Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/mtulliiciceronis09cice

M. T U L L I I

C I C E R O N I S

O P E R A.

TOMUS NONUS,

IN QJJO EPISTOLiE AD (^. FRATREM, &C,

O X O N I I,

E TYPOGRAPHEO C LARE NDONI ANO.

M DCC LXXX in.

1 Ht INSTITUTESTUDitS

^099

[ I ]

M. T U L L I I

G I C E R O N I S

E P I S T O L ^

A D QJJ I N T U M F R A T Pv E M.

L I B E R

M A R C U S Q^ F R A T R I S,

L II ^ T S I non dubitabam, quln hanc epiftolam multir\ nuntii, fama denique efTet ipfa fua celeritate fupera-* ^ tura ; tuque ante ab aliis auditurus eifes, annum

tertium acceffille deliderio noilro, et labori tuo ; tamen exifti-

mavi a me quoque tibi hujus moleftiae nuntium perferri opor-tere. Nam fuperioribus literis, non unis, fed pluribus, cumjam ab aliis defperata res effet, tamen ego tibi fpem matursdeceffionis afferebam ; non folum, ut quam diutiffime te ju-cunda opinione obled:arem, fed etiam quia tanta adhibcbaturet a nobis et a prstoribus contentio, ut rem pofTe confici non

diffiderem. Nunc quoniam ita accidit, ut neque praetores fuisopibus, neque nos noftro fludio quidquam proficere poffemus,

ToM. IX. A

2 EPISTOLARUMefl omnlno difficile non graviter id ferre ; fed tamen noftrosanimos, maximis in rebus et gerendis et fuftinendis exercita-tos, frangi et debilitari moleftia non oportet. Et quoniam eamoleftiffime ferre homines debent, quae ipforum culpa con-tradia funt, efl quiddam in hac re mihi moleftius ferendum,quam tibi. Fad:um eft enim mea culpa, contra quam tu me-cum et prolicifcens et per literas egeras, ut priore anno nou

fuccederetur. Quod ego, dum fociorum faluti confulo, dumimpudentia) nonnullorum negotiatorum refifto, dum noftramgloriam tua virtute augeri expeto, feci non fapienier ; pri^fer-

tim cum id commiferim, ut ille alterannus etiam tertium pof-fet adducere. Quod quoniam peccatum meum effie confiteor ;efl fapientiae atque humanitatis tua^, curare et periicere, ut

hoc, minus fapienter a me provifum, diligentia tua corrigatur.Ac fi te ipfe vehementius ad omnes partes bene audiendi exci-taris, non ut cum aliis, fed ut tecum jam ipfe, certes -, fi om-nem tuam mentem, curam, cogitationem, ad excellentem om-nibus in rebus laudis cupiditatem incitaris ; mihi crede, unusannus additus labori tuo, multorum annorum Istitiam nobis,gloriam vero etiam poHeris noflris, afferet. Quapropter hoc teprimum rogo, ne contrahas ac demittas animum ; neve teobrui, tanquam fludlu, fic magnitudine negotii finas ; contra-que erigas, ac refiftas, five etiam ultro occurras negotiis. Ne-que enim ejufmodi partem reipublicas geris, in qua fortuna do-minetur, fed in qua plurimum ratio poffit et diligentia. Quodfi tibi bellum aliquod magnum et periculofum adminiflrantiprorogatum imperium viderem; tremerem animo, quod eodemtemporc effe intelligerem etiam fortunas poteftatem in nos pro-rogatam : nunc vero ea pars tibi reipublicae commiffa eft, inqua aut nullam, aut perexiguam, partem fortuna tenet, et quaemihi tota in tua virtute ac moderatione animi pofita effe vi-deatur. Nullas (ut opinor) infidias hoftium, nullam praslii di-mlcationem, nullam defedlionem fociorum, nuUam inopiamilipendii aut rei frumentarice, nullam feditionem exercitus,,

AD Q^ FRATREM L I B. I. 3pertimefcimus : quas perfcepe fapientiflimis viris acciderunt

;

ut, quemadmodum gubernatores optimi vim tempeflatis, ficilli fortunas impetum, fuperare non pofTent. Tibi data eflfamma pax, fumma tranquillitas : ita tamen, ut ea dormientenigubernatorem vel obruere, vigilantem etiam deled:are, poflit.Conftat enim ea provincia primum ex eo genere fociorum^quod efl ex hominum omni genere humanifTimum : deinde exeo genere civium, qui aut quod publicani funt, nos fummanecefiitudinc attingunt ; aut quod ita negotiantur, ut locu-pletes fmt, noflri confulatus beneficio fe incolumes fortunashabere arbitrantur.

II. At enim inter hos ipfos exiflunt graves controverfiae,mult^ nafcuntur injurise, magna^ contentiones confequuntur.Quafi vero ego id putem, non te aliquantum negotii fuflinere.Intelligo permagnum effe negotium, et maximi confilii : fedmemento, confilii me hoc negotium effe magis aliquanto,quam fortunas, putare. Quid efl enim negotii, continere eos,quibus pra^fis, fi te ipfe contineas ? Id autem fit magnum etdifficile caeteris, ficut efl difficillimum : tibi et fuit hoc femperfacillimum, et vero effe debuit; cujus natura talis efl, ut etiamfine dodtrina videatur moderata efle potuiffe j ea autem adhibitadodtrina eft, quae vel vitiofiffimam naturam attollere poffit.

Tu cum pecuniae, cum voluptati, cum omnium rerum cupi-ditati, refiftes, ut facis ; erit, credo, periculum, ne improbumnegotiatorem, paulo cupidiorem publicanum, comprimere nonpoffis. Nam Grseci quidem fic te ita viventem intuebuntur, utquendam ex annalium memoria, aut etiam de cslo divinumhominem effe in provinciam delapfum putent. Atque haecnunc non ut facias, fed ut te facere et feciffe gaudeas, fcribo.

Praeclarum eft enim, fummo cum imperio fuifle in Afia trien-nium, fic ut nullum te fignum, nulla pidlura, nulium vas, nullaveflis, nullum mancipium, nulla forma cujufquam, nulla con-ditio pecunise (quibus rebus abundat ifla provincia) ab fummaintegritate continentiaque deduxerit. Quid autem reperiri tam

A 2

Vh

4 EPISTOLARUMcximium, aut tam expetcndum, poteft, quam iflam virtutem,moderationem animi, temperantiam, non latere in tenebris,neque efle abditam ; fed in luce Afia?, in oculis clariflimEC

provinciae, atque in auribus omnium gentium ac nationum,cfle pofitam ? non itineribus tuis perterreri homines ? nonfumptu exhauriri ? non adventu commoveri ? effe, quocunqueveneris, et publice ct privatim maximam laetitiam : cum urbscuftodem, non tyrannum 3 domus hofpitem, non expilatorem,reccpilfe videatur ?

III. His autem in rebus jam te ufus ipfe profedo erudivit,nequaquam fatis effe, ipfum hafce habere virtutes, fed efle cir-cumfpiciendum dihgenter, ut in hac cuflodia provinciae nonte unum, fed omnes miniftros imperii tui, fociis, et civibus,

et rcipublicae, praeflare videare. Quanquam legatos habes eos,qui ipfi per fe habituri fmt rationem dignitatis fuae ; de qui-

bus honore, et dignitate, et astate, prasflat Tubero, quem egoarbitror, prsefertim cum fcribat hiftoriam, multos ex fuis an-

nalibus poffe deligere, quos veht et pofTit imitari : Halienus

autem nofler, cum animo et benevolentia, tum vero etiamimitatione vivendi. Nam quid ego de Gratidio dicam ? quemcerto fcio ita laborare de exiflimatione fua, ut propter amorem

in nos fraternum, etiam de noflra laboret. Quseftorem habes,non tuo judicio dele

AD Q^FRATREM LIB. I. 5IV. Quos vcro aut ex domefticis convidiionibus, aut ex ne-

ceflariis apparitionibus, tecum cffe voluifti, qui quafi ex co-

horte praetoris appellari folent, horum non modo fada, fedetiam dida omnia, prasftanda nobis funt. Sed habes eos tecum,quos poffis red;e facientes facile diligere ; minus confulentesexiftimationi tuas facillime coercere: a quibus, rudis cum effes,

videtur potuille tua liberalitas decipi -, nam ut quifque eft viroptimus, ita difficillime effe alios improbos fufpicatur : nuncvero tertius hic annus habeat integritatem eandem, quam fu-periores, cautiorem etiam ac dihgentiorem. Sint aures tua?,qua3 id, quod audiunt, exiftimentur audire, non in quas iidteet fimulate quseftus caufa infufurretur. Sit annulus tuus non

ut vas aliquod, fed tanquam ipfe tu ; non minifter ahen^ vo-luntatis, fed teftis tuae. Accenfus lit eo numero, quo eum ma-jores noflri effe voluerunt, qui hoc non in beneficii loco, fedin laboris ac muneris, non temere nifi libertis fuis deferebant 3quibus illi quidem non multo fecus, ac fervis, imperabant. Sitli(5tor non fus, fed tuas, lenitatis apparitor ; majoraque pras-ferant fafces illi ac fecures dignitatis infignia, quam poteflatis,Toti denique fit provinciae cognitum, tibi omnium, quibusprasfis, falutem, liberos, famam, fortunas effe carifiimas. De-nique hasc opinio fit, non modo iis, qui aliquid acceperint^fed iis etiam, qui dederint, te inimicum (fi id cognoveris) fu-turum. Neque vero quifquam dabit, cum erit hoc perfpedum,nihil per eos, qui fimulant fe apud te multum poffe, abs te fo-lere impetrari. Nec tamen efl hasc oratio mea hujufmodi, ut tein tuos aut durum effe nimium, aut fufpiciofum, veiim. Namfi quis efh eorum, qui tibi biennii fpatio nunquam in fufpicio-nem avaritiae venerit, (ut ego Caefium, et Chaerippum, et La-beonem, et audio, et, quia cognovi, exiflimo) nihil efl, quodnon et iis, et fi quis efl alius ejufdemmodi, et committi etcredi redtiffime putem. Sed fi quis efl, in quo jam ofFenderis,de quo aliquid fenferis ; huic nihil credideris, nullam partemexiflimationis tuae commiferis.

^ EPISTOLARUMV. In provincia vero ipfa fi quem es nadus, qul in tuam

familiaritatem penitus intrarit, qui nobis ante fuerit ignotus

;

huic quantum credendum fit, vidc : non quin poffmt multieffe provinciales viri boni -, fed hoc fperare licet, judicare peri-culofum eft. Multis enim fimulationum involucris tegitur, etquafi veUs quibufdam obtenditur uniufcujufque natura : frons,cculi, vultus perfiEpe mcntiuntur ; oratio vero faepiflime.Quamobrem, qui potes reperire ex eo genere hominum, quipecuniaD cupiditate addudii careant his rebus omnibus, a qui-bus nos divulfi effe non poffumus ; te autem, alienum homi-nem, ament ex animo, ac non fui commodi caufa fimulent ?Mihi quidem permagnum videtur j praefertim fi iidem homi-nes privatum non fere quemquam, prsetores femper omnes,amant. Quo ex genere fi quem forte tui cognofli amantiorem,(fieri enim potuit) quam temporis, hunc vero ad tuum nume-rum Hbenter adfcribito. Sin autem id non perfpicies 3 nullumerit genus in familiaritate cavendum magis ; propterea quod etomnes vias pecunias norunt, et omnia pecunias caufa faciunt

;

et, qui-cum vid:uri non funt, ejus exiftimationi confulere noncurant. Atque etiam e Grascis ipfis diligenter cavendae funtquaedam familiaritates, pra^ter hominum perpaucorum, fi quifunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces funt permulti, et

leves, et diuturna fervitute ad nimiam affentationem eruditi

;

quos ego univerfos adhiberi liberaliter, optimum quemquehofpitio amicitiaque conjungi, dico oportere. Nimiae familiari-tates eorum, neque tam fideles funt : non enim audent adver-fari noflris voluntatibus ; et vero invident non noflris folum,

verum etiam fuis,

VI. Jam qui in ejufmodi rebus, in quibus vereor etiam nedurior fim, cautus effe velim ac diligens ; quo me animo infervos efTe cenfes ? Quos quidem cum omnibus in locis, tumpraecipue in provinciis, regere debemus : quo de genere muUaprascipi pofTunt ; fed hoc et breviflimum eft, et facilHme te-

iieri potefl, ut ita fe gerant in iflis Afiaticis itineribus, ut fi

AD Q^ FRATREM L I B. y 7iter Appia via faceres ; neve intereiTe quidquam putent, utruniTralles an Formias venerint. At, li quis eil ex fervis egr^giefidelis ; fit in domefticis rebus et privatis : qu^ res ad officiumimperii tui, atque ad aliquam partem reipublicse, pertinebunt,

de his rebus ne quid attingat. Multa enim, qua^ redie committifervis fidelibus poffiint, tamen fermonis et vituperationis vi-

tandae caufa, committenda non funt. Sed nefcio quo padto adpra^cipiendi rationem delapfa eft oratio mea, cum id mihi pro-pofitum initio non fuiffet. Quid enim ei praecipiam, quem egoin hoc praefertim genere intelligam prudentia non effe inferio-

rem, quam me j ufu vero etiam fuperiorem ? Sed tamen fi adea, qus faceres, audtoritas accederet mea, tibi ipli illa putavifore jucundiora. Quare (int haec fundamenta dignitatis tuse :tua primum integritas et continentia 3 deinde omnium, qui te-cum funt, pudor ; deled;us in familiaritatibus, et provincia-lium hominum et Graecorum, percautus et diligens ; familiaegravis et conftans difciplina : quae cum honefta fmt in his pri-

vatis noftris quotidianifque rationibus -, in tanto imperio, tamdepravatis moribus, tam corruptrice provincia, divina videan-

tur neceife eft. Haec inftitutio, atque haec difciplina, poteft

fuftinere in rebus ftatuendis et decernendis eam feveritatem,

qua tu in iis rebus ufus es, ex quibus nonnullas fimultatescum magna mea Istitia fufceptas habemus : nili forte me Pa-conii nefcio cujus, hominis ne Gr^eci quidem, at Mylii autPhrygis potius, querelis moveri putas ; aut Tufcenii, hominisfuriofi ac fordidi, vocibus, cujus tu ex impuriffimis faucibusinhoneiliffimam cupiditatem eripuifti fumma cum aequitate.

