International Conference on Book Children's Health, Well-being … · 2019-03-01 · e grupit...

HEALTHY CHILDREN BRIGHT FUTURE

International Conference on

Children's Health, Well-being and Rights

[email protected] www.qhpsm.net +383 45 111 355

01 02

J u n e , 2 0 1 8

R e p u b l i c o f K o s o v o

Book

of

Abstracts

International Conference on

Children's Health, Wellbeing

and Rights

[email protected] www.qhpsm.net +383 45 111 355

Departamenti i Psikologjisë

www.revistapsika.com

This conference is organized by:

Psycho-Social and Medical

Research Center

International Conference

on Children’s Health

Well-being and Rights

PRISTINA 2018

INTERNATIONAL CONFERENCE ON CHILDREN’S HEALTH WELL-BEING AND

RIGHTS

1 and 2 June 2018

Swiss Diamond Hotel

Pristina, Kosovo




Conference logo designer:

Adem Gashi

Graphic Designer:

Adem Gashi

Flaka Isufi




PRESIDENT OF THE CONFERENCE:

Fitim Uka

EXECUTIVE DIRECTOR:

Rudinë Fetahaj

ORGANIZATIVE DIRECTOR:

Adem Gashi

FUND RAISER (TREASURER):

Arbnora Sahiti

SECRETARY:

Atdhe Aliaga

FINANCES:

Liridon Aliu




ORGANIZING COMMITTEE

Members of Psycho-Social and Medical Research Center

SCIENTIFIC COMMITTEE

Dashamir Bërxulli

Aliriza Arënliu

Zamira Hyseni-Duraku

Liridona Jemini-Gashi

Erëblir Kadriu

Ilir Mazreku

Sami Uka




ABSTRACTS

ORAL

PRESENTATIONS




Zgjidhja e Problemeve Joverbale në mes Fëmijëv dhe Adoleshentëve me Çrregullimet e

Spektrit të Autizmit

Elizabeth A. Fagan

Universiteti Nova Southeastern

Abstrakt

Zgjidhja e problemeve joverbale midis fëmijëve dhe adoleshentëve me çrregullimet e spektrit të

autizmit. Fagan, Elizabeth A., 2007: Disertacion i Aplikuar, Universiteti Nova Southeastern,

Shkolla Fischler e Arsimit dhe Shërbimeve Njerëzore. Diskutimi i Aplikuar / Komunikimi /

Disertacioni i Doktoraturës / Zhvlerësimi i Fjalës.

Ky projekt i aplikuar i disertacionit hulumtoi zgjidhjen e problemeve jo verbale tek fëmijët (6-12

vjeç) dhe adoleshentët (13-19 vjeç), të diagnostikuar klinikisht me çrregullime të spektrit të

autizmit. Zgjidhja e problemeve është një aspekt i rëndësishëm i funksionit njohës që fëmijët dhe

adoleshentët kanë nevojë për sukses akademik dhe zhvillim social. Ky hulumtim eksplorues ka

përdorur matricat progresive standarde (SPM), një test inteligjece joverbal për të përcaktuar nëse

zhvillimi i zgjidhjes së problemeve ka qenë i ndryshëm në mes dy mostrave dhe anëtarëve përkatës

të grupit të standardizimit.

SPM është një grup i detyrave joverbale që përdoren për të matur zgjidhjen e problemeve.

Përdorimi i tij mund të zvogëlojë ndërhyrjen e aftësive potencialisht konfonduese të gjetura në

teste të tjera. SPM u administrua në mënyrë individuale për 10 fëmijë (6-12 vjeç) dhe 7 adoleshentë

(13-19 vjeç) të diagnostikuar klinikisht me çrregullime në spektrin e autizmit që morën shërbime

të veçanta arsimore brenda sistemit shkollor publik në një shtet në Anglinë e Re. Të gjithë anëtarët

e mostrës plotësuan kriteret e pjesëmarrjes. Studiuesi ka ndjekur procedurën e administrimit

standard siç përshkruhet në manualin SPM, përveç se çdo test i administruar ishte i parezistuar. Të

dhënat janë analizuar duke përdorur 2 teste në një mostër.a

Rezultatet dhanë dëshmi për të trajtuar pyetjen e hulumtimit që është studiuar. Rezultatet sasiore

të testeve të një mostre nuk ishin të rëndësishme. Çështja e diferencave zhvillimore dha rezultate

pozitive pasi modeli i rezultateve për fëmijët dhe adoleshentët në mostër ndryshonte nga rezultatet

e grupit normues, duke treguar që grupet me autizëm nuk ndoqën një fitim progresiv në aftësitë e

zgjidhjes së problemeve.

Fjalë kyçe: SPM, adoleshentë, problemet jo verbale




Nonverbal Problem Solving Among Children and Adolescents with Autism Spectrum

Disorders

Elizabeth A. Fagan

Nova Southeastern University

Abstract

Nonverbal Problem Solving Among Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorders.

Fagan, Elizabeth A., 2007: Applied Dissertation, Nova Southeastern University, Fischler School

of Education and Human Services. Applied Research/Communication Disorder/Doctoral

Dissertation/Speech Impairment

This applied dissertation project investigated nonverbal problem solving among children (6-12

years old) and adolescents (13-19 years old), clinically diagnosed with autism spectrum disorders.

Problem solving is an important aspect of cognitive function that children and adolescents need

for academic success and social development. This exploratory research used the Standard

Progressive Matrices (SPM), a nonverbal intelligence test, to determine whether the development

of problem solving differed significantly between two samples and corresponding members of the

standardization group.

The SPM is a set of nonverbal tasks used to measure problem solving. Its use may decrease the

interference of potentially confounding skills found in other tests. The SPM was individually

administered to 10 children (6-12 years old) and 7 adolescents (13-19 years old) clinically

diagnosed with disorders on the autism spectrum who received special education services within

the public-school system in a New England state. All sample members met participation criteria.

The researcher followed the standard administration procedure as described in the SPM manual,

except that each test administered was untimed. Data were analyzed using 2 one-sample t tests.

Results provided evidence to address the research question. The quantitative results of the one-

sample t tests were not significant. The question of developmental differences yielded positive

results as the pattern of scores for the children and adolescents in the sample varied from scores of

the norming group, indicating that groups with autism did not follow a progressive gain in

problem-solving skills.

Key words: SPM, adolescents, non-verbal problem




Sa Efektive është Programi DIR/ Floorime në Përmirësimin e Funksionimit Social-

Emocional të Fëmijëve dhe Adoleshentëve me Vonesë Zhvillimore dhe Çrregullim të

Gjuhës?

Adelina Ahmeti Pronaj & Mimoza Shahini

Child Psychiatrist, Clinical Center in Prishtina

Abstrakt

Siç tregon edhe emri, programi FloorTime i inkurajon prindërit që t’i angazhojnë fëmijët të

punojnë në nivelet e tyre të aftësisë duke luajtur. Familjet kanë mundësinë që të kombinojnë këtë

program me terapi tjera të sjelljes ose ta përdorin atë si qasje alternative.

Intervenimet që iu bëhen fëmijëve dhe adoleshentëve me vonesë zhvillimore dhe çrregullim të

gjuhës zakonisht përfshijnë edhe krijimin e lidhjeve të të mësuarit të cilat i ndihmojnë fëmijëve të

përmirësohet më tutje në zhvillimin e tyre dhe të cilat u janë përshtatur ndryshimeve individuale

të tyre që i ngrit ata më lartë në shkallën zhvillimore duke zotëruar çdo kapacitet emocional

funksional që ata janë të aftë. Terapia Floortime i ndihmon fëmijës të avancojë aftësitë funksionale

të zhvillimit emocional, aftësitë themelore sociale të tyre, emocionale, intelektuale si dhe aftësitë

gjuhësore dhe akademike.

Rezultatet janë ndërveprime reciproke që nxjerrin, përveç tjerash, përmirësime në procesin

zhvillimor. Ky rast ofron një pasqyrim të çasjes teorike, konceptuale e praktike kunddrejt

vlerësimit, diagnozave dhe trajtimit të fëmijëve dhe adoleshentëve me vonesë zhvillimore gjatë

relacionit zhvillimor të njohur si DIR/Floortime. Adaptimi i teknikave të të luajturit do të

shqyrtohet për përdorim me ata të cilët janë ndikuar në konteksion terapeutik si individ dhe familje

si fushë parësore e fokusit.

Fjalë kyçe: floortime, fëmijë, adoleshentë, çrregullime gjuhësore




How effective is the DIR/Floortime Program in Improving the Social-Emotional

Functioning of Children and Adolescents with Developmental Delays and Language

Disorder?

Adelina Ahmeti Pronaj & Mimoza Shahini

Child Psychiatrist, Clinical Center in Prishtina

Abstract

As its name suggests, Floortime program encourages parents to engage children literally at their

level – by getting on the floor to play. Families can combine it with other behavioral therapies or

use it as an alternative approach.

Interventions for children and adolescents with development delays and language disorder, often

involves creating those learning relationships that will help the child move ahead in their

development relationships, that are tailored to their individual differences that move them up in

the developmental ladder, mastering each functional emotional capacity that they are capable.

