MARKUS Angelina - Make Dons Kite Drevni Kovani Pari (2009.)

Skopje, Makedonija, 2009

E D I C I J AK L E A

Izdava~:

Angelina Markus

Za izdava~ot:

“MAKFORM” - Skopje

Lektor:

Kokan Stoj~ev

Kompjuterska obrabotkai podgotovka za pe~at:

Bojan Simovski

Pe~at:

“Bims kompani” - Skopje

Tira`: 600 primeroci

AANNGGEELLIINNAA MMAARRKKUUSS

MAKEDONSKITE

DREVNI KOVANI PARI

TEZI - ZASTAPENI VO KNIGATA

Makedonskite drevni kovani pari se prikaùvaat vooriginal. Tie ne se falsifikuvaat, pa moàt i toga{ i segada ja prikaùvaat verno nose~kata vrednost na sebe so sitekarakteristiki na dolgiot period na postoewe na dràvataMakedonija. Metali, Carski likovi, Simboli, Pismo, Vre-me, Istorija.

Originalnite kovani pari postojat kako depozit, ga-rant, kako izraz niz visoko umetni~ko tvore{tvo na s¢ {toe Makedonsko, kako primer za vlijanie vrz drugite kulturii drugite narodi na koi {to im sluìme kako mostra za niv-no sli~no postoewe.

Kovaweto na makedonskata bronza, na alati, oru`je,sadovi i pari postoi kako nepobitna faktografija. Vo taaoblast nikoj ne moè da ne osporuva. Zatoa treba na ova tema namakedonski na~in da mislime, da pi{uvame i da osoznavame.Makedonskoto nasledstvo vo orginalna forma da im go pre-dademe na idnite generacii za da ne moè nikoj da se potku-suruva so la`ni sitni pari~ki nasproti mo}ta na Makedon-cite so pi{uvanata istorija niz kovaweto na makedonskitepari. Tie ja pi{uvaat istorijata na site carstva vo konti-nuitet. Gi opi{uvaat site ekonomski umetni~ki i religio-zni nastani niz eden specifi~en, navidum sporeden, vo su{-tina biten originalen na~in na originalnoto pretstavuvawena sè {to e Makedonsko.

Samo vo zbirkata na NBM se izloèni 17 000 prime-roci. Ne se prebroeni monetite od muzeite po gradovite i ods¢ pogolemiot broj na knigi so numizmatika kako taa od Oh-

ridska banka, Vardarski Rid i drugite istraùvawa kako ivo muzeite vo site gradovi vo Makedonija i niz svetot.

Makedonskite kovani pari go zasluùvaat vnimanie-to i na makedonskata i na svetskata javnost kako na~in nautvrduvawe na identitetot i istorijata na makedonskiot na-rod preku istorijata na carstvata niz kovaweto na parite.Toa moè da se vidi vo svetskite katalozi spored cenata {toja postignuvaat makedonskite kovani pari.

Ovaa kniga e samo pottik da se yirne i da se istraùvapoza~esteno toa {to samite kovani pari ni go otkrivaat zaMakedonija.

Citatot od knigata „Etnogenezata na makedonskiotnarod“ od Lidija Slavevska se odnesuva i na kovanite pariod Makedonija. „Nikoj nema moralno pravo da mu go odzema naeden narod seto ona {to e vtisnato vo negoviot duh.

Sekoe prisvojuvawe i negirawe na makedonskoto pos-toewe i negovoto kulturno nasledstvo pretstavuva naciona-len i kulturen genocid.“

Parite {to gi kovale makedonskite carevi pretsta-vuvaat spomenici na kulturata i edinstveni primeroci naumetni~koto tvore{tvo {to Makedoncite prvi i gi dalena svetskata civilizacija. Makedonija e prvata zemja vo sve-tot {to ja vovela funkcijata na parite kako plate`no sred-stvo obeleàno so likovi, pismo i simboli. Vo isto vreme japokaùvaat mo}ta i na kulturata i na ekonomijata na make-donskiot narod i dràva.

Angelina Markus

Angelina Markus6

MAKEDONSKATA ISTORIJA

PI[UVANA NIZ PARITE

BOGATATA SODR@INA OBLIKUVANA VO METALOT JA OVEKOVEÛVA MAKEDONSKATA

DR@AVNA SIMBOLIKA

Makedonskite pari se protnale niz site ramki, gi is-kinale site sinxiri so koi n¢ vrzuvale za da svedo~at za nasi za svetot. Parite go raskaùvaat na{eto negirawe i pris-vojuvawe. Monetarniot sistem na Filip Vtori e model na si-te pari~ni sistemi vo mnogu dràvi.

Pogre{noto tolkuvawe, procenuvawe ili kriminal-izirawe pari, pretstavuva golemo osiroma{uvawe na lu|etoi na dràvata. Potrebni se isklu~itelno znaewe, procenkai za{tita za s¢ {to se pravi vo vrska so parite, duri i kogase pravi kolekcija na pari.

Preku analiza na parite, makedonskata numizmatikamoè da ja objasni ne samo svojata istorija tuku i istorija-ta na svetot, na site narodi koi go organizirale svoeto car-stvo i kovale pari sli~ni kako makedonskite.

Narodnata banka na Republika Makedonija, mi ovoz-moì da ja vidam riznicata na makedonskata istorija nizmakedonskite pari vo dolg i kontinuiran period na mileni-umskite godini na vladeewe na makedonskite dinastii. Mi be-{e pokaàna numizmati~kata kolekcija vo Narodna banka,pri {to mi ja podarija kolekcijata [eldarov: Makedonija iPajonija. Od toa nema pogolem dokaz za makedonskata dràv-

nost i istorijata na Makedoncite. Tie sitni pari~ki odmetali od makedonskite rudi, vo golem broj makedonski ko-va~nici niz gradovite na makedonskite carstva se ìvaistorija, realna prikazna, prikaàna niz simbolite, gustozbieni reprezenti, na edno mesto, na umot i na darbata naMakedoncite da sozdadat ne{to sli~no na neuni{tlivost.Ako celta bila so kolekcijata da ni se kaè ne{to za na{a-ta istorija niz parite kovani niz Makedonija, tie kaàlemnogu pove}e, kaàle deka parite na makedonskite carstvabile praveni za idninata, za nas, za nepobitnata istorijaza na{eto postoewe.

Narodnata banka na Republika Makedonija na raspo-lagawe ima najsilni materijalni dokazi, so koi li~no moèda go odbrani imeto na Makedonija, na dràvata i na narodotpred me|unarodnite institucii.

Treba najprvin da se nastapi pred Akademijata na nau-kite i umetnosta na Makedonija (MANU). Tamu sedat lu|eso ograni~en istoriski doseg na soznanija, pa neka im se pro-{iri vidokrugot za Makedonija preku najsilnite materijal-ni dokazi - drevnite makedonski moneti.

Potoa zbirkata da se pretstavi pred Sobranieto naRepublika Makedonija. Tamu sedat lu|eto koi donesuvaat za-koni, a ne pravat ni{to za makedonskata dràvnost. I najva`-no od s¢ e da se izdade jubilejna para so likot na AleksandarPrvi ili Filip Vtori na aversot i na makedonskiot {tit nareversot, kako najdolgo upotrebuvani simboli na makedonski-ot monetaren sistem vo svetot. Takva para, so kratok opis namonetarnite sistemi na Makedonija od najstarite vremiwado dene{nite pari, bi im se vra~uvala na site pretstavnicina me|unarodnite institucii i raznite stranci koi ja pose-tuvaat dràvata, za da ne se pravat deka ne znaat kade do{le.

Angelina Markus8

MAKEDONSKITE DREVNI KOVANI PARI 9

Postojanata muzejskapostavka na Narodnata

banka na RepublikaMakedonija

Del od monetite od postojanata

postavka

So toa jasno }e im se kaè deka se vo Makedonija, vo najstara-ta organizirana dràva vo svetot, so isto ime i so isti sim-boli pove}e od tri iljadi godini.

Site onie koi se neuki, zabludeni ili zlonamerni ado{le i }e doa|aat vo Makedonija prvo „na obuka“ - (neka me iz-vinat na teroristi~kiot izraz), da odat da ja vidat izlo`ba-ta na pari vo Narodnata banka na Republika Makedonija i dase do{koluvaat po istorija, po vistinite za Makedonija, pro-~itani na makedonskite pari. Onie koi doa|aat za da n¢ sovetu-vaat, za da n¢ nabquduvaat, tie ni gi rasturaat ekonomijata,dràvata, drevnite obi~ai, tradiciite, tie ni zacvrstuvaatramki na periodi, kako elinisti~ki, rimski, predrimski,vizantiski, turski, srpski, bugarski ili po najnovo, alban-ski ramki vo Makedonija za da ni go smenat imeto i identi-tetot. Ajde ovie dràvi ili bilo koi vo svetot neka ni poka-àt nekoja postara para od makedonskata. NEMA TAKVA.

Makedonskite pari se protnale niz site ramki, gi is-kinale site sinxiri so koi n¢ vrzuvale, za da svedo~at za nasi za svetot. Parite go raskaùvaat na{eto negirawe i pri-svojuvawe. Monetarniot sistem na Filip Vtori e model nasite pari~ni sistemi vo mnogu dràvi. Najnovi i posledniprimeri na kopirawe na makedonskiot sistem pravi Evrop-skata unija, kako {to napravil Filip Vtori so Unija na ple-miwata vo Makedonija. Vidi sega, koj ~irak se pravi pogolemod majstorot? Evropa so ime na makedonski carevi i prince-zi te{ko se vra}a na svoeto izvori{te. No, }e ja vratimekoga }e £ ja prikaème realnata istorija na Makedonija nizistorijata na makedonskite pari vo kolekcija so iljadni-ci primeroci i kaj nas i vo svetot.

Glavni karakteristiki na sekoja makedonska para e toa{to na sebe go nosi likot na carot ili na bogot, monogramot

Angelina Markus10

pismo - ispi{ano ime na carot. Aversot i reversot se ispol-neti so site simboli, so aplikacii od kosmi~ki karakter, voe-ni atributi, ìvotinski i rastitelen svet, {to e potvrda naedinstvoto na kosmi~ka generacija na Zemjata povrzana so ì-votot na Makedoncite i ovekove~ena i vo naj~ista forma odr-àna i izrazena vo makedonskite kovani pari. I nema {to ne-ma, vo niv ima s¢. Ja ima idninata i na nerodenite Makedoncisekade po svetot na Aleksandrovite kosmopoliti. Tie, Make-doncite, kako {to gi vika{e Aleksandar, gra|ani na svetot,najdobro se identifikuvaat preku svoite makedonski pari.

Stojam na Vardarski rid. Mi prio|a mom~e i mi veli:„Sakam da vidi{ ne{to“. Mi ja pokri rakata so dlanka. Me„zdrma“ energija. Energetska amajlija si pomisliv i ne br-zav da ja vidam, ja sobirav silata i potoa zableska likot naAleksandar vo golem zlaten stater. Go drèv zlatnikot star2.310 godini i po tolku vreme razbrav zo{to Makedoncite vofalangata nosele para od Aleksandar kako amajlija: za silabilo toa, za prenesuvawe na energijata na duhot i duhovnostakoja ja imaat Makedoncite. Numizmati~kata kolekcija naNBRM ja nema taa para. Najskapata i naj~esto preprodavanapara na aukciite vo svetot, staterot so likot na Aleksandar,ja nema vo kolekciite na Makedonija.

Dràvnosta se potvrduva so monetarniot sistem. Drev-nite moneti ne se osporuvaat. Tie postojat sami po sebe,kako izraz na dràvata i na carstvata, kako su{tina na ma-kedonskoto postoewe, vo dolg nesogledliv kontinuitet napostoewe. Toa se makedonskite pari.

Vo 2003 godina, Narodna banka na Makedonija go izdadeizdanieto za numizmati~kata kolekcija na [eldarov podnaslov „Makedonija i Pajonija“, na makedonski i na angliskijazik. Slu~ajno guverner da be{e Albanec, sigurno }e ima{e


i albanska verzija. ]e imavme i masovno ograbuvawe na tre-zorite na bankite, kako {to toa se pravi so parite vo nekoidràvni institucii so koi upravuvaat albanski „eksper-ti“. Taka, volkot ~uva jagniwa. Ako imame izlo`bi so make-donski pari stari dve-tri iljadi godini denes logi~no senametnuva pra{awe kako toga{ bile ~uvani i kako sega trebada se ~uvaat. Parite ne se samo nominalna vrednost. Zad pa-rite stojat site ekonomski, dràvni, socijalni, politi~kiodnosi. Parite teàt tolku kolku {to sodràt proizvod-nite i potro{uva~kite aktivnosti na narodot vo dràvata.Zatoa i zlatoto vo mali koli~estva ima golema vrednostza{to zad proizvodstvoto na zlato se apsorbira golemo koli-~estvo ~ove~ki trud. Pogre{noto tolkuvawe, procenuvaweili kriminalizirawe na pari, pretstavuva golemo osiro-ma{uvawe na lu|eto i na dràvata. Potrebni se golemo znae-we, procenka i za{tita vo odnos na s¢ {to se pravi vo vrskaso parite, duri i koga se pravi kolekcija na pari.

Vo spomnatoto izdanie na kolekcijata se raboti zakatalogizacija na 805 moneti od drevnata makedonska isto-rija, prete`no zastapena vo zbirkata na Narodna banka naMakedonija kako muzejska izlo`ba. Stojat dva aspekta edendo drug ili sprotivstaveno. Eden e knigata za kolekcijata,a drugiot za samata numizmati~ka zbirka.

Naslovot na knigata n¢ doveduva do zabluda. „Makedonijai Pajonija“ - li~i kako da postoele kolekcii na pari od dvedràvi. Ne e taka, zatoa {to na vremeto, vo granicite, i nanajsilnoto carstvo na vladeewe na Makedoncite, so najdolganasledna dinastija od Perdika do Aleksandar, nema drugadràva so site obele`ja i funkcii kako Makedonija. Edna{ja slu{nav taa ideja kako argument nametnat od nadvor. Nemi e jasno kako nekoi Makedonci ja prifa}aat takvata ideja

Angelina Markus12

za namaluvawe (omalovaùvawe) na makedonskata istorija.Tolkava li im e stru~nosta, pa po~nale da n¢ ubeduvaat vo ne-{to {to ne e taka. Ako postoela Pajonija taa bi se prote-gala na etni~kite granici na Makedonija i bi bila posta-ra dràva, moèbi gi opfa}ala i Ilirija i Trakija, moèbise naslednicite Vlasi ili Romi... more najdobro da bile Eli-ni i Grci. Bidej}i nitu eden argument ne e validen, da gi pot-setime ideolozite protiv Makedonija zo{to Filip Vtorise borel da gi obedini site makedonski plemiwa vo edna dr-


`ava, so eden car, so edna teritorija, so ista kultura, so edin-stven monetaren sistem. Toa umno go napravil za da ne sezanesuvaat so separatizam. Na nekoi plemiwa im dozvolilkovawe na svoi pari, kako {to sega evroto dozvoluva stava-we amblemi na nekoj evropski dr`avi stari samo nekolkustotini godini postoewe.

Taka be{e i vo monetarniot fond na Jugoslavija. Napari~nata edinica se stavaa obele`ja od site republiki.

Eden vikend trgnav od Skopje do Solun, Voden, Lerin,Bitola, Ohrid, Ki~evo, Skopje. Napraviv krug okolu Make-donija. Kaj Veve, na{ Kuku{, mi snema benzin. Makedonskizboruvavme nasekade. Tamu kade {to pra{av za benzin nasta-na turkanica, se sobra narod i koga plativ so desetdinarka,nekoj vikna: „Pulete, vamu pi{uva Makedonija“. Parata ode-{e od raka na raka, ja dopiraa, ja baknuvaa, mi gi galea deca-ta „~upina na{i“. Nekoi tr~aa po avtomobilot, duri slegoav pole za sami da ne sme go minele patot. Ni se slu~i identi-tet i patriotizam preku edna unitarna para vo koja stoe{ei ime na Makedonija. Toa im se slu~ilo i na Pajoncite vo

Angelina Markus14

Moneta so likot na Aleksandar Pir

Makedonija koga nekoi Makedonci carevi im dozvolile naodredeni lokalni kneèstva da kovaat moneti so makedonskisimboli. Nema nikakvi podatoci za nekakva dràva Pajonija,osven kako makedonsko pleme koe vojuvalo vo makedonskatafalanga zaedno so Tesalskata kowica, so Linkestidite i Pe-lagoncite kako i mnogu drugi plemiwa vo sostavot na falan-gata od Makedonija. Aleksandar Pir od Molosite edno vreme,kako car na Makedonija, se borel protiv Rimjanite i e poznatpo „Pirovata pobeda“. I toj koval pari so svoj lik, obikolenso makedonski simboli kako i nekoi Pajonci. Toj bil so ma-kedonsko poteklo preku }erkata na Filip Vtori, Kleopatra.

Davaweto golemo zna~ewe na pajonskite vladeteli soisti insignacii kako na Makedoncite, ne samo {to e preten-ciozno, tuku e i zlobno tolkuvawe na makedonskata istorijapreku nejzinite pari. Ako se poglednat parite i po likovii po simboli moè da se zaklu~i deka tie po ni{to ne se raz-likuvaat od site drugi vo Makedonija, kovani pred i potoa re-~isi dve iljadi godini. Site tie imaat ista namena, izleanise od isti metali i vo isti kalapi, vsu{nost site pari ja ras-


Para so Pelisterski link (volk)

kaùvaat samo makedonskata istorija. Vo kolekcijata zaPajonija se zastapeni likovi na Apolon, Zevs, Herakle, lav,volk, kowanik, na ist na~in kako i na site drugi pari. ûd-no e kako pajonskite pari se so makedonski simboli, tuku sei so linkestidski znaci, gi ima vo imenuvawe link (volk) vol-kot ili divata sviwa na reversot, {to kako simboli gi ima-le linkestidskite vojnici na {titot vo sostavot na make-donskata falanga. Link e volk ili ris, ~esto zastapuvan i voparite vo likot na Filip Vtori i Aleksandar. Da ne se itie pajonski!

Da se izedna~uva Pajonija so Makedonija pretstavu-va pojmovno logi~ka gre{ka. Toa bi zna~elo pridavawe op{-ti svojstva kako dràvnost na nekoe del~e od golema celi-na. Vsu{nost, toa e komoditet vo mislovniot proces.

Napraviv mal test na logi~no mislewe vo eden klas.Na tablata napi{av ~etiri zbora: kola, kow, lav, ~ovek. U~e-nicite gi pra{av koj zbor da se bri{e, a odgovorot be{e la-vot. Komoditetot vo mislewe se sostoe{e vo toa deka kowotvle~e kola vo koja sedi ~ovek. Samo eden u~enik re~e dekakolata e predmet i ne spa|a vo redot na ìvite su{testva.Mnozinskoto mislewe ne be{e demokratija, tuku ponizokstepen na apstraktno mislewe na povrzuvawe na faktite napatot do vistinata. Ako e mnozinsko mislewe toa ne zna~i de-ka e vistinito. Pajonija ne e dràva kako Makedonija pa ni-tu vo nekoi nejzini pari, tuku vo s¢ e nejzin sostavenmakedonski del. Nemaat pari na carevi nitu Ilirija nituTrakija, kako i mnogu drugi plemiwa od Makedonija.

