8/3/2019 izmirim

1/152

ZMRMErdin Gnen

8/3/2019 izmirim

2/152

2

ZMRMErdin Gnen

Birinci Bask, Haziran 2007, zmir

www.erdincgonenc.com

ISBN 978-975-01734-0-0

Egetan Basn Yayn Ltd. fiti.1984 Sok. No. 15 K.2

Alsancak/zmir

Tel: 0232 421 08 96

Kapak Tasarm: A. Tansel zalp

Bask:Uflflak Matbaaclk Ltd. fiti

1464 Sokak No: 55/A Alsancak/zmirTel: 0232 464 99 67

Cilt:Kardefller Ciltevi0232 435 78 18

Copyright 2007Bu kitabn yayn haklar Sevin Ayla Gnene aittir.

Kitabn tamam veya bir blm, alnt amac dflndahibir biimde oaltlamaz, datlamaz, yeniden elde

etmek zere saklanamaz.

steme Adresi:Sevin Ayla Gnen56. Sokak No: 63/3

Gzelyal/ZMR

8/3/2019 izmirim

3/152

3

Erdin Gnen

ZMRM

8/3/2019 izmirim

4/152

4

8/3/2019 izmirim

5/152

NDEKLER

ocukluumun Alsancak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9ocukluumun Karflyakas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Krfeze At . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

Levanten Madam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19Eski Havaclar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Kalburabast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Zeytin Aac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25Karflyakada Sabah Gevrei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Oyak Sitesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29Bir Zamanlar Diyarbakr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Sultaniye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34Ve Sonra Margarin Geldi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Bat Tipi Sosyal Demokrasi mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Bahar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Pamua Merhaba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45Reji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Nife Yenilen Napolyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Dedem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

5

8/3/2019 izmirim

6/152

6

Yeflili ve Maviyi Anmsamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Krfez Vapurlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57Alsancak Gar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Demokrasi ve SHP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Benim Bahelerim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64ipura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Gzelyal Pazar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Bir Kilo Peynir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Yeni Bir Bahar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72Yz Para . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

Enflasyona Karfl areler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Karadenizli Trolcler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Kalknma Srecinde Tarmn Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . .85Sosyalist Ekonomiler ve Hizmet Sektr . . . . . . . . . . .93Tarm Satfl Kooperatifleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97zmirim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101Memur Olmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104

Tpler Patlamasn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107Evet, Fabrikalar Kurulsun Ama Nereye? . . . . . . . . . . . .111Batldan Emsal Olmaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Satlan Mal Geri Alnr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Trk Devletilii ve zellefltirme . . . . . . . . . . . . . . . . .121Elli Befl Yaflnda Olmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124

8/3/2019 izmirim

7/152

7

Erdin Gnen(1941-1998)

8/3/2019 izmirim

8/152

8

17 Ocak 1941 tarihinde zmirde doan Erdin Gnen 1947-1952yllarnda lkokulu stanbul Parmakkap, 1952-1955 yllarndaortaokulu zmir Karflyaka, 1955-1958 yllarnda liseyi DiyarbakrZiya Gkalp lisesinde tamamlad. 1958-1962 yllarnda SiyasalBilgiler Fakltesi Maliye ktisat Blmn bitiren Gnen,30.11.1962 ylnda Maliye Bakanl Hazine Genel MdrlMilletleraras ktisadi flbirlii Teflkilat Hazine ve KambiyoKontrolr olarak grev ald.

1971 yl Eyll aynda Jandarma Genel Komutanlnda srdrdvatani grevini tamamlayan Gnen 1972 Mays aynda MaliyeBakanl tarafndan Londrada geici olarak grevlendirildi.

Gnen 1973-1974 yllarnda Hazine Genel Mdrl YabancSermaye fiube Mdr grevinde bulundu. Daha sonra BakanlkKambiyo Mdrlne atand.

1974 ylnda Karadeniz Bakr flletmelerinde Genel Mdr

yardmcl, 1975 ylnda Ankara Belediyesi zlk flleriMdrl, 1977 ylnda Merkez Bankas Ekonomik Arafltrmauzmanl, 1978 ylnda zmir, ncir, zm, Pamuk ve ZeytinyaTarm Satfl Kooperatifleri Birlikleri Genel Mdrl grevleriniyapt. 1981 ylnda Ky Koop Mula Birliinde mdr olarak, 1982ylnda Dokuz Eyll niversitesi Mula flletmecilik YksekOkulunda retim grevlisi olarak alflt.

1980de askeri ynetim tarafndan 1402 sayl yasasa dayanlarak

ifline son verildi. Sk ynetim kararn 1988 ylnda Danfltaydaiptal ettirdi.

1987 ylnda SHPden milletvekili aday aday oldu. 1989da zmirBykflehir Belediye Baflkanl aday aday oldu.

1992 ylnda zmir Sanayi ve Ticaret l Mdr olarak atand.

4.4.1998 ylnda zmir l Mdr iken kalp krizi nedeni ile 57

yaflnda vefat etti.

Erdin Gnenin Yaflam yks

8/3/2019 izmirim

9/152

9

A

lsancakta domuflum. Yrmeyi ve konuflmay Alsan-cakta rendim. Yzmeyi, balk tutmay rendiim yer

de orasdr.1940l yllarda, zellikle Fransz Hastanesi ve Kahraman-

lar yresinde, zmirin kurtulufl gnnden kalma pek ok yan-gn yeri vard. Hazine bulacamz umuduyla kazlar yapar,bazen gerekten de kristal avize paralar da bulurduk.

Buday silosundaki byk yangn ve baz ttn depolar-nn yanfln seyrettim.

Bu yzden olsa gerek, Alsancak bugn bile bende yangnarflm yapyor.

Benim ocukluumda Alsancak sokaklar, evlerin ii, hepttn kokard. Akflamstleri, ttn depolarnn arasnda pa-zar kurulurdu. Bafllar yemenili, ttn kokan kzlar, kadnlaralfl-verifl yapard.

Sanrm mahallemizdeki radyo says iki-ten fazla deil-

di. Zeki Mrenin ilk radyo programn komflumuzun radyo-sundan dinlediimizi anmsyorum.

O gnlerde, sobal ev grdm sanmyorum. Hava ka-rarmaya bafllad m, sokaklarda mangallar yaklmaya bafllard.Mangal kmrnn trdayarak yanfl ve havada kvlcmla-rn, atefl bcekleri gibi uuflmas dn gibi gzmn nnde...

fllemeli, antika konsolun stndeki gaz lambas flnda,Hazreti Ali Cenklerini okur, mangaln klne gmdm pa-tatesin piflmesini beklerdim.

ocukluumun Alsancak

8/3/2019 izmirim

10/152

Erdin Gnen, arkadafl Arman ve kardefli etinle. (1950-51) Karflyaka

8/3/2019 izmirim

11/152

11

Yaz gecelerinde, mahallemizin belals ingene Alinin uy-durduu Cingz Recai hikalerini dinler, ardndan yalnayakkoflturmaca veya saklamba oynardk. Btn sokaklar parke

taflyla kaplyd ve yamurda ortal sel gtrmezdi.

Oynadmz her oyunun bir mevsimi vard. Hangi oyununmevsimi ise ancak o oyun oynanrd. elik-omak mevsimi,bilye mevsimi, gazoz kapa ve sigara kapa mevsimi...

fiimdi zmirin sokaklarnda elik-omak oynandn, ga-zoz kapa oynandn hi grmyorum. Gzelim ocukoyunlar da tpk erik aalar, akasyalar gibi, zmirin sokak-

larn terketti gitti.

fiimdi Krfezin en l yeri Melez ay az...

ocukluumda Melez azndaki sazlarn arasnda oynar,denizin dibindeki balklar izlerdik.

Yzmeyi, Alsancak liman ile Melez ay arasndaki sahilderendim. Oraya bir de isim takmfltk: Kk Deniz!..

Kk Denizin sular masmavi, dibindeki kum prl prl-d. Yunus balklar bazen yaknmza kadar sokulurdu.

Altay Lokali civarnda balk avlardk. El kadar lidakiler,ondan biraz kk isparozlar akn akn gelirdi...

Palmiye yapraklarn ip gibi yrtar, on-onbefl isparoz ve li-dakiyi solungalarndan bu ipe taktktan sonra sallaya sallayaeve gtrrdk.

Alsancak Karakolu karflsndaki tenis kortundan futbol ar-kadaflm Balk Osmann babas bizi sandalna ald m, av-mz hem daha iri, hem de bereketli olurdu...

Dflnyorum da, bir insan mrnden daha ksa bir sre-de, gzel zmiri nasl bu hale getirdik, koca bir Krfezi naslldrdk, inanamyorum.

Cumhuriyet, 9 Aralk 1989;

Gazete Ege, 5 Mays 1997

8/3/2019 izmirim

12/152

12

8/3/2019 izmirim

13/152

13

lkokul birinci snf Karflyakada Trk Birlii lkokulunda,ortaokulun tamamn Karflyaka Ortakoulunda okudum.

O yllar, hayatmn en gzel dnemlerinden biridir. Gece-leri uyku tutmadnda gzel fleyler dfllemek istersem, o gn-leri anmsarm.

Yer yznde Karflyakadan gzel bir kent olamayacansanrdm. Babam, Diyarbakra atandnda Karflkayadan ay-rlmaktan duyduum znty, bugn bile unutamadm.

Yanlfl anmsamyorsam tm kordonda tek bir apartmanvard. Bugn antn bulunduu noktada, ama deniz doldurul-mad iin ok daha ieride Benzinci brahimin istasyonu-nun bulunduu yerden itibaren Alaybey tarafnda evler yinebitiflik nizam yaplmflt ama ok katlydlar. Arka tarafla-rnda ise erik aalarnn, kays aalarnn bulunduu gze-lim baheler vard.

Rzgarl havalarda dalgalar evlerin kaplarna kadar vurur-du.

Sahilin dier kesiminde ise, skelenin karflsndaki ufakblm hari, Bostanlnn sonuna kadar, evler-kflkler hepbahe iindeydi.

Alsancaktan vapurla gelirken, o bahelerdeki palmiye vehurma aalarn, ar ar dnen yel deirmenleri seyretme-ye baylrdm.

ocukluumun Karflyakas

8/3/2019 izmirim

14/152

14

skelenin her iki tarafndan denizin dibi, tamamen incecikbir kumla kaplyd.

23 Nisanda veya en ge 1 Maysta deniz mevsimini oradandenize girerek aardk.

Deniz ylesine temiz ve berakt ki; balk yemi olarak kul-landmz slnezlerin yuvalarn rahatlkla grebilir ve par-mamz kuma daldrdmz gibi slnezi eker alrdk...

Susadk m; susuzluumuzu iskele nndeki eflmeden ka-na kana Yamanlar suyu ierek giderirdik. eflmenin nnde,

karfl tarafta oturan subaylarn emirerleri, ellerinde testilerlekuyruk olufltururdu.

Sahil boyunca kayklar, narin yapl flarpiler demirliydi.

zellikle skele-Bostanl arasnda, denize girmek veya tek-neye binmek iin yaplmfl kk iskeleler vard. Bunlarn herbirine kendimizce isimler takmfltk; kk deniz, beyaz denizgibi...

Yzmek iin bunlardan hergn bir baflkasna gider ve san-ki her birinde farkl zellikler bulurduk.

Sahil boyunca gen kzlar, kadnlar mayolar ile ekinme-den denize girer, kyda sere serpe gnefllenirlerdi.

Yaz boyunca btn gn mayo ile gezer, denize girer girerkardk.

Acktk myd da bir somun scak ekmei, nar gibi krmzkocaman bir domatesle ve bir para tulum peyniri ile yerdik.

Sabahlar balklar, yayvan sepetlerinde zerine slak u-val paralar rttkleri kocaman ipuralar satarlard.

Onlarla ayn saatlerde sokak satclar, buz gibi bardackdiye bararak dolaflrlard.

sokaklardaki evlerin ou bahe iindeydi. Kendi bahe-

8/3/2019 izmirim

15/152

15

lerinde -drt eflit erik bulunan ocuklar bile, erik hrszl- yapmaya baylrd.

Scak le saatlerinde sokaklar bombofl olur, kumru sesin-den baflka ses duyulmazd. Yusufuk, yusuf, yusufuk...

Baz geceler dflmde, o eski Karflyaka yaflyor. arfl iin-de Karakulakn dkkanna giderek, gnl yirmibefl kuru-fla Pardayanlarn altnc cildini kiralyorum.

Cumhuriyet, 14 Aralk 1989;Gazete Ege, 19 Mays 1997

8/3/2019 izmirim

16/152

16

8/3/2019 izmirim

17/152

1940l, 1950li yllarda, Krfezin sular masmaviydi. Va-purla Alsancaktan Karflyakaya giderken, stmzdemartlar lk la uuflur, yunus balklar bizimle ya-

rfla giriflirdi. ipura avlamak iin en uygun blge tersane ci-varyd. Babam baz geceler, oltalarn ve ipuralarn en sevdi-i yem olan mamunlar alp, oralara bala gider, ertesi sabah,her biri birer kilo civarnda -drt ipura ile dnerdi. z-mirin denizi gerekten kz, kzlar da gerekten deniz kokar-d. nk; Gzelyaldan Bostanlya kadar btn sahilde, c-vl cvl kzlar, yaz boyunca denize girer, geceleri de henz ku-

rumamfl salar ile kordonda gezinirlerdi. Artk zmirin deni-zi kz deil, deniz bile kokmuyor. Vahfli kapitalizm, kendi ge-liflmesi uruna, atklarn dflncesizce boflaltarak ldrdonu... Eskiden ara sokaklarda yaflayan insanlar, yaz gecelerin-de sandalyelerini kap nne kartr ve sokaklarda otururdu.Biz ocuklar, birdirbir ya da saklamba oynarken, byklerkendi aralarnda sohbete dalard. Gerekten deniz kokan, kzkokan imbat rzgar; ara sokaklarda dolaflr, insanlarn sala-rn okflard. Akhava sinemasnda Avare filmini seyrederken,

Krfeze At

17

8/3/2019 izmirim

18/152

18

burnumuza yosun kokusu geliverirdi... fiimdi artk, imbatrzgar sokak aralarnda dolaflamyor... fiimdi artk, zmirinsokaklar deniz kokmuyor, yosun kokmuyor... nk btn

sahili boydan boya apartman duvar ile rdk. O gzelim sa-kz biimi evleri yktk. Karflyakann palmiyelerle, hurmaaalar ile rl bahelerini yok ettik. Onlarn yerlerindeflimdi in Seddinden farksz bir apartman duvar ykseliyor.Birka bin arsa sahibinin karna, zmirin sokaklarn imbatrzgarndan, deniz kokusundan yoksun braktk... Zavall im-bat ne yapabilir ki?.. Sokaklar dolaflmak iin, ne kadar aba-larsa abalasn, beton duvarlara arpp arpp geri dnyor...