Floortime therapy it helps the child to advance their functional capabilities of emotional

development, their basic social abilities, emotional, intellectual, language and academic abilities.

The results are reciprocal interactions that outcomes in overall improvements in actual

development processing. This case offers an overview of the theoretical conceptual, and practical

approach to the assessment, diagnosis and treatment of children and adolescents with

developmental delays through the developmental relationship intervention known as

DIR/Floortime. Adaptation of play techniques will be examined for use with those impacted, in

individual and family therapy contexts as the primary area of focus.

Key words: floortime, children, adolescents, development delays




Zhvillimi i Kontstrukteve Psikologjike dhe Sjelljet Prosociale

Adem Gashi & Albin Mehmeti

Abstrakt

Sjelljet prosociale i referohen një game të gjerë të sjelljeve qëllimi kryesor i të cilave është profiti

i shoqërisë. Ndër shumë sjellje të cilat kategorizohen si prosociale, vlenë të theksohen: ndihma,

shpërndarja e të mirave, donacioni, bashkëpunimi dhe vullnetarizmi (Knafo-Noam, 2016).

Qëllimi i këtij studimi është pasqyrimi i një ndërlidhje eventuale në mes të disa konstrukteve

specifike psikologjike dhe sjelljeve prosociale. Konstruktet e synuara psikologjike në këtë

hulumtim përfshijnë: intelegjencën, teorinë e mendjes, kujtesën punuese dhe aftësitë vetë-

rregulluese, dhe ndikimin e tyre në sjellje prosociale.

Në hulumtim u përfshinë 45 pjesëmarrës (fëmijë) të moshës 5vjecare, testimi dhe eksperimentet

janë zhvilluar në tri institucione edukuese në Prishtinë (Kopshti “Bardha,” Sos Fshati, dhe “Pika

Kids”). Leja e prindit apo e kujdestarit ligjor është siguruar për secilin pjesëmarrës.

Gjithësej janë aplikuar 4 instrumente dhe eksperimenti i shpërndarjes. Për matjen e performances

në testet e intelegjencës, teorinë e mendjes, kujtesën punues, sjelljet prosociale dhe aftësive vetë-

rregulluese janë përdorur instrumentet: Matricat Progresive të Ravenit, Sally dhe Anne, K-ABC,

Pencil tap (child care & early education research connection), eksperimenti i shpërndarjes (sharing

experiment). Rezultatet tregojnë se nuk ekziston korelacion signifikant në mes variablave të lartë

përmendur. Prindërit duhet të ofrojnë ngrohtësi dhe përkrahje, përdorimi i diciplinës pozitive,

shpjegimi i të drejtës nga e gabuara për të siguruar sjellje sociale pozitive të fëmijës.

Edukatorët dhe mësuesit duhet të krijojnë ambiente të mësimdhënies mbështetëse emocionale

(p.sh. krijoni marrëdhënie pozitive dhe nxitni interaksion pozitiv), mësojnë dhe forcojnë aftësitë

sociale pozitive, dhe përdorin aktivitete të bashkëpunimit.

Fjalët kyçe: intelegjenca, teoria e mendjes, sjelljet vetë-rregulluese, kujtesa punuese, sjelljet

prosociale




Development of Psychological Constructs and Prosocial Behaviors

Adem Gashi & Albin Mehmeti

Abstract

Prosocial behavior refers to a wide range of behaviors whose main purpose is to profit society.

Amongst many prosocial categorized behaviors, it is worth mentioning: assistance, distribution of

goods, donation, co-operation and volunteering (Knafo-Noam, 2016).

The purpose of this study is to reflect an eventual connection (or influence) between some specific

psychological constructs and prosocial behaviors. Targeted psychological constructs in this

research include: intelligence, mind theory, work memory and self-regulating skills, and their

influence on prosocial behavior.

The research included 45 five year old children, testing and experiments were conducted in three

educational institutions in Prishtina, such as: "Bardha" Garden, “Sos Fshatrat”, and "Pika Kids".

Parental consent or parental custody is provided for every participant.

In total, 4 instruments and sharing experiment were applied on children. The performance on

intelligence tests, mind theory, work memory, prosocial behaviors, and self-regulation skills were

tested by using: Progressive matrices of Raven, Sally and Anne, K-ABC, Pencil tap (child care &

early education research connection), sharing experiment. The results shows that there is no

significant correlation between the aforementioned variables. Parents should provide warmth and

support, use of positive discipline, explain the right from wrong to ensure positive social behavior

of the children.

Educators and teachers should create emotional supportive learning environments (eg create

positive relationships and encourage positive interaction), learn and strengthen positive social

skills, and use collaborative activities.

Key words: intelligence, mind theory, self-regulating behaviors, working memory, prosocial

behaviors




Ndikimi i taurinës në procesin e të mësuarit dhe të kujtesës te minjët laboratorik Mus

musculus (Swiss albino)

Ilir Mazreku, Kemajl Bislimi, Fjoralba Zeqiri, Ardi Manaj, Fjolla Bresilla

Abstrakt

Në kohën moderne është shtuar sasia e dijes së akumuluar dhe me këtë edhe nevoja që për një

kohë më të shkurtër të përvetësojmë sasi më të mëdha të saj. Pijet energjike gjithënjë edhe më

shumë po përdoren si burim i energjisë shtesë që të përballojmë ritmin e lartë të aktivitetit njerëzor.

Një ndër përbërësit kryesor të tyre është taurina. Taurina është një aminoacid organik i përfshirë

në rregullimin e vëllimit të qelizave dhe gjithashtu krijon substrate për krijimin e kriprave biliare.

Suplementi i Mg-L treonatit është ndër më të rinjt në treg i cili përdoret për të rritur aftësinë tonë

për të mbajtur mend. Hulumtimi jonë ka pasur përqëllim të vlerësoj efektet e taurinës (5 N-

100mg/kg-60 ditë) dhe Mg-L treonatit (5 N-100mg/kg-60 ditë) në të mësuar dhe kujtesë. Për

matjen e të mësuarit dhe kujtesës janë përdorur dy teste: Novel object recognition test (NOR) dhe

Morris Water Maze test (MWM). Gjithashtu është matur koeficienti i Klark-ut. Nga analiza e

rezultateve të fituara tek grupet e trajtuara del se nuk ka dallime signifikante (p>0.05) kur

krahasohen me grupin kontrollë. Nga analiza e rezultateve të koeficientit të Klarkut del se tek

individët e trajtuar me taurinë ky koeficient është në shkallë signifikante (p<0.05) më i vogël se te

grupi kontroll. Gjithashtu vërehet që pas 60 ditësh trajtimi pesha trupore e kafshëve të trajtuara me

taurinë dallon në shkallë signifikante (p<0.05) në krahasim me grupin kontrollë. Ky dallim i

shprehur në përqindje është rreth 25%. Taurinë dhe Mg-L-treonati nuk treguan efekte në proceset

kognitive të të mësuarit dhe kujtesës por vetëm në parametrat fizik dhe performancën e zemrës.

Fjalë kyçe: suplement, koeficient i Klarkut, energjike dhe aminoacid




The impact of taurine in the learning process and memory at laboratory mice Mus

musculus (Swiss albino)

Ilir Mazreku, Kemajl Bislimi, Fjoralba Zeqiri, Ardi Manaj, Fjolla Bresilla

Abstract

In the modern time we have more knowledge and now it is needed to gain as more knowledge in

short time. Energy drinks more and more are used as sources of extra energy that can afford the

high rhythm of human activities. One of the main ingredients is taurine. Taurine is an organic

amino acid that helps the regulation process of blood volume and also creates substrate for biliary

salts. The supplement of Mg-L treonat is new in market that is used to increase our ability to

remember. This research objective is to evaluate the effects of taurine (5 N-100mg/kg-60 days)

and Mg-L treonat (5 N-100mg/kg-60 days) in learning and memory. To measure learning and

memory were used two instruments: Novel object recognition test (NOR) and Morris Water Maze

test (MWM). Also, Clark’s coefficient was measured.

The results of this study showed that there are no significant differences among groups (p>0.05)

when it compares to relevance group. From the analyses of Clark’s coefficient, it shows that group

treated with taurine showed a significant scale (p<0.05) lower than relevance group. Also, it is

recognized that after 60 days of treatment, the weight of animals treated with taurine has significant

difference (p<0.05) comparing to relevance group. This difference expressed in percentage is

about 25%. Tautine and Mg-L-treonat do not show and effect in cognition processes of learning

and memory, but only in physical parameters and heart performance.

Key words: supplement, Clark’s coefficient, energy and amino acid




Shkaktarët e Frikës Dentare tek Fëmijët e Moshës Shkollore

Arbanë Rashica 1, Edona Krasniqi 2, Kastriot Meqa 3 & Jeta

Kelmendi 4

1 Studente, Fakulteti i Mjekësisë, Dega Stomatologji, Universiteti i

Prishtinës, Prishtinë 2 Ordinanca stomatologjike “Era Dent“, Pejë

3 Klinika e Paradontologjisë dhe Mjekësisë Orale, Fakulteti i Mjekësisë,

Dega Stomatologji, Universiteti i Prishtinës, Prishtinë 4 Klinika e Ortodoncisë, Fakulteti i Mjekësisë, Dega Stomatologji,

Universiteti i Prishtinës, Prishtinë

Abstrakt

Frika është reagim emocional i fuqishëm përballë një rreziku të vërtetë apo imagjinar. Nga fobia

dentare vuajnë 14% e popullatës në botë, prej tyre 70% janë fëmijë. Meqë në Kosovë dominon

popullata e re, 32% nën moshën 14 vjeç, e bën të rëndësishëm studimin e shkaktarëve të frikës

dentare.

