsuos sei-mocinatitibus.

In Augusto (1), qui fuit octavus mensis ab illo, in

quopresbyter Liprandus obiit. Inistoenira menseet Grossulanus a Hicrosolymis rediit, et post priuslegemfactam de eo ignitamintravit MedioIanum(2)ibique tunc ad locum ubi sanctus Victor carceratusfuit (.3) suos labores, suosque thesauros sacerdo-tibus et viris, quos sibiputabatfidelesexplicavit.et

explicaudo induxit (4) benignitatem, qua pavit et

indiiit Jordanum, quem fecerat subdiaconum (o).

Videbaturetiam instare adversusJordanumeoquoddicebat, eum sibi jurasse et dejerasse (6), quodfortis ei valida turba Jordani non sustinuit, sed

Insuper manus ejus cur ossaparentum meorumde b assumptisarmismaximuminsuItuminGrossuIanumproprio nostro, non suo sepulcroprojecil. etsunmmortuum in ipsum posuit '?Pr8elerea Sugaliola ille

Andreas domos, campos.prata, vineassilvasetalia

multa i> quae mei proprii juris sunt, quare usurpat

vendit et alienat ? Hmc quidem siille, ejusquema-nus, ejusque auctores religiose et rationabiliter

fecissent, defensionesque meas si juste csecassent

(9> et decidissent. meosquidem oculos eruerem, et

sepulturam intrarem. Sed, ne moriar, sicuti illi meiadversari moriuntur, et mortuisunt valde multumdesideravi, et desidero ut ii, qui adhuc vivere vi-

dentur. a sole justitiae illuminarenlur, ut depulsa

schismaticorum et superstitiosorum superbiasper-

nant suorumauctorum mendacia, atque diligant et

teneant quam optimi regis (10), ejusque pontificis

(II) patrocinia.

(6) A. 1, placet. non dehet esse absnrdwn. Pruden-ter enim egisse videtur Gulleliiius abbas recedendoab hac urce turaultibus plena.

(7) Migratio haec a co-nohio S. Ambrosii Mediola-nensis ad S. Sohitoris Taurinensis anno 1113 con-tigit, ut etiam Mabillonius in Annal. Bened. adeumd. adnotavit

(8) Fortasse alteri Ecclesiae in aliqua plehe ascri-

ptus. Videtur autem hic innui antiqua illa Ecclesise

disciplina. qua pluribus evulgatis conciliorumdecre-tis cavebatur. ne quis ab eo titulo, seu Eccle^ia, adquam esset ordinatus recederet, nec ad alterum,majorem licet, titulum posset transmigrare. Videepist. (73 Joannis PP. VIII., synodum Reraensemanni 813. cap. -20, Turonen. III. cap. 11, et alias

apud Labbeum.(9) Alterum ex mss. bibl. Ambr. legit gustas-

sent.

(10) Henrici.

(11) Fortasse Grossujani. in quem Hierosolvmisredeuntem enses et lanceae acuebantur, ut pauloanleadiiit Landulphus, qui ejusdem depositioni mi-nime consenserat, et Jnrdani electoribus .Andreae

priraicerii dictum retulerat quod male con-iilialierant. cap. 2l.

C.\p. XXVI.— (l)Anni scilicet 1113(2) Puricellius in mon. Bas. .\mbr. num. 320. et

Pagius ad ann. 111.3. num. iO censent, his verbisindicari, Grossulanum hoc eodem mense .Vugustobis Mediolanum intrasse, primo scilicet anno HO.i,post obtentara a Paschali II hujus sedis restitutio-nera, secundo vero hoc ipso anno posl redilum aHierosolyrais. Altamen eum in fine cap. 12 Landul-phus asserat quod Grossulanus nec seilem, necmunitionem aliquam archiepiscopatus habuerit post

fecit. IpsiusautemGrossuIanicaterva undique con-currens ferendo. et inferendo vulnerationes, orbi-

tationes et multas occisiones in equiset in homini-bus, fortiter, et prudenter ipsum Grossulanum per15 dies in turribus de Porta Romana (7) servavit.

Interea Anselmus dePusterla ad ecclesiam Sancti

Joannis, quae dicitur ad Concham, audita strage

venit, et in concionem, quae ibi tenebatur ex parle

Grossulani locutus.pluraconsuluitutperniciosailla

pestis cessaret, et certum locum certumquetempusstatuerent et per legitimamet generalem synodumcognoscerent cujus causa justa foret. Hoc aulemconsilium, quiaJordano ejusquefautoribus displi-

cuit, pecunia utriusquepontificisad militeset pedi-

tes bellatores. ad clericos quoque et muheres bella

instigantes prevenit, et Jordanusaperto orecoram

legem a presbytero Liprando factam. et restitutio-

nem a svnodoRoniana slatutura. censereni adverbioillo /(/nt'! indicari ab auctore nostro nrimitus, ita utprimiis hic fiierit ingressus hujus antistitis in urbemAlediolanensem post ignis judiciumcontra eumdemsusceptum.

(3) Carcerem in quo S. Victor detenfus fuit,

exstitisse, ubi nunc ecclesia eju?dem noniini dicata

.S. Victorelli ad portam Romanan vulgo appcllatur

(fortasse ob sacrip sedis ansuslias. quae biennio pro-ximeelapsoelegantius exstrucla fuit. seu utabalteraS. Victoris secerneretur. quas etiam in pra»sens ina-

gni nomen obtinel) legimus in Vita sancti hujusmarfyris a Bonino .Mobritio relata. Eidem aulemanliquitus conterraina erat porfa, quam Romanamdicimus. quamque solummodo post .'Enobarbicameversionem, amplificata urbe nostra, multo remo-

D tius ab ista Ecclesia cives excitavere. De his saepius

loquifur in suo majori Chron. Galvaneus Flarama,idemque tradit Puricellius in dissert. Nazar. cap.oi, num.21.

(i) Id est in sermonem induxit, seu commemo-ravlt beneficia, quae in Jordanumcontulerat.

(d) Vide sup. cap. 19.(6) Hinc patet Jordanum aliquando Grossu-

lani factioni fuisse connumeratum, ut supra dixi-

mus.(7) Suascuilibet Portae urbis Mediolanensis fuisse

turres. pluribi tradit Galvaneus Flamma ; excisa

per Federicum ^nobarbum urbe nosfra. abrasamcenia sunt. turresque dejectae. Eas tamen excilare,

stalim ac rospirare civilas potiiit.primum conslliuni

fiiit, ut docel lapis adliuc infixus lateri arcus, quiPonli Porl.TR Romanae imminet, ejusque inscriptio-

nem refert Puriceliius in mon. Basil.Ambr. n. 513.



1498 LANDULPHI JUNIORIS %msua genle de Grossulano, ceude SimoncMaprocan- Atavit.et Grossulanus apud suam plebem idolo, et

vitulo conflatiii, atque homini perfido, et perjuro

Jordanum comparavit. Ac sic stagem quamplurimam

ulerque pontifex commiscuit, in qua Rogerius de

Sorexima miles capitaneus. et Ariprandus deLam-pugiano(') veiillifer de Vavassoribus, et Aripran-

dusdeMedacivisprudentissimuscumquampIuribusejusdem nobilitatis hominibus occisi sunt.

CAPUT X.\VU.

Data pecunia Grossulano, et Anselmo de PuslerlaGfossulanus Plaeentiam adiit.

Sed cum Grossulani mantica (1) foret ex-

hausta, et Jordani adhuc onerata conventio fa-

cta est per pecuniam Grossulano promissam,

quam ipse Grossulanus, prout dicitur, cura suis get Jordanistis parlicipavit, et facta participa-

tione, Grossulanus Mediolanum exivit, atque Pla-

centiam adivit, ibidem in monasferio Sancti Marci

quod estde congregatione Vallis Umbrosae hos-

pitatus invenit Ardericum Laudensem, quem fe-

cerat sibi vicarium in victu, et tn vestilu ejus-

dem congregalionis monachum. Alter vero Ar-

dericus de Carimate qui licentiam jurandi ab Isto

cum esset vicarius suscepit, et occasione illius ju-

ramenti sententiam in Grossulanum dedit, Jor-

danura in archiepiscopum elegit, Grossulani adven-

tum nonexspectavit sedcircuiens transmarina loca

inventus etjugulatus est a Turcis. Sciendum quo-que est quodGrossulano, et Jordano existente au-

ctore (2)Mediolanensium per gratiam domini Pa-

schaUs papae II, clerus et populus Mediolan.natura

nobilis et religiosus in utraque parte non sine

causa diciturlevis, et vanus, ad cujuslibet n ovi-

tatispraesumptionem promptus. Cujus enim reli-

gionis, nobilitatis fuit ille spiritusquimonuitJorda-

num, clerumque suum et populumutexprobaret et

excommunicaret(3)AnselmumdePusterladiaconemordinarium quia deditconsilium ut Grossulani et

Jordani causa discerneretur perlegitimam et gene-

ralemsynodum. Iferum qua ratione di vulgavit eum-dem dici erroneura (4) quia cum clero et populo-

Grossulani scrutiniuin(r)) egit etbaptismum ?Etcon-

tra Jordanum apostolica auctoritate donatum (6)

archiepiscopuiu quispotuitdicere essesimulacrum

et hominem pertidum atqueperjuriurc?nimirum(7)

siqiioero quia duia Grossulanus in prnedicto Sancti

Marci monasterio esset et Anselraus Mediolani in-

staret et obligationem conveniendi ad generalem

synodum quaereret, et Jordanus lioc tieri prohibet

() dicitur recreditur quod penunia jurataetdata

(8) fuit Grossulano alque Anselmo, nepersona Jor-

dani calumniareturab illis in aliqua synodo.

CAPUT XXVIII.

De morihus et imhralis (\) presbyteri Nazarii Mu-riculx.

Igilur hac cautione (2) facla per presbyterum

Nazarium muriculam, et Lafrancum Kerrarium,

prout dicitur contigit, quod presbyter Andreasbonae memoriae primicerius obiit (3), cui succes

sitdictus presbyter Nazarius, de quo Nazario su-

perest adhuc mihi qua-dam scribere veluti de

homine qui qiiasi coeetaneus, et condiscipulus

exstitit mecum in una vicinitate, et siib disciplina

hujuspresbyterii Andreas,qui dictusfuit Dalvultum

secundum suam cognalionem. Iste itaque Nazarius

cum esset infra ordines clericus, et juvenis ingenio

acutissimus non sine causa mihi infantulo adjecit

nomen, scilicet Clocam (4) Sancti Pauli. Insuper

ipse dum singulariler habitaretsolarium (b)suum,

me, et rusticum Gemraarum sive Caccum atqiie

Nazarium F"lotam super ipsum solarium induxit,

atqiie de nuptiis fratris sui suave et dulce obso-

nium nobispi-febuit ubiper praecedentia et sequen-

tta qu8e de libro cordis ejus legi illius animumprfevidi non magis appetere sanctfe Mediolauensis

Ecclesiae decorem, quamejusdem Ecclesiae utilem

et houestain nobilitatem. In isto namqne temporenostraecofevitatis et discipulatus Urbanus papasynodum Placentiaecelebravit (6), atquedeFranzia

(') A. \ , Lampugnano .

Cap. XXVII. — (t) Id est pera.(i)ForsiUD antistite ; alter enini Paschalis 11, de-

creto restitutus fiierat in sede Mediolanensi ; altervero ab eodem Paschali approbatus per pallii a Ma-mardoTaurinensi episcopo delati missionem ut su-pra dictum est.

(i) Uinc colligitur, suasione cleri et populi quiJordano favebant, Anselmum de Pusterla pacisconcilia proponentem fuisse statim ab eodeni ana-Ihemati subjectum.

(4) Vox ista videtur hic pro seductore, seu impo-

store accipi, quemadmodum id quoque per illamsignificari tradit Ducangius ex glossa Gra;co-Latina.et Henricus Stephanus in Thesaur. Grfecae linguaeV. n"/avo;.

(3) Id est examen cathecumenorum habitum tem-pore quadragesimalicirca res fidei, quo explorabantndeiprofessores.an illi essenlidonei ad recipiendumsacrum lavacrum in proiirao Sabbato sancto, uteiplicat Macrius in hierolexico.

(6) Seu polius, Pallii inissione confirmatum.(7) Etiam liic vidclur lcgendum nilmirum.(.) A. d. prohiberet.

(8) Scilicet a Jordano, ut initio hujus cap. narra-vit Landulphus.

Cap. XXVIII. — (1) Vox barbara. qua thecnas,seu conspurcamenta Italico idioinate significare vi-

detur.{'2] Scilicet erogatione pecuniap facla Grossulano, =

n et Ansi'lmo, ut faniEE su<e securitati caveret Jorda-nus : eaque auctores pr.Tcipuos habuerat Muricularaet Ferrarium hic memoratos

(3) Obiisse hunc Andreamsub finem anni 1113, eisupra narratis colligi potest.

(•i) Idein est ac campana : de hoc nomine antiqui-

tus usurpaloin doeuiuonlisplura disserit 1'uricel .inMonum., nuin. 391. Alterum ex nostris inss legit

clerica.

(5) Locus editus, in quo antiqui apricnbantur.Cubicubum majus ac superius vocal Ducangius.

((ij'Syno(liis ista celebrata fuit aniio 109.'). circa

mediaui yuadiagesimam, teste Berllioldo. qni eain

luculenter describit, asserilque taiu frequenleuifuisse, ut ad illam quatuor millia clerlcoruui, el

plusquam triginta millia laicorura confluxisse pcrlii-

Ijcantur.




Mediolanum redivit (7), in qua civitate cum ipse A homo de Magenfa.et JoannesAculeus de Vicomer-

papa staret in pulpito Sanctm Tegte (8) immensae

multitudini homiaum utriusque sexus prfedicavit,

et praedicaDdo de magna sua sapientia protulit ;

quod minimus clericulus de EcclesiaDeiest major

quolibet rege mortali. Addidit etiam : quod clerici

et sacerdotes perpecuniam in Ecclesias non sunt

introducendi, sed per electionem hominum, qui

sunt Ecclesiarum vicini, dequibusapostolicisdictis

clerus (9) iste Nazarius ingenio acutissimus, et

Muricula cognominatus, pennas assumpsit. atque

de solario suo ad ecclesiam Sancti Babilas. Sancti-

que Romani, quje antiquitus dicitur Concilia San-

ctorum (tO^ sine (') regall et sacerdotal auctorilate

volavit, et habito favore vulgi illius vicinitatis ibi

cato, et .'\Iayfredus de Limidi honiineslitterati (11),

etintonsi, ac plures urbani, et plebeiani non ha-

bentes suflBcientiam, sequentespartium vulgi cla-

mores et laudes, intraverunt ecclesias, beneficia

quarumsusceperunt,etinordinatipossederunt,donec

Arnulphus de Porta Orientali (12' tunc temporis

senex Mediolanensis archiepiscopus in Clavatensimonasterio fuit sepultus (13). De ceetero prfedictus

Nazarius cum suasconnexionts turbaferequodcun-

que voluit fecitin ecclesiaMediolanensi, etinSaonacivitate. In Jlediolanensi namque sublimavit An-

selmum de Buishominem simplicemin archiepisco-

pum, qui sublimatus Albinum, Joannem Aculeumei caeteros de turba connexionis Nazarii sua aucto-

habitavit, etnovumliabitaculum8edificavit,expulsis [j ritate in ecclesiis confirmavit.ipsumque Nazarium

inde sacerdotibus, et clericis consuetis deservire et Grossulanum ad omnes ecclesiasticos ordines

ipsisEcclesiis.Adhujusmodiexemplum(") Albinus promovit, et saeerdotes fecit. Nazarius vero ipse

(7) .\bsoluta svnodo Placentina, statim in hancmetropolim commigrasse Urbanum II, prodidit

Clachus. ad ann. 1093. Vos ista redivit. ab auctorenostro exarata, hoc dilucide comprobat ; idque con-firmat diploma a Primo .\loysio Tatto reiatum in

suis Annal. Comen., part. n,pag.863. et expeditum« Mediolaai ivu Kal. junii, indict ni. Incarn. Dom.anno 1096 » (scilicet serae Pisante, quae nobis est

tantum annus 109.5 quod non adverlit ipse Tattus,

errorem ideo sibi fingens in huius diplouiatis anno,quera corrigendum asserit ad ann. 109.5, num. 27),

t pontificatusUrbani II pap<e anno VIII. » Rever-sum autem e Galliis fuisse anno 1096, post celebra-

tum in tertia Quadragesimae hebdomada Turonenseconcilium ei Bertholdo ad eumdem annum disci-

mus , quinimo ei iis quae scriptor ille subdit intel- Cligere possumus Urbani reditum Mediolanensem in

urbem circa finem Septembris contigisse ; ait enimibidem : o Dominus papa bene dispositis rebus in

Gallia, post reconciliationem regis Galliarum (Phi-

lippi I) et post multa concilia, tandem in Laugobar-diam cum magno triumpho repedavit, et exaltatio-

nem S. Crucis (die I i Septembris) apud Hortariumprope Papiam solemniter celebravit ; "Mortariavero(quam esse locura a Bertholdo indicatum dubitarinequit,cum nullum in tabulisgeopraphicis oppidumaut castrum occurratcui hoc nomen consonet) con-cessisse Mediolanura eodem mense credibile est.

Pagius ad ann. 1096, num, 13, refragatur. et Ber-tholdum erroris arguit, producens charlara a Bou-cheo descriptam , in qua sic legitur : < Notum fleri

vo^umus quodven. papaUrbanus anno Incarn,Dom.•1096, sui autempontiflcatus octavo, ni Idus Septem-bris per Castrum Tarasconem transiens, » etc. at-

que hinc probare contendit. non potuisse Urbanum Din feslo Exaltationis S. Crucis apud Morfariamesse cum triduo ante degeret Tarascone quatuorleucis ab Avenione distante. Attamen cum etiam in

hac charta cera Pisana sit adhibita, ut perspicuunifit ex Ijontificatus Urbani anno 8 ibidem expresso,

quem perperam emendandum vult Pagius annn 9,atque ideo charta hsec pertineat ad annum t09.j,

quo primum in Gallias profectus est Urbanus, con-demnari erroris Bertholdus rainime debet, qui eun-dem Urbani adventura ad Castrum .Mortaria; subsequenti anno 1096 ponit.

(8) Rectius Teclse. Erat haec ecclesia illa ad quammstivo tempore accedebant metropolitani Mistne addivinaibidera mvsteria celehranda. Incipiebatauteinhoc tempus (docente Beroldo a Puricellio etiam in

Dissert. Nazar. cap. 100 relato) ipso Uominicae Re-surrectionis paschali die, quo arcam in speciemarcae veteris testamenti efTormatam solemni suppli

catione illuc deferebant, eamdempostmodum redu-centes squali prorsus celebritate, cura ad tertiumOctobris Dorainicum diem sese hiemali ecclesiae re-

stituerent. Ei his facile percipimus cur in ecclesia

S. Theclpe sermonem habuerit summus pontifex

Urbanus : perdurabatsiquideniaestivi temporis moraibideni statnta metropolitane clero ad sacra officia

paragenda. Hine etiam confirmantur quie superiusasseruimus de tempore hujusmodi adventus urbaniad honc urbem ; debuit enim procul dubio tertiamOctobris Domiiiicum prscessisse.

9) Legendum clerictis, ut paulo ante nominatur,licet infra ordines, id esl tonsura tantummodo ini-

tiatus.

(lO)Usque ad's8eculum xv appellatam fuisse hocnomine S. Babylae ecclesiam. patet ex Kalendar.Ambrosiano anni 1402, in quo ad 27 Septerabris

legitur : > Depositio sancli Cali episcopi. Statio ad-Concilia Sanctorum. » Otto Morena ad ann. 1138describens Jinobai'bicam Mediolani obsidionem,eam vocat Omnes Sanctt, et ecclesiain Otnnium San-ctorutn.

1*) A. 1, sicut.

() A. I, expuhionem.(ll)Nomen hoc etiam pro clerico accipi Macrius

in hierolex. testatur. Id in pra?senti significari mi-nime crediderim, cum Landulphus statim addal et

intonsi, ex quo aperte conjicimus eos tonsura ca-

ruisse. Dicendum igitur mutiiam esse hanc vocem,itaut loco /i/to'aii legi debeat !7/i/(ej-n/i, quemad-modura etiam videntur innuere sequentia verba.«acplures urbani, et plebeiani non habentes sufficien-

tiam, » scilicet doctrinae.

(12) Bertholdus, ad ann. 1093, eura vocat de portaargenlea. ita enim tum temporisappellabaturOrien-taiis hffc porta. ab argenteis radiis nascentis solis,

cui est obversa, ut interprelatur Puricellius in mon-Bas. .\mb., num. 280.

(l3)Dehoc insigni coenobio mentio superius fa-

cta est ad cap. \X. Obiit autem Arnulphus archie-

piscopus anno 1097, die 25 aut 26 Septembris, utei calalogisarchiep. Mediol. constat, Interim emen-dari binc potest Ugbellus, qui in arc li iep. Mediol.

num. 79. Fcribit sepultum fuisse Arnulphum hunc11 apud S. Victorem, cujus ille teraplum ditaveratfortunis. gratiisque. ac privilegiis exornaverat. >

Non enim ab isto Arnulplio. sed ab altero ejusdemnominis II, teniplum, seu verius monasterium illud

conditum acdonatum fuerat, ulin monasteriiiniilludnum. '21.3, Puricellius tradit. Hunc vero archiepi-

scopum in Clivatensi, seu Clavatensi, (quod idem est)

monasterio sepultum Landulphi evincit auctoritas.



1499 LANDULPHI JUNIORIS ISOO

p resbyterfactus unacumpresbytero Joanne Aculeo Asicut supra legitur, in Saona elejrit Grossulanumin episcopum, et Anselmi sui ordinatoris vicarinm

el successorem. Prffiterea legem, quam presbyter

Liprandiis feoit adversus Grossulanum iste presby-

terNaEariuscontempsit,doraumquoqu('luijiispres-

b}'teri Liprandi exspoliari cognovit. Propterquam

expoliationem Petrus Pazananus homo de doctrina

hujus presbyleriiN'azarii occisus fuit. Grossulanuin

vero restitiii in Romana synodo idem presbyter

Nazarius cum «raudio vidit, et ipsum restitutum

siiscppit, eique sicut 'catholico suo archiepiscopo

perundecira annos (14) obedire cognitus fuit. Tan-

dem ipsuniGrossulanum apud nierosolymampere-frrinantem deposuit.et Jordanum de sua; connexio-nis turba in archiepiscopum elegit. Undecontigit, gquodipse presbyterNazariusexprobratusa suispi-

cinis siiam Ecclesiam dimisit, et per auctoritatem

pravorum hominum, et Jordani, quos juste tunc

causabam et causo, reset ecclesiam mcam usur-

pavit, etusurpandoinvenit cilicium.quodmagisteret avunciilus meusilla>sumperignem transporfavit,

aUrabe (15) ecclesia; Sancti Pauli depooeretur, et

ignominiose consumeretur.

CAPUT XXIX.Paschalis pnpa Jordanum confirmat, Grossulannm

deponil.qui post anmtm in Roma moritur.

Taceo multa qua; ipse presbyter Nazarius egit admeidamnum, meamque injuriam et ignominiam.Dicoque quod post acceptamdignitatem (1) primi-

ceiiatusa Jordano, hujusprimiceriiprudentia tan- „

(14) His undecim annis. si ad arithmeticum cal-culum revoeenlur. locus esse non potest in chrono-logia superius statuta, cum elpctum dixerimus Gros-sulanum suh fincm Augusti mensis anni tl02,depositum veroppr Jordaniolectionein Kal. Januarii1112. Quocirca exisfimaverim ab auctore nostronumeratos annos vulgari more, ita uf secunduro etduodecimum, quos tantuni alfigit in archiepiscopalisuo regimine Grossulanus pro complefis annis com-putaverit, qiiemadmodum usurpaluin a Domnizone

vidimus sub finem priiui canitis, ubi scripfor illetres effluxisse annos a niorle Frbani II ad obifumConradi regis asserif ; qiiainvis, adhibifo intermediitemporis recto calculo vixbiennium elapsum fuerit,ut ibidem adnofavimus.

(l.il .Mancus est hic locus, ad deesse videtur ver-bum hujusmodi, /HisjViji/c ut a trahe.

Cap. X.XIX. —M) Nempe primicerii Decumano-ruin, ad quam. ninrtuo suti finem anni 1 1 1.3 Andrea DDalvulto ut diiimus. ideunte subsequenti anno pro-motum Naz.iriiim fuisse credere possumus.

(2) Ob cautionem videlicet inilio cap. 28 memo-ratam.

(3) Legendum procul dubio meamque dimisil. ulslafim suhjungitur.

(i) Goncilium hoc Paschalis pontifex celebravitLaterani anno H Ifi.alque unicaabsolvithebdomada.Acla hujus concilii ex abbafe IJrspergensi descripsitBaronius. aliiqiie.

(5) Cardinalis nempe ordinarii ecclesi» Mediola-nensis, in cujiis bierarchico ordine LeviliE, seudiaconi manus exprcehal, ut cap. 17 festafus estLandulpbus. llic aufein obiler adnotandum quantoin linnnre b,ilii>r.-f ur Medinlanensis ecclesia, acsin-guli illius primorcs ministii.

lum valuit, quod furor armorum in Grossulanistas

et Jordanistas eessavit (2). Ad eeclesiam Sanctffi

Teglfp. in qua fuit conversatio e( finis preecedentis

Andrefp primicerii, ivit, et in ea habitavit, eamquedimisif (l!).\'eriimtamen func cum meam dimisit,

aKpriim, id ost Andream Sugaliolam ipse unacumJordano eidem meffi ecclesiffi intrusit. Ego itaque

mcprens de hac intrusione, et omnis ecclesiastici

beneficii et ofBcii in me facta expoliatione, ivi ad

synodumquampapaPaschalisprocausaGrossulaniet JordaniRomffi celebravit (4). In qua supradictus

Anselmus de Pusterla secundum suam dignilatem

(5) honestum locum habuit, et sedit.Sednequepro

Grossulano, neque adversusJordanum.verbumbo-numautmalum in synodo protulit. Jordanus vero

a prinoipio synodi usqiie in finemsedens, et silens,

adextera apostolici nullo mediante in ipsa synodofuit (0). At Grossulanus ibi stando et sedendointer

archiepiscoposetepiscopos.ceu virprudensintende-

bat ad destruendam Jordaniimpositionem (7)etcon-

versionem (8) eorum quiipsam fecerant impositio-

nem.etintendendo ad istaegregieloqiiebaturdepo-

sitioneet resfitutione sua, qua positus etrestitutus

fuitinMediolanensiecclesia,cui virohomoquiinista

synodo sive in Lateranensi palatio contradixerit,cer-

tuin locumnonhabuitOVSedDomicuspapaPaschalisquasi affectansreddere illumplacabilemDeo,etsibi,

ejusscientiamejusquefacundiam(10)commendabat,

afquelabores,quosipsepapaperse,suosquelegatos

Rom8e,et per Longobardorum provinciamproipso

Gro?sulanosustinuerat(H)coramsynodoreferebat,

(6) Efiam ex hoc loco summa Mediolanensis ar-

chippiscopi dignitas elucet.

(7) In archiepiscopalem scilicef sedem.(8) Nofari hic videlur mobilis eorum animus, qui

Grossulann primum faventcs in Jordani posfmodumpartes deflexerant.

'0) Silente Anselmo de Pusterula, ut proximenarravif Landulphus, nemo fortasse ausus est con-

fra Grossulanum insurgpre.(101 Quanta foret in Paschali opinio de Grossu-

lani doclrina, ea docent quae cap. tt exposita sunt,Roinanam scilicet curiam. omnesqiie causas eccle-

siasficas arcliiepiscopo huic nosfro commendalasfuisse ab illo summo ponlifice. ut in iisdem plcnumjusdicerel. Trithemius qiioque. cujus verba exscri-

psit Baronius ad ann. 1 1 tfi nobile hoc eidem elogiumfexit : 11 Chrysolaniis (ifa enim efiam a Bsronio no-

minatur) Ecclesiie Mediolanensis arcbiepiscopus, vir

in divinis Scripluris erudilissimus. etin sa-cularibus

lilteris nobililcr doctiis, GriPca et Latina cloquentia

insignis, edidit quredammagna^auctoritatisopuscula,quihus nompn suum ad notifiam poslerifafis trans-

inisif, de qiiibus ad manus noslras nulliiin pervenit

Posterinribus s.-pculis reperfus esf tractafus ah i|)so

editiis de .Spirilu sanclo, quem primus vulgavit Ba-ronius, mutiliim famen. Integrum asservari ms. in

biblintbeca regiasuh lifulo: Pctri Grosmlaniepiscopi

de processione Spirilus sancti asserif Pagiiis ad ann.1 1 10. nuin. 5, iinde prffinonem Pftri Grossulanofuisse cuiu Ughello in episc. Mediolanen. deducerepossumus.

