kuliah interaksi.pdf

50
Interaksi obat Dr. Risdawati Djohan, M.Kes.,Apt Blok Emergency/ TA 2014-2015

Transcript of kuliah interaksi.pdf

Page 1: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Interaksi obat

Dr. Risdawati Djohan, M.Kes.,Apt

Blok Emergency/ TA 2014-2015

Page 2: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

a

Blok Emergency/ TA 2014-2015

Page 3: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

a

Blok Emergency/ TA 2014-2015

Interaksi yang menguntungkan:

penisilin dengan probenesid, probenesid

menghambat sekresi penisilin di tubuli ginjal

kadar penisilin dalam plasma

efektivitasnya dalam

terapi gonore

kombinasi obat antihipertensi meningkatkan efektivitas

dan mengurangi efek

samping

kombinasi obat antiasma meningkatkan efektivitas

kombinasi obat antidiabetik meningkatkan

efektivitas;

kombinasi antibiotik antipseudomonas meningkatkan efektivitas

kombinasi obat antikanker juga meningkatkan

efektivitas

Page 4: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

a

Blok Emergency/ TA 2014-2015

kombinasi antibiotik

antipseudomonas

meningkatkan efektivitas

kombinasi obat antikanker juga meningkatkan

efektivitas

kombinasi obat anti-HIV memperlambat timbulnya

resistensi virus terhadap

obat

kombinasi obat antihepatitis meningkatkan efektivitas

kombinasi obat untuk H. pylori meningkatkan efektivitas

kombinasi antibiotik betalaktam

dengan penghambat penghambat

betalaktamase

meningkatkan efektivitas

kombinasi sulfametoksazol dengan

trimetoprim

meningkatkan efektivitas

Page 5: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Faktor yang memudahkan terjadinya

interaksi obat: polifarmasi

Survei (1977)

– insidens efek samping pada pasien dirawat di rumah sakit karena polifarmasi :

3,5% pada pemberian 0-5 macam obat

54% pada pemberian 16-20 macam obat

Page 6: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Interaksi obat penting secara klinik, jika

meningkatkan toksisitas dan/atau

mengurangi efektivitas terutama jika menyangkut obat dengan batas keamanan yang sempit (indeks terapi yang rendah atau slope log DEC yang curam) misalnya:

glikosida jantung

antikoagulan

obat-obat sitostatik.

Page 7: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Dosis terapi median atau dosis efektif median (=ED50): Dosis yang menimbulkan efek terapi pada 50% individu disebut

Dosis letal median (=LD50): dosis yang menimbulkan kematian pada 50% individu, atau menimbulkan keracunan pada 50% individu (dosis toksik 50% = TD50)

Dalam studi farmakodinamik di laboratorium, indeks terapi suatu obat dinyatakan dalam rasio berikut:

Batas Keamanan

Page 8: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Page 9: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Monahan BP et al. JAMA 1990;264(21):2788–2790.

Case 1: Torsades de Pointes

Page 10: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Monahan BP et al. JAMA 1990;264(21):2788–2790.

Ventricular Arrhythmia (Torsades de Pointes) with Terfenadine Use

39-year-old female Rx with terfenadine 60 mg bid and cefaclor 250 mg tid 10 d

Self-medicated with ketoconazole 200 mg bid for vaginal candidiasis

2-day Hx of intermittent syncope

Palpitations, syncope, torsades de pointes (QTc 655 msec)

Page 11: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Monahan BP et al. JAMA 1990;264(21):2788–2790.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Day of Administration

Terfenadine

Cefaclor

Ketoconazole

Medroxyprogesterone

Symptomatic

H

Page 12: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Adapted from: Sinoway L, Li J. J Appl Physiol 2005;99:5–22.

Case 2: Rhabdomyolysis

Page 13: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Kahri J et al. Rhabdomyolysis in a patient receiving atorvastatin and fluconazole. Eur J Clin

Pharmacol 2005;60:905–907.

Rhabdomyolysis:Atorvastatin & Fluconazole

76-year-old male with Hx of chronic atrial fibrillation and aortic stenosis

Initial prescription medications:

– Bisoprolol

– Digoxin

– Warfarin

– Doxicycline

– Fucidic acid

– Prednisolone

– Esomeprazole

– Pravastatin

– Fluconazole

Page 14: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Kahri J et al. Eur J Clin Pharmacol 2005;60:905–907

Rhabdomyolysis in Association with Atorvastatin and Fluconazole Use

Pravastatin dosage increased from 40mg to 80mg/day

Pravastatin changed to Atorvastatin 40mg

After 7 days – Extreme fatigue

After 3 weeks – Hospitalized for dyspnea

– Creatinine 1.36

– CK 910 I.U.

