Media, tegniek, en die vraag na menslike afstomping · Universiteit van die Vrystaat, wat die...

634

Tydskrif vir Geesteswetenskappe, Jaargang 58 No. 4-1: Desember 2018doi.10.17159/2224-7912/2018/v58n4-1a2

Bladsy nrs begin by 631

ABSTRACT Media, technology and the question about human benumbednessIt is no exaggeration to claim that we live in a time that is dominated by the media as part of the more encompassing hegemony of technology. What is less widely known, and understood, is that people’s lives are to a very large extent “mediated” by a way of living that is pervasively technology-oriented – in other words, where earlier ages experienced the social and natural reality without some or other technical device interposed between themselves and the world, the vast majority of people today relate to the world around them by means of such technical devices. Moreover, the latter are not “innocent” or neutral, but predispose their users to

* DiefinansiëlebystandvandieNationalResearchFoundationvanSuid-Afrika,asookvandieUniversiteitvandieVrystaat,watdieuitvoeringvandienavorsingvirdiehuidigeartikelmoontlikgemaakhet,wordmetdankbaarheiderken.

Media, tegniek, en die vraag na menslike afstomping*Media, technology and the question about human benumbedness

Bert Olivier

DepartementFilosofieUniversiteitvandieVrystaatE-pos: [email protected]

Bert Olivier isBuitengewoneProfessor inFilosofieaandieUniversiteitvandieVrystaat,Suid-Afrika.Sywerkisinterdissiplinêrenhyhetartikelsenboekeoor’nbreëverskeidenheidvandissiplines soos filosofie, letterkunde, psigo-analise, sosiale teorie, argitektuur, kommuni-kasiestudiesenfilmteoriegepubliseer.In2004isdieStalsprys vir Filosofie deur dieSuid-Afri-kaanseAkademie virWetenskap enKuns aanBerttoegeken,terwyldieNelsonMandelaMetro-politaanseUniversiteitin2012’nUitsonderlikeProfessorskapaanhom toegekenhet.Hy is ’nNRF B-gegradeerde navorser en skryf ookgereeld op die Mail and Guardian Thought-leaderwebwerf.

Bert Olivier’s principal position is thatofExtraordinaryProfessorofPhilosophyattheUniversityoftheFreeState,SouthAfrica.Hehaspublishedacademicarticlesandbooksacrossawidevarietyofdisciplines,includingphilosophy,arttheory,architecture,literature,psychoanalytictheory,cinema,communicationstudiesandsocialtheory.Bert received the SouthAfricanStalsPrizeforPhilosophyin2004,andaDistinguishedProfessorshipfromNelsonMandelaMetropolitanUniversityin2012.HeisalsoanNRFB-ratedresearcher,andwritesregularlyontheMail and Guardian’sThoughtleader-website.

BertOlivier

635


specific kinds of experiences, as well as to the widespread belief, that society can be technically controlled. A brief discussion is devoted to Gil Germain’s contention, that in the current technologically oriented dispensation humans have forgotten what it means to be “desiring” beings, and that the social ideal of technological control has reduced human “desire” – the character of being “open” to the world – to mere, technically satisfiable “need”. Under such circumstances technology mediates human experience of the world. The very fact that the American president can (and does) frequently cause an uproar in American society and beyond by means of timely and untimely “tweets” – that is, by using the social internet site, Twitter – is symptomatic of this state of affairs, as well as of the fact that we live in the era of what Manuel Castells calls the “network society”. According to Castells this novel societal configuration has been made possible by the technological revolution stretching back to the invention of the radio, which led to the advent of television and multi-media, and culminated in the development of the internet. Significantly, this global technological revolution has fundamentally altered the experience of time and space, with the consequence that the traditional experience of space as “place”, and time as sequential, has made way for the newly dominant modes of spatial and temporal experience, namely as “the space of flows” and “timeless time”. The reconstruction of Castells’s conception of the structural dynamics of contemporary society, in broad terms, as fundamentally technologically generated, sets the scene for the more specifically focused discussion that follows, beginning with Sherry Turkle’s analysis of the effects of technology on human behaviour. What Turkle’s recent work brings to light is that, although many people aspire to the status of (what is known as) “digital natives”, this does not come without a significant cost, namely a certain deterioration in affective and intellectual functioning. Despite her initial optimism about the gains of electronic technology, particularly the internet, in the social domain, her more recent work has therefore shifted to a distinctly critical approach to the relationship between people (particularly children) and technology. Not only has the use of smartphones and electronic tablets given rise to the phenomenon of being “alone together” with one’s device, and concomitantly, to keeping people at arm’s length in social reality (with to-be-expected negative consequences for one’s ability and willingness to negotiate complex human relationships), but the attachment of particularly young children to their smartphones has had the demonstrable effect of eroding their capacity for empathy with others, as well as more generally their ability to communicate with their peers in concrete social space. Furthermore, “doing things” on the internet has given people the wrong impression regarding the overcoming of political problems, which often require concrete social interaction and painstaking negotiation – something that people sometimes learn anew with a shock, when their “internet activism” comes to nothing. Another critical theorist concerning technology, Bernard Stiegler, radicalises Turkle’s thinking by offering a critique of technology as being, on the one hand, a source of enslavement and of the “stupidification” of people, while simultaneously being a means of “critical intensification”. In this respect, he argues, technology is a pharmakon – poison and cure at the same time. This means that technical devices such as smartphones inculcate an over-dependence on them in users, simultaneously – as external memory-machines – robbing them of their capacity for memory and thinking. After all, the ability to manipulate a technical device cannot be equated with critical thinking, nor can the storing of information on a smartphone or a computer be regarded as being synonymous with exercising one’s own memory. On the other hand, however, Stiegler recognises the capacity of technical devices to give one access to archives of information, as well as to technically mediated experiences of the world that was not previously possible, and urges users to use technology for critical intellectual purposes, instead of being only at the receiving end of information regarding marketing and purchasing opportunities,

636


disseminated via technical devices by capitalist agencies. He draws attention to the fact that schools have become the veritable battlegrounds where these agencies vie with teachers for the attention of students, in the process interfering with the development of their critical intellectual ability for the sake of capturing their attention for purposes of marketing. The paper concludes with a brief elaboration on some ways in which Stiegler’s and Turkle’s dire diagnoses may be countered with practices that give reason for hope.

KEY CONCEPTS: Castells,media,mediation,technology,Stiegler,Turkle

TREFWOORDE: bemiddeling,Castells,media,tegnologie,Stiegler,Turkle

OPSOMMING Ditisgeenoordrywingomtepraatvandietydwaarinonsleefaseenvanmedia-oorheersingnie.DieblotefeitdatdieAmerikaansepresidentdiesamelewingopholkanjaagdeurmiddelvansytydigeenontydige“tweets”issimptomatieshiervan,asookuitdrukkingvanwatManuelCastells die “netwerk-samelewing” noem.Laasgenoemde ismoontlik gemaak deur dietegnologieserewolusiewatterugstrektotbydieuitvindingvandieradio,enwatindiekon-struksievandieinternetgekulmineerhet.Watminderbekendis,isdathierdieglobalerewolusie’nfundamenteleveranderinginmenseseervaringvantydenruimtemeegebringhet–watCastellsdie“ruimtevanvloei”en“tydlosetyd”noem.Kortweg:diemenslikelewensfeerisdeurgrondelikomvormdeurtegnologieseontwikkelinge.Dievraagisegter–indieligvansekereverskynselswaaropiemandsoosonderandereSherryTurklewys–ofhierdietoedragvansake,watvereisdatmensewatindiemediasfeertuiswilweestotdiestatusvan“digitaleboorlinge”moet aspireer, nie onvermydelik gepaardgaanmet ’n sekere affektiewe enintellektueleafstompingnie;waaropsybevestigendantwoord.Hierdievraagsoumaklikasuitdrukkingvantegnofobiegeleeskonword,maar,soosBernardStiegleraantoon,isditniediegevalnie.Enersyds,someenStiegler,leidiehuidigetegniek,indiegewaadvanmnemo-tegnieseapparatesoosslimfone,tabletteenskootrekenaars(waardeurjytoegangverkrytotonderanderesosialemedia),nawathy“ver-idiotisering”noem.Andersydskan–enmoet–’nmensleerhoeomhierdie“uitwendigememoriseringsapparate”virwathy“kritieseintensivering”noemaantewend,teneindediestrydteendiegevangenemingvanmense(veralkinders)se“aandag”tekanwen.Perslotvansake,volgensStieglerisskole(enmenssousosialemediakonbyvoeg)vandagdiearenawaardiestrydgevoerwordvirdieaandagvanskoliereenstudentedeurdiesiniesegebruikvantegniekenmediadeurneoliberalekapitalisme,uitsluitlikmetdieoogopbemarking.Vervolgenswordgepoogomhierdieproblematiekinperspektieftestel.