VII. Haec, et cstera plena feveritatis, quiE ftatuiiti in iila

provincia, non facile iine fumma integritate fuitineremus.Quare fit fumma in jure dicendo feveritas ; dummodo ea nevarietur gratia, fed confervetur aequabilis. Sed tamen parvi re-fert abs teipfo jus dici sequabiliter et diligenter, niii idem abiis fiet, quibus tu ejus muneris aliquam partem concefferis,Ac mihi quidem videtur non fane magna varietas effe negotio'

S < EPISTOLARUMrum in admlniflranda Afia, fed ea tota jurifdlcftlone maxlmefuftineri ; in qua fcientia3 pra^fertim provincialis ratio ipfa ex-

pedita eft. Conftantia eft adhibenda et gravitas, qua; refiflat

non folum gratiiE, verum etiam fufpicioni. Adjungenda etiamcft facilitas in audiendo, lenitas in decernendo, in fatisfaciendo

ac difputando diligentia. His rebus nuper Cn. Odtavius ju-cundiffimus fuit : apud quem primus lidlor quievit j tacuitaccenfus : quoties quifque voluit, dixit ; et quam voluit diu,:/quibus ille rebus fortalTe nimis lenls videretur, nifi haec leni-

tas illam feveritatem tueretur. Cogebantur Syllani homines,

quae per vim et metum abflulerant, reddere : qui in magiflra-tibus injuriofe decreverant, eodem iplis privatis erat jure pa-rendum : ha^c illius feveritas acerba videretur, nifi multis con-dimentis humanitatis mitigaretur. Quod fi haec lenitas grataRomas eft, ubi tanta arrogantia efl, tam immoderata libertas,tam infinita hominum licentia, denique tot magiflratus, totauxilia, tanta vis, tanta fenatus auftoritas ; quam jucundatandem prsetoris comitas in Afia poteft effe, in qua tanta mul-titudo civium, tanta fociorum, tot urbes, tot civitates, unius

hominis nutum intuentur ? ubi nullum auxilium efl, nullaconqueftio, nullus fenatus, nulla concio ? Quare, cum per-magni hominis eft, et cum ipfa natura moderati, tum veroetiam dodtrina atque optimarum artium ftudiis eruditi, fic feadhibere in tanta poteftate, ut nulla alia poteftas ab iis, quibusipfe prasfit, defideretur.

VIII. Cyrus ille a Xenophonte non ad hiftoriae fidem fcrlp-tus, fed ad effigiem jufti imperii; cujus fumma gravitas ab illophilofopho cum fingulari comitate conjungitur : quos quidemlibros non fine caufa nofter ille Africanus de manibus ponerenon folebat : nullum eft enim praetermiffum in iis officium di-ligentis et moderati imperii -, eaque, fi fic coluit ille, qui pri-vatus futurus nunquam fuit, quonam modo retinenda funt iis,quibus imperium ita datum eft, ut redderent, et ab iis legibusdatum eft, ad quas revertendum eft? Ac mihi quidem videntur

AD Q^ FRATREM L I B. I. 9huc omnia efTe referenda iis, qui praefunt aliisj ut ii, qui erunteorum in imperio, fmt quam beatilTimi : quod tibi effe et anti-quiffimum, et ab initio fuiffe, ut primum Afiam attigifti, con-ftante fama atque omnium fermone celebratum efl. EH; autemnon modo ejus, qui fociis et civibus, fed etiam ejus, qui fervis,qui mutis pecudibus, prxCit, eorum, quibus prasfit, commodisutilitatique fervire. Cujus quidem generis conflare interomnesvideo, abs te fummam adhiberi diligentiam : nullum acs alie-num novum contrahi civitatibus; vetere autem magno et gravimuhas abs te effe Hberatas ; urbes complures dirutas ac penedefertas (in quibus unam loniae nobihfTimam, akeram Cari^,Samum et Hahcarnafrum) per te g{[q recreatas ; nullas effe inoppidis feditiones, nuUas difcordias ; provideri abs te, ut civi-

tates optimatium confiHis adminiflrentur; fublata Myfias latro-cinia; casdes muUis locis repreffas ; pacem tota provincia con-flitutam ; neque foium illa itinerum atque agrorum, fed muhoetiam plura et majora oppidorum et fanorum, furta et latro-cinia effe depulfa ; remotam a fama, et a fortunis, et ab otiolocupletum, illam acerbiffimam miniflram prastorum avaritiaecalumniam; fumptus et tributa civitatum ab omnibus, qui ea-rum civitatum fines incolant, tolerari aiquabihter ; facilHmoseffe aditus ad te ; patere aures tuas querehs omnium ; nulhusinopiam ac fohtudinem, non modo iho populari acceffu ac tri-bunah, fed ne domo quidem et cubiculo effe exclufam tuo

;

toto denique imperio nihil acerbum effe, nihil crudele, atqueomnia plena clementiae, manfuetudinis, humanitatis.

IX. Quantum vero ihud eft beneficium tuum, quod iniquoet gravi vedligah a^dihtiorum, magnis noftris fimuhatibus,Afiam hberafli ? Enimvero fi unus homo nobilis queritur pa-lam, te, quod edixeris, Ne ad ludos pecunice decernerentur, H-Scc fibi eripuiffe ; quanta tandem pecunia penderetur, fi om-nium nomine, quicunque Romas ludos facerent, quod erat jaminflitutum, erogaretur? Quanquam has querelas hominum nof-trorum iUo confiho opprefTimus, quod in Afia nefcio quonam

ToM. IX. B

lo EPISTOLARUMmodo, RomsG quldem non mediocri cum admiratione, lauda-tur, quod, cum ad templum monumentumque noftrum civi-tates pecunias decrevifTent ; cumque id et pro meis magnismeritis, et pro tuis maximis beneficiis, lumma fua voluntatefeciirent ; nominatimque lex exciperet, Ut ad templum monu-mentumqiie capere liceret ; cumque id, quod dabatur, non efletinteriturum, fed in ornamentis templi futurum, ut non mihipotius, quam populo Romano ac diis immortalibus, datumvideretur ; tamen id, in quo erat dignitas, erat lex, erat eo-rum, qui faciebant, voluntas, accipiendum non putavi ; cumaliis de caufis, tum etiam ut animo jEquiore ferrent ii, quibusnec deberetur, nec liceret. Quapropter incumbe toto animo etfludio omni in eam rationem, qua adhuc ufus es, ut eos, quostuae fidei poteftatique fenatus populufque Romanus commifitet credidit, diligas, et omni ratione tueare ; ut effe quam bea-tiffimos velis. Quod ii te fors Afris, aut Hifpanis, aut Gallis^prasfecifTet, immanibus ac barbaris nationibus ; tamen effethumanitatis tuse, confulere eorum commodis et utilitati, falu-tique fervire, Cum vero ei generi hominum prasfimus, nonmodo in quo ipfa fit, fed etiam a quo ad alios pervenifTe pute-tur humanitas j certe iis eam potifTimum tribuere debemus, aquibus accepimus. Non enim me hoc jam dicere pudebit,praefertim in ea vita, atque iis rebus geflis, in quibus non po-

tefl refidere inertias aut levitatis ulla fufpicio ; nos ea, quae

confecuti fumus, his fludiis et artibus effe adeptos, qus fintnobis Graeciae monumentis difciplinifque tradita. Quare prs-ter communem fidem, quae omnibus debetur, prasterea nos iflihominum generi praecipue debere videmur, ut, quorum prae-ceptis fumus eruditi, apud eos ipfos, quod ab iis didicerimus,velimus expromere.

X. Atque ille quidem princeps ingenil ct dodlrlnae Plato,.tum denique fore beatas refpublicas putavit, fi aut do6li acfapientes homines eas regere ccepifTent ; aut ii, qui regerent,omne fuum fludium in dodtrina ac fapientia collocafTent. Hanc

AD CL FRATREM L I B. I. nconjundionem videlicet poteftatis ac fapicntiae, faluti cenfuitcivitatibus eife poiTe : quod fortalTe aliquando univerfe reipub-licae noilrae, nunc quidem profedo ifti provinciae, contigit, utis in ca fummam poteftatem haberet, cui in dodlrina, cui invirtute atque humanitate percipienda, plurimum a pueritiaftudii fuilfet et temporis. Quare cura, ut hic annus, qui ad la-borem tuum acceffit, idem ad falutem Afiae prorogatus efle vi-deatur. Quoniam in te retinendo fuit Aiia felicior, quam nosin deducendo; perfice, ut Isetitia provinciae defiderium noflrumleniatur. Etenim, li in promerendo, ut tibi tanti honores ha-berentur, quanti haud fcio an nemini, fuifti omnium diligen-tiffimus ; multo majorem in his honoribus tuendis adhiberediligentiam debes. Et quidem de ifto genere honorum quidfentirem, fcripfi ad te ante. Semper eos putavi, fi vulgareseffent, viles ; fi temporis caufa conflituerentur, leves ; fi vero

(id quod ita fadlum eft) meritis tuis tribuerentur, exiftimabammultam tibi in his honoribus tuendis operam effe ponendam.Quare, quoniam in iflis urbibus cum fummo imperio et potef-tate verfaris, in quibus tuas virtutes confecratas, et in deorumnumero collocatas, vides -, in omnibus rebus, quas flatues,quas decernes, quas ages, quid tantis hominum opinionibus,tantis de te judiciis, tantis honoribus, debeas, cogitabis. Idautem erit ejufmodi, ut confulas omnibus, ut medeare incom-modis hominum, provideas faluti, ut te parentem Afiffi et diciet haberi velis.

XI. Atque huic tuae voluntati ac diligentijE difHcultatemmagnam afferunt publicani ; quibus fi adverfamur, ordinem denobis optime meritum, et per nos cum republica conjun^^lum,ct a nobis et a republica dijungemus : fin autem omnibus inrebus obfequemur, funditus eos perire patiemur, quorum nonmodo faluti, fed etiam commodis, confulere debemus. H.xcefl una (fi vere cogitare volumus) in toto imperio tuo difiicul-tas. Nam efle abflinentem ; continere omnes cupiditates ; fuoscoercere

; juris asquabilem tenere rationem ; facilem te iaB 2

12 EPISTOLARUMrebus cognofcendis, in hominibus audiendis admittendifque,pra^berc ; prx'clarum magis efl, quam difficile : non eft enimpofitum in labore aliquo, fed in quadam indudione animi at-que voluntate. Illa caufa publicanorum quantam acerbitatem

afFerat fociis, intelleximus ex civibus, qui nuper in portoriis

Italiac tollendis, non tam de portorio, quam de nonnullis in-juriis portitorum, querebantur. Quare non ignoro, quid fociisaccidat in ultimis terris, cum audierim in Italia querelas ci-

vium. Hic te ita verfari, ut et publicanis fatisfacias, (praefer-tim publicis male redemptis) et focios perire non fmas, divinascujufdam virtutis efle videtur, id efl: tuae. Ac primum Grascis,id quod acerbiffimum efl, quod funt veftigales, non ita acer-bum videri debet ; propterea quod fine imperio populi Roma-ni, fuis inftitutis, per fe ipfi ita fuerunt. Nomen autem pub-licani afpernarl non pofTunt, qui pendere ipfi vedtigal fine pub-licano non potuerunt, quod iis aequaliter Sylla defcripferat,Non effe autem leniores in exigendis vedtigalibus Grscos,quam noflros publicanos, hinc intelligi potefl, quod Cauniinuper, omnefque ex infulis, quae erant ab Sylla Rhodiis attri-butce, confugerunt ad fenatum, nobis ut potius vedtigal, quamRhodiis, penderent. Quare nomen publicani neque ii debenthorrere, qui femper ve

AD Q^ FRATREM L I B. I. 1.3quod et feclfti egregie, et facis, ut commemores, quanta fit inpublicanis dignitas, quantum nos illi ordini debeamus ; ut re-inoto imperio, ac vi poteflatis et fafcium, publicanos cum

Grscis gratia atque audioritate conjungas. Sed et ab iis, dequibus optime tu meritus es, et qui tibi omnia debent, hocpetas i ut facilitate fua, nos eam neceffitudinem, quas efl no-

bis cum publicanis, obtinere et confervare patiantur. Sed quidego te hcEC hortor,. quas tu non modo facere potes tua fponte,fine cujufquam prseceptis, fed etiam magna jam ex parte per-fecifli ? Non enim defiflunt nobis agere quotidie gratias ho-neftifTimae et maximae focietates : quod quidem mihi idcircojucundlus efl, quod idem faciunt Grasci. Difficile eft auteraea, quae commodis, utilltate, et. prope natura, diverfa funt*voluntate conjungere. At ea quidem, quae fupra fcripta funt;non ut te inflituerem, fcripfi ; (neque enim prudentia tua cu-jufquam praecepta defiderat) fed me in fcribendo commemora-tio tuas virtutls deledavit; quanquam in his literis longlor fui,quam aut vellem, aut quam me putavi fore.

