sPECIMEN ACADEMICUM

DE

PRINCIPIO ETHICEs KANTIANAE

Yekia Amplissimae Facultatis Philosophica:

In Academia Imperiali Aboensi

PUBLICO DEFERT EXAMINI

AIag. johannes matthias sundwallPhilosophia Theoretica Docens,

REsPONDENTE

PETRO ADOLPHO HALLFORsstipendiario Publico, satacundensi

In Audit. Philos. die XXIII Junii AIDCCCXXIII.horis ante meridiem soliti».

ABOaE, Typis Frenckeuiasis.£

specimen Academicum:

DE PRINCIPIO ETHICEs RANTIANssE.

Quatuor numerari solent, quorum raro omniasimul at unum semper et alterum, prout tu-

lerit diversorum hominum diversa individualitas,complestuntur ingenui et insatiabili rerum immor-talium desiderio slagrantes animi, Culturae nobilio-ris Elementa, scientia, Moralitas, Ars et Re-ligio. Multisariam vero diverseque dissident ase vel optimorum et de horum mutua ratione et,unde pendet haec sententiarum diversitas, de cu-jusvis ipsius indole, judicia. Universalis vero, inmodo laudata amplitudinis humanae momenta con-siderandi, disserentia e duplici oritur, qui in ho-minis natura cernitur, nisu. Tendit enim in uni-versum homo aut ad id, quod sensuale solum estet finitum, aut ad id, quod absolutum audit etaeternum, quarum sibi oppositarum propensionum

A

2

illam omni nobis noto aevo huic summopere prae-valuisse praevalereque etiam nostro non adeo cul-turae sterili saeculo, constat. Empirico hominis ni-sui in pretio solum est id, quod ad sensualem exi-stentiam latissimo sensu suratam sustentandam etamplificandam censetur utile, cui aut servire tur-piter aut ceteroquin inertem jacere et inanem u-tramque, empirice, inquam, et absque ulla praesen-sione Absoluti scientiae et artis dig-na, credo, potius dicam quam indigna sors. Qua-lis sit hujus servilis et ignavae scientiae atque artisratio, qualis facies hinc oriatur moralitatis atquereligionis, suspicari poterit facile jam is, cujusnon omnem saeculi ingenium suss ocare valuerit cu-pidinis Absolutum comprehendendi immensitatem.—In hac sphaera empirica de significatione et unitatedictarum quatuor mentis sunctionum frustra quaeri-tur. Est unitati verae omnino opposita empiricacognoscendi ratio sive reslexio externa. si unien-di quaedam facultas adscribenda sit huic, manise-stum est, consistere illam in disjungendo potiusomnia, quam conjungendo eadem. sic abstractaquaedam obtinetur unitas, pretio reali destituta.syntheticam unitatem, quae in oppositorum con-junctione vivit, respuit reslexio abstracta omnem.Tollens sic sunditus culturae organismum, sejungitabstractio scientiam a moralitate, utramque ab ar-te, omnes tres sunctiones a religione; communi

3

omnium vitae centrO, unde succum et sanguinemadipiscantur, ne quaesito quidem neque desiderato,quin immo prorsus negato. Neque in harum ullasingulatim spedlata inesse finit nexum organicum.Abit ex. gr. scientia, disjectis, prout jusserit vani-loqua reslexio, huc illuc membris ejusdem inani-mis in non determinatam multitudinem scientiarumdiversarum, cognitionis humanae totalitatem haudrespicientium, — In sphaera quoque morali tatis ingensnobis obtruditur rerum variarum laurago, officio-rum, virtutum, bonorum; quae quid sint,quomodo vel in universum a se distinguantur etquo cohaereant nexu, eo dissicilius est dictu, quopugnacius certent secum de imperio diversa mo-rum principia. — Ars jam in oblectamento poni-tur sensuum, jam adminiculum constituit morumleniter et ludendo quasi castigandorum, jam aliamipsi suppeditat reslexio speciem. — Ipsa religio su-perstitio censetur, quae ab educatione originemducens non desinat imbecillis adhaerere animis," quae-que non temere sit tollenda, cum, in rebuspubli-cis administrandis egregium praebeat usum. — Atmanum de hacce tabula!