(II) In concilio videlicef Laferanensi II, in quo,

clericis Mpdinhiiiensibus, et Liprando ipso actore in-

nociii per iirnem Iransitus. de Grossiilaiii Simoniacontestantibus, ipsum absolverat, et forlasse etiam



ISOl HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1502

etad leniendam duritiam etasperitatemeorum, qui A muni concordia illius excusantis.etcseterorumha-

nec positionem, nec restitutionem Grossulani su-

sceperant vel suscipiebant, non ?oliim de prest)y-

tero Liprando, ejusque lege mentionem faciebat,

sedruinam gambutse (12) introducebat, quas ruina

tunc apparuit quando ipse Grossulanu juravit, et

ad recipiendam restitutionem ascendit. Insuper in-

ferebat quod Grossulani translatio de episcopatu

Saonensi ad archiepiscopatum Mediolanensem ulili-

tatem non contulerat.quos casus Grossulanus cly-

peo ecclesiasticfe coQsuetudinis, et legis (13^ a se

quodammodo repellabat. Verumtamen D.papa,nec

synodus neque in prima, neque in secundanequein tertia, sive quarta die synodi r.rossulano per

singulos dies pro se, suaque causa in palalio, et

bentium potestatem istam, prolata fuit sententia,

qua- prohibuil GrossulanumMedioIanensem Eccle-

siam inquietare et ad episcopatum (15) dixit ei re-

dire. Ipse autem non ad Saonam ivit, sed in ipsa

urbe apud monasterium, quoddicitur Sanctus Sa-

baoth (16) per annum unum.et menses quatuor

ut episcopus vixit, atque ibi sepultus est vm Id.

Aug. (17).

CAPUT XXX.

Jordannspnpx gralinsagens episcopum Brixiensemconsecrat, promitlens htstorico Justitiam facere.

Jordanus vero audita, et publicata illa sententia

deredeundo Grossulanoadepiscopatum coramipsa

synodo Theatrum (1) ascendit, etibi ad pedes apo-

synodo agenti non satisfecit. Sed ipser.rossulanus g stolici status, grates sibi reddidit, et elevatus ab

in quinta die (14), qui fuit ultimus illius synodi,

apostolicoinstantisuis cum prsedictisobjectionibus

flendo inquit : Domine, Domine veniam ad vos

quamvisii.quibusdedistipotestatemjudicandicau-

sam meam, menondiligant.Tunc PortuensisPetrus

episcopus se et casteros habentes hanc potestatem

de malevolentia habita in Grossulanum honeste et

sufBcienter excusavit, et cum excusasset, in com-

postmodum per legatos allabocaverat, ut episcopis

sulTraganels, ac civibus nostris, eumdem a sede Me-diolanensi reppellentibus. conciliaretur.

(12) Virgse videlicet pastoralis. qu.-r' manu excide-

rat in supradicta synodo. ejusque lapsus in argu-

mentum perjurii caplus ab aliquibus fuerat, ut cap.12 narratum est.

(13 De consuetudine ac lege translationum epi- _scopalium tura in Oriente. tum in Occidenle, consu- ^lendus Lucovicus Thomassinus De veteriet novaEc-clesiae disciplina part. u, lih. lx et seqq., ubi remhanc. pro more suo, erudite ac fuse pertractat.

(U) Quintam diem, synndi illius poslremam,fuisse Sabbatum. ex abbate Uspergense. discimus,a quo etiam testalum habemus, feria quintaPascha-lem in concilio non sedisse.

(1.3) Scilicet Saonensem.(16) Legendum 5. Sabh(e. quod tunc temporis in

monle Aventina constructum Gr<eci monachi incole-

bant, eratque antiquissimum, cumejusdem mentio-nera fecerit Joannes diaconus in Vita S. GregoriiMagni summi ponlificis anno nostmodum H44tradi-tum fuisse monachis (".luniacensibus a I.uciopapa II,

testatur Baronius ad eumdem annum, et patet eiepistola ejusdem Lucii ad Petrura venerabilcm Clu-

niacensem abbatem. in qua monastorium S. Sabbnea temporibus beatissimi papse Gregorii nempe Ma-gni) Romae fundatum. se eidem et successoribus Dejus in perpetuuin cominittere scribit : quamvisepi-stolam hanc ad annum sequentem pertinere Pagiusostendat in cril.ad ann. Ilii, num 5. Cur autemad illud confugerit Grossulanus. conjecturam hancproducit Purricellius in Vita S. Arialdi lib. iv.cap.

90, num. 17. quod videlicet cum in Oriente 'quotempore Mediolano exsulans Ilierosolymam perre-lerat) egregie conlra Gr.Tcos scliismaticos disputas-set. Romae postmodum moram Irabens, cum (^rsecis

catholicis in eo ccenobio dogcre, ac supremum illic

diem obire labens selegerit. C.T>terum emendandi bic

sunt Galvaneus Flamina in Cliron. maj, Galesiniusin tabul.synod. calalogus inscriptus, Suressores S.Barnabw, aliique loco S. Sebastiani perperara repo-nentes.

(17) Annum obitus Grossulani prseclare nobls in-

dicat auctor aoster ; cum enim concilium hoc Lale-

ipso apostolico gratiam, et virgam pontificalem in

ipso Theatro suscepit. Alteravero die ipse Jorda-

nus archiepiscopus monitus a Landulpho Astensi

episcopo, et quibusdam aliis episcopis in quadamecclesia Lateranensi vivo.et deposito quondainepi-

scopo Armano Brixiensi (2) ordinavit Brixiensem

electum in episcopum nomine Villanum(.3l. luqua

ordinatione secundum ordinis mei officium legi le-

ranenseabsolutum fuerit Martii undecima die anni

1116. ipse vero superfuisse dicatur anno uno raen-

sibus quatuor, liquido conslat obiisse illum anno1117. Verum quidem est. ei calculo quatuor men-siura, quos supra annum a synoilo elapsum assignat

Landulphus vita? Grossulani deduci.quod ipse nonvni idus Augusti, sed v Idus Julii sepulcro inferri

, debuerit : totidem enim nienses a Martio ad hanc' diem intercedunl. Attamen eiistimo intelligendum

auctorem nostrum de contubernio Grossulani apudmonachos illius copnobii anno uno, et mensibusquatuoreipleto : illuc vero non statim a synodo per-

acta secontulisse credi potest, sed aliquot interjectis

dielius, iis videlicet. qui usque ad vm Idus Augustistatutum a Laudulpho. quatuor raensiumcomputunnsuperant. Ei his refelli debent auctores nostri, qui

in designando eitremo vilse hujus archiepiscopi

anno. longe a vero aberrant, Galvaneus videlicet

Flamina, qui annum 1120 ejusmorti statuit, et Tri-

stanus Calchus. qui graviori anachronismo ipsumanno IIIO iamdefnnctuminlrepide alTirmat ad illum

annum. ne quid dicam de Donato Bossio, qiii etiamcitius Grossulanum fato ereptura dicit, idest anno1009.

C.\r. XXX. — (1) Locum nerape supra cseteros

assurgenlein. in quo defiius erat Paschalis II thro-

nns, lliealrum fortasseappellatum, quod ibidemno-bile sui spectaculum faceret summus pontifex. Voxenim isla, prout a Landulpho nostra usurpatur, in

Glossariis deest.

(2) Causam hujus depositionis nemo scriptorum,

quos viderim. protulit. Fortasse illum Henrici ira-

peratoris ab Ecclesia damnali parlibus sese devo-

visse quis suspicahitur : sed, ne hoc quidem difflcul-

tate caret, cura Joannes alter Briiiensis episcopus,

ab Henrico imperatore intrusus usque ab anno 1 107,

ut docet Florentinius. perseverasse in ejusdem gra-

tia conjiciatur ex diplomate dalo in illius favorem a

pnediclo llenrico, anno 112.^. quod in epis. Brixien.

Ilal. sacr. novie edit. produiit lauilatus Galeardus.Silente itaqiie hisloria. divinare illam nolumus.

(.3) Lpgilima' hujus eonsecrationis, anno 1116peracla'. nolitiam anctori nostro dcbet Brixiensis

Ecclesia, qure perlurbatis eo tempore ecclesiasticis

rebus, plures simul episcopos sortita, hinc pontificia,



1S03 LANDUT.PHI JIINIORIS 4504

ctionem de libro Exodi, atque mitram de capite il- Alius Villani casu risenlem ipsius capile firmavi.

Ouia archlepiscopusiste Jordanus in diebus.quibus

Grossiilanuscausam suam notiQcabat, etegoin voce

humilitatis. et mansuetudinis peminata dominatione (i) qufesivi audientiam in s^-nodo, promisit

mit)isatisfacere.Mediolanideomtnibus,qua>, volebam

adversusipsura Jordanum conqaeri in ipsa Romanasynodo.Cujus promissionitunc malui crederequara

cynodaliler decertare quia si eadecertatio dirrecte

traotaretur autGrossulanum etsuper impositum(o)

damnaretauttiivinam etluimanamleg-em cumipsopapa, salva reverentia sedis copiose (6) judicio hocdicto (') sepellrel. Verumtamenpontifexipse Jorda

danus, quam Romae suscepit port vicioriaraet ordina

tionem istam, nullam mihifieri justitiara dilexit gnec fecit ; sed mrestitiam in me augmentavit.

CAPUT XXXI.

Jordanus Hcnricuni impei-atoremexcommunicatMe-

inde imperiali parte suum vicissira antistitem sub-stituente, eorumdem chronologicam seriem valdeimplexam habel. C;cterum hic Villanus, cum Ana-cleto antipapa? impcnse faveret, ab Innocentio II

sumrao ponlifice excommunicatus, ac episcopalushonore exutus est, non anno 1131, ut scripit Ugel-lus, sed 1132, ut ex diplomalibus ab eodem Inno-centio hoc anno Briii.f datis colligimus, quamvis easequenti anno 11.33 exarata fuisse perperam putarit

Galeardus. non advertens annum incarnationis morePisanorura in iis anteversura esse.

(4) Corruptus videtur hic locus, ita ut legi debeat Cpetitione. Altera lectio ras. bibl. Ambr. habet gemi-natam donationem ; nihil tamen etiam ab ea recti

sensus elicitur, nisi forsan legi debeat geniinata de-

votinne.

(5) Id est Jordanum, in archiepiscopum contraGrossulanum electum.

(6) Affluentia nempe rationum, quasipse produ-cturus fuisset.

() A. 2, To diclo non habet.Ctp. XXXI. — (DPrffisb. tit. S. Chrysogoni a

Paschali 11, creato, ut refert Oldonius.(2)De hac legatione Joannis Cremensis nec 01-

doinus, nec Baronius nec alius quispiam aliquid

edidere ; ex nostro tamen auctore constat huc mis-sum, ut contra Henricum imp. anathemapublice in-

diceretur : nonni>ii enim apostolica auctoritate id

pra>cipere polerat.

(3i Hinc patet rcdiisse Jordanum in hanc urbemeodem annolllC. alque excoramunicalionera in [)

Ileniicum ab ipso prolatain esse intra illud tempus,quodaPaschateResurrectionisDominicae ad tertiamOctobris Dominicam internuil, juxta superius dicta

de hac S. Theclae metropolitana ecclesia in adnot.ad cap. 28.

(i) Causa hujus excommunicationis non alia essedebuit, quam qua; exposita fuit in supradicto Late-

ranensi ooncilio a Conone card. episc. Praenestino,

ob videlicet captum indli?neque tractatum suramumponlificem, tractosque in vincula ac exspoliatos car-

dinales. el nobiles Romanos anno 1111, propter qua;alibi pluries llenricus anathemale perculsus fuerat,

utConradus abbas Urspergensis ad hunc ann. nar-rat.

(5) Phrasis auctori nostro familiaris, adhibita provigentc.

(6) Feralem hunc Italire urbibusterrae motumcon-tigisse anno IHTscribit Rogerius de Hoveden scri-

ptor Anglicus sequalis, qui etiam tradit, 40 dierum

diolani, et coneilium provineiale celebral, a quohistoricum conquerentem erpulit.

Henricum imperatorem,inquoquodammodospe-rabam, ipse Jordanus, si fas est dicere, una cumclero et populo suo, JoanneCremense cardinaliRo-

mano (1) prsecipienfe (21 in pidpitoSanctifiTeglfe (3)

Mediol.excommunicavil(4). Masisvero terrwmotus

qui vigilante (5) ista excommunicatione regnumLongobardorura penitus commovit et quassavit(6)

me nimirum vigilare fecit. In eo quippe tempore,gcntes.quse viderant magnasruinaspercivitates, et

quo^liliet loca praesertim per Ecclesias proferebant

guttas sangninis ad modum pluviae de cselo descen-

disse, monslruosos partus et alia multa prodigiain

aere, in aquis, inmontibus, planitiis silvisque vi-

disse. et suhterrane.i tonitruaaudisse (7), et inhac

divina visilatione et hi qui videbantur esse sacer-

dotes, ignorabant quo fugerent. Longobardorum

autem civitates. et earum pontifices audita lega-

tione Jordani archiepiscopi, etconsulum ejusdemurbis in statuta die convenerunt (8) Mediolanum

spatio durasse eoque adeo concussam Longobar-diam, ut plurimadomoruraaedificia corruerint. Reraquoque subdit ad urbera nostram perlinentem. at-

que ideo minime omittendara : ait enim : « Viri Me-diolani patricise dignitatis dum de republica tractan-tes sub una residerent turri. aurihus omnium voxforis insonuit, unuraex illis nomine vocans, et festi-

nato exirerogans ; quo tardante persona qutedamapparuit, qua? vocatura virum, ut egrederetur, prece

obtinuit. Exeunteillo turris repente ceridit, et ora-nes. qui ibidem erant casu miserabili oppressit. •

Diem quo primum quassaritellus coepit tani hictuosaredium ruina. adnotavit chronographus Hildenshei-men. apud Pagium nura. 12, tertium videlicel men-sis Januarii anni praedicti.

(7) Fusius ha?c describuntur a Sigon. De regn.Ital. lib X, et Conrado Lycostene in Chron. prodi-giorum ad hunc annum.

(8) Concilium hoc Mediolanense insfilulura fuisse

sub finera Februarii anni 1 1 17 censuit Puricellius in

iiion. Bas. Anibr., num. 325, eo ductus argumenlo,quod Landulphus noster cap. seq. asserat, post hoccolloquium et fempus terra", motus non ulfra de-

cem menses et dimidium vixisse Paschalcra U. Ve-rum. prnBterquam quod fallitur asserens Pascha-lem meiliomense Jantiarin obiisse.ulinetiam adnot.ad sequens cap. ostenderaus, id efiam adverfi

debel, epocham obifus Paschalis affigi a Lant-dulpho non concilio Mediolanensi. sed colloquioArenghi. uhi remissionem peccatorum, indulserat

Jordanus. uf osfendunt verba inilio capiti sequcnfisposifa. Cifius igitur, juxta bir narrafa crediderimcollcctam hanc synodum. circa medium nempeKebruariuin : id cnim erui potest ex verliis pauloinfrahicposilis ; itiillnnamqiie tempore teiTir mnlus,qnpp cerle indicanl infra (iO), dierura inlervallum

hujusmodi terrm concussionis ab Hovedeno superiusadnotafum, hipc accidisse : nec celerius statui

potesf, si aliqua infer indicfam et celebrafani hocanno synodura istam, mora itinerum convocatissuffraganeis episcopis concedi dcbot. Ouamvis si

candide vcrnm faleri debcam, valdc ardiium adpriiilcnfeni nileiii videfur, crederc.fempore fcrventis

in hac urbc ferrre mofus, connuere voluisse adeamdcm provinciales epcopisos, accolebralam fanfasoleiiinitalesynorium memoralam. Qiiorirca non abs

re esscl auluninrc. ea. qu.T» tanqiiamposf conciliumacfa inferius narranfur. contigisse revera femporeterra; raotus, sed ea Landulphuin nostrum hic

prtepostere congessisse,ut ostenderet male affeclum



1505 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1S06

in prato Sancto (9), quod dicifur Brolium, ubi A vit,licet illumRolandumessemenfitum approbatis-

archiepiscopus et coss. duo tiieatra constitue-

runt. In unoarchiepiscopus cum episcopis,et abba-

tibus, et ecclesiarum praelatis stetit, et sedit ; in

altero coss. cum juris, leguui et morum perilis

atque in circuitu eorum atluit innumera multitudo

clericorum et laicorum, mulierum quoque, et vir-

ginum esspectantium sepelilionem vitiorum, et

suscitationem virtutum. Veruntamen presb)'ter

Olricus de Sancto Martino, qui pro domino suo

Grossulano adliucinRoma viventecrucem ferebal,

nec ego qui pro me, meoque magistro. scilicet

presb^tero Liprando jam Pontidii sepulto justitiam

querebam,et crucem portabam, in eloquio illo sive

tempore audientiam habuimus,Jordano prohibente

atque in me furente. in isto namque tempore

terreemotus Jordaaus,ejusque vicedomiQusOlricus

una cum quadam turba pravorum (') hominum "

descendit ad Arenchium (10), ubi plures homines

me absente invenit, atque ego,cum essem penitus

hujus concionis, sive Arenehii igaarus. Rolandus

ablaticus Lanfredi coram Jordano, totaque iUa

gente mentitusait: Me fore perjurum Jordani,quem

Jordanus mendacu hujuscertissimus non correxit,

sed conticuit.Viacedominus verotenore me exusa-

semper fuisse erga se animum Jordani ; concilium

tamen dilatum tuisse, quousque depulso timoreprfceleriti iafortunii, securius agi res posset. Hocenim posito facilius admitti queunt, qua; Puricellius

aduotaverat, videlicet celebratum vere fuisse conci-lium decem cuiu dimidio mensibus aiite Paschalis

mortem : sic namque m 6 .Martii diem synodusincidisset, quo tempore pax animis agitatis redire

polerat, quieta jam tellure ab idibus tebruarii. .Ne f;

tameu huic opiuioni, a me prolata;, indulgentior

sim, vetal Landulplius ipse, qui cap. 35, narrat in

Terdonensi palatio, ab episcopis et cardinalibus

Callistum 11, comiiantibus, declaratamfuisse u-ritam

sententiam quauidam. u QuamJordanusarchiepisco-pus cum suis consulibus, iu tempore terra; motus,de suo tbeatro divulgaverat, » Id enim procul dubioad hoc concilium relerri videtur.

(9) Quinam esset hic locus, Pratum sanctum,

appellalus, nullum in antiquis urbis nostraj monu-meutis vestigium inveni. Fortasse in archetypolittera tantum initialis S. legebatur, quam.-Vmanuen-sis pro Suncto eiaraudam putavit, cum tamen scribi

deberet scUicet, queuiadmodum in altero ex mss.Biblioth. .\mbr. expresse legitur. Certe Landulphuscuuj de altera svuudo a Grossulano celebrata in

hoc eodera Prato sermonem habuit, cap. 9,

Sancti vocem minime adjecit : vide quae ibidemretulimus.

() A. "2, puucorum.(lOj Describil hoc Galvaneus Flamma in Chron.

Maj., cap. -43, his verbis : Inter ecclesiam majo-

rem et ecclesiam S. Theclae fuitquoddam sediliciumdictuin Arena, nunc dicitur Arengum, et eral

rotundum et magnum, cujus muri erant alti, nigro

et Alba marmore vestiti, et erat locus atrocitalis

magis, quam consolationis, quia rei ibi punieban-tur. » etc. Ue hoc arengo merainit Tristanus Cal-

cUus ad ann. 110:2, et Puriceliius plura disserit in

ilou. bas. Ambr., num. 441.

(\l) In calalogo archiep. .Mediol. ms. in Bibl-

Ambr., quem couscripsit presb. Antonius Coufauo-nerius anno 1408, ubi de.^lamanno, seuAdelmaunoarchiepiscopo nostro lit mentio, haec leguntur ;

sime novil. At ego longe magis soUicitus, altera

die veniinlocum,qui dicitur Brolium archiepiscopi

(ll),ibique cum teuerem crucem (I2i,et pigaus(13),

in manibus meis, et projustitiamihi conservanda

quaererem audientiam ab ipso Jordano, et cuncto

populo, ibi timore ruinae materiarum congregato

(ti), ut missam et predicationem audiret, idemJordanus in me abusive clamavit: Landulphe,homodiaboli, tace. Sedet cumvidissempopulum et gen-

tem fere totam intenderead vocem meam,prosUuit

decathedra cum furore dicens ; Siillum audieritis

me non audietis. Tunc furenlis turba populi oblita

sui jurati juris (15), vociferavit mihi ; Tolle te hinc,

tolle. Ab eis itaque recessi. Sedhi,qui ibi, etalibi

pacem, et remissionis peccatorum (16) tam in isto

pontifice quam a sullraganeis ejus, consulibus

ejus susceperunl, nondiu misericordes aut pacifici

hubiti sunt.

CAPUT X.\X1I

Morluo Paschali imperator Burdinum in antipapam

eligi fecit, quem Gregorium nomitiavit.

Paschalis papa, ad quem religio et remissio

peccatorum tunc spectabat, post hoc coLloquium

tempus terree motus non ultra decem menses, et

« Extra civitatem erat Brolium, ubi nunc feria 6

fiunt nundinEe, quod appellabatur Brolium archiepi-

scopale, ubi statutis horis diei aliquas pias causasaudiebat. » Fortasse conditura erat hoc Brolium

archiepiscopi ea in area, qu* etiam in pra'sens niin-dinis preecipue equorura quolibet Sabbato inservit,

jacetque ante Ticinensem portam in amplam pro-tensa planitiem.

(1:2) Is enim Italorum mos erat, ut habentes que-

relas crucem manibus praeferrent, teste Hadevicoin continuat. Oltonis Frisingen. lib. ii, cap. v, de

quo fuse Osius in notis ad MorenEe historiam,

nura. 64, atque adhunc morem revocanda sunt quae

de cruce perlata vel a se vel ab aliis in hac historia

pluribi narrat Landulphus.1 13) Nempe vadium, seu fide jussionem : ea enim

forinula oliminjudiciisobtinebat, ut de prosequendaappellatione pignus daretur. Hujus rei exemplumreperies iu Annal. Rogeri de Hoveden. part. poster.

pag. mihi 693. Plura lege in Glossar. Uucangii v.

Vadium. Antiquis erat vadari, vel vadimoniwn siste-

re, promittere concipere, ei obedire, ut in Brissonio

De verb. signif.

(14) Hinc quoque dignosci polest, acta haec fuisse,

vigente adliuc terr« motu.(li) Libertatis videlicet publica auctoritate fir-

mata;, quia cuique licebat eo in loco jus suum

Q proferre.

(16) Mellige quo adpwnam,q\isi indulgentiarum

munus est, nec plenaria dabatur, cum permagnatum foret episcoporum parcitas in iis dispensandis

ut docetThomassinus Devet.

etnov. Eccles. discipl.

part. i, libr. n. cap. 13, num. 3 et seqq. Certe in

dedicatione ecclesise S. Sepulchri solemuiter pera-

cta anno lloO. Anselmus archiepiscopus noster

eamdem visitantibus tertia; tantumraodo delicto-

rum partis remissionem indulsit, ut in docuraentopenes Puricelliura ad annuiu i llum relalo legitur.

Ex Urspergensi vero constat, eliain ab ipso Pascha-

li 11, suuirao pontitice nonnisi 40 dierum indulgen-

tiam concessam fuisse anno 1116 visitantibus, ac

veuerantibus limina apostolonim.




dimidium visit M). In terapore ciijus morlis impe- Aratoi-.audita legatioQeKomanorum \ii, aTaurineu-

sium partibus (3), Romara adire feîtiaavit (4). Ex

qua urbe simul cum Romanis quarto nonas Marlii

misit Gagelas Ui) legatos legandoJoanni Gagetano

electo iu papaiu, caniiiialibus quoque et episcopis

qui cum ipso erant Gageiis, uti Homam redirent

et in ecclesia B. Petri hoc quod facieudum erat depapa subslituendo una cum istis juste et catliolice

facerent (6).Sed septimo Idus ejusdem Martii in

ecclesia H. Iêtri prat-sente imperatore Heinrico, et

populo Homano cleroque astante, in aliquo illud

responsum quodlegatiiniperatoris Romanorumvel

curo eligentibus a prfenominato electo audierunt

susceperuut quodanimodo relatum est, videlicet

quodiupro.ximoSeptembri ipsecum cardinalibus „

et episcopis proviuciarumMedioIani vel Creuiouae

esseH7), et tuuc Romani, et imperator quid agen-

dum sit dese in papam electo, vel alium subsli-

tuendo perdoctrinam cardinaliumet episcoporum

sufficieater cognoscerent. Romani vero noa intelli-

Cap. XXXII. — (i) Obitus Paschalis incidit in

diem "21 Januarii anni 1118, ut 1'etrus Diaconus,

Chronograplius Malleacen. et PanJuIphus Pisanus

testantur ;quaravis hic postrenius in Vita ejusdeui

Pasclialis ponat xv Kal. Februarii , errore for-

tasse Araauuensis, cura scribendum esset xu Ka-

lendas, ut exipsoniet 1'audulpho eruitur, qui post

tres vacantis sedis dies electiouem successoris die

23 Kebruarii conligisse asserit.

(-2) Qua vide licel raonebatur de festinata electionein suumiura pontilicera Joannis Cajetani S. H. E.

cardinalis sub nouiine (lelasii II. Hujus pontifi- qcis Vita a Paudulpho Pisano familiari conscripta

cum prolixis commentariis Constantini Cajetani data

est tonio III colleclionis.

(3) i\on a Tauriiiensi, sed a Padiiano agro pro-

fectuui fuisse Henncum, ul Roraara se conferret,

scribit abbas Uspcrgensis ad hunc ann. 1118, ideni-

que Iradant Gobelinus Persona tetate vi, cap. 38,

ac Sigonius Deregn. Ital. Quid si forle Landulpbusscripserit a Tarvisieiisium partibus, ejusque loco

Amanuensis, male inlellecto verbo illo, reposuerit

Taurinensiumf Si genuina esset lectio, quam alTert

Pagius junior in Ijreyoria Antipapa num. 57 ubi

verba Llrspergensis abbatis adducens, loco dumPaduanis regionibus immoraretur, legit Padanis re-

gionibus, concilian possent, qu» de discessu Henrici

a Taunnensiuin partihus Romain versus tradit Lan-dulpbus nosler. Atlauien, cum in Chronicis Ursper-

gensis abbalis a lue inspectis clare legatur Paduanis7-egionibus, nec aliudejusdemexeinplarviderim, rem „indecisara relinquo, quam nonnisi ex diplomatibus,

si quae emerserint, elucidari posse existimave-

rim.(4) Diera ingressus Henrici imp. in Urbem adno-

tavil Falco in Chron. nempe secundam Martii in-

gredientera : noctis enim silentio, et instructis insi-

diis Romani inlraverat.

