DkfbsLog]kfnsf] +ljwfg )amp sf] wff amp df Jojyf ePsf]

fHozlQmsf] afF8kmfF8sf] cfwfdf +ljwfgsf] cgrL b]lv ( Dd pNn]v ulPsf] +3 k|b]z yfgLo txxsf Psn femf clwsfxsf] rL adf]lhd b]zdf tLg txsf sfx u7g eO ls|oflzn x]sf 5g s[lif If]qsf] gofF +yfut +rgf cgf tLg txsf ljleGg lgsfox lar dGjosf] nflu gLltut ki6tf +oGqsf] cefjsf] sf0f tL lgsfoxsf] sfdsfjfxLdf cGofntf cfpgsf fy ]jf k|jfxdf gsffTds c b]lvg yfn]sf]n] wfsf pkfox klxrfg ul du| s[lif ljsfsf] ultnfO yk 6]jf kyenofpg kg] 68sff] cfjZostf b]lvPsf] 5 s[lif ljsf DjGwdf fli6laquoo s[lif gLlt of]hgf sfgg dfkb08 ljsf sfofGjog lgodg k|b]z yfgLo txsf] Ifdtf ljsf Pj+ dGjo nufotsf ljifox +3sf] clwsf Pj+ bfloTj leq kg] b]lvG5 eg] k|b]ztsf] s[lif gLlt of]hgf sfgg dfkb08 ljsf sfofGjog lgodgsf] cnfjf du| k|b]ztdf s[lif ljsf sfoqmd thdf sfofGjog s[lif fdfu|Lsf] cfklt u0ft lgoGq0f yfgLo txsf] Ifdtf ljsf cflb ljifox k|b]zsf] sfoIf]q leq kb5g TouL yfgLo txnfO s[lif k|f s[ifs tyf pBdLnfO s[lif DjGwL ]jf k|jfxsf] k|dv ynf]sf] kdf c+lusf uL f]xL adf]lhd clwsfsf] Jojyf ulPsf] 5

+jwflgs Jojyf cgk f+u7lgs kg+rgf kZrft lhNnf s[lif ljsf sfofno lhNnf kz]jf sfofno vf]h uL b]ze s[lif kz]jf k|fsf] nflu s[lif 1fg s]Grsaquo $amp e]6]lgL cktfn tyf kz]jf lj1 s]Grsaquox yfkgf ulPsf 5g ljutdf lh=s[=lj=sf= lh=k=]=sf=n] pGgt jLp ljhg tyf gZnsf] k|rf k|f tyf |f]ts]Grsaquo ljsf Jojyfkg lgs dxTjk0f eldsf v]n]sf] kfOG5 ablnbf] klyltdf s[lifsf] cgGwfg tyf k|f sfoaf6 s[lifdf Jojflos0fnfO cuf8L a9fpg s[lif 1fg s]Grsaquo e]6]lgl cktfn tyf kz]jf lj1 s]Grsaquoxsf] dxTjk0f eldsf xg] b]lvG5 s[lif oflGqs0f tyf JofjfoLs0fsf] nflu s[lif cgbfg lsd ~rfng s[lif fdfu|L vlb ljt0fdf dfq Wofg glbO k|b]z tsf s[lif sfoqmd +rfng ug] lgsfoxn] du| s[lif pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4sf] nflu Kofs]hdf g s[lif sfoqmd agfO ~rfng ug cfhsf] cklxfo cfjZostf xf]

gofF +u7gfTds jk cgf yfgLo txsf kflnsfxdf s[lif kz ]jf zfvfsf] +rgf x]sf] 5 hn] yfgLo txdf s[lif kz ]jf zfvfn] pGgt aLp tyf pGgt gZnsf] kzk+IfLsf] k|f dn aLp kzhGo cfifwL Pj+ bfgfsf] ne cfkltsf] Jojyf gjLgtd s[lif k|ljlw k|f tflnd Pj+ k|fljlws ]jf e]6lgL ]jf lgodg ]jf s[lif JofjfoLs0f tyf pBdlzntf ljsf yfgLo Pj+ yfg] afnL tyf kz gZnsf] +If0f s[lif Pj+ kz xf6ahf tyf +sng s]Grsaquo yfkgf ~rfnghtf sfox +rfng ub5g o uL kjfwf ljsf s[lif ko6g ojfnfO s[lif k]zfdf cfsif0f ug ojf nlIft sfoqmdx s[lif tYofIacute Jojyfkg cflb sfox ug klg yfgLo txsf] dxTjk0f lhDd]jfL 5 osf] nflu Plss[t s[lif ljsfsf] cjwf0ff cgk cfufdL s[lif of]hgf tyf gtf]t fwgsf] ljsfsf] nflu yfgLo txn] cfjZos 0fgLlt agfpg kb5

o c+sdf k|sflzt n]v rgfx DalGwt ljifodf nfdf] cgej xfln u]sf lj1xaf6 +sng ulPsf] 5 +slnt n]vxn] s[ifs s[lif If]qdf sfd ug] anfO pkof]uL xg] ck]Iff ulPsf] 5 n]v rgfx pknAw ufO xof]u ugxg] Dk0f dxfgefjx k|lt xflbs cfef k|s6 ub cfufdL lbgxdf yk kls[t pkof]uL agfpgsf nflu lgGt xof]usf] ck]Iff ub5f

j[mlifjif ^ gtfj0fndashsflts )amp^ cdeg

rfdfls

Nnfxsf d08ncWoIf M 8f= ojsWjh lh= L=

lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

bo o k|fb kf8]ndxflgb]zs s[lif ljefu

bo 8f= a+zL zdf dxflgb]zs kz ]jf ljefu

bo 8f= dltgf hf]zLdxflgb]zs vfB k|ljlw tyf u0f lgoGq0f ljefu

bo 8f= 6]s axfb uordfsfosfL lgb]zs g]kfn s[lif cgGwfg klifb

k|wfg Dkfbslg bfxfn kf08]

k|dv s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Grsaquo

jli7 Dkfbsr]tgfy clwsfL

k|sfzg zfvf k|dv s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Grsaquo

Dkfbs d08nM8f= gtLfd l3ld]OZjL k|fb kf08]fh]Gb| sdf dNn8f= o k|fb kf8]nfd f]ufy fx

clgtf gt]i7u0f lh]n

efjgf kf8]n

sDKo6h nfdf

kmf]6f]b]jfh ufnL

nlgef ah|frfodgf]x Gofkfg]

ljt0fzDe yfkf

n]vxiquest k7fpldquobf Wofg lbg kg] sfxiquest

= o klqsfdf hf] sf]xLn] k7fPsf] g]kfnL efiffdf n]lvPsf] s[lif k|ljlwdf cfwflt fy s[lif ljsfdf 6]jf kUg] k|fljlws fdflhs cflys kIfsf] ljZn]if0ffTds rgfnfO plrt yfg lbOg] 5

= n]vxiquest k7fpFbf lk|lt kmG6 -^ kf]OG6_df 6fOk ulPsf] rflt divide OGr 5f]8] ))) b]lv )) zAbdf n]lvPsf] xgkg]5 f] n]vnfO s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Od]n infoaitcgovnp df k7fpg jf cfkm cfP klg s]Gb|sf] DalGwt zfvfdf aemfpg lsg]5 xt lnlvt n]vxiquest lnOg] 5g

= pkof]uL cgbLt n]vnfO klg yfg lbOg]5 t dn n]vssf] gfd lstfasf] gfd klg pNn]v ePsf] xgkb5 cfwf lnOPsf] n]v eP f] klqsf jf lstfasf] gfd fef ug kb5 t cGoq k|sflzt n]v xjx k|sflzt ulg] 5g

$= n]vnfO pkoQm kmf]6f] k7fPdf TonfO d]t dfj]z uL n]vxiquest k|sflzt ulg]5 = n]vssf] gfd kb cfkm sfot sfofno 7]ufgf ki6Fu pNn]v xgkb5 pQm ljj0fxiquest

k0f gePdf n]v 5flkg] 5g ^= n]vsn] n]v k|sflzt eP jfkt kfpg] kflgtlds n]v k|sflzt ePsf] f]xL cflys jif

leqdf lnO Sg kb5 amp= o klqsfdf k|sflzt n]vxiquestsf] cfFlzs jf k0f efu hf] sf]xLn] klg k|sfzg ug kfpg]5

t klqsfnfO Gbe fdfu|Lsf] iquestkdf lglbi6 ug kg]5 = k7fOPsf n]vxiquest 5fKg] g5fKg] jf s]xL kldfhg uL 5fKg] Dk0f clwsf Dkfbs

d08ndf lglxt xg]5 dfly pNn]lvt dfkb08 kf gePsf] n]v 5fKg Dkfbs d08n afWo xg] 5g ck|sflzt n]v lkmtf lbg Dkfbs d08n afWo xg] 5g

n]vxiquestsf] k|sf kflgtlds= dflns cWoog cgGwfgsf] glthf vf]hsf] cfwfdf s[lif ljsfsf] ljleGg kIfdf

xof]u kyenofpg] n]v =$)))= Gbesf] cfwfdf tof kflPsf] n]v =))= cgej Pj+ kmntfsf] cfwfdf tof kflPsf] n]v =)))$= h]=l6=P= a9L cfdf =)))= sljtf s] tkfOnfO yfxf 5 lt s[lif ultljlw cGo 5f]6f n]vxiquest =)))^= kltsf =$))

o klqsfdf k|sflzt n]v rgf cflbsf] ljifo tyf ljrfxiquest n]vssf] lghL xg] ePsf]n] odf Dkfbs d08n tyf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| hjfkmb]xL xg] 5g

ljiforL

qm=+= zLifs n]vs k]h

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og 8f= ojsWjh lh=L=

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfdf ljleGg rsxsf] jtdfg cjyf

uf]ljGb k|fb kf08]

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

$ g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs ^

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL )

^ ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO Dffwj esect chogtLTg ah|frfo

lag ef6 8f=xl s=gt]i7 nlnt zfx

amp tsfL v]tLdf gL Jojyfkg c0f sfkmn]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pjd pkef]u ug kj ckgfpg lsg] s]xL hutfsf pkfox

fh]Gb| cfrfo

( ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f (RBPR) sf] klefiff osf] dxTj

k|sf l3ld] $

) dfL s]za du $$

1

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og

lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

8f= ojsWjh lh=L=k[i7eldwfg g]kfnsf] wg xf]] of] afnLsf] axcfoflds dxTj 5 ffli6laquoo cytGqdf xg] of]ubfgsf cnfjf wfg v]tLsf] hGdb]lv d[ToDd 5 of] afnLsf] cflys fdflhs wflds f+s[lts dxTj d]t x]sf] 5 lsgls sn ufxy pTkfbgsf] ^= k|ltzt lxf cf]u6]sf] s[lif u|fxy pTkfbgsf] ) k|ltzt eGbf a9L lxf oxL afnLn] cf]u6]sf] 5 wfg pTkfbg a9]sf jif g]kfnsf] cytGq alnof] xg] sd pTkfbg ePsf jif cytGq klg sdhf] xg] u]sf] ljutb]lv s tYoaf6 k|i6 xG5 Ton] wfg pTkfbgdf xg] 36a9n] s[lif If]qsf] dfq geO sn ufxy

pTkfbgsf] a[l4bdf d]t k|ToIf c kofpg] u]sf] 5 To cnfjf fli6laquoo vfB Iffdf k|dv of]ubfg ug] g]kfnLxsf] laxfg a]nsfsf] 5fs 6fg] ljz]if afnL ePsfn] wfg jf rfdndf xg] k lgetfn] +ljwfgn] klsNkgf u]sf] vfB DaGwL xssf] k|Tofet ug s7Lg xg] xFbf wfg nufotsf k|dv vfBfGg afnLdf cfTd lgetfsf] cjwf0ff g]kfn sfn] lnPsf] 5 wfg afnLsf log dxTjxnfO cfTdft ub g]kfn sfn] ljut jifb]lv k|To]s jifsf] cf ut]nfO fli6laquoo wfg lbjsf] kdf ljleGg f+s[lts sfoqmd lxt f]kfO dxf]Tjsf kdf dgfpFb cfPsf] 5 wfg pTkfbg j[l4sf s]lx e|dxpTkfbg j[l4df bhgf sf0fn] eldsf v]n]sf xG5g tyfkL g]kfndf clwsf+zsf] aemfO OGrsaquo dxffh vzL eO kfgL k]dfq pTkfbg a95 eGg] 5 ut cf=j= )amp$divide)amp df g]kfndf jflws wfg pTkfbg ^ nfv ) xhf d]=6= eof] s] of] kfgL k]s sf0fn] a[l4 ePsf] xGYof] eg] dfgj Eotfdf klxn] klxn] w] kfgL k]sf ]s8 klg 5g +fs a9L kfgL kg] yfg r]fkGhL eft klg 5 To uL g]kfnsf] klg nDn] sfsLdf a9L kfgL kg] u]sf ]s8 5g oL yfgdf wfg jflws a9L kmNg kYof] t Tof] eO gxFbf klg kfgLs edf pTkfbg j[l4 xG5 s[lif If]qn] s]xL u]g eGg] dg u9Gt] km]k em7f]

l4 ePsf 5g pTkfbg a[l4df s[lif dGqfno s[ifssf] cx+d eldsf t 5Fb5 tyfkL s[ifs dx xsfL JojfoL pBf]uL cgGwfgstf k|f1 lj1x gLlt lgdftf ldl8of nufot Dk0f dGqfnosf] d]t uR5] cgf of]ubfg 5 k|ljlwdf cfPsf] ljsf cGtfli6laquoo wfg afnL cgGwfg sfoqmd lkmlnlkG tyf lj1fgdf cfwflt s[lif k|ljlw a9L pTkfbgzLn hftxsf] k|of]u oflGqs0f afnL ljljlws0f vfB tTjdf wf l+rfOsf] Jojyf f]u lsf tyf emfkftsf] Jojyfkgdf wf pTkfbg kZrft ulg] lqmofsnfkdf wf htf k|Zgx ghfgLbf] kdf ePsfn] pTkfbg a[l4 ex]sf] 5 t s[lif ldquovfOljofrdquo If]qhtf] x]5 s]xL bzs kj g]kfnn] wfg lgoft uYof] t cfh cfoft ug k]sf] 5 of] lttf] TonfO xfdL ljsf5f t s]xL jftljstfnfO klg ljZn]z0f ug kg] b]lvG5 g]kfnn] wfg lgoft s]xL fgf] dfqfdf uYof] Tolt a]nfsf] vfB dfu sf]8sf] hgtfsf] xffxfLdf xg]uYof] jq eft dfq vfg] afgL lyPg yfgLotdf pTkflbt s[lif pkh g pkof]u clws xg] uYof] 8ssf] olt kxFr gxbf wfg pTkfbgsf b[li6n] cAjn dflgg] tfO If]qdf dfu eGbf a9L eO eft tkm lgoft ulGYof] t cfh oL kIfsf] jfjhb vfB cfkltsf] dfu hg+Vofsf] j[l4Fu vfg] dv e+8L a9]sf sf0f tLgugf a9]sf] dfq geO cfot j[l4 eO vfgkfgdf kljtg cfO ld7f] dlgf] nfdf] bfgf ePsf] afgfbf rfdnsf] pkof]u a9gfn] b]zs pTkfbgn] y]Ug gsL cfoft ePsf] oyfy xf] rfx]hlt xfdLn] ug s[lifdf klg afFsL 5 ah]6 k|ljwL k|fljlws +of]hg pTkfbg a[l4 +3Lo k|0ffnLdf al9 cfzf flvPsf] 5 oBkL df]6f] v|f] s]xL dlgf] yfgLo tdf nf]slk|o wfgsf] pTkfbg cGo afnLsf] pTkfbg nfO vkt ug] xf] eg] b]zdf pknAw hg+Vofsf] nfuL aflxaf6 cfoft ulxfNg kg] cjyfdf g]kfn xg t jftljstf s]xf] eg] aeligstLn] cfˆg zLdf ePsf] ljgfsf] dxTj gaem] htAElig cfˆg yfgdf pTkflbt jYo kf]lnf] vfgf

2

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

eGbf hLa|f]sf] jfbsf nflu jfEuml kfg lGy]6Ls vfB ]jg ug] afgLn] cfoft a9g uPsf] lttf] oyfy klg gsfg lsbg os sf0f rfprfp lrgL rf]6 rfdn htf elefp fdfg lnP ufFp leq l5]sf 6laquos sg sg yfgdf ufFp 3s pTkflbt t lts[t u] lrgf] sfugf] sf]bf] kmfk hf pjf ds e6df kml htf jt lnP kmsg] u]sf] klg b]lvG5 b]zsf w] yfgaf6 yfgLo kdf pTkflbt jt oL aflx k7fpg s] t fd| xGYof] t afnLsf] pkof]lutf k|of]usf] c1fgtsf sf0f klg aflxL cfoft a9g uPsf] 5 dfh ljsfsf] qmddf cflys cjyf bdquob hfg ld7f] dlgf] jtsf] pkof]u ug] cf+sfIff a9b hfg jefjLs k|s[of xg oL jftljstf nfO dWogh uL g]kfn sfn] gLlt of]hgf sfoqmdnfO Wofgdf fvL ld7f] dlgf] afgfbf wfgsf] pTkfbg g]kfnd j[l4 ug wfg ldg sfoqmd nufot k|wfgdGqL s[lif cfwlgsLs0f klof]hgf dfkmt 7nf] If]qkmndf khf]g hf]g Jns ks]6 dfkmt sfoqmd cuf8L a9fO jfxo cfot sd ub vfBfGgdf b]znfO cfTd lge agfpg] +sNk dGqfnosf] 5 ljut ) jifsf] tYofIacutexsf] ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg j[l4 ePsf jifxdf s[lif If]qsf] aflifs j[l4 b snu|fxy pTkfbgsf] j[l4 b d]t pRr x]sf] 5 eg] wfg pTkfbg 36]sf jifxdf cflys j[l4 b d]t 36]sf] kfOG5 -lrq _ lrq g = ufxy pTkfbg j[l4b s[lif If]qsf] j[l4b wfg pTkfbgsf] DaGw

wfg v]tL kfgLsf] DaGwcf dlxgfsf] zjft +u ca s[ifsxnfO wfgsf nflu Aof8 tofL ffolgs dnsf] hf]xf] hldgsf] vghf]t nufot f]kfOsf] kj tofLsf] r6ff] kg yfn]sf] 5 eg] l+rfOsf] fd|f] k|aGw ePsf hldgxdf nf7] f]kf xnuf]sf] aGbf]atL+u f]kfO z ug] xtff] klg b]lvg yfn]sf] 5 hDnf du nufot pRr kxf8L efusf wfg afnL xg] v]tL of]Uo hldgxdf wdfwd f]kfO ex]sf] 5

wfg afnL kfgL dgkfpg] afnL xf] wfg f]kfOsf nflu hldgsf] tofL f]kfO ugsf nflu lxNofpg kg] xG5 hsf nflu k|ofKt lrofgsf] cfjZos kb5 To ul f]kfO kZrft s]xL xKtf kfgL hd]sf] ePdf j]gfx lhn +u g Sg] xG5 To ul ljleGg r0fxdf hldgdf lrofg cToGt cfjZos xg] xgfn] wfg pTkfbgsf nflu l+rfOsf] cToGt dxTj xg hfG5 g]kfnsf] Gbedf s[lif of]Uo hldgsf] hDdf k|ltzt If]qkmndf dfq l+rfO ljwf ku]sf] cflys j]If0f k|ltj]bg )ampdivideamp^ n] b]vfpF5 To dfly |f]tdf kfgLsf] pknAwtfdf sdL hn yfgfGt0f tyf hnfzooQm axp2]ZoLo cfof]hgfxsf] sfofGjog dflynfO xFbf l+lrt If]qkmnsf] sla k|ltzt hldgdf dfq afx| dlxgf l+rfO ljwf ku]sf] cgdfg pQm j]If0fn] u]sf] 5 oL x]bf sn v]tL of]Uo hldgsf] hDdf hDdL k|ltzt If]qkmndf dfq aif eL l+rfO ljwf ku]sf] b]lvG5 l+rfO +rgfx lgdf0f ePsf yfgxdf d]t snf]df kfgL pknAw xgsf nflu dgg g sg kg] jfWotf x]sf] 5 o klk]Ifdf wfg pTkfbg dggdf lge xg kg xfd|f] afWotf xg uPsf] 5 cgsn dgn xFbf wfg pTkfbg j[l4 xg dgg k|ltsn xFbf pTkfbgdf x|f cfpgnfO cGoyf dfGg kg] cjyf 5g g () b]lv )) Dd jifsf] dggL jiff t wfg pTkfbgsf] tYofIacute nfO ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg dggsf] ptfr9fj Ps k|sfsf] kfpg lsG5 -lrq _ lrq = aflifs cfift dggL jiff wfg pTkfbgsf] DaGw

dgg cnfjf cGo pTkfbgsf fwgxsf] dxTjwfg pTkfbgsf nflu dggsf cnfjf cGo pTkfbg fdu|Lx klg pltSs hL kb5 l+rfOsf] lglZrttf xg] xf] wfg afnLnfO kfgLsf] tgfj x]sf] dodf cfjZos dfqfdf l+rfOsf] Jojyf ug Sg] xf] eg] jif] wfgsf cnfjf rt] wfg af]f] wfg d]t uL jifsf] jf lhgDd wfg pTkfbg ug Sg] hftx g]kfnd ljsf d]t es]sf 5g osf] nflu dggd lge xLxg kg] b]lvbg

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

n]vxiquest k7fpldquobf Wofg lbg kg] sfxiquest

= o klqsfdf hf] sf]xLn] k7fPsf] g]kfnL efiffdf n]lvPsf] s[lif k|ljlwdf cfwflt fy s[lif ljsfdf 6]jf kUg] k|fljlws fdflhs cflys kIfsf] ljZn]if0ffTds rgfnfO plrt yfg lbOg] 5

= n]vxiquest k7fpFbf lk|lt kmG6 -^ kf]OG6_df 6fOk ulPsf] rflt divide OGr 5f]8] ))) b]lv )) zAbdf n]lvPsf] xgkg]5 f] n]vnfO s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Od]n infoaitcgovnp df k7fpg jf cfkm cfP klg s]Gb|sf] DalGwt zfvfdf aemfpg lsg]5 xt lnlvt n]vxiquest lnOg] 5g

= pkof]uL cgbLt n]vnfO klg yfg lbOg]5 t dn n]vssf] gfd lstfasf] gfd klg pNn]v ePsf] xgkb5 cfwf lnOPsf] n]v eP f] klqsf jf lstfasf] gfd fef ug kb5 t cGoq k|sflzt n]v xjx k|sflzt ulg] 5g

$= n]vnfO pkoQm kmf]6f] k7fPdf TonfO d]t dfj]z uL n]vxiquest k|sflzt ulg]5 = n]vssf] gfd kb cfkm sfot sfofno 7]ufgf ki6Fu pNn]v xgkb5 pQm ljj0fxiquest

k0f gePdf n]v 5flkg] 5g ^= n]vsn] n]v k|sflzt eP jfkt kfpg] kflgtlds n]v k|sflzt ePsf] f]xL cflys jif

leqdf lnO Sg kb5 amp= o klqsfdf k|sflzt n]vxiquestsf] cfFlzs jf k0f efu hf] sf]xLn] klg k|sfzg ug kfpg]5

t klqsfnfO Gbe fdfu|Lsf] iquestkdf lglbi6 ug kg]5 = k7fOPsf n]vxiquest 5fKg] g5fKg] jf s]xL kldfhg uL 5fKg] Dk0f clwsf Dkfbs

d08ndf lglxt xg]5 dfly pNn]lvt dfkb08 kf gePsf] n]v 5fKg Dkfbs d08n afWo xg] 5g ck|sflzt n]v lkmtf lbg Dkfbs d08n afWo xg] 5g

n]vxiquestsf] k|sf kflgtlds= dflns cWoog cgGwfgsf] glthf vf]hsf] cfwfdf s[lif ljsfsf] ljleGg kIfdf

xof]u kyenofpg] n]v =$)))= Gbesf] cfwfdf tof kflPsf] n]v =))= cgej Pj+ kmntfsf] cfwfdf tof kflPsf] n]v =)))$= h]=l6=P= a9L cfdf =)))= sljtf s] tkfOnfO yfxf 5 lt s[lif ultljlw cGo 5f]6f n]vxiquest =)))^= kltsf =$))

o klqsfdf k|sflzt n]v rgf cflbsf] ljifo tyf ljrfxiquest n]vssf] lghL xg] ePsf]n] odf Dkfbs d08n tyf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| hjfkmb]xL xg] 5g

ljiforL

qm=+= zLifs n]vs k]h

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og 8f= ojsWjh lh=L=

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfdf ljleGg rsxsf] jtdfg cjyf

uf]ljGb k|fb kf08]

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

$ g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs ^

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL )

^ ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO Dffwj esect chogtLTg ah|frfo

lag ef6 8f=xl s=gt]i7 nlnt zfx

amp tsfL v]tLdf gL Jojyfkg c0f sfkmn]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pjd pkef]u ug kj ckgfpg lsg] s]xL hutfsf pkfox

fh]Gb| cfrfo

( ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f (RBPR) sf] klefiff osf] dxTj

k|sf l3ld] $

) dfL s]za du $$

1

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og

lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

8f= ojsWjh lh=L=k[i7eldwfg g]kfnsf] wg xf]] of] afnLsf] axcfoflds dxTj 5 ffli6laquoo cytGqdf xg] of]ubfgsf cnfjf wfg v]tLsf] hGdb]lv d[ToDd 5 of] afnLsf] cflys fdflhs wflds f+s[lts dxTj d]t x]sf] 5 lsgls sn ufxy pTkfbgsf] ^= k|ltzt lxf cf]u6]sf] s[lif u|fxy pTkfbgsf] ) k|ltzt eGbf a9L lxf oxL afnLn] cf]u6]sf] 5 wfg pTkfbg a9]sf jif g]kfnsf] cytGq alnof] xg] sd pTkfbg ePsf jif cytGq klg sdhf] xg] u]sf] ljutb]lv s tYoaf6 k|i6 xG5 Ton] wfg pTkfbgdf xg] 36a9n] s[lif If]qsf] dfq geO sn ufxy

pTkfbgsf] a[l4bdf d]t k|ToIf c kofpg] u]sf] 5 To cnfjf fli6laquoo vfB Iffdf k|dv of]ubfg ug] g]kfnLxsf] laxfg a]nsfsf] 5fs 6fg] ljz]if afnL ePsfn] wfg jf rfdndf xg] k lgetfn] +ljwfgn] klsNkgf u]sf] vfB DaGwL xssf] k|Tofet ug s7Lg xg] xFbf wfg nufotsf k|dv vfBfGg afnLdf cfTd lgetfsf] cjwf0ff g]kfn sfn] lnPsf] 5 wfg afnLsf log dxTjxnfO cfTdft ub g]kfn sfn] ljut jifb]lv k|To]s jifsf] cf ut]nfO fli6laquoo wfg lbjsf] kdf ljleGg f+s[lts sfoqmd lxt f]kfO dxf]Tjsf kdf dgfpFb cfPsf] 5 wfg pTkfbg j[l4sf s]lx e|dxpTkfbg j[l4df bhgf sf0fn] eldsf v]n]sf xG5g tyfkL g]kfndf clwsf+zsf] aemfO OGrsaquo dxffh vzL eO kfgL k]dfq pTkfbg a95 eGg] 5 ut cf=j= )amp$divide)amp df g]kfndf jflws wfg pTkfbg ^ nfv ) xhf d]=6= eof] s] of] kfgL k]s sf0fn] a[l4 ePsf] xGYof] eg] dfgj Eotfdf klxn] klxn] w] kfgL k]sf ]s8 klg 5g +fs a9L kfgL kg] yfg r]fkGhL eft klg 5 To uL g]kfnsf] klg nDn] sfsLdf a9L kfgL kg] u]sf ]s8 5g oL yfgdf wfg jflws a9L kmNg kYof] t Tof] eO gxFbf klg kfgLs edf pTkfbg j[l4 xG5 s[lif If]qn] s]xL u]g eGg] dg u9Gt] km]k em7f]

l4 ePsf 5g pTkfbg a[l4df s[lif dGqfno s[ifssf] cx+d eldsf t 5Fb5 tyfkL s[ifs dx xsfL JojfoL pBf]uL cgGwfgstf k|f1 lj1x gLlt lgdftf ldl8of nufot Dk0f dGqfnosf] d]t uR5] cgf of]ubfg 5 k|ljlwdf cfPsf] ljsf cGtfli6laquoo wfg afnL cgGwfg sfoqmd lkmlnlkG tyf lj1fgdf cfwflt s[lif k|ljlw a9L pTkfbgzLn hftxsf] k|of]u oflGqs0f afnL ljljlws0f vfB tTjdf wf l+rfOsf] Jojyf f]u lsf tyf emfkftsf] Jojyfkgdf wf pTkfbg kZrft ulg] lqmofsnfkdf wf htf k|Zgx ghfgLbf] kdf ePsfn] pTkfbg a[l4 ex]sf] 5 t s[lif ldquovfOljofrdquo If]qhtf] x]5 s]xL bzs kj g]kfnn] wfg lgoft uYof] t cfh cfoft ug k]sf] 5 of] lttf] TonfO xfdL ljsf5f t s]xL jftljstfnfO klg ljZn]z0f ug kg] b]lvG5 g]kfnn] wfg lgoft s]xL fgf] dfqfdf uYof] Tolt a]nfsf] vfB dfu sf]8sf] hgtfsf] xffxfLdf xg]uYof] jq eft dfq vfg] afgL lyPg yfgLotdf pTkflbt s[lif pkh g pkof]u clws xg] uYof] 8ssf] olt kxFr gxbf wfg pTkfbgsf b[li6n] cAjn dflgg] tfO If]qdf dfu eGbf a9L eO eft tkm lgoft ulGYof] t cfh oL kIfsf] jfjhb vfB cfkltsf] dfu hg+Vofsf] j[l4Fu vfg] dv e+8L a9]sf sf0f tLgugf a9]sf] dfq geO cfot j[l4 eO vfgkfgdf kljtg cfO ld7f] dlgf] nfdf] bfgf ePsf] afgfbf rfdnsf] pkof]u a9gfn] b]zs pTkfbgn] y]Ug gsL cfoft ePsf] oyfy xf] rfx]hlt xfdLn] ug s[lifdf klg afFsL 5 ah]6 k|ljwL k|fljlws +of]hg pTkfbg a[l4 +3Lo k|0ffnLdf al9 cfzf flvPsf] 5 oBkL df]6f] v|f] s]xL dlgf] yfgLo tdf nf]slk|o wfgsf] pTkfbg cGo afnLsf] pTkfbg nfO vkt ug] xf] eg] b]zdf pknAw hg+Vofsf] nfuL aflxaf6 cfoft ulxfNg kg] cjyfdf g]kfn xg t jftljstf s]xf] eg] aeligstLn] cfˆg zLdf ePsf] ljgfsf] dxTj gaem] htAElig cfˆg yfgdf pTkflbt jYo kf]lnf] vfgf

