Marks Engels Lenin Kadin Ve Aile

8/7/2019 Marks Engels Lenin Kadin Ve Aile

1/215

1Kadn ve Aile

Marks, Engels, Lenin

Kadnve

Aile

ER YAYINLARI


2/215

NC BASKI


3/215

KADIN VE ALE

MARKS, ENGELS, LENN


4/215

[Marks, Engels ve Leninin ber Die .rau und die .amilie (Verlag fr die .rau,Leipzig 1976) adl derleme yaptn, Almancasndan ner nalan dilimize evirmi vekitap Kadn ve Aile ad ile Sol Yaynlar tarafndan; Kasm 1992 (Birinci bask: Haziran1979; ikinci Bask: Nisan 1989), tarihinde, AnkaradaKurtulu Basmevi nde bastrlmtr]

Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir Aralk [email protected]://www.kurtuluscephesi.comhttp://www.kurtuluscephesi.nethttp://www.kurtuluscephesi.org


5/215

NDEKLER

7 Giri, Joachim Mller10 Kadnlarn Klasiklere Borlu Olduklar ey, Clara Zetkin13 Uzlamaz-Kart Snfl Toplumlarda alan Kadnn

Ezilmesi ve Smrlmesi zerine13 Kapitalist Sanayide Kadn Emei75 Kapitalist Tarmda Kadn Emei85 Snf Savamnda Kadnlar91 Kadnn Hak Eitlii ve zgrlemesi zerine

127 Ak, Evlilik ve Aile zerine175 Sosyalizm/Komnizmde Kadnn Kurtuluu

198 Leninden Anlar Clara Zetkin


6/215


7/215

7Kadn ve Aile

GR

Marks, Engels ve Leninin, devrimci ii snfnn kadnn z-grlemesi ve hak eitliinin gereklemesi iin savam ve tarih-sel sorumluluu zerine bildirdikleri, llmez deerdedir, ti sn-fnn devrimci gleri, partilerinin nderliinde, Marksizm-Leninizmklasiklerinin dncelerini her zaman klavuz edinmelidirler Byle-likle, smrye, ezilmeye ve savaa kar uran etin problemler-ini ve kapitalizmden sosyalizme geiin karmak sorunlarn alt et-meye g yetirebilir hale gelirler

Karl Marks ve .riedrich Engels, ii snfnn kapitalizmi y-kma ve ona bal olan insann insan smrmesine son verme, iisnfnn politik iktidarn kurma ve btn alanlar sosyalist toplu-mu kurma ve gelitirme savamna yneltme tarihsel zel-greviniakladlar ve gerekelendirdiler [sayfa 7] Marks ve Engels, ii sn-


8/215

8 Kadn ve Aile

fnn bu tarihsel zel-grevine kadnn zgrletirilmesini ve tamhak-eitliinin gerekletirilmesini de kattlar Marks ve Engels, 1845

ubatnda kan ilk ortak yaptlarnda, Kutsal Aile ya da EletirelEletirinin Eletirisinde, proletaryann kendini zgrletirebileceinive zgrletirmesi gerektiini ve bununla ayn zamanda burjuvatoplumun btn gayri insani yaam koullarnn ortadan kalkacanrettiler Leninin -tarihsel materyalizmin en derin ve en nemlinermelerinden biri olarak nitelendirdii- ynlar insanlk tarihiningerek yaratclardr bilgisi de buna balyd Marks ve Engels, yn-lara, kadnlar, topik sosyalist .ouriernin kadnn kurtuluunun aynzamanda genel kurtuluun doal ls olduu dncesini kat-tlar

1848 ubatnda, burjuva devriminin ngnnde yaynlananKomnist Parti Manifestosunda Marks ve Engels, modern sanayi-nin yalnzca yaa ve cinse gre eitli giderlere yol aan emekaralar tandn proletaryaya akladlar Bununla, proletaryaya,kendini yalnz erkekleri iermeyen bir snf olarak kavramann yolu-nu gsterdiler Uluslararas i Birlii, Marks ve Engelsin etkisinde,kadn iin demokratik haklar sorunuyla ilgili kararlarnda byk ti-tizlik gsterdi Bunun zerine Engels, 1884te, ailenin ve kadnntoplumsal konumu ye gelimesi sorununda nemli aklamalar ie-ren Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni adl nl yaptnortaya koydu

Engelsin, ana amac Marksist devlet teorisinin ayrntl gere-kelerini vermek olan bu almasn, Lenin, modern sosyalizmintemel yaptlarndan biri olarak niteledi Lenin, bu yaptn, devrimciii snfnn kadnn zgrlemesi uruna savamn teorik temel-lerinin salamlatrlmas iin tad ilkesel anlam, bu teorik temel-lerin, emperyalizme kerte kerte geite kadnlarn retim srecinepek byk lde katlmalaryla ivedi bir kavray gerektirdiklerinide kesinlikle gz nnde tuttu

.riedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve DevletinKkeninde, bu klasik yaptta, ailenin gelimesini ilk olarak tarihselmateryalizmin gr asndan inceleyerek, Karl Marksn bir vasi-

yetini yerine getirdi Bununla, ayn zamanda kadnn tarihte ortayakan ezilmesinin ekonomik temelini [sayfa 8] aklad ve emek arala-rnda zel mlkiyetin kaldrlmasn kadnn zgrlemesinin ve hak-eitliinin gereklemesinin nkoulu olarak ortaya koymay baard


9/215

9Kadn ve Aile

Bylece Engels, Karl Marksn manevi kaltnn koruyucusu vetamamlaycs olarak, cinslerin tam hak-eitliinin salanmasna ve

yeni, sosyalist koullara uygun, iinde karlkl saygnn ve sevgininerkek ile kadnn tam hak-eitliiyle organik olarak gelitii bir ai-leye giden yolu gsterdi Emperyalizm anda Marksizmigelitiregiden, ve proleter devrimin ngnnde devrimci ii snfniktidar kendi eline almakta glendiren teorik bilgileri edinen ve

yayan V Lenin, devrimci proletaryann dikkatini kadnn tamhakeitliini gerekletirmenin pratik yanma kuvvetle ekti Ins

Armanda mektuplarnda, proleter ve burjuva gr noktalarnn busorunda da kart olduunu ve aksz kkburjuva-aydnsal-kyl,darkafalca ve pis evliliin, akl proleter sivil-evliliklekarlatrlmamas gerektiini aka gsterdi

Gen Sovyet iktidarnn en skntl gnlerinde, Lenin, Byknisiyatif adl nl almasnda, kadnn ezilmesine tmyle son

verilmesi sorununda byk aba harcad ve Sovyet iktidarnn ye-ryzndeki ilk proleter devletin varlnn daha ilk ylnda yaplanlar-la vn duymakta binlerce kez hakl olduunu belirtti Ama to-pra eski burjuva yasalarn ve dzenlemelerin molozlarndan ne

kadar ok temizlediysek, bunun yalnzca topran ilenmek iindzlenmesi olduunu, ama henz topra ilemenin kendisi olma-dn o kadar iyi anladk*

Marksizm-Leninizm klasiklerinin kadn ve aile zerine syle-dikleri ve belirttikleri, onlarn toplu yaptnn ayrlmaz bir parasnbiimlendirir; bu toplu yaptn zenginliini ortaya karmak bizimiin her zaman yeni grev oluyor [sayfa 9]

JOACHM MLLER

* Bkz: bu yaptn 189 sayfas-Ed


10/215

10 Kadn ve Aile

KADINLARIN KLASKLERE BORLUOLDUKLARI EY

ELBETTE, Marks kadn sorunuyla dorudan, yalnz onunzerinde durarak uramad Bununla birlikte, kadnn hak-eitliiiin esiz olan, en nemli olan yapt Materyalist tarih kavramylabize kadn sorunu zerine eksiksiz formller vermediyse de, dahaiyisini verdi; onlar bulmak ve kavramak iin doru, gvenilir yn-temi Kadn sorununu genel tarihsel gelimesinin ak iinde, tarih-sel bamll ve hakll iinde, genel toplumsal balantlarn n-da aka anlamamz, onun itici ve srdrc glerini tanmam-z, onlarn yneldikleri amalar, ortaya konan problemlerin ancak

varlklaryla zme kavutuu koullar bulabilmemizi yalnz ma-teryalist tarih anlay olanakl klar

Ahlaki yasalara ya da tanrsal buyruklara gre yaratlm olano kadnn ailedeki ve toplumdaki konumunun ncesiz [sayfa 10] ve


11/215

11Kadn ve Aile

sonrasz olduu boinan paralanp toz oldu Ailenin, br toplumkurumlar ve varlk-biimleri gibi srekli bir olua ve gp gidie

urad ve onlar gibi olan ekonomik ilikilerle ve bu ilikilerin de-stekledii mlkiyet dzeniyle birlikte deitii aka ortaya ktAma bu deimeyi yapan, o srada retim tarzn altst eden ve onuekonomi ve mlkiyet dzenine kart duruma dren ekonomikretici glerin gelimesidir Sonra, devrimcilemi ekonomikilikilerin ve balantlarn taban zerinde insanlarn dncesinindevrimcilemesi, toplumsal styapnn kurumlarnda ekonomiktemele uygun deitirmeleri yapma, mlkiyet biimleri ve egemenlikilikileri iinde katlap kalm olan giderme abas tamamlanr

Yardmlaryla bu abay baarya ulatran, snflarn savamlardrEngelsin ailenin, zel mlkiyetin ve devletin kkeni zeri-

ne yapt parlak incelemenin nsznden biliyoruz ki, burada geli-tirilmi dnce ak ve gr noktalar byk kesimiyle, Marksn,son derece sadk ve dhi bir vasiyet yerine getiricisi olarak srdr-d kaltdr

Clara Zetkin,Ausgewhlte Reden undSchriften, Band I, Berlin 1957,s 129-220

*

Elbette, Lenin kadn sorunu zerine hibir kitap, geni kap-saml hibir inceleme yazmad Toplumsal problemleri genelliklesoyut olarak ele almak, onun tarz deildi Proleter devrimi yapmakiin nemli olabilen her eyi pek ak, balaml dnr, pek kesin

ve belirgin biimde dile getirirdi Bundan tr, yaptnda, kadnla-rn burjuva toplumdaki yzkzartc ve zgr-olmayan konumu ve

kadnlarn komnizmin gerekletirilmesi iin belirleyici nemi ileilgili anlay belli oluverir Lenin iin, kamusal bir aevinde ya da onun iletilmesinde

almaktan byk bir devletin ynetimine kadar, kadnn ev dndamesleki iler yapmas, yeteneklerini btn toplumsal grevlerdegstermesi, yaln bir kendiliinden anlalrlkt Lenin, kadnn, to-plumsal yaamdaki ibirliinden [sayfa 11] en elverili sonular bekli-

yordu Baz toplumsal gereksinmelere ve bunlarn karlanmalarnaen uygun aralar ve yollar, toplumsal yaam ieriinin ve biimleri-


12/215

12 Kadn ve Aile

nin zenginletirilmesi iin daha iyi bir anlayOnun iin belirleyici anlam olan, sivrilmi tek tek kadnlarn

parlak baarlar deildi, daha ok milyonlarca kadnn, en yaln veen alak gnll milyonlarca kadnn o grnmeyen gnlkalmalaryd nk Leninde, her zaman, kkte ve en kkteby, btn gren ve onu bununla balants iinde vazgeil-mez, nemli bir ey olarak deerlendiren o derine ileyen duyu

vard Savam ve kurulu srasnda bir tek gcn fazla olmadn,ve her eyin devrime ve komnizme yararl klnabileceini kuvvet-le duyuyordu Dolaysyla, kadnlar arasndaki komnist yetitirme

ve eitim almasn kentten kye yayma ve partisiz proleter vekyl kadnlar etkin ibirliine katma zerinde steleyerek durduKomnizm, ancak milyonlarca kadnn gnlden istemini ve enazimli etkinliini milyonlarca erkek kardeinin istemi ve etkinlii-

yle, kendi kuruluu iin kesinlikle Olsun! demeyi gerektiren zor-layc Titan gc halinde birletirirse, kadnlar boyunduruktan kur-tarabilir

Bylece ember kapanyor Leninin kadnn hak-eitlii vezgrlemesi konusundaki tutumu genel devrimci inancnn ve

yaanm devrimci yaptnn organik bir parasdr nk teorideve pratikte, ona gre, teori her eyde, eyleme, eylemin kendisiylebirlikte hazrlanmakla anlamdatr Kadnlarn Lenine ne borlu ol-duunu tmyle renmek isteyen kimse, onun derlenmi yaptla-rnda derinlemeli, ilk ii ve kyl cumhuriyetlerinin birliini

yaratm olan Bolevik Partinin ve Komnist Enternasyonalin tarihi-ni incelemelidir Kadnn zgrlemesi de birlikte olmak zere, in-sann zledii btn kurtulular iin Leninin ne kadar esizbyklkte ve nemde olduu ancak ve ancak ondan sonra t-myle kavranr [sayfa 12]