(.0) Id est Cajelam Gelasii II palriam. Causamprofectionis narrat pra;dictus Falco . n Aposlolicus

itaque regis ipsius adventum sic latenter dcpreben-

dens, reminiscens qualiterrex ipse dorainum papamPaschalem ejus pra-decessoreni, elcardinales fraude

et dolo cepissel, absque mora cardinalibus co-n

Tocalis fluvium Tiberis ingressus est, deindeprosperis vcntis mare sulcantes pervenerunt

Calenum (verius Cajetam), ut notat etiam Pa-îus. >

gentes hanc jfesponsionemfore sufficientem etlegi-

bus, et canouibus, atque siiis petitionibus conve-

nientem,commoticlamaverunt ; Nunquid honoremHomaa voluut illi transfeie Cremonae ? Absil 1 Sed,

ut ubique valeamusasluliaseorumopprimere,quia

nobis exierunt, et Cajelas fugerunt, secundumauctoritatem legum et canonum eligamus uobis

papam prudentem, et bouum juxa ista,vel consi-milein formam verborum Romanorum, Magister

Guarnerius de Rononia (8), et plures legisperiti

populum Romauumad eligeudum papamconvenit

(y), et quidam expeditus lector in pulpito S. Petri

per proxilam lectionem decreta pontiticum de

substituendo papa explicavit. Quibus perlectis et

explicatis.totus populus eligit in papamdS) quem-dam episcopum Hispaniae Ul), qui ibi aderat cumimperatore. Quem electum imperator duxit iu

pulpitum, ubi ipse electus interrogautibus de suo

nomiue dixit :Meiim nomen est Curdinus(l2) ; sedquandopapaUrbauusordiaavilmeepicopumnomi-navit me Mauritium (13). Tunc quidam de indutis

(6) Diversimode legationem hanc refert idem Fal-

co ; inquit eniiii, delegasse Henricum ad GelasiumII nuntios, ut iu Urbein reverloretur, quoniam adejus consecrationein libentissiuie interesse, et coi'-

roborare desiderarel, sed animadversa imperatorisncquilia a summo pontificeincrepatosfuisselegatos,

ac re infecta dimissos.

(7) Ha;c eadem narrat. Gelasius ipse in epistola

ad Gallos, qua; in tora. .V iJoncil. Labbei pag. 817,

legilur. Conlroversiara lainen ibidera decidendaraeam esse dicit Gelasius, qua; inter Ecclesiam et

regnum vertebat, non quee hic subjungitur de ele-

ctione facta aut substitutionefacieuda suiurai ponti-

flcis. Itera non in proxiino Septenibrise adfulururaMediolani, vel Cremona; ait, sed in proxima b. Lucib

festivitate, quaj die 18 Uctobris celebratur.

(8) llunc raeinoral Otho .\lorena in Hist. rer.

Lauden. adann. 1138, eumque ail fuisse magistruraqualuor insignium legis doctoruin, quos ad collo-

quiura cuiii Italice principibus in Ronchaliis iniliuiu

Fridericus /Knobarbus ucciverat, subditque Disti-

clion, quod in extreinis laborans confecit, cuiii adiscipiilis suis interrogarelur, quein ei quatuorillis doctoribus successorem sibi in cathedra desi-

gnaret.

\9) Id esicongreyacit.ifO) Quo die peracla fuerit nefaria htPC electio-

docet ipsemet Gelasius in epist. suprad. in qua scribit

fuisse dieiii 4i a sua electione, nempe nonum, vel

deciraum .Martii. Consonat auclor noster, qui ad vuIdus ejusdem mensis ferale hoc schisma conflatumtradit.

(U) Fuerat prirao hic pseudopontifei episcopusConimbricensis, inde vero deluncto S. GerardoBracharensi archiepiscopo, in illius sedem succes-

seral anno 1110. Pallium a se eidem datum (cum

videlicet sub Paschali II, diaconi cardinalis etcancellarii raunus obiret), testalur ipse Gelasius II,

in epist. sup. relata.

(1:^) Varia de lioc noniine inter scriplores agi-

tantur, ut tradit Raluzius ejus Vila lom. III miscell.inserta, quitaraen Hoderico a Chuna in llist. eccles.

arcliiep. Rracbaren. adlia;rel, ul credat, gcnliliumhoc ipsius cognomentura fuisse.

(43j An priino inditum illi foret hoc nomena sumrao pontifice, an vero propriura ipsius

esset, detiniri hinc facile nequit. MauritiumBurdinuoi appellatum simul fuisse tradunt insi




habitu ecclesiastico de pnlpito ad populum tertio

clamavit ; Vultis domiauui .Mauntmm in papam ?

Qui tertio respoQdeutes et clamantes, diserunt

Volumus.Tunc ipse cum cteteris astantibus ciericis

aperlo libro super huncelectum, et mantocooper»tum sublimivoce clamavit, dicens : Et nos lauda-

mus, et contirmamus domiuum Gregorium. Faota

igitur electione ista ad huac modum, imperatorhunc papam suum Gregorium (14) permovit ; et

per castrum Sancti Angeh in palatium Laterani

perduxit. In quo iste pontifex, si fas est dicere,

cathedram sedit et prandmm sumpsit, et perno-

ctavit.Alteraverodienullomedianteidempapaeum-

demimperatoremadipsumpalatiumsu.scepit.atque

cumipsoadeccJesiamsanctiPetri rediit,ante cujus

et super cujus altare de clero coram imperatore, et

pluribus Komanis in eademdie ad ordines promo-vit, et missam cantavit, ibique per quot dies et

menses habitavit {15), et fidelitatem suscepit.atquesplendide de lege Dei, etecclesiaslicis consuetudi-

nibus praedicavitabsque ullorancore.pacem regno,

et sibi,etsuum papam Gaietano Joanni papaelecto

gnes scriptores apud Baluz. loc. cit. Fortasse, cumse prius Burdinum tantummodo passim diceret,summus pontilex, pro more episcoporum nullamfamilite mentionem suis in lituJis gerentium, ipsumex baptisnii nomine Mauritium nuncupavit.

(14i .\empe VIU liujus nomiais.(15) Usque ad secundum Junii ejusdem anni 1118

Burdmum sub Gregorii VlJi nomine Koaue mansisse

cerlum ex est Fetr. Uiac. Jib. iv, cap. 64, qui eodie, Pentecostis solemnitati lum sacro, Henricumimperatorem iterum coronatum ab ipso fuisse te-

statur.

(.16) Seu per contemptum derisit.

(17) Slatim a coronatione in Liguriara rcdiisse

Henricum, tradit fetrus Diac. loc. cit. Conlmuatorvero Chronici bigeberti hsc insuper addit ad huncann. 1118 : « Henricus imperator ab Italia in Lotha-riogiam repatriat, etsecundum dlud : Qui a multistimetur, necesse est ut niullos timeat, conjuratos in

se regni principes modo minis, raodo blanditiis,

modo vi, modo salisfactione ad pacem invitat. »

(18) .•Vltera lectio ms bibl. Amb. habet iecurumduxit, mcongrue tamen : Henrico enim discedente,non iJJico Sutrium petiisse Burdinum, sed Kom<eadhuc moratum fuisse ex PanduJpho in GeJasii vita

discimus, quide Henrico loquens, ait : « Eadem via,

qua venerat, tn ALamanniani rediil,idolosuo in urberelicto.

Cap. .X.X.KIII. —(1) Legendum papa, pro ut in

altero ex. mss. bibl. Amb. congrue scriptum repe-ritur.

(2) Eodom circiter die, quo superius diximus ac-

clamatum Komee pseudopontificem Burdinum, con-secratus estCaielae legitimus pontifex sumtnus Ge-lasius. Cum enira lantumdiaconusforet eo tempore,quo ad supreraam sedem proraotus fuit, et teste

Falcone Beneventano loc. cit. nonnisi jejunii tem-pore, id est in iv. Teraporibus sacri ordines con-ierrentur, uon potuit, nisi nona die .Martii, in quamanno Il48 iucidit Sabbatum iv Temporum vorna-lium, presbyter ordiuari, dieque 10 Komanus pon-lifex consecrari

;quocircaemendandum l^andulphi

lextum male ab .Amauuensi descriptum, ubi legitur

Gelasius infra Kal. Hartd in papam conMratur ad-verlit Pagius ad ann. U I», num. 0.

(3; Uuo lantum mense, et paucis diebus Romaesedisse Gelasiumll, cumprimo ad catbedram S. Pe-tri ascendit, ex superius dictia patet : creatus si-

A exclamavit {l6),donec imperalor iterum ad Ger-

maniam rediens, (17) ipsum Gregorium suum pa-

pam in Sutrina civitate, quasi securum fecit (18).

CAPUT.\.\.\HI.

Gelasius papa Gaietce consecralus Januam, et Pisasfugit ,tandem in Franciam,ubi moritur

Tntemporibus autem istis, iu quibus,hic Grego-

rius de clero quemdam ante altari sancti Petri adordines promovit, Gaietanus in papa electus, et

presbyter, et propterea (I) apud Gaietam soJemni-ter est coasecratus, \1) Gelasius papa secundusest vocatus. qui etiamper plures dies et menses ^3)

cathedram apostolicam in Lateraao sedit,ipsumquepalatium cum cardinalibus et episcopis habitavit.

Deiudeipse cum navigio Pisas, Januam, pluresque

_ civitates, et loca stiper mare posita quaesivit (4).

Eadem navi ejus aftixa S. ^Egidio (5) regnum Fran-cia3 intravit, et cum benigue fore recepius a prin-

cipibus illius regni (6), de mundo migravit Du-niaci (7). Cui ViennensisiUe episcopus successit(8)

de regia Stirpe genitus (9) et synodum, quam ipse

papa Gelasius convocaverat iste archiepiscopusre-

quidem summus pontifei 23 Januarii, die secundaMartii Urbe abscedere coactus est, raetu Henricijain ad portijura S. Petri concubia nocte latenterproperantis. Burdino vero atque Henrico post Pen-tecostis festum Koma digressis, in Urbein rediitGelasius, peregrini tamen potius quam doinini spe-cie, ut loquitur illius itineris comes Pandulphus

;

sed pauco etiam tunc tempore morari potuit ibidem

optimus pontifex, Henrici fautoribus denuoinipsumper arma iasurgcatibus, adeo ut Kalendis Septem-p bris vix elapsis, Pisas solvere, atque in Gallias rai-

grare selegerit, ut ex Falcone jam memoralo te-

statum haberaus.

(4) Gloriosa ubique pietatis, ac muneris sui pon-tificii monuraenta reliquit Gelasius, quaj hic recen-sere non vacat, sicuti nec loca mari circumllua abipso in itinere peragrata, quse ab auctore nostroinnuuntur, cum ha;c in Pandulpho superioribus to-mis edito, et in utroque Pagio legi commode pos-siat.

(3) Attigisse portum S. yEgidii cum sua navi Ge-lasium scribit Fandulphus citatus. Cum tamen fa-

num S. jLgidii, in Occitana provincia positum, unaleuca a Kliodano lluvio distet. appulisse ad Khoda-num Fagiusasserit ubi supra num. 14.

\!6) Id tradit etiam Falco Joquens de Gelasii inGallias accessu his verbis : tContinuo archiepiscopiomnes, et episcopi, proceresque alii, gaudio cumineffabili, et honore immenso eum susceperunt. «

j, (7) Legendum CLuninci, quo se perlerri, cum .Ma-" tiscone gravissima aegntudiae laboraret, iastantis-

sirae praBcepit, ut Hugo monachus Cluniacen. apudPag. ad ann. 1119, num. 'A testatur ibique extre-mum vitse suao diem imposuit, pleuritico morboconsumptus, die 29 Januarii anni 1119.

(8) Guido Viennensis archiepiscopus post duorumdierum interpontificium, Kal. videlicet Februarii,ut contra Ordericum et Papeprochiuiu statuit Pa-gius loc. cit. num. 5, Gelasio successit sub nomineCalisti IL

(9) Patrem habuit Willelmum Burgundife comi-tem, sororem vero noraine Gillam, qu:e Humberto11 comili .Maurianensi, seu Sabaudias nupta Adelai-dem peperit Ludovico VI Francorum regianno lUoiu malrimoaium collocalam, ut Pagius Joc.suprad.lestatur. Consanguinitatis lineatn a regibus Alaman-niae, Franciae atque Angliaa duxisse scribit PanduUphus iuejusVita,



ISil LANDULPfil JUNIORTS 1812

mis celebravit(lO). Sed priuscum imperatore col- Aloquiuiu (H) habere disposuit. De concilio autem

isto, sive colloquio plura scribere, digitum me»sexagenariae aetatis (12) non constriago.

CAPUT.KXXIV.

Bellum inter mediolanenses, e Cumanos orilur in

quo civitas Cumana destruilur.

Sedadpreenotantiaminquietudinem Langobardo

rum,meamque molcstiam redeo. Quoniam quidemubi imperator a Koma exivi (1), et se a pra>dicto

papaGregorio siveBurdinoprolongavit.moxmanus

Guidonis Cumani episcopi, ejusque militum,et ci-

vium violenterappretienditLaudulphum Carcanen-

sem Mediolaoensis Ecciesi» clericum ordinarium

et miiiistrum (2), atqui; in ipsa apprehensione iu- gterfecit Oltonem ipsius Landulpiii nepotem (3', et

urbis .\lediolani egregium capilaneum.Hinc Jorda-

nus pontifex Mediolauen, concionem militum, et

civium clamantiumin Cumanos (4) intravit. Ibique

connumerandoet]amentandoquampluramala,qu8e

Cumani fecerant in rebus, et omnibus archiepi-

scopalus Mediolauen. ipsam turbam concionis adfaciendam vindictam inflammavit. Eodem quoque

tempore idem pontifex Jordanus obseratis januis

ecclesiarium suo populo negavit introitum(3),nisis

materiali gladio viadicaret malitiam Cumanorum.

(10) Indictum, fuisse a Gelasio II concilium in

media Quadragesima Remis celebrandum tradit

Eadmerus cocevus scriplor apud Pagium ibid., num.2. Votum Gelasii absolvit Callixtus II, a quo vige-

sima Octobris die anni 1119 celebratum Remis fuit Cconcilium a Labbeo tom. X relatum.

(1 1) Series Imjus colloquii vere statuti, sed mi-nime iuili ob malam Henrici fldem, disserte descri-

bitur in Hessonis scholasticicomraenlariolode Actis

hujus concilii Kemensis, inserto iu Concil. Labbei,

tom. X, col. 872.

(12) Hinc annus, quod Landulphus in lucem edi-

tus est deduci potest, sexagesimus enim circiter

saeculi XI esse debuit, si calculus anuorura ab liujus

concilii celebrationedesumatur..\ttanicn cum primo

hujus historite capite Landulpbus asserat, se tein-pore Kobaldijara infuiam archiepiscopatus Medio-lanensis ferentls scribere incffipisse, astas illius

nonnisi ab anno 1135, quo liobaldus electus est ar-

chiepiscopus, aut aliis duobus, in quibus historia

ha-c desint, coraputanda est : quocirca dicendura,Landulphum circa annuin 1077 enatura fuisse.

Cap. X.XXIV. — (1) Post diein nempe Junii anni

M19, ut superius dictuni est. D(2) Id est diaconum. Violentse autem hujus ap-

prehensionis ab auctore nostro relata; causa fuit,

quod Landulphus ab llenrico imp. institutus fuerat

ejusdem urbis episcopus contra eumdem GuidonemGelasio II legitimo pontifici adhaerentera, ut in de-

cursu hujus cap. Landulphus noster narrat.

(3) In hoc turaultu non taiu Otlonem, quam alte-

rura ex ejus nepotibus nomine Bolanum, imo etiamLandulphura ipsuin pseudoepiscopuin. dum armacapiunlur, inleremplum Tristanus Calchus lib. vii,

Hist. patr. et Ughellus in episc. Coraen. nuin. 48tradiUere ; falso tameo. Ex noslro enim auctoreconstat Landulphum prcedictura e vinculis paulopost a Mediolanensibus ereplura, ut infra narralur,

(Ij Tristauus Calclius loc. cii. reni narrat, quaeMediolaneusium irae inComensessuccendendsfacessubdidit, eaque referlur etiam a Uenedicto Jovio

Demum ad sonitum vocis, et jussi hujus pontificis

Mediolanensis populus coepit facere guerram Cu-manis, ^6) atque in primo exeicitu, quo Mediola-

nenses castra metati sunt in Caneto (7). civitatem

ipsam Cumanam occupaverunl, ipsumque Lan-dulphum, qui inveslituram Cumani episcopatus

a rege (8), et ordinatiouem a patriarcha Aqiii-

leieasis(9)suometropolitaoosusceperat,decaptione

liberaverunt. Sed Cumani illico restiluti Mediola-

nenses expulerunt, et quos invenerunt jacentes ia

fuga, sive ia spoliis oneratos, et morte, et iu ore

gladii dimiserunt (lO).Guihcionem veroKucardumet Lanterium Siclieri, quemdam quoque meum ne-

potem et plures de egregiis militibus, et civibus

Mediolani resistenlibus ipsis fugentibus occiderunt

Marchiones vero et comites Longobardias in haclempestale (11) convenerunt Mediolani, ut ibi co-

ram episcopissuffraganeisetcomprovincialibusex-

plicareut imperatoris innoceatiam, et ipsum impe-

ratorem perducerent in archiepiscopi et episco-

rum benevolentiam. Episcopi itaque consedentes ia

palatioMediolaneosi,uaacumarchiepiscopo atteote

audieruiitmarchionesetcomites fideliter loquentes

de domiuo suo,propter quorum verba quamplures

arbitratisuntimperatoremesse alienum ab excom-

municationis culpa(i2). Sed dum archiepiscopuset

episcopi conteotiose adversus marchiones etcomi-

lib. 1 Hist. Novocom., videlicet conjnges et propin-quos interfectorum, vestes laceras et adhuc san-guine infcctas .Mediolanum detulisse, et cum lacry-

mis, ac miserabili ejulatu Jordano arcbiepiscopo,

et cuncto populo ostentasse, rogTisseque. ne tamssva, ac inhuraana crudelitas inulla relinqueretur,

Motos inde lacryinis, et habitu squaleotiura cunctosad commiseratiooem, tandemque decrelum bello

prosequendam injuriam esse, Alteram tamen cau-

sam Jordano fuisse, ut ad bellum contra Comensespopuluin suura armaret, affert Landulphus ooster,

nempe niala, quae Coraenses in rebus, el hominibusMediolanensis sui archiepiscopatus perpetraverant,

(S) idest interdicti paMiara coiuminatus est.

^6) laciEptuiu fuisse hoc bellura contra Comenses

auno 1120 Sigonius asseruit De regn. Ital. lib. x,raale tamen, ut ex nostro auctore pcrspicuum fit,

illud alfligente eideraanuo,quo Henricus imp. Komadiscessit. id est 1118, ut jam prajnotavimus.

(7) Ager est adjacens duobus insignibus vicis Co-mensisditionis, G?-(ni'toYo videlicet, &c Lucino.

(8) Henrico nempeliiijus uoininis IV, qui eumdeinin episcopatum substiluit Uartuvico ejusdera urbis

episcopo ab ipso oliiu instituto, ac defuncto anno1093, vel l09i, ut priraus Alorsius Tattus docet in

Annal. Comen. ad ann. 109;i, num. 18 : praeterea

vero Landulphus ab Urbaoo II excommuDicatus,at-que ab episcopali dignitate detrusus fuit anno 1093,

utidem Tattus ad hunc aoo. refert.

(9) Ulrico scilicet, quem ultra aonum 1118 Vitamproduxisse, additameuta in Uglielli Ital. sacr. tom.V,edit. Venet., oum. 57 comprobanl.

(lOj Pugnam hanc diserte Calchus describit;

plura in Comensi anonymo leges.

(11) Idest hoc anno 1118.

(12)Henricus in pluribus conciliis excomrauni-calus fuerat, et io ipsa etiam hac nostra ecclCNia

S. Theclae, ut initio cap. 3i narrat Landulphus. l'o-

stremo eliaiu eum cum idolo suo, id est Kurdino,anathemate cooflxeratGelasius 11, cum Capuse mo-raretur, tesle abbate Urspergensi ad hunc ann.



1S13 HISTORIA MEDIOLANENSIS. isates duces et reges (13) disputarent, milites et cives A atque eorum pontificum. et consulum.vidi domi-.Mediolani in atrioecclesia!jurabantfacere giien-aiii

Cumanis, donec vicura et coloniolam ()4i destrue-rent, civitatem quoque ipsam dissiparent. liuic

autem jiiramento manusVidonis ((3) episcopi Cu-manorum resistit (16). Sed Arduinus ejusdem epis-copatus advocatorin) consensit, et ut ipsum jura-

mentum compelleretur, multum studuit. Verum-lamen utrorumque, scilicet Vidonis et hujus advo-cati studium,recle,sive non recte.dicitur fuisse ini-

quitatisseminarium.Inquoenimseminequisvivensviditlot pessimaopera? lu hocsemine castramultaet jucundissima, et oppidafortissimacum habitan-

tibus.etvillissuisutrobique.etsinon.Bquecombustasunt, et destructa. Naves qiioque multae, et belli-

num papam Calixtum.et Jordanum archiepiscopuracum pluribus ecclesiasticis, et sajcularibus virisilhistribus consedere ia Terdonensi palatio (1), inquoiiim praesentia quasrete meae causam protuli,scilicetde D. Jordano, et querendo introduxi inju-rias, ethomicidium (2), quod manus ejusfecitiame, prffiter litteras quas D. papa Gelasius misiiUi prome, quarum execiplum hoc est :

« G. episcopus, servus servorum Dei, ven. fratriJoRD.t.No .Mediolanensi archiepiscopo salutem etapostolicam benedictionem.

< Frater iste Landulphusabecclesia sua se que-ritur exturbatum. Quod aulem ab eo queritur |3)lit titulationis suae certificationem exhibeat C) se-'

' - -..v^uic outc <jciiiiji;aiiuuem exnioeat (\ sb-cosse cum viris, et innumerabili multitudine homi- g cundum H. Gregorium ridiculum demonstraturnum in lacubus submersse jacenl.lpsa tandem ci

vilas suis evacuata cultonbus,Iaorymabilibus ocu-lis suam ruinam quotidie videt (18), vel pluresquoque de clero et populo totius orbis propter di-versa studia (19) Roiuani pontificis, et ejiisdem ur-bi.s, etecclesiae Patritji, et advocati, sive pie, sivenon pie, dicuntur certare ad animarum perditioneraet maximam corporum confusionem. Ego autemmemorhorum malorum diversassufifero perturba-tiones,nonquia schismasedeat inanimo meo, sedquia schismaticis usurpantibus res meas non con-sentio. De ipsisapudpontifices,sacerdotes, militescives, con^ules, el reges justitiam quaesivi, et

quaero.

CAPUT XXXV.Bistoricus ante Calixtum papam Terdonse el Pla-

centise de Jordano Irustva conqueritur.

Guerra Cumanorum el Mediolanensiumdurante,

(13) Pagius ita explicat, id est jura prcetensa aregibus Loitiiohardix. Certe Italiae reges sese iu juraecclesiastica plurimuni intrusisse, ex historiis illiuspevi notum est; conlrahaic declaiuabat archiepisco-pus nostcr.

(14) Duo Comensis civitalis subuihia, qu» velutduo bracliia lacuui inlluenlem

complectebantur.(1.5) Neuipe illa pars populi, qua; Guidoni Co-mensi efiiscopo adhajrebat.

(16) Lege restitit.

(H) De.;eptus est Tattus ad ann. 1124, ab hocnoinine existimans esse gentilitium familia;, quo-circa eum sub num. 1114 aperte asseruit ex advoca-torum familia progenitum ; quam longe tamun hoca vero absit. qui modice in historia versatus sit,facile deprehendet ; id enim ofllcii nomen erat, utdilucide ostendit auctor noster, et fuse Du Cangiusexplicat. ubi de adrocatis ecchsiarum disserit inGlossar., tradens eorum munus fuissejuraet bonaecclesiarum tueri, atque ideo defensores etiam pas-

sim soliios appellari.(18) Bellum hoc, decenriii odiis grave, fervensque

assidua strage ulriusque parlis, ac ob lacrvmabi-iem arcium pagorumc(ue ruinam feralis memoriee,magna ex parte descripsit Corius et Calchus lib. viiFlist. palr. Integro tamen poemate complexus estAnonyiMus Comensis eo ternpore vivens, quod hicproxime editum eruditis adnotationibus illustravitvir cl. mihique ingenii amoeoitate ac doctrineeprieslantia suinnie charus P. Josepu Maria Staui^ja;quocirca hicdiutius immorari supervacaneum cen-seo, eidemgloriam elucidati hujus beili ultro re-

Patkol. CLXXllI.

Quod enim est, juxta ejusdem beati Gregoridicta et legum statuta probare debel, alioquianon est huic calumnia hujusmodi occasionibusimpingenda : sed nisi aha causa impediat, su»restituatur ecclesiae. Datum Gajetffi Idibus Mar-tii (4).

Ipse vero Jordanus cum non haberetunde se suam.que turbam excusaret, et ibi corampapa taceretin-terrogatus ab abraham presbytero,etmagistro suocapellano ait : Quid debeo ei respondere ? llle nontenet me pro episcopo. Tunc dominus LambertusOstiensis episcopus (3), et domini Cahxti prolo-cutor(6) quasi papa (7)sua manu apprehendit

mestantem, et proferentem : Domine, ad ha:c debeorespondere, et ait roihi publioe : Frater,deposuistiquerelam tuam,et tempus Januarii non estaptumcalcandi uvas in torculari (8) : dominus quippearchiepisoopus occurrit nobis propter eos, qui in-

linquens.

(19) Schisma videlicet Burdini catholicam con-volvens Ecclesiam.

Cap. XXXV.-(l) AnnoliaOCalixtus II,., per-agralis Provincia; partibus, et Alpiura difficultatetranscensa, . ut loquitur card. Aragonius in eius\ita tom. III edita, . Ad S. Arabrosium (oppidlimprope Susara) eum jucunditatepervenit, inde ad po-pulosas LorabardK-e civitates » descendit, et Ter-dona>circa finein Quadragesimae constitit.'

(2) Melapliorice id assent Landulphus, de iu-ribus suis quodammodo jugulatis : morluus enimcon((ueri non poterat.

(3) Lege qutritar, ut in aliis bibl. Ambr. mss(') A. 1, cohibeat.

(4) Anni videlicet 1118 : iUuc enim appuleratsexta circiter ejusdem mensisdie.

(.T) Suramus posteapontifex sub noraine Hono-rull.

(6) Vox ista pro (irfuoca/o sumitur,pluraqueexem-pla prcfert Du Cangius in Glossar. prwcipue illud

pelitum ex vita S. Willibaldi in qua hoc habetur •

Et in celebratione concilii tanquara verus can-cellarius, ac prolocutor concilii a dextris archiepi-scopo proximus assidebat. >>

(7) Altera leclio ms. bibl. Ambr. mehus habetquasi propria ; particula enim quasi ab auctorenostro frequenter adhibita nil verbo, cui adiiciturminuit, ut cap. 1 iam nioniiimus.

'

[Hj Vulgare pruioquiuiii, ut quis imporlunitatisarguatur

;neque emm tunc Januarius mensis, sed

Aprilis currebat,



1515 LANDULPHl JUNIORIS 1S(6

siiiiantur graliana tmperatoris (9) ; voliuuiis ideo Aniinc aiidire deejus consolalione, et noii peiturha-

tione, alque cum ipso invenire, qualile valeninus

cuin isto domino nostro iiropere, el pmspere Ho-

luain adire, ejusque sedeiuobtiuere,Interiiu archi-

episcopus cinn istis, et aliis suis fratribus polerit

haliere consilliiin, et facere tibi boiiiim. Jnrdaniis

itaqiie eju-qtie cretus lociiliis de siia opiilentia in

illa vespertina hora, et dic altera palalium descen-

dit, et in tertia, qiiae dies fuit Dominica de ramis

Palmarum (10) in ecclesia Sancti Martiani cura

suis sutTiaganeis Petrura Terdonensem electum

licet modoabjectum (II) in cpisf^opum ordinivit.

la earlem quoque civitale et festivitale de ramis

Paliiiarum Giiazo clericus de Oico (*', et Mediola-

neusis Ecclesiae lector accepit chartam a pontifi- n

cibus, et cardinalibus subscriptam coiifiimaatem

ipsius Guazonis conjugium esse legitiinum, quodJordanus archiepiscopus cum suis consulilms in

tempore terrffimolus de suo theatro ^li) divulga-

verat esse adulterium. In die aulem altera, quae

fuit secunda fcria domiuus ipse electus papa Ter-

donam exivit, cum quo Olricus vicedominus Me-

diolanensis, Jordanoarehiepiscoporedeiinte Medio-

lanum.usquePlaceutiamivit, qui vicedoiuiaiiscum

intenderet excusare suum arehiepiscopiim, mihi

reiteranti querelam in Placentino palatio de sensu

suo ait : Ferocemanimumgeris. Cui quidam meus

frater Liprandus nomine, respondit : Sisecundum

(9) Jordanus enim archiepiscopus nosler in con-

cilio Mediolanensi sup, relato, strenue pugnaveratcontra marcliiones el comites, qui ad illud conve-

nerant, ut innocentiaiu Hcnrici tutareiitur, euui-

que in Jordani et suffraganeoruin benevolentiamperducerent.