2

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

eGbf hLa|f]sf] jfbsf nflu jfEuml kfg lGy]6Ls vfB ]jg ug] afgLn] cfoft a9g uPsf] lttf] oyfy klg gsfg lsbg os sf0f rfprfp lrgL rf]6 rfdn htf elefp fdfg lnP ufFp leq l5]sf 6laquos sg sg yfgdf ufFp 3s pTkflbt t lts[t u] lrgf] sfugf] sf]bf] kmfk hf pjf ds e6df kml htf jt lnP kmsg] u]sf] klg b]lvG5 b]zsf w] yfgaf6 yfgLo kdf pTkflbt jt oL aflx k7fpg s] t fd| xGYof] t afnLsf] pkof]lutf k|of]usf] c1fgtsf sf0f klg aflxL cfoft a9g uPsf] 5 dfh ljsfsf] qmddf cflys cjyf bdquob hfg ld7f] dlgf] jtsf] pkof]u ug] cf+sfIff a9b hfg jefjLs k|s[of xg oL jftljstf nfO dWogh uL g]kfn sfn] gLlt of]hgf sfoqmdnfO Wofgdf fvL ld7f] dlgf] afgfbf wfgsf] pTkfbg g]kfnd j[l4 ug wfg ldg sfoqmd nufot k|wfgdGqL s[lif cfwlgsLs0f klof]hgf dfkmt 7nf] If]qkmndf khf]g hf]g Jns ks]6 dfkmt sfoqmd cuf8L a9fO jfxo cfot sd ub vfBfGgdf b]znfO cfTd lge agfpg] +sNk dGqfnosf] 5 ljut ) jifsf] tYofIacutexsf] ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg j[l4 ePsf jifxdf s[lif If]qsf] aflifs j[l4 b snu|fxy pTkfbgsf] j[l4 b d]t pRr x]sf] 5 eg] wfg pTkfbg 36]sf jifxdf cflys j[l4 b d]t 36]sf] kfOG5 -lrq _ lrq g = ufxy pTkfbg j[l4b s[lif If]qsf] j[l4b wfg pTkfbgsf] DaGw

wfg v]tL kfgLsf] DaGwcf dlxgfsf] zjft +u ca s[ifsxnfO wfgsf nflu Aof8 tofL ffolgs dnsf] hf]xf] hldgsf] vghf]t nufot f]kfOsf] kj tofLsf] r6ff] kg yfn]sf] 5 eg] l+rfOsf] fd|f] k|aGw ePsf hldgxdf nf7] f]kf xnuf]sf] aGbf]atL+u f]kfO z ug] xtff] klg b]lvg yfn]sf] 5 hDnf du nufot pRr kxf8L efusf wfg afnL xg] v]tL of]Uo hldgxdf wdfwd f]kfO ex]sf] 5

wfg afnL kfgL dgkfpg] afnL xf] wfg f]kfOsf nflu hldgsf] tofL f]kfO ugsf nflu lxNofpg kg] xG5 hsf nflu k|ofKt lrofgsf] cfjZos kb5 To ul f]kfO kZrft s]xL xKtf kfgL hd]sf] ePdf j]gfx lhn +u g Sg] xG5 To ul ljleGg r0fxdf hldgdf lrofg cToGt cfjZos xg] xgfn] wfg pTkfbgsf nflu l+rfOsf] cToGt dxTj xg hfG5 g]kfnsf] Gbedf s[lif of]Uo hldgsf] hDdf k|ltzt If]qkmndf dfq l+rfO ljwf ku]sf] cflys j]If0f k|ltj]bg )ampdivideamp^ n] b]vfpF5 To dfly |f]tdf kfgLsf] pknAwtfdf sdL hn yfgfGt0f tyf hnfzooQm axp2]ZoLo cfof]hgfxsf] sfofGjog dflynfO xFbf l+lrt If]qkmnsf] sla k|ltzt hldgdf dfq afx| dlxgf l+rfO ljwf ku]sf] cgdfg pQm j]If0fn] u]sf] 5 oL x]bf sn v]tL of]Uo hldgsf] hDdf hDdL k|ltzt If]qkmndf dfq aif eL l+rfO ljwf ku]sf] b]lvG5 l+rfO +rgfx lgdf0f ePsf yfgxdf d]t snf]df kfgL pknAw xgsf nflu dgg g sg kg] jfWotf x]sf] 5 o klk]Ifdf wfg pTkfbg dggdf lge xg kg xfd|f] afWotf xg uPsf] 5 cgsn dgn xFbf wfg pTkfbg j[l4 xg dgg k|ltsn xFbf pTkfbgdf x|f cfpgnfO cGoyf dfGg kg] cjyf 5g g () b]lv )) Dd jifsf] dggL jiff t wfg pTkfbgsf] tYofIacute nfO ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg dggsf] ptfr9fj Ps k|sfsf] kfpg lsG5 -lrq _ lrq = aflifs cfift dggL jiff wfg pTkfbgsf] DaGw

dgg cnfjf cGo pTkfbgsf fwgxsf] dxTjwfg pTkfbgsf nflu dggsf cnfjf cGo pTkfbg fdu|Lx klg pltSs hL kb5 l+rfOsf] lglZrttf xg] xf] wfg afnLnfO kfgLsf] tgfj x]sf] dodf cfjZos dfqfdf l+rfOsf] Jojyf ug Sg] xf] eg] jif] wfgsf cnfjf rt] wfg af]f] wfg d]t uL jifsf] jf lhgDd wfg pTkfbg ug Sg] hftx g]kfnd ljsf d]t es]sf 5g osf] nflu dggd lge xLxg kg] b]lvbg

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljiforL

qm=+= zLifs n]vs k]h

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og 8f= ojsWjh lh=L=

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfdf ljleGg rsxsf] jtdfg cjyf

uf]ljGb k|fb kf08]

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

$ g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs ^

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL )

^ ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO Dffwj esect chogtLTg ah|frfo

lag ef6 8f=xl s=gt]i7 nlnt zfx

amp tsfL v]tLdf gL Jojyfkg c0f sfkmn]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pjd pkef]u ug kj ckgfpg lsg] s]xL hutfsf pkfox

fh]Gb| cfrfo

( ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f (RBPR) sf] klefiff osf] dxTj

k|sf l3ld] $

) dfL s]za du $$

1

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og

lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

8f= ojsWjh lh=L=k[i7eldwfg g]kfnsf] wg xf]] of] afnLsf] axcfoflds dxTj 5 ffli6laquoo cytGqdf xg] of]ubfgsf cnfjf wfg v]tLsf] hGdb]lv d[ToDd 5 of] afnLsf] cflys fdflhs wflds f+s[lts dxTj d]t x]sf] 5 lsgls sn ufxy pTkfbgsf] ^= k|ltzt lxf cf]u6]sf] s[lif u|fxy pTkfbgsf] ) k|ltzt eGbf a9L lxf oxL afnLn] cf]u6]sf] 5 wfg pTkfbg a9]sf jif g]kfnsf] cytGq alnof] xg] sd pTkfbg ePsf jif cytGq klg sdhf] xg] u]sf] ljutb]lv s tYoaf6 k|i6 xG5 Ton] wfg pTkfbgdf xg] 36a9n] s[lif If]qsf] dfq geO sn ufxy

pTkfbgsf] a[l4bdf d]t k|ToIf c kofpg] u]sf] 5 To cnfjf fli6laquoo vfB Iffdf k|dv of]ubfg ug] g]kfnLxsf] laxfg a]nsfsf] 5fs 6fg] ljz]if afnL ePsfn] wfg jf rfdndf xg] k lgetfn] +ljwfgn] klsNkgf u]sf] vfB DaGwL xssf] k|Tofet ug s7Lg xg] xFbf wfg nufotsf k|dv vfBfGg afnLdf cfTd lgetfsf] cjwf0ff g]kfn sfn] lnPsf] 5 wfg afnLsf log dxTjxnfO cfTdft ub g]kfn sfn] ljut jifb]lv k|To]s jifsf] cf ut]nfO fli6laquoo wfg lbjsf] kdf ljleGg f+s[lts sfoqmd lxt f]kfO dxf]Tjsf kdf dgfpFb cfPsf] 5 wfg pTkfbg j[l4sf s]lx e|dxpTkfbg j[l4df bhgf sf0fn] eldsf v]n]sf xG5g tyfkL g]kfndf clwsf+zsf] aemfO OGrsaquo dxffh vzL eO kfgL k]dfq pTkfbg a95 eGg] 5 ut cf=j= )amp$divide)amp df g]kfndf jflws wfg pTkfbg ^ nfv ) xhf d]=6= eof] s] of] kfgL k]s sf0fn] a[l4 ePsf] xGYof] eg] dfgj Eotfdf klxn] klxn] w] kfgL k]sf ]s8 klg 5g +fs a9L kfgL kg] yfg r]fkGhL eft klg 5 To uL g]kfnsf] klg nDn] sfsLdf a9L kfgL kg] u]sf ]s8 5g oL yfgdf wfg jflws a9L kmNg kYof] t Tof] eO gxFbf klg kfgLs edf pTkfbg j[l4 xG5 s[lif If]qn] s]xL u]g eGg] dg u9Gt] km]k em7f]

l4 ePsf 5g pTkfbg a[l4df s[lif dGqfno s[ifssf] cx+d eldsf t 5Fb5 tyfkL s[ifs dx xsfL JojfoL pBf]uL cgGwfgstf k|f1 lj1x gLlt lgdftf ldl8of nufot Dk0f dGqfnosf] d]t uR5] cgf of]ubfg 5 k|ljlwdf cfPsf] ljsf cGtfli6laquoo wfg afnL cgGwfg sfoqmd lkmlnlkG tyf lj1fgdf cfwflt s[lif k|ljlw a9L pTkfbgzLn hftxsf] k|of]u oflGqs0f afnL ljljlws0f vfB tTjdf wf l+rfOsf] Jojyf f]u lsf tyf emfkftsf] Jojyfkgdf wf pTkfbg kZrft ulg] lqmofsnfkdf wf htf k|Zgx ghfgLbf] kdf ePsfn] pTkfbg a[l4 ex]sf] 5 t s[lif ldquovfOljofrdquo If]qhtf] x]5 s]xL bzs kj g]kfnn] wfg lgoft uYof] t cfh cfoft ug k]sf] 5 of] lttf] TonfO xfdL ljsf5f t s]xL jftljstfnfO klg ljZn]z0f ug kg] b]lvG5 g]kfnn] wfg lgoft s]xL fgf] dfqfdf uYof] Tolt a]nfsf] vfB dfu sf]8sf] hgtfsf] xffxfLdf xg]uYof] jq eft dfq vfg] afgL lyPg yfgLotdf pTkflbt s[lif pkh g pkof]u clws xg] uYof] 8ssf] olt kxFr gxbf wfg pTkfbgsf b[li6n] cAjn dflgg] tfO If]qdf dfu eGbf a9L eO eft tkm lgoft ulGYof] t cfh oL kIfsf] jfjhb vfB cfkltsf] dfu hg+Vofsf] j[l4Fu vfg] dv e+8L a9]sf sf0f tLgugf a9]sf] dfq geO cfot j[l4 eO vfgkfgdf kljtg cfO ld7f] dlgf] nfdf] bfgf ePsf] afgfbf rfdnsf] pkof]u a9gfn] b]zs pTkfbgn] y]Ug gsL cfoft ePsf] oyfy xf] rfx]hlt xfdLn] ug s[lifdf klg afFsL 5 ah]6 k|ljwL k|fljlws +of]hg pTkfbg a[l4 +3Lo k|0ffnLdf al9 cfzf flvPsf] 5 oBkL df]6f] v|f] s]xL dlgf] yfgLo tdf nf]slk|o wfgsf] pTkfbg cGo afnLsf] pTkfbg nfO vkt ug] xf] eg] b]zdf pknAw hg+Vofsf] nfuL aflxaf6 cfoft ulxfNg kg] cjyfdf g]kfn xg t jftljstf s]xf] eg] aeligstLn] cfˆg zLdf ePsf] ljgfsf] dxTj gaem] htAElig cfˆg yfgdf pTkflbt jYo kf]lnf] vfgf

2

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

eGbf hLa|f]sf] jfbsf nflu jfEuml kfg lGy]6Ls vfB ]jg ug] afgLn] cfoft a9g uPsf] lttf] oyfy klg gsfg lsbg os sf0f rfprfp lrgL rf]6 rfdn htf elefp fdfg lnP ufFp leq l5]sf 6laquos sg sg yfgdf ufFp 3s pTkflbt t lts[t u] lrgf] sfugf] sf]bf] kmfk hf pjf ds e6df kml htf jt lnP kmsg] u]sf] klg b]lvG5 b]zsf w] yfgaf6 yfgLo kdf pTkflbt jt oL aflx k7fpg s] t fd| xGYof] t afnLsf] pkof]lutf k|of]usf] c1fgtsf sf0f klg aflxL cfoft a9g uPsf] 5 dfh ljsfsf] qmddf cflys cjyf bdquob hfg ld7f] dlgf] jtsf] pkof]u ug] cf+sfIff a9b hfg jefjLs k|s[of xg oL jftljstf nfO dWogh uL g]kfn sfn] gLlt of]hgf sfoqmdnfO Wofgdf fvL ld7f] dlgf] afgfbf wfgsf] pTkfbg g]kfnd j[l4 ug wfg ldg sfoqmd nufot k|wfgdGqL s[lif cfwlgsLs0f klof]hgf dfkmt 7nf] If]qkmndf khf]g hf]g Jns ks]6 dfkmt sfoqmd cuf8L a9fO jfxo cfot sd ub vfBfGgdf b]znfO cfTd lge agfpg] +sNk dGqfnosf] 5 ljut ) jifsf] tYofIacutexsf] ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg j[l4 ePsf jifxdf s[lif If]qsf] aflifs j[l4 b snu|fxy pTkfbgsf] j[l4 b d]t pRr x]sf] 5 eg] wfg pTkfbg 36]sf jifxdf cflys j[l4 b d]t 36]sf] kfOG5 -lrq _ lrq g = ufxy pTkfbg j[l4b s[lif If]qsf] j[l4b wfg pTkfbgsf] DaGw

wfg v]tL kfgLsf] DaGwcf dlxgfsf] zjft +u ca s[ifsxnfO wfgsf nflu Aof8 tofL ffolgs dnsf] hf]xf] hldgsf] vghf]t nufot f]kfOsf] kj tofLsf] r6ff] kg yfn]sf] 5 eg] l+rfOsf] fd|f] k|aGw ePsf hldgxdf nf7] f]kf xnuf]sf] aGbf]atL+u f]kfO z ug] xtff] klg b]lvg yfn]sf] 5 hDnf du nufot pRr kxf8L efusf wfg afnL xg] v]tL of]Uo hldgxdf wdfwd f]kfO ex]sf] 5

wfg afnL kfgL dgkfpg] afnL xf] wfg f]kfOsf nflu hldgsf] tofL f]kfO ugsf nflu lxNofpg kg] xG5 hsf nflu k|ofKt lrofgsf] cfjZos kb5 To ul f]kfO kZrft s]xL xKtf kfgL hd]sf] ePdf j]gfx lhn +u g Sg] xG5 To ul ljleGg r0fxdf hldgdf lrofg cToGt cfjZos xg] xgfn] wfg pTkfbgsf nflu l+rfOsf] cToGt dxTj xg hfG5 g]kfnsf] Gbedf s[lif of]Uo hldgsf] hDdf k|ltzt If]qkmndf dfq l+rfO ljwf ku]sf] cflys j]If0f k|ltj]bg )ampdivideamp^ n] b]vfpF5 To dfly |f]tdf kfgLsf] pknAwtfdf sdL hn yfgfGt0f tyf hnfzooQm axp2]ZoLo cfof]hgfxsf] sfofGjog dflynfO xFbf l+lrt If]qkmnsf] sla k|ltzt hldgdf dfq afx| dlxgf l+rfO ljwf ku]sf] cgdfg pQm j]If0fn] u]sf] 5 oL x]bf sn v]tL of]Uo hldgsf] hDdf hDdL k|ltzt If]qkmndf dfq aif eL l+rfO ljwf ku]sf] b]lvG5 l+rfO +rgfx lgdf0f ePsf yfgxdf d]t snf]df kfgL pknAw xgsf nflu dgg g sg kg] jfWotf x]sf] 5 o klk]Ifdf wfg pTkfbg dggdf lge xg kg xfd|f] afWotf xg uPsf] 5 cgsn dgn xFbf wfg pTkfbg j[l4 xg dgg k|ltsn xFbf pTkfbgdf x|f cfpgnfO cGoyf dfGg kg] cjyf 5g g () b]lv )) Dd jifsf] dggL jiff t wfg pTkfbgsf] tYofIacute nfO ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg dggsf] ptfr9fj Ps k|sfsf] kfpg lsG5 -lrq _ lrq = aflifs cfift dggL jiff wfg pTkfbgsf] DaGw

dgg cnfjf cGo pTkfbgsf fwgxsf] dxTjwfg pTkfbgsf nflu dggsf cnfjf cGo pTkfbg fdu|Lx klg pltSs hL kb5 l+rfOsf] lglZrttf xg] xf] wfg afnLnfO kfgLsf] tgfj x]sf] dodf cfjZos dfqfdf l+rfOsf] Jojyf ug Sg] xf] eg] jif] wfgsf cnfjf rt] wfg af]f] wfg d]t uL jifsf] jf lhgDd wfg pTkfbg ug Sg] hftx g]kfnd ljsf d]t es]sf 5g osf] nflu dggd lge xLxg kg] b]lvbg

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

1

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

g]kfndf wfg pTkfbg OGb| dxffhsf] abfgn] dfq xf]Og

lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

8f= ojsWjh lh=L=k[i7eldwfg g]kfnsf] wg xf]] of] afnLsf] axcfoflds dxTj 5 ffli6laquoo cytGqdf xg] of]ubfgsf cnfjf wfg v]tLsf] hGdb]lv d[ToDd 5 of] afnLsf] cflys fdflhs wflds f+s[lts dxTj d]t x]sf] 5 lsgls sn ufxy pTkfbgsf] ^= k|ltzt lxf cf]u6]sf] s[lif u|fxy pTkfbgsf] ) k|ltzt eGbf a9L lxf oxL afnLn] cf]u6]sf] 5 wfg pTkfbg a9]sf jif g]kfnsf] cytGq alnof] xg] sd pTkfbg ePsf jif cytGq klg sdhf] xg] u]sf] ljutb]lv s tYoaf6 k|i6 xG5 Ton] wfg pTkfbgdf xg] 36a9n] s[lif If]qsf] dfq geO sn ufxy

pTkfbgsf] a[l4bdf d]t k|ToIf c kofpg] u]sf] 5 To cnfjf fli6laquoo vfB Iffdf k|dv of]ubfg ug] g]kfnLxsf] laxfg a]nsfsf] 5fs 6fg] ljz]if afnL ePsfn] wfg jf rfdndf xg] k lgetfn] +ljwfgn] klsNkgf u]sf] vfB DaGwL xssf] k|Tofet ug s7Lg xg] xFbf wfg nufotsf k|dv vfBfGg afnLdf cfTd lgetfsf] cjwf0ff g]kfn sfn] lnPsf] 5 wfg afnLsf log dxTjxnfO cfTdft ub g]kfn sfn] ljut jifb]lv k|To]s jifsf] cf ut]nfO fli6laquoo wfg lbjsf] kdf ljleGg f+s[lts sfoqmd lxt f]kfO dxf]Tjsf kdf dgfpFb cfPsf] 5 wfg pTkfbg j[l4sf s]lx e|dxpTkfbg j[l4df bhgf sf0fn] eldsf v]n]sf xG5g tyfkL g]kfndf clwsf+zsf] aemfO OGrsaquo dxffh vzL eO kfgL k]dfq pTkfbg a95 eGg] 5 ut cf=j= )amp$divide)amp df g]kfndf jflws wfg pTkfbg ^ nfv ) xhf d]=6= eof] s] of] kfgL k]s sf0fn] a[l4 ePsf] xGYof] eg] dfgj Eotfdf klxn] klxn] w] kfgL k]sf ]s8 klg 5g +fs a9L kfgL kg] yfg r]fkGhL eft klg 5 To uL g]kfnsf] klg nDn] sfsLdf a9L kfgL kg] u]sf ]s8 5g oL yfgdf wfg jflws a9L kmNg kYof] t Tof] eO gxFbf klg kfgLs edf pTkfbg j[l4 xG5 s[lif If]qn] s]xL u]g eGg] dg u9Gt] km]k em7f]

l4 ePsf 5g pTkfbg a[l4df s[lif dGqfno s[ifssf] cx+d eldsf t 5Fb5 tyfkL s[ifs dx xsfL JojfoL pBf]uL cgGwfgstf k|f1 lj1x gLlt lgdftf ldl8of nufot Dk0f dGqfnosf] d]t uR5] cgf of]ubfg 5 k|ljlwdf cfPsf] ljsf cGtfli6laquoo wfg afnL cgGwfg sfoqmd lkmlnlkG tyf lj1fgdf cfwflt s[lif k|ljlw a9L pTkfbgzLn hftxsf] k|of]u oflGqs0f afnL ljljlws0f vfB tTjdf wf l+rfOsf] Jojyf f]u lsf tyf emfkftsf] Jojyfkgdf wf pTkfbg kZrft ulg] lqmofsnfkdf wf htf k|Zgx ghfgLbf] kdf ePsfn] pTkfbg a[l4 ex]sf] 5 t s[lif ldquovfOljofrdquo If]qhtf] x]5 s]xL bzs kj g]kfnn] wfg lgoft uYof] t cfh cfoft ug k]sf] 5 of] lttf] TonfO xfdL ljsf5f t s]xL jftljstfnfO klg ljZn]z0f ug kg] b]lvG5 g]kfnn] wfg lgoft s]xL fgf] dfqfdf uYof] Tolt a]nfsf] vfB dfu sf]8sf] hgtfsf] xffxfLdf xg]uYof] jq eft dfq vfg] afgL lyPg yfgLotdf pTkflbt s[lif pkh g pkof]u clws xg] uYof] 8ssf] olt kxFr gxbf wfg pTkfbgsf b[li6n] cAjn dflgg] tfO If]qdf dfu eGbf a9L eO eft tkm lgoft ulGYof] t cfh oL kIfsf] jfjhb vfB cfkltsf] dfu hg+Vofsf] j[l4Fu vfg] dv e+8L a9]sf sf0f tLgugf a9]sf] dfq geO cfot j[l4 eO vfgkfgdf kljtg cfO ld7f] dlgf] nfdf] bfgf ePsf] afgfbf rfdnsf] pkof]u a9gfn] b]zs pTkfbgn] y]Ug gsL cfoft ePsf] oyfy xf] rfx]hlt xfdLn] ug s[lifdf klg afFsL 5 ah]6 k|ljwL k|fljlws +of]hg pTkfbg a[l4 +3Lo k|0ffnLdf al9 cfzf flvPsf] 5 oBkL df]6f] v|f] s]xL dlgf] yfgLo tdf nf]slk|o wfgsf] pTkfbg cGo afnLsf] pTkfbg nfO vkt ug] xf] eg] b]zdf pknAw hg+Vofsf] nfuL aflxaf6 cfoft ulxfNg kg] cjyfdf g]kfn xg t jftljstf s]xf] eg] aeligstLn] cfˆg zLdf ePsf] ljgfsf] dxTj gaem] htAElig cfˆg yfgdf pTkflbt jYo kf]lnf] vfgf

2

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

eGbf hLa|f]sf] jfbsf nflu jfEuml kfg lGy]6Ls vfB ]jg ug] afgLn] cfoft a9g uPsf] lttf] oyfy klg gsfg lsbg os sf0f rfprfp lrgL rf]6 rfdn htf elefp fdfg lnP ufFp leq l5]sf 6laquos sg sg yfgdf ufFp 3s pTkflbt t lts[t u] lrgf] sfugf] sf]bf] kmfk hf pjf ds e6df kml htf jt lnP kmsg] u]sf] klg b]lvG5 b]zsf w] yfgaf6 yfgLo kdf pTkflbt jt oL aflx k7fpg s] t fd| xGYof] t afnLsf] pkof]lutf k|of]usf] c1fgtsf sf0f klg aflxL cfoft a9g uPsf] 5 dfh ljsfsf] qmddf cflys cjyf bdquob hfg ld7f] dlgf] jtsf] pkof]u ug] cf+sfIff a9b hfg jefjLs k|s[of xg oL jftljstf nfO dWogh uL g]kfn sfn] gLlt of]hgf sfoqmdnfO Wofgdf fvL ld7f] dlgf] afgfbf wfgsf] pTkfbg g]kfnd j[l4 ug wfg ldg sfoqmd nufot k|wfgdGqL s[lif cfwlgsLs0f klof]hgf dfkmt 7nf] If]qkmndf khf]g hf]g Jns ks]6 dfkmt sfoqmd cuf8L a9fO jfxo cfot sd ub vfBfGgdf b]znfO cfTd lge agfpg] +sNk dGqfnosf] 5 ljut ) jifsf] tYofIacutexsf] ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg j[l4 ePsf jifxdf s[lif If]qsf] aflifs j[l4 b snu|fxy pTkfbgsf] j[l4 b d]t pRr x]sf] 5 eg] wfg pTkfbg 36]sf jifxdf cflys j[l4 b d]t 36]sf] kfOG5 -lrq _ lrq g = ufxy pTkfbg j[l4b s[lif If]qsf] j[l4b wfg pTkfbgsf] DaGw

wfg v]tL kfgLsf] DaGwcf dlxgfsf] zjft +u ca s[ifsxnfO wfgsf nflu Aof8 tofL ffolgs dnsf] hf]xf] hldgsf] vghf]t nufot f]kfOsf] kj tofLsf] r6ff] kg yfn]sf] 5 eg] l+rfOsf] fd|f] k|aGw ePsf hldgxdf nf7] f]kf xnuf]sf] aGbf]atL+u f]kfO z ug] xtff] klg b]lvg yfn]sf] 5 hDnf du nufot pRr kxf8L efusf wfg afnL xg] v]tL of]Uo hldgxdf wdfwd f]kfO ex]sf] 5

wfg afnL kfgL dgkfpg] afnL xf] wfg f]kfOsf nflu hldgsf] tofL f]kfO ugsf nflu lxNofpg kg] xG5 hsf nflu k|ofKt lrofgsf] cfjZos kb5 To ul f]kfO kZrft s]xL xKtf kfgL hd]sf] ePdf j]gfx lhn +u g Sg] xG5 To ul ljleGg r0fxdf hldgdf lrofg cToGt cfjZos xg] xgfn] wfg pTkfbgsf nflu l+rfOsf] cToGt dxTj xg hfG5 g]kfnsf] Gbedf s[lif of]Uo hldgsf] hDdf k|ltzt If]qkmndf dfq l+rfO ljwf ku]sf] cflys j]If0f k|ltj]bg )ampdivideamp^ n] b]vfpF5 To dfly |f]tdf kfgLsf] pknAwtfdf sdL hn yfgfGt0f tyf hnfzooQm axp2]ZoLo cfof]hgfxsf] sfofGjog dflynfO xFbf l+lrt If]qkmnsf] sla k|ltzt hldgdf dfq afx| dlxgf l+rfO ljwf ku]sf] cgdfg pQm j]If0fn] u]sf] 5 oL x]bf sn v]tL of]Uo hldgsf] hDdf hDdL k|ltzt If]qkmndf dfq aif eL l+rfO ljwf ku]sf] b]lvG5 l+rfO +rgfx lgdf0f ePsf yfgxdf d]t snf]df kfgL pknAw xgsf nflu dgg g sg kg] jfWotf x]sf] 5 o klk]Ifdf wfg pTkfbg dggdf lge xg kg xfd|f] afWotf xg uPsf] 5 cgsn dgn xFbf wfg pTkfbg j[l4 xg dgg k|ltsn xFbf pTkfbgdf x|f cfpgnfO cGoyf dfGg kg] cjyf 5g g () b]lv )) Dd jifsf] dggL jiff t wfg pTkfbgsf] tYofIacute nfO ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg dggsf] ptfr9fj Ps k|sfsf] kfpg lsG5 -lrq _ lrq = aflifs cfift dggL jiff wfg pTkfbgsf] DaGw

dgg cnfjf cGo pTkfbgsf fwgxsf] dxTjwfg pTkfbgsf nflu dggsf cnfjf cGo pTkfbg fdu|Lx klg pltSs hL kb5 l+rfOsf] lglZrttf xg] xf] wfg afnLnfO kfgLsf] tgfj x]sf] dodf cfjZos dfqfdf l+rfOsf] Jojyf ug Sg] xf] eg] jif] wfgsf cnfjf rt] wfg af]f] wfg d]t uL jifsf] jf lhgDd wfg pTkfbg ug Sg] hftx g]kfnd ljsf d]t es]sf 5g osf] nflu dggd lge xLxg kg] b]lvbg

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

2

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

eGbf hLa|f]sf] jfbsf nflu jfEuml kfg lGy]6Ls vfB ]jg ug] afgLn] cfoft a9g uPsf] lttf] oyfy klg gsfg lsbg os sf0f rfprfp lrgL rf]6 rfdn htf elefp fdfg lnP ufFp leq l5]sf 6laquos sg sg yfgdf ufFp 3s pTkflbt t lts[t u] lrgf] sfugf] sf]bf] kmfk hf pjf ds e6df kml htf jt lnP kmsg] u]sf] klg b]lvG5 b]zsf w] yfgaf6 yfgLo kdf pTkflbt jt oL aflx k7fpg s] t fd| xGYof] t afnLsf] pkof]lutf k|of]usf] c1fgtsf sf0f klg aflxL cfoft a9g uPsf] 5 dfh ljsfsf] qmddf cflys cjyf bdquob hfg ld7f] dlgf] jtsf] pkof]u ug] cf+sfIff a9b hfg jefjLs k|s[of xg oL jftljstf nfO dWogh uL g]kfn sfn] gLlt of]hgf sfoqmdnfO Wofgdf fvL ld7f] dlgf] afgfbf wfgsf] pTkfbg g]kfnd j[l4 ug wfg ldg sfoqmd nufot k|wfgdGqL s[lif cfwlgsLs0f klof]hgf dfkmt 7nf] If]qkmndf khf]g hf]g Jns ks]6 dfkmt sfoqmd cuf8L a9fO jfxo cfot sd ub vfBfGgdf b]znfO cfTd lge agfpg] +sNk dGqfnosf] 5 ljut ) jifsf] tYofIacutexsf] ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg j[l4 ePsf jifxdf s[lif If]qsf] aflifs j[l4 b snu|fxy pTkfbgsf] j[l4 b d]t pRr x]sf] 5 eg] wfg pTkfbg 36]sf jifxdf cflys j[l4 b d]t 36]sf] kfOG5 -lrq _ lrq g = ufxy pTkfbg j[l4b s[lif If]qsf] j[l4b wfg pTkfbgsf] DaGw

wfg v]tL kfgLsf] DaGwcf dlxgfsf] zjft +u ca s[ifsxnfO wfgsf nflu Aof8 tofL ffolgs dnsf] hf]xf] hldgsf] vghf]t nufot f]kfOsf] kj tofLsf] r6ff] kg yfn]sf] 5 eg] l+rfOsf] fd|f] k|aGw ePsf hldgxdf nf7] f]kf xnuf]sf] aGbf]atL+u f]kfO z ug] xtff] klg b]lvg yfn]sf] 5 hDnf du nufot pRr kxf8L efusf wfg afnL xg] v]tL of]Uo hldgxdf wdfwd f]kfO ex]sf] 5

wfg afnL kfgL dgkfpg] afnL xf] wfg f]kfOsf nflu hldgsf] tofL f]kfO ugsf nflu lxNofpg kg] xG5 hsf nflu k|ofKt lrofgsf] cfjZos kb5 To ul f]kfO kZrft s]xL xKtf kfgL hd]sf] ePdf j]gfx lhn +u g Sg] xG5 To ul ljleGg r0fxdf hldgdf lrofg cToGt cfjZos xg] xgfn] wfg pTkfbgsf nflu l+rfOsf] cToGt dxTj xg hfG5 g]kfnsf] Gbedf s[lif of]Uo hldgsf] hDdf k|ltzt If]qkmndf dfq l+rfO ljwf ku]sf] cflys j]If0f k|ltj]bg )ampdivideamp^ n] b]vfpF5 To dfly |f]tdf kfgLsf] pknAwtfdf sdL hn yfgfGt0f tyf hnfzooQm axp2]ZoLo cfof]hgfxsf] sfofGjog dflynfO xFbf l+lrt If]qkmnsf] sla k|ltzt hldgdf dfq afx| dlxgf l+rfO ljwf ku]sf] cgdfg pQm j]If0fn] u]sf] 5 oL x]bf sn v]tL of]Uo hldgsf] hDdf hDdL k|ltzt If]qkmndf dfq aif eL l+rfO ljwf ku]sf] b]lvG5 l+rfO +rgfx lgdf0f ePsf yfgxdf d]t snf]df kfgL pknAw xgsf nflu dgg g sg kg] jfWotf x]sf] 5 o klk]Ifdf wfg pTkfbg dggdf lge xg kg xfd|f] afWotf xg uPsf] 5 cgsn dgn xFbf wfg pTkfbg j[l4 xg dgg k|ltsn xFbf pTkfbgdf x|f cfpgnfO cGoyf dfGg kg] cjyf 5g g () b]lv )) Dd jifsf] dggL jiff t wfg pTkfbgsf] tYofIacute nfO ljZn]if0f ubf wfg pTkfbg dggsf] ptfr9fj Ps k|sfsf] kfpg lsG5 -lrq _ lrq = aflifs cfift dggL jiff wfg pTkfbgsf] DaGw

dgg cnfjf cGo pTkfbgsf fwgxsf] dxTjwfg pTkfbgsf nflu dggsf cnfjf cGo pTkfbg fdu|Lx klg pltSs hL kb5 l+rfOsf] lglZrttf xg] xf] wfg afnLnfO kfgLsf] tgfj x]sf] dodf cfjZos dfqfdf l+rfOsf] Jojyf ug Sg] xf] eg] jif] wfgsf cnfjf rt] wfg af]f] wfg d]t uL jifsf] jf lhgDd wfg pTkfbg ug Sg] hftx g]kfnd ljsf d]t es]sf 5g osf] nflu dggd lge xLxg kg] b]lvbg