Istorijata na Makedonija ispi{uvana niz dolgi mi-leniumi so parite na makedonskite carevi ni go pretsta-vuva toa neiscrpno bogatstvo zastapeno vo site simboli namonetokovaweto. Toa e na{e ovekove~uvawe. Trajnost, fak-

Angelina Markus16

ti. Kontinuitet, ubavina. Vrednost, umetni~ko oblikuvawena carevite, gradovite, vremiwata, sliki za idninata napra-veni za nas, i kli{e kako i drugite narodi da mo`at da pra-vat takvi pari i kako celi imperii da se ispiluvaat od pazu-


Pajonska moneta so prviot vladetel Likej 358-340 g. pr.n.e. na aversot

i borbata na Herakle so Nimejskiot lav na reversot soista sodr`ina i simboli kako site makedonski kovanici.

Pajonska moneta so vladetelot Avdoleon 305 g. pr.n.e.

vite na Makedonija. Za àl, {to i da se otkrie, a {to i posimbolite se gleda deka e makedonsko, kako i parite, se pri-kaùva kako da im pripa|a na nekoi drugi narodi. ZnaeleMakedoncite kako da sozdadat trajni vrednosti so poraka,so pismo, so simbol na parite za da stignat do nas kako relik-vii i po tolku mnogu posegnuvawa, prisvojuvawa i nespom-nuvawa. Bleska sjajot na makedonskite pari vo kolekciitepo svetot. Gi gledav angliskite i italijanskite katalozi kol-ku visoko gi cenat makedonskite pari, a gi imenuvaat kakorimski ili gr~ki. Ja zanemaruvaat vistinata za Makedonija,koja so parite ja srabotile Makedoncite niz dinastiite odnajstari vremiwa. Ja srabotile i istorijata i idninata naMakedonija. Preku analiza na parite makedonskata numiz-matika moè da ja objasni ne samo svojata istorija tuku i is-torijata na svetot, na site narodi koi go organizirale svoe-to carstvo i kovale pari sli~ni kako makedonskite. Zatoatreba vnimatelno da se analizira eden po eden simbol na se-koja para od Makedonija.

Angelina Markus18

MAKEDONSKATA ISTORIJA PI[UVANA

NIZ PARITE E POTVRDA NA POSTOEWETO

NA MAKEDONSKATA DR@AVA

SO MNOGUBROJNI SIMBOLI

Likot na Aleksandar na makedonskata para ne doa|akako identifikacija so bogovite Apolon, Zevs, Dionis, He-rakle, Tiha, nitu kako bogotvorewe na Aleksandar so AmonRa, tuku kako zamena na mo}ta na bogovite so carevi, so niv-noto silno vlijanie, kako pari vo makedonskata ekonomija.

Parite gi nadìveaja carevite, narodite, istoriski-te falsifikati i prodolìja vo ~ista forma da ni ja za{-tituvaat istorijata kako makedonsko dostoinstvo. Ako toane moèvme da go za{titime vo mitologijata, vo umetnosta,vo naukite, ako predolgo i bezmilosno n¢ negiraat za da n¢kradat, ni ostana edno mesto negibnato - numizmatikata.

Sonceto kako oda i himna, kako zname, kako prepoz-natliv sistem na eden narod, na eden simbol vo makedonska-ta kultura, mirno i dolgove~no opstojuva na parite. Zaraditoa sonce, so toa sonce, pod toa sonce moè da se svedat siteistoriski nastani vo Makedonija, se razbira, i patot konsonceto na istok koj Evropa go pretvori vo kolonijalizamod Krstonosnite vojni.

Od kade da se po~ne? Od likovi na carevite? Nasled-nost na vladeewe? Sistematsko dvièwe na godinite na vla-deewe niz vremeto? Problemsko sporeduvawe na sli~nost?Da gi nabroime gradovite na monetokovawe? Da gi analizi-rame monogramite? Ili makedonskite simboli?

Simbolite oblikuvani na makedonskite pari se naj-mnogubrojni i povrzuva~ki na prostorni i na vremenski seg-menti vo tekot na tri iljadi godini pi{uvanata postoe~kamakedonska istorija.

Angelina Markus20

Aleksandar Makedonski

Sepak, }e po~neme so edna najreprezentativna para, soparata na Aleksandar Makedonski. Taa na sebe nosi s¢. Liko-vi na carevi i na bogovi. Go obeleùva vremeto i prostorot.Gi otslikuva karakteristikite od drugite kovani emisii

na parite na sebe na prethodnite makedonski vladeteli.

Ovaa para na sebe nosi vrednost i ubavina. Ja pokaùva mo}-ta na makedonskata dràvnost. Gi izrazuva simbolot na son-ceto, {lemot, {titot, kopjeto, kowot, Heraklevata nametkana lavovska koà, Amonoviot rog, orelot na raka i okolu s¢toa monogramot i imeto aleksandroy, prisutni na sekoja Alek-sandrova para, bilo koga i bilo kade da nastanala. Toa se naj-rasprostranetite kovani pari koi se upotrebuvale vo sve-tot. Makedoncite okolu Egejot, dokolku i denes gi pra{atekade bile, tie }e vi odgovorat: „Kaj Filipoj, kaj Aleksan-droj sum bil“.

Stanuva zbor za Aleksandar Makedonski, za carot naMakedoncite i carot na svetot. Ako trgneme iljada i pove}eiljadi godini nanazad vo minatoto, vo istorijata, }e se sret-neme so s¢ ona {to postoelo vo vremeto na Filip Vtori i naAleksandar Makedonski, nasledeno od prethodnite vremi-wa do niv. I ako od niv trgneme napred vo idninata toga{sukcesijata na s¢ {to e makedonsko }e n¢ presretnuva i }ego potvrduva postoeweto na Makedoncite. Ni{to nema pou-bavo od sredbata so makedonskite drevni pari. Tie sestra-no i brzo ne informiraat za s¢, za toa deka Makedoncite vos¢ bile prvi i nenadminlivi.

Se opredelivme za likot na Aleksandar na makedonski-te pari kako lik na car koj prv pat vo svetot so svojot lik sena{ol na liceto na parata. Tie pari od Makedonija se koris-tele i toga{ i nekolku stotini godini potoa vo celiot to-ga{en ekumenski svet. Od toga{ site makedonski simboli


stanale carski simboli, pe~ati i garancii na vrednosta naparite vo tekot na cel sreden vek pa s¢ do denes. Dokolku gipoglednete dene{nite pari na kralstvata vo Evropa, }e za-beleìte deka nivnite dene{ni kralevi koi imaat svoj likna nekoja para ve gledaat od ista poza kako da ve gledaat ma-kedonskite carevi, kako Aleksandar da gi dostignuva sitestandardi kaj bilo koi narodi i bilo koi dràvi. Site gi imi-tiraat Makedoncite. Site dosega{ni vladeteli se priklo-nile kon blesokot na sonceto na makedonskite dinastii kogasi stavile kruna na glava i zele èzol v raka, proizlezen odmakedonskiot tirs. Okolu niv vrie stara makedonska sim-bolika od monogrami, boi, palmeti na carskite insignacii,boèm od predci nasledeni, a od parite se gleda deka vsu{-nost s¢ e nasledeno od Makedoncite. Duri i pogrebot na an-gliskata princeza Dijana se odviva{e vo znakot na make-donskata simbolika: purpurna nametka, òlti lavovi icarskiot cvet - krinot. Pokraj simbolite, prisuten e i kano-not, vgraden vo ceremoniite na sega{nite kralstva, koi go~uvaat toa {to edna{ nekoga{ be{e prvo vo svetot od Make-donija. Posebno kako prvo vo pari~nata simbolika.

Angelina Markus22

MAKEDONSKITE SIMBOLI ISKOVANI NA PARITE

Koj {to saka neka zboruva za nas, parite ostanale isekoga{ }e bidat nemi oxagoreni artefakti. Tie gi zdru-ìle simbolite na makedonskiot narod na edno mesto i pos-tojat i svedo~at i bilo kade vo svetot, od sekoja numizma-ti~ka kolekcija ili od novootkrieno depo, ostava, naod, n¢pretstavuvaat nas - Makedoncite. Toa go zastapuvaat site pa-ri pred i po Aleksandar. S¢ ova go pravat i dene{nite parivo Makedonija, so site simboli od makedonskata kultura.Svetot se ~udi od kade tie angeli na parite, maskite od zla-to, nakitot, skulpturite, filigranite, od kade takov tvore~-ki potencijal niz mileniumi. Ete, s¢ e od Makedonija.Krajno vreme e parite, imeto, narodot, dràvata da gi poka-ème preku simbolite na parite. Ona {to se gleda na pari-te zna~i samo toa i ni{to drugo i moè samo na makedonskina~in da se objasnuva.

Ne e ni{to novo toa {to na makedonskite pari od Alek-sandar simbolite se vo silen koncentrat. Toa e voobi~aen mo-del koj go primenuvale site makedonski kralevi videni vorazni kolekcii, prireduvani od naukata za stari pari. Takove slu~ajot na isti simboli kaj Aleksandar Prvi, Perdika,Arhelaj Prvi, Aminta, Filip Vtori i site ostanati make-donski kralevi od po~etokot na monetokovaweto do propastana makedonskata dràva po makedonsko-rimskite vojni. Takove slu~ajot so simbolite i kaj site drugi carstva na Makedon-cite od Ptolomej, Lizimah, Selevkite, Antiohite za da pro-dolàt i simbolite i likovite na kralevite od Makedonijapreku Persej Konstantin, Justinijan, Vasilij, Samuil, Volka-{in so sinovite i drugi, a se nastojuva celi makedonski


dinastii da im bidat pripi{ani na stranski dràvi. No,simbolite na parite toa ne go dozvoluvaat. Tie sekoga{ }eja raskaùvaat vistinata za Makedonija. Aversot e liceto nacarot, ponekoga{ zastapen so Bog ili so Aleksandar i sesre}ava i kako makedonski {tit vo sredinata so strovilos- solaren znak na sirius. Samata para i samiot {tit sesonca. Sekoj krug i to~ka na {titot povtorno e sonce.Sekoja to~ka na rabot na parite e sonce. To~kata vo krugili vo bukva e carot sonce, kako {to go gledame na pariteili na bukvite. Najmnogu na makedonskite pari se sre}avasimbolot na sonce, vo najrazli~ni aplikacii. Vo katalo-got toa se imenuva kako yvezda. I sonceto e yvezda. Taka, son-ceto na parite se sre}ava kako to~ka, kako krug, kako yvezdaili kako sirius, go ima i kako blesok na son~eviot disk nasamata para. Sonceto e potpis na parite od Makedonija ilistarinski guverner, {to garantira sevkupna vrednost nabogatstvata vo Makedonija. Vo kolekcijata na printotre~isi nema para bez makedonskiot znak na sonceto.Son~eviot simbol tolku dlaboko e navlezen vo svesta namakedonskite dinastii i na makedonskiot narod za da goza~uvaat imeto i kulturata, koi se primarni za opstanokotna dràvata.

Sekoja para i sekoj simbol treba posebno da se prou~at.Filipoviot zlaten stater na reversot sodrì reqefna ko-la so kowi i kowanik, koj so levata raka gi drì uzdite, a sodesnata raka, koso podignata, pozdravuva. Pod crtata „Fili-poj“ pod gradite na kowite vo trka e smesten trozabecot nabogot na moriwata Posejdon, koj go ima i na samite trkalaZevsova molwa. Voinot pozdravuva. Toa e pozdrav na son-ceto. Toj pozdrav go koristele i Rimjanite: „Ave Cezare!“Go koriste{e i Hitler, zaedno so kukastiot makedonski krst,

Angelina Markus24

specifi~en solaren simbolkoj, isto taka, se sretnuva i naparite i na mozaicite niz Ma-kedonija. Fa{izmot ostanaomrazen so zloupotrebata namakedonskite simboli. Kowa-nikot koj pozdravuva falangaili nekoja druga sve~enost os-tana i mo`e da se vidi na mno-gu makedonski pari. Potomcitena Aleksandrovata falanga ko-ja gi ~uva{e granicite pod Hin-duku{ i denes pozdravuvaat naist na~in. Memorija vre`anavo potsvesta na Makedoncite.I na niv i na site drugi trebada im go objasnime zna~ewetona pozdravot na kowanikot, ka-


Zlaten stater od vremeto na Filip Vtori so likot naApolon na aversot i prikolka so kowi na reversot(gore) i

kovana para so likot na Kasandar na aversot i kowanik{to pozdravuva na reversot (dole).

ko i toa kakvo e zna~eweto na site drugi bogati makedonskisimboli, prisutnite, na drevnite pari.

Na reversot na parite ravnomerno kako sonceto sezastapeni i: makedonskiot {tit i {lemot, kopjeto, skip-tarot, molwata, zra~nata kruna, (sonce) palmeta, surovica,trino`nik, kov~eè, krma, dabov venec, br{len i palma,lovorov venec, a od ìvotnite: jarecot, govedoto, lavot, ko-wot, risot, volkot, orelot, zmijata i drugi ìvotni koi ig-rale nekakva uloga vo ìvotot na Makedoncite ili se sme-tale za sveti so {to go zasluìle mestoto vo pari~niteaplikacii. Site tie simboli gi ozna~uvale raznite rodovina falangata. Tie simboli gi ima vo mozaicite i freskite.

Taka, vo simbolite na makedonskite pari gi sre}ava-me carevite, bogovite, oru`jeto, ìvotnite, drvata i drugipredmeti koi se smetale za sveti, no nieden od niv ne bilnajsvet kako sonceto i so nego, tesno povrzano, bilo koeproslavuvawe. Sonceto kako oda i himna, kako zname, kakoprepoznatliv sistem na eden narod, na eden simbol vo make-donskata kultura, mirno i dolgove~no opstojuva na parite.Zaradi toa sonce, so toa sonce, pod toa sonce moàt da sesvedat site istoriski nastani vo Makedonija, se razbira, ipatot kon sonceto na istok, koj Evropa go pretvori vo kolo-nijalizam od Krstonosnite vojni. Svetosta, svetlinata, pros-vetata zastapena kaj Makedoncite pokaùva edna po{irokakosmi~ka orientacija. Pokraj sonceto, na makedonskitepari vo simbolite se pojavuvaat zemni znaci kako ìvotni,lisja, cve}e, znaci na vozduhot - ptici, znaci na vodata - del-fin. S¢ toa dava edna filozofska dimenzija na makedon-skite pari. Tie se sostaven del na eden {irok svetogled iz-razen i odrazen vo na~inot na ìveewe, vojuvawe i veruvawekaj Makedoncite. Ottamu tolku e sloèno izrazuvaweto na

Angelina Markus26

sodrìnata na simbolite na na{ite pari. Ako bilo samoza prosta razmena, trampa, se davala ovca za drug predmetili kartica kako sega.

PISMOTO NA PARITE SO MONOGRAMI I IME NA CAROT

Makedonskite pari otsekoga{ vr{ele mnogu poslo-èna misija. Edna od niv e pismoto. Bukvite, zborovite, imi-wata, unicijalnoto, koine pismoto, crkovnoto pismo, glago-licata, latinicata, kirilicata, eve, poglednete gi kakomonogrami na parite. Dobro se izraboteni vo kolekcijata.Izdvoeni se okolu dveste monogrami na parite, a sigurno mo-àt da se oddelat u{te iljadnici i toga{ }e se vidat i pis-moto i jazikot na koj{to se izrazuvale Makedoncite. Monogra-mite od parite se isti so monogramite na svetcite na ikonitei na freskite. Koga }e se sporedat istite, }e izleze na vide-lina od kade im se na Svetite Kiril i Metodij dve azbuki, zapismenost na dve grupi narodi na podeleniot svet na latin-ski katoli~ki i pravoslavni kirilski bukvi. I ednite i dru-gite bile vo sostav na makedonskoto pismo. Makedonija kakobibliska zemja go zadràla pravoto da gi pi{uva i da gipreveduva evangelijata na svoj jazik. Toj stolb na pravosla-vieto i crkovnata pismenost ostanale prizemjeni da ja razvi-vaat i da ja {irat pismenosta od pismoto na drevnite pari ipismoto od ikonite pretstaveni kako skratena forma, mono-gram ili kako {to }e re~e Vasil Iqov: „Zbor so neotvorenisamoglaski“. Jazikot kako ìva materija se razviva vo razninasoki i formira srodni jazi~ni grupi vo sli~ni jazici ikirilsko pismo se sluàt nekolku stotini milioni lu|e odpravoslavniot svet.


„Imaat o~i neka gledaat, imaat u{i neka slu{aat...“,gi kara{e mitopolitot Kiril nekoi srodni narodi koi n¢negiraat, ama ne ja zavr{i mislata da im kaè deka so um sesfa}a videnoto ne tuku taka da se zaslepuvaat pri o~i.

Pismoto od parite i pismoto od ikonite na isklu~i-telen na~in ni ja raskaùvaat makedonskata istorija i vosite slu~ai taa e izrazena preku umetni~ko oblikuvawe odnajvisok rang na op{to~ove~ki vrednosti. Tie mali pari iaurata na svetcite, zarem samo toa ni ostana od nekoga{ naj-golemata dràva na svetot. Ostanaa Makedonci zadolènida go objasnat i da go odbranat i toa {to e makedonsko i toa{to Makedoncite mu go dale na svetot, bez tezi i hipotezi,tuku onaka ~isto aksiamatski. Makedonci, ajde na rabota.Treba da se is~istat buri~kanicite koi ni gi pravat isto-ri~ari, lingvisti, politi~ari, prijateli i neprijateli naMakedonija. Potrebno e izvorno tolkuvawe. Ako parite sevo centar na istraùvaweto da gi zapostavime site spored-ni pojavi na provincii, gradovi, kova~nici i taka sekoga{Makedonija }e bide vo centarot na postoeweto, silno povr-zana so sekoj nejzin del. Parite se makedonska kohezija. Morada se vnimava so praveweto kolekcii. Da ne go gubime son~e-

Angelina Markus28

Makedonskite carevi mnogu rabo-

tele za idninata, kako da znaele {to }e

ni se slu~uva, pa zatoa na sekoja para bile

iscrtani poraki, znaci, simboli, bukvi so-

sema isti kako i onie vo zapisite na mer-

mernite plo~i ili terakotnite ikoni.

viot blesok vrz niv.Interpretaciite mo-ra bukvalno deskrip-tivno da se predavaatonakvi kakvi {to se.

Se setiv na ednakineska prikazna. Man-darinot se {etal sosvojot prijatel po dvo-rot. Koga yirnale vobunarot videle ramnavoda so polna mese~i-na odrazena vo nea. Sa-kam da se napijam vodaso mese~ina, pobaralgostinot. Koga mu po-dale ~a{a od ~istatavoda taa bila bez mese-~ina.

