Lösungen zu Kapitel 1 - oebv.at · Materialien Mikroskop Objektträger 1 Tropfen Milch ... Wie...
Transcript of Lösungen zu Kapitel 1 - oebv.at · Materialien Mikroskop Objektträger 1 Tropfen Milch ... Wie...
Lösungen zu Kapitel 1
8
1B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Ener
gie
trit
t in
ver
schi
eden
sten
For
men
auf
!
1W
elch
e En
ergi
efor
m w
ird
hier
in W
ärm
eene
rgie
um
gew
ande
lt?
Zu je
dem
Bild
geh
ören
zw
ei B
egri
ffe.
M
arki
ere
sie
jew
eils
mit
der
ric
htig
en F
arbe
.
Ener
gie
kann
man
nic
ht „
verb
rauc
hen“
!
2W
as b
esag
t de
r En
ergi
eerh
altu
ngss
atz?
Ener
gie
mus
s la
ufen
d er
zeug
t w
erde
n, w
eil s
ie n
icht
ges
peic
hert
wer
den
kann
.
Ener
gie
kann
nic
ht e
rzeu
gt o
der
vern
icht
et, s
onde
rn n
ur u
mge
wan
delt
wer
den.
Ener
gie
wir
d be
im U
mw
ande
ln in
and
ere
Ener
gief
orm
en la
ufen
d w
enig
er.
3Fi
nde
im A
lltag
Bei
spie
le f
ür f
olge
nde
Ener
gieu
mw
andl
unge
n:
elek
tris
che
Ener
gie →
Bew
egun
gsen
ergi
e
Lich
tene
rgie
→ e
lekt
risc
he E
nerg
ie
Bew
egun
gsen
ergi
e →
Wär
mee
nerg
ie
Wie
kön
nen
wir
die
Ene
rgie
ress
ourc
en s
innv
oll
nutz
en?
4W
as s
ind
foss
ile B
renn
stof
fe?
5W
elch
e de
r ge
nann
ten
Ener
gieq
uelle
n si
nd e
rneu
erba
r od
er n
achw
achs
end?
Bio
mas
seKo
hle
Sonn
enen
ergi
e
Erdö
lW
inde
nerg
ieEr
dgas
Was
serk
raft
Kohl
enst
offd
ioxi
dSa
uers
toff
Wer
war
Jam
es P
. Jou
le?
6W
ie v
iel E
nerg
ie b
rauc
ht m
an, w
enn
man
die
Mas
se v
on 1
kg e
inen
Met
er h
ochh
ebt?
Die
vie
len
Ges
icht
er d
er E
nerg
ie
chem
isch
e En
ergi
e,
Verb
renn
ung
elek
tris
che
Ener
gie,
G
lühe
nm
echa
nisc
he E
nerg
ie,
Rei
bung
Stra
hlun
gsen
ergi
e,
Was
sere
rwär
mun
g
Elek
trom
otor
Elek
trom
otor
Sola
rzel
len
eine
s Ta
sche
nrec
hner
sSo
larz
elle
n ei
nes
Tasc
henr
echn
ers
Han
drei
ben
bei k
alte
r W
itte
rung
Han
drei
ben
bei k
alte
r W
itte
rung
Bre
nnst
offe
, die
nic
ht n
achw
achs
en; K
ohle
, Erd
öl, E
rdga
sB
renn
stof
fe, d
ie n
icht
nac
hwac
hsen
; Koh
le, E
rdöl
, Erd
gas
1 J
für
1 kg
um
10
cm
1 J
für
1 kg
um
10
cm →→
10
J fü
r 1
kg u
m 1
m 1
0 J
für
1 kg
um
1 m
9
Ener
gie1
7W
ie v
iel E
nerg
ie b
rauc
ht m
an z
ur E
rwär
mun
g vo
n 72
kg W
asse
r um
1°C
?
Wie
vie
l Ene
rgie
bra
ucht
man
zur
Erw
ärm
ung
von
8kg
Was
ser
um 9
°C?
8W
er h
at d
as F
euer
erf
unde
n?Er
fund
en h
at d
as F
euer
nat
ürlic
h ni
eman
d. E
in F
euer
ken
nzei
chne
t ei
ne V
erbr
ennu
ng. U
nd V
erbr
ennu
ngen
hat
es
imm
er s
chon
geg
eben
. Der
Men
sch
mus
ste
aber
vo
r la
nger
Zei
t ei
nmal
ent
deck
t ha
ben,
wie
man
Feu
er n
utzb
ar m
ache
n ka
nn.
Rec
herc
hier
e im
Int
erne
t:
aW
ann
bega
nnen
Men
sche
n, d
as F
euer
zu
nutz
en?
bA
uf w
elch
e W
eise
ent
zünd
eten
die
Urm
ensc
hen
ein
Feue
r?
9Ei
ne V
erbr
ennu
ng is
t ei
ne c
hem
isch
e R
eakt
ion.
Dab
ei b
inde
n si
ch S
toff
e (I
nhal
tsst
offe
von
Hol
z,
Kohl
e us
w.)
mit
ein
em G
as, d
as z
u 21
% in
der
Luf
t en
thal
ten
ist.
Wie
hei
ßt
dies
es G
as?
10D
as B
ild z
eigt
das
Mod
ell e
ines
Auf
win
dkra
ftw
erks
.
aW
ie f
unkt
ioni
ert
ein
Auf
win
dkra
ftw
erk?
bVe
rvol
lstä
ndig
e di
e lü
cken
haft
e En
ergi
eum
wan
dlun
gske
tte
eine
s A
ufw
indk
raft
wer
ks?
→ W
ärm
eene
rgie
→→
ele
ktri
sche
Ene
rgie
heiß
e Lu
ftkü
hle
Luft
Sonn
enst
rahl
ung
Sonn
enst
rahl
ung
Turb
ine
Gen
erat
or
4418
7 J
· 72
= 3
0118
7 J
· 72
= 3
0146
4 J
= ru
nd 3
01 k
J46
4 J
= ru
nd 3
01 k
J
4418
7 J
· 8
· 9
= 30
118
7 J
· 8
· 9
= 30
146
4 J
= ru
nd 3
01 k
J46
4 J
= ru
nd 3
01 k
J
bere
its
vor
300
bere
its
vor
300
000
Jahr
en; m
öglic
herw
eise
vor
800
000
Jahr
en; m
öglic
herw
eise
vor
800
000
Jahr
en00
0 Ja
hren
durc
h Fe
uerb
ohre
n: D
abei
wir
d di
e Sp
itze
ein
es k
lein
en, w
eich
en R
undh
olzs
tück
s se
hr s
chne
ll du
rch
Feue
rboh
ren:
Dab
ei w
ird
die
Spit
ze e
ines
kle
inen
, wei
chen
Run
dhol
zstü
cks
sehr
sch
nell
auf
eine
m H
olzk
lotz
ged
reht
. Dur
ch d
ie R
eibu
ngse
nerg
ie k
omm
t es
zu
eine
r En
tzün
dung
.au
f ei
nem
Hol
zklo
tz g
edre
ht. D
urch
die
Rei
bung
sene
rgie
kom
mt
es z
u ei
ner
Entz
ündu
ng.
durc
h Fu
nken
schl
ag: B
eim
Auf
eina
nder
schl
agen
von
Feu
erst
eine
n en
tste
hen
Funk
en.
durc
h Fu
nken
schl
ag: B
eim
Auf
eina
nder
schl
agen
von
Feu
erst
eine
n en
tste
hen
Funk
en.
Saue
rsto
ffSa
uers
toff
Sonn
enst
rahl
en e
rwär
men
die
Luf
t un
ter
der
Sonn
enst
rahl
en e
rwär
men
die
Luf
t un
ter
der
Auf
span
nung
des
Kra
ftw
erks
. Die
hei
ße
Luft
A
ufsp
annu
ng d
es K
raft
wer
ks. D
ie h
eiß
e Lu
ft
stei
gt a
uf, s
tröm
t du
rch
den
Schl
ot u
nd t
reib
t st
eigt
auf
, str
ömt
durc
h de
n Sc
hlot
und
tre
ibt
eine
Tur
bine
an.
Die
Tur
bine
ist
mit
ein
em
eine
Tur
bine
an.
Die
Tur
bine
ist
mit
ein
em
Gen
erat
or v
erbu
nden
, der
ele
ktri
sche
Ene
rgie
G
ener
ator
ver
bund
en, d
er e
lekt
risc
he E
nerg
ie
erze
ugt.
erze
ugt.
Stra
hlun
gsen
ergi
eSt
rahl
ungs
ener
gie
Bew
egun
gsen
ergi
eB
eweg
ungs
ener
gie
8
Lösungen zu Kapitel 1
Unt
er d
em M
ikro
skop
kan
nst
du b
eoba
chte
n, w
ie s
ich
die
win
zige
n Fe
tttr
öpfc
hen
in d
er M
ilch
umhe
rbew
egen
.
Daz
u m
usst
du
nur
eine
n kl
eine
n Tr
opfe
n M
ilch
auf
eine
n du
rchs
icht
igen
Obj
ektt
räge
r ge
ben
und
die
Prob
e un
ter
dem
Mik
rosk
op b
etra
chte
n.
V3
Bew
egte
Fet
ttrö
pfch
enU
nter
such
en +
Bew
erte
n
12
1B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
In u
nser
er W
elt
ist
alle
s in
Bew
egun
g!
1W
elch
e En
ergi
e w
ird
bei e
inem
Flu
sskr
aftw
erk
in e
lekt
risc
he E
nerg
ie u
mge
wan
delt
?
2W
ärm
eene
rgie
kan
n au
f B
eweg
ungs
ener
gie
zurü
ckge
führ
t w
erde
n. W
arum
?
Was
ist
Arb
eit
aus
phys
ikal
isch
er S
icht
?
3W
as v
erst
eht
man
in d
er P
hysi
k un
ter
Arb
eit?
4N
enne
zw
ei A
nwen
dung
sbei
spie
le f
ür d
ie F
orm
el A
rbei
t (W
) =
Kra
ft (
W)
= K
raft
(W
F) ·
Weg
(F)
· W
eg (
Fs)
.
5B
erec
hne
die
fehl
ende
n W
erte
.
Arb
eit
(W)
35 J
205
0 J
2 kJ
Kra
ft (F
)10
N25
N23
8 N
400
N23
N
Weg
(s)s)s
4 m
7 m
4,5
m2
km
Was
ist
ein
Perp
etuu
m m
obile
?
6W
as is
t ei
n Pe
rpet
uum
mob
ile?
Ener
gie
bew
egt
Mat
eria
lien
Mik
rosk
opO
bjek
tträ
ger
1 Tr
opfe
n M
ilch
die
Bew
egun
gsen
ergi
e de
s Fl
usse
sdi
e B
eweg
ungs
ener
gie
des
Flus
ses
Je h
efti
ger
sich
die
kle
inst
en T
eilc
hen
bew
egen
, um
so w
ärm
er is
t de
r K
örpe
r.Je
hef
tige
r si
ch d
ie k
lein
sten
Tei
lche
n be
weg
en, u
mso
wär
mer
ist
der
Kör
per.
Arb
eit
wir
d vo
n et
was
ver
rich
tet,
das
sel
bst
Ener
gie
hat.
Wir
d En
ergi
e um
gese
tzt,
wir
d A
rbei
t ve
rric
htet
.A
rbei
t w
ird
von
etw
as v
erri
chte
t, d
as s
elbs
t En
ergi
e ha
t. W
ird
Ener
gie
umge
setz
t, w
ird
Arb
eit
verr
icht
et.
Ein
Kra
n he
bt e
ine
Last
hoc
h.Ei
n K
ran
hebt
ein
e La
st h
och.
Ein
Kra
n he
bt e
ine
Last
hoc
h. Ei
n K
ind
hebt
ein
en B
all
hoch
.Ei
n K
ind
hebt
ein
en B
all
hoch
. Ei
n K
ind
hebt
ein
en B
all
hoch
. ei
ne fi
ktiv
e M
asch
ine,
die
sic
h im
mer
wäh
rend
wei
terb
eweg
tei
ne fi
ktiv
e M
asch
ine,
die
sic
h im
mer
wäh
rend
wei
terb
eweg
t
40 J
107
1 J
46 k
J
5 N
82 m
5 m
13
Ener
gie1
7W
arum
ist
es n
och
niem
ande
m g
elun
gen,
ein
Per
petu
um m
obile
zu
baue
n?
8D
as B
ild z
eigt
ein
e Sc
hem
azei
chnu
ng d
es G
olfs
trom
s. D
er G
olfs
trom
ist
eine
war
me
Mee
ress
tröm
ung
im A
tlan
tisc
hen
Oze
an. I
nfor
mie
re d
ich
bei
dein
er G
eogr
afiel
ehre
rin
oder
dei
nem
Geo
grafi
eleh
rer
und
unte
rsuc
he d
ann
folg
ende
Aus
sage
n au
f ih
re R
icht
igke
it.
Du
kann
st d
iese
Auf
gabe
abe
r au
ch o
hne
frem
de H
ilfe
löse
n, in
dem
du
dir
die
benö
tigt
en I
nfor
mat
ione
n au
s B
üche
rn o
der
mit
hilf
e de
s In
tern
ets
beso
rgst
.
rich
tig
falsch
Der
Gol
fstr
om r
eich
t bi
s N
ord
euro
pa.
Der
Gol
fstr
om s
org
t fü
r ei
n m
ilder
es K
lima
an d
er K
üste
Nor
dw
este
urop
as.
Der
Gol
fstr
om e
ntst
eht
im I
ndi
sch
en O
zean
.
Die
Lei
stun
g d
es S
trom
s b
eträ
gt
run
d 5
000
000
000
000
000
Wat
t.
Die
Tem
per
atur
des
Gol
fstr
oms
bet
räg
t au
f d
er B
reit
e vo
n Fl
orid
a 45
°C.
Die
Dre
hbew
egun
g d
er E
rde
bee
infl
usst
da
s St
röm
ung
sver
halt
en d
es G
olfs
trom
s.
9Le
ider
ist
auch
die
Mas
chin
e im
Bild
rec
hts
kein
Per
petu
um m
obile
, ab
er e
s is
t ei
n in
tere
ssan
tes
Mod
ell.
aW
as h
at s
ich
der
Erfi
nder
woh
l bei
der
Ent
wic
klun
g di
eser
Mas
chin
e ge
dach
t?
bW
arum
dre
ht s
ich
dies
es R
ad t
rotz
der
spi
tzfi
ndig
en K
onst
rukt
ion
nich
t ew
ig?
Nord
amer
ik
tlant
isch
erO
zean W
asse
rtem
pera
tur s
inkt
A
Rei
bung
und
Luf
twid
erst
and
könn
en n
ie g
änzl
ich
ausg
esch
loss
en w
erde
n. D
aher
ist
es a
uf d
er
Erde
nic
ht m
öglic
h, e
ine
Mas
chin
e zu
bau
en, d
ie s
ich
ohne
Ene
rgie
zufu
hr s
tänd
ig w
eite
rbew
egt
und
zusä
tzlic
h A
rbei
t ve
rric
htet
.un
d zu
sätz
lich
Arb
eit
verr
icht
et.
Das
s si
ch d
urch
die
Ver
lage
rung
des
Gew
icht
s ei
ne p
osit
ive
Wir
kung
auf
die
D
ass
sich
dur
ch d
ie V
erla
geru
ng d
es G
ewic
hts
eine
pos
itiv
e W
irku
ng a
uf d
ie
Dre
hbew
egun
g er
gibt
.D
rehb
eweg
ung
ergi
bt.
Im G
rund
e he
ben
eina
nder
tro
tz G
ewic
htsv
erla
geru
ng a
lle K
räft
e w
ähre
nd d
er B
eweg
ung
auf.
Im G
rund
e he
ben
eina
nder
tro
tz G
ewic
htsv
erla
geru
ng a
lle K
räft
e w
ähre
nd d
er B
eweg
ung
auf.
Im G
rund
e he
ben
eina
nder
tro
tz G
ewic
htsv
erla
geru
ng a
lle K
räft
e w
ähre
nd d
er B
eweg
ung
auf.
Dur
ch R
eibu
ng u
nd L
uftw
ider
stan
d ko
mm
t di
e M
asch
ine
letz
tend
lich
zur
Ruh
e.D
urch
Rei
bung
und
Luf
twid
erst
and
kom
mt
die
Mas
chin
e le
tzte
ndlic
h zu
r R
uhe.
Dur
ch R
eibu
ng u
nd L
uftw
ider
stan
d ko
mm
t di
e M
asch
ine
letz
tend
lich
zur
Ruh
e.
9
Ener
gie
1
14
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Fass
e zu
sam
men
1 Fo
rmul
iere
zu
jede
m A
bsat
z je
wei
ls z
wei
Fra
gen.
A B C D 2 A
rbei
te n
un m
it e
iner
Mit
schü
leri
n od
er e
inem
Mit
schü
ler
zusa
mm
e. S
tell
t eu
ch g
egen
seit
ig e
ure
selb
st f
orm
ulie
rten
Fra
gen.
A E
nerg
ie k
omm
t in
ver
schi
eden
en F
orm
en v
or, z
B W
ärm
eene
rgie
, B
eweg
ungs
ener
gie,
che
mis
che
Ener
gie,
ele
ktri
sche
Ene
rgie
usw
. En
ergi
e w
ird
nich
t er
zeug
t od
er v
erni
chte
t, so
nder
n le
digl
ich
von
eine
r En
ergi
efor
m in
ein
e an
dere
um
gew
ande
lt.
B D
er E
nerg
iebe
darf
des
Men
sche
n st
eigt
stä
ndig
. Dah
er is
t ei
n be
wus
ster
er U
mga
ng m
it u
nser
en E
nerg
iere
serv
en w
icht
ig!
Erne
uerb
are
Ener
gien
(W
ind,
Was
serk
raft
) ge
hen
nich
t zu
End
e un
d si
nd d
aher
nac
hhal
tige
r al
s fo
ssile
Bre
nnst
offe
(Er
döl,
Erdg
as, K
ohle
).
C D
ie E
inhe
it d
er E
nerg
ie is
t w
ie d
ie E
inhe
it d
er A
rbei
t Jo
ule
(J).
Die
For
mel
der
Arb
eit
laut
et A
rbei
t (W
) =
Kra
ft (
W)
= K
raft
(W
F) ·
Weg
(F)
· W
eg (
Fs)
(g
ilt b
ei k
onst
ante
r K
raft
, die
in R
icht
ung
des
Weg
es w
irkt
).G
reift
die
Kra
ft v
on 1
N a
uf e
iner
Str
ecke
von
1m
an,
wir
d di
e En
ergi
e vo
n 1
J ei
nges
etzt
. Die
Ene
rgie
von
1 J
wir
d da
her
benö
tigt
, w
enn
man
auf
der
Erd
e di
e M
asse
von
100
g u
ngef
ähr
1m
hoc
hheb
t.
D E
in P
erpe
tuum
mob
ile is
t ei
ne M
asch
ine,
die
sic
h im
mer
w
eite
rbew
egt,
wen
n si
e ei
nmal
in B
eweg
ung
vers
etzt
wur
de, u
nd im
Id
ealf
all s
ogar
Arb
eit
verr
icht
et, o
hne
dass
von
auß
en E
nerg
ie
zuge
führ
t w
ird.
Lei
der
läss
t si
ch e
in P
erpe
tuum
mob
ile t
echn
isch
ni
cht
verw
irkl
iche
n.
Kop
ierv
orla
ge48
45jk
In w
elch
en F
orm
en k
omm
t En
ergi
e vo
r?
Wes
halb
ist
ein
bew
usst
er U
mga
ng m
it u
nser
en E
nerg
iere
serv
en w
icht
ig?
Was
ver
seht
man
unt
er J
oule
?
Was
ist
ein
Perp
etuu
m m
obile
?
Kan
n En
ergi
e ve
rbra
ucht
wer
den?
Wel
che
erne
uerb
aren
Ene
rgie
form
en g
ibt
es?
Wie
lau
tet
die
Form
el z
ur B
erec
hnun
g de
r A
rbei
t (W
)?
War
um l
ässt
sic
h ei
n Pe
rpet
uum
mob
ile t
echn
isch
nic
ht r
ealis
iere
n?
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 1
Hin
wei
se z
u Se
ite
6:
Mus
terb
eisp
iele
für
die
gen
annt
en E
nerg
iefo
rmen
:W
ärm
eene
rgie
– w
arm
es T
eew
asse
rB
eweg
ungs
ener
gie
– ro
llend
er E
isen
bahn
wag
gon
Scha
llene
rgie
– L
ärm
bei
m F
lugz
eugs
tart
Bed
eutu
ng d
er E
nerg
ie:
Ener
gie
hat
viel
e B
edeu
tung
en. I
n de
r A
lltag
sspr
ache
wir
d En
ergi
e of
t ni
cht
mit
Phy
sik
in V
erbi
ndun
g ge
brac
ht,
sond
ern
mit
psy
chis
chen
Ant
rieb
skrä
ften
ode
r es
oter
isch
en
Wir
kung
szus
chre
ibun
gen.
10
18
2B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Wie
wir
d au
s En
ergi
e Le
istu
ng?
1W
elch
e Fo
rm d
er E
nerg
ieum
wan
dlun
g fi
ndet
in V
erbr
ennu
ngsm
otor
en s
tatt
?
2W
att
(W)
= Jo
ule
(J)/
Seku
nde
(s).
Bes
chre
ibe
anha
nd d
iese
r Fo
rmel
den
Beg
riff
Lei
stun
g.
3Fi
nde
den
Fehl
er u
nd k
reuz
e di
e fa
lsch
e Fo
rmel
an.
P=
W t1
W =
1JJ
1s
W =
W
=
WF
· F
· F
s1
J =
1 N
· 1
s
4B
erec
hne
die
fehl
ende
n W
erte
.
eing
eset
zte
Ener
gie
30 J
22,5
J90
0 kJ
Zeit
span
ne, i
n de
r di
e En
ergi
e um
gese
tzt
wir
d10
s34
s35
s2
min
2 h
Leis
tung
23 W
2 W
100
0 W
550
W
5G
roß
cont
aine
rsch
iffe,
Erz
frac
hter
und
Ölt
anke
r w
erde
n m
it u
nvor
stel
lbar
sta
rken
Die
selm
otor
en
ange
trie
ben.
Der
der
zeit
stä
rkst
e Sc
hiff
sdie
selm
otor
bes
teht
aus
14
Zylin
dern
und
bri
ngt
eine
Le
istu
ng v
on 9
730
0 kW
. Ber
echn
e di
e Le
istu
ng in
PS.
6Zu
jede
r A
bbild
ung
gehö
ren
ein
Beg
riff
und
ein
e Le
istu
ngsa
ngab
e.
Mar
kier
e di
ese
jew
eils
mit
der
ent
spre
chen
den
Farb
e.
Ener
gie,
Lei
stun
g un
d W
irku
ngsg
rad
Chem
isch
e En
ergi
e (T
reib
stof
f) w
ird
in B
eweg
ungs
ener
gie
und
Wär
mee
nerg
ie u
mge
wan
delt
.Ch
emis
che
Ener
gie
(Tre
ibst
off)
wir
d in
Bew
egun
gsen
ergi
e un
d W
ärm
eene
rgie
um
gew
ande
lt.
Leis
tung
ist
Ener
gie
bezo
gen
auf
eine
Zei
tspa
nne.
Je
meh
r En
ergi
e in
ein
er b
esti
mm
ten
Zeit
einh
eit
Leis
tung
ist
Ener
gie
bezo
gen
auf
eine
Zei
tspa
nne.
Je
meh
r En
ergi
e in
ein
er b
esti
mm
ten
Zeit
einh
eit
umge
setz
t w
ird,
um
so h
öher
ist
die
Leis
tung
.um
gese
tzt
wir
d, u
mso
höh
er is
t di
e Le
istu
ng.
1 kW
= 1
,359
PS
1 kW
= 1
,359
PS
979730
0 kW
· 1
,359
= 1
3230
0 kW
· 1
,359
= 1
3223
0,7
PS
230,
7 P
S
782
J
11,2
5 s
35 k
J66
kJ
125
W3
W
men
schl
iche
s H
erz,
1,5
Wat
tüb
liche
Glü
hbir
ne,
15–1
00 W
att
Stau
bsau
ger,
100
0–
300
0 W
att
Hoc
hge
schw
indi
gke
itsl
ok,
1600
000
0 W
att
Leuc
htdi
ode,
0,
02–0
,05
Wat
tLa
serp
oint
er,
0,00
1 W
att
19
Ener
gie
fürs
Leb
en2
Was
ver
steh
t m
an u
nter
dem
Wir
kung
sgra
d?
7B
erec
hne
die
fehl
ende
n W
erte
.
genu
tzte
Ene
rgie
pr
o Ze
itsp
anne
5 W
178,
84 W
187,
2 W
58,8
W1,
2 W
eing
eset
zte
Ener
gie
pro
Zeit
span
ne10
W45
0 W
520
W60
W
Wir
kung
sgra
d30
%34
%0,
5%
8D
er S
trom
verb
rauc
h de
s B
ildsc
hirm
s ei
nes
LCD
-Fer
nseh
gerä
tes
ist
prop
orti
onal
zu
sei
ner
Fläc
he. R
eche
rchi
ere
im I
nter
net:
aW
as b
edeu
tet
„LCD
“?
bW
enn
ein
Bild
schi
rm m
it e
iner
Bild
diag
onal
e vo
n 15
Zol
l ein
e Le
istu
ng v
on 4
0W
att
hat,
wel
che
Leis
tung
hat
dan
n ei
n B
ildsc
hirm
mit
ein
er D
iago
nale
von
30
Zoll?
