Ka Hale Hō ike I a o Waikīkī · 2012. 9. 30. · haole e neoneo ai ka ulu ‘ana o nā i‘a...

2
N N N N N ā ā ā ā K K K K o o o K K o o o l l l a a u u u a a a Lae Lae Lae ‘ah ‘ah ‘ahi i i P P P ā ā ā l l l l o o o o l l l o o o M M M M M a a a k k k k k k i i i i i k k k k k k k k k i i i i k k k k P P P a a a u u u o o o a a a a N N N N u u u u u u a a a n n n u u u MAI ‘AIHUALAMA A I KAWEHEWEHE M M M ā ā n n o o a a Kahi Ho oulu au o Lāiana M M M M Ka Hale Hō ike ike o Mānoa Heritage Ka Papa Lo i o Kānewai Ka Hale Hō ike ike I a o Waikīkī Aia i hea ka wai a Kāne? I wahi aha ka muliwai? Ua aha ia nā muliwai o Waikīkī? Ka Hale Hōikeike Ia o Waikīkī No Ka Mamo... He ia. He kai. O Kanaloa. He ohana. He ia ka Mamo e holo mau ana ma ke kai. He mau ano kona. He uliuli o ia i kekahi manawa a he melemele i kekahi. Kū loa kona ano uliuli i ka ōmaomao a pi i ka uliuli ma kona wā e kūpale ai i kāna mau hua. He īna i punahele loa kēia i nā kūpuna no kona alopiko lihaliha. Ua ike anei oe i ka Mamo i ka pahu kai i waho o ka Hale Hōikeike Ia o Waikīkī ma kai loa o ka pā mauu? Hū ka ono ke ike aku, eā?! Ma ka Hale Hōikeike I a, he mea ma amau iā lākou ka mālama ana i nā ia like ole, no ka mea, emi ihola ka nui o nā ia ōiwi o Waikīkī ma muli o ka hoololi okoa ana i ka āina kele i āina malo o. Mālama lākou i ua mau ano ia i ho omana o kākou i ko kākou kuleana e mālama i ke kai a me nā ia ono o ka moana. Ka Leo Hawaii HV24.93A, ka lā 6 o Apelila 1975, 14:40-17:00 & 18:32-21:00. E hele oe i ke kahua kamepiula (www.welinamanoa.org) no kēia papahana ha awina o Welina Mānoa no ka loa a ana mai o nā inoa o nā puke, nā wikiō, a me nā moolelo e pili ana i ka hoomaloo ana iā Waikīkī. E pai helu ia kēia ki i e nānā ai a e lohe ai i nā moolelo ma ke kahua kamepiula e pili ana i kēia papahana ha awina o Welina Mānoa.

Transcript of Ka Hale Hō ike I a o Waikīkī · 2012. 9. 30. · haole e neoneo ai ka ulu ‘ana o nā i‘a...

  • NNNNNāāāā KKKKoooKK ‘‘ooolllaauuuaaa

    LaeLaeLaeL ‘ah‘ah‘ahiii

    PPPPāāālllloooolll

    ooo

    MMMMMaaakkkkkkiiiiikkkkkk kkkkk

    iiiikkkkkk

    PPPaaauuuoooaaaa

    NNNNuuu‘‘‘uuuaaannn

    uuu

    MAI ‘AIHUALAMA A I KAWEHEWEHE

    MMMāānnooaa

    Kahi Ho‘oulu Lā‘au o Lāiana

    MMMMKa Hale Hō‘ike‘ike ‘o Mānoa Heritage

    Ka Papa Lo‘i ‘o Kānewai

    Ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a o Waikīkī

    Aia i hea ka wai a Kāne?

    I wahi aha ka muliwai?

    Ua aha ‘ia nā muliwai o Waikīkī?

    Ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a o Waikīkī

    No Ka Mamo...He i‘a.He kai.

    ‘O Kanaloa.He ‘ohana.

    He i‘a ka Mamo e holo mau ana ma ke kai. He mau ‘ano kona. He uliuli ‘o ia i kekahi manawa a he melemele i kekahi. Kū loa kona ‘ano uliuli i ka ‘ōma‘oma‘o a pi‘i ka uliuli ma kona wā e kūpale ai i kāna mau hua. He ‘īna‘i punahele loa kēia i nā kūpuna no kona alopiko lihaliha. Ua ‘ike anei ‘oe i ka Mamo i ka pahu kai i waho o ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a o Waikīkī ma kai loa o ka pā mau‘u? Hū ka ‘ono ke ‘ike aku, ‘eā?! Ma ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a, he mea ma‘amau iā lākou ka mālama ‘ana i nā i‘a like ‘ole, no ka mea, emi ihola ka nui o nā i‘a ‘ōiwi o Waikīkī ma muli o ka ho‘ololi ‘oko‘a ‘ana i ka ‘āina kele i ‘āina malo‘o. Mālama lākou i ua mau ‘ano i‘a i ho‘omana‘o kākou i ko kākou kuleana e mālama i ke kai a me nā i‘a ‘ono o ka moana.

    Ka Leo Hawai‘i HV24.93A, ka lā 6 o ‘Apelila 1975, 14:40-17:00 & 18:32-21:00. E hele ‘oe i ke kahua kamepiula (www.welinamanoa.org) no kēia papahana ha‘awina ‘o Welina Mānoa no ka loa‘a ‘ana mai o nā inoa o nā puke, nā wikiō, a me nā mo‘olelo e pili ana i ka ho‘omalo‘o ‘ana iā Waikīkī.

    E pa‘i helu ‘ia kēia ki‘i e nānā ai a e lohe ai i nā mo‘olelo ma ke kahua kamepiula e pili ana i kēia papahana ha‘awina ‘o Welina Mānoa.