“Onsmaakonstegnologieëenhullemaakenfatsoeneerons”(SherryTurkle,inReclaiming Conversation,p.303;myvertaling).

INLEIDING

Wêreldwydstaandiemensdomvandagvoor’nkrisisopverskeieverbandhoudendefronte:enersydsdieekologiesekrisis(Kovel2007;Klein2014;Lovelock2010)watsaamhangmet’n ekonomiese krisis (Klein 2007;Castells et al. 2012; Harvey 2010), gedryf deur dieafhanklikheidvanfossielbrandstof,asookwatmoontlikdiekrisisvantegnieseverslaafdheidgenoemkanword (Turkle 1995, 2009, 2011, 2016; Stiegler 2015;Germain 2017).Diekomplekse verweefdheid van hierdie driemanifestasies van ’n onderliggende krisis inmensweeshetdieeffekdatditsteedsvererger,totopdieonwaarskynlikepuntwaardenkerssoos onder andereClaireColebrook (2014) die krisis in termevandiemoontlikheidvanmenslikeuitsterwingformuleer.Omditineenvoudigetermetestel:dieafhanklikheidvandie

637


olie-ekonomiedryfklimaatsveranderingenglobaleverwarming,asook’nmeeromvattendevernietigingvanekologieseintegriteit.Laasgenoemdewordandersydstoegelaatomsteedste vererger (in plaas vanomdaadwerklik aangespreek teword) ondermeer vanweëdieoorgrotemeerderheidmense se beheptheidmet tegnologie en tegniese beheer,wat hulwerklikheidservaring skynbaar onontkombaar bemiddel en hul aandagvandie konkretewerklikheidaftrek. Daarkannavelebronnewathierdiestellingbevestigverwysword;hiersalekdiewerkvanGilGermainbenut,waardietegnofilievanvandag–soosonderanderesigbaarindieoortuiging,datdiesosialewerklikheidvolkometegniesbeheerkanword–meesterlikontmaskerwordas’nfundamentele“misverstaanvandiewerklikheid”,soosdietitelvansymeesonlangseboek(2017)ondubbelsinnigaandui:Thinking about Technology. How the Technological Mind Misreads Reality.HierinkontrasteerGermaindiemensvisiewatvanafPlatodominantindiefilosofieenliteratuurwasmetdiévisiewatonderliggendisaantydgenootliketegnologie.WaarPlato(asookNietzsche,Freud,Heidegger,Lacan,Foucault,Kristeva,DeleuzeenGuattari,ommaarenkelestenoem)diemensfundamenteelas’n“begerende”(of“erotiese”)weseverstaanwatinbeginselnooitvolkome“vervul”kanweesnie(omdatdiemens“oop”isvirdiewêreld,endeurentydnuweuitdagingservaarenanderstrewingeontwikkel),vind’nmens–sotoonGermainaan–indietegnologievanvandagdieonderliggendeoortuigingdatallebehoefteswatmensemaghê,deurdietegniekbevredigkanword.Metanderwoorde,volgensdieheersendeoortuigingkandiesamelewingtegniesbeheerword,endaarmeesaamkanmensese“begeertes”nabeweringvervulword.Diefundamentelefoutwattegnokratiesedenkersenontwikkelaarsegtermaak,isom“behoefte”met“begeerte”teverwar.Ditis“begeerte”wattengrondslaglêaandie“erotiese”ofstrewendewesenswatonsis,eninbeginselkanditnieveranderwordnie–sooswatGermain(2017:1-29)metsyanalisevanPlatosePhaedrus en GeorgeSaunderssekorverhaal,Jon,demonstreer;alwatgebeur,metnegatiewegevolgesoosdiéwathierbobespreekis,isdat“begeerte”tot“behoefte”gereduseer,endaarmeesaamdiemenstot’nsoortverbruiker-reaksie-meganismeverwringword. Uitdiewerkvandiedenkerswatverderhierbespreekword(enwaarmeeekvolmondigsaamstem)behoortditduidelikteweesdat,inweerwilvandiedominantetegnofiliesehoudingwatbydieoorgrotemeerderheidvanmensetebespeuris,tegnologievanveraldieinligtings-bemiddelendesoortuiterskritiesbenadermoetword,teneindediesituasietevermywaarmensedeurmiddelvantegniekgebruikwordinplaasvanandersom.Ekstaandusniekritiesteenoorhierdiedenkersnie,maareerder,sooshulle,teenoordietegnofilieseoriënteringvandiehuidigesamelewing.Eksouvanmyeiekritieseanalisesvanspesifieketegnieseverskynselskonbyvoeg,maarditsouniewesenlikdiestrekkingvanhierdieartikelverandernie.1Hiersienekmytaakasdiebenuttingvanresentenavorsingvantoonaangewendekritiesedenkersoor tegnologie om te illustreer inwattermatemedia en tegniekvandag lei totmenslikeafstomping,sowelaffektiefasintellektueel.Ennetsoosdiedenkerswaaropekmyberoep,aanvaarekniedieargumentdatdieblotegebruik(metanderwoorde“manipulering”)vantegniesebemiddelingsapparateenigekritieseintellektuelewaardehetnie.Altedikwelskomjymenseteëwatblitsvinnig’nwebwerfdeurmiddelvan“Google”ophulslimfonekanvind(endieinternetkanfynkam),maarwanneerjymethulle’ngesprekprobeeraanknoopoorwêreldpolitiek,ofkuns,ofpersoonlikheidsverskille–dus:onderwerpewaaroorhullemoet“dink”–staanhullestomgeslaan.

1 SieninhierdieverbandOlivier(2012),(2015),(2015a),(2016),(2017)en(2018).

638


CASTELLS EN DIE “NETWERKSAMELEWING”