Cumhuriyet, 17 Aralk 1989;Gazete Ege, 28 Nisan 1997

8/3/2019 izmirim

19/152

19

E

ski zmiri dflleyince, flimdi saylar ok azalmfl olanYahudileri, Rumlar ve Levantenleri anmsamamak ol-

maz.Pasaport skelesinde, Yahudilerin gemiler dolusu sraileg edifllerini seyretmifltim.

Arada bir kiliseleri, havralar taflladmz, ok korkak ol-duklar yanlfl inancyla kendimizden iri Yahudi ocuklarnasatafltmz da olurdu, ama onlar yine de severdik.

Sokaklarda Rumca flarklar duyulur, Rum meyhanelerinde

oniki eflit meze ile rak iilirdi...Trkiyenin Batya alan penceresi Gavur zmirin s-

sydler.

zlyorum onlar, zellikle oktan lmfl zel birini; Le-vanten Madam!..

1964 ylnda, Maliye Bakanlnn grevlisi olarak zmireturneye gelmifltim. Evim o zamanlar stanbuldayd.

Benden nce zmire gelmifl daha kdemli arkadafllarmnnerisi ile Karflyakada bir pansiyona yerlefltim. Evinin birodasn kendisi kullanp dierini pansiyon olarak kiralayanyafll bir Levanten Madamn yanna...

Madamn en byk tutkusu bezik oynamakt.

Bu yzden bezik bilmeyeni evine kirac almazd. Kendimitanttm srada bana da ilk sorduu, bezik oynamay bilipbilmediim olmufltu.

Levanten Madam

8/3/2019 izmirim

20/152

20

Her cumartesi leden sonra eve bezik oynamak iin kimiTrk, kimi Levanten veya Rum, yafll kadnlar gelirdi. Ma-damn kiracs, bu oyunlara katlmak zorundayd. Madamn

piflirdii nefis boaalar, kekleri yiyerek o yafll kadnlarla sa-atlerce bezik oynardm.

Eve erken geldiim akflamlar Madam, elinde katlar-mar-kzler, hemen karflma dikilirdi.

Eer -drt gn oynamamflsak, gece ak hava sinema-sndan dndnde, bezik oynamak iin beni uyandrd bi-le olurdu...

Yazlk sinemaya bazen birlikte giderdik.

Yolda hafllanmfl msr alr, sinemada gazoz ierdik.

Sabahlar bana kahvalt hazrlard. Gevrei enine keser, s-tne tereya srdkten sonra, kendi yapt kuru zm reel-lerini tek tek ve byk zenler sralard.

Evden karken braktm kirli amaflrlarm akflamlar

ykanmfl ve tlenmifl olarak yatamn stnde bulurdum.Deiflik zamanlarda kez Madamn kiracs oldum.

Adn hi sormadm. Sadece Madam derdim...

Daha sonra ldn duydum. ok zldm...

Ama zmirin Levantenlerini ve de zellikle Madam hiunutamadm.

Cumhuriyet, 23 Aralk 1989;Gazete Ege, 23 Haziran 1997

8/3/2019 izmirim

21/152

21

Babam hava astsubay idi. Trkiyenin en nemli hava

slerinden biri olan Gaziemirde grevliydi. Gaziemireyaknl ve ucuzluu nedeniyle bir sre Seydikydeoturduk. lk kardeflim de orada dodu. ok kk olduumiin o gnlerden fazla birfley anmsamyorum. Ancak Seydi-ky gerek bir kyd.

Daha sonra yeniden Alsancaka taflndk.

O gnlerde Alsancakta pek ok havac otururdu. nk

trenle gidip-dnmek kolayd...Babam, akflamlar tayn ekmei ile dnerdi. Ekmein kar-

ne ile satld bir dnemde, o esmer, ama kocaman tayn ek-mei ok nemliydi ve asker olmann en nemli bir ayrcalidi.

Sanrm gen kzlar; mavi niformann ekicilii kadar, ta-yn ekmei nedeniyle de havaclarla evlenmek isterdi.

Annem, ayn sralarda kendisini bir de yargcn istemesinekarfln babam semifl...

Niflanl olduklar srada bir gn, babamn ua kabotajolmufl. Yani kalkfl srasnda ters dnmfl ve yanmaya baflla-mfl. Alan kck bir delikten zayf olduu iin, nce ba-bam kmfl ve arkadafllarn da kurtarmfl. ldkleri sansylaambulans yerine, cenaze arabas gndermifller. Babam ve ikiarkadafl hastaneye cenaze arabas ile gitmifller.

Eski Havaclar

8/3/2019 izmirim

22/152

22

Kabotaj olmak deyimini, siviller pek bilmez. Ama havacailelerinde bilmeyen yoktu.

nk o gnlerde uaklarmz ska kabotaj olur veya ha-vada arzalanp dflerdi...

Sokakta oynadmz srada; bir grup subay belirirdi. H-znl bir biimde ar ar yrrlerdi...

Hangi kapy almfllarsa, birazdan o kapnn ardndan -lklar ve hkrklar ykselirdi.

Evin babasnn ya da gencecik temen olunun, flehit dfl-

t haberi byle verilirdi...Ertesi gn, bayraa sarl tabut evin nne getirilirdi.

Evi doldurmufl olan havac eflleri, anneleri lk la a-lar, lenin yaknlar tabutun stne kapanr, kalkmak iste-mezlerdi...

Biz ocuklarn bile, iinden; gnlerce oyun oynamak gel-mezdi. fiehit ocuklarna karfl, her zaman biraz ekingen ve

saygl davranr, onlar incitmekten korkardk.Atatkn stikbal Gklerdedir zdeyiflinin gereini yap-

mak iin, kanat rpan ve yaral bir kufl gibi yere aklan havaflehitlerini saygyla anmamak hi olur mu?..

Cumhuriyet, 1 Ocak 1990;Gazete Ege, 9 Haziran 1997

8/3/2019 izmirim

23/152

23

Sevgiyi, anneannemden remifl olmalym. lrken son

sz Erdincimi dvmeyin olmufl. Yaflantmn ilk sekizylnn -drt yln onunla, Alsancakta onun evinde ge-irdim. Anmsyorum, bir gn Soukkuyuya babamn evinegitmifltik, uyumufl kalmflm. Anneannem son vapuru kar-mamak iin beni brakp kalkmfl. Nasl olduysa fark ettim.ylesine alamflm ki, sokaktan duymufl. Dnp geldi. Bom-bofl Bayrakl vapurunda dizinde uyudum.

ldnde o kadar zldm ki, teyzem beni bir yl iin

alp stanbula gtrmek gereini duydu...

Krmz boyal, tekerlekli tahta bisikletimi anneannemalmflt.

Tepecik pazarna birlikte giderdik... Ne istesem alrd. Benen ok kays pestili, viflne kurusu, kelek peyniri isterdim...

kelek peynirini, ingen pilav yaptrmak iin isterdim.

Sk sk da yaptrrdm.ingen pilavnn yaplfln bilmeyenler iin anlataym. -

kelein iine domates, taze biber soan ve maydanoz ince in-ce doranr. sne bol zeytinya ve toz krmz biber konur...ingen pilav hazrdr.

Anneannem, salatada orbada limon kullanmazd. Korukmevsiminde, bolca koruk suyu skmfl olurdu; onu kullanrdkyl boyu...

Kalburabast

8/3/2019 izmirim

24/152

24

Domatesin ucuzlad mevsimde hem domates, hem de acbiber salas hazrlar, ayrca bolca tarhana da yapard. Makar-nay da arfldan almazdk. Anneannem eriflte keserdi...

Arka odadaki sedirin alt, mis gibi kfl kavunu kokard.

Bin dokuzyz krkl yllar, zmirin yaman kfllar yafladyllard. Olduka sk kar tuttuu bile olmufltu. Eer kar tut-muflsa bir tasn iine doldurur, stne anneannemin kendieliyle kaynatmfl olduu pekmezden bolca dkerek, kar helva-s hazrlar ve kaflk kaflk yerdik.

Anneannemin hazrlad btn yiyecekler gzeldi. Ama

ilerinden birinin, benim iin ok zel nemi vard: Kalbura-bast...

Ne ok sert olurdu, ne de ok yumuflak. Ne iyi piflmemifl,ne de yanmfl... fiurubu iine kadar emerdi. fiurubun tad vekvam da hi deiflmezdi.

Kalburabast yapmaya kalkflt myd, yanna oturur, bafltansona izlerdim..

Sonradan da ok kalburabast yedim. Ama hibirisinde an-neannemin kalburabastlarnn tadn bulamadm. Bir keresin-de, evin avlusunda, hem flurubun kaynamasn izliyor, hem dekfteci Bekir amcann kz Ayten ile oynuyordum. Ayten enyakn arkadaflmn ablasyd. Bizden sanrm iki yafl bykt.Uzun dz salar, hafif illi bembeyaz bir yz vard. Birdenelimdeki ddkl oyuncak testiyi kapmak istedi. ekiflmeyebaflladk... O ara tencereye arptk ve kaynar flurup bacama

dkld. Hastanelik olacak lde yandm.Uzun yllar sonra Aytenin kendini ldrdn duydum.

Bekir amca sevdiine vermemifl onu...

Anneannemin kalburabastsn nasl unuturum.

fiurubunun yann, krk iki yldr sa bacamda taflyo-rum.

Cumhuriyet, 2 Ocak 1990;Gazete Ege, 11 Mays 1997

8/3/2019 izmirim

25/152

25

Ben zeytin aacym...

Ana yurdum Anadoludur.

Yaflamak iin, en uygun topra ve iklim koflullarn, Akde-niz kylarnda buldum.

ncir ve ekirdeksiz zm kardefllerimle birlikte, Ege Bl-genizin simgesini olufltururum.

Dier tarm rnlerinin yetiflmedii, kra, eimli, kurakve yoksul topraklarda yetifltirilebilirim.

Bu nedenle, kylarnz sslemek yannda, zel bir ekono-mik deerim de vardr...

Aslnda, biraz ge mahsule yatarm. Ancak, alt-on yaflla-rm arasnda ekonomik rn vermeye bafllarm ve olgunlukdnemine, seksen-yz yafl arasnda ulaflabilirim.

Bu zelliimin nedeni, tembellik deil; ok uzun mrloluflumdur. Eer kesmez kklemezseniz, biraz da bakm gs-terirseniz, bin yl yaflayabilirim ben...

Dolaysyla, pek ok insan neslini grebilirim ve bu zelli-im nedeniyle de, kiflilerin ve hatta bir tek neslin mal sayl-mam gerekir. Beni, ulusal bir servet saymal ve yok edildiim-de boflluumun kolay doldurulamayacan bilmelisiniz...

Aslnda, bana dier lkelerdeki kadar iyi baktnz syle-mem. spanya, Yunanistan gibi lkelerde, zeytinimi beni hr-palamadan toplamak iin eflitli teknikler gelifltiriyorlar. Beniinsan boyunda tutmay bile baflardlar ki, zeytinlerimi elle top-lasnlar.

Siz rnm almak iin beni hala sopalarla dversiniz. Bunedenle, filizlerim zedelenir ve bir yl iyi rn verirsem ertesi

Zeytin Aac...

8/3/2019 izmirim

26/152

26

yl veremem. Yok yllarndaki rnm, var yllarna gre drt-te bir oranna kadar iner. Topram ok seyrek srer, hemenhemen hi gbre vermezsiniz.

Dolaysyla, ana yurdum Anadolu, aa varl asndan,dnyada ancak drdnc sray alabilmektedir.

Bu durumdan reticimi sorumlu tutmuyorum...

ok uluslu tekeller yam unutturdu. Halknz margarinealfltrd. Yam tantmak, kullanmn zendirmek iin; rad-yolarnzda, televizyonunuzda bir tek program bile yaplm-yor...

Yunan halk kifli baflna ylda yirmi bir kilogram zeytinyatketirken, siz kifli baflna, ancak iki kilogram tketiyorsunuz.

Anadoluda beni hi tketmeyenler var...

Oysa, sv va anz, ylda yzelli bin tonu buluyor ve bua kapatmak iin siz, yurt dflndan ayiek ya getiriyor-sunuz.

Bu koflullarda da, benim korunmam ve bakmm, retici-min gcn aflyor... rn para etmiyor nk...

Devlet korumasnn, devlet desteinin artmas, ulusalparklarda korunmaya alnmam gerekirken devlet elini eteini,bsbtn ekiyor...

Ben tm olumsuzluklara karfln, varlm srdrdm, yi-ne srdrrm.

Ama, flimdi de beni kesip kesip, kkleyip kkleyip, yerimeirkin villalarnz dikmeye baflladnz....

Kylarnzda saym giderek azalyor.kuyulardaki tepede, flimdi benim yerimde koskocaOyak Sitesi ykseliyor. Balova teleferikte de kydnz bana.

Ben yaflamak istiyorum...

Siz de torunlarnzn, onlarn torunlarnn yaflamasn is-temelisiniz.

O zaman brakn beni, bin yl yaflayaym...

Cumhuriyet, 13 Ocak 1990;Gazete Ege, 8 Eyll 1997

8/3/2019 izmirim

27/152

Bin dokuz yz ellili yllarn bafllar...