(10) .^nno isto 1120, in diem II \prilis incidit,

Ul) Huic abrogatum fuisse ab Innocentio II, in

concilio Pisano Derlhonensem episcopatuni ob ma-nifestissiinas vitee culpas, testalur Ughellusin Epis,

Derthon. num. 5"2,

() A, 1 et 2, Oreo.

(12) Connotatur hic a Landulpho conciliuni iilte-

rum Mediolanense, ad quod soleinnius oelebraiiiUiiu

duplex in prato Brolii theatrum excitari jusserat

Jordanus de quo vide cap. 31.

U3) Fortasse opulenUa, ut de Jordano paulo ante

narratum est.

(I i) Id esl discutiendse.

(15) .Vloratuni fuisse PlacentiEe Calistiim eliamtransaeto Uominica; resuirecliunis festo. colligilur

e.\ diplomate ibidcm duto ix lialend. Mafi, indict.

xiii, Incarn. Duiu. anno 1121 (a-raj i isani). pnnti-

ficutus aniio ii, in tavorem ecelesiie S. Evasii de

Casali, quod ex ai'chivo ejusdein ecclesi;e adliuc

ineditum iuseruit bistoris siiae chronologica> ins.

prcedictiH ecclesiae Benediclus Collius ex oppido Lil

iMontislerrati, autiquitatis amantissimus, mihiquehutiianissime couimunicavit.

(Itj) Calixtus Koiuam pervenit tertia Junii die,

ul ex epist. .Eginonis abbatis apud Baroniutn adhanc annum ll20 constat.

(17) (Juie hic de Burdino pseudopontifice nar-

rantur, non ad Imnc anu. 1120, sed ad sequenteni

prrtinenl. Es Falcone siquidem Bi^neventaiio ha-

beiiius, eumdeiii viclum armis, Cci])luiiii|ue Hoiiiiiin

deduclum luisse, ibique ad ix Kal. .Maii camcloJmpositnm, ac per suiiraum i^noiuLiiain veslibus

ferocitatein vellet agere, in iina dieposset quinqiie

millia hominiim excitare, qiii piignarent bellicis

arinis pro se. Huic verbn vicedominus consensit.

Et doiuinus papa surrexit, et cameram intravit et

Cieieri qiii ibi aderant, potentes, tam episcopi

quam cardlnales, de suis coeperiint loqui contluea-

liis (13). .\t ego, ilhs diinissis, perveni ad came-rara, de qiiadoiuinus papa dignatiis exire ad me-dixit : Frator peciinia est res de qnahomo potest

facere multum bonum : tu pecuniam non habes,

nec tempus supersedenti causae tuae (14) nunc est

sed Deiis poteiis est dare, el transacto islo Pas-

chali festo (15) per vicedominutu mandabo ar-

chiepiscopn, iit non sit tibi molestiis, sedbenis;nus

Sed post hoc Paschale festiim Rotnani propere et

soleinniter susceperunt ipsampaparaCalixtum(l6),et ipse cnm Romanis Sutrium comprehendit Biir-

dinum papaiu (17), deiude et in loco, qui diciturCana(l8), posuit cotnprehensum.

CAPUT .\X.\VI.

Mcrtno Jordano Olricus eligitiir in archie/iiscopian

quiad dexteram Galixti papce sedit contranitente

Ravcnnate.

Deiis omnipotensnequeperlitteras domini Gela-

sii, neque per legatuiu (I) Calixti Jordanum mihi

siiavem, sive henignutn fecit sed de miindo illiim

tulit (2), et gratia presbyteri Nazarii primicerii, el

caRlerorum, quos suspectos habebam, et habeo,

Olricus vicedoiuinus Jordaao successit (3),qui fere

exutuni, turpissisum sui fec isse spectaculum. Pom-

Q pam hanc publici luilibrii kiculentius narrat card.Aragoniiis in \ ila Calixti sup. cit. quem vide in

tomo III.

;I8) Locus coiTuplus : legendum Cava. In arceFutniuonis prius conclusutu, ac dcinde ad Cavensemonaslerium perductum Burdinum, « ubi perse-verans in sua rebellione vitara flnivit, » le^dmus in

card. Aragon. loc. cil, Rem aliter describit Balu-zius, tom. III Miscel. .\it enim anno sequenti lli'2,

Burdinutn a Calixto II de Cava exlractutii in Janula,qu.e arx est in rupe iniminenle civitati Sancti Cer-inaiii ad custodiaui fulsse traditiirn, id asserente.Anonymo Casinensi, quem edidit Antonius Carac-ciolus : denique liinc etiatu eiluctuin ab Ilonorio II,

anno 1 I2L in arceiii Fumnionis nonlonge ab .\latro

civitate in llernicis translatum fuisse ; ibique adextremum usque senium perductum, tandem viveredesiisse.

Cap. .\XXVI. —(I) Nempe Olricum vicednminum,i\ cui Calixtusse injuncturuiu superiori capite pollici-

tus fuorat, ut e Placentia.Mediolanuiu reversus pon-tifioiuiu niandntum Jordano renuntiaret, ne eidemLnndulpho molestus esset, sed benignus.

(2) l.ibiit Jordanus archiepiscopus die 4 Octobris

1120, ut ex catalogis vetustis archiepisc. Mediol.colii^ilur ;

quocirca corrigendus est Calchus, quiJordanutn e vivis excessisse ante annum 1118 scri-

bil : quotnodo eniin occurrere potuisset Calixto II,

Terdonam adeunti anno 1120, ut superiori cap.

uairavit Landulphus, si biennio ante fato ereplusfuisset ?

(3) Olricus iste, quem alii Henriciim, Honorium,et Hnnoricutn vocant. electus fuit .Mediolani archi-

episcopus die 17 Novembris anni ejusdem 1120, nonIl2i, ul tnale asseruil Ugliellus in eoJcm Olricn

;

idenitn ex anl qnis catalogis clare dediiciliir, nt

viderl polesl in cil. Lxegesi Papcbrocbii nuin. 106,



1S17 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1518

simili modo megravavit ut Jordanus, fere quia A Olricus in feria secunda, qiia incoepta et celebratahio in communi oflficio, et beueficio cum ordinariis

el decumanis presbyteris non proliibuit. Verum-tamen illo Olrico archiepiscopo sedente in Roma tunc

cum papa Calixtussynodeum Romaecelebravit (4)

ego ab ecclesia mea exturbatus nt propriis meisrebus et aHodiis exspoliatus,

corauil>.

papa Ca-lixlo, ejasquecuria consedente in Lateranensi pa-

lalio causam raeam notavi et ut eam explicarem in

synodo synodum iiitravi. In qua synodo gratia

antiquffi hooestatis Mediolanensis Ecclesiae (5), et

condiseipulatus ejusdera Olrici valiie condolui deperturbatione, quam Ravennas archiepiscopus fa-

ciebat sibi. Poscebat enim Ravenaas locum se-

dendi in synodo ad dexteram apostolici nullo me-

fuit synodci, loco vacante, neque in palatio,

neque in synodo apparuit. Synodus vero tunc in

terlia feria non fuit : et idem Mediolanensis palatiumnon intravit ; sed in quarta feria dum synodus ce-lebrata fuit, Olricus idem Mediolanensis archiepi-

scopusad dexteramapostoliciCalixtinulio mediantesedit.

CAPUT XXXVII.

Historicus sentitimperatorem, ad quem pergebatdefunclutn. OLricus moritur. Anseimus eligiturin arckiepiscopum.

Ego exspectansalteram diem convenientemmeaecausajmesequequerelas, exiiriprovisovidi,etaudivi,

quoddominuspapagratia consecrandi altare(l)dis-

diante, quem locum Grossulanus possedit quando g solvit synodum inipsadie Mercurii nec ultraabeorestitutus fuit (6) Jordanus quoque. qui firos-

sulanosuceessiteumdem locum habuit.Tuncquand

idem Grossulanus eumdem JordHniim deponerestnduit (7). Ilac itaque ratione et multis aliis qiite

tunc in meuioria nonhabebantur (8) dominusOlri-

cus.MedioIanensis archiepiscopuslocum illum obti-

nere non dubitavit. Sed tamen ipse Mediolanensis

synodum celebrari audivi, nec vidi. Sedsperansin

Dominopersensiquoddominus Olricus Mediolanen-sisarchiepiscopus prout moriset legis consuetudoexigit (2i pro rege Henricooravit eteiramosPalma-rum perLandrianensem Thealdum Mediolanensis Ec-clesiae egregium notarium in Germaniam misit. Egoitaque ut ad ipsumregem pervenirem,et ei sicutpatri

(4) Coneilium hoc generale Lateranense primumanno 1 1"22 Baronius alTixit ; sequenli taraen annot liiH celebratuui luisse xv Kal. Aprilis ex antiquisscriptoribus evincit Pagius ad hunc ann. num. I.

(5) Dignilas primatus Eeclesiae iMeiliolanensis su-

pra cailcras, post Homanam, Itallse Ecclesias com-probala jara fuerat usque ab anno .=i01, 2 et 3. intribus a Syraiiiacho suiumo pontillce synodis cele-bralis, quibus praHuit Laurenlius Mediolani archi-episcopus, primusque oniniura et ante episco-puiu Havennateiu subscripsit, ut videri potest in

Labbeo tom. IV conciliorum ad pnedictos annos.Censule lûricellium, qui in Vita ejusdem Lauren-tii fuse hanc priprogativaiu noslrie Ecclesiic contraUubeurapro l{avennatibuspugnantem(irmat,cap.24.

(,6) Anno videlicet Il0.j, quo Paschalis II syno-du;ii Roin.'e habuil, ut su|ierius contra Puricelliumeundem anno 1 tOH ligenteui jam dixinius.

(7) i\empe in alia synodo ab eodeni 1'aschalianno\\W) celebrala, de qua recole cap. •!'.).

(8) Id praecipue memoraudiim erat quod Ai'nul-plius tomo IV prcesentis collectionis editus narrat,vi<ielicet, cum Romic imperiali diaderaate pr;esen-gendus foret (ôiu-adns (annos;eculi pr!Pcedenlis27)conlendente KavennHte archipra;sule Mediol. Ueri-berto apud sum. ponlilicem dexteras honorera, sta-

tutura fiiisse in plenasynodo, a ut Ravennas nullomodo in eeternum se .Mediolanensi prseferret anti-stiti. ))

(ii) Ex hoc Landulphi nostri loco morem in ge-neralibus synodis servatuui, ne unquam diebus Do-minicis priiria sessio inciperetur, Pagius conDrmat

nura.I

ad ann. tl23.Cav. XX.WII. — (I) Card. Aragon. inVita Ca-

lixtill, tonio III liujus collectionis edila ha? habet :

« His a fundamento construxit in palatio Latera-nensi capellainS. Nycolai.ad assiduuinRomanorurapontificuni usum. )> Hoc itaque fuisse altare, cujusconsecrandi gratia synodum in eodem palatio co-actam dissolvit, valde verosiraile est.

l2) QUfC fuerit lex ista, aut consuetudo, cujus in-

veleraln iisn archippi?ccpn>!cdinlHnpn';i munus illud

inciimberel, ut ranios Palmarum ad imperatoremtransmilteret, ex historiis nostris colligi nequit. Id

in honorem splendoreraque Ecclesifia Mediolanensis

traliit Puricellius in Mon. bas. Ambr. num. 334;

grandioribusideo litteris hanc Landulphiperiodum,'non secusac alteram de sede ad dexteram summiponlificis conlra archiep. Ravennatem obtenta, im-priiiii curans. Fortasse opinari quisposset, quemad-niodum mos antiquus obtiuuit.utRomanni pontificesaureiira rosara quarta quadragesimae Dominica so-lerani ritu benedictara principibus viris dono rait-

C tanl, ita iiiter reliqua Anibrosianae Ecclesia decorahoc etiam connuraeratura, ut praemissa precuracelebrilate lustrali aqua conspersirami PalmarummCa^sari sacrum munus destinarentur. Atlamen cumBeroldus, horum temporura scriptor saepius relatus,ritum oninera Doininicae Palinarura, ac reliquarurafestivitatum describens, morlein huncadeo splendi-dum silentio prietereat, inani dicto onerare gloriamnostriini non ausin. Certe in usu fuisse superioribussreculis, ut rami Palmarum ad imperatorem mitte-rentur, luculenlura nobis tesliraonium priefert epi-stola3i Joannis papiB VIII ad Carolum Calvura imp.apud Labbeum lora. IX Goncil., col 28 relata, qua3sic incipit ; c Inter ca;tera: quas vera crescente re-ligione ob oliin ecclesiastica facta vestra pietatiduxiroiis inlimanda, viranlium vobis Palraarum eccebravium, mulliraus;» etindecursu : « Optantesenira,vos de cuiictis adversariis triumphare, nihil aptiusaobis, quauiramosPalraaruraduxirausofferendura.»

D Cur auteiii Olricus nosterhoc tantummodo temporedicatur pro Henriro orasse, etpalniffi donura deferriadeumdem curavisse, ideo crediderim faclura, qnodimperator ilie retroactis annis in schismale fuerat,atque ideo etiaiii Olricus Callixta II, vero Christi

vicario, adhajrens, eumderain Italiae regem minimerecognoverit. Cum igitur iii synodo Lateranensiinter sacerdoliuin et imperiura firinata pax fnerit.et reslituto in Ecclesiae Rora.gratiain llenrico nullusjam obex adessetiis peragendis, quae ;no«, et legisconsuetudo exigebat' muneri statiin suo satisfecitarchiep. nosler, publice pro ipso ad aras preceseffundens, raittenque ad eundeni ramos Palmarum,quibus regiam Italici irapeciidignitalominipso testa-rctur, slmulqiie ft.îjium eventuum omen prcestaret,queraadmodum offerri palmain Galliip.regibus, cumprimo solium adirent, Hincmarus tradit.




et dooiino meo causammeamnotificarem itercum Apuero (3) siibiutruvi, et vitanf maiius Cumanorum

qui tunc leuiporis guerram faciehant Mfdiolanensi-

bus, Veiouam adivi ubi lieinardum epi*copum(4),

meum quoudam gratum coudiscipulum mveni, et

p,'ripsum fere usque ad introilum episeopatus

Tridentiui beue fui. Kt cum sperem ibi in melius

procedere, pie et tenere condolui super regisllen-

lici morte (o). Unde vulde fessus redii ad douiun-

li) Id est famulo : servulos enira etiam senioris

a.tatis««fr()S adominisdiciasseruit S. Ambrosuis

lib 1 IJe\brabam.c.!t.quodadnotatumvelimetiam

procleteris bujusbist. locis, in quibus lioc idem

verbum occun-it. . ,

(ii l^ra-clai-o genereapud Bnxienses natum ad

Veronensem sedem promotum fuisse anno immeaque usquead 1135 perdu._asse, Lgbellus r.uctor

gesliu episc. Veronen., num. 78.

•,, , •

U Kstremum dieni clausit Henricus V Juniordictusanno Irli, x Kal. Junii teste abbate tr-

soer"ensi, aliisque apud l'ag. ad bunc annum.n.i.

((irOraWscontrover.iaest inter b.storicos, quo-

namvere anno obieritUlricus. Paguis ad ann.1120

n 8 cerlum esse ail mortem cjus ineidisse in an.

H->i'lle"e 1123, quo Olricum Lateranensi concilio

intVrfuilse ipse Pagms lcstatur). In idem consenliunt

Calclûs S.gonius, 1'uricellius, Ughellus, ah.que.

Scd contra stat aucloritas Landulpbi faclo pnesentis

aui audita morte Henrici impei-ator.s, cu.n .n con-

fin is Tridenlmi ep.scopus .noraretur, postmodu.u

na tria' suffi restitutus, consideosque .n domo sua,

exululatuettletibus civium de Olric. ob.tu adnio-

"," fni..Uaquenonantean. 1125, quo sublafus

?u Henricus tesar. tllricum fat.s concess.sse d.-

ce. dum esl. .^dde quod tabula synodahs ahique an-

Hn .io.-es arcbiepiscoporum Mediol. catalog. concor-E n. .ne ns 5 annos, menses 6, dies II regUM.n.s C

Olrico t ibuunt, undesequitur ob.sse .1 u.n d.e->8Ma..

«n ll''6 utinseq.nol. accuratius ostendam. Abdu-

ii°'celebres illos scriplores in eam opinionem, quce

prLripU uiortem Olrici, document.mi a Pu.-.celho

re atu. in.Monum. basil.Ambr., n. 33b, cu. subscnp-

tuslesitur AnsetmnsMedwta„eny>sarch,ep. : notaau-

em anni eidem apposita est 11-23; e. quo .n erunt

mortuum eo anno Olricum, electu.nque Anselu.um

e ns 'u™esso.-em. Sed ego adverto , lud idem docu-Sentuu. incboarinomiue Olnc, arch.ep.scop., ineo-

d^.nk-iiuterquatuordecimahos.b. no.mnatos: . s,-

«nuin manuuin An.elu.i de Pusterla Ar.aM (..-ass..

ftc Itanuerauouabihter cred, debet scr.pln.-a.n ,1-

lam fuisseconceptam primitusnotalo anno, quo erat

aTchiepiscopus Ulricns,et cuu, versarelurcrca quas-

H«m btes iitercanonicoset monacbos Ambros,an«

Sic« uov" in diesintervenientibus difficullaUbus

nro racUm suspensamqne tan.l.u b;es.sse, donec

?ebus omnibus sub Anselmo compos.t.s^ ejus ad "

archiepi^copatum evectio subscr.pt.one fi.cr.t r-

mata '^xe.uplum iu promplu est ab.pso /;^;ê'l>o

desumplum.Profert .lle D.ssert Nazar c. 106,n.8

Sicera cliartam confectam anno 11,3, .n quarum

Xaquehoc ad calcem leg.tur ; « Lgo Alg.s us

»1 T^,;nfln<i.; archiepiscopus subscnps, ; » cum ta-

men cerTaû it S Galdi,mm. cui .^lgisi.ussuccessit.mcncei.uiu

iiMiiis Eccles ffi reg,m,ne supe.-vi-

S'"defl- m—o^^nno^l.-b.Mo^^^

se vda expedit Puricellius, nis. assere.jdo < b,nas

inasA!.>isii subscriptiones non co prot.nus factas

empo e i .0 doc.ucnla ipsa confecta uere, sed

DoTt a iquos indc annos ; forte s.qu.dem al.s postea

file eVci at« fueruul,qn,bu^ e med.o tollend,s pro-

delset subscriptionem iHam (arch,ep.scop,) super-

f Idi ,, llpcparicm in pr.pêntis documenti contro-

V«r« aPuricellio repoaimus Mih. certe excoutextu

culam meam cummoerore : in qua ego sedens, et

de solito more pro victu meo scribensaudivi voces

et fletus de morte Olrici archiepiscopi (6) et subse-

queuter co,iipulsus a promiscuosensumeae cogna-

tionis et viciniaeab ipso officio meo surrexi, atque

ad I). Anselmiun de Pusterla a prcshytero Nazario

pii,nicerio et caeteris clericis ordinariis et episco-pis suffraganeis in archiepiscopum electum (7)per-

veni. De cujus Aaselmi morte nimirum valde su-

ipso documento.-um baec videtur genuina solutio

nodi, que.u i.nplicant nota? annoru.u bujus.iiodo

scripluris aiijcctffi ; nam conjectura illa utcunqueerudita, quod viventibus adl.uc Olrico et Galdmoelcrti fuerinl in archiepiscopos ut vulgo dicimus,

coadjutores, Ansclmus et Algisius, nova oninino

.uihi videlur in hac A.nbrosiana Ecclesia, in quamhujusmodi niorem invectu.iicredere velat silentiu.i,

veterum oiunium ac recentiuui scriptoruin, prjHci-

quel.andulphi nostri, qui et Ansel.ni electionein

post morte.n Olrici et evei.tus o.iines etiain minoris

inomenti ininutim describit. et substilutos absenti-

bus ai-chiepiscopis vicanus r,ros.>>ulai,uin atque Ar-

dericu,n. et expulso a iMcdiolanensihus Anselmohoc eodeui, suffectum notat aduiistralioni Eccle-

sise Robalduin episcopum .\lbensem, quin tainen

ullam de alia praevia Anselmi ante morte.n Olrici

electione faciat mentionem. At poota anonvmuscoa^vus et ipse scriplor ad annum 1 123, vocat An-selmum arclw^piscopum intronizalum. Non ignoro :

sed qua... obscure, qua.n involule scribit, ut arduumsit verum ejus sensum attingere ! Deinde nec no-

vuiu, nec poeta" injuriosum est dicere quod fiarurale

jocutus fuerit. quatenus eo anno cu,n Olricum Ro-n,a? detineret Lateranenseconciliu,n. partesabsentis

arcbiepiscopi conlra Co,nenses ageret Anselmustamsupcrbe, ut juxta vulgare proloquium intliro-

nr,fl/us dici posset. Valde auteni historico nostro in-

juriosuiu essel suspicari quod rein tanti momenti,

cujus nuUum aliud e-se.nplu.n fueral in Ecclesia

Mediolauensi, et qua.n ignorare non poterat, cu.n

huius.nodi electiones flerent in publico populi con-

ventu, neligenter o.niserit. Fortius etia.n ea conje-

ctu.-a eliditur in Algisio ; na.u S. Galdini Vita, quampaulo postejus obilum fuisse contextam Hensche-

nius censet in Act. SS., ad die.n 18 Apr.,describens

extremum dien. quo S. Galdinus quievit, adbuc ci-

ineliarch* litulo Algisiu.n notat, du.n ait : " Quia

corporis .nulta debilitate laborabat (Galdinus) mis-

saru.n sole.iinia a sup.a n.e...oratocinieliarcba, qui

postea successit,celcbrari prjecepit. »

Frsterea vetustiores calalogi Mediolanen. ar-

chiep. aperte tradunt denas helidomadas ac dies

quatuor intercessisse ab obitu S. Galdini ad electio-

nem Algisii, et historici fere omnes Mediolanenses

quin et îgonius et Ughellus asserunt in his comiliis

divifum p.-ius tuisse clerum, aliisarcbipresbjterum,

aliisarchidiaconum pro.novei.libus. tandem, ne lon-

gius protrabcretur electio. di flexisse omnes in ele-

ctionem Algisii Cimeliarchfe. His pos.tis, an credi

possit suffectus in archiepiscopum coadjutorem vi-

vente adhuc S. Galdino, lector judicet, queni ne

longius onerem, alia flrman,entaomitlo.

(7) Antequam diem electionis liujus Anselini sta-

tuamus, cumomniahicperlurbata videam in eie-

gesiarchiep.Mediol. a Papebrochio edita, sicuti et

a Puricellio, el Pagio. necessarium duco rein altius

repelere, et collatis invicem catalogis quos Pape-

brocbius et Mabillonius produxe.-e, cum altoro qui

ebibliotbeca capituli metiopolitani eductus, fortasse

cliam illis anliquior huic Collectioni inseretur, se-

rle.ii antislilum nostroru,n usque ad Oberlum dili-

eenli examine clucidare.

CerlumeslJordauum, de quo supenus mcntio



spiro (8), quia licet illefuerit mollis et dulcis su-

spectis meis, meisque adversariis, et suis prodito-

ribus, tamen ipse non fuit ceu Jordanus furiosus,

immemor mei, ceu Olricus. In illa enim diein quo

electionem iste Anselmus arcliiepiscopatus susce-

pit, me, ut preeessem suis capellanis (9), elcgit,

quorum capellaaorum consilium, etsinonomnium

alienavit eum a me fere in omnibus quae ipseope-ratus est. In eo enim quo ipse festinavit ad confe-

fuit, electum fuisse anno IH2 Kalend. Januarii, ut

testis est Landulphus electioni huic tunc pnesens.Cum igitur catalogi omnes in hoc conveniant, eumsedisse annisocto, mensibus novem, et diebus tril)us,

atque obiisse iv .Nonas Oclobris, conslat eunidemmortuum an. 1120, die quarla mensis Octobris.

Sequitur Olricus, qui pariter concordes catalogi

annos 5, menses 6 dies 1 1 sedis assignant ; obiisse

autem asserunt v Kal. Junii : retrocedendo itaque

per hunc annorum et dierum numeruin. reperiinus,

quod electus fuit anno 1120, die IT iNovembris, i(a

ut post Jordani mortem sedes vacaverit mens. I, et

dies 13, ac ipse Olricus obierit an. 1126, die '28 .\Iaii

Anselinus inde occurril, in cujus regiminis temporeconsenliunt catalogi, nisi quod ille a Papebrochioeditus diem mortisxis Kalend. Octobris designat ;

aller vero iiietropolilana; diem 19 (inlellige Kal.)

Septembris statuit. Errorem tamen amanuensis in

primo fuisse dilucide ostendit modus ipse nume-randi, id est 19ante Kalend. Octobris dies, qui in

Seplembris non reperitur, cuin ille mensis habeatsolummodo xviu Kalendas ; quocirca legendum est

XIX Kalend. Septembris : id enim cum Landulphonostro concor^lat, qui mense .\ugusto Ansehnumhunc defunclum scribit ; slatuuntur autem Anselmoarchiepiscopatus anni 10. mensis 1, et dies 14. Si

itaque retrocedas a die quarta decima Augusli, quaobiit anno 1 136. pervenies ad diem trigesimamJunii an. 11:26 qua electus fuit, post mens. 1 acdies2vacantis sedis a morte Olrici.

In catalogo Papebrochii, antequam de Anselmosermo sit. hfec legunlur : « .\b electione .Anselmi

de Pusterla ad electionem Hobaldi sunl anni novem,dies viginti novem. » quod in catalogo metropoli-tanae et altero superiori tomo edito nequaquam ex-

priinitur. Si igitur computus fiat ab hoc nuiiiero

annorum et dierum, dicendum erit electionem Ko-baldl incidisse in annum ll3.j. die 29 Julii.Attamen

h-ec rainime accommodari possunt cum reliqualec-tione catalogorum, quoruin alter. id est Papebrochii,statuit Robaldo regiminis ann. 11, mens. 4. dies 23alter vero metropolitanw, sicuti etiam Mabillonia-nus, 10 tatum annos ultra menses 4, et dies 26assignannt (quamvis crediderim eriTorera irrepsisse

in illum numerum 1 1, qui in catalogo Papebrochiiexpressus est. cum ipse in elucidatione 10 lautuiii

annos. ultra menses ac dies prfedictos aduolet. .sic-

uli etiara in numero dicrum 23, in quo Papcbro-chius corrigendum ait -Mabillonii cataloguni, ciimtaiiien .Mabillonianus cum metropolitano omniiio consenlial). Obiisse auteni Rolialdum omnes relcruntIII Kalend. Januarii

;quapropter si hinc retroccdas,

ad quarlam .Augusti diein anni 113.'), le adductumvidetiis, alque ideo Robaldi clectio, juxta hanc cal-

culum, 5 diebus distaret ab eoannorum 9, et dierum29 numero. quein superius in catalogo Papebrocliiiadnotatiim vidimus. Hem tamen facileconciliaiiposse

puto, si dicamus, ab altero diem electionis,abalteroadnolatum diein initrfi sedis, a qua arcebatur cano-nuin decrcto, vetanle ne unius Ecclesia; episcopus adaliain transferrelur ineonsulto summo pontifice. Adipsum aulem Pisis moranlem expediri legatio potiiit

stalim ac de eligendo Albensi hoc episcopo a clero,

et suffragaDeis txactari coepit, ila ut quinta post

HTSTORIA MEDIOLANENSIS. 1S22

A rendam pacem cumanis, quando eorura clvitaS

ad destruendara capta fuit(lO), mihi quippe pla-

cuil.

CAPUT XXXVIK.Anselmus a Romano ponlifice 7'espml stulam susci-

pere consentientibus Mediolanensibus, ne honor

arcliiepiscnpalus minuatur.