XIII. Unum efl, quod tlbi ego prascipere non definam j ne-que te patiar, (quantum in me erit) cum exceptione laudari.Omnes enim qui ifllnc veniunt, ita de tua virtute, integritate,humanitate, commemorant, ut in tuis fummis laudibus exci-piant unam iracundiam : quod vitium, cum in hac privataquotidianaque vita, levis effe animi atque infirmi videtur ; tumvero nihil efl tam deforme, quam ad fummum imperium etiamacerbitatem naturae adjungere. Quare illud non fufcipiam, ut,quas de iracundia dici folent a dodtlflimls hominibus, ea tibinunc exponam, cum et nimls longus effe nollm, et ex multo-rum fcriptis ea faciJe poffis cognofcere. Illud, quod eft epIfloljBproprium, ut is, ad quem fcribitur, de iis rebus, quas ignorat,certior fiat, praetermittendum effe non puto. Sic ad nos omnesfere deferunt, nihll, cura abfit iracundia, te fieri poffe jucun-*dius: fed cum te alicujus improbitas perverfitafque commoverit,fic te animo incitari, ut ab omnibus tua defideretur humanitasi

14 EPISTOLARUMQuare, quoniam in eam rationem vitae nos non tam cupiditasqua^dam glorioe, quam res ipfa ac fortuna, deduxit, ut fempi-ternus fermo hominum de nobis futurus fit ; caveamus, quan-tum efEcere et confequi polTumus, ut ne quod in nobis infignevitium fuiffe dicatur. Neque ego nunc hoc contendo, quodfortaffe cum in omni natura, tum jam in noftra aetate, difficileefl, mutare animum, et li quid efl penitus infitum moribus, idfubito evellere : fed te illud admoneo, ut, fi hoc plene vitarenon potes, quod ante occupatur animus ab iracundia, quamprovidere ratio potuit, ne occuparetur ; ut te ante compares,

quotidieque meditere, refiflendum effe iracundiae -, cumque eamaxime animum moveat, tum tibi effe diligentilfime linguamcontinendam : qus quidem mihi virtus non interdum minorvidetur, quam omnino non irafci. Nam illud non folum eflgravitatis, fed nonnunquam etiam lentitudinis : moderari veroet animo et orationi, cum fis iratus, aut etiam tacere, et tenerein fua poteflate motum animi et dolorem, etfi non eft perfec-tae fapientias, tamen efl non mediocris ingenii. Atque in hocgenere multo te effe jam commodiorem mitioremque nunti-ant. Nullae tuae vehementiores animi concitationes, nuila ma-

ledida ad nos, nullae contumelias, perferuntur : quae cum ab-

horrent a literis, ab humanitate, tum vero contraria funt irn-perio ac dignitati. Nam fi implacabiles iracundiae fint, fummaefl acerbitas: fin autem exorabiles, fumma levitas: quae tamen,ut in malis, acerbitati anteponenda efl.

XIV. Sed quoniam primus annus habuit de hac reprehen-fione plurimum fermonis, credo propterea, quod tibi hominuminjuriae, quod avaritiae, quod infolentia praster opinionem acci-debat, et intolerabihs videbatur; fecundus autem muho lenior,quod et confuetudo, et ratio, et (ut ego arbitror) me quoqueliteras te patientiorem lenioremque fecerunt ; tertius annus itaeffe debet emendatus, ut ne minimam quidem rem quifquampoffit ullam reprehendere. Ac jam hoc loco non hortatione,neque praeceptis, fed precib^js tecum fraternis, ago ; totum ut

AD CL FRATREM L I B. I. 15tnimum, curam, cogitationemque tuam, ponas in omniumlaude undique colligenda. Quod fi in mediocri ftatu fermonisac praedicationis noftrae res effent ; nihil abs te eximium, nihilpraster aliorum confuetudinem, poftularetur : nunc vero prop-ter earum rerum, in quibus verfati fumus, fplendorem et mag-nitudinem, nifi fummam laudem ex ifta provincia alTeqnimur,vix videmur fummam vituperationem polfe vitare. Ea noftraratio eft, ut omnes boni cum faveant, tum etiam a nobis om-nem diligentiam virtutemque et poftulent et expedent: omnesautem improbi (quod cum iis bellum fufcepimus fempiternum)vel minima re ad reprehendendum contenti effe videantur.Quare, quoniam ejufmodi theatrum tuis virtutibus efl datum,celebritate refertiffimum, magnitudine amplifiimum, judicioeruditifTimum, natura autem ita refonans, ut ufque RomamlignificatiGnes vocefque referantur ; contende, quaefo, atqueelabora, non modo ut his rebus dignus fuiffe, fed etiam ut illa^omnia tuis artibus fuperaffe, videare.XV. Et quoniam mihi cafus urbanam in magiflratibus ad-

miniflrationem reipublica?, tibi provincialem, dedit ; fi meapars nemini cedit, fac ut tua caeteros vincat. Simul et illudcogita, nos non de reliqua et fperata gloria jam laborare, {cdde parta dimicare : quae quidem non tam expetenda nobis fuit,quam tuenda efl. Ac fi mihi quidquam effet abs te feparatum,nihil amplius defiderarem hoc flatu, qui mihi jam partus efl.Nunc vero res fic fefe habet, ut, nifi omnia tua fada atquedid:a noftris rebus iilinc refpondeant, ego me meis tantis labo-ribus tantifque periculis, quorum tu omnium particeps fuifli,nihil confecutum putem. Quod fi ut amplifiimum nomen con-fequeremur, unus praeter caeteros adjuvifti ; certe idem, ut idretineamus, praeter cseteros elaborabis. Non efl tibi his foh*sutendum exiftimationibus ac judiciis, qui nunc funt, homi-num i fed iis etiam, qui futuri fint : quanquam illorum eritverius judicium, obtredtatione et malevolentia liberatum, De-nique illud etiam debes cogitare^ non te tibi foli gloriam

i6 EPISTOLARUMquTrere ; quod fi elTet, tamen non negligeres ; prEefertlm cumampliflimis monumentis confecrare voluifles memoriam nomi-nis tui : fed ea tibi eft communicanda mecum, prodenda libe-ris noftris. In quo cavendum eft, ne, fi negligentior fueris,non folum tibi parum confuluilTe, fed etiam tuis invidifTe,videaris.

XVI. Atque haec non eo dicuntur, ut te oratio mea dormien-tem excitaffe, fed potius ut currentem incitafle, videatur. Fa-

cies enim perpetuo, quae fecifli, ut omnes aequitatem tuam,temperantiam, feveritatem, integritatemque, laudent. Sed mcquaedam tenet, propter fmgularem amorem, infinita in te avi-ditas glorias. Quanquam illud exiftimo, cum jam tibi Afia,ficut unicuique fua domus, nota effe debeat ; cum ad tuanifummam prudentiam tantus ufus accefferit ; nihil effe, quodad laudem attineat, quod non tu optime perfpicias ; et tibinon, fine cujufquam hortatione, in mentem veniat quotidie.Sed ego, qui, cum tua lego, te audire, et qui, cum ad tefcribo, tecum loqui, videor, idcirco et tua longifHma quaqueepiflola maxime deledlor, et ipfe in fcribendo faepe fum lon-gior. Illud te ad extremum et oro et hortor, ut, tanquampoetae boni et adtores induflrii folent, fic tu in extrema parteet conclufione muneris ac negotii tui diligentiflimus fis ; uthic tertius annus imperii tui, tanquam tertius aftus, perfec-tifTimus atque ornatiflimus fuifTe videatur. Id facillime fa-

cles, fi me (cui femper uni magis, quam univerfis, placerevoluifti) tecum femper effe putabis, et omnibus iis rebus,quas dices ac facies, InterefTe. Rellquum eft, ut te orem,ut valetudini tuae, fi me et tuos omnes valere vis, diligentifTi-

ine fervias^

i

AD Q:_ FRATREM L I B. I. 17

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

II. CTATIUS ad me venit a. d. VIII kal. Novemb. Ejusadventus, qubd ita fcripfifti direptum iri te a tuis, dum

is abeiTet, moleilus mihi fuit. Quod autem expe6lationem tui,concurfumque eum, qui erat futurus, ii una tecum decederet,neque antea vifus effet, fuflulit ; id mihi non incommode vi-fum eft accidifTe. Exhauftus enim eft fermo hominum, et mul-tis emilTae jam ejufmodi voces, a,^^' ccUi tivo, (pwrot i^iya.y : quaj teabfente confedla effe l^tor. Quod autem idcirco a te mifTuseft, mihi ut fe purgaret, id necefle minime fuit. Primum enimnunquam ille mihi fuit fufped:us; neque ego, qucE ad te de illofcripfi, fcripfi meo judicio : fed cum ratio falufque omniumnoflrum, qui ad rempublicam accedimus, non veritate folum,fed etiam fama, niteretur, fermones ad te aliorum femper, non

mea judicia, perfcripfi. Qui quidem quam frequentes effent, etquam graves, adventu fuo Statius ipfe cognovit. Etenim inter-venit nonnullorum querelis, quas apud me de illo ipfo habe-bantur, et fentire potuit fermones iniquorum in fuum potifH-mum nomen erumpere. Quod autem me maxime movere fo-lebat, cum audiebam illum plus apud te poffe, quam gravitasillius aetatis et imperii prudentia poftularet : qtiam multosenim mecum egiffe putas, ut fe Statio commendarem ? quammulta autem ipfum cfj(piXoig mecum in fermone ita protulifTe ?Id mibi non placidt : momii, fuaji, deterrui. Quibus in rebusetiam fi fidelitas fumma efl, (quod prorfus credo, quoniam tuitajudicas) tamen fpecies ipfa tam gratiofi liberti, aut fervi,dignitatem habere nullam poteft. Atque hoc fic habeto, (nihilenim nec temere dicere, nec aftute reticere, debeo) materiamemnem fermonum eorum, qui de te detrahere velint, Statiumdediffe ; et antea tantum intelligi potuifTe, iratos tuas feveritati

ToM. IX, C

i8 EPISTOLARUMefle nonnullos ; hoc manumifTo, iratis, quod loquerentur, nondefuifTe.