Toa me potsetuvana makedonskata kultu-ra. Se zamatuva otsja-jot. Dlaboko vo zemjatai dlaboko vo vodite imirno na parite miru-va na{eto soznanie soceliot originalen sjaj.Treba da pieme voda sopolna mese~ina.


MONETOKOVA^NICITE

VO MAKEDONSKITE GRADOVI

I Filip i Aleksandar go osvoile svetot prvo so zlatni-te pari, pu{taj}i vo promet golemi vrednosti za da moàt ev-tino da go soberat proizvodstvoto za potrebite i na vojska-ta i na narodot. Avtoritetot na carot e vpi{an vo sekojamakedonska para.

Makedonija ne e nitu grad nitu oblast tuku dràva ko-ja opfa}ala golema teritorija so vladeeweto na dinastii-te, koi kovale pari pove}e od 2.700 godini otkako postoeleprestolninitei carevite. Makedonija e postara za u{te8.000 godini, so cel da gi spoi bogovite i kralevite i niv dagi otslika vo parite.

I Persej vodel èstoki vojni so Rimjanite, koi bilepomagani od Atina. Serijalot na pari so likot na Persej socarska lenta, so kowanik koj pozdravuva, so orel koj drì mol-wa, Herakloviot stap vo dabov venec, gi odrùvaat kvalite-tot, herojstvata i mitot koi se proizlezeni od Makedonija.

Ve}e navedovme koi se simbolite i koi se monogrami-te na parite, taka {to sega e poèlno da gi razgledame koise kova~nicite kade {to tie se izrabotuvale i koi se lu|etokoi imale pravo na kovawe i pravo da gi upotrebat simboli-te. Se znae deka samo dràva so knez, kral ili car imala pra-vo da kova pari i na parite da stava simboli koi £ pripa-|ale na dràvata. Za razlika od Makedoncite, Spartancite,Argeadite, Atina pak go nemala toa pravo zatoa {to ne bilamonarhija. Toa ja naveduvalo Atina gradot-dràvi~ka da barasojuzi so drugi dràvi za da moè nivnite pari da gi pri-

kaùva kako svoi. Buvot bil simbol na gradot, a Atina, somakedonskiot {lem na glavata, redovno se vbrojuvala sodrugite likovi na bogovi na makedonskite pari. Toa se slu-~uvalo zna~itelno porano pred Atina-gradot da potpadnepod makedonska vlast. Blagorodni{tvoto od Makedonija,koe imalo rodovsko ureduvawe, go ostvaruvalo monetokova-weto na mnogu golema teritorija, a voedno i na ostrovite.Znaej}i deka rodovskata aristokratija, bladorodnicite,opfa}ala golem broj bogati i u~eni lu|e i voop{to ne e ~ud-no toa {to lekarite, filozofite, umetnicite, oratoritezad sebe ostavile moneti so nivnite imiwa u{te od V vekpr.n.e. Toa bile kralevite: Pitagora od Sam, Heraklit odEfes, Hipokrat od Kos, Demokrit od Abdera. Poznato e ikralskoto poteklo na Anaksagora od Kolofoi, Herodot,Empedokle, \or|ija, Tukidid, sopstvenikot na Pangajskiteplanini bogati so zlato, kako i mnogu drugi koi atinskatademokratija gi koristela i gi proteruvala, a imalo i na go-lem broj ubieni. I ne bil samo Arhelaj, koj imal razbirawe zaniv i za nivnite prava, tuku mnogu pove}e napravil FilipVtori so obedinuvaweto na site makedonski plemiwa vo ednadràva. Toa dovelo do ostvaruvawe na pravoto nekoi plemi-wa da kovaat pari vo postojnite makedonski kova~nici, parina koi imalo makedonski simboli, kako {to e slu~ajot so Pa-joncite, Lihnidite, kako i vo drugite gradovi i na ostrovite,koi i porano imale pravo na kovawe pari so po~ituvawe nasimbolot na sonceto i unijatskoto pismo, koe moè da se pro-~ita na niv, taka {to nema prostor za otstapuvawe od toa de-ka tie se isklu~itelno i samo makedonski pari.

Nivnata sodrìna, kova~nicite i nao|ali{tata gopotvrduvaat toa. Nao|ali{tata na kova~nicite ne treba dase lociraat samo na kartata na dene{na Makedonija. Tie se

Angelina Markus32

nao|aat nasekade kade {to stapnala makedonska noga i natoj prostor ostavila svoe kulturno nasledstvo. Minatatagodina vo Kabul be{e pronajdeno depo so nekolku stotinizlatni stateri od Aleksandar. Isti takvi stateri bugarski-te vojski iskopale vo Stibera, a podocna i vo Topol~ani,pri {to kaj nas ne e ostanat nitu eden primerok. Pretseda-telot na nekoga{nata SFRJ, Tito, od makedonskite naodi sogrstovi stari pari od Stobi gi prave{e „kulturni“ drugitenarodi i republiki.

Pred desetina godini od aukcija be{e ukradena edna be-lezgija so neprocenliva vrednost. So meseci za ovoj grabe`se komentira{e, po nea se traga{e, a duri po odreden periodse kaà deka skapocenata belezgija bila makedonska. Mnogu~esto, isto taka, parite koi se od neprocenliva istoriskavrednost se kradat i se preprodavaat, nekoe vreme gi pritaju-vaat i gi tretiraat kako navodno ni~ii ili, pak, se prisvoju-vaat, iako na site im e dobro poznato deka nivnoto potekloe makedonsko i deka nemalo drugo osven makedonski pari iumetni~ki dela od Makedonija. Piratite okolu Makedonijanemilosrdno ograbuvale zatoa {to samite ne sozdavale.

Golemi nao|ali{ta na pari se otkrieni na Vardarskirid, na Isar, vo Marvinci, Stobi, Vitoli{te, Prilep iPrilepec, Pelagonija... od kade {to arheologot Babi} uspe-al s¢ da prefrli vo Belgrad i pred na{i o~i se dozvoli tieda ja „napu{tat“ dràvava, bez da se objavat, obrabotat i evi-dentiraat.

[to da kaème za Aleksandrovite pari od nao|ali{-teto vo Blagun, vo Bugarija, za kompletnite kolekcii odLizimah, od II v. pred Hrista, od sobranata kolekcija vo Ple-ven i vo drugi istoriski muzei vo koi sistematski se sre-duvani so makedonski pari od makedonskite carevi. Gole-


mite naodi od Vasilij Vtori, Konstantin Sedmi i Konsta-ntin Monomah im gi dopolnuvaat hronolo{ki podgotven-ite izlozi. [to da se pravi so toa {to bogati naodi na parine se objavuvaat ili, pak, {to e u{te postra{no toa {to sedozvoluva koj kako }e dojde do niv da gi prikaùva kakosvoi, odnosno kako bugarski, srpski, gr~ki, turski, rimski,trakiski, pajonski, a vsu{nost toa se samo makedonski pari.

Spored napisite na parite, kaj nas se spomnuvaat ne-kolku kova~nici: od Pela, Amfipol, Tesalonika, Dion, Sto-bi, Lihnid, Pelagonija. Nitu kova~nicite nitu parite odniv ne moèle da gi zadovolat svetskite potrebi vo prometotkoj se odvival od Makedonija do Egipet, Indija i Rim. Vsu{-nost, imalo mnogu pove}e kova~nici za koi se znae deka vo nivse kovale pari vo vremenski raspon od 1.000 do 1.800 godini.Toa zna~i deka na site mesta kade {to se otkrieni pogolemikoli~estva pari treba da se pronajdat i kova~nicite. Naprimer, para od Lihnid so krma i sonce i natpis Makedo-non ja odràla na visoko nivo kova~nicata od drevna Ma-kedonija sè do XIV vek, so kovaweto na srebrenite pari voOhrid od dinastijata na Krale Marko. Na nacionalnatatelevizija eden metalurg na karpa go pokaùva{e mestotona Koùv kade {to se topelo zlato i po `lebovi te~elo vo ka-lapi za pari vo vremeto na Filip Vtori. Se znae deka Filipso svoite zlatni tovari go izvel monetarniot udar na sitepari koi postoele do toga{ i go uni{til persiskiot darik.

I Filip i Aleksandar go osvoile svetot prvo so zlat-nite pari, pu{taj}i vo promet golemi vrednosti za da moàtevtino da go soberat proizvodstvoto za potrebite i na vojs-kata i na narodot. Avtoritetot na carot e vpi{an vo sekojamakedonska para. Lesno e da se pro~ita i da se sistematizi-ra istorijata niz parite. Sodrìnata na parite sama go na-

Angelina Markus34

metnuva toa. Treba samo da gi nabroime dinastiite, da giklasificirame simbolite, da gi podredime godinite, grado-vite, monogramite i da go vidime toa {to cel svet go gledai ne moè da go vidi kako kompletna istorija na Makedonija.

Na parite od Makedonija nema tu|i bogovi. Vo klasi-cite se zastapeni pari i na re~ni bogovi na Strimon, Aksi-on i Erigon. Tie ja crtaat kartata na Makedonija, pa i mno-gu gradovi nosat imiwa na bogovi za da se sfati svetosta ina parite i na bogovite.

Hronologijata na makedonskite dinastii i pari se po-javuva mnogu porano i mnogu podocna otkolku {to gi regist-rira na{ata i svetskata numizmatika.

Vo kolekcijata na [eldarov pod zaglavie „Plemenskizaednici, oblasti i gradovi“ i toa podredeno pod azbu~en red,kako {to toa go pravat stranskite kolekcioneri, sosema se gu-bi dràvnosta na Makedonija i zna~eweto na golemite ko-va~nici na makedonskite pari. Se vnesuva zbrka namesto pre-glednost na istoriskite nastani izrazeni preku parite.Makedonija ne e nitu grad nitu oblast tuku dràva koja opfa-}ala golema teritorija, so vladeeweto na dinastiite koi ko-vale pari pove}e od 2.700 godini otkako postoele prestolni-nite. Makedonija e u{te postara za 8.000 godini, so cel da gispoi bogovite i kralevite i niv da gi otslika vo parite. Dalie dràva, oblasti, avtonomni zaednici, Makedonija nikako nemoè da se razloì. Taa sekoga{ go manifestira svoeto edin-stvo preku pari~nite signacii i dràvnosta. Sekoj vladetelizdaval svoi pari so natpis VASILEVS i ime na carot.

Simbolite na makedonskite kovani pari ni davaatspoj na mitolo{kite li~nosti povrzani so likot ili soimeto na carot. Toa se glavata na Zevs i molwata, Herakle solavjata koà, Apolon i Dion so venecot na glavata, Posejdon


Angelina Markus36

Pari~ka od Olint so glava na Apolon na aversot

Medaqon so glava na Artemida

Aleksandar Makedonski kako Herakle

Pari~ka so aplikacija na sonce i bik.

Para od Filip Vtori so glava na Apolon na

aversot

Para so Zevs aversot

so trozabecot, Dioskurite so kowite, Artemida so lakot,strelata, tobolecot (torba), Atina so makedonskiot {lem i{tit, Tiha so krunata i rogot na izobilie i ~esto bil zas-tapuvan orelot koj drì molwa ili ralo, kowanikot kojpozdravuva ili okvirot na parata od makedonskiot {tit nadabov venec. Toj spoj na mitologijata i makedonskite vlade-teli go izrazuvaat simbolite na makedonskite pari kakomakedonsko obele`je i kako izraz i potvrda na postewe namakedonskiot narod. Koga na toa }e se sogledaat i zborovite- MAKEDON i VASILEVS na site „rimski“ i „vizantiski“pari od Makedonija se nametnuva potreba od ispravki vo do-sega{nite tolkuvawa i na istorijata i na numizmatikata.

Filipoviot zlaten stater ja izrazuva silnata li~nostna vladatel i voen strateg {to ja izrazuva i ekonomskata mo}i sigurnost na makedonskiot narod i dràva. Site kova~ni-ci na pari niz Makedonija ja prodolùvaat anti~kata tradi-cija da se prezentira liceto na vladetelot i simbolite vo kul-turno nasledstvo. Toj urnek prodolùva da se primenuva nizsite istoriski periodi i kaj site dràvi vo svetot. Svedo{-tvata na moneti kako kovani pari vo zbirka po muzeite i ban-kite ni potvrduvaat kolku dolgo se koristeni makedonskitekova~nici vo rimsko i tursko vreme. Makedonskoto zlato,srebro i bronza so makedonskite kalapi gi leele parite narimskite imperatori i turskite sultani. Postoi mala ko-rekcija vo kaliografijata na pismoto. Pome|u tie dva peri-oda od po~etokot na IV do XIV vek povtorno bleskaat likovi-te na carevite od Makedonskata Vizantiska dinastija sooreol na Pravoslavnite hristijanski svetci, so krstot i socrkovnoto staromakedonsko pismo i kirilicata.

Vo prvite godini posle Hrista najdeni se pari obele-àni od kova~nicite vo Tesalonika, Stobi, Pont, Antiohia


i drugi gradovi od Ma-kedonskata imperija.Taka Heron (54-68 p.n.e.)gi pravel "rimskite"pari so makedonski obe-le`ja i forma. Trajan98-117 god., Vespasijan69-79 god., Domicijan81-96 godina, Aleksan-dar Sever 222 -235 god.koval vo Antiohija,Tacit vo Serdika oko-lu 275 god. potoa Dio-klecijan, Prob, Krisp,okolu 300 god. od na{a-ta era kovale pari voTesalonika i Kizik,isto kako {to kovaleKonstantin Prvi od306-337 g. i KonstantinVtori od 337-361 god.

Vo najnovite is-tra`uvawa vo tvrdina-ta na Skopje pronajdenae zlatna para od Kon-stantin i Elena so sim-bolot na makedonsko-to sonce aplikacijavo sredina na parata.

Teodosie 379-395i Anastasie 491-518 god.

Angelina Markus38

Trajan

Vespazijan

Domicijan

Dioklecijan

Konstantin Vtori

Zastapeni se so kovawaod Nikomedija ili Ni-keja za ne{to podocnada se aktiviraat kova~-nicite vo Konstanti-nopol, Tesalonika, Ki-zik, Antiohija. Toa e vovreme na vladeeweto naskopskata carska loza naJustin Prvi i Justini-jan Prvi od 517 do 578god. do vladeeweto naJustin Vtori.

Parata na JustinVtori ja ispo~ituvaledinastijata na Komnenii ja istaknale nad vrata-ta vo crkvata Pantelej-mon, Skopje. Taa para ze-mena e za logo na NB naMakedonija. Komnenise potsetile na Justini-jani sedumstotini go-dini podocna. Makedon-cite deneska po~itta kontradicijata ja izrazu-vaat od preku 1500godini.Vo optek na makedon-skite pari~ni edinicikako jubilejno izdanieod 2000-ta godina.


Vasil Vtori

Teodosij Prvi

Justin Prvi

Justinijan Prvi

Justin Vtori

Aleksej Prvi Komnen 1061-1118 god. do Aleksej TretiKomnen 1195-1203 god. i site drugi dinastii kovale pari voTesalonika i Carigrad ili Konstantinopol se do MihajloSedmi Paleolog do 1282 god.

Postojat brojni pari od Carot Vasilij Vtori i Sa-moil, no tie se ograbeni i retko se sretnuvaat vo Makedoni-ja. Imam sretnato primeroci od Hadrijan kaj privatnikolekcioneri niz Pelagonija no tie ne sum gi videla obra-boteni vo zbirki.

Dinastijata na Volka{in 1276-1321 god. i Krale Mar-ko gi aktivirale kova~nicite vo Ohrid, Bitola i drugi gra-dovi vo Makedonija se do krajot na ~etrinaesetiot vek. Sekovalo srebroto deponirano vo Dubrovnik od Volka{in za~etirite sina i Evrosima. Site kovale pari i gradele manas-tiri. Postoi i kolektiven naod so Venecijanski srebrenici.

Sepak najmnogubrojni se izdanijata na najstarite ma-kedonski kralevi i carevi. Niv gi ima vo arheolo{kiteiskopini nasekade od Perdika do Persej. Koga se zboruva zarimski ili gr~ki pari toa treba da se zema uslovno koga seraboti za Makedonska dr`ava, makedonski dinastii, make-donski prestolnini so makedonska tehnologija na izrabot-ka i makedonski insignacii na makedonskite kovani pari.

Da gi spomeneme i kova~nicite od Makedonija {toizrabotuvale pari za turskite sultani. Za Murat Prvi 1361-1381 god. i Mehmet Vtori 1421-1451 god. se kovale pari voSerez i Edrene.

Sulejman Prvi 1520-1566 god. naredil da se aktivira-at kova~nicite vo Kratovo za da se podobri kvalitetot nakovawe so rudi do Kratovsko-Zletovskiot region. Toa e ma-terijal od koj {to se kovale staterite na Aleksandar so mi-sija vo cel svet.

Angelina Markus40

Nekade od 1623-1909 god. site turski sultani gi ko-ristele kova~nicite vo Konstantinopol so ist intenzitetkako i vo vremeto na Makedonskata Vizantiska dinastija odKonstantin Prvi 306 god. do Konstantin ^etirinaesetti.

Site ovie podatoci treba da im pomognat na Makedon-cite preku postoe~kata faktografija od monetokovawetopodobro da si ja razberat sopstvenata istorija, verno pi{u-vana za pokolenijata od Makedonija.


Murat Vtori 1424-1451 g.

Bajazit Vtori 1481-1512 g.

Moneti od Osmanliskiot period

Da gi spomneme hronolo{ki pova`nite kovani parina makedonskite vladeteli i simboli:

• Prvata para vo kolekcijata e od Ege vo 520 g. pr. Hr.• Aleksandar Prvi - pro~ueniot kowanik so dve kopja,

498 g. pr. Hr.• Perdika Vtori so kowanik i {lem od 451 g. pr. Hr.• Arhelaj - glava na Apolon, Herakle i kow

vo vdlaben kvadrat, 412-399g. pr. Hr.• Evrop Vtori - glava na mom~e i lav i ime vo 395 g. pr. Hr.• Pavzanie - Apolon so dijadema, lav, ime, 393 g. pr. Hr.• Aminta Vtori, Herakle so lavja koà,

kow, ime, 370 g. pr. Hr.• Filip Vtori so glava na Apolon, Herakle,

Zevs od Pela i Amfipol• Aleksandar Treti Makedonski, legenda, iskovan vo

site makedonski simboli i pismo so svoj lik na parite(so lav, oven i slon na glavata).

• Vo otpek se pari od 336 g. pr. Hr. do 370 g. n.e. i mnogu podolgo vo cela Azija.

• Aleksandar êtvrti Makedonski so isti simboli kako tatko mu 290 g. pr. Hr.

• Filip Treti - Apolon so venec, kowanik, lav i do 317 g. pr. Hr.