Dit isonmoontlikomvandagaandiealomteenwoordigheidvandieveelvuldigemedia teontsnap,behalweas’nmensjouineenvandieminoorblywendereënwoudeopaardedaarteensouverskans,sonderelektrisiteitensonder jouslimfoon.Elderssou jydeurentydaandiefunksionering van die media en kommunikasiestelsels wat met die sogenaamde“netwerksamelewing”gepaardgaan,onderworpewees.HierdietermisafkomstigvandiewerkvanManuelCastells(2010),wat,nogmeerbreedvoerigasanderouteurs(sienonderandereLyotard1984;Hardt&Negri2001;enStiegler2015),diesogenaamde“inligtingrewolusie”beskryf,gedokumenteerenkritiesgeanaliseerhet. DietegnologieserewolusiewatCastellsinThe Rise of the Network Society(2010:355-499)beskryfenkritiesinterpreteer,strekterugtotminstensbydieuitvindingvandieradio,later televisie, videotegnologie,multimedia enuiteindelikdie internet (wat aanvanklik ’neksklusief-militêredoelsoumoesdien,maarwaarvandiehandelsmoontlikhedesovoordiehandliggendwasdatditnadaardiesamelewingsektoruitgebreiis).Ditisverallaasgenoemdewattydgenootlikesamelewingsoprevolusionêrewyseveranderhet–’nproseswatsteedsopverskeievlakkevoortgaan,waarvandiemeesfundamentelewaarskynlikdietransformasievanruimteentydis,asook(korrelatief)diemenslikeervaringhiervan.Diehuidigedominanteruimte-entydmodiwatdeurdieinligtingsrewolusievoortgebringis,worddeurCastells“dieruimtevanvloei”(“spaceofflows”)en“tydlosetyd”(“timelesstime”)genoem.Eersgenoemdeomvormgewone “plek-ruimte” in verskeiemanifestasies van “vloei” langs risomatiesenetwerke,byvoorbeeldvanelektroniesekommunikasieenvanglobaletoerisme.Laasgenoemdetransformeeropsybeurt“opeenvolgendetyd”totwatCastells“tydlosetyd”noem,vanweëdietegnologiesetendensomalletydsgrenseindieprosesvanproduksie,produk-verspreidingen kwasi-onmiddellike finansiële transaksies te oorkom.Ofskoon genoemde tradisioneleervaringsvanruimteentydsteedsbestaan,ishullevandagondergeskikaandienuwedominantevormsdaarvan.WatCastells(2010:403-404)die“kultuurvanwerklikevirtualiteit”(“cultureofrealvirtuality”)noem,isvandaghegemonies,virsoververbruikersvandagmeerontologiesewaardehegaanwathulleaanlynervaar–in“kuber-ruimte”of“virtuelewerklikheid”–asindie“ruimtevanplek”,wathulledesnieteminmeesalliggaamlikbewoon.Castellssebenuttingvan die opvallendemetafoor, die “netwerk-samelewing”, is ’n gepaste refleksie van diefundamentelestruktuurvanfeitlikelkevlakvantydgenootlikesosialeenkultureleaktiwiteit.Netwerkevanallesoorteomring’nmensdaagliks–daarissosialemedia-netwerke,elektroniesekommunikasienetwerke, ondersteuningsnetwerke, finansiële netwerke, pad- en lugver-voernetwerke,enselfskriminelenetwerke(Castells2010:434-440). Hierbymoet gevoegworddat die deurdringende risomatiese (netwerk-)aard vandieglobalesamelewing–soosingrootbesonderhededeurCastellsblootgelê–dieonmisbarevoorwaardeisvirdiekenmerkendefunksioneringvantydgenootlikemedia.Ditisimmersniemeerdiegevaldatinligtingoptipies-modernewyseslegsvanaf’nsentralepunt(byvoorbeeld’nkoerantuitgewerof’nradio-uitsaaistasie)na’ngrootliks-passiewepubliekverspreiwordnie; aandiehandvandie steeds-uitbreidende internet isdaarduisendegedesentraliseerdeweb-bronne van inligting en elektroniese kommunikasieruimteswaar inligting nie alleenvryelik beskikbaar is nie,maar gebruikers ook dikwels interaktief via hul slimfone,skootrekenaarsoftablettekankommunikeer(mitshullenatuurlikdaarvoorbetaal–hierdiehelebestelisimmersonafskeidbaarvandieglobaleneoliberalekapitalistiesesisteem).Ofskoondaarsteedspogingsaangewendwordomhierdieproliferasievankommunikatieweinteraksieop“oligopolistiese”wyse“vertikaal”tebeheer, isditniemoontliknie,enverkeerhierdie

639


“oligopolistiese”vlakvoortdurendinspanningmetdie“horisontale”,demokratiesevlaksoosdeurdieinternetbeliggaam(Hardt&Negri2001:298-299).Sooshierondergesienkanword,isCastellsseterugskouendeopsommingvandierelevansievanallerhande“netwerke”virhedendaagsesamelewingseweneensuitersverhelderend tenopsigtevandie temavandiehuidigeartikel,oordiemoontlikeuitwerkingvanmediaentegniekopgebruikers(2010:501-502;myvertaling):

Die insluiting/uitsluiting in netwerke, en die argitektuur van die verhoudinge tussennetwerke, teweeggebringdeur ligsnelheid-werkende inligtingtegnologieë,geegestalteaandominanteprosesseenfunksiesinonssamelewings.Netwerkeisoopstrukturewatonbeperkkanuitbrei,ennuweknooppunteintegreer,solankaswathulleinstaatisombinne die netwerk te kommunikeer,met anderwoorde solank aswat hulle dieselfdekommunikasiekodes deel (byvoorbeeldwaardes of performatiewe doelwitte). ’nNetwerkgebaseerde sosiale struktuur is ’n hoogs dinamiese, oop sisteem, vatbaar virvernuwing (“innovating”) sonder om die balans te versteur.Netwerke is gepasteinstrumente vir ’n kapitalistiese ekonomiewat op vernuwing, globalisering, engedesentraliseerdekonsentrasiegebaseer is;virwerk,werkers,enfirmasgebaseeropbuigsaamheid(“flexibility”)enaanpasbaarheid;vir’nkultuurvaneindelosedekonstruksieenrekonstruksie;vir’nstaat(“polity”)watingerigisvirdieonmiddellikeprosesseringvannuwewaardesenpubliekestemmings;envir’nsosialeorganisasieingestelopdievervangingvanruimteendievernietigingvantyd.Togisdienetwerk-morfologieook’nbron van dramatiese herorganisasie vanmagsverhoudinge.Skakelaars ofwisselaars(“Switches”)watnetwerkeverbind(byvoorbeelddiefinansiëlestrominge[“flows”]watmediadomeineoorneem,watophulbeurtpolitiekeprosessebeïnvloed)isdiebevoorregteinstrumentevanmag.Dus isdieomskakelaars (“switchers”)diemaghebbers.Omdatnetwerkeveelsoortigis,worddieinter-werkende(“inter-operating”)kodesenwisselaarstussennetwerkediefundamentelebronnevirdievorming, leiding,enmisleidingvansamelewings.Diesamevloei(“convergence”)vansosialeewolusieeninligtingstegnologieëhet’nnuwemateriëlebasisgeskepvirdieuitvoeringvanaktiwiteitedwarsdeurdiesosialestruktuur.Hierdiemateriëlebasis,watuitnetwerkeopgebouis,oormerkdominantesosialeprosesse,omsodoendediesosialestruktuurselftemodelleer.(Castells2010:501-502)

Castells se omvattende visie van die “netwerk-samelewing”waarin ons vandagwoon,verduidelikwaaromdiehuidigedigitaal-tegnologiese,globalesamelewingsodeurspekismetuiteenlopendemedia–niealleenisdieouermediasoosgedruktekoerante,asookradio,nogsteedsingebruiknie(ofskoonmetrelatiefmeerbeperkteomvangasvroeër,voordiekomsvandie internet),maarsodanige“ouer”media isondergeskikaandienuwerangordevanprioriteit.Metanderwoorde,alkanmensenogsteedskoeranteopdiestraathoekkoop,ofnatransistor-radio’sluister,isdieselfdenuuswathulledaarmagvindookbekombaarviadieinternet;koerantekanaanlyngeleesword,enradio-uitsendingsisookopdieinternettoeganklik,selfslanknadieaanvanklikeuitsendings,indievormvanidentifiseerbareopnamesindievormvanpotgooie(“podcasts”).Daarbysluitmediavandag,afgesienvantelevisie(watook,saammet’nmagdomrolprente,langsdieinternetbereikbaaris),sogenaamdesosialemediasoos Facebook,MySpace,Twitter, Instagram, en die gewildeWhatsApp in,waarlangsgebruikersglobaalmetmekaarkommunikeeromfoto’senandersoorteinligtinguitteruil.Alhierdiemedia,watlangsdiewegvandieinternetasmatrys-mediumgekonkretiseerword,isonafskeidbaarvandiehuidige“netwerk-samelewing”.Daarbymoetonthouworddatdiedigitaliseringvankommunikasieenmedia’nvoorheenongekendeversnellingvanmedia-funksionering,asooktegnologies-bemiddeldeinteraksie,moontlikgemaakhet.