Sabahn erken saatlerinde, Karflyakann ara sokaklarbombofl.

Hava flimdiden scak. Crcr bcekleri, birazdan tmeyebafllayacak...

Uykumu alamamflm. Ama gevrek, sabah gevrei, o saat-lerde satlr, satlrsa...

Kardeflimle birlikte, gevrek satyorum. Barmaya utand-

m iin, ben sepeti taflyorum, kardeflim baryor; Haydigevrek var, scak gevrek. Kazan gevrei bunlar...

Arada bir, bir kadn bafl pencereden uzanyor ve sesleni-yor, Getir olum gevreki, drt tane getir.

Sepetin stndeki beyaz rty ayorum, havaya scackbir buhar ykseliyor. Gevreklerimiz, gerekten scak m, s-cak...

Sonra drt scak gevrei, karp kardeflime veriyorum, el-leri yana yana gtryor.

Varlkl deildik ama, mahalledeki pek ok arkadaflmzgibi, yalnayak gezecek kadar yoksul da deildik. Bu yzdenarkadafllarmza zenerek, yalnayak gezdiimizde, onlarnayaklarna batmayan btn cam paralar, bizim ayamzabatard.

Yoksul saylmazdk ama yaz tatillerinde kardeflimle birlik-

Karflyakada Sabah Gevrei

27

8/3/2019 izmirim

28/152

28

te gevrek sattk bir dnem. Sabah gevrei ayr akflam gevreiayr.

Kardeflim kendi adna souk su ve buzlu koruk flerbeti desatmflt.

Aslnda, Yahudi ocuklar gerekten yle yapar myd bil-mem ama, babam en varlkl Yahudilerin bile -zmirde yoksulYahudi pek yoktu galiba- ocuklarna gevrek sattrdklarna,iflportaclk yaptrdklarna ve bu yzden varlkl olduklarnainandrmflt bizi...

O yllarda, her mahallede bir milyoner yaratma politika-

lar, Trkiye gndemine girmiflti.Babam da, kardeflim de, ben de varlkl olmay istiyorduk,

doal olarak.

Jean Paul Satre okumamfl babam; nereden bilsin ki, sr-gnde yaflayan Yahudiye, pis ifl saylan ticaret dflnda tmalanlar kapatlmflt asrlar boyu.

Devlet ynetiminden askerlikten, tarmdan yasaklanmfl

Yahudi de ticarette uzmanlaflarak, byk varlklar edinmifl vekendisini ezenleri, ezmeye bafllamflt.

Ben okuyup, yazdka ocukluumun varlkl olma tutku-sundan utan duymaya baflladm ve kamu grevlerine ynel-dim.

Kardeflim ticaretle uraflmay srdrd. Benden kk ol-duu halde, yllar nce varlk edinemeden ld.

Asrlar sonra, Yahudi kendi devletini kurdu. fiimdilerdeticaretten ok savafl yapyorlar.

Ben de, 1402 sayl yasaya dayanlarak, kamu grevlerin-den yasaklandm.

1980 ylndan bu yana, acaba ka 1402lik gevrek satarakgeinmek zorunda kald yllar boyu?

Cumhuriyet, 20 Ocak 1990Gazete Ege, 30 Haziran 1997

8/3/2019 izmirim

29/152

29

OYAK Sitesinde oturanlar alnmasn, bu onlarn suudeil. Doay katletti isek, bu hepimizin suu. OYAKSitesi bir rnek sadece...

niversiteyi Ankarada okudum. O zamanlar Cebecidebahelerinde kays aalar olan iki katl evler ounluktayd.

lk flubat tatilinde, ailemin yanna, Diyarbakra gitmifltim.

Hukuk fakltesinde okuyan ve Ziya Gkalp Lisesinde snfarkadaflm olan, iki Diyarbakrl ile birlikte, nc snf ya-

taklnn kufletliden ucuz olduunu farketmifl ve mz bir-likte, Diyarbakra yatakl ile gitmifltik. Devlet Demir Yollar,bu yanlfl, bizden epey sonra farketti.

Bu benim, ilk yatakl vagon yolculuumdur.

1958 fiubat ayndaki bu yolculuumda kfl ok sertti. Trenyolu bir sre kapanmfl, sonradan almflt. Uzun sre, etraf-mzdaki kar duvarndan baflka bir fley gremeden, yolculukyaptk. Ama sofaj bozuktu ve geceleyin yatakta scaktan terli-yorduk.

O yl, yaz tatilinde, stanbula teyzemin yanna gittim ve s-met Paflaya komflu olarak Tafllkta yaz tatili geirdim...

Daha sonraki yl, hem flubatta, hem de yaz tatilinde, z-mire geldim. Babam, yeniden zmire atanmflt.

zmirli arkadafllarmla birlikte motorlu trende poker oyna-yarak gelirdik.

Krfez kokmaya bafllamflt. Ama fiakir, yine de Bayrak-

Oyak Sitesi

8/3/2019 izmirim

30/152

30

ldan getiimiz srada, Ah zmir ne gzel kokuyor derdi.

fiansl olmalyz ki, o flubat tatilinde de zmir bizi prlprl gneflli, bahar gnleri gibi gnlerle karfllad.

Yenerin gzel niflanlsyla, bu gzel flubatlarn birinde Kar-flyaka kordonunda tanflmfltk. Yener benimle geziyordu, ni-flanls Yenerin annesiyle...

O flubatlarda baz gnler, vapurun gvertesinde, ak hava-da oturup ay ierek Karflyakaya gittim.

Ama ou kez, flimdi OYAK Sitesinin bulunduu tepeyetrmanrdm. Evimiz onun yamacndayd.

Bir kitap alr, tepeye kardm. Tepede her zaman yemyeflilotlarla kapl, kck bir dzlk vard.

Yama, oka zeytin, biraz da incir aac ile kaplyd.

Tepeye ulaflmak, yorucu bir urafl gerektirirdi ama, deer-di. Ulafltm myd oturur zmiri seyrederdim nce. Sigarayayirmi bir yaflnda baflladm. O yzden, bir sigara tttrmez-dim.

Biraz kitap okur, biraz zmir seyrederdim.Sonra bir gn, yine karken tepeye birbirine sarlmfl, to-

zu dumana katan, iki kocaman ylana rastladm.

dm koptu. Deliler gibi aflaya kofltum.

Bir sre gidemedim tepeye.

Sonra evimiz deiflti, uzaklafltk.

fiimdiki iflyerim, OYAKa ok yakn. Ne zeytin kalmfl, ne

de incir...Eskiten kitap okuduum zirveye asfalt yollardan yrye-

rek ok kolay ulaflabilirim.

Kuflkusuz ylan da yok...

Ama, ya tepedeki imenli alan da kalmamflsa...

Bir trl gidemiyorum...

Cumhuriyet, 4 fiubat 1990;Gazete Ege, 6 Ekim 1997

8/3/2019 izmirim

31/152

31

Liseyi Diyarbakrda okudum. Ziya Gkalp mezunu ol-makla vnrdm. En yakn iki arkadaflmdan nder,

Diyarbakrl, Hayri ise Gaziantepliydi. Etnik kkenlerinive mezheplerini bugn bile bilmiyorum. Hi sorgulamamfl-tk, nk nemi yoktu.

Akflamlar okul kfl, Dicleyi uzaktan seyretmek iin,elektrik fabrikasna doru yrrdk. Derslerden konuflurduk,Balkanlarn ve Orta Dounun en byk sinemas olan Di-landaki filmlerden konuflurduk ve elbette ounlukla da kz-

lardan. mz de uzaktan uzaa, birer kz severdik. Bir za-manlar Diyarbakrda kzlar hep uzaktan uzaa sevilir ve de enyakn yz metreden peflinden yrnrd. El-ele gezeni gr-mek ne mmkn...

stelik, bir kzn peflinde, birden fazla delikanl dolaflrd,hem de arkadafllaryla grup halinde. Bir gn, yine byle dola-flrken beden dibinde delloya arldm zaman anlamfl-

tm, belal bir rakibim olduunu. Suu, iri-yar nder stlen-meseydi, kimbilir baflma neler gelirdi. Dello olmad. Benimrakibim gibi, kzlarda bilmezdi peflinde dolaflan kalabalk iin-de kimin kendisine vurgun olduunu.

Ben akflamlar gn batmaktayken, elektrik fabrikasnn or-dan, Diclenin geldii yne bakar, Karflyaka kzlarn dfller-dim. nder ve Hayri, zmiri grmemifller ne kadar uraflsamanlatamazdm. Kimi tatil gnleri, irimlerin arasnda yryp(irim, Mula tabiri, orada ne derlerdi anmsamyorum) nehir

Bir Zamanlar Diyarbakr

8/3/2019 izmirim

32/152

32

8/3/2019 izmirim

33/152

33

kysna inerdik. Yazlk niyetine kullanlan saz kulbeler var-d. Dinamitle balk avlayanlar olurdu. Dinamiti patlatp sonra,yan yana dizilip lmfl ya da baygn balklar yakalamaya al-

flrlard. On tane yakalarlarsa yzlercesi Basraya doru gider-di. Koca koca sazanlar...

Diclenin buz gibi sularnda ok yzdm. Nehir ou yer-de, ayak bileklerimi az geerdi. Ama aldanmamak gerek. Snfarkadaflm Nebil, Diclede bouldu.

Ben yl boyunca Diyarbakr, bir Diyarbakrl gibi yafla-dm. Hep, eski flehirde, surlarn iinde oturduk. Bizim toprak

dammz da lolanrd. Darack yollardan okula giderken,tepemden afla kar krenirdi. Sabahlar ters evirip akrepyoklamas yapmadan ayakkablarm giymezdim. Yazn, 41derecede yumurta da piflirdim, kfln eksi krk bir derecedeokullarn tatil edilmesinden yararlanp, sokaklarda da dolafl-tm.

fiimdilerde hava raporlarn izlerken bakyorum da Diyar-

bakrn scakl, yaz-kfl neredeyse zmir ile ayn, GAP glle-ri, iklimi nasl da deifltirmifl.

Ziya Gkalp, iyi bir liseydi. Bofl geen dersimiz olmazd.Matematik ve felsefe retmenlerimizden ok fley rendim.Resim dersine ise ilgilenen herkes tanr, nl ressam TuranErol gelirdi. Not ortalamam hep o dflrd.

Ziya Gkalp, iyi lise olmasayd, ben, Mlkiye girifl snavn

yle kolaylkla kazanamazdm. Umarm Ziya Gkalp flimdi deiyi bir lisedir.

Bir zamanlar Diyarbakrda ben, yl boyunca, Krt-Trk,Snni-Alevi ayrm bilmeden yafladm...

Gazete Ege, 15 Eyll 1997

8/3/2019 izmirim

34/152

34

B

tn ocuklar, meyveyi dalndan koparp yemeyi oksever. Ben de ok severdim.

Benim neslimin ocuklar bu konuda, flimdiki ocuklaragre ok daha flanslyd kuflkusuz.

Karflyakada, hatta Alsancakta, deiflik cinste, pek okerik aac vard, dut aac vard...

Kk Yamanlarn etei, kays baheleri ile rtlyd...

Kendi bahemizde de erik aalar olduu halde, komflu

bahelerinden erik almaya baylrdk.Kitap hrszl, iek hrszl ve hele hele erik hrszl,gnah deilmifl derdik.

talyan eriini, mrdm eriini de ok severdim ama, caneriini hi birine deiflmezdim. nce o ortaya kard, yazmjdelerdi ve ben tuza banp banp yerdim...

Anneannemin bir asmas vard. Avlunun stn tmyle

rterdi. Ne demifl asma? Bana, tutunacak yer gsterin, ayatrmanaym...

Anneannem, asmasndaki koruklarn zm olmasn bek-lemez, hepsini keserek, koruk suyu hazrlard... Yazn buzlukoruk flerbeti ierdik.

Sultaniye zm de, can erii kadar, belki de ondan bileok severdim. fiimdi, flaraplk olmayacak kadar deerli. AmaBaks flarab, knal yapncaktan m retilir, yoksa sul-taniyeden mi, bilemiyorum.

Sultaniye

8/3/2019 izmirim

35/152

35

Bildiim fley, sultaniye, zeytin ve incirle birlikte, Egeninsimgesidir.

Sultaniye zm, ktnden kopararak yemek mutlu-luunu, ilk kez Cumaovasnda tattm.

Babam stankyldr. Bir blm akrabas, Cumaovasna

yerleflmifl. Balar varmfl, bir de herfleyi satan, byk dkkan-lar.

Bir gn bizi, onlar ziyarete gtrd. Uzun burunlu birotobsle, eri br yollardan geerek, Cumaovasna gittik.Bana, ok uzun bir yolculuk gibi gelmiflti.

Orada, birka gn konuk olarak kaldk...

Konukluumuzun ilk sabah erkenden, gn domadanuyandm. Geceden izin almfltm. Evin arkasndaki olduka

8/3/2019 izmirim

36/152

36

byk baa daldm. Sultaniye salkmlar olgunlaflmflt.Salkmlar kocamand. Artk, i mi yamflt, yoksa kra m,bilmiyorum. Sultaniye tanelerinin st buu ile kaplyd.

Parmam srdm m iz kalyordu.En iri bir salkm koparp, a karnna, ama byk bir key-

ifle yiyip bitirdim.

Sultaniyenin en gzeli, Alaflehirin Piyadeler kyndeyetiflir. Beni oraya ilkin bir akflamst, zer Yalnda gtr-mflt...

ngilizler, akflam befl aylarndan vazgeemezler. Befl ay-

lar ile birlikte de zml kek yemee baylrlar.Sultaniye, randa, Afganistanda, Avustralyada,

Yunanistanda ve Amerika Birleflik Devletlerinde yetiflir, amangilizler en ok Ege Sultaniyesini isterler.

nk ngilizler, kestikleri zaman kekleri paralansn iste-mezler.