Omnis vero cultura proprie sic nominanda in-itium a vivido ducit pretio (intresse), quod Ab-soluto adscribimus. Absolutum, quod amoremsui nobis excitare valeat immortalem, non est ali-

A 2

4

quid abstractum, quam quidem significationem ei-dem tribuunt ii, qui ideam a conceptu abstractosive communi distinguere nesciunt. — Oritur hicceamor et pretium Absoluti inde, quod ipsum illudEgo, — quodillico, quid denique sit? a se quaerens,se intra Einiti carceres absolute coangustatum per-sentiscat, nesciens unde venerit, quo eat et itauti absolute novum sibi appareat — eo ipso, obnovam, quam subito expertum est contemplationissuae conversionem stupens percipiat suam infinita-tem sive cum Absoluto connexionem h. e. sentiatsuam individualem individualitatem, qualis nimi-rum hoc ipso momento est definita, cum Abso-luto coalescere. Finitura in conscientia ad suumtanquam apicem redactum, sit infinitum, .sive Ei-niti veritas (ut Hegeliano utar rem enuntiandi mo-do) est ipsum Infinitum. Adeo vero jam praeva-let nisus empiricus, ut homines ad hanc sui conscien-tiam sive perceptionem Infiniti raro perveniant a),

a) Praeterire hoc loco non possumus verba, quibus He-gel nisuum utrorumque, empirici et absoluti, ad serelationem exprimit: Von alieni t was ist, lag die Be-dentung in dem hichtsadeji, durch den es an den Ilimmelgeknupst war, an ihm} statt in dies er Gegenwart zuverweilen, ghtt der Blick uber sie hinans, zum g6tt-lichen JVesen, zu einer

,wenn man so sagen kann,

jenseitigen Gegenwart hinaus. Das Auge des Geiste s

5

quam vero culturae recte dixeris animam. Haec estgenuina Absoluti, jam in scientiae formam conver-si, significatio b). Et quidquid vere denotet sen-

musste mit Zwang aus das Irdische gerichtet und beyihm sestgehalten werden; und es hat einer langen Zeitbedurst, jeneKlarheit, die nur das Ueberirdische halte,in die Dumpsheit und Verworrenheity worin der sinndes Diesseitigen lag, hineinzuarbeileny und die Ausmerk—-samkeit aus das Gegenwdrtige ais solchesy welche Er~sahrung genannt wurdey inseressant und geltend zumachen. — Jetzt scheint die Noth des Gegentheils vor—-handen, der sinn so sehr in das Irdische sestgewurzelt,dass es gleicher Gewalt hedars, ihn darilber zu erhe-ben. Phcenomenologie des Geistes. Bamberg undJVurzhurg 1807, Pug. 10, Vorrede.

b) Ea, sle qua locuti sumus, Absolutum percipiendi ratione,Idea fundata quoque est Platonica. — Distinguit quidemPlato rationem humanam a divina. Unde patet, sum-mam subjectivi et Objectivi unionem non in hominea Platone poni, non in idea, quatenus est communi-cata, sed in idea, quatenus est In Deo, quse quidemidea sons est communis atque principium et ejus ideae,quae subjective manisestatur in anima humana, et ejus,quae objectiva est in natura. Hinc vero facile conclu-dere potest is, qui non nisi hanc historicam calleatcognitionem Idearum Platonicarum, neque ceterum sitideis philosophicis admodum initiatus, irritam essehominis conatum cum Absoluto coalescendi. —Vide-bitur illi finitam, ut vult, rationem humanam omni-