640


SHERRY TURKLE EN EMOSIONELE AFSTOMPING IN DIE DIGITALE ERA

Diewerk van dieAmerikaansemediakenner en psigo-analitikus, SherryTurkle, lewerondubbelsinniggetuienisvandieewolusievandieverhoudingtussenmenseenhulelektronieseapparate,asookdievirtuelesfeerwaartoehierdieapparatetoeganggee.Aanvanklik(Turkle1984)vindsydatdiegebruikvanrekenaarsaanleidinggeetotselfrefleksiebymense(veralkinders)oorhuleieaardenidentiteit,maarditgeskiednoggrootliksindiekonteksvan’n“een-tot-een”-verhouding–mensenmasjien.Later(Turkle1995),metdiekomsvandiesnel-uitbreidendeweefselvannetwerkeonderdievaandelvandie“wêreldwyeweb”,breisyhaarwerkuitnadieinvloed,ofuitwerking,vandieinternetasalternatiewesosialeruimteopmenseseselfbeeld.TothiertoeisTurkleoptimistiesoordievooruitsigtevanhierdiesnel-ontwikkelenderelasietussenmenseendie“virtuele”sosialeervaring-bemiddelendetegnologieenmediawathullegeskephet.Syskryfonderanderevandie“kompleksifisering”(“complexification”)vanmenslikeidentiteitdeurdieinternet(waarsommigemense’nvoorkeurtoonvirdievirtueleidentiteitewathulleopdieinternetskepindievormvan“avatars”,byvoorbeeld),envandiemoontlikhedewatsekereinternetruimtesskepvirnuwevormsvangemeenskap,asookvirgeleenthedeomsosiaalenseksueelteeksperimenteerenselfvertroueoptebouvoordat’nmensdievolgendestapindiekonkretesosialesfeerneem(Turkle1995:49;262-263). Haaraanvanklikeentoesiasmeenoptimismetenspyt,begintekensvantwyfeloordierekenaar-gegenereerdekuberwêrelddeurskemerwanneerTurkle(2009)oordieverskilletussen“simulasie” enwerklikheid reflekteer.Onder andere spreek sy haar kommer uit oor dieuiteenlopendheidvanopinieonder(byvoorbeeld)ouerfisicienargitekte,enersyds,endiejongergeslaginhierdieprofessies,andersyds,watdiewaardevansimulasietegniekebetref.Waardieouergeslagtwyfelagtigstaanteenoordiewaardevanrekenaartegnologieensagtewarebydiebemiddelingtussenwerklikheidendievoorstellingdaarvan,isdiejongergenerasie,omgekeerd,skepties teenoor die gedagte dat die “werklikheid”waarmee hulle in verhouding tree,hoegenaamdtoereikendvoorgestelsoukonwordsonderrekenaarbemiddeling.Terselfdertydislaasgenoemdegroepdaarvanbewusdatdaar“iets”iswatverloregaanindieafwesigheidvandiegeïnternaliseerdekenniswaaroorhulouerleermeestersbeskik,terwylhierdiementorsop hul beurt eweneens glo dat jongerwetenskaplikes, ingenieurs en argitekte se “kode-verknogtheid”hullevan’nwesenlikewerklikheidvervreem(Turkle2009:7).VirTurkle ishierdiegewaarwordingvandiegapingtussensimulasieenwerklikheidredetotkommer. Ditisegtermetdiepublikasievanhaarboekmetdieveelseggendetitel,Alone Together (2011),datTurklesevertwyfelingeoordiewendingwatbesig isomplaas tevind indieverhoudingtussenmenseenkommunikasietegnologieondubbelsinnignavorekom.Hierissyvanmeningdatmense(inAmerika,maarwaarskynlikookindieresvandieontwikkeldewêreld)dermateafhanklikgeraakhetvanhulelektroniesekommunikasietoestelle–endiemediawaarmeehierdie apparate hulle verbind (soosFacebook enTwitter) – dat tegnies-onbemiddeldesosialeverhoudingeverwaarlooswordtotopdiepuntwaar’nbeslistevoorkeurvirtegnies-bemiddeldekommunikasieensosialeinteraksiewaarneembaaris.BowendienishierdieverskuiwingvolgensTurkleniesondernegatiewegevolgenie–alhoemeerisditdiegevaldatveraljongmenseenskolieretekensvansosialeonbeholpenheidtoonwanneerhullehulouderdomsgenotevanaangesigtotaangesigontmoet(Turkle2011:1-3,11-12,15-17). Nogmeerkommerwekkendvirhaarisdieopmerkenswaardigeverskynseldatdiever-skyningvanelektronies-funksionerenderobotteopdietoneel–indiegedaantevan“speelgoed”,maarookvan“affektiewemetgeselle”virkindersenbejaardes–’nsekerevoorkeurvirhierdiekunsmatig-intelligentewesensnavorebringondergebruikersdaarvan(Turkle2011:2,26-32).

641


Turkle verwys hierna as die “robot-oomblik” (“roboticmoment”; p. 9),wat sigself opverskillendewysesmanifesteer,soosbyvoorbeeldwanneer’nbejaardevrouklaarblyklikegenotverskafworddeur’nrobot-troeteldierindievormvan’nbaba-seeleeu,watgeprogrammeerisommetwelgevalleopsagte,liefdevollebehandelingtereageer,ofwanneer’njongvrougretiguitsiennadiebeskikbaarheidvan’n“gesofistikeerdeJapanneserobot”as“metgesel”omhaarveeleisendemansvriendtevervang(2011:7-9).HaargevolgtrekkinginAlone Togetherisdatmense’npuntbereikhetwaarhulle,indieligvandiebeloftevan’nmindergekompliseerdelewesaammet robotte,niemeergewillig isomdieproblemewatmetmenseverhoudingegepaardgaanteverdranie–ietswatsyaspsigoloogonaanvaarbaarvindvanweëdiefeitdatmenseonvermydelikkompleksewesensis,elkmet’npersoonlikegeskiedeniswatgeenmasjien,inbeginsel,kanhênie(Turkle2011:5-6;sienookOlivier2017). Indieligvandievoorafgaandebesprekingvandiewendingrondomdievermeende(maarnahaarmeningfoutieweliktoegeskrewe)affektiwiteitvanrobotte,isTurklesebevindingeinhaaronlangseboek,Reclaiming Conversation(2016),ironies,omdieminstetesê.Hierwyssydaaropdathaarnavorsingaandieliggebringhetdatgebruikersvanbemiddelendedigitaleapparateduidelike tekens toonvanaffektieweafstomping,byvoorbeeld indieopvallendeafnamevandievermoëomempatiemetandertebetoon(Turkle2016:3-7).Syverduidelikhaarbesluitom’nboekoorgesprekvoering(“conversation”)teskryfasvolg:

Waarom’nboekoorgesprekvoering?Onspraatdieheletyd.Onsteksene-posengesels.Onsmagselfsbeginommeertuistevoelindiewêreldvanonsskerms.Tussenfamilieenvriende,tussenkollegasenminnaars,wendonsonsselftotonsfoneinplaasvantotmekaar.Onserkengeredelikdatonseerder’nelektronieseboodskapofpossoustuurasomonsteverbindtot’naangesig-tot-aangesigontmoetingof’ntelefoonoproep.

Hierdienuwebemiddeldelewehetonsindiemoeilikheidlaatbeland.Aangesig-tot-aangesiggesprekisdiemeesmenslike–enhumaniserende–dingwatonsdoen.Tenvolle teenwoordigaanmekaar, leeronsomte luister.Dit iswaaronsdievermoëvirempatieontwikkel.Ditiswaaronsdievreugdevanomgehoorteword,omverstaanteword, ervaar.En gesprek bevorder selfrefleksie, die gesprekkemet onsselfwat diehoeksteen van vroeë ontwikkeling is en lewenslank voortduur. (Turkle 2016:3;myvertaling)

Turklemeendatdiebemiddelenderolvanmobieletegnologie,metaldiewonderedaarvan,hierisomtebly,maardatditnietoegelaatmagwordomonsmenslikheidteondermynnie–onskanalbeitegelykertydgeniet,maarditsalafhangvanhoeonssodanigedigitalemediatoelaatominonslewenstefunksioneer(2016:7).Haarvertroueinmensesevermoëomtevoorkomdathulmenslikheidvolledigafgestompraakasgevolgvanhulfassineringdeurhierdiesoorttegnieseapparateberusophaarkennisenervaringasopgeleidesosioloog,psigoloogendosent,wathaardiewaardevangesprekengeselskapgeleerhet (Turkle2016:7-8).Sy isnieteminakuutbewusvandiemoeiliketaakwatsyhaarselfstel,vanweëdiefeitdatsyoralgekonfronteerwordmetgetuienisdatmensediepuntbereikhetwaarhullevoorkeurverleenaanbemiddelendetegnologieommetmekaarte“praat”–slimfone,e-pos,sosialemediaensomeer,saammetaldienegatiewegevolgewatditophulaffektiewevermoënshet(2016:9). DiestrategiewatTurkleinhierdieboekvolg,isontleenaan’nopmerkingvanHenryDavidThoreau,watberoemdisdaarvoordathyhomselfin1845byWaldeninMassachusettsaandie“gebabbel”vandiesamelewingin’nwoudhutonttrekhetom,paradoksaal,teleerhoeom“doelbewus”telewe.SyhaalThoreaugoedkeurendaan(2016:9;myvertaling)waarhyopmerkdathyinsyhut“driestoele”gehadhet:“eenviralleenheid,tweevirvriendskap,endrievir