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

3

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

t pkoQm dggn] dfq wfg pTkfbgdf j[l4 ePsf] eg] kSs xf]Og wfg pTkfbg g]kfndf dggsf] lge x]sf] ePtf klg xfnsf lbgxdf hnjfo kljtgn] ubf dggdf xg] ptfr9fjsf afahb klg pTkfbg j[l4 ePsf] b]lvG5 ljleGg Vvf xg] 8afg xg] hftxsf] ljsf f]u k|ltf]wL hftxsf] k|of]u xfOla|8 lapxsf] klIf0f lkmfl lsfgxn] pQm hftxsf] k|of]udf ex]sf] j[l4n] wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 Tof] t xfnsf lbgxdf eGbf )$)divide$ fn lt dgg aiff fd|f] xg] u]sf] ePtf klg wfgsf] pTkfbsTj x]g] xf] eg] pQm dodf d]=6gdividex]S6sf] xffxfLdf dfq x]sf] lyof] g (^) tfsfF blIf0f Plof ljz]ift eftaf6 z ePsf] xlt qmflGtsf] g]kfndf d]t k|efj k]sf] 5 g (^^ df s[lif fdu|L sDkgL lnld6]8sf] yfkgf kZrft g]kfndf ffolgs dnsf] cfoft pkof]usf] qmddf j[l4 ePsf] xf] f] kZrft sfn] ffolgs dndf lgGt kdf cgbfg pknAw ufpFb osf] pknAwtfdf j[l4 ub cfOx]sf] 5 eg] wfg v]tLsf] lhgdf dnsf] cfktL xh ug] uL dnsf] vlb k|s[of ldnfpg] u]sf]n] d]t wfg pTkfbgdf dxTjk0f eldsf v]n]sf] 5 oBkL cgbfg sdsf] lldttfsf sf0f s[ifsxsf] dfu cgfsf] k|ofKt ffolgs dnsf] k|aGw ug glsPsf]n] pTkfbgdf cfzfltt j[l4 xg s]sf] 5g dGqfno dfkmt cgbfgdf ljt0f ePsf] ffolgs dnsf] sn kldf0f lrq cgf x]sf] 5 lrq = aflifs kdf ffolgs dnsf] lalqm kldf0f

To uL wfg pTkfbgdf pGgt hftxsf] lkmfl k|fn] d]t dxTjk0f of]ubfg kofPsf] 5 (^^ df lkmfl ePsf] tfOrEuml hftsf] wfgn] g]kfnL s[ifsxlar lgs nf]slk|o Xof] sla amp d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj Ifdtf ePsf tfOrEuml amp^ tfOgfg rfOgfg

rfOgEuml $ hftsf wfgx dWo kxf8 pkTosfsf

nflu lkmfl ulPsf] ToxL hftx tfOlrg wfgsf

kdf xfnDd k|rlnt x]sf 5g eg] g (^ df

tfOsf nflu lkmfl ulPsf] sla $ d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf (amp df (amp df dnL hof

(^( df lkmfl ePsf] fljqL ($ b]lv (()

sf] lardf dWo kxf8sf nflu lkmfl ePsf b]lv amp

d]6g k|lt x]S6 pTkfbg Ifdtf cGtutsf vdn

$ amp ( sf] k|of]un] To cjlwdf wfgsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo of]ubfg kofPsf] kfOG5 (( b]lv ((

larsf] cjlwdf tfOsf nflu lkmfl ulPsf fwf

llhsf fwf amp fwf $ fwf fwf hftsf wfgx

klg s[ifsxn] rfPsf hftx xg g ((( df amp=

d]6g k|lt x]S6 pTkfbsTj ePsf vdn ^ )) df

lkmfl ePsf] vdn sla = d]6g k|lt x]S6

pTkfbsTj ePsf wfgsf hftx xfnDd klg sf7df8f+

pkTosfsf s[ifsxn] cToflws rfPsf] pTkfbgdf

pNn]vgLo j[l4 ug xof]u kofPsf 5g To uL hDnf

nufotsf pRr kxf8L lrf] xfjf kfgL ePsf If]qxsf

nflu lkmfl ePsf 5f]df]Euml rGbggfy hftsf

wfgxn] pQm If]qsf] pTkfbg j[l4df dxTjk0f of]ubfg

kofPsf 5g eg] hnjfo kljtgsf] cnfO xg Sg]

lsldn] Vvf xg ug Sg] wfgsf hftx qmdz

Vvf wfg ) Df Vvf wfg ^ )$

df lkmfl ulPsf xg To uL tfOdf cToflws

jiffsf sf0f wfg v]tLdf xg] gf]SfgLnfO sd ug 8jfg

xgSg] hftx j0f j fFjf dnL j klg

lkmfl ePsf 5g kl5Nnf] dodf ) df wfgsf

gofF hftx Vvf 8jfg bj xg Sg] pTkfbsTj

d]t eGbf a9L xg] axu0fL wfg axu0fL wfg

ul j6f gofF hftx lkmfl ePsf 5g cfufdL

lbgdf oL hftxsf] k|of]un] k|ltsn dfifddf klg wfg

pTkfbgdf j[l4 xg] b]lvG5 )) df nNsf afdtL

)amp df ulGwt wfg klg lkmfl uls]sf]

5 yfg ljz]ifsf] pkoQmtf cgf ljleGg xfOla|8

hftsf wfgsf ljpx d]tsf] klIf0f kZrft kl~hs0f

ug] sfoxaf6 xfOla|8 wfgsf] pkof]udf j[l4+u wfg

pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4df xof]u ku]sf] 5 To

nflu xlbgfy txf rt] nIdL ljGb]ZjL dlNnsf

kjflgk ^ hftsf wfgsf] lkmfl kZrft dggdf

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

4

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

afx]s klg rt] wfgsf] pTkfbg tkm s[ifsx cfslift xFb

uPsf] b]lvG5 xfn sn wfg v]tL ulPsf] If]qkmnsf] ) k|ltzt eGbf a9L If]qkmn pGgt hftn] 9flss]sf] 5 ljleGg pGgt hftx lkmfl ePsf jifx wfg pTkfbgsf] cjyf lrq $ df b]vfOPsf] 5 lrq $= ljleGg pGgt hftxsf] ljsfqmd wfg pTkfbg cjyf

ljutdf rfdnsf] cnfjf uxF ds sf]bf] kmfk ldnfP

vfg] k|rng x]sf]df xfnsf lbgxdf cfP eft dfq vfg]

k|j[ltsf] ljsf xb ux]sf] 5 ljutdf tngfTds kdf

a9L dNo hfg] afnL ePsfn] wfg laqmLaf6 xg] cfDbfgLn]

3 vr rnfpg] klkf6Ln] ahf of]Uo kldf0fdf wfg

xg] xFbf (^) b]lv ( Dd g]kfnaf6 wfg lgoft

xg]u]sf] lyof] a9bf] hg+Vof+u a9]sf] vfBfGgsf]

dfu 36]sf] v]tL of]Uo hldgsf] If]qkmn fy (()

kZrft cfkrfls kdf jb]lzs f]hufLsf] zjft

+u lelqPsf] ]ld6ofGn] dflgxsf] afgLdf cfPsf]

kljtg cgfsf] bdf pTkfbg j[l4xg gs]sfn]

rfdn cfoftdf j[l4 ex]sf] oyfy g xf] on] tTsflng

dodf wfg lgoft xg] dns xfnsf lbgxdf rfdn

cfoft ug kg] cjyfdf cfPsf] 5 To uL k|lt JolQm

rfdn vktdf d]t pNn]vgLo j[l4 ex]sf] 5 g

() sf] bzsdf sla sf]8 ) xhf x]sf] g]kfnsf]

hg+VofnfO cfwf dfGbf k|lt JolQm rfdnsf] pknAwtf

sla amp) s]=hL= x]sf]df g )amp sf] k|If]k0f cgf

nueu sf]8 () nfv ^) xhf hg+VofnfO xfnsf]

pTkfbg cfoft d]t hf]8] u0fgf ubf sla

s]=hL= pknAwtf b]lvG5 oL tL x]bf k|lt JolQm

rfdnsf] vkt lgs a9L xg] u]sf] kfOG5 -lrq $_

lrq = hg+Vof j[l4 k|lt JolQm vfBfGg pknAwtfsf] cjyf

v]tL of]Uo hUufsf] 36bf] cjyfhg+Vofsf] j[l4n] vfBfGgdf dfudf j[l4+u af]afsf] nflu v]tL of]Uo hldgx 38]Ldf kl0ft xg] qmd d]t lta| kdf a9b uPsf] 5 fy kVofnL DklQsf kdf xg] hUufsf] afF8kmf8n] )) df k|lt kljf )= x]= k|lt kljf x]sf] cfift hldgsf] If]qkmn g ) df cfOkUbf )=^ x]S6df 36g ku]sf] 5 eg] k|lt kljf cfiftdf j6f lsQf xFbf k|ltlsQf )= x]= If]qkmn x]sf] s[lif u0fgf ) sf] tYofIacuten] b]vfpF5 clwsf+z v]tLof]Uo hldgx Knl6Euml u] afFemf] fVg] k|j[ltnfO lgTflxt ug lsPsf] 5g gtdzlQmsf] cefjdf wfg pTkfbgsf] nfutdf d]t j[l4 xFb ux]sf] 5 oL 36bf] pTkfbgof]Uo hldgn] ubf wfg afnL nufot a s[lifhGo afnLdividejtxsf] pTkfbgdf k|dv rgftLsf] kdf b]lvg yfn]sf] 5 sf7df8f pkTosfsf cToGt pa wfg v]tL xg] hldg xg jf dnssf cGo If]qx klg lbgfg lbg 38]Ldf kl0ft xg] qmdsf] lta|tfn] pTkfbg j[l4sf] nIo xfln ug xh gxg] b]lvG5

lgisifs[lif ljsfsf sfox cfh nufgL u]sf] ef]nL k|ltkmn b]lvg] If]q xf]Og s[lif k|fsf dfWodaf6 s[ifsxsf] 1fg Lk Ifdtfdf kljtg uL pgLxsf] cfgL afgLdf kljtg uL v]tL k|0ffnL DaGwL aif kfgf tf tlsfxnfO kljtg ub pGgt k|ljlw dqL agfpg cfkmdf rgftLk0f sfo xf] To cnfjf eldsf] j1flgs jlus0f dfkmt s[lifsof]Uo eldxsf] If]q lgwf0f uL cGo k|of]hgdf k|of]u ug lgTflxt ug] uL endashpkof]u P]gsf] Jojyf fy wfg pTkfbg xg] If]qxdf aif eL l+rfOsf] ljwf pknAw xg] Jojyf xg s]df wfg v]tLdf dgg dflysf] lgetf sd ub aif] rt] wfgsf] pTkfbg j[l4sf] lglZrttf dfkmt cfTdlge xg] fli6laquoo nIo xfln ug lsg]5

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= k[i7eld

bklZrdf~rn If]q ljsfsf] b[li6sf]0fn] lk58LPsf] xgfn] j= fhf aL]Gb| af6 la=+= )amp fndf lbkfon 8f]6LnfO ljsf If]qsf] fhwfgL tf]s] dWoklZrdf~rn If]qaf6 cnu ul k[ys ljsf If]qsf] kdf 3f]if0ff ulPsf] lyof] +ejt of] g bklZrdf~rnnfO ljsfsf] dn wfdf Nofpg ulPsf] k|yd k|of lyof] of] If]q b]zsf kfFr ljsf If]q dWo] If]qkmnsf] b[li6sf]0fn] a eGbf fgf] If]q xf] osf] If]qkmn ( jif ls=ld= hg+Vof amp x]sf] 5 hg3gTjsf] b[li6sf]0fn] oxfFF k|lt ju ls=ld )=^ hgfsf] jf]jf x]sf]n] tngfTds kdf kftnf] atL x]sf] 5 ljsfsf ljleGg klrsxnfO cWoog ubf ljutsf ljsfsf k|ofxn] s]xL wf ePklg s]Gb|Ls[t gLlt kjfwfsf] cefj l+xbafdf cyk0f kxFrsf] cefjn] of] If]q fli6laquoo kdf lk5l8Psf] If]q kdf kllrt xL cfPsf] 5 bklZrd leq klg snfnL s+rgk afx]ssf kxf8L lhNnfx 88]Nwf 8f]6L c5fd at8L bfrnf aemfordf afhfsf] cjyf emg k5f8L x]sf] 5 ljsfsf b[li6sf]0fn] k5f8L x]sf] o cjyfaf6 ljsfsf] fli6laquoo dnwfdf Nofpg bklZrd If]qsf] du| dfj]zL lbuf] ljsf ug] p2]Zon] g]kfn sfn] k5f8Lsf amp lhNnfnfO sfoIf]q xg] uL )^(^) ut] bklZrd ljsf cfof]u u7g ulPsf] f]xL cgf lbkfondf bklZrd cfof]usf] yfkgf ePsf] xf] onfO gLltut kdf bklZrdf+rn If]qsf] 3f]if0ff kZrftsf] g]kfn sfn] o If]qsf] ljsfsf] nflu lbPsf] rff]sf] kdf aemg lsG5

bklZrd ljsf cfof]usf] u7g kZrft gLltut kdf onfO clwsf DkGg cfof]u elgP klg sfofGjog txdf ljleGg sl7gfOx x]sf 5g ljsfsf klrsxdf

k[ys tYof+sxsf] ljZn]if0f tbcgk cfjlws of]hgfxdf bklZrdf If]qsf] k|If]k0f of]hgfxsf] thdf cfjlws cgudg tyf dNof+sg k|ltj]bgxsf] cefjn] ljutdf ePsf pknlAw sdL sdhf]LxnfO s]nfpg lgs sl7g ePsf] 5 ljsf If]q cgf cfjlws of]hgfxsf] lgdf0f f] cgk fli6laquoo cfjlws of]hgfsf] lgdf0f xg kg]df f] xg gs]sf]n] klg sg If]q slt k5fl8 x]sf] 5 eGg] tngf ug sl7gfO x]sf] 5 fli6laquoo kdf cfjlws of]hgfsf] Pp6 gLltut cfwf xg] ePsf]n] klg bklZrdsf] cflys fdflhs uljL kjfwfsf] lalzi6tf cgksf] gLlt f] cgfsf sfo of]hgf ljutdf aGg s]gg bklZrd cfof]usf] u7g kZrft osf] k|yd k|fyldstfsf] kdf 5lP x]sf tYof+ssf] +sng tngfTds ljZn]if0f f]xL cgf fli6laquoo gLlt cfjlws of]hgf+u tfnd]n xg]uL bklZrd ljsf If]qsf] ljsf gLltsf cfwfxsf] to ug x]sf] 5 o k|ofsf] k|yfg laGbsf] kdf 5f]6f] do lldt fwg gtf]t leq xL of] cfwf kq tof ulPsf] 5 of] cfwf kq tof ug qmddf ljutdf cfof]uaf6 ulPsf kfdz a7s e]nfsf lgisifx pknAw kts cfjlws lhNnf ljsf of]hgfsf] kgfjnf]sgnfO cfwf agfOPsf] 5 osf] ljtf ug] sfd lgGt x]sf] 5 bklZrdsf] du| ljsfsf] klsNkgf ug f] klsNkgfnfO kf ugsf] nflu cfjZos gLlt tyf sfoqmdsf] thdf ug o If]qsf tfOsf bO lhNnfsf] ljZn]if0f lagf of] cwf] x]sf] 5 t klg bklZrd ljsf cfof]usf] sfoIf]q kxf8L amp lhNnf dfq ePsf]n] f]xL cgfsf] ljZn]if0f ulPsf] 5

fgf] ljs6 euf]n f] leq 5lP x]sf atLx s[lifdf cfwflt kDkfut lhljsf]kfhg k4lt aflxL

bklZrdsf] k|b]zxsf] cflys fdflhs ljsfsf ljleGg rsxsf]] jtdfg cjyf

kj lrj s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno

uf]ljGb k|fb kf08]

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

6

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

blgof+u pTkfbs Dkssf] cefj clzIff a]f]hufL ulaL vfBfGg cefj fdflhs sltxsf] sf0fn] bklZrd If]q lk5l8Psf] If]qsf] mkdf kllrt 5 tTsfnsf] nflu o If]qsf] sn u|fxy pTkfbg u0fgf ug sl7g eP klg g]kfnsf] sn uf|xy pTkfbgdf o If]qsf] of]ubfg lgs fgf] x]sf] lhn cfsng ug lsG5 dfddf cfwflt s[lif pTkfbg ljk|]if0f o If]qsf] du| cytGqsf] bO dVo cfofd xg o afx]ssf] fgf] lxf u sfi7 ag kbfjf hl8a6Ln] lnPsf] 5 ljutdf ljk|]if0fsf] lxf hl8al6sf] lxf fgf] eP klg xfnsf aifxdf of] a9b uPsf] 5 P]ltxfls kdf o If]qsf] dVo uL cflys cGtlqmof eftLo ltAatLo ahfx+u xg] u]sf]df pQ blIf0f kj klZrd fhdfusf] ljsf +u cfGtls ahfx+usf] cGtlqmof a9b uPsf]] 5 ljutdf o If]qaf6 ljleGg gfsfx lkyffu9 cNdf]8f emnf3f6 wfrnf 6gsk cflbaf6 7nf] kldf0fdf poundo lgsfL xg] ToxfFFaf6 nQf sk8f gg kmnfd cfoft xg] u]sf] kfOG5 pQL lhNnfx bfrnf aemfordf afhfaf6 s]xL lgsfL ltAat lt xg] ToxfFFaf6 gg cfoft ljutsf] dVo Jofkfls DaGw xf] t cfGtls ahf kjfwfxsf] ljsf+u of] DaGw kftnf] xb uPsf] 5 xfnsf aifxdf tfOsf bO lhNnf snfnL s+rgk tyf b]zsf cGo e]ux+usf] Jofkfls DaGw ljtf xb uPsf] 5 fFs[lts ko6gsf] cytGqdf s]xL eldsf eP klg lhljsf]kfhgfdf xof]u kUg] ul osf] of]ubfg b]lvbg eGg] cGo vfnsf] cfwlgs ko6g Jojfosf] o If]qdf ljsf xg s]sf] 5g

= tfOsf lhNnfx+usf] cflys DaGw

kxf8L amp lhNnfxsf] tfOsf snfnL s+rgk lhNnfx+usf] DaGw Jofkf 3f6f k+hL gtd knfogsf] DaGwsf] kdf x]sf] 5 cfnf] pGdng tfOdf lzIff jfYo oftfoft htf kjfwfxsf] ljsf +u tfOsf bO lhNnfdf kxf8L e]uaf6 7nf] +Vofdf afO fO ePsf] kfOG5 of] afO fO +u k+hLsf] kxf8L lhNnfxaf6 tfOltsf] axfjn] kxf8L If]qsf] cflys fdflhs lbuf] ljsfdf 7nf] gsffTds c kf]sf] 5 oL kxf8af6 tfOdf ePsf] afO fO k+hL knfogn] tTsflng kdf kxf8L If]qdf a9]sf] hg+Vofsf] rfk Toaf6 pTkGg ePsf] gtf]t fwg dflysf] bf]xgnfO sd u] klg nufgLsf] nflu k+hLsf] cefj Jofjflos lk

IfdtfoQm pTkfbs dfgj +fwgsf] knfog kxf8L lhNnfxn] lgGt ef]uL x]sf 5g k+hLsf] yfgLo kdf klrfng gePsf] k|To]s sfdf tfOsf lhNnf+u PstlKfm 7f8f] DaGw dWo kxf8L nf]sdfu hf]l8g gs]sf]n] kxf8L lhNnfxdf cfGtls cflys ultlalwsf] ljsf xg s]sf] 5g kxf8L e]uaf6 tfOsf lhNnfdf ePsf] gtd k+hLsf] knfogsf] dVo sf0f s]xL bzs cuf8LDd kxf8L e]udf lgGt exg] ef]sdLaf6 aRg lyof] eg] xfn cfP u0ftLo hLjgofkgsf] vf]hLdf of] k|lqmof xL cfPsf] 5 kxf8af6 tfOdf ePsf] of] afO fOsf] k|s[ofn] tfOsf] pTkfbs hdLgsf] vl08s0f cJojlyt xLs0f dx+uLnfO k|]lt uL gsffTds k|efj d]t k]sf] 5 xfn cfP 88]Nwf htf fgf ZfxL s]Gb|xdf fd|f] xfjfkfgL cfwfet kjfwfxsf] ljsfn] tfOaf6 k+hL nufgL kxf8L If]qdf pSng] k|s[ofsf] yfngL eP klg cGt lhNnflt eg] of] ePsf] 5g of] k|s[ofnfO lta| ul tfOsf lhNnf kxf8L lhNnflar Aofkf Gtng ug Aofks gLltut wfsf] cfjZostf 5

= ulaL tyf dfgj gtf]t rsf+s

s]Gb|Lo tYof+s laefuaf6 lj== )^(divide)amp) df ulPsf] a]If0f cgf dWoklZrd b klZrdsf kxf8L lhNnfxdf ulaLsf] cgkft tngfTds kdf w x]sf] 5 k|lt JolQm cfodf = (^ nfO ulaLsf] ]vf lgwf0f ubf g]kfndf = k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL 5g t bklZrddf of] k|ltzt )= x]sf] 5 oL bklZrddf cfwf eGbf a9L hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf 5g of] b]zeLdf pRr ulaL x]sf] If]q klg xf] lhNnf cgf afhfdf ^$= aemfordfdf ^= bfrnfdf at8Ldf $=amp 88]Nwfdf $= 8f]6Ldf $=( c5fddf $amp= k|ltzt hg+Vof ulaLsf] ]vfdgL x]sf] 5g b]zsf] cft ulaLsf] b eGbf of] If]qsf clwsf+z lhNnfxdf ulaLsf] b bO ugf eGbf a9L xg lgs bogLo cjyf xf] of] Aofks kdf x]sf] ljsfsf] cGtlnt cjyf xf] ljsfnfO k|eflat ug] f] sf] pkef]u ug] dfgj gtf]tsf] cjyf klg o If]qdf bogLo x]sf] 5 dfgj ljsf rsf+sdf of] If]qsf lhNnfx lgs k5fl8 x]sf 5g uljLsf dVo sf0fxdf Gog pTkfbsTj ePsf] kDkfut s[lif k|0ffnL lgoldt kdf exg] clgf v8]Lxsf] k|efj art f]sf] yfgLo klrfngsf] sdL artsf] tfOsf lhNnfxdf

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

7

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] axfa ) k|ltzt eGbf a9L kfljfls cfo vfBfGg vlbdf vr xg afxo nufgLsf] nflu cfjZos kjfwf gxg ljk]|if0fdf cfwflt cytGq f]sf] dVo |f]t eftLo zxdf lgDg tLo f]hufLaf6 k|fKt Gog cfo xg kDkfut lhlasf]kfhgsf gtf]txsf] lgGt Iflos0f xg tyf s]xL cGo fdflhs sf0f x]sf 5g fdflhs sf0fdf sfd uL cfo cfhg ug] eGbf a] vfg] k|j[ltnfO ks[t ug] fdflhs +sf dVo kdf xL cfPsf] 5 osf cltlQm lzIff jfYodf kjfwfxsf] cefj csf] dVo ulaLsf] sf0f x]sf] 5

Table 1

lhNnf Hfg+Vof uljLsf] ]vfdgLsf] hg+Vof

k|ltzt

afhf $( ^$amp( ^$=

aemfordf (( $amp =

bfrnf amp$ amp)^ =)

cf5fd amp$ampamp ( $amp=

8f]6L amp$^ )$$ $=(

at8L )( $^^) $=amp

88]Nwf $)($ ^amp $=

hDdf =k= ^) ^ampamp )=

g]kfn ^$($)$ ^^amp^^ =

k|ltzt )=

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf ) ljljw

$= fdflhs tyf cflys ljsf+u DalGwt ljleGg rsxsf] cjyf

$== ljk|]if0f

o If]qsf] (=$) k|ltzt nfv xhf hg+Vof aflx sfd ulx]sf] clwsf+z eftdf lgDg tLo f]hufLdf +nUg ePsf] kfOG5 oL sfd ug] clwsf+z dflg lxpb] lhgdf sfd ug hfg] aif] lhgdf kmlsg] ePsf]n] f]hufLsf cjx sg yfO vfnsf]

geO cyfO xg] ub5g oL clwsf+z kljfx gub cfhgsf] nflu eftLo f]hufdf lge ub5g afXo f]hufL af6 k|fKt xg] lak|]z0f 7nf] lxf cgfkrfls af6f]af6 lelqg] xgfn] osf] kldf0f slt 5 eGg] oyfy cf+sng ug sl7g 5 oL k|fKt ePsf] lak|]z0f sf] amp) k|ltzt lxf vfBfGg nQfsk8f sn vrdf nfUg] xgfn] pTkfbs Dkltsf] lgdf0fdf nufgL Gog dfq u]sf] kfOG5 fd|f] dfqfdf lak]|z0f k|fKt ug] kljfx tfOsf lhNnfdf afO fO ePsf]n] lak|]z0fsf] 7nf] dfqf knfog xg] ub5 b]Zf eLdf amp k|ltzt 3kljf af6 amp k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug] u] klg o If]qdf ) k|ltzt 3wLaf6 (=$ k|ltzt hg+Vof aflx sfd ug uPs]f kfOG5 hg kljfn] ljk|]if0f k|fKt ubg Tosf] cjyf cGo kljfsf] eGbf ulaLsf] x]sf] 5

Table 2 Status of Remittance

lhNnfhDdf wwL

cgklyt 3wL

cgklyt hg+Vof

ljk|]if0f k|fKt

ug] 3wL k|ltzt

cft ljk|]if0f

k|lt 3wL

afhf 24888 4415 8054 NA NA

aemfordf 33773 10248 22845 NA NA

bfrnf 24604 4688 6864 NA NA

cf5fd 48318 17260 31015 NA NA

8f]6L 41383 15884 23544 NA NA

at8L 45167 12152 21039 NA NA

88]Nwf 27023 7912 11670 NA NA

k If]q 245156 72559 125031 60 43468

g]kfn 5423297 1378678 1921494 56 80436

k If]q k|ltzt 29=60 9=41

g]kfn k|ltzt 25=42 7=22

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

8

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 3 Status of Revenue

Indicators Nepal FW Gap

Household gross revenue NRs 468717 224314 244403

Household net revenue NRs 127003 73360 53643

Household capital expenditure NRs 16852 11398 5454

Percentage of remittance receiving household 558 60 -42

Average amount of remittance NRshh 80436 43468 36968

Average per capita remittance received NRs 9245 5194 4051

Source of remittance India 186 392 -206

Source of remittance other countries 234 38 196

Share of remittance in household income 309 266 43

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

$== jg u sfi7 ag kbfjf tyf hl8a6L

bklZrdsf] Pp6f dVo cflys ultlalwdf lxdfnL lhNnfdf hl8a6L u sfi7 ag kbf dVo xg ht bfnrLgL vf]6f] l7f uGwjfn htf u sfi7 ag kbfjf Rofp s6sL kfif0fa]b offuDaf cflb dVo kdf +sng xg] h8La6Ldf kb5g lo kbfjfxsf] yfgLo cytGqdf dxTjk0f of]ubfg eP klg k|zf]wg s]Gb|xsf] ykgf xg gs]sf]n] o If]qsf] hl8a6Ldf sg dNo gt[+vnfsf] du| ljsf xg s]sf] 5g oL pTkfbgxn] fd|f] dNo kfpg s]sf] 5g To uL hl8a6L u sfi7 ag kbfjfsf] v]tL k|a4g ug vb|f

k|ofx eP klg gt+[vnfa4 tt k|ofx ePsf 5gg pRr kxf8L dWo kxf8L lxdfnL If]q d]t cf]ul6Psf] o If]qdf ljZjdf g bne dflgg] k|fs[lts h8La6Lx htf] uGwjfn lgljifL lrfOtf] kbdrfn tjf kfFrcf+n] s6sL nf]Stf ztfjL tyf h6fdLhtf cfifwLo jgkltx kfOG5 eg] Nnf lrnfpg] RoLhtf axu0f ePsf vx klg o If]qdf kfOG5g g]kfnaf6 ljb]z lgoft xg] )) k|hfltsf cGtfli6laquoo Voflt k|fKt jgktL tyf h8La6Lx dWo] ) k|hflt o If]qdf kfOG5 jgh+unaf6 k|fKt ug lsg] kfli6s cfxf cfiflwhGo tTjx OGwg tyf sf7hGo jtxsf] pkof]u pkef]uaf6 cflys cfhg ug Sg] +efjgf oxfFFsf] jg If]qdf x]sf] 5 cf=j= )^()amp) df o If]qjf6 $$=( d]=6g hl8a6L ^$= Df]=6g= vf]6f] +sng ePsf] haf6 ^(amp=( fhj k|fKt ePsf] kfOG5 osf] oyfYf dNosf] cf+sng ug sl7g eP klg of] cafsf] ePsf] cgdfg lhn ug lsG5 oL hl8a6L +sng tyf lals| ljt0fn] o If]qsf] f]hufL gt[hgf uljL lgjf0fdf lgs 7nf] of]ubfg u]sf] 5

Table 4 Status of NTFP

District Jadibuti collection mt

Resin collection mt

Royalty NRs

Bajura 529 106 151430

Bajhang 1176 1713 3090475

Darchula 42043 102 8391535

Achham 110 1604 463900

Doti 228 2121 1503258

Baitadi 511 814 16932489

Dadeldhura 45 13222 858071

FW region 148493 61451 161519179

f|f]t If]lqo jg sfofno wgu9L jflifs k|ltj]bg )

$== ko6g If]q

g]kfnsf] cytGqdf ko6g If]qsf] laz]if eldsf eP

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

9

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klg bklZrd ko6g ljsfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 oxfFsf] cytGqdf osf] eldsf Gog x]sf] 5 oxfF ko6sLo Defjgfsf yk| If]q eP klg k|rf k|fsf] cefj ko6sxnfO rflxg] cfjZos ljwf kjfwfsf] cefjsf] sf0fn] ko6g ultljlw yfg laz]ifdf f+s[lts ko6gsf] kdf dfq lldt x]sf] 5 la== ) df ))( ko6ssf] cfudg eP klg bklZrdsf] +Vof gu0o x]sf] 5 oaf6 fli6laquoo kdf ca eGbf al9 cfo k|fKt ePklg bklZrdn] osf] fgf] lxf klg k|fKt ug s]sf] 5g bklZrdsf] ko6sLo klxrfgsf] laifodf snfnL pBf]u afl0fHo +3af6 u]sf] Gb bklZrd cleofgn] s]xL of]ubfg u] tfkgL on] lgGttf kfpg s]sf] 5g bklZrd e]udf ko6g sfofnosf] sg zfvf gxgfn] klg ko6g kjfwf ljsfsf ultljlw of]hgfa4 kdf nfu ug lsPsf 5g xfn Dd bklZrdnfO nlIft ul sg klg ko6sLo cleofg ug glsPsf] bklZrdaf6 ko6g af]8df k|ltlglwTj xg gs]sf] cjyf x]sf] 5 o If]qsf] ko6g ljsfsf] nflu fFs[lts k|fs[lts wflds ko6gsf uGtJoxsf] klxrfg tyf sf7df08f cfwf ePsf lghL If]qsf ko6g JojfoLx+usf] DfGjodf s]xL uGtJoxdf lldt dfqfdf ePklg ko6sx Nofpg cfjZos 5 on] oxfFsf] ko6sLo cfgGbsf] Gb]z cGoq kmnfpg d4t kyenofpg] 5 ko6sLo If]qxsf] klxrfg ul uGtJoxdf kjfwf ljsf ug lghL If]qnfO lglZrt cjlwDd laljw lawf lbg cfjZos 5

k|fs[lts kdf Gb o If]q efuf]lns kdf ljs6 eP klg ko6sLo b[li6sf]0fn] 7nf] +efjgf af]s]sf] If]q xf] dWo tyf pRr kxf8L lxdfno kjt gt[+vnfd]t x]sf] of] If]q dgf]d dgdf]xs 5 g]kfnsf] klZrdL k|j]zaringfsf] kdf x]sf] o If]qdf ljleGg tfn tnof k|frLg P]ltxfls yn v +s[ltsf] wf]xsf] kdf x]sf] nf]s+s[lt wflds kDkfx oxfFFsf] ko6g cfsif0fsf s]Gb|ljGb xg 88]Nwfsf] cdu9L lsNnf at8Lsf] dxfsfnL 3f6L bfrnf lhNnfsf] ckL lxdfn gfDkf lxdfn df f]j Jof hfltsf] ynf] Jof uflj Tot c5fd aemfordf afhf 8f]6L lhNnfsf] ljleGg ufpFx c5fdsf] fdff]zg If]q afhfsf] a8Ldflnsf dlGb tyf 8f]6L lhNnfsf] zn]ZjL dlGb cflb oxfFFsf

dxTjk0f ko6sLo If]qx xg hfsf] k|rf k|f +j4g klxrfg ufpg s] cfGtls tyf afXo Pj+ wflds fxls kbn ko6sxnfO cfslift ug lsG5 ot o If]qdf x]sf] vKt8 fli6laquoo lgs~h clk gfDkf +If0f If]q tyf zSnfkmfF6f cfIf0f If]qx klg x]sf]n] h+nr tyf h+un ko6g dg kfpg] ko6ssf nflu klg of] Ps xL uGtJo xf]

cfGtls tyf afXo ko6gsf] k|zt +efjgf x] tfklg o ljsf If]q cGo ljsf If]qsf] ko6sLo ljsfsf] tngfdf lgs k5fl8 x]sf] 5 kjfwf ljsfdf sdL oftfoftsf] Gog ljsf ljdfgynxdf xjfO oftfoft gePsf]] cjyf oxfFFsf] ko6sLo If]qxsf] k|rf k|f tyf Da4gdf sdL sfL tyf usfL Pjd bft[ lgsfosf] If]qaf6 klg ko6g ljsfdf b]vfPsf] pbflgtf yflgo hgtfdf ko6g oaf6 xg] kmfObfsf af]df r]tgfsf sdL tyf bIf hgzlQmsf] cefjhtf sf0fxn] ubf b]z ljsf cGtfli6laquoo db|f cfhg ugSg] o ko6g If]qsf] Gog ljsf ePsf] cjyf 5