6

sus religiosus; id possibilitati talis actus primigeniioriginem debet, licet quoque religio in abstractumformam demum digressa magnam partem suas ami-

no esse (ut mathematico modo memet explicem) cumrationis divinae infinita Curva incommensurabilem.Qui vero consideraverit, curvaturam linearum curva-rum, quarum aequationes sint vel maxime implicitae,per curvas simpliciores, quas hac ratione curvas ap-pellant osculatrices, et ultimum per simplicissimamosculatricem curvam , circulum, determinari, imaginemcerte habebit ille modi, quo ratio humana, licettotalitatem rationis divinae minime constituat, hanctamen non modo tangere ,

verum etiam oscularivaleat. — Ceterum modum, intimam suam essentiamcomprehendendi diversis insignivere nominibusphilo-sophi. Quod ad antiquos attinet, Nus ab Anaxago-ra primum est appellatus. A sequentibus Eidos liveIdea quod, vi vocis, non abstractum aliquid sed, utiuniversale, ita concretum et determinatum simul de-notat. {Csr. Psuenomenologie des Geistes, von Hegel.Porre de, pag. 68-) — Ecstasin dictam saepius reprae-sentationem coalitae cum Absoluto individualitatis no-minat Plotinus. — Prosundissima suit, ut jam ad re-centiores veniam, Cartesii cogitatio, sequi Dei existen-tiam ab eodem concepto. Distinguit ejus, minime in■magistri verba jurans, discipulus spinoza distincte abimaginatione intellestum. Est Imaginatio ipsi idem,quod sensum appellamus communem, intellectus veromodus Infinitum et Absolutum comprehendendi. —

Ex acriter eruta individualitatis notione sequitur, a-

7

serit vis et significationis. Manisestat sese vero inquovis ingenuo pectore adhuc obscuro quodam et in-determinato, dulcedinem dolorosam suspirante, qui

pae! Lelbnitium, quodque reale esse ens percipiens,propterea quod, ut Leibnltii utar, quae in thesi unde-cima Principiorum Philosophice occurrunt, verbis,causa externa in ejus interius influere nequit. Hac sig-nificatione Monadis denotat Leibnitius cujusvis entiscum Absoluto connexionem. — Criticam sic dictamviam philosophandi ingressus Kant, bene quidem si-gens punctum unde pendeat de Absoluto cognitio (et-enim non uno loco de intuitione disserit intellectuali,quae si possibilis esset, cognitionis Absolutae simulparticeps esset homo), verbis magis, ut ita dicam,quam re, a scopo sibi proposito seductus, negat o-mnem tbeoreticam de Absoluto cognitionem. Apper-ceptio originaria, profunda haecce Kantii idea, forma-lis illico sit unitas et sola ratio materiae extrinsecusreceptae ordinandae. {Es wird immer ais etwas ver~wundernswi/rdiges ausgezeichnet werden, une die Kan-tische Philosophia, dasjenige Verhdltniss des Denkenszum sinnlichen Daseyn, bey dem sie stehen blieb, surein nur relativas Verhdltniss der bloffen Erscheinungerkannte , und eine hohere Einheit bey der in dor Ide eiiberhaupt, und z. B. in der Adae eines anschauendenVerstandes sehr wohl anerkannte und aussprach, dochbey jenern relativen Verhdltnisse und bey der Behaup-tung stehen geblieben ist, dass der Begrijsl schlechthinvon der Realitdt getrennt sey und bleibe, — somit ahdie IVahrheit dasjenige behauptete, was sie ais end~

8

neque facultatem cognoscendi, neque voluntatem,neque phantasiam proprie respicit, cum Absolutocoalescendi nisu. — Discernitur sic religio a ceteris