642


samelewing”–’nkernagtigeformuleringwatsysovrugbaarsuggestiefvinddatdieresvandieboekrondomhierdieformuleringgestruktureeris,behalwedatsydiemoontlikheidvan’n“vierdestoel”byvoeg.Laasgenoemdeisdiefilosofieseruimtewaaronsasmenseniealleenoordienatuurreflekteer–soosThoreaugedoenhetwanneerhydie“diepstegesprekke”metsygaste,omringdeurdienatuur,wouvoer–nie,maarookoordie“tweedenatuur”watonsgeskephet,naamlikdievirtuele,kunsmatigesfeerwaaronsmasjieneteëkomwatoënskynlikinstaatistotgesprekvoering.VirTurkle(2016:337)bringhierdie“vierdestoel”diefilosofiesevraagnavore,wie(ofwat)onsasmensewordwanneeronsmet,ofdeur,masjienepraat. Hierdievraag–watmetonsgebeurwanneeronsmetmasjiene(robotte),ofdeurmasjiene(rekenaars, die internet) praat – plaasmyns insiens die belangrikste aspek van hierdiebetekenisvolleboekvanSherryTurkleindiebrandpunt.Watinhaarboeknavorekom,isdatselfsdiegebruikvanbemiddelendedigitalemediasoosslimfone,veralvirdiestuurenontvangvan(SMS-ofWhatsApp-)teksboodskappe(eerderasgesprekkedeurmiddelvan’nslimfoon),dieuitwerkinghetomdievolleomvangvanmensesekommunikasiehandelingetevereng,ditwil sê, te reduseer tot ’n tipe tegnies-of instrumenteel-rasionele reaksie– inplaasvan ’n“antwoord”watdievollespektrumvanmenslikekommunikasieverteenwoordig.’nMenskanditaandiehandvanHabermas(1987:121,113-157)sebekendeonderskeidtussen“strategiese”(met anderwoorde, instrumenteel-rasionele) handeling en “kommunikatiewe” handelingverstaan: “Strategiesehandeling” isvolgensHabermas ’nvormvankommunikasiewat ’nverborgeagendahet,vanweëdiebedektepogingvandieagentommagoordieluisteraaruitteoefen.Andersgestel,plaasdieagentniealsyofhaar“geldigheidseise”(“validityclaims”)opdietafelnie,terwillevandieinstrumenteel-rasioneleoogmerkomspesifiekedoelwittetebereik.Inkontrashiermeewordkommunikasieindiegewaadvan“kommunikatiewehandeling”deuropenlikheidgekenmerk,waaraldieagentse“geldigheidseise”aandiehoordergestelword. IndiegevalvandiesoortkommunikasiewatTurklehierbespreek,het’nmensklaarblyklikniemet“kommunikatiewehandeling”tedoennie–dietermewaarindiekommunikasiehan-delingegekleeis,issodanigvandievolleomvangvanmenslikeinteraksieindievormvan“gesprekke”ontdaan,datditduideliknieinhierdiekategorievalnie.HierbohetekTurkleaangehaalwaarsyskryfdatgesprekke’nmensleeromteluisterenomempatieteontwikkel–heelduidelikverwyssyna’ntaligebymekaarweesenaan-mekaar-teenwoordig-weeswatalleaspektevanmenswees(affektief,intellektueelenliggaamlik,byvoorbeeld)verteenwoordig.Enhaarbesprekingvandiesoortpseudo-kommunikasiewatvandagonderveraljongmenseaangetrefword,weerspieël ’n skokkende afwesigheid van hierdie veelkantigewyse vankommunikeer.TerillustrasiehiervanhaalekhaaraanwaarsynadieervaringvanbekommerdeonderwysersbydieHolbrooke“middelskool”inNewYork-staatverwys(2016:5;myvertaling):

Ditis’nworstelingomkinderssovertekryomindieklasmetmekaartepraat,ommekaardirekaantespreek.Eneenonderwysermerkop:‘Die[studente]sitindieeetsaalenkyknahulfone.Wanneerhulledingesaamdeel,iswathulledeelditwatophulfoneis.’Ishierdiedienuwegesprek?Indienwel,doenditniediewerkvandieougespreknie.Sooshierdieonderwysersditsien,hetdieougesprekempatiegeleer.Hierdiestudenteverstaanmekaarskynbaarminder.

Valhulle interaksiedan indiekategorievanHabermasse“strategiesehandeling”?Dit ismoeilikomtesê,wantdaarisnieduideliketekensvaninstrumenteel-rasionelekommunikasie,soosHabermasditbeskryf(intermevandieverswygingvangeldigheidseiseteneindemagoordiehoorderuitteoefen),aanwesignie.Entogkan’nmensniehelpomtedinkdatdaar

643


’nsoortherleidingnategniese(instrumentele)rasionaliteitofkommunikasiehierplaasvindnie–minstensdan indiesinvan’nverarmingvandie rykgeskakeerdheidvanmenslikekommunikasie in gesprekke, soosTurkle dit omskryf, en ’n herleiding daarvan na ’noppervlakkigesoort“tegniesepragmatiek”,wat’nveelengerdoeldienas’nwedersyds-gee-en-neemgesprekopmeeraseenvlakvanbetekenis.SoosekdievolgendeopmerkingvanTurklelees,bevestigsymyinterpretasie:

Metalhierdiedingeingedagte,wanneerekminnaarshoorsêdathulleverkiesomte“praat”deur’nteksboodskapophulslimfoneteredigeer,wanneerekgesinnehoorsêdathullehulverskilleope-poslugteneindeaangesig-tot-aangesigspanningtevermy,wanneerek korporatiewe vise-presidente besigheidsvergaderings hoor beskryf as “af-tyd”(“downtime”) vir die leegmaakvan jou inbussie (“inbox”),’ hoor ek ’n begeerte virafleiding, gemak, en doeltreffendheid (“efficiency”).Maar ekweet ook dat hierdieverskuiwingsniegesprekvoeringsaltoelaatomdiewerktedoenwatditkandoennie.(Turkle2016:8-9;myvertaling)

IsditdanwaaropdieneigingvanAmerikaners,ombowenal“pragmaties”tewerktegaan(dinkmaaraanbekendeAmerikaanse“pragmatiese”filosowesoosJohnDeweyenRichardRorty),uitgeloophetindieeravandigitaletegniesebemiddeling?UitTurklesewerkkan’nmensafleidat,indienpragmatiektevergevoerwordinhierdiesfeer,ditklaarblyklik’nuiters-verarmendeuitwerkingopintermenslikeverhoudingehet,totopdiepuntwaarhulleaffektiefafgestompraak.

DIGITAAL-BEMIDDELDE PRAAT EN DIE EROSIE VAN DEMOKRASIE

Daarisegtermeeropdiespelasaffektiewe,emosioneleafstomping,watreedserggenoegis.WaarTurklehaaraandagvestigopThoreause“derdestoel”,diesamelewing–nadatsydieeersteentweedestoele,“alleenheid”en“vriendskap”ondersoekhet,entotdieslotsomgekomhetdatdiedigitaleeraalbeiernstigondermyn–vestigsy’nmensseaandageksplisietopdievraagoorbemiddeling,naamlik,wat’nmens“vergeet”wanneerons“deurmasjienepraat”(Turkle2016:293),onderanderewat“demokrasie”inwarepolitieketermebeteken. Eenvandiemeesbetekenisvollepuntewatsyhiermaak,bevraagtekendiewydverspreideopvattingvanvandag,naamlikdatsosialemedia’nmensinstaatstelompolitiekevraagstukkeenknelpunteeffektieftetakel.Turkleontmaskerhierdieoortuiging,watfeitlikalle“digitaleboorlinge”deel,as’nhersenskim.Terillustrasiebespreeksydiewyd-rugbaargemaaktegevalvandiemilitanteleierJosephKonyinSentraal-Afrikalande,waarvan(in2012)dieaanlynorganisasie,InvisibleChildren,Inc.,via’nvideoinligtingverspreihetoorsygebruikvankindersoldateomsygruweldadeuittevoer.Indievideoismensegevraomgeldtestuurinruil vir plakkatemetKony se gesig daarop,wat op ’n bepaalde tyd op grasperke en ingemeenskapsgeboue vertoonmoesword – op hierdiemanier, so is geglo, salKony segewelddadigehandelingeglobaleberugtheidverwerf,ensoumensesaamstaanom’neindedaaraan temaak (Turkle 2016:294).Dit het hand-aan-handgegaanmetwatTurkle as ’n“vriendskap-model”vir politiekbeskryf (2016:295),maarwatuiteindelik tot ontgogelinggeleihetbydiegenewatverwaghetdataanlynaktiwiteitdiegewenstekonkreteresultatesoutoon–daarhetweinigvandie#StopKony-veldtog(soosditopTwitterbekendgestaanhet)gekom,inweerwildaarvandatdieKony-videosegepaardgaandestemkommentaaruitdruklikgestelhetdatditvandieveronderstellinguitgaandat“sosialemedia’npolitiekeideeiswatdiewêreldsalverander”(2016:295).