$=$ laBt

hngtf]tsf] laZjsf] bf]|f] wgL dns g]kfndf laBt pTkfbgsf] ljsf dGb ultdf ePsf] sf0f b]zn] rd phf +s6 ef]uL x]sf] cjyf 5 g]kfndf xfn sn amp d]3fjf6 laBt pTkfbg xg] u] klg Vvf lhgdf sd pTkfbg xg] ub5 fo phf hnlaBt cGo phf gtf]t ul amp$=amp k|ltzt 3kljfn] pHofnf] k|fKt u]sf 5g b]z eLdf ^amp k|ltztn] laBt amp=$ k|ltztn] f]n ]jf k|fKt u]sf 5g blgs ^ 306f nf]8]l8ordf v]lk x]sf]df of] lawf s]an Ps ltxfO k|ltzt dfq u0fgf ubf xG5 b klZrdsf] xsdf ^ k|ltztn] dfq laBt ]jf k|fKt u]sf 5g eg] k|ltztn] f]nf ]jf k|fKt u]sf 5g oL f]nf laBt ]jf ba ul em08 $ k|ltzt 3kljfn] pHofnf]sf] ]jf k|fKt u]sf 5g laBt s6fltsf] sf0fn] clwsf+z laBt ePsf kljfn] klg f]nf k|of]u u]sf]n] of] k|ltzt cem sd xg S5 oL lt x]bf b klZrdsf k|ltZft 3wL cfwlgs pHofnf] lawfaf6 al~rt xg lgs bolgo cjyf xf] otf aflGbfx bud If]qdf ag] ePsf]n] pHofnf]sf] kDkfut gtf]tdf lge ub5g

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

10

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Table 5 Status of Energy Consumption

lhNnf hDdf 3wLbfpf

k|of]u ug]ljBt

k|of]u ug]f]nf

k|of]u ug]

afhf 24888 24622 5667 5582

aemfordf 33773 33209 5902 13345

bfrnf 24604 22890 6637 8137

cf5fd 48318 47485 8916 11729

8f]6L 41383 39720 12498 4984

at8L 45167 26001 12966 2835

88]Nwf 27023 44210 11232 8080

k 245156 238137 63818 54692

g]kfn 5423297 3470224 3647746 403504

k k|ltzt 9714 2603 2231

g]kfn k|ltzt 640 673 74

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

bklZrdsf] cnUu hnlaBt Ifdtfsf] tYof+s e]l6bg t klg k|To]s lhNnfdf bdsfd tdf +rfng ePsf n3 hnlaBt cfof]hgf sfL taf6 +rfngdf x]sf hnlaBt cfof]hgfxsf] ljZn]if0f ubf hnlaBtsf] 7nf] Defjgf b]lvG5 of] +efjgfnfO k0f klrflnt ug s]df bklZrdnfO uljL dQm phf s]Gb|sf] kdf ljsf ug lsG5 vf ul lhNnf tdf ldlgu|L8sf] lgdf0f xg gs]sf]n] klg clwsf+ n3 hnlaBt af6 k|fKt lahnL lbgdf v] uO fv]sf] cjyf 5 bklZrd If]qdf yk| n3 laBt of]hgf ePklg 6jfOg cGo kf6khf agfpg] sDkgL o If]qdf 5g osf cfjZos kf6khf pknAw gxg] bIf hgzlQmsf] cefjdf ddt Def lgs vlrnf] ePsf] ljleGg cWoogn] b]vfPsf] 5 sltko otf of]hgfx Ps k6s +rfngdf eP klg ddt Defsf] Ifdtf lzksf] lbuf] xg s]sf] 5g

Table 6 Status of Energy

phf cjyf OsfOfli6laquoo cjyf

Defjgfk= sf] cjyf

n3hnlaBt OsfO

ls=jf ) )))

f]nf 3]n k|0ffnL

+Vof ))))) $= ls=jf dividelddividelbg

afof]Uof KnfG6 +Vof )))) ()))))

wfLPsf] 366 +Vof ^^))) )))))

wfLPsf] rnf] +Vof ^^$)) )))))

f|f]t jslNks phf k|jwg s]Gb|

$= lzIff

bklZrd lzIffsf] If]qdf b]zeLdf rfyf] yfgdf x]sf] 5 hn] lzIff vf uL k|fljlws lzIffsf] Gbedf of] lgs k5fl8 x]sf] 5 ljZjlaBfno cgbfg cfof]usf] tYof+s ) cgf g]kfndf Dk0f $ SofDkx DfWo] =k= df amp j6f SofDk x]sf 5g h dWo] lq=la sf ^^ kjf~rn ljZj laBfnosf $ g]=d==la=la=sf] kf]vf ljZjlaBfno x]sf 5g oL dWo] k|fljlws If]qsf sn]hx lgs g sd 5g sfL tdf yfkgf ePsf] ]tL k|fljlws lzIffno afx]s b hf]8 bO Pg]S sfoqmd cGtut yfkgf ePsf h]=6L=P a cf]elP c=g=ld SofDkx 5g eg] lq=la= cGtut la=PL= PhL SofDk uf]sn]jdf x]sf] 5 la1fg +sfo cGtut o If]qdf jLs[t SofDk gePsf] xgfn] klg k|fljlws lzIff cWoogsf] k|flDes v8lsnf] b hf]8 bO lzIff cWoog ug laBflyxnfO lgs sl7g 5 ag la1fg jfYo la1fg vfB k|lalw sfgg cflb cWoog ug sg klg SofDkx o If]qdf 5gg ulaLn] AofKt If]q ePsf]n] tfOsf cGo If]qsf lghL SofDkxdf w] laBfyLxsf] kxFr kUg s]sf] 5g o If]qdf sg klg lk ljsf tflnd s]Gb|x 5g o If]qdf lzIff +sfosf dfgljsLdf ( Aojyfkgdf ^ +s[tdf SofDkx x]sf 5g oL a zlIfs Af]f]huf pTkfbg ug] s]Gb|sf] kdf x]sf 5g =k If]qdf b]zesf SofDkxdWo]

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

11

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|ltzt dfq x]sf 5g hg snfnL s~rgkdf s]lGb|t 5g cfof]usf] sfoqmd leqsf] =k df = k|ltzt dfq x]sf 5g b]zsf] sn hgVofsf] k|ltzt ePsf] =k If]qdf = k|ltzt dfq SofDk xg afudtL c+rndf dfq k|ltzt SofDk xgfn] lzIffdf las]lGb|s0f xg gs]sf] cjyf bzfpF5

aif dflysf] hg+Vofsf] fIftfbnfO ljZn]if0f ubf fli6laquoo kdf =( k|ltzt x]sf] fIftf b =k=df sn ^ k|ltzt dfq x]sf] 5 hdf aemf+u afhf 8f]6L c5fd lhNnfsf] cjyf cft eGbf w] tn x]sf] 5 b]lv Ddsf] sn egf b b]lv () Ddsf] lardf 5 eg] b]lv ( Ddsf] egf b b]lv ^ sf] lardf 5 hg lgs Gog xf] osf sf0fx vf]h ul wfsf k|ofx yfngL ug cfjZos 5 blnt hghflt bud lk5l8Psf atLxdf fIftfsf] b egf bsf rsx cem vfa x]sf 5g

Table 7 Status of Education

DistrictNER 1-8 NER 9-10 Population above 5 yrs

Girls Boys Girls Boys Total Literate LR

Bajura 88 90 47 48 115977 67426 58

Bajhang 87 92 51 63 167998 98716 59

Darchula NA NA NA NA 117150 79324 68

Achham 82 84 37 46 221088 131548 60

Doti 81 84 36 36 181144 108031 60

Baitadi 87 90 56 53 218915 143543 66

Dadeldhura NA NA NA NA 124926 84809 68

FW region 1147198 713397 62

Nepal 23926541 16380563 68

f|f]t fli6laquoo hgu0fgf )

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

12

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पषठभिम

नपालको सविधान २०७२ को धारा ५७ मा वयिसा भएको राजयशितिको बाडफाडको आधारमा सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललि गररएको सघ परदश र सानीय तहहरका एकल र साझा अधधकारहरको सची बमोििम दशमा तीन तहका सरकारहर गठन भई कयािशल रहका छन तदनरप साविकको एकल परशासधनक सरचना र धनयनतरण परणालीमा पनससरचना भई अधधकाश सिघय परदिशक एि सानीय तहका इकाईहर गठन भ सकका छनतापी कवि कतरको नया ससागत सरचना अनसार तीन तहका विधभनन धनकायहर धबच समनियको लाधग नीधतगत सपषटता र सयनतरको अभािको कारण ती धनकायहरको कामकारिावहमा अनययौलता आउनका सा सिा परिाहमा नकरातमक असर दििन ालकोल सधारका उपायहर पवहचान गरर समगर कवि विकासको गधतलाई प टिा पयायाउन पनन टडकारो आिशयकता दििएको छ

२ सघ परदश र सानीय तहहर बीच कवि समिनधी विियहरमा अधधकारको बाडफाड र धतन तहमा कवि विकासका सागठधनक सरचना

सविधानका विधभनन धाराहरमा भमी िादयसरका एि समपरभता कवि विकास किकको हकहीत एि अधधकार लगायतका विियहर उललि गररएको पाइनछतयस गरर सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम सघ परदश र सानीय तहहरको एकल ता साझा अधधकारका सचीहर उललि गररएका छन ती अनसचीहरमा उललि गररएका तीन तहको अधधकार सचीहर हदाया कवि विकास समिनधमा सघको अधधकार धनक कम रहको दििनछ भन परदशमा उललखय अधधकार रहको दििनछ तयस गरर सानीय तहलाई कवि परसार र किक ता उदयमीलाई कवि समिनधी सिा परिाहको परमि लोको रपमा अधगकार गरर सोही बमोििम अधधकारको वयिसा गररएको पाइनछ सविधानका विधभनन धाराहरमा वयिसा भएको कवि समिनधी विियहरको कायायानियन पकलाई विचार गनन हो भन सघल धनिायाह गनया पनन भधमका एि दावयतिलाई अनसचीमा ५ मा उललिित सघको अधधकार सचीमा समािश गररएको कवि ता िादयसग परतयक समििनधत दििएको एक मातर वििय किारनटाइनल मातर समटन नसकन तथय परषट दििनछ तापी अनसची ७ र ९ को साझा अधधकारको सचीमा सघको काययाकतर धभतर पनन कवि समिनधी विियहर परयायापत रपमा समािश भएको पाइनछ तीन तहको कवि समिनधी विियको एकल र साझा अधधकारहरको सची तल ताधलकामा उललि गररएको छ

कर स

अधधकारको तह अनसची कविसग परतयक समबनधीत हन वििय

१ सघको एकल अधधकार अनसची ५ ndash किारनटाइन

२ परदशको एकल अधधकार

अनसची ६ ndash कविमा आयकर सिाशलक दणड िररिाना

ndash कवि ता पश विकास

३ सघ र परदशको साझा अधधकार

अनसची ७ ndash औिधध र वििादी

ndash िविक विविधता

४ सानीय तहको एकल अधधकार

अनसची ८ ndash सानीय बिार वयिसापन िातािरण सरकण ता ििीक विविधता

ndash कवि सडक धसचाई

ndash कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथय सहकारी

ndash कवि परसारको वयिसापन सचालन र धनयनतरण

५ सघ परदश र सानीय तहको साझा अधधकार

अनसची ९ ndash कवि ndash िविक विविधता

सा नपाल सरकारल अधधकार सचीको विसतधतकरण माफया त तीन तहको अधधकार सचीलाई अझ परषटयाउन काम गरको छ सविधानको अनसची ५ दिि ९ समम उललिित तीन तहको अधधकार सची र ती अधधकारहरको विसततीकरणको विशिण गदाया सारमा समगर रावरिय कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमन परदश र सानीय तहको कमता विकास एि समनिय लगायतका विियहर सघको अधधकार एि दावयति धभतर पनन दििनछ तयस गरर परदशसतरको कवि नीधत योिना कानन मापदणड विकास र कायायानियन धनयमनको अलािा समगर परदशसतर कवि विकास काययाकरम तियामा र कायायानियन कवि सामागरीको आपधतया र गणसतर धनयनतरण सानीय तहको कमता विकास आदद विियहर परदशको काययाकतर धभतर पनन दििनछ सानीय तहलाई भन सानीयसतरमा कवि उतपादनको समगर वयिसापनको अलािा कवि परसार सिाको सनचालन वयिसापन र धनयनतरणको ििममिारी ददइएको दििनछ

िररषठ कवि परसार अधधकत कवि विभाग हररहरभिन लधलतपर

+3Lo k|fb]lzs yfgLo tx s[lif ljsf +rgf ]jf k|jfxsf] jtdfg cjyf

8f= fds[i0f gt]i7

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

13

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

२१ सघीय परादिशक र सानीय तहहरमा कवि विकासको सरचना

कमयाचारी समायोिन ऐन २०७४ दफा ४ को उपदफा १ र २ को वयिसा अनसार गदठत सगठन ता वयिसापन सभनकण सधमधतबाट कवि विकासको सघ परदश र सानीय तहमा रहन इकाईहरको सगठन ता वयिसापन सिनकण समपनन भई उपरोति तहहरमा रहन कवि विकासका सगठन सरचना र िनशितिको दरिनदी धसफाररश भई नपाल सरकारबाट िसिकत भ कायायानिनमा समत आइसकको छ

२११ कवि विकासको सघीय सरचना

कवि विकासको सघीय सरचना अनतगयात चार परकारका धनकायहर रहका छन िस अनसार सघीय कवि ता पशपनकी विकास मनतरालय मनतरालय अनतगयात तीन िटा किनरिय धनकायहर कवि विभाग पशसिा विभाग र िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग गरर तीन विभागहर र कवि र पशसिा विभागहर अनतगयातका किनरिय धनकायहर रहका छन मनतरालयमा सात महाशािाहर रहका छन िसमा कल १७९ दरिनदी रहको छ मनतरालय अनतगयातका किनरिय धनकायहरमा विउ वििन गणसतर धनयनतरण कनरि कवि सचना ता परिशकण कनरि र पलानट किारनटाइन ता वििादी वयिसापन कनरि र अनतगयातका धतरभिन अनतरायावरिय विमानसल र सीमा नाकामा गरर १५ पलानट किारनटाइन कायायालयहर रहका छन तयस गरर कवि विभागमा चार महाशािाहर र ११ शािाहर रहका छन कवि विभाग अनतगयात रावरिय फलफल विकास कनरि रावरिय आल तरकारी ता मसला बाली विकास कनरि वयािसावयक वकट विकास कनरि बाली विकास ता कवि िविक विविधता सरकण कनरि कवि पिायाधार विकास एि कवि यािनतरकरण परिरयान कनरि र किनरिय कवि परयोगशाला गरर ६ िटा किनरिय धनकायहर रहका छन तयसत पशसिा विभाग अनतगयात १३ िटा किनरिय धनकाय र ती अनतगयात ३५ िटा विधभनन किनरिय सतरका कायायालय फामया कनरि र परयोगशालाहर रहका छन यस परकार सघ अनतगयातका धनकायहरमा कवि तफया कल ६९३ र पशसिा विभाग तफया ६७३ दरिनदी कायम रहको छ

२१२ कवि विकासको परादिशक सरचना

कवि विकासको परादिशक सरचनामा परतयक परदशमा एक भमी वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय कवि विकास धनदनशनालय कवि वयिसाय परिरयान सहयोग ता ताधलम कनरि परयोगशालाहर (बाली सरकण माटो ता मल पररकण विउ वििन) बालीबागिानी समिदध फामयाकनरिहर र दशभर ५१ िटा कवि जान कनरिहर रहका छन यी सि धनकायहरमा सात परदशमा गरर कवि तफया कल १८१८ दरिनदी कायम गररएको छ तयसत पशसिा तफया परतयक परदशमा पशपनछछी ता मतसय विकास धनदनशनालय पशसिा ताधलम कनरि रहका छन भन सदर पिचिम र परदश न ३ मा एक एक िटा बाखा सोत कनरिफामया रहका छन तयस गरर परदश न १ र ६ बाहक अनय परदशमा

मतसय विकास फामयाहर रहका छन सा दशभर कल ४७ िटा भटररनरी असपताल ता विज कनरिहर रहका छन पशसिा तफया परदश तहमा कल ९५१ दरिनदी कायम गररएको छ

२१३ कवि विकासको सानीय तहको सरचना

सविधानको अनसची ८ मा कवि ता पश विकास समििनध सानीय तहको अधधकार कतरको रपमा कवि ता पशपालन कवि उतपादन वयिसापन पश सिासथयको अलािा कवि परसारको वयिसापन सञालन र धनयनतरण उललि भएको पाइनछ सविधानतः सानीय तहल आिशयक कानन धनमायाण गरी ती अधधकारहर परयोग गनया सकन छन यसकरममा आगामी ददनमा सानीय तहल उननत बीउ ता उननत नशको पशपकीको परसार मल बीउ र पशिनय औिधी एि दानाको सलभ आपधतयाको वयिसा एगरोभट बीउधबिन विकरता मल धबकरता फलफल नसयारी तरकारी नसयारी आदद दताया नविकरण र अनगमन निीनतम कवि परविधध परसार ताधलम एि पराविधधक सिा टिा भटररनरी सिा धनयमन सिा कवि वयिसायीकरण ता उदयमिशलता विकास कवि ता पशिनय पदायामा आधाररत घरल ता साना उदयोग परिदधयान सानीय एि रान बाली ता पश नशको सरकण घास ता चरन वयिसापन कवि एि पश हाटबिार ता सकलन कनरि सापना र सञालन पोिण लिकत काययाकरम िलिाय पररितयान अनकलन कवि ऋण ता विमा वयिसापन उियाराशिति वयिसापन ता माटो परीकण सिा बाली सरकण सिा कवि सहकारी परिदधयान साना धसचाई पानीको सोत सरकण एि ििायाको पानी सकलन परविधध भ उपयोग नीधतको कायायानियन र िगगा सधार बाझो िगगा उपयोग सामवहक ता सहकारी िती कवि सडक ता गराधमण विदयधतकरण लगायत साना पिायाधार विकास कवि पययाटन यिालाई कवि पशामा आकियाण गनया यिा लिकत काययाकरमहर कवि तथयाङक वयिसापन आदद काययाहर परमि रपमा सनचालन गनया आिशयक छ

सानीय तहमा हाल कायम सरचना अनसार सि सानीय तहमा एक कवि विकास शािा र एक कवि सिा कनरि रहको छ सा परतयक नगरपाधलका र गाउपाधलकामा एक िना सातौआठौ तहको अधधकतको नततिमा सहायक पाचौ दई र सहायक चयौो एक गरर चार दरिनदी कायम गररएको छउपमहानगरमा भन आठौनिौ तहको अधधकत नतति रहन वयिसा छयसरी कवि तफया ७५३ तहमा कल ३०१२ दरिनदी िसिकत गररएको छ पशसिा तफया भन परतयक सानीय तहमा एक िटा पशसिा कनरि रहन वयिसा छ दरिनदीको सनदभयामा भन पाच दिि ११ िना रहन गरर आठौनिौ तहको अधधकत दिि सहायक चयौो समम गरर कल ४७१२ दरिनदी कायम गररएको छ

२२ कविपशसिा परसारको ितयामान अिसा

साविकमा आधारभत रपमा दशभर सि ििललािसत ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय एि अनतगयातका कवि सिा कनरि ता पशसिाउपकनरिहरबाट

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

14

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

कविपशसिा परसार समिनधी गधतविधी सनचालन एि किक र उदयमीहरको लाधग परसार सिा परदान गदद आएकोमा पधछललो सागठधनक पनससरचना पधछ परादिशक सरकार अनतगयातको कवि जान कनरि र भटररनरर असपताल ता विज कनरि र सानीय तहका कवि विकास शािा ता कवि सिा कनरि र पशसिा कनरिहरल आधारभत कवि परसार ता पश विकासपरसार सिा ददद आएका छन परसार सिाको नया सरचना कायायानियनमा आएको कररि डढ िियाको अिधधमा सिा परिाहमा कवह परिितिहर दििएका ता अनभि गररएका छन

२२१ कवि परसार सिाको कभरि

कवि तफया साविकमा सानीय सतरमा सिा परिाहको लाधग दशभर गरर ३७८ सिा कनरि रहकोमा हाल सि सानीय तहहर (७५३) मा कवि सिा कनरि कायम गररएको छ तयस गरर सि गाउनगरको समगर कवि विकासको नीधत योिना कानन मापदणड तियामा ता कायायानियन धनयमनका सा मलिीउ आपधतया वयिसापन र समनिय आदद काययाको लाधग एक गाउनगर काययापाधलका अनतगयात छट शािाको रपमा कवि विकास शािाको वयिसा गररएको छ सा पशसिा तफया सि सानीय तहमा एक पशसिा कनरि कायम गररएको छ

हालको वयिसा अनसार सि सानीय तहमा कविपश सिा परसार इकाईको भएकोल विगतको तलनामा परसार सिाको कभरि र यसमा किकको पहच पधन बढको छ तापी समायोिनको कारण अधधकाश सानीय तहहरमा सिीकत दरिनदी अनरप िनशतिी छनन िसको कारण वयािहाररक रपमा परसार सिाको कभरि बढन सकको पाइदन यस गरर सायी िनशतिीको अभािमा कधतपय सानमा एक गाउ एक पराविधधक काययाकरम अनतगयात करारमा काययारत नायि पराविधधक सहायकहरल न अधधकत सतरको पराविधधकल नतति गनन कवि विकास शािाकविपशसिा कनरिको नतति गरररहका छन

तयस गरर सानीय तहका कविका इकाईहरबाट सामानयतयाः समभि नहन परकधतका विशिज सिाको लाधग परदश भधम वयिसा कवि ता सहकारी मनतरालय मातहतको कवि विकास धनदनशनालय अनतगयातको कवि जान कनरि र पशपनकी ता मतसय विकास धनदनशनालय अनतगयातको पशसिा विज कनरि ता पश असपतालको वयिसा गररएको छसाविकमा ७५ िट ििललामा ििलला कवि विकास कायायालय र ििलला पशसिा कायायालय माफया त कवि र पशसिा परसारको कायया हन गरकोमा सागठधनक पनससरचना पचिात ती धनकाय िारि गरर दशभर ५१ कवि जान कनरि र ४७ भटररनरर असपताल ता विज कनरिहर सापना गररएका छन मल रपमा सानीय सतरमा कवि परसार सिा सानीय तह िसत कविपशसिा कनरिबाट न परापत हन भएता पधन विशिज सिा धलनको लाधग जान कनरि िा विज कनरि नभएका ििललाका किकल अकको ििलला धाउन पनन बाधयताका कारण सिा परिाहको िासतविक कभरि र किकको पहच ििमचन पगको दििनछ

२२२ गणसतर

अवहल कवि परसार सिा विगतको तलनामा अझ िवढ विकिनरित भई किकको घर दलोम पगको छ माध न भधनए िसत ितयामानको वयिसा अनसार सानीय सतरमा कवि परसार सिा मलतः गाउनगरपाधलका िसत कवि विकास शािा ता कविपशसिा कनरिबाट परदान गनन गररएको छ यसल परसार सिामा सानीय किक ता उदयमीको पहच बढनको सा किकको माग र आिशयकतामा आधाररत कवि परसारको योिना तियामा र कायायानियन गणसतरीय हन अपका गररएको छ तापी हाल सममको अभयासको अनभिल परसार सिाको गणसतर अझ कमिोर हन पगको दिाएको छविगतमा वफलडसतरमा रवह कवि परसार काययामा सलगन परा स नापरा स

हरन हाल विधभनन सानीय तह एि कविका परदश अनतगयातका धनकायहरमा िवटएका छन विगतमा ती परसार काययाकतायाको जान िशप अधभिवदधको लाधग साविकको कविपशसिा विभाग अनतगयातका िि कविका र ििपसका का अलाि कधतरय ताधलम कनरि र समिनधीत विियको फामया कनरिहरल कमता अधभिवदधका कयाकलाप सनचालन गनन गरकोमा हाल ती धनकायहर सघ परदश र सानीय तहहरमा विभािित भएकाल कवि परसार सिाको विगतको एकल सनचालन र धनयनतरण (command and control) कायम छन िसल गदाया सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरको जान सीप र दकतामा समयानकल सधार हन नसवक किकल गणसतररय परसार सिा पाउन सकका छनन

तयस गरर विगतमा ििकविका र ििपसकाल उननत िीउवििन ता नशको परचार परसार ता सोतकनरि विकास र वयिसापन धनक महतिपणया भधमका िलकोमा हाल ती विियहर पराधमकतामा पनया नसकदा किकल समयमा गणसतररय उननत िीउ वििन ता पशपनकीको नश पाउन सकका छनन अकको तफया अधधकाश कवि जान कनरिहर सानीय तहहर बतयामानको माग र आिशयकता अनसारको कवि परविधध परसारमा भनदा विधभनन िाल कवि अनदान िसकम सनचालन र कवि सामागरी िररद र वितरणमा िवढ सलगन रहकाल पधन परविधध परसार कायया ओझलमा पनया गएको छ यसल गदाया समगर कवि कतरको उतपादकतिमा न नकरातमक असर पनया ालको छ

२२३ रािनधतक र परशासधनक परधतिदघता

सानीय तहमा कवि परसार सिा सोच अनरप परभािकारी नहनमा सानीय तहका रािनधतक ता परशासधनक नततिको कमिोर परधतिदधता पधन एक कारणको रपमा रहको छ माध न उललि गररए िसत अवहल पराय सानीय तहको पराधमकता किकमिी परविधध परसार भनदा पधन अनदान र सामागरी बाडनमा बवढ दििनछ यसल गदाया परविधध परसारको वििय ओझलमा परको छ अकको तफया कधतपय सानीय तहमा िवटएका पराविधधकहरलाई उपयति ििममिारी नददन दिि समायोिन भई आउनलाई हाििरन नगराउन सममका परििति दििएको छ

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

15

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

यसतो कमिोर परधतिदधताल अधधकाश सानीय तहको परमि आधयाक गधतविधधको रपमा रहको कवि कतरको विकास विसतार र वयािसाियकरण कसरी हन हो अवहलको सि भनदा ठलो िचनताको वििय बनन पगको छ

२३ कवि विकासको तीन तहका सरचना एि धनकायहर विच समनियको ितयामान अिसा र भविषयमा पनया सकन असरहर

कवि विकासका सरचनाधनकायहरको उपिसती तीन तहमा भए पधन धतधनहर विच सोझो समपकया र पषठपोिण ता आपसी सनचार एि समनियको लाधग औपचाररक सयनतर िा सरचनातमक वयिसा भएको पाइदनितयामानमा दििएको समनियको समसयालाई बदागत रपमा धनमन बमोििम उललि गनया सवकनछ

middot कवि जान कनरि माफया त सनचालन गररन भधन काययाविधीमा समत उललि भएका कधतपय सघीय काययाकरम ता आयोिनाहर कवि जान कनरि परदश मातहतको धनकाय भएकोल कनरिबाट काययाकरम सनचालनको लाधग िचया गनन अिखतयारी र धनदनशन ददन धमलन नधमलन बारको अनययौलताल काययाकरम सनचालनमा बाधा पगको

middot कवह परदशहर अनतगयातका धनकायहरबाट सघको धनदनशन मानन आफहर िाधय नभएको वटपपणी हन गरको

middot विधभनन परदशमा रहका परधानमनतरी कवि आधधनवककरण पररयोिना अनतगयातका िोन सपरिोन आयोिना कायायानियन इकाई सघ मातहत रहको अिसा छ यसल गदाया परदश मनतरालय एि अनतगयातका धनकायहर र ती कायायानियन इकाई विच समनियको सयततर नहदा काममा दोहोरोपनाको सा कवह हदसमम दवनदधको अिसा दििएको

middot ििलला ििललाहरबाट कतरफल ता उतपादनको वििरण बालीनालीको कधत एि नोकसानी कवि सामागरीको आपधतया िसधत लगायतका विधभनन िाल कवि तथयाङक सकलन र सपरिण अिरर हदा कवि उतपादनको पिायानमान गनया लगायत कवि विकासको काययाददशा तय गनया समसया भएको

middot कधतपय अिसामा कन एक सान िा गाउमा सघ परदश र सानीय धतन तहबाट एक परकधतको कयाकलाप सनचालन गररएको अिसा समत पाइनछ यसल तीन तहको भधमका र ििममिारीबार समििनधत पक परयायापत रपमा िानकार

नरहको िा िानकार रह पधन सो को पालना नगररएको दििनछ

middot कन सघीय काययाकरम िा गधतविधी परदश अनतगयात सनचालन गनया पदाया सघीय मनतरालयबाट परदश मनतरालयलाई अनरोध गररन र परदश मनतरालयल आफ मातहतको धनकायलाई धनदनशन ददए पधछ मातर सघीय काययाकरम सनचालन समभि हन गरको दििनछ यसो गदाया विधभनन तह हद घमाउरो बाटोबाट समपकया सावपत गनया पदाया लामो समय लागन भई बवढ सोत साधन लागन र कधतपय अिसामा समयमा काम समपनन हन नसकन अिसा आउन सकन दििनछ भन अिनतम विनद समम सचना िा सनदश पगदा तोडमरोड भ सकको हन सकछ तयसत कधतपय अिसामा विधभनन तहमा रहन धनणयायकतायाल सिवििक परयोग गदाया सवह परकार नगरको िणडमा काययाकरम ता गधतविधीको गणसतर कायम नरहन सकछ

middot सनीय तहका कविका इकाईहरको परदश िा सघका धनकायहरसग सोझो समपकया र समनियको अभाि हदा सानीय तहहरमा िीउ वििन लगायतका कवि सामागरीको सहि आपधतया र गणसतर धनयनतरणमा सोझो असर पगको पाइनछ विगतमा यी दि काययाको समनिय ततकाधलन ििलला कवि विकास कायायालयहरल गनन गरका धए

middot कधतपय सानीय तहहरल आफनो गाउपाधलकानगर-पाधलकामा साना ठला िनसक परकधतका सघीय ता परादिशक कवि विकासपरसार काययाकरम सनचा लन गदाया आफसग सललाह गरर मातर ग को र कधतपय अिसामा िनपरधतधनधीहरल आफल भन बमोििम काययाकरम सनचालन गनया दिाब ददन गरको समत गनासो सधनन गरको छ

यसतो सयनतरको अभािमा आम किक एि कवि वयिसायील पाउद आएको कवि परसार सिा टिा परभावित भएको सा कवि विकासका नीधत ता योिना कायायानियनमा अलमल र अनययौलताको िसधत दििनछ यसल गदाया दशको समगर कवि विकास एि िवदधमा नकरातमक असर पगन िान समभािना दििएको छसमनियमा रहका कधम कमिोरीहर सधारका लाधग गररन पनन नीधतगत एि ससागत वयिसाको बार आगामी अङकमा उललि गररन छ