• Kasandar - glava na Herakle, kowanik pozdravuva, sonce, 316 g. pr. Hr. se imenuva so Vasilevs otkako se oènil so }erkata na Filip Vtori Tesalka i go izgradile Solun vo ~est na nejzinoto ime Tesalonika (son~eva }erka), na{iot Solun.

• Demetris Prvi so makedonski {tit i makedonski {lem, 280 g. pr. Hr.

Angelina Markus42

• Antigon Gonat - Atina, Herakle, {lem, kowanik pozdravuva, do 239 g. pr. Hr.

• Filip Petti - gi manifestira site simboli, posebno glavata na Persej vo centar na makedonski {tit i na zadninata V.F. vo dabov venec, harpa, surovica i likovi na makedonskite bogovi Zevs, Herakle, Artemida,Ilion, kowanik so pozdrav, orel so molwa vo vreme 221-179 g. pr. Hr., ubavi raznovidni pari.

• Persej - prodolùva emisija na parite so site simboli kakoi kaj Filip Petti, preku parite potvrduvaj}i gi mo}ta na dràvata i makedonskata dinastija do 168 g. pr. Hr.

Persej vodel èstoki vojni so Rimjanite, koi bilepomagani od Atina. Serijalot na pari so likot na Persej socarska lenta, so kowanikot koj pozdravuva, so orelot kojdrèl molwa, Herakloviot stap vo dabov venec gi odrùvalkvalitetot, herojstvata i mitot, koi bile proizlezeni odMakedonija. Site sosedi se spruùvaat na makedonska zemjai mavtaat so makedonskiot lav vo Bugarija, so makedonskiotorel vo Albanija, so makedonskite dinastii od Carigrad voSrbija i so mitologijata vo Grcija. S¢ toa {to bilo pojave-no i primenuvano vo Makedonija go prifa}ale narodite po pa-tot na falangata, son~eviot pat na Makedoncite vo svetot.Parite se tie koi kaùvaat koj e osnovopolo`nikot. Make-doncite se idejni tvorci na prebogatata simbolika niz ce-lata istorija na monetokovaweto.

Ajde da gi pra{ame dene{nive Grci od kade im e mitotza Persej so Pegaz i zo{to likot na Persej na parite go dopira-at Pegasovite krilja opkruèn so makedonski inicijali? Mo-èbi i za Persej mislat deka e „gr~ki“, isto kako i za FilipVtori koj gi ispotepa kaj Heroneja i im sedna carskiot lav za


da gi potsetuva na mestoto na makedonskata pobeda, tamu kade{to u{te stoi spomenikot, kako {to sedi lavot na reversiteod site pari od Makedonija. Da dojdat, da go vidat seto toa voprostoriite na Narodna banka na Republika Makedonija, da giprepro~itaat lagite i da si napi{at svoja istorija. Belkim}e si gi potsoberat dolgite prsti i kusite noze. Neka ja vidatmakedonskata istorija kompletno ispi{ana na kovanite pari.

Koga se zboruva za parite na makedonskite dinastii netreba da se zadr`uvame samo na parite od spisokot na makedon-skite carevi od Perdika Prvi 729 g. pr. Hr. do Filip [esti142 g. pr. Hr.

Treba da se razgledaat paralelno i makedonskite vla-deteli vo Vavilon, koi kovale pari od Aleksandar Treti 330 g.

Angelina Markus44

Filip Petti

Persej

pr. Hr. do Seleuk Petti vo 125 g. pr. Hr., kade {to naizmeni~-no se pojavuvaat Seleuk so pet naslednici, Antioh so sedumvladeteli, Demetri Nikator, Aleksandar Balas itn. Se sret-nuvaat so isti imiwa, ima povtoruvawe kako i vo drugitepostari spisoci na makedonskite carevi, kako i kaj Pto-lomeite i Lizimah.

- Lizimah po primerot na Filip Vtori, Aleksandar,Antioh, Ptolomej i drugite makedonski dinastii si izgradi-le svoja prestolnina so svoe ime Lizimahija, kaj Hersones, vomakedonska Trakija vo 309 g. pr. Hr. Na toa strate{ko mestose povrzuva Makedonija so Mala Azija u{te od Trojanskatavojna, do Aleksandrovite pohodi, podocna i Antioh Treti iFilip Petti. Tuka Konstantin go izgradil svojot Carigrad.Na toa isto mesto Justin i Justinijan trgnale od Skopje za daja utvrduvaat makedonskata ve~na prestolnina za da mu slu`ii na Vasilij Vtori i na site makedonski dinastii od IV v.do XIV v. od n.e. Na toj prostor intenzivno se kovale pari du-ri vo 12 carski kova~nici i od site niv poteknuvaat sve-do{tva za makedonskata istorija.

- Lizimah, Aleksandroviot general, se odlu~il da gra-di grad na krstopat, so serija nastani me|u kontinentite imoriwata niz koi se dvi`ele i trguvale Makedoncite. Tuka,vo carskata kova~nica, Lizimah gi koval svoite lizimahii- pari od tipot na Filip Vtori so makedonski znaci, simbo-li, stilski srodni monogrami na imiwata i kova~nicite nasite monarsi. Lizimah e imeto koe }e go nosat negovite bron-zeni pari i podocna srebrenite stateri i drahmi so u{te dru-gi 12 monogrami. Ovie pari ja razjasnuvaat makedonskataistorija i na Antioh Vtori vo Lizimahija. Tuka dolgo domi-nirale posthumnite kovawa na pari od Filip Vtori, Alek-sandar Treti i Lizimah do 250 g. po Hrista i natamu.


Angelina Markus46

Makedonski kovani pari:Arhelaj (gore), Aminta (vo sredina) i Perdika (dole)

MAKEDONSKA ARGEADSKA DINASTIJA:

Karan 808-778 g.p.n.e Koin -Tirima -Perdika Prvi 700-678 g.p.n.e Argej Prvi 678-640 g.p.n.e Filip Prvi 640-602 g.p.n.e Aerop Prvi 602-576 g.p.n.e Alket Prvi 576-547 g.p.n.e Aminta Prvi 547-498 g.p.n.e Aleksandar Prvi 498-454 g.p.n.e Perdika Vtori 454-413 g.p.n.e Arhelaj Prvi 413-399 g.p.n.e Krater 399 g.p.n.e Orest i Aerop Vtori 399-396 g.p.n.e Arhelaj Vtori 396-393 g.p.n.e Aminta Vtori 393 g.p.n.e Pavzanij 393 g.p.n.e Argej Vtori 393-392 g.p.n.e Aminta Treti 393 g.p.n.e,; 392-370 g.p.n.e Aleksandar Vtori 370-368 g.p.n.e Ptolomej Prvi 368-365 g.p.n.e Perdika Treti 365-359 g.p.n.e Aminta êtvrti 359-356 g.p.n.e Filip Vtori 359-336 g.p.n.e Aleksandar Treti 336-323 g.p.n.e Antipatar, Regent na Makedon 334-319 g.p.n.e Filip Treti Aridej 323-317 g.p.n.e Aleksandar êtvrti 323-310 g.p.n.e Perdika, Regent na Makedon 323-321 g.p.n.e Antipatar, Regent na Makedon 321-319 g.p.n.e Poliperhon, Regent na Makedon 319-317 g.p.n.e Kasandar, Regent na Makedon 317-306 g.p.n.e

MAKEDONSKA ANTIPATRIDSKA DINASTIJA:

Antipatar 397-319 g.p.n.e. Kasandar 302-297 g.p.n.e Filip êtvrti 297 g.p.n.e Aleksandar Petti 297-294 g.p.n.e Antipatar Vtori 296-294 g.p.n.e Sosten 279-277 g.p.n.e

MAKEDONSKA ANTIGONIDSKA DINASTIJA:

Antigon Prvi Ednookiot Demetrij Prvi Poliorket 294-287 p.n.e. Antigon Vtori Gonat 276-239 p.n.e. Demetrij Vtori 239-229 p.n.e. Antogon Treti Doson 229-221 p.n.e. Filip Petti Makedonski 221-179 p.n.e. Persej 179-168 p.n.e.

MINATOTO I IDNINATA PODEDNAKVO SE

ZASTAPENI VO PARITE OD MAKEDONIJA

Parite od vremeto na Vasilij Vtori i na Samoil voni{to ne se razlikuvaat od onie na prethodnite carevi, ka-ko i na onie na nivnite naslednici. Toa se pari od mnogu sta-rite makedonski carski kova~nici, so novi dopolnuvawa nasimbolikata, na kontinuiranoto obnovuvawe na makedon-skata dràvnost i toga{ koga taa bila podjarmuvana. Kakoi samite Makedonci koi im ostavile samostojna uprava napot~inetite narodi, taka i rimskite i osmanliskite vlastiim ostavile lokalna uprava na Makedoncite. Makedonskatakultura vr{ela asimilacija vrz dojdencite.

Vo muzejot na Narodna banka na Makedonija, so detaq-na legenda pokraj parite moàt da se vidat imiwata na sitecarski dinastii, na nivnite grade`ni umetni~ki dostreli,so {to e odbeleàno vremeto na nivnoto vladeewe.

Lizimahovite pari so likot na Tiha se sovpa|a so gra-dot Lizimahija. Tiha e boèstvo-za{titnik na gradovite idokaz na izobilstvoto so poznatiot hram vo Stibera, bogatcarski grad, povrzan i so Herakleja i so Alkomena. Tiha adap-tivno e pretstavuvana kako Nemeza, Izida, Fortuna iakoizvorno e makedonsko boèstvo koe go na{lo svoeto mestokako lik na makedonskite pari. Tiha na monetite {to so ed-nata raka lee voda od Aksij a so drugata od Erigon ja imame iod Stobi.

Vo Lizimahiite se pojavuva Demetra so klas i Nika, ta-ka {to se pravat insinuacii za „elinizam“ na makedonskitepari. Isklu~itelno neverojatno. Prvo, gradot Atina a posle

Heroneja ne bil nitu grad nitu dràva i taa nema {to da sla-vi so Nika. Samo se potpiknuva kako konglomeratno kam~evo makedonskata istorija i mitologija kolku da {tr~i. Fak-tografijata e na makedonska strana. Vtoro, Demetra-Arte-mida e ime obratno pro~itano, imeto na boèstvoto na plo-dorodieto, so dolga tradicija vo Makedonija, od GolemataMajka do Bogorodica. Artemida, blizna~ka sestra na Apo-lon, dolgo e lik na makedonskite pari i gi simbolizira po-bedata, qubovta i nade`ta vo trite gracii: Nika, Tiha i Di-ka (Gordost), i mnogute drugi ènski likovi na parite odmakedonskite dinastii. Taka se niàt skulpturi i freskiod istite boèstva koi go izrazuvaat makedonskiot karak-ter na moralni, religiozni i na voeni potfati vo odredeniperiodi. Ni{to nema od Makedonija a da ne si na{lo mestona parite kako logi~no objasnuvawe na istoriskite nastani.Toa i parite na Lizimah, so golemi naodi, se zastapeni so-odvetno na negovoto mesto vo makedonskata istorija na dr-àvi i carstva, koi ja nasledile makedonskata imperija naAleksandar.

Angelina Markus50

Lizimah pari so Tiha.

Vo Aleksandrija najdolgo opstojuvala makedonskatadràva. Postoi popisen spisok na makedonskata carska lozaod Ptolomej Lag vo 322 g. pr. Hr. do Ptolomej ̂ etirinaesettii do Kleopatra Sedma vo poslednite godini od mileniumot doHrista. Se vrti edna para so likot na Kleopatra i na Antonioi kako da se saka najbogatata kulturna ostavnina na Make-donija da se prikaè deka bila rimska. Kako {to na makedon-skiot dreven carski pat mu nametnaa ime Via Ignacija i toaime se zadrà za da se producira sekade vo svetot, boèm Rim-janite ne{to gradele. Duri i makedonskite arheolozi za ovaarekonstrukcija pi{uvaat; }e blesne rimskata gradba. Se znaekoj gradel, koj tvorel, koj koval pari. Toa se Makedoncite.Se znae deka vo upotreba bile ne samo vo Egipet, Persija i voIndija, tuku i na drugite prostori koi bile pod vlast naMakedoncite, taka {to mnogu vekovi posthumno gi kovalei gi upotrebuvale Aleksandrovite stateri kako edinstvenosredstvo za razmena. Se nametnuva problem da se izrabotispisok na makedonski vladeteli vo Egipet i da se obrabotatsite moneti koi, zaedno so nau~niot svet, se slevale od Alek-sandrija vo Rim, za da se vidi deka ne e mo`no da se zagubi ma-kedonskiot gen vo razni surogati, kako {to se pretopuvazlatoto, istoto toa no kako drugi pari prodolùva povtornoda sjae na makedonski na~in.

Pra{awe e dali Rim, ako ne kopiral, }e sozdadel ne{-to svoe, bez makedonski prototip. Poznato e deka vojnicitebile Rimjani, a generalite Makedonci. So tekot na vremeto iimperatorite bile so makedonski geni, odgledani taka za da gizastapuvaat makedonskite dostignuvawa vo s¢, a i vo kovawe-to pari. Od poznatite mnogubrojni Rimjani zavitkani voalova hlamida, so pozdrav kon sonceto kako kowanikot odmakedonskite pari, so ukrasite i simbolite, parite ogra-


beni od makedonskite riznici, moè da se nabroi koi se tierimski imperatori. Carot Marko Avrelie, filozof i me-cena, kako i bogatite makedonski carevi, Arhelaj i FilipVtori, gi sobrale okolu sebe Epiktep i Kar, Galen i drugilekari, poeti i istori~ari. Ete, vo Muzejot na Narodna ban-ka na Makedonija vo Skopje se nao|aat pari od Avrelie, so ma-kedonski {tit i molwa i profil na carot sli~en na profi-lite na makedonskite carevi od Filip Vtori do Persej. VoSkopje leì i sarkofagot na Marko Avrelie, od koga e ubi-en vo Skopje vo 180 g. od na{ata era. Nemu mu e posveten i fil-mot „Gladijator“ poto~no na negoviot sin Komod za duelot voamfiteatarot, kako istoriski nastan moèbi vo Skupi. Ne-govoto ime ne go povrzaa so Makedonija, moèbi ne znaele zakovanite pari na Marko Avrelie, ne gi videle simbolite, parabotele so polovina vistina. Taka e napraveno i so „gr~ki-ot“ film za Aleksandar Makedonski. Ako za amblem na fil-movite stavea make-donska kovana paratoga{ }e be{e otkri-ena celata la`noproteìrana istori-ja. Makedonskite pa-ri se golem adut. Tiese zapi{ana, vistins-ka istorija.

Odej}i po make-donskite pari odimevo presret na makedon-skite dinastii. Da gividime parite na Di-oklecijan od Split,

Angelina Markus52

Moneti od Marko Avrelie i Komod

Konstancie od Ni{, koj vladeel so Germanite, Frankite iBrigite, potoa caricata Elena i sinot Konstantin. Sitetie takanare~eni rimski carevi imaat makedonsko potek-lo, vodele makedonska politika i kovale makedonski pariso istite na{i prastari simboli, kako model za para vo-op{to.

Carot Konstantin gi sovladal drugite trojca sovla-dari, ozloglaseni po progonot na hristijanite, na krajot natretiot i na po~etokot na ~etvrtiot vek. Sozdal imperijakako od vremeto na Aleksandar, ako ne i pogolema, vo obidda go obnovi makedonskoto carstvo 650 godini podocna odnajslavnoto minato. Go zastapil makedonskiot na~in na vla-deewe i go prodolìl makedonskoto kovawe pari. Donel za-kon za za{tita na hristijanstvoto od progonot na Rimjanitei na drugite varvari, koi diveele nad makedonskiot narod.Nikejskiot sobor dovel do pokrstuvawe i do voveduvawe nakrstot vo golem broj izgradeni crkvi i manastiri kako {todo denes krstot ostana nad crkvite. Toa e vreme koga krstotse vnesuva i vo kovaweto pari i trae iljada godini od vla-deeweto na makedonskata dinastija vo Carigrad, koga seimenuva kako Vizantija od vremeto na Konstantin Prvi doKonstantin êtirinaesetti, vo vreme koga za Makedonijase tepaat turskite plemiwa, so ista ograbuva~ka namera.Razni narodi i razni veri go popre~uvaat makedonskiotopstanok. Kovaweto pari nikoj ne moèl da go spre~i. Pa-rite kako da niknuvaat od zemja pri sekoja arheolo{kaaktivnost i se svedo{tvo za postoeweto. Na sekoi dvestegodini nastanuva obnova na makedonskata dinastija. Dvestegodini po Konstantin se pojavile Justin i Justinijan, mar-kantni li~nosti od makedonskata carska loza od Taor i Justi-nijana vo Skopje. Nivnite pari se zbogateni so novi simboli,


brojkite i bukvite goodrazuvaat vremeto vokoe izgradile celamre`a na pati{ta, mo-stovi i crkvi niz Ma-kedonija od Alekan-drija preku Carigraddo Rim. Od Justinijanpo~nalo dvojnoto pi-{uvawe na makedonska-ta istorija, i preku pa-rite i preku freskitevo bazilikite. I na pa-rite i na freskite secrtaat istite bukvi sokoi ne{to podocna bi-lo oformeno Kirilo-voto pismo, so toa posvetot trgnuvaat evan-gelijata pi{uvani sostarocrkoven makedon-ski jazik, so isti buk-vi od parite kovanikaj site carevi na ma-kedonskata dinastija.

Parite od vre-meto na Vasilij Vtorii na Samoil vo ni{tone se razlikuvaat odonie na prethodnite carevi, kako i na onie na nivnite na-slednici. Toa se pari od mnogu starite makedonski carski

Angelina Markus54

Konstantin Prvi 307-337 g.

kova~nici, so novi dopolnuvawa na simbolikata, na kon-tinuiranoto obnovuvawe na makedonskata dràvnost i toga{koga taa bila podjarmuvana. Kako i samite Makedonci koi imostavile samostojna uprava na pot~inetite narodi, taka irimskite i osmanliskite vlasti im ostavile lokalna upra-va na Makedoncite. Makedonskata kultura vr{ela asimi-lacija vrz dojdencite. O~igleden primer se bugarskitetatarski ordi koi se pokrstile i gi prifatile makedonskiotjazik i pismo, kultura, simboli, pari...

Vo muzejot na Narodna banka na Makedonija, so detaq-na legenda pokraj parite moàt da se vidat imiwata na sitecarski dinastii, na nivnite grade`ni umetni~ki dostreli,so {to e odbeleàno vremeto na nivnoto vladeewe.