II. Nunc refpondebo ad eas epiftolas, quas mihi reddiditL. Caslius, (cui, quoniam ita te velle intelligo, nullo loco de-ero) quarum altera eft de Blaudenio Zeuxide, quem fcribiscertiflmium matricidam tibi a me intime commendari : qua dere, et de hoc genere toto, ne forte me in Grascos tam ambi-tiofum fadtum efft mirere, pauca cognofce. Ego cum Grasco-rum querelas nimium valere fentirem, propter hominum inge-nia ad fallendum parata, quofcunque de te queri audivi, qua-cunque potui ratione placavi. Primum Dionyfipolitas, quierant inimiciffimi mei, lenivi j quorum principem Hermip-pum non folum fermone meo, fed etiam familiaritate, devinxi.Ego Apamenfem Hephaeflum, ego leviffimum hominem Me-gariflum Antandrium, ego Niciam Smyrnaeum, ego nugasmaximas, omni mea comitate fum complexus, Nymphontemetiam Colophonium j quas feci omnia, non quo me aut ii ho-mines, aut tota natio delecftaret : pertsefum efl kvitatis, affen-tationis, animorum non ofhciis, fed temporibus, fervientium.Sed ut ad Zeuxim revertar : cum is de M. Cafcellii fermonefecum habito, quae tu fcribis, ea ipfa loqueretur, obfliti ejusfermoni, et hominem in familiaritatem recepi. Tua autem qua?fuerit cupiditas tanta nefcio, quod fcribis cupiiffe te, quoniamSmyrnae duos Myfios infuiffes in culeum, fimile in fuperioreparte provinciae edere exemplum feveritatis tu^, et idcircoZeuxim elicere omni ratione voluifTe : quem adducflum in ju-dicium fortaffe dimitti non oportuerit ; conquiri vero, et eliciblanditiis (ut tu fcribis) ad judicium, neceffe non fuit ; eumproefertim hominem, quem ego et ex fuis civibus et ex multisaliis quotidie magis cognofco nobiliorem effe prope, quam ci-vitatem fuam. At enim Graecis folis indulgeo. Quid ? L. Cas-cihum nonne omxni ratione placavi ? quem hominem ? quaira ? quo fpiritu ? quem denique praeter Tufcenium, cujuscaufa fanari non poteft, non mitigavi ? Ecce fupra caput homo

AD Q^ FRATREM L I B. I. 19levis ac fordidus, fed tamen equeflri cenfu, Catienus : etiam

is lenietur. Cujus tu in patrem quod fuifli afperior, non re-prehendo: certo enim fcio te fecifle cum caufa. Sed quid opusfuit ejufmodi llteris, quas ad ipfum mififti ? illum crucem fibiipfum conftituere, ex qua tu eum ante detraxilTes : te curatu-rum fumo ut combureretur, plaudente tota provincia. Quidvero ad C. Fabium nefcio quem ? (nam eam quoque epiftolamT. Catienus circumgeftat) renuntiari tibi, Licinium plagia-rium cum fuo pullo milvino tributa exigere ? Deinde rogasFabium, ut et patrem et iilium vivos comburat, fi polTit ; fmminus, ad te mittat, uti judicio comburantur. Hae literas abste per jocum miifae ad C. Fabium, fi modo funt tuas, cum le-guntur, invidiofam atrocitatem verborum habent. Ac fi om-nium mearum literarum praecepta repetes, intelliges nihil effea me, nifi orationis acerbitatem, et iracundiam, et, ii forte^

raro literarum miffarum indiligentiam reprehenfam. Quibusquidem in rebus fi apud te plus auftoritas mea, quam tua fivenatura paulo acrior, five quaedam dulcedo iracundiae, five di-cendi fal facetiaeque valuiffent, nihil fane effet, quod nos poe-niteret. Et mediocri me dolore putas aliici, cum audiam, quafit exiftimatione Virgilius, qua tuus vicinus Cn. O^tavius ?

Nam fi te interioribus vicinis tuis, Cilicienfi et Syriaco, ante-ponis, valde magnum facis. Atque is dolor eft, quod cum ii,quos nominavi, te innocentia non vincant, vincunt tamen arti-

iicio benevolentiae colligendae, qui neque Cyrum Xenophontis,ncque Agefilaum, noverint : quorum regum fummo in impe-rio nemo unquam verbum ulUim afperius audivit.

IIL Sed h^c a principio tibi prascipiens, quantum profece-rim, non ignoro. Nunc tamen decedens (id quod mihi jam fa-cere videris) reUnque, quasfo, quam jucundiffimam memoriamtui. Succefforem habes perblandum ; caetera valde illius ad-ventu tua requirentur. In literis mittendis (ut faepe ad tefcripfi) nimium te exorabilem prgebuifli. Tolle omnes, fi po-tes, iniquas, tolle inufitatas, toUe contrarias. Statius mihi

C 2

20 EPISTOLARUMnarravh fcriptas ad tc folere afFerri, ab fe legi, et, fi iniquse-

lint, fieri te certiorcm. Antequam vero ipfe ad te vcniflet,nullum delc6lum literarum fuifie : ex eo effe volumina feledta-rum epiftolarum, quae reprehendi folerent. Hoc de generenihil te nunc quidem moneo ; fero eft cnim, ac fcire potesmulta me varie diligenterque monuiffe. Illud tamen quodTheopompo mandavi, cum effem admonitus ab ipfo, vide perhomines amantes tui, quod eft facile, ut hasc genera tollanturepiflolarum, primum iniquarum, deinde contrariarum, tumabfurde et inufitate fcriptarum, poftremo in aliquem contu--

meliofarum. Atque ego hxc tam effe, quam audio, non puto ;et, fi funt occupationibus tuis minus animadverfa, nunc per-fpice et purga. Legi epiflolam, quam ipfe fcripfiffe Sylla no-menclator didbus efl, non probandam : legi nonnullas iracun-.das. Sed tempore ipfo de epiftolis. Nam cum hanc paginamtenerem, L. Flavius praetor defignatus ad me venit, homomihi valde familiaris. Is mihi, te ad procuratores fuos literasmififfe, quae mihi vifae funt iniquifiimae ; ne quid de bonis,quse L. Odlavii Nafonis fuiffent, cui L. Flavius heres eft, di-

minuerent ante, quam C. Fundanio pecuniam folviflent: item-que mififTe ad Apollonidienfes, ne de bonis, qua^ Odtavii fuif-

fent, diminui paterentur, priufquam Fundanio debitum folu-tum effet. H.C mihi verifimilia non videntur : funt enim aprudentia tua remotiflima. Ne diminuat heres ? Quid, fi in-fitiatur ? Quid, fi omnino non debetur ? Quid ? prastor foletjudicare deberi ? Quid ? ego Fundanio non cupio ? non ami-cus fum ? non mifericordia moveor ? nemo magis : fed viajuris ejufmodi efl quibufdam in rebus, ut nihil fit loci gratice.Atque ita mihi dicebat Flavius, fcriptum in ea epiftola, quanituam effe dicebat, te aut quafi amicis tuis gratias. adiurum, autquafi inimicis incommoda laturum.. Quid multa ? ferebat gra-viter, id vehementer mecum querebatur, orabatque ut ad tequam diligentifiime fcriberem : quod facio, et te prorfus ve-hementer etiam atque etiam rogo, ut et procuratoribus Fl^vii

AD CL FRATREM L I B. I. 2rremittas de dimlnuendo, et Apollonidienlibus ne quid per-lcribas, quod contra Flavium fit; amplius, et Flavii caufa, etlcilicet Pompeii, facias omnia. Nolo medius fidius ex tua in-juria in illum tibi liberalem me videri : fed et te oro, ut tuipfe audtoritatem et monumentum aliquod decreti aut litera-rum tuarum relinquas, quod fit ad Flavii rem et ad caufamaccommodatum. Fert enim graviter homo, et mei obfervan-tiffimus, et fui juris dignitatifque retinens, fe apud te nequeamicitia, nequejure, valuiiTe : et, ut opinor, Flavii aliquan-do rem et Pompeius et Casfar tibi commendarunt j et ipfe adte fcripferat Flavius, et ego certe. Quare fi uUa res eft, quamtibi me faciendam petente putes, ha?c ea fit. Si me amas,ura, elabora, perfice, ut Flavius et tibi et mihi quam maxi-mas gratias agat. Hoc te ita rogo, ut majore fiudio rogare-mon pofiim.

IV. Quod ad me de Hermia fcribis, mihi mehercule valde'molefiium fuit. Literas ad te parum fraterne fcripferam, quas-oratione Diodoti, Luculli liberti, commotus, de padlione fta-tim quod audieram, iracundius fcripferam, et revocare cupie-bam. Huic tu epiftols, non fraterne fcript^, fraterne debesignofcere. De Cenforino, Antonio, Cafiio, Sc^vola, te ab iisdiligi (ut fcribis) vehementer gaudeo. Caetera fuerunt in ea-dem epifiola graviora, quam vellem. 'op^Av ttiv vaZv, et ct^ct^^dviiv,, Majora ifia erunt. Meas objurgationes fuerunt amorispleniffimsB : quae funt nonnulla, fed tamen mediocria, et par-

va potius. Ego te nunquam ulla in re dignum minima repre-henfione putafiem, cum te fand:iffime gereres, nifi inimicos

multos haberemus. Quae ad te aliqua admonitione aut objur-gatione fcripfi, fcripfi propter diligentiam cautionis meas, in

qua et maneo et manebo, et idem ut facias, non defifi:am ro-gare. Attalus Iphemenus mecum egit, ut fe ne impedires,quo minus, quod ad Q^Publiceni fiatuam decretum efi, ero-garetur : quod ego te et rogo et admoneo, ne talis viri, tam-que noftri necefifarii, honorem minui per te aut impediri velis^

22 EPISTOLARUMPraeterea JECopi tragoedi, noftri familiaris, Licinius fervus, tibi

notLis, aufugit. Is Athenis apud Patronem Epicureum pro li-bero fuit : inde in Afiam venit : poflea Plato quidam Sardia-nus, Epicureus, qui Athenis folet effe multum, et qui tumAthenis fuerat, cum Licinius eo veniffet, cum eum fugitivum

poflea eile ex i^fopi literis cognoffet, hominem comprehendit,et in cuflodiam Ephefi tradidit ; fed in pubHcam, vel in pif-trinum, non fatis ex literis ejus intelligere potuimus. Tuquoquo modo, quoniam Ephefi efl:, hominem invefliges ve-lim, fummaque diligentia vel tecum deducas. Noli fpedtarequanti homo fit j parvi enim pretii efl, qui jam nihili fit : fedtanto dolore iEfopus eft affe6tus propter fervi fcelus et auda-

ciam, ut nihil ei gratius facere poflis, quam fi illum per terecuperarit,

V. Nunc ea cognofce, quae maxime exoptas. Rempublicamfunditus amifimus : adeo ut Cato, adolefcens nullius confiiii,fed tamen civis Romanus et Cato, vix vivus effugeret ; quod,cum Gabinium de ambitu vellet poflulare, neque practores die-bus aliquot adiri poffent, vel poteftatem fui facerent, in con-cionem afcendit, et Pompeium privatus didtatorem appellavit.Propius nihil efl fadtum, quam ut occideretur, Ex hoc, qui fitftatus totius reipublicse, videre potes. Noftrae tamen caufae non

videntur homines defuturi. Mirandum in modum profitentur,ofFerunt fe, poUicentur; et quidem cum fpe fum maxima, tummajore etiam animo. Spero fuperiores fore nos : confido ani-mo, ut in hac republica ne cafum quidem ullum pertimefcam:fed tamen res fic fe habet. Si diem nobis Clodius dixerit, totaItalia concurret, ut multiplicata gloria difcedamus -, fin autemvi agere conabitur, fpero fore ftudiis non folum amicorum, fedetiam alienorum, ut vi refiftamus. Omnes et fe, et fuos libe-ros, amicos, clientes, libertos, fervos, pecunias denique fuas,pollicentur. Noftra antiqua manus bonorum ardet ftudio noftriatque amore. Si qui antea aut alieniores fuerant, aut langui-

diores, nunc horum regum odio fe cum bonis conjungunt.

AD Q^ FRATREM L I B. I. 23Pompelus omnia polllcetur, et Ca^far : quibus ego ita credo,ut niiiil de mea comparatione diminuam. Tribuni plebis defig-nati funt nobis amici. Confules fe optime oftendunt. PraDtoreshabemus amiciffimos, et acerrimos cives, Domitium, Nigi-dium, Memmium, Lentulum : bonos etiam alios ; fed hosfmgulares. Quare magnum fac animum habeas, et fpem bo-nam. De fmgulis tamen rebus, quae quotidie gerantur, faciam.te crebro certiorem.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

IIL IV/r I frater, mi frater, mi frater, tune id veritus es, neego iracundia aliqua addud:us pueros ad te fme lite-

ris miferim ? aut etiam, ne te videre noluerim ? Ego tibi iraf-cerer ? tibi ego poffem irafci ? fcilicet : tu enim me afflixifti :.tui me inimici, tua me invidia, ac non ego te mifere perdidi..

Meus ille laudatus confulatus, mihi te, liberos, patriam, for-tunas ; tibi velim ne quid erlpuerit, praster unum me. Sedcerte a te mihi omnia femper honefta et jucunda cecideruntj a,me tibi lud:us meae calamitatis, metus tu^, defiderium, moe-

ror, folitudo. Ego te videre noluerim ? Immo vero me a tevideri nolui. Non enim vidilTes fratrem tuum : non eum,.quem reliqueras : non eum, quem noras : non eum, quemflens flentem, profequentem proficifcens, dimiferas : ne vefli-gium quidem ejus, nec fimulacrum ; fed quandam effigiemfpirantis mortui. Atque utinam me mortuum prius vldifTes,aut audiiTes ! Utinam te non folum vitse, fed etiam dignitatismeae, fuperftitem reliquiflem ! Sed teflor omnes deos, me hac.una voce a morte effe revocatum, quod omnes in mea vitapartem aliquam tuas vitse repofitam cffe dicebant. Quare pec-cavi, fcelerateque feci : nam fi cecidiffiem, mors ipfa meam

pietatem amoremque in te facile defenderet. Nunc commili,\it vivo me careres, vivo me aliis indigeres : mea vox m.