liche Erlcenntniss aussprach, und dasjilr uberschweng-lich, unerlaubt und sur Gedanken Dinge erkldrte,■was sie ais IVahrheit erkannte } und wovon sie denbestimmten Begriss ausstellte. sVissenschast der sub-jeBiven Logik t von Hegel, Nurnberg 1816, pag. s4).Materies sensualis, multiplex et gravis, ad liberas spe-culationis auras evolandi non sivit Kantlo occasionem.Cogitatio, verbo, solam formam cognitionis apud il-lum efficit. — Duallsmum materiae et formae, Objectivi etsubjectivi, quem Integrum sere relinquere coactus suitKant, ope ab eodem spretae intuitionis sic dictae intellectua-lis (quod novum a Kantlo receperunt nomen sunctioniscum Absoluto coalescendi) tollere conati sunt Flchteet schelling. — Cujus vero intuitionis, datum solumet Immediatum repraesentandi modum indicantis, locosubstituendam esse puram cogitationem accuratissimedemum exposuit Hegel, novus Parens Logices. Con-ceptui ita veram demum vindicavit Idem vim. Nonerat materies, neque soris in sensuali intultlone, ne-que in immediato quodam in universum cognitionismodo, quaerenda. suppeditat et producit eandem ip-se motus conceptuum logicus vel dialecticus, qui permultas stationes in systemate, vivida, interna sui ip-sius vi progrediens in absoluta demum subsistit Idea ,

quae simul Idea veri est et boni. Alles TJebrige ist Irr-thum, Trubheit, Meynung , streben y sVdlkuhr und Ver-gdnglichkeit j die absolute Idee allein ist seyn, unver-

9

magis distinctis Absoluti evolutionibus, scientia,morali tate et arte, propriumque culturse elementum,uti ceterorum quasi matricem, constituit. — Distin-

B

gdngliches Eeben, sich wis sende TVahrheit, undist alie TVahrheit. TVissenschast der sub), Lcgik,von Ilegel, pcig. 372. — NI1 est secundum istud syste-ma, acerrimi ingenii Immani monumentum, verum,nisi quatenus intelligitur. Regreditur omne Esse su-aple natura in Conceptum, uti suam veritatem. Est(ut meam, In ardua re, cogitandi rationem brevi expo-nam) coram repraesentatione vulgari Omne. — Conti-net vero, vi ipsius vulgaris reprsesentationis, accura-tius et severius re spectata, unumquodque reslexionissubstratum motum, quem appellem, in se. Quidquidenim est Aliquid, pro se est; sibi propriam quaedam,necesse est, constituat essentiam. Ponitur etiam areslexione quodque, uti aliquid se-ipsum. Non mutua-tur suam essentiam ab alio. sic ex. gr. est realitas,qua talis, realitatis ipsius realitas; non babet aliundepraedicatum quam a se-ipsa; sive est sui ipsius prae-dicatum. Non habet amplius aliquod aliud elemen-tum, in quo moveatur quasi, in quo, xit non nimiscogatur in se ipsam, se quasi extendat, at intruditurinfinite absolutaque vi in semet. Dici etiam potest sealere semet infinite consumendo, cum ne liberos qui-dem habeat, quos consumat, uti singebatur Xscvoc,quod tamen non mera est sictio, quia Temporis natu-ram acute exprimit. Non est itaque amplius. For-ma rd Esse ipsi est abscissa. Cum sit (ut idem re-tineam exemplum) realitas, realitatis realitas, non e-

10

guit jam reslexio scientiam a in oralita te ita, ut,cum in scientia determinetur idealitas a realitate,si moralitatem respexeris, ab Menii (conceptu Una-

sistere potest haecce immediate, sed semet ipsam ab-solute producendo h. e. cogitando. Actus itaque est in-finitus, h. e. sui-conscientia. Quis est, qui non vi-deat heic, jam omnino alius formae oriri judicium,quam in quo fixum ponitur realitas substratura et ex-terna eidem asfiguntur praedicata? In judicio, in quorealitatis vera natura conspicitur, est realitas certe inJudicii subjecto uti immediatum etj categoria m Esse,sed deponens hancce salsam formam, caecum istudesse, vel immediatitatem in universum, assequitur Inpraedicato (cujus sic explicatur necessitas) a semet ip-sa mediatam essentiam. Haecce expressio e. gr. rea-litatis realitas, quamvis primo obtuitu positiva videa-tur, sua tamen natura est negativa, (absolutam con-tinet negativitatem) at est qua talis sensu eminentiorlpositiva. Etenim continet id, ut positivum uti im-mediatum non sit seenm adaequatum , sed siat id demumper mediationem Infinitam sui.