Qëllimi i këtij hulumtimi ishte eksporimi i shkaktarëve të frikës dentare tek nxënësit në Komunën

e Prishtinës dhe të Pejës. Numri i pjesëmarrësve ka qenë 104 nxënës, nga 52 për secilin qytet me

shpërndarje të barabartë sipas gjinisë dhe grupmoshës 6-18 vjeç. Anketimi është bërë përmes

pytësorit të modifikuar të Corah’s Dental Anxiety Test (Pytësori i Corah-ut për ankthin dentar).

Poashtu, është bërë vlerësimi kualitativ në formë të esesë për vizitën e parë te stomatologu.

Është vërejtur dallim sinjifikant sa i përket perceptimit të frikës mes nxënësve. Sa i përket

grupmoshave gjatë trajtimit te stomatologu, më të frikësuar kanë qenë nxënësit 15 vjeçar nga

Prishtina si dhe nxënësit e moshës 9, 11, 13 dhe 18 vjeçare nga Peja. Sa i përket shkaktarëve më

të shprehur, ka qenë frika nga injeksionet në dy komunat, tek nxënësit e moshës 6, 7, 8, 9 vjeçare

nga Prishtina, kurse në Pejë, mosha 8 dhe 18 vjeçare ka shfaqur frikë më të theksuar se moshat e

tjera.

Në bazë të rezultateve, mund të konkludohet se frika e nxënësve ka qenë në nivel më të lartë

krahasuar me vendet në rajon, kjo për shkak të mungesës së kontrollave rutinore dhe promocionit

të shëndetit oral në shkolla.

Fjalë kyçe: frika, nxënësit, vizita e parë




Dental Fear Causes of School-Age Children

Arbanë Rashica 1, Edona Krasniqi 2, Kastriot Meqa 3 & Jeta

Kelmendi 4

1 Student, Faculty of Medicine, Dentistry Department, University of

Prishtina, Prishtinë 2 Dental Clinics "Era Dent" Pejë

3 Periodontology and Oral Medicine Clinic, Faculty of Medicine, Dentistry

Department, University of Prishtina, Prishtinë 4 Orthodontics Clinic, Faculty of Medicine, Dentistry Department,

University of Prishtina, Prishtinë

Abstract

Fear is a powerful emotional reaction in front of real or imaginary risk. 14% of the world's

population suffer from dental phobia, 70% of them are children. Since in Kosovo dominates the

young population, 32% are under the age of 14, it is important to study the causes of the dental

fear.

The purpose of this study was to evaluate the causes of the dental fear among pupils in the

municipalities of Prishtina and Peja. A total of 104 pupils were participants, 52 for each city with

equal distribution by sex, and the target age group was 6-18 years. The survey was conducted

through the modified questionnaire Corah's Dental Anxiety Test. Also there was a qualitative

evaluation in the form of essay for the first visit to the dentist.

Results: Significant difference was observed regarding the perception of fear among the pupils.

As for the age group during the treatment of the dentist, the most frightened were the 15 year old

pupils (Prishtina) as well as the pupils aged 9, 11 , 13 and 18 years old (Peja). As to the cause, the

most expressed was the fear of injections, in both municipalities, respectively pupils of age 6, 7,

8, 9 years old (Prishtina), and in Peja, 8 and 18 years old.

Conclusion: Based on the findings, it is concluded that pupils fear is higher compared to countries

of the region due to the lack of routine controls and due to the promotion of oral health in schools.

Key words: fear, pupils, first visit




Mungesa e Kohezionit në Familje dhe Depresioni

MSc. Arta Gashi Bunjaku

Abstrakt

Vetë koncepti i familjes ka të bëjë me një grup të caktuar personash që janë të lidhur ngushtë

me martesën. Këta persona jetojnë së bashku dhe funksionojnë si një familje e tërë, e cila,

zakonisht, përbëhet nga prindët dhe fëmijët e tyre. Ndryshimet radikale në shoqërinë tonë dhe

ndikimi i faktorëve të ndryshëm, gjithashtu, ka ndikuar edhe në strukturën dhe sistemin e

familjes.

Njëri ndër faktorët, është edhe mungesa e kohezionit në familje. Etimologjia e fjalës kohezion

është majft e vjetër. Burimet e kësaj fjale i gjejmë nga gjuha e lashtë latine “cohaerere” ose

“cohaes”, ku, në përkthim dhe përshtatje në gjuhën shqipe, do të thotë “përballoj ose të

qëndrojmë së bashku”. Psikosocialët kohezionin e përkufizojnë si “lidhje e antarëve të një

grupi, kryesisht, nëpërmjet simpatisë dhe pëlqimit”. Autorët e ndryshëm kohezionin në familje

e definojnë si “shkallë e lidhjeve emocionale ndërmjet antarëve të familjes”.

Treguesit specifikë për matjen e familjes janë kohezioni, dimensioni, lidhja emocionale, kufijtë,

koalicionet në kohë dhe hapsirë, miqtë dhe vendimarrja në interesa dhe rekreacione të

përbashkëta (Olson, Russell, dhe Sprengkle 1984).

Qëllimi i këtij hulumtim është që të shqyrtohet ndikimi i mungesës së kohezionit në nivelin e

simptomave agresive të depresionit në mesin e të rinjve tanë. Për ta realizuar këtë hulumtim, të

dhënat janë mbledhur nga nxënësit e gjimnazit “Hivzi Syjlemani” përmes plotësimit të dy

pyetësorëve të standardizuar. Subjektete që kanë marrë pjesë në këtë hulumtim kanë qenë

gjithsej 100 nxënës, 62 femra dhe 38 meshkuj të moshës 16 -17 vjeçare. Ata janë përzgjedhur

në mënyrë të rastësishme.

Në këtë hulumtim kemi përdorur dy lloje të pyetësorëve: i Beck-ut (BDI) dhe pyetësori mbi

organizimin e familjes. Pyetësori i Beck-ut ka treguar besueshmëri me alfë të Cronbach`s, prej

0.84. Pyetësori mbi organizimin e familjes ka treguar besueshmëri me alfë të Cronbach`s, prej

0.71.

Marrë në përgjithësi, rezultatet e hulumtimit shfaqin një pasqyrë të pritur. Mungesa e kohezionit

në familje dhe depresioni dolën të jenë të lidhura, gjë që e vërteton hipotezën tonë.

Fjalët kyçe: kohezioni, familje, fëmijë




The Lack of Cohesiveness in the Family and Depression

MSc. Arta Gashi Bunjaku

Abstract

Self-concept of family has to do with specific group of people that are close connected to

marriage. This group of people live together and act as a complete family that most of the time

include parents and their children. Radical changes in our society and the impact of different

factors, also impacts the structure and family system.

One of the factor is the lack of cohesion in family. Etymology of the word “cohesion” is really

old. The sources of this word can be founded in latin language “cohaerere” or “cohaes”, and

when it is translated in Albanian it means “withstand or stand together”. Psycho-socials define

cohesion as “connection of a group through sympathy”. Different authors the cohesion in family

define as “scale of emotional connection between family members”.

The purpose of this research is to examine the impact of lack of cohesion at the level of aggressive

symptoms of depression among our youth.

In order to carry out this research, the data were collected by the students of “Hivzi Syjlemani”

gymnasium by completing two standardized questionnaires. Subjects who participated in this

research have been a total of 100 students, 62 females and 38 males aged 16 -17 years. They were

selected at random.

In this research, two types of questionnaires were used: Beck (BDI) and questionnaire on family

organization. Beck's questionnaire has shown credibility with Cronbach's alpha, from 0.84. The

questionnaire on family organization has shown credibility with Cronbach's alpha, from 0.71.

Generally, research results show an expected picture. Lack of family cohesion and depression

came to be associated, which confirms our hypothesis.

Key words: cohesion, family, children




Shëndeti Psiko-Social dhe Emocional i Adoleshentëve në Kosovë

Rudinë Fetahaj, Kestrina Ahmeti, Atdhe Aliaga, Valmira Xharavina & Fitim Uka

Qendra për Hulumtime Psiko- Sociale dhe Mjekësore (QHPSM)

Abstrakt

Janë të rralla studimet që janë realizuar në Kosovë me qëllim të identifikimit të gjendjes psiko-

sociale dhe emocionale të fëmijëve të moshës shkollore. Rëndom, studimet janë fokusuar në

identifikim të sjelljeve të rrezikshme dhe ato portretizojnë rezultate shqetësuese.

Ky hulumtim është fokusuar në identifikimin e prevalencës së stresit dhe depresionit në mesin e

fëmijëve të moshës shkollore, portretizimin e niveleve të ngacmimeve në mesin e

bashkëmoshatarëve, analizimin e nivelit të motivimit të tyre për sukses akademik, identifikimin e

nivelit të socializimit në mesin e fëmijëve të moshës parashkollore si dhe pasqyrimin e nevojave

për mbështetje profesionale që ekziston në mesin e adoelshentëve.