;24 E P 1 S T O L A R U Mdomefticis periculis potifTimum occidcret, qux Cxpe alienifTi-mis praeridio fuifTet. Nam quod ad te pueri fine literis vene-runt, quoniam vides non fuiife iracundise caufa, certe pigritiafuit, et qusedam infinita vis lacrymarum et dolorum. Ha^cipfa me quo fletu putas fcripfifle ? eodem, quo te legere certofcio. An ego poflum aut non cogitare aliquando de te j autunquam fine lacrymis cogitare ? Cum enim te defidero, fra-trem folum defidero ? Ego vero fuavitate prope fratrem, propelequalem, obfequio filium, confilio parentem. Quid mihi finete unquam, aut tibi fme me, jucundum fuit ? Quid, quodeodem tempore defidero iiliam ? qua pietate, qua modeflia,quo ingenio ? efiigiem oris, fermonis, animi mei ? Quid fi-lium venuflifTmium, mihique dulciffimum ? quem ego ferusac ferreus e complexu dimifi meo, fapientiorem puerum quamvellem : fentiebat enim mifer jam, quid ageretur. Quid verotuum filium ? quid imaginem meam, quam meus Cicero etamabat ut fratrem, et jam ut majorem fratrem verebatur ?Quid, quod mulierem miferrimam, fideliffimam conjugem,me profequi non fum pafTus, ut effet quse reliquias communiscalamitatis, communes liberos, tueretur ? Sed tamen, quoquomodo potui, fcripfi, et dedi literas ad te Philogono, libertotuo, quas credo tibi poftea redditas effe : in quibus idem tehortor et rogo, quod pueri tibi verbis meis nuntiarunt, ut Ro-mam protinus pergas et properes. Primum enim te prasfidioefTe volui, fi qui effent inimici, quorum crudelitas nondumeffet noflra calamitate fatiata. Deinde congreffus noftri lamen-tationem pertimui : digrefTum vero non tulifTem : atque etiam

idipfum, quod tu fcribis, metuebam, ne a me diftrahi nonpofTes. His de caufis hoc maximum malum, quod te non vidi,quo nihil amantifTimis et conjunctifTimis fratribus acerbius acmiferius videtur accidere potuifTe, minus acerbum, minus mi-ferum, fuit, quam fuiflet cum congreflio, tum vero digrefQonoflra. Nunc, fi potes, id quod ego, qui fortis tibi fempervidebar, non pofTum, erige te et confirma, fi qua fubeunda

AD Q^^FRATREM LIB. I. 25dimicatio erit. Spero, fi quid mea fpes habet audloritatis, tibiet integritatem tuam, et amorem in te civitatis, et aliquid

etiam mifericordiam noftri, praefidii laturam. Sin eris ab iftopericulo vacuus -, ages fcilicet, fi quid agi polTe de nobis puta-

bis ; de quo fcribunt ad mc quidem multi multa, et fe fperaredemonHirant : fed ego quid fperem, non difpicio, cum inimiciplurimum valeant, amici partim deferuerint me, partim etiamprodiderint ; qui in meo reditu fortalTe reprehenfionem fuifceleris pertimefcant. Sed ifta qualia fmt, tu velim perfpicias,mihique declares. Ego tamen, quamdiu tibi opus erit, li quidpericuli fubeundum videbis, vivam. Diutius in hac vita elfenon pofTum : neque enim tantum virium habet ulla aut pru-dentia, aut dotftrina, ut tantum dolorem pofTit fuflinere. Sciofuiffe et honeflius moriendi tempus, et utilius : fed non hocfolum, multa alia, praetermifi : qujE fi queri velim prsterita,nihil agam, nifi ut augeam dolorem tuum, indicem ftultitiammeam. Illud quidem nec faciendum efl, nec fieri potefl, mcdiutius, quam aut tuum tempus, aut firma fpes, poflulabit,in tam mifera tamque turpi vita commorari : ut qui modofratre fuerim, liberis, conjuge, copiis, genere ipfo pecunise,beatiflimus ; dignitate, audtoritate, exiftimatione, gratia, non

inferior, quam qui unquam fuerunt ampliflimi ; is nunc inhac tam afflidla perditaque fortuna, neque me, neque meos,lugere diutius pofTim. Quare quid ad me fcripfifti de per-mutatione ? quaii vero nunc me non tuas facultates fufline-ant. Qua in re ipfa video mifer et fentio, quid fceleris ad-miferim, cum de vifceribus tuis et filii tui fatisfadlurus fis,quibus debes ; go acceptam ex aerario pecuniam tuo nominefruflra diffiparim, Sed tamen et M. Antonio, quantum tufcripferas, et Caepioni tantundem, folutum eft : mihi ad id,quod cogito, hoc quod habeo fatis efl : five enim reflitui-mur, five defperamur, nlhil ampHus opus efl. Tu, fi fortequid erit moleflia?, te ad Craffum et ad Calidium conferas,

ToM. IX. D

26 EPISTOLARUMcenfeo. Quantum Hortenfio credendum fit, nefcio. Me fum-ma fimulatione amoris, fummaque afliduitate quotidiana, fce-leratiiTime infidiofiffimeque tradlavit, adjuncflo quoque Arrio ;quorum ego confiliis, promiffis, pracceptis, deflitutus, inhanc calamitatem incidi. Sed haec occuhabis, ne quid ob-iint. Illud caveto : et eo puto per Pomponium fovendumtibi eife ipfum Flortenfium, ne ille verfus, qui in te erat col-latus, cum aedilitatem petebas, de lege Aurelia, falfo tefti-

monio confirmetur. Nihil enim tam timeo, quam ne, cumintelligant homines quantum mifericordiae nobis tuae preces,et tua falus allatura fit, oppugnent te vehementius. MefTa-lam tui fludiofum effe arbitror : Pompeium etiam fimula-torem puto. Sed haec utinam non experiare ! quod precarerdeos, nifi meas preces audire defiiffent. Veruntamen precor,

ut his infinitis noflris malis contenti fint : in quibus nonmodo tamen nullius inefl peccati infamia, fed omnis dolorefl, quod optime fadis pcena efl maxima conflituta. Filiammeam et tuam, Ciceronemque noflrum, quid ego, mi frater,tibi commendem ? Quin illud moereo, quod tibi non mino-rem dolorem illorum orbitas affert, quam mihi : fed, te in-columi, orbi non erunt. Reliqua, ita mihi falus aliqua detur,poteflafque in patria moriendi, ut me lacryms non finuntfcribere. Etiam Terentiam velim tueare, mihique de omnibusrebus refcribas. Sis fortis, quoad rei natura patiatur. Idibus

Juniis, ThefTalonicse..

M A R C U S Q^ F R A T R I S,

IV. A M A B O te, mi frater, ne, fi uno meo fadlo et tu etomnes mei corruiflis, improbitati et fceleri meo

potius, quam imprudentias miferisque, affignes. Nullumeft meum peccatum, nifi quod iis credidi, a quibus nefasputaram effe me decipi, aut etiam quibus ne id expedire

AD Q^ FRATREM LIB. I. 27quidem arbltrabar. Intlmus, proxlmus, famlliariflimus, quif-que aut fibi pertimuit, aut mihi invidit. Ita mihi nihil mi-fero, prsEter fidem amicorum, cautum meum confilium fuit.Quod fi te fatis innocentia tua et mifericordia hominum vin-dicat hoc tempore a moleiiia ; perfpicis profedo ecquaenamnobis fpes falutis relinquatur. Nam me Pomponius, et Sex-tius, et Pifo noiler adhuc ThelTalonicae retinuerunt, cumlongius difcedere propter nefcio quos motus vetarent. Ve-rum ego magis exitum, illorum literls, quam fpe certa, ex-pedlabam. Nam quid fperem, potentifTimo inimico, domi-natione obtredlatorum, infidelibus amicis, pluribus invidis ?

De novis autem tribunis plebis ell ille quidem in me offi-ciofiffimus Sextius, et, fpero, Curtius, Milo, Fadius, Fabri-

cius ; fed valde adverfante Clodio ; qui etiam privatus eademmanu poterit conciones concitare : deinde etiam Intercefix)r

parabitur. Hxc mihi proficifcenti non proponebantur : fedfa^pe triduo fumma cum gloria dicebar efiTe rediturus. Quidtu igitur ? inquies. Quid ? multa convenerunt, qus mentemexturbarent meam : fubita defedio Pompeii, alienatio con-fulum, etiam prsetorum, timor publicanorum, arma. Lacry-ma2 meorum me ad mortem ire prohibuerunt ; quod certeet ad honeftatem et ad effugiendos intolerabiles dolores fuit

aptlffimum. Sed de hoc fcrlpfi ad te in ea epifi:ola, quamPhaethonti dedi. Nunc tu, quoniam in tantum lu6tum etlaborem detrufus es, quantum nemo unquam, fi relevare po-tes communem cafum mifericordia hominum, fcilicet Incre-dibile quiddam afi^equeris. Sin plane occidimus : me mife-rum ! ego omnibus meis exitio fuero, quibus ante dedecorinon eram. Sed tu, ut ante ad te fcripfi, perfpice rem, etpertenta ; et ad me, ut tempora nofi:ra, non ut amor tuus

fert, vere perfcribe. Ego vitam, quoad putabo tua Interefi!e,aut ad fpem fervandam efife, retinebo. Tu nobis amiciffimumSextium cognofces ; credo tua caufa, vel Lentulum, qui eritconful : quanquam funt fadta verbis difficiliora. Tu et quid

D z

28 EPISTOLARUMopus fit, et quld fit, videbis. Omnino, ii tuam folltudlnenacommunemque calamitatem nemo defpexerit, aut per te con-lici aliquid, aut nullo modo, poterit. Sin te quoque inimi-ci vcxare cccperint, ne cefTaris : non enim gladiis mecum,fed litibus, agetur. Verum haec abfint velim. Te oro, utad me de omnibus rebus fcribas, et in me animi potius au,tconfilii putes minus efle, quam antea ; amoris vero et Qfficiinon minus

[ 29 ]

EPISTOLARUM

AD Q^FRATREML I B E R II.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

I. T7PISTOLAM, quam leglfli, mane dederam : fedA j fecit humaniter Licinius, quod ad me, mifTo fenatu,

vefperi venit, ut fi quid efiet adum, ad te (fi mihi videretur)perfcriberem. Senatus fuit frequentior, quam putabamus effepoffe menfe Decembri fub dies feflos. Confulares nos fuimus,et duo confules defignati, P. Servilius, M. Luculius ; Lepi-dus, Volcatius, Glabrio, praetores. Sane frequentes fuimus,

omnino ad ducentos. Commorat expecflationem Lupus. Egitcaufam agri Campani fane accurate : auditus efl magno filen-tio : materiam rei non ignoras : nihil ex noftris adlionibusprastermifit. Fuerunt nonnulli aculei in C. Casfarem, contu-

meliae in Gellium, expoflulationes cum abfente Pompeio.Caufa fero perorata, fententias fe rogaturum negavit, ne quodonus fimultatis nobis imponeret : ex luperiorum temporumconviciis, et ex pr^efenti filentio, quid fenatus fentiret, feintelligere dixit. Milo ccepit dimittere. Tum MarcelJinus,Noli, inquit, ex taciturnitate noftra, Lupe, quid aut probe-mus hoc tempore, aut irnprobemus, judicare. Ego, quod adme attinet, idenique arbitror cseteros, idcirco taceo, quodnon exiftimo, cum Pompeius abfit, caufam agri Campani agi

30 EPISTOLARUMconvenlre. Tum ille fe fenatum negavit tenere. Racillus fur-rexit, et de judiciis referre ccepit. Marcellinum quidem pri-mum rogavit. Is cum graviter de Clodianis incendiis, tru-cidationibus, lapidationibus, queftus eflet, fententiam dixit,

ut ipfe judices per praetorem urbanum fortiretur ; judicumfortitione fadta, comitia haberentur : qui judicia ImpedivifTet,eum contra rempublicam effe fadlurum. Approbata valde fen-tentia, C. Cato contra dixit et Caflius, maxima acclamationefenatus, cum comitia judiciis anteferret. Philippus affenfitLentulo. Poflea Racilius de privatis me primum fententiamrogavit. Multa feci verba de toto furore latrocinioque P.Clodii : eum, tanquam reum, accufavi multis et fecundisadmurmurationibus cundli fenatus. Orationem meam col-iaudavit fatis multis verbis, non mehercule indiferte, Vetus

Antiftius ; ifque judiciorum caufam fufcepit, antiquifTimam-que fe habiturum dixit. Ibatur in eam fententiam. TumClodius rogatus diem dicendo eximere coepit. Furebat a Ra-cilio fe contumaciter urbaneque vexatum. Deinde ejus opersrepente a Grscoflali et gradibus clamorem fatis magnum fuf-tulerunt, opinor in Q^Sextilium et amicos Milonis incitatae.Eo metu injedto, repente magna querimonia omnium dif-ceflimus. Habes adta unius diei. Reliqua, ut arbitror, inmenfem Januarium rejlcientur. De tribunls plebis longe op-timum Racilium habemus. Videtur etiam Antiftius amicusnobis fore. Nam Plancius totus nofler efl. Fac, fi me amas,ut confiderate diligenterque navlges de menfe Decembri.

M A R C U 8 Q^ F R A T R I S.