Clara Zetkin,Ausgewhlte Reden undSchriften, Band III, Berlin 1960,s 170-177


13/215

13Kadn ve Aile

UZLAMAZ-KARIT SINILI TOPLUMLARDAALIAN KADININ EZLMES VE SMRLMES

ZERNEKAPTALST SANAYDE KADIN EME

TAM gelimi proletaryada btn insaniliin, hatta insaniliingrnnn soyutlanmas pratik olarak tamamlanmtr; nk pro-letaryann yaam koullarnda bugnk toplumun btn yaamkoullar, en gayri insani yanlaryla kapsanr, nk proletaryadainsan kendisini yitirmi, ama ayn zamanda bu yitiin yalnz teorikbilincini kazanmakla kalmamtr, artk saknlmaz, artk zrsz,kesinlikle baat olan yoksulluk -zorunluun pratik davurumu- ilede bu gayri insanilie dolaysz bakaldrmaya zorlanr, bundan trproletarya kendi kendini kurtarabilir ve kurtarmaldr Ama kendiz yaam koullarn ortadan kaldrmadan kendisini kurtaramazBugnk toplumun kendi durumunda kapsanm gayri insani btn

yaam koullarn ortadan [sayfa 13] kaldrmadan kendi z yaam


14/215

14 Kadn ve Aile

koullarn ortadan kaldramaz in o etin, ama elikletiren oku-lundan gemek bouna deildir u ya da bu proleterin ya da btn

proletaryann kendisinin bir an iin neyi ama olarak tasarlad szkonusu deildir Proletaryann ne olduu ve bu olma gereincetarihsel olarak ne yapmaya zorlanaca sz konusudur Proletarya-nn amac ve tarihsel z eylemi, bugnk burjuva toplumun btnrgtlenmesinde olduu gibi, kendi yaam durumunda da aka,geri dnsz olarak gsterilmitir ngiliz ve .ransz proletaryasnnbyk bir kesiminin kendi tarihsel grevini artk bildiini ve bu bi-linci en tam akla kavuturmak iin srekli altn burada orta-

ya koymaya gerek yoktur

Marks-Engels,Die heilige .amilie,Marks-Engels, Werke, Bd 2, Berlin 1975, s 38

K Marks-. Engels,Kutsal Aile,Sol Yaynlar, Ankara 1976, s 62-63

*

Burjuvazinin feodalizmi yere sermekte kulland silahlar,imdi burjuvazinin kendisine ynelmitir

Ama burjuvazi kendisine lm getiren silahlar tretmeklekalmad, bu silahlar kullanacak insanlar -modern iileri,proleter-

leri- de yarattAncak i bulduu srece, emei sermayeyi artrd zaman

yaayan proletarya, modern ii snf, burjuvazinin, yani sermaye-nin gelitii ayn oranda geliiyor Kendilerini para para satmakzorunda olan bu iiler, br her ticari nesne gibi bir metadrlar vedolaysyla rekabetin btn deimelerine ve pazarn btn dalga-lanmalarna aktrlar

Proleterin ii, makinelerin yaygnlamas ve iblm ilebtn bamszln ve onunla birlikte ii iin btn zen-dirici-liini yitirdi Kendisinden yalnzca en basit, en usandrc ve en ko-lay edinilen el becerisi istenen proleter, makinenin sradan bir eklen-tisi oluyor Dolaysyla, iinin yol at giderler, nerdeyse yalnzcakendi beslenmesi ve soyunun oalmas iin gereksinme duyduugeim aralaryla snrlanyor Ama bir metann, dolaysyla emeinfiyat, onun retim [sayfa 14] giderlerine eittir Bu yzden, iin iren-


15/215

15Kadn ve Aile

lii arttka cret azalyor stelik, makineler ve iblm hangioranda artyorsa, ister alma saatlerinin uzatlmasyla, ister belirli

bir zamanda karlmas istenen iin hzlandrlmasyla, ister maki-nelerin hznn artrlmasyla vb olsun, iin arl da ayn orandaartyor

Modern sanayi ataerkil ustann kk iliini snai kapitali-stin byk fabrikasna dntrd .abrikaya dolumu ii ynla-r askerler gibi rgtleniyor Baya sanayi erleri olarak yetkin birastsubaylar ve subaylar hiyerarisinin gzetimine sokuluyorlar Yal-nz burjuva snfn, burjuva devletin uaklar deiller, makinelerce,gzeticilerce ve her eyden nce tek tek imalat burjuvalarca hergn ve her saat uzaklatrlyorlar Bu despotluk, kazanc en sonamac olarak ne kadar aka bildiriyorsa, o kadar baya, tiksin,fkelendirici oluyor

El emei ne kadar az beceri ve g harcamay gerektiriyor-sa, yani modern sanayi ne kadar geliiyorsa, kadn emei erkekemeinin yerini o kadar ok alyor Cins ve ya farklarnn ii snfiin artk hibir toplumsal geerlii yoktur Yalnzca, ya ve cinsfarklarna gre farkl giderlere yolaan emek aralar vardr

Marks-Engels,Manifest der Kommunistischen Partei,

Marks-Engels, Werke, Bd 4 Berlin 1959, s 468-469

Marks-Engels,Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleriSol Yaynlar, Ankara 1991, s 117-119

*

Analk hukukunun kmesi,kadn cinsinin dnya tarihinde-ki yenilgisi idi Erkek evde de ynetimi ele alyor, kadn aalanyor,

uaklatrlyor, erkein arzularnn klesi ve yalnzca ocuk yetitirmearac oluyordu Kadnn bu aalatrlm durumu, zelliklekahramanlk a ve daha ok da klasik a Yunanllarnda akagrld gibi allanp pulland ve gzlerden gizlendi Zaman za-man da sevimli biimlere brndrld; asla ortadan kaldrlmad

Erkeklerin artk kurulmu olan tartmasz egemenliinin ilketkisi, o srada ortaya kan ataerkil ailenin arabiiminde [sayfa 15]kendini gsterdi


16/215

16 Kadn ve Aile

. Engels,Der Ursprung der .amilie, desPrivateigentums und des Staats,Marks-Engels, Werke, Band 21, Berlin 1962, s 61

.riedrich Engels,Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni,Sol Yaynlar, Ankara 1990, s 66

*

Btn bu elikileri ieren ve kendisi ailedeki kaba ibl-mne ve toplumun tek tek ve birbirine kart ailelere ayrlmasnadayanan iblm ile, ayn zamanda iblmnn ve rnlerinin

paylam, stelik hem nitel ve hem de nicel eitsiz paylam, vekadnn ve ocuklarn erkein klesi olduu ailede ekirdei, ilkbiimi bulunan mlkiyet dodu Ailede henz elbette ok kaba,gizli olan klelik, ilk mlkiyettir, stelik burada modern ekonomi-nin mlkiyet tanmna uymaktadr; bu tanma gre mlkiyet yaban-c emek-gcne buyurmadr Ayrca iblm ve zel mlkiyet z-de terimlerdir - birinde etkinlikle ilgili olarak bildirilen ayn ey,brnde etkinliin rnyle ilgili olarak bildirilmektedir

Bundan baka, iblm ile, ayn zamanda birbirleriyle ilikilitek tek bireyler ya da tek tek aileler ve btn bireyler arasndakiortak kar salanmaktadr

Marks-Engels,Die deutsche Ideologie,Werke, Band 3, Berlin 1959, s 32-33,

K Marks-. Engels,Alman ideolojisi [.euerbach],Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 54

*

ngilterede alan snflarn tarihi, geen yzyln son yar-snda, buhar makinesinin ve pamuk ileyen makinelerin bulunmasile balar Bilindii gibi, bu bulular snai bir devrimi, ayn zamandabtn burjuva toplumu deitiren ve dnya tarihindeki anlam an-cak imdi tannmaya balanan bir devrimi balatyordu ngiltere,grltsz olduu kadar zorlu olan bu devrimin klasik yeridir, vengiltere, bundan [sayfa 16] tr, onun balca sonucunun, proletarya-nn geliimi iin de klasik lkedir Proletarya yalnz ngilterede btn


17/215

17Kadn ve Aile

ilikileri iinde ve btn yanlaryla incelenebilirBurada, imdilik, bu devrimin tarihiyle, bugn ve gelecek

iin byk anlamyla ilgilenmiyoruz Bunun ortaya konmas, ileriye,geni kapsaml bir almaya braklmak gerekir u anda ngilizproletaryasnn bugnk durumunun anlalmas iin gerekli olanardan olgularn anlalmasyla, az ile yetinmeliyiz

Makinelerin yaygnlamasndan nce hammaddenin eiril-mesi ve dokunmas iinin evinde oluyordu Erkein dokuduu veyaaile babas kendisi ilemiyorsa sattklar iplii kadn ve kz ocuklareiriyorlard Bu dokumac aileler ounlukla krda, kentlerin yakn-larnda yayordu, ve cretleriyle ok iyi geinebiliyordu, nk yer-li pazar henz kuma talep eder durumdayd, hatta hemen hemenbiricik pazard ve rekabetin yabanc pazarlarn ele geirilmesiyle,ticaretin genilemesiyle daha sonra birdenbire doan gc ii cre-tini henz duyulur lde etkilemiyordu Onun iin yerli pazardanfusun yava yava oalmasna ayak uyduran ve btn iilere isalayan srekli bir talep artmas oluyor, ve bir de, iilerin konutla-rnn krsal dankl yznden birbirleriyle sert bir rekabete gir-meleri olanakszlayordu Dolaysyla, dokumac ounlukla birazpara biriktirecek ve bo zamanlarnda -ve istediinden ok bo za-man vard, nk diledii zaman ve diledii srece dokuyabiliyor-du- ileyecei kk bir arazi kiralayabilecek durumdayd Elbettekt bir iftiydi ve tarm iletmesini ilgisizce ve fazla gerek-gelirsalamakszn ynetiyordu; ama gene de hi deilse bir proleterdeildi, bir ngilizin dedii gibi, anayurdunun topranda dikili birkaz vard, yerleikti ve toplumda imdiki ngiliz iisinden bir ba-samak daha yukarda bulunuyordu

iler bu tarzda pek rahat bir varlk iinde bitki gibi yayorve tam dindarlk ve saygnlk iinde namuslu ve erinli bir mrgeiriyorlard, maddi durumlar ardllarnnkinden ok daha iyiydi;fazla almay gereksinmiyorlar, dilediklerinden ounu yapmyor-lard, ve gene de gereksindikleri eyi kazanyorlard, bahelerinde

ya da tarlalarnda salk iinde almak iin bo zamanlar, kendi-leri iin artk dinlence [sayfa 17] olan bir ileri vard, ve bundan bakakomularnn dinlencelerine ve elencelerine de katlabiliyorlard;

ve btn bu elenceler, kiy(Kegel), top oyunu vb, vcutlarnnsalkl kalmasna ve kuvvetlenmesine yardm ediyordu ounluk-la kuvvetli, vcutlarnda kyl komularnnkinden az fark grlen


18/215

18 Kadn ve Aile

ya da hi fark grlmeyen iyi gelimi kiilerdi ocuklar temiz krhavasnda yetiiyor, ve alma srasnda ana-babalarna yardm ede-

bildikleri zaman bu yardm bile arada bir oluyor, ve sekiz ya daoniki saatlik bir ignnden szedilmiyorduBu snfn ahlaki ve zihn karakterinin ne olduu kestirilebilir

plik ve kuma cretin denmesi karlnda gezici araclara veril-dii iin asla iine adm atmadklar kentlerden yaltlmlard, yle

yaltlmlard ki, kentlerin pek yaknnda oturan yal kiiler, sonun-da makinelerle kazanlarndan yoksun braklncaya ve kentlerdekendilerine i aramak zorunda kalncaya kadar asla kente admatmyorlard; onlar, kiraladklar kk araziler dolaysyla zatenounlukla dolaysz bal olduklar kr insanlarnn ahlaki ve zihnaamasnda bulunuyorlardSguirelerine -yrenin en byk toprakbeyine- doal stleri gzyle bakyor, ondan t istiyor, kk an-lamazlklarn zm iin ona bavuruyor ve bu ataerkil ilikininbirlikte getirdii btn onuru ona veriyorlard Saygdeer kiiler

ve iyi aile babalar idiler, ahlaksz olmak iin hibir neden bulunma-dndan ahlakl yayorlard, nk yaknlarnda hi bir meyhane

ve kt ev yoktu, ve nk arada bir yannda az kuruluunu gi-derdikleri hanc da sayg-deer bir adamd ve, ounlukla, iyi bira-

ya, iyi dzene ve iini erken bitirmeye nem veren byk bir ifti-ydi ocuklar btn gn evde, yanlarndayd ve onlar eslek (muti)ve Tanr korkusu iinde yetitiriyorlard; ocuklar kendileri evli ol-madklar srece ataerkil aile ilikisi bozulmadan kalyordu; gen-ler, evleninceye kadar, krsal yaamn yalnl ve oyun arkadalar-nn gveni iinde yetiiyorlard, ve evlilikten nce cinsel iliki he-men hemen genellikle oluyor idiyse de, bu gene de, ancak evliliinahlaki ykmleri her iki tarafa tannd zaman oluyordu, ve bunuizleyen evlenme her eyi gene ayn duruma getiriyordu Szn k-sas, o zamanki ngiliz sanayi iileri, Almanyada urada buradahl grld gibi, ruhsal [sayfa 18] etkinlik gstermeksizin ve yaamdurumlarnda zorlu alkantlar olmakszn, yaltlmlk ve yalnzlkiinde, ayn tarzda yayor ve dnyorlard Az okuyabiliyor vedaha da az yazabiliyor, aksatmadan kiliseye gidiyor, politika yapm-

yor, dedikodu etmiyor, dnmyor, bedensel ilerden holanyor,ata kalt vecdle okunan incili dinliyor ve yetingen alakgnlllkle-riyle toplumun saygn snflaryla ok gzel geinip gidiyorlard Amabu yzden ruha lydler, yalnz kk zel karlar, dokuma


19/215

19Kadn ve Aile

tezghlar ve bahecikleri iin yayor ve darda insanln geir-mekte olduu byk kayg zerine hibir ey bilmiyorlard O sessiz

bitkisel yaamlarnda rahatlarna bakyorlard ve sna devrim ol-masayd bu kukusuz ok romantik-ho, ama bir insana yaramayanvarlktan asla syrlmazlard Pek insan deillerdi, tersine, o zamanakadar tarihe yn vermi az sayda aristokratn hizmetinde alanbaya makinelerdi; sna devrim de yalnzca sonucu tamamlad:iileri dpedz makineler haline getirdi ve bamsz almannson kalntsn da onlarn elinden ekip ald, ama bylelikle onlar,dnmeye ve insanca bir yer istemeye de zendirdi .ransadapolitika nasl idiyse, ngilterede sanayi ve [bu] sonuncular batansnflarn genel insani karlar karsnda duygusuzluk iinde tarihinakn sna frlatan burjuva toplumun davran da kesinlikle yleydi