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

16

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

s[lif la1fg lzIff 1fg lj1fg rgf jfYo dgf]~hg ljsf +s[ltsf] +If0f jftfj0f +If0f dfhsf] kx]bfLsf] eldsf lgjfx ug] cfd~rf k|0ffnLsf] ljsfsf nflu 7nf dWod fgf nufgLsf a vfnsf cfd~rf dfWodsf] dljsfsf] cfjZostfnfO af]w ub rgfsf] kxFr a euf]n dbfo hgtfDd ljtf uL rgfsf] xssf] Ddfg k|rngaringff lsaquoLo nf]stflGqs u0ftGqsf] b[9Ls0f hgtfsf] blgs hLjgofkgsf cfjZostf f]sf lxtsf ljifodf hfgsfL lbg] jy doflbt lhDd]jf pQbfoL cfd~rf If]qsf] ljsf ug g]kfn sf k|lta4 x]sf] 5 g]kfnsf] +ljwfgdf Jojyf eP cgiquestk a k|sfsf lje]bsf] cGTo uL fdflhs tyf cflys dfgtf d[l4 fdflhs Gofo lglZrt ug dfgkflts dfj]zL xeflutfdns l4fGtsf cfwfdf dtfdns dfh lgdf0fsf lglDt g]kfnL dfhsf] ljljwtf axnjfbnfO k|ltlglwTj ug] jtGq jR5 dfhk|lt pQbfoL lhDd]jf cfd~rf dfWodsf] eldsf cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 dfgj clwsf DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ffkq dxflGw cleJolQm jtGqtfDaGwL cGtfli6laquoo btfj]hxiquestn] k|Tofet u]sf l4fGtnfO cfTdft uL ~rfdfWodsf] jtGqtfsf] +If0fsf lglDt cfjZos kg] sfggsf] lgdf0faringff lbuf] zflGt zfg ljsf fdflhs befj d[l4sf] cfsfIacuteIff kf ug cfd~rf dfWodsf] eldsf dxTjk0f x]sf] 5 efuf]lns cv08tf fli6laquootf jf lsaquoLo PsfO jf ljleGg hfthflt wd jf Dk|bfoaLrsf] ndashDaGwnfO alnof] agfO fxfbk0f cGthftLo cGteflifs cGtf+s[lts DaGwsf] ]tsf iquestkdf cfd~rf dfWodn] sfd ug] cfhsf] cfjZostf x]sf] 5 rgf ~rf k|ljlwdf ePsf] lta| ljsfn] ubf cfwlgs laZj g Ps ufFp (Global Village) df kfGt0f ePsf] 5 xfnsf aifxdf lbuf] ljsfsf a[xt nIo xfln

ug cjnDjg ulPsf 0fgLltxsf] s]Grsaquodf rgf tyf ~rf k|ljlw xb cfPsf] 5 laZjJofkL kdf rgf tyf ~rf k|ljlwsf] a9bf] k|of]un] fdflhs cGts[of -Social Interaction_ tyf fjhlgs ]jf tyf rgf k|jfxdf cfwfet kljtg cfPsf] 5 rgf tyf ~rf k|ljlwsf] k|of]u dfkmt k|fKt xg] cGo nfesf cltlQm of] k|ljlwsf] k|of]uaf6 zfgsf] k|Tofet ugsf fy al9 kfbzL Pj+ k|efjsfL fjhlgs Jojyfkgsf] nflu oy]i6 kjfwf lgdf0f ug xh xg] ck]Iff ulPsf] 5 fycedil rgf k|ljlw rgf k|ljlwdf cfwflt ljleGg ]jfxiquest nufot cGo pBf]u Pj+ ]jfhGo Jojfosf] j[l4aringff a[xt fli6laquoo nIox xfln ugdf d]t of] k|ljlw xfos xg] b]lvPsf] 5 g]kfn s[lif k|wfg b]z hxFf u|fld0f dbfosf] dVo cfo cfhg g s[lif k]zfaf6 xG5 Psflt u|fld0f cfo cfhgsf] gtf]t s[lif If]q ePsf] s[lif DalGw k|fljlws 1fg xh n tlsfaf6 kyenofpg kDkfut k|f tlsf k|efjsfL gePsf] cjyfdf gljgtd k|ljlwsf] k|rf k|f ug cfwlgs tlsfaf6 l56f] 5ltf] rgf kyenofpg xfn cfwlgs rgf k|ljlw +rfsf] dfWod clt g pkof]uL xg] b]lvG5 xfn rgf +rf k|ljlwsf] kxFr u|fld0f tdf xh ePsf]n] o k|ljlwaf6 s[ifsxsf] s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk ljsfdf 7nf] of]ubfg kyenofpg lsG5 cfwlgs s[lif k|0ffnLsf] ljsfFu s[ifsxsf] cfwlgs k|ljlwaf] rff] a9b uPsf] 5 dodfg cfjZos cfwlgs s[lif DalGw 1fg Lk s[ifs dfem ksg s]sf] v08df s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug s[ifsnfO 7nf] xof]u ldNg] sfdf bO dt xg Sbg s[lif DalGw cfwlgs 1fg Lk s[ifsdfem cljnDa kyenofpg rgf +rf k|ljlwsf] eldsfnfO k|efjsfL agfO osf] k|of]usf] JofkstfnfO a9fpg hL 5 cfwlgs s[lif k|0ffnLdf rgf +rf k|ljlwsf] dxTjMrgf +rf k|ljlwn] s[ifssf] cfwlgs v]tL k|0ffnLdf xh ne 9+un] dodf g cfjZos rgf 1fg

g]kfndf s[lif pTkfbg j[l4sf] nflu rgf tyf +rf k|ljlwsf] dxTj cfjZostf

dgf]h sdf 7fs

jli7 j1flgs g]kfn s[lif cgGwfg klifb vdn6f

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

17

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

Lksf] kxFr ufO pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ug dbt ugsf fy du| s[lif ljsfdf dxTjk0f eldsf lgjfx ug] k|i6 5 s[ifssf] v]tafLdf lbgxF hf] s]lx g s]xL k|fljlws dofx b]vf kg] ePsf]n] f] sf] dfwfgsf] nflu rgf +rf k|ljlwsf] k|of]un] dodfg dofsf dfwfgsf pkfox s[ifs cGo f]sfjfnfx nfO k|bfg ug lsG5 vfuL f]u lsfxsf] dodfg lgoGq0fsf pkfox gofF pGgt hftsf lkmfl aLpxaf] hfgsfL dfdL ljj0f Nnfx s[lif jtsf] ahf dNo f] af] hfgsfL cfwlgs k|ljlwaf] hfgsfL kj jftfjl0fo r]tfjgL ljz]if kllyltdf s[lif pTkfbg Iflt xbFf jslNks pkfo vf]hLsf] ljleGg tlsfx af] dodfg plrt Nnfx emfj lbg rgf +rf k|ljlwsf] k|of]u clt g k|efjsfL lskmfotL fljt ePsf] 5 xfn g]kfndf u|fld0f tdf df]jfOn kmf]gsf] kxFrn] ubf P=Pd=P= -5f]6f] rgf k|jfx_ ]jfsf] k|of]uaf6 xh n tlsfn] u|fld0f rgf k|0ffnLdf Pp6f goFf cfofd ylkPsf] pQm 5f]6f] hfgsfLaf6 s[ifs jux nfeflGjt ePsf] b]lvG5 vfuL s[lif If]qdf df6 kmf]g lh=cfO=P= -efuf]lns rgf k|0ffnL_ jfon] k|ljlw htM snf]h ls6 6]lnlehg lh=lk=P= -Unf]jn kf]lhlgEuml l6d_ sDKo6 lgolGqt pks0fx htM s[lif f]jf]6 tyf 8laquof]gx ]l8of] wdL klxrfg htM hgfjnfO 6ofluEuml ug] nufot ljleGg ljwlto s[lif k|0ffnLxsf] k|of]u +feL Jofks eOx]sf] cjyfdf g]kfndf klg s]lx rgf tyf +rf k|ljlwsf] k|of]u s[lif If]qdf eOx]sf] 5 cufdL lbgdf osf] Jofkstf cem a9g] b]lvG5 xfn b]zdf df]]jfOn kmf]gsf] k|of]u s[lif rgf k|jfx ugsf nflu lgs k|efjsfL pkof]uL ePsf]n] osf] k|efjsfL k|of]uaf] s[ifsxnfO s]xL hfgsfL ufpg] k|of o n]v dfkmt ufpg] hdsf] u]sf] 5 vfuL fdflhs +hfn ht km]js 6jL6 OG6fu|fd lnGs8Og o6oj fpG8 snfp8 Gohlkm8 Jnu jLOaf] kmnLs htf ne cgnfOg fO6x rgf cfbfg k|bfgsf nflu k|efjsfL kfOPsf] 5 t lo j +hfn rnfpgsf] nflu OG6g]6sf] ljwf clgjfo rflxG5 lo cgnfOg rgf +jfxs xg eg] s]xL ckmnfOg rgf +jfxs klg pknAw 5g vf uL df]jfOn PKx ht hellipgfs s[lifUacute hellips[lif uUacute hellipxfd|f] s[lifUacute htf df]jfOn PKx Ps rf]6L 8fpgnf]8 u] kl5 ckmnfOg klg x]g lsG5

s[lif DalGw ljljw hfgsfLx k|fljlws 1fg tyf cGo k|ljlwxaf] oL s[lif PKxaf6 lhn x]g k9g lsG5 cgnfOg fO6 (Online site) M s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLxn] ljleGg cgnfOg j]jfO6sf] k|of]u uL s[lif k|ljlwaf] hfgsfL lng SgxG5 h dWo] g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] j]jfO6 wwwnarcgovnp df uO klifbn] k|sfzg u]sf fdfu|L lxt cgnfOg nfOj|]Lsf] ljwf d]t pkof]u ug lsG5 o afx]s of] j]jfO6 dfkmt s[lif cgGwfgsf ljleGg ultljlw nufot xfn eOx]sf] sfoqmdaf] klg hfgsfL kfpg lsG5 s[ifs juxn] of] lgzNs cgnfOg j]jfO6 dfkmt g]kfn s[lif cgGwfg klifbsf] klrofTds hfgsfL klifbsf ljleGg +rgfTds agf6 lxt klifbsf +rgf sfosfL ldtLsf +rgf nufot afnL lj1fg cGtutsf dxfzfvfx jt ljz]if sfoqmdx kz lj1fg cGtutsf] dxfzfvfx cGo dxfzfvfx ljleGg If]qdf cjlyt s[lif cgGwfg s]Gb|xsf] af]df hfgsfL k|fKt ug lsG5 cfkmnfO kfos kg] cgGwfgsf ljleGg lgsfoxdf Dks fvL ]jf ljwf pknJw ug lsG5 o j]efO6af6 lgoldt k|sfzg xg] gfs hgnsf] ljwlto k|sfzg x]g 8fpgnf]8 ug lsG5 TouL klifbaf6 ljleGg dodf k|sfzg ulPsf k|ljlwx pGdf]rg ulPsf hftx Gohn]6 gfs hgn ds hgn Pu|f]gf]dL hgn d]t of] fO6af6 x]g k9g 8fpgnf]8 ug lsG5 To uL Ktflxs kdf k|sfzg xg] Agro- Advisory bulletin klg o fO6df flvPsf] 5 NARC online library cGtut xfnDd k|sfzg ePsf Proceedings x jflifs k|ltj]bgx nufot cgGwfgsf y]l k]kx d]t k|fKt ug lsG5 gfssf] Online library site df hfg opacnarcgovnpopac-css 6fOk uL lhn fO6df hfg lsG5 NARC n] cfˆgf] Youtube site klg +rfng u]sf] 5 NARC Nepal type uL Youtube dfkmt ljleGg s[lif DalGw video documentary x]g lsG5 s[ifsxn] cfwlgs v]tL ugsf nflu o NARC Nepal Youtube dfkmt afv|fkfng df5fkfng kzkfng d]sf8]ldof g6 af]8L v]tL 3fF] afnL pTkfbg j+ukfng jfof]rf agfpg] k|ljlw nufot yk| hfgsfL lo ljleGg lel8of] dfkmt hfgsfL k|fKt ug Sg xG5 oafx]s NARC Krishi df]jfOn PK 8fpgnf]8 uL ljleGg s[lif k|ljlwaf] ljtf hfgsfL kfpg lsG5 Facebook

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

18

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k|of]ustfxn] s[lif k|ljlw +rf (Krishi Prabidhi Sanchar) Facebook site vf]nL goFf k|ljlwaf] hfgsfL lng cfkmn] u]sf s[lif sd s[lif DalGw dofaf] hfgsfL ufO kfdz d]t lng Sg xg]5

s[lif ]jfsf ljleGg dxdf lx +3 k|b]z yflgo txdf sfot clws[t tsf sdrfLxnfO s[lif kz lj1fg DalGw ljleGg ljifodf tflnd k|bfg ug] sfo d]t o s]Gb|af6 +rfng xFb cfPsf] 5 lj== )^ df s]Gb|sf] j]efO6 wwwaiccgovnp lgdf0f uL cfˆgf] j]ek]hdf s]Gb|af6 k|sflzt tyf cGo pkof]uL fdfu|L dfkmt cgnfOg ]jf k|bfg ub cfPsf]df xfn s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp af6 ]jf k|bfg ub cfPsf] 5 f7Lsf] bzssf] zjftb]lv g lhNnflyt Pkm=Pd= ]l8of]x Fusf] xsfodf yflgo klj]z cfjZostf sltko 7fFpdf yflgo efiffdf d]t s[lif sfoqmd pTkfbg tyf k|zf0f eOx]sf 5g

xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] j]efO6 wwwaitcgovnp df uO s[lif lel8of] cl8of] 8fpgnf]8 uL x]g Gg lsG5 o afx]s ljleGg s[lif DalGw pkof]uL fdfu|Lx ht vfof] kfng svf kfng e]8fjfv|f kfng nufot wfg uxF ds sf]bf] kmfksf] pGgt v]tL k|ljlwaf] hfgsfL kfpg lsG5 s[lif aringdfls klqsfsf] lgoldt cgnfOg k|sfzg d]t o j]efO6 dfkmt lhn pknAw ug lsG5 oafx]s of] fO6 dfkmt s[lifFu DalGwt cGo yk| +3 +yfxsf] j]efO6 ln+s k|bfg ulPsf] 5 hg s[ifs jusf nflu clt g pkof]uL xg] b]lvG5

To uL s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] Website df s]Gb|sf]] af]df klrofTds ljj0f sfo ljj0f nufot ljleGg rgfx dfrfx k|] lj1lKt tyf pkof]uL fdfu|Lx flvPsf 5g s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|n] kDkfut s[lif k]zfnfO 1fgdf cfwflt Jofjflos s[lifsf] kdf kfGt0f ug cfd +rf dfWodsf] pkof]u uL s[lif k|ljlwoQm fdfu|L hfgsfL dns rgfx s[ifs s[lif pBdL k|fstf f]sfjfnfx dIf kyenofpg] dVo lhDd]afLsf fy lj== ) fndf s[lif ljefu dftxt s[lif rgf zfvfsf] gfddf xfnsf] s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb|sf] yfkgf ePsf] xf] cfd +rfsf ljleGg dfWodx dWo] lj== ) fn b]lv jg tyf s[lif dGqfnoaringff k|sfzg z ulPsf] s[lif aringdfls klqsf nufot cGo kltsf kmf]N8 kf]i6 Pj+ 8foL lj== ) fnb]lv s[lif Sofn]08 cf=j= )$divide$^ b]lv lgoldt kdf k|sfzg tyf ljt0f xFb cfPsf 5g lj== ) fndf u|fd ]jf sfoqmd cGtut ]l8of] s[lif sfoqmd k|zf0f z eO lj== ) fn d+l b]lv ]l8of] g]kfnaf6 lgoldt kdf s[lif sfoqmd k|zf0f eOx]sf] 5 lj== )$^ fnb]lv gtJo b[Zo sfoqmd cGtut lel8of] 8sd]G6laquoL tof uL s]Gb|n] g]kfn 6]lnlehgaf6 k|f0f ub cfPsf] 5

o afx]s s]xL fdflhs ~hfn dfkmt klg s[lif k|ljlwaf] hfgsfL cfbfg k|bfg ug lsG5 cfpg oL fdflhs +hfnsf] pkof]lutf k|of]uaf] hfgsfL lnpFm km]js (Facebook) M km]js fO6 vf]Ng httpwwwfacebookcom df nuOg uL cfˆgf] PsfpG6 vf]Ng lsG5 cfˆgf] PsfpG6 vf]ln s]kl5 tkfOn] cfˆgf] kf]i6 gt[hgf ug SgxG5 hdf tkfOn] rfx]sf] ljrf k|ljlw 1fg Lk nufot kmf]6f] lel8of]x ]o ug SgxG5 To uL km]js dfkmt k[i7 gt[hgf uL tkfOn] cfˆgf] v]tjfLdf ePsf ultljlw dof kmntfsf syfx nufot blgs s[lif DalGw cfˆgf ljrfx km]js k[i7

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

19

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dfkmt cfˆgf fyL efO g]6jssf] jnfO hfgsfL cyjf ]o ug SgxG5 of] ljgf zNs pknAw ePsf]n] s[ifsxn] Jofkfls k|of]hgsf nflu cfˆgf pTkfbg ahfls0f ug a]rljvg ug d]t k|of]u ug lsG5 km]jsdf lj1fkgsf] cnfjf Gohlkm8 klg fVg lsG5 hn]] ubf s[ifsnfO cfˆgf pTkfbgnfO ahfls0f ug xh xG5 o6j (YouTube) M o6j cgnfOg fO6 kmf]6f] lel8of] k|sfzg tyf k|zf0fsf] nflu pkoQm cgnfOg fO6 xf] o6j fO6 vf]Ngsf nflu httpwwwyoutubecom df nuOg uL cfˆgf] vftf lhn vf]Ng lsG5 cfˆgf] vftf vf]nL s]kl5 tkfOnfO cfˆgf] v]tjfLsf syf k|ljlw tyf pTkfbg Lk k|ljlw cflbaf] cfkm lel8of] agfO o6jdf cknf]8 uL cfˆgf] v]tL lsfgLaf] c dfem af8g hfgsfL ufpg SgxG5 lˆns (Flickr) M of] lgzNs pknAw xg] fd|f] cgnfOg kmf]6f] fO6 xf] onfO klg s[ifsxn] cfˆgf] pTkfbg j]rljvg tyf k|rf k|fsf] nflu pkof]uL cgnfOg fO6sf] kdf k|of]u ug Sb5g lˆns vf]Ngsf nflu httpwwwflickrcom df uO nuOg ug SgxG5 cfˆgf] vftf vf]nL cfˆgf s[lif afnL k|0ffnLsf kmf]6f]x ]o ug SgxG5 vfuL f]u sLf nfu]sf afnLgfnLsf kmf]6f]x lj1xnfO pkrfsf nflu ]o ug lsG5 6jL6 (Twitter) M cfˆgf ljrf cfbfg k|bfg ug] cgnfOg ynf] xf] haringff tkfO cfˆgf ljrfsf] cnfjf jftfnfksf] ynf]sf] kdf d]t 6jL6nfO k|of]u ug SgxG5 6jL6 dfkm6 +feL hf]l8g lsg] ePsf]n] tkfOsf] s[lif DalGw 1fg Lk a9fpg of] cgnfOg dGr pkof]uL xg] b]lvG5 6jL6af6 hf]l8g j]e j|f]sf] httpwwwtwittercom df uO fOg ck ug lsG5 a9L eGbf a9L 6jL6 uL cfˆgf] ljrf cfbfg k|bfg ug SgxG5 OG6fu|fd (Instagram) M km]js ht of] lgzNs cgnfOg fO6af6 kmf]6f] lel8of] nufot ljrfx cfˆgf ldqxnfO ]o ug lsG5 df]jfOn kmf]g dfkmt OG6g]6 ljwf ePsf] 7fpFdf of] ljwf pkof]u ug lsG5 OG6fu|fd 8fpgnf]8 ug j]efO6 http wwwinstagramcom df uO fOg ck ugxf]

km]js Kn]6kmfddf hf]l8g ePsf s[ifs bfhefO tyf lbbL alxgLx OG6fu|fddf xh tlsfn] hf]l8g SgxG5 osf] k|of]uaf6 klg cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg xfln ug cfˆgf sfx fVg xh xG5 s[lif pTkfbg a[l4sf nflu of] fO6 klg pkof]uL xg] b]lvG5 fpG8 Snfp8 (Sound cloud) M fpG8 Snfp8 dfkmt klg cfˆgf v]tjfLdf xg] ljleGg ultljlwx cfˆgf g]6js leqsf fyLefOxnfO ]o ug lsG5 cl8of] lel8of] bj ]o ug lsg] of] cgnfOg fO6af6 s[lif DalGw hfgsfL ]o ug lsG5 xfn uLt +uLtsf nflu dfq k|of]u eOx]sf] of] Kn]6kmfd dfkmt s[lifsf 1fg Lk klg cfbfg k|bfg ug lsG5 fpG8 Snfp8 csfpG6 vf]Ngsf nflu httpwwwsoundcloudcom j]efO6df uO cfjZos hfgsfL dfu eP cgf cfˆgf] Od]n jf km]js csfpG6sf] k|of]uaf6 klg +rfng ug lsG5 6f]n lk|m kmf]g g+= (Toll free phone number) vfuL ojfxn] Jofks kdf df]jfOn kmf]gsf] k|of]u ulx]sf] cjyfdf s[lif pTkfbg a[l4sf nflu rgf +rf k|ljlwsf] pkof]uaf6 u|fld0f tdf cfwlgs s[lif k|ljlwsf] Jofks k|rf k|f ug DalGwt lgsfoxaf6 k|of yfNg cfhsf] cfjZostf xf] o Gbedf s]xL k|ofx g]kfn s[lif cgGwfg klifbn] Toll free Phone number dfkmt k|To]s f]djf ah] b]lv $ ah]Dd lj1 dxaringff s[ifssf] lh1ffsf] pQ lbg] sfo lgGt ulx]sf] 5 Toll free ]jf s[lif rgf tyf k|lzIf0f s]Gb| dfkmt 6f]n lk|m g+= ^^))())) df d]t kmf]g uL lgzNs kfdz ]jf lng lsG5 klifbn] s[lif dfd Nnfx ]jf an]l6g k|To]s zlgjf fFem ah]sf] dfrf kl5 cfOtjf ljxfg amp ah]sf] dfrf kl5 Pg=l6=le= Goh Rofgnaf6 k|zf0f z u]sf] 5 cufdL lbgdf rgf +rf k|ljlwsf] k|efjsfL pkof]u s[lif pTkfbg pTkfbsTj a[l4 ugsf nflu DalGwt f]sfjfnfx dodfg Wofg lbgs] s[ifs jusf dof dfwfg ug tyf cfwlgs s[lif k|ljlwaf] 1fg Lk k|jfx ug xh n xg] sfdf bO dt xg Sbg

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

20

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

१ पररचय िचललोिनय िादय पदायाहर हामील दधनक कन न कन

रपमा उपभोग गरी रािका हनछौ िचललो शरीरको लाधग आिशयक एक महतिपणया पोिक तति होिास गरी िघउ र तल एक अकायामा फरक अिसामा रहका हनछन सामानयतया पराणी (Animals) िनय शोतबाट िघउ परापत हनछ भन िनसपधत (Plants) िनय शोतबाट तल परापत हनछ सामानय अिसामा (तापकरममा) िघउ ठोस हनछ भन तल तरल हनछ हामो शरीर सचालनको लाधग रासायधनक परवकरयामा िचललो िादय पदायाको महतिपणया भधमका रहको हनछमानि शरीरमा अतयािशयक िचललो (Essential fat) पदायाको रपमा र िमर बसको िचललो (Storage fat) को रपमा िचललो पदाया रहको हनछतयस गरी आिशयकता अनसार हामो शरीरल िचललो पदायाबाट शिति पधन परापत गनया सकदछ विधभनन परकारका िचललो पदायाल शरीरमा बगला बगल परकारल कायया गदयाछनहामील िानाबाट िाएको िचललो पदाया (Dietary fat) ल शरीरमा िचललोमा घलन धभटाधमनहरलाई (fat-soluble vitamins) शरीरमा विधभनन भागमा पयायाउन सहयोग गनयाका सा आिशयक हमकोन बनाउन समत मरत गदयाछ

एक सिसथय ियसक परिको शरीरमा करीब ३ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १४ िमर बसन िचललो (Storage fat) हनछ भन मवहलाको शरीरमा करीब १२ अतयािशयक िचललो (Essential fat) र १५ िमर बसन िचललो (Storage fat) रहको हनछहामो शरीरमा िचललो पदाया बढी भएमा शरीरक़ा विधभनन भाग एि अङगमा वपरएरिमर (Deposit) बसदछ र माधनस अनािशयक रपमा मोटो हनका सा विधभनन वकधसमका घातक रोगहर लागन सकदछन र सिासथयमा परधतकल असर पदयाछ

२ िादय पदायामा िचललो पदाया (fats and oils) को महति

िसरी शरीरलाई िचललोिनय िादय पदायाहर आिशयक पयौवषटक महतिका हनछन तयसगरी विधभनन िादय पदायाहर परशोधन एि तयारीमा समत िचललो पदायाहर (fats and oils) को महतिपणया भधमका हनछ ती यस परकार रहका छन िचललो पदायाल िानकरालाई नरम बनाउन धमठास

पन कायया गदयाछन (influence on texture mouth feel and flavor)

िचललो पदायायति िाना िादा अघाएको सनतवषट धमलछ (gives satiety value)

शरीर सचालनका लाधग अतयािशयक िचललोपदाया

(essential fat) परदान गनयाका सा सिदनशील अङगहरका लाधग धभससरल फयाट (visceral fat) ल सरका किचको रपमा काम गदयाछ

धिा उडन िा धिा उतपादन हन विनदसमम तातपधछ िचललो पदायाहर (fat and oils) टवकरनछन र बढी तताउनाल गलाइसरोल मोलीकयल (glycerol molecule) एकरोधलन (acrolein) िसता ततिहर बनदछन िसल आिा र नसामा असर गदयाछ

३ िचललोिनय िादय पदायाहरको समह हामील विधभनन परकारका परतयक (Visible) एि अपरतयक रपल (Invisible) परापतगनन िचललो पदाया (Dietaryfat) लाई धनमन समहमा िधगयाकरण गनया सवकनछ

middot सतपत(saturated)middot असतपत (Unsaturated) यी दई परकारका हनछन ndash

मोनोअनसयाचरटड (monounsaturated) र पोधलअनसयाचरटड (polyunsaturated)

middot टानस फयाट (Trans fat)क सतपत र असतपत िचललो पदायाहर िनसपधत शोतबाट

परापत तलिनय िादय पदाया कवह सतपत र असतपत िचललो पदायाहरको धमशणबाट बनको हनछ भन पराणीिनय शोतबाट परापत िघउ ता बोसोिनय िचललो पदायाहर सतपत िचललो पदायाबाट बनको हनछतयसकारण मानि सिासथयको दवषटकोणल िनसपधत िनय शोतबाट बनको असतपत (Unsaturated) तलिनय िचललो िादय पदायाहरलाई रामो माधननछ िसलाई हामी असल िादय तल भनन सकछौ यस परकारका असल िादय तलहरमा भटमासको तल (soyabean oil) ितनको तल (Olive oil) कयानोलाको तल (Canola oil) बदामको तल (Groundnut oil) धतलको तल (Sesame oil) सययामिी तल (Sunflower oil) आदद िसता िनसपधत शोतबाट परापत हन तलहर पदयाछन यसता तलहरको आ-आफन परकारको सिभाविक चारीधतरक गण हनछ यस गरी पराणीिनय असल िचललोिनय िादय तलमा माछाको तल (Fish oil) पदयाछ

ि टानस फयाट (Trans fat) यसतो परकारको िचललो पदायाल शरीरमा सतपत (saturated) िचललो पदायाको िसतो सिभाि दिाउछ र िराब परकारको कोलोसटोरोल (Low Density Lipoprotein-LDL) को लिल बढाउछ िन मट समबनधी रोगको एक परमि कारक माधननछ तयसगरी टानस फयाटल असल परकारको कोलोसटोरोललाई (HighDensity Lipoprotein-HDL) शरीरबाट घटाउन

िररषठ िादय अनसनधान अधधकत िादय परविधध ता गण धनयनतरण विभाग बबरमहल काठमाणडौ

lrNnf]hGo vfB kbfy -l3p t]n_ sf] lIft Pj+ jYos k|of]u DaGwL Ps hfgsfL

lszf] vqL

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

21

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

भधमका धनिायाह गरी अझ नरामो असर पयायाउद िानछ पराकधतक रपमा टानस फयाट धर नयन रपमा हनछ भन यसतो परकारको िचललो पदाया गाईिसत एि भडाको आमाशय (Stomach) मा बनदछ िसका कारण नयन मातरामा दध िचि र भडािसता िनािरको मासमा यो पराकधतक रपमा पाइनछ

तयसगरी टानस फयाट बकड (Baked) गरीएका िादय उतपादनहर िसत परिी पाइ धबसकट ता िन तयार गनन परविधध बवकङ परोसस (Baking process) मा बनन पगदछन तसया िादय परशोधनको करममा िचललो पदायाहर टानस फयाट बनन सकन करालाई उतपादकल िवहल पधन खयाल गरर यसका नयधनकरणको उपायहर अपनाउन पदयाछ िसका उपभोगल मानि सिासथयमा पनया सकन असरको दवषटकोणल महतिपणया हनछ

िनसपधत तललाई तरलबाट ठोस िनसपधत िघउ (vegetable ghee) बनाउन परवकरयामा उललिनीय मातरामा टानस फयाट बनदछ तसया िनसपधत िघउ र यसबाट बनका िादय पदायाहर सिचछता (safety) का वहसाबल मानि शरीरलाई हाधन पयायाउन हनछन र सिसथयकर माधनदनन

४ िचललो पदाया धबगरन परवकरया (Rancidity)

िघउ तलिनय िचललो िादय पदायाहर दगयािनधत भएर असिाभाविक रपमा नधमठो बासना एि सिाद विकधसत भई धबधगरयो भन िचललो पदाया रिनसधडटी (Rancidity) भयो भनन सवकनछ पराकधतक तिरल हािामा भएको अिकसिन (oxygen) पानी (Moisture) ताप (Heat) परकाश (Light) भणडारण गरीएको भाडोको (metals ions) कारण र परभािल िचललो पदायाहर धबधगरएर रिनसड (Rancid) हन गदयाछन हािामा भएको अिकसिनका कारणल िचललोिनय िादय पदायाहर धबधगरएर रिनसड हन परवकरयालाई अिकसडवटभ रिनसधडटी (Oxidative rancidity) भधननछ र यसरी धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाको उपभोगल विधभनन रोगको ितरा धनमतयाउन सकदछ र यसता रिनसड भएको िचललोिनय िादय पदायामा मयालोनलधडहाइड (malonaldehyde) भनन रासायधनक पदाया अधधक मातरामा बनदछ िन मानि िििनमा कयानसर उतपनन गनयाका लाधग िोििमयति रसायन भनर ाहा भएको छ यसतो परकारको िादय पदायाहर उपभोग गरमा उमर नपगी बढयौलीपन बढन िराब परकारको िादय कोलोसटरोल (Bad Cholesterol-LDL) को मातरा बढन शरीरको तयौल बढर अनािशयक रपमा मोटाउन हनछ

रिनसड भई धबधगरएको िचललोिनय िादय पदायाहर उपभोग गरमा हामो शरीरक़ा लाधग हाधनकारक हाइडोपरोअकसाइडस (Hydroperoxides) अलडीहाइडस (Aldehydes) वकटोनस (Ketones) र हाइडोकाबयान (Hydrocarbons) िसता सितनतर परकधतका रसायनहर (Free radicals) बनदछन िसल हामो शरीरका कोिहरलाई (cells) हाधनकारक असर (cell damage) पयायाउदछन िन करा डाइविवटि (diabetes) एि अलिाइमर (Alzheimer) िसता नसनन परकधतक़ा रोगहरसग िोधडएको हनछ भनन करा िोि अनसनधानबाट पतिा लागको छ तयस गरी रिनसधडटी (Rancidity) भएर धबगरका िचललो

िादय पदायाहरल हामो पाचन परवकरयामा असर पयायाउन र आिशयक पनन धभटाधमन इ र धब समत शरीरबाट घटाउन हनछ डा एनडीउ विलल (Dr Andrew Weil) उनको Eight Weeks to Optimum Helath भनन पसतकमा उललि गर अनसार रिनसड (Rancid) भएका िचलला िादय पदायाहरल मानि धडएनए मा कधत पयायाउनक़ा सा कोविकाहरलाई कवयकरण गनन उमर नपगद बढयौली बढाउन एि कयानसर िसता घातक रोग बढाउन सकन कराको उललि गरका छन रिनसड भएका िादय पदायाहरको उपभोगल तरनत यसता लकणहर नदििएता पधन दीघयाकालीन रपमा भन यसता रोगहर दििन तथय पतिा लागको छ

५ विधभनन िादय पदाया तानन तलको गणसतर एि सिचछता (Quality and Safety of frying oil)

िादय पदायाहर तानन तलको गणसतर र सिचछता तलको आफन गण र बनािट तललाई रिनसड हनबाट िोगाउन एिनटअिकसडानटस (Antioxidants) को परयोग परशोधन एि उतपादनको तयौर तररकामा भर पदयाछधनयधमत रपल तानन तलको वफि हटाउन परवकरया (Skimming of the oil) र उपयति तारीन तापकरम (proper frying temperature) आददल तलको गणसतर र सिचछताको कमतालाई परभाि पानया सकदछन कन पधन िानकरा तलमा तादाया तल धलन िा सोसन कमता उति िानकरामा भएको पानीको मातरा (moisture content) र सटाचया ििलटीनाइिशन कधत हद समम हनछ (degree of starch gelatinization) भनन कराका सा तारीन तापकरम तानन समय अिधध र तानन तलको विशिता एि परकारमा धनभयार हनछ सामानयतया कम तापकरममा तातको तलमा लामो अिधधसमम तानया समय लागन हनाल तयसरी तारीएको िादय पदायामा तल धर सोधसएर रहनछ