(1
Zoll
š 2,
54W
att)
9A
uf e
ine
Sola
ranl
age
stra
hlen
inne
rhal
b vo
n 2
Stun
den
288
000
0 Jo
ule
Lich
tene
rgie
. B
erec
hne
die
Leis
tung
die
ser
Stra
hlun
g in
Wat
t. 1
Wat
t =
1 Jo
ule
pro
Seku
nde
10D
ie g
leic
he S
olar
anla
ge g
ibt
pro
Seku
nde
68 J
oule
ele
ktri
sche
Ene
rgie
ab.
B
erec
hne
den
Wir
kung
sgra
d de
r So
lara
nlag
e.
11D
ie N
otw
endi
gkei
t de
r N
utzu
ng a
lter
nati
ver
Ener
gieq
uelle
n is
t un
umst
ritt
en. D
enno
ch v
ollz
ieht
sic
h de
r W
ande
l ehe
r la
ngsa
m. D
isku
tier
e m
it d
eine
n M
itsc
hüle
rinn
en u
nd M
itsc
hüle
rn, w
arum
das
so
ist.
Dur
ch d
ie V
erdo
ppel
ung
der
Dia
gona
le v
ervi
erfa
cht
sich
der
Flä
chen
inha
lt d
es B
ildsc
hirm
s.
Dur
ch d
ie V
erdo
ppel
ung
der
Dia
gona
le v
ervi
erfa
cht
sich
der
Flä
chen
inha
lt d
es B
ildsc
hirm
s.
Dur
ch d
ie V
erdo
ppel
ung
der
Dia
gona
le v
ervi
erfa
cht
sich
der
Flä
chen
inha
lt d
es B
ildsc
hirm
s.
→→ L
eist
ung
= 10
0 W
att
Lei
stun
g =
100
Wat
t
eing
estr
ahlt
e En
ergi
e =
400
J, N
utze
nerg
ie =
68
J ei
nges
trah
lte
Ener
gie
= 40
0 J,
Nut
zene
rgie
= 6
8 J →→
Wir
kung
sgra
d =
17 %
Wir
kung
sgra
d =
17 %
Die
se F
orm
en d
er E
nerg
iew
irts
chaf
t si
nd t
eilw
eise
wen
iger
ren
tabe
l. W
ind
Die
se F
orm
en d
er E
nerg
iew
irts
chaf
t si
nd t
eilw
eise
wen
iger
ren
tabe
l. W
ind
und
Was
serk
raft
wer
ke
und
Was
serk
raft
wer
ke
könn
en n
icht
an
jede
r be
liebi
gen
Stel
le e
rric
htet
wer
den.
könn
en n
icht
an
jede
r be
liebi
gen
Stel
le e
rric
htet
wer
den.
in 2
h (
= 7
in 2
h (
= 7
200
s) …
220
0 s)
… 2
880
880
000
Joul
e00
0 Jo
ule
in 1
s …
400
Jou
lein
1 s
… 4
00 J
oule
Die
Str
ahlu
ng h
at e
ine
Leis
tung
von
400
Wat
t.D
ie S
trah
lung
hat
ein
e Le
istu
ng v
on 4
00 W
att.
Liqu
id C
ryst
al D
ispl
ayLi
quid
Cry
stal
Dis
play
135
W
240
W52
6 W
50 %
36 %
98 %
Lösungen zu Kapitel 2
12
22
2B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Was
ser
ist
ein
sehr
gut
er E
nerg
iesp
eich
er!
1Er
klär
e, w
ieso
Was
ser
ein
so g
uter
Ene
rgie
spei
cher
ist.
2W
ie h
och
ist
die
spez
ifisc
he W
ärm
ekap
azit
ät v
on W
asse
r?
3B
erec
hne
die
notw
endi
ge E
nerg
ie.
Erw
ärm
ungs
-vo
rgan
g1
kg B
lei w
ird
um
5°C
erw
ärm
t.43
0kg
Alu
min
ium
w
erde
n vo
n 10
°C
auf
30°C
erw
ärm
t.
1 2 kg
Alk
ohol
wir
d um
50
°C e
rwär
mt.
35 g
Sau
erst
off
wer
den
um 1
23°C
er
wär
mt.
not
wen
dig
e En
erg
ie-
men
ge
in J
oule
(J)
Die
spe
zifi
sche
n W
ärm
ekap
azit
äten
find
est
du a
uf S
eite
20.
Wie
kan
n m
an d
en E
nerg
iebe
darf
ang
eben
?
4W
ie g
ibt
man
den
Ene
rgie
beda
rf e
ines
Hau
shal
ts a
n?
5W
arum
ist
in m
anch
en F
älle
n di
e Ei
nhei
t K
ilow
atts
tund
e (k
Wh)
pra
ktis
cher
als
die
Ein
heit
Jou
le?
6W
ozu
brau
chen
Men
sche
n un
d Ti
ere
Ener
gie?
7D
er E
nerg
ieum
satz
wir
d in
Kilo
wat
tstu
nden
(kW
h) a
ngeg
eben
. Gel
egen
tlic
h fi
ndet
man
jedo
ch
anst
elle
die
ser
Einh
eit
Ang
aben
in s
o ge
nann
ten
Wat
tsek
unde
n (W
s). W
ie v
iele
Wat
tsek
unde
n si
nd
eine
Kilo
wat
tstu
nde?
1kW
h =
Wh
= W
h =
Ws
Ws
W
h …
Wat
tstu
nden
8W
ie v
iele
Stu
nden
kan
n m
an e
ine
100-
Wat
t-La
mpe
mit
ein
er E
nerg
iem
enge
von
1kW
h be
trei
ben?
9D
er d
urch
schn
ittl
iche
Str
ombe
darf
ein
er P
erso
n in
Öst
erre
ich
betr
ägt
pro
Jahr
ca.
110
0kW
h.W
elch
e M
enge
an
elek
tris
cher
Ene
rgie
bra
ucht
der
Men
sch
dem
nach
dur
chsc
hnit
tlic
h pr
o St
unde
?
Ener
gie
hält
uns
am
Leb
en
Um
Was
ser
zu e
rhit
zen,
bra
ucht
man
vie
l En
ergi
e, d
ie n
ach
dem
Erh
itze
n im
Was
ser
„ges
peic
hert
“ U
m W
asse
r zu
erh
itze
n, b
rauc
ht m
an v
iel
Ener
gie,
die
nac
h de
m E
rhit
zen
im W
asse
r „g
espe
iche
rt“
ist
und
beim
Abk
ühle
n nu
r la
ngsa
m w
iede
r ab
gege
ben
wir
d.is
t un
d be
im A
bküh
len
nur
lang
sam
wie
der
abge
gebe
n w
ird.
1 kW
h =
31
kWh
= 3
600
600
000
J
In H
aush
alte
n w
ird
sehr
vie
l En
ergi
e ve
rbra
ucht
, dah
er is
t di
e gr
ößer
e Ei
nhei
t 00
0 J
In
Hau
shal
ten
wir
d se
hr v
iel
Ener
gie
verb
rauc
ht, d
aher
ist
die
größ
ere
Einh
eit
kWh
zur
Ang
abe
des
Ener
giev
erbr
auch
s pr
akti
sche
r.kW
h zu
r A
ngab
e de
s En
ergi
ever
brau
chs
prak
tisc
her.
um K
örpe
rtem
pera
tur,
Kör
perf
unkt
ione
n un
d W
achs
tum
auf
rech
tzue
rhal
ten
um K
örpe
rtem
pera
tur,
Kör
perf
unkt
ione
n un
d W
achs
tum
auf
rech
tzue
rhal
ten
1 kW
h =
11
kWh
= 1
000
Wh
000
Wh
Eine
100
Eine
100
Wat
tW
att
Lam
pe k
ann
man
10
h m
it 1
kW
h be
trei
ben.
Lam
pe k
ann
man
10
h m
it 1
kW
h be
trei
ben.
Ein
Jahr
hat
8Ei
n Ja
hr h
at 8
760
Stun
den
(24
· 36
5).
176
0 St
unde
n (2
4 ·
365)
. 1
100
100
000
Wh
: 800
0 W
h : 8
760
= 12
5,6
W76
0 =
125,
6 W
Pro
Stu
nde
benö
tigt
ein
Men
sch
also
dur
chsc
hnit
tlic
h ei
ne e
lekt
risc
he E
nerg
iem
enge
von
125
,6 W
att.
Pro
Stu
nde
benö
tigt
ein
Men
sch
also
dur
chsc
hnit
tlic
h ei
ne e
lekt
risc
he E
nerg
iem
enge
von
125
,6 W
att.
1100
000
033
600
600
000
000
in K
ilow
atts
tund
enin
Kilo
wat
tstu
nden
in K
ilow
atts
tund
en in
Kilo
wat
tstu
nden
4418
7 J/
kg °
C18
7 J/
kg °
C
645
kJ7
740
000
kJ60
,75
kJ3
142,
65 k
J
Fülle
zw
ei fl
ache
Gef
äße
mit
Was
ser,
stel
le
sie
an e
ine
sonn
ige
Stel
le u
nd s
tülp
e üb
er
eine
s de
r be
iden
Gef
äße
eine
Gla
ssch
üsse
l.
Lass
die
Ver
such
sauf
stel
lung
ein
e St
unde
in
der
pra
llen
Sonn
e st
ehen
und
übe
rprü
fe
dann
die
Tem
pera
tur.
Was
ste
llst
du f
est?
Was
hat
der
Ver
such
mit
ein
em T
reib
haus
zu
tun
? N
äher
es d
azu
find
est
du a
uf
Seit
e 51
und
Sei
te 1
00.
V2
Trei
bhau
seff
ekt
für
Zuha
use
Beo
bach
ten
+ U
nter
such
en
23
Ener
gie
fürs
Leb
en2
10R
icht
ig o
der
fals
ch?
Kre
uze
an.
rich
tig
falsch
Ener
gie
kan
n m
an in
Kilo
wat
tstu
nd
en a
ngeb
en.
WS
Ein
e 10
0-W
-Glü
hbir
ne
ben
ötig
t in
ein
er B
etri
ebsz
eit
von
20 h
im S
chni
tt 2
kWh
Ener
gie
.A
I
Ein
Stau
bsa
uger
mit
1 k
W L
eist
ung
ben
ötig
t in
ein
er S
tun
de
dies
elb
e En
erg
ie w
ie e
in
Stau
bsa
uger
mit
0,5
kW
in e
iner
hal
ben
Stu
nd
e.N
T
Sech
s 40
-W-G
lühb
irn
en s
ind
ein
e St
und
e in
Bet
rieb
. Sie
ben
ötig
en d
iese
lbe
Ener
gie
wie
dr
ei 2
0-W
-Glü
hbir
nen
, die
vie
r St
und
en in
Bet
rieb
sin
d.
TD
Die
Buc
hsta
ben
erge
ben
den
Nam
en e
ines
ber
ühm
ten
Inge
nieu
rs u
nd P
hysi
kers
.
Lösu
ngsw
ort:
11In
Öst
erre
ich
spri
cht
man
von
ein
em N
iedr
igen
ergi
ehau
s, w
enn
die
Nut
zhei
zene
rgie
pro
Qua
drat
met
er W
ohnfl
äche
in e
inem
Jah
r 50
kWh
nich
t üb
erst
eigt
. Ei
n so
gen
annt
es P
assi
vhau
s be
nöti
gt n
och
wen
iger
Hei
zene
rgie
. Bei
ihm
gilt
als
höc
hste
erl
aubt
e N
utzh
eize
nerg
ieke
nnza
hl 1
5kW
h/m
2 .B
erec
hne
die
max
imal
e G
esam
thei
zene
rgie
ein
es N
iedr
igen
ergi
ehau
ses
bzw
. ein
es P
assi
vhau
ses
mit
145
m2
Woh
nfläc
he.
Erm
ittl
e fü
r Ve
rgle
ichs
zwec
ke a
uch
die
Ges
amth
eize
nerg
ie e
ines
her
köm
mlic
hen
Hau
ses
(zB
70kW
h/m
²).
Mat
eria
lien
zwei
flac
he
Gef
äße
Gla
ssch
üsse
lW
asse
r Nie
drig
ener
gieh
aus:
50
· 14
5 =
7N
iedr
igen
ergi
ehau
s: 5
0 ·
145
= 7
250
kWh
pro
Jahr
250
kWh
pro
Jahr
Pass
ivha
us: 1
5 ·
145
= 2
Pass
ivha
us: 1
5 ·
145
= 2
175
kWh
pro
Jahr
175
kWh
pro
Jahr
herk
ömm
liche
s H
aus:
70
· 14
5 =
10he
rköm
mlic
hes
Hau
s: 7
0 ·
145
= 10
150
kWh
pro
Jahr
150
kWh
pro
Jahr
WWAA
TTTT
sieh
e Se
ite
14
Lösungen zu Kapitel 2
13
Ener
gie
fürs
Leb
en
2
24
Fass
e zu
sam
men
1 Fo
rmul
iere
zu
jede
m A
bsat
z je
wei
ls z
wei
Fra
gen.
A B C D 2 A
rbei
te n
un m
it e
iner
Mit
schü
leri
n od
er e
inem
Mit
schü
ler
zusa
mm
en. S
tell
t eu
ch g
egen
seit
ig e
ure
selb
st f
orm
ulie
rten
Fra
gen.
A D
er E
nerg
ieum
satz
inne
rhal
b ei
ner
best
imm
ten
Zeit
ist
die
Leis
tung
. Le
istu
ng (P)
= E
nerg
ie (
P) =
Ene
rgie
(P
W)/
Zeit
(W
)/Ze
it (
Wt)t)t
Die
Ein
heit
der
Lei
stun
g is
t W
att
(W).
Grö
ßer
e Le
istu
ngsw
erte
gib
t m
an in
Kilo
wat
t (k
W)
an. E
ine
wei
tere
Ein
heit
sin
d P
ferd
estä
rken
(P
S). D
abei
ent
spri
cht
1 kW
cir
ca 1
,36
PS.
B J
e hö
her
der
Wir
kung
sgra
d ei
ner
Mas
chin
e is
t, um
so e
ffek
tive
r ar
beit
et s
ie. D
er W
irku
ngsg
rad
zeig
t da
s Ve
rhäl
tnis
der
Nut
zene
rgie
zu
r ei
nges
etzt
en E
nerg
ie. B
enzi
nmot
oren
hab
en e
inen
Wir
kung
sgra
d vo
n et
wa
35%
, Win
dkra
ftan
lage
n vo
n et
wa
70%
.
C M
an b
enöt
igt
etw
a 4
200
J um
1kg
Was
ser
um 1
°C z
u er
wär
men
. D
iese
r W
ert
wir
d al
s sp
ezifi
sche
Wär
mek
apaz
ität
bez
eich
net.
Was
ser
ist
ein
sehr
gut
er E
nerg
iesp
eich
er. E
s ha
t ei
ne h
ohe
spez
ifisc
he
Wär
mek
apaz
ität
. Eis
en w
ird
dage
gen
schn
ell h
eiß
, küh
lt a
ber
auch
sc
hnel
l wie
der
ab. E
isen
ist
ein
schl
echt
er E
nerg
iesp
eich
er.
D D
er E
nerg
iebe
darf
ein
es e
rwac
hsen
en M
ensc
hen
betr
ägt
pro
Tag
etw
a 10
000
kJ (
ca. 2
400
kcal
). Er
wir
d du
rch
die
zuge
führ
te N
ahru
ng
gede
ckt.
99,9
8%
der
Ene
rgie
auf
uns
erem
Pla
nete
n ka
nn a
uf d
ie
Sonn
e zu
rück
gefü
hrt
wer
den.
D
ie S
onne
ist
unse
re P
rim
ären
ergi
eque
lle.
Kop
ierv
orla
gew
c63v
k
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Was
ist
Leis
tung
aus
phy
sika
lisch
er S
icht
?
Was
bes
agt
der
Wir
kung
sgra
d?
Was
bed
eute
t sp
ezifi
sche
Wär
mek
apaz
ität
?
Wie
hoc
h is
t de
r tä
glic
he E
nerg
iebe
darf
ein
es M
ensc
hen?
Wie
lau
tet
die
Einh
eit
der
Leis
tung
?
Ken
nst
du B
eisp
iele
für
Ang
aben
des
Wir
kung
sgra
des?
Ken
nst
du B
eisp
iele
für
gut
e un
d sc
hlec
hte
Ener
gies
peic
her?
Wes
halb
ist
die
Sonn
e un
sere
Pri
mär
ener
gieq
uelle
?
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 2
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V1,
Sei
te 2
1D
ie O
berfl
äch
e de
r um
hüllt
en B
lätt
er is
t fa
rblic
h ve
rbla
sst.
Das
Pfl
anz
enge
web
e is
t si
chtl
ich
beei
nträ
chti
gt. D
ie B
lätt
er s
terb
en
schl
ieß
lich
ab, d
a oh
ne S
onne
nlic
ht im
Bla
ttin
nere
n be
stim
mte
le
bens
wic
htig
e R
eakt
ione
n (F
otos
ynth
ese)
nic
ht s
tatt
fi nd
en k
önne
n.
V2,
Sei
te 2
3D
as W
asse
r in
jene
m G
efäß
, das
mit
ein
er G
lass
chüs
sel ü
bers
tülp
t w
orde
n is
t, ha
t ei
ne h
öher
e Te
mpe
ratu
r. D
ie G
lass
chüs
sel w
irkt
wie
ei
n Tr
eibh
aus.
Son
nens
trah
len
könn
en d
urch
die
Gla
ssch
üsse
l ins
In
nere
dri
ngen
. Die
refl
ekt
iert
en W
ärm
estr
ahle
n bl
eibe
n in
nerh
alb
der
Schü
ssel
gef
ange
n. D
as W
asse
r er
wär
mt
sich
dah
er s
chne
ller.
14
Bild
1: E
twas
Was
ser
wir
d er
hitz
t, bi
s es
ver
dam
pft.
Bild
2: D
er W
asse
rdam
pf k
onde
nsie
rt, d
a di
e Fl
üssi
gkei
t im
B
eche
r fü
r A
bküh
lung
sor
gt. D
adur
chen
tste
ht e
in U
nter
druc
k.
Was
ser
brau
cht
im fl
üssi
gen
Zust
and
wen
iger
Rau
m a
ls im
ga
sför
mig
en Z
usta
nd.
Vors
icht
: Füh
re d
iese
n Ve
rsuc
h nu
r zu
sam
men
mit
dei
ner
Lehr
erin
bzw
. dei
nem
Leh
rer
durc
h!
Trän
ke d
en W
atte
baus
ch m
it A
lkoh
ol. U
mw
ickl
e da
s Vo
rrat
sgef
äß d
es T
herm
omet
ers
mit
der
feu
chte
n W
atte
.A
lkoh
ol v
erdu
nste
t be
i Zim
mer
tem
pera
tur
rela
tiv
schn
ell.
Verd
unst
ungs
vorg
änge
ben
ötig
en a
ber
Ener
gie.
Woh
er n
imm
t de
r A
lkoh
ol d
iese
Ene
rgie
? W
enn
du d
ie
Anz
eige
des
The
rmom
eter
s be
trac
htes
t, fi
ndes
t du
si
cher
die
ric
htig
e A
ntw
ort.
Verw
ende
unb
edin
gt e
ine
Schu
tzbr
ille!
V3
Der
Spr
ingb
runn
enB
eoba
chte
n
V4
Der
küh
le A
lkoh
olB
eoba
chte
n +
Bew
erte
n
Bild
1B
ild 2
28
3B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Wie
kön
nen
Tem
pera
turä
nder
unge
n Fe
lsen
spr
enge
n?
1W
elch
e ph
ysik
alis
che
Eige
nsch
aft
mac
hte
sich
Han
niba
l zun
utze
?
2W
as p
assi
ert,
wen
n si
ch S
toff
e er
wär
men
ode
r ab
kühl
en?
Was
bed
eute
n Sc
hmel
zpun
kt u
nd S
iede
punk
t?
3N
enne
die
Bez
eich
nung
en f
ür v
ersc
hied
ene
Stof
fübe
rgän
ge u
nd fi
nde
für
jede
n Ü
berg
ang
Bei
spie
le.
4W
as w
eiß
t du
übe
r Sc
hmel
z- u
nd S
iede
punk
te v
on S
toff
en?
Wie
Sto
ffe
ihre
For
m v
erän
dern
Mat
eria
lien
Run
dkol
ben
dur
chb
ohrt
er
Stop
fen
Gla
sroh
rSt
ativ
Bun
sen
bre
nn
er
Mat
eria
lien
1 Th
erm
omet
eret
was
Alk
ohol
Wat
teb
ausc
hDas
Erw
ärm
en r
egt
die
Bew
egun
g de
r Te
ilche
n in
den
Ste
inen
an.
Es
kom
mt
zu e
iner
ger
inge
n
Aus
dehn
ung
der
Stei
ne. B
eim
Abk
ühle
n ke
hrt
sich
die
ser
Pro
zess
um
. Da
sich
der
Pro
zess
abe
r
nich
t gl
eich
zeit
ig v
ollz
ieht
, kom
mt
es z
u Sp
annu
ngen
.ni
cht
glei
chze
itig
vol
lzie
ht, k
omm
t es
zu
Span
nung
en.
Alle
Gas
e, f
ast
alle
Flü
ssig
keit
en u
nd d
ie m
eist
en F
ests
toff
e de
hnen
sic
h be
i Erw
ärm
ung
aus
und
Alle
Gas
e, f
ast
alle
Flü
ssig
keit
en u
nd d
ie m
eist
en F
ests
toff
e de
hnen
sic
h be
i Erw
ärm
ung
aus
und
zieh
en s
ich
bei A
bküh
lung
zus
amm
en.
zieh
en s
ich
bei A
bküh
lung
zus
amm
en.
Schm
elze
n: E
is w
ird
flüs
sig.
Ver
dam
pfen
: Was
ser
koch
t. K
onde
nsie
ren:
Was
serd
ampf
bild
et
Tröp
fche
n au
f gl
atte
n O
berfl
äche
n. E
rsta
rren
: Flü
ssig
es K
erze
nwac
hs w
ird
hart
.
Subl
imie
ren:
Las
ersc
hnei
den
von
Met
alle
nSu
blim
iere
n: L
aser
schn
eide
n vo
n M
etal
len
Die
Sto
ffe
wec
hsel
n ih
ren
Agg
rega
tzus
tand
. Sto
ffe
habe
n un
ters
chie
dlic
he S
chm
elz
Die
Sto
ffe
wec
hsel
n ih
ren
Agg
rega
tzus
tand
. Sto
ffe
habe
n un
ters
chie
dlic
he S
chm
elz
und
u
nd
Sied
epun
kte.
Der
Sch
mel
zpun
kt l
iegt
unt
erha
lb d
es S
iede
punk
tes.
Sied
epun
kte.
Der
Sch
mel
zpun
kt l
iegt
unt
erha
lb d
es S
iede
punk
tes.
sieh
e Se
ite
18
V5
Der
Was
serk
reis
lauf
Beo
bach
ten
Mat
eria
lien
1 G
lasp
latt
e1
Bec
her
glas
Was
ser
1 B
unse
nb
ren
ner
Stat
iv
Bau
e da
s St
ativ
wie
auf
dem
Bild
auf
. Erh
itze
das
Was
ser
auf
100
°C. E
s en
tste
ht W
asse
rdam
pf. D
iese
r st
eigt
auf
.
An
der
Gla
spla
tte
kühl
t er
wie
der
ab u
nd k
onde
nsie
rt.
Esbi
lden
sic
h W
asse
rtro
pfen
, die
an
die
Unt
erka
nte
der
Gla
spla
tte
flie
ßen
. Dor
t tr
opfe
n si
e ab
.
29
Fest
– fl
üssi
g–
gasf
örm
ig3
5D
esti
llier
t m
an v
erdü
nnte
n Si
rup
mit
der
dar
gest
ellt
en
App
arat
ur, e
rhäl
t m
an e
ine
durc
hsic
htig
e sü
ße
Flüs
sigk
eit.
Wie
kan
nst
du d
ir d
as e
rklä
ren?
Kond
ensa
tion
Verd
ampf
ung
Kühl
was
ser
6W
ieso
lauf
en B
rille
n an
, wen
n m
an in
der
kal
ten
Jahr
esze
it v
om F
reie
n in
ein
en w
arm
en R
aum
ko
mm
t?
7Im
Bild
ist
der
Was
serk
reis
lauf
der
Er
de d
arge
stel
lt. V
erdu
nstu
ng u
nd
Kond
ensa
tion
spi
elen
bei
dies
em
Proz
ess
eine
wic
htig
e R
olle
. B
eant
wor
te m
ithi
lfe
des
Bild
es d
ie
folg
ende
n Fr
agen
:a
War
um h
ande
lt e
s si
ch u
m e
inen
K
reis
lauf
?b
Wel
che
Rol
le s
piel
t di
e So
nne
im
Was
serk
reis
lauf
?c
Du
kann
st d
em B
ild e
ntne
hmen
, da
ss G
lets
cher
eis
„sub
limie
rt“.