II. '^J O N occupatlone, qua eram fane Impedltus, fed par-vula lippitudine, addudtus fum, ut didtarem hanc

cpiftolam ; et non, ut ad te foleo, ipfe fcriberem. Et pri-

mum me tibi excufo in eo ipfo, in quo te accufo : me enim

AD Q^ FRATREM L I B. II. 31adhuc nemo rogavit, num quid in Sardiniam vellem ; te putofaepe habere, qui, num quid Romam velis, quasrant. Quodad me de Lentuli et Sexti nomine fcripfifti, locutus fum cumCincio. Quoquo modo res fe habet, non eil facillima ; fcdhabet profedo quiddam Sardinia appofitum ad recordationempr^teritae memoriae. Nam ut ille Gracchus augur, poflea-quam in iftam provinciam venit, recordatus eft, quid fibi incampo Martio comitia confulum habenti, contra aufpicia ac-cidiffet ', fic tu mihi videris- in Sardinia de forma Minuciana,

et de nominibus Pomponianis in otio recogitalfe. Sed ego ad-huc emi nihil. Culleonis audtio fadla efl. Tufculano emptornemo fuit. Si conditio valde bona fuerit, fortaffe non omit-tam. De asdilicatione tua Cyrum urgere non ceffo. Spero eumin ofHcio fore ; fed omnia funt tardiora propter furiofs ffidili-tatis expedlationem. Nam comitia fine mora futura videntur.Edidta funt a. d. xi kaL Feb. Te tamen follicitum effe nolo..Omne genus a nobis cautionis adhibebitur. De rege Alexan-drino fadlum efl fenatus-confultum, cum muhitudine eum re-duci, periculofum reipublicas videri. Reliqua cum effet in fe-natu contentio, Lentulufne an Pompeius reduceret, obtinerecaufam Lentulus videbatur. In ea re nos et officio erga Lentu-lum mirifice, et voluntati Pompeii praEclare, fatisfecimus. Sedper obtredlatores Lentuli res calumnia extradta eft. Confecutifunt dies comitiales, per quos fenatus haberi non poterat. Quidfuturum fit latrocinio tribunorum, non divino : fed tamen fuf-picor per vim rogationem Caninium perlaturum. In ea re Pom-peius quid velit, non difpicio. Familiares ejus quid cupiant,,omnes vident. Creditores vero regis aperte pecunias fuppeditant

Gontra Lentulum. Sine dubio res a Lentulo remota videtureffe, cum magno meo dolore ; quanquam multa fecit, quare, fifas effet, jure ei fuccenfere poffemus. Tu, fi ita expedit, velimquam primum bona et certa tempeftate confcendas, ad mequevenias. Innumerabiles enim res funt, in quibus te quotidie inomni genere defiderem. Tui nofldque valent. xiv. kal. Fcbr,.

32 EPISTOLARUM

Marcus Q^ F r a t r I S.

III. CCRIPSI adte antea {uperiora : nunc cognofce po/leaqu2) fint adla. A kal. Feb. legationes in idus Febr.

rejiciebantur. Eo die res confedta non eft. A. d. iv. non.Feb. Milo affuit. Ei Pompeius advocatus venit. Dixit Mar-cellus a me rogatus. JHonefte difceffimus. Produdla dies efl in

IV id. Febr. Interim rejedis legationibus in idus, referebaturde provinciis quaeftorum, et de ornandis praetoribus ; fed res,

multis querelis de republica interponendis, nuUa tranfad:a eft.

Cato legem promulgavit de imperio Lentuli abrogando : vef-titum filius mutavit. A. d. iv id. Febr. Milo affuit. DixitPompeius, ftve voluit j nam ut furrexit, operae Clodianae cla-morem fuftulerunt ; idque ei perpetua oratione contigit, non

modo ut acclamatione, fed ut convicio et maledidlis, impedi-retur. Qui ut peroravit, (nam in eo fane fortis fuit, non eftdeterritus, dixit omnia, atque interdum etiam filentio, cumaudloritate peregerat) fed ut peroravit, furrexit Clodius : ei

tantus clamor a noftris (placuerat enim referre gratiam) ut ne-que mente, neque lingua, neque ore, confifteret. Ea res adaeft, cum hora vi vix Pompeius peroraflet, ufque ad horamVIII, cum omnia maledidla, verfus etiam obfcoeniffimi, inClodium et Clodiam dicerentur. Ille furens et exfanguis in-terrogabat fuos in clamore ipfo, quis eflet, qui plebem famenecaret. Refpondebant operae, Pompeius. Quis Alexandriamire cuperet. Refpondebant, Pompeius. Quem ire vellent. Re-fpondebant, Crajfum. Is aderat tum Miloni animo non amico.Hora fere ix, quafi figno dato, Clodiani noftros confputarecoeperunt. Exarfit dolor. Urgere illi, ut loco nos moverent.

Fadtus eft a noftris impetus : fuga operarum. Ejecflus de Rof-tris Clodius : ac nos quoque tum fugimus, ne quid in turba.Senatus vocatus in curiam : Pompeius domum. Neque ego

AD Q^ FRATREM L I B. II. 33tamen in fenatum, ne aut de tantls rebus tacerem, aut in

Pompeio defendendo (nam is carpebatur a Bibulo, Curione,Favonio, Servilio filio) animos bonorum oifenderem. Res inpofterum dilata eft. Clodius in Quirinalla produxlt diem. A.d. VI Id. Febr. fenatus ad Apollinis fuit, ut Pompeius adelTet.A

34 EPISTOLARUMEodem die fenatus-confultum fiid:um eft, XJt fodaUtates decu^riatique dijcederent ; lexque de iisfcrretiir, ut, qui non difcefjijjent,ea pcena, qucc ejl de 'vi, tenerentur, A. d. iii Id. dixi pro Beflia

de ambitu apud prsetorem Cn. Domitium in foro medio,maximo conventu j incidique in eum locum in dicendo, cuniSextius, multis in templo Cafloris vulneribus acceptis, fubfi-dio Beftiae fervatus eflet. Hic '!z-^ou)}[xriv quiddam ^wAipMsde iis quas in Sextium apparabantur crimina ; et eum ornaviveris laudibus, magno afTenfu omnium. Res homini fuit ve-hementer grata. Qus tibi eo fcribo, quod me de retinendaSextii gratia literis fiepe monuifti. Prid. Id. hsc fcripfi antelucem. Eo die apud Pomponium in ejus nuptiis eram ccena-turus. Caetera funt in rebus noflris, cujufmodi tu mihi ferediffidenti praedicabas, plena dignitatis et gratiae : quze quidemtua, mi frater, prudentia, patientia, virtute, pietate, fuavitateetiam, tibi mihique funt reflituta. Domus tibi ad lucum Pifo-nis Liciniana condud:a efl : fed, ut fpero, paucis menfibuspofl kalendis Quint. in tuam commigrabis. Tuam in Carinismundi habitatores Lamias conduxerunt. A te pofl illam Olbi-enfem epiftolam nullas literas accepi. Quid agas, et ut te ob-ledles, fcire cupio ; maximeque teipfum videre quamprimum.Cura, mi frater, ut valeas : et quanquam efl hiems, tameaSardiniam iflam effe cogites. xv. kal. Mart.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

IV. CEXTIUS nofler abfolutus efl: a. d. ii Id. Mart. et^quod vehementer interfuit reipubHcce nullam videri in

ejufmodi caufa diffenfionem effe, omnibus fententiis abfolutusefl. Illud, quod tibi fspe curje effe intellexeram, ne cui ini-quo relinqueremus vituperandi locum, qui nos ingratos efTediceret, nifi illius perverfitatem quibufdam in rebus quamhumanifTime ferremus, fcito hoc nos in eo judicio confecutos

AD Q^ FRATREM L I B. 11. 3^efTe, ut omnlum gratiffimi judicaremur. Nam in defendendomorofo hdmine cumulatiflime fatisfecimus, et (id quod illemaxime cupiebat) Vatinium, a quo palam oppugnabatur, ar~bitratu noftro concidimus, diis hominibufque plaudcntibus.Quinetiam Paulus noller cum teilis produdlus effet in Sex-tium, confirmavit ie nomen Vatinii delaturum, fi Macer Li-cinius cundlaretur ; et Macer a Sextii fubfelliis furrexit, ac feilli non defuturum affirmavit. Quid quaeris ? homo petulanset audax, Vatinius valde perturbatus debilitatufque difceffiit.

Quintus tuus, puer optimus, eruditur egregie. Hoc nunc ma-gis animadverto, quod Tyrannio docet apud me. Domus utri-ufque noflrum iedilicatur ftrenue. Redemptori tuo dimidiunipecunias curavi. Spero nos ante hiemem contubernales fore*De noflra Tullia, tui mehercule amantiffima, fpero cum Craffi-pede nos confeciffe. Dies erant duo, qui pofl Latinas habentur

religiofi ; caeterum, qui confe

36 EPISTOLARUM

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

VI. A NTE diem viii Id. April. fponfalia CrafTipedi prje-bui. Huic convivio puer optimus Quintus tuus

meufque, quod perleviter commotus fuerat, defuit. A. d. viId. April. veni ad Quintum, eumque vidi plane integrum

;

multumque is mecum fermonem habuit et perhumanum, dedifcordiis mulierum noftrarum. Quid quaeris ? nihil feftivius.Pomponia autem etiam de te quefta eft ; fed haec coram age-mus. A puero ut difceffi, in aream tuam veni : res agebaturmultis flru(floribus. Longilium redemptorem cohortatus fum tiidem mihi faciebat fe velle nobis placere. Domus erit egre-gia : magis cnim cerni jam poterat, quam quantum ex formajudicabamus. Itemque noftra celeriter aediiicabatur. Eo diecoenavi apud Craffipedem. Coenatus, in hortos ad Pompeiumleftica latus fum. Lucceium convenire non potueram, quodabfuerat : videre autem volebam, quod eram poftridie Romaexiturus, et quod ille in Sardiniam iter habebat. Hominemconveni, et ab eo petivi, ut quamprimum te nobis redderet.Statim dixit. Erat autem iturus (ut aiebat) a. d. iii Id. Apr.

ut aut Labronc, aut Pifis, confcenderet. Tu, mi frater, fi-mulac ille venerit, primam navigationem (dummodo idoneatempeftas fit) ne omiferis. 'A^cp^AcKp/ctv autem illam quam tufoles dicere, bono modo delidero, fic prorfus, ut advenientemexcipiam libenter ; latentem etiam nunc non excitem, Tribuslocis aedifico ; reliqua reconcinno ; vivo paulo liberalius, quamfolebam. Opus erat, fi te haberem, paulifper fabris locum da-rem. Sed et haec (ut fpero) brevi inter nos communicabimus.Res autem Romanae fic {Qfc habent. Conful eft egregius Len-

tulus, non impediente collega : fic, inquam, bonus -, ut me-liorem non viderim. Dies comitiales exemit omnes. Namtetiam Latinas inflaurantur ; nec tamen deerant fupplicationes*

AD Q^ FRATREM L I B. 11. 37Sic legibus perniciofiffimis obfiftitur, maxime Catonis : cuitamen cgregie impofuit Milo nofter. Nam ille vindex gladia-torum et beftiariorum emerat de Cofconio et Pomponio bef-tiarios ; nec fine his armatis unquam in publico fuerat. Hosalere non poterat : itaque vix tenebat. Senfit Milo : dedit cui-dam non familiari negotium, qui ftne fufpicione emeret eamfamiliam a Catone : quas fimulatque abdudla eft, Racilius, quiunus eft hoc tempore tribunus plebis, rem patefecit, eofquehomines fibi emptos efle dixit (fic enim placuerat) et tabulamprofcriplit, Sefamiliam Catonianam venditurum. In eam tabu.-lam magni rifus confequebantur. Hunc igitur Catonem Len-tulus a legibus removit, et eos qui de Casfare monftra pro-

mulgarunt, quibus intercederet nemo. Nam quod de PompeioCaninius agit, fane quam refrixit : neque enim res probatur;et Pompeius nofter in amicitia P. Lentuli vituperatur, et her-cule non eft idem. Nam apud illam perditiflimam atque infi-mam faecem populi, propter Milonem, fuboftendit : et bonimulta ab eo defiderant, multa reprehendunt. Marcellinus au-tem hoc uno mihi quidem non fatisfacit, quod eum nimisafpere tra

38 EPISTOLARUMefTent exempti. Appius a Casfare nondum redierat. Tuas mi-rifice literas expedlo ; atque adhuc claufum mare fcio fuiffe :fed quofdam veniffe tamen Olbia dicebant, qui te unice lau-darent, plurimique in provincia fieri dicerent. lidem aiebantnuntiare te prima navigatione tranfmifTurum ; id cupio : etquanquam teipfum fcilicet maxime, tamen etiam literas tuasante, expedo. Mi frater, vale.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

VII. ANTE diem iii Id. April. ante lucem hanc epiflo-lam di(5laveram, fcripferamque in itinere, ut eo die

apud T. Titium in Anagnino manerem. Poflridie autem inLaterio cogitabam : inde, cum in Arpinati quinque dies fuif-fem, ire in Pompeianum : rediens afpicere Cumanum, ut,quoniam in Non. Maias Miloni dies prodita efl, prid. Non.RomsB efTem, teque, mi carifTime et fuavifHme frater, ad eamdiem (ut fperabam) viderem. ii^^dificationem Arcani ad tuumadventum fuflentari placebat. Fac, mi frater, ut valeas,quamprimumque venias.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

VIII. f\ LITERAS mihi tuas jucundiflimas, expedlatas,ac primo quidem cum defiderio, nunc vero etiam

cum timore ! Atque has fcito literas me folas accepifle poftillas, quas tuus nauta attulit, Olbia datas. Sed ca^tera (ut

fcribis) praefenti fermoni referventur. Hoc tamen non queodifFerre. Id. Maiis fenatus frequens divinus fuit in fupplica-tione Gabinio deneganda. Adjurat Procilius hoc nemini acci-difTe. Foris valde plauditur. Mihi cum fua fponte jucundum,tum jucundius, quod me abfente, (efl enim iA

AD Q^ FRATREM LIB. II. 39llne oppugnatione, line gratia noftra. Eram Antii. Quod idi-bus et poftridie fuerat didtum, de agro Campano adtum iri,non eft adlum : in hac caufa mihi aqua haeret. Sed plura,quam conftitueram : coram enim. Vale, mi optime et opta-tiflime frater, et advola : idem te noftri rogant pueri : illudfcilicet, coenabis cum veneris.