Dx: Renal Failure and DEATH

Page 15: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Weeks

Fluconazole

Pravastatin 80mg

Pravastatin 40 mg

Atorvastatin

Fatigue

Dyspnea & CK 910

Death

Fatal Rhabdomyolysis

Page 16: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Insidens interaksi obat sulit diperkirakan, k/

1.dokumentasi masih sangat kurang

2. seringkali lolos dari pengamatan dokter (k/ pemahaman

mekanisme dan kemungkinan terjadinya interaksi obat

kurang baik)

interaksi obat berupa peningkatan toksisitas reaksi idiosinkrasi

interaksi obat berupa penurunan efektivitas diduga akibat

bertambahnya keparahan penyakit

terlalu banyak obat yang saling berinteraksi sehingga sulit untuk

diingat

Page 17: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

3. kejadian atau keparahan interaksi dipengaruhi oleh

variasi individual:

pasien lanjut usia

penyakit parah

kapasitas metabolisme

polimorfisme genetik

Penyakit tertentu:

gagal ginjal a/ penyakit hati yang kronik

penyakit jantung kongestif

faktor-faktor lain

dosis besar

obat ditelan bersama-sama

penggunaan obat bebas/suplemen/ herbal, merokok, dll.

Page 18: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Istilah

Hiperreaktif efek dihasilkan pada dosis rendah sekali

Hiporeaktif efek dihasilkan pada dosis dosis tinggi

sekali

Hipersensitif efek yang berhubungan dengan alergi

obat.

Supersensitif keadaan hiperreaktif akibat denervasi atau

akibat pemberian kronik suatu bloker reseptor yang

merupakan denervasi farmakologik.

Toleransi keadaan hiporeaktif akibat pajanan obat

bersangkutan sebelumnya.

Page 19: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Istilah

Takifilaksis atau toleransi akut toleransi yang terjadi

dengan cepat setelah pemberian hanya beberapa dosis

obat

Resisten Jika toleransi timbul akibat pembentukan

antibodi terhadap obat, misalnya terhadap insulin.

Idiosinkrasi istilah yang digunakan untuk efek obat

yang aneh (bizzare), ringan maupun berat, tidak

tergantung dari besarnya dosis, dan sangat jarang terjadi.

– digunakan secara simpang siur istilah ini berubah menjadi

reaksi alergi obat atau akibat perbedaan genetik.

Page 20: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Mekanisme interaksi obat

1. interaksi farmaseutik atau inkompatibilitas (datap terjadi sebelumdan sesudah pemakaian obat)

2. interaksi farmakokinetik

– GI tract

– Plasma

– Liver

– Kidney

3. interaksi farmakodinamik

– Dpt terjadi di organ target

– Dpt terjadi sistemik ( misal tekanan darah)

Page 21: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

INKOMPATIBILITAS

Terjadi di luar tubuh antara obat yang tidakdapat dicampur (inkompatibel)

interaksi langsung secara fisik a/kimiawi inaktivasi obat

pembentukan endapan

perubahan warna dan lain-lain

perubahan yang tidak terlihat

Page 22: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

INKOMPATIBILITAS (lanjutan)

Interaksi farmaseutik yang penting (bagi seorang dokter):

interaksi antar obat suntik

interaksi antara obat suntik dengan cairan infus.

i-a antara obat dg obat a/ obat dg vehicle

Gentamisin + karbenisilin inaktivasi gentamisin

penisilin G + vitamin C inaktivasi penisilin G

amfoterisin B dlm lrt garam fisiologis a/lrt Ringer

amfoterisin B mengendap

fenitoin dalam larutan dekstrosa 5% fenitoin mengendap

Page 23: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

INTERAKSI FARMAKOKINETIK

Salah satu obat mempengaruhi

– Absorpsi

– Distribusi

– Metabolisme atau

– Ekskresi

dari obat kedua,

kadar plasma obat kedua atau

Akibatnya: toksisitas atau efektivitas obat

– Interaksi farmakokinetik tidak dapat diekstrapolasikan

ke obat

Page 24: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

They Can Occur in the GI Tract

Sucralfate, some milk products, antacids, and oral iron preparations

Omeprazole, lansoprazole,H2-antagonists

Didanosine (givenas a buffered tablet)

Cholestyramine

Block absorptionof quinolones, tetracycline, and azithromycin

Reduce absorptionof ketoconazole, delavirdine

Reduces ketoconazole absorption

Binds raloxifene,thyroid hormone, and digoxin

Page 25: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Interactions in the Plasma

To date, most protein “bumping” interactions described are transient and lack clinical relevance

The transient increase in free drug is cleared more effectively

Page 26: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Spectrum of Consequences of Drug Metabolism

Inactive products

Active metabolites

– Similar to parent drug

– More active than parent

– New action unlike parent

Toxic metabolites

Page 27: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Microsomal Enzymes

Cytochrome P450

Flavin mono-oxygenase (FMO3)

Page 28: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Phases of Drug Metabolism

