L≠Óng, thµnh ph«n ph©nvµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

VÚ ß◊nh Tu†n, V. Porphyre, JL. Farinet,Tr«n ߯c Toµn

126

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

LÍi mÎ Æ«u

R†t kh„ x∏c Æfinh gi∏ trfi ph©n b„n cÒa ch†t th∂i ch®n nu´i do trπng th∏i tÂn tπi ban Æ«u kh∏ Æa dπng, do nÂng ÆÈch†t dinh d≠Ïng trong ch†t th∂i lu´n bi’n ÆÊi vµ do vi÷c l†y m…u r†t kh„ kh®n. VÌi mÙc ti™u xˆ l˝ mÈt c∏ch hi÷uqu∂, nh˜ng th´ng tin v“ thµnh ph«n cÙ th” cÒa ch†t th∂i ch®n nu´i sœ giÛp x∏c Æfinh r‚ h¨n m¯c ÆÈ k¸ thuÀt c«nthi’t cÒa thi’t bfi xˆ l˝ (1). Trong nh˜ng ch≠¨ng kh∏c, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng mÈt sË tham sË Æ∑ thu thÀp vµ t›nhto∏n Æ≠Óc (2). Tuy nhi™n c«n Æ∏nh gi∏ m¯c ÆÈ Æa dπng trong thµnh ph«n ho∏ h‰c cÒa ph©n Ò vµ ph©n chuÂngng≠Íi d©n Th∏i B◊nh sˆ dÙng, sau Æ„ xu†t ph∏t tı k’t qu∂ thu Æ≠Óc c„ th” hoµn thi÷n k¸ thuÀt chu»n Æo∏n bªngph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch quang phÊ h†p phÙ cÀn hÂng ngoπi. V◊ l≠Óng ch†t th∂i l·ng kh∏ lÌn cÚng nh≠ nh˜ng kh„kh®n g∆p ph∂i trong vi÷c xˆ l˝ s∂n ph»m l·ng g©y nhi‘m nµy n™n v†n Æ“ th˘c ti‘n th¯ hai chÛng t´i Æ“ cÀp trongph«n nµy ch›nh lµ v†n Æ“ Æ∏nh gi∏ khËi l≠Óng th˘c cÒa khËi ch†t th∂i l·ng mµ c∏c trang trπi ch®n nu´i lÓn th∂i rah÷ thËng m≠¨ng m∏ng.

Ph©n h˜u c¨ vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i tπiTh∏i B◊nh

CChh††tt tthh∂∂ii ÆÆaa ddππnngg vv““ cchhÒÒnngg llooππii

Nh˜ng ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i cÒa ng≠Íi d©nTh∏i B◊nh Æ∑ Æ≠Óc chÛng t´i Æ“ cÀp trong ch≠¨ng 5.Ch›nh nh˜ng ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†t th∂i quy Æfinhdπng ch†t th∂i thu Æ≠Óc. Tr≠Ìc h’t, ÆËi vÌi ph©n kh´ngqua xˆ l˝, cÚng c„ r†t nhi“u dπng kh∏c nhau. ßi“u nµychÒ y’u phÙ thuÈc vµo c∏ch th¯c d‰n chuÂng cÒang≠Íi ch®n nu´i.

Ch†t th∂i chungDπng ch†t th∂i c¨ b∂n nh†t lµ hÁn hÓp ph©n ræn vµ n≠Ìcti”u ch≠a qua xˆ l˝. T›nh theo khËi l≠Óng, ch†t th∂i ch®nnu´i th≠Íng bao gÂm 54% ph©n ræn vµ 46% n≠Ìc ti”u.L≠Óng ph©n th∂i ra dao ÆÈng tu˙ theo tıng ÆËi t≠ÓngvÀt nu´i (lÓn thfit/lÓn n∏i) vµ tıng giai Æoπn t®ng tr≠Îng(ÆËi vÌi lÓn thfit).

Vi÷c h„t ph©n: mÈt c∏ch lµm c«n Æ≠Óc b∂o v÷MÈt ph≠¨ng ph∏p r†t phÊ bi’n tπi Th∏i B◊nh lµ h„tph©n ræn tr≠Ìc khi rˆa chuÂng. Tu˙ theo tıng c∏chth¯c, ph©n thu Æ≠Óc sœ c„ ÆÈ »m kh∏c nhau. Trongch≠¨ng 5, chÛng t´i Æ∑ Æ≠a ra gi∂ thi’t lµ ng≠Íi d©nthu Æ≠Óc 95% ph©n ræn vµ 60% n≠Ìc ti”u. H‰ c„ th”sˆ dÙng ngay s∂n ph»m thu Æ≠Óc ho∆c t›ch tr˜ mÈtthÍi gian. Trong tr≠Íng hÓp t›ch tr˜, s∂n ph»m thuÆ≠Óc sœ m†t mÈt ph«n n≠Ìc (do bay h¨i ho∆c ng†mvµo Ɔt) vµ trÎ n™n kh´ h¨n. Ph©n h„t Æ≠Óc c„ ÆÈ »mnh· h¨n ch†t th∂i hÁn hÓp vµ d‘ dµng vÀn chuy”nh¨n. Loπi ph©n nµy th≠Íng Æ≠Óc ng≠Íi nu´i c∏ sˆdÙng ngay nh≠ng cÚng c„ khi Æ≠Óc ch’ bi’n. Ng≠Íita cÚng chÒ y’u trao ÆÊi loπi ph©n nµy.

Theo c∏ch ≠Ìc t›nh kinh Æi”n, l≠Óng ph©n ræn th∂i rakho∂ng 0,05 kg/kg tr‰ng l≠Óng lÓn sËng mÈt ngµy.

Ho∆c c„ th” t›nh t≠¨ng ÆËi tu˙ loπi: lÓn Æ˘c/lÓn n∏i:10kg/ngµy, lÓn sau cai s˜a (8-30kg): 8-30kg/ngµy, lÓnthfit (30-110kg): 6kg/ngµy. Tuy nhi™n, t˚ l÷ nµy ch≠a t›nhÆ’n c∏c y’u tË li™n quan Æ’n giËng, th¯c ®n, vµ l≠Óngurine m†t Æi tı n≠Ìc ti”u.

N≠Ìc th∂i tı ch®n nu´i lÓn: mÈt mËi quan ngπith˘c s˘CÚng nh≠ Î c∏c n≠Ìc nhi÷t ÆÌi, ng≠Íi ch®n nu´i lÓn ÎVi÷t Nam sˆ dÙng nhi“u n≠Ìc rˆa chuÂng, l≠Óng n≠Ìcnµy cfln c„ t∏c dÙng tæm m∏t cho lÓn vµo mÔa n„ng.L≠Óng n≠Ìc sˆ dÙng cho hÈ ch®n nu´i nh· lŒ Î mi“nNam - Vi÷t Nam theo ≠Ìc t›nh b≠Ìc Æ«u kho∂ng 100l›t/ngµy/Æ«u lÓn, con sË nµy Î Tahiti Island lµ 75l›t/ngµy/Æ«u lÓn (3).

Sau khi d‰n chuÂng, 5% ph©n ræn vµ 40 % n≠Ìc ti”ucfln lπi trong chuÂng, d›nh tr™n n“n b™-t´ng ho∆c Æ≠Ócrˆa tr´i theo n≠Ìc rˆa chuÂng. ß´i khi loπi ch†t th∂i nµyÆ≠Óc sˆ dÙng tr˘c ti’p tπi n´ng hÈ nh≠ng chÒ y’u v…nÆ≠Óc th∂i ra h÷ thËng m≠¨ng m∏ng trong lµng ho∆c ras´ng. KhËi l≠Óng n≠Ìc rˆa chuÂng dao ÆÈng tu˙ theotıng ph≠¨ng ph∏p rˆa chuÂng nh≠ng Æ∆c bi÷t lµ tu˙theo tıng mÔa. Vµ tu˙ theo khËi l≠Óng n≠Ìc dÔng rˆachuÂng, nÂng ÆÈ ni-t¨ vµ phËt-pho trong s∂n ph»m thuÆ≠Óc cÚng thay ÆÊi. Vµo mÔa Æ´ng, t«n sË rˆa chuÂng›t h¨n, trung b◊nh 2-3 ngµy mÈt l«n v◊ nhi÷t ÆÈ th†p h¨nmÔa hÃ.

N≠Ìc ti”uN≠Ìc ti”u th∂i ra th≠Íng l…n vÌi ph©n ræn vµ n≠Ìc rˆachuÂng. ChÛng t´i g∆p mÈt sË hÈ ch®n nu´i khäo läodÔng c∏ch Æ” t∏ch vµ thu ri™ng n≠Ìc ti”u kh´ng Æ”chÛng l…n vÌi n≠Ìc rˆa chuÂng (Th˘c t’, h‰ dÔng mÈtm∏ng tre/n¯a ho∆c Ëng nh˘a d…n n≠Ìc ti”u vµo mÈthË ri™ng). Thao t∏c nµy cho phäp tÀp trung c∏c ch†tdinh d≠Ïng c„ gi∏ trfi lµm ph©n b„n cÒa n≠Ìc ti”u trongmÈt th” t›ch hÓp l˝.

127

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

NNhh˜nngg ss∂∂nn pphh»»mm ttıı cchh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii vvµµ qquuyyttrr◊◊nnhh xxˆ ll

Hoµ vÌi n≠ÌcTrong nh˜ng hÈ chÛng t´i ph·ng v†n, c„ mÈt hÈ t›chtr˜ ph©n. Trong hË ch¯a, hÈ nµy hoµ ph©n vÌi n≠Ìc vµÆ” nhi“u ngµy tr≠Ìc khi sˆ dÙng, sau mÈt thÍi gian t›chtr˜, th≠Íng lπi Æ≠Óc hoµ l…n vÌi n≠Ìc. Th˘c ra, ph©n t›chtr˜ l©u Æ∑ kh´ Æi. Vµ Æ” sˆ dÙng, mÈt sË ng≠Íi Æ∑ lµmmÈt c∏ch nhanh ch„ng lµ lπi trÈn ph©n vÌi n≠Ìc choph©n »m h¨n. Do vÀy, ph©n giËng nh≠ ph©n h„t Æ≠Ócv…n cfln t≠¨i, nh≠ng chæc chæn hµm l≠Óng ni-t¨ vµ phËt-pho Æ∑ gi∂m Æi (v◊ bay h¨i vµ hoµ tan). Sau Æ„, ng≠Íita c„ th” sˆ dÙng loπi ph©n nµy cho ao nu´i c∏.