तलमा िादय पदायाहर तरीद गरको तसिीरहर

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

22

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

िघउ तलिनय िचललो पदायाहरलाई नधबगरन एि रिनसड हनबाट बचाउन कधतपय दशहरमा सरिकत रपमा धनिचित मातरामा नबढाइ एिनटअिकसडानटसहर ता तादाया वफि आउन नददन एिनटफोधमङग एिनट (Antifoaming agent) को परयोग समबिनध मापदणड बनको पाइनछतर नपालको सनदभयामा भन हालसमम यसता परकारका िादय योगिशलहर (food additives) परयोग बार मापदणड बधनसकको अिसा छन

तानन तलको गणसतर यसको परयोग शर हन ालपधछ कवह न कवह रपमा परीितयान हन ालदछशरमा यो तािा अिसा दिी अनतत टवकरएर धबगरन अिसासमम पगछ (fresh through its optimal state to degraded condition)तल टवकरएर धबगरन मखयतया तीन परकारको रासायधनक परधतवकरया हनछ तापको कारण (thermal) हािाको कारण (oxidative) र पानीको उपिसधतमा इनिाइमको कारणल (hydrolytic) यी रासायधनक वकरया र परधतवकरयाहरल तलमा विधभनन परकारको भयौधतक र रासायधनक परीितयान लयाइददनछ यी मधय तलको बाकलोपना बढन उडन ततिहरउडनिशल ततिहर (Volatile particals) बढन घलनशीलता धमधसनपोलारीटी (polarity) कमता बढन टवकरएर वरिफयाटी एधसड(free fatty acid) बढनका सा र तलको रङगमा बदलाि आउन र असिाभाविक रङगको विकास (color development) हन हनछ र तलमा वफि आउन परवकरयामा समत बढोतिरी हनछसा तलको असतपतता घटन (decrease in iodine value) र तलको पारदिशयाता घटन आदद हनछ

तयसगरी तलको रङग गाढा हद िानका सा बाकलोपना र धिा आउन परवकरया बढन िानछ (as increased tendency to smoke)इिनरियानभि (organoleptic test) परीकण एि सिादको दवषटकोणल तलको िासना सिाद र सोमा तयार गरीएको िादय पदायाको समत िासना सिाद रङग आददमा परीितयान आएको पाउन सवकनछ

यो परवकरयामा सििलसग दििन परीितयान मधय तल कालो हद िान हो ताररएको िादय पदायाबाट काबकोहाइडट कमपाउणड (Carbohydrate compound) फसफट कमपाउणड (phosphate compound) सलफर कमपाउणड (sulphur compound) र कवह धातको अश (trace metals) तलमा करमश धमधसन पगदछयसता पदायाहरल तलको रङग पररितयान गनया र प रासायधनक परधतवकरयामा भाग धलन सहयोग पयायाउदछनयसता कारणहरल गदाया वयािसावयक रपल दालमोठ भििया धमठाइ आलिचपस समोसा डोनट ससि िसता विधभनन िादय पदायाहर तारर उतपादन एि धबवकर वितरण गनन िादय वयिसायीहरल आफल परयोग गरी रािको तानन तलको गणसतर एि सिचछता कायम राख विियमा धयान ददन पदयाछतयसगरी िादय पदायाहर तारर तयार गदद िादा तल कसरी करधमक रपमा धबगरद िानछ र यो धबधगरएपधछ यसबाट बनका िादय पदायाहर उपभोग गरमा मानि सिासथयका लाधग हाधनकारक हन सकदछन भनन करामा धयान पयायाउन पदयाछयस गरी तयसता िादय पदायाहरको पयौवषटक तति समत घटद िानछ र अनतत

आफल परयोगमा लयाइरहको तल कन बलासमम धनरनतर रपमा परयोग गनया उपयति हनछ र ततपचिात अनपयति भई परयोगमा बनद (Discard) गनया पदयाछ भनन कराको सध खयाल राख पदयाछ

६ हालसमम नपाल सरकारल तोकको िघउ तलको गणसतर वििरण

पराणी िनय िचललो (Animal fat) पदाया िघउ1 िघउ (Ghee)2 मखिन (Butter)3 वकरम (Cream)

िनसपधत िनयिचललो पदाया तल1 तोरीको तल (Mustard Oil)2 आयात गररएको रपधसड आयल (Imported Rapeseed

Oil)3 भटमासको तल (Soybean Oil)4 पाम आयल (Palm Oil)5 पाम कननल आयल (Palm Kernel Oil)6 पामोधलन (Palmolein)7 बदामको तल (Groundnut Oil)8 नररिलको तल (Coconut Oil)9 तीलको तल (Sesame Oil)10 मकको तल (Corn Oil or Maize Oil)11 सययामिीको तल (Sunflower Oil)12 ितनको तल (Olive Oil)13 कसमको तल (Safflower seed Oil)14 परशोधधत िनसपधत तल (Refined Vegetable Oil)15 िनसपधत िघउ (Hydrogenated Vegetable Oil)16 बकरी सटन धनङग (Bakery Shortenings)

यी बाहक हाल परचलनमा रहका धमिशत तल (Blended oil) आलसको तल (Flaxseed oil) राइस बान आयल (Rice bran oil) िसता िादय तलहर पधन अनतरायावरिय रपमा गणसतर मापदणड तोवकइ सकको अिसामा नपालमा पधन तयसता परचलनमा आइरहको िादय तलहरको अधनिायया गणसतर तोकन िररी भएको छ

७ तानन तल (frying oil) र तारीएका िादय पदायाहर (fried food) को गणसतर ाहापाउन आयामहर

तलको परयोग गरी िादय पदायाहर तादाया कसरी पोलार कमपाउणड (polar compound) बनदछन भनन कराको पधन िानकारी रािी राख आिशयक पदयाछ िास गरी िादय पदायाहर तलमा तादाया (Deep frying) विधभनन परकारका कमपाउणडहर बनन परवकरया धनरनतर चधलरहनछ र यो एउटा िवटल परवकरया (complex process) पधन माधननछ यसतो परवकरयाल तानन तल र सो मा तारीएका िादय पदायाहरको गण एि चररतरलाई परभाि पादयाछ यसरी तानन परवकरयामा असर पानन ततिहर यस परकार रहका छन

तानन तलको तापकरम तानन समय अिधध लगातार तारीएको छ िा एउट तलको परयोग गरी पटक

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

23

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

पटक तारीनछ (continuous or discontinuous deep frying)तलको बनािट एि विशिता तारीन िादय पदायामा रहको पानीको मातरा िादय पदायाको बनािट मातरा सतह (surface) एि परकधत तारीन िादय पदायामा भएको पानीको मातरा (moisture

content) हािामा भएको अिकसिन (oxygen) र उचच तापकरममा तादाया िचललो टवकरन अिकसडशन र पोलीमराइिशन (oxidation and polymerization) हन हनछ यसता परकारका वकरया परधतवकरयाल तानन तलको रासायधनक बनािटमा परीितयान लयाइददनछ र वरि फयाटी एधसड (free fatty acids) एि सितनतर परधतवकरयाको रधडकलस (free radicals) बनदछन र तयसता रसायनहरल मोनोगलीसीराइडस (monoglycerides) डाइगलीसीराइडस (diglycerides) र पोलीमरीक टाइगलीसीराइडस (polymeric triglycerides) िसता कमपाउणडहरको विकास हनछयसता परकारका रासायधनक उतपादनहरल तानन तलको विशिता एि चाररधतरक गणमा फरक लयाइददनछन िसलाई पोलार कमपाउणड (Polar compounds) भधननछ र यी कमपाउणडको समहलाई एकमषट रपमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total Polar Compounds-TPC) भनर नामाकरण गरीएको छयसता ततिहरल तलको भयौधतक रासायधनक पयौवषटक सिाद िसता चारीधतरक गणहरमा परीितयान लयाउदछ टोटल पोलार कमपाउणडको मापनबाट तानन तलको अिसा ाहा पाउन सवकनछ र िय धनहरको मापनलाई तल परयोग गनया उपयति छ छन भनर ाहापाउन धछटो छररतो र भरपदको आधार समत माधनएको छ

यसरी विकधसत भएका पोलार कमपाउणडहर (Polar compounds) हामो शरीरल पचाउन सकदन (are not digestible) र यसता कमपाउणड विकधसत भई सकर उपभोग गरीएको तल िा सो मा तारका िादय पदायाहरबाट उपभोगकतायाको सिासथयमा असर पदयाछ र तयसता असर मधय नसनन परकधतको मट समबनधी रोगको िोििम (possess a greater risk of heart disease) र दीघयाकालीन रपमा पनन सिासथय समबनधी िोििम हो भन ततकाल दििन असर आमाशय एि पाचन परणालीमा गढबढ हन हो (gastrointestinal disorder)तसया धनयधमत रपमा तानन तलको पोलार ततिहर (Polar content) मापन गरी तोवकएको मापदणड एि मातरा धभतर भए नभएको सधनिचित गदद सोवह अनसारको तलको परयोग गरर गणसतरीय तारीएका िादय पदायाहर उतपादन एि धबवकर वितरण गरी आम उपभोतिालाई यसता कमपाउणडबाट सिासथयमा नकारातमक असर नपयायाउन बार समबिनधत वयिसायीहर सदि सचत हन िररी हनछ

तसया तानया परयोग गरीरहको तल र सो मा तारीएका विधभनन िादय पदायाहरको गणसतर िाच परीकण गनया िररी हनछ िसका कारण ती िादय पदायाहर उपभोग गदाया सिचछ एि सिसथयकर छन छनन भनर ाहा हनछ यसरी धनयधमत रपमा िाच परीकण गनन आयामहर (parameters) यस परकार रहका छन

middot तानन तलको लाधग(frying oil) टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material)वरिफयाटी एधसड (free fatty acid)परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)रङग (color)समोक पोइनट (smoke point)

middot तारीएका िादय पदायाहरका लाधग (fried foods) परोअकसाइड भयालल (Peroxide value)कनिगटड डाइनस (Conjugated dienes)िासना र सिाद (Sensory analysis of odor and flavor)

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) माध उललिित आयामहर मधय तानन तलको टोटल पोलार मटररयल बार यहा चचाया गरीनछ

टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) २४-२६ को मातरालाई पराय िसो यरोपली दशहरमा रिाईङगका लाधग परयोग गरीन तलको गणसतर मापन गनया परयोग गररनछ िसलाई अिनतम परयोग विनद (End point) भधननछ टोटल पोलार मटररयल उति धसमा भनदा बढी भएमा तयसता तलहरलाई िाना बनाउन िा तानयाका धनिमत परयोग गनया योगय माधनदन नपालको सनदभयामा पधन िघउ तलमा टोटल पोलार मटररयलको सीमा तोवकन करममा छ र यसका अधधकतम धसमा मापदणड तोकी कायायानियन गरी िान अयोगय भएको अिसाको तलमा िादय पदाया तानन लगायतको परशोधनको कायया गनया नहन करा बार सबमा चतना िगाउन िररी भई सकको छ िन मानि सिासथयका दवषटकोणल समत अधत महतिपणया माधननछ

विधभनन दशमा टोटल पोलार मटररयल (Total Polar Material) को आधारमा रिाईङग तलको अधधकतम सीमा धनधायारण गररएको समबनधी वििरण करस दश टोटल पोलार

मटररयलको अधधकतम धसमा

काननी वयिसा

भएनभएको

१ अिसटया (Austria) बढीमा २७ भएको

२ बिलियम(Belgium) बढीमा २५ भएको३ रिानस (France) बढीमा २५ भएको४ िमयानी (Germany) बढीमा २७ भएको५ हगरी (Hungary) बढीमा २७ -६ भारत(India) बढीमा २५ भएको७ इटाली (Italy) बढीमा २५ भएको९ सपन(Spain) बढीमा २५ भएको१० िसििरलयाणड

(Switzerland)बढीमा २७ भएको

११ सकयानडीनधभयन कनटीि (डनमाकया निन िसिडन वफनलयाणड र आइसलयाणड (Scandinavian Countries- Denmark Norway Sweden Finland and Iceland)

बढीमा२५

-

१२ ाइलयाणड (Thailand) बढीमा२५ भएको१३ िचली (Chile) बढीमा २५ भएको

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

24

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

वयिसायीहरल धनमन कराहरमा धयान ददन पदयाछ लामो समयसमम र पटक पटक िघउतल नतताउन रिनसड

भएको परानो भएको तल परयोग नगननतारीन तलमा छरीएर रहका िादय पदायाको अिशि

टकराहरलाई हटाउनहािा धछनन गरी िलला रपमा ठलो मि (wide mouth

opening) भएको भाडामा भणडारण नगननतामा ता फलामका भाडामा तल िघउ रािर नतानन ता

भणडारण नगननतादाया तापकरम धनयनतरण गनन वयिसा धमलाउनतारीन िादय पदायाको गण सिभाि विशिता एि परकधत बार

िानकार हनतारीन िानकरा हािामा दििन गरी (Exposed to

airoxygen) नतानन डबन गरी (Deep frying) गननतारीएको परानो तलमा नया तािा तल नधमसाउन र परयोग

गरीएको भाडो समत सफा र सखिा गरर मातर परयोगमा लयाउन

तारीन िानकराको परकधत अनसार तानन तल कधत पटकसमम परयोग गनया सवकनछ विचार गरर मातर तल राख एक पटक धर तल भाडोमा रािर पटक पटक तताउद तादद नगनन

भरसक तलको पोलार कमपोननट (Total Polar Matter) को परीकण गनन उपकरण परयोगमा लयाउनिन उपकरण सििल परयोग गनया सवकन धडििटल र ससतो उपकरण हनछ तयसको वयिसा गरर तानया परयोग गरीरहको तलको उपयति अिसा बार िाच परीकण गनन र २५ टोटल पोलारीमयाट र सकत आउना सा सो तल तानया परयोग गनया उपयति एि सिासथयकर हदन भनन बझर परयोगमा नलयाउन (Discard)

यसता तल ता िघउिनय पदायाहरको गणसतर धतनीहरको सरिकत परयोग बार िानकार भई सो सग समबिनधत िादय पदायाहरको वयिसाय गरमा तीनबाट उतपनन हन सकन असरिकत एि असिसथयकर असरबाट बचन सवकनछ र सवह रपमा तयसता िादय पदायाहरको उपभोग गनया सवकनछ

सनदभया सामगरी (References)1 Food uses for soybean oil amp Alternatives to trans fatty

acids in Foods Kathleen A Warner 20082 Critical quality of frying oil Frank T Orthoefer 20073 Dynamics of frying Frank T Orthoefer 20074 wwwsciencedirectcom5 wwwnutrition-and-youcom6 wwwbetterhealthvicsovau7 नपाल रािपतर8 Health Effects of Rancid Oils wwwfoodsafetymagazine

com 9 Emport LLC white paper Monitoring polar compounds

in frying oil

तानन तलमा टोटल पोलार कमपाउणड (Total polar compound)

नापन धडििटल टसटोधमटर

८ तानन तल (frying oil) परयोग गदाया धयान ददन पनन कराहर

उचच तापकरममा िघउ तल िा सो मा बनका िादय पदाया तताउदापकाउदा तल र िादय पदायामा भएको फयाटी एधसडहरमा विधभनन वकधसमको रासायधनक परवकरया िसत धडकमपोििसन (decomposition) पोधलमराइिसन (Polymerization) र अिकसडसन (oxidation) हन िानछ यसता रासायधनक परवकरयाल रिाईङग तल र रिाई गरीएको िादय पदाया दिको रसायधनक बनोटलाई परीितयान गदयाछयसता परीितयान कन लाभदायक हनछन िसत नया सिादको विकास (flavor developement) भन पयौवषटक तति नषट हन अिानछधनय सिाद पोधलएरोमयावटक हाइडोकाबयान (polyaromatic hydrocarbon) िसता रासायधनक ततिको विकास भन नरामा परीितयानमा पदयाछन तयसगरी उचच तापकरममा िघउतल तताउदा हन पोधलमराइिसन (Polymerization) ल तलको बाकलोपना बढाउछ (increases viscosity) िन हामील धर पटक परयोग गरीन तलमा दख सकछौ

तसया िघउ तलिनय िचललो पदायामा विधभनन िादय पदायाहर तारर िान करा तयार गरी उतपादन एि धबवकर वितरण गनन

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

25

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

klroM

cd]lsg kmfhLsLf (American Fall Armyworm-FAW Spodoptera

frugiperda) dsafnLdf nfUg] ktnL jusf] fqLr sLf xf] of] sLf sfpnL aGbfdf nfUg] ltsf] nfef -Tobacco Caterpiller_ Fu w] xb Dd ldNbf]hNbf] xG5 cd]lsL dxfb]zsf] pi0f tyf pkf]i0f If]qxsf] yfg] dflgg] o sLfsf] nfef ds nufot ljleGg k|hfltsf lajfxdf gf]SfgL kyenofpg Sg] tYo hfgsfLdf cfPsf] 5 dVotof dsafnL dgkfpg] o sLfn] ds gkfPdf hg]nf] wfg uxF sf]bf] pv 3fF]afnLx sfpnLjusf tsfL afnLx t]n afnLx sfFs|f] nufotsf nx] tsfL abfd e6df Kofh skf uf]ne]+8f cfn afnLxdf d]t Iflt kyenofpg Sb5

of] sLf cfqmfds tjn] l5sect 7nf] If]qdf kmng Sg] ldrfxf k|j[lQsf] xG5 pkoSt cfxff tyf cfjxjfsf] vf]hLdf of] sLfsf] jos ktnL c08f kfg cufl8 )) lsnf]ld6 6f9fDd klg p8] hfg Sb5 g ) Dd cd]lsfdf Lldt x]sf] of] sLf g )^ df klxnf] k6s clk|msL b]z gfOh]Lofdf klxrfg eO xfnDd To dxfb]zsf cGo yk ) b]zx g ) sf] dO dlxgfdf Plzof dxfb]zdf eftsf] sgf6sf fHodf klxrfg eO xfnDd cGob]zx ht a+unfb]z gtLn+sf Dofgdf leotgfd yfONof08 O08f]g]zLof hfkfg sf]Lof nfcf] dn]Lof rLg tfOjfg tyf odgdf km]nf kls]sf] 5 g]kfndf o sLfsf] k|j]z u]sf]

cflwsfls kli6 ldlt )amp^ gtfj0f amp ut] a]sf]] fli6laquoo lajf +If0f +u7gsf] (cf+ a7sn] b]zsf ljleGg yfgxaf6 +slnt gdgfxsf]] 8LPgP kLIf0faf6 k|fKt glthfxsf] cfwfdf u]sf] lyof]

Ifltsf] nIf0f

nfef cjyfn] dssf] kft uef] wfgrdf hFuf 3f]uf tyf 8fF7df d]t Iflt kyenofpF5 em08df kflPsf kmnxaf6 lgsg] lalQs fgf] nfefn] zdf jlklsf] kftsf] aflxL txdf dfq sf]q] vfG5hn] ubf kftdf lfsf] emofn htf] cfs[ltx b]lvG5g Tokl5 oL nfefx cfFkmn] agfPsf] ]fx xfjfsf] d2tn] cGo af]6xdf kmlnG5g slnnf] cjyfsf] dssf] ujf]leq Kjfn kfL kb vfg yfNb5g lajf a9b hfFbf kftdf nx ndashfgf Kjfnx k]sf] b]Vg lsG5 nfefx a9b hfFbf kelIf jefjsf d]t xG5g sLfsf] cfqmd0f

ds afnLdf nfUg] cd]lsg kmfhL sLf osf] Jojyfkg

cd]Lsg kmfhL sLfsf] ljleGg cjyfsf nfefxn] ds afnLdf kofPsf] Iflt

tjLM xb]j xdfufO xl sdf gt]i7 $ dfwj esect

dx]zrGb| cfrfo fds[i0f j]bL

xb]j k|=xdfufFO

Dffwj esect

chogtLTg ah|frfo lag ef6

8f=xl s=gt]i7$ nlnt zfx

Knf06Sjf]l06g Pj+ laiffbL Aojyfkg s]Gb| xlxejg nlntk s[lif tyf kzkG5L ljsf dGqfno sL6 la1fg dxfzfvf g]kfn s[lif cgGwfg klifb $ lld6 g]kfn cfO=l8=O=g]kfn

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

26

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] 7fpFdf sf7sf] wnf] htf] lji6f klg k|zt dfqfdf b]lvG5 o sLfaf6 cTolws cfs|d0f ePsf] cjyfdf dsdf clgfaf6 ePsf] Iflt ht kftx l5ofl5of ePsf] b]lvG5 lajf xsb hfFbf dssf] wfgrdf hFuf 3f]ufdf d]t k] on] gf]Sfg ug Sb5

hLjgrqm tyf klxrfg cGo ktnL jusf sLfx ht o sLfsf] klg hLjgrqmdf $ cjyfx -c08f nfef Kokf jos_ xG5g hg kf ug b]lv $ lbg Dd nfUg] ub5 eg] g]kfndf vdn6fsf] k|of]uzfnfdf

nfef fdfGotof df6f] lequO df6f] tyf hljskbfyxnfO ]zdL wfuf]n] hf]8L sf]sg agfO Toleq crn -Kokf_ cjyfdf hfG5 Kokf ( b]lv lbgDdsf] crn cjyfkl5 ftdf jos ktnLx lglsG5g

josktnLM jos ktnLx vfgL ldlgtt vf] +usf

aos ktnLM afofF ndash efn] ktnL M cluNnf] kv]6fdf ]tf wAafx bfofF ndash kf]yL ktnLPhoto Left- copyLyle J Buss Right copyCABIMatthew Cock

c08f -dssf] kftdfkflPsf c08fskf htf] ]zfxn] 9flsPsf c08fx sf]lng cl3 kl5_tjLM xl sdf gt]i7 $ fds[i0f j]bL dx]z rGb| cfrfo

ulPsf] cWoog cgf amp l8u|L ]lNodf amp b]lv lbgDd nfu]sf] kfOPsf] 5 cTolws jiffsf] cjyfdf osf] hLjg rqmdf k|ltsn k|efj kb5 gofF 7fpFdf klxnf] ktf cGoqaf6 cfP cfs|d0f ug] Tokl5 pi0f xfjfkfgL ePsf If]qdf jifdf$ b]lv ^ ktfDd lrf] dfd xg] If]qdf ktfDd xgSg] cgdfg 5

c08fM jos kf]yL ktnLn] ftsf] dodf fdfGotof kftsf] tNnf] txdf b b]lv osf] +Vofdf em08df kflPsf c08fnfO k]6df ePsf] vf sTnf htf] ejfbnL 9fs] lIft fVb5 zdf gfgL htf] ]tf] xlof] jf vf] +usf c08fx klkSj xFb hfFbf sfnf] +udf kl0ft xG5g c08f uDah cfsfsf xG5g dfdsf] cjyf x]lsg logLx fdfGotof b]lv lbgDd -slxn]sfxL+ b]lv ) lbgDd_ df nfefx lglsG5g

nfefM joZs nfefsf] lgwfdf bOj6f cfFvfsf] lar efudf cFu|]hL cIfsf] pN6f] Y htf] lrGx b]lvG5 osf] k]6sf] cf7f+ v08sf] dflylt -zlsf] sla clGtd efult_ jufsf kdf ldn] x]sf $ j6f sfnf yf]Knfx ki6 kdf b]Vg lsG5 zlsf] cGo efudf klg s]xL p7]sf sfnf yf]Knfx tL yf]Knfdf dlgf f+x klg b]lvG5g nfefsf] zLsf] dflyNnf] efudf tLgj6f xNsf kx]+nf] +usf wsfx 6fpsf] k5fl8b]lv k]6sf] clGtd efuDd dfgfGt kdf x]sf] k|i6 b]lvG5 nfefsf] cjyf cfxf tyf tfkqmdsf] cfwfdf $ b]lv lbgDd xg Sb5 nfef k0f kdf laslt xg k6s sfrnL km]]kl5 dfq Kokf cjyfdf hfG5

KokfM of] sLfsf] Kokfsf] +u ftf] vf] xG5 k0f ljslt

xG5g ftLdf lqmo xG5g efn] ktnLsf] cl3Nnf] kv]6fxsf] 6Kkf]lt 7nf] ]tf] wAaf xG5 eg] aLrlt c08fsf xNsf vf] +usf] wAaf b]lvG5 kf]yL ktnLdf otf wAafx b]lvb+gg efn] tyf kf]yL ktnL bjsf] kl5Nnf] kv]6f ]tf] leqL lsgffdf sfnf] wf ePsf] xG5

JojyfkgM of] vtgfs sLf ePsf]n] a f]sfjfnfx s[ifsx o sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt rgfvf] xgk5 of] sLfsf] Aojyfkgsf] lglDt Pp6 dfq pkfo k|efjsfL xg Sbg Ton] of] sLfsf] Aojyfkgsf nflu lgDg adf]lhdsf Plss[t zqhLj Aojyfkgsf pkfox cjnDag ugk5

v]tafLdf ds pd|]b]lv lgoldt kdf cgudg uL sLfsf] pklylt Defljt Ifltsf] cfFsng ugkb5

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

27

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dssf] 3f]ufdf d]t gf]Sfg ugSg] ePsfn] vf]6fn] kf 3f]uf 5f]lkg] hftsf] ds nufpg]

Pp6f ks]6 If]qdf s]Dd Ps dodf cufl8 ds f]Kg]

dssf] Psn afnL nufpg eGbf sf]z]afnL cGtafnL jf ldlgtt afnLsf] kdf nufpFbf sLfsf] k|sf]k sd xG5

8]df]l8od 3fF Ps lsldsf] uGw cfpg] hg of] sLfnfO dg gkg] xgfn] ljsifs afnLsf] kdf dssf] aLraLrdf nufpg] 5]p5fpdf kff] afnLsf] kdf g]lko 3fF nufP sLfnfO cfslift uL g]lkodf dfq ljiffbL k|of]uaringff dfg lsG5

lajfnfO jYo sLfsf] Iflt xg Sg] agfpg lkmfl ulP cgf Gtlnt dnvfbsf] k|of]u ug]

ds f]Kg cl3 Old8fSnf]lk|8 (Imidacloprid) $ k|ltzt Pkm P laiffbL k|lt lsnf]u|fd aLpdf $ dL=nL=sf bn] aLp pkrf u] f]Kbf zsf] xKtfDdsf] lajfxnfO Iflt xgaf6 arfpg lsG5

lgLIf0fsf] s|ddf kftsf] tNnf] txdf em08df kflPsf c08fx +sng uL gi6 ug]

kftdf ]tf nfDrf lemNnL lxtsf Kjfn (Papery

window) x b]vf k]df gLdhGo ljiffbL Phfl8flS6g )) kLkLPd (Azadirachtin 1500 ppm) ldnL ln6 k|lt ln6 kfgLdf ldfP 5g]

dssf] kftdf nfefn] Iflt u]sf] Kjfnx tyf uef]df Ifltsf] nIf0f b]vf k]df clgjfo kdf lIft klxg nufO lgDgfgfsf ffolgs ljiffbLx cfnf]kfnf] uL ljiffbL ldfPsf] 3f]n k|lt f]kgL ln6sf bn] k|of]u ugkb5

o kfOg]6f]fd (Spinetoram) =amp P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] jf

o Odfd]lS6g a]Ghf]P6 (EmamectinBenzoate) k|ltzt P=hL= u|fd k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o Snf]PG6laquoflgnLk|f]n (Chlorantraniliprole) = k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt = ln6 kfgLsf bn] jf

o kfOgf]of8 (Spinosad) $ k|ltzt P=L= dL=nL= k|lt ln6 kfgLsf bn] ldfP 5g]

nfef xs]kl5 tyf dssf] 3f]uf nfUg yfn] kl5 ljiffbLsf] k|of]u k|efjsfL gxg] xFbf ljiffbL k|of]u gug] Ton] ds afnLdf sLfsf] Ifltsf] nIf0fx b]lvgf fy ljiffbLsf] k|of]u jf cGo Jojyfkg ljlw ckgfO lgoGq0f ug kb5 ffolgs ljiffbLsf] k|of]u ubf IffTds pkfox -dfs rdfkf afxnf ePsf] nuf hQf nufP_ cjnDjg ugk5 kvgkg] dosf] Vofn uf hyfefjL laiffbLsf] bkof]u guf+

Gbe fdu|Lx M Fall Armyworm in Africa A guide for integrated pest managementCIMMYT Identification and management of fall armyworm Spodopterafrugiperda ICAR-Indian Institute of Maize Research Identification and management of fall armywormTechnical Bulletin University of Agricultural and Horticultural Sciences Shivamonga IndiaSpodopterafrugiperda (fall armyworm) httpswwwcabiorgcpcdatasheet29810 dsjfnLdfnfUg] cd]LsgkmfhLsLf chogtL Tgah|frfo lagef6 8f= k|]d lglwzdf sL6 lj1fg dxfzfvf vdn6f nlntkg]kfndfldrfxflkfxLsLf (Fall Armyworm)lelqg] Defjgf oaf6 xg Sg] hf]lvdx zflns fdclwsfL KnfG6 Sjf]lG6g Pj+ ljiffbLJojyfkg s]Gb| FAO ampCABICommunity- Based Fall Armyworm (Spodopterafrugiperda) Monitoring Early Warning and Management Training of the Trainers Manual

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

28

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

gL Aojyfkg tsfL pTkfbgsf] dxTjk0f kIf xf] tsfLsf] k|s[ltsf] cfwfdf tsfL v]tL bO lsldaf6 ug lsG5 v]tafLdf f]em aLp f]k] jf 5sect gLdf a]gf tof u]kl5 dVo v]tdf f] f]em v]tdf f]lkg] jf 5g] tsfLx rD kfnEumlf] af]8L ldL dnf nud s]fp ufh rsGb cflb xg Aof8df a]gf tof ul yfoL yfgdf fgkg] tsfLxdf sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL fof] jLrf8 lhLsf] fu Kofh slnf] uf]ne]+8f e06f e]+8]vfgL kLf] vfgL cflb kb5g otf lsldsf tsfLxdf a]gf tof kfL fgkg] sf0fx lgDg sfaf6 kli6 xG5 M

= aLpsf] ldtJolotf M bne dxFuf] tsfLsf] aLp f]em v]tdf f]Kbf aLp

clws vr xG5 ty Aof8df a]gf tof ugfn] aLpsf] ldtJolotf xG5

= x]rfx Iff ug lhnf] M fgf] Aof8df aLp pdfbf al9 x]rfx Iff k|bfg

ug lsg] xFbf lajf jy lgf]uL xgsf fy l56f] a9b5g k v]tdf otf] x]rfx kyenofpg lsFbg

= k|ltsn dfddf klg a]gfsf] tofL M v]tdf pkoQm jftfj0f tof gePDd fgf] Kn6

jf Aof8df cgsn aftfj0f tof uL a]gf xsfpg lsG5

gLsf] nflu hUufsf] 5gf6 tyf tofLMtsfLsf a]gfx slnnf xG5g k|ltsn xfjfkfgLsf] k|efjaf6 a]gf pTkfbgdf 7nf] c k5 lrf] tfkqmddf aLp pd|g a]gf a9g d]t nfdf] do nfU5 al9 3fdsf] k|efjn] a]gf cf]OnfpF5 ty a]gf xsg tfkqmd cfb|tf xfjfsf] Grf osf] k|sfzn] 7nf] eldsf v]n]sf] xG5 Aof8sf] 5gf6 ubf k|zt k|f+ufls kbfy ePsf]

df6f] l+rfOsf] ljwf fyfy k|sfz fk]lIfs cfb|tf tfkqmd cgsn ePsf] xgk5 fd|f] tyf jy a]gf pdfgsf] nflu vsnf] k|zt k|f+ufls kbfy ePsf] bf]d6 df6f] pkoSt dflgG5 otf] df6f]n] l5sect kfgL f]] lng Sg] l56f] lyu|] hfg Sg] xG5 pQm df6f]df a k|sfsf] kf]ifs tTj xg clgjfo 5 pkoQm adf]lhdsf] eflts u0f gePsf] df6f]df afnjf k|f+ufls dn k|of]u uL df6f] vsnf] kfg cfjZos 5 gL hdfpgsf] nflu hUuf 5gf6 ubf kflnf] 7nf v gePsf] kfgL lgsfsf] fd|f] k|aGw ePsf] yfg 3sf] 5]p5fpm eP a] xG5 Aof8df aLp vfNg )ndash lbg cufj ) ]=ld= ulxf] uL ndash k6s fd|L hf]Tgk5 bz lsnf]u|fd k|lt ju ld6sf bn] kfs]sf] uf]a dn fvL 8Nnf kmf]8L hldg Dofpgk5 dn xfNbf sfFrf] dn eg] sbflk xfNg xFbg dn xfn] hldg tof ubf yfgLo ljlw foLs0f jf ffolgs ljlwaf6 df6f]sf] pkrf ug s] fd|f] xG5