Ky hulumtim ka dizajn kuantitativ dhe metodë kryesore për mbledhjen e të dhënave ka qenë

anketimi. Instrumenti i përdorur për mbledhjen e të dhënave është krijuar nga një grup psikologësh

me përvojë në fushën e hulumtimit, eskpertë të angazhuar në Qendrën për Hulumtime Psiko-

Sociale dhe Mjekësore. Instrumenti mat stresin, simptomat e depresionit, motivimin në mesin e

nxënësve, socializimin e tyre, kënaqshmërinë me suksesin akademik dhe nevojën për të marrë

shërbime psikologjike. Pyetësori në total ka 38 pyetje dhe konsistenca e brendshme për të gjitha

nënshkallët është e pranueshme, (Chronbach’s Alpha nga .67 në .75).

Gjithësej është rektuturar një mostër prej 317 fëmijëve në mënyrë të rastësishme me moshë

mesatare 14.2 vjeç (DS = .12) ku 55.4% prej tyre ishin vajza. Pjesa më e madhe e pjesëmarrësve

(50.6%) kanë deklaruar se jetojnë në kushte shumë të mira ekonomike.

Analiza korrelacionale e tregon një ndërlidhje signifikante pozitive në mes të përjetimit të stresit

dhe depresionit me ngacmimet (r=.178**, p<01). Ndërkaq përjetimi i niveleve më të larta të

depresionit dhe stresit shoqërohet me nevojë më të madhe për këshillat e psikologut (r=.417**,

p<01). Ndërkaq, performanca e ulët akademike dhe numri më i vogël ishokëve/shoqeve,

shoqërohet me nevojë më të lartë për këshillat e psikologut (r=.155**, p<01).

Fjalë kyçe: adoleshentët, shëndeti psiko-social, shëndeti emocional, stresi, depresioni,

ngacmimet, mbështetja profesionale




Pycho- Social and Emotional Health of Adolescents in Kosovo

Rudinë Fetahaj, Kestrina Ahmeti, Atdhe Aliaga, Valmira Xharavina & Fitim Uka

Center for Psycho-Social and Medical Research (QHPSM)

Abstract

There are few studies that have been conducted in Kosovo with the aim to identifying the psycho-

social and emotional condition of school age children. Literally, studies are focused to identifying

dangerous behaviors, and they showed disturbing results.

This study focus was to identifying the prevalence of stress and depression among school-age

children, portraying the level of harassment among peers, analyzing the level of their motivation

towards academic success, identifying the level of socialization among pre-school children and

reflecting the need for professional support that exists among adolescents.

This research has a quantitative design and the main method for collecting the data has been

through surveys. The tool used for data collection was created by a group of experienced

psychologists in the field of research, experts engaged in the Psycho-Social and Medical Research

Center. The instrument measures stress, symptoms of depression, motivation among students, their

socialization, satisfaction with academic success, and the need to receive psychological services.

The questionnaire consists of 38 questions and the scale of consistency for all factors is acceptable

(Chronbach's Alpha from .67 to .75).

A sample of 317 children was randomly recruited with an average age of 14.2 years (DS = .12) of

which 55.4% of them were girls. The majority of participants (50.6%) stated that they live in very

good economic conditions.

The correlation analysis shows a significant positive correlation between experiencing stress and

depression with harassment (r=.178**, p<01). Also, experiencing the highest levels of depression

and stress is associated with the high need for psychological counseling (r=.417**, p<01).

Meanwhile, the low academic performance and less number of friends are associated with the high

need for psychological counseling (r=.155**, p<01).

Key words: adolescents, psycho-social health, emotional health, stress, depression, harassment,

professional support




Riintegrimi i Fëmijëve që Vuajnë nga Autizmi dhe Rrjedhën e Punës Sistematike Drejt

Suksesit

MSc. Aurela Agalliu, MSc. Blerina Boci & Prof.as.dr. Xhevdet Zekaj

Qendra e Shërbimit Autik, “FLUTURO PËR JETËN”

Abstrakt

Elbasani është qyteti që është kategorizuar si një nga qytetet më të ndotura të Shqipërisë dhe është

gjithashtu një nga qytetet e pakta që preken nga sindroma e Autizmit në fëmijë.

Ky punim synon të krijojë një ide më të qartë në fazën aktuale dhe do të trajtojë disa çështje të

situatës dhe trajtimin, mësimin dhe integrimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në Qendrën e

Shërbimit të Autizmit, "FLUTURO PËR JETËN", Elbasan, dhe gjithashtu rezultatet e integrimin

e jetës së tyre të përditshme. Punimi trajton rolin e shkollës dhe institucioneve të specializuara në

krijimin e një fronti të mirëfunksionuar kundër neglizhencës dhe mentaliteteve frenuese të

fenomenit negativ për shoqërinë e prekshme dhe individët e saj në kërkim të arritjes së suksesit.

Me këtë në mendje, janë intervistuar specialistë si: mësimdhënës, udhëheqës të shkollave,

specialistë të arsimit të rrethit, prindër dhe studentë. Udhëheqësit dhe përfaqësuesit e qeverisjes

vendore u intervistuan gjithashtu, për të pasur një qasje dhe pikëpamje të ndryshme. Institucionet

dhe agjencitë u përfshinë drejtpërdrejtë, kështu që të mund të arrihet trajtimi i specializuar për këta

fëmijë.

Përveç kësaj, studimi synon të rrisë ndërgjegjësimin për rolin e Qendrës së Shërbimit të Autizmit,

për krijimin e një dialogu të komunitetit në përballjen me fenomenin e lartpërmendur.

Për shkak se të dhënat u grumbulluan në dy qytete të ndryshme (Tiranë dhe Elbasan), ky studim

krahasues fokusohet në shkaqet dhe rrethanat specifike dhe si të unifikohen metodat e punës me

këta fëmijë të prekur për të arritur sukses. Një tjetër veçori e këtij studimi është qëllimi i rritjes së

efikasitetit të punës së shkollës me nxënësit dhe prindërit e tyre në parandalimin e rritjes së

fenomenit dhe kthimit në jetën normale.

Sjellja e reflektimeve dhe rekomandimeve në perspektivë se si universitetet duhet të zhvillojnë

politika dhe reforma për të zbutur këtë fenomen luan një role të rëndësishëm në krijimin e një

unitet të shkollës- shoqërisë-familjes.

Fjalë kyçe: trajnimi, integrimi, autizmi




Reintegration of Children Suffering from Autism and the Systematic Workflow Towards

Success

MSc. Aurela Agalliu, MSc. Blerina Boci & Prof.as.dr. Xhevdet Zekaj

The Autic Service Center, " FLUTURO PËR JETËN "

Abstract

Elbasan is a city that has been categorized as one of the most polluted cities of Albania and is one

of the few cities that is being affected from the Autism syndrome among children.

This paper aims to create a clearer idea on the current stage and will address some issues of the

situation and the treatment, learning and integration of children with special needs at the Autism

Service Center, "FLUTURO PËR JETËN", and the results of the integration of their everyday

lives. The paper addresses the role of the school and specialized institutions in creating a well-

functioning front against neglect and the restraining mentalities of the negative phenomenon for

the vulnerable society and its individuals in search of achieving success.

Were interviewed specialists as: teachers, school leaders, district education specialists, parents and

students. Leaders and representatives of local government where interviewed to have a different

approach from different point of view. Institutions and agencies where involved directly so it could

achieve the specialized treatment for these children.

In addition, this paper aims to raise awareness of the role of the Autism Service Center, for the

establishment of a community dialogue in confronting the phenomenon.

Since the data were collected from two different cities (Tirana & Elbasan), for the respective

issues, this approach will consist in a comparative study focusing on the specific causes and

circumstances and how to unify the methods of work with these children, to achieve success.

Another feature of this paper is related to the goal of increasing the efficiency of school work with

students and their parents in preventing the rise of the phenomenon and the returning to the normal

life. Bringing the reflections and recommendations into perspective on how universities should

develop policies and reforms to mitigate this phenomenon and create a unity of the School-Family-

Society.

Key words: training, integration, autism




Ndërlidhja mes Funksioneve Ekzekutive, Shkathtësive Gjuhësore dhe Atashimit me Nënën

tek Fëmijët e Moshës 4-6 vjeç

Bardha Kika

Abstrakt

Funksionet ekzekutive dhe aftësitë gjuhësore janë të rëndësishme për të mësuar shkrimin dhe

leximin dhe poashtu zhvillimin e aftësive të tjera në edukimin parashkollorë. Gjatë periudhës

parashkollore, tek fëmijët e vegjël ka progres signifikant në shkathtësitë për të kontrolluar sjelljet,

emocionet e tyre dhe procesin e të menduarit (Kopp, 1982). Diskutime të shumta në lidhje me

aftësitë vetë-rregulluese dhe pergaditjen për shkollë theksojnë rëndësinë që funksionet ekzekutive

kanë (Brock, Rimm-Kaufman, Nathanson, & Grimm, 2009). Qëllimi kryesor i këtij hulumtimi

është të shoh ndërlidhshmërinë mes funksioneve ekzekutive, aftësive gjuhësore dhe atashimit me

nënën tek fëmijët e moshës 5 vjecare.