Sed cum idem archiepiscopus secutus consiliumquorumdam capellanorumet primicerii. Pelrivero

electionem die favorabili jam obtento Innocentii

rescripto eumdem solemniter rennntiaverint archi-

episcopum .Mediolanensem, atquehinc desumpta fue-

rit ejusdein archiepiscopalis regiminis epocha. Certein hac translatione Innocentii 11 placitum inter-

fuisse lestis est S. Bernar^Ius in epist. de qua mentio erit cap. M, num. 18. Quocirca dicendum, Ro

„ baldum electum anno 1133. die 29 Julii, et ponti-

ficio indulto ad sedem promotum die 4 .Augusti,

obiisse anno 1 143, die 30 Decembris. Hoc unumadjicere libet, nullum dirficultati proposit» locura

futurum, si catalogum .4ctis Ecclesise Mediolanensisinsertiim sequi velleraus : in eo enim supra annosdecem. integri menses quinque Rolialdi, sedi assi-

gnantur, quibus statutis, illummet diera 29 Julii (si

eraortualem excipias) atUngereraus. quo post noveraannos, ac dies 29 ab electione .\nselrai donatuminfiila .Mediolanensi Robaldum, Papebrochii catalo-

gus docet. Sed cura in nullo vetcrum catalogorumid adnotatum viderim, hunc unum vadera hujus-

modi lirmand;T! sententi* accersere nolo.

H,ec placuit examinare unico tantura loco, nerepetita in subsequentibus capitibus discussio an-

noruin, ubi de electione aiit obitu nostrorum an-tistitura agitiir, lectori fastidiura crearet. Cccterum.ut, nndediverlimus,redeamiis,exdictis perspicuurafit, Anselmurade Pusteruta electum fiiisse die trige-

C sima Jiinii anni I 126, non autem 1123, ut Pagiuset Papebrochius, aliiqiie siip. cit. credidere : cumOlricus eo tantum anno decesserit, quemadinodumsatis superque probalum ex huc usque allatis cre-

diderim. Hinc quoque exiiiii potest Ughellus h scru-

piilo illo, quo se vexari passus est, cum in Lauden-sibus episcopis num. 20retulit documentum ab 01-

rico archiepiscopo nostro subscriptum anno 1123.

In .^ppendice enim ad tom. IV prim.eedilionis cor-

rigendum hunc annum arfirinavit, ejusque loco

reponendum 1123, queinadmodum etiam correctum

fuit in nova Venela editione, omissa omnino quali-bet anni nota, ubi de .\rderico Lauden. episc. agi-

tur ; sed frustra, ut dilucide jam ostendimus.

(8) De morte Anselmi, pra;ter ea qufe adno-tavinius num. superiore. disserendi locus erit,

cap. ii.

(9) Etiam hinc non raodicura lumen erui potest

ad assequendiiiii terapus inortis Olrici, ac electionis

D Anselrni ; cuni enim superius dixerit Laudulphus,se audito Henrici imp. obilu reversura fuisse in

patriain, ac in doinuncula sua considentem, victura

pro more scribemlo captasse, perspicuum est, eumneuliquam luin fuisse hujus pra?feclurce honore ac

benclicio insignitum. Detiuit itaque Anselmi electio

noiinisi mortuo Henrico acci'iisse, siilla eademdie. cpia peracta est, designatusquoque Landulphusfu:t, iit Anselmi cappcllanis pra^esset.

(10) Etiam in iioc exciilii Comensis anno assi-

gnando in contrarias seiitentias diriinitur scripto-

nim aginen. Deletam fuisse ultimo pra?lio Comen-seiii urbem anno 1 127 graves auctores tradidere,

Coriiis, Calclius, Sigonius, Jovius Ballarinus, Tat-

lus, aliique. Econlra auctor Chron. Flos Florum.Piiricellius et Pagius sequenti tantum anno id

peractum testantur. Ileni inter i|isos de hujus rui-

nse mense non convenit ; alii enim Martium, alii



Terdonensis episcopi, contra publicum interdi-

ctum (.1) cleri et populi Mcdiolaneasis Romamiviti2), mihi quidem non sedit. Verumtamen ipse,

ceu vir pnidens et sapiens ciim papa Honorlo et

cardinalibus ejus multa contulit, et conferendoecclesiasticas consiietudines Ambrosianse Ecclesire

et honores ejus archiepiscopatus et urbis vivis et

bonis rationibus defendit (3).Unde ipse papa buicprudenti viro dixit : Fratcr meditatus (41, et epi-

scopus venisti. Sed si frui auctoritate archiepi-

scopi in temporibus meis, necesse est ut stolamsuscipias a manibus meis, aut sicut e?o suscepi,

ad altare sancti Petri. Hinc dominus iste Mediola-

nensis Robaldum i5) .\lbense mepiscopum acij uravit,

ut sibi consuleret. Tunc Robaldus ille Albensis sic

LANDULPHI JUNIORIS 1S2&

A bensem eplscopum secum reduxit. Verumtaraenarchiepiscopalem sedera nou ascendit (7), donecUbertus de Meregnanoejusscribanon juravit.quodipse dominus suus Anselmus nulli minuimentohonoris EcclesifB Mediolanensis consensit, et adipsum (8) Albensis ille episcopus Robaldiis aucto-ritate sua coulirmavit. Deinde pontifex iste Ausei-

mus sedem, et castella archiepiscopatus (9) in

beneplacito cleri et popnli recnperavit.

CAPUT XX.XIX.

AnnetmusarchietuscopiisConradum imperntoremco-ronat, qiieiii HQnoriuspaparejicil,imde Anselmusjussu papx excommunicatur.

Anseluuisin Castellis(l) habitans intellesit nuodclerus etpopulus Mediolanensisnobilem principem

ait : Quod prius sustineret nasura suum scindi g Conradumcum ecclesiasticapoiiipa,et civili tjium-usque ad oculos, quam daret sibi consiliiim, ut

susciperet Roms stolam, el Ecclesiae Mediola-

nensi prsepararet hanc novam et gravissimam,quam Honorius papa dicebat sibi imponere, men-suram. Me^iolanum igilur iste Anselmus archi-

episcopus sine stola rediit (Pi, et eumdem Al-

Julium designant. Ex Ottone Frisingen. colligi certeidetur eodem anno advenlum Conradi in Ilaliamcontigisse, quo eversa funditus urbs illa fuil. Aitenim. lib. vn, cap. 17 : u (^onradiis a fratre ac qui-busdam aliis rex crealus, Pvrenapum per jiigumseptimi montis. qua Rhonus et J£x\\\s fluvii nriun-tur, transcendil. ubi a Mediolanensibus, qni tiinc

Comense bellum per decem annos pro affliclinne

populi ulriusque civilalis miserrime protraclum,capla ac delata urbe prospore consummarunt ho-norifico suscipitur. « Cum igilur Conradum descen-

(

disse in Ilaliam anno 1128 tradat abbas frsperg, deannis Lotharii. el alii passim scriptores, eodemquoque anno dicendum est Comensera urbem di-

replam, ac solo ajqualam fuisse. Porro parficulailla lunc minus aple apposila videretur, si a Co-mcnsi excidio adllalicum iter Conradiprtpier fliisis-

set integer ferme anniis. Praeterea decem annonimspalium, per quos aclnm id bellum Frisingensistcstalur, nonnisi hnic anno accomraodari facilepntesl, cum incmptum dixerimus anno 1118, posl-

quam mense Junio Roniana ab urbe discessissetHenricus. Hsec sunl. qu.ip suadere hujusmodi sen-tenliam valent ; eaque adnolare volui, ne partihusmeis deesse viderer, illa praeteriens quae ad verita-tem propius consectandam ex historiis elucenl.Caeterum scribentibus de palria sua magis deferen-duin esse, quam exleris ultro profileor ; atque ideolibeulius subscribam sententiffi, quam in conimen-tariis ad poema de bello hoc Comensi amplexus est

praelaudatus P. Joseph Maria Slampa. Imoul amiconuic doclissimo obsequium meum qualecunquetester, solidis argumenlisab eodem produelis. ut

epochara Comensis excidii superiori anno figendaniprobarel, id in praesens addo, quod P. A. "Crispusin sua Insubrica hisloria manuscripta. Busti. vulgodicli Arsitii, religiose asservati, teslalum reliquit :

cum videlicel in vico Olgiali Olonae nostrae dirpce.sis, solo squarelur anliquissima ecclesia B. Lau-renlio levilae el martyri dicata, inventam fuissetabulara marraoream in ingressu januae majoris hislitteris inscriptam

;

j- ANNO DNIC. INCAR MILL. CENT. XXVII.

CVUE DESTRVV.NT. HEC POPTA ERIGIT.

Cap. XXXVIII. —(1) InlcUige cleri ac populi re-

luctanlisclamorem, ne Komani pergerel Anselmuspallium suscepturus, quod injuriosurn Ecclesiae Me-

pho conveniente rege naturali (2) siiscfpjt. Gumauteiu clerus et populus idem de coronando rege

ipso tractaret, pontifex idem Anselmus a Leucodescendit ad Modoetiam, quiest priiuus locus coronffi regis Italiae (.3), ibique pernoctavit, et con-siliuiu redeundi ad montana suscepit. Et post

diolanensi arbilrabantur, ut infra videbimus,(2) Perrexisse ad Urbera Anselmura nostrum sla-

tim ac eleclus in archiepiscopum fuil. ul pallium asuramo pontifice reportaret. ea doeent quas inferiusnarrantur. i.uin igilur Honorium II. qui vigesimapriraa Deccmbris anni ll2i creatus cst supremuspastor. adiisse dicalur, hinc eliam salis perspicuecolligitur, .4nselmi electionein longe posterius ac-cidisse. quam Puricellius el Papebrochius assere-bant. Ceite hoc Anselmi ad Romanaiii urbem iter

;in annuui 11-25 eonjiciunt Puricellius et Fagius.Juxta calculuiu vero ex antiquis catalogis superiusdeduclum, nonnisi post mensem Juniura sequentisanniil26 .Anselmuin hunc Roniam proficisci po-tuisse liquido constal.

(3) Consuetudo, honorque archiepiscopalis sua;dignitatis, quain apud Honoriuni et cardinales pr»-cipue deffudebal Anselmus ille, eral, quo donalamfuisso anliquilus Meliolanensem Ecclesiam ex hi-

storiis colliginius, ul videlicel palliumasuinmn pon-tifice nonnisi por legalos missum acciperel. Id in

more positum reperimus usque ab anno o9't, quoindictione xii scribens S. Gregorius .Magnus Con-slantio episcopo Mediolanen. epist. 1, lib, iv, hsechabel : « Prieteroa pallium ad sacra missarumsolemnia ulenduin ex more transraitlimus. > Sseculodecimo. anno circiler 930 conservatam hanc ho-noris prEerogalivam Mediolanensi arcliiepiscopolegimus in Hist. Leodien. in qua Ratlierius Vero-nensis priino, ac dein Leodiensis episcopus in epi-

stola sua tcslatiir, se Hilduino anlislili noslro pal-

lium delulissc a Joanne XII ad eumdom transmis-sum, ul lomo III hiijusmet collectionis, pag. 300,jam adnolavi. l'roiime vero ad hunc Anselinumpeculiaris deooris teslimonium receperat ab UrbanoII, .Arnulplais hujus nominis III nec noii .Anselmusde Buis, et a 1'aschali 11 Grossulanus alque Jor-daniis, ul Landulplius noster narravil. Quanli veromomenli derus lioc foret ex Baronio iiitclligcre

possumiis, qui ad ann. lOTO refert, LaiifrancoCantiiarionsi archiepiscopo pelenli, ul ab Alexan-dro II palliuin mitloretur, ncgatuin id fuissc, atqueab H|ldebraiiilo archidiacono. postca Grcgorio \ll,

in hiPC verba roscriplum ; « Necessariuin nnbisvidetur vos apostolorum limina vjsilare. » Pnpcla-rius esl quod in epistola sua apiid Papcbrocbiiini in

Exeg., nuiii. 10-2, ad .\rnulphum nostrum prtPine-

moratum scribit Urbanus U : n Pallium fralernitati



1525 HISTORIA MEDIOLANENSIS. imtrium dierum interposifionem castellum, quod di- Acilur Plebia (4) asceudit, ibi plures sonos so-

noros (b)de coronando rege Conrado audivit. Et

ego non in amarituiiine ab ipso pontilice an-

divi, ut citissime Mediolannm adirem, et alfectum

civium omnium super hujnsmodi regale nego-

tium sibi nuntiarem. Tuuc Unifredns Aboriti,

et armiger ejus a vespera hora diei usqiie ad

solis ortum meenni et cura pucro nieo reqniem

non babuit, sed ad plenitndinem coneionis cleri et

popnli convocataiu.etcongregatamMcdiolaniqnasi

in hora tertia perveni, ubi clerus et populus qua.-i

homo unas auiplissime et miritice collaudavit et con-

clamavit, ut archiepiscopus veniret, et principem

illum coronaret.Atl hiecquoque Rogerius Clivellus

nol)ilis miles et potens, populo circumstante ait : gPer corpus Domini, nisi voluntas Dei essel, ut bic

nobilisdominuscoronaretur.istebenedictuspopnlus

nequaquaraadlaudem ejnsitaconcorditerclamaret

Causa itaqueistasicciillaudata et statuta.Anselraus

de Badaglo subdiaconus ordinarins.guido de Lan-

driano electus capitaneus, Giierenzus Puzobo-

nello vavassor (6) strenuus, Rubacastellns civis

et cques nominattssimus, ex parte totius cleri et

tuse. prfeter consuetudinem Romanse Ecclesise, quae

nulli hoc dignitatis genus, nisi prtEsenti concedit,

litteris tuis exorati ex apostolica sedis benedictionetransmittiuius. »

(4) Id csi ratioiiibus prmmuniliis.

(5) Seu Flobahhm.(6) De lioc Anselnii redilu Puricellius in Mon.

basil. Ambr., niim. 338, asserit sernionera haberi

in i'atal. taii) melropnlilani arcliicprcsbyferi, qiiain C

urbis nostrap secretarii his verhis : « Ilic cuni

maitna comitiva nnbilium Mediolancnsium in festo

S. Micliaelis per portam Ticinensciu intrans in sede

sua collocatur, ut nios cst in talilifis. » Si soleinnemhunc ingressum tuiin, cuui ab urbe reverteretur,

peregit.\nseluius, falrnduin esf euiii stafiin ac ele-

cfus et consecratus fiiif, Roinanuin ifer arripnisse ;

anlequam eniui friiira mensiiim spalium 'fHuxis-

set, die 29 Scpleinbris jam Mcdiolanum reversus

erat.

(7) iSon quia electus fanfiira foref, et nonduinconsecrafus, uf a Puricellio traditiira Pagius cen-

siiit ad ann. tI2."), nuui. 20, cuni eum jam ordina-

fuiu fuisse indicenf ea verba : « Mcdifatns ct epi-

pcopiis venisti ; » sed quia clerus cl populus eiiin

Mcdiolanensis Ecclesije jura apud Homanura pon-

filicem violasserepufaverat, uf infra declarat aucfor

nosler.

(8) Lege idipsum. '

(9) Totain ferme Verbani lacus orara cuni adja-

cenfibus oppidisatriue arcibus |jaruissearcliiepiscnpo

nosfro jam docui in .\ppend. ad vindic corpor. S^.

Gervas. et Prolas., num. 39. Plura legi possunl in

Corio primse editionist."(i3,

pag.S'6. ubi Cassonus

Turrianiis arcliicpisenpus in .Malllucura viceconii-

tcm sacris diris iiiveclus, iiiulla arcliiepiscopalis

difionis caslella el Inca enuinerat. inquiens : " Tu.

Matfha=e, rem univcrsain .\nglcricnsem, Lencen-scm. Bellanensem. Vallasinensein, Caftanensoni,

Travalliensem, Brebiensein, quic arces et loca sunt

antiquitus ecelcsiasfiei nostri juris, tenes. »

C^p. XXXI.X.— (I) Arebiepiscopalis nempo juris.

(-.;) Intcr CM'tera. quic Conradus armaverat, nt ad

imperium assiimerelur, id eliam eraf, qund iih

Agnete Ilenrici seniorisfilia in lucem editus, atipio

ideo Henrici poslremo defuncti sororius regaum

populi legationem de coUaudatoetcoronando rege

Conrado pontiflci Anselmo contiilerunt. Qni cnmesset in casfro PlebicB, et inlendisset super horumlegationem et meam relalionem, et festinavit ad

urbem.De cffifero ipse quasiconsentiens comrauni

omnium gentium vofo in ecclesia Sancti Michae-

lis (7). quae est Modoefise benedixit, et unxit, et

coronam eleclo Conrado in festo sancti Petri (8)

posiiit. alfero episcopo astanfe regi coronando. In

quo faclo ego quippe piger non fui.sed anfe ipsnm

pontilicpm.ipsiimqneooronatum ab ecclesiaSancti

Micbaelis pnntificalem virgam in admirabili pompa(9

per Dei voluntatem congregata ad honorem illius

regis usqiie ad eoclesias Sancti Joannis bona cumvoliintafe portavi,et in Sancti Joannis ecclesia (10)

solemniter ciim rege isto qvamoptimo missam au-

divi. Ecundem qnoque soleinnitafem coronationis

idem pontifex in ecclesia S. Ambro.sii (U), me alibi

non meo vitio (11) detento, celebravit. Verum-tamen qnidqnid direcle est actum in illodomino

meo rege dilexi etdiligo Hunc namque gradientem

per comitafus et marchias Lombardia} (13), et

Tusciae comites, et marchiones cujuscunqiie no-

bilitatis viri potentes, et humiles cum gaudio sus-

sibi naturali jure competere affinnaret ; inde etiamMediolanenses Conraduin tanquam regem suumnafuralem susceperunf. Venisse autem Conradumin Italiara anno 11:28 superius diximus : menseinquo apiid Insubres fuit, nobis indicat Landiilpbus,

cum illum infra asserat vigesima nona Junii die,S. Pefro sacra, Mndoetiae cornnatum.

(3) Hinc redargui potest Oniiphrius Panvinius,qui in lib. De cnmifiis imperainriis. cap. 11 coronamferream. qua inaugurari solenl llaliiTR reges. in usufiiisse iinte Friderici II tempni-a Medinlani aiit

Mndoefife neqiiaquara crcdidif. Solide illum refu-

favit qiinque Puricellius in Mon. bas. Ambr.,num ;f-i3.

(4) Id esf Brehia, oppidum non longe a Verbanolacu. aiitiquissimis nionuracnlis referlura, atqneoliin celebre, nunc prope funditiis dirutuni. ut scri-

bil Bonav. Caslil inneus Do Gallnr. Insuhr. antiq.

sedih.cnl. niihi .'(73. qiii nominis etyraon et reli-

qua insignis anliquitatis vestigia ibidem manentiarefert.

(3) Idestfamain lale diffusaui communis plaususac concilii Mediolanensium.

(6) Seu ralrnssor. noineii illo i«vo nolissimum,quo vassalli fcudales majores auf minores indica-

bantur, nf ex nu'".angii Glnssar.

(7) Hiijiis ecolosiiE menlio fit in diploinate Cle-' menlis pap.T. III ad Obertuin Modoelienscm arcliipre-

sbvtcriira anno 1188 dalo, et a Hiirlliol Ziiccbio

cap. 20 exliihito ; eaqueinter ecclcsias post S. Joan-ncm priiua recensefur.

(8) Nempe die 29 Junii anni 1128, ut sup. nota-

viinus.

(0) Seii potii is popiili mullilmline.

itO) Ei-clesia hicc anfiquitale sua venerahilis, uf-

potc a TliiMidelinda Langohardorum regina ex-

slrucla ac dnlnta. in prfescns efiain relebris esf,

pnnlinoaliiim insisnium privilegio fiilgens, et recen-

fihiis aiiri ac picfuraruin nnianientis in noliiliorcm

sacri nilliis inagniricenliaiii adiliicfa.

(7l I Nciinic Mediolani, qiiod Sigoniiis omisit,

Modneliensf ni tantumConradicoronafionemad buiic

anniiin rei-enscns.

(12) Id est me le^ilime impediin.

(13)Non taraen omnes : nonnuUse enim civitates




ceperunt. et amavernnt. Qui vero rebelles fuerunl A Mediolanensis mandavit,ejus acutissimi pladii fortitudinem senserunt, ipsum per unius diei

atque mortem et confusionem.ceu Aaselmus raarhio

del Busco(14), et iliustris. . . comes (lo) suscepe-runt. Alterquorum Anselmus vitam et absolutio-

nem suscepit pergratiam .Mediolauensium, qnibusia angustissimis pr.Tslils campestris ceu miles for-

tissimus profuit. Alter vero, scilicet comes, velmortem sustinuit,ac sic bpoisne et fortiter agendoRoma; appropinquavit. Sed fortis manus Honoriipapse ipsum resupinavit ^16), atquead Germaniamquasiad sua propria loca redire fecit (17) Joanaesigitur Cremensis cardinalis Romanus episcopossutlraganeos et comprovinciales Mediolanensis Ec-

clesiu3, ut excommunicaret Mediolan. pontiiicemconvocavit Papiae (18). Quibus convocatis, et car-

dinali, per plures viros et sacerdotes ipse pontifex

pro Lothario stabant, ut ex Landulpho ipso in fine

hujusrael capilis colligi potest. Exslat in codiceBabembergensi apud Eccardum loc. cit., col 36i.Epistola Lilifredi Novariensis episc. ad eumdemLotharium scripta, in qua heec habentur : « Excel-lentia vestra pro certo cognoscat quod Novaria,Papia, Placenfia, Creraona et Brixia. civilates Itali;b

firmit.er fldelitatem vestrara custodiunt. et adven-tum vestrum unanimiter cupiunt. Conradus autemMediolanensium idolum, ab eis tamen relictum,qui arrepta fuga solum Parmoe habet refugiuin ubitam pauper, tamque paucisstipatus viliter moralurquod ab uno loco ad alium vix fama ejus eiten-ditur. »

(14) Bosehum locus est in agro ."Meiandrino adOrbam fluviura in limite ditionis Genuensis et Mon-tisferrati, olim hujusraodi raarchionum dominio et

B

ne presumerent, sed

patium exspectarent. AtPapienses, Cremonenses, Novarienses quoque et

eorum episcopi, et alianim civitatum, predicantes

hoc regiumopus .\nselmi,coiitrarium Deo, et ma-gno regiLothario (20), nequaquam dlius pontificis

legationem susceperunt, sed ipsum prasstanle car-

dinali illo Joanne e.xcommunicaverunt, et Medio-lanensibus protegenli us castrum Cremae (21)guerram facere statuerunt. Attamen in maximaparte Mediolanenses catholicam reverentiara (22)

vivente papa Honorio, huic pontifici preebuerunt

CAPUT XL.

Anselniusarchiepi^cijpusAnacletoantipapseadhceret,et ab ipso slulam recijnt.

Honorio defuncto (t), Anaclelus papa Romano-

quam ut referri debeat. Lotharius enira llinimpe-ratorem electus fuerat anno 112.5 terlio Kal. Se-ptembris, ac Idibus ejusdem mensis Aquisgrani in

Geriuanioe regem inunctus, id approbante per le-

gatns suos Eurarduni el Komanuiii Honorio. Con-radus vero, qui post Kridericum fralrem suum in

Lotharium insurreseral, ab Honorio excommunica-tionis sentenlia perculsus est. ut (Jtho Frisin̂ ien.

ejusdem Conradi uteriniis fraler lib. vii, cap- 17,

narrat. Atque hoc fortasse telura fuit. quo repusuraa Romans urbis ingressu Conradura refert auclornosler, cura armis contra eumdem contlixisse Ho-noriuni nusquaui apud scriptores invenerim.

(17) .Anno 1129 Italiam adhuc contra Lotharium

obtinebat Conradus, ut testatur ad hunc ann. Si-gonius ; irao neque recesserat Septerabri mense.Exstat enim in Hist. Mathildis a Francisco Maria

sedecelebris, quoruin splendorum etjuraamplissima ^ Florentinio compacta. lib. ii, pag. mihi34U,ejusrlemdescribil Hieron. Ghilinus in .\nnalib. Italicis A\exandrinae urbis postremo folio. asserens locuraipsum in quo excitata fuit praidicla civitas, illorumditioni tunc paruisse.

(13) Hujus comitis nomen, quod in archetvpotemporum vetustate abraso intercidit, ex cerebrosuo supplere conatus est recens auctor Alex. Ma-ximil. de Bode, qui in dissert. jur. public. deEtruriae ducatu edita Halas .Magdeburg. anno 1722,cap. 1, ,§22, pag, 22 haec ait : >< Verisimile est,

illustrem comitem, cujus nomen in Landulphijunioris ms. legi non potuit, Albertum fuisse, seuIngelbertum, quem Honorius II papa in Tusciasterra marchionem. et sui vicariura habuerat. SalteraMuratorius chartara hujus Aiberti refert. in quase cooperante gratia. et beati Pelri, et doniini papaeHonorii, ejus vicarii munere ad hujus honoris fa-

stigia provectum fatetur. • Fluxa tamen opinio hrecest : illustris enira coines, de quo in ms. nostro fit Dmentio, jussu Conradi multatus gladio dicitur aLandulpho, certe anle anniim 1130, quo Conradusab Honorio H repulsus in Germaniam redierat. Nonergo esse potuit .4lbertus ille marchio queiu adhuc

floruisse auno 1135. imo eliam 1146 c aris. Mura-lorius cap. eod. 3ii Antiquit. Esten., pag 293 et ',14,

ex documenlis ibidem indicalis colligit. Idera de In-gelberto dicendura, quem adhuc vivenlera anno 1 137(rectius 113.')) refert .Annalista Saxo apud Eccarduinin Hist. medii sri, nec non Pagius ad ann. 1134,num. 1 ex Chronicis Pisanis genuinis ab Ughellorelatis, nonnulla de hoc Ingelberto dilucidius pro-ferens. Quis autem fuerit iste coracs. nihil in iiis.

nostro innuilur, ex quo securum de ilo jiidiciumcapi possit : quocirca nolo cicoruin more in aeredigladiari.

(16) Id est a proposito devolvit. Cur autem Hono-rius papa Conrado infensus esset, magis notum est,

diploma datura Luce. ubi tunc ipse morabalur,4 Septeinbris 1129, in quo nonnulla monaslerioS. Pontiani largitur. Iiilra tempus tamen, qund abhoc mense ad obitum Honorii sub iniliura anni 1 1.30

defuncti superfuit, rediisseConraduminGermaniaindicenduiu est, si ab Honorio compulsus fuit illuc

proficisci, ut narrat noster Landulphus : quodnonadvertit Puricellius, qui in Mon. bas. Ambros.num.353. rediisse in Germaniam Conradum scribit

paulo ante quam Innocenlius II e Gallia veniens

Genuam appclleret. id est anuo 11. i2.

(18) Concilium hoc provincialium episcoporumconvocatum fuisse Papia; anno 1128 Pagius adhuncann. nuin. 14 tradil.lllud tainen in sequenlemannuin reft-rendum videlur, cum auclor noster,

post discessum Conradi ah Ilalia. quem vergente in

finein anno 1 129 contigisse ostendimus, congrega-tain hanc svnodum narret. Et valde credibile est,

nonnisi expulso ah Italica Conrado processisse Ho-nnrium ad plectendum Anselinum illius faulorem.

(19) Id est ne pra»cipiles in proferenda sentenlia

forent. ipso absente, ac inaudito.

(20) Hinc patet a prtedictis urbibus, ut supra in-

niumus ininime susceptum Conradura, cum Lotha-riuin regein publice profiterentur.

(21) .'Vntoiiius Campus in Hist. Cremonen. adaiiu. 1129 refert Cremenses Ecclesias Crem^nensisubditos, nulla justa premente causa, reliclles ab

eadem leinere descivisse. ac fuedus cum Mediola-

nensihiis liKii' Cremonensium hoslibus pcrciississe.

atque iileo ab.'indignatis Creinnnen«ihus, ut se abinjuria vindicarent, contra ipsos hellum iudictum.

(22)Taiiquam legiliino suo paslori.