644


WaaropTurkle die aandagvestig, is dat daar ’n hemelsbreëverskil is tussen aanlynondersteuningendaadwerklikeondersteuning,watbaiemeerasnet’nhandtekeningenmiskien’npaardollarverg.(Syherinner’nmensterillustrasiedaaraandat,soverbekend,KonyseaktiwiteiteinAfrikasteedsvoortgaan,terwyldiegroepwatdiewebwerfopgestelhetintussenontbindhet.)Ofskoonsydieentoesiasmerondomdiemoontlikheidvaneffektiewe,tegnologie-bemiddeldeaktivisme(soosviaTwitterindie2009Iran-opstande)verstaan,meensydatmensediewerklikheidvanpolitiekeveranderingvergeet.Daaromvrasy:

Maarwatvergeetonswanneeronsdeurmasjienepraat?Onswordvoordieversoekinggestelomdiebelangrikheidvanaangesig-tot-aangesiggesprek,organisasie,endissiplineinpolitiekehandelingtevergeet,endatpolitiekeveranderingdikwelstweetreëvorentoeeneentreeagteruitbehels.Endatditgewoonlikbaietydneem.(Turkle2016:297;myvertaling)

Vandagisdaarveelvuldigeaanlyn“gesprekke”oorpolitiekesakewaaropponentevoorbereideopiniesstel–dieinternetmaakditmaklik.Maar,skryfTurkle(2016:298),politiekvereisnogsteedsvergaderingswatwarevergaderingsis,waarwedersydseluisternoodsaaklikis,asookdiebereidheidomteleerdat’nsituasiemeerkompleksisaswatjygemeenhet;dermatedatjymoontlikvanmeningkanverander.Ditishierdiesoorttasbarepolitiekeinteraksiewatinvandagsepolitiekeklimaatontmoedigword–engeenwondernie,meensy,wantonsleefinwatsy“katastrofe-kultuur”noem(2016:298),waardaarsedertdieaanvallevan11September2001indieVSAtoenemend’nassosiasietussenselfoneennoodgevallegemaakword.Diedinamiekwathiertersprakeis,wordtreffenddeurhaarbeskryf:

Jyweet jydink in termevankatastrofewanneer jouaandagvasgenael isopdiekorttermyn.Inkatastrofe-kultuurvoelalmaldeelvan’nnoodtoestand,maaronsverontrustingwordnadieskenkingvangeldenaffiliasiemet’nwebwerfgekanaliseer.

Wanneer’nnoodgeval(“emergency”)opduik,wordproblemeop’nad hoc basis hanteer.Selfsproblemewatglobaleklimaatsveranderingofverwaarlosingvankritiekeinfrastruktuurbetref,worddeurdiemediaasrampebehandelwatrampverligtingnodighet.Jymaakvanietswat’npolitieken’npatroonhet,ietswat’nonmiddellikereaksienodighetmaarnienoodwendig’nanalisenie.’nKatastrofevereisskynbaarniewetgewingnie.Dithetbalmengebedenodig.(Turkle2016:299-300;myvertaling)

Turkle(2016:300-301)wysverderdaaropdatwanneer’ngebeurtenisas’nkatastrofebestempelword,daarniejuisveeloorgesêkanwordnie,inkontrasmet’nsituasiewatbeskouwordasdiegevolgvanmenslikehandelinge,enwaaroorbaietesêis.Jykanaandringoptoereken-baarheid,enpoogomaanleidendeoorsaketeverstaan.Daarmoet’ngesprekgevoerword;trouens,baiegesprekke.Ditisegtermaklikerom’nnoodgevaltekonfronteerasmoeilikegesprekke,endaaromverleen“katastrofe-kultuur”onsskynbaartoestemmingomdiemoeilikeonderhandelingewatpolitiekvereisonbepaalduittestel.VolgensTurklesemeninghetdiemensdomsepolitiekebelangejuisnou–indiehuidigetyd–belangrikegesprekkenodigwattelankreedsuitgestelis:gesprekkeoorwatditbetekenom’nburgerin“diewêreldvangrootdata”(2016:301)tewees.

STIEGLER EN DIE KAPING VAN “AANDAG” DEUR MNEMO-TEGNIESE APPARATE

HierboisdaarverwysnaTurklesemening,dat“katastrofe-kultuur”joudwingomjou“aandag”op(desnoodspolitieke)gebeurtenissetevestigasofallesopnoodgevalleofnoodtoestande

645


neerkom.DiewerkvanBernardStiegleroordiesogenaamde“aandag-ekonomie”sluithierbyaan,enradikaliseerTurklesegevolgtrekkings,virsoverhymeendat’nmensvandaggetuieisvan’ngrootskaalse“oorlog”virdieveroweringeneksploitasievanveraljonggebruikers(vandigitaal-bemiddelendeapparate)seaandag.InStates of Shock: Stupidity and Knowledge in the 21st Century(2015:lokus5456-5466)–onderdieopskrif,“Dienuweverantwoordelikhedevandieuniversiteit:Indieglobaleekonomieseoorlog”–skryfhydatdieroepingvandieopvoedingstelsel,vanafprimêreskooltotuniversitêrenagraadse(“graduate”)skole,daarinbestaanom’nsoortaandagtevorm,enopnagraadsevlakte“trans-formeer”.Hierdietipeaandagisaanvanklik(inantiekeGriekeland)logosgenoem,enlater“rede”.Stieglerbeskryfdiekomplekseprosesvanhierdievormingsprosessoosvolg:

Redewordgevorm.Elkemenslikewese is rede-lik,doghulkapasiteitvir redemoetgevormword.Dievormingofkultiveringvanrede(Bildung)vinddeurdissiplinesplaas.Diedissiplineswaardeurredegevormwordisselfdenkskole.Hullekomtevoorskynuit’nprosesvantransindividueringwaarindiedenkervaringsvanindividuelenavorserswathulmerkopdie geskiedenis vanhierdie dissiplines gelaat het, ’n korpus vankennisuitmaakwaarin’ngemeenskapvangelykesdeelenditkritiseer,enwatassodanigerkenword.

Redeisdieattensionelevorm(“attentionalform”)[of“vormvanaandagtigheid;miskien:“aandag-georiënteerdevorm”;BO]watuitdaardieprosessevan transindividueringnavorekomwatrasioneledissiplinestotgevolghet.Inalgemenetermeis’n“attensionele”vorm’nwyseomretensiesenprotensies[tweebegrippewatHusserlinsyfenomenologievan interne tydbewussyn geformuleer het;BO] te artikuleer.Die kennisvormewatvoortspruituitdieerfeniswaarin’ndissiplinevanlogosbestaan–so,dathierdielogos indaardiepotensieel-rasioneleverstandewatskoleaanspreekgevormword,vanafdieelementêrevlaktotdiedoktoralevlakwaarditgetransformeerword–isuitsulkeretensiessaamgestel[ditwilsê,watindiegeskiedenisvan’ndissiplineasargiefbehouegeblyhet;BO].Endienuwekennisvormewaarna’ndissiplinestreefenwaaropditdeurnavorsers(innagraadseskole)mik, isdiedissiplineseprotensies [ditwil sêkenniswatopdietoekomsgerigisenepistemiesdaaropvoorberei;BO]–daardieprotensieswatmoontlikis omop die basis van hierdie retensies te projekteer [ookwanneer laasgenoemdebevraagtekenword;BO].(Stiegler2015:lokus5466;myvertaling)