Që të kemi një analizë më të mirë mbi lidhshmërinë mes funksioneve ekzekutive, aftësive

gjuhësorë dhe atashimit me nënën, janë marr 100 fëmijë, ku mosha mesatare e tyre është 5. Përveq

nënshtrimit të fëmijëve në testet për funksione ekzekutive dhe aftësi gjuhësore, prindërit iu janë

nënshtruar pyetësorit për raportin nënë-fëmijë: Peg Tapping (Luria, 1966), Working Memory Span

(Baddeley and Hitch, 1976) dhe Child-Parent Relationship Scale (Pianta, 1992). Të paktën 5

studime kanë raportuar ndërlidhje pozitive mes funksioneve ekzekutive dhe arritjeve akademike

në fëmijërine e hershme (Blair & Razza, 2007; Brock et al., 2009; Bull et al., 2008; Espy et al.,

2004; Smith-Donald et al., 2007). Sidoqoftë, asnjë nga këto hulumtime nuk i kushtoi vëmendje të

plotë dallimeve mes fëmijëve dhe raportit që fëmijët kanë me prindërit, që mund të jetë faktor I

rëndësishëm në zhvillimin e fëmijës. Një raport pozitiv mes performancës së fëmijës në funksionet

ekzekutive dhe arritjeve akademike mund të shpjegohet pjesërisht apo terësisht nga cilësia e

raportit qe e kanë me prindërit.

Rezultatet e hulumtimit treguan një lidhje signifikante mes gjuhës ekspresive dhe receptive me

shkathtësite e funksioneve ekzekutive: memories punuese dhe kontrollit inhibues, por hipoteza e

dyte për ndërlidhshmërine mes funksioneve ekzekutive dhe atashimit me nënën është hedhur

poshtë. Te gjeturat nga ky hulumtim qëndrojnë në linjë të njejtë me hulumtimet tjera, pra ekziston

një ndërlidhje signifikante mes Funksioneve Ekzekutive dhe Aftësive Gjuhesore, ndërlidhje që

është më se e rëndesishme sepse vazhdon të parashikoj shkathtësite e leximit dhe shkrimit në të

ardhmen tek fëmijët.

Fjalët kyçe: funksionet ekzekutive, aftësitë gjuhësore, atashimi me nënën




The relation between Executive Functions, Language Skills and Attachment with mothers

at children between 4-6 years old

Bardha Kika

Abstract

Executive function and language skills are important on learning how to write and read, and also

for development of other skills on pre-school education. During the preschool period, young

children make significant progress in their ability to control their behavior, emotions, and thought

processes (Kopp, 1982). Contemporary conversations about self-regulation and school readiness

increasingly emphasize the importance of executive functions (Brock, Rimm-Kaufman,

Nathanson, & Grimm, 2009). The main objective of this research is to investigate the relation

between Executive Functions, Language Skills and Attachment with mom for children between 4-

6 years old.

To have a better analysis of the relation between executive functions, receptive/expressive

language and attachment with mom, 100 kids participated, where the avarage age was 5. Not only

the child were assessed with the executive function and language skills test, but also the parents

completed one survey for the relation between mom-child: Peg Tapping (Luria, 1966), Working

Memory Span (Baddeley and Hitch, 1976) and Child-Parent Relationship Scale (Pianta, 1992). At

least five studies have reported positive associations between EF and academic achievement in

early childhood (Blair & Razza, 2007; Brock et al., 2009; Bull et al., 2008; Espy et al., 2004;

Smith-Donald et al., 2007). However, none of these studies fully attended the difference between

kids and their relation that they have with their parents, which can be a very important factor on

child’s development. The positive association between a child’s performance on EF and

achievement tasks may be explainable in part or in whole by the quality of their relationship with

their parents.

The research results show positive correlations between Receptive/Expressive Language with EF

skills: Working Memory and Inhibition Control, but the second hypothesis for the correlation

between FE and mother-child relationship was rejected. The findings from this research are in the

same line with the other researches, so there’s a significant correlation between EF and

Receptive/Expressive Language, correlation that is more than important because it continues to

anticipate writing and reading skills in the future of the children.

Key words: Executive function, Language skills, Language development, Mother-child

attachment




Kujdesi Shëndetësor dhe të Drejtat e Fëmijëve gjatë Vendimmarrjes

Dr. Behar Kamberi

Abstrakt

Të rishikojë dhe kritikojë literaturën kërkimore mbi pjesëmarrjen e fëmijëve dhe të rinjve në

vendimmarrjen, ku identifikuar implikimet për praktikën e kujdesit shëndetësorë.

Fëmijët kanë të drejtë të marrin pjesë në vendimet për jetën e tyre. Njohja e kësaj, së bashku me

njohjen më të madhe, fëmijët duhet të kenë vlerë si në politikat kombëtare ashtu dhe në vendimet

individuale. Profesionistëve të shëndetit janë aktivisht të përfshirë në vendimmarrje.

Dizajni i këtij hulumtimi është rishikim i literaturës, duke u mbështetur në bazën e të dhënave

elektronike dhe kërkimin manual të revistave dhe listave të referencave.

Fëmijët duan të jenë të përfshirë në diskutime rreth kujdesit të tyre, por është e paqartë se deri në

çfarë mase kjo ndodh në praktikë. Hulumtimi i realizuar ka interpretuar pjesëmarrjen në mënyra

të ndryshme. Studimet kanë krahasuar vendimet me rëndësi të ndryshme në aspektin e rrezikut dhe

shumë prej tyre kanë një gamë të gjerë moshe në mostrat e tyre, duke përfshirë fëmijët që janë

ndoshta shumë të rinj për pjesëmarrje kuptimplotë.

Kjo heterogjenitet shpesh anashkalohet në raportimin e studimeve. Aspektet e praktikës që mund

të ndihmojnë ose pengojnë pjesëmarrjen janë identifikuar, por ka pak dëshmi për rezultatet e

përfitimeve të pjesëmarrjes. Përveç kësaj, ka pasur një mbi-mbështetje në intervistat si metodë e

mbledhjes së të dhënave.

Përveç kësaj, ka pasur hulumtimi bëhet duke përdorur një kombinim të vëzhgimit dhe intervistimit,

ku do të siguronte njohuri më të konsideratë fëmijët në një moshë kur pjesëmarrja është e

përshtatshme.

Nevoja për profesionistët e shëndetësisë për të siguruar mbrojtjen e fëmijëve është e

padiskutueshme, por praktikuesit nuk kanë nevojë për udhëzime të mëtejshme se si të lehtësohet

pjesëmarrja e fëmijëve.

Fjalë kyçe: fëmijë, kujdesi shëndetësorë, drejtat




Health Care a Rights of Children's in Decisions Relating

Dr. Behar Kamberi

Abstract

To review and critique the research literature on children's and young people's participation in

health care decision-making, to highlight gaps in the research and to identify implications for

nursing practice.

Children have a right to participate in decisions making about their lives. The recognition of this,

along with greater acknowledgement of children's capabilities, has led to an increasing awareness

that children's views must be given value in both national policy and individual decisions. Health

professionals have also been given explicit direction to ensure that children are actively involved

in decision-making.

Children want to be involved in discussions about their care, but it is unclear to what extent this

happens in practice. The research conducted has interpreted participation in different ways. Studies

had compared decisions of differing importance in terms of risk and many have a wide age range

in their samples, including children who are arguably too young for meaningful participation.

However, this heterogeneity is often overlooked in the reporting of the studies. Aspects of practice

which can help, or hinder participation are identified but there is little evidence on the outcome

benefits of participation. In addition, there has been an over-reliance on interviews as the method

of data collection.

Research using a combination of observation and interviewing would provide more in-depth

knowledge about participation in practice. In addition, studies should consider decisions of similar

consequence and children at an age when participation is appropriate.

The need for health professionals to ensure children protection is undisputed but practitioners,

therefore, do not need further guidance on how to facilitate the participation of children.

Key words: children, heath care, rights




Ndikimi i Inteligjencës Fluide dhe Aftësive Vetë-Rregulluese në Gjuhën Receptive

Beltina Shahini, Genita Shehu & Era Pozhegu

Abstrakt

Aftësia e të folurit është ndër veprimtaritë më të larta të trurit të njeriut. Është shumë e nevojshme

që fëmijët të zhvillojnë aftësitë e tyre gjuhësore (McIntyre LJ, 2005). Në mënyrë tipike, pjesa më

e madhe e zhvillimit të gjuhës te fëmijët ndodh në pesë vitet e para të jetës, ku zhvillimi i trurit

është më i shpejtë (The Hanen Centre, 2016). Gjuha receptive dhe ekspresive janë të dyja faktorë

shumë të rëndësishëm për të kuptuar aftësitë e përgjithshme gjuhësore të fëmijëve. Ndikim të madh

në zhvillimin e gjuhës ka edhe inteligjenca fluide pasi që është e lidhur me aftësitë e lindura për

zhvillimin e aftësive të individit për zgjedhjen e problemeve të ndërlidhura me aftësitë e të

shprehurit si dhe aftësitë vetë-rregulluese.