. Engels,Die Lage der arbeittenden Klasse in England,K Marks-. Engels, Werke, Bd 2, Berlin 1957, s 237-239

*

Makinelerin yaygnlamasyla proletaryann nasl yaama ar-ldn yukarda grdk Sanayinin abuk genilemesi insan gerekti-

riyordu; emek creti ykseldi, ve bundan tr tarmsal blgeler-den kentlere doru ii alaylar yryordu Nfus hzla oalyordu

ve hemen hemen her artma, proleterler snfn bytyordu Onuniin rlandada daha 18 yzyln balarndan beri snflatrc birdurum ortaya kmt; ngiliz barbarl yznden kan eski ayak-lanmalarda onda-birinden ou krlm olan nfus, zellikle sanayi-nin ok sayda rlandaly ngiltereye ekme atlm balayalberi,burada da hzla artyordu Bylece Britanya [sayfa 19] devletinin bykfabrika ve ticaret kentleri douyordu, ve oralarda nfusun en az

drtte- ii snfndand ve kk-burjuvazi ancak bakkallardanve ok ok az sayda zanaatlardan oluuyordu nk yeni sanayince nasl avadanlklar makinelere ve ilikleri (atlyeleri) fabrika-lara -ve bylelikle alan orta-snf alan proletaryaya, imdiyekadarki byk tacirleri fabrikaclara dntrd ve bylelikle nemliolduysa; burada da artk kk orta-snf nasl yerinden oldu venfus iiler ve kapitalistler kartlna indirgendiyse, ayn ey, daranlamda sanayinin dndaki alanda, zanaatlarda ve hatta ticarette


20/215

20 Kadn ve Aile

oluyordu Bir zamanlarn ustalarnn ve kalfalarnn yerini, bykkapitalistler ve kendi snflarnn yukarsna kma umudu asla bu-

lunmayan iiler alyordu; ilikler fabrika boyutlarna karlyor,iblm tam anlamyla uygulanyor ve byk kurumlara kar re-kabet edemeyen kk ustalar proleterlerin snfna drlyordu

Ama ayn zamanda, imdiye kadarki ilik dzeninin ortadan kald-rlmasyla, kk-burjuvazinin ykmyla, iinin elinden btnburjuvalama olanaklar alnyordu imdiye kadar onun herhangibir ite yerleik usta olmak, daha sonra belki kalfalar edinebilmekumudu her zaman vard; ama imdi, ustann kendisini byk fabri-kaclarn yerinden ettii yerde, bamsz bir ilik altrmann byksermaye gerektirdii yerde, proletarya, eskiden ounlukla burju-

vaziye yalnz bir geit iken, artk nfusun gerek, kalml bir snfoluyordu Bununla birlikte imdi proletarya ilk olarak bamszdavranlara giriebilecek durumdayd

. Engels, ayn yapt, s 250-251

*

Her byk kentte alan snfn yld bir ya da birok

kt semt vardr Yoksulluk, sapa sokakklarda sk sk zenginle-rin saraylaryla zgrce yanyana oturmakta ise de, ona, genellikle,mutlu snflarn gzlerinden uzakta, elinden geldiince kendi bannaresine bakabilecei ayr bir yer gsterilmitir Bu kt semtlerngilterede btn kentlerde olduka eit yerletirilmitir - en ktevler, kentin en kt kesimindedir; ou, belki bodrumlarnda daoturulan [sayfa 20] ve her yerde dzensiz kurulmu iki ya da tek katltula yaplar uzun sralar halindedir Bu -drt odal ve tek mutfa-kl evcikler yazlk evler diye anlr ve btn ngilterede - Londrann

birka kesimi ayr tutulursa -alan snfn genel konutlardr Cad-deler allageldii zere kaldrmz, eri-br, pis, bitkisel vehayvansal artklarla dolu akntsz ya da lamszdr, onun iin desrekli, pis kokulu irkef ukurlaryla doludur Bu yzden btnmahallelerin kt, karmakark yapl havalanmay gletirir veburada dar bir alanda birok insan yaad iin, bu ii evrelerin-de nasl bir havann ar bast kolayca kestirilebilir Caddeler ayr-ca, gzel havalarda amar kurutmaya yarar; evden eve karlkl


21/215

21Kadn ve Aile

ipler balanr ve slak amarlar onlara aslrBu kt semtlerin birkan inceleyelim Londra ve Londrada

imdi, sonunda, bir ift geni caddeyle almak ve yklmak zorun-da kalman nl Kargalk (rookery),St Giles, bata gelir* Bu StGiles, kentin en kalabalk, Londrann gzel dnyasnn akt gza-lc, geni caddelerle kuatlmtr, Oxford Streete, ve Negent Stre-ete, Trafalgar Meydanna ve Stranda pek yakn kesiminin ortasn-dadr Yksek, -drt katl evlerden, dar eri-br ve pis caddel-erden dzensiz bir yndr; bu caddelerde en az kentin anayolla-rndaki kadar canllk vardr; yalnz, St Gileste grlen insanlarnhepsi alan snftandr Caddelerde pazar kurulur, sepetlerle seb-ze ve meyve, elbette hepsi kt ve yenilmez halde, geii daha dagletirir, ve onlardan, kasap dkkanlarndan olduu gibi, irenbir koku yaylr Bodrumdan tavanarasna kadar oturulan evler, dtanda iten de pistir, ve ilerinde hi kimse oturamaz gibi grnr

Ama bu, caddeler arasnda kalan, evler arasndaki rtl geitler-den girilen ve pisliin ve ykntnn btn tasarlamalar at daravlulardaki ve sokakklardaki konutlara gre hi bir ey deildir -hemen hemen hibir pencere cam grlmez, duvarlar dklmek-tedir, kap pervazlar ve pencere ereveleri krk ve balantszdr,eski tahta kaplar birbirine [sayfa 21] aklmtr ya da hi kap yoktur -burada, bu hrszlar semtinde kap da gereksizdir, nk alnacakhi bir ey yoktur Her yerde pislik ve kl ynlar vardr, ve kapnne dklen pis svlar iren kokulu irkef ukurlarnda topla-nr Burada yoksullarn en yoksullar, en dk cretli iiler hrsz-larla, dolandrclarla ve fuhu kurbanlar ile birlikte karmakark

yaarlar - ou rlandaldr ya da rlandallarn torunlardr, ve kendi-lerini kuatan ahlaki kntye henz dmemi olanlar da gn-den gne batmakta, yoksulluun, pisliin ve kt evrenin ahlak-szlatrc etkilerine kar koyma gcn gnden gne yitirmekte-dirler

Ama St Giles, Londrann biricik kt semti deildir Okorkun caddeler anda evleri henz insana yarar konutlardaoturma olana bulunan herkes iin kt olan yzlerce ve binlerce

* Bunun ardndan anlatlanlar yazdktan sonra,Illuminated Magazinede (Ekim1844), Londradaki ii blgeleri zerine bir makale gzme arpt Bu makale, anlatt-klarmla birok yerde szck szck, ama olguya gre her yerde tmyle uyuuyorduBal yleydi: [Yoksullarn Konutlar, Bir Tp Doktorunun Not Defterinden]


22/215

22 Kadn ve Aile

gizli sokak ve sokakk vardr - ou zaman zenginlerin gzalc ev-lerinin hemen yanbanda en ac yoksulluun, snd byle keler

bulunur Nitekim ksa bir sre nce, Portman Squarein, ok sekinbir meydannn yanbandaki bir blge, kukulu bir lmnsoruturulmas dolaysyla, pislikten ve yoksulluktan ahlakszlambir rlandallar srsnn barna olarak niteleniyordu Modayauygun olmamakla birlikte gene de sekin olanLong Acre vb cad-delerde, ilerinden hastalkl ocuklarn ve yar a, pejmrde kad-nlarn gn na ktklar bir sr bodrum-konut bulunur DruryLane Tiyatrosunun -Londrann ikinci tiyatrosu- hemen yanbanda,btn kentin en kt caddelerinden birka -Charles, KingvePar-

ker Street- vardr; bu caddelerdeki evlerde bile, bodrumlardan ta-

vanaralarna kadar, pek yoksul aileler oturmaktadr Westminsterde-kiSt JohnveSt Margaret kilise blgelerinde 1840ta, statistik Der-neinin dergisine gre, 5294 konutta -onlara bu ad yararsa- 5366ii ailesi oturmaktadr - erkekler, kadnlar ve ocuklar, toplam26830 kii, ya ya da cins fark gzetilmeden bir araya ylmtr,

ve yukardaki aile saysnn drtte-nn yalnz bir tek odas var-dr AristokratSt George kilise blgesinde, Hanover Squarede, geneayn kaynaa gre, 1465 ii ailesi, toplam 6000 kii, ayn koullarda

yaamaktadr - burada da toplam ailelerin te-ikisinden ou birerodaya tklmtr Ve kendilerinde hrszlarn bile [sayfa 22] alnacakhibir ey bulmad bu mutsuzlarn yoksulluu mlk sahibi snflar-ca yasal yollardan nasl da smrlmektedir! Hemen yukarda an-lan Drury Lane yaknndaki iren konutlar iin u kiralar den-mektedir: haftada, iki bodrum-konut 3 ilin (1 Taler), bir oda, ze-minde 4 ilin, bir kat yukarda 4 ilin, iki kat yukarda 4 ilin, tavan-arasnda 3 ilin - dolaysyla, alktan kvranan kiraclar, yalnz CharlesStreette evsahiplerine ylda 2000 sterlin (14000 Taler) hara, ve

West-minsterde, anlan 5,366 aile, hep birlikte, ylda 40000 sterlin(270000 Taler) kira demektedir

En byk ii evresi, Towerin dousunda, Londra iilerininana kitlesinin topland Whitechapel ileBenthnal Greende bulun-maktadr Benthnal Greende St Philip Rahibi bayG Alstonun ken-di kilise blgesinin durumu zerine sylediklerini dinleyelim

2795 ailenin ya da yaklak 12000 kiinin barnd 1400 evvardr Bu kalabalk nfusun oturduu alan 400 yarda (1200 ayak)kareden daha azdr, ve byle bir ar kalabalkta, bir erkei, kars,


23/215

23Kadn ve Aile

drt-be ocuu ve bazan dede ve nine ile birlikte iinde altklar,yedikleri ve uyuduklar on-oniki ayak karelik [9-10 metre karelik],

bir tek odada grmek allmam bir ey deildir nanyorum ki,Londra piskoposu bu son derece yoksul cemaate dikkati ekme-den nce, kentin bat ucundaki insanlar onlar Avustralya ya daGneydenizi-adalar yerlilerinden daha az biliyorlard Ve bu mutsuz-larn aclarn bir kez kendi gzlerimizle grrsek, onlar yoksul so-fralarnn banda gizlice dinlersek ve hastalktan ya da isizliktenkvranrlarken grrsek, yle bir aresizlik ve yoksunluk ilekarlaacaz ki, bizimki gibi bir ulus byle eylerin olabilmesindenutan duymak gerekir .abrikalarn en kt durumda olduu ylboyunca Huddersfield yaknnda rahiptim; ama yoksullarn Benth-nal Greendekinden daha derin bir aresizliini asla grmedimBtn evrede on aile babasndanbirinin bile i giysisinden bakagiyecei yoktur, o da olabildiince kt ve yrtk prtktr; hatta ou-nun geceleri bu paavralardan baka yorgan ve ot ve tala dolu biruvaldan baka dei yoktur

Bu konutlarn i grnnn nasl olduunu da yukardakibetimlemeden anlyoruz Ama, yollar arada bir bu proleter konut-larndan birkana den ngiliz devlet grevlilerini [sayfa 23] gene deizleyelim

Grevli bay Carterin 16 Kasm 1834teAnn Galwayn cese-di zerinde yapt bir kukulu lm aratrmas vesilesiyle gazete-ler lnn konutu zerine unlar yazyor: Ann Galway Londra, Ber-mondsey Street, White Lion Court 3 numarada, kocas ve 19 ya-ndaki oluyla birlikte, iinde ne karyola, ne yatak, ne de baka birmobilya bulunmayan kk bir odada yayordu Olunun yannda,hemen hemen plak olan vcuduna serpitirilmi bir ty ynnnzerinde -nk ne yorgan vard, ne de yatak araf-lm, yat-

yordu Tyler btn vcuduna ylesine yapmt ki, hekim onlartemizlenmeden cesedi inceleyemedi, ve sonunda cesedi kupkuru

ve asalak bcek srklar iinde buldu Odada demenin bir kesi-mi sklmt ve aile o delii ayakyolu olarak kullanyordu

15 Ocak 1844 Pazartesi gn, Londra, Worship Street polismahkemesine iki olan getirildi; nk olanlar alk yznden birdkkndan yar-pimi bir sr aya alm ve hemen yemilerdi

Yarg olay daha ok aydnlatmak gereini duydu, ve grevli polis-lerden aadaki bilgiyi ald: Olanlarn anas, sonradan polis olan


24/215

24 Kadn ve Aile

bir eski askerden dul kalmt ve kocasnn lmnden beri dokuzocuu ile ok g geiniyordu Pools Place, Quaker Street, Spital-

fields, n2de pek byk bir yokluk iinde yayordu Grevli polisgeldii zaman, onu ocuklarndan altsyla birlikte, oturmalksz ikihasr sandalye saylmazsa mobilyasz, iki baca krk bir masa, krkbir fincan ve kk bir tabak bulunan kk bir arka odada, tamanlatld gibi buldu Ocakta bir kvlcmlk ate bile yoktu, ve kedebir kadnn nln doldurabilecek byklkte, ama btn aileye

yatak olan pek eski bir yn paavra vard Yorgan olarak stlerin-den dklen giysilerinden baka hibir eyleri yoktu Zavall kadn,ona, yiyecek almak iin geen yl yatan satmak zorunda kaldnsyledi; yatak araflarn biraz yiyecek iin bakkala rehin etmi,szn ksas yalnz ekmek almak iin her eyi satmas gerekmiti