Bir tek, Ege sultaniyesinin kabuu ok incedir ve kekle bir-

likte, kolaylkla kesilir, keki paralamaz.Londrada yafll bir ngiliz kadn, artk geride kalmfl

grkemli gnleri dflleyerek, fincanna, Hindistan ay doldu-rurken, zml kekini, paralamadan dilimliyor...

Piyadeler kynde de Selendili kzlar asma ktnden,kuruyup ngiltereye gidecek, sultaniye salkmlarn kesiyor...

Asma kt bin yl yaflamaz ama, incirden, zeytinden

flansl. nk abuk yetifliyor anlara gre...Cumhuriyet, 6 fiubat 1990

Gazete Ege, 2 Eyll 1997

8/3/2019 izmirim

37/152

37

Benim ocukluumda zmirliler margarin nedir bilmez-di... Ya tereya vard, ya da sade ya, en ok da zeytin-

ya. Egeliler zeytinyan bir baflka sever. Etli yemekle-ri bile zeytinyal piflirirler.

Sade ya, ya Trabzon ya olurdu ya da Urfa. Pilava Trab-zon ya yakflrd, baklavaya, tatlya Urfa ya. Bornova cad-desinin giriflindeki afl, vitrinini, Trabzon ya ile piflirilmiflbir lenger dolusu pilavla sslerdi. Yllar sonra Trabzona g-revli gittiimde, sade yal Kalkan pilavn yiyebilmek iin

gnlerce uraflmfltm. Gnlerce uraflmfltm nk, ben leyemeini saat onikiden sonra yerdim. Kalkan pilav ise en geonbirde biter ve yenisi piflirilmeden dkkan kapatlrd...

fiimdilerde ocuklar iin pek ok abur-cubur var; fstk ez-mesi, fndk ezmesi, renk renk flekerler, ikolatalar ve kola-lar... Eskiden biz de yemek saatleri dflnda ackr, abur-cuburislerdik. O zamanlarda da, at arabalarna yklenmifl uvallar-

dan aflrdmz meyan kk vard, meyan bal, anason flekerivard... Ama ben acktmda en ok zeytinya yemei sever-dim. Bir tabaa zeytinya doldurur, stne tuz ve krmz bi-ber ektikten sonra, scack ekmei banp banp yerdim... Ar-kadafllarm arasnda, tuzlu ve toz krmz biberli zeytinya ye-mei sevmeyen yoktu.

Sonradan margarin geldi. nce onyedi kilogramlk byktenekelerde geldi, ardndan iki kilogramlk yuvarlak teneke-lerde. Byk reklam kampanyalar ile geldi. stelik bizim ya-

...Ve Sonra Margarin Geldi

8/3/2019 izmirim

38/152

38

larmzdan ucuzdu. Ardndan hem hayvanclmz gerileme-ye bafllad, hem de zeytinciliimiz... Giderek, Trabzon ya veUrfa ya ortadan kayboldu. Devlet de desteini ekince, zey-

tinyan da neredeyse Egeliler bile unutur oldu. Zeytinyanyurt dflna satyor, yurt dflndan margarin retimi iin onbin-lerce ton ayiek ya veya soya ya getiriyoruz...

Televizyonumuzda hergn margarincilerin savafln izliyo-ruz. gzelim zeytinyamz ise hi yok... Oysa antik alardaEge kylarna yanaflan gemilere, oluklar iinde aktlarak zey-tinya yklenirmifl...

Tarifl zeytinya delegesi Nihat Fidanla rak imeye gidiyo-rum. Masaya nce salata, fava ve radika geliyor. Nihat her za-manki gibi bunlarn zeytinyan az buluyor. Yarm bardakzeytinya getirtiyor. nce kokusunu, tadn denetliyor. El-bette szma deil, ama yine de gzel... O zaman; salataya, fa-vaya ve radikaya bolca dkyor, rakmz yudumlarken, aradabir ekmeimizi banyoruz...

Cumhuriyet, 20 fiubat 1990

8/3/2019 izmirim

39/152

39

B

ugn Trkiyede Bat tipi bir sosyal demokrasiden ok-a sz ediliyor. Bu deyimle anlatlmak istenen, Bat Avru-

pa demokrasilerinin styap kurumlarn yurdumuza ek-siksiz biimde getirmek ise diyeceim yoktur.

Ancak gerek Bat Avrupa toplumlar ile bizim toplumumuzve gerekse Bat Avrupa sosyal demokratlar ile Sosyaldemok-rat Halk Parti arasnda son derece nemli farkllklar vardrve dolaysyla bizim sosyal demokrasimiz Trkiyeye zg ol-mak zorundadr.

Bat Avrupa sosyal demokrasilerinin kkeninde herfleydennce, emperyalist smr olgusu yatmaktadr. Bu partiler,bafllangta ihtilalci snf partileri olarak kurulmufllardr. Dahasonra, burjuva demokrasisi ile tanflmfllar ve bir yandan ken-dileri nitelik deifltirirken, te yandan burjuva demokrasisi-nin niteliini de etkileyerek sosyal demokrasinin oluflmasnsalamfllardr. Bu oluflumun nedeni, smrgeci Bat Avrupaburjuvazisinin emperyalist smr yoluyla geri kalmfl lke-lerden szdrd art deerden kendi ifli snfna da pay ver-mesidir.

Batdakilerden SHPnin ayrl

flte bu yzden, Bat Avrupa sosyal demokrat partileri re-vizyonist zellik kazanmfllardr ve antiemperyalist deiller-dir. Fransa bugn Mitterrand ynetiminde de emperyalist birlke olmay srdrr.

Bat Tipi Sosyal Demokrasi mi?

8/3/2019 izmirim

40/152

40

Trkiye ise emperyalist bir lke deildir. Tam tersine em-peryalizme karfl ilk kurtulufl savafln veren bir lke olmasnakarfln, yine de emperyalist smr altndadr. Bu nedenle

Trkiye sosyal demokrasisi her fleyden nce antiemperyalistolmak zorundadr.

Bat Avrupa demokrasilerinin militarizm sorunlar yoktur.Ama Trkiye sosyal demokrasisi antimilitarist, antifaflist ol-mak zorundadr. Trkiye, teokratik devlet zlemlerinin detehdidi altndadr. Bu yzden, Trkiye sosyal demokrasisi,cumhuriyetilii ve laisizmi gndeminin n sralarnda tut-

mak zorundadr. Misak- Milliyi korumak iin antifloven ol-mak zorundadr.

SHP, Bat Avrupa sosyal demokrat partilerinden farkl ola-rak kuruluflundan itibaren kitle partisidir. Kkeninde KuvayMilliye ve hatta ttihat ve Terakki vardr. Ama snf partileri-nin yasakl olduu Trkiyede, SHP snf partilerinin bir ksmifllevlerinin de stlenmek zorundadr. Parti iinde emeinarl artmal, SHP emek snf ve katmanlarn szcl

grevine arlk vermelidir.

Bat Avrupa lkelerinde sanayi devremini burjuvazi ger-eklefltirmifltir. Aslnda ekonomik kalknma, burjuvazinin ta-rihsel grevidir. Bu yzden, baz Avrupa sosyal demokrasile-rinin kalknma sorunlar da yoktur. Onlarn temel sorunlar,daha adil paylaflmdr.

Trkiyede ise her mahallede bir milyoner yaratma poli-

tikalar ile ortaya kan burjuvazi, ekonomik kalknmay bafla-ramamfltr. Bu nedenle, ekonomik kalknma grevi de sosyaldemokratlara dflmektedir. SHP, sosyal demokrasiye zg,ayrntl bir kalknma modeli gelifltirmekle ykmldr.

Kalknma modeli nasl olmal?

Sosyal demokrat kalknma modelinin nasl olmas gerekti-i, kuflku yok ki ayr ve uzun bir tartflma konusu. Bu neden-

8/3/2019 izmirim

41/152

41

le ben burada, tartflmaya katk salar umuduyla, kiflisel g-rfllerimi ksa bafllklar halinde aklamak istiyorum:

Sosyal demokrat kalknma, planl ekonomiye dayanr.Plan, kamu sektr iin emredici, zel sektr iin ise yol gs-terici ve ynlendirici olmaldr. Makro bir tarm politikas zo-runludur. Emredici deil, yol gsterici ve ynlendirici nitelik-teki bu planda, hangi rnn nerelerde ve ne miktarda retil-mesi gerektii belirtilmeli ve plana uygun retim devlet tara-fndan sonuna kadar desteklenmelidir.

CHPnin ifllevini tamamlamfl olan klasik devletilik an-

lafly terk edilmelidir. nk retim iliflkilerinin zne do-kunmayan bir devletilik, devlet kapitalizmidir ve sonutasermayeye hizmet etmektedir. SHPnin savunmas gerekentez, ekonominin de demokratiklefltirilmesi ve retim aralarmlkiyetinin yaygnlafltrlmas olmaldr. rnein SHP ikti-darnda Tekelin yeniden glendirmek yerine ttn tarm sa-tfl kooperatifleri ve birlikleri glendirilmeli, sigara fabrikaskurma tekeli retici kylnn, demokratik-ekonomik rgt-

leri olan bu kooperatiflere verilmelidir.Ekonominin demokratiklefltirilmesinde tarmsal amal

retim kooperatifleri, yerel ynetimler, tketim kooperatifle-ri ve sendikalar ok etkin birer ara olabilirler. Bafllangtakendi rnlerini iflleyebilecek iflletmeleri olan tarm koopera-tifleri, neden sonra birbirleri ile ve yerel ynetimlerle birlefle-rek retim girdilerini retecek fabrikalar kurmasn, hatta son

aflamada ar sanayi yatrmlarna bile giriflmesin?Bu ama dorultusunda, kooperatifler bankas ve yerel y-

netimler bankas mutlaka kurulmaldr. Btn bu kurulufllar,demokratik biimde ynetilmeli, devlet ynetici deil ama et-kin denetleyici olmaldr.

Trkiyedeki hzl enflasyon, ne bir kazadr ne de kader.Hkmet, izledii kur politikas ile yksek faiz politikas veKT rnlerine haksz zamlar yaparak enflasyonu bilerek veisteyerek krklemektedir. Enflasyonun halkn cebinden tr-

8/3/2019 izmirim

42/152

42

tklad satnalma gc buharlaflp yok olmamakta, saylargiderek azalrken servetleri gibi byyen holdinglerin ka-sasna gitmektedir. Ama, sekiz-on holdingi dfl rekabete da-

yanabilecek lde glendirerek ekonominin dfla almasnsalamaktr. Bir anlamda kapitalist yoldan kalknmann gere-i yaplmakta, ama bu arada halkmz yaflamn srdremezduruma dflrlmektedir.

Sonu

O halde SHP, her fleyden nce iktidara geldii zaman enf-lasyonu durdurabileceini byk bir gvenle halkmza anlat-

maldr. SHP ayn zamanda yaflanan enflasyonun, talep enflas-yonu deil maliyet enflasyonu olduunu, dolaysyla emek ge-lirlerindeki artfln enflasyonu azdrmayacan aklayarakdaha iktidarnn ilk gnlerinde, cretleri, maafllar ve tarmrnleri fiyatlarn nemli lde ykselteceini yrekliceaklamaldr.

Trkiyede iflsizlik, enflasyonu bile aflacak bir sorun nite-

lii edinmeye bafllamfltr. SHP iktidarnn, en ivedi zmbekleyen bu sorunun zm iin, zellikle tarma dayal sa-nayilerde, emek-youn teknoloji kullanmal, abuk bir zmyolu olarak iflilerin haftalk alflma sreleri ksaltlarak fab-rikalardaki vardiya says artrlmaldr. Sekiz saatlik alflmagnnn yedi saate indirilmesi ile %12.5 orannda bir istih-dam artfl salanacaktr.

Bylelikle, bir yandan iflsizlere ifl yaratlrken, te yandan

da alflanlarn dinlenmeye ve kltrel geliflmeye ayrabilecek-leri zamanlar da arttrlacaktr. Bu da sosyal demokrasinin in-sana verdii deerin bir baflka gereidir.

Cumhuriyet, 2 Mart 1990

8/3/2019 izmirim

43/152

43

Erikler iek at...

Sokak aralarndaki tek tk aata, gryorum.

Bu kadarck bahar dal bile, coflku duymaya yetiyor.

ala kal epey oldu.

zmirime bahar geldi.

Gkyz prl prl ve de gndzleri hava, yeterince scak.

Dibi grnmeye bafllayan barajlar, kayg verse de gnefllignler gzel.

Bugnlerde, krfez vapuruna binip, ak gvertede ay i-meli. Geri deniz bulank ve kt kokuyor. Ama olsun; ben dedenize deil, gkyzne bakarm. Uzaklara, Yamanlara ya daatalkayaya bakarm.

Bakar da ocukluumun krfezini dfllerim. Belki de, Kar-flyaka yalsnn, yok olmufl palmiyelerini, yel deirmenlerini,grr gibi olurum.

Sonra bir de kalkp fuara gitmeli.

Ben, ilk baharda severim fuar, tenhayken. Hele bir de ya-mur sonrasysa ve gnefl de amflsa...

O zaman imenler daha bir yeflildir. Ortalk mis gibi slaktoprak kokmaktadr.

Bahar

8/3/2019 izmirim

44/152

44

Yapraklardan, dallarn ucundan, dflmeye hazrlanan sudamlacklar, gneflte parldamaktadr...

Fuarn yeflil alan, son yllarda epey azald. irkin yaplarise oald. Ama yine de zmirin akcieri. Kent iinde dahabyk yeflil alan yok.

Yangn yerini yeflile dndren Behet Uzu, saygyla anmakgerek...

Yeflil zlemi ile Mustafa Kemal Sahil Bulvarna kyorum.Hayret, baz yerlerde denizin dibi grnyor.

Gztepede otlar bymfl. Uzaktan baknca, gri beton du-varda, kk yeflil bir pencere almfl gibi. Yaz gelip otlar ku-ruyunca, o kk pencerede kapanacak.

Sahip Bulvarna da epey aa dikilmifl. Ama flimdilik yeflil-lik cce.

Elbirlii ile koruyup kollarsak aalar befl-alt ylda byr,zmirin yeflili de epey oalr.

zmirin ilkbahar ksadr. Yaz yaknda gelir.