Aof8sf] tofL Mhldg fd|f]Fu tof uL s]kl5 Aof8sf] tofL z ugk5 Aof8 agfpFbf cfˆgf] ljwf cfjZostf cgk agfpgk5 Aof8sf] rf8fO ld6 Aof8 ]=ld= p7]sf] xgk5 Aof8sf] nDafO cfˆgf] cfjZostf cgk ^ ld6 jf yk36 ug lsG5 bO Aof8sf] aLrdf )ndash$) ]=ld= rf8f sn]f] xgk5 a Aof8df l+rfO lgsfsf] ljwf kUg] uL sn]f]sf] lgdf0f ulgk5 Aof8sf] df6f] kgM ndash k6s xnsf]Fu vgL v|f] kbfy 8Nnf8NnL emfkftx a x6fOlbgk5 ffolgs dnsf] k|of]usf] xsdf k|lt ju ld6 u|fd olof u|fd l8=P=kL= u|fd Do]6 ckm kf]6f Aof8df fd|L 5] ldnfO lbgk5 lhg cgf gLsf] k|s[lt d]t kms kb5g hg tflnsfdf lbOPsf] 5

tsfL v]tLdf gL Jojyfkg

c0f sfkmn]

ali7 afujfgL ljsf clws[t tsfL afnL ljsf s]Gb|

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

29

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

laleGg gLsf k|sfx j]gf hdfpg] dogLsf k|sf a]gf hdfpg pkoSt do

vfN8] gL udL tyf Vvf ofddfdy gL lxpb] dfddf lrfO tyf lgsf

fd|f] ePsf] 7fpdf p7]sf] gL aiff ofddftftf] gL clt lrf] dfddf 6laquo] gL yf] tyf clt fgf aLp pdfg

gL agfpg] hUufdf f]usf] k|sf]k ePdf

Knfl6s ynf] gL

nx] tsfL afnLdf

Knfl6s 6g]n gL

xfjfkfgL 3fd tifff] af6 arfO a]dfddf a]gf pdfg]

aLp hdfpg] tlsf Mfd|f] a]gf pTkfbgsf] nflu cn aLp cfjZos kb5 aLp hdfpFbf tstf ljj]ssf] cfjZostf k5 cn

a]gf pTkfbgsf] nflu cfjZos klxnf] j1flgs sfd aLp pkrf xf] of] Aof8df f]uaf6 aLp a]gfsf] arfj6sf] nflu ulG5 tsfLsf] lsld cgf sd]sd )ndash) k|ltzt pdf zlQm ePsf tsfL aLpx Dffq hdfpg nfos xG5g aLp 5bf fgf] 5]sf]n] jf rRr] s6f]n] ndash) ]=ld=sf] kmsdf ndash ]=ld=ulxf wf agfO x]s wfdf PsgfFu aLp kg]uL d7Ldf lnPsf] aLp a9Lcf+nf rf]cf+nf dfemL cf+nfsf] xfotfn] wfdf vfNb hfgk5 cS uL aLp kftnf] kfL vfNg aLpdf $ndash efu Vvf df6f] jf afnjf jf wnf] sDkf]i6 ldfO 5g lsG5 wfdf aLp 5ls]kl5 To wfdf afnjf jf kmsf] df6f] jf vfgL jf wnf] sDkf]i6 dflyaf6 vflnlbgk5 clg xftn] xnsfFu lylrs]kl5 kf Aof8 kfn jf s]sf] 3fFn] 5f]lklbO Aof8 fd|L leHg] uL kmf]xf jf xhfLn] PsgfFu kfgL lbgk5 xfn cfP ahfdf ]n 6laquo]sf] k|of]u uL sf]sf]lk6

fwf0f gL sf]sf]lk6sf] ldl8ofdf ]n6laquo]df f]kLPsf] aLp

lrq M]n 6laquo]divideKnu 6laquo]df hdfPsf] lajf Kff]lnk6df hdfOPsf] f]Kg tof lajf

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

30

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

lk6ddf u8ofnL dn htf ldl8ofdf a]gf hdfpg] ljlw k|rlnt xFb uPsf] 5 hn] jy a]gf pTkfbgdf d]t xof]u kUb5

a]gfsf] x]rfx MaLp hdfOs]kl5 Aof8 tyf a]gfsf] x]rfx plrt k|aGw a]gf pTkfbg k|lqmofdf dxTjk0f xG5 cft ) l8u|Lsf] tfkqmddf tsfLsf aLpx pd|g yfNb5g pd|gffy lrofg sfod ug 5fkf] lbPsf] kfn jf s]sf] 3fF latf lemlslbgk5 aLpaf6 6f gcfpGh]n cfPkl5 klg lgGt Aof8 lrf] fVgk5 nueu rfa6f dVo kft cfPkl5 a]gf v]tdf fg of]Uo xG5 o cjlwdf emfkft lgoGq0f uL lajfnfO cltlrf] 3fd kfgLaf6 arfpg Wofg lbg cfjZos 5 a]gf Hofb afSnf] ePdf kftnf] kfg] a]8ofpg] sfo ugk5 708f 3fd kfgLaf6 a]gfsf] arfj6 ug Aof8df 5fxfL lbg] Jojyf ugk5 olb Hofb lrf] jf kfgL kg] do 5 eg] lrf] dodf jf kfgL k]sf] dodf kfbzs

udf]h gLKnfli6s ynf]

p7]sf] gLvfN8] gL

kf]lnlygn] Euml cfsfdf gL Aof8 9fSbf tifff] jifftsf] kfgLaf6 arfpg lsG5 t otf] kf]lnlygsf] 9Ssg lbpFf] s8f 3fddf lemlslbgk5 a]gf a9g] cjyfdf ljleGg f]u tyf sLfxn] cfqmd0f ub5g cn a]gf pTkfbgdf logsf] lgoGq0fn] ljz]if eldsf fVb5 Totf f]udf a]gf slxg] f]u k|dv 5 on] aLp a]gf xlss]sf a]gfxnfO xfgL ub5 of] f]u 9LhGo hLjf0faf6 nfU5 oL hLjf0fx df6f] aLp tyf af]6sf] ljleGg efuaf6 kmlnG5 of] f]u a]gfsf ljleGg cjyfdf nfUb5 pd|g gkfO aLp df6f]df slxg] c+s lgsL df6f] aflx glgsb slxg] a]gfsf] km]b slxP dg] 8fF7df tfn] afFw] htf] 3]f] aL dg] nIf0fx slxg] f]udf b]vfkb5g o f]usf] f]syfd ug Aof8df df6f]sf] pkrf aLhf]krf Aof8sf] kmfO tyf cn aLhsf] k|of]u cfjZos 5 Aof8df al9 lrf]kgf kfgL xfjfsf] lgsffsf] cefjdf slxg] f]un] pkoQm jftfj0f kfpF5 Aof8df afa sLfxsf] klg cfqmd0f eOxG5

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

31

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ltgLxsf] a]nf a]nfdf ]vb]v uL sLf cgf a]ndf plrt lgoGq0f ljlw ckgfpg hL xG5

a]gf hvyenofpg] tyf a]gf tofL M w]hf] tsfL a]gfx lhg cgf f]k]sf] lbg b]lv $) lbgdf fg nfOs xG5g oL a]gf tof ePkl5 a]gf Aof8af6 pv]Ng cufl8 Aof8 leHg] uL kfgL lbgk5 a]gf pv]Nbf w] hf gvNalng] uL s6f] jf vkLn] df6 lxt pv]nL fgk5 fwf0ftof sfpnL afnL dxsf tsfL afx]s cGo tsfL a]gfx oL xh fg lsG5 sfpnL dxsf tsfLx sfpnL aGbf a|f]sfpnL UofF7uf]eL slnn cjyfdf v]tafLdf fbf a]gf w] gf]Sfg xg] xFbf bf]gtf] k6s klxn]s lsldaf6 Aof8df fL -df]6f bf]kfg]_ hvyenofO v]tafLdf flPdf v]tLdf fd|f] kmntf kfpg lsG5 otf] a]gf hvyenofpFbf )ndash ]=ld= sf] kmsdf nufpgk5 oL f]sf] a]gf )ndash lbgdf dVo v]tLug] yfgdf fg of]Uo xG5

a]gf pdfg] cGo tlsfx M k|ltsn dfd tyf cGo cljwfk0f cjyfdf s]xL s[lqd dfWod tyf kljltt ljlwaf6 a]gf tof kfg lsG5 = Knfli6s ynf] jf udnfdf df6f] e]M of] lalw af6 a]gf

pdfgsf nflu df6f] tof kfbf bO efu hEumlnsf] df6f] jf f] gePdf vfgLsf] df6f]df bO efu kfs]sf] dn Ps efu afnjf ldfO ynf] jf udnf elG5 otf] udnf jf ynf]df kmL l3fnf sfFqmf] s]nf htf tsfLsf aLpx f]lkG5g zsf] cayfdf k|To]s ynf]df bOj6f aLp f]lkG5 otf ynfxnfO 3fd kfgL tifff]af6 arfpg Ps yfgaf6 csf] lIft yfgdf nUg lsG5 oL ynf]sf] tnlt fgf] l5b| xg cfjZos 5 v]tafLdf pkoQm dfd xgffy ynf] sf6] latf x6fO Pp6f dfq ljjf fvL yfoL yfgdf fgkb5

Tfftf] gL Kff]lnk6df aLp f]lkb

Knfli6s udf]h f]Kg tof lajf

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

32

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

= Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s 3df a]gf hdfpg] Ma]gf pdfgsf] nflu Knfli6s 6g]n jf pRr k|ljlwoSt Knfli6s u[xsf] klg pkof]u ulG5 otf] 6g]n leq pkoSt aftfj0f tof kfg lsG5

]n 6laquo]cTofwlgs gL

tsfL gL 7fpFsf] pknAwtf v]tL ug rfx]sf] afnL tyf yflgo tdf ljjfsf] dfu tyf cfkmgf] cfjZostf k|ljlwsf] pknAwtf htf sfnfO ljrf u] yfkgf ubf kmntf kfpg lsG5

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

33

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljifo k|j]z

fwf0ftof 9L hutsf] bf]|f] 7nf] ju -Basidiomycetes_ jeGbf 7nf] ju -Ascomycetes_ df kg] Rofp eg]sf] xlts0f lxt -achlorophyllous_ hf sf08 tyf kft gePsf] Id ]zfx -mycelia_ ldn] jg]sf] gd -fleshy_ k|foM 8]un]sf jtxdf pd|g] -saprophytic_ 9L xf] logLx cfˆgf] vfgf cfkm+ jgfpg Sbgg vfgfsf] nflu cdf lge xG5g logLx k|foM d[tf]khLjL -saprophyte_ xG5g hg 8]un]sf jtx dlnnf] df6f] uf]j kfn sf7x j6ofg tyf vsf] sf08 cyjf xfFufdf d]sf lsfxdf fy k|fEumlfls kbfy j9L ePsf] cf]lnf] df6f]df pld|Psf] kfOG5 eg] sg sg k|hftLx khLjL -parasite_ xG5g hg hLljt jgklt tyf k|f0fLxdf pd|G5g logLxdf k|hgg cdylgs -asexual_ tyf dylgs -sexual_ bj lsldjf6 xG5 9L hutsf] ascomycetes jusf sg sg k|hflt tyf basidiomycetes jusf k|hftLxdf dylgs k|hgg kZrft lahf0fx -spores_ sf] pTkfbg tyf k|f0fsf] nflu ljz]if lsldsf] +rgf -fruiting body_ ljsf xg] ub5 hg hldgsf] txjf6 k|i6 kdf jflx b]lvG5 lhnf]Fu xftn] l6Kg lsG5 TonfO Rofp elgG5 Rofpx Kf|foM jiff Ctdf j9L pd|G5g Rofp k|hftL cgf ljleGg cfsf tyf cfs[ltdf kfOG5 Rofpdf fwf0ftof k|foM 5ftf htf] b]lvg] pileus gd 8fF7 htf] b]lvg] stipe hf htf] b]lvg] rhizomorph xG5 Rofpsf] 5ftf cyjf 6f]kL htf] b]lvg] pileus sf] tnklsect leqltsf] efunfO xfOd]lgod -hymenium_ elgG5 hdf kq kqn] jg]sf] cyft w] +Vofdf kftnf] Kn]6 htf] b]lvg] gills xG5g hdf c+Vo kf]x -basidiospores_ xG5g Rofpsf] 8fF7sf] dflylt cyjf jLrlt cf7L+ htf] b]lvg] jgfj6 nfO annulus -yflgo jf]nLrfnLsf] efiffdf sGggL klg elgg]_ elgG5 sg Rofpxsf] 8fF7sf] km]bdf cup cfsfsf] jgfj6 b]lvG5 hnfO srff -vulva_

elgG5 hdf xfOd]lgodsf] jLrjf6 nfdf] j]ngfsfsf] 8fF7 -stipedividestem_ lglsPsf] xG5 hg srff -vulva_ df pld|Psf] xG5 hg substratum df 6fFlP x]sf] xG5 Rofpsf] 8fF7sf] km]bdf df]6f] hfhtf] b]lvg] -thick strands of mycelium_ efunfO rhizomorph elgG5 hn] kf]ifs tTjx f]] lngsf] nflu xof]u ub5 j Rofpdf pNn]lvt j efux Gf kfOG5 eGg] 5g sgdf srff sgdf cf+7L gxg S5 sgdf 8fF7 dfq xG5 sgdf 5ftf cfF7L srff klg xFbg sgdf luNsf] sectf l5b|x -pores_ xg S5g sg Rofpsf] 6f]kL 5ftf htf] geP 8Nnf] jf cGo cfs[ltsf] klg xg S5 lj1xsf cgf k[YjLdf ePsf nfv 9FLx dWo] nfv $) xhf Rofpsf k|hftLx x]sf] k|flDes cgdfg 5 hdWo] slj $ xhf Rofp dfq kQf nfu]sf 5g Todf klg )Uuml k|hftL ljleGg txDd vfgof]Uo dflgG5g TodWo] ljiffn Rofpsf] +Vof slj )Uuml Dd xg Sg] cgdfg 5 pkof]lutfsf] cfwfdf RofpnfO vfg of]Uo cfiflwo tyf ljiffn uL dxdf jlus0f ug lsG5

Rofpsf] pkof]uLtf

clxn]Dd yfxf eP cgf g]kfndf Rofpsf $amp k|hflt pTs[i6 vfgf -delicious food_ sf] kdf vfgof]Uo ePsf] kfOPsf] 5 tyfkL s]xL Rofpsf k|hfltx ljiffQm -poisonous_ xG5g -htM Amanita silvicola A xanthodermis A verna A phalloides A virosa Rusula Boletus cflb_ Totf Rofpx vfPdf 6fpsf] bVg] l+u6f nfUg] lk8f xg] afGtf cfpg] kvnf nfUg] xgsf] fy dflgsf] Hofg lng] klg xG5g Rofpx k|f]l6gsf] fd|f] |f]t -)mdashUuml_ dflgG5g hg tsfL tyf kmnkmnjf6 kfOg] k|f]l6g eGbf a9L dflgG5

Rofpdf w] dfqfdf j ( k|sfsf zLsf] nflu rflxg] Pldgf] Pl8 -all the nine essential amino

hEumlnL Rofpsf] Iacuteng Pjd pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

ndash fh]Gb| cfrfo

ििज पराकधत िनसपधत ता धबरिा परयोगशाला गादािारी ३ लधलतपर

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

34

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

acid_ kfOG5g hxfF vfgfsf] kdf dVo |f]t dflgg] cereals xdf sd kfOg] lysine tryptophan gfds Pldgf] Pl8 Rofpdf w] dfqfdf kfOG5g

Rofpx lrNnf] kbfy -fat_ lxt -linoleic acid afx]s_ 5g fy Rofpx le6fldgsf nflu klg fd|f] |f]t dflgG5g logLxdf kfgLdf 3ngzLn le6fldg -B1 B2 niacin B12 pantothenic acid_ Pl8 fy le6fldg L klg kfOG5g

Rofpx vlgh -P K Fe Cu amp Na_ sf fd|f] |f]t dflgG5g ljz]if u] cGo kmnkmn tyf tsfLaf6 kfOg] SoflNod kmkmf] htf vlgh Rofpdf a9L kfOG5 zfsfxfL ef]hg ug] JolStxn] d]t df5fdfdf kfOg] k|f]l6g le6fldg vlgh tyf ldg]N Rofp pkef]u ugfn] klg k|fKt ug Sb5g

RofpxnfO cfifwLsf] kdf klg k|of]u ug lsG5 htf] sL Rofpdf kf]6fLoddividef]l8od sf] cgkft w] xg] fy sf]n]6laquof]n lxt xg] ePsfn] pRr tmrfk ePsf ljfdLn] tsfLsf kdf lgoldt ]jg u]df kmfObf kU5 Tot Rofpdf 6fr sd kfOg] xgfn] dwd]xsf fy SofGsf f]uLxn] klg lgoldt ]jg u]df kmfObf u5 Ganoderma lucidum k|hfltsf] Rofp lkN -dlxnfn] k|of]u ug] kljf lgof]hgsf] cyfoL fwg_ jgfpg k||of]u ulG5 Grifolia frondosa SofG 6od -cancer amp tumor_ lj4 pkof]uL dflgG5 ot k|sfn] o jfx]s cGo k|hfltsf Rofpx cfifwL hGo k|of]hgsf nflu pkof]u ug lsG5

v]tLkftLsf] nflu dlnnf] df6f] ePsf] lldt x]sf] hldgsf cnjf Rofp 3leq klg osf] k|sfzsf] cgklyltdf klg pTkfbg ug lsG5 Ton] lsfgxsf nflu v]tL ugsf] nflu k|ofKt hUuf hldg geP klg Jofkfls b[li6sf]0fn] Rofp v]tL uL cflys cjyf psfg lsG5

Rofp v]tL kZrft Rofp v]tL ubf k|of]u uLPsf] sDkf]i6 dn kgM cGo jfnLsf] fy tsfL v]tLsf] nflu df6f] pjf jgfpgdf k|of]u ug lsG5

Rofpxjf6 hfj6sf] nflu ljleGg fdfu|L agfpg lsG5 htM Fomes fomentarius Ganoderma applanatum sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ jf6 6f]kL -hat_ dfsdivideds08f] sk8f fVg] Jofu tjL fVg] km|]d agfpg lsG5 Polyporus bispidus jf6 vf] Ogfd]n -brown dye_ agfpFg lsG5 fy Coprinus comatus nfO n]Vg] jt -writing material_ sf] kdf k|of]u ug lsG5 osf cnjf Polyporus fomentarius Polyporus ignitarius sf] zqmf0f nfUg] cEuml -fruiting body_ af6 hfj6sf] nflu kmn fVg] udnf d]t agfpg lsG5 g]kfndf kfOg] ) k|hftLsf Rofpx hfj6sf] nflu pkof]u ug lsg] lj1xsf] egfO 5

ljiffQm Rofpsf k|dv dxljleGg hftsf Rofpxdf ljleGg lsldsf ffolgs tTjx -alkaloids amp acids_ ePsf] kfOPsf 5g g]kfndf slj o ljiffn k|s[ltsf Rofpx klxrfg ePsf]

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

35

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

kfOPtf klg oL ljiffn Rofpxdf kfOg] ffolgs tTjsf] kldf0f ljZn]if0f u]sf] eg] b]lvbg ljleGg lsldsf ffolgs tTjxsf] pklyltn] Rofpdf kfOg] toxic substance x cyft Rofp ljiffQmtfsf s]lx dVo dxx lgDg lnlvt b]lvG5g

cdflg6f 6fOk ljiffQmtfM of] dxdf kg] k|dv ljif Pdf6lSg kmfnf]6lSg xg o dxsf ljif cdflg6f -htM Amanita verna A virosa A phalloides_ Uofn]lgf -htM Galerina marginata G autumnalis G venenata_ n]lkcf]6f sf]gf]fOj] Uofn]lgf cflbsf k|hftLxdf kfOG5g

dsflg 6fOk ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx dsflg Ojf]6]lgs Pl8 xg hg Amanita pantherina A muscaria Inocybe Clitocybe sf s]lx k|hftLxdf kfOG5g

cf]]nlgg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f cf]]nlgg eGg] ljif xf] hg Cortenerious orelainus eGg] Rofpdf kfOG5

ufOf]ldlqg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f ufOf]ldlqg eGg] ljif xf] hg ufOf]ldqf -htM Gyromitra esculenta G fastiginata G brunnea_ x]nj]nf k|hftLsf Rofpxdf kfOG5

fOsf]6laquolksdividexnlgf]h]lgs -e|flGthgs_ ljiffQmtfM o dxsf k|dv ljifx lnf]lg lnf]fOljg xg hg Psilocybe Conocybe Strafaria Rofpsf k|hftLxdf kfOG5

sklg 6fOk ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f sf]lk|g eGg] ljif xf] hg sklg Rofpsf s]lx k|hftL -htM Coprinus micaciyas C atramentreya_ xdf kfOG5

Puf]6lSg ljiffQmtfM osf] k|dv sf0f Puf]6lSg -ergotoxin_ ljif xf]

jfXo |f]tjf6 xg] ljiffQmtfM o k|sfsf] ljiffQtfsf] |f]t Rofp cfkm+ geOsg Rofpdf hDdf ePsf] jfXo ljiffn kbfy xf] osf] k|dv sf0f cToflws jftfj0fLo k|bif0fsf] sf0f Rofpdf ]l8of]wdL kbfy ux|f+ wftsf] +ro xf]

hEumlnL Rofpsf] +sng Pj+ pkef]u ug kj ckgfpFg lsg] s]lx hutfsf pkfox

fwf0ftof jiffofd z ePFu Rofpx oqtq pd|g z ug] ePsf]n] o dodf ~rf dfWodxjf6 bud tyf kxf8L jtLdf hEumlnL ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 ljfdL jf d[To ePsf] vjx cfpFg] u5g otf lsldsf dfrfx w]hf] blgs hLjgofkgsf] nflu hEumlndf cflgtt x]sf u|fld0f e]usf cflbjfL hgdbfo -htM ufOjt rfpg] uf]7fnfx 3flsquo bfpf +sngstfx bfpf sf6g] bfp]x cflb_ tyf yfg] cGo dbfoFu DjlGwt x]sf kfOG5g g]kfndf hEumln eLkfvf sfGnf vf]Nf jfLdf cfkm+ pd|g] Rofp vfg] k|rng kfg xf] kvfb]lv g Rofp +sng uL pkef]u ub cfPsf Rofpsf kfvLndashcflbjfL tyf yfg] dbfo g emlSsO k|efljt xgdf klxnf] ljutsf jifdf klg hEumlnL Rofp vfg] u]sf]n] vfg xg] Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg Sg] bIftf cfkmdf ePsf] 7fGg hg bIftfn] cfufdL jifdf sfd gug vfg of]Uo Rofp ljiffn Rofp 5sectofpg hl6n xg hgdfgdf ePsf ljiffn Rofp 5sectofpg lsg] s]lx kDkfut ljlw dfGotf hg 5 ltgLx k0ftof k|dfl0ft j1flgs gePsf] o DjlGw 1fg gofF ktfxdf x|f xFb hfg sltko hEumlnL Rofpx ljiffn xg S5g eGg] r]tgfsf] sldn] ubf cyjf Ps5fs tsfL s nflu eg] k|nf]egdf kL jf slxn]sflx Rofpsf] jfb d]6fpg ]jg u] klg s] g xf]nf lt eGg] f]rL x]nr]qmofO ubf fwf0ftof hEumlnL Rofp vfP d[To jf ljfdL kg]xDff k|foM bud tyf kxf8L If]qsf cflys kn] sdhf] clzlIft jux g o lsldsf] b36gfsf] lzsf jGg ku]sf 5g g]kfndf jflifs ) b]lv ) hgf JolStsf] d[To ljiffn Rofp vfP xg] u]sf] 5 jiffofdsf] zjftFu sfn] fjhlgs kdf ljleGg ~rf dfWodxjf6 hEumlnL Rofp ]jg gug cgf]w u]tfklg ljiffn Rofpsf] ]jgjf6 d[To tyf ljfdL xg]sf] +Vofdf vf sld cfpg s]sf] 5g

lj1xn] g]kfndf klxrfg ePsf slj o kljf cGtut kg] xhf o amp k|hftLsf Rofp x]sf] jtfPsf 5g hdWo] slj o $amp vfgof]Uo amp cfiflwo u0f ePsf slj o ljiffn k|s[ltsf 5g sltko Rofpx g t vfgof]Uo g t cfiflwo u0f ePsf sg k|of]hgdf k|of]udf gcfpg] sfd gnfUg] k|s[ltsf klg x]sf] kfOG5 Rofp pd|g] 7fpFsf] jftfj0f jiffofdsf]

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

36

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

dodf Psrf]6L PSsfL e Rofpx w] +Vofdf b]vf kg slxn]sflx Rofpx cgf7f] lsldn] j[Qfsf jgfP pd|g sg 7fpFdf pd|]sf] Rofp To If]qsf yflgo jflGbfn] pkef]u ubf s]lx gxg] t Tolx Rofp cGoq If]qdf pd]|sf] cjyfdf To If]qsf yflgon] pkef]u ubf c kg] klg xg Sg]] -vfgof]Uo Rofp pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpx klg Fu pd|g Sg] ePsf]n]_ nufotsf cgf+7f k|s[ltsf k+u Rofpdf b]Vg kfOG5 sg klg ljiffQm Rofpxsf] c vfO s]kl5 dfq b]vf kb5 on] zfLls lqmof tyf k|lqmof gfo k|0ffnLdf ljleGg lsldsf cx ug yfNb5g on] zfLls cfnotf j9fpFg] uNg] k]6dividecfdfzo bvfpFg] jfGtf ufpFg] lkzfj w] ufpFg] lEuml6f nfUg] lbzf nufpFg] klgf lgsfNg] zfLls zistf j9fpFg] Qm ljs[t ug] lhj|f] lGg] Zjf gnL jGb ug] zLsf] tfkqmd ljtf 36b hfg] -Okuzawa 2007_ cGttf]uf]TjfM d[To d]t ufpFg S5 ljiffn Rofp dWo] sn] d[To g ufpFg S5g -deadly poisonous htM Aminita phalloides A pantherina A muscaria Inocybe patlouillardii Cortinarious speciosissimus C orellanus Entoloma sinuatum Lepiota morgana Agaricus xanthodermis cflb_ eg] sgn] xNsf gzf dfq nufpFg] xG5 sgn] jfGtf ufpFg] k]6 bvfpFg] 6fpsf] bvfpFg] lhj|f] lGgP cfpFg] cflb ufpFb5 Rofpsf] ljiffnkgf geP k|hftL ljz]if -species specific_ xG5 cyft d[To g ufpFg Sg] Rofpn] hlxn] klg d[To g ufpFg Sg] fdYo fV5 on] snfO xNsf gzf dfq nufpFg] ssf] d[To ufpFg] eGg] xFbg ojfx]s pkef]u ug] JolStsf] jfYo cjyf Rofp FuFu cGo s] vfg]sf vfPsf] Rofp tfhf jf jfL 8g nfu]sf] stf] cjyfdf x]sf] jvt ksfPsf] Rofp ksfpFbf cjnDjg u]sf] ljlw -j]f l6d htf dnf Rofp ksfpFbf fv]df rs fvL ksfPdf ljif sf65 cyft PlG68f]6sf] sfd u5 eGg] ljZjf ulG5 t +slnt Rofp ljiffn x]5 eg] ksfpFbf vfgL fv] pdfNbdf j]f l6d rs fv] dfq 9Ss xg] cjyf cfpFbg olb cToGt ljiffn Rofp x]5 eg] yf] dfqfdf vfPdf klg Ton] Hofg lng klg S5_ pn] pkef]u u]sf] dfqfdividekldf0f Rofp sfFr jf ksfP vfPsf] cflbsf] cfwfdf d]t ljiffn Rofpsf] c lge xG5 hf] sf]lx klg Rofp +sngstf d[To g ufpFg Sg] fwf0ftof tLg dxsf ljiffn RofpxFu hlxn] klg r]t xg kb5 h

cGtut cdflg6f -Amanita sp_ hft cGtutsf ljleGg k|hftLx -fwf0ftof cdflg6f hftdf Kfg] w] k|hftLx cToGt ljiffn xG5g logLx xsg] qmddf c08fsfsf] 8Nn] Rofp htf] b]lvG5g klkSs ePjl5 Koff6 htf] 5ftfdf ljslt xG5g hg k|hftL cgf ljleGg +usf] xg S5 logLxdf ]tf] luN xG5 8fF7 srffdf pld|Psf] xG5 8fF7sf] jLrlt cf+7L xG5 5ftfnfO sf6] sfnf] +usf] sfuhdf s]lx 306fDd ly+r] fVbf ljhf0fsf] ]tf] 5fk b]vf kb5 jiffsf] kfgLn] cf+7L tyf srff ljufg Sg] ePsf]n] sTn] Rofp 56ofpg luN 5ftfsf] cfsfnfO dVo cfwf jgfOg kb5_ gSsnL uR5L Rofp -false morels_ -logLx rfpL k]sf xG5g 5ftf lbdfu htf] u8lNsPsf] xG5 logLx sfnf] ]tf] vf] ftf] cflb +udf kfOG5g emsect x]bf uR5L Rofp htf] b]lvPtf klg bOj6f cfwfdf logLx uR5L Rofp eGbf kms xG5g logLxsf] 5ftf 7fpF 7fpFdf jflx lt s]lx kms]sf] htf] b]lvG5 t uR5L Rofpdf eg] vfN8f vN8L k]sf] xG5 logLxsf] 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7sf] jLkL jtGq kdf eml08Psf b]lvG5g eg] uR5L Rofpdf 5ftfsf] tNnf] lsgff 8fF7df hf]l8Psf] xG5_ fgf vf Rofpx -o dx cGtut kg] w] k|hftLx xflgsfs xbgg sg sd ljiffn hn] xNsf gzfDd nufpg] xG5g eg] sg rfFxL cToGt vtgfs xG5g hn] Hofg d]t lng] ub5 logLxsf] k|hftL klxrfg ug n tlsf gePsf]n] j fgf vf Rofpx pkef]u gug g lIft xg] pkfo dfGg lsG5 fwf0ftof oL tLg dxsf Rofpx g nueu jhf] Rofp pkef]u jf6 xg Sg] d[Tosf] sfs xg] ub5 cem Todf klg hellipcdflg6fUacute hft cGtutsf k|hftLxsf] dxn] nueu ()Uuml lxf cf]u65 oL tLg dx jfx]s c klg ljiffn Rofpx kfOG5g hn] gzf nufpFg] kvfnf nufpFg] 6fpsf] bvfpFg] jfGtf ufpFg] df+zk]zL bvfpFg] k]6 bvfpFg] cflb ufpg S5 logLxn] Hofg eg] lnbgg j Rofp ]jg u]sf] $ 306fkl5 cfkm+ c sd eP hfG5

Rofp pkef]u ugeGbf cufl8 Rofp DjlGw ljt[t 1fg fVg g Rofp pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]lvdjf6 jRg] pkfo xf] s]Dd Rofpsf k|hftL g klxrfg uL pQm k|hftLsf] u0fdividecju0fxsf] 1fg fVg g jeGbf pQd ljsNk dfGg lsG5 t of] ljlw Tolt Jojxfls eg] 5g ty Rofpsf] j9L eGbf j9L pkef]u ug

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

37

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

h+unL Rofpsf] +sng uL Jofkf ug tyf ljiffn Rofp pkef]u xg Sg] DefjgfnfO Golgs0f ug yf] eP klg s]lx n xof]uL pkfox k|tt ug] hdsf] ulPsf] 5

= jgkfvf sfGnf vf]Nfvf]NL kfvf]jfL jg 5]p5fp nufot jghEumln If]qdf oqtq p|d|g] Rofpx stf] k|s[ltsf] xf] lx klxrfg ug ufx|f] xg] ePsf]n] j Rofpx Pp6 6f]sL cyft efF8f]df +sng guL ljleGg k|hftLsf Rofpx 5sectf5sect cnundashcnu efF8f]df +sng ug] ug kb5 -lsgeg] slxn]sflx vfgof]Uo Rofpx pld|Psf] 7fpFdf ljiffn Rofpxsf] kf] v] vfgof]Uo Rofp Fu pld|Psf klg xg S5g_ oL +sng uL NofOPtf klg +sngstf cfkm+nfO +slnt Rofp vfgof]Uo xf] xf]Og eGg] DjGwdf Plsg ug Sg] vjL ePtfklg yk 9Ss xgsf] nflu ljiffQm Rofp 56ofpg Rofp vfg] kfvLx Rofp lj1x cyjf jg hEumlnsf 5]p5fpdf j]sf j+zfgut cgej ePsf cgejL Iacutengstf+u xsfo ug] pgLxFu kfdz lng] cfkmnfO yfxf ePsf] sf z]o ug] htf jfgLsf] ljsf ug kb5 slxn]sflx Rofp +sng ug] j]nfdf cGo k|hftLxsf] kf] jlgs] klkSs ePsf] x]5 eg] xfjf dfkmt kf] cfFvfdf kg Sg] klg xg S5 eg] slxn]sflx ljiffn Rofpx glrg] xftn] 5Fbf klg +sngstf cfkmnfO c ug Sb5 -ljiffn Rofp 5f]OPsf] z+sf nfu]df f]lx xftn] cGo vfg of]Uo Rofp +sng ug kj fjg kfgLn] kmfFu xft wf]OxfNg kb5_ Ton] Rofp +sng ubf ljz]if Wofg lbg kb5