Quem habeat rationem, apud Hegel, moralilasad scientiam, brevi jam indicavimus. De philosophia;suae ratione ad religionem et artem ipse loquatur; DieNatur und der Geist, sind uberhaupt unierschiedenesVeisen, ihr (der Idee) Daseyn darzustellen. Kunstund Religion ihre verschiedene JVeisen, sich zu erjas-seri und ein sich angemessenes Daseyn zu geben; diePhilosophie Jiat mit Kunst und Religion denselben In-

11

li) aliquid reale producatur. Utraeque hae separan-tur ab acte, in qua repraesentatio neque determi-nat reale quid, neque ab eodem determinatur,quae itaque absque ulla ad externum objectum rela-tione, sibimet sufficiens ipsa, libere symbola projicitAbsoluti. — Quamvis autem saepius dicta culturae mo-menta a se sint distinguenda, tamen uti Centrumagnoscunt commune, Absolutum, unde exeant, quoredeant identidem, spiritum vivificantem quaesitu-ra, indissolubili vinculo juncta, omnia. — Nonitaque sunt sejungenda aliter, ac partes organicae aToto quodam organico. riEquilibrio omnium etharmonia, hominis vera fundata est cultura, quamsi etiam nemo revera attigerit mortalium, idea ta-men ipsa haud definit esse vera. — Quamvis jamnon desuerint ingeniosissimi viri, qui arctissimumvinculum, quo nectenda sunt culturae absolutae mo-menta et agnoverint optime et connectere studue-rint, nexata tamen potius quam nexa suisse ple-rumque deprehendes eadem.

Nostrarum vero jam non est Musarum exigua-rum proserre, qu£e magna in hac ardua et pretiiplena re prosecto cecinerint immortales immorta-

B 2

halt und denselben Zweck 3 aber sie ist die hdchsteJVeise, die absolute Idee zu ersassen, u>eil ihre Fs/ei-se die hochste> der Begriss, ist.

12

lium rerum vates, quorum, si tempus respexeri-mus, antiquissimum Ictatonem, si rem, recenti etincontaminato nunquam non fulgurantem lumine,eundem veneramur Platonem, radios culturae hu-mante diversos in unum socum, claro suo ingeniispeculo mirilice colligentem. — Placuit nobis, velofficii potius duximus jucundi, oculos ad nexumsolum advertisse, quo inter se cohaereant organis-mi philosophici, ante Platonem in Logicam,Phyficam et Ethicen , absque harum quadam quae-sita copula, distracta, a recentioribus vero philo-sophis in Philosophiam sic dictam theoreticam etpracticam (exterminata demum prorsus Logica eregione disciplinarum proprie philosophicarum, atrecentissime ab Hegel in novos, quibus antea num-quam splenduerat, honores, scilicet in purae spe-culativae scientiae dignitatem, evecta) divisa mem-bra. At hic quoque campus dissertationi Acade-mica?, per aliquot solum horas, doctorum subjici-endae examini nimis visus est latus. Unde, ut u-trique, et brevitati dissertationis et proponendae no-stra? de re morali cogitandi rationi simul consule-remus, arrisit nobis hac occasione disquisitioneminiisse brevem de Principio Ethices Kantianae.

Ex iis, quae jam in universum indicavimus,suspicari licet diversa omnino facie conspiciendamsese praebere doctrinam moralem, prout aut