Ph©n Ò {hay ph©n hÁn hÓp}Ph©n h„t Æ≠Óc v…n gi˜ nguy™n dπng khi Æ≠Óc chuy”ncho hÈ kh∏c. Nh≠ng n’u ng≠Íi ta quy’t Æfinh t›ch tr˜ngay tπi n´ng hÈ th◊ ph©n th≠Íng Æ≠Óc trÈn l…n vÌi trohay v´i bÈt. Th˘c ra, trÈn nh≠ vÀy Æ” bÌt mÔi kh„ chfiucho n´ng hÈ v◊ th˘c t’ chuÂng trπi ch®n nu´i th≠Íngr†t g«n n¨i Î (cÒa ch›nh n´ng hÈ hay/vµ cÒa hµngx„m). H¨n n˜a, ph≠¨ng ph∏p nµy cÚng Æ∂m b∂o m´itr≠Íng n¨i Î v÷ sinh h¨n. HÈ ch®n nu´i th≠Íng c„ mÈtn¨i Æ” t›ch tr˜ ph©n h„t Æ≠Óc. ß„ chÿ ƨn gi∂n lµ mÈthË bªng Ɔt hay x©y bªng gπch ho∆c xi-m®ng, cÚngc„ khi n¨i t›ch tr˜ lµ mÈt ´ chuÂng nu´i lÓn ho∆c nu´igµ cÚ. Hµng ngµy, sau mÁi l«n d‰n chuÂng, ng≠Íi d©ngom ph©n cho vµo hË rÂi phÒ mÈt lÌp tro hay v´i bÈtl™n tr™n. Nh≠ vÀy, ng≠Íi ta c„ th” coi hÁn hÓp nµy lµÆÂng nh†t.

Loπi ph©n Ò Æ≠Óc ng≠Íi sˆ dÙng Æ∏nh gi∏ cao v◊ v´i bÈtc„ t∏c dÙng lµm t®ng ÆÈ pH ÆÂng thÍi gi∂m mÔi h´i doÆ„ lµm ph©n trÎ n™n v÷ sinh h¨n. Tro cÚng lµm t®nghµm l≠Óng ka-li trong ph©n vµ khi’n thao t∏c b„n ph©nd‘ dµng h¨n. V◊ hµm l≠Óng ch†t dinh d≠Ïng gi∂m Æi,n™n ph©n trÎ n™n ›t nguy c¨ h¨n ÆËi vÌi c©y trÂng vµ c„t∏c dÙng c∂i tπo c†u trÛc cÒa Ɔt. Do vÀy, thao t∏c trÈnlµm t®ng ch†t l≠Óng cÒa ph©n. B™n cπnh Æ„, c´ng t∏cvÀn chuy”n cÚng ƨn gi∂n h¨n ph©n l·ng. VÌi loπi ph©nnµy, ng≠Íi d©n kh´ng th†y b†t k˙ mÈt hπn ch’ nµo khisˆ dÙng. Tuy nhi™n, theo ki’n mÈt hÈ nu´i c∏, khi trÈnv´i bÈt vÌi ph©n sœ lµm gi∂m hµm l≠Óng ch†t dinhd≠Ïng trong ph©n vµ do vÀy, n®ng su†t c∏ thu Æ≠Ócth†p h¨n so vÌi khi sˆ dÙng ph©n t≠¨i.

Ph©n chuÂng truy“n thËngPh©n chuÂng truy“n thËng lµ loπi ph©n thu Æ≠Óc trongki”u chuÂng nu´i truy“n thËng Î Vi÷t Nam. Ki”uchuÂng truy“n thËng kh´ng c„ s˘ ph©n c∏ch th˘c s˘gi˜a chÁ Î cÒa vÀt nu´i/lÓn vÌi hË ch¯a ch†t th∂i/ph©n.

LÓn n∏i hay lÓn thfit Î tr™n mÈt ng®n chuÂng hãp c„ l∏tb™-t´ng vµ li“n ngay vÌi hË ch¯a ph©n, lµ ng®n d≠Ìi,th†p h¨n. Ph©n vµ n≠Ìc ti”u th∂i tr˘c ti’p ngay xuËngng®n d≠Ìi. Ng≠Íi d©n th≠Íng ÆÈn th™m r¨m, rπ, vËn lµÊ nªm cÒa lÓn, Æ´i khi c„ th™m l∏ c©y, c· hay ch†t th∂isinh hoπt kh∏c. VÌi ki”u chuÂng nµy r†t hi’m khi ng≠Íich®n nu´i ti’n hµnh rˆa chuÂng. N“n ng®n ch¯a ph©nc„ th” lµ n“n Ɔt. Trong tr≠Íng hÓp nµy, ch†t th∂i l·ngc„ th” th†m xuËng Ɔt vµ tho∏t ra ngoµi. N“n ng®nch¯a ph©n cÚng c„ th” bªng b™-t´ng ho∆c xi-m®ng, khiÆ„ ng≠Íi ta c„ th” coi ph©n l·ng Æ≠Óc l≠u lπi trong ng®nch¯a. Trong ki”u chuÂng nu´i nµy, ch†t th∂i ch®n nu´it˘ ph©n hu˚ theo thÍi gian. Ch†t th∂i th≠Íng Æ≠Óc Æ”trong ng®n ch¯a trong kho∂ng tı 6 th∏ng Æ’n 1 n®m.Ng≠Íi d©n kh´ng Æ∂o ph©n bªng tay. Hµng ngµy h‰th≠Íng ÆÈn th™m r¨m, rπ vµ khi lÈi xuËng dπo ho∆c nªmngÒ tr™n Æ„, lÓn Æ∑ Æ∂o ph©n. Do vÀy, ng≠Íi ta c„ th”coi qu∏ tr◊nh ch’ bi’n Æ≠Óc th˘c hi÷n trong m´i tr≠Íngc„ ´-xy.

Ph©n {Ò}Ph©n Ò c„ th” c„ nhi“u loπi tu˙ theo thÍi gian Ò dµi hayngæn nh≠ng dÔ trong tr≠Íng hÓp nµo th◊ nguy™n li÷u c¨b∂n v…n lµ ph©n ræn h„t Æ≠Óc vÌi ÆÈ »m kh∏c nhau.Ng≠Íi d©n c„ th” Ò ph©n b™n bÍ ruÈng trong mÈt vµith∏ng tr≠Ìc khi bæt Æ«u mÔa vÙ. H‰ Ƶo hË rÂi ÆÊ ph©nh„t Æ≠Óc vµo Æ„ cÔng vÌi mÈt sË ch†t ÆÈn kh∏c (r¨m,rπ, tr†u, tro, v´i bÈt,...) vÌi khËi l≠Óng kh∏c nhau. Ph›atr™n ÆËng ph©n phÒ mÈt lÌp bÔn hay mÈt t†m v∂i bπtÆ” ph©n kh´ng bfi c∏c y’u tË thi™n nhi™n (næng, m≠a)t∏c ÆÈng qu∏ nhi“u. H‰ Æ” ÆËng ph©n nguy™n nh≠ vÀytrong suËt qu∏ tr◊nh Ò. Nh≠ vÀy, m´i tr≠Íng ph©n hu˚ ÎÆ©y lµ m´i tr≠Íng y’m kh›. ßi“u nµy g„p ph«n hπn ch’l≠Óng ni-t¨ th†t tho∏t trong qÛa tr◊nh Ò.

Qu∏ tr◊nh Ò thÍi gian dµi Æ≠Óc th˘c hi÷n trong hË t›chtr˜. Ng≠Íi d©n t›ch tr˜ ph©n ræn h„t Æ≠Óc trong hË cÔngvÌi mÈt sË ch†t ÆÈn kh∏c, tu˙ theo c∏ch th¯c cÒa mÁing≠Íi. Nh≠ng n„i chung, r¨m/rπ lu´n lµ ch†t ÆÈn chÒy’u. Nh≠ vÀy, m´i tr≠Íng ph©n hu˚ Î Æ©y lµ m´i tr≠Ínghi’u kh› vµ thÍi gian Ò cÚng l©u h¨n. Nh≠ vÀy lµ hoµntoµn c„ l˝ khi cho rªng l≠Óng ni-t¨ m†t Æi lÌn h¨n so vÌiph≠¨ng ph∏p Ò tr≠Ìc.Kh´ng c„ mÈt d˜ li÷u nµo chophäp x∏c Æfinh t˚ l÷ ni-t¨ m†t Æi trong hai ph≠¨ng ph∏pÒ nµy.

Ch†t th∂i sau xˆ l˝ biogazBi÷n ph∏p xˆ l˝ bªng ph≠¨ng ph∏p l™n men cuËi cÔngnµy xu†t hi÷n ngµy cµng nhi“u trong c∏c trang trπich®n nu´i quy m´ lÌn vµ trung b◊nh. K¸ thuÀt xˆ l˝biogaz (h«m kh› sinh h‰c ki”u Trung QuËc) Æ≠Óc

128

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

ch›nh quy“n Æfia ph≠¨ng khuy’n kh›ch sˆ dÙng mπnhmœ. Sau khi qua h«m xˆ l˝, ph©n cho ra hai loπi s∂nph»m. MÈt lµ ch†t th∂i l·ng, vÌi khËi l≠Óng r†t lÌn, v…ncfln ch¯a nhi“u y’u tË dinh d≠Ïng. Th¯ hai lµ ch†t ræn,lµ c∆n læng (g«n nh≠ c∏t kh´, d‘ vÀn chuy”n vµ c„th” b„n Æ≠Óc) c«n ph∂i thÿnh tho∂ng Æ≠a ra ngoµi(kho∂ng vµi n®m mÈt l«n) tu˙ theo th” t›ch h«m Ò vµsË lÓn nu´i.

Dflng n≠Ìc rˆa chuÂng th≠Íng Æ≠Óc tÀp trung vµo r∑nhxi m®ng/b™ t´ng, ho∆c Ëng nh˘a cung c†p cho b”Biogas (m…u Trung QuËc). Ph∂i l≠u ˝ rªng giai Æoπnn≠Ìc rˆa chuÂng tr∂i qua ph©n hu˚ y’m kh› nµy kh´ngc„ vai trfl lµm gi∂m kh∂ n®ng g©y ´ nhi‘m. Th˘c ch†tn„ chÿ lµm bŒ g∑y c∏c ch†t h˜u c¨, thµnh ph«n kho∏ngtrong Æ„ hoµn toµn Æ≠Óc duy tr◊ (N, P). ô mÈt sË hÈch®n nu´i, dflng n≠Ìc rˆa chuÂng x∂ thºng ra s´ngho∆c qua cËng tπo ra khu v˘c b∑i l«y tanh t≠Îi sauchuÂng trπi.