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

IX. pLACITURUM tibi efTe librum meum fufpicabar |tam valde placuifte quam fcribis, valde gaudeo. Quod

me admones de noftra Urania, fuadefque ut meminerim Jovisorationem, quas eft in extremo illo libro -, ego vero memini, etilla omnia mihi magis fcripft, quam caeteris. Sed tamen poft-ridie quam tu es profedlus, multa no(5te cum Vibullio veni adPompeium. Cumque ego egiftem de iftis operibus atque in-fcriptionibus, per mihi benigne refpondit : magnam fpem at-tulit : cum Craftb fe dixit loqui velle, mihique ut idem face-rem, fuaftt. Craflum confulem ex fenatu domum reduxi : fuf-eepit rem, dixitque efte, quod Clodius hoc tempore cuperetper fe et per Pompeium confequi : putare fe, ft ego eum nonimpedirem, pofte me adipifci fine contentione quod vellem.Totum ei negotium permili, meque in ejus poteftate dixi fore^Interfuit huic fermoni P. Craftiis adolefcens, noftri (ut fcis)ftudiofiflimus. Illud autem, quod cupit Clodius, eft legatioaliqua, fi minus per fenatum, per populum, libera, aut By-zantium, aut ad Brogitarum, aut utrumque. Plena res num-morum. Quod ego non nimium laboro, etiam fi minus aife-quor quod volo. Pompeius tamen cum Craftb locutus eft ^;videntur negotium fufcepiffe. Si perficiunt, optime : fin mi-nus, ad noftrum Jovem revertamur. A. d. iii Id. Maii fena-tus-confultum eft fadum de ambitu in Afranii fententiamj.quam ego dixeram, cum tu adeffes, fed magno cum gemitu-.

40 EPISTOLARUMfenatus. Confales non funt perfecuti eorum fententias, qui

Afranio cum cfTent cifTenfi, addiderunt, ut praetores ita crea-

rentur, ut dies lx privati effent. Eo die Catonem plane re-pudiarunt. Quid multa ? tenent omnia, idque ita omnes in-telligere volunt.

Marcus Q^Fratri S.

X. 'T^U metuis, ne me interpelles ? Primum fi in iflo effem,tu fcis, quid fit interpellare. An te Ateius ? Meher-

cule mihi docere videbaris iflius generis humanitatem : quaquidem ego nihil utor abs te. Tu vero ut me et appelles, etinterpelles, et obloquare, et colloquare, velim. Quid enimmihi fuavius ? Non mehercule quifquam f>(,ii(ro7rocTciKT^ liben-tius fua recentia poemata legit, quam ego te audio quacunquede re, publica, privata, ruflica, urbana. Sed mea fad:um efl

infulfa verecundia, ut te proficifcens non tollerem. Oppofuifli

femel Avreic-AKrov caufam, Ciceronis noflri valetudinem : con-

ticui. Iterum caeteri omnes : quievi. Nunc mihi jucunditatisplena epiflola hoc adfperfit moleftiae, quod videris, ne mihimoleflus effes, veritus effe, atque etiam nunc vereri. Litiga-

rem tecum, fi fas effet : fed mehercule ifluc fi unquam fufpi-catus ero, nihil dicam aliud, nifi verebor, nequando ego tibi,cum fum una, moleflus fim. Video te ingemuiffe, Sic fit,tc^' iv uioc i^ri

AD Q^ FRATREM LIB. II. 41ac ne rudem quidem etiam nunc, invitare nolui. Hoc veromihi peculiare fuerit, hic etiam iflo frui : nam illorum prae-diorum fcito mihi vicinum Marium lumen efle. Apud Ani-cium videbimus , ut paratum fit. Nos enim ita philologifumus, ut vel cum fabris habitare poflimus. Habemus hancphilofophiam, non ab Hymetto, fed ab area Syra. Mariuset valetudine eft et natura imbecillior. De interpellatione tan-tum fumam a vobis temporis ad fcribendum, quantum dabi-tis. Utinam nihil detis, ut potius veflra injuria, quam ignavia.mea, ceiTem ! De republica nimium te laborare doleo, et me-liorem civem effe, quam Philodletem, qui, accepta injuria, illafpedtacula qusrebat, quse tibi acerba tffe video. Amabo te, ad-vola : confolabor te, et omnem abftergebo dolorem j et adduc,fi me amas, Marium. Sed adproperate. Hortus domi eil.

M A R C U S Q^ F R A T R I S,

XI. p PISTOLAM hanc convicio efflagitarunt codicillitui : nam res quidem ipfa, et is dies quo tu es pro-

fecftus, nihil mihi ad fcribendum argumenti fane dabat. Sedquemadmodum coram cum fumus, fermo nobis deeffe non fo-let, fic epiftolae noftrae debent interdum hallucinari. Tenedio-rum igitur libertas fecuri Tenedia praecifa efl -, cum eos praeterme, et Bibulum, et Calidium, et Favonium, nemo defende-ret. De te magis ab Sipylo mentio eft honorifica fa

42 EPISTOLARUM

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

XII. (^ AU D E O tibi jucundas eiTe meas literas : nec tamenhabuiflem fcribendi nunc quidem ullum argumen-

tum, nifi tuas accepiiTem. Nam prid. Id. cum Appius fenatuminfrequentem coegifTet, tantum fuit frigus, ut populi Gonviciocoadtus fit nos dimittere. De Commageno rege, quod rem to-tam difcufferam, mihi et per fe et per Pomponium blanditurAppius. Videt enim, hoc genere dicendi fi utar in caeterisFebruarium fterilem futurum : eumque lufi jocofe fatis; nequefolum illud extorfi oppidulum^ quod erat pofitum in Euphrateet Zeugmate, fed praeterea togam fum ejus praetextam, quamerat adeptus Caefare confule, magno hominum rifu cavillatus.Quod vult, inquam, renovare honores eofdem ; quo minustogam prastextam quotannis interpolet, decernendum nihilcenfeo. Vos autcm homines nobiles, qui Bufrenum prsEtex-tatum non ferebatis, Commagenum feretis ? Genus vides etlocum jocandi. Multa dixi in ignobilem regem, quibus totusefl explofus. Quo genere commotus (ut dixi) Appius totumme amplexatur : nihil efl enim facilius, quam reliqua difcu-tere. Sed non faciam ut illum offendam, ne imploret iidemJovis Hofpitalis : Graios omnes convocet, per quos mecum

in gratiam rediit. Theopompo fatisfaciemus. De Caefare fuge-rat me ad te fcribere. Video enim, quas tu literas expedlaris.Sed ille fcripfit ad Balbum, fafciculum illum epiflolarum, inquo fuerat et mea, et Balbi, totum fibi aqua madidum reddi-tum effe 5 ut ne illud quidem fciat, meam fuiffe aliquam epif-tolam. Sed ex Balbi epiflola pauca verba intellexerat, ad qu^refcripfit his verbis, De Cicerone video te quiddamfcripjijfey quodego non intellexi

',

quantum autem conjeBura confequebar, id erathujufmodi, ut magis optandum, quamfperandum, putarem Itaquepoftea mifi ad C^efarem eodem illo exemplo literas. Jocimi

AD Qi^ FRATREM LIB. II. 42autem IUius de fua egeftate ne iis afpernatus. Ad quem egorefcripfi, nihil effe, quod pofthac arcae noftras fiducia contur-baret ; iufique in eo genere et familiariter, et cum dignitate.

Amor autem ejus erga nos perfertur omnium nuntiis fingula-ris. Et literae quidem ad id quod expedlas, fere cum tuo re-ditu jungentur. Reliqua fingulorum dierum fcribemus ad te,ii modo tabellarios tu pra^bebis. Quanquam ejufmodi frigusimpendebat, ut fummum periculum elTet, ne Appio fuae aedesurerentur. Vale,

M A R C U S Q^ F R A T R I S.1

XIII. T) I S I nivem atram, teque hilari animo efte et promptoad jocandum valde me juvat. De Pompeio afientior

tibi, vel tu potius mihi. Nam, ut fcis, jampridem iftum cantoCasfarem : mihi crede, in finu eft, neque ego difcingor. Cog-nofce nunc idus. Decimus erat Caelio dies. Domitius ad nu-merumjudices non habuit. Vereor, ne homo teter et ferusPola Servius ad accufationem veniat : nam nofter Caslius valde

oppugnatur a gente Clodia. Certi nihil eft adhuc : fed vere-mur. Eodem igitur die Tyriis eft fenatus datus frequens : fre-quentes contra Syriaci puWicani. Vehementer vexatus Gabinius : exagitati tamen a Domitio publicani, quod eum efifentcum equis profecuti. Nofter Lamia paulo ferocius, cum Do-mitius dixiftet, Vejira culpa hnec acciderunt^ Equites Romani

-,

dijfolute enim judicatis : Nosjudicamusy vos laudatis, inquit. Ac-tum eft eo die nihil : nox diremit. Comitialibus diebus, quiQuirinalia fequuntur, Appius interpretatur non impediri ffelege Pupia, quo minus habeat fenatum, et quod Gabinia fanc-tum fit, etiam cogi ex kal. Feb. ufque ad kal. Martias, legatisfenatum quotidie dari. Ita putantur detrudi comitia in men-fem Martium. Sed tamen his comitialibus Tribuni plebis dcGabinio fe aduros efiTe dicunt. Omnia colligo, ut novi fcribam

F 2

44. EPISTOLARUMallquld ad te : fed ut vides, res me ipfa deficit. Itaque ad Cal-

lifthenem et ad Philiftum redco : in quibus te video voluta-

tum. Calliflhenes quidem, vulgare et notum negotium ;quemadmodum Graeci aliquot locuti funt. Siculus ille capita-lis, creber, acutus, brevis, pene pufillus Thucydides : fedutros ejus habueris libros (duo enim funt corpora) an utrof-que, nefcio. Me magis de Dionyfio deledtat : ipfe eft enimveterator magnus, et perfamiliaris Philifto. Sed quod adfcribis,aggrederifne ad hiftoriam ? Me audore potes : et, quoniamtabellarios fubminiflras, hodierni diei res geflas Lupercalibua

habebis. Oble(5ta te cum Cicerone noftro quam bellifHme,

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

XIV. "PNUAS adhuc a te accepi epiflolas ; quarum alterainrin ipfo difceffu noftro, alteram Arimino, datam.

Plures, quas fcribis te dediffe, non acceperam. Ego me iaCumano et Pompeiano, prasterquam quod fme te, caeterumfatis commode obledtabam, et eram in iifdem locis ufque adkaL Jun. futurus. Scribebam illa, quae dixeram, zsroAmxi

;

fpiffum fane opus et operofum. Sed fi ex fententia fuccefferit,

bene erit opera pofita : fin minus, in illud ipfum mare dcjicie-mus, quod fcribentes fpedtamus. Aggrediemur alia, quoniam.quiefcere non poffumus. Tua mandata perfequar diligenter, etadjungendis horainibus, et quibufdam non alienandis. Maxi-mas mihi vero curas erit, ut Ciceronem tuum noflrumque vi-deam, fcilicet quotidie : fed infpiciam, quid difcat, quam fas-pifHme : et, nifi ille contemnet,. etiam maglftrum me ei pro-fitebor : cujus rei nonnullam confuetudinem nadtus fum iahoc horum dierum otio, Cicerone noftro minore perdocendo..Tu, quemadmodum fcribis, quod etiam fi non fcriberes, fa-cere te dih'gentifiime tamen fciebam, facies, fcihcet ut mca:

mandata digeras, perfequare,. conficias. Ego cum Romaiix

AD Q^ FRATREM L I B. 11. 4^venero, nullum praetermittam Casfarls tabellarium, cui literas

ad te non dem. His diebus (ignofces) cui darem fuit nemoante hunc M. Orfium equitem Romanum, noftrum et perne-cefTarium, et quod eft ex municipio Atellano, quod fcis eifein fide noftra. Itaque eum tibi commendo majorem in mo-dum, hominem domi fplendidum, gratiofum etiam extra do-mum : quem fac ut tua liberalitate tibi obliges. Eft tribunusmilitum in exercitu noftro. Gratum hominem obfervantemquecognofces. Trebatium ut valde ames, vehementer te rogo. Vale

Marcus Q;_ Fratri S.