13

absolutum nexum sciendi et agendi exhibere etdemonstrare suerint conati, aut in diversas regio-nes divellerint scientiam et moralitatem ii, qui deultimo loco dicio culturae elemento sunt philoso-phati. Ere est, ut ad bancae duplicem philoso-phandi rationem probe attendamus, si distingueresystematice a se diversa sic dicta principia mora-lia velimus. — sueverunt recentiori aevo praeser-tim ii, qui philosophiam practica!!! a theoreticaseparatam consideraverint, multum de Eormalis-mo et Materialis mo Principiorum moralium dis-serere. Yisa sunt plerisque, Kantio praeeunte, a-deo sibi repugnare systemata diversis his utrisqueprincipiis fundata moralia, ut, cum formali prin-cipio omnis vera moralitas sit fundanda, eandemprorsus tollat omnis materialismus, quantumvis um-quam subtilem formam indutus. Quin immo ip-sius Platonis, conjungentis formam et objectumactionum, ponentis nimirum omne pretium homi-nis in 6s/.oiuc£i rs Gb3 xccrci ro civvxrov , philosophiampracticam, basi moralitati omnino inimica superstru-ctam censuerunt. Eadem Ethices spinozianae, incognitione Dei summum statuentis sinem homi-nis, insausta sors.

Quae jam sit indoles Ethicae Kantianae forma-li fundatae principio, postulat instituti ratio, utaccuratius exponamus.

14

Est ea in universum totius philosophia) Kan-tianae facies, ut, abscissa homini omni theoreticade Absoluto certitudine, consolari valeat eundem,in oceano Metaphysices temere agitatum amplo etprocelloso, demum sastum inexstinguibile rationis,quod Lex dicitur moralis, polare quasi, in caligi-nosa et scientia) lumine omnino destituta, nocte,sidus. — Ultimus systematis philosophici lapis,compositurus quasi architectonicam rationis theo-retica) artem in exstruendis ideis Libertatis, Immor-talitatis et Dei, cum universa rationis compagine,positus est super fundamentis philosophiae pcacti-ese. — Quomodo autem idea), quae ex mera illu-sione theoretica suam originem ducant, et ab a-criori Critica exinanitae existimentur, denuo in phi-losophia practica vivisicentur et ex lege morali si-gnificationem et dignitatem assequantur novam, nonfacile prosecto est ad videndum. Neque, etiam siomnia summa seceris, animo tibi umquam singerepoteris, quisnam conceptus remaneat ex. gr. im-mortalitatis illi, qui ipsam vitam intelligi posseomnino neget, et cujus apperceptio, si destitutafuerit haec sensuali materie, nulla sit. Verbo —

cum in philosophia practica revera non primumortae sint laudatae ideae sublimes, magna suspicioorietur, jura civitatis in practico quodam, a phi-losophia theoretica prorsus divulso, systemate, i-

15

psus non competerer). At sorsan haec ultro elucescentpost exploratam a nobis vira ipsius Principii ethici.

Adeo parum inter se cohaerent, apud Kantium,philosophiae theoreticse et praelieae systemata, utposterius, sua intima natura, ruina omnis velita-tis theoreticae et jactura de Absoluto scientiae su-perstructum esse videatur. Ejus loco, quo sciamme et mundum, h. e. redigam me ex immediatasensuali perceptione et conscientia in formam ra-tionis, evecta abstracta mea individualitate in con-cretam sui intuitionem, rescinditur per CriticamK,a ntianam omnis theoreticae meae rationis essen-tia. Absoluta cognitio est prorsus exinanita. —

At e tributa bae homini ignorantia, pendet re-vera vis et pretium principii ethici Kantiani. —

si Absoluti haberet cognitionem homo, non evita-re posset, quin ageret beatitudinis obtinendae gra-

c) Hdtte nun Jemand diese Idee von Unsterhlichheit undGott aus die gesorderte Art ursprunglich in die sitien-lehre hinein verarbeitet: so wilrde eine gleiche Kritik ,

wie sio Kant an der theoretischen Philosophie genbthai, sehr leicht zeigen, wie enibehrlich und nur ausMissverstand hinein gedrungen sie dori sind, und, um~gekehrt mit groffen Recht vermuthen, sie mochten ausspeculativen Boden erzeugt, und dori eigenbehorigseyn.Grundlinien einer Kritik der bisherigen sittenlehre, v.F. schleyermacher, pag. 26.