Kh„ kh®n ch›nh cÒa vi÷c qu∂n l˝ ch†t th∂i l·ng tı ch®nnu´i lµ n„ bfi pha lo∑ng vµ do vÀy c„ nÂng ÆÈ ch†t dinhd≠Ïng th†p. ô nghi™n c¯u tı d˘ ∏n kh∏c, hµm l≠Óngch†t h˜u c¨ qui kh´ (DM) th≠Íng th†p h¨n 1% (Î ch©u¢u, th´ng th≠Íng tı 3-12%). Nguy™n nh©n do vi÷c sˆdÙng l≠Óng lÌn n≠Ìc phun rˆa chuÂng, mÈt ph«n n˜aÆ” tæm m∏t cho lÓn. Nghi™n c¯u kh∏c ti’n hµnh g«nÆ©y cho th†y c„ tr≠Íng hÓp ng≠Íi ch®n nu´i kh´ng t∏chri™ng ph©n ræn, rˆa vµ tæm m∏t cho lÓn vÌi l≠Óng n≠ÌclÌn lµm pha lo∑ng tÌi <0,5% (3). Do vÀy, mÙc ti™u cÒabµi nµy lµ Æfinh l≠Óng dflng th∂i l·ng trong c©n bªng Îqui m´ n´ng hÈ vµ vÔng trong Æi“u ki÷n Vi÷t Nam. MÙcti™u th¯ hai nhªm ph©n t›ch Æ∏nh gi∏ bi’n ÆÈng cÒa t›nhch†t, thµnh ph«n cÒa ph©n chuÂng vµ ch†t th∂i ch®nnu´i b„n cho c©y trong Æi“u ki÷n Æfia ph≠¨ng. K¸ thuÀtÆo bªng quang phÊ h†p phÙ g«n hÂng ngoπi (NearInfra-red spectrometry) cÚng Æ≠Óc sˆ dÙng trongnghi™n c¯u nµy Æ” ki”m nghi÷m kh∂ n®ng sˆ dÙng vµoÆ∏nh gi∏ nhanh thµnh ph«n ch†t th∂i ÆÈng vÀt.

KKhhuunngg 11:: HH««mm ÒÒ kkii””uu TTrruunngg QQuuËËcc,, tthh≠≠ÍÍnngg gg‰‰ii llµµ BBiiooggaazz

Biogaz kh´ng th” Æ≠Óc coi lµ mÈt k¸ thuÀt xˆ l˝ ch†t th∂i h˜u c¨ v◊ n„ kh´ng lµm gi∂m c∏c y’u tË dinh d≠Ïngg©y nhi‘m trong ch†t h˜u c¨. Th˘c t’, ch†t th∂i l·ng sau khi xˆ l˝ biogaz cfln ch¯a Æ’n 95% ni-t¨ vµ toµn bÈl≠Óng phËt-pho ban Æ«u. ¶u Æi”m ch›nh cÒa biogaz lµ tπo ra kh› m™-tan lµm nguÂn n®ng l≠Óng/ch†t ÆËt vµgi∂m th” t›ch khËi ch†t th∂i mÈt c∏ch Æ∏ng k” bªng c∏ch chuy”n ho∏ c∏c ch†t h˜u c¨. Nh≠ng tr™n th˘c t’, saukhi chuy”n ho∏, l≠Óng ch†t h˜u c¨ v…n cfln Æ’n 55% l≠Óng ban Æ«u. H÷ thËng xˆ l˝ biogaz gÂm c„ hai ng®n: mÈt lµ h«m xˆ l˝ vµ mÈt lµ hË ch¯a ch†t th∂i sau xˆ l˝. ∏p su†t gi˜ahai ng®n nµy c©n bªng nhau. Trong h«m xˆ l˝, ch†t h˜u c¨ l™n men trong m´i tr≠Íng k˛ kh›. Ch†t th∂i sau Æ„lµ ch†t th∂i ræn, c∆n, læng xuËng Æ∏y h«m vµ ch†t th∂i l·ng ch∂y vµo hË ch¯a ch†t th∂i sau xˆ l˝. S∂n ph»mcÒa ph≠¨ng ph∏p xˆ l˝ bªng h«m xˆ l˝ Trung QuËc lµ kh› gaz, mÈt nguÂn n®ng l≠Óng c„ th” sˆ dÙng Æ≠Ócm∆c dÔ c„ mÈt mÔi r†t Æ∆c bi÷t vµ nh˜ng ch†t th∂i kh∏c trong suËt kh´ng mµu, kh´ng mÔi. ô nh˜ng hÈ ch®nnu´i dÔng b” Biogas, sau khi cung c†p cho b” Biogas, dflng n≠Ìc ra th≠Íng Æ≠Óc x∂ vµo ao, c„ th” lµ nh˜ngao c∏. Th˘c t’, nhi“u ao qu∏ nh· so vÌi l≠Óng n≠Ìc th∂i sau Biogas th∂i ra d…n Æ’n c∏ bfi ch’t hoµn toµn trongthÍi giai dµi, do vÀy, n„ chÿ cfln nh≠ lµ mÈt ao ch¯a Æ«y bÔn th∂i. Khi k›ch th≠Ìc ao ÆÒ lÌn so vÌi l≠Óng th∂i,th≠Íng tr™n 12m2 cho mÈt Æ«u lÓn, n≠Ìc ao trong kh´ng c„ bi”u hi÷n phÛ d≠Ïng hay c∏ ch’t. ô Æ©y, c«n n„ir‚ rªng loπi ch†t th∂i nµy ch¯a c∏c ch†t dinh d≠Ïng c„ gi∏ trfi lµm ph©n b„n vµ cÚng c„ kh∂ n®ng g©y nhi‘m.

129

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

VÀt li÷u vµ ph≠¨ng ph∏p

Tr™n c¨ sÎ hi”u bi’t v“ th˘c ti‘n ch®n nu´i cÒa Æfiaph≠¨ng vµ mÙc ti™u c«n Æπt, nh„m nghi™n c¯u Æ∑quy’t Æfinh ti’n hµnh hai cuÈc kh∂o s∏t: mÈt nhªm Æfinhl≠Óng ph©n ræn vµ l·ng th∂i ra Î 10 hÈ ch®n nu´i, hainhªm Æfinh l≠Óng dinh d≠Ïng cÚng nh≠ phπm vi bi’nthi™n trong ph©n chuÂng (b„n cho c©y vµ cho c∏ ®n).

TT››nnhh cchh††tt ccÒÒaa cchh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii vvµµ nn≠≠ÌÌcc rrˆaacchhuuÂÂnngg

ß” t›nh l≠Óng ch†t th∂i tı ch®n nu´i ch›nh x∏c, l≠Óngph©n ræn th∂i ra Æ≠Óc c©n vµ l≠Óng n≠Ìc rˆa chuÂngcÚng Æ≠Óc Æo trong mÈt ngµy. Do c„ s˘ kh∏c nhau v“l≠Óng th∂i gi˜a mÔa n„ng vµ lπnh, phäp Æfinh l≠Óng nµyÆ≠Óc ti’n hµnh gi˜a hai mÔa Æ´ng vµ mÔa hà Πhaihuy÷n VÚ Th≠ (x∑ VÚ ßoµi vµ VÚ Ti’n), huy÷n ß´ngH≠ng (x∑ ß´ng ßÈng vµ ß´ng Kinh). ßÓt th¯ nh†t Æ≠Ócti’n hµnh giai Æoπn 9/9-6/10/2005, ÆÓt th¯ hai Æ≠Óc ti’nhµnh gi˜a th∏ng 12/2005.

ô mÁi hÈ ch®n nu´i, sË l≠Óng vµ chÒng loπi lÓn Î c∏cchuÂng Æ≠Óc ghi lπi, sau Æ„ cµo ph©n vµ c©n ph©n t≠¨ithu Æ≠Óc Î ri™ng tıng chuÂng. T†t c∂ ph©n cÒa c∏c

l«n c©n trong ngµy Æ≠Óc gÈp lπi vµ trÈn Æ“u vµ l†ym…u. M…u Æ≠Óc Æ” trong tÛi nilong vÌi tr‰ng l≠Óng mÁim…u kho∂ng 1kg t≠¨i. Sau khi cµo ph©n ng≠Íi ch®nnu´i th≠Íng rˆa chuÂng bªng b¨m n≠Ìc, trı 1 hÈ dÔngx´ x∏ch n≠Ìc rˆa chuÂng. L≠Óng n≠Ìc rˆa Æ≠Óc t›nhbªng c∏ch trı chÿ sË ÆÂng h n≠Ìc sau khi rˆa cho chÿsË tr≠Ìc khi rˆa. N≠Ìc rˆa ch∂y ra Æ≠Óc l†y tπi Æi”mtÀp trung n≠Ìc th∂i cÒa khu chuÂng mÁi phÛt mÈt l«nkhi ng≠Íi ch®n nu´i Æang rˆa. MÁi l«n rˆa chuÂng nh≠vÀy sœ gi˜ lπi mÈt m…u n≠Ìc 1 l›t, Æ’n cuËi ngµy mÈtm…u n≠Ìc l†y ph©n t›ch Æ≠Óc trÈn tı nhi“u m…u l†ytrong ngµy theo ÆÛng t˚ l÷ l≠Óng n≠Ìc Æ∑ dÔng cÒac∏c l«n rˆa chuÂng. M…u n≠Ìc sau Æ„ Æ≠Óc th™m 1 mlHCl (67%) nhªm khËng ch’ kh´ng cho vi sinh vÀt hoπtÆÈng. M…u n≠Ìc Æ≠Óc ghi nh∑n, Æ” trong hÈp lπnh vµph©n t›ch tπi phflng ph©n t›ch Vi÷n ThÊ nh≠Ïng N´ngho∏.

LL††yy mm……uu pphh©©nn cchhuuÂÂnngg vvµµ pphh©©nn cchhoo cc∏∏ ®®nn

T†t c∂ c„ 66 m…u ph©n Æ≠Óc l†y Î bËn huy÷n ß´ngH≠ng, VÚ Th≠, Qu˙nh PhÙ, Th∏i Thu˛, trong Æ„ c„ 46m…u ph©n chuÂng Ò, 20 m…u ph©n t≠¨i cho c∏ ®n, chiti’t Æ≠Óc tr◊nh bµy tπi b∂ng 1.