Diyorum ki, ilkbahar yaflamann tam zaman.

Bahesinde ebruli hanmeli aan minnack bir evim olsa.Renk renk aan sardunyalarm ve ille de bir de yasemin.

Sabah, aym elimde, baheye ksam. Bir yasemini kokla-sam, bir hanmelini...

Cumhuriyet, 22 Mart 1990

8/3/2019 izmirim

45/152

45

Bugn pamuk, Egede en nemli tarmsal rn...

Dfl rekabete dayankl, en nemli sanayi dallarmzdan bi-ri olan tekstil, onun sayesinde ayakta duruyor ve gelifliyor.

Sv ya oluyor, margarin oluyor, yem olarak hayvanlarm-z besliyor.

1861de patlak veren Amerikan i savafl nedeniyle dokumasanayileri hammadde yetersizlii ile karfl karflya kalan ngi-

lizler bir yandan Msrdaki Nil Vadisini, bir yandan da Ana-doludaki ukurova ve Egeyi pamuk ekimine amfl.

Egede pamuk retimi nce zmirde bafllamfl, daha sonraise Nazilli ve Denizliye doru yaylmfl...

Aslnda Egede pamuk tarmnn gemifli, sadan ncenc yzyla kadar uzanyor.

Ama ben, tarladaki pamukla ilk kez zmirde deil de, u-kurovada tanfltm.

Ya da yle anmsyorum...

Ya babam bizi pamuk mevsimi kent dflna karmamfl yada pamuun nemini kavramak iin yaflm kkmfl.

Babamn babas Giritte domufl, Yunan gelince stankyegmfl. Yunan, stanky de alnca dedeme zmir yolu g-rnmfl.

Pamua Merhaba

8/3/2019 izmirim

46/152

46

zmirde sakz biimi bir ev almfllar. Bir sre sonra ev ya-nnca bu kez de Tarsusa gp ba edinmifller.

Annem beni Tarsusa alt aylkken gtrmfl. Vagona beflikkurmufllar. Annem salladka pencereden dflar savrulaca-mdan korkarmfl.

Ben dedemi Tarsusta deil, Drtyolda yerleflmifl portakalyetifltirirken anmsyorum. lk erkek torunu bendim. Bu yz-den beni ok severdi ama, pek fazla birlikte olamadk.

Liseyi bitirdiim yaz bafl Drtyola gittik. Toroslarn ete-inde kurulu Drtyol belki de Trkiyede en ok yldrm d-flen iledir.

Yllardr grmedim.

8/3/2019 izmirim

47/152

47

O zamanlar her taraf narenciye baheleri ile kaplyd. Yol-larn kenarlarndaki kanallardan grl grl sular akard. Yi-ne de bahe sulama sras bize geldiimiydi, dedem ve amcam

lks lambasn ve tfeklerini alp gece yars su bekiliinegiderlerdi. Suyu baflkas kendi bahesine evirmesin diye.

O yaz Drtyolda fazla kalamadm. niversite girifl snaviin stanbula gitmem gerekiyordu.

stasyon ile merkezinden epey uzakt. Bir gn nceden birat arabas ayarladk. Taksi yoktu...

At arabas gn domadan geldi.

Valizimi ykledik. Babam ve ben arabann arkasna oturupayaklarmz aflaya salladk.

Araba tngr-mngr giderken, ar ar uzaklaflmakta oldu-umuz Toroslarn tepesinde nce ok hafif bir aydnlk belir-di.

Ardndan, gkyz kzarmaya bafllad ve daha sonra hep-ten kzla kesti.

Bu mthifl grkemli, doa grntsn izlerken, kendimimasal dnyasnda gibi hissediyordum...

stasyona ulafltmzda, gnefl daha domamflt. Babamnbir tand, kavun-karpuz satyordu. Onun ardanda scak

ay itik.Sonra tren geldi. Babamla vedalafltk.

Birka saat sonra ukurovadan geerken yol arkadaflmyafll adam, usuz-bucaksz yemyeflil tarlalar gsterdi:

flte pamuk...

Cumhuriyet, 7 Nisan 1990

8/3/2019 izmirim

48/152

48

Benim ocukluumda Alsancak sokaklar ttn iflletmele-rinde alflan gencecik kzlarn, erkeklerin st bafl ttn ko-

kard...

Benim ocukluumda Rejinin ac anlar da belleklerdensilinmemiflti daha...

Aramzda eski Reji kavaslar, Reji kolcular yaflard.

Rejinin bask demek, smr demek olduunu duyardkve bilirdik.

Dnyann en iyi flark ttnleri, zmirin Gavurkynde,bir Akhisarda yetiflir.

Bu yzden de Osmanlnn tuz ve ttn gelirlerine el koyanDyunu Umumiye, Reji daresini de zmirde kurmufltur.

1887de Reji gelene dek, zgrce srmflt ttn tarm vealm-satm. Osmanl, sadece vergisini almflt. Reji ile birlikte

ttnn ifllemesi de, alm-satm da ona geti.Reji tek alc oldu. Rejiden baflkasna ttn satmak yasak-

t.

Osmanlnn Avrupalya borcunu demek, Egenin ttnreticisine dflmflt.

stanbul Boazndaki yallarn, saraylarn, Rumeliye ya daArabistana yaptrlan yollarn hanlarn bedelini, yoksul ttnreticisi deyecekti.

Reji

8/3/2019 izmirim

49/152

49

Ve ok ac biimde dedi de...

Reji, acmasz bir smr ark kurdu. Ttn alm fiyatn

keyfince belirledi.Yurt dflna otuzbefl kurufla satt ttn reticisinden on

kurufla ald.

Ttn reticisi yoksuldur. Ama yine de retir ttn.nk, ttnn yetifltii yerlerin ounda baflka rn yetifl-mez. Ttne eli mahkumdur yani.

Ttn reticisinin elindeyken on kurufl, Rejinin eline ge-

ince otuzbefl kurufl...

Ve doaldr ki kaaklk bafllad. Kimi reticiler, rnleri-nin bir blmn gizlice tccara satt.

Ama Reji bu... Bofl durur mu?

Osmanlya bir yasa hazrlatt. Buna dayanarak da silahlkolcu rgtn kurdu. Anadolu insan birbirini krsn diye...

Kolcular reticileri ldrmeye baflladlar.

Ttn kana bulanmflt...

Abdlhamit bile birara Rejiyi kaldrmay dflnd, ama g-c yetmedi.

Cumhuriyete kadar ttnn zerinden kan eksik olmad.

Bugnlerde de yrei kan alyor ttn reticisinin...

Cumhuriyet, 8 Nisan 1990Gazete Ege, 20 Ekim 1997

8/3/2019 izmirim

50/152

50

B

en Kemalpaflaya ilk kez dokuz yaflndayken, bir kirazbayramnda gittim. Gazi lkokulunda nc snfokurken, retmenimiz, emekliliine az kalmfl yafll bir

adamd. Snfta uyuklar, dersi ou kez snfn alflkan ren-cilerine anlattrrd.

Frsatn bulduka da bizi geziye gtrrd. Sk sk Fuaragiderdik. Agoray ve Bayrakldaki eski zmir kalntlarn ilkkez, bu gezilerde grdm.

Kemalpaflaya kiraz bayram iin yaplan gezi de iflte bun-lardan biriydi. Yemyeflil ayrlarn stne yayldk. Kofltuk,

oynadk. retmen bazlarmz grefl tutmaya zorlad. Pey-nir, ekmek, kimimiz hafllanmfl yumurta, souk kfte yedik.Ama kuflkusuz en ok da kiraz. Sepetler dolusu kiraz tkettik.Kulaklarmza kpe gibi astk.

Yllar sonra iflsiz olduumuz bir srada, Celal ve Mehmetile birlikte kiraz dfl satmna karar verdik. 1978 ylnda tanfl-tm Eddy Warringtonla yazfltk. Eddy Warringtonn kars

talyan, iki damad Trktr. Trkeyi Trkten farksz konu-flur.

Napolyon kirazn Londradaki fiyat, yaklaflk iki bin liray-mfl. Biz burada, bin liraya mal edebileceimizi hesapladk.Yzde yz kar! yi... Dflsatm Aknn flirketi zerinden yap-lacak.

mz, elimizdekileri ortaya koyduk, kk bir sermayeoluflturduk. Gnde befl yz kilo gndermeye yetecekti. Kufl-kusuz parann geri dnfl hzl olmalyd ve aksamamalyd.

Nife Yenilen Napolyon

8/3/2019 izmirim

51/152

51

Bcek Yaflar bize, Parsada bir dkkan buldu. Sekiz-on daifli kadn. Kadnlarn bazlar, 1978-1979 yllarnda Tarifltezmde alflmfl.

Avrupal meyvenin sebzenin en iyisini yemek ister. Her ki-raz gnderemezsiniz. Herfleyden nce, ya Napolyon cinsi ola-cak ya da Salihli... Taze olacak, kurtsuz olacak, sap kopma-mfl olacak, befl kiloluk karton kutuya konacak. stiflerkensaplar afla doru yerlefltirilecek ve uakla gnderilecek.

Bizim ocuklarmz, ikiz kiraza baylr. Londraya gidecekise ikiz kiraz skartadr.

Havra sokandan satn aldmz Napolyon veya Salihli bi-lesiniz ki ou kez, dfl satm art, skarta kirazdr.

lk beflyz kiloluk parti iin kollar svadk. Satn aldmzkirazlar taze ve kurtsuzdu. Bunu, Teknik Ziraat Mdrlgrevlisi mhendis arkadafl da dorulad.

Ambalajlamaya girifltik...

Kadnlarla birlikte ben, Celal, Mehmet, Bcek Yaflar ve hat-ta grevli mhendis de imece yntemi ile alflyorduk. oukez Akn da katld.

Birinci parti, kazasz-belasz yerine ulaflt. kinci de yle.

nc parti kirazmz, aktarma srasnda, Zrich hava-alannda unutmufllar. Drdnc parti ksmet olmad, battk...

Geenlerde gazetede bir resim grdm. Kemalpaflada kiraz

baheleri, kurumaya yz tutmufl. Nedeni, Nif ayna aktlansanayi atklar.

Korkarm yaknda, kiraz bahelerinin yerini hepten fabri-kalar alacak.

Napolyon, bu kez de Nifin zehirli sularna yenikdflyor...

Cumhuriyet, 24 Nisan 1990,Gazete Ege, 13 Ekim 1997

8/3/2019 izmirim

52/152

52

B

enim dedem, annemin babas, bir bela adamd. Eflrefpa-flalyd... zmirin en naml kabadaylar, Eflrefpafladan

kar.Snf arkadaflm Refik, kendisinin iki kat Erdemi evire e-

vire dvdnde, hepimiz flaflp kalmfltk. Refik de Eflrefpafla-lyd.

Eflrefpaflal, eli maflal...

Dedem genliinde, Alsancaktan Karflyakaya yzerekgemifl. nanrm, yafl altmfla yaknken bile yzmede benden

hzlyd.Birinci Dnya Savaflnda Ktlamarede savaflmfl, esir dfl-

mfl. Kurtulufl Savafl bitene dein Msrda esir kampnda kal-mfl. Esir kampndayken, kendisini dipikleyen ngiliz askeri-nin kafasna tulay geirmifl. Uzun sre hcrede tutmufllar.Yananda flarapnel izi vard...

Cumhuriyetin ilk yllarnda, yol vergisini demeyi unuttu-

u iin polisler sokakta yakalayp angaryaya gtrmfller ya-ka paa. Bu yzden nce Serbest Frkac, sonra Demokrat Par-tili olmufl.

lkokul birinci snftayken, beni dven bir ocuu, okulunkoridorlarnda, merdivenlerinde kovalamfl, bahede yakala-yp kna iki tokat atmadan da brakmamflt.

Mahallenin bkn ingen Ali bana kfrettiinde de onu,bir tokatta dut aacna arptrp bayltmflt.

Anneannemle, annem ve babamla sk sk kavga eder, anne-

Dedem...

8/3/2019 izmirim

53/152

53

anneme kstnde, bafln alp akrabalarna giderdi. ki-gn ortalkta grnmezdi.

Dedem bela adamd ama ifl torunlarna, zellikle de bana

geldiinde, altn kalpli oluverirdi...Trk Birlii lkokulunda birinci snf okurken, annemle

dedem kstler. O yzden dedem, evimize gelmezdi. Ama hersabah onu okulun nnde beni bekler bulurdum. Gece vardi-yasndan kmfl olurdu. Eve uyumaya gideceine Alsan-caktan Karflyakaya bana mutlaka yetiflirdi. Scak bir salepiirtir, karnm scak bir gevrekle doyurur, yle giderdi.

Dama oynamay dedemden rendim. Onlarn yanndakaldmda, beni kahveye gtrrd. Ya dedemle ya da onunarkadafllar ile dama oynardm. Dama veya satran oynamakiin zel olarak yaplmfl, kenarlarnda ekmeceleri olan o k-k siyah masalar, dn gibi gzmn nnde...

Gnde paket Birinci ierdi. Nikotini vcuttan temiz-lediini inanr, bu yzden bol bol tatl yerdi.

Kfl geldimiydi, fanilasnn altndan gsne ve srtna ga-

zete kat koyard.Yllar sonra, stanbuldan zmire grevli geldiimde, onu

Tepecikte devaml oturduu kahvede bulmaya gittim. stm-de yazlk bir gmlek vard. Beni grnce ok sevindi. Yann-da arkadafllar vard. Bana sordu Neden kravat takmadn,gzln nerede... Sonra arkadafllarna dnp aklad: To-runum mfettifl. Hep kravatl gezer. Gzlk de takar.

Torun ocuklarn grd. Kardeflimin kzn, benim olu-mu grd. Onlarla birlikte, parmaklklarnn iine girer,oyunlarna katlrd.

Doksan yaflnda, akcier kanserinden ld...

Ben dedemi en ok, kucanda kundakl en kk karde-flim, Polisevlerinin bulunduu yamata oturmufl, atalka-yaya karfl sigara tttrrken anmsyorum.