Yarg kadna sadaka kutusundan nemlice bir yardm salad1844 ubatnda altm yanda bir dul kadn, Theresa Bi-

shop, 26 yandaki hasta kzyla, Marlborough Street polis mahke-mesinin merhametine snd Grosvenor Square, [sayfa 24] BrownStreet, n5te bir dolaptan daha byk olmayan, iinde bir tek mo-bilya bulunmayan kk bir arka odada oturuyordu Bir kedezerinde ikisinin de yatp uyuduu birka paavra vard; bir sandkhem masa hem de sandalye iini gryordu Ana, oda temizley-erek bir eyler kazanyordu; ev-sahibinin anlattna gre, 1843 May-sndan beri bu durumda yayorlard; ellerinde kalan her eyi parapara satmlar ya da rehine koymulard, ve byle olduu haldeasla kiralan dememilerdi Yarg sadaka kutusundan onlara birngiliz liras verdirdi

Londralbtn iilerin yukardaki aile kadar yoksullukiinde yaadklarn ne srmyorum; ok iyi biliyorum ki, birinintoplumca bylesine kyasya ayaklar altna alnd yerde, onun du-rumu daha iyidir - ama, alkan ve namuslu Londrann btnzenginlerinden daha namuslu ve saygdeer binlerce ailenin bu birinsana yaramayan durumda bulunduunu ve her proleterin, hiistisnasz, kendi suu olmadan ve btn abalarna karn ayn ta-lihsizlie urayabileceini ne sryorum



25/215

25Kadn ve Aile

*

bundan tr fabrika iilerine o kadar ok verilmelidir ki,ocuklarn olaan i iin yetitirebilsinler - ama daha fazlas da ve-rilmemelidir ki, ocuklarnn cretinden vazgemesinler ve ocuklarbaya iiden baka bir ey olmasnlar Burada da snr, en dkcret, grelidir (relative); ailedeki herkes alnca, bir tek kiiningeimi iin daha az gereksinir; ve creti byk lde drmede

yararlanmak iin burjuvazinin makinelerde altrd kadnlar veocuklar ilendirme ve onlarn emeklerim krllatrma frsat var-dr Elbette her ailede herkes alacak gte deildir, ve byle biraile tmyle, alacak gte olan bir aileye gre hesaplanan endk cretle almak isteseydi, geinmekte glk ekerdi; onuniin cret burada bir ortalama oluturur, bu ortalama cretle t-myle alacak gte olan aile epeyce iyi geinirken, alacakgteki yeleri daha az olan epeyce kt geinir [sayfa 25]

. Engels, ayn yapt, s 308

*

spirtolu ikilere dknln yannda seksel ilikileredknlk birok ngiliz iisinin balca kusurudur Ama bu da, buzgrlkten yararlanma arac olmayan, kendi haline braklm birsnfn durumundan zorunlu olarak doan bir sonutur Burjuvazionlara bir yn yorgunluk ve ac yklerken, yalnz bu iki hazzbrakmtr, ve bunun sonucu, iilerin yaamdan bir eyler almakiin, btn hrslarn bu iki hazda younlatrmalar ve kendilerinionlara an ve eh kuralsz tarzda vermeleridir nsanlar ancak hayvana

yaraabilecek bir duruma drlrse, onlara bakaldrmaktan ya

da hayvanlamaktan baka hibir ey kalmaz Ve stelik burjuvazi-nin namuslu kesimi bile orospuluun dolaysz artmasna yardmederse -her akam Londra caddelerini dolduran 40000 zevk kad-nndan* ka erdemli burjuvalarla yayor?- bu orospularn ka,

yaamak iin vcutlarn yoldan geenlere satmak zorunda olmala-rn, bir burjuvann batan karmasna borludur? Demek ki, onla-

* Sheriff Alison, (The) Princ(iples) of Population,vol II


26/215

26 Kadn ve Aile

rn hi deilse iileri seksel kabalklarndan tr knamaya el-bette haklar vardr


*

Toplumsal dzenin nimetlerinden yararlanmakszn onunbtn sakncalarn gslemek zorunda olan bir snftan, bu top-lumsal dzenin yalnzca dmanln gren bir snftan, bu toplum-sal dzeni saymas hl istenmeli midir? Bu, gerekten ok eyistemek olur Ama ii snf, bu toplumsal dzen varolduka ondankurtulamaz ve birey ii ona bakaldrrsa, en byk zarar grrBylece toplumsal dzen aile yaamn ii iin hemen hemenolanakszlatrr; gece barnmaya elverisiz, kt denmi ve ouzaman dam akan ve stlmayan, oturulmaz, pis bir ev, insan doluodada nemli bir hava; erkek, belki kadn ve byk ocuklar da,hepsi btn gn ayr yerlerde almakta, birbirlerini yalnz sabahla-r ve akamlar grmekte - konyak imeye [sayfa 26] srekli ayartlmabu yzdendir; bu koullarda aile yaam olabilir mi? i gene de

ailesini brakamaz, ailesiyle yaamak zorundadr, ve bunun sonularyetikinlerin de ocuklarnn da en byk lde ahlakszlamasnayolaan, ard aras kesilmeyen aile dertleri ve evsel anlamazlklardrBtn evsel devlerin savsaklanmas, zellikle ocuklarn yzstbraklmas, ngiliz iileri arasnda ok fazla yaygndr ve toplumun

varolan kurumlarnca zorla yaratlmaktadr Ve byle yabanl bir tarz-da, ana-babalarna olduklarndan daha ok ilgili olduklarahlakszlatrc ortamda yetien ocuklar daha sonra hl iyi ahla-kl olabilirler mi? Kendini beenmi burjuvann iiden istedii ger-

ekten bnce deil mi?


*

Elbette, burjuvazi, belirli, genel snai gelimeye elverili ko-ullarda hammaddenin ucuzlad her meta fiyat dmesinde, t-


27/215

27Kadn ve Aile

ketimin ok arttn ve yeni fabrikalarn kurulduunu sylerkenhakldr; ama bunun dndaki her sz bir yalandr .iyat d-

mnn bu sonularnn grlmesine, yeni fabrikalarn kurulmasnakadar uzun yllar getiini hi hesaba katmyor, makinelerdeki btniyiletirmelerin, gerek, yorucu ii makineye gittike daha ok ykle-diini ve bylece yetikin erkeklerin iinin, zayf bir kadnn veya birocuun bile yar ya da te-bir cretle pekl yaplabilecei basitbir gzetime dntn susarak geitiriyor


*

Makinelerin yetikin erkek emeinin yerini gittike daha okalmas olgusunu biraz daha yakndan grelim Makine bandakiemek, eirmede de dokumada da, aslnda kopan iplikleri ba-lamaktan baka bir ey deildir, nk makine btn br ileri

yapar; bu i, kuvvet gerektirmez, ama daha byk parmak kvra-kl gerektirir Erkekler bu i iin yalnzca gereksiz de deildir, ter-sine, ellerinin kuvvetli kas ve [sayfa 27] kemik geliimi dolaysyla kad-nlardan ve ocuklardan daha da az uygundurlar ve pek doal ola-

rak bu trl ilerde yerlerini onlara kaptrmaktadrlar Ellerin etkin-lii, kuvvet kullanm, su ve buhar gcyle ileyen makinelere nekadar ok geerse, o kadar az erkek altrmak gerekir, ve kadn-lar ve ocuklar zaten daha ucuz olduklar ve, sylendii gibi, bu idallarnda erkeklerden daha iyi altklar iin, onlara i verilir plikfabrikalarnda, eirme makinelerinin banda yalnz kadnlar ve kz-lar, krk makinelerinin banda yetikin bir erkek (ki onun da yer-ini gelimi krklar almaktadr) ve pek ou ocukveya kadn,bazan da 18-20 yalarnda gen erkekler olan birok iplik balayc,

urada burada da ekmeinden olmu yal bir ipliki grlr* Do-kuma tezgahlarnn banda ounlukla 15-20 yalarnda ve daha

yal, ama seyrek olarak yirmi bir yan ancaya kadar ibanda

* Lancashirede pamuk ileyim dallarnn birkanda emek cretiyle ilgili du-rum abucak deiti; para bana ve baka trl alan ve haftada 8 veya 9 shillingdenok kazanmayan 20-30 ya arasndaki yzlerce gen erkein yannda, ayn at altnda,10-20 shilling haftalkla alan 15 yanda olanlar ve 16-20 yalarnda gen kzlar var.abrika Denetisi L Hornerin raporu, Ekim 1844


28/215

28 Kadn ve Aile

kalan kadnlar alr Kaba eirme makinelerinde bile yalnz kadn-lar, gerekli ise havalandrma makinelerini bilemek ve temizlemek

iin birka erkek almaktadr Btn bunlardan baka fabrikalar-da makaralar (bobinleri) takp karmak iin birtakm ocuklar(dofferler) ve odalar gzetmek iin birka yetikin erkek, buharmakinesi, marangozluk, kapclk, vb iin bir mekaniki ve bir ma-kineci vb altrlmaktadr Ama asl ii kadnlar ve ocuklar yap-maktadr .abrikaclar bunu da yalanlamaktadrlar ve geen yl, ma-kinelerin erkeklerin yerini almadn kantlamak amacyla anlamltablolar yaymlamlardr Bu tablolardan, btn fabrika iilerinin

yardan biraz ounun (%52) kadn ve yaklak %48inin erkek ol-duu, ve bu iilerin yardan ounun 18 yan zerinde bulunduuortaya kmaktadr Bu kadar ok iyi Ama sayn fabrikaclar

yetikinlerin kann erkek ve kann kadn olduunu bize syle-mekten kanmaktadrlar nemli nokta da budur Bundan bakabesbelli mekanikileri, marangozlar ve fabrikalar ile herhangi birilikisi bulunan yetikin erkekleri, belki de yazclar vb birliktesaymakta, ve gene de btn [sayfa 28] gerei syleme cesaretinigstermemektedirler Bu bildiriler genellikle yanllklarla doludur

ve uzmanlar iin ok ey kantlayan ve uzman olmayanlar iin hi-bir ey kantlamayan hileli ifadeleri ve ortalama hesaplar iermek-tedir, en nemli noktalar gizlemekte ve yalnz bu fabrikaclarnkrln ve namussuzluunu kantlamaktadr Lord Ashleyin 15Mart 1844te Avam kamarasnda on saatlik [alma] nergesiyleilgili konumasndan birka alnt yapalm Lord Ashley buradaalanlarn ya ve seks ilikisi zerinde durmaktadr ve verileri za-ten ngiliz fabrika sanayiinin bir kesimiyle ilgili olan fabrikaclarimdiye kadar bunlar yalanlamamlardr Britanya mparatorluu-nun 419590 fabrika iisinden (1839da) 192887si, nerdeyse yar-s, 18 yandan kkt ve 242296s kadnd ve bunlarn da112192si 18 yan altndayd Demek ki, geri kalan 80695 erkekii 18 yan altndayd ve 96599 yetikin erkek ii vard ya dabunlarn toplam % 23 -genel toplamntam drtte-biri bile deil- idiPamuklu fabrikalarnda iilerin %56, ynl fabrikalarn da%69si, ipekli fabrikalarnda %70si, keten iplikhanelerinde%70si kadn ve kzd Bu saylar yetikin erkek iilerin iten ka-rldn belgelemek iin sunulmutur Ama bunu kantlanm gr-mek iin yalnzca yakndaki en iyi fabrikaya gitmek yeter Bundan


29/215

29Kadn ve Aile

tr, iiler iin en ykc sonulara yolaan, onlara zorla kabulettirilen kurulu toplumsal dzenin deitirilmesi gerekir Kadnlarn

almas her eyden nce aile balann koparr; nk kadn gn-de 12-13 saatini fabrikada geirirken ve erkek de ayn ya da bakabir yerde alrken, dardaki ocuklarn hali ne olur? Annelerinalmasyla genel kk ocuk lmlerinin artt besbellidir veolgularla, btn kukularn tesinde, kantlanmtr Kadnlar doum-dan -drt gn sonra gene fabrikaya dnmekte ve ocuklarnelbette evde brakmakta; yemek saatlerinde ocuk emzirmek ve oarada kendileri de bir eyler attrmak iin evlere komak zorundakalmaktadrlar - ocuklarn nasl emzirilmek gerektii bellidir

. Engels, ayn yapt s 366-368

*

Bundan baka, fabrika kulluunun patrona her kulluk gibi,ve hatta daha ok,Jus primae noctis* balad bellidir [sayfa 29] Builikide fabrikac, kadn iilerinin vcutlar ve albenileri zerindeefendidir ten kovma, el dememi kalmak iin zaten nemli hi-bir gerekesi olmayan kzlarn btn direncini krmak iin ye-terli

cezadr .abrikac yeterince aalk ise fabrikas ayn zamandaharemidir; ve btn fabrikaclarn haklarn kullanmamas, kzlarndurumunu asla deitirmez .abrika sanayiinin balanglarnda, fa-brikaclarn pek ou toplumsal ikiyzll bilmeyen ve dikkatealmayan yeni trediler iken, hibir eyin kazanlm haklarnnkullanmn engellemesine izin vermediler

.abrika iinin kadnn fiziksel durumundaki etkilerini anla-mak iin, nce ocuklarn iini ve iin niteliim gz nnde bulun-durmak gerektir Yeni sanayinin balangcndan beri, ocuklar fa-

brikalarda altrld; nceleri aa yukar yalnzca daha sonrabytlen makineler kk olduu iin altrldlar; ve hatta fabri-kaclarn uzun yllar iin rak olarak alay alay kiraladklar o-cuklar slahevlerinden alnd ocuklar topluca barndrlp giydiril-diler ve elbette kendilerine en byk kaytszlk ve barbarlkla dav-ranan patronlarnn tam anlamyla kleleri idiler Daha 1796da, in-