BB∂∂nngg 11.. M…u ph©n l†y tπi Th∏i B◊nh

HHuuyy÷÷nnß´ng H≠ngVÚ Th≠4Qu˙nh PhÙTh∏i Thu˛TTÊÊnngg

SSËË xx∑∑444416

SSËË mm……uu1716171666

PPhh©©nn cchhuuÂÂnngg1210121246

PPhh©©nn cchhoo cc∏∏ ®®nn565420

130

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

Trong tÊng sË 66 m…u (cÙ th” lµ trong 46 m…u ph©nchuÂng Ò) c„ 35 m…u Æ≠Óc th™m r¨m rπ, 12 Æ≠Óc th™mv· tr†u, 14 Æ≠Óc th™m c·. c„ 8 m…u Æ≠Óc th™m tro, 9th™m v i, c„ hÈ th™m ph©n l©n, mÈt hÈ th™m bÃo Æ” Ò(l≠u rªng nhi“u hÈ d©n c„ th” th™m ÆÂng thÍi nhi“u vÀtli÷u Æ” Ò). ThÍi gian Ò r†t kh∏c nhau tu˙ thuÈc tıng hÈ,trung b◊nh 3,3 th∏ng Î hÈ gia Æ◊nh (CV=0,84), 5 ngµy Îngoµi ruÈng, tËi Æa l™n 6 th∏ng Î hÈ vµ 60 ngµy ngoµiÆÂng. Ph©n Æ≠Óc Ò Î hÈ gia Æ◊nh trong c∏c hË xi m®ngho∆c Ɔt th≠Íng Æ∆t cπnh chuÂng nu i, ngoµi ruÈngph©n Æ≠Óc che bªng nilon, r¨m ho∆c Ææp bÔn Ɔt.

Trong 20 m…u ph©n cho c∏ ®n, 18 m…u lµ ph©n lÓn, mÈtlµ ph©n vfit, 1 lµ ph©n ngÁng vµ gµ trÈn lπi. C„ ba m…uÆ≠Óc th™m tr†u vµ/ho∆c v´i. Hai trong sË 20 m…u Æ∑Æ≠Óc Æ” Ò 10 ngµy tr≠Ìc khi cho c∏ ®n. L≠Óng cho c∏®n dao ÆÈng 0,55-6,7 kg/sµo/ngµy trı ph©n vfit chÿ 0,1kg/sµo/ngµy. Th´ng th≠Íng n≠Ìc rˆa ch¯a urine cÚngÆ≠Óc x∂ ra ao c∏.

Xät v“ loπi ph©n, trong 46 m…u ph©n chuÂng Ò 1 lµ ph©ngµ, 1 lµ ph©n tr©u bfl, 6 lµ ph©n tr©u bfl trÈn vÌi ph©nlÓn cfln lπi 38 m…u lµ ph©n lÓn Ò. Ph©n chuÂng Æ≠ÓcÆem ra ruÈng vµ Ò thµnh ÆËng†ngoµi ruÈng tr≠Ìc khib„n: thÍi gian Ò phÙ thuÈc nhi“u vµo ng≠Íi n´ng d©n.K’t qu∂ Æi“u tra cho th†y 5 tr≠Íng hÓp trong sË 23 Ò tπiruÈng 15 ngµy tr≠Ìc khi b„n, 18 ng≠Íi Ò tπi ruÈng ›t h¨n15 ngµy. V“ c∏ch Ò†: 28 c„ phÒ ÆËng ph©n, 16 kh´ngphÒ. Trong sË tr≠Íng hÓp phÒ c„ 12 phÒ ÆËng ph©nnh≠ sau: 6 bªng bÔn, 2 bªng bao b◊ Æ˘ng ph©n, 2 bªngr¨m rπ, 1 bªng c·, 1 bªng bao nil´ng+r¨m rπ. Ph©n Òth≠Íng Æ≠Óc b„n cho lÛa l≠Óng b„n 133-750 kgt≠¨i/sµo, t≠¨ng Æ≠¨ng 3,7-20,8 t†n/ha, chÿ c„ 2-3 hÈb„n cho t·i, b› (do Æ©y lµ vÙ hÃ).

PPhh≠≠¨nngg pphh∏∏pp pphh©©nn tt››cchh ttrroonngg pphhflflnngg tthh›› nngghhii÷÷mm

Ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch cÊ Æi”nM…u ph©n b„n Æ≠Óc ph©n t›ch theo ti™u chu»n ngµnh10TCN 301-97-MARD, Hµ NÈi Vi÷t Nam. pH Æ≠Óc Æobªng pH meter. X∏c Æfinh ÆÈ »m bªng s†y Î nhi÷t ÆÈ105oC trong 6-8h Æ’n khi tr‰ng l≠Óng Ên Æfinh. H˜u c¨tÊng sË Æ≠Óc ph©n t›ch bªng ph≠¨ng ph∏p WalkeyBlack. M…u ph©n Æ≠Óc c´ng ph∏ bªng hÁn hÓpHNO3+HCl (t˚ l÷ 1:3) sau Æ„ x∏c Æfinh Æπm tÊng sËbªng ph≠¨ng ph∏p Kjeldahl. Dfich c´ng ph∏ cÚng Æ≠ÓcdÔng Æ” x∏c Æfinh l©n tÊng sË vÌi molybdate vanadatebªng m∏y so mµu b≠Ìc s„ng 420 nm, kali Æ≠Óc Æobªng quang phÊ h†p phÙ nguy™n tˆ b≠Ìc s„ng 768 nm(AAS). M…u Æ≠Óc chi’t bªng HCl 0,05N (1:20) Æ” x∏cÆfinh Am´n bªng Kjeldahl.

Quang phÊ h†p phÙ cÀn hÂng ngoπi M…u Æ≠Óc s†y kh´ Î 450C, qua r©y 1mm, Æ≠Óc Æ≠a vµochän trÙ c„ Æ≠Íng k›nh 50mm, d∏n gi†y m∆t sau vµ Æ≠avµo m∏y phÊ h†p phÙ g«n hÂng ngoπi (NIRS 5000Foss NIRSystems, Silver Spring, MD, USA) vÌi di÷nt›ch quät c„ Æ≠Íng k›nh 20 nm Î ch’ ÆÈ ph∂n xπ. D˜li÷u phÊ Æ˘¨c thu thÀp theo 2 nm trong d∂i 1100-2498nm. PhÊ trung b◊nh cÒa 32 l«n quät Æ≠Óc ghi dπng log(1/chÿ sË ph∂n xπ) . MÁi m…u Æ≠Óc lµm nhæc lπi hai l«n,gi∏ trfi l†y lµ trung b◊nh cÒa hai l«n Æo. PhÊ (h◊nh 1) Æ≠Ócchuy”n theo ph≠¨ng ph∏p to∏n th´ng qua ph«n m“mWinISI software (Infrasoft International, Port Matilda,PA, USA) (4).