XV. A N T E diem iv Non. Jun. quo die Romam venl, ac-cepi tuas literas datas Flacentiae : deinde alteras

poftridie, datas Lau

46 EPISTOLARUMmehercule facpe excltante, curfu corrlgam tardltatem, tumequis, tum vero (quoniam fcribis poema ab eo noftrum pro-bari) quadrigls poeticis. Modo mihi date Britanniam, quampingam coloribus tuis, penicillo meo. Sed quid ago ? quodmihi tempus, Romae praefertim, ut ifte me rogat, manenti,vacuum oftenditur ? fed videro : fortalTe enim (ut fit) vincettuus amor omnes. difficultates. Trebatium quod ad fe miferim,perfalfe et humaniter etiam gratias mihi agit : negat enim, intanta multitudine eorum, qui una effent, quemquam fuifTe,qui vadimonium concipere poffet. M. Curtio tribunatum abeo petivi (nam Domitius fe derideri putaffet, fi effet a me ro-gatus : hoc enim efl ejus quotidianum, fe ne tribunum mili-tum quidem facere : etiam in fenatu lufit, Appium collegampropterea iffe ad Caefarem, ut aliquem tribunatum auferret) fedin alterum annum. Id et Curtlus ita volebat. Tu, quemadmo-dum me cenfes oportere effe in republica, et in noflris inlmi-citlis, ita et effe, et fore, aurlcula infima fclto molliorem. ResRomanae fe fic habebant. Erat nonnulla fpes comitiorum, fedincerta : erat aliqua fufpicio dldlaturae, ne ea quidem certa :fummum otium forenfe, fed fenefcentis magis clvitatls, quamacquiefcentls. Sententia autem noftra in fenatu ejufmodi, ma-gis ut alii nobis affentiantur, quam nofmetlpfi. To;ojC3-' o TXviy,uv*srQKz(4,(ig i^k^yA^iTcLi. Calamo et atramento temperato, chartaetiam dentata, res agetur. Scribis enim te meas llteras fupe-riores vix legere potuiffe : In quo nihil eorum, mi frater, fuit,quae putas : neque enim occupatus eram, neque perturbatus,nec iratus alicui : fed hoc facio femper, ut quicunque calamusin manus meas venerit, eo fic utar tanquam bono. Verum at-tende nunc, mi optime et fuavifHme frater, ad ea dum refcri-bo, quae tu in hac eadem brevi epiflola 'Trpctyf^a.TiKoJ^ valde fcrip-fifli. De quo petis, ut ad te nihil occultans, nihll dlfTimulans,nihil tibi indulgens, genuine fraterneque refcribam : id efl,

trum voles, ut dixerimus, ad expediendum te, fi caufa fit.

AD CL FRATREM L I B. II. 47commorere. Si, mi Quinte, parva aliqua res efTet, in quafcifcitarere quid vellem ; tamen, cum tibi permifTurus efTem,

ut faceres, quod velles, ego ipfe, quid vellem, oflenderem.In hac vero re hoc profedo quaeris, cujufmodi illum annum,qui fequitur, expedtem : plane aut tranquillum nobis, aut certemunitiflimum ; quod quotidie domus, quod forum, quod thea-tri fignificationes declarant : nec laborant, quod mea confcien-tia copiarum noflrarum, quod C^faris, quod Pompeii, gratiamtenemus. Haec me, ut confidam, faciunt. Sin aliquis erumpet

amentis hominis furor, omnia funt ad eum frangendum expe-dita. Haec ita fentio, judico, ad te explorate fcribo : dubitarete, non affentatorie, fed fraterne, veto. Quare fuavitatis equi-dem noflrae fruendae caufa, cuperem te ad id tempus venire,quod dixeras : fed illud malo tamen quod putas, magis etiamilla (etenim magis aeftimo me) uf^pXcK^iccv illam tuam, et ex-pedlationem debitorum tuorum. Illud quidem fic habeto, ni-hil nobis expeditis, fi valebimus, fore fortunatius. Parva funt

quae defunt, noflris quidem moribus, et ea funt ad explican-dum expeditiflima, modo valeamus. Ambitus redit immanis :nunquam fuit par. Idibus Quintilibus foenus fuit beffibus extriente, coitione Memmii, quam cum Domitio habuit. Scau-rus, unum vincere. MefTala flaccet. Non dico vTnp^oXtKus : velH-S centies conflituunt in praerogativa pronuntiare. Res ardetinvidia. Tribunitii candidati compromiferunt, H-S quingenisin fingulos apud M. Catonem depofitis, petere ejus arbitratu,ut qui contra feciffet, ab eo condemnaretur. Quae quidem co-mitia gratuita fi fuerint, ut putantur, plus unus Cato fueritj,:

quam omnes leges, omnefque judices.

48 EPISTOLARUM

M A R C U S Q;_ F R A T R I S.

XVI. (^ U M a me literas librarii manu acceperis, ne pau-lum otii me habuifle judicato ; cum autem mea,

nullum. Sic cnim habeto, nunquam me a caufis et judiciisdiftridtiorem fuiile, atque id anni tempore graviffimo, et calo-

ribus maximis. Sed hsc (quoniam tu ita perfcribis) ferendafunt ; neque committendum, ut aut fpei, aut cogitationi vef-trse, ego videar defuilTe j praefertim cum, tametli id difficilius

fuerit, tamen ex hoc labore magnam gratiam magnamque dig-nitatem fim colledturus. Itaque, ut tibi placet, damus operam,ne cujus animum ofFendamus, atque ut etiam ab iis ipfis, quinos cum Cgefare tam conjundlos dolent, diligamur : ab quisvero, aut etiam a propenfis in hanc partem, vehementer et co-lamur et amemur. De ambitu cum atrociffiime ageretur in fe-natu multos dies, quod ita erant progreffi candidati confularesut non elTet ferendum, in fenatu non fui. Statui ad nuUammedicinam reipublicas fine magno prsfidio accedere. Quo diehaec fcripfi, Drufus erat de pr^evaricatione a tribunis aerariisabfolutus, in fumma quatuor fententiis, cum Senatores etEquites damnafi^ent. Ego eodem die pofi: meridiem Vatiniumaderam defenfurus : ea res facilis eft. Comitia in menfem Sept.reje(Sta funt. Scauri judicium fi:atim exercebitur : cui nos nondeerimus. SuvJsmvyf so^po^cAgW, quanquam a te adtam fabellamvideo efi^e fefi:ive, nullo modo probavi. Venio nunc ad id,quod nefcio an primum efi^e debuerit. O jucundas mihi tuasde Britannia literas I Timebam Oceanum, timebam littus in-fulae. Reliqua non equidem contemno, fed plus habent tamenfpei, quam timoris, magifque fum follicitus expecSatione ea,quam metu. Te vero v7!3-o&-

AD Q^ FRATREM L I B. II. 49habes ? Ego te libenter, ut rogas, qiiibus rebus vis, adjuvabo,et tibi verfus, quos rogas, yActux' 6

[ 50 ]

EPISTOLARUM

AD Q^FRATREML I B E R IIL

M A R C U S Q^ F R A T R I S.

L B.^ G O ex magnis caloribus (non enim meminimus ma---_> jores) in Arpinati fumma cum amcenitate fluminis me

refeci ludorum diebus, Philotimo tribulibus commendatis. InArcano a. d. iv Idus Sept. fui. Ibi Meflidium cum Philoxe-no, aquamque, quam ii ducebant non longe a villa, belle fanefluentem vidi, prasfertim maxima ficcitate j uberioremque ali-quanto feCe colledturos efl!e dicebant. Apud Herum redle erat.In Manliano offendi Diphilum Diphilo tardiorem : fed tamennihil ei refl:abat prater balnearia, et ambulationem, et avia-rium. Villa mihi valde placuit, propterea quod fummam dig-nitatem pavimentata porticus habebat : quod mihi nunc deni-que apparuit, pofl:eaquam et ipfa tota patet, et columnae po-

litae funt. Totum in eo efl: (quod mihi erit curae) tedloriumut concinnum fit. Pavimenta re

AD Q^ FRATREM LIB. III. 51obtinebit. Tu tamen fi aliter fentis, refcribe quam prlmum.In balneariis, afla in alterum apodyterii angulum promovi,propterea quod ita erant pofita, ut eorum vaporarium, ex quoignis erumpit, eflet fubjedum cubiculis. Subgrande cubicu-lum autem, et hibernum altum, valde probavi, quod et amplaerant, et loco pofita, ambulationis uno latere, eo quod eftproximum balneariis. Columnas neque redlas, neque e regio-ne, Diphilus collocarat : eas fcilicet demolietur : aliquando

perpendiculo et linea difcet uti. Omnino fpero paucis menfi-bus opus Diphili perfedtum fore : curat enim diligentiflimeCaefius, qui tum mecum fuit.

II. Ex eo loco re(5la, Vitularia via, profedi fumus in Fufi-dianum fundum, quem tibi proximis nuntiis Arpini de FufrdioH-S CCCI333 emeramus. Ego locum aeflate umbrofiorem vidinunquam; permultis locis aquam profiuentem, et eam uberem.Quid quaeris ? Jugera l prati Casfius irrigaturum facile te ar-bitrabatur. Equidem hoc, quod melius inteHigo, af!irmo, mi-rifica fuavitate te villam habiturum, pifcina et falientibus ad-ditis, palaeflra et filva viridicata. Fundum audio te hunc Bo>-villanum velle retinere : de eo quid videatur, ipfe conflitues.Calvus aiebat, aqua dempta, et ejus aquas jure conflituto, etfervitute fundo illi impofita, tamen nos pretium fervare poffe,li vendere vellemus. Meflidium mecum habui. Is fe ternisnummis in pedem tecum tranfegiffe dicebat : f&Ce autem men-fum pedibus aiebat pafTuum mcd : mihi plus vifum efl : fcdpraeflabo, fumptum nufquam melius pofTe poni. Chilonem ar-ceflieram Venafro : fed eo ipfo die quatuor ejus confervos etdifcipulos Venafri cuniculus opprefTerat. Idibus Sept. in Late-

rio fui : viam perfpexi > quae mihi ita placuit, ut opus publi-cum videretur effe, praster cl pafTus : fum enim ipfe menfusab eo ponticulo, qui eft ad Furinae,- Satricum verfus. Eo locopulvis, non glarea, injedta efl : et mutabitur : et ea vis parsvalde acclivis efl. Sed intellexi aliter duci non potuifTe, pras-

fertim cum tu neque per Locufla?, neque per Varronis, velles

G z

52 E P I S T O L A R U Mducere. Veluinus ante fuum fundum prope munierat: Locullanon attigerat; quem ego Romae aggrediar, et, ut arbitror, com-movebo: et fimul M.Taurum, quem tibi audio promififTe, quinunc Romae erat, de aqua per fundum ejus ducenda rogabo.Nicephorum viilicum tuum fane probavi ; quaefivique ex eo,ecquid ei de illa asdificatiuncula Laterii, de qua mecum locutus

es, mandavilTes. Tum is mihi refpondit, fe ipfum ejus operisH-S XVI condud:orem fuiffe : fed te poflea multa addidiffe adcpus, nihil ad pretium : itaque id fe omififfe. Mihi herculevalde placet, te illa, ut conftituebas, addere : quanquam eavilla, qux nunc eft, tanquam philofophia videtur elfe, quaeobjurget caeterarum villarum infaniam : veruntamen illud ad-ditum deled;abit. Topiarium laudavi : ita omnia conveftit he-dera, qua bafim villae, qua intercolumnia ambulationis ; ut de-nique illi palliati topiariam facere videantur, et hederam ven-dere. Jam cc^o^vrrifiu nihil alfius, nihil mufcofius. Habes ferede rebus ruflicis. Urbanam expolitionem urget ille quidem etPhilotimus et Cincius : fed etiam ipfe crebro intervifo ; quodeft facile fad:u. Quamobrem ea te cura liberatum volo.

IIL De Cicerone quod me femper rogas, ignofco equidemtibi, fed tu quoque mihi velim ignofcas. Non enim concedotibi, plus ut illum ames, quam ipfe amo. Atque utinam hisdiebus in Arpinati, quod et ipfe cupierat, et ego non minus,mecum fuiflet. Quod ad Pomponiam ; fi tibi videtur, fcribasvelim, cum aliquo exibimus, eat nobifcum, puerumque ducat.Clamores efiiciam, li eum mecum habuero otiofum : namRomaB refpirandi non efl locus. Id me fcis antea gratis tibieffe pollicitum

-, quid nunc putas tanta abs te mihi mercedepropofita ? Venio nunc ad tuas literas, quas pluribus epiflolisaccepi, dum fum in Arpinati. Nam mihi uno die tres funtreddit^e, et quidem, ut videbantur, eodem abs te datae tem-pore : una pluribus verbis, in qua primum erat, quod anti-quior dies in tuis fuiffet adfcripta literis, quam in Casfaris. Idfacit Oppius nonnunquam neceffario, ut, cum tabellarios