= jghEumln jf6 +sng uL NofOPsf Rofpxsf] xsdf vfg of]Uo Rofp g xf] eGg] k0f kdf Plsg ePdf kmf uL kvfn] fd|L ksfP dfq pkef]u ug kb5 sfFr vfbf ljleGg gsfTds c b]vfpFg S5 pkef]u ugsf] nflu cfkmnfO 9Ss gnfuL slxst clnstf klg z+sf xG5 eg] s]Dd t Totf Rofpx ]jg gug g plrt dflgG5 vfg k]klg +slnt Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 5sectofpg gh nufO cGbfhsf] edf glsg] ePsf]n] vfg of]Uo 5 eg] lrlgPsf] Rofp cfkmn] klxnf] k6s vfFOb5 eg] ljrf ugsf] nflu klxn] yf] dfqfdf vfP ljrf ug] $ 306fDd sg] gsfTds c gb]lvPdf eg] clnstf j9L vfg lsG5 oBlk hEumlnL Rofp Ps JolStn] slxn]

klg kfOof] eg] w] vfg xFbg slDtdf ))ndash)) u|fd Dd vfP zLnfO rflxg] k|ltlbgsf] Sofnf]L kofKt xG5 cyft kUb5

= klxrfg ePsf jhfdf j]Rg flvPsf hEumlnL Rofpx -jiffofdFu sf7df08f+ pkTosfdf ) eGbf j9L k|hftLsf hEumlnL Rofpx j]Rg flvPsf] kfOPsf] lj1x jtfpF5g_ vfg xg] egL klxrfg eO k|df0fLt ePsf hEumlnL Rofpx s[lqd tlsfn] Jofjflos jf cfˆgf] nflu vfgsf] nflu v]tL ulPsf Rofp htf] sGo] uf]j|] kfn] ltfs] ftf] Rofp cflb eg] lgwSsFu vfP xG5 oL Rofpdf k|zt dfqfdf xfd|f] zLnfO rflxg] kfli6s tTj kfOG5 t vfgof]Uo ePtfklg hEumlnL Rofpsf] xsdf slxNo klg Ps JolStn] w] dfqfdf vfg] ug xFbg

$= hEumlndf kfOg] vfg xFg] vfg gxFg] ljiffn Rofp 56ofpg cfIfdividecgle1 jfwf0f dflgn] gSg] ePsfn] h+unL glrg]sf] yfxf gePsf] Rofp vfgfsf] kdf slxNo klg k|of]u ug xFbg glrg]sf] Rofp ljiffn klg kg S5 ksfP kf]n] vfPdf Hofg hfg klg S5 ksfpFbf cyjf vfgL fv] pdfNbdf Rofpdf ePsf] ljif sfl6G5 eGg] xFbg ljiffn xf] xf]Og egL 56ofpg Rofp ljz]if1 j+zf0fut +sngstf jf6 dfq Dej xg S5 Rofp pkef]usf] nflu lIft 5 5g eGg] sf Rofp vfg] kfvLjf6 klg yfxf xg S5

= fwf0ftof sg k|hftLsf] Rofpdf cf+7L -annulus_ srff -vulva_ bj ePsf] -t cf+7L jf srff dWo] sg Pp6f ePsf] Rofp eg] vfgof]Uo klg xFg S5 htM Amanita chepangianaA caesarea Volvariella volvacea df srff ePsf] xG5 hg vfg of]Uo 5_ 5ftf tyf 8fF7df cfp6u|f]y htf] b]lvg] jf6x ePsf 5ftf tyf 8fF7df w] jlaquolaquosectfxdividesTnfx ePsf ulGwt +uLlj+uL b]lvg] csdft +u kljtg xg] l5lKkb hfbf +u jblnb hfg] xNsf rf]6 nfUbf d]t +u jFblng] b]Vbf w] rlDsnf -]tf] ftf] kx]nf] lgnf] cflb_ cfsifs b]lvg] -fwf0ftof rlDsnf] geOsg km|f] ordfsf b]lvg] Rofpx sd ljiffn xgSg]_ sfnf ordfsf Rofpx vdivideuf]jdf jfdf pd|g] Rofpx k|foM ljiffn xg S5g

^= cdflg6f hftsf -Koff6 htf] 5ftf ]tf] luN

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

38

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ePsf] cfF7L srff bj ePsf]_ htf b]lvg] Rofpx -t cdflg6fsf k|hftLsf Rofpx htM Amanita caesaria A chepangiana eg] vfgof]Uo kfOPsf] 5 lsgeg] Psbd lgs6df kg] Pp6 hftL -genus_ sf j k|hftL -species_ x vfgof]Uo jf ljiffn xG5g eGg] xFbg_ fgf vf Rofpx tyf gSsnL uR5L Rofp htf Rofpx slxNo klg pkef]u ug xFbg -o lsldsf Rofpx jf] klxrfg ug lsg] n tlsf dfly pNn]v ullsPsf] 5_ jflbi6 dflgg] fy Jofkfls b[li6sf]0fn] dxTjk0f dflgg] hEumlndf kfOg] Rofpsf s]lx k|hftLx htM Hericium - k|hftL_ Laetiporus sulphureus Pleurotus -$ k|hftL_ Cantharellus -$ k|hftL_ uR5L Rofp -Morchellandash^ k|hftL_ Scleroderma texens Termitomyces-amp k|hftL_ Boletus edulis Craterellus connucopioides Tricholoma matsutake offuDjf -Ophiocordyceps sinensis_ cflb dflgG5g

amp= hEumlnL ljiffn RofpnfO lsf sldnf vfof] nf]vs] cflbn] klg fwf0ftof gvfg] xFbf Totf rf]vf -s]lxn] klg gvfPsf_ RofpnfO dflgn] klg vfg xFbg oBlk sg sg hgfj jf lsf -htM lrKn] lsf vfof] cflb_ n] cToGt ljiffn dflgg] Rofp d]t vfg] e]l6Psf]n] Totf hjfj jf lsfn] vfP 5f]8]sf] Rofp dflgn] klg vfg xFbg lsfn] d]t vfPsf] 5 eg] f]lx k|hftLsf] lsfn] gvfPsf] cGo Rofp jf rfFbLsf] jtdf sg c u]g eGbdf -Rofp ksfPsf] efF8f]df rfFbLsf] lSsf jf rfFbLjf6 jg]sf] sg jt Fu fv] ksfPdf rfFbLsf] ordfdf kljtg cfof] eg] ljiffn Rofp xg S5 eGg] kDkfut wf0ff lx cfPsf]n]_ ksfPsf] hEumlnL Rofp vfbf w] jflbi6 eof] eGbdf -lsgsL sg ljiffn Rofpx cToGt jflbi6 klg xg] jtfOPsf] 5 w] hf] h+unL Rofpx ksfP vfbf jflbi6 g xG5g_ Rofp vfg xg] vfnsf] g xg S5 eg] ls6fg ug ldNbg

= w] l5lKkPsf 8g z eO lsf nfu]sf cf]OnfPsf hEumlnL Rofp vfg xFbg +sng uL NofOPsf tfhf Rofp dfq vfg] jfgL jfNg kb5 Ton] Iacuteng ubf ls6fg ePsf vfg of]Uo Rofp w] dfqfdf kfOPtf klg l7Ss dfqfdf +sng ug kb5 +sng uL NofOPsf] Rofp jfL ePdf Tosf]

k+u g ljlu|P jgfj6 g leGg lsldsf] b]lvg] ePsf]n] Todf cGo jfXo Id lhjx -bacteria_ nufot cGo 9L -moulds_ sf] +qmd0f xg Sg] ePsf]n] slxNo klg lju|g z u]sf jfL Rofp se ]jg gug g j] xG5 Rofpx l56f] lju|g] slxP hfg] -perishable_ k|s[ltsf] xg] ePsf]n] se Rofpx tfhf g vfg fd|f] dflgG5

(= RofpnfO sf6bf sgdf bw htf] ]tf] cfpg] 5ftfdf dL htf] yf]kf b]lvg] Rofp vfg xFbg otf] Rofp ljiffn dflgG5 oBlk yflgo h]i7 gfulsxsf cgf 5ftfsf] 6Kkf]sf] efu sfnf] b]lvg] sg sg Rofp vfg xg] xg S5g ld7f] jfgf cfpg] -Rofpxdf kmnkmn dnf df5fsf] uGw htf uGwx cgej ug lsg] ePsf]n]_ clwsf+z Rofpx k|foM vfgof]Uo xG5g lrNnf] 5ftf ePsf 5ftf rRrf] k]sf s]xL hftLsf Rofpx htM Amanita Hygrophorus Suillus Psilocybe Paneolus cflb ljiffn xG5g otf Rofpx s]Dd vfg xFbg

)= cfˆgf] 3 glhs jgfOPsf] kfnsf] 6fjfdf kfn 8] jtM cfkm+ pd|g] kfn] Rofp -Volvariella volvacea_ -Rofp vfb cfPsf yflgo dbfosf cgf d] s6df pd|g] s6] Rofp e8sL Rofp ulR5 Rofp -Morchella sp_ Nn] Rofp -Amanita hemibapha_ uf]j]|divide8Nn] Rofp -Agaricus bisporus_ wldf]n] jgfPsf] df6f]sf] l9sf]df pld|Psf] Rofp cflb_ lgwSs Fu vfg lsG5 slxn]sflx cGo l5d]sLsf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp pgLxn] +sng uL vfg] u]sf] b]Vbfb]Vb klg nlsl5lk cGo JolStn] rf]] +sng ug] u]sf] b]lv cj Totf] sfd gug] eGg] r]tfjgL kfpFbf kfpFb klg c6] uL +sng ug g5f]8]df lOljn] ubf hUuf jfldTjdf x]sf] DjlGwt l5d]sLn] +sngstfsf] jbnf lng] x]tn] cGo ls6gfzs ljiffbL hyfefjL cGwfwGw 5s] vfgof]Uo Rofp g cof]Uo jgfOlbg S5g Ton] gf]lwsg csf] jfLkfvfdf pld|Psf] Rofp +sng ug xFbg

= jghEumlnsf] 5]p5fpdf jg] kDkf b]lv g jgkfvfjf6 +sng uL Rofp vfb cfPsf yflgo h]i7 gfulsxsf cgf fwf0ftof vdf pd|]sf] eGbf df6f]df pd|g] Rofpx ljiffn ePsf] e]l6Psf]

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

39

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

5 pgLxsf cgf Rofp pd|g] lhg eg]sf] jifftsf] do xf] Ton] j]dfddf b]vf kg Rofpx ljiffn xg] ePsf]n] j]dfddf pd|g] Rofpx vfgsf] nflu +sng ug xFbg

= slnnf jfnjflnsf j[4j[4f tyf ljfdLnfO hEumlnL Rofp gVjfpFbf g j] xG5 lsgsL pgLxdf k|ltf]wfTds zlQm -immunity power_ sd xg] ub5 slxn]sflx jflbi6 dflgg] vfgof]Uo Rofp -htM Chlorophyllum molybdites_ n] d]t sg sg JolStdf gsfTds k|ltlqmof b]vfpF5 JolSt ljz]if cgf slxn]sflx lS lkPkl5 vfgof]Uo Rofp vfPdf sg sg JolStnfO gsfTds c b]vf kg S5

= jg hEumln 5]p5fp jg] yflgo JolStx+u ulPsf] cGtlqmof cgf lkmN8jf6 +sng ugffy pSt RofpnfO xftsf] gf8Lsf] efudf u]8bf kkfPsf] cfef eof] eg] pSt Rofp fwf0ftM ljiffn xg] kfOPsf] cGoyf gkkfPsf] v08df vfg xg] u]sf]

cgej u]sf] hfgsfL pgLxjf6 kfOPsf] lyof]

$= hEumlnL Rofp Rofp ljz]if1x Fu gf]lwsg jf ulNtn] jf glrlgsg ljiffn Rofp vfOPsf] x]5 eg] lhj|f] lGgg] k]6 bVg] jfGtf cfpFnf htf] xg] zLsf] tfkqmd 36g] Zjfk|Zjfdf cjf]w cfpFg] d6sf] w8sg u8j8L xg] l+u6f nfUg] emDd kfg] yenofn rlxg] gfsjf6 l+ufg jUg] cflbhtf nIf0fx b]lvPdf 3df ug lsg] k|fylds pkrf htf] ls ljfdLnfO divide^ lunf dgtftf] kfgL VjfO bOj6f cf+nf dv leq xfnL vfPsf] j ljiffn Rofp lgsg] uL clwstd jfGtf ufpFg] jf lbzf nfUg] cfiflw -jf cl08sf] t]n_ Vjfpg] ug kb5 Tot c+ufsf] dlgf] wnf] kfgLFu ldfO VjfO jfGtf ufpFg] on] zLdf lkm+lhPsf] ljifnfO f]] c sd ug] jtfOG5 -Okuzawa 2007_ olt ubf klg ePg eg] ljfdLnfO l56f] eGbf l56f] jfYo s]Gb|df pkrf ufO xfNg kb5 fy vfPsf] ljiffn Rofpsf] s]lx c+z nu] hfFr ufpFg kb5

tlj M k8s]divide8Nn]RofpndashLycoperdon sp tlj M ulR5 RRofpndashMorchella elata

tlj MStrobilomycessp tlj $M jufn] ]tf]ndashsfnf] RofpndashCoprinellus micaceus (Bull Fr) Vil

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

40

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj ^M Ganoderma lucidum (Curt Fr) Karst tlj M Amanita caesarea (Scop Fr) Pers

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandarytlj ampMAmanita porphyra Alb amp Schw

gf]6M pkoSt tljdf flvPsf Rofpx dWo] tlj ^ sf] Rofp vfgof]Uo xg eg] tlj $ amp df flvPsf Rofpx ljiffn Rofp dflgG5g -yk hfgsfLsf] nflu of] n]v tof ugsf] nflu x]lPsf Gbe fdfu|Lx fy )^(divide)(divide df hfOsf -JICA_ g]kfn s[lif cgGwfg klifb -vdn6f nlntk_ aringff oQm kdf k|sflzt hellipg]kfnsf ljiffn RofpxUacute -ljiffn Rofpx lrgf+ ljiffn Rofp gvfcf+M hLjgnfO jrfcf+_ lzifsdf kf]i6df flvPsf ljleGg ljiffn Rofpxsf] tlj x]g xf]nf pQm kf]i6sf] dfWodjf6 klg s]lx ljiffn Rofpx klxrfg ugsf] nflu s]lx xof]u kUg]5_

lgisiffdfGotof vfg xg] vfg gxg]] Rofp emsect x]bf bj Ps lsldsf] htf] b]lvg] -Rofpsf] lx klxrfg ugsf] nflu key identifying taxonomical character xsf] cWoog ugkg]_ ePsf]n] dfly pNn]v ulPsf otf lsldsf Rofpx ljiffn xg S5g elgPtf klg pNn]lvt ljifojt cgk cjnDjg u]sf] v08df Rofp kf]OhlgEuml xgjf6 s]lx xbDd sd ug r]t xg xof]uL xg S5 fdfGotof pNn]lvt ljifojt k0fkdf j1flgs

gePsf]n] k0fkdf ljZjf ug glsg] cjyf x]sf] xfnDd sg klg j1flgsn] 7f] 56ofpg] tlsf cyft Rofpdf ljif ePsf] jf gePsf] 56ofpg lsg] Totf] lsldsf] ls6 ljslt ug s]sf] kfObg ty clnstf dfq klg z+sf nfUbfnfUb pkef]usf] nflu lIft 5 jf 5g eGg] ki6 ls6fg geOsg hf]lvd df]n] hEumlnL Rofpxsf] ]jg ug eGbf hgdbfodf hEumlnL Rofpsf] ljsNkdf vfg xg] hEumlnL Rofpxsf] gofF slN6efx ljslt u] cyjf jhfdf j]Rg flvg] ulPsf cyft

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

41

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

tlj M Amanita chepangiana Tulloss amp Bhandary

Jofjflos kdf v]tL ulb cfPsf cGo Rofpsf k|hftLxsf] Jofjflos v]tLsf nflu k|f]Tfxg ug] o DjlGw yk cWoogndashcgGwfgsf sfdx j9fpFb nhfg k5 ljiffn hEumlnL Rofpjf] f]sfjfnf lgsfoxn] ljleGg ~rf dfWod dfkmt jf sfozfnf uf]li7 Rofp d]nf cflb cfof]hgf u] jf ljleGGf k|sfzgsf] dfWoodjf6 -htM kf]i6 kDkn]6 j|f]z lnkmn]6 kltsf cflbsf] dfWodjf6_ nufot ljleGg lsldsf r]tgfdns sfoqmd ~rfng ugdf l9nfO ug xFbg osf cltlSt ljBfno b]lv ljZjljBfno t Ddsf] kf7oqmddf do fk]If o DjlGw ljifojtx dfj]z ub nhfg] nufot +sngstf cfkm+n] klg o DjlGw yk hfgsfL lngsf] nflu DjlGwt lj1 cyjf lgsfo+u e]6L emfj lng] u]df klg hf]lvd Golgs0fsf nflu s]lx 6]jf kUg] b]lvG5 ojfx]s hEumlnL Rofpsf] +sngsf] j]nf xg Sg] Ps dfq fgf] eGbf fgf] uNtLsf] sf0fn] j]nfj]nfdf hEumlnL Rofpsf] ]jgjf6 Hofg d]t hfg] u]sf 36gfx 36g] dfq geP bf]xf]lg] d]t xb cfPsf]n] b36gfsf] dfrfsf] kfq gxgsf] nflu +sngstf cfkm+ klg ljiffn Rofpsf] pkef]ujf6 xg Sg] Defljt hf]vLdk|lt hu xf]lzof xg kg] 7flgG5

Gbe fdfu|Lx clwsfL dx]z sdf -lj= += )$_ g]kfnsf kjlto If]qsf RofpxM

5f]6f] hfgsfL jgkltgtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif cIacute

clwsfL dx]z sdf -lj= += )^_ g]kfndf h+unL Rofpxsf] +sng Jofkf s[lif rgf-_Mndashamp k[=

clwsfL dx]z sdf jftf]nf xlZrGb| jftfgfj] sfhcf] kfhnL uf]kfn k|fb dxtf] jBgfy -lj= = )^(_ g]kfndf kfOPsf ljiffn Rofpxndashefu divide divide divide g]kfn s[lif cgGwfg klifb jfnL f]u lj1fg dxfzfvf Rofp cgGwfg sfoqmd vdn6f nlntk tyf JICA g]kfn

k+u]gL nIdLk|fb -lj= += )amp_ ljiffn hordfunL Rofp uf]vfkq blgs fpg ut] zlgjf

sF8]n wgfh -lj= += )^(_ Rofp vfFbf ljrf kyenofpg kb5 jgklt gtf]t dfrf kq jgklt ljefusf] k|sfzg jif $ c Iacute $

y]lud k[yfh -lj= += )amp_ ljiffn Rofp 56ofpg] k|ljlw ljsf ug] tofL ljZjd klxnf] xg] j1flgsxsf] bfjL sff]jf blgs fpg ut] jwjf

yfkf du dw zbg -lj= += )^(_ helliphellipljiffn Rofpjf6 hf]lug] pkfoxUacuteUacute xfd|f] Dkbf-)_M$)ndash$ k[=

fpt hosfGt -lj= += )amp_ ljiffQm Rofpsf k|dv dx fhwfgL blgs cf $ ut] d+unjf

fpt hosfGt -lj= += )amp$_ cfwlgs Rofp v]tL k|ljlw

x]l6]h klJn P08 l8li6laquoJo6 k|f= ln= ef]6flx6L sf7df08f+

g]kfn $ k[= +amp kmf]6f]Kn]6

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf osf] v]tL k|ljlw

xfd|f] sNkj[If-)_M)ndash k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ Rofpsf] pkof]lutf sGo] Rofpsf] v]tL

k|ljlw lj1fg n]vdfnf $Mampndash( k[=

cfrfo fh]Gb| -lj= += )amp_ hEumlnL Rofpsf] pkef]u ug kj

ckgfpg kg] fjwfgL s[lif aringdfls -_M(mdash k[=

Pgf]lgd -lj= += )^(_ Rofp v]tL osf] dxTj Jofjflos sL6

ljsf lgb]zgfno xlxejg kNrf]s nlntk g]kfn

clwsfL dx]zsdf -lj= += )amp$_ g]kfnsf RofpxM 5f]6f] hfgsfL

dg dxhg amp k[= Adhikari MK 2009 Researches on the Nepalese mycoflora

revised account on the history of mycological explorations Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2012 Researches on the Nepalese mycoflorandash2 checklist of macrofungi (mushrooms) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK 2014 Addition and correction to the knowledge on edibility of wild mushrooms in Nepal a discussion Bulletin of the Department of Plant Resources 361ndash15

Adhikari MK 2014 Mushrooms of Nepal (Eds Durrieu G and Cotter HVT) Published by KS Adhikari Kathmandu Nepal

Adhikari MK et al 2008 Nepalma paine bishalu chyauharu 1-3 (=Poisonous Mushrooms found in Nepal) (26th December) Each set with 10 species (Total 30 species) Financed and assisted by JICA in collaboration with GoN (Department of Plant Resources DPR and Department of Agriculture DoA)

Adhkari MK 2014 The status of collection and utilization of Nepalese mycobiota Pp 13ndash18 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Alexoplus CJ and CW Mims 1979 Introductory Mycology John Willey and Sons New York

Miller OK Jr 1984 Mushrooms of North America Published by EP Dutton a Division of E l s e v i e r - D u t t o n Publishing company New York USA

Okuzawa Y 2007 helliphellipIf we mistakenly eat poisonous mushrooms what should we doUacuteUacute Pp 251ndash 252 In Poisoning fungi in Japan Gakken Tokyo

Pacioni G 1981 Simon amp Schusters Guide to Mushrooms (Ed Lincoff G) Simon amp Schuster Inc USA

Polese JM 1999 The Pocket Guide to Mushrooms Konemann Verlagsgesellscharft mbH Bonner strasse 126 D-50968 Cologne Singapore

Raut JK Rana P and Giri A 2014 An overview of mushroom poisonings in Nepal Pp 1ndash12 In Proceedings of the seminar on mushroom consumption and poisoning risk (Ed Raut JK) 14th January 2014 Nepal Academy of Science and Technology Khumaltar Lalitpur Nepal

Sharma OP 2005 Text Book of Fungi Tata McGraw-Hill Publishing House India

Suman BC and Sharma VP 2005 Mushroom (Cultivation Processing and Uses)Agrobios Jodhpur India

Svrček M 1983 The Hamlyn Book of Mushrooms and Fungi The Hamlyn Publishing Group Limited Artia Prague Czechoslovakia

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

42

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

k[i7eldM

afnL lajfdf zqhLjx lgoGq0f ug k|of]u ulPsf ffolgs ljiffbLx j tTsfn ljv08g ePsf xFbgg ljiffbLxsf] k|s[lt jftfj0fLo k|efj cgf ljiffbLxsf] afnLdf xg] cjz]if dfqf Pj+ cjwL klg kms kms xG5 tfhf tsfL nufot tTsfn pkef]u ulg] s[lif pkhdf x]sf] ffolgs ljiffbLx pkhsf] pkef]u +u dfgj zldf k|j]z u5 folgs ljiffbLx dfgj jfYosf nflu 3fts xG5g dfs dfqf k|s[lt cgf ljiffbLn] dfgj jfydf kfg] c k[ys xG5 s[lif pkhsf] u0ftnfO ljiffbL cjz]ifsf] dfqfn] k|efj kfb5 g]kfndf cfklt ulg] ljiffbLsf] clwstd dfqf tsfL pTkfbgdf vkt xg] cgGwfgaf6 b]lvPsf] klk|]Ifdf folgs ljiffbLsf] cfGbles k|of]u ojf6 hgjfYodf kg] sk|efjnfO lgTflxt ug] clek|fon] tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhsf] yf]s jhfnfO g nlIft uL ynut kdf zL3| laZn]if0f ug vfB P]g ) pkef]Qmf +If0f P]g ) n] u]sf] Jojyf d]tsf cfwfdf ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f sfoqmd +rfng lgb]lzsf )amp g]kfn sfjf6 jLs[t eO b]zsf ljleGg yfgdf k|of]uzfnfx +rfngdf x]sf] cjyf 5

pkef]Qmf +If0fsf] lxfjn] vfBo kbfydf pkof]u ug cufj ljiffbL cjz]if cgudg sfo ug dxTjk0f kIf xf] ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR- Rapid Bioassay of Pesticide Residue_ o sfnfO ljrf u] pkef]Qmf +If0fsf] dxTjk0f kIfnfO Wofg lbO zjft ulPsf] xf] kmnjk tfOjfg sf]Lof rLg dWo cd]lsfdf otf] ljlwnfO cjnDag uL cleofgsf] kdf k|of]u ePsf] kfOG5 o cjyfdf g]kfn sfjf6 klg of] k|ljlwnfO g]kfndf leqfpg] hdsf] u]sf] lyof] hcgf )amp cf $ ut] b]lv sfnLdf6L kmnkmn tsfL yf]s jhf leq Ps OsfO yfkgf uL sfo z ulPsf] lyof] xfn of] k|ljlw g]]kfnsf ljleGg ft yfgdf ljtf ul कवि उपिको ोक ििारलाई न लिकत गरी सलगत kdf dfgj

zlsf] nflu wfts ug] ljiffbLxdWo] cugf]kmf]km]6 tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLsf] zLw| laZn]if0f ul pkef]Qmfdfem hu ufpg d2t u]sf] 5

RBPR ljlwsf] cfjZostfM

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx ht cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 Tot 9Lgfzs ljiffbLx k|f0fLsf] nflu sd ljiffn eP klg OyfOnLg jf 8fOyfof]sfjfd]6 dxsf ljiffbLdf sflgf]h]lgs u0f xg] dof b]lvG5 Tosf0f otf vtgfs folgs ljiffbLsf] pkef]ujf6 pkef]QmfnfO +If0f ug kmnkmn tyf tsfLdf logLxsf] cjz]ifsf] cgudg xg cfjZos b]lvG5 ljiffbL k|of]u ulPsf s[lifhGo vfWfokbfyxdf s]xL g s]xL dfqfdf ljiffbLsf] cjz]if afFsL xg jefljs xG5 ty ljiffbLsf] cjz]if cgudg Tosf] cfwfdf ljiffbL Jojyfkg ug hL 5 ljiffbLxsf] cjz]if cgudg ug] ljleGg tlsfx xG5G

tL dWo] ffolgs ljZn]if0f Pp6f tlsf xf] hsf] dfWodjf6 afnL tyf vfWojtxdf slt dfqfdf -ldnL u|fd k|lt s]=hL zfLls tfn_ ljiffbLsf] cjz]if 5 eg] kQf nufpg lsG5 oBlk folgs ljZn]if0f tlsf Ps ekbf] dfWod eP tfklg o k|ljlwaf6 ulPsf] cjz]ifsf] klIf0fdf do nfUg S5 ty RBPR sf] dVo p2]Zo तरकारी फलफल आदद ततकाल उपभोग गनया सवकन कवि उपिdf s]xL dxsf ljiffbLxnfO b|t ultdf klIf0f ul ljifftmtfsf] t s]xL ldg]6 leq dfkg ul glthf k|fKt ug lsG5 oL ljiffbLx sfafd]6 cufgf]kmf]km]6 dxdf kb5g RBPR n] ljiffbL cjz]ifhGo pTkfbgxsf] ljiffQmtfsf] cfwfdf 5gf6 uL pkef]Qmf jLr pkef]usf] nflu Totf jy pkof]u of]Uo kmnkmn tyf tsfL pknJw ufO dfgj jfYodf dxTjk0f eldsf fVb5 fy RBPR sf] dfWodaf6 ljiffbL cjz]ifoQm pkof]u cof]Uo tsfL kmnkmn pkef]Qmfdf ljlqm ljt0f xgjf6 jrfpg lsG5 of] k|ljlw fdfGo l56f] 5ltf] cGo ljlwsf] tngfdf sd vlrnf] vtfsf] lxfjn] lIft ki6 glthf lbg] x]sf] 5

ljiffbL cjz]if b|t ljZn]if0f -RBPR_ sf] klefiff osf] dxTj

परकास िघधमर

बाली सरकण अधधकत कनरिीय परयोगशाला हररहरभिन

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

43

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

ljz]if uL gzf k|0ffnLdf c ug] ljiffbLx cugf]kmkmf] tyf sfjfd]6 dxsf ljiffbLn] s]lGb|o gfok|0ffnL +rfng ug cfjZos kg] fog acetylcholinesterase nfO aGgaf6 f]Sb5 cjf]ws b hlt jl9 eof] Tolt ljiffbLsf] cjz]if jl9 xg] hlt jl9 cjz]if b eof] Tolt dfgj jfYosf] nflu xflgsfs xg] xG5

AChE sfj6 k|ltzt slkmot

eGbf sd pkef]u of]Uo -Consumable)

b]lv $ Dd s]lx lbg fVg]dividekvg] -Quarantine)

$ eGbf a9L lahg ug] -Disposable) gtf]tM Taiwan Research Institute

o cfwfdf tfOjfgdf flvPsf] dfkb08df Dd cjf]ws b ePsf vfB fdfu|L pkef]usf nflu of]Uo xg] xG5 To uL b]lv $ cjf]ws b ePdf Totf vfB kbfynfO Sjf]G6fOgdf fVg] $ eGbf dfly ePdf pkef]usf nflu cof]Uo xg] xG5 Totf vfB kbfyx jhfdf ljlqm ljt0f ug dfgj jfYosf] lxfjn] k|ltjGw nufpg hL xG5

g]kfndf osf] ljsf eljioM

cfd pkef]Qmfsf] jfYonfO dWogh uL ljiffbL cjz]ifjf6 lIft pTkfbgx ljlqm ug] Jojyfsf] nflu RBPR ljlwsf] k|of]u g]kfn htf] b]zsf] nflu pkof]uL xg] b]lvG5 g]kfndf of] k|ljlwsf] zjft+u pkf]ef]tmfxdfem tsfL kmnkmn cflb tTsfn pkef]u ug lsg] s[lif pkhdf ljiffbL cjz]ifsf] dfqfsf] ljifodf hgr]tgf a9]sf] dx ulPsf] 5 Pp6f klof]hgfsf] kdf g tof uL RBPR yfkgf ug kg] yfgsf] klxrfg uL cfjZostf cgfsf] d]lg tyf cfjZos fdfu|Lsf] Jojyf ug s] ef]nLsf lbgdf o k|ljlw lsfgsf] kx+rdf nhfg lsG5 fy sfL cw sfL tyf gLhL +yfxsf] +nUgtf ufO jdf ckgTj ufpg] sfodf cl3 a9g s]df eljiodf xfdL g]kfnLxdfem ljiffbL lxt tsfL kmnkmnsf] kxFr a9gsf fy lgoft k|jwg ug lsG5 cGtdf o k|ljlwsf] kmntf ljsfsf nflu a DjlGwt lgsfo tyf r]t gfulsxsf] odf sffTds eO xof]u ug kg] cfjZostf 5

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s

मयौरी आई उडद डलद िरपर घमद पररशमी मयौरी सार अनशाधसत बनद

मह मन कट ददई फाइदा गराइददनछ विरिाक गभायाधन कायया सघाइददनछ

परकधतको सनतलन मयौरी गराउछ अिघ सरी वकसान ह मयौरी पालनपछया

मयौरी सहयोगी बोट रोपद िानपछया वकटनाशक छदाया सिक हनपछया

सानीय मयौरी हामा पहाड रचाउछन यरोपली मयौरीलाई तराई उतिम हनछ

िागो र भीर मयौरी हन ररसा र ठला यरोपली मयौरीलाई भधननछ मधलफरा

मयौरीपालक दािभाइ अब सङगदठत हयौऔ िररत छ िजाधनक ए अनसनधान गरौ

मयौरी घारमा हनछ एउटी रानी मयौरी पट मोटो गोलो उनको हनछ िासना गरनी

िीिनभर पाधछयान टनन पगन गरर फल रामो रान घार धभतर छ छन िान

कममी मयौरीहर घारमा कमयाशील अधत गछयान ती घारका काम अगरसर बनी

भाल मयौरी िनमका मातर समभोग गनया िान आफ सकदनन आय वयनका कम

वकसान दािभाई मयौरी पालौ आधधनक तररकल फायदा हनछ मयौरी पाल कमाई हनछ सििल

मयौरी हनछ कमयािशल हामी पधन बनौ पालौ पालौ मयौरी पालौ कही गनया सकौ

मयौरी

कशब मगर

किक गोरिा

44

j[mlif rfdfls jif ^ c+s