Uitbostaandeisditduidelikdatdiekompleksiteitvandieopvoedingsprosesvanaflaerskooltot die hoogste universiteitsvlak gewoonlik in vandag se tegnokratiese klimaat volkomeonderskatenmisverstaanword,virsoverdittradisioneelgemikwasopdiekonstitueringvan“rede”soosdeurStieglergekarakteriseer.Bowendien–soargumenteerStiegler–worddiematewaarinhedendaagsedigitaal-tegniesebemiddelingvan“aandag”juisdiefunksioneringvandieredeondermynenkompromitteer,totaalonderskat.Watvolgenshomvandagopdiespelis,isniksmindernieashierdie“gevormdeaandag”,metanderwoorde,“rede”,deur’nvolgehoueaanslagdaaropdeurwatAdornoenHorkheimerdie“kultuurindustrie”genoemhet, en opnuut deur Stiegler te berde gebringword. Stiegler (2014:32-33) verbind dietydgenootlike funksioneringvandiekultuurindustriemetdieverskyningvan“kognitiewekapitalisme”,oftewel’n“bewussynsindustrie”,virsoverditdaartoeleidatverbruikerstotblote “koopkrag” gereduseerword,wat op sy beurt na hul verknegting (in plaas vanverondersteldeemansipasie)lei.Tegnieseapparatesoosslimfone,tabletteenskootrekenaarsisinstrumenteel-bemiddelendinhierdieproses,virsoverhullegebruikers(ofverbruikers)

646


metkuberruimtessooshandels-webwerweensosialemediaverbind(waarniealleensosialekommunikasieplaasvindnie,maarook,soosTurkleeweneensaantoon,’nbedekteelektronieseopsporingenvasstellingvanindividuesehandelsmerkvoorkeureoptougesitword).Afgesienhiervanword sodanige “eksternemnemotegniese apparate” ook toenemendbenut vir dieargiveringvaninligtingwatvoorheendeurmensegememoriseerofberekenis,byvoorbeeldtelefoonnommers,rigting-vindenhoofrekensomme. Ofskoon die “bewussynsindustrie” veronderstel is om aan die sogenaamde “kennis-samelewing” ten grondslag te lê, likwideer dit volgensStiegler eintlik alle kennisvorme,omrededie“kognitieweindustrieë”kennisvirdiesogenaamde“diens-ekonomie”(“serviceeconomy”)inspan.Kenniswatsigselfniedaartoeleenomindigitaleformaatomgeskakelteword nie, bowenal terwille van kapitalistiesewinspraktyk, het volgens die “kognitieweindustrieë”laerepistemiesewaardeaskennisvormewathulselftotdigitaliseringleen.Literêreenfilosofiesekennis,watstrenggenome–vanweëdieonmisbarekwalitatieweaardvandietaalenbegrippewatdaarinfigureer–nie“gedigitaliseer”kanwordnie,soubyvoorbeeldhiervolgensondersodanigeminderwaardigekennisvormetel.Opsoortgelykewysereduseerdiekultuurindustriekunsenletterkundetotvermaaklikheid(“entertainment”),wat(netsoostelevisie-uitsendings van sport, soos sokker) onder die bevoorregtemiddele telwat diepotensieelkritiesevermoënsvanmiljoenekykersbedwelm.Ironiesgenoegisditblykbaarvandagdiegevaldatdaar’ngrootskaalseverliesaankennisplaasvindjuiswanneeruitdrukkingssoos“kennis-gebaseerdesamelewings”en“kognitiewe”of“kulturelekapitalisme”dieligsien(Stiegler2006:lokus303-810).MensewatStieglerseinsiginhierdieverbandbetwyfel,moethulselfdaarvanvergewisdatdaar’nfundamenteleverskilistussen“inligting”en“kennis”;ditiskorrekomvandagvandie“inligting-samelewing”tepraat,maarverkeerdomditgelyktestelmet’n“kennis-samelewing”.Inligtingwordeerskenniswanneerditdeur’n(kennende)subjek toegeëienword–watsaamhangmetwatvroeëroor“aandag”endievormingvan“rede”geskryfis,sowelasmetStieglerseopmerking,datelektronieseapparatefunksioneeldieplek inneemvanwatvoorheendeur individueselfuitgevoer is, soosomdiekorrektespellingvanwoordetememoriseer. Net soos SherryTurkle, is Stiegler dus intens daarvan bewus datwat oënskynlik“vooruitgang”is,inteendeel’nvormvanagteruitgangiswatmenslikeredebetref–immers:wanneer’nmensbaievandierasionelefunksieswatvoorheenvanselfsprekenddeurmensebeoefen is (soos byvoorbeeld diememorisering vanwoordspellings, asook vriende setelefoonnommersendiestraatuitlegvan’nstad),aaneksternememoriseringsapparatesoosslimfone toevertrou, is dit simptomaties vanwat Stiegler (2015) die stelselmatige “ver-idiotisering” (“stupidification”), ditwil sê sistematiese intellektuele afstomping, van diesamelewingnoem.OfskoonsydiagnosevandiehuidigetoedragvansakemeerdrastiesisasdiévanTurkle,isditvolkomedaameeversoenbaar,sooswaarTurklebyvoorbeelddaaropwysdatkindersseaandagdikwelssodeurhulslimfoneenanderapparategeabsorbeerworddat’ngesprekmethulleonmoontlikis.Inhierdieverbandverwyssyselfsna’nsekere“verrigtings-uitputting” (“performance exhaustion”) onder tienderjarigeswat hul gebruik van sosialekuberruimtes soos Facebook betref (Turkle 2011:274, 280). Stiegler se aandrang, datuniversiteiteopnuutdievraagnadieaardvandenke(ofdenkaktiwiteit)ernstigmoetopneem,moetteenhierdieagtergrondgesienword,aangesiendenke(asfunksievandierede)klaar-blyklikniebetrekwordbydiehiper-absorberingvanaandagwatmetdiebemiddelendegebruikvan hedendaagse digitale, eksterne-geheuemasjiene gepaardgaannie. Soos reeds vroeëropgemerk,isdiemanipuleringvantegnieseapparatenie’nvoorbeeldvankritiesedenkenie.Stieglerwerpmeerlighieropwaarhyskryf:

647


Omtedinkisomdeelteneemaandieproduksievan’nattensionelevorm(of’nvormvanaandagtigheid).Wategtervandaggedinkmoetword,enditis’nkaraktertrekwateieisaanonsera,isdiefeitdataandag(“attention”)diehoofbelangvan’nglobaleekonomieseoorlogvanongehoordegeweldgewordhet…endiefeitdathierdieoorloginonsskoleplaasvind.Enditis’noorlogteendieskoolselfvirsoveropvoedingallereers’nworstelingteendieverwoestingvanaandagtigheidis,enindiealgemeen’nworstelingmetverstandeisvirsoverhulleinstaatistotredenering.(Stiegler2015:lokus5494;myvertaling)

DitisbelangrikomtenoemdatStiegler’nvoorstanderisvandie“kritieseintensivering”vantegniek(“technics”),wateksternegeheue-tegniekinsluit.Hiervolgenskanenbehoortslimfone,tabletteenskootrekenaarsbenuttewordomaandagtigheidendenketeverhoogentebevorder,inplaasdaarvanomditteondermyn(Stiegler2015:lokus5494).Indienenigiemandhomvantegnofobiesoubeskuldig,souditongegrondwees;inteendeel.Reedsinsyvroeëwerk(1998)argumenteerhydatmensefundamenteeltegniesekreatureis,metanderwoordewesenswatessensieeldeurhulgebruikvantegniese“prosteses”gekenmerkword.Immers:tegniekentaalhethandaanhandontwikkel.Net soosTurkle ishyegterdiepbekommerddatveraljongmensevandagdievermoëverlooromtegnologieseapparateenmediakritiestegebruik,sonderomtoetelaatdattegnieseapparate(asmiddelevandiedominanteekonomiesesisteem)hulaandaggevangeneemenmanipuleer. Indien’nmenssouwonderhoeStieglersytegniek-kritiekmetdieoortuigingversoendattegnologie“krities”aangewendkanenmoetword,moetonthouworddathy tegnologieaspharmakonbeskou:ditistegelykertydgifenteenmiddel(Stiegler2011:29).Waarmenseenersyds,tothuleienadeel,aanhuleksternememoriseringsapparatekanverslaafraak,geegenoemdeapparatehulleandersydstoegangtotontsaglikegeleenthedeenkapasiteitvirargivering,asooktotanderwysesvanwerklikheidsverstaanen-voorstelling,soosbyvoorbeeldindigitalefotografieenkinematografie.InhierdieverbandskryfStiegler(2011:29-30;myvertaling;BO)datdie:“…buitengewonemnesiese kragvandigitalenetwerkeonsbewusmaakvandieontsaglikheidvanmenslikegeheue,watskynbaaroneindigherwinbaarentoeganklikgewordhet”.