Cumhuriyet, 25 Nisan 1990;Gazete Ege, 26 Nisan 1997

8/3/2019 izmirim

54/152

54

P

ek ok insan gibi benim yaflantmda da nemli olaylar ol-duka ok. Ancak son zamanlarda, ocukluumun z-

mirde geen ve de pek uzun olmayan dnemi ile ilgilianlar dierlerine baskn kyor.

Yafllanyorum da ondan m diye dflnyorum bazen. Kufl-kusuz epey de yafllandm saylr. Ama zmirimin doas ben-den ok daha hzl yaflland. Hatta mavi Krfez ld gibi. Te-mel neden iflte bu.

nsan belki de er ge leceinin bilincinde olarak, yaflama-y tutkuyla srdrebilen biricik canldr. leceini bilir vekorkmaz da kyamet gnnden d patlar...

Mavi gezegenimizin, lmmzden sonra da yaflayacan,insan trnn soyumuzun sreceini bilmek, lm korku-muzu azaltr. Oysa kyamet gn, herfleyin sonu olacaktr.Bundan tr korkarz...

Doa sadece zmirde lmyor. zmit Krfezi de lyor. i-lek tarlalar, kiraz baheleri yok oluyor. Bursa ovasn, gze-

lim fleftali bahelerini de yok ediyoruz.flte bu yzden evre kirlenmesi korkusu, kyamet korku-

su gibi sarmaya bafllad, insan bilincini. Bu korkuyla Yefliller,sanayileflmeye bile karfl kyorlar.

lk bakflta, haksz da deiller.

Karadeniz Bakr flletmeleri ile Etibankn fabrikalarnn,Murgulda yeflili nasl yok etmifl olduunu, dan-tafln naslsiyaha kestiini gzlerimle grdm. Murgulda insan mr,buralardakinden ok ksa.

Yeflili ve Maviyi Anmsamak

8/3/2019 izmirim

55/152

55

Yataan Termik Santralnn eskiden kyllerin gbekmantar toplad, yemyeflil ormana, ne yaptn da grdm.

Ancak zm yine de sanayileflmekten vazgemekte deil.

nsan nfusu giderek artyor. Hem de byk hzla.

nsann gereksinimi sonsuz. Giderek daha eflitleniyor.

1960l yllarda, her eve bir renkli televizyonu, dfllemekbile olas myd?

Sonsuz insan gereksinimini karfllayabilmek iin sonsuzretim gerekir.

Sonsuz retim olanan da bize ancak sanayi veriyor.Sosyal demokratlar da bu yzden bir yandan evreyi koru-

maya alflrken, te yandan sanayileflmeyi savunuyorlar.

zm, temiz sanayi. Havay kirletmeyen, ormanlar, flrlflrl akan buz gibi dereleri, masmavi denizleri ldrmeyen sa-nayi...

Bu konuda teknoloji hzla gelifliyor. Temiz enerji iin so-

uk fzyon abalar yaygnlaflyor.ncelikle, daha fazla kirletmeyi durdurmak gerek.

Sonra sra kirletilmifl doay temizlemeye gelecek. Bu ko-nuda da nemli alflmalar var.

Ben umutsuz deilim. zellikle, biyolojik yntemlerle ya-placak doa temizliinin, bir gn baflarl olacana inanyo-rum.

Zaten, kirleri yiyecek bakteriler konusunda deneyler de ya-plyor.

Belki birgn bu bakteriler zmir Krfezinin tm pisliiniyiyip bitirecek.

Belki bir gn, torunumun ocuu, benim ocukluumdakigibi mavi bir krfezde yzecek...

Cumhuriyet 8 Mays 1990;Gazete Ege 21 Temmuz 1997

8/3/2019 izmirim

56/152

8/3/2019 izmirim

57/152

57

Geenlerde nflaat Mhendisleri Odas zmir fiubesi Ha-ber Blteninde bir yaz okudum. Yksek MhendisHsn Yurttafl yazmfl:

zmirde zel aralar hari sadece toplu taflma aralar ilebir gnde bir buuk milyona yakn yolcu taflnyormufl.

Bundan Krfez vapurlarnn ald pay sadece yzde iki.ESHOTun pay ise, yzde elliye yaklaflyor....

stelik, nfus artflna karfln, vapurla taflnan yolcu says

artacana azalmfl. 1981 ylnda oniki milyona yaklaflan yolcusays, 1985-1987 dneminde sekiz milyonun altnda..

Oysa ki, zmir nfusunun yaklaflk drtte biri, deniz ulafl-mndan yararlanabilecek, ky blgelerde yaflyor.

Bence, yolculuklarn en keyiflisi, vapurla yaplandr. Sa-bah, gn yeni domuflken, hele Krfezin denizi de arflaf gi-

biyse, gvertede oturur, scak ayn yudumlarken, Byk Ya-manlara doru sigaran tttrrsn.

Bizler ise, sabahlar duraklarda beklefliyor, sonra da st s-te ylarak, otobslerde, hantal troleybslerde yolculuk yap-yoruz. Pahal akaryakt havaya savurarak, evreyi de kirleti-yoruz.

zmirde pek ok gzel fley gibi, deniz taflmacl da geri-lemifl.

Krfez Vapurlar

8/3/2019 izmirim

58/152

58

flte eski zaman iskeleleri, iflte eski zaman vapurlar;

Girit, Terakki, Gzelbahe, Hrriyet, Musavat, stanbul,

Gzel zmir ve Karflyaka vapurlar. Karflyaka, Alaybey, Os-manzade, Bayrakl, Pasaport, Konak, Karatafl, Salhane, Hasta-ne, Karantina, Gztepe ve Gzelyal (Refladiye) islelelerindenyolcu taflmaya bafllyor. Yl 1884.

Daha sonra Urla, Dikili ve Foa seferleri...

1940 ylnda filoya Sur ve Efes vapurlar da katlyor.

fiimdilerdeyse Sadece, Konak, Pasaport ve Karflyaka iske-

leleri arasnda vapur seferi var.

Bir de haziran-eyll dneminde Konak Urla seferi.

Umarm, Bostanl ve kuyular iskelelerinin yapm yakn-da biter.

ocukluk anlarmda, flimdi olmayan iskelelerden sadeceBayrakl ve nciralt iskelesi var.

Dierleri kaldrlmfl myd, yoksa yolumuz mu dflmezdi?

Cumhuriyet 20 Mays 1990;Gazete Ege, 2 Haziran 1997

8/3/2019 izmirim

59/152

59

smet Paflay ilk kez Alsancak Garnda grdm. Trenle

geldi. Nereden gelmiflti bilmiyorum ama, Alsancak Garnageldi.

elik miferli asker ktas, esas duruflta karfllad.

Ben onu, vagonun penceresinden el sallarken uzaktan g-rebildim. Dedem beni srtna almflt.

Askerler, polisler ve smet Pafla; grnt grkemliydi ama,biraz da rknt verici...

O zamanlar o, Milli fiefti.

smet Pafla, yanlfl anmsamyorsam, Alsancak Garndakiflimdi Devlet Demir Yollar Hastanesi olarak kullanlan binadakalmflt. Onu tekrar grebilmek umuduyla Garn evresindedolaflp durmufltuk.

Alsancak Gar, en kalabalk olduu srada bile, sanki ten-hadr. Bir gariptir, sessiz ve hzn vericidir.

Hi bir zaman, birinci snf bir gar olamad...

Birinci snf olabilmek iin bir gar, trenleri ya stanbulagnderebilmeli ya da Ankaraya. Alsancak Garndan ise, ne s-tanbula tren kalkyor ne de Ankarayaya...

Alsancak Gar irkindir. Dfl gzel, ama ii irkindir, so-uktur. Nefleli giren durgunlaflr. Havaalan tren seferleri bilekurtaramyor Alsancak Garn. Ama ben seviyorum, o banaocukluumdan kald...

Alsancak Gar

8/3/2019 izmirim

60/152

60

8/3/2019 izmirim

61/152

61

smet Pafla ya zmire geldii o yl ya da bir yl sonras, se-imi kaybetti.

yi anmsyorum, garn karflsndaki parkta, temizlik iflile-ri zafer gsterisi yapmfllard. Yadrlan kfrler hl aklm-da; ok zlmfltm.

Atatrk, byksz yaflad Cumhuriyeti. Pafla ise, hep byk-lyd. Ama byk, laikliini engellemedi hi. Namazn gizliceklarmfl...

kinci adamken baflarlyd; Atay tamamlad.

kinci adam varken de baflarlyd. Tamamlarken de ta-mamlandnda da baflarlyd.

fiimdilerde de Alsancak Garna gittiim oluyor. s kokusu-nu koklamak, gemifli anmsayp hznlenmek, hofluma gidi-yor bazen.

Kck bir ay oca var. Yorgun ifliler, aylarn yu-dumlarken televizyon izliyorlar.

Girip, ben de bir ay sylyorum.

Aklma Garn nndeki renk renk aslanazlar, hercaimenekfleler geliyor. Bir de sra sra dizilmifl paytonlar...

Karfldaki park, flimdikinden ok byk ve yemyeflil.imenlerin zerinde grefliyoruz, yonca toplayp yiyoruz.Park bekisi, peflimizden kovalyor.

Parkn nnde iki- siyah taksi...

aym bitince kalkp kyorum.Garn duvarndaki Phillips bisiklet reklamn anmsyorumbu kez: Bisiklet stndeki zenci ocuk, kendisini kovalayanaslana, nanik yapyor.

Zenci ocuk sanki bana nanik yapyor...

Cumhuriyet, 4 Haziran 1990;Gazete Ege 16 Haziran 1997

8/3/2019 izmirim

62/152

62

Demokrasi bugn, ne yazk ki, Trkiye gndeminin birin-ci srasndaki yerini korumaktadr.

flsizlik, enflasyon, kalknma gibi, dier nemli sorunlar-mzn zm de demokrasi sorununun zmnden ge-mektedir nk...

flte bu gerektir ki, Sosyal Demokrat Halk Partiyi lke-mizin birinci partisi ve en gl iktidar aday konumuna ge-tirmifltir.

Halkmz SHPden herfleyden nce, Bat Avrupa standartla-rna uygun bir demokrasiyi gereklefltirmesini beklemektedir.

Ve, halkmz bilmektedir ki; lkemizde byle bir demokra-siyi gereklefltirecek, biricik partidir SHP....

nk SHP ncelikle, Siyasal partinin bilimsel tanm-nn gerektirdii zelliklere, dier btn partilerden daha faz-la sahip olan, bir partidir.

SHP gcn liderin karizmatik veya yeleri arasndaki -kar ortaklndan deil, tarihsel kkeni ve Atatrk ilkelerine

ball yannda, rgtnden almaktadr.SHP bugn Trkiyede en yaygn, en dinamik ve parti y-

netiminde en etkin rgte sahip olan, siyasal partidir.

rgtnn dinamizminin kkeninde ise, Parti ii demok-rasi olgusu yatmaktadr.

Gerek CHP ve gerekse onun devam olan SHP, parti ii de-mokrasiyi ifllettii zaman ve ifllettii lde, politikalar afla-

dan yukarya rettii zaman ve retebildii lde, gl ola-bilmifltir.

Demokrasi ve SHP

8/3/2019 izmirim

63/152

63

SHPnin yesi iin, mahallesinin delege seimi, her zamanok nemlidir.

ki ylda bir, sandn kurulduu berber dkkanna ya da

kahvehaneye oy kullanmaya giderken, pek ou en iyi elbise-sini giyer de yle gider. Eer mevsim yaz ise, beyaz takm el-bise ve krmz kravat...

Delege says snrldr ve rnein Konaktaki alt yedi binyeden ancak drt yz delege olabilecektir.

Dolaysyla kalan binlerce ye iin, delege seimindekioyu, parti ynetimine demokratik katlm asndan biricik

olanadr.Oyunu zgrce kullanabilmek ister, tutkuyla...

Ve bu binlerce ye, delege seiminde zgrce oy kullana-bilmifl olmann keyfiyle, genel seimlerde, yerel seimlerde,eflini-dostunu, konusunu-komflusunu sanda taflmakta ma-hallesindeki sandklara namusu gibi sahip kmaktadr.

nk, parti yesi olduunun bilincini tazelemektedir buyolla...

nk, partisinin afladan yukarya doru ynetimine ka-tlmfl olmaktadr, delege seimindeki oyu ile.

Kendi iinde demokrasiyi gereklefltiremeyen bir partininlkede demokrasiyi gereklefltirmesi beklenemez.

Kendi iinde demokrasiyi gereklefltiremeyen bir parti hal-kmz nasl inandracaktr, demokrasi peflinde olduuna?

Parti ii demokrasiyi iflletebildii lde demokrasi umu-

du olabilmifltir SHP.SHPyi iktidara taflyabilecek temel zellii de demokrasi

umudu olabilmesidir.

ktidar; parti ii demokrasi istedii lde yakn, aksadlde de uzaktr SHPye...

Biz SHPliler demokrasi borluyuz halkmza.

Ltfen sorumluluumuzu unutmayalm.

Gnaydn, 11 Austos 1990

8/3/2019 izmirim

64/152

64

lk bahemi, Alsancakta yanmfl bir ttn deposunun iin-de kurdum. Kuflkusuz gizli bir yerdi ve bir bahem oldu-unu kimselere sylemedim.

le saatlerinde gnefl fl, atdaki simsiyah kalaslarnarasndan szlr ve doruca bahemin stne dflerdi.

Kckt ilk bahem. Belki kk bir sehpa kadar.

Ama benim bahemdi...

Taze fasulye, barbunya fasulye ve brlce dikmifltim. To-

humlar da akflam stleri sokak arasnda ttn iflileri iin ku-rulan, kk meyve-sebze pazarnn artklarndan salamfl-tm.

Geri evimizin bir kk avlusu ve avluda bir tulumbas bi-le vard ama avlu beton kaplyd. Sadece bir asma dikiliydi. An-neannemin koruk suyu iin gerekli koruu salayan asma...