C.\p..\L. —(1) Obiit Honorius II die 14 Februarii

anui 1 130. ut rccte Fagius contendit ad huncann.nuiu. 1 et 2.




rum secundus (2)huic Mediolanensi stolam (3) per A latuei-unt(l3) nulla guerra Mediolanenses ignomi-

suos idoneos nunlios, videlicet Joannem Palie-

stinee (i)episcopuni, et Beltrainum subdiaconum

Romaaummaadavit. (o);quamstolamipseAnselmus

pontifes clero et populo Mediolaaensicirciimstante

etcoUaudanteAnacletiimpapam.ejusquelegatoset

legationem reverenter suscepit. Pars vero sibi

adversainde magis detrahere coepit. At jilenitudo

cleriet populi ad eum concurrebat timoremquoqueet reverentiam regi Conrado et papae Anaclelo ex

dilectione portabat (6). Et dum hic spes fuit (7) in

pleaitiidine Ecclesiae elcivitatis Mediolani, et

vendiliones (8), et privilegia, quae egregiicapitanei

de Besana (9) et de Porta Orienlali (10) atque

Lomagna (II) et Gregorius papa septimus, et

niavit sed Papensibus, Cremonensibus, Novarien-

sibus cunctisque suis inimicis late etsplendidi ipsi

Mediolanenses perstilerunt (14).

CAPUT XLI.

Cleri/sMediolaniAtiselmimidearchieptscopatupeliit

Papa Inimcentius id conftrmat, el B. BernardumMediolanum mittit.

At ubi Anselmusarchiepiscopus contraipsasven-

ditiones et privilegia facere voliiit et fecit et

uiul litudo cleri et populi , atque consulum ipsas ven-

ditiones et privilegia legere voluit contigit, quodquidam manipulus militiimMediolanensiumcaptus

esi & Mediolanensibus(i],6\, plures de ordinariis

decumauissaoerdotibuscoeperuntnescioquospiritu

Urbanus papa secundus presbytero Liprando fece- g supercausa regis Conradi ridere, et caiisam Ana-

runt (12) vim suam obtinuerunt, et oculi omaiuiu cleti latenterspernere.HisAnselinus archiepiscopus

(2) Sequenti post Honorii mortem die.idestloFebruarii, electus fuerat in Houianum pontificem

Gregorius diae. card. S. Angoli sub nomuie Inno-

centii II, vir tanta moriiiu iutegritate conspicuus,

«, ut unicfe unicus dignilati divina jam videreliir

providentia pr<iefonnaliis, » fesle Arnulplio Sagicnsi

superius edito toni. 111, |)ag. 42H. At postri-lie adInnocenlii eleclioneiu id est 17 Februarii in S. Peiri

cathedram inlrusus est Petrus Petri Leonis fiiius,

presb. card. tit. S. .Vlariae trans Tiberini tlagitiis

omnibus deturiiatus (ut cap. 3 idem Arnulphusdescribit) Anaclelus II dictus ;

proinde non papa.ut in hoc ms, legilur, sed pseudopapa procul dubio

appellandus.(3) Quam videlicet ab [lonori II manibus sumere

Anselmus detrectaverat, ut cap. 38 narravit Lan-dulphus.

(4) Lege Prsenestinx Ecclesias non episcopum,sed pseudoepiscopum. Legitimus enim illius lic,-

clesifB antisles tunc erat Guillelinus. qui in Vila

Innoceutii II a card. Aragonio conscripta, et terlio

tomo pag. 43i inserta, primus numcratur inter

cardinales, qui ejusdem canonicce eleclioniadfuere:

quocirca credi potest in bujusmet electioiiis odiumcrealus alter Prsenestinus episcopus, ac fortasse ille

idein Joannes, quem a pseudopontifice Anacleto

Sabbato sancto anni 1130. una cum aliis renunti.i-

tumpresb. caidinalem tit. S. Pudeuliana? referl

Oldoinus.(.5) Festinati hujus muneris causam prodit "^igo-

nius ad ann. 11.30. Anacletus enim ut in occupaladignitate pontificia sese Drmaret, institit adversampartem sacris censuris preuiere, « el ad causain

suani amicos, quampluriinos potuit, aggregare. »

Euradein Anselmum ab .\n.Tcletocardinalemquoquecreatum fuisse doret Oldoinus loeo cit.

(6) Pessimffi hujusdilectionis auctorem Anselmumarchiepiscopum facit Sigonius loc. cit. inquiens :

« Anseimus Mediolanensis arcliiepiscopus ei (id est

Anaclelo) se tradidit, alque una secuiu populuiu

Mediolanensom, ac plerosque Lombnrdife episcopostraxit. >'

(7) Alternum ex bibl. Ambr. niss. habet duin tiic

spiritiis fuit. qiiae leclio dilucidiuiem sensum Laii-

dulplii facitin liunc moduiii,i< diiiii videlicel spiritus

concordiift (licet pessima^, vigerot in universo ferine

clero et populo pacifice Anacleto, et (Jonrado ad-

hiprenli. > Auctor enim nosler ex ejusdem asscclis

erat, .\nacletum, ut vidiiuus, papain vocans, et cre-

dens.

(8i Quod prfEstatur domino feudali pro distractio-

nis seu venditionis praedii facultate, ut explicat

Du Cangius in Glossar.

(9) Institutos fuisse a Landuipho archiepiscopo

nostro, anno 979 electo. plpbium capitaneos, qui

ab eisdeiii postea cognomentum accepere,ut capi-

tanri de Incino, de .Missalia, de Meregnano, auctor

est Galv. Flamna in Chron. maj. cap. 712. Besanavero est vicus nostr» direcesis in plebe Aliati.

(10) Etiam cuilieet urbis Mediolanensis porlae

assignatos fuisse antiquitus suos capitaneos, docet

idem Galvam^us Flaiuma ibidein cap. 698 et 8i5,

rudia quEedam, carmina. qure nobiles familiasenun-tianl sua a?tate in id niuiius adlectas. proferens in

Chronic. extravag., qutes t. 48, videlicet :

Ex senis portis sumptos capilaneos uibis

Novse, Cumce, Ticinis. Orieyilis, Roiiiu', Vercellis,

Turres. Badagios, Busti, Oriens, Carrugia, Crassos.

(11) Pagus est agri .Vlediolanensis in Missalise

Plebe.

(12) Pontificia hfec diplomata jam Landulphusretulit cap. 6 el 8.

(13) Sensus est : « Vim suam obtinuerunt, quanri-

vis nec productn, nec quEesita fuissent, » ut initio

ca(i. seq. ex verbo illo legere clare colligilur, nisi

forle ibilegendum sit Iwdere. Iiic \rro patuerunt.

(li) Lege prasstiterunt, ut in aliis bilil, Ambr.mss.

Acta prnspero evenlu a Mediolanensibusbella,

conlra firderatas CremoDse.ac Papiseurbes suscepta.

hiciilenter describunt Antonius Campus in Hist.

Crcuion. ad anno 11.30 el Sigonius .id ann. 1131 et

ll:!i. Ciiiii NoTarien-ibus singulari acie congressos

fuisse Meliolanenses. in historiis neutiquam legi :

aiixiliai-es tamen illorum copias. iisdeiii quibus

aiuic* ipsis urbes pcrculsfe sunt, cladibus afflictas

dubitari ncipiit, auclore mistro id continuante.

Cai>. XLI. (1) Lege Crciivniensihus ut in Ambros.mss.

H.Tcaulem ad anniim 1133 rcferenda Pagius cen-

set in crit. ad ann. il30, luim. 48 idque asserere

consenlaneumest hisloride auctoris nostri. Cum

eniiii supeiori anno adliuc splendide agerent Medio-

lancnses .idversus hostes suos, terrorem undiquecifdcs spargentes, ut in Sigoiiio legi potest. non-nisi post illum annuiu dicenduiu est, eosdein haebelli igiiominia plecti coepisse ; prtecipue eum hoceodeii) anno construcluin a Crcmonensibus caslrumPiceluonis, ut iiicursioncs Mediolancnsium facilius

obtunderent supracit, auctorcs tradant; eo enimpriipugnaculo tulali, confldentius in liosti's irriiere

puliierunt. et palanlem fortnssc Mciliolanensium

manipiiluui occupare, ac in triumphum Cremonamperducere.



1S11 LANOULPHI JUNIORIS 1533

mnlfos suelinens stimulos tandem presbytenim AAictnem niasristriim pnproriim cancntinm prinoipa-

literin missa saceriiotnm oplebrantinm corporiset

saiisninis Christi sacrificia, qnosiiam alios, qni

fneriintdolosi incelebrationecoronaB regisConradi,

eseommunieavit. Excujus excommunicationis ra-

dice cirenmciî (2) Ohristnm filinm Virsinis i^no-

rant et maxinia pars Qniritimi et I.onsobardornm

anctorem divinaeet hnmanae lejris iDinime, amanlsine quibns aiictoribn^coeli vel terrae pacefrui non

possnmus (3). Ea etiam nuuc dissensio multa, et

perniciosa nimiruin ortaest iiiMediolanensi popnlo

sub excoinraiinicationis titnlo, qnia. siarchiepisco-

pus excommnnicavit hunc presbyterum et alios in

pnlpito S. Teplw. et episcopi comprovinciales el

suffrafianei.sicntsupra dictiim est (4),excommniii- gcaverunt illum Papife.Ordinarii itaqneet decumanisacerdotes. et caeteri faventes papse Innocentio se-

cuudo.et insidiasperpetrantesC) hujnsmodi archi-

episcopo.snas pecnnias effudernnl.etipsas legis, et

mornmperitis alqne bellaloribns viris tribuernnt.

Unde ipse archiepiscopus compulsus est intrare

popularetn concionem.nt ibi decerlaret cum siiis

excommnnicatisdeexcomTinnicationeCuniqueipse

exspectaret sagittas de justa autinjnstaexcommu-

f2) Num JuHaeos Mediolani tunc degentes innuit

auctor noster ? l-los certe in liac urlie conslitisse

retroaclis sseculis. probat rescriptura Theofiorici

regis Jiidxis Mediolanensibus datuiu, quod lib. vVariar (âssoidori logitur.

(3) Connotari in hac periodo Manichaôs, t aucto-

rem leais aut Deura Veteris Test.Tinenti rejicientes, qqui lunc in aliis |iarliluis multiplicabantur. » credi-

dit 1'agius ad ann 1 133. nuin. lo.incongrue lanieu,

cuni lunc temporis (Jiiirites ac Langobardos turpi

hoc errire maxima parte infectos nullus unquaraasseruil. Id cnim longe ab hac a;tate, sub iniliumvidelicel Sfeculi superioris tanlummodo accidisse

testantur fragnienta llist. Franc. apud Baron. adann. 1017, el Glaber lib. 111, cap. 8. Obscuruiu ita-

que Iiunc auctoris noslri texluni non aliler explicari

posse credidcrira, quain dicendo exiieralis liisce, et

contrariis iiiterse anatlienialura sentenliis ita per-

lurbalos aniiuos fuisse, ut el ,Iudiei in errore suoconfirmnrenlur, et inaxima Onirilum ac Langobar-(ioriiin pars legiliiniira pontiticem ignorans, a calho-lico erga Deum cultuaverleretur, atqueideo violatje

hunian;eac divin» legis rea sese inforluniis merlloobjicere,

(4) Cap. videlicet 39.() A. 1 el 2 prsepnyanle^.

j^(") In maigine additur 'iccnmanoTum, quodtamen

in aliis mss. (irest.

'XA Puricellius in Mon. bas. Ambr , num. 3.^8-

censuit eos, qui a Landulpho narrantur cuin suffra-

ganeis convenisse pureinrlutos>•(/'((

(;? iiicitlla lnnafuisse Cistercienses novilios, a quos degenles apudMedio'anuin etnuper convcrsosepistolam 13lilirexit

S. Bernardus. Conlra Papebrochius in Exegesi,niim. 1 1() insurgil, alqiie ex codice Huniiliatoruin aPuricellio ipso alleirato in eam propendet senlen-tiani, n ut non alios hoc loco indicari piilcl. quarasseciilares magnates, et nobiles cives Mcdiolani, quisub idem tempus a S. Bernardo Spiiilu divino ine-

briati rormain vivcndi in liabilu rcligiosn ciim suisfainiliis inhnbilanilo siiinpsorunl, dicti fralrea S.

liernnrdi. qni ilidnde fucnint fiindatores priini el

secundi ordinisUumiliatorum. «Ut hocfidentiussta-

nicatione, Nazarius primicerius mirpp calliditafis

homo per orolixum sernionem cunctre concioni in-

diiiit fastidiiim, Archipreshyter aiitem (") Sfepha-

nns, qui cognominatur Giiandeca, videns primice-

rium suum fastidiose fore locutiim vocem suamexaltavit, et eontra archiepiscopum sie ait : Hoc,

quod isti nolunt tibi dicere.eKO dico; Tues hierefi-

ciis perjiirus, sacrilfgns, e t a li is criminilnis, qn*e

non snnt hic notanda es. rens. His anditis ex im-

proviso archiepiscopus obstupuit. Archipreshyter

Tero illehabens textumEvangeliorum ad manumcontinuo juravit, quod ipse de islis rebus, quas

dixerat esse in isto .Anselmo, qui dicitiir de Puslerla

in judieio epi<copi Xovariensis et .Mbanensis, qni

sunt de snffraganeis Ecclesiae Mediolani, staret.

Consules itaqueMediolani in concordia ufriusque

partis statiierimt utipsi et alii snffrasanei venirent.

In statiitaitaqiie die non solum snffraganei, sed

qnamplures pure indiiti rudi et inculta lana, et

rasiinsolitarasnraconcurrerant(S),Ciimque archi-

episcopus iste Anselmiis viilisset eos constare. et

populo [videri] quasi si essent anseli de ccelis, ad

ipsum populum ait :Omiiesilli, quos hic videtis

ciim illis cappisalbis ft grisiis (6), haeretici [sunt].

tuat. id facit, t quodCislernensesnec dura Mediolanifundati,erant. sedilluc priraum inlroductisunt post

conciliiiin Pisanum, nec paud illi, qiios in suo co-

mitatu habuil S. Bernai^dus, potuerunt turbam hicindicatam facere, i Fallitur tamen vir doclissimus ;

neque eniin acla hsec sunl S. Bernardo Mediolanicoinnioranlp,' sed anleqiiain ad conciliiim Plsaniimproficiscerctiir, quo tempore nondum Mediolanuinadvenerat. Conslat aiitemex eadcni episl. siip. cit.,

5lodiolanenses lesalionom direxisso ad .S. Bornar-

duni. ut forlasse ipsuin ad sedandain discordiam,

quam nuper narraviiiiii<!, Mediolanuin accirent ;quo-

circadeiis, qui in comitatu S. Bernardi erant, cumMediolanum postea, Pisano, concilio absoluto, ad-

venil, sermo esse non potest. Prseterea dici etiara

nequit, qui hic memorantur, fuisse magnates ac

nobiles cjves Mediolani, qui frnlres S. Bernardiposlmodura snnt appellali, ac fundatores prinii et

spcundi ordiiiis Hurailiatorum exslilore. Id enimnonnisi post secundum S, Bcrnardi in hanc urbera

advenlum contigil, anno vidolicet 1134. utexipsoIlnrailialorum codice Puricellius affirmat, a cujus

propterea sentpnlia non esse recedendum existimo:

quainvis eniiii verum sil. nonnisi anno IKI.îseu

eliam 1136 ut idom Piiricellius num. 3S3 conlondit,

primo condiluin fuisse (".lar^vallonse cnenobiumCislerciensis inslituli, fui«setampn Mediolani donii-

cilium aliqiiod in suburbiis,in quoreceiiti jam essent

("istproionses, docet tilulus ipse epislola; supra-

diclfe. quEe ita inscrihitiir ad nnviliris nnnl Medio-

laniim conrersns : quoil oliam Baroniiis diserle affir-mavit : quidqiiid llgliellus dicat loin. IV Ilal. sacr.

e\islimans in liac epislola. nnritiorum nnmino in-

lelligendos esse eos. qiii S. Bernadi opera ad Pisa-

numconcilium pergonlis, recens conversi ejus se

magislerioex animo jam devovissent.(6^ Hinc eliaiii validum Piiriccllii senlentisemuni-

inentiim astruilur. Cistercienses videlicct fiiisse eos,

qui popiilo aîtabant. In Historia onim occidcntali

Jacobi dc Vilriaoo, prope raediiiin swciili sub-

sequonlis dpriinoli. cap. 19. ubi inslilutuin et morcsCisterciensiiim viridi.adhiic observantia fiorentium

describuntur, inter alia hoc lcgitur : » Primi igitur



1533 HISTORIA MEDIOLANENSIS. 1S34

Inde simplicps et compositi (7) ai expellendiim et A et populo abjpctus, et 3spulsu«, aJ solita castella

deponeniium(8) bellumcommoverunt.Verunitatnpn

gladio .\nselmi in die illa resistere non potuernnt.

Sedmediante nocte perpxpansnmpecuniammauusprimicei'ii etpresbyteri [archipreslivteii] Slpphani

fortissima in summo dilucnlo ipsum Anselmnm a

sede compulit : qui cumnoQ inveneritquodeclina-ret, paternam suam domumintravitfactoque manedie alteraidem Anselmus coram humilisuaplebein

ecclesia sancti Ambrosii congregata se pnesente

jurare fecit camernrium suum, ne isle domiuussuus efTugeret judicium ipse suffrag meorumet co-

ram eis respoaderet StephanoGuandeca diclo pre-

sbj-tero de iis rebus quas sibi objecerat remota

causa regis Conradi. Joannes autem ileRoileunus

archiepiscopatus exivit(H)inquibusqualemcunque

requiem snscepit (12). Interim Innocentius papaPisis synodum celebravit (13); mqua Robaldo epi-

scopo Albanensi reprcesentante ('), Tedaldus de

Landriano (1+) archipresbyter Ecclesiae Mediola-

nensis, Amizo de la Sala archidiaconus, Anselmusde Rode levita ordinarius, et alii pliires ejusdem

Ecclesi;e ordinarii. et cum primicerio decumani

sacerdotes contra solitum deciis MediÎani, et ejus

Ecclesioe Innooentio papce fidelitatemjuraverunt(l).

Cremonenses veroneqnaqiiampropterhanc fideli-

tatemmilitesMedioIanenses.quoscaptoshabebant,

diraiserunt.Sedpapalnnocentiusdepositionem (16)

et espiilsionem saepe dicti Anselmi de Pusterla fir-

deconsuIibusMedioIanireversusad alterampartem, g mavit. .\ttamen prsenoniinati, qui fldelilatem jura-

qiiae eum miserat iIp juraraento isto Anselmi nihil

retulit sed ait : Dominus ille, ad quem me misistis,

ad nullam rationem faciendam nobis venire pro-

mittit (9i. Tunc qui in concione illa aderant cla-

maverunt : ELipsedeinceps sit remotusa nobis.Ac-

sic quisque suffraganeus ad sedem suamrediitnisi

Robaldus .\lbanensis, qui in chrismate etin coeleris

episcopalibus ofBciis Ecclesiae Mediolani subve-

nit (10). .\nselmus autem illeqiiasi a cuucto plero

verant. timputes hos casus urbis, et Ecclesia Me-

diolanidifferebantredire MedioIanum,nisi haberentproteotorem,qui coram populo Mediolani confirma-

ret Anselmi expulsionem, et in nihilum reduceret

Con''adi coronationem(l7).pt populumtantae urbis

convocaret, et conflrmaret ad Lolharii imporaloris

amorpui.et ad ipsius Innocpntii papoe unilatem.Ad

ha^cperagpndapapaadeoidoneumangi^lum habuit

sicut Bernardus abbasCIar-Vallcnsis fuit(l8).

Cisterciensps nigrum habitum in griseum commulan-tes, vetera reformare, et nova superaddere studiie-

runt : » griseus vero habitus non alius est, quam exalb.i et nigra lana contexlus.

(7) Id est universus cleri et populi coetus.

(8) Nempe .\nselnium.

(9) Quam verum sit, quod superius asseruit Lan-dulpbus, ppp ))(s/d/M nempe acium esse cuui Au-selmo archiepiscopo, apertum hoc mendaciura com-probat.

(10) Rogatus nempe a clero et populo, ut credi

potest, ne repulso a sede Anselmo archiepiscopo,dcserta jaceret .Mi-diolanensis Ecclesia.

(11) .Abjoctum expulsuuique aclero et populo An-selmum nonnisi anno lllî pro certo habiiif fiiri-

eellius loc. cit.. num. 35t. Econtra Papebrocliiiis in

Exeg., num. 107 et 114, diserle affirmal id perlineread annuui HH2 : decepliis tanicn a pr.-i;coticepla

opinione (valide, iit arbitror. su|jerius revulsn) quodvidelicet .\nselmus anno 1 l-2.3archiepiseopali .•iupIus

dignitate fuisset : inde enim numernndos cpnsuit

novem annos, qui ab electioneipsius ad eleclionemRobaldi, ul vices archiepiscopi gereret. in calalogis

statuuntur. .Meiiam inler iilrumque senlenlinm am-plectitur Pagius ad ann. 1133. num 18. eidpm annoalligans hoc.Anselmi inforluuiuin : idque conformiusesse reliqiife subjungpndê Landulpbi historite ipse

quoque crediderim.

(12) Ilanc reqiiipm habuit .\nselmus non perduos

annus, ul jiixla calculum suum.scripsil Papobrochiusnuin. 117 suffi Exegesis. sed pcr illud teiiiporis iii-

tervalluin. quod ad concilii Pisani celcbralioiipmeffluxil : nec ila lenue esse debuit, ut qnipvisse px-

pnlsuin ardiiepiscopum nostrum mprilodici possit.

Proinde hinc etiaui explodenda» Puricellii sentenli.T!

in superiuri adnotatione rclalae argiiiiionlum desii-

niilur.

(13l Cum Lolliarius impcralor annn 1133 Rom.Tconslilissot iiii|iPriali eliam diademale pridie NonasJniiias ab Iniio^-pnlio II solpmniler pr;pcinclus (quodperperaiii i;avili'IIiis aiiiio 1137 pcractiim dicit) .•.pos

eral, fore ulprcEsentiaCiesariis etarraorum torrore.

compulso ad meliora Anacleto, Ecclesi* tandemtraiiqnillilas redderplur. Sed pra^valpnlilnis advorsas

parlis viribus. et obdurato in scliismalo pseudopon-tilleis animo pacis consilia elndpnte. saiiiis habuil

Lotbarius in Germaniam reverli, Innoccnlius voro

Pisas ilerum sc recipere. ubi lulo confidcns conci-'' liuin ex universo Occidente indixit, qnod pliamtertio

Kal. Junii anni M34 celebravit, ut docet Pagius adhunc ann., I et 2.

() A. 2 prsesente.

(\i) .Missus hic fuerat ab Olrico archiepiscopo in

Germaniam ad Henricum juniorom, cum tanliim-

niodo nofarioruiu ordinifqui adbuc in .\mbrosianamajori Ecclesia viget) ascriplus esset, cap. 37

vidimus. Dum itaqne hic ayrliipirsbytrr EcclcsixMediolanensis dicifur, credi pntest suITpcIus fuisse

Slephano de Guandpca. quem anno elapsos auctorcmacerrimum suae ab urbe expulsionis Anselmus ha-buerat.

((5i Onondam essel hoc snlitnm iIpi-us Mediolani,

ct ejns Ercli'si,r. quod violari auplor noster arbilra-

balur. explicat Pagius ad ann. 113i. num. G. <• .Me-

diolanensos enim. qui hactenus anliqnam libertalem

reliniicrant, juramenlum fldelilalis a Gregorio VII

[) decrefum, quod bodie a pr.psulibus exigilur, decori

Ecclesi® su.'i3 adversari sibi pcrsuadebanl. "

(16) Ab archiepiscopatu Mediolanensi, a quo de--

jeclus jain fiierat in piiblica conoione olcri ct populi

hiijus urhis ac suffraganeorum antistitum convenlu,

ut paulo ante iiarrafum est.

(17) !d est, proposifnm male snsceptnm in coro-

nalione Conradi anno 1128 poracta, ipso Conradorepudiafo. nunc ejurarcnt.

iI8) iMuIfis supplicationibus expefieraiif Mediola-nenses S Bcrnardum. uf scliismafis conciliator adurbora nostrara se confprrel. idque ranllo ctiara an-

lequain concilium Pisanuui colcbrareiur, ut ex

episl. 132 el duab. soqq. eiusdcm S. abbafis con-stat. Nunc a latere suo directum Innocenlins II adreconciliandam hanc nrbem S. Rornardum misll,

teste Ernaldo in ejus Vita cap. 2, lib. u.



im LANDULPHI JUNIORIS 1S36

CAPUTXLIL A

h.Bernardus facilMediotaneiisesohedire Ecclesix et

Lntkario imperntori. Rohfitdiis in arcliie"iscopiwtdiyilur. Anselmits caplus in Pado romce morilur

Interea princepsConradus altioriconsilio politus

iiuperaioris I.otharii vexilliferesl factus |l),et pr»-

noiniiiatus abbas nil moratus cum Carnotensi

episcopo (2s et R obaldo All)ensi (3) .Me'iiolanuinintravit (4), quaiu eivitalern nimiriim, pioul voluit

forraavit. Ad nulum quidem hujus abbatis omniaornamenta ecclesiastica, quae auro et argento pal-

liisque in ecelesiaipsiuscivilatis videbantur, quasi

ab ipsoabbate despccta in sorineis reclusasunt et

non solum :iiasculi,sed etiam miilieres tonsse, sunt

et cihciis, et laaeis vihssimis induti adqutnelibel re-

C*p XLII.— (I) Conradura regni et imperii a?mu Bluni in dedilioiiein, et irratiam acceptuin fuisse al.otliario, non anno II3:<. ut fortasse vitio typogra-

phi in Pagio legitiir ad ann. ll.S."), nuin. 12 : sedsequenli 1131. ut Trdliemius tradil in chron. Hir-saugiensi. (^lhronographus Hildesheiinensis apudeuiiidoin l'ag. loc. cit. narrat in festo S. Michaelisannill33in loco, qui dii-itiir .Mulenhusen. Conra-dum iinporalori reconcilialum. Bis igitur debuitConradus ainicum fipdus cuin Lothario iniisse (pri-

nircva pace anni Il3i. ol) aliquod interjectuin dissi-

dium, ahi-upta) si lides duobus liisce scriptoribushaberi debet. Nisi credere velijnus, obedientiampriino a Couradn pr.pstilain Lothirio anno ll3i,iterato postmodum sacramento, in publico princi-

puin conventu firiiiatnin anno 113.5. Quoecunque ta-

men causa fuerit liujiis secundi congressus, de pri-

ma Conradi reconciliatioue loquiauctorera nostruin.ex iis. qu.e statiin subdil. [lerspicue colligitur.

(2) Videliret, Gmitrido des Lieves, qui ab anno CHKJusqueaJ 1138 (larnotensis Ecclesi» regiminiprwfuit, ut in Gallia Cbrist. tom II legitur.

(3) Eo videlicet, quein .4nselmo deposito Medio-lanenses dclegerant vicariura archiepiscopalibusoheundis ofliciis.

(4) Soluto Pisano consilio slatiin festinasse adhanc urbein -S, Clar.TBvallensem abbafem illoinet an-no 1134 auctores oiiines tradunt. Adjecti fuere hu-jus pontincife legationis collegae pneter GaufriduinCarnotensem. Cuido Pisaniis, et Matthsus .\lbanen-

sis episcopus S. M. E. cardinaies teste Ernaldo inVilaS. Bern., lib. ii, cap. 2. Qu<b autein fuerit

Mediolanensiuin civiuin hetilia, et plausus in tanti

viri adventu, explicari vix potest. .\i septem usqueniilliaria obviuin eidem occurrisse populuin tantasexus oinnis. ac conditionis Irequentia. ut quasi decivitate migrasse videretur, Ernaldus idein te-

stalur.

(o) Plura insignia iniracula Mediolanensi in urbe [)

a S. Bernardo peracta legi possunt in prflfcit. ejus-

dein Vila, ac in Puricellio in .Mon. bas. Amhr. nuin.

363 et seqq.

(6) Rem ita narrat auctor ejuslein Vilae : « (aiin

Iractatum osset in publicode negotio. piopler quod

tam vir Dei (iiiani cardinales advenerant, oblita for-

titudiiiis su;e civilas. oinni feroeilate deposita. se

ita ahbali subslravit, ut obedientiBe eoruin non in-

congrue ille posset aptari poetce versiculus :

Jussa sequi lam velte mitii, qmm posse necesse esl.