* lk gece hakk -


30/215

30 Kadn ve Aile

san isyan ettiren bu sisteme gsterilen ak honutsuzluu Dr Per-cival ve Sir R Peel (imdiki bakann babas ve pamuk fabrikacs)

ylesine etkili dile getirdiler ki, parlamentodan bir Apprentice-bl(raklar yasas), kt, bylece en ok tepki uyandran ktye kulla-nmlar durduruldu Giderek zgr ii rekabeti dodu ve btnraklk sistemini geersizletirdi .abrikalar da giderek daha okkentlerde kuruldu, makineler bytld ve iyerleri daha havalanr

ve salkl hale getirildi; yetikin ve gen kimseler de giderek dahaok i buldular, ve bylece alan ocuklarn oransal says birazazald, ve ie balama ya biraz byd 8-9 yandan kk o-cuklarn altrlmas gittike azald Daha sonra, greceimiz gibi,

yasama erki ocuklar burjuvazinin para hrsndan korumak iinbirok kez ie kart

i ve zellikle fabrika iisi ocuklar arasndaki lmlerinokluu, onlarn ilk yalarda karlatklar durumun elverisizliine

yeterli kanttr [sayfa 30]


*

.abrika iinin kadn vcuduna etkisi de tmyle kendinezgdr Uzun alma zamannn yolat biim bozulmalar ka-dnlarda ok daha ciddi olmaktadr; ksmen yanl, oturuun veleen kemiinin kendi geliiminin, ksmen de omurgann alt kesi-minin erilmesinin yolat kala arplmalar bu nedenlerden trsk sk grlmektedir

Dr Loudon raporunda diyor ki: Bir kala arplmas ve bakabirka hastalk rnei ile karlamad isem de, bu eyler her heki-min byle uzun bir alma zamannn ocuklardaki olas sonular-

na rnek gstermesi gereken eittendir, ve ayrca en gvenilir tpadamlarnca dorulanmaktadr

Kadn fabrika iilerinin br kadnlardan daha g doumyaptklarna, sk sk da ocuk drdklerine birok ebe ve doumyardmcs tanklk etmektedir, rnein Dr Hawkins,evid, s 11 ve13 Bu yetmiyormu gibi, btn fabrika ilerindeki kadnlar toplucagenel zafiyet ekmekte ve, gebe iken,doma saatine kadarfabri-kalarda almaktadrlar -elbette, almay daha nce brakrlarsa


31/215

31Kadn ve Aile

yerlerinin kaplmasndan ve ilerine son verilmesinden ve cretler-ini yitirmekten korkmaktadrlar Ertesi sabah doum yapan kadn-

larn akam hl altklar sk sk grlmektedir, fabrikalarda ma-kinelerin arasnda dourmalar bile hi de seyrek grlen bir du-rum deildir Ve burjuva beyler bunda olaanst hibir ey gr-myorlarsa da, gebe bir kadn douraca gne kadar gndeoniki-on (eskiden daha ok) saat ayakta durup sk sk eilerekalmaya dolayl olarak zorlamann bir zalimlik, alaka bir barbar-lk olduunu karlar herhalde kabul edeceklerdir Ama hepsi bukadar da deil Doumdan sonra ondrt gn almalar gerekmey-en kadnlar bundan pek memnun kalmakta ve bu sreyi uzunsaymaktadrlar Kimileri daha sekiz, hatta -drt gn sonra,

btnalma zamann tamamlamak iin, gene fabrikaya gelmektedirler- birinde bir fabrikacnn bir gzcye yle sorduunu iittim: .alan-ca ve filanca kadnlar ie hl balamad m? - Hayr - Doural kagn oluyor? - Sekiz gn - Ama oktan ie balayabilirdi uradakikadn yalnz gnn evde geirdi - Elbette; iten karlma kor-kusu, [sayfa 31] alk korkusu, onu halsizliine karn, aclarna karnfabrikaya srklyor; iisinin hastalk yznden evde kalmasnafabrikacnn kar gzyummaz, iiler hasta olamaz, lousa yata-na snamaz - yoksa fabrikacnn makinelerini durdurmas ya da o

yce bann geici bir deime yznden armas gerekir; ve bunuyapmaz, rahatszlanmaya kalknca iilerine yol verir Dinleyiniz(Cowell,evid, s 77):

Bir gen kz kendini ok hasta hissediyor, iini glkle yapabiliyor - Neden eve gitmek iin izin istemiyor? - Ah, beyim,patron bu bakmdan ok bencil; eyrek gn ibanda bulunmaz-sak, kovulmay gze almz demektir

Ya da (Sir D Barry,evid, s 44); i Thomas MacDurtunhafif atei var, hi deilse drt gn evde kalamyor, nk iini

yitirmekten korkuyor Byle kadnlardan, zellikle gebeliklerinde almak zorun-

da olanlardan doan ocuklar salkl olamaz Tersine, Manchesterleilgili raporda, ok clz olduklar bildirilmektedir, ve yalnz Barry sa-lkl olduklarn ne srmekte - ama denetledii skoyadahemen

hibir evli kadnn almadn da sylemektedir; onun iin oradafabrikalarn pek ou, Glasgow ayr tutulursa, krdadr, ve bu, o-cuklarn salkl olmasna pek ok yardm etmektedir Manchesterin


32/215

32 Kadn ve Aile

yakn evresindeki ii ocuklarnn hemen hepsi en ve salkldr,oysa kenttekiler solgun ve sracal grnmektedir; ama dokuz yana

basar basmaz, fabrikaya gnderildikleri iin, renkleri soluvermekte,ve artk kent ocuklarndan ayrt edilememektedirlerAma fabrika iinde bir de zellikle yan etkileri olan birka

alma kolu daha vardr Pamuk ve keten iplii fabrikalarndakibirok odada, zellikle havlama ve tarama odalarnda gs dar-lna yolaan bir yn lifli toz uumaktadr Buna baz bnyelerdayanr, brleri dayanmaz Ama iinin seme hakk yoktur, g-s salkl olsa da olmasa da, nerede i bulursa o odada almakzorundadr Solunan bu tozun bilinen sonular kan tkrme, g

ve slkl soluma, gste arlar, ksrk, uykusuzluk, ksaca enkt durumlarda akcier veremiyle biten astmn btn belirtileri-dir (Karlatrnz: Stuart, s 13, 70, 101, Mackintosh, s 24 vb, Po-

wern Nottingham, Leeds, Cowell zerine raporu, s 60 vb, Barry,s 12 [bir fabrikada be], s 17, 44, [sayfa 32] 52, 60 vb; Loudon, s 13

vb) Ama sala zellikle zararl olan, ketenin gen kzlar ve o-cuklarca yaplan slak eirilmesidir lerden zerlerine su srar,yle ki giysilerinin n kesimi derinlerine kadar srekli slaktr vezeminde her zaman su vardr Bu, pamuk fabrikalarnn iplik katla-ma odalarnda da biraz byledir, ve bunun sonucu sk souk algn-lklar ve gs yanglandr Ksk, bouk bir ses btn fabrika ii-lerinde, ama hepsinden ok da slak eiricilerde ve katlayclarda

yaygndr Stuart, Mackintosh ve Sir D Barry bu iin sala aykr-lndan ve pek ok fabrikacnn bununla az ilgilenmesinden enetkileyici deyimlerle sz etmektedirler Keten eirmenin baka biretkisi omuzun kendine zg arplmas, zellikle sa krek ke-miinin iin doasndan tr knt yapmasdr Bu trl eirme,krkla eirme gibi, kopan ipliklerin balanmas srasnda ii dur-durmak iin kullanlan diz kapaklarnda da sk sk hastalklara yolamaktadr Bu iki ite makinelerin alak olmas ve sk sk eilmekgerekmesi yznden vcudun gelimesi genellikle aksamaktadrManchesterda grevli olduum pamuk fabrikasnn eirme odasn-da iyi gelimi, boylu poslu bir tek kz grdm anmsamyorum;hepsi ufak tefekti, kt gelimiti ve imand, vcut biimleri ke-sinlikle irkindi Ama btn bu hastalklardan ve kt biimlenmel-erden baka, iilerin kemikleri baka trl de zarar grmektedirMakineler arasnda almak bir sr kazaya yolamakta ve dolay-


33/215

33Kadn ve Aile

syla iiler ksmen ya da tmyle ilerini yapamaz hale gelmekte-dirler


*

Bir yn hastalk yalnzca burjuvazinin iren para hrsndandomaktadr! Kadnlar douramaz hale gelmekte, ocuklar arpk-urpuk gelimekte, erkekler zayf dmekte, kollar ve bacaklar ezil-mekte, btn kuaklar bozulmakta, ve btn bunlar yalnzca burju-

vazi kesesini doldursun diye olmaktadr! Ve gzeticilerin ocuklaryataklarndan nasl rlplak kardklar, ocuklarn, giysileri kolla-rnda, tekme tokat nasl fabrikalara koturulduu (rnein Stuart, s39 [sayfa 33] ve bakalar), tokatlanarak nasl uyandrld, buna karnibanda nasl uyuyakald, uyuklayaduran zavall bir ocuun gze-tici barnca srayp, durmu olan makinesini kapal gzlerle naslaltrd okunursa; eve gidemeyecek kadar yorgun den o-cuklarn uyumak iin kurutma odasndaki pamuklarn altna naslgizlendii, ve ancak kaylarla dvlerek fabrikadan karlabildii,

yzlerce ocuun uykusuzluktan ve itahszlktan akam yemei

yemeyecek kadar bitkin bir halde her akam eve nasl dnd,ana-babalarnn onlar yataklarnn yannda dua ederken diz kmdurumda uyuyakalm bulduu okunursa; btn bunlar ve hepside yeminle dorulanan, birok tan olan, komiserlerin bile inanlrsayd adamlarn bildirdii daha baka yzlerce alaklk ve rezillikbu bir tek raporda okunursa; bunun liberal bir rapor, Torylerin ilkraporunu gereklesizletirmek iin dzenlenmi bir burjuva raporolduu, komiserlerin bile burjuvaziden yana olduu ve her eyi iste-meyerek rapor ettii dnlrse - insanseverlii ve fedakrl ile

alm satan, oysa biricik amac kesesini d tout prix* doldurmakolan bu snfa ierlememek, fkelenmemek elde mi?


* Ne pahasna olursa olsun -


34/215

34 Kadn ve Aile

*

Eirme ilemi kat bir iblm ile ok kark bir halegetirilmitir ve bir yn dal vardr nce iplik erilir; bunu ondrtyandan byk kzlar (winders)yapar; sonra erkek ii, makine-den enli bir kuma gibi kan ular bker ve ok kk ocuklarbirleik iplikleri ekerek birbirinden ayrr Eiricilerin de

threaderlargibi belirli bir alma zaman yoktur, nk bir maki-nenin makaralar dolar dolmaz oraya arlrlar; ve nk erkekiiler geceleri de u bker, onun iin her zaman fabrikaya ya dabkcler odasna arlabilirler Bunun sonucu olan alma ku-ralszl, sk sk gece almak, dzensiz yaamak, fiziksel ve moralbir yn hastala yolaar [sayfa 34]


*

Eirme ileminin baka bir dal, dantel rme, tarmla dauralan Northampton, Oxford, Bedford ve Buckingham kontlukla-rnda ve pek ou ocuk ve gen yata olan, kt beslenmekten

genellikle szlanan ve pek seyrek et yiyebilen kimselerce yaplrin kendisi sala son derece aykrdr ocuklar kk, kt ha-

valandrlan, nemli odalarda, srekli oturarak ve dantel yastklar-na eilerek alrlar Vcudu bu yorucu durumda desteklemekiin kzlar tahta balinal bir korse kullanrlar ki, bu balinalar kemikle-ri henz ok yumuak olan ocuk yataki pek ok kimsede, eilmidurumda iken gs kemiinin ve kaburgalarn konumunu tmy-le bozmakta ve dar-gslle yolamaktadr Pek ou, bu yz-den, oturarak almasnn ve kt havann sonucu olan sindirim-

sizliin en ac verici etkilerine bir sre dayandktan sonra, verem-den lmektedir Hemen hi eitimsizdirler, pek az ahlaki eitimgrmtr, hepsi de sslenmeye dkndr Bunlardan tr ahla-ki durumlar ok ktdr ve aralarnda orospuluk etmeyen yokgibidir (Ch Empl Com, Burns, Report)

Burjuvazinin gzel hanmlarna dantellarla bezenme sevin-cini yaatmak iin toplumun dedii fiyat budur - ok ucuz sayl-maz, deil mi? Yalnz birka bin kr ii, yalnz veremli birka prole-


35/215

35Kadn ve Aile

ter kz, hastalkl bir ayaktakm kua, hastalklarn gene ayn l-de aa snftan ocuklarna ve torunlarna kalt brakacak bir kuak

- bu nedir ki? Hibir ey, hibir ey! Bizim ngiliz burjuvazimiz Hk-met Komisyonunun raporunu kaytszca bir yana koyacak ve karla-r ile kzlar nceden olduu gibi gene dantellarla bezenecek