- Vo Makedonija po Samoilovoto carstvo se istak-nuva dinastijata na Komneni. Caricata Ana Komnen bilanaju~enata èna koja ja pro{iruvala Svetiklimentovataknièvna ohridska {kola. Vo vremeto na Komneni bile iz-gradeni site manastiri od XI i od XII vek vo Makedonija.Vo 1164 godina vo Nerezi, kaj Skopje, bil izgraden mana-stirskiot kompleks so crkvata „Sv. Pantelejmon“. Toa sefreski so koi e po~nata erata na renesansata, no ne vo Ita-lija tuku vo Makedonija. Kako dinastija Komneni vo svoe-to vladeewe ne samo {to se istaknala so trajni gradbi, sokovawe pari, tuku i vo ~uvawe na makedonskata tradicija.Taka, vo logoto na NBRM vo spomen na Justinijanovite vla-deewa vo „Sv. Pantelejmon“ ja vramile vo arka, ukrasenaso prepleti, i parata na Justin Vtori, {to go nasledil Jus-tinijan Prvi vo 565-578 g. Vo monetite na Justin Vtorikarakteristi~en e avers na carska dvojka, sednata na tron ina reversot golema bukva M, opkruèna so pomali natpisii monogrami.


Istata para NBRM ja zema za svoe logo, za{titen znak,na svoeto pretstavuvawe, a toa e i eden od znacite na parata50 denari vo sega{niot optek na makedonski pari. Isto ta-ka, Justinovata para e vtisnata i vo jubilejniot 1 denar, kojNarodna banka na Makedonija go izdade vo 2000 godina. Seko-ga{ koga se odi vo idnite vremiwa makedonskite pari pred-vid ja imaat svojata istorija. Taka logoto na NBRM vle~ekoreni od pred 1500 godini.

Od makedonskata istorija so pari silno se zabele`u-va i car Du{an, koj vo zakonikot se pretstavuva kako car naMakedonija, Ra{ka, Dukqa... so prestolnina vo Skopje.Mnogu pozastapeni se parite na Volka{in, na caricataElena (Evrosima), Krale Marko i drugite sinovi na Volka-{in: Andreja, Dimitrija i Jovan. Site kovale pari so sreb-roto koe Volka{in go deponiral vo Dubrovnik i sekoja go-dina, celi 25 godini, knezovite, site negovi sinovi i majkaim Evrosima podignuvale tovari srebro od toj depozit. Celo-to toa bogatstvo pridonelo da se ovozmo`i da se napravatgolemi gradbi so tvrdini vo Larisa, Seres, Prilep, Ohrid,Skopje i so crkvi okolu gradovite, a kova~nicite vo Ohrid,

Angelina Markus56

Logoto na Narodnata bankana Republika Makedonija

Revers na moneta odAnastasie Prvi 498-518

Bitola i vo Prilep postojano rabotele. Toa ukaùva na pos-toeweto na silno razviena trgovija i razmena, a samite parija pretstavuvale makedonskata srednovekovna dràva. Make-donskite pari, makedonskite dinastii i makedonskata drà-va se izraz na eden pismen i umen makedonski narod, koj vorazni periodi umeel da preìvee.

Makedonskite banknoti vo site apoeni i kovani pariod osamostojuvaweto do denes se prepolni so razni oznaki,koi ne potsetuvaat na drevnata istorija, na srednovekovnitevladeewa i na odr`liviot kontinuitet na dràvnosta naMakedonija. Nakitot od zlato, zlatnite maski, skulpturite odStibera, bronzata od VI v. pr. Hr. (èna koja igra), ptici odmozaik vo Herakleja, angeli, ikoni, son~evi znaci, rasteni-ja i ìvotni od ova podnebje i se razbira natpis: „RepublikaMakedonija“. Taka i vo dene{nite pari se zbieni podatociod minatoto za idninata na Makedonija, so celata svoja uba-vina i vrednost, da ni ja raskaùvaat istorijata. Na{itepari se na{a najgolema potvrda za postoeweto, na{i argu-menti za edno golemo ime – Makedonija.


Stefan Du{an 1346-1355 Krale Marko 1371-1395

Potrebno ni e edno novo preklasicirawe koe treba damu go ponudime na svetot, spored silata na parite, i da ja is-~istime istorijata od neodr`livite dodavki: elinizam,predrimski period, Vizantisko carstvo itn. Se raboti zajasno i za silno izrazena makedonska dràva na makedonski-ot narod so svoja umetnost, pismo, pari i celi makedonski car-ski dinastii, koi se prisvojuvaa i se premol~uvaa.

Potreben e rezok zafat za afirmacija na Makedonijataka kako {to pravele najistaknatite makedonski dinastii.Aleksandar Prvi, Arhelaj, Aminta, Filip Vtori, Aleksan-dar Treti, Anioh, Seleuk, Kleopatra, Lizimah, Filip Petti,Persej, Konstantin, Justinijan, Vasilij Vtori, Samoil, Kom-nen, Krali Marko i nivnite naslednici, koi se borele da jaafirmiraat Makedonija preku vostanija i vojni do posled-noto osamostojuvawe. Vo s¢ ova najgolema uloga igraat paritevo site nivni funkcii. Kako {to se zarodile vo Makedonijataka tie so svojata ubavina dlaboko se vreàni vo svesta naMakedoncite, svesni za ulogata na parite od sekoj istoris-ki period. Parite kako silno sredstvo na dràvata. Kovani-te pari za Makedonija se kako Biblija.

Sekoja para e svoevidna istorija. Taa forma premina-la vo medaljoni i ordeni, deleni za doblest na najzaslu`ni-te i najhrabrite. Taa ista forma od oreoli gi krasi licata nasvetcite naredeni vo daizisot nad oltarite vo pravoslavnitecrkvi, so znakot na sonceto kako makedonski potpis i naikonite i na parite. Imeto Makedonija se potvrduva so pari-te. Parite ja branat Makedonija i ja vnesuvaat vo centarotna site svetski slu~uvawa. Eve, povtorno se tepaat za na{etoime i navleguvaat vo makedonskata ekonomija i ni{to ne imoàt na makedonskata para. Ubavinata na makedonskite pariim ja pokaùva du{ata na makedonskiot narod za ve~nost.

Angelina Markus58

MAKEDONSKI VLADETELI, SOVLADETELI

I CARICI

Staterot na Aleksandar vo izdanie od bilo koj vlade-tel na makedonskoto carstvo, be{e edinstveno razmenskosredstvo vo cela Indija i porane{noto persisko carstvo ne-kolku stotini godini podocna. Makedonskite vlijanija namakedonskite pari se isti kako i vlijanijata i potekloto naevropskite carstva vo srodstvo so makedonskite dinastii.

Site kolekcioneri pokaùvaj}i istorijat na kova~-nicite sakaat da pokaàt pretopuvawe na makedonskata is-torija vo „elinisti~ka“ ili „predrimska“. Taka gi pokaùvaatsli~nostite na makedonskite kralevi i simboli so „rimski-te“ ili „vizantiskite“. So toa e postignat obraten efekt.Moèbi toa go pravat nesvesno, neuko ili tendenciozno,seedno, na parite se gleda i se ~ita s¢ toa {to e makedonsko.

Vo narodot parata otsekoga{ prestavuvala feti{ iliamajlija. Sekoga{ ènite se kitele so pari, so zlatni i sosrebreni nizi so ~aprazi, so obetki od zlatni pari, so len-ta naniàna na ~elo, so prsten od para i monistra od biser.Taa makedonska tradicija e prenesena kaj mnogu narodi naistok i se gleda kako e prisutna na bistite i na freskite,osobeno vo krunite i na oblekata na caricite i pridru`batana Elena, Teodora, Evrosima, Zoe, Ana Komnen, Bogorodicasè do ruskite carici site osvetleni od makedonsko sonce,nakit, kruni, prestoli i drugi oreol okolu glavata.

Tuka ne zastanuvaa makedonskoto carstvo na moneto-kovaweto. Kova~nicite od Pela, Stobi, Amfipol i site

drugi podgotveno gi pre~ekale Rimjanite za da im napravatmakedonski pari, so makedonski simboli na bogovi i bukvii poleka da gi vmetnuvaat rimskite imperatori do Avgust,Tiberie, Livie, Trajan, Gordijan, Marko Avrelie. Zna~i od168 g. pr. Hr. do 180 g. n. e. i natamu do 445 – kaj Gordijan Vtorisite cezari se okovani vo makedonskoto sonce i likovitena makedonskite bogovi na reversot.

Angelina Markus60

Gordijan Treti

Trajan

Hadrijan

Gordijan oti{ol tolku daleku so oboàvawe na make-donskite nauki {to za simbol go stavil Asklepio so zmijatana stapot kako {to go gledal na bistite naredeni vo Lice-umite niz makedonskite carski gradovi. Koga se prisvoju-vaat civilizaciskite vrednosti na eden narod, vo po~etokottaka pravele i rimskite cezari, se druèle so imiwata namakedonskite bogovi na parite. Podocna gi preimenuvaat.Taka Asklepio stana Eskulap. Site imperatori se zavit-kale vo makedonskite carski hlamidi i go upotrebile make-donskiot {tit, orelot, venecot i drugite simboli od ma-kedonskite pari. Aleksandar Sever duri do 235 n. e. godinana reversot go nosi Yevs isto onaka kako {to bil vreùvanvo makedonskite pari pred 600 godini i so isto ime na pa-rite od Aleksandar Treti Makedonski.

Site kolekcioneri pokaùvaj}i istorijata na kova~-nicite sakaat da pokaàt pretopuvawe na makedonskata is-torija vo „elinisti~ka“ ili „predrimska“. Taka gi pokaù-vaat sli~nostite na makedonskite kralevi i simboli so„rimskite“ ili „vizantiskite“. So toa e postignat obratenefekt. Moèbi toa go pravat nesvesno, neuko ili tenden-ciozno, seedno, na parite se gleda i se ~ita s¢ toa {to e make-donsko. Ima potreba od pokompleksno pretstavuvawe real-no, kako {to e toa na parite. Toa zna~i poddrùvawe nakontinuitet izrazen za Makedonija niz istorijata na paritekako istorija na narodot i dràvata. Vo isto vreme treba dase poddrùva golemoto vlijanie vo svetot, koe go izvr{ileMakedoncite pravej}i im kultura i ekonomija so pari na sitemoderni dràvi vo Evropa. Evropa so unijata na dràvi si jase~e glavnata ìla za ìvot namesto na evroto da napi{eMakedon i da go uramat so dabovi venci kako {to toa go pra-vele pove}eto od makedonskite dinastii. Evroto go prikaù-


vaat kako ne{to novo zaboravaj}i deka Filip Vtori bil poe-fikasen vo obedinuvaweto prekumakedonskite kovani pari.

Pove}eto od evropskite narodi si go baraat korenotvo Keltite. Ajde da im kaème na Ircite deka nivnite kore-ni dosegaat do Dodona, najgolemo svetili{te posveteno nadabot i èladot vpleteni vo carskite kruni od Filip Vto-ri do Persej. Isto taka, daboviot venec e vpleten u{te podolgperiod vo kovanite pari od Makedonija. Dabot i èladot odDodona gi donele Olimpija vo brakot so Filip Vtori od Mo-losite vo Epir. Da go zememe staterot na Filip Vtori ilina Persej, ~ii likovi so lenta, dijadema na glava i od drugatastrana orelot vo dabov venec gi vklu~uva raznovidnite mono-grami i Vasilevs ili Bazelius (A.B) titulata na carot. Taatitula }e se ispi{uva u{te 1.000 godini na parite od makedon-skata dinastija vo Carigrad na Konstantin do Vasil Vtori.

Ajde da im kaème na Vikinzite deka se od plemeto Ve-neti od Makedonija ili na Fincite od Fenikijcite. Ama Ma-kedoncite nemaat more. Kako nemale? Od kade im se bogot Po-sejdon so trozabec ili krma na drevnite pari? Sme{no.Makedoncite gospodari na vnatre{noto more - Egejot i gos-podari na nadvor{noto more - okeanite, nemale more. Paritese najgolemi makedonski mornari {to gi preplovile sitereki i moriwa i tri mileniumi leàt zakotveni po muzeitevo svetot, na istite mesta kade {to nekoga{ vr{ele pari~nafunkcija vo optok. Istite tie pari od Makedonija sega vr{atistoriska funkcija, ni go branat imeto i identitetot so ori-ginalite na golemi koli~ini moneti koi gi kovale site ma-kedonski vladeteli.

Zatoa treba so posebna programa da se nastapuva predsite institucii i da ja sogledaat istoriskata vistina ispi-{uvana preku simbolot koj bil svetski poredok vospostaven

Angelina Markus62

od Makedonija. Toa bil kanon vospostaven i izrazen prekusite formi na postoewe i sega celosno moè da se vidi niz ma-kedonskite pari. Toa e reprezentativen del od site obele`jana eden narod i na edna dràva - Makedonija.

Za àl, istori~arite, arheolozite, numizmati~ariteja prifa}aat separativnosta na nelogi~na periodizacija sopreimenuvawe na sekoj del od istoriskite nastani vo Make-donija. Taka, Zapadot nametnal teza: Makedonija se raspar-~ila po vladeeweto na Aleksandar Makedonski.

Dijadohite, naslednici vojuvale me|u sebe s¢ dodeka nese uni{tile. Toa voop{to ne e to~no. Ovie naslednici ras-polagale so sevkupnoto materijalno bogatstvo na svetot i goprodolìle tempoto so gradewe na pati{ta, gradovi i umet-ni~ki dela vo Aleksandrija, Antioh, Lizimah, Efes, Cari-grad, Stibera, Stobi i mnogu drugi gradovi do Indija, kade{to dinastiite vladeele pove}e od 300 godini. Tie se od istsoj dinastii od kralskite drugari na Aleksandar, princeviod isti makedonski kneèvstva, so isti znaewa steknati voAristotelovite {koli. Vladeeweto go nasledile po krvnavrska, zatoa site makedonski carstva imaat isti pari, soisti simboli, so isti monogrami, so ista darba za vladeewe.Na primer, Ptolomej Alor vo 368 g. pr. Hr. bil trieset i {est-ti vladetel vo Pela, zabeleàn vo listata na makedonskivladeteli za da se pojavi Ptolomej Silni kako pedesettivladetel vo 281 godina pr. Hr. Kralskiot drugar na Alek-sandar i polubrat Ptolomej Lag (~itano naopaku kako Gal) janasledil Ptolomejskata dinastija kako prodolènie naproglasuvaweto na Aleksandar za faraon vo Egipet i taadinastija vladeela do Kleopatra Sedma so prethodni ~etiri-naeset Ptolomei samo vo Aleksandrija do krajot na starataera. Toa makedonsko vladeewe e odbeleàno so istata teìna,


Angelina Markus64

MAKEDONSKA CARSKA DINASTIJA VO MISIR (EGIPET)

PTOLOMEJ PRVI SOTER (304 - 285 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ VTORI FILADELF (285 - 246 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ TRETI ENERGET (246 - 221 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ ÊTVRTI FILOPATOR (222 - 204 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ PETTI EPIFAN (204 - 180 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ [ESTI FILOMETOR (181-145 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ SEDMI NEO FILOPATOR (145-144 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ OSMI i ENERGET VTORI so KLEOPATRA VTORA 163-145 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ OSMI I ENERGET VTORI (povtorno izbran 164 - 116 g. pr.n.e.)KLEOPATRA VTORA (131 - 127 g. pr.n.e.)KLEOPATRA TRETA (116 - 101 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ DEVETTI SOTER VTORI (116 - 107 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ DESETTI i ALEKSANDAR PRVI

i KLEOPATRA BERENIKA (101-88 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ DEVETTI SOTER VTORI (povtorno izbran 88 - 81 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ EDINAESETTI i ALEKSANDAR VTORI

i KLEOPATRA BERENIKA (80 g. pr.n.e.)PTOLOMEJ DVANAESETTI NOV DIONIS AULET (80 - 58 g. pr.n.e.)KLEOPATRA PETTA zaedno so BERENIKA ÊTVRTA (58 g. pr.n.e.)KLEOPATRA SEDMA (51 - 30 g. pr.n.e.) vladeela zaedno so:

PTOLOMEJ TRINAESETTI (51 - 47 g. pr.n.e.), PTOLOMEJ ÊTIRINAESETTI (47 - 44 g. pr.n.e.) i PTOLOMEJ PETNAESETTI CEZARION (44 - 30 g. pr.n.e.)

OSTANATI ^LENOVI NA PTOLOMEJSKATA DINASTIJA

PTOLOMEJ KERAUN (umrel 279 g. pr.n.e.) - najstariot sin na Ptolomej PRVIPTOLOMEJ APION (umrel 96 g. pr.n.e.) - sin na Ptolomej SEDMI. Stanal kral na Kirenaika (dene{na Libija). PTOLOMEJ FILADELF (roden 36. g. pr.n.e.) - sin na Marko Antonie i Kleopatra SEDMA PTOLOMEJ MAVRITANSKI (umrel vo 40 g. ) - vnuk na Kleopatra SEDMA.Kral na Mavritanija.

izgled, simboli, monogrami na parite so lik na Ptolomeiili Kleopatra, kako {to se, zastapuvani site obele`ja namakedonskata dràva vo parite pred i potoa.

Staterot na Aleksandar vo izdanie od bilo koj vlade-tel na makedonskoto carstvo, be{e edinstveno razmenskosredstvo vo cela Indija i porane{noto persisko carstvonekolku stotini godini podocna. Makedonskite vlijanijana makedonskite pari se isti kako i vlijanijata i poteklo-to na evropskite carstva vo srodstvo so makedonskite dinas-tii, kako {to toa go utvrdi Aleksandar Donski vo svoite is-traùvawa. Preku parite moè da se utvrdi i kolku rimski


Ptolomej VtoriPtolomej Prvi

Ptolomej êtvrtiPtolomej Treti

Kleopatra SedmaPtolomej Osmi

imperatori i kolku turski (veziri) sultani za da stanat toa{to bile, prethodno morale da go dokaàt svoeto makedonskopoteklo. Car se ra|a i na nekoj na~in pretstavuva svetski sim-bol za carstvo kakvo {to bilo makedonskoto carstvo so nas-ledno pravo. Ako ne se rodel naslednik se vklu~uvala ènska-ta nasledna loza i na toa se dolàt ènskite carski likoviiskovani na parite.

CARICI I SOVLADETELI NA MAKEDONSKIOT PRESTOL

Pred da se pojavi likot na ìv car na kovaniye parinaj~esto se stavale likovi od mitologijata. @enskite mito-lo{ki bogonki gi zamenile makedonskite carici kako {toAleksandar prvpat so likot e vreàn vo liceto na parata.Simbolite se isti.

Ponekoga{ ènskite likovi na carski likovi na pa-rite, osven naslednata, ja prikaùvaat i statusnata strana nasovladar. Takov e slu~ajot so Tesalonika i Kasandar, Kleo-patra i Antonie, Konstantin i Elena i mnogu drugi. @enski-te likovi na carici i boèstva sjaat od makedonskite parizaedno so site drugi carevi vo makedonskite dinastii. Da ginabroime likovite na bogini, na Aretmida, Atina, Tiha, Ni-ka Pobeda, Menada, zastapeni so svoite atributi me|u mno{-tvoto drugi simboli na makedonskite pari, kako i likovitena carici soprugi na pari kovani vo Pela, Tesalonika iliAmfipol nare~eni Avgusti kako Faustina, Julija, Paula,posebno inkrustriranata moneta na Honorija, }erka na Kon-stancie Treti, sestra na Valentijan Vtori, od kogo ja dobilatitulata i pravo da kova pari.