Was
bed
eute
t da
s?
Der
Far
bsto
ff b
leib
t zu
m G
roß
teil
im D
esti
llati
onsr
ücks
tand
D
er F
arbs
toff
ble
ibt
zum
Gro
ßte
il im
Des
tilla
tion
srüc
ksta
nd
zurü
ck. Z
ucke
r un
d G
esch
mac
ksst
offe
wer
den
mit
dem
zu
rück
. Zuc
ker
und
Ges
chm
acks
stof
fe w
erde
n m
it d
em
Was
serd
ampf
tra
nspo
rtie
rt u
nd v
erle
ihen
dem
Des
tilla
t W
asse
rdam
pf t
rans
port
iert
und
ver
leih
en d
em D
esti
llat
Was
serd
ampf
tra
nspo
rtie
rt u
nd v
erle
ihen
dem
Des
tilla
t de
n G
esch
mac
k.de
n G
esch
mac
k.
Die
Luf
t im
Inn
enra
um is
t w
arm
und
ent
hält
meh
r Lu
ftfe
ucht
igke
it. A
n de
n ka
lten
Bri
lleng
läse
rn
Die
Luf
t im
Inn
enra
um is
t w
arm
und
ent
hält
meh
r Lu
ftfe
ucht
igke
it. A
n de
n ka
lten
Bri
lleng
läse
rn
kühl
t di
e In
nenr
aum
luft
ab.
Kal
te L
uft
kann
abe
r w
enig
er F
euch
tigk
eit
halt
en.
kühl
t di
e In
nenr
aum
luft
ab.
Kal
te L
uft
kann
abe
r w
enig
er F
euch
tigk
eit
halt
en.
Des
halb
kon
dens
iert
Was
ser
an d
er O
berfl
äche
der
Bri
lleng
läse
r.D
esha
lb k
onde
nsie
rt W
asse
r an
der
Obe
rfläc
he d
er B
rille
nglä
ser.
sieh
e Se
ite
18
Lösungen zu Kapitel 3
16
32
3B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Von
Wär
me,
Dru
ck u
nd g
asfö
rmig
em G
old
Gas
förm
iges
Gol
d!
1W
ie k
ann
man
Gol
d au
s an
dere
n El
emen
ten
erze
ugen
?
Schm
elze
n un
d Ve
rdam
pfen
kos
ten
Ener
gie!
2W
as g
ehör
t zu
sam
men
? B
ilde
rich
tige
Sät
ze.
Erst
arre
n is
t, w
enn
ein
Kör
per
vom
flüs
sige
n in
Was
ser.
Alk
ohol
ver
duns
tet
schn
elle
r al
sde
n ga
sför
mig
en Z
usta
nd ü
berg
eht.
Verd
unst
ung
find
et a
n de
rEn
ergi
e an
sei
ne U
mge
bung
ab.
Verd
ampf
en is
t, w
enn
ein
flüs
sige
r K
örpe
r in
den
fest
en Z
usta
nd ü
berg
eht.
Verd
ampf
t ei
n K
örpe
r, w
ird
Obe
rfläc
he v
on F
lüss
igke
iten
sta
tt.
Bei
m E
rsta
rren
gib
t ei
n K
örpe
rda
zu E
nerg
ie b
enöt
igt.
3W
ie v
iel E
nerg
ie is
t nö
tig,
um
1kg
gef
rore
nes
Was
ser
(unm
itte
lbar
unt
er 0
°C)
in d
ampf
förm
iges
W
asse
r (u
nmit
telb
ar ü
ber
100
°C)
umzu
wan
deln
?D
u br
auch
st f
olge
nde
Wer
te z
ur L
ösun
g:sp
ezifi
sche
Wär
mek
apaz
ität
von
Was
ser:
4,2
kJ/
kg°C
(ge
rund
eter
Wer
t)Sc
hmel
zwär
me:
334
kJ/
kgVe
rdam
pfun
gsw
ärm
e: 2
200
kJ/k
g
4Tr
age
die
folg
ende
n W
erte
in d
as W
ärm
e-D
iagr
amm
ein
un
d ve
rbin
de s
ie z
u ei
ner
Tem
pera
turk
urve
:
Tem
per
atur
(in
°C)
+ 1
0
+ 8
+ 6
+ 4
+ 2 0 - 2
12
34
56
7
- 4 - 6 - 8 - 10
Dau
er d
er
Ener
gie-
zufu
hr
(in m
in)
Dau
er d
er E
ner
gie
zufu
hr(i
n m
in)
01
23
45
67
Tem
per
atur
(in
°C
)–
8–
6–
4–
20
00
2
Um
wel
chen
Vor
gang
kön
nte
es s
ich
hand
eln?
aus
Pla
tin
und
Que
cksi
lber
bei
seh
r ho
hen
Tem
pera
ture
n in
Tei
lche
nbes
chle
unig
ern
und
Rea
ktor
enau
s P
lati
n un
d Q
ueck
silb
er b
ei s
ehr
hohe
n Te
mpe
ratu
ren
in T
eilc
henb
esch
leun
iger
n un
d R
eakt
oren
334
+ (4
,2 ·
100
) +
233
4 +
(4,2
· 1
00)
+ 2
200
= 2
200
= 2
954
954
Es s
ind
2Es
sin
d 2
954
kJ n
ötig
.95
4 kJ
nöt
ig.
den
Schm
elzv
orga
ng v
on W
asse
rde
n Sc
hmel
zvor
gang
von
Was
ser
°C
+ 1
0
+ 8
+ 6
+ 4
+ 2 0 - 2
12
34
56
7
- 4 - 6 - 8 - 10
min
33
Fest
– fl
üssi
g–
gasf
örm
ig3
5Im
Win
ter
stre
ut m
an a
uf d
en S
traß
en S
alz.
War
um?
Find
e he
raus
, war
um d
iese
Met
hode
aus
Grü
nden
des
Um
wel
tsch
utze
s ni
cht
ganz
unb
eden
klic
h is
t.
6D
as L
inde
-Ver
fahr
en e
rmög
licht
die
Ver
flüs
sigu
ng v
on
Gas
en. V
erdi
chte
t m
an G
ase,
erw
ärm
en s
ie s
ich.
Bei
m
Aus
dehn
en k
ühle
n si
e w
iede
r ab
.W
enn
man
das
Gas
ver
dich
tet
und
es d
ann
abkü
hlt,
bevo
r m
an e
s w
iede
r au
sdeh
nt, k
ann
man
ein
e Te
mpe
ratu
r er
reic
hen,
die
nie
drig
er a
ls d
ie A
usga
ngst
empe
ratu
r is
t.D
as L
inde
-Ver
fahr
en f
unkt
ioni
ert
nach
die
sem
Pri
nzip
.
aR
eche
rchi
ere
im I
nter
net
und
vers
uche
meh
r üb
er d
as
Lind
e-Ve
rfah
ren
hera
uszu
find
en.
bVe
rsuc
he e
inen
Bez
ug z
wis
chen
dem
Lin
de-V
erfa
hren
und
dem
CO
2-Pa
tron
en-V
ersu
ch a
uf
Seit
e36
her
zust
elle
n.
Der
Gef
rier
punk
t vo
n Sa
lzw
asse
r lie
gt d
eutl
ich
unte
r 0
°C. D
urch
das
Aus
stre
uen
von
Salz
kan
n D
er G
efri
erpu
nkt
von
Salz
was
ser
liegt
deu
tlic
h un
ter
0 °C
. Dur
ch d
as A
usst
reue
n vo
n Sa
lz k
ann
Der
Gef
rier
punk
t vo
n Sa
lzw
asse
r lie
gt d
eutl
ich
unte
r 0
°C. D
urch
das
Aus
stre
uen
von
Salz
kan
n di
e St
raß
e ei
sfre
i geh
alte
n w
erde
n.di
e St
raß
e ei
sfre
i geh
alte
n w
erde
n. di
e St
raß
e ei
sfre
i geh
alte
n w
erde
n. D
as S
alz
land
et a
uch
am S
traß
enra
nd u
nd k
ann
zu e
iner
Übe
rsal
zung
der
Böd
en u
nd d
amit
zu
Das
Sal
z la
ndet
auc
h am
Str
aßen
rand
und
kan
n zu
ein
er Ü
bers
alzu
ng d
er B
öden
und
dam
it z
u D
as S
alz
land
et a
uch
am S
traß
enra
nd u
nd k
ann
zu e
iner
Übe
rsal
zung
der
Böd
en u
nd d
amit
zu
Schä
den
bei B
oden
lebe
wes
en u
nd b
eim
Pfl
anze
nwac
hstu
m f
ühre
n.Sc
häde
n be
i Bod
enle
bew
esen
und
bei
m P
flan
zenw
achs
tum
füh
ren.
Schä
den
bei B
oden
lebe
wes
en u
nd b
eim
Pfl
anze
nwac
hstu
m f
ühre
n. ab
gekü
hlt.
Läs
st m
an d
as a
bgek
ühlt
e G
asge
mis
ch s
ich
dann
wie
der
ausd
ehne
n, k
ühlt
es
enor
m
abge
kühl
t. L
ässt
man
das
abg
eküh
lte
Gas
gem
isch
sic
h da
nn w
iede
r au
sdeh
nen,
küh
lt e
s en
orm
ab
gekü
hlt.
Läs
st m
an d
as a
bgek
ühlt
e G
asge
mis
ch s
ich
dann
wie
der
ausd
ehne
n, k
ühlt
es
enor
m
ab u
nd e
rrei
cht
Tem
pera
ture
n w
eit
unte
r de
r A
usga
ngst
empe
ratu
r. D
iese
r Vo
rgan
g ka
nn
ab u
nd e
rrei
cht
Tem
pera
ture
n w
eit
unte
r de
r A
usga
ngst
empe
ratu
r. D
iese
r Vo
rgan
g ka
nn
ab u
nd e
rrei
cht
Tem
pera
ture
n w
eit
unte
r de
r A
usga
ngst
empe
ratu
r. D
iese
r Vo
rgan
g ka
nn
wie
derh
olt
wer
den,
bis
die
Luf
tgas
e ih
re S
iede
punk
te u
nter
schr
eite
n un
d fl
üssi
g w
erde
n.w
iede
rhol
t w
erde
n, b
is d
ie L
uftg
ase
ihre
Sie
depu
nkte
unt
ersc
hrei
ten
und
flüs
sig
wer
den.
wie
derh
olt
wer
den,
bis
die
Luf
tgas
e ih
re S
iede
punk
te u
nter
schr
eite
n un
d fl
üssi
g w
erde
n.
Der
Ver
such
bes
täti
gt, d
ass
kom
prim
iert
e G
ase
abkü
hlen
, wen
n si
e si
ch a
usde
hnen
.D
er V
ersu
ch b
estä
tigt
, das
s ko
mpr
imie
rte
Gas
e ab
kühl
en, w
enn
sie
sich
aus
dehn
en.
Der
Ver
such
bes
täti
gt, d
ass
kom
prim
iert
e G
ase
abkü
hlen
, wen
n si
e si
ch a
usde
hnen
.
Im v
erdi
chte
ten
Zust
and
wir
d di
e Lu
ft a
nsch
ließ
end
Im v
erdi
chte
ten
Zust
and
wir
d di
e Lu
ft a
nsch
ließ
end
Bei
m V
erdi
chtu
ngsp
roze
ss e
rwär
mt
sich
die
Luf
t st
ark.
B
eim
Ver
dich
tung
spro
zess
erw
ärm
t si
ch d
ie L
uft
star
k.
Lösungen zu Kapitel 3
17
Fest
– fl
üssi
g–
gasf
örm
ig
3
34
Fass
e zu
sam
men
1 Fo
rmul
iere
zu
jede
m A
bsat
z je
wei
ls z
wei
Fra
gen.
A B C D 2 A
rbei
te n
un m
it e
iner
Mit
schü
leri
n od
er e
inem
Mit
schü
ler
zusa
mm
en. S
tell
t eu
ch g
egen
seit
ig e
ure
selb
st f
orm
ulie
rten
Fra
gen.
A S
toff
e ve
ränd
ern
bei T
empe
ratu
ränd
erun
gen
über
ode
r un
ter
eine
bes
tim
mte
Tem
pera
tur
ihre
n A
ggre
gatz
usta
nd. M
an
unte
rsch
eide
t dr
ei A
ggre
gatz
ustä
nde:
fes
t, fl
üssi
g un
d ga
sför
mig
.St
offü
berg
änge
bez
eich
nen
wir
als
Sch
mel
zen
(fes
t →
flüs
sig)
, Ve
rdam
pfen
(fl
üssi
g →
gas
förm
ig),
Kond
ensi
eren
(g
asfö
rmig→
flüs
sig)
, Ers
tarr
en (
flüs
sig →
fes
t), S
ublim
iere
n (f
est →
gas
förm
ig)
und
Dep
osit
ioni
eren
(ga
sför
mig
→ f
est)
.
B S
chm
elzp
unkt
und
Sie
depu
nkt
sind
je n
ach
Stof
f ve
rsch
iede
n.
Das
Ver
duns
ten
von
Stof
ftei
lche
n in
Flü
ssig
keit
en fi
ndet
imm
er
an d
er O
berfl
äche
sta
tt.
C Sc
hmel
zvor
gäng
e be
nöti
gen
Ener
gie.
Das
Gle
iche
gilt
für
Ve
rdam
pfun
gs- u
nd V
erdu
nstu
ngsv
orgä
nge.
Sal
z se
nkt
den
Schm
elzp
unkt
des
Was
sers
auf
ca.
–20
°C. M
an v
erw
ende
t es
da
her
im W
inte
r, um
Str
aßen
von
Eis
zu
befr
eien
.
D W
asse
r si
edet
bei
nor
mal
em L
uftd
ruck
bei
100
°C. S
inkt
der
D
ruck
, sie
det
Was
ser
bere
its
bei n
iedr
iger
en T
empe
ratu
ren.
U
mge
kehr
t st
eigt
die
Sie
dete
mpe
ratu
r, w
enn
der
Luft
druc
k er
höht
wir
d (z
B im
Dru
ckko
chto
pf).
Kop
ierv
orla
geq2
x6n9
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Wan
n ve
ränd
ern
Stof
fe ih
ren
Agg
rega
tzus
tand
?
Von
wel
chen
Sto
ffen
ken
nst
du d
en S
chm
elzp
unkt
?
Wir
d be
im S
chm
elze
n En
ergi
e be
nöti
gt o
der
gew
onne
n?
Sied
et W
asse
r im
mer
bei
100
°C?
Wel
che
Stof
fübe
rgän
ge g
ibt
es?
Was
bed
eute
t Ve
rdun
stun
g?
War
um s
treu
t m
an im
Win
ter
Salz
?
War
um w
erde
n im
Dru
ckko
chto
pf S
peis
en s
chne
ller
gar?
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 3
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V1,
Sei
te 2
7D
as W
achs
sch
milz
t be
i ca.
60
°C.
V2,
Sei
te 2
7D
er W
asse
rtro
pfen
ver
duns
tet
allm
ählic
h. D
abei
ent
wei
chen
an
sein
er O
berfl
äch
e na
ch u
nd n
ach
Was
serm
olek
üle,
bis
sch
ließ
lich
kein
Was
ser
meh
r vo
rhan
den
ist.
V4,
Sei
te 2
8D
er A
lkoh
ol n
imm
t di
e En
ergi
e au
s de
r un
mit
telb
aren
Um
gebu
ng.
Dah
er k
ühlt
das
The
rmom
eter
leic
ht a
b.
V7,
Sei
te 3
1D
ass
der
Sied
epun
kt v
om D
ruck
abh
ängt
.
Lösu
ng z
u A
ufga
be 7
, Sei
te 2
9a)
Was
ser
ist
stän
dig
in B
eweg
ung.
Es
gela
ngt
über
Flü
sse
ins
Mee
r, ve
rdun
stet
dor
t un
d bi
ldet
am
Him
mel
Wol
ken.
Die
se W
olke
n so
rgen
für
reg
elm
äßig
en R
egen
, der
sic
h te
ilwei
se w
iede
r in
Fl
üsse
n sa
mm
elt
oder
übe
r da
s G
rund
was
ser
wei
terfl
ieß
t. Ei
n G
roß
teil
des
Was
sers
land
et le
tzte
ndlic
h w
iede
r in
den
Mee
ren.
Pfl a
nzen
und
Tie
re b
rauc
hen
Was
ser,
das
von
ihne
n üb
er
vers
chie
dene
Weg
e w
iede
r au
sges
chie
den
und
so im
Kre
isla
uf
wei
terg
etra
gen
wir
d.W
o si
ch d
ie W
asse
rmol
ekül
e au
ch h
inbe
weg
en, m
an e
rken
nt d
arin
im
mer
ein
en v
erzw
eigt
en K
reis
lauf
, der
maß
gebl
ich
für
die
lebe
ndig
e Vi
elfa
lt u
nser
es P
lane
ten
vera
ntw
ortl
ich
ist.
b)D
ie S
onne
ist
der
trei
bend
e M
otor
des
Was
serk
reis
lauf
s.
Ohn
e di
e So
nne
wür
de e
s ke
ine
ausr
eich
ende
Ver
duns
tung
und
le
bens
fein
dlic
he T
empe
ratu
ren
auf
der
Erde
geb
en. D
er K
reis
lauf
w
äre
unw
eige
rlic
h un
terb
roch
en.
b)Im
Hoc
hgeb
irge
löse
n si
ch t
eilw
eise
Was
serm
olek
üle
aus
der
Eisv
erbi
ndun
g un
d ge
hen
dabe
i dir
ekt
in d
en g
asfö
rmig
en
Zust
and
über
. Die
ser
Vorg
ang
ist
ein
Bei
spie
l für
ein
e Su
blim
atio
n.
18
Drü
cke
aus
der
Ras
ierg
el-D
ose
etw
as G
el d
irek
t au
f de
n M
essfl
üssi
gkei
tsbe
hält
er
des
Zim
mer
ther
mom
eter
s.
Beo
bach
te d
ie T
empe
ratu
ranz
eige
des
The
rmom
eter
s.
Was
ges
chie
ht?
Beg
ründ
e di
eses
Phä
nom
en.
In d
er K
üche
kan
n m
an g
ut b
eoba
chte
n,
dass
heiß
er D
ampf
auf
stei
gt. B
erei
ts g
erin
ge
Tem
pera
turu
nter
schi
ede
könn
en z
u Lu
ftst
röm
unge
n fü
hren
.
Stec
ke d
en B
leis
tift
mit
dem
spi
tzen
End
e se
nkre
cht
in e
ine
Spit
zerd
ose.
Sti
ch d
ann
die
Stec
knad
el v
orsi
chti
g se
nkre
cht
in d
as o
bere
End
e de
s B
leis
tift
s. N
un m
usst
du
das
quad
rati
sche
B
latt
Pap
ier
an b
eide
n D
iago
nale
n fa
lten
. For
me
ein
Hüt
chen
dar
aus
(sie
he B
ild)
und
setz
e es
auf
di
e St
eckn
adel
.
Erw
ärm
e de
ine
Hän
de, i
ndem
du
sie
heft
ig
anei
nand
erre
ibst
und
hal
te s
ie s
ofor
t un
ter
das
Hüt
chen
. Das
Hüt
chen
beg
innt
sic
h zu
bew
egen
. W
arum
?
V2
Das
küh
le G
elB
eoba
chte
n +
Unt
ersu
chen
+ B
ewer
ten
V3
Das
bew
egte
Hüt
chen
Beo
bach
ten
+ U
nter
such
en +
Bew
erte
n
38
4B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Im D
ruck
koch
topf
wir
d es
gan
z sc
hön
heiß
!
1W
arum
wer
den
Spei
sen
in e
inem
Dru
ckko
chto
pf s
chne
ller
gar?
2W
ie k
ann
man
sic
h di
e W
irku
ngsw
eise
des
Dru
ckko
chto
pfs
mit
dem
Tei
lche
nmod
ell v
orst
elle
n?
Phys
ik in
der
Küc
he
Mit
CO
2-Pa
rton
en k
ann
man
Was
ser
gefr
iere
n la
ssen
!
Mat
erialie
nR
asie
rgel
aus
der
Dos
eZi
mm
erth
erm
omet
er
Mat
erialie
nSt
eckn
adel
Ble
isti
ftSp
itze
rdos
eq
uadr
atis
ches
Bla
tt
Pap
ier
(ca.
10
× 10
cm
)
Dur
ch d
en e
rhöh
ten
Dru
ck s
iede
t W
asse
r er
st b
ei e
twa
130
°C. B
ei d
iese
r ho
hen
Tem
pera
tur
kann
D
urch
den
erh
öhte
n D
ruck
sie
det
Was
ser
erst
bei
etw
a 13
0 °C
. Bei
die
ser
hohe
n Te
mpe
ratu
r ka
nn
Bei
m V
erda
mpf
en e
ntfl
iehe
n sc
hnel
le W
asse
rtei
lche
n au
s de
r Fl
üssi
gkei
t. S
teht
die
Flü
ssig
keit
B
eim
Ver
dam
pfen
ent
flie
hen
schn
elle
Was
sert
eilc
hen
aus
der
Flüs
sigk
eit.
Ste
ht d
ie F
lüss
igke
it
schn
elle
re T
eilc
henb
eweg
unge
n un
d ei
ne h
öher
e Te
mpe
ratu
r fü
r da
s Ve
rdam
pfen
not
wen
dig.
schn
elle
re T
eilc
henb
eweg
unge
n un
d ei
ne h
öher
e Te
mpe
ratu
r fü
r da
s Ve
rdam
pfen
not
wen
dig.
man
Spe
isen
eff
ekti
ver
koch
en.
man
Spe
isen
eff
ekti
ver
koch
en.
unte
r D
ruck
, bra
uche
n di
e Te
ilche
n m
ehr
Ener
gie,
um
Ver
dam
pfen
zu
könn
en. E
s si
nd d
aher
un
ter
Dru
ck, b
rauc
hen
die
Teilc
hen
meh
r En
ergi
e, u
m V
erda
mpf
en z
u kö
nnen
. Es
sind
dah
er
sieh
e Se
ite
22
sieh
e Se
ite
22
39
Tem
pera
turm
asch
inen
4
Wie
fun
ktio
nier
t ei
n K
ühls
chra
nk?
3O
rdne
die
Ziff
ern
rich
tig
zu.
1Ko
mpr
esso
r2
Kond
ensa
tor
3En
tspa
nnun
gsve
ntil
(Dro
ssel
)4
Verd
ampf
er5
Käl
tem
itte
l (ga
sför
mig
)6
Käl
tem
itte
l (fl
üssi
g)
4W
elch
e A
rten
von
Käl
tem
itte
ln g
ibt
es?
Früh
er w
urde
n al
s K
älte
mit
tel i
n K
ühls
chrä
nken
oft
so
gena
nnte
Flu
orch
lork
ohle
nwas
sers
toff
e (F
CKW
) ve
rwen
det.
Da
man
jedo
ch e
rkan
nte,
das
s di
ese
Stof
fe u
mw
elts
chäd
lich
sind
, bes
chlo
ss
man
bei
ein
er in
tern
atio
nale
n Ko
nfer
enz
in L
ondo
n im
Jah
r 19
90 d
ie A
nwen
dung
von
FCK
W
einz
uste
llen
bzw
. sta
rk e
inzu
schr
änke
n.
aR
eche
rchi
ere
im I
nter
net,
auf
wel
che
Wei
se F
CKW
die
Um
wel
t sc
hädi
gen.
bW
elch
e K
älte
mit
tel v
erw
ende
t m
an h
eute
?
5W
ie e
ntso
rgt
man
alt
e K
ühlg
erät
e un
d w
as g
esch
ieht
ans
chlie
ßen
d m
it d
en G
erät
en?
Info
rmie
re d
ich
zB b
eim
ört
liche
n A
ltst
offs
amm
elze
ntru
m.
Wen
n da
s K
älte
mit
tel i
m K
ühls
chra
nk d
as
Ents
pann
ungs
vent
il du
rchl
äuft
, deh
nt e
s si
ch a
us
und
kühl
t da
bei a
b. N
imm
ein
en L
uftb
allo
n in
bei
de
Hän
de u
nd z
iehe
ihn
ause
inan
der.
Du
erw
arte
st
sich
er, d
ass
er d
abei
etw
as a
bküh
lt. W
enn
du d
en
Luft
ballo
n an
dei
ne L
ippe
n fü
hrst
, wir
st d
u ab
er
mer
ken,
das
s er
sic
h er
wär
mt
hat.
Wie
kan
nst
du d
iese
s un
erw
arte
te P
häno
men
er
klär
en?
Beg
ründ
e es
.
V4
Der
Luf
tbal
lon-
Vers
uch
Beo
bach
ten
+ U
nter
such
en +
Bew
erte
n
Mat
erialie
nLu
ftballo
n
FCK
W z
erst
ören
die
vor
UV
FCK
W z
erst
ören
die
vor
UV
Str
ahlu
ng s
chüt
zend
e O
zons
chic
ht d
er E
rde.