HH◊◊nnhh 11:: C∏c vÔng quang phÊ ∏nh s∏ng

131

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

KKhhuunngg 22:: KK¸ tthhuuÀÀtt SSPPIIRR

K¸ thuÀt ph©n t›ch quang phÊ h†p phÙ cÀn hÂng ngoπi (SPIR) (ti’ng Anh lµ: Near Infrared Spectroscopy; NIRS),cho phäp ph©n t›ch nhanh ch„ng ÆÂng thÍi kh´ng ph∏ hu˚ c∏c thµnh ph«n h˜u c¨ trong vÀt ch†t ph©n t›ch.Ph≠¨ng ph∏p quang phÊ d˘a tr™n Æ∆c t›nh h†p thÙ n®ng l≠Óng cÒa c∏c ph©n tˆ h˜u c¨. Trong k¸ thuÀt cÀnhÂng ngoπi, n®ng l≠Óng lµ mÈt chÔm tia s∏ng c„ b≠Ìc s„ng tı 800 Æ’n 2500 nanomät vµ ph«n lÌn c∏c ch†th˜u c¨ Æ“u h†p thÙ n®ng l≠Óng trong vÔng cÀn hÂng ngoπi. ChÛng ta c„ th” l†y v› dÙ c∏c thµnh ph«n c¨ b∂ntπo n™n th’ giÌi sinh vÀt nh≠ n≠Ìc, prot™in, ch†t bäo, glucit vµ ch†t x¨. MÁi thµnh ph«n c„ mÈt Æ∆c thÔ ri™ngvµ duy nh†t trong vÔng cÀn hÂng ngoπi.Th˘c t’, c∏c thµnh ph«n nµy lu´n Æi cÔng nhau vµ quang phÊ cÒa mÈt m…u nh†t Æfinh ch›nh lµ tÊng nh˜ng phÊh†p thÙ n®ng l≠Óng cÒa t†t c∂ c∏c y’u tË. Ph©n t›ch quang phÊ cÀn hÂng ngoπi lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p gi∏n ti’p. Do vÀy, tr≠Ìc khi ti’n hµnh ph©n t›ch, c«n ki”m ch¯ng thi’t bfi ph©n t›ch. Tr≠Ìc h’t, tr™n m∏y ph©n t›ch, c«nph©n t›ch so s∏nh vµi chÙc, thÀm ch› vµi tr®m m…u cÒa cÔng mÈt s∂n ph»m nh†t Æfinh. C∏c th´ng sË kh∏c nhauÆ∑ Æ≠Óc ph©n t›ch tr≠Ìc bªng ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch m…u chu»n. B≠Ìc th¯ hai li™n quan Æ’n v†n Æ“ tËi ≠u ho∏mÈt m´ h◊nh to∏n h‰c li™n k’t c∏c d˜ li÷u quang phÊ vÌi nh˜ng gi∏ trfi ph©n t›ch m…u chu»n. Khi qu∏ tr◊nh ki”mch¯ng k’t thÛc, m´ h◊nh chu»n Æo∏n Æ≠Óc sˆ dÙng nhªm hoµn thi÷n c´ng t∏c ph©n t›ch hµng loπt. Ban Æ«u chÿ thi’t k’ Æ” ph©n t›ch hµm l≠Óng n≠Ìc, thi’t bfi ph©n t›ch quang phÊ cÀn hÂng ngoπi Æ∑ Æ≠Óc c∂iti’n r†t nhi“u vµ b©y giÍ c„ th” ph©n t›ch ÆÂng thÍi nhi“u thµnh ph«n h˜u c¨. Trong bËi c∂nh kinh t’ hi÷n nay,n“n n´ng nghi÷p vµ c∂ c´ng nghi÷p ch’ bi’n Æ“u ph∂i s∂n xu†t mÈt c∏ch c„ ch†t l≠Óng h¨n ch¯ kh´ng chÿchÛ tr‰ng v“ sË l≠Óng s∂n ph»m. VÌi k¸ thuÀt SPIR, kh∏i ni÷m v“ ch†t l≠Óng ph∂i Æ≠Óc xem xät d≠Ìi g„c ÆÈmÌi. Ph«n lÌn tr≠Íng hÓp ∏p dÙng k¸ thuÀt ph©n t›ch quang phÊ cÀn hÂng ngoπi Æ“u li™n quan Æ’n vi÷c x∏cÆfinh ch†t l≠Óng th˘c vµ gi∏ trfi dinh d≠Ïng vËn gæn li“n vÌi thµnh ph«n vµ kh∂ n®ng ti™u ho∏ Æ≠Óc cÒa th˘cph»m Æ„. ChÛng ta c„ th” l†y v› dÙ nh≠ ngÚ cËc, hπt c©y h‰ d«u, h‰ ÆÀu, rau, qu∂, s∂n ph»m ch’ bi’n tı s˜a,Æ uËng, c·, th¯c ®n hÁn hÓp vµ thfit. C∏c thµnh ph«n c¨ b∂n c«n ph©n t›ch lµ ÆÈ »m, prot™in, ch†t x¨, ch†tbäo, trong Æ„ c„ c∂ axit amin, cÂn, tanin vµ c∂ c∏c y’u tË kh∏c, mang t›nh ch†t tÊng qu∏t h¨n, nh≠ t›nh d‘ ti™uho∏ cÒa th˘c ph»m. K¸ thuÀt ph©n t›ch quang phÊ cÀn hÂng ngoπi c„ r†t nhi“u ≠u Æi”m:- Nhanh: chÿ mÈt vµi phÛt (so vÌi vµi ngµy khi ph©n t›ch bªng ph≠¨ng ph∏p truy“n thËng) lµ c„ th” thu Æ≠ÓcphÊ h†p thÙ Æ” chu»n Æo∏n thµnh ph«n cÒa mÈt m…u vÀt ch†t. C∏c bπn h∑y so vÌi thÍi gian kh∏ dµi cÒa qu∏tr◊nh ph©n t›ch thµnh ph«n ho∏ h‰c xem!- Kh´ng ph∏ hu˚: m…u v…n sœ nguy™n vãn sau khi ph©n t›ch. ß∆c t›nh nµy Æ∆c bi÷t quan tr‰ng khi ph©n t›ch vÀtch†t c„ sË l≠Óng m…u hπn ch’/kh´ng giµu y’u tË dinh d≠Ïng hay c«n b∂o qu∂n Æ” ph©n t›ch th™m v“ sau. - 4 Æ’n 5 g lµ ÆÒ! Kh´ng c«n mÈt sË l≠Óng m…u lÌn. ThÀm ch› trong mÈt sË Æi“u ki÷n, ng≠Íi ta c„ th” th˘c hi÷nl†y phÊ vÌi mÈt khËi l≠Óng m…u r†t nh·: ch≠a tÌi 1 g m…u, thÀm ch› chÿ mÈt hπt duy nh†t (Æi“u nµy r†t phÔ hÓptrong vi÷c nghi™n c¯u gien di truy“n cÒa c©y trÂng). Hπn ch’ lÌn nh†t cÒa vi÷c gi∂m khËi l≠Óng m…u ph©n t›chch›nh lµ Î chÁ lµm sao l†y Æ≠Óc mÈt l≠Óng m…u Æπi di÷n cho mÈt s∂n ph»m c«n ph©n t›ch (th¯c ®n, c·).- Kh´ng m†y tËn käm: ngoµi vËn Æ«u t≠ ban Æ«u mua m∏y ph©n t›ch vµ thi’t lÀp {nh˜ng Æ≠Íng bi”u di‘n quangphÊ} ÆËi vÌi mÁi s∂n ph»m, chi ph› ph©n t›ch m…u r†t th†p. Chÿ c«n ti’n hµnh mÈt sË ph©n t›ch m…u chu»n Îphflng th› nghi÷m lµ c„ th” x∏c minh t›nh ch›nh x∏c cÒa Æ≠Íng bi”u di‘n quang phÊ theo thÍi gian vµ m¯c ÆÈphÔ hÓp cÒa n„ vÌi nh˜ng m…u mÌi. N„i chung, ng≠Íi ta chÿ ph©n t›ch ki”m tra kho∂ng 10% tÊng sË m…u cÒamÈt s∂n ph»m nh†t Æfinh.

132

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

K’t qu∂ vµ th∂o luÀn

LL≠≠ÓÓnngg tthh∂∂ii rræænn,, ll··nngg vvµµ tthhµµnnhh pphh««nn ccÒÒaa cchhÛÛnngg

ßfinh l≠Óng th∂i ræn, l·ng tı ch®n nu´i lÓn MÔa hà ng≠Íi ch®n nu´i rˆa chuÂng 1-4 l«n trong 1ngµy, trong 10 hÈ theo d‚i, c„ 7 hÈ rˆa 2 l«n/ngµy, bahÈ cfln lπi 1 hÈ chÿ rˆa 1 l«n, hai hÈ rˆa 3 l«n vµ c„ 1 hÈrˆa tÌi 4 l«n. Ng≠Íi ch®n nu´i gi∂i th›ch vµo mÔa hà rˆachuÂng bªng n≠Ìc ngoµi t∏c dÙng lµm sπch chuÂngcfln c„ t∏c dÙng tæm m∏t cho lÓn. V“ c∏ch rˆa 9 trongtÊng sË 10 hÈ dÔng b¨m phun n≠Ìc rˆa, chÿ c„ 1 hÈdÔng x´ x∏ch n≠Ìc. L≠Óng n≠Ìc rˆa phÙ thuÈc vµo sËlÓn, chÒng loπi lÓn, kinh nghi÷m cÒa ng≠Íi ch®n nu´icÚng nh≠ Æi“u ki÷n chuÂng trπi. T›nh trung b◊nh, mÔan„ng rˆa vµ d‰n ph©n 2.2 l«n/ngµy, l≠Óng n≠Ìc dÔng0,449 m3/ngµy, t≠¨ng ng 0,469 m3/ngµy cho 1 t†n lÓnh¨i, vÌi thÍi gian rˆa l™n tÌi 18,6 phÛt/hÈ/ngµy.

M≠Íi hÈ ch®n nu i nµy ti’p tÙc Æ≠Óc theo d‚i mÔa Æ´ng2005, tuy nhi™n sË lÓn, tÊng tr‰ng l≠Óng mÁi hÈ kh∏c sovÌi mÔa hÃ. VÌi nhi÷t ÆÈ th†p 12-180C, ng≠Íi ch®n nu i›t rˆa chuÂng vµ d‰n ph©n h¨n so vÌi mÔa Æ´ng: trungb◊nh 10 hÈ lµ 0,8 l«n rˆa vµ 1,4 l«n d‰n ph©n /ngµy vÌithÍi l≠Óng rˆa 4,7 phÛt/hÈ/ngµy. Trong 10 hÈ, bËn d‰nph©n 2 l«n/ngµy, 6 hÈ chÿ d‰n 1 l«n/ngµy . ß” tr∏nh ∂nhh≠Îng nhi÷t ÆÈ th†p l™n lÓn vµo mÔa Æ´ng, chÿ c„ b∂y hÈrˆa chuÂng, tuy nhi™n, h‰ kh´ng rˆa chuÂng lÓn con vµlÓn M„ng c∏i mã nh˜ng ngµy lπnh. L≠Óng n≠Ìc rˆa cÚngth†p h¨n hºn so vÌi mÔa hÃ: 0,098m3/ngµy/hÈ, t≠¨ngÆ≠¨ng 0,071m3/t†n lÓn h i (b∂ng 2).

K’t qu∂ kh∂o s∏t cho th†y, nh◊n chung l≠Óng ph©n th∂ira mÔa Æ´ng nhi“u h¨n mÔa hà (b∂ng 3). LÓn n∏i lai F1th∂i ra trung b◊nh 3kg/ngµy/con vµo mÔa Æ´ng vµ chÿ2kg/ngµy/con vµo mÔa hÃ. LÓn M„ng C∏i mã th∂i 1,64kg/ngµy/con vµo mÔa hÃ, l≠Óng nµy l™n 3.9 kg/con/ngµyvµo mÔa Æ´ng. ßi“u Æ„ c„ lœ do vµo mÔa Æ´ng, ng≠Íich®n nu i hai ngµy mÌi d‰n ph©n cho lÓn M„ng C∏i mãmÈt l«n, hay nh≠ ng Ch†n 3 ngµy mÌi d‰n 1 l«n, do Æ„l≠Óng ph©n t›ch tÙ lπi. LÓn n∏i ngoπi th∂i ra trung b◊nh 0,94kg/ngµy/con vµo mÔa hÃ, t®ng l™n 1,9 kg/con/ngµy vµomÔa Æ´ng (sË li÷u Î hÈ sË 10, vÌi 17 n∏i). Trung b◊nh,mÈt lÓn con (10-25 kg/con) th∂i ra 0.25 kg/con/ngµy vµomÔa hÃ, l™n Æ’n 0,68 kg/con/ngµy vµo mÔa Æ´ng. LÓnthfit 25-50 kg/con vµ >50kg/con th∂i ra l«n l≠Ót lµ 0,60 kgvµ 0,65 kg/con/ngµy vµo mÔa hÃ, t®ng l™n 0,75 kg vµ1,00 kg/con/ngµy vµo mÔa Æ´ng. K’t qu∂ kh∏c so vÌi sËli÷u nghi™n c¯u Î Hungary, lÓn thfit 20-220 ngµy tuÊi th∂i3,0-3,4 kg/ngµy, lÓn n∏i 1 tuÊi th∂i ra 7,5-8,5 kg/ngµy, lÓncon (30-60 ngµy tuÊi) vµ lÓn thfi 1 tuÊi th∂i ra l«n l≠Ót lµ0,9-1,4 kg vµ 4,0-6,0 kg/con/ngµy (5). Tuy nhi™n, l≠Óngph©n th∂i hoµn toµn phÙ thuÈc vµo ch†t l≠Óng, sË l≠Óngn≠Ìc ®n vµ th¯c uËng. So vÌi sË li÷u g«n Æ©y cÒa m h◊nhNuFluxAWI thu thÀp Æ≠Óc Î Th∏i Lan, mÈt con lÓn trungb◊nh th∂i ra 2-6,5 kg/ngµy/con (dπng s“n s÷t). Nghi™nc¯u nµy thËng nh†t vÌi sË li÷u L™ V®n C®n trung b◊nh lÓnth∂i ra 1,5-3 kg ph©n /ngµy, vÌi ÆÈ »m 66% (6).