Angelina Markus66


Marko Antonie i Kleopatra Sedma

Faustina `enata na Antonie Pie

Arsinoja Vtora

Caricata Teodora

Caricata Irena

Krispina `enata na Komod

Caricata Elena, potoa soprugata na Justin Vtori, sed-nati na tron, para na Kleopatra i na Evrosima (Elena), maj-kata na Krale Marko i drugi. Ne e ~udno {to na parite imacarici, interesno e {to site tie se opkruèni so makedon-skite simboli, sonceto i monogramite od bilo koja epoha isite se kovani vo poznatite makedonski kova~nici vo tekotna dolg period, obnovuvani so isti kalapi. Taka, otpa|a tvr-deweto na nekoi avtonomni, nekoi plemenski ili stranskikovawa. Site tie se makedonski, i po sodrìna i po poteklo.Ne treba lesno da se otkaùvame od niv ili da gi pripi{uva-me nekomu. Treba da si gi barame tie dokazi. Parite na sebego nosat makedonskiot mentalitet. Imaat mnogu karakteri-stiki na prepoznatlivost; makedonski simboli, carevi,dràvnost, istorija.

Ako gi analizirame parite na Lizimah, Antioh, Sele-uk, }e go potvrdime istoto Makedonstvo kako i kaj Ptolo-meite, nasledeno od Aleksandar.

Normalno, kako naslednici na Aleksandrovoto carst-vo, tie nekolku stotini godini ne otstapuvaat od makedonski-te normi na kovawe pari so likovi na car i carica. Kaj naro-dot parata otsekoga{ pretstavuvala feti{ ili amajlija.Sekoga{ ènite se kitele so pari, so zlatni i so srebreni ni-zi so ~aprazi, so obetki od zlatni pari, so lenta naniànana ~elo, so prsten od para i monistra od biser. Taa makedon-ska tradicija e prenesena kaj mnogu narodi na istok i se gle-da kako e prisutna na bistite i na freskite, osobeno vo kru-nite i na oblekata na caricite i pridru`bata na Elena,Teodora, Evrosima, Zoe, Ana Komnen, Bogorodica sèdo ruski-te carici, site osvetleni od makedonsko sonce i tradicija sooreol okolu glavata.

Angelina Markus68

Prstenot so para imal i ima osobeno zna~ewe pri poz-dravuvaweto. Vo carskoto semejstvo sluèl kako pe~at, a kajnarodot vo Makedonija bil svadben podarok. Sekako deka iz-rabotkata na parite prikaùva vrvna umetni~ka i likovnasposobnost za izrabotka, svoevidno tvore{tvo, za da moèsamo po sebe da bide nakit, da ukrasuva i da razubavuva. Sese}avam na ne{to koga bev dete, na eden prsten koj go noseanevestite, na belegzija so sinxir~e niz prstite se spu{taazlatnici i so sekoe dvièwe na rakata se slu{a{e tivokzveckav zvuk na zlatnite pari. I juvelirite i muzeite go za-boravile toj isklu~itelen primerok. Ni{to ne treba da is-pu{tame od upotrebata na parite kaj narodot. Toa e seriskaistorija na Makedonija, pridruèna so folklor.


Taka sonceto na parite go sre}a-

vame kako to~ka, kako krug, kako yvezda

ili sirius, go sre}avame kako blesok na

son~eviot disk na samata para. Sonce-

to e potpis na parite od Makedonija

ili starinski guverner, {to garantira

sevkupna vrednost na bogatstvata vo

Makedonija. Vo kolekcijata na printot

re~isi nema para bez makedonskiot znak

na sonceto. Tolku dlaboko e navlezen son-

~eviot simbol vo svesta na makedonski-

te dinastii i makedonskiot narod za

da gi za~uvaat imeto i kulturata pri-

marni za opstanok na dràvata.

Angelina Markus70

RODOSLOVIE NA SELEUKIDITEMAKEDONSKA CARSKA DINASTIJA

SELEUK PRVI NIKATOR (305 - 281 g. pr. Hr.)ANTIOH PRVI SOTER SPASITEL (281 - 261 g. pr. Hr.) ANTIOH VTORI TEO (261 - 246 g. pr. Hr.) SELEUK VTORI POBEDNIK (246 - 225 g. pr. Hr.) SELEUK TRETI SPASITEL (225 - 223 g. pr. Hr.) ANTIOH TRETI VELIKI (223 - 187 g. pr. Hr.) SELEUK ^ETVRTI FILOPATOR (187 - 175 g. pr. Hr.) ANTIOH ^ETVRTI EPIFAN (175 - 164 g. pr. Hr.) ANTIOH PETTI EUPATOR (164 - 162 g. pr. Hr.) DIMITRIJA PRVI SOTER SPASITEL (161 - 150 g. pr. Hr.) ALEKSANDAR BALA (150 - 145 g. pr. Hr.) DIMITRIJA VTORI NIKATOR (prvo vladeewe, 145 - 139 g. pr. Hr.)ANTIOH [ESTI EPIFAN DIONIS (145 - 139 g. pr. Hr.) DIODOT TRIFON (140 ? -138 g. pr. Hr.) ANTIOH SEDMI EURGET (138 - 129 g. pr. Hr.) DIMITRIJA VTORI NIKATOR (povtorno izbran, 129 - 126 g. pr. Hr.)KLEOPATRA TIA (126 - 123 g. pr. Hr.) SELEUK PETTI FILOMETOR (126 / 125 g. pr. Hr.) ANTIOH OSMI KRUP (126 - 96 g. pr. Hr.) ANTIOH DEVETTI FILOPATOR (113 - 96 g. pr. Hr.) SELEUK [ESTI EPIFAN (96 - 95 g. pr. Hr.) ANTIOH DESETTI (95 - 92 g. pred Rista ili 83 g. pr. Hr.) DEMETRIJE TRETI TEO FILOPATOR (95 - 88 g. pr. Hr.) ANTIOH EDINAESETTI FILADELF (95 - 92 g. pr. Hr.) FILIP PRVI FILIDELF (92 - 83 g. pr. Hr.) ANTIOH DVANAESETTI DIONIS (87 - 84 g. pr. Hr.) FILIP VTORI FILORIMSKI (84 - 83 g. pr. Hr.) (TIGRAN PRVI) (83 - 69 g. pr. Hr.)SELEUK SEDMI (?)ANTIOH TRINAESETTI (69 - 64 g. pr. Hr.)

MONETARNIOT SISTEM VOSPOSTAVEN

OD FILIP VTORI PRETSTAVUVA SVETSKI

SISTEM NA FUNKCIITE NA PARITE

Makedonskite zlatnici stanale op{topriznata iedinstvena para koja dospevala i do najoddale~enite ostro-vi i krajbre`ja. Celiot toga{en poznat dreven svet go pok-rivala so edinstven makedonski pari~en sistem. Filip Vto-ri go preplavil svetot so ìvi zlatni pari.

Toa {to go zacrtal Filip Vtori vo sistemot na make-donskite pari opstojuvalo i se primenuvalo kaj site makedon-ski dinastii. Op{tiot Filipov princip e primenet i vo de-ne{nite makedonski pari, osobeno kaj simbolite, i vo svetskirazmeri dopolnet so krediti.

Na makedonskite pari prv pat bil staven lik na ìvcar, na Aleksandar. Filip Vtori prv pat sozdal cvrst mone-taren sistem zasnovan vrz proizvodni i ekonomski merki.Makedonskite pari prv pat vo svetot se pojavile vo funkcijana devizi i natrupano bogatstvo. Makedonskoto grne so paris¢u{te se otkopuva na {irok prostor do kade {to odele i ì-veele Makedonci vo period od nekolku mileniumi. Sekojadràva koja saka da stane svetska sila se ogleduva vo drevnaMakedonija, vo nejzinite dràvni i monetarni institucii.

Toa {to treba da se znae za parite, od nivnata pojava dodenes, e deka na nekoj na~in tie izrazuvaat samostojnost iakoja odrazuvaat sevkupnata povrzanost vo op{testvoto. Sitefunkcii na parite pojaveni vo drevnite vremiwa vo Make-donija bile dobro poznati i dobro primeneti, no najmnogu

bile vo golema mera rasprostraneti. Ne e za veruvawe dekaprvi pari bile persiskite, onie na Darie Prvi, koga se znaedeka zlatoto i srebroto tie pove}e go upotrebuvale za na-kit. Eden edikt od 493 godina ukaùva na toa kako prv pat bi-le vovedeni persiskite srebreni pari, a toa e mnogu podoc-na od voveduvaweto na makedonskite. Za vreme na vladeewetona Seleuk kon krajot na IV vek s¢u{te postoel otpor konpe~ateweto pari od srebro. Toa e otpor kon vladeeweto na Ma-kedoncite so dràvata i voveduvaweto novi merni merewa:„Barajte ~isto srebro bez pe~ati“, velele. I Atina na so-juzni~kite gradovi im zabranuvala da upotrebuvaat make-donski pari. Podobro bilo da upotrebuvaat nekoj amblem nagradot, koj podocna bi bil grb kako za{titen znak na gradot,na primer Ut. I za ednite i za drugite toa e zadocneta merkakoga makedonskite pari vr{ele svetska funkcija. Namesto„~isto srebro“ vo {ipki makedonskite pari ja ispi{uvalekartata na ekonomskata geografija na svetot i nema kult,simbol ili lik na ìvi lu|e koj ne e odbeleàn na niv. Akonekoi pi{uvani izvori mol~at za istoriskite nastani,parite toa go iskaùvaat. Kaj makedonskite vladeteli vred-nosta se odreduvala spored vidot i teìnata na metalot,kako i avtoritetot i mo}ta na carot. Vo tehni~ka smislaprocesot na leewe, kovawe, vtisnuvawe leguri oblikuvanikako remek dela na likovnata umetnost gi pravi makedon-skite pari remek dela vo numizmatikata. So takov kvalitetvo makedonskite carstva se javile banki za zaem na pari sokamata. Taka se bogatele evrejskite trgovci, trguvaj}i somakedonski pari.

Pred da se pojavat parite razmenata se vr{ela so ìto,koà, riba, ìvotni i ne moèlo da se izrazi vistinskatavrednost so slu~ajna razmena ili trampa vo princip: daj mi

Angelina Markus72


Antioh Prvi

Antioh Osmi Antioh Devetti

Dimitrija Vtori Seleuk Seleuk Prvi

Seleuk Vtori Seleuk Treti

Antioh [esti

za da ti go dadam toa {to ti treba. Aristotel prv ukaàl natoa deka ima nekoja soizmerlivost na vrednosti me|u edna kola,edna ku}a ili orudie i toa e ~ove~kiot trud vloèn vo rabo-teweto. Toga{ ve}e Filip Vtori so Aristotel go napravilenajsovr{eniot monetaren sistem, koj gi istisnal od upotrebasite drugi pari. Gi zadràl starite makedonski simboli i gidopolnil. Ja zasilil brzinata na cirkulacija i so toa sozdalmo`nost da se natrupuvaat pari, koi mu bile potrebni zaoru`je, nagradi, potkup i pravewe rasko{ni zlatni predmetii ukrasi, kako izraz za zbogatuvawe na dràvata, potvrdenoso rasko{ni gradbi na carski palati. Najmnogu interveni-ral na odreduvaweto na vrednosta na samata para.

Koga Filip Vtori ja obedinil Trakija kako zemja bezkralevi, vo 356 g. pr. Hr. go formiral gradot Filipi vo bli-zina na Pangajskite zlatonosni planini, ~ij sopstvenik bilTukidid, protiv kogo Atina primenila ostrahizam (progon)i toj ìvotot go zavr{il vo Pela kaj Arhelaj.

Makedoncite od Pangaj vadele 1.000 talanti ~istozlato. Toa bilo teìna od 30 toni godi{no. S¢ se pretvoralovo zlatnite pari stateri, koi Filip Vtori vo neverojatnogolemi koli~estva gi ufrlil vo promet. Strabon im zabele-àl na Atiwanite deka nemalo da bidat pobedeni ako ne sepolakomele po makedonskoto zlato. Izgleda, i bez bilo kak-vi zabele{ki Filip Vtori ve}e ja zape~atil sudbinata nasite grad-dràvi~ki koi ne bile tolku bogati da kovaatzlatni pari kako makedonskite. Nekoi edvaj pred toa moè-le da kovaat po nekoja srebrena para. Koga Filip Vtori ufr-lil zlato od 1.000 talanti za da kova stateri od 12 grama, toabile 2.500.000 moneti sekoja godina. Talantot odgovara nazlatnite {ipki vo rezervite na bankite, koi ja garantiraatvrednost na pari~nite edinici.

Angelina Markus74

Makedonskite zlatnici stanale op{topriznata i edin-stvena para, koja dospevala i do najoddale~enite ostrovi ikrajbre`ja. Celiot toga{en poznat svet bil pokrien so edin-stven makedonski pari~en sistem. Filip Vtori go prepla-vil svetot so ìvi zlatni pari. Dotoga{ nikoj toa ne moèlda go stori kako sega {to se pravi, propa|awe na bankite soyidawe la`ni piramidi, bez pokritie. Pu{taweto golemikoli~estva pari vo promet so cvrsto pokritie gi zacvrstu-valo ekonomskite odnosi.


Filip Vtori zabranil kovawe pari

na grad dràvi~kite, gi zatvoril nivnite

kova~nici i toa e pri~inata {to od toj

moment pa se do Persej nema drugi pari os-

ven dràvnite makedonski pari i parite

na makedonskite dràvi so car od Makedo-

nija. Gradovite vo Aleksandrovoto cars-

tvo nemale svoi pari, vo optek bile samo

parite na centralnata dràva - Makedo-

nija. Toa e pri~inata {to vo cela Azija

makedonskite pari vaèle i u{te dolgo po

smrtta na Aleksandar. Plemeto na Pajon-

cite dobilo pravo na kovawe samo so simbo-

lite na makedonskata dràva na ~ija te-

ritorija se pojavuvale i vo ~ija falanga se

borele kako i drugite plemiwa {to ne do-

bile pravo da kovaat pari. Na toa se dol-

ì faktot deka Atina po Filipovata

reforma nikoga{ ne dobila pravo da kova

pari, da se pretstavuva kako dràva ili

da sozdava svoja kultura.

So toa bil izmenet odnosot na zlatoto i srebroto, sopad od 1:12 na 1:10 i so toa zajaknala parata, poeftinilo pro-izvodstvoto za da se zadovoli raste~kata ekonomska mo} voMakedonija. Se ispolnile site planovi na Filip Vtori ivo vojuvawata i vo Olimpijadata i so ra|aweto na sinotAleksandar. Vo negova ~est bil iskovan pro~ueniot Fili-pov stater so kowanik koj pozdravuva, kako toa da e pozdravna uspehot na Filip Vtori. Ekonomskoto zna~ewe na tojpotfat e od neprocenliva vrednost za idninata na Makedo-nija. Nemalo ve}e sila koja moèla da ja popre~i slavatana Makedoncite. Udarot na monetarniot sistem nikoj ne goizdràl.

Se reorganizirale ekonomijata, falangata i monarhi-jata vo obedinuvawe i vlast nad Iliri, Traki, Pajonci imnogu drugi makedonski plemiwa, koi si na{le mesto voprogresot na makedonskata dràva. Nabrzo padnale Atinai Persija. Site bile sovladani so parite koi Filip Vtorigi vnel vo ekonomijata so politi~ki celi. Strateg, arhont,car Filip go pridruùvale besprekornite generali Anti-patar, Parmenion, Perdika, Atal, Linkestite, Molosite idrugi carski ku}i na teritorijata na Makedonija. Istitelu|e mu bile vojskovoda~i i na Aleksandar. Site ja sledeleFilipovata politika nemenuvaj}i ni{to vo sozdadeniotmonetaren sistem. Toa se tie standardi poznati kako efektna makedonskite pari vo svetot. Poznati se kako prvi devi-zi i na toa se dolàt mnogubrojnite kolekcii na makedon-ski pari, na makedonska bronza, na makedonska skulpturavo muzeite niz svetot. Tie zaedno go pretstavuvaat makedon-skiot period na darba na lu|eto od Makedonija, koi ovekove-~ile znaewe i metod za kulturen podem na ~ove{tvoto izra-zeno preku monetokovaweto.

Angelina Markus76

Vo Slovenija bile otkrieni {verceri. Na carinicitene im bile potrebni eksperti po arheologija, rekle i pogodile:„Toa e makedonska bronza od drevnite pari na Makedoncite“

Se raboti i za makedonskite pari~ni edinici. Niv si-te lesno gi prepoznavaat i nemalo drugi so koi se sluèl ce-liot svet. Parite ne ja pokaùvaat samo nominalnata vrednost,tuku merkata na vrednost na proizvodite. Taa e merilo. Voo-bi~aeno merilo, zamislen teg vo makedonskiot sistem e talan-tot. Toa e eden tovar vo disa|ite na magareto, koe gi otvora sitevrati na utvrdenite gradovi, kako {to vo {ega im velel FilipVtori na falangistite, pred nekoi opsednati gradovi.

Eden talant teèl 29,6 kilogrami zlato, koe moèlolesno da se prenese vo lenena torba od pazar do pazar ili odgrad do grad. No, toa ne e voobi~aeno pazarewe tuku se rabo-ti za devizni presmetki koga trebalo Makedoncite da gizbri{at drugite valuti. Positnite pari (moneti) go reali-zirale prometot. Toa bile stateri, drahmi, mini, oboli.


Merkata za teìna „Talant“ pronajdena vo Vavilon vo eden od magacinite na isto~nata strana.

Dolga e 40 sm. i se gleda natpis (ìg) „to~no talant“.

Nivnata golemina, vrednost, teìna, oznaki bile strogostandardizirani. Sekoe pari~no merilo, koe go opredelilamakedonskata dràva kako pari~na edinica, nemalo teìnana cel broj tuku nakr{uvawe, kako izraz na soodnos na met-alite, na cenite, na ulogata vo razmenata. Ja pokrivalo iri-dacijata ili liteweto od upotreba. Isten~enite pari ne japokaùvale namalenata teìna, tuku odredenata merkavtisnata vo monetata, dràvna garancija, pe~at, carot stoizad vrednosta na parite. Moèbi nakr{enosta na temiwa-ta bila za{titna merka protiv krivotvorewe na monetite.

Talantot ne e merka za 30 kg tuku za 29,60 kg, staterot12,30 gr itn. Vo zavisnost od metalot, bronza, srebro ili zla-to, nakr{uvaweto bilo najraznovidno. Toa go izrazuvalosoodnosot na metalite i pari~nite edinici. Lirata, fran-kot, rubqata, s¢ do na{e vreme se kovale so nakr{ena teì-na. Ako se izmerat }e moè da se zabeleì kolku se sli~nivo odreduvaweto na teìnata so makedonskite drevni pari.Nitu edna para ne nosela na sebe cel broj na teìna. Takaodredil Filip Vtori i taka ostanalo da se praktikuva. Naprimer, srebrenata para na Persej, 1 drahma e 3,30 grama,tetradrahmata - 14,94 gr, drugi se ozna~eno so 4.03, 5.28, 6.86,7.77, 8.14 grama bronza i sosema poinaku }e dobiele i teìnai vrednost ako se kovale od srebro ili od zlato. Taka, paritedopolneti so inicijali, monogrami, son~evi simboli i likna carot ni ja raskaùvaat vistinskata prikazna za istori-jata na drevna Makedonija.