Stra
hlun
g sc
hütz
ende
Ozo
nsch
icht
der
Erd
e.
ein
Gem
isch
aus
Pro
pan
und
But
an, K
ohle
nsto
ffdi
oxid
ode
r A
mm
onia
kei
n G
emis
ch a
us P
ropa
n un
d B
utan
, Koh
lens
toff
diox
id o
der
Am
mon
iak
Aus
gedi
ente
Küh
lsch
ränk
e br
ingt
man
in e
in A
ltst
offs
amm
elze
ntru
m. V
on d
ort
wer
den
die
alte
n A
usge
dien
te K
ühls
chrä
nke
brin
gt m
an in
ein
Alt
stof
fsam
mel
zent
rum
. Von
dor
t w
erde
n di
e al
ten
Ger
äte
an s
pezi
elle
Bet
rieb
e w
eite
rgel
eite
t, d
ie e
ine
fach
gere
chte
Ent
sorg
ung
durc
hfüh
ren.
Ger
äte
an s
pezi
elle
Bet
rieb
e w
eite
rgel
eite
t, d
ie e
ine
fach
gere
chte
Ent
sorg
ung
durc
hfüh
ren.
sieh
e Se
ite
22
4 5 1326
Lösungen zu Kapitel 4
20
43
Tem
pera
turm
asch
inen
4
Die
Wär
mep
umpe
ist
ein
„um
geke
hrte
r“ K
ühls
chra
nk!
3Ve
rgle
iche
den
Käl
tem
itte
lkre
isla
uf e
iner
Wär
mep
umpe
mit
dem
ein
es K
ühls
chra
nkes
.
4W
oher
hol
en s
ich
Wär
mep
umpe
n En
ergi
e?
AB
C
Lies
dir
die
fol
gend
e Te
xte
gena
u du
rch.
O
rdne
den
Tex
ten
ansc
hlie
ßen
d di
e ri
chti
gen
Bild
er (
A, B
ode
r C)
zu:
Wär
mep
umpe
n m
it E
rdso
nden
sch
icke
n da
s K
älte
mit
tel ü
ber
senk
rech
te L
eitu
ngen
tie
f in
s Er
drei
ch (
20 b
is 1
50 m
). D
ort
wir
d da
s K
älte
mit
tel d
urch
das
Gru
ndw
asse
r od
er d
ie v
orha
nden
e U
mge
bung
swär
me
zum
Ver
dam
pfen
geb
rach
t.
Wär
mep
umpe
n m
it K
olle
ktor
en s
chic
ken
das
Käl
tem
itte
l dur
ch g
roß
fläc
hig
ange
legt
e Sc
hlau
chsy
stem
e, d
ie c
a. 1
bis
2m
unt
erha
lb d
er E
rdob
erfl
äche
waa
grec
ht a
ngel
egt
sind
. D
as K
älte
mit
tel w
ird,
ähn
lich
wie
bei
der
Erd
sond
enw
ärm
epum
pe, d
urch
die
um
gebe
nde
Erdw
ärm
e er
wär
mt
und
so z
um V
erda
mpf
en g
ebra
cht.
In
Luft
wär
mep
umpe
n w
ird
das
Käl
tem
itte
l nic
ht d
urch
Erd
wär
me,
son
dern
dur
ch d
ie
Wär
mee
nerg
ie d
er L
uft
zum
Ver
dam
pfen
geb
rach
t.
5W
ie g
ut le
iten
Sto
ffe
Wär
me?
Rec
herc
hier
e un
d or
dne
die
folg
ende
n St
offe
nac
h ih
rer
Wär
mel
eitf
ähig
keit
. B
egin
ne m
it d
em S
toff
mit
der
bes
ten
Wär
mel
eitf
ähig
keit
.Lu
ft–
Hol
z–
Alu
min
ium
– W
asse
r–
Gla
s–
Eise
n
>
>
>
>
>
6St
ell d
ir v
or, e
s is
t So
mm
er. A
uch
im H
aus
zeig
t da
s Th
erm
omet
er 3
5°C
.D
u ge
hst
in d
ie K
üche
und
sch
ließ
t al
le T
üren
und
Fen
ster
. Läs
st s
ich
der
Rau
m a
bküh
len,
w
enn
du d
ie K
ühls
chra
nktü
r of
fen
läss
t? B
egrü
nde
dein
e A
ntw
ort.
BB AA CC Alu
min
ium
Alu
min
ium
Was
ser
Was
ser
Eise
nEi
sen
Hol
zH
olz
Gla
sG
las
Luft
Luft
Nei
n, d
enn
der
Küh
lsch
rank
gib
t an
sei
ner
Rüc
ksei
te (
beim
Kon
dens
ator
) W
ärm
eene
rgie
an
Nei
n, d
enn
der
Küh
lsch
rank
gib
t an
sei
ner
Rüc
ksei
te (
beim
Kon
dens
ator
) W
ärm
eene
rgie
an
den
Rau
m a
b. L
ässt
du
die
Tür
offe
n, w
irkt
die
Abk
ühlu
ng d
urch
die
aus
strö
men
de k
alte
Luf
t de
n R
aum
ab.
Läs
st d
u di
e Tü
r of
fen,
wir
kt d
ie A
bküh
lung
dur
ch d
ie a
usst
röm
ende
kal
te L
uft
der
Erw
ärm
ung
hint
er d
em K
ühls
chra
nk e
ntge
gen.
der
Erw
ärm
ung
hint
er d
em K
ühls
chra
nk e
ntge
gen.
Eine
Wär
mep
umpe
küh
lt e
in M
ediu
m a
b un
d er
wär
mt
Räu
me.
Ein
Küh
lsch
rank
küh
lt s
eine
nEi
ne W
ärm
epum
pe k
ühlt
ein
Med
ium
ab
und
erw
ärm
t R
äum
e. E
in K
ühls
chra
nk k
ühlt
sei
nen
Inne
nrau
m a
b un
d gi
bt W
ärm
e na
ch a
ußen
ab.
Bei
de f
unkt
ioni
eren
nac
h de
mse
lben
Pri
nzip
.In
nenr
aum
ab
und
gibt
Wär
me
nach
auß
en a
b. B
eide
fun
ktio
nier
en n
ach
dem
selb
en P
rinz
ip.
Fülle
die
sch
war
ze u
nd d
ie w
eiß
e Fi
lmdo
se m
it W
asse
r un
d st
elle
bei
de e
ine
halb
eSt
unde
in d
ie p
ralle
Son
ne. M
iss
ansc
hlie
ßen
d di
e W
asse
rtem
pera
ture
n un
d ve
rgle
iche
sie
mit
eina
nder
. Was
ste
llst
du f
est?
Unt
ersu
che
auch
, wie
sic
h sc
hwar
zes
Papi
er im
Ver
glei
ch z
u w
eiß
em P
apie
r ve
rhäl
t, w
enn
man
bei
de e
iner
dir
ekte
n So
nnen
best
rahl
ung
auss
etzt
.
V5
Schw
arz
und
Wei
ßB
eoba
chte
n +
Unt
ersu
chen
Öff
ne e
ine
Tür,
die
eine
n w
arm
en R
aum
von
ein
em k
alte
n R
aum
tre
nnt.
(Tip
p: A
n ka
lten
Tag
en s
ind
mei
sten
s W
ohnr
äum
e et
was
w
ärm
er a
ls V
orrä
ume.
) St
elle
ein
e br
enne
nde
Ker
ze in
der
N
ähe
der
Türs
chw
elle
auf
den
Bod
en. H
alte
die
and
ere
Ker
ze
an d
ie T
ürra
hmen
ober
kant
e.
Beo
bach
te, i
n w
elch
e R
icht
ung
sich
die
Ker
zenfl
amm
en
bew
egen
. Kan
nst
du d
iese
s Ph
änom
en d
er W
ärm
estr
ömun
g er
klär
en?
V6
Die
Ker
ze im
Luf
tzug
Beo
bach
ten
+ U
nter
such
en +
Bew
erte
n
42
4B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Dam
it e
s im
Win
ter
drin
nen
war
m is
t
Wär
mes
trah
lung
1B
eim
Hau
sbau
bzw
. bei
der
Alt
baus
anie
rung
sin
d W
ärm
ebild
kam
eras
wic
htig
e H
ilfsm
itte
l.
Wo
geht
bei
die
sem
Hau
s di
e m
eist
e W
ärm
e ve
rlor
en?
Wär
mel
eitu
ng
2W
orum
han
delt
es
sich
? K
reuz
e an
. Es
könn
en m
ehre
re L
ösun
gen
rich
tig
sein
.
Wär
mes
tröm
ung
Wär
mes
tröm
ung
Wär
mel
eitu
ngW
ärm
elei
tung
Wär
mes
trah
lung
Wär
mes
trah
lung
Wär
mes
tröm
ung
Mat
eria
lien
1 w
eiß
e un
d 1
schw
arze
Film
dos
eW
asse
r1
schw
arze
s un
d 1
wei
ßes
Bla
tt P
apie
r
Mat
eria
lien
2 K
erze
n
Die
rot
gef
ärbt
en S
telle
n de
uten
auf
Wär
mes
trah
lung
D
ie r
ot g
efär
bten
Ste
llen
deut
en a
uf W
ärm
estr
ahlu
ng
hin,
die
nac
h au
ßen
dri
ngt.
Bei
die
sem
Hau
s ge
ht d
ie
hin,
die
nac
h au
ßen
dri
ngt.
Bei
die
sem
Hau
s ge
ht d
ie
mei
ste
Ener
gie
bei d
en F
enst
ern
und
Türe
n ve
rlor
en.
mei
ste
Ener
gie
bei d
en F
enst
ern
und
Türe
n ve
rlor
en.
sieh
e Se
ite
22
sieh
e Se
ite
22
Lösungen zu Kapitel 4
21
Tem
pera
turm
asch
inen
4
44
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 Er
inne
re d
ich
zu je
dem
die
ser
Beg
riff
e an
etw
as W
icht
iges
ode
r In
tere
ssan
tes,
das
NIC
HT
im
zusa
mm
enfa
ssen
den
Text
ste
ht. N
otie
re d
azu
jew
eils
ein
en M
erks
atz.
3 St
elle
dei
ne M
erks
ätze
ein
er M
itsc
hüle
rin
oder
ein
em M
itsc
hüle
r vo
r.
Im D
ruck
koch
topf
sie
det
Was
ser
unte
r D
ruck
ers
t be
i ca.
130
°C. D
as
Teilc
henm
odel
l ve
rans
chau
licht
war
um: D
urch
Ene
rgie
zufu
hr e
rhöh
t si
ch d
ie T
eilc
henb
eweg
ung
im D
ruck
koch
topf
. Es
ents
teht
Dam
pf
und
in F
olge
hoh
er D
ruck
. Die
ser
Dru
ck v
erhi
nder
t, da
ss t
rotz
der
ho
hen
Tem
pera
ture
n w
eite
re W
asse
rtei
lche
n vo
m fl
üssi
gen
in d
en
gasf
örm
igen
Zus
tand
übe
rgeh
en.
Im I
nnen
raum
ein
es K
ühls
chra
nkes
nim
mt
ein
Käl
tem
itte
l Wär
me
auf
und
verd
ampf
t da
bei.
Dur
ch a
nsch
ließ
ende
s Ve
rdic
hten
ste
igt
die
Tem
pera
tur
des
Käl
tem
itte
ls. I
m K
onde
nsat
or a
n de
r R
ücks
eite
des
K
ühls
chra
nkes
gib
t es
Wär
mee
nerg
ie a
n di
e R
aum
luft
ab,
küh
lt d
abei
ab
und
wir
d fl
üssi
g. E
s du
rchfl
ieß
t da
nn e
in E
ntsp
annu
ngsv
enti
l und
kü
hlt
dabe
i noc
h w
eite
r ab
. Der
Kre
isla
uf b
egin
nt v
on v
orne
.
Wär
mes
trah
lung
ist
eine
Übe
rtra
gung
sfor
m v
on W
ärm
eene
rgie
ohn
e M
itw
irku
ng v
on T
eilc
hen
oder
Kör
pern
. Tri
fft
Wär
mes
trah
lung
auf
ei
nen
Kör
per,
erw
ärm
t er
sic
h. W
ärm
estr
ömun
g is
t di
e B
eweg
ung
von
erw
ärm
ten
Luft
- ode
r Fl
üssi
gkei
tsm
asse
n. W
ärm
e w
ird
dabe
i nur
tr
ansp
orti
ert
und
nich
t an
and
ere
Stof
fe a
bgeg
eben
. Bei
der
W
ärm
elei
tung
wir
d B
eweg
ungs
ener
gie
an b
enac
hbar
te T
eilc
hen
wei
terg
egeb
en.
Wär
mep
umpe
n en
tneh
men
Wär
meq
uell
en, w
ie E
rdre
ich,
Gru
ndw
asse
r od
er L
uft,
Wär
mee
nerg
ie, h
eben
die
se E
nerg
ie a
n un
d sp
eise
n si
e in
ei
n H
aush
eizs
yste
m e
in. D
er P
roze
ss ä
hnel
t de
m K
älte
mit
telk
reis
lauf
be
im K
ühls
chra
nk.
Kop
ierv
orla
ge45
hb6n
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Das
Tei
lche
nmod
ell
hilf
t un
s zu
ver
steh
en, w
arum
sic
h G
ase
beim
Erw
ärm
en a
usde
hnen
und
bei
m
Abk
ühle
n zu
sam
men
zieh
en.
Ein
Bei
spie
l fü
r ei
nen
wic
htig
en K
reis
lauf
der
Erd
e is
t de
r W
asse
rkre
isla
uf, d
esse
n tr
eibe
nde
Kra
ft
die
Sonn
e is
t.
Wär
mee
nerg
ie is
t au
f Te
ilche
nbew
egun
g zu
rück
zufü
hren
.
Der
Men
sch
ist
selb
st e
ine
Wär
meq
uelle
. In
eine
m R
aum
mit
vie
len
Men
sche
n er
höht
sic
h di
e R
aum
tem
pera
tur.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 4
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V2,
Sei
te 3
8D
ie T
empe
ratu
ranz
eige
des
The
rmom
eter
s si
nkt
geri
ngfü
gig
ab.
Es n
imm
t di
e Te
mpe
ratu
r de
s G
els
an, d
as s
ich
beim
Ent
wei
chen
au
s de
r D
ose
ausd
ehnt
und
dah
er a
bküh
lt.
V3,
Sei
te 3
8R
eibu
ng e
rzeu
gt W
ärm
e. D
ie e
rwär
mte
n H
ände
geb
en d
iese
Wär
me
an d
ie u
mge
bend
e Lu
ft a
b. D
ie e
rwär
mte
Luf
t st
eigt
auf
und
stö
ßt
an d
as H
ütch
en, d
as s
ich
dara
ufhi
n be
weg
t.
V4,
Sei
te 3
9B
ei F
ests
toff
en f
ührt
ein
e A
usde
hnun
g zu
sta
rken
inne
ren
Rei
bung
en u
nd S
pann
unge
n. D
ie d
abei
fre
iges
etzt
e En
ergi
e w
ird
in F
orm
von
Wär
me
spür
bar.
V5,
Sei
te 4
2D
as W
asse
r in
der
sch
war
zen
Film
dose
ist
wär
mer
als
das
Was
ser
in
der
wei
ßen
Film
dose
. An
der
Obe
rfl ä
che
der
wei
ßen
Film
dose
wir
d di
e So
nnen
stra
hlun
g vo
rneh
mlic
h re
fl ek
tier
t. D
ie s
chw
arze
Film
dose
hi
ngeg
en a
bsor
bier
t di
e So
nnen
stra
hlun
g. S
o ko
mm
t es
zu
eine
r sc
hnel
lere
n Er
wär
mun
g de
s In
halt
s de
r sc
hwar
zen
Film
dose
.
V6,
Sei
te 4
2W
arm
e Lu
ft s
teig
t na
ch o
ben.
Öff
net
man
in e
inem
war
men
Rau
m
eine
Tür
, die
in e
inen
käl
tere
n R
aum
füh
rt, s
tröm
t di
e w
arm
e Lu
ft a
n de
r Tü
robe
rkan
te in
den
kal
ten
Rau
m w
ähre
nd d
ie k
alte
Luf
t an
der
Tü
runt
erka
nte
aus
dem
kal
ten
Rau
m in
den
war
men
Rau
m s
tröm
t. D
iese
Luf
tstr
ömun
gen
sind
an
den
Ker
zenfl
am
men
zu
beob
acht
en.
22
48
5B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Die
Son
ne is
t de
r M
otor
des
Wet
ters
!
1W
as v
erst
eht
man
unt
er „
Wet
ter“
?
2D
ie B
eauf
ort-
Skal
a re
iht
Win
de n
ach
ihre
r G
esch
win
digk
eit
von
Win
dsti
lle b
is O
rkan
.In
der
rec
hten
Tab
elle
wer
den
beob
acht
bare
Ers
chei
nung
en g
enan
nt.
Vers
uche
die
Wir
kung
en d
en W
inds
tärk
en z
uzuo
rdne
n.
Bea
ufor
t-Sk
ala
Beo
bach
tung
en
Win
dstä
rke
Bez
eich
nung
Wir
kung
0W
ind
still
esc
hwer
e St
urm
schä
den
15
km/h
leic
hter
Zug
Rau
ch w
ird
abg
elen
kt
211
km
/hle
icht
e B
rise
kein
e Lu
ftb
eweg
ung
319
km
/hsc
hwac
he
Bri
seVe
rwüs
tung
en
428
km
/hm
äßig
e B
rise
Zwei
ge
bew
egen
sic
h, P
apie
r w
ird
aufg
ewir
bel
t
538
km
/hfr
isch
e B
rise
grö
ßer
e Zw
eig
e b
eweg
en s
ich
649
km
/hst
arke
r W
ind
gro
ße
Bäu
me
bew
egen
sic
h, Z
wei
ge
bre
chen
761
km
/hst
eife
r W
ind
Blä
tter
ras
chel
n, W
ind
ist
im G
esic
ht s
pür
bar
874
km
/hst
ürm
isch
er W
ind
dün
ne
Zwei
ge
bew
egen
sic
h
988
km
/hSt
urm
Dac
hzie
gel
wer
den
abg
ehob
en
1010
0 km
/hsc
hwer
er S
turm
Bäu
me
wer
den
ent
wur
zelt
1111
7 km
/hor
kan
arti
ger
Stu
rmB
äum
e sc
hwan
ken
1213
3 km
/hO
rkan
dick
e Ä
ste
bew
egen
sic
h, D
räht
e un
d Le
itun
gen
sin
gen
un
d p
feif
en
Wie
ent
steh
en a
us f
euch
ter
Luft
Wol
ken?
3W
ie e
ntst
eht
Luft
feuc
htig
keit
?
4A
uf w
elch
e W
eise
bee
infl
usst
die
Luf
tfeu
chti
gkei
t un
ser
Woh
lbefi
nden
?
5Er
klär
e, w
ie W
olke
n en
tste
hen.
Phys
ik d
es W
ette
rs
den
Zust
and
der
Erda
tmos
phär
e in
ein
em b
esti
mm
ten
Geb
iet
zu e
iner
bes
tim
mte
n Ze
itde
n Zu
stan
d de
r Er
datm
osph
äre
in e
inem
bes
tim
mte
n G
ebie
t zu
ein
er b
esti
mm
ten
Zeit
durc
h da
s Ve
rdun
sten
von
Was
ser
aus
Gew
ässe
rn u
nd d
adur
ch, d
ass
Pfl
anze
n W
asse
rdam
pf
durc
h da
s Ve
rdun
sten
von
Was
ser
aus
Gew
ässe
rn u
nd d
adur
ch, d
ass
Pfl
anze
n W
asse
rdam
pf
an d
ie L
uft
abge
ben
an d
ie L
uft
abge
ben
Die
Luf
tfeu
chti
gkei
t lä
sst
uns
Tem
pera
ture
n be
sser
wah
rneh
men
. Feu
chte
Hit
ze u
nd f
euch
te K
älte
D
ie L
uftf
euch
tigk
eit
läss
t un
s Te
mpe
ratu
ren
bess
er w
ahrn
ehm
en. F
euch
te H
itze
und
feu
chte
Käl
te
ersc
hein
en u
ns u
nang
eneh
m.
ersc
hein
en u
ns u
nang
eneh
m.
Mit
Was
serd
ampf
ges
ätti
gte
Luft
mus
s un
ter
den
Taup
unkt
abk
ühle
n. G
ibt
es in
der
Luf
t M
it W
asse
rdam
pf g
esät
tigt
e Lu
ft m
uss
unte
r de
n Ta
upun
kt a
bküh
len.
Gib
t es
in d
er L
uft
Kon
dens
atio
nske
ime,
kon
dens
iert
Was
serd
ampf
dar
an u
nd e
ine
Wol
ke b
ildet
sic
h.K
onde
nsat
ions
keim
e, k
onde
nsie
rt W
asse
rdam
pf d
aran
und
ein
e W
olke
bild
et s
ich.
Mat
eria
lien
Kie
fern
zap
fen
Kle
ber
dün
ner
Str
ohha
lmK
arto
n al
s U
nter
lag
e
V2
Das
Zap
fenh
ygro
met
erB
eoba
chte
n +
Unt
ersu
chen
Kle
be e
inen
Kie
fern
zapf
en s
o au
f di
e K
arto
nunt
erla
ge,
dass
er
aufr
echt
ste
ht. F
ixie
re d
en S
troh
halm
auf
ein
er
der
Dec
ksch
uppe
n un
d be
obac
hte
den
Zapf
en.
Was
pas
sier
t? U
nd w
ie s
oll u
ns d
er K
iefe
rnza
pfen
A
usku
nft
über
die
Luf
tfeu
chti
gkei
t ge
ben?
Frag
e au
ch d
eine
Bio
logi
e-Le
hrer
in o
der
dein
en
Bio
logi
e-Le
hrer
.
49
Phy
sika
lisch
er W
ette
rber
icht5
6R
icht
ig o
der
fals
ch?
Kre
uze
an.
rich
tig
falsch
Ab
solu
te L
uftf
euch
tig
keit
läss
t Fe
nst
er b
esch
lag
en.
ER
Seg
elfl
ugze
uge
hab
en d
eutl
ich
e K
ond
enss
trei
fen
.S
E
Die
Ein
hei
t d
er a
bso
lute
n Lu
ftfe
ucht
igke
it is
t g
/m3 .
GT
Die
rel
ativ
e Lu
ftfe
ucht
igke
it w
ird
in %
ang
egeb
en.
EU
Kon
den
sstr
eife
n si
nd
bei
Flu
gze
ugst
arts
sic
htb
ar.
GN
Lösu
ngsw
ort:
7H
ast
du s
chon
ein
mal
bem
erkt
, das
s am
Mee
r od
er a
n ei
nem
See
mor
gens
un
d ab
ends
kei
n W
ind
weh
t, ta
gsüb
er a
ber
mit
unte
r st
arke
Win
de w
ehen
– in
der
Nac
ht e
benf
alls
, nu
r in
and
erer
Ric
htun
g? W
oran
kan
n da
s lie
gen?
Zeic
hne
in d
er S
kizz
e di
e W
indr
icht
ung
ein
und
begr
ünde
dei
ne Ü
berl
egun
gen.
Den
ke d
aran
, das
s W
inde
Tem
pera
turu
nter
schi
ede
bede
uten
.
8D
ie E
inte
ilung
von
Wol
ken
erfo
lgt
nach
ihre
r G
esta
lt u
nd d
er H
öhe
in d
er A
tmos
phär
e, in
der
sie
si
ch b
efind
en. D
ie S
prac
he d
er M
eteo
rolo
gie
ist
Late
in. D
aher
hab
en a
uch
die
Wol
ken
late
inis
che
Nam
en. O
rdne
die
ric
htig
en B
egri
ffe
eina
nder
zu.
Cum
ulus
mit
telh
ohe
Wol
ken
Cumulus
Stratus
Nim
bus
Cirrus
Alto
Stra
tus
Schi
chtw
olke
n
Cirr
usSc
hlei
erw
olke
n
Nim
bus
Hau
fenw
olke
n
Alt
oR
egen
wol
ken
sieh
e Se
ite
26
sieh
e Se
ite
26
RREE
GGEE
NN
Lösungen zu Kapitel 5
24
V3
Die
Kug
el in
ein
em r
otie
rend
en S
yste
mB
eoba
chte
n +
Bew
erte
n
Die
Cor
iolis
kraf
t br
ingt
Sch
wun
g in
s W
ette
r!
Lege
ein
e al
te S
chal
lpla
tte
auf
den
Plat
ten-
telle
r un
d be
stre
ue s
ie m
it e
twas
Meh
l. St
arte
de
n Pl
atte
nspi
eler
und
ver
such
e di
e K
ugel
que
r üb
er d
ie P
latt
e zu
rol
len.
Du
wir
st d
ie S
pure
n de
r K
ugel
auf
der
Pla
tte
sehe
n.
Rol
le d
ie K
ugel
unt
ersc
hied
lich
schn
ell.
Wie
kan
nst
du d
en V
ersu
ch d
eute
n?
Wel
che
Kra
ft w
irkt
?
53
Phy
sika
lisch
er W
ette
rber
icht5
Mat
eria
lien
Pla
tten
spie
ler
alte
Sch
allp
latt
eet
was
Meh
lkl
ein
e K
ugel
7W
as k
anns
t du
sel
bst
gege
n de
n Tr
eibh
ause
ffek
t un
tern
ehm
en?