Sonradan ifli byttm. Deiflik yerlerde baflka bahelerdekurdum.

Ama onlarn bazlarn buldular. Gittiimde gzelim fasul-yelerimi, brlcelerimi kklenmifl, paralanmfl grrdm.

Birka yl sonra, Karflyakada kck bahesi olan bir evetaflndk. Bahede sadece akflam sefalar dikiliydi.

Akflam stleri gnefl baheden gitti miydi, oyunu moyunubrakr, bahe sulamaya koflardm.

Akflam sefalar dirilir, zerlerinde sular damlarken, renkrenk aarlard...

Benim Bahelerim

8/3/2019 izmirim

65/152

65

Kirada oturduumuz evler iinde bir de, kuyulardaki-nin bahesi vard.

En sevdiim bahem de odur.

Tepeden kuflbakfl Krfez grnrd ve olduka da b-ykt.

Ben o sralar, Ankarada niversitedeydim. Ancak tatillerdegelirdim.

Rahmetli kardeflimle patlcan, biber, kabak ve domatesdikmifltik.

Patlcanlar, kabaklar belimizi aflmflt.Her akflam mayo giyip sulamaya kardk.

Galiba bitkilerden ok birbirimizi sulardk.

Bol sulaynca patlcanlar ve hele kabaklar bir gecede b-yrlerdi.

Gerektii kadar taptaze koparrdk.

Annem kimi zaman kabak iei dolmas yapard. Yemiye-li kimbilir ka yl oldu....

Bugne kadar tmyle bana ait bir bahem olmad.

Mlkiyeti baflkasna ait baheler, yeterince doyum vermi-yor. Karflan oluyor, yaptn bozan oluyor.

Bilmem bundan sonra bir bahem olur mu?

zmirin iinde bahe de kalmyor.

Belki emeklilikte evi satarm. Gidip Foada ama EskiFoada, bahesi kendisinden byk, bir kk ev alrm.

n tarafa sadece iek dikerim. Arka baheye ise patlcan,biber falan...

Kuflkusuz Gencelliye termik santral kurulmaz da; Foayabahe kalrsa...

Cumhuriyet, 22 Aralk 1990;Gazete Ege, 11 Austos 1997

8/3/2019 izmirim

66/152

66

Babam, yaman bir ipura avcsyd. Hangi boy ipura; ne-rede, ne zaman yakalanr, bilirdi. nesini oltasn, ona

gre ayarlard.

ipura, mamunu severmifl, baflka yeme kolay kolay gel-mezmifl. Babam mamunlar bir gn nceden alr, kk-hasrbir sepette, slak uvala sararak saklard.

Yllar sonra olum da Gkovada Azmak Aznda, sardal-yalar kare biiminde kesip yem hazrlad ve sabahlar gn

domadan gidip epeyce levrek yakalad.ipura m iyi balktr, yoksa levrek mi? Erbab bilir.. Bana

sorarsanz, besin deerleri eflit ve de flimdilerde kilosu -drtbin liradan satlan sardalyeninkinden de farksz.

Ben bir zamanlar, yani 1960larda stanbulda ifti iki bu-uk liradan satld gnlerde, palamutu-torii ve uskumruyuok sever, lenleri kpr altnda zgaralarn yerdim. Bazen

de Perflembe Pazarnda ucuz beyaz flarapla palamut flifl....

Palamutu uskumruyu, birka kez de Cemal Sreyya ve Do-an Avcolu ile birlikte yiyip stne kpr altnda, Kz Kule-sine karfl, demli ay da imifltim. Rahmetliler..

Babamn eve kocaman ipuralar getirdii alarda ocuk-tum. Rak imezdim doal olarak. Politika konuflmak da yok-tu. Bu sayede, ipuram soutmadan yerdim. stne bolcazeytinya, limon, salataya da koruk suyu..

ipura

8/3/2019 izmirim

67/152

67

Sonralar Alsancak Kordonunun lks lokantalarnda ipu-ra yedim.

Bu kez artk rak vard, politik tartflmalarn ekicilii var-d. Politikann ve raknn olduu masada, gzelim ipura bilegme gider ou kez. Bir ksmn souduktan sonra yersin, birksmn da unutursun tabakta.

Alsancak Kordonunda ou kez parasn demeden yedimipuray. O lks lokantalarda hesap deyebilecek kadar parampek olmad nk.

Birilerine balk smarladysam, ou kez de yabanc l-keden gelmifl konuklara, bu protokol gerei idi ve temsil et-tiim kurulufl dedi hesab.

Kimi zaman da, kfleyi dnmfl bir eski arkadaflm zmiregelip ipura yemek istediinde, ben onu arlar, hesab o der-di.

Aziz Nesinin bir hikayesini hi unutamam: Hani, birisi

kfleyi dnmfl, teki kk memur iki eski arkadafl karfllaflrda Beyoluna giderler birlikte. Hikayenin baflnda kfleyi dn-mfl, dolandrc sanrsnz, arkadafln zorla bara-payvonagtrr, ama dolandrc falan deildir ve tm hesaplar dader, gle oynaya. Kfleyi dnmemifl, altta kalacak deil ya oda boyna vestiyer cretlerini der.

Vay vestiyer cretlerini deyen kk memurun hali. O

gn alnan maafl, vestiyer cretine yetmez.Cumhuriyet, 6 fiubat 1991

8/3/2019 izmirim

68/152

68

Geen pazar gn, Gzelyal Pazarna gittim. Ucuzluksaatlerinde akflam st.. Kfl baflndan beri gidememifl-

tim. Araba olmaynca pazara gitmek zor. Giderkenneyse de dnflte elimde torbalarla dolmufla binmeyi gzmyemiyor.

Ad, Gzelyal Pazar. Ama, Gzelyal ile ilgisi kalmad. Takuyularda...

Eskiden Gzelyal Parknn evresinde kurulurdu. Yr-yerek gidilir, yryerek dnlrd, kolayca.

O gnlerde zaten, otomobili olan pek azd ve otomobilliler,mevyelerini-sebzelerini pazardan almazd pek.

Dolaflmaktan yoruldunuzmuydu, Parkta oturur, solukla-nrdn biraz.

Sadece mevsiminde satlan, hormonsuz, koca koca doma-tesler gzmn nnden gitmiyor. Befler kilo, befler kilo al-nrd..

Gzelyal Pazar, sonradan Gztepe Stad yanna taflnd.Araballar oalmflt ama, yine de park yeri bulmak kolay-

d.

Gzelyal dflna karlmflt ama, uzak saylmazd.

Zamanla oraya da alfltk. Hangi meyve-sebze pazarn nere-sindedir, zeytin-peynir nerededir, belledik. Fiyatlar giriflteyksek, sonlara doru dflk olurdu.

En ok balk satlan blm severdim. Alamasan bile, fly-

Gzelyal Pazar

8/3/2019 izmirim

69/152

69

le bir dolaflmadan edemezdim. Mevsimine gre; eflit-eflit ba-lk bulunurdu. Ucuz bir besin saylrd o gnlerde balk. L-fer, levrek bile alnabilirdi. fiimdilerde, pazar yerinin balk tez-

gahlarnda, sardalya ile dondurulmufl Norve uskumrusun-dan baflka balk grnmyor.

Gzelyal Pazar, artk Gzelyal Pazar saylmaz.

stelik yeri de iyi seilmemifl. arflamba pazar neyse depazar gnleri ulaflm bir dert. Yarmadadan dnen yazlklarile pazarclarn aralar, birbirine giriyor. O kargaflada arabakullanmak cambazlk.

Yayalarn, karfldan karflya gemesi ise, bir serven.

Son gidiflimde, pazarn girifli, bir Befliktafl-Galatasaray ma- bitimindeki nn Stad nnden farkszd.

nsanlarn byk blm, mallarn ucuzlad akflam saat-lerini seiyor, alflverifl iin.

Haksz da deiller hani. Artk, -befl yz liralk fiyat fark-nn bile nemi byk, geinebilmek iin.

Pazarn iinde yrmek, byk sorun. Reyon aralar dartutulmufl. Yollarn kesifltii noktalarda insanlar yumak olu-yor, el arabalar birbirine giriyor.

Geenlerde, komflularmzdan bir hanm, bacan krdpazarda.

Bereket, arka taraftan, Mustafa Kemal Sahil Bulvarna ba-lant yapld da ara kfl rahatlad biraz.

Ben, bu pazara alflamadm.

Neyin, nerede satldn belleyemedim bir trl. Neresipahal neresi ucuz renemedim.

Gzelyalda oturanlar, Gzelyalya pazar yeri istiyorlar.

Pazarlarn geri istiyorlar.

fiimdikinin ad, Fahrettin Altay Pazar olsun..

Cumhuriyet 13 Mart 1991

8/3/2019 izmirim

70/152

70

Geen hafta pazardan, bir kilo kei peyniri aldm. Dei-fliklik olsun diye.. Mulada ska alrdk. Yeniden z-

mire dndkten sonra hi yememifltik. Peynirimiz dehep TANSAfitan alnyor.

Pazarda, kei peynirinin kilosu on bin lira. Ucuz.

Ucuz olmasna ucuz da neye gre ucuz?

Kuflkusuz, bugnn fiyatlar genel dzeyine gre ucuz.Yoksa bir yl ncesine, hele hele gemifle gre, hi bir fley ucuz

deil artk..

Gemifl deyince aklma, rencilik yllarm geldi nedense.

Mlkiyenin girifl snavn, maliyenin burslusu olarak ka-zanmfltm. yle olmasa, okuyamazdm zaten.

Daha nceleri, trenle geerken grdm Ankaraya, kaytyaptrmak iin, ilk kez gittiimde, okulun yerini zorlukla bul-mufltum. nmem gereken dura kardktan sonra, geriye y-ryerek..

Yurtta kalnan ilk gece, gizli gizli alayanlar ok olur..

Sonra ilk bursumu almfltm: Tam yzelli lira!

Yurt creti olan otuz liray dfl; geri kalan yz yirmi lira,bir ay geinmeye yeterdi. Hem de; hi bir nemli filmi kar-madan.

Bir Kilo Peynir

8/3/2019 izmirim

71/152

71

Baz ay bafllarnda, Gnseli Lokantasnda flarapl biftek bi-le yerdik.

Yaz tatili bafllarken, aylk bursu krdrr ve zmire evegnderirdim. Btemize nemli katks olurdu.

kinci yl bursumuz, yz yetmifl befl lira oldu.

nc ve drdnc snflarda ise; iki yz elli lira aldk,her ay.

flenmedim, oturup hesap yaptm: Drt yl boyunca top-lam dokuz bin dokuz yz lira almflm, Maliyeden.

Yanlfl anmsamyorsam, sekiz yllk bir zorunlu hizmet ididokuz bin dokuz yz liralk toplam bursun karfll.

Maliyede greve baflladktan ksa bir sre sonra, HazineKontrolr oldum, snavla. Yl 1962.

Hemen zmire turneye gnderiler.

Cebimde onbefl gnlk yvmiye fark; alt yz yetmifl befllira.

Motorlu trenin restorannda, yaflantmda ilk kez, tabldotsmarladm kendime. Yannda da buz gibi bir flifle Tekel bira-s.

Alt yz yetmifl befl lira, ay sonuna kadar hem beni gein-dirdi, hem de evi. Eflya falan bile aldydk.

Maliyeye olan borcumu; zorunlu hizmeti fazlasyla yapa-rak dedim.

Ama fleytan diyor ki, bir kez daha de.

Git pazardan bir kilo kei peyniri al ve Maliyeye gnder.

Nasl olsa kei peyniri ucuz: Kilosu on bin lira...

Cumhuriyet, 20 Mart 1991

8/3/2019 izmirim

72/152

72

Her yl bu gnlerde; zmirime bahar geldi diye yazm-

flm, bu stunlarda... Bu yl da yine bahar geldi, abukda geldi.

Mart ay, kapdan baktrmayp-kazma krek yaktrmaypgeti gitti.

ok da iyi ediyor, sobada yaklacak olan, kazma-krek de-il nk; gazya. Evini strken, cebini yakyor.

Havalarn erken snmas, Krfezin ateflinden mi acaba?

Eer neden buysa, karanlk ve souk bir yaz dnemi de ge-lebilir ardndan. Petrol kuyular, duman retmeyi srdr-yor...

Mustafa Kemal Sahil Bulvarna kyorum yine: Acaba, birylda deiflen bir fley var m?

Aalar, biraz daha boy atmfl. Yeflillik oalmfl gibi bu

yzden.Gztepe; gri beton duvarda, yeflil bir pencere yine.

Bulvar ssleyen lambalarn bazlar krlmfl. ocuklarnifli olmal...

Ortak malmz olan, hepimizin olan, gzel ve yararl ola-n, korumay retemiyoruz galiba.

Levent Antnn evresindeki, oturmalklarn bir ksm daparalanmfl. Oysa betondan yaplmalar.

Yeni Bir Bahar

8/3/2019 izmirim

73/152

73

nciraltna doru yryeyim diyorum, yol diye birfley kal-mamfl. Her yerde moloz yn...

Flamingolara flaflyorum. Moloz ynlar, umurlarnda de-il, yine gelmifller...

yi ki gelmifller. O kadarck gzellik de mutlu ediyor insa-n.

Bulvar yaplana dek, denize kan, pek az geit vard ya-lda.

kesimlerde oturanlar, denize hasretti.

Ya Karflyaka yalsna gidilirdi ya da Kordon boyuna Alsan-caka denizi grmek iin, deniz doldurulup, bulvar yaplncasoluk aldlar.

Her yaz, akn akn deniz kysna gidiyorlar.

Kestaneciler, patlamfl msr satan, gazoz satanlar, bir alemcmbfl.

zellikle Gzelyal kesimi, ana-baba gn oluyor, scak

yaz gecelerinde.Kuflkusuz bu yaz, daha da kalabalk olacak, Mustafa Kemal

Sahil Bulvar.

Nfusumuz hzla artyor. Gneydou Anadoludan gelen-ler de var, savafl nedeniyle.