*

Gariptir ki,burjuvazinin hanmlarnn bezenmesine yarayanbu metalarn retimi, o ite alan iilerin sal bakmndan enackl sonularn domasn gerektirmektedir Bunu daha nce dan-tel rmede grmtk ve sylediklerimizin kantlaryla Londranngiysi diken maazalarnda [sayfa 35] bir daha karlayoruz Bu ku-rulular bir yn gen kz altrmaktadr -hepsinin 15000 kii ol-duu sylenmektedir-; bunlar, evlerde yatp kalkmakta ve yemek-tedirler, ou krdan gelmitir, bu yzden patronlarn tam klesidir-ler Ylda 4 ay sren moda mevsiminde, en iyi kurulularda bilegnlk alma sresi onbe, ve, araya baka iler girerse, onsekizsaattir; ama bu mevsimde hibir zaman belirlemesi olmadan allr,

yle ki kzlar yirmidrt saatte asla alt ve ou zaman -drt, ve sksk olduu gibi btn gece almak zorunda kalmazlarsa, iki saat-ten ok dinlenme ve uyuma zaman bulamazlar ve ondokuz-yir-miiki saat alrlar almalarna konan biricik snr, ineyi bir da-kika iin kullanamayacak kadar kesin fiziksel yeteneksizlie ura-malardr Bu aresiz yaratklarn dokuz gn boyunca soyunmadk-lar ve ok abuk attrabilsinler diye yemeklerinin kk paralarhalinde nlerine konduu bir iltede arasra bir an dinlenebildikleriolur; szn ksas, bu mutsuz kzlar modern kleciliin moral kams

-iten kovma korkutmas- ile, deil 14-20 yalarndaki narin kzlarn,gl kuvvetli bir adamn bile dayanamayaca byle srekli veuzun bir ite tutulmaktadrlar Bundan baka, alma odalarnn veuyuma yerlerinin nemli havas, iki bklm durmaktan ileri gelenkt sindirim, ama hepsinden ok da, uzun zaman almak ve te-miz havadan yoksunluk, kzlarn sal bakmndan kt sonulardourmaktadr Yorgunluk, bitkinlik, halsizlik, itahszlk, omuzlar-da, srtta ve kalalarda arlar, ama zellikle baarlar hemen balar;


36/215

36 Kadn ve Aile

sonra omurga erilmesi, abucak yakn-grmezleen gzlerdeime, sulanma ve arlar, ksrk, gs darl gibi kadn orga-

nizmasna zg btn geliim bozukluklar grlr Birok haldegzler ylesine ypranr ki onmaz bir krlk balar; ve gr iisrdrmeye yetecek kadar iyi kalrsa, bu kzlarn ksa, ackl yaamnaou zaman verem son verir Bu ii yeterince erken brakanlardabile, vcut sal srekli bozuk kalr, bnyenin direnci krlr; by-leleri srekli, zellikle evlenince, zayf ve halsiz olur ve hastalklocuklar dnyaya getirir Komiserin (Ch Empl Comm) grtbtn hekimler, sal bozup erken bir lme yolamada bundandaha etkili bir yol bulunamayacan bildirerek szbirlii etmilerdir Londrada

dikici kzlarda ayn acmaszlkla, yalnz biraz [sayfa 36]

daha dolayl olarak, smrlmektedir Korse yapmnda alan k-zlarn zor, yorucu, gze zararl bir ileri vardr; ve aldklar cretnedir? Bunu bilmiyorum, ama biliyorum ki kendisine verilen mal-zeme iin kefalet yatrmas gereken ve ii tek tek dikicilere datanarac para bana 1 peni, 15 Prusya fenii almaktadr Onun pay,en az peni, bundan dlmekte, ve zavall kzn cebine en ok 1peni girmektedir Boyunba diken kzlar, gnde onalt saatalmakla ykmldrler ve haftada ellerine 4 ilin, 1 Prusyataleri gemektedir ki, bununla da en ucuz Alman kentinde 20 gmkurula satn alnabilecek eyleri almaktadrlar* Ama en ktsgmlek dikenlerin halidir Sradan bir gmlek iin 1 peni almakta-drlar - eskiden 2-3 peni alyorlard, ama burjuva-radikal bir resmmakamn ynettii St Pancras yoksullarevi, ii 1 peniye almayabalayal beri dardaki zavall kadnlar da yle yapmak zorundakaldlar Gnde onsekiz saatlik bir almayla bitirilebilen ince, ss-l gmlekler iin 6 peni, 5 gm kuru denmektedir Bu dikicikadnlarn creti buna gre ve ii kadnlar ve patronlar da ierenkimselerin tanklklarna gre, geceyarlarna kadar sren bir al-madan sonra, haftada 2 -3 ilindir! Bu utan verici barbarln s-tne ty diken, dikici kadnlarn kendilerine emanet edilen malze-menin bedelinin bir kesimini depozit olarak yatrmak zorunda ol-malardr; patronlarn da ok iyi bildikleri gibi, malzemenin bir ks-mn rehine koymadan yapamazlar ve zarar etmeden rehinden kur-taramazlar; ya da, 1843 Kasmnda bir dikici kadnn bana geldii

* Kar: Weekly Dispatch, 17 Mart 1844


37/215

37Kadn ve Aile

gibi, malzemeyi rehinden kurtaramazlarsa sulh mahkemesine git-mek zorunda kalrlar Bu duruma den ve ne yaplmas gerektiini

bilmeyen zavall bir kz, 1844 Austosunda, kendisini kanala atarak,yaamna son verdi Bu kadnlar, ou zaman, kk tavanarasodalarnda en byk yoksulluk iinde yaarlar, birou yerin elver-dii lde bir tek odaya dolumutur ve kn odadaki biricik sn-ma arac alanlarn bedensel scakldr Orada ilerine eilmiolarak otururlar ve sabahtan geceyars drde ya da bee kadardikerler, birka ylda salklar bozulur ve vakitsiz lp giderler, ste-lik o srada en sradan gereksinmelerini gideremezler* [sayfa 37] Ve osrada aada, yksek burjuvazinin saltanat arabalar geer ve bel-ki on adm tede baya bir zppe bir gecede onlarn bir ylda ka-zanabildiinden daha ok para harcar


*

Bu farkl, ou zaman birlemi, ou zaman ayrlm iikesimleri -dernek yeleri, artistler ve sosyalistler- eitimi gelitirmekiin kendi balarna birok okul ve okuma odas kurmulardr Her

sosyalist ve hemen hemen her artist kuruluun, ve tek tek birokdernein byle bir yeri vardr Burada ocuklar burjuvazinin btnetkilerinden uzak proleter bir eitimden geirilir ve okuma odala-rnda hemen yalnz proleter dergiler ve kitaplar bulunur Bu okullar,onlara benzer birka kurumu, Mechanics Institutions, proleter et-kilerden kurtarmay ve burjuvaziye yararl bilimleri iiler arasnda

yayan organlar haline getirmeyi baaran burjuvazi iin ok tehlikeli-dir Burada, imdi, iiyi burjuvaziye kar muhalefetten alkoyan veona belki de burjuvaziye para getirecek bulular yapma yolunu aa-

cak doal bilimler retiliyor - oysa doal bilimler iiyeimdi ger-ekten hi yararszdr, nk ii kendi byk kentinde ve uzun

* imdiki ngiliz mizahlarn en yeteneklisi ve btn mizahlar gibi insani duy-gularla dolu, ama her trl ruhsal enerjiden yoksun Thomas Hood, dikici kadnlarn

yoksulluu btn gazeteleri doldurduu zaman, 1844 ylnn balarnda gzel bir iir yaym-lad: The Song of the Shirt, Gmlein Trks adl bu iir kimi burjuva kzlarn gzlerin-den acmal ama yararsz gzyalar aktt iiri burada yineleyebilmeme yeter yerim yok;ilkin Punchtakt ve sonra gazetelerde yer ald Dikici kadnlarn durumu o zamanlarbtn gazetelerde sz konusu edildii iin zel alntlar yapmak gereksizdir


38/215

38 Kadn ve Aile

ignnde, doay ou zaman bir kez bile grmemektedir; bura-da putu serbest rekabet olan ulusal ekonomi (Nationalkonomie)

vaaz edilmektedir ki, bunun ii iin biricik sonucu, sessizce hakla-rndan vazgeip alktan lmekten daha akllca hibir ey yapama-yacadr; burada btn eitim, egemen politikaya ve dine karuysalla, boyun emeye, hizmete yneltilmitir, yle ki bu eitimii iin yalnzca sessiz itaatin, edilgenliin, yazgsna boyun eme-nin srekli bir vaazdr [sayfa 38] i yn bu kurumlardan elbettehibir ey beklememekte ve proleter okuma odalarna, dorudandoruya kendi karlaryla akan ilikilerin tartmasna dnmek-tedir - ve o zaman kendini beenmi burjuvazi kendiDixi et Salva-

visini* sylemekte ve kt niyetli demagoglarn fkeli palavrala-

rn salam bir eitime ye tutan bir snftan tiksintiyle yzevir-mektedir te yandan, ii de, burjuvazinin karn gzeten ikiyz-llklerle kartrlmam, anlaml, doalbilimsel, estetik ve ulusalekonomik konularda, btn proleter kurumlarda zellikle sosyalistolanlarda sk sk verilen ve ok iyi izlenen derslerde salam bireitimden gemektedir Kadife ceketleri artk iliklenmeyen iilerin

yerbilimsel, gkbilimsel ve baka konularda Almanyadaki eitilmibaz burjuvalardan ok daha bilgilice konutuklarn sk sk iittim

Ve ngiliz proletaryasnn kendini eitmeyi ne kadar iyi baardsurdan bellidir ki, yeni felsefi, politik ve iirsel yaznn r aan

yaptlarn hemen hemen yalnz iiler okumaktadr Toplumsal du-rumun ua ve bal olduu nyarglaryla burjuva, gerekten ileribir adm atan her ey karsnda korkmakta, ha karmaktadr;proleterin ise byle eylere gzleri aktr ve bunlar zevkle ve baary-la incelemektedir Bu bakmdan sosyalistler proletaryann eitimiiin pek ok ey yapmlar, .ransz materyalistlerini, Helvtiusu,

Holbach, Diderotyu vb evirmiler ve ayrca en iyi ngilizce yapt-larn ucuz basklarn yaymladrStraussun sann Yaam, Proud-

honun Mlkiyeti, hemen yalnz proleterler arasnda dolamaktadrShelley, dahi peygamberselShelley,ve varolan toplumla ilgili duyum-sal kzgnl ve ac yergileriyleByron, okurlarnn pek ounu iilerarasnda bulmaktadr; burjuvalarn yalnz bugnn ikiyzl ahlak-na uygun olarak ksaltlp idi edilmi yaynlar aile basklar var-dr Son an en byk pratik filozoflarndan ikisi, Benthamve

* Syledim ve kurtuldum


39/215

39Kadn ve Aile

Godwin, zellikle ikincisi, yalnz proletaryann mlkiyetindedir;Benthamn kktenci (radikal) burjuvazi arasnda bir okulu varsa

da, onun retisini bir adm daha ileri gtrmeyi yalnz proletaryave sosyalistler baarmtr Proletarya bu temel zerine kendi yaz-nn kurmutur; bu, ounlukla gazetelerden ve [sayfa 39] kitapklar-dan olumutur ve ierik bakmndan btn burjuva yazndan okdaha ilerdedir Daha sonra bu nokta zerinde gene durulacaktr

Bir ey daha belirtilmelidir: .abrika iileri, ve onlar arasndazellikle pamuklu dokuma iileri, ii hareketinin ekirdeinioluturmaktadrlar Lancashire ve zellikle Manchester en kuvvetliii birliklerinin konutu, artizmin merkez noktas, en ok sosyalistbulunan yerdir .abrika sistemi bir i dalna ne kadar sokulursa,iiler harekete o kadar ok katlmaktadrlar; iiler ile kapitalistlerarasndaki kartlk ne kadar keskinse, iideki proleter bilin okadar gelimi, o kadar keskindir Birminghaml kk patronlar,bunalmlardan zarar grmelerine karn, proleter artizm ile bak-kalca kktencilik (Radikalismus) arasnda mutsuz bir orta noktadabulunmaktadrlar Ama, genellikle, btn sanayi iileri sermayeye

ve burjuvaziye kar u ya da bu biimde bir diren kazanmlardr,ve u noktada birlemilerdir: Working Men iiler -ki bu, gururduyduklar bir unvandr ve artist toplantlarda allm hitaptr- ola-rak, btn mlk sahipleri karsnda kendi karlar ve ilkeleri vekendi grleriyle kendine zg bir snf oluturmaktadrlar, ve ul-usun kuvveti ve gelime yetenei bu snfta bulunmaktadr


*

Ayn ey daha yal kzlar ve kadnlar iin de geerlidir En

acmasz biimde ar altrlrlarHemen her zaman en ac veren bir lye ulaan bu yorgun-

luk, bnyeyi etkilemekten geri kalmaz Bylesine ar bir almannilk sonucu, btn yaam gcnn, kaslarn tek yanl gelimesi iinkullanlmasdr, yle ki ekme ve itme srasnda zellikle alankol, bacak, srt, omuz ve gs kaslar olaanst geliirken vcu-dun geri kalan her yan besinsizlik eker ve clz kalr Her eydennce gelime yavalar ve geri kalr; aa yukar btn maden iileri


40/215

40 Kadn ve Aile

ksa boyludur Sonra erinlik (bulu) delikanllarda da kzlarda da[sayfa 40], -delikanllarda 18 yanda kadar- gecikir

ocukluk ann uzamas aslnda durdurulmu gelimeninbir kantndan baka bir ey deildir ve daha sonraki yalarda mey-velerini vermekten geri kalmaz


*

Btn maden iilerinin ar almas, bellidir ki, ikiyedknle yolaar Cinsiyetlerin ilikisine gelince, ocaklardaki s-caklk yznden erkekler, kadnlar ve ocuklar pek ok durumdaplak ve ou zaman nerdeyse plak alrlar, ve karanlk, sszocaklarda bunun sonularnn neler olabileceini herkes kendisidnebilir Burada evlilik d ocuk says yeraltndaki yar yabanlinsanlar arasnda neler getiini gstermekte, ama cinsiyetler arasn-daki yasal olmayan ilikinin kentlerde olduu gibi henz orospu-lua varmadn da kantlamaktadr Kadnlarn almas, fabrika-larda ayn sonular dourur, aile balarn zer ve anneyi ev ilerinikesinlikle yapamaz duruma getirir