Qëllimi i këtij studimi është të hetohet ndikimi i inteligjences fluide, aftësive vetë-rregulluese në

gjuhën receptive tek fëmijët. Në këtë studim morrën pjesë 100 fëmijë të klasave të para të shkollës

fillore “Ismail Qemaili” në Prishtinë. Përzgjedhja e fëmijëve është bërë në mënyrë të rastësishme.

Pjesa më e madhe e fëmijëve i përkasin moshës 7 vjeçare. Instrumenti i cili është përdorur për

matjen e inteligjencës fluide është testi i IQ -Raven, për matjen e aftësive vetë-rrëgulluese është

aplikuar Trokitja me laps (Pencil tap – Luria, 1966), kurse për matjen e aftësive të gjuhës receptive

është aplikuar “Instrumenti i standardizuar për gjuhën receptive dhe ekspresive” (Uka et al, 2015).

Analiza e të dhënave do të bëhet me anë të Paketës Statistikore për Shkencat Sociale (SPSS).

Të gjeturat nga hulumtimi kanë për qëllim që në mënyrë të detajizuar të kuptojmë ndikimin e

inteligjencës fluide dhe aftësive vetë-rregulluese në aftësitë e gjuhës receptive të fëmijëve.

Megjithatë, siç pretendohet edhe nga autorë të ndryshëm, ky studim konfirmon nevojën për

hulumtime të mëtutjeshme si dhe diskutime mbi aspektin e gjuhës receptive të fëmijëve të kësaj

moshe.

Fjalë kyçe: fëmijë, inteligjenca fluide, aftësitë vetë-rregulluese, gjuha receptive




The Impact of Fluid Intelligence and Self – Regulating Skills on Receptive Language

Beltina Shahini, Genita Shehu & Era Pozhegu

Abstract

Speech ability is one of the highest activities of the human brain. It`s very important for children

to develop their language skills (McIntyre LJ, 2005). Typically, the bulk of a child’s language

development occurs in the first 5 years of life when brain development is most rapid (The Hanen

Centre, 2016). Receptive and expressive language are both important factors for understanding the

general language skills of children. Great influence on the development of language also has fluid

intelligence as it is related to the skills created for development of individual skills in solving

problems related to receptive skills as well as self- regulating skills.

The purpose of this study is to investigate the influence of the fluid intelligence and self-regulating

skills on receptive language of children. In this study there were 100 children of first grade of the

primary school “Ismail Qemaili” in Prishtina. The children were selected randomly. Most of the

children belong to the age of 7 years. The instrument that is used for measuring fluid intelligence

is “IQ test” – Raven, for measuring self- regulating skills is applied “Pencil Tap” (Luria,1966),

whereas to measure the ability of receptive skills is applied the “Instrument for Receptive and

Expressive Language in Albanian” (Uka et al, 2015). The results of this research were analyzed

with the Statistical Package for Social Sciences (SPSS).

The findings of the research aim to understand in detail the impact of fluid intelligence and self-

regulating skills on children`s language skills. However, as claimed by various authors, this study

confirms the need for further studies as well as discussions on the aspect of the receptive language

of children of this age.

Key words: children, fluid intelligence, self-regulating skills, perceptive language




Lindja Pre-Term dhe Ndikimi i saj në Zhvillimin Gjuhësor tek Fëmijët 3-5 Vjeç

MSc. Brixhilda Lika & BSc. Miran Xhelili

Abstrakt

Të lindur prematurë janë ata femijë të cilët vijnë në jetë para javës së 37 të shtatëzanisë (Rossetti, 2001).

Në varësi të shkallës së prematuritetit, fëmijët të cilët lindin para javës së 32-të të shtatëzanisë kanë më

shumë predispozitë për të zhvilluar vonesa gjuhësore (Holm & Crosbie, 2010). Fëmijët të cilët janë

prematurë të vonë shfaqin aftësi të mira gjuhësore dhe paragjuhësore. Kryesisht nuk vërehet ndonjë

ndryshim i madh në zhvillimin gjuhësor krahasuar me fëmijët të lindur në term, kur ata i nënshtrohën

vlerësimit mbas moshës 3 vjeçare (Briscoe, 2008). Jo gjithmonë prematuriteti ndikon negativisht në

zhvillimin gjuhësor. Vështirësi vërehen kryesisht në fazën prelinguale të cilat duke u intervenauar me terapi

logopedike, eleminohen dhe bëjnë që këta fëmijë të kënë një zhvillim gjuhësor adekuat me

bashkëmoshatarët e lindur në term (Ungerer & Sigman, 1983). Sipas Poehlmann në 2011 në një studim të

kryer më 100 fëmijë u arritë në konkluzionin se prematuriteti që në moshën parashkollore edhe më pas

bëhet faktor pozitiv për zhvillimin gjuhësor dhe nuk e pengon zhvillimin e kësaj të fundit.

Qëllimi i këtij studimi është të vlerësojë ndikimin që ka prematuriteti në zhvillimin gjuhësor kryesisht mbas

moshës 3 vjeçare. Në studim janë rekrutuar 50 fëmijë nga dy qytete të ndryshme të Shqipërisë, në Korçë

dhe në Tiranë (50% femra) të cilët janë të integruar në arsimin parashkollor, nga 3 deri në 5 vjeç, të ndarë

në dy grupe ku 25 prej tyre të lindur në term dhe grupi tjetër ka përfaqsuar fëmijët e lindur pre term me një

mesatare të shkallës së prematuritetit 35 javë. Si instrument është përdorur Testi i Gjuhës Ekspresive dhe

Receptive, i cili është i pikëzuar dhe synon të masë zhvillimin gjuhësor (Uka, Hasani, A & Isufi, 2015),

gjithashtu është përdorur edhe Testi i Artikulimit me anë të së cilit synohet vlerësimi i cilësisë së artikulimit

të tingujve (Beqirovska, 2013), ndërsa të dhënat e këtij studimi janë analizuar me paketën statistikore SPSS.

Rezultatet e pritura të këtij studimi mund të tregojnë se prematuriteti nuk ndikon negativisht në zhvillimin

gjuhësor të këtyre fëmijëve, rezultatet që synojnë të nxirren nga testi i artikulimit mund të tregojnë se fëmijët

prematurë kanë shfaqur saktësi në artikulim në më shumë tinguj së fëmijët e lindur në term.

Rezultatet e këtij studimi synojnë të nxjerrin në pah rëndësinë e intervenimit të hershëm me terapi

logopedike per të parandaluar efektet negative të prematuritetit në fazën prelingule dhe për të zhvilluar me

sukses atë lingulae, marrë parasysh se këta të fundit paraqesin vështërsi në këtë fazë është e rëndësishme

që të vizitohen tek logopedi në periudhën 0-24 muajsh për të përcjellur zhvillimin e hershëm gjuhësor.

Fjalë kyçe: pre-term, në term, zhvillim gjuhësor, logoped




The Impact of Preterm Birth on Linguistic Development

MSc. Brixhilda Lika & BSc. Miran Xhelili

Abstract

Premature babies are any babies born before the 37th week of a woman’s pregnancy (Rossetti, 2001).

Depending on the degree of prematurity, infants born before the 32nd week are more likely to develop delays

in language development (Holm & Crosbie, 2010). Late premature babies exhibit good linguistic and

perceptual abilities. Mainly, there is no significant difference in language development compared to infants

born in the term when they undergo assessment after the age of 3 (Biscoe, 2008). Prematurity not always

has a negative impact on the linguistic development. The difficulties are mainly observed in the prelingual

phase, and by intervening with speech therapy, they are eliminated and made for these infants to have an

adequate linguistic development with the infants that are born in the term (Ungerer & Sigman, 1983).

According to Poehlmann in 2011, a study conducted with 100 children concluded that prematurity in pre-

school age and later becomes a positive factor for language development and does not hinder the

development of the latter. The purpose of this study is to evaluate the impact of prematurity in language

development mainly after the age of 3 years.

The study included 50 children from two different cities of Albania: Korça and Tirana (50% females), who

are integrated in pre-school education, 3 to 5 years old, with an average age divided into two groups: 25 of

them born in term and others born pre-term with an average of 35 weeks of the degree of prematurity. A

test of expressive and receptive language (Uka, Hasani, & Isufi, 2015) is used as an instrument which aims

to measure linguistic development. Is also used a test of articulation (Beqirovska, 2013), with aims to

evaluate the articulation quality of different phonemes. The data of this study are analyzed in the SPSS

statistical package.

Expected results of this study may show that prematurity does not have a negative impact on the linguistic

development of these children after 3 years of age. The results we aim to produce from articulation test

may show that children that were born pre-term have exhibited articulation accuracy far above compared

to the infants born in the term.

Thus, we emphasize the importance of this early intervention with speech therapies to prevent the negative

effects of prematurity in the prelingual phase and to successfully develop the lingual phase. Observing

difficulties on this phase we recommend screening for speech and language development time by time until

2 years of age.