Vide epist. 137 nov;e edit. S Bernardi. iu quaad iinperalricein Kii'i/.ain ipseinel S. abbas scribit

qu;e acta al) ipso sunt in Mediolanensiuin reconci-

hatinne.

(7) In assignando vacantis sedis tempore, quoS. Bernardo oblata est infula .Mediolanensis, mire

ligiosa convertuntur, aqua in vinum rautatur, dae-

mones fugaiitur, contracti eritriinlur (.'i), inflrmi

etiam a quacunqiie infirmitate similiter sanantur,

el quoscunque captivosialirmos .Mediolanenses ba-

bebant deinimicissuisia custodiaabbas ipse solvit,

et liberos dimisit et tantum populum ad amoremim[)eratoris Lotharii, atqae ad obedientiam Inno-

centii papa; per sacramentiim panis, quod abbasipseporrexit, coulirmavit(6). Taudem idempopulus,nt haberet abbatem illum in archiepiscopum (7) adecclesiam S. Laurentii (8) in qua erat hospitatus

eumliymnis,etIaiidibusetsolitosuoKyr.(9)cucurrit.

Qiiod abbas ille non tulit (10) sed ait : Ego incra-

stinum ascendam palafrelum (II) meum, et si meextra vos portaverit (12). non ero vobis quod peli-

allucinati sunt scriptores nostn. Bernardinus Co-rius ad ann. 111."), historiain omneiu pnHveitens,statiin post Jordanum archii'|iiscopiiin in hanc di-

gnilaleiu vocatum sanctum IJernarduui scrihit, nullaprorsus ment one habita successoris Olrici ; (|uo in-

tolerahili errore Merula quoque non carel. DonalusBossiiis. a se ipso dissentiens, in catalogo S. abba-tein Ilenrico, seu Olrico anleponit, qiiein iu Chro-nicis posterioroin fecerat. Sigonius ad ann. 1123,

Morigia lil). ii, Bugattiis lib. iii, (iolasiniiis in lalmlasyiiodali, oinnesque ferine recenhores archiopisco-poruin Mediolanon. ( 'alalogi ante .\nsehiiuiii de Pu-sterula electionein hancslaluunt : quaiii falso lamentradita h.oc sint. Landulphus uosler oculatus testis,

vitaque ejusdem Clartevallensis abhatis a coa-vis

scripta abiinde probat : nonnisi cniin deposito An-selino. susceptaque ad uos logatione post Pisanuinconciliuin acciainatus in archiepiscopuui fuit S. Ber-nardus anno eodein, quo Mediolanuiii primo secon-tulit 1134. ut ex hisloria hac coustat, Pagiusque acPuricellius testantur,

(8) Noinpe majorix appellati, quae altera est eiquatuor insignihus .Mediolani basilicis.

(9) Cuin non ag;itur liic de sacra aliqua supplica-

tiono, sed de tuiuultuario populi accursu. diibitulio

inilii puboritur. nuin biiec forlasse peculiaris esset

acclainationis formiila, qu;e in eleotione arcliiepi-

scopi tunc temporis a Mediolanensi populo adbilie-

retur. .\cclamaluin quandoque in synodis hac voce/i',)/n'c (;/f(SO)t, scrihit -\lacrius in llierol. De ea om-

ninosilel

Ferrariusin pra;claro

suoopere

Devel.

urrliunat. el plaiisu. .\.n recenseri ibidein inerealurmos iste urbis nostrae, lector decernat.

(10) .\'on Mediolanensi soluminodo infulse, sed et

plurihus aliis sibi ohlatis constanti honoriim con-teinplu repulsain dedisse S. Beruardiun, ab Ernal-

do inlelligiinus, qui lii). ii, cap.-i ejusdem Vitee litec

habet : ( Quot Eoclesiae deslitutas pa^lorihus eumsihi in episcopum elegerunt? Elegit oiun domesticaLingonensis Ecch-sia, elog t Calalaunensis. liitra

llnliam civitas Januensis, et .Mediolanum metropolisLigiiriim liiuio optaverunt pastorein et iiiagistruin .

Renii nobilissiina Franciae civitas. seeundie Belgicae

proviiici;e capul, ejus dominalioiiein ainbivit. Oin-

nilius liis vocatiouibus poslposilis non sollicilavit

aniinain ejiis lionor oblatiis, nec inotus esl pes ejus

ut inclinarot se ad gloriam, nec inagis euin dele-

clabat tiara etannuhis. quain rajtruiii et sarculiis.»

(11) Id esl equumgradarium. de quo vide Uu Cang.in (jlossar.

Hi\ Incerta admodum est Puricellii conjectura,

qui in \lon. bas. Ainbr.. nuin. 3G8 censet, S. Ber-

nardiiin his vorbis innuere vohiisse, qiiod S. Arabro-

sio regimen Ecclesiie .Mediolanensis sihi oblatumrecusanti contigerat, ut videlicet ab urbe fugiens,

cum Ticinum attingere pularet, mane ad portam



1337 HISTOBIA MEDIOLANENSIS. 1S38

tis, ac sic a.Mediolaao rece5sil((3). Sedquidamdediscipulis ejiis qui remanserunt, per civitatem

euntes collectam multam de auro et argentoet re-

bus pluribiis sibi fecere et faciunt (14). Mediola-

nenses vero ordinarii et deoumani, qui papcc In-

nocentio fidelitatem jiiraverant, confortati de hac

Mediolanensium conversione (lo) fecerunt Litifre-

dura Novarie;tsem Widonem, Iporiensem, et alios

sufTraganeos venire Jlediolauum, quiin consiliosuo

subiimaveruutRobalilum.^lbanensemepiscopumin

Mediolanensem archiepiscopum (I6),habita securi

tate (*) retinendi prout dicitur .4.1banensem episco-

patum (il). Isto sublimato Mediolanum super Cre-

mouenses excrcitum suum admovit (18', de quoesercituipsiCremonensemappreheuderuntl30mili-

civitatis Mediolanensis, quse Romana difitur, se ad

ductuui reperit.(13 .Non acquievisse superius enuntiato S. abba-

tis responso .Medioianense? cives, atqiie idoo com-pulsum fuisse S. Bernardum latenter se ab hacurbeproripcre, credere nos jubet id quod anonviuusauctor ex ore ven. Ramaldi S. Bernardi sooii, et

facto prwsenlis, relert apud Manriq. in .4nnal. Ci-

ster. adann. 1134, cap. 2. videlicel .Mediolanenses(1 i ta s ib i in ipso complaruisse, ut cuni aulea illuui

non vidissent, ingre^sum in urbem, niox iu arhiepi-scopum unanimi consensu raperent poliusipiaiii eli-

gerent : quod cum ille recusasset, parati erant om-niuo vim facere, nisi in fugam latenter evasisset. »

(14)Forlasse ad construendura cuennbium insli-

tuti sui, quod vere etiam profusa civium largitatecondilum fuit biennio post extra urbem Clarctvallis

nomine indito, de quo vide Manriq, eod cap. i et

seqq.ilo) Exstat. epist. 132 S. Bernardi gratulationis

plena ad clerum .Mediolanensem.(ItJ) Electum fuisse Robalduni in archiepiscopum

nostrum anno 1135, die 29 Julii, jam ostendimus,cap. 37

(*) A. I, anctorilate.

(l7)De translatione hujus .\lhensis epi^copi in

archiepiscopum Mediolanensem nobis fidem facit

S. Bernardus epist. 131 lus verbis : " Si voluistis

licuisse vobis. quod illicitum, nisi pro magna qui-dom necessilate. sacricanones judirant, translatio-

nem episcopi scilicet in arcliiepiscopalum. conces-sum est. » Atque hinc refelleudum cenjo tuui Ma-billoniumin notis ad eamdem epist,, tumPagiiimadann, 1134, num. 18, qui asserunt h»c verba iutel-

ligenda esse de reslitutlone digoitatis archiepisco-palis qua; ob schisma ab Innocentio II abrogata no-strce urbi fuerat, Loqui enim S, Bernardum. et

Landulphum de Robaldo, qui cum episcopus es«etalterius urbis. ad nostram Iranslatus est, cuilibet

ipsorum verba perpendenli perspicuum esso potest,

Ulrum vero Albensem qiioque episcopatum cumMcdiolanensi simul retinuerit Hobaldus,quemadmo-

dum securitatemillum retinendi habuisse dicit auc-tor noster, apud nullum scriptorem inveni,

(IH) S, Bernardus .Mediolano recedens PapiaraetCremonamadiit.utdiuturnobello.quod inter ipsaset Mediolanensem urhem exarserat, pace tandemfirmata. finem imponerot, sed re infecta Mediola-num rediisse ipsemet profitetur S, abbas, Cremo-nensium contumaciam ad Innocentium II testatushis verbis : « Cremonenses induruerunt, et prospe-ritas eorura perdit eos ; Mediolanense contemnunt,et cniifi'lentia ipsonim seducit eos, Hi in curribus et

cquis spem suam ponr-ntes meam frustraverunt, el

laborcm meum eiiuanieruut. » UiDc euatum esse

A tesin nocte errautes. Anselmus aulemde Pusterla

audiens et iutelligens horum militum captionempli (") nullam suscepit consolationem contra Ro-

baldisublimationem (19) nequo secundam consi-

lium Alberti de Landriano et amicorum ejus am-bulavit. Sed credulus Cgonisuo Naso voluit coguo-

scere qualiter cum Anacleto papu(20)Romanoruniposset procedere. Attamen ipse cumisto suo capel-

lano ambulans Romam (21), in flumine Padi juxta

Ferrariam aGorio de Martinengo (22) captus est,

et ad Innocentium papam transmissus qui papa in

menseAugusti a Pisis (23) illum caplum Romammisit. Ibique, prout fama est, Auselmus ille in eo-

dem menseinmanu Petri Lalri (24),qui procura-tor est Innocentii, vitam fiuivit (2.1),

Bbellum. quod, Robaldo ad archiepiscopalem sedem

evecto, contra Crcmononses Mediolanum promovit,credi potest, quamvis exitu infelici, ut niox narra-bitur.

() A. 2 ;probi, melius probe ; alterum ms niliit

legitur

(10 Quae nempe ipso rejecto ac deposito, factaa .Mediolanensibus, ac confirmata ab Innocentio II

tuerat.

(20) Quem ipse Anselmus in eo sohismate con-lumax, atque ideo anathemate vinctus, pro veropontittce habebat,

(21 1 Papeprochius in Exeg, num 120 contenditlegendnm esse Ravennitm, cum id dictare videaturratio itiueris hic descripti ; sod pace viri doctissimi,

non video cur emendanda sil bujusmodi lectio ; ne-que enim iter describit Landulphus, sed menlemAnselmi connolat. Romaui properare per Mantua-

Q nam ac Ferrariensein viam eligentis,

(22) In .Ambrosian. mss. Iloizo.lnler cardinalesab Innocentio II crealos, Goizum presb, card lit,

S, C,T3cili(P refert Oldoinus, eumqiie subsoriptumpluribus ejusdem Innocentii, Coeleslini II ac Lucii II

diplomatibus apudUghellum videre licet, Forlasseab hoc captus, transmissusque fuit ad InnocentiumAnselmus nosier.

(23> Usque ad Martium mensem anni 1137 mora-tum fuisse Pisis Innocentium II testis est Falco Be-neventanus in Chron, Qui pr;edicto mense, indict,XV, Pisaiia civitate dimissa, Viterbiuni advenisseInnooentium scribit, ut cum Lothario, quem pra^ce-

deuti anuo in Italiam advooaverat, colloquorelur,(24) \'idplur ille esso, queni Lolharius imperator

memorat in sua epist, apud Daclierium et Pagiumadann. il33. num. 7, qiiique ibidem inter obsidcsnumeratur, quos una cum muuitioDibus sibi libere

in manu oblatos ex parte Innocentii 11 ipsemet Cse-

Q sar teslatur, cum prfedicto anno de schismate tol-

lendo cum Anacleti fautoribus Homae tractaret,

(2.5) Morluum fuisse .•\usolmum die 14 Augustiferme omnes historiciac catalogi asserunt. De annogravior dissensioest apud soriplores. Tristanus Cal-

chus et Morigia hist, Mediol, lib. ii. cap. 2 ohiisseAnselmum tradunt anno Il3H. Sequenlem annumejusdem niorti assignant Puricellius et Pagius, acrecentiores archiep. .Mediolauen. catalogi. Pape-broohius in Exeg., num. 120, eam in annum Il3oconjicit : neque enim, ut ipse ait, videtur, res tot

tantasque a Landulpho narratas pei'fici poluisseillo-

met anno, quo celebra um est conoilium Pisanum,Ego vero tum ex hoc ipso Papebrochii argumento,tum ex iis, quse cap. 37, num, 7 accurate exami-navi, serius etiam .\nselmi obitum nrolrahendnmcenseo, ncmi^e in annum 1136.

Cfcierura quanti momenti sil ad liluslrandan),



1539

CAPUT XLUI.

LANDULPHI JUMORIS

A

im

Robaldiis Innocentio papcB fidelUatemjurat, Lotha-rium iinperatorem sociai etCremonensium castradiruU.

His ita perpetratis ad captionem Anseliiii de l'u-

sterla vexilla Meiiiolanensiuai et eoruiu agminacapta autfiigatu sunt a Fapiensilius velut mitissuiia

ovium pecora (1). Instantibus igitur iis intortuniisMediolano, el Anselmo prout supra dictum est,

mortuo Hobaldus ejusdeto civitatis archiepiscopus

Mediolanensem llistoriam scriplum hoc LandulphinUMiuaui luagis, quauihocloco discimus : lot eniui

couiuientade Ansclmo isto uhique in noslns Aniia-

libus tradita occurruut, ut eadeui ex auctore hocemendare necesse sit, ne poslerilati amplius irnpo-

nanl. Corouatuin ab Anselmo Mcdiolaui Lolhaiiuniimperatureiii relerl tâlchus ad aun. ll-l.i, et lideu- Btissiiiie Zuechius etiuni .Modoelia;, Olloueui trising.

tcsteiii producens, cuiii iiihil tale uuquamuanavenlscriptor ille, nec Lolhano Anselmus adhieseiit.Conrado addictissimus atque ob id etiam a sacris,

et sede ipsa .Mediolaueusi repulsus. Absurdius esl,

quod tradit Uipamontius, lib. i Hisl. Eccles. Mediol.,

parl. 11, ivisse videlicel Homam Anselraum peleu-dae a poulilice absolutiouis gralia, ibique uiaguadignitate trausegisse velut iu alterapatria reliquuui

vitse leuipus, assiduuui poulihci Innocenlio, qui

amice illum liberalilerque tractavit. Innocenliuseniin nec Houia; luuc erat, nec dm iii eaurbe super-

vixil Auselmus carceri maucipalus, ac luorluus

illomet .\ugusti lueuê, quu Homain fueral l'isis

trausmissus. Uuid quod .\lorigia loc. cit. (ialesinius

in tabula synodali, et calalogus incsriptus succes-

sores S. Bariiabi»' lcstaiilur au .\nselmo S. Bcriiur-

dum sa;peiiumero hospitio receptum, ejusque luluitu

Clarfpvadense inonaslerium ab .\nselmo Archinto Gconstructum, atque dotatum. Figraenla oinnia lce-

dissima, cum ex Laudulpho couslel, dejeclura sede,

atque extorrem 1'uisse huuc anlistiteni, antequamredux aPisano concilio .Mediolanum primo ingrede-retursanctus ille ubbas. .\dde a Calcho huuc Ausel-

muin derunclum .Mediolani allirman, quo nihil a

veritate luagis alieuum, ut exteros auctores prwter-

eam, Angelum ueinpo Alaurique, qui in Annal.Cister. ad anu. 1 13-i, cap. Z, nuui. 7, inter alia lalso

nai'rata do nostro Auselmo toto illo capite, scribit,

eumdeui sicutischiiiisuiatis socium itad.icem pa?ui-tentiie Mediolauensibus fuisse, unionisque et debit»obedientiie persuasorem, imo irapetratum ab ipsis

ut iu sede reslitueretur : iput! qi.oinodo cum aiicto-

ris uostri de re sibi pr;esente seribentis, bistoria

compoiii possiul, prorsus non video, et ClaudiumRobertum, (]ui part. n (iall. (jhrist. sepultum iHumscribit in luouasterio a se ccndito Clarcevallis : liu-

matum namque Hoin;e lu ecclesia S. Joannis Late- Dranensis docent catalogi vetustiores. Inde autemcolligit Fagius ad ann. il3i-, num. 12 poenituisse

Anselmuiu contumacite suae, atque in catbolica

fide et unitate, anathemate solutum, obdorniivisse.

Cap. .VLIII. — ;1) Prolectuin fuisse S. BernardumPapiam, staliui ac .Vlediolano recessit anno 113i,

ut illam, sicuti et ca;teras Louibardite civitates adpacem componeret, superius vidimus. Id in m'beTicinensi oblentum luisse a S. abbale, credere licet

ex ipsa S. IJeriiaidi epistol. 314 novae ediliouis, in

qua de Cremoneusium duritie apiid liinoceulium 11,

tantumniodo conqueritur. Cumigiturmotuiu rursusbellum contra 1'apieuses posl captuiu .\nselraum,id esl anuo 11 J3, iii Laudulpho legamus, dioendura,novis iuvicem îiuuUatiijus exortis, veteres iras re-

vixisse, pugnasqueiuatauralas ; sed de his aitum in

Itistoriis sileDtium.

Pisis Innocentio pap» juravit (2) el jurando liber-

tateiii Ecclesia; Mediolaneusiin contrarium eonver-tii(3), Addito quoque isto inforlunlo (4) imperatorLotharius cum principibus cujuscunque dignitatis

(o^venit iu Longobardiam ((j), iu cujus castris iste

Mediolani (7)ciimsiiissufl'raganeis adnutiim impe-

ratoris circumferebatur et circumferendo cxcom-

municavit Cremonenses quia nou reddidenint im-peratori .Mediolaneuses Cremonensium vincula, et

captionem sustinentes (8). Mediolanensium igitur

(i) Gum auctor noster asserat, mortuo AnselmoHoUaldum Fisas prolectum fuisse ad Innocentium,ut coraui ipso Udelitatis juramentuin euiitlerel, li-

qiiido coustat, uonnisi post Aiigustuiu mensem anniILW, id coutigisse.

(3) (Juienam esset ha;c libertas. quam violatamMediolauenses autuuiabanl, cap. 41 jain ei Pagioadnotaviiuus. Interim subjungere libet conjecturam.(piaiu ad liiinc lociiiii Puricellius exposuit in inon.bas. Aiubr. nuiii. 370, videlicel Hobaldum jurasseqiiideui summo pontilici lidelilaleui, sed minimevoluisse, honon Kcclesiis Mediolanensis delractiim.

Cum enim ista ex veteri cousuetudine peciiliare id

decus sibi venditaret, ut palliiira archiepiscopale

aoiisies uosler non praesens e ponlilicis manu, sed

absens per legatos susciperet, existiiuat Piiricellius

Hobalduiu hac in re couslantem fiiisse, meiuoreuicousilu. quod .\nselino decessonsuo Honue dederat,

ut cup. 3S jam vidimus. Transmissiim certe fuissc

palliaiu ad archiepiscopum nostrum Hobaldura. pe-

leiite in licclesiaMediolauensi, testalur S. Ueruar-dus iu episl. sua 131 ad iMediolanenses, ubi inler

ctetera apostolicie clenientiij; munera, quee inclvtiCliuic urbi luiiocoutiusindulserat, hoc recenset : < In

quo pustreiuo qutecuuque ralionabilis pelitio liliie

nou dico repulsaui, sed vel nioraiu passacstapudpiamiuatiem '.'Euad complementum pallium priesto

esl, pleniludo honoris. »

{i) iNempe amissione libertalis, ul credebant

Mediolaueuses, ob juramentum a Robaldo prae-

stituiu.

(.')) Id est tam ecclesiasticis quam laicis, quorumplures noniinuntur in diplomate ipsiiis Lotbarii

dato pro Lcclesia Modoetiensi, infraniemorando.

(()} Expoditionem lianc iinperatoris in Ilaliain

circa Assiiraptionem S. .\lariiB anni 1136 contigisse,ducel curouograplius llildesbeinieu. apud fagiiim

ad hunc iiuu., uuiu. {. In Loiubardiain laiuenserius

se contuhsse Lotharium, disciinus luiu ex hisloria

hacLaudulpbi Uim ex diploiuate, quod ab Ugliello

relertur toiu. V Ital. sacra;, nova3 edilion. in epist.

Nerunen , col. 1013. Datuiu apud Proceluin juxta

.Miriticuiu (legeudumjuxta Minciuin, utipse Uglieilus

col. 777. eumappellat) vii. Kal. Oclobris. Undecor-rigendum censeo Fagium, qui ad hunc eumd. ann.

uuiu. 6 tradit, Lotharium jam mense Augusto in

Lougobardia versatum esse. Mtiturenim diploiuate

siipradicto Lothaniad Canonicos.Modoetienses dato

apud castruin S. Hassiani, quod tamen mense acdie

caret.

(7) Intollige arcliiepiscopus Robnldus.

CA) Sigonius ad, ann. 1136 narrat. " Slatim ac

Lothanus lu Italiara venit, anxius ad euiu Italicos

cuuvenisso, ac lites, quas iuitis diniiiere certa-

miuibus iustitueraut, cuutinuu ad illius judiCium re-

vocasse. » (JuiC udijremoueuses spectaut, Otlo l'ri-

siugen. iu LUrou. lib. vu, cap. ly, iu uunc luodumrelert : t Lo,liarius ad Paduiu usijue prugredicus,

tjanslallium ^Cjuardastalluiu; cepit. ILu Meuiulaueu-

ses, et Crenioneuses diulurnuai inter sese bellum



1543 LANDULPIII JUMORIS

A

1544

CAPUT XLV.

Lolharius Papiensibus fusis Mediolanum venil{l).

Lotliarius postmoilum imperator ia quarta die,

qutv fuit ilies Sabbati (2) post meam querelam, se-

cus Papiara est castrametatusadiocum qui dicitur

Lardiracus i3) super Qumen Oronam positus (4).

Ciimque imperator ibi pernoclasset, etdiem Domi-

nicam (5)quasi dimidiasset,militiaejus cucurritad

Papienses, qui ariuaii exieruut (G) In prt-elio illo

fortissima manus principis Couradi quamplures de

Papiensibus ejecil,et compreheudil,neqiie aprtelio

se subtraxit douec Papiensesferead muroscivitatis

conculcavit. at appropinquavit. Tunc Papienses

descripli, ac describendi credere id vetat, cum e

Rouclialia ad Lardiracum secus Papiain processerit

die It Noveiiiliris. utcap. seq. diceiuus : lude vero Bdie 17 ejusdcni mcnsis ad oppiJuui .Abbiati Crassi

se coutulerit, ac statiiu Vercellas el Taurinuiu, ut

ex aunalista Sax. el Othoue Kiising. testatum ha-bemus. Modica tainen ibideiu Lolliarii mora eise

debuil, cum paulo posl Placeuliara, Farmam, ac

Regium adieiit, ubi Liecembrem transegit, Saxouecitato et Sigonio aduotanlibus. Exstat ejusdem di-

ploma datuiii Regii xvi Kal. Januarii apud Ughel.,

loiii. II. col. iHS novffi editiouis. Januario anui se-

quentis H3". Ravennaiii iu hiberna perrexit : inde

llaiiipaniaiii et .\puiiain peragravit, post multa per

Flaniiniam, Piceniiin. Umbriam, aliasque regiones

itinera peiacla. qutf. in Sigonio, et aliis legi possunt.

In Geriuauiain iuJe rediens apud Trideniuiu in ri-

lissimacasa, luiseram huiuanajconditionisreliuquens

lueinoriam, utFrisiugensis loquitur, obiit piidie

Non. Decembris auui H37. Xulhisigitur suseipienda;

Modoetirf, aul .Mediolani llaliciP corona; locus esse

potest in hac Lolharicte expeditionis hisloria: quod C superius cap. 4H viilimus. Fortasse ea viclor

vero scribit Sigonius Lothariuuj in reditu .Mediola- insultantesque Lotliarii. qui .Mediolanensibu

nuin accessisse, belloque. Novembri mense. iu Cre- bat, iinperiuin pali renuerant. Certe nonnisi

monenses luoto, Soncinum. Bassianuni, raultaque

alia ei eoruiu jurisdictione castra delevisse, ana-

chronisnio laborat. Acla enim haec sunl anno su-

periore 113tj, antequam in Roncalias prollcisceretur

ibique leges conderel ille imperator. ut ex Landul-

pho nostro constat ; ex quo item corrige Campuinet Cavitelhim similia narrantes.

Praeterea miruui valde esset, quod Landulphus

hisloriam suiiin prosecutus usque ad annuin 1137.

atque ublque iinperalorem conveniens, ut causaiu

suain peroraret, nullum de ejusdem adventu in

h»nc urbem verbum proferret. nullara de accepto

Mediolani.a'- Modootise regio serto memorem vocemsuis inscriptisreliuqueret. cum alias hujusuiodi re-

gum inaugurationes utroliique peractas non tam re-

tulerit, sed minutiiii etiam desci ipserit. Porro lanti

moiuenti hoc silentium Pagio visum est. ut corona- qtionem hanc omnino cominentitiam alfirmetad an.

il'M. nuni. lil. Hwc tamen dicla sint quin mihi id

invicliae tribualur. ac si gloriamhancab urbe nostra,

ac Mocloctiensi oppido propulsare voluerim. Verita-

lem siquidemconsectari studeo, utique libentissime

nianus daturus, si validiora ad novum hoc decus

patri.e metp, ac.Mo loetia; vindicandum argumentaemergant.

Cap. .\LV. —{{) Male ab amaouensi aliquo ap-

positum fuisse hunc litulum docettum Landulphus,apud quem niilhim de .Mediolaiio verbuiii, tum su-

perioriscapitis postrema adnotatio.

(2) Conluleratse in Ronchaliam Landulphus eo

tempore quo LnlUarius imperalor ibidem lcges su-

periiis reletas condebat. Cuin ilaque illip dalip sint

die 7 Novembris anni U3t>, ul in juris volumine adeasdem adnotatum legilur, dies Sabbali, quee subse-

cuiatum fuil, in dccimuiu quurlumejusdem muusis

valdeporlerriti et metuentes hostilem exercitum

Mediolanensiumconcurrenliumad imperatoristrium

phiim in primo diliiculo secundie ferise (7) cummaxima devotione (8) reddidernntimperatoriquot-

quot habebanl de .MeHiolanensihus in sua captione

(9). Imperator commotusmaximapietate Papienses

eadem die a sua custodia solvi t, e t liberos dimisit,

et die altera (10) sua castra amovit et ad locumqui dicitiir Abbiate Crassum (1 1) pervenit, et OO)-

nis multiliicloMediolanensium eum suis militibus a

captione Papiensium liberalis rediit Mediolanum.

D.. ccetero imperator Ticinum, atque Padum (12)

ad suum commodum transivit (13).

incidit : eo igitur die Papiam versus Lothariumraovisse credendum est.

(3) Locus est Papiensis dilionis, cui e regione in

priEsens posita est, paiicis luilliaribus dissila, Tici-

nensis Carlliusia, arlis et raagnificentiffi miracu-

lum. a Joanne Galeatio primo Mediolani duce con-structa.

^4) 1'lures hujusnominisOronaeseuOlonae fluvios

reccnsenlGaudentius.Merula De antiq.Gall. Clsalp.

lib. I, cap. 7, et Bonavent. Castillionfeus. DeGall.

Insubr. antiq. sed. Qui hic meraoratur. a Bernardo

Sacco in Hist. Ticinensi in hunc modum describi-

bitur : " Olona ex .Mediolanensibus collibus valli-

busque dilapsa Circialum. ac Castaneatum petens,

ipsis priinuin .Mediolanensibus usui est. quibus potu

exhibilo Ticinensem oraui magnis circuitibus ambit,

rigatque undis, landeinque Padum pelit inter vicura

Spissia; et divi Zenonis, longe a Ticino urbe decem

miilapassuum. »

(i) Id est lo .Novenibris.