Ch E Rept, parlamentoya sunulduu zaman, Lord Ashley,maden ocaklarnda kadnlarn almasn tmyle yasaklayan veocuklarnkini ok snrlayan bir yasa nergesi vermekte elini a-buk tuttu Yasa kt, ama pek ok evrede l bir metin olarakkald, nk uygulanmasn grmek zere maden oca denetileribile atanmad Ocaklarn bulunduu krsal blgelerde yasann i-nenmesi zaten ok kolaydr; onun iin, skoyadaki Dk HamiltonOcaklarnda altmtan ok kadn altrldn Maden ileri bir-liinin ileri bakanlna resmen bildirmesi, ya da Manchester

Guardiann birinde haber verdii gibi, yanlmyorsam, Wigan ya-knndaki ocakta bir patlama srasnda bir kz ocuunun can ver-mesi ve yasalszln bylelikle gnna kmasyla artk hi kim-senin ilgilenmemesi bizi artmamaldr Tek tek durumlarda ka-dnlarn altrlmas durdurulmu olabilir, ama genellikle eski du-rum deimeden srmektedir [sayfa 41]



41/215

41Kadn ve Aile

*

Szde liberal okuldan olan birka politikac burjuvazinin veii snfnn birlii zerine ok gevezelik ediyor, ama dnce sa-ma bir kuruntudur Geni bir uurum, giriimciyi iiden - efendiyiuaktan ayryor Hizmet personeliyle ilgili olarak Talfourdun soneletirel szleri bile yle:

Rahatmz ve gereksinmelerimizin giderilmesi iin hizmetederek konutlarmzda srekli kalan, sanki baka bir dnyann

insanlarymlar gibi eilimlerine ve karakterlerine pek az gven-diimiz erkeklerin ve kadnlarn evremizde oaldn dnmekne kadar ac

Her iki dnyann sz konusu insanlaryla ilgili hi bir anla-mazlk olamaz, burjuvazinin hanmlar -klelikten kendi z ve ol-duka yeni kurtulularn unutarak- hizmetilerini aa dnyanniareti olarak balk giymeye zorluyor, vemlk ve akarayrdedicizelliklerinin deil, tersine,parann ayrdedici zelliklerinin yitebile-cei korkusuyla, hizmeti kzlarn gzel giyinmelerine ancak seyrekolarak izin veriyorlar

Karl Marks,DieEnglische Bourgeoisie,

Marks-Engels, Werke, Band 10, Berlin 1961, s 467

*

Her beygir-gcyle iletilen makinelerin says byk ldeartarken, beygir-gc bana alan kiilerin says deimeden,

yani ortalama 4 kii kald Bu, aadaki tabloda grlyor:

[Fabrikalar] alan Kiilerin Toplam Says

1838 1850 1856Pamuk fabrikalarYn fabrikalarKammgarn fabrikalarKeten fabrikalarpek fabrikalar

Genel Toplam

259.10454.80831.62843.55734.303

423.400

330.92474.44379.73768.43442.544

596.082

379.21379.09187.79480.26256.137

682.479


42/215

42 Kadn ve Aile

[sayfa 42]

1838de yalnz el tezghlarnda dokuyanlarn ve ailelerin aa

yukar 80000 kiiye ulat dnlrse, alanlarn toplam says(682479) gerekten kk grnyor Aadaki tablo, alanlarnemek-glerinin farkl kategorilerinin yzde orann gsteriyor:

Karl Marks, Das Englische .abriksystem,Marks-Engels, Werke, Band 12, Berlin 1961, s 192 [sayfa 43]

*

Raporlar bu alt ayda olaanst i etkinlii olduuna hepbirlikte tanklk ediyor Emek-gcne talep ylesine bykt ki, bir-ka sanayi dalnda ii arz yetersizdi Bu glk yn fabrikalarnda

[Yllar]ocuklar 13yan altnda

Gen erkekler 13-18yalarnda

Kadnlar 13yan stnde

Erkekler 18yan

stnde183818501856

5,96,16,6

16,111,510,6

55,255,957,0

22,826,525,8

Makinelerin Yolat KazalarYetikinler Genler ocuklar BirlikteYaralanma eidie. k. e. k. e. k. e. k.

Toplam

lmcl kazalarSa kolun ya da sa elin kesilmesi

Sol kolun ya da sol elin kesilmesiSa elin bir parasnn kesilmesiSol elin bir parasnn kesilmesiBacan ya da ayan bir parasnnkesilmesiKol, bacak ve gvde kemiklerininkrlmasEl ya da ayak krBa ve yz yaralanmasYarlmalar, ezilmeler ve yukardasaylmayan baka yaralanmalar

14 35 6

4 123 2416 17

5 -

30 1139 4320 17

268 255

7 23 1

7 329 2221 18

1 -

43 1130 3723 19

315 352

2 21 -

1 -15 78 7

- -

11 420 1511 4

128 66

23 79 7

12 467 5345 42

6 -

84 2689 9554 40

711 673

3016

1612087

6

11018494

1384

Toplam 424 377 479 465 197 105 1100 947 2047

Makinelerin Yolamad Kazalar

Toplam 83 30 59 26 21 10 163 66 229


43/215

43Kadn ve Aile

daha az baatt; oralarda, iyiletirilmi makineler fabrikaclara emek-gc, zellikle gen emekgc [sayfa 44] darl yznden birok ma-

kinenin almad pamuk ve kammgarn fabrikalarnda olduun-dan daha az elemei kullanmaya izin veriyordu Bu geici emek-gc darln gidermek iin gemite kt birka yntem kullan-lyordu .abrika sisteminin ocukluk anda fabrikaclar emek-gcdarl ekince, bu emek-gc, zorunlu olarak, uzak cemaatlerin

yoksulevlerinden salanyordu; onlar, belirli bir sayda rak, fabri-kaclara uzun yllar iin anlamayla balanan kk ocuklar gn-deriyorlard ocuklar bir kez rakla verilince, yoksullar-yasasmemurlar, yararsz yiyicilerden kendilerini kurtardklar iin sz ko-nusu cemaatleri kutluyorlar, fabrikaclar ise alveriten en ok krsalamaya koyuluyor, ocuklar en ekonomik aralarla besliyor veemek-gc olarak verebilecekleri her eyi onlardan posalarn -kararak alyorlard Ama makinelerde iyiletirmeler yapld iin,i canlanrken ve yredeki nfus, emek-gcn iplik fabrikalarnnkullanmna tmyle veremezken, baka bir eit emek-gc dar-l douyordu Bu fabrikaclar rlandaya adamlar gnderip rlanda-l aileler getirtiyorlard Ama rlanda, ngilterenin talebine gre emek-gc gereksinmesini karlayabilen pazar olarak tkendi, ve fabri-kaclar, gney ve bat ngilteredeki kontluklardan yeni bir i alannaekilmek iin, kuzey kontluklarndaki cretlerle kandrlabilecek aile-ler aramak zorunda kaldlar Ailelere fabrika blgelerine tanmalariin sunulan kazanlar anlatmak iin lkenin her yerine araclargnderiliyordu; ve bunlar kuzeye g iin anlamalar yapma yetki-siyle donatlmlard Birok aileyi, bu araclar yola karm olmal-dr Bununla birlikte bir adamn kars ve ocuklar ile bir fabrikaiine yerlemesinin zel sakncas, abucak renen ve ilerine ol-duka ksa bir srede yararl olan gen aile yelerinin ok aran-mas, oysa fabrika iinde deneyimsiz olan erkein ve karsnn emek-gcne zel bir gereksinme olmamasdr Bu, birka fabrikacnneski raklk sistemine belirli bir lde dnmesine yolat [sayfa 45]

K Marks, Die Lage in der britischen .abrikindustrieMarks-Engels, Werke, Band 15, s 78-80

*


44/215

44 Kadn ve Aile

Makine kendini ileten gc kendisi ierdii iin, kas gcdeerden dt - Kadn ve ocuk emei, imdiye kadar cretli

almayan aile yelerinin ie alnmas ile cretli ii saysnn abu-cak artmas Byleceerkein emek[-gcnn] deerinin btn ai-leye blnmesi, ve deerden dmesi - imdi drd sermaye iinyalnz emek deil, stelik art-emek de salamak zorundadr Eski-den yalnz erkein almasyla geinen aile byle geinir Bylecesmrgereleri ile birlikte smrderecesi de artar s 383

Eskiden emek-gcnn satm ve satnalm bir zgr kiilerilikisidir, imdiyetikinlememiler ya da yar-yetikinlersatn al-nr, ii imdi karsn ve ocuunu satar, kleci olur rnekler: s384-385

.iziksel ypranma - tarmsal iletmelerin snailemesi (Gan-system) ile ii ocuklarnda lm art, s 387

Moral ypranma, s 389 Buna kar fabrikaclarn eitim kayt-lar ve direnmesi, s 390

Kadnlarn ve ocuklarn fabrikaya girmesi sonunda erkekiilerin kapitalist despotlua direnmesineyol aar s 391

Ama makine, yerinden olan erkek iinin bota kalmasyla,kadnlarn ve ocuklarn ie alnmasyla olduu gibi, sermayenin

yasasna boyun emek zorunda olan birfazla ii nfusu da retirDolaysyla ignnn btn ahlaki ve doal snrlarn iner Do-laysyla i zamann ksaltmann en etkili arac, iinin ve ailesininbtn mrn sermayenin yararlanmas iin yedek alma zama-nna dntrmenin en amaz arac olur s 398

. Engels, Konspekt berDas Kapital Marks-Engels,Werke, Band 16, Berlin 1962, s 281, 282

*

Burjuva istatistikileriniz, size, rnein Lancashiredaki fabri-ka iisi ailelerin ortalama cretinin arttn aklayacaklardr Unu-tuyorlar ki, aile bakannn, erkein emeinin yerine, imdi kars vebelki ya da drt ocuu, sermayenin Juggernautunun tekerle-kleri altna atlmtr ve toplam emeklerinin toplam cretinin aile-den szdrlan artm kesinlikle [sayfa 46] uygun dmemektedir

K Marks,Lohn, Preis und Profit,


45/215

45Kadn ve Aile

Marks-Engels, Werke, Band 16, Berlin 1962, s 145

K Marks, cret, .iyat ve Kr

cretli Emek ve Sermaye -cret, .iyat ve KrSol Yaynlar, Ankara 1992, s 119

*

Makine kullanmnn baka bir sonucu, kadnlarn ve ocukla-rn fabrikalara srlmesidir Bylelikle kadn, toplumsal retimimi-zin etkin bir gc olmutur Eskiden kadn ve ocuk emei aileevresinde kullanlmtr Bununla, kadnlarn ve ocuklarn toplum-

sal retimimizde yer almas ktdr demek istemiyorum nanyor-um ki dokuz yandan sonra her ocuk zamannn bir kesiminiretken ile uraarak geirmelidir, bununla birlikte ocuklarn bug-nk koullarda almaya zorlandklar yol, irentir

K Marks, Aufzeichnung einer Rede von Karl Marksber die .olgen der Anwendung von maschienen durch dieKapitalisten, Marks-Engels, Werke, Band 16, s 553

*

Sanayinin kapitalist temel zerinde gelimesi, alan yn-larn yoksulluunu ve sefaletini toplumun bir yaam koulu halinegetirdi Su says yldan yla artt Eskiden gpegndz korkusuzcaortalkta dolaan feodal ktlkler yok edilmemiti, ama geici ola-rak arka plana itilmiti Bylelikle imdiye kadar ancak gizlice ilenenburjuva ktlkler bol bol iek at Ticaret giderek dolandrclageliti Devrimci dvizin kardeliki rekabet savann yalan-dolan-larnda ve kskanlnda gerekleti iddetli basknn yerini ahlak-

szlk, ilk toplumsal iktidar kaldrac olan klcn yerini para ald lkgece hakk feodal beylerden burjuva fabrikaclara geti Orospulukimdiye kadar iitilmemi lde yayld Evliliin kendisi, daha nceolduu gibi, orospuluun yasal tannm biimi, resm rts olarakkald, ve [sayfa 47] alabildiine zina ile tamamland

. Engels,Herrn Eugen Dhrings Umwlzung der Wissenschaft,Marks-Engels, Werke, Band 20, Berlin 1962, s 239, 240 Anti-Dhring,Sol Yaynlar, Ankara 1977, s 410,411


46/215

46 Kadn ve Aile

*

Yeni iyerlerinde mekanik gcn ve makinelerin kullanm, ve daha nce makinelemi iyerlerinde yaygnlamas veyetkinlemesi, elleri gittike iyerlerinden atyor; ve bu, gereksiz-leen ellerin lkenin fabrikalarnca emilip ilendirilebilmesindenok daha hzl bir tempoyla oluyor Bu fazla eller sermayeye ger-ek bir yedek sanayi ordusu salyor ler kt giderken bu ordua kalabilir, dilenebilir, alabilir ya da ievlerine gidebilir; iler iyigiderken ise retimini artrlmas iin hazrdr; ve en son erkek, sonkadn ve son ocuk da i bulmak gerekmedii srece -ki ancakfrtnal ar-retim zamanlarnda durum budur- bu yedek ordununrekabetiyle cretler dk tutulur ve iilere kar savamnda ser-mayenin gc yalnz onun varlyla artar Sermaye ile yarrkeniiler yalnz zararl kmakla kalmazlar, bacaklarna bukalanmbir top gllesini de birlikte srklemeleri gerekir Ama kapitalistekonomi politie gre adil olmak budur