SLOT

Waarstaan’nmensdanvandagmetmediaentegniek,watonafskeibaarmetmekaarvervlegis?Eerstensmoetbeklemtoonworddatdiedriedenkerswathierkortliksonderdieloepgeneemis,niealleenwêreldleiersopdiegebiedvanmediaentegnieknavorsing(veralwatdieuitwerkingdaarvanopdiesamelewingbetref) isnie,maardathulgepubliseerdenavorsingdiemeesresente,gesaghebbendekritieseposisiesteenoor’nuiterstegnofiliesesamelewingverteen-woordig.Ditisonnodigomnadiemagdomvantegnofilieseliteratuurteverwyswaarmee’nmensdaagliksomringword–elkekeerwanneer ’nmenseenvandiebekendealgemenenuuswebwerweindiekuberruimtebesoek(nieeensgespesialiseerdetegniesewebwerwenie)–soosYahoo,CNN,BBC,RTofAlJazeera–isdiebeskikbaarheidvantegniek-verheerlikendeartikelsopvallend.Hieruitsou’nmenskonafleidatdieoorgrotemeerderheidvanmenseindiehuidigeglobalesamelewingtegnologiefeitlikverafgood.2 IndielighiervansouekwouargumenteerdatdaarietsiswatbeideTurkleenStieglergeneigisomoordiehooftesien–ofskoonTurkle(2016:10-11;175)togkortliksaandagwy

2 Siendieskakelsonder“Tegniekvandag”indieBibliografie.

648


aandieterapeutieseuitwerkingvandiesoortervaringwatekhieringedagtehet.’nMensvergeetsomtydsdatdiebesteteenmiddelvirdievervreemdingwatmettegniesebemiddelinggepaardgaan,die(tydelike)verwyderingofneutraliseringdaarvanis,deurmense,enveralkinders,opnuut indieposisie testelwaarhulledienatuurlikeomgewingeerstehandskanbeleef.Persoonlikhetekalmeermaleasbergklimmerenwildernis-liefhebberdieervaringgehaddat studenteenvolwassevriendewatmyenmy lewensmaatopwildernis-besoekevergesel’nsoortgeesteliketransformasieondergaanwattotuitdrukkingkominhulopmerkings,soosdatdiebesoekhulle“ongelooflikontspanne”laatvoelhet,ofdathulleditgeniethetomnieslimfoon-ontvangstehê(ditwilsêomniegeduriggesteurteword)nie.SoosTurkle(2016)inhaarboekoordieher-toeëieningvandie“gesprek”argumenteer,betekendiehuidigetekensvan sosiale vervreemding as gevolg vankroniese tegniese bemiddelingnie datmenslikevermoënsenpraktykewatinonbruikvervalhet–soosgesprekvoering–nieopnuutkanherleefnie.Eksouwoubyvoegdat’nmensniedieterapeutieseuitwerkingvandienatuurinhierdieopsigmoetverwaarloosnie.

BIBLIOGRAFIE

Castells,M.2010.The Rise of the Network Society.TweedeUitgawe.Oxford:Wiley-Blackwell.Castells,M.,Caraca,J.&Cardoso,G.(Eds).2012.Aftermath. The Cultures of the Economic Crisis.

Oxford:OxfordUniversityPress.Colebrook,C.2014.Death of the Posthuman. Essays on Extinction, Vol. 1.AnnArbor:OpenHumanities

Press.Germain,G.2017.Thinking about Technology. How the Technological Mind Misreads Reality.NewYork:

LexingtonBooks.Habermas,J.1987.The Theory of Communicative Action, Vol. 2. Lifeworld and System: A Critique of

Functionalist Reason.VertaaldeurMcCarthy,T.Boston:BeaconPers.Hardt,M.&Negri,A.2001.Empire.Cambridge,Mass.:HarvardUniversityPress.Harvey,D.2010.The Enigma of Capital. The Crises of Capitalism.London:ProfileBooks.Klein,N.2007.The Shock Doctrine. The Rise of Disaster Capitalism.London:Penguin.Klein,N.2014.This Changes Everything: Capitalism vs. the Climate.Toronto:AlfredA.KnopfKanada.Kovel,J.2007.The Enemy of Nature: The End of Capitalism or the End of the World?TweedeUitgawe.

NewYork:ZedBooks.Lovelock,J.2010.The vanishing face of Gaia. A final warning.London:PenguinBooks.Lyotard,J-F.1984.The Postmodern Condition: A Report on Knowledge.VertaaldeurBennington,G.en

Massumi,B.Manchester:ManchesterUniversiteitspers.Olivier,B.2012.Cyberspace,simulation,artificialintelligence,affectionatemachinesandbeing-human.

Communicatio(SouthAfricanJournalforCommunicationTheoryandResearch),38(3):261-278.Olivier,B. 2015.Battlestar Galactica, technological development and eternal recurrence.Film and

Philosophy(USJournaloftheSocietyforthePhilosophicStudyoftheContemporaryVisualArts),Volume19:127-140.

Olivier,B.2015a.Technology,cyberspace,sciencefictionandbeing-human.ACCC2014(AfricanCyberCitizenshipConference,November2014)Conference Proceedings,red.VanNiekerk,J.F.,pp.5-14.(Beskikbaarby:http://accc2014.nmmu.ac.za)

Olivier,B. 2016.Visual encounterswith nature, technology and community in Japaneseanime as “transitionalobjects”.South African Journal of Art History,31(1).

Olivier,B.2017.ArtificialIntelligence(AI)andbeinghuman:Whatisthedifference?Acta Academica 49(1),pp.2-21:https://journals.co.za/content/journal/10520/EJC-a2ade9047.

Olivier,B.2018.Explorationsofthe‘transhuman’dimensionofartificialintelligence.Chapter14ofbook, Artificial Intelligence: Advances in Research and Applications, editedbyLuisRabelo.NewYork:NovaScienceUitgewers,pp.321-337.

Stiegler,B.1998.Technics and Time, Vol. 1, The Fault of Epimetheus,vertaaldeurBeardsworth,R.&Collins,G.,Stanford:StanfordUniversityPress.

649


Stiegler,B.2006.“AnamnésisandHypomnésis:TheMemoriesofDesire”,vertaaldeurGleyzon,F-X.in Technicity,Bradley,A.&Armand,L.(Reds.).Praag:LitterariaPragensia.(Kindleuitgawe).

Stiegler,B.2011.For a New Critique of Political Economy.Cambridge:PolityPress.Stiegler,B.2014.The Re-Enchantment of the World: The Value of Spirit against Industrial Populism,

vertaaldeurArthur,T.NewYork:Bloomsbury.Stiegler,B.2015.States of Shock – Stupidity and Knowledge in the 21st Century.vertaaldeurRoss,D.

Cambridge:PolityPers.(Kindleuitgawe.)Tegniekvandag:Gadgets:http://money.cnn.com/technology/gadgets/;Electricsupercars:https://edition.

cnn.com/2018/04/17/motorsport/gallery/2018-electric-supercars-spt/index.html;Robotics: http://www.bbc.com/news/av/technology-43830348/robot-visits-a-pub-for-westworld-promotion-and-other-news;Fighterjetcomparisons:https://www.google.co.za/search?q=rt+comparisons+us+and+Russian+fighter+jets&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=2ahUKEwjSy6-2_tLaAhUqKcAKHXuwCSQQsAR6BAgAEFE&biw=1707&bih=796&dpr=0.8);iPaD:https://uk.yahoo.com/news/looking-top-notch-tablet-check-211458258.html).

Turkle,S.1984.The Second self: Computers and the Human Spirit.NewYork:Simon&Schuster.Turkle,S.1995.Life on the Screen: Identity in the Age of the Internet.NewYork:Simon&Schuster.Turkle,S.2009.Simulation and its Discontents.Cambridge,Mass.:DieMITPress.Turkle,S.2011.Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other.New

York:BasicBooks.Turkle.S.2016.Reclaiming Conversation–The Power of Talk in a Digital Age. NewYork:Penguin

Books.

Media, tegniek, en die vraag na menslike afstomping · Universiteit van die Vrystaat, wat die...

Documents

Transcript of Media, tegniek, en die vraag na menslike afstomping · Universiteit van die Vrystaat, wat die...