(0> lufestos Medialonensibusacri bello Papienses,"" -~ --loria elati

s fave-

pacta

pecunia in graliain susceplos ab eo imperatore testa-

tur Otto Frisinsr. lib. vii, cap.l9. Sed fidem superal

quodannalista Saxojam cilatus scribit. eam nerape

fuisse -20 millium talenlo)'um. nisi forle legendumsit

TerUolovtm, quK monela in usu apud Papienses

erat.

(7) Nempe 16 Novembris,

(8) Cleri el monachorum coetus, assiiraptis cruci-

buset sani-torura reliquiis urbeui egressos lugubrivoce et habilu ad imperatorem processisse, iit ejus

clementiara deprecarenlur, legimus insuprad. 6a-

xone, col. b73., ,

(9 Eos videlicet. quos cap. .i3 captos dixit Lan-

dulphus a Papiensibus veluli vilibsima ovium pe-

cora.

(lOi Scilicet 17 Novembris.(ll)Oppidum eiiamin prtesens celebre qualuor-

dec-ira milliaribns Mediolano distans, Viglevanuin

versus qua deduetuiu e Ticino magnura navigium

ad urbeni uoslram dilabitur. Castrum olim fuit

mumtissimura. resque ibidein slrenue gestas a Me-

diulauensibus pro restitutione Francisci Sfortise

poslremi diicis sui conlra Gallos refert Galeatius

I auella lib. iii de bello Mediolanensi. Plura de hoc

oppido disserit Kelix Osius in Coramentanis adOlho-

nem .Murenam nura. 275 et seq.

rl2l Coiupleclilur hoc loco Landulphus itinera,

qufBsuperiori cap. nura. 11 jani descripsimus, ad

Tanrinensem videlicet urbem. ac postmodum Re-

giensera. Peragrum Novariensem, acsignanter vico

Momo diversatiim fuisse Lotharium Calchus narrat

ad an 1138 brevi periodo ab universa Ilahca expe-

ditione ejiisdein seexsolvens.• r- «

(13) Prospcre acta ha;c itinera a Lolhario luisse,

nemine inimicam manuuiiu ipsuui armanle, leslalur



1S47 ORDO RERUM 1548

ORDO RERUMQVJE IN HOCCE TOMO GEMESIMO SEPTUAGESIMO TERTIO CONTINENTUR.

RODCLPHVS ABBAS S. TRVDONIS.

Kolitia liistorica Pt litteraria. 9GESTA ABBATUM TRUDOXENSIUM. 11

GESTURUM ABB.ATUM TRUDONENSIUM CON-TINUATIO PRIMA. 113

RODULPHI tPISTOL.E QUATUOR. 193I. — Epistola raissa de ccenobio SanctiPantaleonis

Eodulpho abbati Sancti Trudonis. 193II. —Rfscriptum Rodulphi abbatis ad epistolam

ei missam de coenobio S. Pantaleonis. 195III. — Epistola Rodulphi abbatis ad Waleramnum

ducem 209IV. —Epistola Rodulphi abbatis ad Stephanum

episcopum Mettensem. 212GESTORUM ABB.ATUM TRUDONENSIUM CON-

TINUATIO SECUNDA. 219Proiemium. 223Liber primus. De gestis domini Folcardi. 22.5

Libersecundus.DegestisdominiGerardiabbatis. 235Liber terlius. Libellusgestorum domini abbatis hu-

jus loci Wirici. 239Liber quartus. 251GESTORUM ABB.^TUM TRUDONENSIUM CON-

TINUATIO TERTIA. — PARS PRIOR. 269Preefatio subsequentis operis. 269Liber primus continensortumactus etobitam beali

Trudonis. 273Liber secundus ejusdem. 287Liber terlius ejusdem. 303CONTINUATIONISTERTLE PARS SECUNDA. 321Prsefatio. 321De gestis Nicolai abbatis. 325

De gestis Christiani abbatis. 327De gestis Joannis abbatis primi hujus nominis 333De gestis Joannis hujus nominis secundi. 335De gestis Liberti abbatis. 335De ge-tis Thomae abbatis. 337De gestis Willelmi abbatis hujus nominis primi. 339De geslis Henrici de Waelbeke abbalis. 351De geslis Willelmi secundi abbatis. 353De gestis Adae abbatis. 359De gestis Amelii abbatis. 3t!5

Gesta Roberti abbatis hujuslocl 405Addit.amenta. 425Dejure solvendi censum male grute. 431VITA LIET BERTIEPISCOPICAMKRACENSIS.4.33ACTA TRANSLATIONIS S. GEREONIS UMUS

MILITIS LEGIONIS THEB^ORUM. 433

LEO MARSICANVS ET PETRUS DIACONUS.CHRONICA MONASTERII CASINENSIS. 439VITA S. MENNATIS LEONE MARSICANO AUC-

TORE. 990Proiogus in vitam S. Mennatis 990Epilogus. 991ACTA TR.ANSLATIONIS S. MENNATIS. 992NARR.ATIO DE CONSECRATIONE ET DEDICA-

TIONE ECCLESLE CASINENSI3 AUCTORE LEO-NE MARSICANO. 997

OPUSCULUM PETRI DIACONI DE VIRIS ILLUS-TRIBUS CA.SINENSIBUS. 1003

Prjefatio .Muratorii. 1003Praefatio J. Baptislae Mari. 1005Prologus. 1009

Cap. I. — Desancto Benedicto. 1010Cap. II. —De Fausto. 1012Cap. III. — De Marco. 1013Cap. IV. —De Sebastiano. 1013Cap. V. — De sancto Siraplicio 1013Cap. VI. — De Laurentio. 1014Cap. VII. — De Cvpriano. 1015Cap. VIII. —De Paulo 1016Cap. IX. — De Hilderico. 1019Cap. X. — De Theophanio. 1019Cap. XI. —De Bassatio. 1020Cap. XII. — De S. Bertario. 1020Cap. .XIII. —DeAuthperto. 1022Cap. XIV. — De Erchemperto. 1023Cap. XV. —De Joanne. 1022

Cap. XVI. — De TheodoricoCap. XVII.

— De StephanoCap. XVIII, _ De VictoreCap. XIX. — De AlphanoCap. XX. —De Amato.Cap. .XXI. — De Alberico.Cap. XXII. De Arialdo.Cap. XXIII. — De Constantino.Cap. XXIV. — De Attone.Cap. XXV. — De Pandulpho.Cap. XXVI. —DePandulpho.Cap. XXVII. —De Landenulpho.r,ap. XXVIH. —De Oilerisio.Cap. XXIX. — De Benedicto.Cap. XXX. — De LeoneCap. XXXI. — De Leone.Cap. XXXII. — De Gregorio.

Cap. XXXIII. — De Gregorio.Cap. XXXIV. —De Brunone.Cap. XXXV. — De Joanne.Cap. XXXVI. — De Paulo.Cap. XXXVII. — De BernardoCap. XXXVIII. —De Joanne.Cap. XXIX. — De Petro.Cap. XL. —De Landenulpho.Cap. XLI. De Guidone.Cap. XLII. —DeRuboa.Cap. XLIII. —De Petro.Cap. XLIV. —De Ravnaldo.Cap. XLV. —De Gelasio.Cap. XLVI. —De JoanneCap. XLVII. — De Petro.

SUPPLEMENTUM VIRORUMNASTERI CASINENSISCIDO

I. — De Richardo.II. — De Bernardo.III. — De Ignatio.IV. — De Benedicto.V. —De Justino.

VI. — De .\ugustino.VII. — De Innocentio.vni. — De Angelo.IX. — De Honorato.X. —De Gregorio.XI. — De Benedicto.XII. De Chrvsostomo.XIII. — De Klavio.

XIV. — De Severo.XV. —De Luca.XVI. — De Hieronymo.XVIt. — DePaulo.XVIII. - De Mitthia.XIX. — De Benedicto.

Cap. XX. — De Bernardo.Cap. XXI. — De Antonio.Cap. XXII. — De Luca.Cap. XXIII. — De Pio.Cap. XXIV. — De Theophilo.Cap. XXV. — De Benedicto.Cap. XXVI. — De Joanne.Cap. XXVII. — De Thoma.Cap. XXVIII. — De Hieronymo.

Cap. XXIX. — De Appollinare.Cap. XXX. — De Andrea.Cap. XXXI. — De Gregorio.

1025

1026102810801032103210331034103510351035103610361037103810391039104010401042104210431043104410441044104510451045104610471048

ILLUSTRUM MO-

Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.Cap.

AUCTORE DOMINO PLA-1049104910511052105310531053105410541055105610.36

105610561057105710571057105710571C5810.58

10.58

105810691059105910601060

106010611062

LIBERDE ORTU ETOBITUJUSTORUM CCENOBIIOASINENSIS, AUi^TORE PETRO DIACONO. 1063

LIBER EJUSDEM DE LOCIS SANCTIS. 1115Prologus. 1115PROLOGUS PETRI DIACONI IN REGESTUM CA-

SINENSE. 1133PETRI DIACONI DISOIPLTNA CASINENSIS. 1133PETRI DIACONI EPISTOL.« TRES. 1137Epist. I. — .\d Riehizam Romanorum imperatri-

cem. — Consolatoria de morte Lotharii imperatoriset Henrici ducis Bavaria? eius generi. 1137

Epist. II. —Adeamdem. —Ejusdemargumenti. 1139



1-549 Q.VJE IN HOG TOMO CONTINENTUR.Epist. III. —Ad Conradumimperatorem II. —Con-

gratulatiireidesuainlmperatoreraelectione. hort itur-que ut strenue et Christia le Roraanum rpgat irape-rium, atque Casinense monasterium protesat. 1141

RHYTHMUS DE NOVISSIMI.'^ DlfiBUS. 114.3Epistolae Ptolemei et Gregorii Petri Patruorum ad

ipsum. 1143Descriptio sacri Casini Montis. 1145

FALCO BENEVEXTA.WS.CHRONICON. 1149MA TTH.ErS CARDl.yALIS.Notitia hislorica. 1261EPISIOL/E ET DIPLOM.\T.\. K'61I. — Diploma Matthasi cardinalis super concordia

mter Henncura Senonensem archiepiscopum et ca-nonicos Stampenses. 126d

II. —Authenticura cardinalium super compositionefactainterStephanumepiscopumParisiensemelTheo-baldum arcbidiaconura. 1263

III. —Matthseus Albanensis electionem Udonis, S.Petri Carnotensis abbatis, confirmat. 1264

IV. —Litterae Matthsei .A.lbanensisepiscopi, quibusArgentoliense moriasterium abbatis S. Dionvsii. desententia concilii Parisiensis apud S. Germanum aPratis habiti, reslituitur. 126.5

V. —Epistola Matthaei .\lbanensis episcopi ad fra-tres conscriptos, abbates, etc. 1266

VI. — Ch irta Mattiisei Albanensis episcopi pro ec-clesia S. Martini de Campis. 1267

VII.— DeceluraMatthaeideexpulsationemoninliiimabecclesia S. Marife et S. Joannis Laudunensis. 1268

S. OTTO BAilBERGENSIS EPISCOPUS.Vita sancti Oltonis. 1268OTTONIS EPISTOL.E ET DIPLOMATA. 1313I. — S. Ottonis Bamberg. ep. litterse ad Paschalem

II PP. de sua electione. 1313II. — Heinrici IV imp. memorabilediploma pro ec-

clesia Bambergensi. 131.5III. — Heinricus IV imp. S. Ottoni Bambergensi

gratulatur pontiflcatus sui auspicia. 1316IV. — Heinricus IV imp.

Bambergensi episcoposcribit de expeditione in Flandriam. 1317V. — Heinricus IV imp. datis litteris S. Ottonis

Bamb. auxilium contra Filiura implorat. 1318VI. — Alia ejusdem epistola ad eumdem similis

argumenti. 1318VII. — BambergensisEccJesiaeUtterajadWelfonem

Bajoari8educemproliberationeepiscopisuiOttonis.l319VIII. — S. OitonisBamb. ep. litterae ad Paschalem

II PP prosua ordinatione. 1319IX. — Paschalis II P. S. Ottonem Bamb. ep. a se

ordinatum Rulhardo ep. Mogunt. commendat. 1320X. — Paschalis II PP. litterae ad clerum et populum

Bambergensem de Ottone ep. a se ordinato. 1320XI. — S. Ottonis Barab. ep. ad suam Ecclesi.im

litierEe de peracta sua consecralione. 1,21

XII. —Paschalis II PP. monasterium Weissenoenseconlirmat. 1322XIII. — Paschalis II PP. S. Ottoni Bamb. ep. ejus-

que successoribus usum pallii el praeferendae crucispotestalem concedit. 1323

XIV. —Bruno Irevirensisep. OttonemBamberg. evo-cat ad cognoscendam causam Spirensis electi. ISii

XV. —FridericiCoIoniensisep. litterae ad OttonemBambergensem, quem ad suas partes contra Heinri-cum V soUicitat. 1.32.5

XVI. — Heinricus V imp. Ottonem ad conventumSpirensem invitat. 1.326

XVII. — Adalberti ep. Moguntini ad Ottonem Bam-bergensera litierse de ejus abseniia a svnodo Colo-niensi conquerentes.

'

1327XVUl. — S. Ottonis Bamb. ep. litterae fundationis

pro monasterio Michelfeld. 1328XIX. — Notitia de eadem fundatione, et colIatioBe

juris parochialis. 1329XX. —IdemOt oparochiamMichelfeldensemerigit.

1330XXI. — Adelberti II ep. Moguntini acres litterae ad

Ottonem ob ejus absentiam a synodo. 13S0XXII. — S. Ottonis ep. Bamberg. charta fundatio-

nis monasterii Vraugiensis. 1.381XXIII. —Ottonisepiscopi traditio ad monasteriura

S. Michaelis. 1333XXIV. Callisii I' PP. lilter» ad Ottonem Bamberg.

episcopum quibus mouasteria ab ipso constructa con-flrmat. 1334

XXV. —S. OttonisBaraberg. ep.epistolaencyclicaadabbatesetpraepositosraonasteriorum.qiiseipseaut

fun-davit aut restiiuii rpuos ad ofticium suum exsequen

1330

duracohortatur. 1335XXVI. —Boleslai III Poloniae ducis litterie. quibus

S. Ottonem Bamberg. ad conversionem Pomeraniasinvitat. iggg

XXVII. —Callixtus II PP. omnia instituta S. Otto-nis confirmat. itsg

XXVIIf. — Narratio de S. Ottonis Bamberg. ep.apostolatu in Pomerania. i3,$jr

XXIX. — S. Otto confirmat donationera Michelfel-densi ccenobio fictara. 1338

XSX. —Lilterae^iuorumdamepiscoporum et princi-pum, quibus S. Ottmem ad novum regem Heinricosubsliluendum invjtant. 1338

XXXI. — .\dalberti Moguntini iitterae, quibus Ot-tonera. Bamb. ad synodum vocat. 1339

XXXII. —Oltonisep. Baraberg. litterae de restau-ratione raonasterii Banthensis. 1.310

XXXIII. —WigandiTharisiensisabbatislitterae.qui-busS. Ottoneraadreditum e Pomerania hortatur. 1342

XXXIV. —Adalberti Ilep.Mogunt. epistolaad Ot-tonem Bamb. deexcommunicatione Conradiinvasorisregni a. 1127 facta. 1343

XXXV. Conradi arehiep. Salzburg. litterae ad Otto-nera et canonicos Bambergenses de eorum decano inpatriarcham Aquileiensera electo.

1344XXXVI. — S. Otto Bamb. ad concilium Herbipolen-se invitatur, pro Innocentio papa recipiendo. 1345

XXXVII. — Lotharii regis invit.Uio. 1346XXXVIII. — S. OttonisBamb. litteraefundationiset

monasterii Heilsbronn. 1.546XXXIK. —S. Olto ccenobio S. Michaelis capeilam

seu cellam S. Fidis donat. 1.347XL. —Alia ejusdem Ottonis donatio ad idem oe-

nobiura facta anno incerto. 1349XLI. — Fragmenlum litterarum S. Ottonis Bamb.

ep. de fundatione crenobii Vessera. 13.50XLII, — S. Ottonisep. Barab. litterae funaationis

confirraationis raonasteril Ensdorff. 1350XLIII. — S. Ottonis Barab. ordinatiode quibusdam

decirais monasterio Ensdorfensi traditis. 1.^1

XLIV. —Innocentius II papa confirmat religionema S. Otlone in snamonasteria introductam. 1*52XLV. —Ad E. Scholasticum. 1353XLVI. —Ad *** cardinalem. 1353XLVII. —Episcoporum epistolae ad Ottonera Bam-

bergensen episcopum. 1353XLVlIf

.—EpisiolaHermanniAugustini episcopi ad

OttonemBambergensemepiscopum de Lothario regeia54

SERMO S. OTTONIS AD POMERANOS. 1335Appendix .\d S. Otto.vem.

Conventus seu concilium in Uzedom ciritate Pome-raniae. 1,359

Sermo in exsequiis S. Ottonisab Embricone episcWirceburgensi. i3gi

Annales Babenbergenses, Ensdorfenses, Augiistaniminores. 1363

GCALTERUS CLUNIACE.YSIS MONACHUSDE .MIR.ACULIS B. V. MARI.E. '

1370GILO TUSCULANUS EPISCOPCS

Nolitia. i38gEPISTOL.AdevitaHugonisCluniacensisabbatis. 1.387HISTORIA DE VIA HIERO.=;OLYMITANA. 1.389EPIS rOLAadversns.Aniiochenum patriarcham 1390

GAUFRIDUS CATALAUNENSIS EPISCOPUs'Notitia. 1394EPISTOL.E ET DIPLOMATA. I.395I. —EpistolaadPetrum VenerabilemCIuniacensem

abbatem. 1395II. —Ad Stephanum Parisiensem episcopum 1395III. — Charta funaationis abbatiae Monasterii in

Argona.1395IV. —Charta Gaufridi episcopi Catalaunensis do-

nationes prajcipuas monaslerio Trium-Fontium a Pe-tro Gluniacensi, Atone Sancti Eugendi et BenedictoSanctiPelriadMontesabbatibus.atquecanonicisCom-pendiensibus factas confirmantis. 1395

V. —PrivilegiumGaufridiepiscopipromonasterioSancti Pptri. 1393

VI. —Gaufridusep''scopusCatalaunensisanriiversa-riura siium fundat in Ecclesia S. Martini de i'arapisPari.-iiensi. 1398

VII. — FundatioGaufridiCatalaunensisepiscopi inabbatia Maun-Montis. igoa

STEPHANUS PARISIENSIS EPISCOPUSNotitia. 1400Notilia litteraria. 1407

EPISTOL E ET VARIORUM AD IPSUM 1411Il i i hi i i



1051 ORDO RERUM QU^ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 1552

—Monet ul veniat Pruvinum ad examinandam cau-sam Stephani archidiafoni rarisiensis. lill

II. — Stephani ad Henricum ar hiepiscopum Seno-nensera. —Respondei se non potuisse a meiropoli-tano extra sedem metropolitanam vocari ad examencausfe arcliidiaconi sui. 1411

III. —tâuiridiepiscopi Carnotensisad Stephanum.—Signilical Stephanuni archidiaconum deligerearbi-trum causaj su» abbatem Clarevallensem S. Bernar-

dum.1412

IV.— GaufridiepiscopiCarnotensisadStephanum —Excusatsei|UodadColloquiumnonpossitaccedere.l413

V. — Ejusdeni ad eLimdem. — Peiit ut designetS. Yictoris coinobio canonicum quiinstituatur abbasVirtuensis. 1413

VI. — Anonymiad Stephanum. —Laudat episcopiconstantiam et perseveranliam ei suadet. 1414

VII. — Item anonymi ad Stephanum. —Monelurut caveat sibi abadversariis qui in illius necem cons-pirnrunt. 1415

VIII. —Ad archipresbyteros dioecesisParisiensis.SententiaexcomraunicationisconlraoccisoresThoniae,prioris S. Victoris, et fautores eorum. 1415

IX. — Stephani adGaufridum Carnotensemepisco-pum. —De impla code Thomse teprioris. 1416

X. — Stephani ad Innocentium llpontiticem Roma-num. — Ejusdem argumenti. 1418

XI. — Stephaniad Henricum archiepiscopum Seno-nensem. —Probat non posse absq ue suo assensu metro-politanum Senonensem vocare ad tribunal suum cau-samcujusdamGalonisParisiensisscholsemagistri.UlS

XII. —Stephani ad legatumsedis apostolicae. —Gua-lonem ejusque sectatores exconiraunicatos absolverenon posse itnte satisfactionem contendit. 1419

XIII. —Ad anonvmum. 1420DIPLOMATA ET DONATIOXES. 1421I. —Gliarta procanonicisS.Mariae Parisiensis. 1421II. —Charta pro canonicis regularibus Sancti Vic-

toris Parisiensis. 1421III. — Charta pro canonicisS. JoannisEotundi.1423IV. —Chartade ecclesiaS. DionysiideCarcere. 1423V. — Charta de ecclesia Fossatensi. 1424

VI. —Charta fundationis abbatise Hederensis 1427EPISTOLA HUGONIS DE DOCIANO Senonensis ar-

chiepiscopi ad B. decanum et caeteros Parisiensis ec-

clesiae canonicos consolatoria super morte episcopiParisiensis. 1428

LANDVLPHVS JVNIOR.

HISTOEIA MEDIOLANENSIS. 1429Praefatio Ludovici Antonii Muralorii. 1429Prsefatio alia Anlonii Saxii. 1431Series chronologica rerum ad hanchistoriam perti-

nentium. 14S3Cap. I. — Anselmus de Buis in archiepiscopum

Mediolani eligitur. 1437Cap. II. —Anselmus contra Saracenos transfretat,

in Constantinopoli moritur. 1445Cap. in. — Anselmus Grossulanum in Saonensem

episcopum consecrat, et suum vicarium facit in Me-diolano ante transfretationem. 1447

Cap. IV. — Presbyter Liprandus Grossulanum devili habitu reprehendit, et audita morte Anselmi ins-

lat electionem fieri Grossulani. 1450Cap. V. — Grossulanus in archiepiscopumeligitur,

et a Romano pontifice sibi stola transmittitur. M32Cap. VI. — Grossulanus voluit presbytero Lypran-

do bullam exemplionis auferre, dum fateretur se ad-versariis favisse. 1454

Cap. VII. —Liprandus Heribertum in domo susce-pU sgrotum, unde jussu Grossulani a celebrationeabstinuit. 1457

Cap. VIII. — Liprandus ecclesiam Sanctae Trinita-tis cum exemptione Urbani II fundavit. 1458

Cap. IX. — Liprandus prsedicat Grossulanum Si-

moniacum esse, e t id se per ignis judicium probatu-rum. 1459

Cap. X. —Presbyter Liprandus per ignem transivitillfesus. 1462

Cap. XI. —- Liprandus in synodo ante Paschalempapara Grossulani praesentis Simoniam accusat, etignis judicium manifestat. 1466

Cap. XII. —Grossulanocoram papa senon coegisseLiprandum ad ignem jurante, Grosûlanus restitutusesL sed a civibus non est receptus. 1469

Cap. XIII. —PerturbationeinMediolanensi ecclesia

FINIS TOMI CENTESIMI

ortaobGrossulanum,01ricusvicedominusetAnselmusdePuiterlaseParisinuminstudiumtranstuleiiint. 1470

C;il). XIV. — Historicus pra5.sens presbvterum Li-pranUum a Valleteilina Mediolanam reducit. 1472

Oap. XV. —Landulphus bisloricus se a presbyteroLiprando separavit. 1473

Cap. XVI. — Exsulante Grossulano Mediolanenseshellum iuclioanl cuin Laudunensihus. 1474

Cap. XVII. — Olricus et Anselmus revocati a stu-dio ad ordines sunt proraoti.

1475Cap. — XVIII. — Henricus imperator Paschalempapam cum curiacaplivavit, et altera die, pace f;icta,

est ab eo solemniter coronatus. 1478Cap. XIX. — Jordanus de Clivi a studio revoCatus,

est in sacerdotio consecratus. 1482Cap. XX. — Eliguntur aliqui sacerdotes, qui de-

beant judicare an Grossulanus absens digne possitesse archiepiscopus. 1483

Cap. .\XI. — Jordanus de Clivi in archiepiscopumeligilur, et consecratur. 1484

Cap. XXII, — De festo Agios. quod fit ad sanc-tam .Mariam. ad pnrlam Vercellinam, die 9 Maii. 1487

Cup. XXIII. — Liprandus adraonet Landulphiimhisloricum ulacommunicationeJordaniabslineat.1490

Cap. XXIV. — Presbyter Liprandus in Pontidiimon.isterio obiit. 1490

C:ip. XXV. —Jordanus stolam papalem accipiensclericos exturbat, historicum ab ecclesia Sancti Petriremovet. 1495

Ciip. XXVI. — inter Grossulanistas et Jordanistaspugna committitur, ipsis prcBsulibus ad suos sermo-cinantibus. 1494

XXVII. — Data pecunia Grossulano et Anselmo dePusterla, Grossulanus Placenliam adiit. 1495

Cap. XXVIII. —Deraoribus et imbratis presbyteriNazarii Muriculff. 1496

Cap. XXIX. —Pascbalis papa Jordanum confirraat,

Grossulanum deponit, qui post annum in Roma mo-ritur. 1499

Cap. XX.X. — Jordanus papse gratias agens episco-pura Brixiensem consecrat, promittens historico jus-

titiam facere. 1502Cap. XXXI. —JordanusHenricumiraperatorem ex-

communicat Mediolani, et concilium provinciale cele-

brat a <iuo historicum conquerentem expulit. 1503Cap. XXXII. —MortuoPaschali imperator Burdinum

in antipapam eligi fecit, quem Gregorium nominavit.1506

Cap. XXXIII. —Gelasius papa Gajetseconsecratus Ja-

nuam et Pisas fugit, tandem in Franciam ubi mori-tur. 1510

Cap. XXXIV. —Bellum inter Mediolanenses et Cuma-nos oritur, in quo civitas Cumana destruitur. 1511

(âp.XXXV, —HistoricusanieCalixtumpapamTerdo-nfe, et Placentis de Jordano frustra conqueritur.1513

Cap. XXXVI. —Morluo Jordano Olricus eligilur in

archiepiscopum, qui ad dexteram Caiixti papee sedit

contraniiente Ravennate. 1516

Cap. XXXVIl, —Historicus sensit imperatorem, adquem pergebat, defunctum. Olricus, moritur. Ansel-

mus eligitur in archiepiscopum. 1518

Cap. XXXVIII. — Anselmus a Romano pontilice

respuit stolam suscipere consentientibus Mediolanen-sibus, ne honor archiepiscopatus minuatur, 1522

Cap, XXXIX. —Anselmusarchiepiscopus Conradumimperatorem coronat, quem Honorius papa rejicit,

unde Anselmus jussu papse excommunicatur. 1525Cap. XL. —Anselmus archiepiscopus Anacleto an-

tipapsB adhaeret, et ab ipso stolam recipit. 1528

Cap, XLI, — Clerus Mediolani Anselmum de ar-

chiepiscopatu pellit, Papa InnocentiusidconfirmatêtB Bernardum Mediolanum mittit, 1530

Cap. Xl.II. — B. Barnardus facit MediolanensesobedireEcclesiae et Lothario imperatori. Robaldus in

archiepiscopura eligitur. Anselmus captus in Padomoritur Roraae. 1535

Cap, XLIII. —Robaldus Innocentio papae fidelita-

tera jurat, Lothariura imperatorem sociat, et Cremo-nensium castra diruit. 1589

Cap. XLIV'. — Per imperatorem causa historici

frustra consulibus Mediolani comraittitur. 1541

Cap. XLV. — Lotharius Papiensibus fusis Medio-lanum venit. 1543

Cap. XLVI. —Mediolanenses episcopum Cremonen-sem capiunt, qui venenato custode de vinculisfugit

1545

SEPTUAGESIMI TERTII

Ex. typis E. JAMIN 8, rue Ricordaine Laval.

Migne. Patrologiae cursus completus : Series latina. 1800. Volume 173.

Documents

Transcript of Migne. Patrologiae cursus completus : Series latina. 1800. Volume 173.