Qui sË l≠Óng ph©n th∂i theo t†n lÓn h¨i, trung b◊nh 10hÈ vµo mÔa hà lµ 14,86 kg/ngµy/t†n lÓn h¨i (ÆÈ l÷chchu»n=6,96), mÔa Æ´ng lµ 24,05kg/ngµy/t†n lÓn h¨i(ÆÈ l÷ch chu»n=16,73) (b∂ng 3).

BB∂∂nngg 22.. L≠Óng th∂i l·ng Î 10 hÈ ch®n nu´i lÓn Î Th∏i B◊nh

SË hÈSË l«n rˆa/ngµySË l«n d‰n ph©n/ngµyThÍi gian rˆa chuÂng (phÛt)Tr‰ng l≠Óng lÓn h¨iL≠Óng n≠Ìc sˆ dÙng , m3/ngµyL≠Óng n≠Ìc sˆ dÙng m3/t†n lÓn h¨i/ngµy

2.22.218.61.1780.4490.469

0.790.7912.91.0580.3850.276

0.81.44.71.1400.0980.071

0.630.527.30.9050.1240.053

MMÔÔaa hhÃÃTD SD

10

MMÔÔaa ÆÆ´nnggTD SD

10

SD: ÆÈ l÷ch chu»nTB: trung b◊nh

133

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Thµnh ph«n ch†t th∂i rænPh©n {ræn} Î 10 hÈ quan træc ch¯a 50% n≠Ìc(SD=10,2) Î mÔa hÃ, mÔa Æ´ng lµ 56% (SD=7,2). Ph©nt≠¨i l†y vµo mÔa hà ch¯a 17,3% OM (SD=4,56), N,P2O5 vµ K2O tÊng sË t›nh theo tr‰ng l≠Óng t≠¨i l«n l≠Ótlµ: 1,60%, 3,51% vµ 0,59. Hµm l≠Óng dinh d≠Ïng cÒaph©n vµo mÔa Æ´ng t›nh theo tr‰ng l≠Óng t≠¨i: 14,2%OM; N, P2O5, K2O l«n l≠Ót lµ 1,57%, 1,99% vµ 0,50%.Hµm l≠Óng Æπm, l©n vµ kali trong ph©n chuÂng mÔa hÃc„ xu h≠Ìng cao h¨n vµo mÔa Æ´ng (b∂ng 4).

C„ th” th†y rªng l≠Óng l©n trong ph©n lÓn t≠¨i r†t cao,l™n Æ’n 25% so vÌi ph©n supe l©n ƨn, c„ ngh‹a l≠Óngl©n trong 1 tπ ph©n chuÂng t≠¨i g«n bªng 25 kg supe-l©n ch≠a k” c∏c y’u tË dinh d≠Ïng kh∏c. ßi“u nµy choth†y gi∏ trfi dinh d≠Ïng cÒa ph©n lÓn, nh≠ng n’u xättheo kh›a cπnh m´i tr≠Íng c«n ph∂i l≠u t©m bÎi l©n tÂnl≠u l©u h¨n so vÌi Æπm vµ kali.

Trong 1 kg ph©n lÓn t≠¨i l†y Î mÔa hà ch¯a 472 mg N-NH4, n’u t›nh theo tr‰ng l≠Óng kh´ lµ 1000 mg. C∏ccon sË nµy vµo mÔa Æ´ng l«n l≠Ót lµ 1552 mg/kg vµ3583 mg/kg (b∂ng 4).

Trong 1 l›t n≠Ìc rˆa chuÂng thu Æ≠Óc mÔa hà ch¯a20,6mg N, 226,8mg P2O5 vµ 3,0 mg K2O, Î mÔa Æ´ngcon sË l«n l≠Ót lµ 155 mg N, 61 mg P2O5 vµ 241 mgK2O. Nh◊n chung hµm l≠Óng l©n trong n≠Ìc rˆa chuÂngÎ mÔa hà th†p h¨n mÔa Æ´ng, ng≠Óc lπi nit¨ vµ kali mÔaÆ´ng lÌn h¨n mÔa hà (b∂ng 5).

L≠Óng Æπm, l©n vµ kali trong ph©n lÓn Ph«n ph©n ræn chi’m h«u h’t Æπm l©n vµ kali trong tÊngl≠Óng. Trung b◊nh, mÈt t†n lÓn h¨i mÔa n„ng th∂i ra0,269 kg N, 0,662 kg P2O5 vµ 0,099kg K2O, trong Æ„l≠Óng th∂i trong n≠Ìc rˆa chuÂng chÿ chi’m l«n l≠Ót lµ9.9%, 15.6% and 1.5%. Vµo mÔa lπnh, 1 t†n lÓn h¨i th∂ira 0,352 kg N, 0,229 kg P2O5 vµ 0,148 kg K2O trongÆ„ ph«n n≠Ìc rˆa chuÂng chi’m 5.5%, 2.1% vµ 2.8%(b∂ng 6 vµ h◊nh 2).

Khi so s∏nh l≠Óng dinh d≠Ïng th∂i ra gi˜a hai mÔa,l≠Óng l©n Î n≠Ìc rˆa chuÂng mÔa hà cao h¨n mÔaÆ´ng (p=0,002), nh≠ng kali Î n≠Ìc rˆa chuÂng mÔa hÃth†p h¨n mÔa Æ´ng (p<10-4) (b∂ng 6 vµ h◊nh 3, 4).

BB∂∂nngg 33.. L≠Óng th∂i ræn Î 10 hÈ Î Th∏i B◊nh (kg ph©n t≠¨i cho 1 t†n )

Tr‰ng l≠Óng ph©n th∂i ra, kg/t†n lÓn h¨iLÓn n∏i lai LÓn M„ng C∏i LÓn n∏i ngoπiLÓn con (10-25 kg)LÓn thfit 25-50 kgLÓn thfit >50 kg

10 hÈ

1517519164

6.96

-0.94-0.140.240.23

14.86

2.001.640.940.250.600.65

24.05

3.053.901.790.680.751.00

16.73

1.480.611.330.560.260.52

10 hÈ

2418814582

MMÔÔaa hhÃÃTB SD SË m…u*

MMÔÔaa ÆÆ´nnggTB SD SË m…u*

SD: ÆÈ l÷ch chu»nTB: trung b◊nh* SË Æ«u lÓn, trı chÁ Æ≠Óc ghi r‚

134

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

BB∂∂nngg 44.. T›nh ch†t ho∏ h‰c cÒa ph©n ræn (10 m…u l†y Î 10 hÈ)

ßÈ »mpHH2OOMOMNNP2O5

P2O5

K2OK2ON-NH4

N-NH4

ßߨnn vvfifi

%

%, FW%, DW%, FW%, DW%, FW%, DW%, FW%, DWg.kg-1, FWg.kg-1, DW

49,97,4717,3034,581,603,333,516,850,591,174721.000

10,20,254,565,210,381,171,571,900,220,28149428

56,08,0914,2032,191,573,661,994,560,501,131,5523,583

7,20,302,602,430,471,360,420,930,220,49226653

MMÔÔaa hhÃÃTTBB SD

MMÔÔaa ÆÆ´nnggTTBB SD

TB: trung b◊nhFW: tr‰ng l≠Óng t≠¨iDW: tr‰ng l≠Óng kh´

BB∂∂nngg 55.. T›nh ch†t ho∏ h‰c cÒa ph©n ræn (10 m…u l†y Î 10 hÈ)

pHH2OOMNP2O5

K2ON-NH4

ßߨnn vvfifi

mg.l-1

mg.l-1

mg.l-1

mg.l-1

mg.l-1

6,2099020,6226,83,060,5

1,634299,879,00,841,5

7,178615561241197

0,458814530105106

MMÔÔaa hhÃÃTTBB SD

MMÔÔaa ÆÆ´nnggTTBB SD

SD: ÆÈ l÷ch chu»nTB: trung b◊nh

BB∂∂nngg 66.. L≠Óng Æπm, l©n vµ kali th∂i ra Î 1 t†n lÓn h¨i trong 1 ngµy (kg N, P2O5 vµ K2O)

0,2420,02650,5590,10310,0970,0015

0,1390,02230,5700,6810,0880,0012

0,3320,01950,2240,00670,1290,0271

0,1680,01900,1870,00410,1140,0162

P

0,2100,4620,0940,002**0,4950,000**

MMÔÔaa hhÃÃTTBB SD

MMÔÔaa ÆÆ´nnggTTBB SD

SD: ÆÈ l÷ch chu»nTB: trung b◊nh

NNgguuÂÂnn

N-Ph©n rænN-N≠Ìc rˆa chuÂngP2O5-Ph©n rænP2O5-N≠Ìc rˆa chuÂngK2O-Ph©n rænK2O-N≠Ìc rˆa chuÂng

135

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

HH◊◊nnhh 22:: L≠Óng Æπm, l©n vµ kali th∂i ra Î 1 t†n lÓn h¨i trong thÍi gian 1 ngµy (kg N, P2O5, K2O ).

HH◊◊nnhh 33:: L≠Óng l©n tı n≠Ìc rˆa chuÂng th∂i ra trong 1ngµy Î 1 t†n lÓn h¨i (kg P2O5).

HH◊◊nnhh 44:: L≠Óng kali th∂i ra tı n≠Ìc rˆa chuÂng trong 1ngµy Î 1 t†n lÓn h¨i (kg K2O).

136

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

TThhµµnnhh pphh««nn pphh©©nn cchhuuÂÂnngg vvµµ pphh©©nn vvÀÀtt nnuu´ii llµµmmtthh¯cc ®®nn cchhoo cc∏∏

Ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch truy“n thËngßÈ »m cÒa ph©n chuÂng vµ ph©n vÀt nu´i lµm th¯c ®ncho c∏ dao ÆÈng lÌn, gi∏ trfi l«n l≠Ót lµ 37-90% vµ 48-

94%. Hµm l≠Óng dinh d≠Ïng ch¯a trong ph©n Î th” kh´lÌn h¨n so vÌi th” t≠¨i. Trung b◊nh trong ph©n t≠¨i vÀtnu´i ch¯a 0,72%N, 1.37 P2O5 vµ 0.28% K2O; trongph©n chuÂng t≠¨i ch¯a 0.46 %N, 0.64 P2O5 vµ 0.53%K2O, (B∂ng 7). H◊nh 5 th” hi÷n bi’n ÆÈng cÒa ÆÈ »m,K2O, P2O5, N-NH4 (t›nh theo tr‰ng l≠Óng kh´) cÒaph©n chuÂng vµ ph©n vÀt nu´i lµm th¯c ®n cho c∏.