Phase I

–Oxidation

–Reduction

–Hydrolysis

Phase II

–Conjugation

Page 29: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Interactions Due to Drug Metabolism

Nearly always due to interaction with Phase I enzymes, rather than Phase II

Commonly due to cytochrome P450 enzymes which have highly variable activity and, in some cases, are genetically absent or over-expressed

Page 30: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Phase I - Drug Oxidation

Page 31: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Cytochrome P450 Nomenclature, e.g., for CYP2D6

CYP = cytochrome P450

2 = genetic family

D = genetic sub-family

6 = specific gene

NOTE: This nomenclature is genetically

based; it does not imply chemical specificity

Page 32: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Major Human CYP450 Isoforms

CYP2D6

CYP2E1

CYP3A4

CYP3A5

CYP3A6

CYP1A2

CYP2B6

CYP2C8

CYP2C9

CYP2C19

Page 33: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Shimada T et al. J Pharmacol Exp Ther 1994;270(1):414.

CYP3A

CYP2D6

CYP2C

CYP1A2CYP2E1

Relative Importance of

P450s in Drug Metabolism

CYP3A

CYP2C

CYP1A2

CYP2E1

?

CYP2D6

Relative Quantities

of P450s in Liver

CYP450 Activity in the Liver

Page 34: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Nu

mb

er

of

Su

bje

cts

Increasing Metabolic Capacity

EMPM URM

Polymorphic Distribution

Multiple groups of traits in which each constitutes >1% of the population

91%

9%

Page 35: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Cytochrome P450 3A

Responsible for metabolism of:

– Most calcium channel blockers

– Most benzodiazepines

– Most HIV protease inhibitors

– Most HMG-CoA-reductase inhibitors

– Most non-sedating antihistamines

– Cyclosporine

Present in GI tract and liver

Page 36: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

CYP3A Inhibitors

Ketoconazole

Itraconazole

Fluconazole

Cimetidine

Clarithromycin

Erythromycin

Troleandomycin

Grapefruit juice

NOT Azithromycin

Page 37: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

CYP3A Inducers

Carbamazepine

Rifampin

Rifabutin

Ritonavir

St. John’s Wort

Page 38: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Aklillu E et al. J Pharmacol Exp Ther 1996;278(1):441– 446.

Cytochrome P450 2D6

Absent in 7-9% of Caucasians,

1–2% of non-Caucasians

Over-expressed in up to 30% of East Africans

Catalyzes primary metabolism of:

Codeine Many -blockers

Many tricyclic antidepressants

Inhibited by:

Fluoxetine Haloperidol

Paroxetine Quinidine

Page 39: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Cytochrome P450 2C9

Absent in 1% of Caucasians and

African-Americans

Primary metabolism of:

• Most NSAIDs (including COX-2)

• S-warfarin (the active isomer)

• Phenytoin

Inhibited by fluconazole

Page 40: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Cytochrome P450 2C19

Absent in 20–30% of Asians,

3–5% of Caucasians

Primary metabolism of:

Diazepam Phenytoin

Omeprazole Clopidogrel

Inhibited by:

Omeprazole Isoniazid

Ketoconazole

Page 41: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Cytochrome P450 1A2

Induced by smoking tobacco

Catalyzes primary metabolism of:

Theophylline Imipramine

Propranolol Clozapine

Inhibited by:

Many fluoroquinolone antibiotics

Fluvoxamine Cimetidine

Page 42: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Drug Transporters

P-Glycoprotein and others

Pump drugs out of cells, which alters distribution

Found in the following tissues:

– Gut

– Gonads

– Kidneys

– Biliary system

– Brain (blood-brain barrier)

– Placenta

Page 43: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Marchietti S, et al. Clinical relevance of drug-drug and herb-drug interactions mediated by the

ABC transporter ABCB1 (MDR1, P-glycoprotein). The Oncologist 2007;12:927-41.

P - Glycoprotein Tissue Distribution

Page 44: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Digoxin and PGP

Digoxin is a PGP substrate

Increased digoxin plasma conc.

when combined with:

Quinidine Verapamil

Talinolol Clarithromycin

Erythromycin Itraconazole

Ritonavir

Page 45: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Liver disease

Renal disease

Cardiac disease ( hepatic blood flow)

Acute myocardial infarction?

Acute viral infection?

Hypothyroidism or hyperthyroidism?

Drug-Disease Interactions

Page 46: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Dresser GK, et al. Clin Pharmacol Ther 2000;68(1):28–34.

Hours after Dose Hours after Dose

Grapefruit Juice and Felodipine

Page 47: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

Drug-Herbal Interactions

St. John’s Wort with:

–Indinavir

–Cyclosporine

–Digoxin

–Tacrolimus

–Possibly many others

Page 48: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Page 49: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™

After St. John’s Wort

Page 50: kuliah interaksi.pdf

Centers for Education & Research on Therapeutics™Blok Emergency/ TA 2014-2015

Terima kasih