Toa {to go zacrtal Filip Vtori vo sistemot na make-donskite pari opstojuvalo i se primenuvalo kaj site makedon-ski dinastii. Op{tiot Filipov princip e primenet i vodene{nite makedonski pari, osobeno kaj simbolite i vo svet-ski razmeri dopolnet so krediti. Funkcijata e ista, preku pa-

Angelina Markus78

rite, da se kontrolira i da se naso~uva ekonomijata na ednazemja i preku MMF celoto svetsko stopanstvo. Guverneritena bankite go zamenuvaat potpisot na carot.

ûvstvitelnosta na ìvite pari vo promet e pregole-ma. Preku no} moè ~ovek ili cela dràva da se zbogati ilida osiroma{i. Zatoa sekoe falsifikuvawe na pari povle-kuvalo smrtna kazna. Parite vo optek ne smeat da bidat nitupove}e nitu pomalku. Cenite se u{te po~uvstvitelni i prvi


Istorijata na Makedonija ispi{u-

vana niz dolgi mileniumi so parite na ma-

kedonskite carevi ni go pretstavuva toa

neiscrpno bogatstvo, zastapeno vo site

simboli na monetokovaweto. Toa e na{e

ovekove~uvawe. Trajnost, fakti. Kontinu-

itet, ubavina. Vrednost, umetni~ko obli-

kuvawe na carevite, gradovite, vremiwa-

ta, sliki za idninata napraveni za nas i

kli{e kako i drugite narodi da pravat

takvi pari i kako celi imperii da se ispi-

luvaat od pazuvite na Makedonija. Za àl,

{to i da se otkrie i da se gleda deka e make-

donsko po simbolite, kako i parite, se pri-

kaùva kako da im pripa|a na nekoi drugi

narodi. Znaele Makedoncite kako da soz-

dadat trajni vrednosti so poraka, so pis-

mo, so simbol na parite za da stignat do nas

kako relikvii i po tolku posegnuvawa, pris-

vojuvawa i nespomnuvawa. Bleska sjajot na

makedonskite pari vo kolekciite po svetot.

ja registriraat inflacionata tendencija. Sekoja ~est namakedonskite bankari kako tie go gradat monetarniot sistemod osloboduvaweto na platniot promet od Jugoslavija i ka-ko se borat da ja zadràt vrednosta vo kriminalizacija nadrugite sistemi vo dràvata. Vsu{nost, toa se kr{i vrzosiroma{uvaweto na narodot. Se gubat i se prodavaat op{-testveni, nacionalni i strate{ki objekti. Nadvladuvaatformi od faza na kolonijalen kapitalizam. Zarem do tolkupoliti~arite ne gi znaat zakonite na politi~kata ekonomi-ja i na ekonomskata politika?

Tolku li se neuki i lakomi za pari? S¢ rasprodadoa,a ne izgradija nitu edna fabrika. Go razbija edinstvoto voproizvodstvoto, trgovijata i raspredelbata, grabaj}i sekojna svoja strana, nesogleduvaj}i go op{tiot op{testven in-teres. Imaat najdobar primer za rabota so pari kaj FilipVtori, imaat istorija od drevna Makeodnija, da se potsetatdeka monetarniot sistem e ogledalo na sevkupnite istoriski,ekonomski, kulturni i politi~ki odnosi vo op{testvoto.Neka ne mislat deka kolapsot vo bilo koj sektor nema dadovede do op{t kolaps. Tranzicijata e samo izgovor. Poli-tikata, parite, ekonomijata, resursite, narodot mora da bi-dat opfateni so isti zakoni i normi, bez da se pravat me-|usebni udari. Zasega, po sè izgleda, od raspa|awe e izzemensamo monetarniot sistem vo dràvata. Najsilen e udarot vrzìvotite na lu|eto koi svojata rabota ja vgradile vo sozda-vaweto pari. Parite, ladni i nemilosrdni, progoltuvaatmilioni nevraboteni i pauperizirani. Da se potsetime nakrvavoto zakonodavstvo od XVI vek i da ne go dozvolime toa.Makedonija ne zasluùva takov pad.

Na makedonskite pari prv pat bil staven lik na ìv car,na Aleksandar. Filip Vtori prv pat sozdal cvrst monetaren

Angelina Markus80

sistem, baziran vrz proizvodni i ekonomski merki. Makedon-skite pari prv pat vo svetot se pojavile vo funkcija na devizii kako natrupano bogatstvo. Makedonskoto grne so pari sèu{tese otkopuva na {irok prostor do kade {to odele i ìveeleMakedonci vo period od nekolku mileniumi. Sekoja dràvakoja saka da stane svetska sila se ogleduva vo drevna Makedo-nija za monetokovaweto, so kopirawe na dràvnosta.

Dolarot ne e Filipov stater. Se trese. Vibrira, se tre-se i evroto. Skoka tegot na kantarot so mnogu `rtvi i ne-sre}i kako {to skokaat barelite nafta, uncite zlato, vre-}ite ìto. Rusite gi svrtija ventilite na gas i ja smrznaaEvropa. Site tie pojavi se protivteà so `rtvi za stabi-lizirawe na monetarnite sistemi. Treba da se sredat na-ru{enite zakoni na parite vo valuti za da moàt idnitegeneracii da otkopuvaat grne so pari spe~aleni vo produk-tivni periodi. Toj simbol na bogatstvo, koj go vospostavileMakedoncite, go pravele za podobro ìveewe na pokolenija-ta. Toa e del od zakonite na parite koi na{iroko gi razvi-le razurnuva~kite parametri. Grneto so pari ja izrazuva


Para so likot naAminta Treti

sprotivnata mo}, da se bide bogat so invencija za sozdavawematerijalni dobra i vidni bogatstva za razni potrebi. Hit-ler sozdal specijalna edinica za ograbuvawe umetni~ki an-ti~ki dela i numizmatika i zavr{i taka {to izgubi s¢. Vis-tinskite vrednosti generaciski se sozdavaat za dolgo datraat, kako makedonskite pari, makedonskata bronza, make-donskite skulpturi, makedonskite gradbi. Grneto so parie rezerva za zadovoluvawe na materijalnite i na duhovnitepotrebi na narodot, so poraka umereno tro{ewe za blago-sostojba na site, preku pravilna upotreba na site funkciina parite. Od tamu doa|a vlijanieto na makedonskite parivrz vode~kite narodi vo svetot. Parite se ramnoteà vo s¢.Vo parite se sodrì ~ove~kiot trud, spored Aristotel. Samotie pari vredat vo edna dràva i vo cel svet. Drugoto, kakodo{lo taka po{lo.

Makedonskite pari videni na raka ma|epsuvaat so is-klu~itelnata ubavina. Tie gi sodràt site istoriski nasta-ni. Ne se do~ituvaat inicijalite, imiwata, monogramite,gradovite so kova~nici i simbolite umetni~ki oblikuvanivo minijatura. Toa e najgolem i najbogat artefakt za Makedo-nija. Toa e pri~inata za sekoja numizmati~ka kolekcija vosvetot da se zakiti so makedonski pari od najstaro vreme.

Aminta se oènil so Evridika od Linkestida i FilipVtori so Olimpija od Epir. I dvete princezi so sebe done-le simboli za da gi priklu~at kon makedonskoto sonce.

Sonceto blesna na parata od 520 g. pr. Hr. kaj Aleksan-dar Prvi i u{te mnogu sonca blesnaa na site pari od Make-donija.

Listot na dabot od Dodona, od vremeto na Argonautite,najde mesto na makedonskite pari kako dabov venec od mol-wa i strovilok kako svoevidna aplikacija na sonceto.

Angelina Markus82

U{te od Aleksandar Prvi vo site pari makedonskiotkowanik java, odi, tr~a. So ednata raka gi drì uzdite, a vodesna raka drì kopje, palmovo gran~e ili pozdravuva so likna desno i krenata raka koso kon sonceto. Toj pozdrav na ko-wanikot zastapen vo parite na Filip Vtori, Aleksandar,Kasandar, Demetris, Filip Petti, Persej... Pozdravot pro-dolùva da ja simbolizira makedonskata pobeda so kalio-grafski monogrami i celi imiwa na makedonskite carevi ikoga se faraoni i koga se imperatori. Toa e Makedonija pret-stavena niz simbolite na parite, niz vistinskite pari kakoosnova na ekonomskata mo} na Makedoncite. Toa se parite {toMakedoncite gi kovale od svoite rudni bogatsva.

ZLATO

Vo Mendeleeviot periodi~en sistem na elementi,zlatoto e obeleàno so Au pod broj 79, so specifi~na teì-na 196,967, zad platiniumot so broj 78 i specifi~na 195 koje poznat kako belo zlato so u{te pogolema vrednost od stan-dardnoto zlato.

Zlatoto e najupotrebuvan blagoroden metal vo kova-weto na pari, medaqoni, nakit, statui, oru`je i drugi vredno-sti na predmeti obloèni i kristrirani. Toa zlato dobroim bilo poznato i upotrebuvano na Makedoncite od najstarivremiwa i takvo stignuva do nas sega i do muzeite vo svetot.

Zlatoto vo funkcija na pari i vo umetni~ki ukrasnipredmeti izbrano e zaradi izvonrednite svojstva na metalotso 24 karati, lesno za izrabotuvawe. Ne se gubi, sjae, ne ‘r|o-suva i vo mali koli~ini ima golema vrednost, lesno se pre-nesuva i po priroden pat izrazuva soizmerlivost. Alhemi-jata vo sredniot vek zavr{i so neuspeh. Fluktuacijata so


Angelina Markus84

Galski Potin

Ilirska Drahma

KartaginskiStater

Trakiska pari~ka

Tesaliskapari~ka

mehani~ka ili hemiska metoda bara vloùvawe na golem trudna prekopuvawe na toni zemja za nekoj gram zlato. Vo make-donskite rudnici se iskopuvale 12 grama zlato vo sekoj tonzemja ili vo isplaknuvawe na pesokot vo zlatonosnite reki.Mnogu trud za mala koli~ina zlato ja odrùva visokata ce-na, zaradi tie svojstva zlatoto se odreduva kako zlatno pok-ritie, garant na site bogatstva na dràvata i carskite riz-nici, blagajni, depoa.

Filip Vtori pu{ti ogromno koli~estvo na zlatnipari vo optok i so eden svetski ekonomski udar sozdade nevi-den podem na Makedonija, ostvari reformi, ja zajakna drà-vata so zabrzuvawe na cirkulacijata vo razmenata so ~istozlato, Takvo zbogatuvawe e redok slu~aj vo svetot. Sega na-mesto zlato parite cirkuliraat kako kni`ni pari, ~ekovimenici. Vo carska Rusija kni`nite pari moèle neograni-~eno da se zamenuvaat za zlatna rubqa. Vo socijalisti~kitezemji vrednosta ja garantirala dràvata preku stokovotoproizvodstvo so fiksno pokritie. Tranzicijata sozdade mi-lioneri so grabeì na fabrikite. Propadna op{testveno-to bogatstvo sozdavano so stoletija, se gibna i vo prirodnotobogatstvo se zidaa piramidi bez pokritie. Ostanaa osiroma-{eni narodi, se generiraat krizi i vojni so ograbuva~ki in-stinkt i inflacija. Go nema Filip da gi podu~i narode kakoda rakuvaat so zlatnoto pokritie za da go zauzdaat xinot voekonomijata nare~en recesija.

Cirkulacijata na parite vo optekot se kontrolira sobrzinata na dvièweto. Stokata se dviì kru`no i se repro-izveduva. Parite se dviàt linearno vo smer na begawe od kajtoj {to gi poseduva. Mnogu se osetlivi koli~inski, ni pove-}e ni pomalku od kolku {to treba, da ja izvr{at uslugatavo razmenata. Cenite vedna{ reagiraat pri zastoj na pazar,


naplati, krediti, deficit, |ibawe vo rezervite. Toa do-veduva do generirawe na krizi vo globala ako se zasega vovrednosta na parite i stabilnoto pokritie.

Uspehot na ekonomskata mo} na Filipovata dr`avase zasniva na poznavawe na zakonite na parite. Sovetnicitena Aristotel nepogre{ivo go vodele vo uspe{noto re{a-vawe so rakovodewe na ekonomijata preku parite. S¢u{teotkrivame depoa so makedonski kovani pari, mnogu ~estogrne so pari kako natrupano bogatstvo {to Makedoncite go~uvale doma.

Pronajdeni se kolektivni naodi na bogati ostavi odvremeto na makedonskata drevna dr`ava i od site makedonskivladeteli. Gi imale ostavite od Prilepec, Stibera, Ohrid,Topol~ani, Skupi, Tikve{ijata, Vitoli{te, Kratovsko,Vardarski Rid, Negotino i mnogu drugi iskopini vo make-donskite gradovi vo sosednite zemji. Toa e Blagun vo Buga-rija, Kabul vo Aleksandrija, Samarkand, Nikeja, Epir, Si-cilija itn.

Zakonite za site funcii na parite od makedonskatapraktika vo Antikata do deneska ne se izmeneti.

Starite cvrsti zafati za stabilizirawe na ekonomi-jata {to gi primenuval Filip Vtori se u{te pretstavuvaatsovr{en model.

Zlatnite pari od makedonskite carstva ostanaa nenad-minati po ubavina, orginal i simbolika. Toa se kovanitepari od makedosko zlato od makedonskite rudnici, kovano vomakedonskite kova~nici so simbolika i imiwa na makedon-skite vladeteli vo profil, carevi i kralevi. Toa e svedo{-tvo za makedonskoto postoewe za{titeno so makedonski{tit vo vid na sonce aplicirano na kovanite makedonskipari. Toa e potpis na makedonskata istorija.

Angelina Markus86

KAKO ZAKLUÔK

Makedonija pretstavuva unikatno mesto na zemjinatatopka. Edinstveno vo svetot Makedonija go poseduva Al{ar- rudnikot na malo sonce {to pred milijarda godini direkt-no padnalo na Koùf i tuka ostanalo so neutrinot {to se de-tektira so loranditot. Taa neutronska zagatka, kako najgo-lema tajna od site tajni, moè da go dokaè potekloto nason~eviot sistem. Moè Makedonija da ja snabdi so energi-ja i da gi zameni sega{nite atomski centrali so skrotenimali sonca na hidrogenski bombi kako neiscrpen izvor naenergija za cel svet. Loranditot, taliumot i u{te osum dru-gi minerali i kristali pretstavuvaat neiscrpno raritet-no bogatstvo vo Makedonija. Od povr{inata na sonceto,fotonite i neutrinite so brzina na svetlosta stignuvaat nazemjata i go ovozmoùvaat postoeweto na ìviot svet. Koganeutrinite udiraat na taliumot, atomite se pretvoraat voizotop na olovo 205, pa na srebro i zlato, kako {to se ozna-~eni vo Mendeleeviot sistem. D-r. Paskal Sotirovski goizvesti svetot deka zaklu~enata vrata na Al{ar go krieklu~ot na loveweto na neutrinot so pomo{ na loranditot idrugite minerali.

Al{ar, edinstveniot svetski rudnik od Makedonija sekoristel vo vremeto na Filip Vtori. Ima devet okna i po petkilometri vo dolìna. Mnogu oru`je kako {titovite, {le-movite i kopjata bile obloùvani so tenki folii na loran-dit. Tie vo dopir so sonceto proizveduvale svetlina. Pobeda-ta na Filip vo Heroneja i pobedata na Aleksandar vo bitkite

so Daris vo Persija i Por vo Indija se dolì na toa zasle-puvawe. Mineralite, kristalite, zlatoto od rudnicite nizMakedonija gi zaslepuvale tu|ite neprijatelski vojski. Votoa se sostoi ekonomskata mo} na Makedonicite nadogra-dena so nau~nite postignuvawa na lu|eto so najslavni imiwavo Makedonskiot vek na prvata svetska imperija - Make-donija.

Rudnicite i kova~nicite na pari i oru`je ja pokrivalecela Makedonija. Dokazi za toa ni se arheolo{kite iskopi-ni od site drevni gradovi vo Makedonija. Vo Stobi, Lihnida,Herakleja, Vardarski Rid, Antigoneja, Marvinci, Pela-gonija vo Bon~e, nasekade postojat naodi od neprocenlivavrednost i depoa so pari od site kralevi i carevi od vlade-eweto na Makedonskata dràva. Kova~nicite vo Pela, Am-fipol, Tesalonika, Pelagonija se naj~esto spomnuvani. Vosite drugi gradovi otkrivame kova~nici i kalapi za pari,za nakit za oru`je. Na nekolku mesta, vo Nerezi, Berovo,Stobi, Antigonea najdeni se pozlateni ko~ii so bogata op-rema na sve{tenica i srebreni toki na kowite i trkalata.Dokazi za rudnoto bogatstvo se monetite od makedonsko zla-to, srebro i bronza. So zlatni medaqoni bile odlikuvani voj-nicite. Napraveni se 25 zlatni statui postaveni vo Dionposle bitkata na Granik. Vo falangata na oklopite se rede-le odlikuvawa i ordeni od zlato i skapoceni kamewa. Naki-tot od Beranci gi pokaùva odlikuvawata {to Aleksandargi daval na vojnicite. Maskite od Trebeni{te i Ohrid, Fi-lipovata grobnica, {titovite, {lemovite, parite i vkupni-ot nakit izraboteni se so granulacija i filigran na doma{-na umetnost i simboli od toa vreme.

Postoela silna rudarska dejnost vo Pelagonija, Po-re~, Demir Hisar, Koinska reka kade {to se kopalo i pro-

Angelina Markus88

mivalo zlatoto i vo podzemni void od {to se trupale kame-wata kaj Koùf, spored toluvawata na Strabon.

Plinie, za otkrivaweto na novi metodi za koristewena zlatoto gi spomnuva Filip Vtori koj {to uspeal vo Kre-nida da izvadi pet pati pove}e zlato ili 1000 talanti (oko-lu 30,000 kg. godi{no) koga vo VI vek se dobivalo samo 200talanti i toa koga postoel elektron kako priroden elementod srebro i zlato na povr{inski kopovi. Plinie gi spom-nuva Feni~anite, Eshin, Evripid, Ksenofon i go izostavaTukidid, sopstvenik na Pangajskite rudnici {to isto takaìveel vo Pela na dvorot kaj Arhelaj, kako i negovite sov-remenici.