Sam
mle
Ide
en.
8D
er P
inat
ubo
ist
ein
phill
ipin
isch
er V
ulka
n, d
er 1
991
nach
lang
er R
uhep
ause
aus
gebr
oche
n is
t un
dei
nige
Jah
re la
ng u
nser
Klim
a ve
ränd
ert
hat.
Wie
kan
n ei
n Vu
lkan
das
Klim
a be
einfl
usse
n?
9Es
gib
t au
f de
r Er
de Z
onen
mit
ann
äher
nd g
leic
hem
Lu
ftdr
uck,
ähn
lich
wie
die
Klim
azon
en. D
as b
edeu
tet,
dass
auc
h di
e W
inde
ann
äher
nd g
leic
h si
nd. S
o gi
bt
es s
teti
ge W
inde
von
der
sub
trop
isch
en z
ur t
ropi
sche
n Zo
ne, d
ie P
assa
t ge
nann
t w
erde
n. D
urch
die
Erdr
otat
ion
sche
inen
die
Win
de a
bgel
enkt
zu
wer
den.
Zeic
hne
im B
ild m
it k
lein
en P
feile
n di
e W
indr
icht
ung
ein
und
erkl
äre,
war
um e
s in
den
Sub
trop
en o
ft s
onni
g un
d he
iß is
t, w
ähre
nd e
s in
den
Tro
pen
jede
n Ta
g re
gnet
.
Den
ke d
abei
an
Geb
iete
mit
Hoc
h- u
nd T
iefd
ruck
. Ve
rwen
de d
en A
tlas
. Dor
t si
nd g
roß
e W
inds
yste
me
eing
ezei
chne
t.
Äqua
tor
Erdr
otat
ion
öfte
r au
f da
s A
uto
verz
icht
en –
mit
öff
entl
iche
n Ve
rkeh
rsm
itte
ln o
der
dem
Fah
rrad
fah
ren,
öf
ter
auf
das
Aut
o ve
rzic
hten
– m
it ö
ffen
tlic
hen
Verk
ehrs
mit
teln
ode
r de
m F
ahrr
ad f
ahre
n,
Fahr
gem
eins
chaf
ten
bild
en; S
trom
spa
ren
– En
ergi
espa
rlam
pen
oder
LED
Fahr
gem
eins
chaf
ten
bild
en; S
trom
spa
ren
– En
ergi
espa
rlam
pen
oder
LED
Lam
pen
stat
t La
mpe
n st
att
Glü
hbir
nen,
Ele
ktro
gerä
te n
icht
unn
ötig
ein
gesc
halt
et l
asse
n; v
erm
ehrt
hei
mis
che
Lebe
nsm
itte
l G
lühb
irne
n, E
lekt
roge
räte
nic
ht u
nnöt
ig e
inge
scha
ltet
las
sen;
ver
meh
rt h
eim
isch
e Le
bens
mit
tel
kauf
en …
kauf
en …
Bei
ein
em V
ulka
naus
bruc
h w
erde
n gr
oße
Men
gen
Stau
b un
d G
ase
in d
ie A
tmos
phär
e B
ei e
inem
Vul
kana
usbr
uch
wer
den
groß
e M
enge
n St
aub
und
Gas
e in
die
Atm
osph
äre
gesc
hleu
dert
. Dad
urch
bild
en s
ich
Wol
ken,
die
übe
r Ja
hre
in d
er A
tmos
phär
e bl
eibe
n un
d ge
schl
eude
rt. D
adur
ch b
ilden
sic
h W
olke
n, d
ie ü
ber
Jahr
e in
der
Atm
osph
äre
blei
ben
und
die
Sonn
enei
nstr
ahlu
ng v
erm
inde
rn. D
ie D
urch
schn
itts
tem
pera
tur
sink
t.di
e So
nnen
eins
trah
lung
ver
min
dern
. Die
Dur
chsc
hnit
tste
mpe
ratu
r si
nkt.
sieh
e Se
ite
26
52
5B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Wet
terb
eric
ht u
nd K
lima
Met
eoro
logi
e is
t di
e W
ette
rkun
de!
1W
ie n
ennt
man
die
Leh
re v
on d
en V
orgä
ngen
in d
er A
tmos
phär
e?
2W
elch
e G
erät
e un
d Te
chni
ken
kenn
st d
u, u
m W
ette
rtre
nds
vorh
erzu
best
imm
en?
3W
esha
lb s
ind
Wet
terp
rogn
osen
nie
gan
z ge
nau?
Wet
terk
arte
n ze
igen
den
Luf
tdru
ck a
n!
4B
etra
chte
die
Wet
terk
arte
und
übe
rleg
e,
wel
che
Aus
sage
n üb
er d
as W
ette
r du
dar
aus
able
iten
kan
nst.
Mac
he d
ir N
otiz
en u
nd e
rste
lle e
inen
Wet
ter-
beri
cht.
Geh
e au
f W
inde
, Tem
pera
ture
n un
d W
ette
rum
schw
ünge
ein
.
5Ei
n „T
ief“
ist
unbe
liebt
er a
ls e
in „
Hoc
h“. S
o sc
hlec
ht is
t es
abe
r ga
r ni
cht,
oder
?K
reuz
e di
e ri
chti
gen
Ant
wor
ten
an.
Ein
„Tie
f“ a
uf d
er W
ette
rkar
te h
eiß
t ka
ltes
Wet
ter.
Tie
fdru
ckge
biet
hei
ßt
eige
ntlic
h nu
r, da
ss h
ier
ein
nied
rige
rer
Luft
druc
k al
s in
der
Um
gebu
ng
herr
scht
.
In e
inem
Tie
fdru
ckge
biet
reg
net
es s
tänd
ig.
Das
Klim
a än
dert
sic
h!
6Er
gänz
e de
n Lü
cken
text
zum
Tre
ibha
usef
fekt
.
Einf
alle
ndes
w
ird
in W
ärm
estr
ahlu
ng u
mge
wan
delt
.
In e
inem
Tre
ibha
us w
ird
dies
e St
rahl
ung
.
Ähn
lich
wir
ken
Gas
e w
ie
und
Koh
lens
toff
diox
id. S
ie la
ssen
die
nic
ht e
ntw
eich
en. I
n de
r Fo
lge
sich
die
Erd
e. M
an s
pric
ht v
om
eff
ekt.
sieh
e Se
ite
26
Bar
omet
er (
mis
st L
uftd
ruck
unte
rsch
iede
); R
egen
rada
r (R
egen
refl
ekti
ert
Rad
arw
elle
n un
d w
ird
Bar
omet
er (
mis
st L
uftd
ruck
unte
rsch
iede
); R
egen
rada
r (R
egen
refl
ekti
ert
Rad
arw
elle
n un
d w
ird
dadu
rch
auf
dem
Rad
arsc
hirm
sic
htba
r); S
atel
liten
bild
er (
zeig
en d
ie B
ewöl
kung
)da
durc
h au
f de
m R
adar
schi
rm s
icht
bar)
; Sat
ellit
enbi
lder
(ze
igen
die
Bew
ölku
ng)
Das
Wet
ter
wir
d vo
n vi
elen
Fak
tore
n be
einfl
usst
. Ein
ige
dies
er F
akto
ren
(zB
die
unt
ersc
hied
liche
D
as W
ette
r w
ird
von
viel
en F
akto
ren
beei
nflus
st. E
inig
e di
eser
Fak
tore
n (z
B d
ie u
nter
schi
edlic
he
Erw
ärm
ung
von
Wäl
dern
und
Stä
dten
ode
r di
e G
esch
win
digk
eit
der
Wol
kenb
ildun
g) k
önne
n be
i Er
wär
mun
g vo
n W
älde
rn u
nd S
tädt
en o
der
die
Ges
chw
indi
gkei
t de
r W
olke
nbild
ung)
kön
nen
bei
Vorh
ersa
gen
jedo
ch k
aum
ber
ücks
icht
igt
wer
den.
Vorh
ersa
gen
jedo
ch k
aum
ber
ücks
icht
igt
wer
den.
Met
eoro
logi
eM
eteo
rolo
gie
Sonn
enlic
htSo
nnen
licht
zurü
ckge
halt
enzu
rück
geha
lten
Met
han
Met
han
erw
ärm
ter
wär
mt
Wär
mes
trah
lung
Wär
mes
trah
lung
Trei
bhau
sTr
eibh
aus
Lösungen zu Kapitel 5
25
54
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 Er
inne
re d
ich
zu je
dem
die
ser
Beg
riff
e an
etw
as W
icht
iges
ode
r In
tere
ssan
tes,
das
NIC
HT
im
zusa
mm
enfa
ssen
den
Text
ste
ht. N
otie
re d
azu
jew
eils
ein
en M
erks
atz.
3 St
elle
dei
ne M
erks
ätze
ein
er M
itsc
hüle
rin
oder
ein
em M
itsc
hüle
r vo
r.
Kop
ierv
orla
ge5x
t634
Sehr
hoh
e un
d se
hr t
iefe
Tem
pera
ture
n ne
hmen
wir
in V
erbi
ndun
g m
it h
oher
Luf
tfeu
chti
gkei
t al
s un
ange
nehm
war
.
Kon
dens
atio
nske
ime
sind
Sta
ubkö
rnch
en u
nd a
nder
e Lu
ftve
runr
eini
gung
en.
Sate
llite
n di
enen
der
Erd
beob
acht
ung,
man
erk
ennt
die
Wol
kenf
elde
r.
Sind
die
Iso
bare
n na
he b
eiei
nand
er, b
edeu
tet
das
Dru
ckun
ters
chie
de a
uf e
ngem
Rau
m.
Star
ker
Win
d ka
nn d
ie F
olge
sei
n.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 5
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V2,
Sei
te 4
9K
iefe
rnza
pfen
rea
gier
en a
uf d
ie L
uftf
euch
tigk
eit.
Stei
gt d
ie
Luft
feuc
htig
keit
, wir
d au
ch d
er Z
apfe
n fe
ucht
er. E
r be
ginn
t si
ch z
u sc
hlie
ßen
. Bei
tro
cken
er L
uft
öffn
et e
r si
ch w
iede
r.
V3,
Sei
te 5
3D
ie C
orio
liskr
aft.
Je la
ngsa
mer
die
Kug
el g
erol
lt w
ird,
um
so s
tärk
er
wir
d si
e ab
gele
nkt.
Lösu
ng z
u A
ufga
be 7
, Sei
te 4
9lin
ks: B
ei T
ag e
rwär
mt
sich
das
Lan
d sc
hnel
ler
als
das
Was
ser.
Die
war
me
Luft
übe
r de
m L
and
stei
gt a
uf, d
ie k
ühle
re L
uft
fl ie
ßt
vom
Was
ser
her
nach
.re
chts
: Bei
Nac
ht k
ühlt
das
Lan
d sc
hnel
ler
ab a
ls d
as W
asse
r. D
ie w
ärm
ere
Luft
übe
r de
m W
asse
r st
eigt
auf
, die
küh
lere
Luf
t fl
ieß
t vo
m L
and
her
nach
.
Lösu
ng z
u A
ufga
be 4
, Sei
te 5
2N
otiz
en z
ur W
ette
rkar
te:
• Ti
ef ü
ber
Skan
dina
vien
und
der
Adr
ia•
Hoc
h üb
er S
low
enie
n/K
roat
ien
und
dem
Atl
anti
k•
War
mfr
ont
über
der
Adr
ia•
Kal
tfro
nt ü
ber
dem
Bal
kan
und
dem
Mit
telm
eer
bei F
rank
reic
h•
Luft
druc
kunt
ersc
hied
e zw
isch
en d
em S
kand
inav
ien-
Tief
und
dem
A
tlan
tik-
Hoc
h si
nd g
röß
er, d
ort
ist
even
tuel
l stä
rker
er W
ind
mög
lich.
• Lu
ftdr
ucku
nter
schi
ed z
wis
chen
Hoc
h üb
er S
low
enie
n/K
roat
ien
und
Adr
ia-T
ief
ist
geri
ng, e
in Z
eich
en v
on s
chw
ache
m W
ind.
• Te
mpe
ratu
r is
t nu
r üb
er d
em S
üdos
ten
Span
iens
hoc
h,
in M
itte
leur
opa
kühl
bis
kal
t, am
käl
test
en is
t es
bei
m
Skan
dina
vien
-Tie
f.
Bei
spie
l ein
er W
ette
rvor
hers
age:
Das
Wet
ter
in M
itte
leur
opa
wir
d vo
n zw
ei T
iefs
bes
tim
mt,
eine
s üb
er
Skan
dina
vien
und
ein
es ü
ber
der
Adr
ia. D
ie K
altf
ront
, die
Öst
erre
ich
über
quer
t ha
t, w
ird
in R
icht
ung
Bal
kan
und
Schw
arze
s M
eer
zieh
en
und
dort
für
Nie
ders
chlä
ge s
orge
n. I
m N
orde
n un
d W
este
n Ö
ster
-re
ichs
küh
les,
übe
rwie
gend
tro
cken
es W
ette
r. Sü
dlic
h de
r A
lpen
und
im
Ost
en t
eilw
eise
erg
iebi
ge N
iede
rsch
läge
auf
grun
d de
s A
dria
-Tie
fs.
26
Bau
e de
n St
rom
krei
s im
Bild
nac
h un
d pr
obie
re,
Stro
mdu
rchs
Was
ser
zu le
iten
.
Gib
Sal
z in
s W
asse
r un
d lö
se e
s au
f. W
iede
rhol
e de
nVe
rsuc
h.
Leuc
htet
das
Läm
pche
n je
tzt?
Erkl
äre.
V1
Leit
fähi
gkei
tsve
rsuc
hB
eoba
chte
n
59
Stro
m u
nter
der
Lup
e6
Wie
kön
nen
sich
Ato
me
verb
inde
n?
6R
icht
ig o
der
fals
ch?
Kre
uze
an.
rich
tig
fals
ch
Was
ser
ist
ein
Bei
spie
l für
ein
e Io
nen
bin
dun
g.U
A
Zwei
Nic
htm
etal
le t
eile
n si
ch A
ußen
elek
tron
en.
TN
Nur
neg
ativ
gel
aden
e Io
nen
kön
nen
sic
h bi
nd
en.
DO
Nic
htm
etal
le k
önn
en k
ein
e B
ind
ung
en e
ing
ehen
.A
M
Das
Ele
ktro
nen
gas
fin
det
man
bei
Met
allb
ind
ung
en.
ED
Lösu
ngsw
ort:
Frei
bew
eglic
he E
lekt
rone
n kö
nnen
Str
om l
eite
n!
Mat
erialie
nB
atte
rie
Läm
pch
enD
räht
eG
las
Salz
Was
ser
7Er
nest
Rut
herf
ord
besc
hoss
ein
e 1-
Ato
m-d
ünne
Gol
dfol
ie m
it H
eliu
mke
rnen
.
Er m
acht
e da
bei f
olge
nde
Beo
bach
tung
en:
aEi
n G
roß
teil
der
Teilc
hen
durc
hdra
ng d
ie F
olie
.b
Eini
ge T
eilc
hen
wur
den
abge
lenk
t.c
Sehr
wen
ige
Teilc
hen
wur
den
zurü
ckge
wor
fen.
abge
lenk
te T
eilc
hen
Teilc
hen
T
Teilc
hen,
die
die
Teilc
hen,
die
die
T Gol
dfol
ie d
urol
dfol
ie d
urol
dfch
-dr
unge
n ha
ben
Teilche
nbesch
uss
Teilche
nbesch
uss
T
Gol
dfol
ieol
dfol
ieol
df
Wie
kan
nst
du R
uthe
rfor
ds E
rgeb
niss
e er
klär
en?
AATT
OOMM
EE
sieh
e Se
ite
30
Ato
me
habe
n ei
n kl
eine
s Ze
ntru
m, d
en A
tom
kern
. A
tom
e ha
ben
ein
klei
nes
Zent
rum
, den
Ato
mke
rn.
Um
ihn
heru
m is
t re
lati
v vi
el F
reir
aum
, sod
ass
die
Um
ihn
heru
m is
t re
lati
v vi
el F
reir
aum
, sod
ass
die
mei
sten
Hel
ium
kern
e un
gehi
nder
t du
rch
die
mei
sten
Hel
ium
kern
e un
gehi
nder
t du
rch
die
Ato
me
flie
gen
könn
en. N
ur w
enn
sie
auf
eine
n A
tom
e fl
iege
n kö
nnen
. Nur
wen
n si
e au
f ei
nen
Ato
mke
rn t
reff
en, w
erde
n si
e ab
gele
nkt
oder
zur
ückg
ewor
fen.
Ato
mke
rn t
reff
en, w
erde
n si
e ab
gele
nkt
oder
zur
ückg
ewor
fen.
Ato
mke
rn t
reff
en, w
erde
n si
e ab
gele
nkt
oder
zur
ückg
ewor
fen.
58
6B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Das
Per
iode
nsys
tem
der
Ele
men
te t
eilt
die
Ato
me
ein!
1W
ie s
ind
im P
erio
dens
yste
m d
er E
lem
ente
ein
zeln
e El
emen
te g
eord
net?
2W
as g
ibt
die
Ato
mm
asse
der
Ele
men
te a
n?
3W
odur
ch w
ird
ein
Ato
m z
u ei
nem
Ion
?
4Su
che
die
folg
ende
n El
emen
te im
Per
iode
nsys
tem
. Sch
reib
e di
e A
nzah
l der
Pro
tone
n,
Neu
tron
en u
nd E
lekt
rone
n in
die
Tab
elle
und
zei
chne
die
ben
ötig
ten
Scha
len
mit
der
ric
htig
en
Elek
tron
enan
zahl
um
die
Ker
ne.
Stic
ksto
ff N
p+ n e–
Hel
ium
He
p+ n e–
Kal
ium
K
p+ n e–
Arg
on A
r
p+ n e–
5D
ie E
lem
ente
sin
d im
Per
iode
nsys
tem
fol
gend
erm
aßen
geo
rdne
t:7
Peri
oden
in w
aagr
echt
en R
eihe
n: D
ie E
lem
ente
ein
er P
erio
de h
aben
gle
ich
viel
e Sc
hale
n.18
Gru
ppen
in s
enkr
echt
en S
palt
en: D
ie E
lem
ente
ein
er G
rupp
e ha
ben
glei
ch v
iele
Auß
enel
ektr
onen
.Fü
lle d
ie T
abel
le m
ithi
lfe
des
Peri
oden
syst
ems
auf
der
Einb
andi
nnen
seit
e au
s.
Elem
ent
Sym
bol
Gru
pp
eP
erio
de
Elem
ent
Sym
bol
Gru
pp
eP
erio
de
Nat
rium
Xe
Bar
ium
Kob
alt
Al
34
175
Si
Der
Auf
bau
der
Mat
erie
nach
der
Ker
nlad
ungs
zahl
nach
der
Ker
nlad
ungs
zahl
die
Zahl
der
Pro
tone
n un
d N
eutr
onen
die
Zahl
der
Pro
tone
n un
d N
eutr
onen
Wen
n ei
n ne
utra
les
Ato
m E
lekt
rone
n au
fnim
mt
oder
abg
ibt,
wir
d es
zu
eine
m n
egat
iv o
der
posi
tiv
gela
dene
n Io
n.ge
lade
nen
Ion.
77 1919
22 1818
77 2020
22 2222
77 1919
22 1818
Na
Xeno
n
Scan
dium
Alu
min
ium
Silic
ium
Iod
Ba
Co Sc
I14
3
118
29
13
35
64
3
Lösungen zu Kapitel 6
28
63
Stro
m u
nter
der
Lup
e6
3Fi
nde
die
Fehl
er u
nd s
telle
die
Sät
ze r
icht
ig.
Die
Ele
ktro
stat
ik b
efas
st s
ich
mit
flie
ßen
den
elek
tris
chen
Lad
unge
n.
Bei
der
Glim
mla
mpe
leuc
htet
imm
er d
ie p
osit
iv g
elad
ene
Seit
e. D
ort
gibt
es
viel
e fr
eie
Elek
tron
en.
Bee
infl
usst
ein
ung
elad
ener
Kör
per
eine
n ge
lade
nen
Kör
per,
spri
cht
man
von
ele
ktri
sche
r In
flue
nz.
Ein
Elek
tros
kop
kann
nur
die
Stä
rke
von
nega
tive
n La
dung
en m
esse
n.
4B
ei d
er B
ildun
g vo
n W
olke
n en
tste
hen
durc
h di
e R
eibu
ng d
er W
asse
rmol
ekül
e un
d an
dere
r Te
ilche
n B
erei
che
mit
pos
itiv
er u
nd B
erei
che
mit
ne
gati
ver
Ladu
ng. D
ie p
osit
iven
Lad
unge
n si
nd
mei
st o
ben
in d
er W
olke
, die
neg
ativ
en u
nten
. Ist
de
r La
dung
sunt
ersc
hied
in d
er W
olke
sel
bst
oder
zw
isch
en W
olke
nunt
erse
ite
und
Erde
gro
ß g
enug
, en
tste
ht e
in B
litz,
der
für
den
Lad
ungs
ausg
leic
h so
rgt.
Zeic
hne
im B
ild r
echt
s di
e La
dung
sver
teilu
ng in
de
r W
olke
ein
. Wie
mus
s di
e Er
de g
elad
en s
ein,
da
mit
es
zu e
inem
Blit
z ko
mm
en k
ann?
5B
litze
sch
lage
n hä
ufig
in G
ewäs
ser,
Bäu
me,
Ber
ge u
nd
met
allis
che
Geg
enst
ände
ein
. Hal
te d
ich
bei e
inem
G
ewit
ter
von
ihne
n fe
rn!
Seit
175
2 w
eiß
man
, das
s B
litza
blei
ter
ähnl
ich
wie
ein
Fa
rada
y’sc
her
Käfi
g di
e La
dung
am
Hau
s vo
rbei
in d
ie E
rde
leit
en. R
eche
rchi
ere
im I
nter
net
und
sam
mle
Inf
orm
atio
nen
über
den
Erfi
nder
des
Blit
zabl
eite
rs.
6B
ei Ü
bung
4 h
ast
du s
chon
Lad
unge
n in
Blit
ze u
nd W
olke
n ei
ngez
eich
net.
Nun
sch
lägt
ein
Blit
z in
ein
en m
etal
lene
n K
aste
n ei
n.
Zeic
hne
ein,
wie
der
Blit
z un
d de
r K
aste
n ge
lade
n si
nd.
Den
ke d
aran
, das
s di
e üb
ersc
hüss
igen
Ele
ktro
nen
auß
en
abfl
ieß
en.
Die
Ele
ktro
stat
ik b
efas
st s
ich
mit
ruh
ende
n el
ektr
isch
en L
adun
gen.
Die
Ele
ktro
stat
ik b
efas
st s
ich
mit
ruh
ende
n el
ektr
isch
en L
adun
gen.
Bei
der
Glim
mla
mpe
leu
chte
t im
mer
die
neg
ativ
gel
aden
e Se
ite.
Bei
der
Glim
mla
mpe
leu
chte
t im
mer
die
neg
ativ
gel
aden
e Se
ite.
Bee
infl
usst
ein
gel
aden
er K
örpe
r ei
nen
unge
lade
nen
Kör
per,
spri
cht
man
von
ele
ktri
sche
r In
flue
nz.
Bee
infl
usst
ein
gel
aden
er K
örpe
r ei
nen
unge
lade
nen
Kör
per,
spri
cht
man
von
ele
ktri
sche
r In
flue
nz.
Ein
Elek
tros
kop
kann
nur
die
Stä
rke
von
ruhe
nden
Lad
unge
n m
esse
n.Ei
n El
ektr
osko
p ka
nn n
ur d
ie S
tärk
e vo
n ru
hend
en L
adun
gen
mes
sen.
++
++
+
++
++
++
+++
++++
++++++
Die
Erd
e m
uss
posi
tiv
gela
den
sein
.D
ie E
rde
mus
s po
siti
v ge
lade
n se
in.
Lade
dei
n Li
neal
und
den
auf
gebl
asen
en L
uftb
allo
n au
f, in
dem
du
sie
an d
eine
n H
aare
n re
ibst
. Ver
such
e nu
n he
raus
zufi
nden
, wel
che
Din
ge u
nd M
ater
ialie
n si
ch
anzi
ehen
lass
en u
nd w
elch
e ni
cht.
Prob
iere
es
mit
Haa
ren,
Pap
ierk
ügel
chen
, Bro
tkrü
mel
n un
d an
dere
m.
Zieh
en L
inea
l und
Bal
lon
eina
nder
an?
V4
Was
läss
t si
ch a
nzie
hen?
Beo
bach
ten
Bie
ge d
ie B
ürok
lam
mer
wie
im B
ild r
echt
s (M
itte
) un
d st
ecke
sie
in d
en K
orke
n. S
chne
ide
dir
zwei
etw
a 8
cm
lang
e, 3
–4m
m b
reit
e St
reif
en A
lufo
lie z
urec
ht, f
alte
di
eEn
den
um u
nd h
änge
sie
auf
den
Hak
en d
er
Bür
okla
mm
er.
Näh
ere
dich
von
obe
n m
it e
inem
auf
gela
dene
n Pl
asti
k-st
ab. W
as p
assi
ert?