  • I wahi aha ka muliwai?I wahi ka muliwai e hānau ai nā pua i‘a.

    I wahi ka muliwai e uluwehiwehi ai nā limu like ‘ole.I wahi ka muliwai e ‘au‘au ai nā ali‘i.

    I wahi ka muliwai e hui ai ka wai me ke kai.I wahi ka muliwai e holoi ai i ka hewa.

    I wahi ka muliwai e lawai‘a ai nā kānaka.

    No Nā ‘Ano I‘a O WaikīkīHe mau ‘ano i‘a e ulu ana ma kapa kai ma kahi o ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a o Waikīkī. Ho‘omana‘o maila kekahi kupa no Waikīkī ‘o Kupuna Oliveira i nā ‘ano i‘a o ia wahi i kona wā kamali‘i....

    Akā na‘e, i kēia manawa, he loa‘a pū nō ho‘i o nā ‘ano i‘a haole ma Waikīkī a he ulu ‘āwīwī lākou. ‘O ke kumu ho‘i kēia e kaka‘ikahi ai nā i‘a ‘ōiwi i Waikīkī. Ma muli o ka laha loa o kēia mau ‘ano i‘a haole e neoneo ai ka ulu ‘ana o nā i‘a Hawai‘i o Waikīkī.

    Ua aha ‘ia nā i‘a ‘ōiwi e nā i‘a haole?

    No Ka MuliwaiI ka muliwai kahi e hui ai ka wai o ke kahawai me ke kai o ka moana. Ma Waikīkī, ‘o Kawehewehe

    ka inoa o ka muliwai e he‘e ana i Helumoa ma waena o ka Hōkele ‘o Royal Hawaiian a me ka Hōkele ‘o Moana. Ua kapa pū ‘ia ia muliwai ‘o ‘Āpuakēhau. ‘Oiai he wahi momona ia e loa‘a ai

    nā ‘ano i‘a like ‘ole, punahele ‘ia ia wahi e nā i‘a he nui, ‘o ia ho‘i, ka ‘āholehole, ka ‘anae a me ka ‘o‘opu nō ho‘i. Ma mua ho‘i, ua punahele pū ‘ia ia wahi e nā ali‘i. E holoholo kākou!

    I hea kahi e komo ai ka wai maoli i ke kai?

    Ka Ho‘omalo‘o ‘ana iā Waikīkī

    Wahi a Kupuna Olivera, “Nui nā ‘a‘ama ma mua o ko lākou ‘eli ‘ana” iā Waikīkī, ‘o ia ho‘i ka ‘eli ‘ana i ke Ala Wai i ka makahiki 1928. I ia wā, ua paipai nui nā haole i ka ho‘omalo‘o ‘ana iā Waikīkī no ka mea, pēlā lākou e kūkulu ai i nā hōkele, e ho‘olale ai i nā malihini, a e ho‘onui a‘e ai i kā lākou kālā. Kainō, inā ho‘omalo‘o ‘ia ka ‘āina, e pau ana nā makika ma Waikīkī a e ma‘ema‘e ana ka ‘āina. Eia na‘e, ‘oi aku kā ka lepo a me ka ‘eka o ka ‘āina a me ka wai o Waikīkī i kēia au ma muli o kā lākou hana. ‘A‘ole pau nā makika. Pau nō na‘e nā pūnāwai, nā muliwai, nā loko i‘a, nā lo‘i kalo, a me ka hapanui o nā Hawai‘i ma Waikīkī. Auē nō ho‘i ē!

    Pehea ko ‘oukou mana‘o? Ua pono paha ka ho‘omalo‘o ‘ana iā Waikīkī, ‘a‘ole paha?

    Wahi a kupuna...He ‘āina kele nō ‘o Waikīkī ma mua, a he ‘āina waiwai nō ho‘i i ka nui o ka wai. Mai uka a i kai, kahe iho ka wai ma nā kahawai a kīkī nō ho‘i ka wai i nā pūnāwai. No laila, kapa ‘ia akula kēia ‘āina a me ke ahupua‘a holo‘oko‘a ‘o Waikīkī. Nui ka wai, nui ‘ino nō ho‘i ka ‘ai a me ka i‘a e hānai ai i nā kupa‘āina.

    He mau hali‘a aloha ko kekahi kupuna wahine no Waikīkī. ‘O Miriam Paulo Olivera kona inoa. I kona wā kamali‘i, piha nā ‘āina ‘o Kālia a me Kapahulu i ke kalo a me ka laiki. Iho mau akula ‘o ia me kona kupunahine i kai i i‘a a i mea ‘ai na ka ‘ohana. ‘O Makee ‘Ailana kahi i loa‘a ai nā ‘a‘ama he nui i kona kupunahine, wahi āna. Ma mua, aia he ‘ailana i kapa ‘ia ‘o Makee i loko o kekahi kahawai pili kahakai, no laila, he muliwai nō kahi a Kupuna Olivera i lawai‘a ai i ka i‘a.

    Nā Limu Hawai‘i ka manauea ka līpe‘epe‘e ka wāwae‘iole ka līpoa

    Nā I‘a Hawai‘i ka pipipi ka ‘a‘ama ka ‘alamihi

    He i‘a kahakaha ka mamo. He i‘a ma‘oma‘o a melemele ka mamo e like me ka lehua mamo.He i‘a kū ka mamo e holo ana ma ke kai pāpa‘u.He i‘a ‘ōiwi nō ho‘i ka mamo no Hawai‘i.

    E ‘imi ‘oukou i ka mamo ma ka Hale Hō‘ike‘ike I‘a o Waikīkī a loa‘a!