BB∂∂nngg 77.. T›nh ch†t cÒa ph©n chuÂng vµ ph©n vÀt nu´i lµm th¯c ®n cho c∏

Ph©n vÀt nu´i lµm th¯c ®n cho c∏(TL kh´, n=20)

Ph©n vÀt nu´i lµm th¯c ®n cho c∏(TL t≠¨i, n=20)

Ph©n chuÂng(TL kh´, n=46)

Ph©n chuÂng(TL t≠¨i, n=46)

MinMaxMeanSDMinMaxMeanSDMinMaxMeanSDMinMaxMeanSD

ßÈ »m %

48,2494,4669,3012,95

37,4789,5070,3512,34

pHH2O

6,98,27,620,37

6,888,877,740,49

OM %

26,0150,4736,836,252,4621,0710,894,508,1437,5125,636,802,4613,707,072,15

N %

1,344,692,510,790,211,710,720,320,553,791,660,570,130,970,460,18

P2O5 %

0,728,254,231,930,214,221,371,050,237,902,191,520,062,690,640,49

K2O %

0,482,140,960,390,070,670,280,150,553,641,710,740,112,280,530,42

N - N H 4

mg/kg

564.6031.5721.059

344.838731967

Min: Gi∏ trfi nh· nh†tM ax: gi∏ trfi lÌn nh†tTB: trung b◊nh SD: ÆÈ l÷ch chu»nn: sË m…u

137

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

PPhh≠≠¨nngg pphh∏∏pp pphh©©nn tt››cchh ddÔÔnngg pphhÊÊ hh††pp pphhÙÙ gg««nnhhÂÂnngg nnggooππii ((NNIIRRSS ))

X∏c Æfinh Æ∆c Æi”m cÒa toµn bÈ m…u c«n thi’t lÀpm´ h◊nh bi”u di‘nSË l≠Óng m…u ph©n t›ch (n), gi∏ trfi trung b◊nh (TB) vµ ÆÈl÷ch chu»n (SD) cho th†y Æ∆c t›nh cÒa c∏c m…u sˆ dÙngÆ” thi’t lÀp nh˜ng Æ≠Íng bi”u di‘n quang phÊ chu»n

Æo∏n tı phÊ h†p thÙ. Ng≠Íi ta th≠Íng coi mÈt h◊nh bi”udi‘n quang phÊ ph∂i d˘a tr™n tËi thi”u tı 60-100 m…u tu˙theo b∂n ch†t cÒa vÀt ch†t c«n ph©n t›ch. Tuy nhi™n, ÎÆ©y, sË l≠Óng m…u ph©n t›ch ›t h¨n (30-50) cho phäp{nghi™n c¯u kh∂ thi} ph≠¨ng ph∏p chu»n Æo∏n SPIR ÆËivÌi s∂n ph»m {ph©n b„n h˜u c¨ nguÂn gËc ÆÈng vÀt}.M…u ph©n t›ch Æa dπng cho phäp t®ng c≠Íng ÆÈ chu»nx∏c cÒa nh˜ng Æ≠Íng bi”u di‘n quang phÊ.

HH◊◊nnhh 55:: Bi’n ÆÈng ÆÈ »m, K2O, P2O5, N-NH4 (t›nh theo tr‰ng l≠Óng t≠¨i) cÒa ph©n chuÂng (compost) vµ ph©n vÀt nu´i cho c∏ ®n (animal waste as fish feed).

138

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

BB∂∂nngg 88:: Thµnh ph«n ph©n chuÂng (n=66) vµ ph≠¨ng tr◊nh d˘ Æo∏n trong NIRS

ßÈ »mpHOCNP2O5

K2ONH4

NH4K

nn5660605761575858

MM……uu HHÂÂii qquuii HHii÷÷uu cchhÿÿnnhhTTBB72.53 7.73 28.89 1.79 2.68 1.40 81.17 291.85

SD10.27 0.46 8.17 0.56 1.82 0.63 83.77 281.43

SEC8.07 0.21 3.49 0.13 0.41 0.22 25.07 154.71

RSQ0.38 0.80 0.82 0.94 0.95 0.87 0.91 0.70

SECV10.27 0.28 3.90 0.18 0.69 0.39 30.57 177.39

RPD1.00 1.64 2.10 3.16 2.66 1.60 2.74 1.59

n: sË m…uSD: ßÈ l÷ch chu»nSEC: sai sË sau khi hi÷u chÿnhRSQ: h÷ sË t≠¨ng quanSECV: SD sai sË sau khi hi÷u chÿnh chäoRPD = SD/SECV

HH◊◊nnhh 66:: PhÊ h†p phÙ trong m…u ph©n chuÂng Æem ph©n t›ch (n=66), l†y tπi Vi÷t Nam, 2005

139

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

Ph©n loπi m…uPh©n loπi m…u sau khi ph©n t›ch c∏c thµnh ph«n ch›nh(ACP) kh´ng cho th†y Æ≠Óc c†u trÛc cÙ th” tr™n h◊nhbi”u di‘n. Th˘c t’, mÈt tÀp hÓp c∏c Æi”m Æen Æ≠Óc bi”udi‘n theo 3 thµnh ph«n ch›nh kh´ng minh hoπ Æ≠Óc b†tk˙ mÈt c†u trÛc r‚ rµng nµo tr™n 3 trÙc ch›nh (H◊nh 7)vµ do vÀy kh´ng cho phäp ph©n bi÷t c∏c m…u ph©n t›chtheo tıng loπi s∂n ph»m, theo thÍi gian Ò tπi hÈ ch®nnu´i hay ngoµi c∏nh ÆÂng.

T›nh ÆÂng nh†t cÒa c∏c m…u ph©n t›ch vÌi c¨ sÎ d˜li÷u hi÷n c„Ph©n t›ch thµnh ph«n ch›nh (PCA) cÒa c∏c m…u chophäp so s∏nh vÌi mÈt sË c¨ sÎ d˜ li÷u hi÷n c„ cÒaCIRAD vÌi tr™n 10.000 m…u thu thÀp tr™n r†t nhi“u loπiph©n, ch†t h˜u c¨, tı c∏c vÔng Î ch©u ¢u, ch©u Phi.K’t qu∂ ph©n t›ch cho th†y 66 m…u thu Æ≠Óc Î Æ©y kh∏cso vÌi d˜ li÷u hi÷n c„. Do Æ„ ph©n t›ch s©u h¨n lµ c«nthi’t Æ” hoµn chÿnh th´ng tin cho phÔ hÓp vÌi vÔng ÆÂngbªng s´ng HÂng. ßi“u nµy c«n thi’t lµm c¨ sÎ cho

quy’t Æfinh ra khuy’n c∏o li“u l≠Óng ph©n b„n vÌi Æi“uki÷n cÙ th” Î Æfia ph≠¨ng.

Ph≠¨ng tr◊nh d˘ Æo∏nß≠Íng bi”u di‘n quang phÊ lµ Æ≠Íng bi”u di‘n Æ∆c t›nhcÒa c∏c m…u xät nghi÷m (hµm l≠Óng c∏c thµnh ph«nho∏ h‰c,...) vµ th´ng tin {hÂng ngoπi} (gi∏ trfi h†p thÙ ∏nhs∏ng Î c∏c b≠Ìc s„ng kh∏c nhau). Do vÀy, vi÷c ph©nt›ch k’t qu∂ thu Æ≠Óc c„ dÔng Æ’n nh˜ng ti™u ch› thËngk™ {cÊ Æi”n} Æ” Æ∏nh gi∏ ch†t l≠Óng cÒa mÈt ph≠¨ngtr◊nh bi”u di‘n quang phÊ. Vi÷c hi”u bi’t nh˜ng ti™u ch›chÒ y’u x∏c Æfinh Æ∆c t›nh c∏c m´ h◊nh cho phäp Æ∏nhgi∏ nhanh ch„ng ÆÈ chu»n x∏c cÒa c∏c Æ≠Íng bi”udi‘n phÊ. Ba nh„m th´ng tin bÊ xung Æ≠Óc bi”u di‘ntrong b∂ng 2 cho th†y h◊nh bi”u di‘n quang phÊ ÆËi vÌic∏c th´ng sË v“ thµnh ph«n cÒa 66 m…u ph©n Ò vµph©n t≠¨i chÛng t´i thu Æ≠Óc: x∏c Æfinh Æ∆c Æi”m cÒatoµn bÈ m…u ph©n t›ch mµ chÛng t´i Æ∑ thi’t lÀp m´h◊nh, ch†t l≠Óng cÒa Æ≠Íng bi”u di‘n quang phÊ, x∏cnhÀn Æ≠Íng bi”u di‘n, c„ ngh‹a lµ Æ∏nh gi∏ m¯c ÆÈchu»n x∏c trong khi sˆ dÙng th˘c ti‘n h◊nh bi”u di‘nquang phÊ.

SEC (sai sË bi”u di‘n quang phÊ) vµ R2 (H÷ sË x∏cÆfinh) lµ nh˜ng chÿ sË cho th†y ÆÈ ch›nh x∏c cÒa Æ≠Íngbi”u di‘n quang phÊ vµ m¯c ÆÈ phÔ hÓp cÒa c∏c sËli÷u. MÈt m´ h◊nh bi”u di‘n quang phÊ {tËt} c„ SEC g«ntrÔng vÌi gi∏ trfi thu Æ≠Óc trong ph©n t›ch m…u chu»n.SECV lµ chÿ sË cho th†y ÆÈ ch›nh x∏c mµ h◊nh bi”u di‘nquang phÊ c„ th” d˘ Æo∏n cho c∏c m…u Æ≠a vµo ph©nt›ch v“ sau. SECV x∏c Æfinh kh∂ n®ng Æ„ tr™n c∏c m…ucÒa mÈt s∂n ph»m c«n thi’t lÀp Æ≠Íng bi”u di‘n quangphÊ. H÷ sË nµy ph∂i cµng g«n vÌi h÷ sË ph©n t›ch m…uchu»n cµng tËt. RPD lµ mËi t≠¨ng quan gi˜a t›nh Æadπng cÒa toµn bÈ m…u xät nghi÷m (ÆÈ l÷ch chu»n/ecart-type) vµ ÆÈ ch›nh x∏c cÒa Æ≠Íng bi”u di‘n quangphÊ (SECV). Nh≠ vÀy, mËi t≠¨ng quan nµy lµ mÈt chÿsË th´ng tin do m´ h◊nh bi”u di‘n cung c†p. Th≠Íng th◊mÈt m´ h◊nh bi”u di‘n Æ≠Óc coi lµ tËt khi c„ RPD=3-4,lµ r†t tËt khi lÌn h¨n 6 nh≠ng Æ∏nh gi∏ tr™n c«n ph∂i t›nhÆ’n t›nh Æa dπng trong m…u ph©n t›ch vµ ÆÈ ch›nh x∏ctrong ph≠¨ng ph∏p ph©n t›ch m…u chu»n.