Ancak, Mustafa Kemal Sahil Bulvarnda; ne ay bahesivar, ne de oturacak kanepe...

Deniz grmek iin, sahile koflanlar denize srtlarn dn-mek zorundalar, yorulup oturduklarnda.

Kanepeler konulmal Bulvar boyunca; bir ka da portatifbfe.

Denize koflanlar, bu yaz, denizi oturarak da grebilsin di-ye...

fiimdi tam zamandr.

Cumhuriyet, 1 Nisan 1991

8/3/2019 izmirim

74/152

74

Her lkenin bir para birimi vardr; dolar gibi sterlin gibi,mark gibi... Bu temel para birimi yannda, bir de bozuk

para birimi bulunur; sent gibi, peni gibi, fenik gibi...Bizim de var, bozuk para birimimiz. Bilmem adn anmsa-

yabilecek misiniz? Kurufl...

Benim olum kurufl nedir bilmiyor, hi grmedi.

ocukluumda, kurufltan baflka bir de para vard. Ozamanlar Trkiye; ngilizlerin eski para sistemine benzeyen,l bir para sistemi kullanrd: ngilizlerin, peni, flilin ve

sterlini yerine, para, kurufl ve lira..Krk para bir kurufl, yz kurufl ise bir lira ederdi.

Para nasl birfleydi, anmsamyorum. Belki de dolaflm-dan kaldrlmflt.

Ama, bir ocuun bir ok fley satn almasna yetecek kadardeerli, ortas delik, metaldan yaplmfl, iki buuk kurufllarok iyi anmsyorum.

ki buuk kurufl deil de yz para denilirdi.

Yz para ile ilgili hi unutamadm bir anm var. Alsan-cakta, Bornova Caddesine paralel bir ara sokakta yrrken,birden gzme, yerde parlayan bir yz para iliflmiflti. Almakzere eildiimde, biraz tede bir baflkas, tozlar efleledikebir tane daha bir tane daha..

Yedi-sekiz tane, yz para bulmufltum o gn.

O kadar ok metal paray, kim ve de hi farknda olmadan

Yz Para...

8/3/2019 izmirim

75/152

75

nasl dflmflt, bugn bile flaflarm...

Uzunca bir sre, sokakta yrrken gzlerimi yerden ayra-maz olmufltum: Belki para bulurum umuduyla..

Yz paral gnlerde, bir de yz binlikler diye anlan,bir aile vard Alsancakta.

Tayyare Piyangosundan byk ikramiye vurmufl: Yz binlira...

Kordon da, sakz biimi bir ev almfllar.

Ben Alsancakn en zengini diye onlar bilirdim.

Yz bin lira!Hepsini -yz paralk- yaptrsalar, ne kadar byk bir yn

olur diye dflnrdm. Say say bitmez.

fiimdilerde ise; yz bin lira, bir fileyi zor dolduruyor.

ou kifli, yerde grd yz liray, eilip almak zahmeti-ne bile, deer bulmuyor artk.

Acaba bir ocuk, yerde ka lira bulmal ki; benim yz parabulduumda, sevindiim kadar sevinsin.

Devir; artk trilyon devri, trilyoner devri..

Kordondaki butikler; ayp olmasn diye, etiketlerindeki sfr atmfllar bile; iki yz elli yazyor, yz yirmi befl yaz-yor, rnein.

yi de ediyorlar. Rahmetli annem, rakamlara bin kelimesi-

ni eklemeye, alflamamflt bir trl: bin lira yerine, lira derdi.

Bu ay telefon faturas, ykl geldi. Yz yirmi bin lira.Politika hzland ya...

Telefon faturasn demek iin; tam drt milyon sekiz yzbin adet, yz para gerek bana..

Cumhuriyet, 28 Nisan 1991;Gazete Ege, 14 Temmuz 1997

8/3/2019 izmirim

76/152

76

Trkiyenin en nemli sorunlarndan birisi, hi kuflkusuzenflasyondur. Sadece emeki ynlarn belini bkmekle

kalmayp, bugn artk ekonomimizi de ifllemez durumagetiren enflasyonu, bir kaza, bilinsiz-tutarsz politikalarneseri bir yanlfllk gibi grrsek, zme olanak yoktur.

Enflasyon, 1950lerden bu yana, egemen glerin sermayebirikimini gereklefltirerek kapitalist yoldan kalknmak iinbulduklar, formldr. Gerekten, enflasyon nedeniyle cret-lilerin cebinden kan satnalma gc, buharlaflp yok olma-

makta ve fakat bir baflkasnn, saylar azalrken servetleri o-alan baflkalarnn cebine girmektedir.

Her mahallede bir milyoner yaratma formlyle veciz bi-imde ifade edilen enflasyonist politika, giderek dozunu ka-rmfl ve bu gn Her apartmanda daire sahibi saysnca mil-yoner yaratma boyutuna eriflmifltir. Evet, her apartmandavergi elektrik-su ve snma giderlerini demekten aciz, ok sa-yda milyoner...

Bafllangta, sermaye birikiminin temel arac olarak uygu-lamaya konan enflasyonist politika, byk lde amacnaulaflp, sermaye birikimini ve arpk ve dfla baml da olsa,sanayileflmeyi saladktan sonra, bu kez ortaya kan tketimsanayiinin rnlerinin zellikle dayankl tketim mallarnnsatfln salayacak satnalma gcnn yaratlmas iin vazge-ilmez ekonomik ara nitelii kazanmfltr.

Enflasyona Karfl areler

8/3/2019 izmirim

77/152

77

Televizyon, buzdolab, otomobil gibi dayankl tketimmallarnn satlabilmesi iin; geri kalmfl, yoksul bir lkenin,kapitalist kalknma uruna daha da yoksullafltrlmfl insanla-

rna, bunlarn hi olmazsa bir blmne enflasyon yoluyla sa-tnalma gc, flrnga edilmifltir.

Halka salanan satnalma gc, sermayenin krlarndansalansa, dzeni kutlamak gerekebilirdi. Ama bu ifllem krla-r daha da artrmak ve sermayeye sermaye katmak zere yap-lyor ve yasal vergiler bile denmeyerek devlet en nemli ge-lirinden yoksun braklyorsa, artk sadece, kendi kendisini

besleyen bir enflasyondan sz edilebilir.

Denilebilir ki, Yani halkmz televizyon, buzdolab veyaarabadan yoksun mu kalmalyd? Elbette kalmamalyd. An-cak dfla bamll azalacak yerde oalan temel yatrmlarladesteklenmeyen ve dflsatm aklna getirmeyen bir sanayininrettii rnleri satnalmak mutluluuna erenler, elektrik k-sntsndan televizyonlarn, yaktszlktan arabalarn, kulla-

namazlarsa ve bunlara sahip olmak uruna souktan hastala-np, ilaszlktan krlrsa ya da hammadde, yedek para yok-luundan kapanan fabrikalardaki ifllerini yitirirlerse hi flaflr-mamaldrlar.

Yetifltirdikleri Canavardan Korkuyor

Baflndan beri savunduumuz tez; enflasyonun, egemen

gler tarafndan bafllangta sermaye birikimini gereklefltir-mek ve daha sonra ise, mevcut dzenin arklarn alfltrmakiin uyguladklar, bilinli bir politika olduudur.

Ancak bugn enflasyon ylesine hz kazanmfltr ki artkdizginlerin egemen glerin elinden de kat ve onlar da te-dirgin edecek boyutlara ulaflt rahatlkla sylenebilir.

yle ki bugn artk ok retim yapan bir fabrika sahibi de-il, bir grev yaratarak hammadde ve mamullerini stok eden

8/3/2019 izmirim

78/152

78

fabrikatr karldr. Sermaye retime deil, ok abuk devre-dildii ticarete ya da byk karlar getiren speklasyona kay-maktadr. Fiyat mekanizmas etkinliini yitirmifl olup, zam

gren bir maln talebi azalacak yerde artmaktadr. Dahanemlisi dzen kendi rettiini satamaz duruma gelmifltir.Talep olmadndan deil, satmak yerine satmamann krl ol-masndan bugn satacak yerde yarn, yarn satacak yer de da-ha sonra satmann daha karl olmasndan tr.

Artk Ekonomik bunalm deil, tam bir Ekonomik anar-fli olarak adlandrlabilecek bu durumdan halkmzn her ke-

simi son derece huzursuzdur ve kuflku duyulmasn ki siyasalanarflinin de temel nedeni bu ekonomik anarflidir.

Bafllangta bilini bir politika arac olan enflasyonun ege-men gleri de rahatsz edecek boyutlara ulaflmfl olmas, biryerde hata yapldn gstermektedir.

Acaba enflasyonu bugnk kontrolsuz boyutlara erifltiren

temel yanlfl nedir?Kanmzca bu yanlfl;

1) Otomotiv sanayiinin Trkiyede gerektiinden ok er-ken kurulmas,

2) Daha da nemli olarak son yllarda izlenen ve Yatrmenflasyonu biiminde adlandrlabilecek kadar lsz yat-rm politikas olmufltur.

3) Trkiyenin binek arabas gereksinimini bedelsiz ithalatyoluyla snrl biimde karfllad ve buna ramen bedelsiz it-halatn bile kstland bir aflamada kurulan otomotiv sanayii,i tketim isteini aflr biimde artrmas yannda, akaryaktkar transferi, Trkiyede retilen otomobillerin yurt dflndangetirilen paralarnn ithali iin dviz gereksinimimizi bykapta artrarak demeler dengesi sorunumuzu da nemli fle-kilde arlafltrmfltr. demeler dengesi sorununun arlaflt

8/3/2019 izmirim

79/152

79

oranda sanayimizin retim iin gereksinim duyduu ithalatyaplamamfl ve sonuta ortaya kan retim dflkl enf-lasyonu beslemifltir.

4) Son yllarda Hzl sanayileflme veya Ar sanayi ku-rulmas sloganlar ile yrtlen yatrm politikas, yurdumu-zun birok yerinde plansz programsz yatrmlara bafllanlma-s fleklinde ortaya kmfl ancak bu esasen uzun vadeli yatrm-larn hibirisi tamamlanarak retime sokulmamfltr. Sz ko-nusu yatrmlar iin byk i ve dfl kaynak kullanld hal-de sonuta bir retim gereklefltirilmemesi, yryen enflasyo-

nu lgnca koflmaya bafllatmfltr. Getiimiz dnemde enflas-yonu hzlandran faktrler arasnda, kuflkusuz lke iin yarar-l ancak enflasyon dnemlerinde ihtiyatla uygulanmas gere-ken Boaz Kprs gibi bayndrlk yatrmlarnn da bykrol vardr. Bu tr projeler piyasaya milyarca liralk satnalmagc karrlar ama bu milyarlarn satn alabilecei herhangibir mal retmezler.

Enflasyonun nedenleri konusundaki bu grfller kuflkusuztartflmaldr ve yanlfl olabilir. Ancak son yllarda enflasyonabu tr nedenler arandna pek tank olmadm zlerek be-lirtmek isterim. Ekonomik ve dolaysyla politik yaflantmzyneten egemen gler enflasyon konusunda bir tek neden vebir tek sulu bulmufllardr ve devaml bunu ifllemektedirler.Onlara gre neden, Toplu szleflmeler sulu ise Sendikaliflidir.

Oysa enflasyondan Toplu szleflmeleri sorumlu tutmakiin ifli cretlerindeki artfllarn enflasyon orann ve verimli-lik artfllarn afltn kantlamak gerekir ki ben bu ifli baflara-bilen bir bilimsel alflma hatrlamyorum.

ki neri

Enflasyon gibi dev bir sorunun bir makale ile zm iinreete yazmak iddiasnda deilim. Ancak yine de son sz ola-

8/3/2019 izmirim

80/152

80

rak ve tartflmaya amak zere iki neri getirmek gerektiiniduyuyorum.

1) Yeni yatrmlarn gereklefltirilmesinden ok mevcut ka-pasitelerin tam olarak devreye sokulmasna ve dolaysyla re-timlerin ok acele artrlmasna ncelik verilmelidir. deme-ler dengesi sorununu zmeye dnk nlemler genellikle enf-lasyonist etkili olmakla beraber sanayiimizin durmasna yolaan ithalat tkanklklarnn giderilmesi asndan, bu soru-nun zlmesi, acil zorunluluktur.

2) Yatrmlarda bu aflamada, uzun vadeli byk projeler-den ok, bir iki ylda tamamlanp retime sokulabilen tarmsanayii gibi sanayi yatrmlarna ncelik verilmeli ve her fley-den nce bafllatlmfl yatrmlar tamamlanmaldr.

Kuflku yok ki gerek sanayileflmenin ancak ar sanayininkurulmasyla gereklefleceine biz de inanyoruz.

Bu nedenledir ki bu aflama iin nerdiimiz sanayileflme ti-pi, bir sanayileflme modeli deil, anti enflasyonist bir nlem-dir.

Cumhuriyet, 6 fiubat 1980

8/3/2019 izmirim

81/152

81

Maliyede grevliyken, bir ka kere Karadeniz turnesinegittim.

Her seferinde -drt ay kalmfltm.

Daha sonra, Karadeniz Bakr flletmeleri Genel Mdr Yar-dmcs olarak da bir ok kez yine gittim.

Samsun-Sarp arasn, karfl karfl bilirim. Ne yeflil, ne gzelbir ky flerididir.

Sarptaki kprden Sovyet topraklarn ilk kez grdm-de, baya heyecanlanmfltm.

Karadeniz deyince akla ilk gelen hamsidir kuflkusuz. Bir demsr ekmei..

Hamsiden yaplmfl birok yiyecek tattm. Bence en gzeli,hamsi kufludur.

Bir de daha ok Orduda yediim, iri istavritler, ilk grd-

mde palamut sanmfltm.

fiimdilerde Karadenizde, kalkandan sonra hamsinin de k-k kurudu..

Pek ok balk ailesi periflan.

Kimileri teknesini Van glne gtryor, kimileri zmire..

Temel neden, deniz kirlilii kuflkusuz. Bafl sorumlusu daefsanevi Tuna yoluyla, uygar Av