V5
Das
Sel
bstb
au-E
lekt
rosk
opB
eoba
chte
n
62
6B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Elek
tros
tati
k
Ruh
ende
ele
ktri
sche
Lad
unge
n si
nd h
äufi
g!
Ladu
ngen
bee
infl
usse
n ei
nand
er u
nd ih
re U
mge
bung
!
1K
reuz
e di
e ri
chti
gen
Lösu
ngen
an.
Gle
iche
Lad
unge
n
zieh
en e
inan
der
an.
stoß
en e
inan
der
ab.
Eine
Lad
ung
beei
nflus
st ih
re U
mge
bung
so
ähnl
ich
wie
die
Tem
pera
tur.
ein
Mag
netf
eld.
Wen
n di
e Ze
iger
des
Ele
ktro
skop
s w
eit
vone
inan
der
weg
zeig
en, i
st d
ie L
adun
g
groß
.kl
ein.
2W
as g
ehör
t zu
sam
men
? B
ilde
rich
tige
Sät
ze.
Die
Glim
mla
mpe
zei
gt a
n,
Ein
Elek
tros
kop
mis
st
Bei
der
Auf
nahm
e vo
n El
ektr
onen
Bei
Kör
pern
gib
t es
dre
i Lad
ungs
zust
ände
:
Nac
h El
ektr
onen
abga
be
Die
ele
ktri
sche
Infl
uenz
ist
wir
d ei
n K
örpe
r ne
gati
v ge
lade
n.
ob e
in K
örpe
r po
siti
v od
er n
egat
iv g
elad
en is
t.
die
Bee
infl
ussu
ng d
es u
ngel
aden
en L
eite
rs
durc
h ei
ne L
adun
g.
die
Stär
ke d
er L
adun
g.
neut
ral,
posi
tiv
gela
den
und
nega
tiv
gela
den.
wir
d ei
n K
örpe
r po
siti
v ge
lade
n.
Mat
erialie
nLi
nea
lLu
ftb
allo
nP
apie
rküg
elch
enei
n la
nges
Haa
ret
was
Alu
folie
Mat
erialie
nA
lufo
lieK
orke
nB
ürok
lam
mer
Pla
stik
stab
sieh
e Se
ite
30
sieh
e Se
ite
30
Lösungen zu Kapitel 6
29
Stro
m u
nter
der
Lup
e
6
64
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 Er
inne
re d
ich
zu je
dem
die
ser
Beg
riff
e an
etw
as W
icht
iges
ode
r In
tere
ssan
tes,
das
NIC
HT
im
zusa
mm
enfa
ssen
den
Text
ste
ht. N
otie
re d
azu
jew
eils
ein
en M
erks
atz.
3 St
elle
dei
ne M
erks
ätze
ein
er M
itsc
hüle
rin
oder
ein
em M
itsc
hüle
r vo
r.
Ein
Ato
m b
este
ht a
us p
osit
iven
Pro
tone
n un
d un
gela
dene
n N
eutr
onen
im K
ern.
Neg
ativ
e El
ektr
onen
befi
nden
sic
h in
der
Hül
le.
Es g
ibt
in e
inem
neu
tral
en A
tom
gle
ich
viel
e Pr
oton
en w
ie
Elek
tron
en.
Im P
erio
dens
yste
m d
er E
lem
ente
sin
d al
le E
lem
ente
nac
h de
r O
rdnu
ngsz
ahl g
eord
net.
Die
Ato
mm
asse
ist
abhä
ngig
von
der
Zah
l de
r Pr
oton
en u
nd N
eutr
onen
.
Ato
me
könn
en s
ich
auf
drei
Art
en v
erbi
nden
:D
ie E
lekt
rone
npaa
rbin
dung
bin
det
Nic
htm
etal
le.
Bei
der
Ion
enbi
ndun
g ve
rein
en s
ich
Met
all u
nd N
icht
met
all.
Met
alle
ver
bind
en s
ich
mit
der
Met
allb
indu
ng. D
abei
bild
en d
ie
Auß
enel
ektr
onen
ein
Ele
ktro
neng
as. D
aher
sin
d M
etal
le le
itfä
hig.
Die
Ele
ktro
stat
ik b
efas
st s
ich
mit
ruh
ende
r, el
ektr
isch
er L
adun
g.
Bei
Elek
tron
enab
gabe
wir
d ei
n K
örpe
r po
siti
v ge
lade
n. B
ei
Elek
tron
enau
fnah
me
wir
d ei
n K
örpe
r ne
gati
v ge
lade
n. G
leic
he
Ladu
ngen
sto
ßen
ein
ande
r ab
, unt
ersc
hied
liche
Lad
unge
n zi
ehen
ei
nand
er a
n. D
as E
lekt
rosk
op m
isst
die
Stä
rke
eine
r La
dung
. Die
G
limm
lam
pe z
eigt
an,
ob
ein
Kör
per
nega
tiv
oder
pos
itiv
gel
aden
ist.
Bei
der
Infl
uenz
bee
infl
usst
ein
gel
aden
er K
örpe
r ei
nen
unge
lade
nen
Kör
per
in s
eine
r U
mge
bung
. El
ektr
onen
flie
ßen
nur
übe
r da
s Ä
ußer
e ei
nes
Kör
pers
ab.
Der
Fa
rada
y’sc
he K
äfig
nutz
t di
ese
Eige
nsch
aft.
Kop
ierv
orla
gecf
7fh3
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Bei
der
Ato
mm
asse
kan
n di
e M
asse
der
Ele
ktro
nen
vern
achl
ässi
gt w
erde
n.
Bei
der
Ion
enbi
ldun
g gi
bt d
as M
etal
l A
ußen
elek
tron
en a
b un
d da
s N
icht
met
all
nim
mt
Auß
enel
ektr
onen
auf
.
Je w
eite
r si
ch d
er Z
eige
r de
s El
ektr
osko
ps w
egsp
reiz
t, u
mso
grö
ßer
ist
die
Ladu
ng.
Das
Inn
ere
eine
s Fa
rada
y‘sc
hen
Käfi
gs b
leib
t fr
ei v
om n
egat
iven
Lad
ungs
stro
m.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 6
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V1,
Sei
te 5
9Lö
st m
an S
alz
in W
asse
r au
f, en
tste
hen
Ione
n. L
egt
man
nun
ein
e Sp
annu
ng a
n, h
elfe
n di
ese
Ione
n m
it, d
en L
adun
gsun
ters
chie
d de
r B
atte
rie
ausz
ugle
iche
n. E
s fl
ieß
t St
rom
.
V4,
Sei
te 6
2B
eim
Rei
ben
an d
en H
aare
n w
erde
n Lu
ftba
llon
und
Line
al n
egat
iv
gela
den.
Sie
neh
men
Ele
ktro
nen
auf.
Wei
l sic
h gl
eich
e La
dung
en
abst
oßen
, zie
hen
sich
auc
h Lu
ftba
llon
und
Line
al n
icht
an.
Alle
rdin
gs k
ann
die
Ladu
ngsv
erte
ilung
unt
ersc
hied
lich
sein
. Häl
t m
an d
en L
uftb
allo
n be
im R
eibe
n an
den
Haa
ren
beim
Kno
ten,
legt
ih
n au
f de
n B
oden
und
näh
ert
sich
mit
ein
em e
benf
alls
an
den
Haa
ren
geri
eben
en L
inea
l, ka
nn s
ich
der
Luft
ballo
n so
wei
t dr
ehen
, bi
s de
r K
note
n zu
m L
inea
l zei
gt. D
er K
note
n sc
hein
t al
so p
osit
iv
gela
den
zu s
ein,
wäh
rend
der
Res
t de
s B
allo
ns n
egat
iv g
elad
en is
t.
V5,
Sei
te 6
2D
ie A
nnäh
erun
g m
it d
em a
ufge
lade
nen
Plas
tiks
tab
beei
nfl u
sst
die
unge
lade
nen
Alu
-Str
eife
n.B
eide
Str
eife
n w
erde
n gl
eich
gel
aden
, sie
sto
ßen
ein
ande
r ab
und
be
weg
en s
ich
ause
inan
der.
30
Mis
s m
it e
inem
Vol
tmet
er o
der
Mul
tim
eter
die
Spa
nnun
g ei
ner
Bat
teri
e. H
änge
ein
e zw
eite
Bat
teri
e da
zu. A
chte
dar
auf,
dass
sic
h di
e B
atte
rien
mit
ver
schi
eden
en P
olen
ber
ühre
n. M
iss
die
Span
nung
. Wie
hat
sie
sic
h ve
ränd
ert?
Wie
änd
ert
sich
die
Spa
nnun
g, w
enn
eine
dri
tte
Bat
teri
e ve
rwen
det
wir
d?
V3
Die
Bat
teri
eket
teB
eoba
chte
n
68
7B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Span
nung
und
Str
omst
ärke
, die
Mer
kmal
e de
s St
rom
s
1R
icht
ig o
der
fals
ch?
Kre
uze
an.
rich
tig
fals
ch
Stro
m is
t ei
gen
tlic
h da
s Fl
ieß
en v
on E
lekt
ron
en.
ST
Das
Vol
tmet
er m
isst
die
Str
omst
ärke
.E
P
Elek
tron
en w
and
ern
vom
Plu
s- z
um M
inus
pol
.R
A
Die
Str
omst
ärke
ist
die
flie
ßen
de
Lad
ung
pro
Zei
t d
urch
den
Lei
terq
uers
chni
tt.
NL
Im S
trom
krei
s g
ibt
es a
m P
lusp
ol z
u vi
ele
Elek
tron
en.
EN
Die
Ein
hei
t d
er S
trom
stär
ke is
t A
mp
ere.
UR
Bei
m W
ech
sels
trom
än
der
n si
ch s
tän
dig
die
Pol
e.N
S
Das
Am
per
emet
er m
isst
die
Sp
ann
ung.
AG
Lösu
ngsw
ort:
2In
wel
che
Ric
htun
g fl
ieß
t de
r St
rom
laut
tec
hnis
cher
Str
omri
chtu
ng?
3In
wel
che
Ric
htun
g fl
ieß
t de
r St
rom
laut
Ele
ktro
nens
trom
rich
tung
?
4Fi
nde
die
rich
tige
n B
uchs
tabe
n, in
dem
du
sie
in ih
rer
Rei
henf
olge
im A
lpha
bet
abzä
hlst
.a
Er w
ar e
in g
roß
er E
rfind
er, b
esch
äfti
gte
sich
ein
gehe
nd m
it d
em G
leic
hstr
om u
nd e
rfan
d un
ter
ande
rem
das
Gra
mm
opho
n.
E–
1+
5+
10–
4–
1
bD
er E
rfind
er, d
er d
en W
echs
elst
rom
für
Wir
tsch
aft
und
Hau
shal
t nu
tzba
r m
acht
e, s
tam
mte
aus
Se
rbie
n.
T–
15+
14–
7–
11
Flie
ßen
de E
lek
tron
en
Gle
ichs
trom
und
Wec
hsel
stro
m u
nter
sche
iden
sic
h!
5W
as is
t de
r en
tsch
eide
nde
Vort
eil v
on W
echs
elst
rom
geg
enüb
er G
leic
hstr
om?
Mat
erialie
nve
rsch
ied
ene
Bat
teri
enVo
ltm
eter
/M
ulti
met
erD
räht
e
SSPP
AANN
NNUU
NNGG
DDD EEE
III SSS
SSS LLL
OOO AAA
NNN
vom
Plu
svo
m P
lus
zum
Min
uspo
l z
um M
inus
pol
vom
Min
usvo
m M
inus
zu
m P
lusp
ol z
um P
lusp
ol
sieh
e Se
ite
34
Wec
hsel
stro
m l
ässt
sic
h üb
er g
roß
e En
tfer
nung
en o
hne
Span
nung
sabf
all
tran
spor
tier
en.
Wec
hsel
stro
m l
ässt
sic
h üb
er g
roß
e En
tfer
nung
en o
hne
Span
nung
sabf
all
tran
spor
tier
en.
69
Span
nung
– St
rom
stär
ke–
Wid
erst
and
7
6D
er it
alie
nisc
he A
rzt
Luig
i Gal
vani
ent
deck
te u
m 1
780
die
Um
wan
dlun
g vo
n ch
emis
cher
in e
lekt
risc
he E
nerg
ie. B
aue
sein
en V
ersu
ch n
ach.
Gib
in d
ie S
chüs
sel e
ine
Koch
salz
lösu
ng u
nd h
änge
di
e be
iden
Met
allp
lätt
chen
hin
ein,
ohn
e da
ss s
ie
eina
nder
ber
ühre
n. S
chal
te d
as V
oltm
eter
zw
isch
en
die
beid
en P
lätt
chen
und
mis
s di
e Sp
annu
ng.
Wie
hoc
h is
t si
e?
U =
U
=
U V
Stec
kst
du d
ie b
eide
n M
etal
lplä
ttch
en in
ei
nen
Apf
el o
der
eine
Zit
rone
, kan
nst
du e
benf
alls
ei
ne S
pann
ung
mes
sen.
Auc
h m
it e
iner
Kar
toff
el f
unkt
ioni
ert
es.
Dam
it z
wis
chen
den
bei
den
Met
allp
lätt
chen
Str
om fl
ieß
en k
ann,
ist
ein
Elek
trol
yt n
otw
endi
g.
Ein
Elek
trol
yt is
t ei
ne F
lüss
igke
it, d
ie I
onen
ent
hält
und
des
halb
ele
ktri
sch
leit
end
ist.
Gel
öste
Sal
ze,
Zitr
onen
saft
ode
r ve
rdün
nte
Säur
en s
ind
Elek
trol
yte.
Auc
h di
e Fr
ucht
säur
en im
Obs
t le
iten
den
Str
om.
Tauc
ht m
an M
etal
le in
ein
en E
lekt
roly
ten,
wer
den
posi
tive
Ion
en h
erau
sgel
öst
und
das
Met
all w
ird
nega
tiv
gela
den.
Bei
ver
schi
eden
en M
etal
len
ents
tehe
n ve
rsch
iede
n gr
oße
Ladu
ngen
. D
er L
adun
gsun
ters
chie
d be
deut
et e
lekt
risc
he S
pann
ung.
V4
Leit
fähi
gkei
tsve
rsuc
h m
it E
lekt
roly
tB
eoba
chte
n
Mat
erialie
nG
lass
chüs
sel
Drä
hte
Mul
tim
eter
Kup
ferb
lech
Zin
kplä
ttch
enK
och
salz 7
Ergä
nze
den
Text
zur
Zin
k-Ko
hle-
Bat
teri
e. D
ie f
olge
nden
Wör
ter
helf
en d
ir d
abei
: ri
nnt
aus,
1,5
V, K
ohle
, Koh
lest
ab, M
inus
pol,
Span
nung
, Ele
ktro
lyt,
Zink
bech
er
Der
Zin
kbec
her
ist
der
. Der
b
ildet
in
Verb
indu
ng m
it d
em B
raun
stei
n de
n Pl
uspo
l. D
ie S
alm
iakl
ösun
g is
t de
r
. Ein
e Zi
nk-
-Bat
teri
e lie
fert
. Ist
die
Bat
teri
e ve
rbra
ucht
, lie
fert
sie
kei
ne
meh
r. D
urch
die
che
mis
che
Rea
ktio
n w
ird
der
und
icht
und
die
Bat
teri
e
.
Bes
chri
fte
jetz
t di
e A
bbild
ung
mit
hilf
e di
eser
Wör
ter:
Koh
lest
ab, Z
inkb
eche
r, Sa
lmia
klös
ung,
B
raun
stei
n, K
upfe
rkap
pe, M
etal
lbod
en
Min
uspo
lM
inus
pol
Koh
lest
abK
ohle
stab
Elek
trol
ytEl
ektr
olyt
Koh
leK
ohle
1,5
V1,
5 V
Span
nung
Span
nung
Zink
bech
erZi
nkbe
cher
rinn
t au
s.ri
nnt
aus.
Koh
lest
abK
ohle
stab
Kup
ferk
appe
Kup
ferk
appe
Zink
bech
erZi
nkbe
cher
Salm
iakl
ösun
gSa
lmia
klös
ung
Met
allb
oden
Met
allb
oden
Bra
unst
ein
Bra
unst
ein
Lösungen zu Kapitel 7
32
Bau
e de
n Ve
rsuc
h w
ie im
Bild
rec
hts
auf
und
scha
lte
das
Am
pere
met
er
dazw
isch
en.
Mis
s di
e St
rom
stär
ke u
nd b
erec
hne
den
Wid
erst
and.
V7
Mis
s di
e St
rom
stär
ke!
Unt
ersu
chen
Vers
uch
Mes
sung
Erke
nntn
is ü
ber
den
Wid
erst
and
150
cm
Dra
ht
22
Mal
so
lang
er D
raht
3N
imm
den
Dra
ht d
opp
elt.
72
7B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Ges
etze
im S
trom
krei
s
Was
bes
chre
ibt
das
Ohm
’sch
e G
eset
z?
1B
erec
hne
die
fehl
ende
n W
erte
mit
hilf
e de
s O
hm’s
chen
Ges
etze
s un
d tr
age
sie
in d
ie T
abel
le e
in.
Span
nung
Wid
erst
and
Stro
mst
ärke
27 V
9 Ω
25 Ω
3 A
230
V0,
5 A
Wie
wir
ken
Wid
erst
ände
in e
inem
Str
omkr
eis?
2K
reuz
e di
e ri
chti
ge L
ösun
g an
.
Wir
d be
i gle
ichb
leib
ende
r Sp
annu
ng d
ie S
trom
stär
ke g
röß
er, h
at d
er W
ider
stan
d
abge
nom
men
.zu
geno
mm
en.
Legt
man
ein
e gr
ößer
e Sp
annu
ng a
n un
d w
ird
die
Stro
mst
ärke
kle
iner
, hat
sich
der
Wid
erst
and
verg
röß
ert.
nich
t ve
ränd
ert.
Verr
inge
rt m
an d
en W
ider
stan
d be
i gle
ichb
leib
ende
r Sp
annu
ng, w
ird
die
Stro
mst
ärke
größ
er.
klei
ner.
Rei
hens
chal
tung
und
Par
alle
lsch
altu
ng h
aben
ver
schi
eden
e Vo
rtei
le!
3W
arum
sin
d im
Hau
shal
t Pa
ralle
lsch
altu
ngen
pra
ktis
cher
?
Mat
erialie
nd
ünn
er K
upfe
rdra
ht4,
5-V-
Flac
hbat
teri
eA
mp
erem
eter
Verb
ind
ung
sdrä
hte
oder
Kab
el
75 V
460 Ω
3 A
1 A
0,5
A
2 A
4,5 Ω
9 Ω
, Wid
erst
and
2 m
al s
o gr
oß
2,25
Ω, W
ider
stan
d ha
lb s
o gr
oß
Wir
d ei
n G
erät
aus
gesc
halt
et o
der
ausg
este
ckt,
hab
en d
ie a
nder
en G
erät
e w
eite
r St
rom
.W
ird
ein
Ger
ät a
usge
scha
ltet
ode
r au
sges
teck
t, h
aben
die
and
eren
Ger
äte
wei
ter
Stro
m.
Wir
d ei
n G
erät
aus
gesc
halt
et o
der
ausg
este
ckt,
hab
en d
ie a
nder
en G
erät
e w
eite
r St
rom
.
73
Span
nung
– St
rom
stär
ke–
Wid
erst
and7
4W
elch
en g
roß
en N
acht
eil h
at e
ine
Rei
hens
chal
tung
?
5R
eihe
n- u
nd P
aral
lels
chal
tung
en h
aben
ver
schi
eden
e G
eset
zmäß
igke
iten
. St
rom
stär
ke, S
pann
ung
und
Wid
erst
and
sind
nic
ht ü
bera
ll gl
eich
. B
au b
eide
Sch
altu
ngen
mit
ein
er 4
,5-V
-Bat
teri
e un
d kl
eine
n G
lühb
irne
n na
ch.
Du
brau
chst
ein
Vol
tmet
er u
nd e
in A
mpe
rem
eter
.
Reihe
nsch
altu
ngM
iss
dire
kt b
ei d
er S
trom
quel
le u
nd b
ei d
en e
inze
lnen
Ver
brau
cher
n.
Was
kan
nst
du ü
ber
die
einz
elne
n Sp
annu
ngen
sag
en?
Was
kan
nst
du ü
ber
die
Stro
mst
ärke
sag
en?
Wie
hel
l leu
chte
n di
e G
lühb
irne
n?
Para
llelsc
haltun
gM
iss
wie
der
dire
kt b
ei d
er S
trom
quel
le u
nd d
en e
inze
lnen
Ver
brau
cher
n.
Wie
sie
ht e
s m
it d
er S
pann
ung
aus?
Wie
ver
halt
en s
ich
die
Stro
mst
ärke
n?
Wie
hel
l leu
chte
n di
e G
lühb
irne
n?
6Vi
ele
Einh
eite
n im
Ber
eich
der
Ele
ktro
tech
nik,
zB
Am
pere
, Ohm
, Vol
t, w
urde
n na
ch b
ekan
nten
Erfi
nder
n be
nann
t. Fi
nde
hera
us, w
ie d
iese
Her
ren
mit
vol
lstä
ndig
em
Nam
en h
ieß
en u
nd w
arum
sie
ber
ühm
t w
urde
n.
7Ei
n K
urzs
chlu
ss e
ntst
eht,
wen
n ei
n St
rom
krei
s ge
schl
osse
n w
ird
und
ein
Verb
rauc
her
(Wid
erst
and)
fe
hlt.
Dir
ist
ja s
chon
bek
annt
, das
s El
ektr
oger
äte
dadu
rch
Scha
den
nehm
en k
önne
n.
Erkl
äre
mit
hilf
e de
s O
hm’s
chen
Ges
etze
s, w
as h
ier
eige
ntlic
h pa
ssie
rt.
Ist
ein
Verb
rauc
her
zB L
ämpc
hen
defe
kt, l
euch
ten
alle
Läm
pche
n ni
cht
meh
r.Is
t ei
n Ve
rbra
uche
r zB
Läm
pche
n de
fekt
, leu
chte
n al
le L
ämpc
hen
nich
t m
ehr.
Ist
ein
Verb
rauc
her
zB L
ämpc
hen
defe
kt, l
euch
ten
alle
Läm
pche
n ni
cht
meh
r. D
ie S
umm
e de
r Sp
annu
ngen
der
ein
zeln
en G
lühb
irne
n er
gibt
die
Ges
amts
pann
ung.
Die
Sum
me
der
Span
nung
en d
er e
inze
lnen
Glü
hbir
nen
ergi
bt d
ie G
esam
tspa
nnun
g.
Die
Str
omst
ärke
ist
über
all
glei
ch.
Die
Str
omst
ärke
ist
über
all
glei
ch.
Die
Str
omst
ärke
ist
über
all
glei
ch.
nich
t so
hel
lni
cht
so h
ell
Bei
jede
m V
erbr
auch
er is
t di
e Sp
annu
ng g
leic
h.B
ei je
dem
Ver
brau
cher
ist
die
Span
nung
gle
ich.
Die
Sum
me
der
Stro
mst
ärke
n be
i den
ein
zeln
en V
erbr
auch
ern
ergi
bt d
ie G
esam
tstr
omst
ärke
.D
ie S
umm
e de
r St
rom
stär
ken
bei d
en e
inze
lnen
Ver
brau
cher
n er
gibt
die
Ges
amts
trom
stär
ke.
helle
r al
s be
i der
Rei
hens
chal
tung
helle
r al
s be
i der
Rei
hens
chal
tung
Fällt
ein
Ver
brau
cher
aus
, ist
der
Wid
erst
and
im S
trom
krei
s ex
trem
nie
drig
. Nac
h de
m O
hm’s
chen
Fä
llt e
in V
erbr
auch
er a
us, i
st d
er W
ider
stan
d im
Str
omkr
eis
extr
em n
iedr
ig. N
ach
dem
Ohm
’sch
en
Ges
etz
mus
s di
e St
rom
stär
ke n
un e
xtre
m a
nste
igen
, um
die
Spa
nnun
g (z
B 2
30 V
) zu
hal
ten.
G
eset
z m
uss
die
Stro
mst
ärke
nun
ext
rem
ans
teig
en, u
m d
ie S
pann
ung
(zB
230
V)
zu h
alte
n.
Das
kan
n zu
Übe
rlas
tung
en u
nd B
ränd
en f
ühre
n.D
as k
ann
zu Ü
berl
astu
ngen
und
Brä
nden
füh
ren.
sieh
e Se
ite
34
Lösungen zu Kapitel 7
33
Span
nung
– St
rom
stär
ke–
Wid
erst
and
Kop
ierv
orla
gez7
vs4c
7
74
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 Er
inne
re d
ich
zu je
dem
die
ser
Beg
riff
e an
etw
as W
icht
iges
ode
r In
tere
ssan
tes,
das
NIC
HT
im
zusa
mm
enfa
ssen
den
Text
ste
ht. N
otie
re d
azu
jew
eils
ein
en M
erks
atz.
3 St
elle
dei
ne M
erks
ätze
ein
er M
itsc
hüle
rin
oder
ein
em M
itsc
hüle
r vo
r.
Stro
m s
ind
die
flie
ßen
den
Elek
tron
en.