16

tia. Jam vero, cum ignoret Absolutum, hoc ipsogenuinsi vis vindicatur moralitati. Agit nunc ho-mo, solum ut agat. scientia elater esset agendi,qui aeque moralitatem tolleret, ac quaevis alia ex-terna causa impellens. — Jam nihil scit, at agittamen! sublimitatem ita quandam haec ipsa igno-rantia absoluta adjicere actionibus videtur huma-nis. Omnia alia sunt prosana atque vana. Actiosola, sui ipsius gratia perfecta, est sancta. sper-nens moralis homo omne scire agit et

si fractus illabatur orbisImpavidum serient ruina*.

Haec est sere ratio humanae, secundum Kan-tlum, ethicae indolis. Cum vero jam ignoret ho-mo destinatum sibi scopum, in quem quasi uti so-cum quendam omnem suam agendi rationem diri-gat, sit ipsius principium agendi mere formale, prae-scribens in universum solum et abstracte homini,ut officium officii gratia exerceat, quod sleri asse-rit, quando ita subjectivas suas normas agendi es-singit homo, ut legislationis universalis Joco ponipossint. Determinari vero per hocce principiumnequit officium, sive id, quod sui ipsius causa agimereatur. Committitur haecce determinatio sub-jectivae cujusvis persuasioni, sive conscientiae(morali). Quidquid haecce conscientia dictet, id a-gat homo; id enim est bonum. Commutatur itaomnis Boni notio in relationem actionis ad meam

17

subjectivam persuasionem. Magnum Ita et sanctumconscientiae concessum jus, praecipiendi quid mo-raliter sit verum, — Continet jam, suo conceptu,conscientia id, ut prositeatur esse se normam a-gendi modi universalis et rationi consentanei.Quaeri itaque potest de conscientia, an vera sit,h. e. an id, quod bonum cuique esse videatur, re-vera sit bonum. Cum determinetur conscientianecessario ab ea, qua?n de re agenda habeam, cog-nitione, variat conscientia pro varietate cogni-tionis. Alia aliam excipiente cognitione, alio mo-do quoque agendum praescribit conscientia. Nonitaque potest susque deque mihi esse, quam ha-beam cognitionem. si nil interesset, an ullam velqualem haberem cognitionem, illo casu iners o-mnino quoque jaceretconscientia, hoc vero nullumobjectivum critectum adesset distinguendi bonuma malo. Id quod alteri esse videretur bonum, co-ram altero acerbissimum sorsan esset peccatum.Neque raro appareret diversitatis hujusce opinio-num phaenomenon, nisi consuetudine longa ducticertas normas (easdem juridicae potius, quam ethi-cae naturae, et quae ita plerumque non sunt, nisimera conventa) demum agnoverint homines, se-cundum quas actiones suas aestiment. — Apparetvero adhuc, si diversas gentes securn contuleris,non adeo exigua diversitas in dijudicandis actioni-bus humanis. sic, ut unum asseram exemplum,

18

polygynia nobis videtur turpis, orientalis plagaegentibus vero honestati bene eadem convenit. •—-

si itaque, ut eo, unde sumus egressi, redeamus,non prorsus timentes, ne brevitate nostra sueri-mus obscuri, asserere possimus vel potius coga-mur essentialem esse, in determinanda hominisnatura ethica, cognitionem, majorem certe ha-bebit haecce in moralitatem influxum, quam quemipsi ad scribit Kant. — Gratulatur Kant generi hu-mano, in theoreticis rebus admodum pauperi, Na-turam in dispertiendis iis, quae maximas necessita-tis cuique sunt, a partium studio omnino suisseimmanem, cum summa Philosophia, ratione essen-tialium naturae humanae sinium nihil possit ultra,quam quo duxerit vel maxime vulgarem intellectumeadem alma natura d). Non solum vero ex hisceverbis, sed etiam e tota indole philosophiae Kan-tianae, apparet abunde, quam parum adjecerit no-ster Ethicus ponderis cognitioni et scientiae in remorali. — Eadem prorsus ratione, qua Kant lau-dat Naturae in ethicis donis distribuendis liberali-tatem, laudare quoque potuisset ejusdem benigni-tatem in ornando hominem theoreticis (ita dicereliceat, ut symmetriam vocum retineamus) donis.Etenim intuitur, imaginatur, concipit, judicat, im-

d) Vide Critik der reinen Vemunst; sunste Austage, pag.