Rudite, novite metodi i naukite im ovozmoìle naMakedoncite da go razvijat zlatarstvoto vo remek dela nanakit kakvi {to gi vidovme krunite, prstenite, |erdanite,maskite, peharite i drugite zlatni srebreni predmeti voDion, Pela, Ege (Kutle{) Trebeni{te, Stobi, Beranci idrugi nao|ali{ta.

Treba da se znae deka makedonskoto majstorstvo fa-langata go prenela vo Azija i gi u~ele tamo{nite narodikako da go obrabotuvaat zlatoto vo pari. Kako rezultat natoa staterot na Aleksandar bila najceneta para i ostanalavo upotreba pove}e od 500 godini.

Tit Livie koga zboruva za Rimjanite naglasuva dekana Makedoncite im bilo zabraneto da gi koristat svoitezlatni i srebreni rudnici. Rimjanite go ograbile celoto zla-to nasledeno od monetokovaweto na carskite pari i rizni-ci. Go snemalo bogatstvoto {to Aleksandar gi nagraduvalveteranite od falangata i bogatstvoto na plemstvoto na sta-rite makedonski familii koga Rim navleze vo Makedonija,vo vremeto na Persej.


Rim se pozlatil so makedonskoto zlato.[panija se pozlati so zaltoto na Astekite i Maite.Anglija se pozlati so zlatoto od koloniite vo Azija

i Afrika.Ruskoto zlato od Ural i Sibir si ostana na svoi prosto-

ri, kaj svojot narod.Makedonija ne posegnala po persiskoto i indiskoto

zlato. Nivnite carski riznici, Aleksandar gi upotrebil zagradewe na 70 gradovi Aleksandrii, pati{ta, tehnologijavo unapreduvawe na proizvodstvoto vo celokupen napredokso Makedonsko vlijanie {to ne se zaborava do den dene{en.

Makedonskite bogati vojnici od falangata teèle sozlato i pozlatenoto oru`je {to zaslepuvalo so loranditot odAl{ar, geolo{kiot detektor na neutrinot. Toa e poskapo odseto zlato vo svetot. Makedonija vo svojata utroba krie par-~e sonce i golemi resursi na metali i nemetali. Makedo-nija pominuva niz najte{kite moment na svoeto postoewe.Se kradat celi rudnici, celi planini, istorija, ime, simbo-li. ]e ni ostanat samo Makedonskite drevni pari najsilnosvedo{tvo za edno mo}no postoewe na Makedonija od davni-na do idnina.

Mediumite obelodenija deka monetokovaweto na sta-terite i drahmite se izrabotuvale od doma{ni rudi i se-ga{nite rudnici okolu Kartovo, Zletovo, Koùf. Toa gopotvrdija laboratoriite vo Francija {to sporedbeno gianaliziraa rudite i monetite na Filip Vtori i Aleksan-dar otkopani na areheolo{kite lokaliteti {irum Makedo-nija, poslednive nekolku godini.

Pronajdenite anti~ki moneti na lokalitetot Isar-Marvinci, profesorite Blaò Boev i Sowa Lepitkova odFakultetot za rudarstvo vo [tip i prof. Vladimir Ber-

Angelina Markus90

manec od Prirodno-matemati~kiot fakultet vo Zagreb giispratile vo laboratorija vo germanskiot grad Darm{tadkade {to, so pomo{ na neabraziven ili nedestruktiven me-tod, go utvrdile to~niot sostav na monetite, a potoa i od ka-de se zemeni rudite za istite da se iskovaat. Monetite po-teknuvaat od IV vek pred na{ata era, a se napraveni od rudiod Kratovsko-zletovskata vulkanska oblast. Analizata na{lemovite koi bea pronajdeni na istiot lokalitet pokaàdeka isto taka se napraveni od rudite vo Kratovo. Ovie soz-nanija ukaùvaat deka anti~kite Makedonci ìveele naovie prostori, a samiot Aleksandar Makedonski za kovawena monetite so negoviot lik koristel kratovska ruda.

Rudite od najstari vremiwa do denes vo Makedonija sepokaàa istorodni. Tie bile baza za ekonomskata mo} na drà-vata i jadica za osvojuvawe i podelbi na Makedonskata zemja.

Makedonski carevi i kovani pari ja ~inat bazata nasvetskata numizmatika.


Zlatniot stater so Aleksandar Makedonski

Ako se prosledi rodoslovieto na listata na vladete-li vo makedonskata dràva od Karan do Kleopatra }e pro-~itate imiwa na stotina prestolonaslednici {to vlaeeleso nasledniot prestol so Makedonija.

Kolkav e brojot na princevi i princezi {to ne dobi-le predimstvo da se iska~at na vladetelskiot prestol? Pre-dodredenosta na prvorodeniot sin mu obezbeduvala predim-stvo i se {to mu pripa|a so toa na prestolot. Na primer:Aminta imal {est sina i edna }erka. Samo Aleksandar Vto-ri, Perdika Treti i Filip Vtori se staveni na mestata vla-deteli i samo tie imale pravo da kovaat pari. Do toa pravi-lo se pridrùvaat i sega{nite carski ku}i niz Evropa.Angliskata kralica od site sinovi, ker}i i vnuci, presto-lot go ~uva za prvorodeniot sin.

Plemstvoto vo Makedonija pretstavuva mnogu pogole-ma brojka od poznatata lista na vladeteli. Makedonskitevladeteli 2700 godini kovale pari. Vrednosta oblikot sim-bolite, likovite na makedonskite pari zemeni se kako urnekza kovawe pari voop{to. Sekoja makedonska para najvernoja ispi{iva makedonskata istorija od najstari vremiwa. Toae onoj del od istorijata {to ne se falsifikuva nitu se pri-svojuva. Falsifikuvanite pari se bezvredni. Makedonski-te dinastii preku parite ni ispratile fakti da opstoime ida se odbranime od bilo ~ie prisvojuvawe.

Otkako postojat pari, postojat obidi za falsifiku-vawe. Toa vo drevnite vremiwa se kaznuvalo so smrt za da seukaùva na va`nosta na ~uvawe na vrednosta na parata {toja odreduvala dràvata so garancija na profilot na Bog iliCar kako i izolbilstvo na simboli i pismo. So toa se odre-duvalo i vremeto na promet na parite i vremeto na istoris-kite nastani niz koi pominuval makedonskiot narod i dràva.

Angelina Markus92

Makedonskite drevni pari se kovale od bronza, srebroi zlato vo ogromni koli~ini. Dominiraat parite na FilipVtori i Aleksandar. Filip zabranil da se kovaat pari nagrad - dràvite i taka filipoviot stater 12.8 grama stanu-va edinstvena nominala na milionski serijal {to se izrabo-tuval sekoja godina za potrebite na raste~kata ekonomijana makedonskata dràva. Toa e poznatiot zlaten stater soko~ija i kowanik.

Zlatnikot stater na Aleksandar od 8.4 grama najdolgoopstojuval vo prometot. Ogromni koli~ini se kovale od sre-bro i bronza. Postojat tri vida Aleksandrovi moneti. Toa eAleksandar so lavja glava kako Herakle. Aleksandar so rogotna oven kako Amon Ra. Aleksandar so skalp na slon na glava.Site tie imaat ogromno zna~ewe za Makedonskata istorija,zatoa {to prv pat na aversot na moneti staven e lik na edenìv car i toa e likot na Aleksandar Makedonski. Do toga{na kovanite pari se stavale boèstva ili simboli. Ptolo-mejskata dinastija dolgo gi koval Aleksandrovite pari. Nivgi kopirale keltskite plemiwa. Galite isto taka gi kopira-le. Makedonskite dinastii se pridrùvale do Filipovatazabrana grad-dràvi da kovaat pari i dozvoluvale ponekoga{kovawe na avtonomna pokraina ako ima kral da kova pari sozaedni~kite makedonski simboli. Visokata umetni~ka krea-tivnost gi sozdavala najubavite zlatnici vo Makedonija. Tiebile edinstvena para vo prvata svetska Makedonska imperi-ja i dolgo potoa iljadi godini. Praksitel, Skopas, Leohar,Lisip site zaedno so svoite sinovi i tajfi kako carski skulp-tori gi angaìral Filip Vtori vo Pela i Aleksandar vo fa-langata. Tie rabotele na bronzenite i mermernite statui {togodinava gi otkopavme vo na{ite drevni gradovi. Primerotso Dedal od Ohrid, bronzenite statui od Stibera, statuata


na Afrodita od Skupi, se priklu~uvaat kon bronzenite stat-uetki na Herakle niz Pelagonija, igra~ite od Stobi, zlatni-te maski i nakit i celi depoa na kovani pari. Se pra{uvamekoj go pravel toa sovr{eno umetni~ko tvore{tvo niz siteperiodi od istorijata na Makedonija. Tie nepobitni mater-ijalni dokazi, posebno vo izrabotuvaweto na makedonskitekovani pari, bile istite tie carski skulptori. Tie gi sozda-le statuite vo bronza i mermer, steli i frizovi i gi kovalemakedonskite pari so odli~no modelirawe na profilot nacarevite, imiwata i simbolite. Remek dela pretstavuvaatzlatnite stateri na Filip Vtori i Aleksandar kako stan-dard za kovawe na pari vo svetot do deneska. Ubavinata na tiepari im posluìle na makedonskite nevesti da gi koristat ikako nakit za obetki, ~aprazi, nizi na ~elo i na kosite. Zla-toto se topi na 1035° C e rastegliv metal vo zlatni folii iìci {to ovozmoùvaat kovawe na najubavite zlatnici inakit preku granulacija i filigrani, metod zadràn i vid-liv do deneska niz ~ar{ijata vo Ohrid i drugite gradovi nizMakedonija i kako rasprostranetost niz svetot. Niz kovawe-to na makedonskite pari ja gledame istorijata vo pove}e oddva i polovina mileniumi. Parite ni gi opi{uvaat siteekonomski, umetni~ki i religiozni nastani, kontinuiranoniz site carstva na makedonskite vladeteli, kako biten belegna makedonskata dràvnost.

Monetokovaweto vo Makedonija spored iskopiniteni pokaùva naodi od Antikata od krajot na VI vek pr.hr. kajAminta Prvi, Aleksandar Prvi, Perdika Vtori, Arhelaj,Orest, Evrop, Aminta Vtori, Pavzanie, Aminta Treti,Aleksandar Vtori, Ptolomej, Perdika Treti, Filip Vtori,Filip Aridej, Kasandar, Demetrie Prvi, Antigon Gonat,Demetrie Vtori, Antigon Doson, Filip Petti, Persej. Najde-

Angelina Markus94

ni se i kovani pari od Aleksandar êtvrti sinot na Alek-sandar Treti Makedonski i od site Selevkidi i Ptolomeido Kleopatra Sedma od 30 g.pr.hr. kako i mnogu drugi. Stan-dardite, stilovite, simbolite i drugite obele`ja na paritese sretnuvaat kaj site makedonski dinastii od rimsko, vizan-tisko i tursko vreme. Kova~nicite od Kratovo dobile dozvo-la od turskite sultani da kovaat pari so makedonskoto zla-to i istite kalapi upotrebuvani kaj makedonskite drevnikovawa na parite.

Stateri, drahmi, denari, oboli, tetradrahmi, tetrao-boli, zlatni, srebreni i moneti od bronza, sekako i talantotse tie makedonski kovani pari {to seu{te gi otkrivame.

Etimologijata na imiwata na parite op{irno ja ob-rabotuva Odisej Bel~evski od Bitola, koj ìvee i rabotivo Kanada, Toronto. Negovite nau~ni istraùvawa za jazi-kot na Makedoncite vo delata na Homer i se dobro poznatina javnosta preku negovite publikuvawa i internet. Ovojpatmi gi otstapi negovite rakopisi na angliski jazik da gipriloàm vo celost vo mojata kniga za "Drevnite makedon-ski kovani pari“.

Taka od analizata na "drahma“ kako zbor se doa|a do poi-mot polna raka, {to drì vo raka ne{to kako para, mo} i dr.

U{te podobro e objasnuvaweto na zborot denar, pak odraka ili na raka, air od rabotata, {to bi zna~elo nadnica naraka isplatena za toj den. Toa e denar kako para ekvivalentna rabotata.

Sli~na e analizata na staterot {to ja obrabotil Odi-sej Bel~evski. Negovite trudovi na angliski jazik gi prilo-ùvame vo celost so blagodarnost.


Angelina Markus96

Edna od pova`nite izdanija za kovanite pari vo Ma-kedonija e „Moneti od kolekcijata na Ohridska banka“ pe~a-tena vo 2006 godina. Kolekcijata sodr`i 1700 kovani mone-ti koi ostanaa kako sopstvenost na bankata i po proda`bata

Angelina Markus98

Del od kolekcijata na Ohridska banka - poznatiot ~un na reversot so natpis Lihnida 187-171 g. pr.n.e.

na istata na francuskata banka „Sosiete @eneral“. Ikolekcijata i pe~atenata bro{ura ja pokaùvaat istorija-ta niz mileniumite, gi pokaùvaat vladetelite i dinastiiteso siot svoj sjaj i poradi toa se besceneti, da ne re~eme vre-dat kolku i bankata a seu{te se nedostapni pred makedon-skata javnost. @ivotnoto delo na po~inatiot direktor Naj-denko Poposki i negovite sorabotnici ne smee{e da seotstapi na nekoj otstrana zaradi zna~eweto na ohridskatakova~nica od drevnina i poradi pari~kata so ~unot i ispi-{anoto ime Lihnida-imeto na gradot.

Hronolo{kata celina i golemiot broj pari vo Ohrid-skata banka od makedonskite vladeteli od site periodi oddrevnina preku rimskiot, vizantiskiot i osmanliskiot pe-riod do dene{novo vreme pretstavuvaat makedonsko nacio-nalno bogatstvo kovano vo bronza, srebro i zlato. Strukturatana metalite od makedonskite rudnici sè u{te ja sretnuvamei toa ne samo vo kovaweto na parite, nakitot od Trebeni{te,maskite, filigranot, opkovot na evangelijata. Likovite namakedonskite dinastii, ne samo od parite, ne gledaat podfreskite ispi{uvani so isto kirilsko pismo, so isti pravo-slavni simboli na Krst, Bogorodica, Angeli izraboteni voistite carski kova~nici niz makedonskite gradovi i pres-tolnini.

Dinastijata na Komnenite vo carskite kova~nici voCarigrad kovala milionski tiraì od 20 karatno zlato poobem i dimenzii isti kako monetokovaweto {to go pravelFilip Vtori vo IV vek pr.n.e.


Angelina Markus, diplomiran profesor po filozofija, vo penzija, rodena e vo s. Topol~ani kraj Prilep. Na makedonskata javnost i e poznata po petnaesette objaveni knigi od drevnosta na Makedonija. Vo niv pi{uva za site vrednosti od razli~ni oblasti, za makedonskata drevna medicina, teatrite, mitologijata,carstvata, filozofijata, Filip Vtori Makedonecot,Aristotel... a sega i za makedonskite pari.Nejzinite prikazni... za Makedon i Makedoncite... predizvikaa golem mediumski interes. ^esto e prisutna na razni tribini, na Makedonskoto radio,elektronskite mediumi i pe~atot. Pi{uva recenzii i sorabotuva so site {to na bilo koj na~inse zanimavaat so Makedonizmot i ja sakaat Makedonija, so site rabotat i mislat MAKEDONSKI.

Dosega objaveni knigi:

• Po tragite na slavnite Makedonci - 1998 • Makedonski drevni vrednosti - 2001• Poemi za makedonskite carevi - 2003• Makedonija na Makedoncite - 2004• Filip Vtori - Makedonecot - 2004• Makedonskata drevna medicina - 2004• Makedonskite drevni teatri - 2004• Prikazni za Makedon i Makedoncite - 2006• Aristotel - Makedonecot - 2007• Alkomena-dreven grad vo Pelagonija - 2008• Ishranata na drevnite Makedonci - 2008• Topol~ani vo srceto na Pelagonija - 2008• Filip Vtori - Makedonecot (vtoro izdanie)- 2008• Pretpostaveno sogleduvawe (poezija) - 2008

LITERATURA

1. Politi~ka ekonomija - M. Markovi}

2. Ekonomska politika - A. Uzunov

3. Strabon

4. Justin - Filipovata istorija

5. Makedonija i Pajonija - Nikola [eldarov

6. Parite svedo{tvo za Skopje - Jovan [urbanoski

7. Kralevite na anti~ka Makedonija i nivnite moneti

- [eldarov - Lil~i}

8. CD na Narodna banka na Republika Makedonija

9. Ohridska banka - numizmati~ka kolekcija

10. Numizmati~ka postavka vo NBRM - [eldarov

11. Istorija na Stariot svet - A. Mi{ulin

12. Istorija na Stariot svet - hrvatsko izdanie 1975 g.

13. Angliski aukcii na kovani pari

14. Moneti od Pajonija - Eftimija Pavlovska

15. Makedonskite banknoti i kovani pari 1992-2002 - NBRM

16. Makedonija - Parite i istorijata - vodi~ na NBRM

17. Anti~kite moneti od Vardarski rid - Boban Husenovski

18. www.imagedb.coinarchives.com19. www.antike-muenzen.de20. www.wikipedia.org

SODR@INA

TEZI - ZASTAPENI VO KNIGATA.................................................................................5

MAKEDONSKATA ISTORIJA PI[UVANA NIZ PARITE..........................7

MAKEDONSKATA ISTORIJA PI[UVANA NIZ PARITE E POTVRDA NA POSTOEWETO NA MAKEDONSKATA DR@AVA SO MNOGUBROJNI SIMBOLI.........................................................................................19

MAKEDONSKITE SIMBOLI ISKOVANI NA PARITE................................................................................................23

PISMOTO NA PARITE SO MONOGRAMI I IME NA CAROT....................................................................27

MONETOKOVA^NICITE VO MAKEDONSKITE GRADOVI......................................................................................31

MINATOTO I IDNINATA PODEDNAKVO SE ZASTAPENI VO PARITE OD MAKEDONIJA........................................................................................49

MAKEDONSKI VLADETELI, SOVLADETELI I CARICI........................59

CARICI I SOVLADETELI NA MAKEDONSKIOT PRESTOL..............................................................................66

MONETARNIOT SISTEM VOSPOSTAVEN OD FILIP VTORI PRETSTAVUVA SVETSKI SISTEM NA FUNKCIITE NA PARITE..........................................................................................71

ZLATO............................................................................................................................................83

KAKO ZAKLU^OK.......................................................................................................................87

LITERATURA................................................................................................................................102

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski” - Skopje

737.1(381)

MARKUS, AngelinaMakedonskite drevni kovani pari / Angelina Markus. - Skopje;

Markus A., 2009. - 104 str.; ilustr.; 20 sm. - (Edicija Klea)

Bele{ka za avtorot: str. 101-101 - Bibliografija: str. 102

ISBN 978-9899-2461-9-7

a) Moneti i monetokovnici - MakedonijaCOBISS.MK-ID 77557002

MARKUS Angelina - Make Dons Kite Drevni Kovani Pari (2009.)

Documents

Transcript of MARKUS Angelina - Make Dons Kite Drevni Kovani Pari (2009.)