Die
Spa
nnun
g U
gib
t de
n La
dung
sunt
ersc
hied
zw
isch
en b
eide
n U
gib
t de
n La
dung
sunt
ersc
hied
zw
isch
en b
eide
n U
Pole
n an
. Die
Str
omst
ärke
I ne
nnt
die
Anz
ahl d
er L
adun
gen,
I
nenn
t di
e A
nzah
l der
Lad
unge
n,
Idi
e w
ähre
nd e
iner
bes
tim
mte
n Ze
it d
urch
den
Que
rsch
nitt
des
Le
iter
s fl
ieß
en.
Einh
eit
der
Span
nung
: Vol
t (V
)Ei
nhei
t de
r St
rom
stär
ke: A
mpe
re (
A)
Bei
m G
leic
hstr
om fl
ieß
en d
ie E
lekt
rone
n im
mer
in e
ine
Ric
htun
g, v
om M
inus
pol z
um P
lusp
ol. D
ie S
trom
rich
tung
ist
imm
er g
leic
h.W
enn
die
Pole
stä
ndig
wec
hsel
n, s
pric
ht m
an v
on
Wec
hsel
stro
m. E
s m
uss
ange
gebe
n w
erde
n, m
it w
elch
er
Freq
uenz
um
gepo
lt w
ird.
Das
Ver
hält
nis
von
Span
nung
zu
Stro
mst
ärke
wir
d al
s el
ektr
isch
er W
ider
stan
d R
bez
eich
net.
Es g
ibt
Wid
erst
ände
als
R
bez
eich
net.
Es g
ibt
Wid
erst
ände
als
R
elek
tron
isch
e B
aute
ile. A
uch
Verb
rauc
her
bild
en im
Str
omkr
eis
eine
n W
ider
stan
d.
Man
kan
n m
ehre
re V
erbr
auch
er in
Rei
he, a
lso
hint
erei
nand
er
scha
lten
. Bei
der
Rei
hens
chal
tung
wir
d de
r G
esam
twid
erst
and
größ
er u
nd d
ie S
pann
ung
beim
ein
zeln
en V
erbr
auch
er k
lein
er.
Wer
den
Verb
rauc
her
nebe
nein
ande
r ge
scha
ltet
, wir
d de
r G
esam
twid
erst
and
klei
ner
und
die
Span
nung
pro
Ver
brau
cher
gr
ößer
. Man
spr
icht
von
Par
alle
lsch
altu
ng.
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Die
Spa
nnun
g fä
llt a
b, w
enn
der
Ladu
ngsa
usgl
eich
her
gest
ellt
ist.
Die
Ele
ktro
nens
trom
rich
tung
ist
vom
Min
uspo
l zu
m P
lusp
ol. D
ie t
echn
isch
e St
rom
rich
tung
wur
de
ande
rs h
erum
fes
tgel
egt.
Bei
ein
em K
urzs
chlu
ss in
ein
em g
esch
loss
enen
Str
omkr
eis
ist
der
elek
tris
che
Wid
erst
and
extr
em
nied
rig.
Ist
bei e
iner
Lic
hter
kett
e in
Rei
hens
chla
tung
ein
e La
mpe
kap
utt,
ble
iben
auc
h di
e an
dere
n fi
nste
r.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 7
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V3,
Sei
te 6
8D
ie S
pann
unge
n de
r ei
nzel
nen
Bat
teri
en a
ddie
ren
sich
. D
ie S
pann
ung
stei
gt a
n.
Lösu
ng z
u A
ufga
be 6
, Sei
te 7
3A
mpe
re: b
enan
nt n
ach
And
ré-M
arie
Am
pére
, Beg
ründ
er d
er
Elek
trod
ynam
ik, e
r er
kann
te d
en Z
usam
men
hang
von
fl ie
ßen
der
Elek
triz
ität
und
Mag
neti
smus
Ohm
: ben
annt
nac
h G
eorg
Sim
on O
hm, e
ntde
ckte
den
ge
setz
mäß
igen
Zus
amm
enha
ng z
wis
chen
Spa
nnun
g, W
ider
stan
d un
d St
rom
stär
keVo
lt: b
enan
nt n
ach
Ale
ssan
dro
Volt
a, E
rfi n
der
der
Bat
teri
e al
s Sp
annu
ngsq
uelle
(Vo
lta‘
sche
Säu
le)
34
79
Leis
tung
und
Arb
eit
8
6B
erec
hne
die
Leis
tung
und
find
e da
s Lö
sung
swor
t. R
unde
dab
ei a
uf g
anze
Zah
len.
4 V
0,5
A
P =
P =
P
6 V
2 A
P =
P =
P
12 V
5 A
P =
P =
P
230
V0,
33 A
P =
P =
P
2W
att
5W
att
60W
att
12W
att
30W
att
50W
att
76W
att
100
Wat
t
AE
KK
OR
UR
Lösu
ngsw
ort:
Das
ÖV
E-Pr
üfze
iche
n
7Ph
ilipp
bes
ucht
ein
en F
lohm
arkt
und
find
et z
ufäl
lig e
ine
sehr
gut
erh
alte
ne S
tere
oanl
age
um 2
0 EU
RO
. Obw
ohl e
r ge
nau
hins
ieht
, find
et e
r ke
in Ö
VE-P
rüfz
eich
en.
Was
mei
nst
du?
Soll
er d
ie S
tere
oanl
age
kauf
en?
Beg
ründ
e.
8En
ergi
espa
rlam
pen
brau
chen
bei
gle
iche
r Le
ucht
kraf
t ca
. 80
% w
enig
er S
trom
al
s G
lühl
ampe
n. B
erec
hne
die
fehl
ende
n Le
istu
ngsw
erte
:
Glü
hlam
peEn
ergi
espa
rlam
pe
25W
att
8W
att
60W
att
15W
att
100
Wat
t
Ener
gies
parl
ampe
n si
nd in
Räu
men
sin
nvol
l, in
den
en d
ie L
icht
er la
nge
(min
dest
ens
10 M
inut
en)
eing
esch
alte
t si
nd, w
eil E
nerg
iesp
arla
mpe
n ei
ne W
eile
bra
uche
n, b
is s
ie d
ie o
ptim
ale
Leis
tung
er
ziel
en. L
eide
r si
nd s
ie a
ufw
endi
g in
der
Her
stel
lung
und
in d
er E
ntso
rgun
g. I
n vi
elen
Mod
elle
n is
t gi
ftig
es Q
ueck
silb
er e
ntha
lten
. Das
flac
kern
de L
icht
em
pfind
en v
iele
Men
sche
n al
s un
ange
nehm
.W
erde
n be
i dir
zu
Hau
se E
nerg
iesp
arla
mpe
n ve
rwen
det?
2 W
AA
25 ·
0,2
= 5
Wat
t
60 ·
0,2
= 1
2 W
att
100
· 0,
2 =
20 W
att
15 ·
5 =
75
Wat
t
8 ·
5 =
40 W
att
KKKK
UU12 W
60 W
60 W
76 W
76 W
Nei
n. O
hne
Prü
fzei
chen
ist
es u
ngew
iss,
ob
das
Ger
ät s
iche
r is
t.N
ein.
Ohn
e P
rüfz
eich
en is
t es
ung
ewis
s, o
b da
s G
erät
sic
her
ist.
78
8B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Was
bed
eute
n di
e In
form
atio
nen
am L
eist
ungs
schi
ld v
on E
lekt
roge
räte
n?
1W
as s
agt
ein
Leis
tung
ssch
ild ü
ber
ein
Elek
trog
erät
aus
?
2W
as b
edeu
ten
die
Abk
ürzu
ngen
kW
und
MW
?
3K
reuz
e di
e ri
chti
ge L
ösun
g an
.
Das
Dop
pelq
uadr
at
bed
eute
t:
bed
eute
t:
ecki
ges
Geh
äuse
(Ve
rlet
zung
sgef
ahr)
schu
tzis
olie
rtes
Geh
äuse
offe
nes
Geh
äuse
Die
Bez
eich
nung
~23
0V
am L
eist
ungs
schi
ld b
edeu
tet:
unge
fähr
230
Vol
t23
0 Vo
lt W
echs
elsp
annu
ng23
0W
att
1 M
W s
ind:
100
0W
att
100
Wat
t1
000
000
Wat
t
Wie
ber
echn
et m
an d
ie e
lekt
risc
he L
eist
ung?
4K
reuz
e di
e ri
chti
ge L
ösun
g an
.
Die
ele
ktri
sche
Lei
stun
g w
ird
ange
gebe
n in
:
Wat
tVo
lt
Ohm
Leis
tung
bed
eute
t in
der
Phy
sik:
kein
e A
rbei
t A
rbei
t m
al Z
eit
Arb
eit
pro
Zeit
Span
nung
mal
Str
omst
ärke
ist:
Leis
tung
Wid
erst
and
Arb
eit
Form
el f
ür d
ie L
eist
ung:
P =
P =
PU I
P =
P =
PU
·
U ·
U
IP
= P
= P
R ·
R
·
RI
5W
elch
es G
erät
hat
wel
che
Leis
tung
? O
rdne
die
fol
gend
en G
erät
e de
n en
tspr
eche
nden
Ang
aben
auf
de
m L
eist
ungs
schi
ld z
u.
3
kW~
2
20 -
230 V
50 H
zW
asch
mas
chin
e
2
0 W~
2
20 -
230 V
50 H
zSc
hein
wer
fer
5
00 W
~
220
- 23
0 V50
Hz
Rad
iow
ecke
r
Hie
r w
ird
etw
as g
elei
stet
Her
stel
ler,
Mod
ell,
Span
nung
, Lei
stun
g, S
trom
art,
max
imal
er S
trom
der
zug
ehör
igen
Sic
heru
ng,
Her
stel
ler,
Mod
ell,
Span
nung
, Lei
stun
g, S
trom
art,
max
imal
er S
trom
der
zug
ehör
igen
Sic
heru
ng,
Freq
uenz
des
Wec
hsel
stro
ms
Freq
uenz
des
Wec
hsel
stro
ms
kW …
Kilo
wat
t (=
1kW
… K
ilow
att
(= 1
000
Wat
t); M
W …
Meg
awat
t (=
100
0 W
att)
; MW
… M
egaw
att
(= 1
000
000
000
Wat
t)00
0 W
att)
Lösungen zu Kapitel 8
36
83
Leis
tung
und
Arb
eit
8
6M
it 1
kW
H k
ann
man
die
fol
gend
en G
erät
e w
ie la
nge
benu
tzen
? O
rdne
ric
htig
zu.
Büg
elei
sen
(500
Wat
t)10
Stun
den
Fern
sehg
erät
2St
unde
n
Elek
trom
otor
(20
0W
att)
3St
unde
n
Com
pute
r (3
30W
att)
5St
unde
n
Wan
n w
ird
meh
r St
rom
geb
rauc
ht?
7W
odur
ch u
nter
sche
idet
sic
h di
e ös
terr
eich
isch
e vo
n de
r w
eltw
eite
n St
rom
erze
ugun
g?
Wel
che
ist
dein
er M
einu
ng n
ach
umw
elts
chon
ende
r? W
arum
?
8In
dem
Dia
gram
m r
echt
s si
ehst
du
den
Stro
mbe
darf
in
eine
m M
ehrp
erso
nenh
aush
alt.
aW
as s
tellt
das
Dia
gram
m d
ar?
bW
elch
e B
edeu
tung
hat
der
„ro
te B
erg
“?
cW
arum
sin
d m
anch
e Fl
äche
n w
ähre
nd d
es T
ages
und
w
ähre
nd d
er N
acht
ann
äher
nd g
leic
h br
eit?
dW
arum
sin
d m
anch
e Fl
äche
n w
ähre
nd d
es T
ages
und
wäh
rend
der
Nac
ht v
ersc
hied
en b
reit
?
Klim
aanl
agen
Vers
chie
dene
Kühl
schr
ank
Her
dW
äsch
etro
ckne
rW
arm
was
ser
Fern
sehe
nG
efrie
rtru
heSp
ülm
asch
ine
Was
chm
asch
ine
20kW
Tage
szTa
gesz
Tei
t
15 10 5 00
24
68
1012
1416
1820
22
In Ö
ster
reic
h is
t es
etw
a ei
n D
ritt
el (
33 %
), fa
st z
wei
Dri
ttel
wer
den
aus
Was
serk
raft
gew
onne
n.In
Öst
erre
ich
ist
es e
twa
ein
Dri
ttel
(33
%),
fast
zw
ei D
ritt
el w
erde
n au
s W
asse
rkra
ft g
ewon
nen.
Wel
twei
t w
ird
meh
r al
s di
e H
älft
e (5
4 %
) de
s St
rom
s au
s fo
ssile
n En
ergi
eträ
gern
gew
onne
n.
Wel
twei
t w
ird
meh
r al
s di
e H
älft
e (5
4 %
) de
s St
rom
s au
s fo
ssile
n En
ergi
eträ
gern
gew
onne
n.
Stro
m a
us W
asse
rkra
ft, w
eil
es s
ich
dabe
i um
ein
e er
neue
rbar
e En
ergi
eque
lle h
ande
lt.
Stro
m a
us W
asse
rkra
ft, w
eil
es s
ich
dabe
i um
ein
e er
neue
rbar
e En
ergi
eque
lle h
ande
lt.
Wie
hoc
h de
r St
rom
beda
rf e
inze
lner
Ger
äte
im V
erla
uf
eine
s Ta
ges
ist.
eine
s Ta
ges
ist.
Das
ist
der
Stro
mbe
darf
der
Klim
aanl
agen
. Zu
Mit
tag
Das
ist
der
Stro
mbe
darf
der
Klim
aanl
agen
. Zu
Mit
tag
wer
den
sie
nach
und
nac
h ei
nges
chal
tet.
Der
Str
ombe
darf
w
erde
n si
e na
ch u
nd n
ach
eing
esch
alte
t. D
er S
trom
beda
rf
Wei
l es
sic
h da
bei u
m G
erät
e ha
ndel
t, d
ie z
u je
der
Wei
l es
sic
h da
bei u
m G
erät
e ha
ndel
t, d
ie v
or a
llem
tag
sübe
r in
Bet
rieb
sin
d.W
eil
es s
ich
dabe
i um
Ger
äte
hand
elt,
die
vor
alle
m t
agsü
ber
in B
etri
eb s
ind.
Wei
l es
sic
h da
bei u
m G
erät
e ha
ndel
t, d
ie v
or a
llem
tag
sübe
r in
Bet
rieb
sin
d.
am N
achm
itta
g is
t am
grö
ßte
n.am
Nac
hmit
tag
ist
am g
röß
ten.
Tage
szei
t an
nähe
rnd
den
glei
chen
Str
ombe
darf
hab
en,
da s
ie T
ag u
nd N
acht
in B
etri
eb s
ind,
zB
Küh
lsch
rank
.da
sie
Tag
und
Nac
ht in
Bet
rieb
sin
d, z
B K
ühls
chra
nk.
82
8B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Mit
Ene
rgie
wir
d A
rbei
t m
öglic
h
Nur
mit
Ene
rgie
ist
es m
öglic
h, A
rbei
t zu
ver
rich
ten!
1W
elch
e ph
ysik
alis
che
Grö
ße
hat
die
Einh
eit
Kilo
wat
tstu
nde?
2W
ie la
utet
die
For
mel
der
Arb
eit?
3Er
klär
e di
e Fo
rmel
anh
and
eine
s pr
akti
sche
n B
eisp
iels
.
4W
as g
ehör
t zu
sam
men
? Die
ele
ktri
sche
Arb
eit
Ein
Ger
ät m
it e
iner
hoh
en L
eist
ung
Die
For
mel
für
die
Arb
eit
bzw
. Ene
rgie
laut
et
hat
eine
hoh
e St
rom
aufn
ahm
e be
i gl
eich
er S
pann
ung.
W =
W
=
WP
· P
· P
t
wir
d in
Kilo
wat
tstu
nden
ang
egeb
en.
Was
kan
n m
an m
it e
iner
Kilo
wat
tstu
nde
alle
s be
trei
ben?
5W
as k
ann
man
mit
ein
er K
ilow
atts
tund
e du
rchf
ühre
n? K
reuz
e ri
chti
g an
.
a3
Lite
r Te
ewas
ser
koch
en.
9 Li
ter
Teew
asse
r ko
chen
.
20 L
iter
Tee
was
ser
koch
en.
b2
Stun
den
fern
sehe
n (2
00W
att-
Ans
chlu
ss).
5St
unde
n fe
rnse
hen
(200
Wat
t-A
nsch
luss
).
10St
unde
n fe
rnse
hen
(200
Wat
t-A
nsch
luss
).
cEi
ne 1
00-W
att-
Hal
ogen
lam
pe 1
0St
unde
n br
enne
n la
ssen
.
Eine
100
-Wat
t-H
alog
enla
mpe
50
Stun
den
bren
nen
lass
en.
Eine
100
-Wat
t-H
alog
enla
mpe
100
Stun
den
bren
nen
lass
en.
d3
mal
10
Min
uten
Haa
re f
önen
(1
000
Wat
t-A
nsch
luss
).
6 m
al 1
0 M
inut
en H
aare
fön
en (
100
0W
att-
Ans
chlu
ss).
9 m
al 1
0 M
inut
en H
aare
fön
en (
100
0W
att-
Ans
chlu
ss).
Arb
eit
(Ene
rgie
)A
rbei
t (E
nerg
ie)
W =
P ·
tW
= P
· t
Ein
Sche
inw
erfe
r m
it 5
00 W
att
ist
2 St
unde
n in
Bet
rieb
. Daf
ür b
enöt
igt
man
die
Ene
rgie
Ei
n Sc
hein
wer
fer
mit
500
Wat
t is
t 2
Stun
den
in B
etri
eb. D
afür
ben
ötig
t m
an d
ie E
nerg
ie
500
· 2
= 1
500
· 2
= 1
000
Wat
tstu
nden
(=
1 kW
h).
000
Wat
tstu
nden
(=
1 kW
h).
Lösungen zu Kapitel 8
37
Leis
tung
und
Arb
eit
8
84
Das
Lei
stun
gssc
hild
gib
t w
icht
ige
Dat
en ü
ber
das
Elek
trog
erät
an
. Dar
auf
sind
Inf
orm
atio
nen
wie
zB
Her
stel
ler,
Span
nung
, Le
istu
ngsa
ufna
hme
und
Mod
elln
umm
er z
u fi
nden
.
Die
ele
ktri
sche
Lei
stun
g w
ird
in W
att
ange
gebe
n un
d w
ird
so
bere
chne
t:Le
istu
ng=
Span
nung
·St
rom
stär
keP
=U
·I
1W
att
= 1
Volt
· 1
Am
pere
Je h
öher
die
Lei
stun
g ei
nes
Elek
trog
erät
es is
t, um
so m
ehr
Ener
gie
(dh.
Arb
eit)
wir
d in
ein
er Z
eite
inhe
it u
mge
setz
t.
Die
ele
ktri
sche
Arb
eit
(Ene
rgie
) be
rech
net
man
mit
der
For
mel
:A
rbei
t=
Leis
tung
·Ze
itW
=P
·t
1 Jo
ule
= 1
Wat
t ·
1 Se
kund
e
Das
Kra
ftw
erks
man
agem
ent
stel
lt d
ie S
trom
vers
orgu
ng s
iche
r. Es
hat
die
Auf
gabe
, Gru
nd-,
Mit
tel-
und
Spit
zenl
aste
n im
St
rom
beda
rf r
echt
zeit
ig z
u er
kenn
en. J
e na
ch B
edar
f w
erde
n K
raft
wer
ke z
u- b
zw. a
bges
chal
tet.
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 N
otie
re z
u je
dem
die
ser
Beg
riff
e zw
ei w
icht
ige
Erke
nntn
isse
. Du
kann
st s
ie in
die
sem
Kap
itel
find
en.
Kop
ierv
orla
geq3
x5tr
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Info
rmat
ione
n üb
er d
as E
lekt
roge
rät
P =
P
=
PU
·
U ·
U
I
W =
W
=
WP
·
P ·
P
t
zust
ändi
g fü
r di
e St
rom
vers
orgu
ng
Her
stel
ler,
Span
nung
, M
odel
lnum
mer
…
Einh
eit:
1 W
att
Einh
eit:
1 J
oule
Je n
ach
Bed
arf
wer
den
Kra
ftw
erke
zu
bzw
. abg
esch
alte
t.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 8
38
88
9B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Die
Son
ne is
t di
e w
icht
igst
e En
ergi
eque
lle!
1W
as s
ind
foss
ile E
nerg
ietr
äger
?
2W
arum
sol
len
rege
nera
tive
Ene
rgie
quel
len
verm
ehrt
gen
utzt
wer
den?
Sola
rzel
len
liefe
rn S
trom
– so
lan
ge e
s he
ll is
t!
3O
rdne
die
fol
gend
en B
egri
ffe
rich
tig
zu: p
-Sch
icht
, n-S
chic
ht, M
etal
lkon
takt
, Lic
htst
rahl
ung
4B
ring
e di
e Sä
tze
in d
ie r
icht
ige
Rei
henf
olge
und
übe
rtra
ge d
as E
rgeb
nis
in d
ein
Hef
t.
Ein
nega
tive
s El
ektr
on w
ird
hera
usge
stoß
en.
Lich
t fä
llt a
uf d
ie S
olar
zelle
.
Dor
thin
wan
dern
dan
n w
iede
r El
ektr
onen
au
s be
nach
bart
en V
erbi
ndun
gen.
Dab
ei b
leib
t ei
n po
siti
ves
Loch
.
Wie
wir
d di
e So
nnen
ener
gie
in N
atur
und
Tec
hnik
gen
utzt
?
5W
ann
liefe
rt d
ie S
olar
zelle
meh
r St
rom
? K
reuz
e an
.
6In
wel
cher
Pos
itio
n so
llen
Sola
rzel
len
auf
Däc
hern
mon
tier
t w
erde
n? K
reuz
e an
.
War
um, g
laub
st d
u, h
ande
lt e
s si
ch h
ierb
ei u
m d
ie r
icht
ige
Posi
tion
?
Sonn
ige
Aus
sich
ten
Erdö
l, Er
dgas
, Koh
leEr
döl,
Erdg
as, K
ohle
Wei
l si
e um
wel
tfre
undl
iche
r un
d un
ersc
höpfl
ich
sind
.W
eil
sie
umw
eltf
reun
dlic
her
und
uner
schö
pflic
h si
nd.
Lich
tstr
ahlu
ngLi
chts
trah
lung
2211
4433
Met
allk
onta
ktM
etal
lkon
takt
nnSc
hich
tSc
hich
t
ppSc
hich
tSc
hich
t
Die
Son
nens
trah
len
tref
fen
bei d
iese
r Po
siti
on im
rec
hten
Win
kel
auf →
grö
ßtm
öglic
he W
irku
ng
auf
klei
nstm
öglic
her
Fläc
he.
auf
klei
nstm
öglic
her
Fläc
he.
Bau
e de
n Ve
rsuc
h w
ie a
uf d
em B
ild a
uf.
Dec
ke d
ie S
olar
zelle
mit
dem
Kar
ton
ab.
Span
nung
: V
olt
Vol
t
Stro
mst
ärke
: A
mpe
re
Bel
euch
te d
ie S
olar
zelle
mit
der
Tasc
henl
ampe
.
Span
nung
: V
olt
Vol
t
Stro
mst
ärke
: A
mpe
re
V1
Der
Sol
arze
llen-
Test
Beo
bach
ten
89
Sola
rzel
len,
Akk
u un
d Co
.9
7K
reuz
e di
e ri
chti
ge L
ösun
g an
. Es
könn
en a
uch
meh
rere
Ant
wor
ten
rich
tig
sein
.
Pflan
zen
wan
deln
mit
hilf
e de
s So
nnen
licht
s Ko
hlen
stof
fdio
xid
und
Was
ser
in
Zuck
er u
nd S
auer
stof
f um
. Die
ser
Vorg
ang
heiß
t
Chlo
roph
yll.
Foto
synt
hese
.A
tmun
g.M
etam
orph
ose.
Mit
Son
nenk
olle
ktor
en w
ird/
wer
den
War
mw
asse
r er
zeug
t. St
rom
erz
eugt
. A
utos
ang
etri
eben
. H
eizu
ngen
bet
rieb
en.
Das
wel
twei
t gr
ößte
Son
nenk
raft
wer
k (a
us S
olar
zelle
n) s
teht
in
Fran
krei
ch.
D
euts
chla
nd (
Bay
ern)
.
Ung
arn.
USA
.
Mat
eria
lien
1 So
larz
elle
2 K
abel
Tasc
hen
lam
pe
Volt
met
erK
arto
n
8Ze
ichn
e di
e M
essw
erte
für
ein
zeln
e So
larz
elle
n in
das
Säu
len-
Dia
gram
m e
in.
mon
okri
stal
line
Zelle
n: 1
8%
Wir
kung
sgra
dm
ulti
kris
talli
ne Z
elle
n: 1
6%
Wir
kung
sgra
dam
orph
e Ze
llen:
der
hal
be W
irku
ngsg
rad
von
mul
tikr
ista
lline
n Ze
llen
20%
10%
mon
okrist.
mul
tikr
ist.
amor
phe
Zelle
n
Lösungen zu Kapitel 9
40
V2
Die
Akk
u-La
dung
Beo
bach
ten
Bau
e de
n Ve
rsuc
h w
ie im
Bild
auf
. Fül
le d
azu
den
Essi
g in
die
Pro
berö
hre
und
häng
e di
e K
upfe
rdra
htst
ücke
hi
nein
. Sch
ließ
e de
n So
larm
otor
an.