859.

19

mo ratiocinatur non cum improbo labore et cer-titudinem sensualis existentiae suae cito acquirit ho-mo. •— At non tangit Kant, manisestum est,theoreticam hominis praestantiam, cum censeatCognitionem Teri esse, utpote quae sphaeram o-mnis possibilis, ut putat, cognitionis h. e. cogni-tionis phaenomenorum, transvolitet, summam vani-tatem. — Cum vero jam, ut ostendere conati su-mus, pendeat moralitas ex indole cognitionis, nondissiculter videbit quisque sequi hinc, ut negata inuniversum cognitione Teri, commutentur quoqueomnia officiorum praecepta in meram subjectivamillusionem. — Id, quod bonum esse censetur Jo-cum habet in sola,-—quemadmodum quoque meade mundi absoluta realitate persuasio subjectiva a-pud Kantium comparata est, — subjectiva mea per-suasione, qua perseverante sallitur homo et quacommutata mutat quoque, severa et acerba iro-nia, suam faciem ipsum bonum. Persuasio sub-jectiva, si objecta complectatur vel theoretica velpractica h. e. vel ea, qum sunt vel ea, quae essedebent, utraque ratione phaenomenon est et opi-nio. — si non concedi possit theoreticae persva-sioni ut verum cognoscat, neque, eodem jure,practicse ut bonum agat. iEquo subjectivitatisgradu utraeque stant persuasiones. — Hinc quoquedoctrina moralis necessaria est, non quidem earatione ut quasi una tabula et synopsi quadam con-

20

spicienda sistat genera et species subjectivarum per-svasionum, sed ut, quid in quaque harum sit ve-rum, exponat. Haud bene quadrat naturalis illaa Kantio, uti attulimus, laudata cognitio moralisin necessitatem ethici, quod ea funda-tur postulatione, ut redigatur naturalis persuasio(ut huic respondenti utur voce) in rationalem.

Objectum Ethices est Voluntas, cujus naturamdisiniisse xiti absolute autonomicam immortalemeritum est Kantii. At non pergit Kant hoc son-te derivare totalitatem essentiae hominis ethicae,sed ponit hanc in hinc illinc, qualia suppeditatsubjectiva persuasio, collectorum officiorum coa-cervatione. Quod vero prolixius exponere vetantii, quos huic dissertationi definivimus, limites: quoquoque negotio supersedere nobis licet, cura di-mittere possimus lectorem ad eximium schleyer-macheri librum qui: Crundlinien einer Kritikder bisherigen sittenlehre, Berlin i8o3, in-scribitur, ubi certum tamen locum, harum rerumcupido assignare nequimus, cum per totum volu-men dispersae sint laudati auctoris in Kantianamphilosophiam practicam animadversiones.

Patet jam in universum, ut nostras argumen-tationes in unum colligamus locum, Principium e-thicum Rantianum, cum mere sit formale, solum

21

valere ari repugnantiam moralem abstinendam. Ne-quit positive determinare, quales esse debeantnorma) nostrae acendi, quaenam animi indoles easit, quae uti universalis rationis legislatio agnoscipossit. Relinquitur id cujusvis subjectivae persva-sioni determinandum. Pendet jam haec persuasioab ea, quam habet quisque cognitione vel in u-niversum a cognitionis natura. Cum cognitionemsolam finitam et empiricam concedat Rant homi-ni, necesse est, ut in sinibus solum occupetur si-nitis, qualibus ansam praebet experientia. — In ab-soluta vero demum scientia, ubi ratio est ad semetipsam evecta vel facta revera ratio, novus campusaperitur agendi.