ô Æ©y, ch†t l≠Óng Æ≠Íng bi”u di‘n trong c∏c bi”u ÆÂd˘ Æo∏n-gi∏ trfi ÆËi vÌi c∏c th´ng sË v“ Ni-t¨ (N), phËt-pho (P2O5) vµ ka-li (K2O) c„ vŒ r†t tËt (R2 dao ÆÈngtrong kho∂ng tı 0.94, 0.95 vµ 0.87). Tuy nhi™n, d˘ Æo∏nli™n quan tÌi c∏c y’u tË lµ P2O5 vµ K2O c«n ph∂i Æ≠ÓcbÊ xung th™m. H¨n n˜a, nh˜ng d˘ Æo∏n cho c∏c th´ngsË kh∏c v…n cfln sai l÷ch r†t lÌn Æ∆c bi÷t lµ do r†t kh„thi’t lÀp Æ≠Óc mÈt Æ≠Íng bi”u di‘n quang phÊ ÆËi vÌic∏c y’u tË kho∏ng.

HH◊◊nnhh 77.. Ph©n loπi m…u ph©n Ò vµ ph©n t≠¨i trong ph©n t›ch thµnhph«n ch›nh vµ s¨ Æ bi”u di‘n theo 3 thµnh ph«n ch›nh

140

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

HH◊◊nnhh 88.. N m´ ph·ng theo NIRS vµ N theo ph©n t›ch truy“n thËng

HH◊◊nnhh 99.. P2O5 m´ ph·ng theo NIRS vµ theo ph©n t›ch truy“n thËng

141

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

HH◊◊nnhh 1100.. K2O m´ ph·ng theo NIRS vµ theo ph©n t›ch truy“n thËng

trong Æ„ ph«n n≠Ìc rˆa chuÂng chi’m l«n l≠Ót 5,5%,2,1% and 12,8%. VÌi sË li÷u quan træc 10 hÈ Î Th∏i B◊nh,Æπm th∂i ra Î 1 t†n lÓn h i kh´ng kh∏c nhau do mÔa,nh≠ng l©n Î n≠Ìc rˆa chuÂng mÔa Æ´ng cao h¨n mÔahÃ, kali ng≠Óc lπi mÔa hà lπi cao h¨n mÔa Æ´ng

S∏u s∏u m…u ph©n chuÂng b„n cho c©y vµ ph©n choc∏ ®n Æ≠Óc l†y vµo mÔa hÃ, trong Æ„ c„ bËn s∏u m…ulµ ph©n chuÂng cho c©y trÂng, hai m≠¨i m…u lµ ph©ncho c∏ ®n. Ph©n chuÂng th≠Íng lµ ph©n lÓn Æ≠Óc bÊsung r¨m rπ, tr†u, tro vµ v´i rÂi Ò ›t nh†t 15 ngµy tr≠Ìckhi b„n. ßÈ »m ph©n chuÂng do ÆÈng tı 37-90%, ph©ncho c∏ ®n 48-94%. Trung b◊nh ph©n cho c∏ ®n (t›nhtheo tr‰ng l≠Óng t≠¨i) ch¯a 0,72%, 1,37 P2O5 vµ0,28% K2O; ph©n chuÂng t≠¨i ch¯a 0,46 %N, 0,64P2O5 vµ 0,53% K2O

K’t qu∂ nghi™n c¯u nµy cho th†y ph©n th∂i tı ch®n nu´ilÓn Î Th∏i B◊nh c„ th” lµ nguÂn dinh d≠Ïng ch›nh choc©y trÂng, Æ∆c bi÷t cho lÛa. N„ kh´ng chÿ cung c†p bay’u tË dinh d≠Ïng ch›nh mµ cfln ch¯a c∏c vi l≠Óng cÚngnh≠ ch†t h˜u c¨. Theo ≠Ìc t›nh s¨ bÈ ph©n th∂i ra tıch®n nu´i lÓn Æ∏p ¯ng ÆÒ l≠Óng l©n cho lÛa, tuy nhi™nkh´ng ÆÒ Æπm vµ kali. M∆c dÔ n≠Ìc rˆa chuÂng c„ hµm

K’t luÀn

L≠Óng ph©n lÓn ræn th∂i ra mÔa Æ´ng lÌn h¨n mÔa hÃ.SË l«n rˆa chuÂng mÔa hà nhi“u h¨n mÔa Æ´ng (2,2l«n so vÌi 0,8 l«n). L≠Óng n≠Ìc rˆa chuÂng nh◊n chungphÙ thuÈc vµo l≠Óng lÓn vµ mÔa. MÔa hÃ, ng≠Íi ch®nnu´i dÔng 0,469 m3 , mÔa lπnh chÿ c„ 0,071 m3 cho 1t†n lÓn h¨i.

ßÈ »m cÒa ph©n ræn ng≠Íi ch®n nu´i h„t trung b◊nh49,9% vÌi 10,2% (10 hÈ theo d‚i). ßÈ »m trung b◊nhcÒa ph©n lÓn cho c∏ ®n ho∆c gi˜ lπi Æ” Ò lµm ph©nchuÂng lµ 69%. Trong ph©n lÓn t≠¨i vµo mÔa hà (Î 10hÈ theo d‚i) ch¯a 17,3%OM (SD=7,2). N, P2O5 vµP2O5 tÊng sË l«n l≠Ót lµ: 1,60%, 3,51%, 0,59%. C∏ccon sË nµy vµo mÔa Æ´ng lµ 14,2% OM (SD = 2,6). N,P2O5 vµ K2O tÊng sË l«n l≠Ót lµ: 1,57%, 1,99%, 0,50%.

Ph«n lÌn Æπm, l©n vµ kali trong ph«n ræn cÒa ch†t th∂ich®n nu i. Vµo mÔa hà trung b◊nh c¯ 1 t†n lÓn h i th∂ira 0,269 kg N, 0,662 kg P2O5 vµ 0,099kg K2O trong 1ngµy; ph«n n≠Ìc rˆa chuÂng chÿ chi’m l«n l≠Ót 9,9%,15,6% vµ 1,5%. Vµo mÔa Æ´ng 1 t†n lÓn h i th∂i ra 0,352kg N, 0,229 kg P2O5 vµ 0,148 kg K2O trong 1 ngµy,

142

L≠Óng, thµnh ph«n ph©n vµ ch†t th∂i tı ch®n nu´i

l≠Óng Æπm, l©n vµ kali th†p nh≠ng vi÷c khuy’n c∏ong≠Íi d©n t∏i sˆ dÙng n≠Ìc rˆa chuÂng nµy r†t h˜u ›ch,v◊ giÛp thay th’ mÈt ph«n ph©n ho∏ h‰c vµ tr∏nh x∂ ranguÂn n≠Ìc g©y ´ nhi‘m.

Vi÷c b≠Ìc Æ«u sˆ dÙng ph≠¨ng ph∏p ng dÙng m∏y ÆophÊ h†p phÙ g«n hÂng ngoπi Æ” x∏c Æfinh t›nh ch†t cÒaph©n lÓn, ph©n chuÂng... r†t kh∂ quan Æ” nghi™n nghi™nc¯u phÙc vÙ ph∏t tri”n cho Æfia ph≠¨ng. Vi÷n nghi™n c¯utπi Æfia ph≠¨ng (Vi÷t Nam) c„ th” x©y d˘ng c´ng cÙ hÁtrÓ cho phäp Æ∏nh gi∏ nhanh thµnh ph«n cÒa Æπm, l©n,kali trong ph©n b„n cÚng nh≠ ph©n chuÂng. R‚ rµngth´ng tin v“ gi∏ trfi cÒa c∏c nguÂn ph©n b„n tı ch†t th∂ich®n nu i lµ r†t h˜u ›ch n’u ng dÙng ph≠¨ng ph∏p Æ∏nhgi∏ nhanh, rŒ vµ tin cÀy Æ” cung c†p kfip thÍi cho ng≠Íid©n Æfia ph≠¨ng (nh†t lµ thµnh ph«n N).

LÍi c∂m ¨n

C∏c t∏c gi∂ xin t· lÍi c∂m ¨n Æ’n ng≠Íi ch®n nu´i vµc∏n bÈ Î bËn huy÷n VÚ Th≠, Qu˙nh PhÙ, ß´ng H≠ngvµ Th∏i Thu˛ Æ∑ tÀn t◊nh giÛp ÆÏ trong qu∏ tr◊nh thu thÀpm…u vµ quan træc. C∂m ¨n c∏c ´ng Denis Bastianelli,Laurent ThuriÃs, Laurent Bonnal, Paulo Salgado, Tr«nV®n ThÒ, vµ bµ ßoµn Thfi Khang giÛp ÆÏ k¸ thuÀt NIRS.ßÂng thÍi c∂m ¨n hai em VÚ Tr‰ng Hoµ vµ Nguy‘nTrung ßi÷n trong qu∏ tr◊nh lµm luÀn v®n tËt nghi÷p Æπih‰c Æ∑ tham gia vµ Æ„ng g„p vµo d˘ ∏n.

Tµi li÷u tham kh∂o

1. Levasseur P. Mieux connaître les lisiers de porc:compositions, volumes et analyses. Paris: InstitutTechnique du Porc, 1999.

2. Hillion B. Adéquation entre la production d’efflu-ents d'élevage et leur utilisation po-tentielle pourfertiliser les cultures et les étangs aquacoles dansun district du nord Vietnam. Paris-Grignon: INAPG,2005:70.

3. Menzi H, Gerber P. The land: livestock balanceapproach and its implications for intensive live-stock production in South-East Asia. In: BSAS A,ed. Thailand, 2005:131-144.

4. Thuriès L, Bastianelli D, Davrieux F, Bonnal L,Oliver R, Pansu M, Feller C. Prediction by nearinfrared spectroscopy of the composition of plantraw materials from the organic fertiliser industryand of crop residues from tropical agrosystems.J.Near Infrared Spectrosc. 2005; 13:187-199.

5. Woynarovich. Report of Consultancy to Penang,Malaysia, Regarding Animal Waste ManagementProblem, 1979.

6. L™ V®n C»n. Guide des engrais. Hanoi: Hanoi agri-cultural publishing house, 1975.