Key words: pre-term, in term, linguistic development, speech pathologist




Eksperiment Social “Fëmijët dhe Rolet Gjinore”

Dea Rexhepi & Tuena Govori

Abstrakt

Shoqëria jonë ka një sërë idesh rreth asaj se si ne presim që burrat dhe gratë të vishen, të sillen dhe

të paraqiten. Një studim i ri në Journal of Adolescent Health ka gjetur shumë norma rreth gjinisë,

çka pritet nga djemtë dhe çka nga vajzat, të cilat rrënjosen në adoleshencë dhe bartin ndikime

negative në moshë madhore. Disa nga pasojat që studimi vuri në dukje kur vajzat përputhen me

stereotipet gjinore ishin: depresion, martesa e hershme, ndërprerje të shkollimit, ekspozimi ndaj

dhunës. Pasojat kur djemtë janë në përputhje me stereotipet gjinore: angazhimi në dhunë fizike në

një masë shumë më të madhe sesa vajzat, më të prirur ndaj abuzimit të substancave dhe vetëvrasjes.

Familjet dhe miqtë tanë, vendet e punës, komunitetet, mediat, reklamat komunikojnë mesazhe,

për rolet që burrat dhe gratë duhet të luajnë në marrëdhëniet, komunitetet, botën e punës, tiparet e

tyre tipike edhe si dhe kur duhet të shprehin emocionet.

Qëllimi i këtij studimi është të identifikojë moshën se kur fëmijët fillojnë të socializohen me rolet

gjinore dhe a ndryshojnë këto qëndrime në faza tjera të zhvillimit.

Eksperimenti është realizuar në qendrën “SHEGA” me fëmijë parashkollor, si dhe në shkollën

“Mileniumi i tretë” me fëmijë të klasave të dyta, treta dhe katërta. Pjesëmarrës në këtë eksperiment

ishin 40 fëmijë, 20 vajza dhe 20 djem. Fillimisht, për realizimin e eksperimentit është marrë leje

nga prindërit, ku në fletëpëlqim janë njoftuar për mënyrën se si do të zhvillohet eksperimenti,

qëllimin dhe kushtet e eksperimentit.

I gjithë eksperimenti është filmuar, gjë për të cilën fëmijët nuk kanë qenë në dijeni në mënyrë që

të shmangen ndikimet që mund të ketë të xhiruarit në përgjigjet e tyre. Fillimisht, janë marrë dy

kukulla të dy gjinive, nga fëmijët është kërkuar të përgjigjen në disa pyetje duke drejtuar gishtin

nga ndonjëra prej kukullave.

Rezultatet tregojnë se ekzistojnë dallime gjinore dhe dallime në moshë.

Djemtë nuk qajnë, vajzat kanë flokë të gjata, djemtë janë më të fortë dhe vajzat janë të prekshme.

Krijimi i roleve gjinore sociale fillon në familje, kopshti dhe shkolla nëntëvjeçare e vazhdojnë këtë

proces, duke luajtur një rol të rëndësishëm në ndërtimin e përkatësisë gjinore përmes mënyrave të

organizimit dhe praktikave të tyre. Këto procese dhe praktika vazhdojnë edhe në sistemin arsimor

të mesëm dhe të lartë, ndoshta në mënyrë të ndryshme nga dy të parët. Prandaj, përmes këtij

eksperimenti e shohim nevojën të bëhen intervenime në komunitet si tërësi.

Fjalë kyçe: rolet gjinore, fëmijët, familje, shkollë, kopsht, libra




Social Experiment “Kids and Role Genders”

Dea Rexhepi & Tuena Govori

Abstract

In our society we have different point of views that how should women and men dress up, behave

and appear. A study that has been establish lately “Journal of Adolescent Health” has come across

a dozen of norms regarding genders, what is expected from boys and what from girls, which are

rooted in adolescence and carry adverse impacts on adulthood. Some of the implications that the

study noted when girls matched gender stereotypes were: Depression, early marriage, school

breaks, exposure to violence. The consequences when boys are matched with gender stereotypes:

Commitment to physical violence to a much greater extent than girls, more prone to substance

abuse and suicide. Our friends and family, workplaces, communities, media, advertisements

communicate to us messages, about how the roles of men and women should play in relationships,

communities, the world of work, their typical features as well as when and how to express

emotions.

The purpose of this study is to identify the age when children begin to socialize with gender roles

and change their attitudes in other stages of development.

The research was held in “SHEGA” center with preschooler’s kids, as well as in elementary and

high school of “Mileniumi i Tretë” with second, third and fourth grade kids. Participants in this

experiment were 40 children, 20 girls and 20 boys. Initially, permission was obtained from the

parents for the experiment, where they were notified of how the experiment, the purpose and the

experiment conditions will be developed.

The whole experiment was filmed, which the kids were not aware of, in addition to avoid

influences that may have the filming cause in their responses. Initially, two dolls of both sexes

were taken and children were asked to answer some questions by pointing their finger at one of

the dolls.

The results show that gender differences and age differences exist.

The creation of gender social roles begins in the family, kindergarten and the nine-year school

which continues this process, playing an important role in building the gender perspective by the

way of their organization and practices. These processes and practices continue in the secondary

and higher education system, perhaps differently from the first two. Therefore, through this

experiment, we see the need for interventions in the community.

Key words: gender roles, kids, family, school, kindergarten, books




Ndërlidhja në mes të Vetëbesimit dhe Zvarritjes tek Adoleshentët

Dorentina Murturi

Abstrakt

Ky hulumtim kishte për qëllim gjetjen e ndërlidhjes në mes të vetëbesimit dhe zvarritjes tek

adoleshentët kosovar. Hulumtimi është realizuar në komunën e Prishtinës, përkatësisht në dy

shkolla të mesme me nxënësit e klasës së XI-të.

Pjesëmarrës në këtë hulumtim ishin 150 nxënës, 95 femra dhe 55 meshkuj. Si instrumente matëse

për të dy variablat janë përdorur pyetësorët vetë raportues. Për të matur vetëbesimin është përdorur

pyetësori i Rosenberg (1965), ndërsa për të matur nivelin e zvarritjes është përdorur pyetësori i

Lay (1986). Në pyetësorë, po ashtu ishin të inkuadruara edhe pyetjet demografike si: gjinia, mosha,

klasa dhe suksesi.

Rezultatet e këtij hulumtimi treguan se ekziston ndërlidhje negative signifikante në mes të

vetëbesimit dhe zvarritjes, prandaj hipoteza se ekziston ndërlidhje signifikante negative në mes të

vetëbesimit dhe zvarritjes është aprovuar. Ndërsa, nga rezultatet e hulumtimit doli se nuk ekziston

ndërlidhje signifikante në mes të zvarritjes dhe suksesit të nxënësve dhe nuk ka dallime gjinore në

nivelin e zvarritjes dhe as në vetëbesim. Rezultatet janë diskutuar duke i marrur parasysh rezultatet

e hulumtimeve të tjera dhe janë paraqitur kufizimet dhe rekomandimet e hulumtimit.

Fjalë kyçe: vetëbesimi, zvarritja, dallimet gjinore, suksesi




Correlation between Self-esteem and Procrastination Among Adolescences

Dorentina Murturi

Abstract

The main aim of this study is to find the correlation between self-esteem and procrastination among

adolescences in Kosovo. The presented research was done in the municipality of Prishtina, in two

of the high schools with students that were in the eleventh class.

The sample of the research included 150 students, 95 females, and 55 males. As measurement

instrument for self-esteem was used Rosenberg’s questionnaire (1965), meanwhile to measure

procrastination was used Lay’s questionnaire. In the questionnaires that are used, were included

also demographic questions such as gender, age, class, and success.

The results of this study showed us that between self-esteem and procrastination exists significant

negative correlation. Therefore, the main hypothesis that there exists a negative correlation

between two of this study variables, was approved. Also, from the results, it is emphasized that

between procrastination and success of students there is not any significant correlation. Also,

gender differences have not been found in the level of self-esteem and procrastination. The study

results are discussed based on previous studies that were done in this field and also based on the

results of the present study, there are showed the limitations and recommendations of it.

Key words: self-esteem, procrastination, gender differences, success




Kognicioni Social dhe Aftësitë Gjuhësore Pragmatike tek Fëmijët e Moshave 8-10 Vjeçare

Elona Mëziu, Miradije Krasniqi & Dafina Prenaj

Abstrakt

Janë të shumta hulumtimet shkencore që tregojnë rëndësinë e kognicionit social dhe aftësive

gjuhësore në veçanti dhe për ndërlidhjen mes tyre. Ky studim ka një mostër prej 50 fëmijësh.

Gjithashtu, pjesëmarrës kanë qenë edhe 40 prindër dhe 7 mësuese. Ata i janë nënshtruar dy

pyetësorëve: Orion’s Pragmatic Language Skills Questionnaire (CD, 2009) dhe Coopersmith Self-

Esteem Inventory (Coopersmith, 1967), të cilët janë përkthyer dhe përshtatur në gjuhën shqipe

para aplikimit në mostrën e përzgjedhur. Mostra përbëhet nga 43.48% femra dhe 56.52% meshkuj.

Rezultatet e këtij studimi janë analizuar me Paketën Statistikore për Shkenca Sociale (SPSS),

verzioni 20. Ky studim ka fokus në kompetencat sociale tek fëmijët me zhvillime të ndryshme dhe

marrëdhëniet midis aftësive pragmatike shoqërore të fëmijëve dhe vetëvlerësimit të tyre.