. Engels, Ein gerechter Tagelohn fr ein gerechtes TagewerkMarks-Engels, Werke, Band 19, Berlin 1962, s 248, 249. Engels, Adil Bir ign Karlnda Adil Bir cret

cretli Emek ve Sermaye - cret, .iyat ve Kr, s 129

*

Ve burada z evinin ve toprann bereketi modern iiiin kendini btn parlakl ile gsterir Hi bir yerde, rlanda evsanayii bile pek istisna deildir, Alman ev sanayiinde olduu kadarrezilce dk cret denmez Ailenin kendi baheciinde ve tarla-cnda alnteriyle rettii ey, kapitaliste emek-gcnn fiyatndanonu dme rekabetine izin verir; iiler her gtr (para bana)creti kabul etmek [sayfa 48] zorundadrlar, yoksa hibir ey alamazlar

ve yalnz kendi topraklarnn rnyle geinemezler; ve te yan-dan, bu iftilik ve toprak sahiplii, onlar o yere balad iin,baka uralar aramalarn engeller Ve Almanyann kk bir srmetada dnya pazarn rekabete dayanarak elinde tutmasnn gere-kesi burdadr

. Engels, Vorwort zur Zweiten durchgesehenen AuflageZur Woh-


47/215

47Kadn ve Aile

nungsfrageMarks-Engels, Werke, Band 21, Berlin 1962, s 331, 332. Engels,Konut Sorunu,

Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 15

*

Bundan baka, kapitalist ev sanayii, sala son derece ayk-r alma koullaryla kanlmaz olarak baldr inin pek byk

yoksulluu, alma koullarn her naslsa kurallarla dzenlemeolanakszl, yaama ve alma yerinin birlemesi -bunlar, ev ii-lerinin konutlarn sala aykrln ve i hastalklarnn yuvas ya-

pan koullardr Byk iletmelerde bu eit grnglerle savamakdaha olanakldr, oysa ev emei bu bakmdan kapitalist smr-nn zellikle liberal eididir

gnnn ar uzunluu da, gerek kapitalist iin ev alma-snn, gerek kk sanayinin zorunlu yan grngsdr Yukarda,fabrikalardaki ve elzanaatlarndaki farkl ign uzunluklarnabirok rnek verdik

Kadnlarn ve pek kk yataki ocuklarn retime ekil-mesi, ev almasnda hemen her zaman grlr Bunu kantlamak

iin Moskova Eyaletindeki kadn uralarnn tanmndan birka verianalm Pamuk sarmakla 10004 kadn uramaktadr; ocuklar 10kopek gndelik ve 17 ruble yllk kazanla 5-6 yalarnda (!) ikenalmaya balarlar Kadn uralarnda ign genellikle 18 saateular rme iinde ocuklar 6 yanda almaya balarlar, gnde-likleri 10 kpek, yllk kazanlar 22 rubledir Kadn uralar iintoplam saylar yledir: ii kadnlar 37514; 5-6 yalarnda ikenalmaya balarlar (19 uran altsnda; bu urata 32400 kadnii alr); ortalama gnlk kazan 13 kopek, [sayfa 49] yllk kazan

26,20 rubledir*Kapitalist ev sanayiinin en zararl yanlarndan biri, iinin ge-reksinme dzeyinin dmesidir Giriimci, halkn geim dzeyininzellikle dk olduu ve toprakla balantnn sadaka karlndaalmaya olanak verdii uzak yrelerde ii arayabilir rnein, bir

* Kadnlarn uralarn betimlemi olan Bayan Gorbunova, kazanlar yanlolarak 18 kopek ve 3777 ruble hesaplyor, nk yalnz her urala ilgili ortalama veriler-le alyor ve ayr ayr uralardaki kadn saysnn farkl olduunu dikkate almyor


48/215

48 Kadn ve Aile

krsal orap iletmesinin sahibi, Moskovada konutlarn pahal ol-duunu ve ii kadnlarn ak ekmek yemeleri gerektiini ama

bizim burada kulbelerinde altklarn ve kara ekmek yediklerini aklyor ve soruyor: Bu durumda Moskova bizimle nasl boylebilir*

Pamuk eirmedeki olaanst dk cret, bu iin kylle-rin vb kanlan kzlar iin yalnzca bir yan gelir kayna olmas ileaklanr Bylelikle, bu i dalnda yrrlkte olan sistem, zelliklebu iten geinen kiiler iin creti g katlanlr snrn altna dyor,zellikle fabrika iiyle geinen kiilerin cretini gereksinmenin enaznn altna itiyor ya da geim dzeylerinin ykselmesini dizginli-

yor Bunlarn ikisi de tmyle anormal iliikler yaratyor**]

.abrika ucuz dokumac arar, diyor bay Karlsomenov, veonu kendi kynde, sanayi merkezlerinin uzanda bulur cret-lerin sanayi merkezlerinden evreye doru dt, kuku gtr-mez bir olgudur***

Giriimciler, nfusu kylerde ustaca tutan ilikilerden yarar-lanmay da ok iyi biliyorlar

W I Lenin, Die Entwicklung des Kapitalismus in Ruland,Werke, Band 3, Berlin 1960, s 453,454

V Lenin,Rusyada Kapitalizmin Gelimesi,Sol Yaynlar, Ankara 1988,s 387,388,389

*

Modern kapitalist toplum hemen gze arpmayan byle [sayfa50] bir yn yoksulluk ve bask halini barnda saklar Dalan kk-burjuva, el zanaats, ii, hizmetli ve kk-memur aileleri anlatl-maz yoksunluk iinde yaar,en iyi zamanlarda bile ancak glklegeinir Bu ailelerde milyonlarca kadn bir ev-klesi yaam sr-drr (gerekten varln feda eder), aileyi kt-kanaat beslemek vegiydirmek ve kendi emeinden baka her eyden biriktirmek iinher gn umutsuzca didinir

*Moskova Eyaleti in statistik Veriler Dermesi, c VII, Kesim II, s 104**bid, s 285*** Vladimir Eyaletindeki Uralar, III, 63 Kar:bid, 250


49/215

49Kadn ve Aile

Sermaye, ev iilerini, kendileri ve aileleri iin bir para ek-mek kazanmak iin iitilmedik lde dk bir demeyi kabul

etmeye hazr olan bu kadnlar arasndan semeyi yeler Btnlkelerin kapitalistleri (eskian kle sahipleri ve ortaan feodalbeyleri gibi), bu kadnlar arasnda, bol bol kelepir yatmalklar (Bei-

schlaeferin) da bulurlar Ve orospulua duyulan hi bir ahlaki fke(100 halden 99unda ikiyzllk vardr) bu kadn vcudu ticaretinekar bir ey yapamaz: cret-klelii olduka orospuluk da isteristemez olacaktr nsani toplumsal dzenlerin tarihinde ezilen vesmrlen btn snflar, ezenlere, birincisi denmemi emekler-ini ve ikincisi karlarn her zaman vermek zorunda kalmlardr(smrlmelerinin iyz budur)

Klelik, serflik ve kapitalizm bu bakmdan tmyle eittirYalnz smrmebiimi deiir, smr kalr

Dnyann bakenti Pariste, uygarln merkezinde, sm-rlen kadn ev iisi rnlerinin birsergisi bugnlerde ald

Sergilenen her nesnede, ev iisi kadnn para banaeline ne getiini ve bir de gnde ve saatte ne kadar kazanabildiinikk bir karta yazlm olarak gryoruz

Ve bu neyi belirtiyor? Kadn ev iisibir tek meta iin bile 1franktan, yani 50 kopekten daha ok kazanamyor Ama byk emekkitlesi, daha da oransz dklkte bir kazan getiriyor rneinabajurlar grlyor Bir dzinesinin creti 4 kopek tutuyor Ya dakt klahlar - 1000 tanesi iin 15 kopek - saat bana kazan altkopek Kurdeleli vb oyuncaklar - saatte 2 kopek Yapma iekler- saatteiki- kopek Kadn ve erkek amarlar - saatteiki-alt ko-pek Ve bu byle srp gidiyor

Bizim ii birliklerimiz ve sendikalarmz da byle bir sergidzenlemelidir Sergi burjuvazininkiler gibi pek byk [sayfa 51] birkr getirmeyecektir Proleter kadnlarn yoksulluunun sergisi bakabir yarar salayacaktr: Durumlarn anlamalar, yaamlarn apa-k grmeleri bakmndan cretli-iilere ve cretli kadn klelere

yardmc olacak ve onlara bu yoksulluk, yoksunluk, orospuluk boy-unduruundan ve mlkszlerin her trl aalanmasndan naslkurtulabileceklerini dndrecektir

W I Lenin, Der Kapitalismus und die .rauenarbeitWerke, Band 36, Berlin 1962, s 206, 207


50/215

50 Kadn ve Aile

*

Kibrit manfaktr, kibrit pnn ucunu fosforla kaplama-nn bulunduu 1833te balar 1845ten beri bu ikolu, ngilteredehzla gelimi ve zellikle Londrann youn nfuslu blgeleri ileManchester, Birmingham, Liverpool, Bristol, Norwich, New-Castle

ve Glasgowda yaygn hale gelmitir Bununla, ayn zamanda, Vi-yanal bir doktorun 1845te kefettii ve kibrit yapanlara zg teta-noz hastal da yaylmtr, iilerin yars, on yandan kkocuklar ile on sekizden kk delikanllardr Kibrit yapm salazararl ve kt kokusu nedeniyle o kadar tatsz bir itir ki, ancakalan snfn en sefil kesimi, yar-a dullarla benzerleri, ocukla-rn, bu ie vermektedirler

Karl Marks,Das Kapital,Marks-Engels, Werke, Band 23, Berlin 1962, s 261Kapital, Birinci Cilt, Sol Yaynlar, Ankara 1978, s 260

*

7 Haziran 1844 tarihli ek fabrika yasas 10 Eyll 1844te

yrrle girdi Yeni bir i grubunu, yani 18 yan zerindeki kadn-lar himayesi altna alyordu Bunlar her bakmdan gen kiilerleeit duruma getiriliyordu; alma-sreleri on iki saat ile snrlanyor,gece almalar yasaklanyordu vb lk kez, yasa koyucu, yeti-kinlerin almasn dorudan ve resmen denetim altnda tutmayakendini zorunlu gryordu 1844-1845 tarihli .abrika Raporunda ualayl szler vard: Yetikin kadnlarn,haklarna bu ekilde [sayfa 52]mdahale edilmi olmasndan yakndklar konusunda herhangi birbilgi bana ulam deildir* On yan altndaki ocuklarn emek-

zaman 6 saate, ve baz durumlarda da gene gnde 7 saate indiri-liyordu**Szde vardiya sisteminin ktye kullanlmasndan kurtul-

mak iin yasa, dierleri yannda, u nemli hkmleri de getiriyor-du: - ocuklarn ve genlerin alma saatleri, bu ocuk ya da

*Rept etc, 30 th Sept, 1844, s 15** Yasa, her gn almayp da gn ar alan ocuklarn 10 saat altrlmalar-

na izin vermektedir Aslnda bu madde ilemez halde kald


51/215

51Kadn ve Aile

genlerin, sabah ie baladklar zamandan itibaren hesaplanacak-tr Bylece, rnein, eer A, sabah 8de, B de 10da ie balarsa,

Bnin ignnn, gene de Annki ile ayn saatte sona ermesi gere-kecektir Zaman resm saate gre hesaplanacaktr, rnein, fabri-kann saati en yakn demiryolu istasyonunun saatine gre ayarlana-cakt .abrika sahibi, iin balama, sona erme ve eitli yemeksaatlerini gsteren okunakl bir levha asacakt leyin 12dennce ie balayan ocuklar, leyin 1den sonra tekrar altrlama-

yacakt Bylece, leden sonraki ekip, sabah alan ocuklar ilekurulamayacakt Yemek paydosu iin verilen birbuuk saatin, enaz bir saati, leden sonra saat ten nce verilecekti ve ayn

vardiya iine isabet edecekti Yemek zaman iin en az 30 dakikalkbir aralk verilmeksizin, leyin saat birden nce bir ocuk ya dagen be saatten fazla altrlamayacakt Bu srada (yani yemekzamannda) fabrikann emek srecinin devam ettii yerlerinde hi-bir ocuk ya da gen erkek veya kadn altrlamayacak ya daburalarda bulunmayacakt vb

Grld gibi, zaman snrlarn, paydos saatlerini, askerbir disiplinle saatin tiktaklar ile dzenleyen bu hassaslk asla parla-menter beyin almasnn rn deildi Btn bunlar, modernretim tarznn doal yasalar olarak, koullardan giderek domutuBunlarn biimlenmesi, resmen tannmas ve devlet tarafndan ilanedilmesi, snflarn uzun savamlarnn sonucu olmutur Bunlarnilk sonularndan biri, uygulamada, fabrikadaki yetikin erkeklerinignnn, ayn snrlamalara bal olmasdr; nk retim sreler-inin ounda, ocuklarla genlerin ve kadnlarn elbirlii [sayfa 53] vaz-geilmezdi Bunun iin, 1844ten 1847ye kadarki dnemde 12 saat-lik ign, .abrika Yasasna bal btn sanayi kollarnda genel vetekdze bir uygulama olmutur

Bununla birlikte, fabrikatrler, bu ilerlemeye, bunu kar-layacak bir gerileme olmakszn izin vermediler

Bunlarn abalan ile, Avam kamaras smrlmeye uygunen kk ocuk yan 9dan 8e indirdi; bylece, hem tanrsal yasa-

ya, hem de insan yasasna uygun olarak kapitalistlerin haklar olanbir miktar daha fabrika ocuu salanm oldu*

* alma saatlerinde yaplacak bir ksaltma, daha ok sayda ocuunaltrlmalarna yolaabilecegi iin, 8-9 yalarnda ek bir ocuk ii arznn artan talebikarlayabilecei sanld (lc, s 13)


52/215

52 Kadn ve Aile

Karl Marks, ayn yapt, s 298-299Kapital, Birinci Cilt, s 295-29

Marks Engels Lenin Kadin Ve Aile

Documents

Transcript of Marks Engels Lenin Kadin Ve Aile