Die
bei
den
Kup
ferd
raht
stüc
ke s
ind
chem
isch
gle
iche
El
ektr
oden
. Zw
isch
en ih
nen
herr
scht
kei
ne e
lekt
risc
he
Span
nung
. Dah
er g
ibt
der
Mot
or k
ein
Lebe
nsze
iche
n vo
n si
ch.
Wer
den
die
beid
en E
lekt
rode
n m
it d
en P
olen
ein
er
Gle
ichs
trom
quel
le v
erbu
nden
, kan
n m
an b
eoba
chte
n,
wie
der
Akk
u au
fgel
aden
wir
d. M
an s
ieht
, das
s an
den
D
raht
stüc
ken
Gas
bläs
chen
auf
stei
gen
und
teilw
eise
an
den
Elek
trod
en h
afte
n bl
eibe
n. N
ach
kurz
er Z
eit
klem
mt
man
die
Dra
htst
ücke
von
der
Lad
estr
omqu
elle
ab
und
schl
ieß
t de
n M
otor
wie
der
an. N
un lä
uft
der
Mot
or f
ür
kurz
e Ze
it.
92
9B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Die
geb
allt
e En
ergi
e im
Akk
u
Der
Akk
umul
ator
ist
heut
e ni
cht
meh
r w
egzu
denk
en!
1W
ofür
wer
den
Akk
us v
erw
ende
t?
2W
elch
e En
ergi
eum
wan
dlun
g fi
ndet
bei
m A
uflad
en e
ines
Akk
us s
tatt
?
3W
elch
e En
ergi
eum
wan
dlun
g fi
ndet
bei
m E
ntla
den
eine
s A
kkus
sta
tt?
4K
reuz
e di
e ri
chti
gen
Ant
wor
ten
an.
Die
Abk
ürzu
ng U
SV s
teht
für
Akk
u is
t di
e A
bkür
zung
für
univ
erse
ller
Stro
mve
rbra
uch.
Akk
usti
k.
ultr
asch
nelle
Ver
bind
ung.
Akk
umul
ator
.
unte
rbre
chun
gsfr
eie
Stro
mve
rsor
gung
.A
kkus
ativ
.
unse
re S
trom
verb
indu
ng.
Akk
umul
atio
n.
So f
unkt
ioni
ert
ein
Akk
u!
5K
reuz
e di
e ri
chti
gen
Ant
wor
ten
an.
In e
inem
Akk
u be
find
et/b
efind
en s
ich
2 El
ektr
oden
aus
ver
schi
eden
Met
alle
n.ei
ne F
lüss
igke
it, g
enan
nt E
lekt
roly
t.
2 El
ektr
oden
aus
dem
gle
iche
n M
etal
l (zB
Eis
en).
eine
Bat
teri
e, d
ie d
em A
kku
Stro
m li
efer
t.
Mat
eria
lien
Pfe
ffer
oni-E
ssig
Pro
ber
öhre
(13
0 m
m
lang
, Dm
.: 16
mm
)2
Kup
ferd
räht
e (L
äng
e ≈
10 c
m)
Stat
ivK
lem
men
Kab
elG
leic
hst
rom
que
lleSo
larm
otor
(kl
ein
er
Mot
or, d
er s
ich
ber
eits
ab
0,5
V/
10 m
A z
u dr
ehen
b
egin
nt)
für
Elek
trog
erät
e, w
enn
kein
e St
eckd
ose
zur
Verf
ügun
g st
eht
oder
ein
Str
omka
bel
zu u
mst
ändl
ich
wär
efü
r El
ektr
oger
äte,
wen
n ke
ine
Stec
kdos
e zu
r Ve
rfüg
ung
steh
t od
er e
in S
trom
kabe
l zu
um
stän
dlic
h w
äre
elek
tris
che
Ener
gie
elek
tris
che
Ener
gie →→
che
mis
che
Ener
gie
che
mis
che
Ener
gie
chem
isch
e En
ergi
e ch
emis
che
Ener
gie →→
ele
ktri
sche
Ene
rgie
ele
ktri
sche
Ene
rgie
93
Sola
rzel
len,
Akk
u un
d Co
.9
Selb
sten
tlad
ung
und
Mem
ory-
Effe
kt
6W
as g
ehör
t zu
sam
men
? B
ilde
rich
tige
Sät
ze.
Der
Mem
ory-
Effe
kt is
t
Als
Sel
bste
ntla
dung
bez
eich
net
man
Die
USV
wir
d üb
eral
l dor
t ei
nges
etzt
,
wo
kein
Str
omau
sfal
l pas
sier
en d
arf
(zB
im S
pita
l, R
eche
nzen
trum
).
der
Kap
azit
ätsv
erlu
st e
ines
Akk
us.
die
eige
nstä
ndig
e En
tlad
ung
eine
s A
kkus
.
Was
sin
d A
mpe
rest
unde
n?
7Je
man
d ve
rgis
st n
ach
dem
Aus
stei
gen,
das
Lic
ht d
es A
utos
abz
udre
hen.
Für
das
bre
nnen
de
Lich
tw
erde
n in
sges
amt
12 A
geb
rauc
ht. D
ie A
utob
atte
rie
hat
eine
Kap
azit
ät v
on 6
0 A
h.W
ie la
nge
leuc
hten
die
Lic
hter
?
8B
erec
hne
die
Dau
er d
er S
elbs
tent
ladu
ng f
ür d
ie e
inze
lnen
Akk
us. M
an
unte
rsch
eide
t je
nac
h A
usfü
hrun
g (M
ater
ial)
ver
schi
eden
e A
kku-
Type
n:
0%10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
0%5%30%
35%
Selb
sten
tlad
ung
pro
Mon
at (2
0 °C
)Se
lbst
entl
adun
g p
ro M
onat
(5 °C
)
Nickel-C
admium
Nickel-M
etallh
ydrid
Lithium
-Ionen
Lithium
-Polym
er
Blei
Nickel-C
admium
Nickel-M
etallh
ydrid
Lithium
-Ionen
Lithium
-Polym
er
Blei
Bea
chte
, das
s in
den
bei
den
Dia
gram
men
auf
der
y-A
chse
ver
schi
eden
e W
erte
ste
hen!
aN
ach
wel
cher
Zei
tspa
nne
hat
sich
ein
Nic
kel-
Cadm
ium
-Akk
u be
i 20
°C e
ntla
den?
bN
ach
wel
cher
Zei
tspa
nne
hat
sich
ein
Nic
kel-
Cadm
ium
-Akk
u be
i 5°C
ent
lade
n?
cN
ach
wel
cher
Zei
tspa
nne
hat
sich
ein
Ble
i-Akk
u be
i 20
°C e
ntla
den?
dN
ach
wel
cher
Zei
tspa
nne
hat
sich
ein
Lit
hium
-Ione
n-A
kku
bei 5
°C e
ntla
den?
60 :
12 =
5 h
60 :
12 =
5 h
nach
5 M
onat
enna
ch 5
Mon
aten
nach
20
Mon
aten
nach
20
Mon
aten
nach
20
Mon
aten
nach
20
Mon
aten
nach
50
Mon
aten
nach
50
Mon
aten
Lösungen zu Kapitel 9
41
Sola
rzel
len,
Akk
u un
d Co
.
9
94
Mit
ein
er S
olar
zell
e ka
nn a
us S
onne
nlic
ht G
leic
hstr
om
gew
onne
n w
erde
n. D
abei
sch
lage
n Li
chtt
eilc
hen
Elek
tron
en
aus
den
(Sili
zium
-)A
tom
en. D
a an
bei
den
Elek
trod
en
unte
rsch
iedl
ich
viel
e El
ektr
onen
vor
hand
en s
ind,
ent
steh
t Sp
annu
ng.
Sonn
enen
ergi
e ka
nn a
uf v
ersc
hied
ene
Wei
sen
genu
tzt
wer
den:
Pfl
anze
n be
trei
ben
Foto
synt
hese
. Mit
Son
nen-
kolle
ktor
en w
ird
zB W
arm
was
ser
erze
ugt.
Mit
ein
em
Sonn
enof
en k
ann
zB B
rot
geba
cken
wer
den.
Mit
Sol
arze
llen
wir
d St
rom
erz
eugt
.
Ein
Akk
u(m
ulat
or)
ist
ein
Ener
gies
peic
her,
der
wie
der
aufl
adba
r is
t. B
eim
Aufl
aden
wir
d el
ektr
isch
e En
ergi
e in
ch
emis
che
Ener
gie
umge
wan
delt
, bei
der
Ent
ladu
ng d
urch
ei
nen
elek
tris
chen
Ver
brau
cher
wir
d di
e ch
emis
che
Ener
gie
wie
der
in e
lekt
risc
he E
nerg
ie u
mge
wan
delt
.
Ein
entl
aden
er A
kku
ist
nich
t „l
eer“
. Bei
de E
lekt
rode
n si
nd
chem
isch
gle
ich,
dh.
es
herr
scht
ein
Ele
ktro
neng
leic
hgew
icht
. D
adur
ch is
t ke
ine
Span
nung
meh
r vo
rhan
den.
Läd
t m
an d
en
Akk
u w
iede
r au
f, le
gt m
an e
ine
Gle
ichs
pann
ung
an. D
adur
ch
wan
dern
die
Ele
ktro
nen
wie
der
zur
nega
tive
n El
ektr
ode.
Fass
e zu
sam
men
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 N
otie
re z
u je
dem
die
ser
Beg
riff
e zw
ei w
icht
ige
Erke
nntn
isse
. Du
kann
st s
ie in
die
sem
Kap
itel
find
en.
Kop
ierv
orla
gen4
yx4s
Zusa
mm
enfa
ssun
g
erze
ugt
Stro
m a
us S
onne
nlic
ht
Lich
t fü
r So
larz
elle
n, W
ärm
e fü
r So
nnen
kolle
ktor
en
Akk
uSt
rom
spei
cher
kein
e Sp
annu
ng: E
lekt
rone
ngle
ichg
ewic
ht
umw
eltf
reun
dlic
h
umw
eltf
reun
dlic
h un
d re
gene
rati
v
wie
dera
uflad
bar
Bei
m A
uflad
en l
egt
man
Gle
ichs
pann
ung
an.
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 9
42
98
10B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Elek
tris
cher
Str
om is
t le
bens
gefä
hrlic
h!
1W
as w
ird
hier
fal
sch
gem
acht
?
Der
Sch
utzs
chal
ter
2W
ie f
unkt
ioni
ert
ein
FI-S
chal
ter?
3W
ie k
ontr
ollie
rt m
an d
ie F
unkt
ions
wei
se d
es F
I-Sch
alte
rs?
War
um h
aben
man
che
Stro
mst
ecke
r dr
ei K
onta
kte?
4O
rdne
jede
m G
erät
den
ric
htig
en S
teck
er z
u.
A B
Sich
erer
Um
gang
mit
Str
om
Lass
kei
nen
Dra
chen
in d
er
Näh
e vo
n St
rom
leit
unge
n st
eige
n!
Wec
hsle
G
lühb
irne
n nu
r, w
enn
der
Stro
mkr
eis
unte
rbro
chen
ist!
Lass
kei
ne
Ges
chir
rtüc
her
auf
dem
Her
d lie
gen!
Lass
def
ekte
G
lühb
irne
n im
mer
vo
m F
achm
ann
oder
von
der
Fa
chfr
au
wec
hsel
n!
Verw
ende
kei
ne
scha
dhaf
ten
Stro
mka
bel!
Stel
le e
lekt
risc
he
Ger
äte
nie
hint
er
Türe
n au
f, da
mit
si
ch k
eine
Kab
el
eink
lem
men
!
Verw
ende
kei
ne
elek
tris
chen
G
erät
e in
der
N
ähe
der
Bad
ewan
ne!
Posi
tion
iere
den
La
mpe
nsch
irm
so,
da
ss e
r di
e G
lühb
irne
nic
ht
berü
hrt!
Hal
te d
as
Stro
mka
bel i
mm
er
am S
teck
er f
est,
w
enn
du e
s au
s de
r St
eckd
ose
zieh
st!
Hal
te k
lein
e K
inde
r vo
n St
eckd
osen
fer
n!
Der
FI
Der
FI
Scha
lter
ver
glei
cht
die
Stro
mm
enge
, die
zum
Ver
brau
cher
flie
ßt,
mit
der
, die
vom
Sc
halt
er v
ergl
eich
t di
e St
rom
men
ge, d
ie z
um V
erbr
auch
er fl
ieß
t, m
it d
er, d
ie v
om
Verb
rauc
her
zurü
ckfl
ieß
t. W
enn
die
zurü
ckfl
ieß
ende
Str
omm
enge
kle
iner
wir
d, s
chal
tet
der
Verb
rauc
her
zurü
ckfl
ieß
t. W
enn
die
zurü
ckfl
ieß
ende
Str
omm
enge
kle
iner
wir
d, s
chal
tet
der
FIFIS
chal
ter
ab.
Scha
lter
ab.
Bei
m D
rück
en d
er P
rüft
aste
mus
s de
r FI
Bei
m D
rück
en d
er P
rüft
aste
mus
s de
r FI
Sch
alte
r au
ssch
alte
n.Sc
halt
er a
ussc
halt
en.
B BA
BBA
Bau
e di
e Ve
rsuc
hsan
ordn
ung
wie
auf
Sch
altp
lan
1 au
f. Sc
halt
e de
n Sc
halt
er e
in.
Was
pas
sier
t?
Bau
e di
e Ve
rsuc
hsan
ordn
ung
wie
auf
Sch
altp
lan
2 au
f.
Sim
ulie
re n
un e
inen
Kur
zsch
luss
(3)
und
üb
erbr
ücke
die
Glü
hbir
ne.
Was
pas
sier
t?
Erkl
äre
das
Prin
zip
der
Schm
elzs
iche
rung
anh
and
dies
es V
ersu
chs.
V1
Der
Lam
etta
-Ver
such
Beo
bach
ten
1 32La
met
ta
Lam
etta
99
Ach
tung
Str
om!10
Kur
zsch
luss
und
Übe
rlas
tung
5K
reuz
e di
e ri
chti
ge A
ntw
ort
an. W
elch
e Sc
hutz
einr
icht
ung
scha
ltet
in w
elch
er S
itua
tion
den
Str
om
aus?
aK
urzs
chlu
ss in
der
Lei
tung
FI
-Sch
alte
rSi
cher
ungs
auto
mat
bB
ohrm
asch
ine
wir
d üb
erla
stet
. FI
-Sch
alte
rSi
cher
ungs
auto
mat
czu
vie
le G
erät
e an
gest
eckt
FI-S
chal
ter
Sich
erun
gsau
tom
at
dM
etal
lgeh
äuse
unt
er S
trom
FI
-Sch
alte
rSi
cher
ungs
auto
mat
Mat
eria
lien
4,5-
Volt
-Bat
teri
eLa
met
taK
abel
4,5-
Volt
-Glü
hbir
ne
Scha
lter
Stat
ive
2 K
roko
klem
men
6W
as p
assi
ert
bei e
inem
Str
omfl
uss
durc
h de
inen
Kör
per?
Stro
mst
ärke
Einw
irkd
auer
Was
pas
sier
t?
0,2
mA
2 s
10 m
A0,
5 s
10 m
A5
s
20 m
A1
s
40 m
A10
s
7W
ie v
erha
lte
ich
mic
h be
i ein
em S
trom
unfa
ll?
1
sieh
e Se
ite
46
nich
ts
schm
erzh
afte
Wir
kung
Kra
mpf
schw
elle
Kra
mpf
bere
ich
Lebe
nsge
fahr
dur
ch H
erzfl
imm
ern
Stro
mkr
eis
unte
rbre
chen
Stro
mkr
eis
unte
rbre
chen
Erst
e H
ilfe
leis
ten
Erst
e H
ilfe
leis
ten
Ret
tung
ver
stän
dige
n (T
el.:
144)
Ret
tung
ver
stän
dige
n (T
el.:
144)
Lösungen zu Kapitel 10
44
102
10B
asis
und
Plu
s –
Das
kan
n ic
h!
Prob
lem
e de
r En
ergi
egew
innu
ng
Was
hat
der
Tre
ibha
usef
fekt
mit
ein
em T
reib
haus
zu
tun?
1W
as is
t de
r Tr
eibh
ause
ffek
t?
2W
elch
e G
ase
zähl
en z
u de
n Tr
eibh
ausg
asen
?
Reg
ener
ativ
e En
ergi
eque
llen
müs
sen
imm
er m
ehr
zum
Ein
satz
kom
men
!
3O
rdne
ric
htig
zu.
Wel
che
Aus
sage
pas
st z
u w
elch
em B
ild?
Win
dg
ener
ator
en
Son
nen
kolle
ktor
en
Bio
mas
se
Wär
mep
ump
e
Sol
arze
llen
„pum
pt“
die
Ener
gie
von
Luft
, Was
ser
oder
Erd
e zu
m H
eizs
yste
m e
ines
H
ause
s
erze
ugen
Str
om a
us W
ind
wan
deln
Lic
ht in
Str
om u
m
abso
rbie
ren
und
sam
mel
n So
nnen
ener
gie
zur
Erw
ärm
ung
von
Was
ser
dazu
zäh
len
zB H
olz,
Str
oh,
aber
auc
h ti
eris
che
und
pflan
zlic
he A
bfäl
le, d
ie z
ur
Bio
gasp
rodu
ktio
n be
reit
-ge
stel
lt u
nd a
nsch
ließ
end
verb
rann
t w
erde
n
4W
ie k
ann
man
in d
en a
ngeg
eben
en S
itua
tion
en E
nerg
ie s
pare
n?
Dur
ch d
ie S
onne
nein
stra
hlun
g er
wär
mt
sich
die
Luf
t im
Gla
shau
s. D
ie G
lass
chei
ben
verh
inde
rn e
in
Dur
ch d
ie S
onne
nein
stra
hlun
g er
wär
mt
sich
die
Luf
t im
Gla
shau
s. D
ie G
lass
chei
ben
verh
inde
rn e
in
Abk
ühle
n. (
So w
irke
n au
ch d
ie A
bgas
e in
der
Atm
osph
äre.
)A
bküh
len.
(So
wir
ken
auch
die
Abg
ase
in d
er A
tmos
phär
e.)
Met
han,
Was
serd
ampf
, Koh
lens
toff
diox
idM
etha
n, W
asse
rdam
pf, K
ohle
nsto
ffdi
oxid
dusc
hen
stat
t ba
den
dusc
hen
stat
t ba
den
Koc
htop
f zu
deck
enK
ocht
opf
zude
cken
trop
fend
en
Was
serh
ahn
repa
rier
enW
asse
rhah
n re
pari
eren
pass
ende
Top
fgrö
ße
zur
Her
dpla
tte
zur
Her
dpla
tte
verw
ende
n
103
Ach
tung
Str
om!10
Das
EU
-Lab
el f
ür E
lekt
roge
räte
5O
rdne
die
fol
gend
en L
icht
quel
len
dem
jew
eilig
en E
U-E
nerg
ie-L
abel
zu.
afr
üher
ver
wen
dete
60-
Wat
t-G
lühb
irne
bEn
ergi
espa
rlam
pe
c60
-Wat
t-H
alog
engl
ühla
mpe
Ener
gie
Her
stel
ler
Mod
ell
Nie
drig
er V
erbr
auch
AA
BB
CC
DD
EE
FF GG
Hoh
er V
erbr
auch
AA
Ener
gie
Her
stel
ler
Mod
ell
Nie
drig
er V
erbr
auch
AA
BB
CC
DD
EE
FF GG
Hoh
er V
erbr
auch
CC
Ener
gie
Her
stel
ler
Mod
ell
Nie
drig
er V
erbr
auch
AA
BB
CC
DD
EE
FF GG
Hoh
er V
erbr
auch
EE
6B
erec
hne,
wie
vie
l Ene
rgie
der
Sta
ndby
-Bet
rieb
im L
aufe
ein
es J
ahre
s br
auch
t.
Auf
nahm
e-le
istu
ngSt
andb
y-B
etri
eb in
h/T
agkW
h pr
o Ja
hr
DV
D-P
laye
r15
Wat
t22
h
Fern
seha
pp
arat
11W
att
20 h
Rad
iow
ecke
r18
Wat
t24
h
Wie
vie
l kos
tet
der
Stan
dby-
Bet
rieb
in d
en a
ngeg
eben
en S
itua
tion
en im
Jah
r?
kWh
pro
Jahr
p
ro J
ahr
DV
D-P
laye
r
Fern
seha
pp
arat
Rad
iow
ecke
r
bc
a
15 ·
22
· 36
5 =
120
450
≈ 12
0 kW
h
30 9,50
39,5
0
120
≈ 0,
25 ¤
/kW
h
8 158
11 ·
20
· 36
5 =
8030
0 ≈
80 k
Wh
18 ·
24
· 36
5 =
157
680
≈ 15
8 kW
h
Lösungen zu Kapitel 10
45
Ach
tung
Str
om!
10
104Fa
sse
zusa
mm
en
1 In
den
zus
amm
enfa
ssen
den
Text
en fi
ndes
t du
fet
t ge
druc
kte
Wör
ter.
Es h
ande
lt s
ich
dabe
i um
seh
r ze
ntra
le, a
lso
wic
htig
e B
egri
ffe.
2 N
otie
re z
u je
dem
die
ser
Beg
riff
e zw
ei w
icht
ige
Erke
nntn
isse
. Du
kann
st s
ie in
die
sem
Kap
itel
find
en.
Der
Str
om im
Hau
shal
t is
t le
bens
gefä
hrlic
h. Z
um S
piel
en u
nd
Expe
rim
enti
eren
dar
f m
an n
ur B
atte
rien
und
Net
zger
äte
verw
ende
n, d
ie h
öchs
tens
20
Volt
auf
wei
sen.
Der
FI-
Scha
lter
unt
erbr
icht
den
Str
omkr
eis,
sob
ald
meh
r al
s30
mA
aus
dem
Str
omkr
eis
verl
oren
geh
en.
Der
Lei
tung
ssch
utzs
chal
ter
unte
rbri
cht
den
Stro
mkr
eis,
wen
n bl
anke
Drä
hte
eine
n K
urzs
chlu
ss a
uslö
sen
oder
wen
n de
r St
rom
krei
s üb
erla
stet
ist,
zB d
urch
zu
viel
e St
rom
verb
rauc
her.
Unt
er d
em T
reib
haus
effe
kt v
erst
eht
man
die
Erw
ärm
ung
der
Luft
inne
rhal
b ei
ner
licht
durc
hläs
sige
n K
uppe
l. Im
Gla
shau
s ve
rhin
dern
Gla
ssch
eibe
n da
s A
bküh
len
der
Luft
, in
der
Erda
tmos
phär
e W
asse
rdam
pf, K
ohle
nsto
ffdi
oxid
und
Met
han.
D
adur
ch s
teig
t di
e du
rchs
chni
ttlic
he J
ahre
stem
pera
tur
an.
Wen
n w
ir u
nser
en d
erze
itig
en L
eben
ssti
l bei
beha
lten
und
gl
eich
zeit
ig d
ie U
mw
elt
schü
tzen
wol
len,
müs
sen
wir
um
denk
en: W
ir m
üsse
n de
n Ve
rbra
uch
von
foss
ilen
Ener
giet
räge
rn v
erri
nger
n un
d m
ehr
rege
nera
tive
En
ergi
eque
llen
ein
setz
en.
Kop
ierv
orla
geim
34jq
Zusa
mm
enfa
ssun
g
Stro
m is
t le
bens
gefä
hrlic
h!
Der
FI
Scha
lter
sch
ützt
Men
sche
n vo
r Ve
rlet
zung
en u
nd T
od.
Dur
ch d
en n
atür
liche
n Tr
eibh
ause
ffek
t is
t Le
ben
auf
der
Erde
mög
lich.
Was
serk
raft
, Win
dkra
ft, F
otov
olta
ik
Zum
Exp
erim
enti
eren
nur
Bat
teri
en b
zw. N
etzg
erät
e bi
s 20
Vol
t ve
rwen
den!
Der
FiS
chal
ter
mus
s be
i 0,0
3 A
aus
scha
lten
.
Dur
ch d
en k
ünst
liche
n Tr
eibh
ause
ffek
t er
wär
mt
sich
die
Erd
e im
mer
meh
r.
umw
eltf
reun
dlic
h
Mus
terlös
ung
Lösungen zu Kapitel 10
Hin
wei
se z
u de
n Ve
rsuc
hen:
V1,
Sei
te 9
91.
Die
Glü
hbir
ne le
ucht
et.
2. D
ie G
lühb
irne
leuc
htet
.3.
Das
Lam
etta
sch
milz
t du
rch.
Dur
ch d
as S
chm
elze
n de
s Si
cher
ungs
drah
tes
wir
d de
r St
rom
fl us
s un
terb
roch
en.
V2,
Sei
te 1
01W
enn
Lich
t au
f da
s So
larm
odul
sch
eint
, dre
ht s
ich
der
Mot
or.
46