Gjithashtu, studimi ka për fokus edhe pikëpamjet e prindërve dhe mësuesve lidhur me aftësitë

pragmatike të fëmijëve.

Ky studim mund të shërbejë si bazë hyrëse dhe zgjerim i njohurive rreth aftësive pragmatike

gjuhësore, kognicionit social dhe vetvlerësimit tek fëmijët e këtyre moshave.

Fjalë kyçe: kognicioni social, aftësitë pragmatike, vetëvlerësimi




Social Cognition and Pragmatic Language Skills in Children of Ages 8-10

Elona Mëziu, Dafina Prenaj & Miradije Krasniqi

Abstract

There are many scientific researches that point to the importance of social cognition and language

skills and the interaction between these factors. This study has a sample of 50 children. Also, there

were 40 parents and 7 teachers. They were subjected to two questionnaires: Orion's Pragmatic

Language Skills Questionnaire (CD, 2009) and Coopersmith Self-Esteem Inventory (Coopersmith,

1967), which were translated and adapted in Albanian before they were applied to the selected

sample. The sample consists of 43.48% females and 56.52% males. The results of this study were

analyzed by the Statistical Package for the Social Science (SPSS), version 20.

This study focuses on social competences in children with different development and relationships

between pragmatic social skills of children and their self-esteem. The study also focuses on parents

and teachers' views on pragmatic skills of children.

This study could serve as an introductory basis and expansion of knowledge about pragmatic

language skills, social cognition and self-esteem in children of these ages.

Key words: social cognition, pragmatic skills, self-esteem




Hiperndjeshëria Auditive tek Autizmi dhe Ndikimi në Familje

Ema Skeja, Blerina Vehbiu & Gentiana Memeti Ademi

Abstrakt

Anormalitetet e perceptimit vizual, të prekjes dhe të dëgjuarit siç janë hiper ose hipo-ndjeshmëria

janë raportuar shpesh tek fëmijët me autizëm. Studimet përmes MRI tek individët me autizëm,

kanë evidentuar dallimet neuroanatomike në regjionet e trurit që ndërhyjnë në procesimin auditiv

tek personat me autizëm. Ky procesim mund të jetë shumë i vështirësuar në disa raste, sa të ndikojë

në dB (decibel) shumë të ulëta edhe me hiperndjeshmëri.

Objektivi është për të kërkuar zgjidhje alternative që të inkuadrojmë në aspektin social një fëmijë

autik me hiperndjeshmëri auditive. Në të njëjtën kohë të fuqizojmë familjen në aspektin e gjendjes

së humorit duke i integruar edhe ata në rrethanat sociale së bashku me fëmijën.

Fëmija i gjinisë femërore 4 vjeçare, është identifikuar në një institucion parashkollor gjatë vizitës

identifikuese të fëmijëve me vështirësi në zhvillim. Fëmija ishte i diagnostikuar me autizëm dhe

kishte vështirësi të theksuar të qëndronte në mesin e fëmijëve për shkak të hiperndjeshmërisë

auditive. Pas kontaktit me familjen është identifikuar një niveli i lartë i depresionit tek prindërit.

Si matës është përdorur BDI (Invetari i depresionit të Beckut). Në anën tjetër për të nivelizuar

hiperndjeshmërinë auditive të vajzës, fillimisht është realizuar matja dB përmes një aparati

auditive, për të identifikuar saktë këtë ndjeshmëri. Më pas janë përgatitur kufjet ndihmëse për

vajzën me nivel të caktuar muzikor të dB, të cilat i kanë ndihmuar në integrimin social si në kopsht

ashtu edhe në ambientet familjare.

Fëmija në një periudhë prej 1 muajsh gjatë përdorimit të kufjeve ka filluar të qëndrojë në ambiente

sociale pa dhënë reagime me mbyllje të veshëve dhe britma të theksuara. Krahas kësaj familja ka

treguar pikë më të ulëta në vlerësimin e nivelit të depresionit pas përdorimit të kufjeve nga fëmiu

i tyre, në dallim nga pikët matëse para përdorimit të kufjeve.

Fjalë kyçe: autizmi, ndikimi në familje, hiperndjeshmëria auditive




Auditory Hypersensitivity in Autism and Effect on the Family

Ema Skeja, Blerina Vehbiu & Gentiana Memeti Ademi

Abstract

Visual, touch, and hearing perception abnormalities such as hyper or hypo - sensitivity are often

reported to children with autism. MRI studies in individuals with autism have identified

neuroanatomical differences in brain regions that interfere auditory processing of people with

autism. This process can be very difficult as in some cases can affect dB (decibels) too low and

with hyper-sensitivity.

The objective is to seek alternative solutions to socially incorporate an autistic child with auditory

hypersensitivity. At the same time, to empower the family in terms of the state of mood by

integrating them into social circumstances together with the child.

The 4 years old female child has been identified in a pre-school institution during the identifying

visit for children with developing difficulties. The child was diagnosed with autism and had severe

difficulties to stay among children due to auditory hypersensitivity. After contact with the family

a high level of depression was identified in parents. As a gauge is the BDI (Beck's Depression

Inventory). On the other hand, to level the auditory hypersensitivity of the girl, initially dB

measurements were performed through an auditory apparatus to correctly identify this sensitivity.

After that, the auxiliary headphones have been prepared for the girl, with a certain musical level

of dB, which have assisted in the social integration both in kindergarten and in the family

environment.

The child has been staying in social settings without reaction as closing ears or sharp screams for

a period of one month using the headset. In addition, the family has shown lower scores in

assessing the level of depression after using the headset from their child, unlike the metering points

before using headphones.

Key words: autism, effect on the family, auditory hypersensitivity




Më prano ashtu si jam!

Endrita Tora, Florient Demiri & Zana Imeri

Abstrakt

Në raportin mbi zbatimin e konventës për të drejtat e fëmijës në republikën e Kosovës (2010)

ekzistojnë nenet si në vijim: Mbrojtja nga tortura, trajtimi mizor, çnjerëzor dhe poshtërues (neni

27); Neni 50.3 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, garanton se: “Secili fëmijë gëzon të drejtën

për të qenë i mbrojtur nga dhuna apo keqtrajtimi fizik dhe psiqik”. Pjesëtarët e komuniteteve kanë

të drejtë çasjen sociale mbi baza jo-diskriminuese (neni 30). Qëllimi i hulumtimit ishte të shohim

dhe të krahasojmë reagimet dhe qasjen e të rriturve/fëmijëve ndaj fëmijëve në bazë të statutit

ekonomik si dhe etnisë së tyre. Pyetja hulumtuese e ngritur ishte: Si po trajtohen fëmijët?

Hulumtimi i realizuar ka metedologji eksperimentale, është bërë testimi direkt i personave, të cilët

kanë marrë pjesë në eksperiment. Etika e hulumtimit është përmbushur në përpikmëri duke u

ruajtur identiteti i personave të testuar, po ashtu është marrë leja nga prindërit e dy fëmijëve që

realizuan këtë eksperiment. Eksperimenti është zhvilluar në dy pjesë, njëra në sheshin

“Skëndebeu” ku janë testuar gjithsejë 98 persona mbi moshën 18 vjeçare, ndërsa pjesa e dytë e

eksperimentit është zhvilluar në parkun e qytetit, ku janë rekrutuar 25 fëmijë.

Përpos rezultateve befasuese të përgjithshme nga reagimet e qytetarëve, një e dhënë tjetër është

dallimi mes rezultateve të arritura nga reagimet e të rriturve në krahasim me reagimet e fëmijëve.

Në eksperimentin e parë (të rriturit) kemi pasur 51 reagime pozitive dhe 47 reagime

negative,ndërsa ne eksperimentin e dytë me fëmijë 25 testimet e bëra kanë rezultuar pozitive

pavarësisht statutit ekonomik apo etnisë të dy fëmijëve që testonin reagimet e fëmijëve të tjerë.

Në krahasim me eksperimentet e llojeve të ngjashme të bëra në vendet tjera, del se rezultatet e

këtij studimi janë të ngjashme sa i përket reagimit të personave të rritur mirpo rezultatet tona

dallojnë nga vendet tjera në rastin e reagimeve të fëmijeve. Vijmë në përfundim se fëmijët në

Kosovë kanë prirje të mos bëjnë dallime në baza ekonomike apo etnike.

Fëmijët nuk paragjykojnë!

Fjalë kyçe: fëmijë, reagim, qytetar




Accept me as I am!

Endrita Tora, Florient Demiri & Zana Imeri

Abstract

In the report of the implementation of the Convention on the Rights of the Child in the Republic

of Kosovo (2010) there are the following clauses: Protection against torture, cruel, inhumanity and

degrading treatment (clause 27); Clause 50.3 of the Constitution of the Republic of Kosovo

guarantees that: "Every child has the right to be protected from physical or psychological abuse or

violence." Community members have the right to social access on a non-discriminatory basis

(clause 30) .The purpose of the research was to seeat and compare the responses and access of

adults / children to children based on the economic status and their ethnicity. Research question:

How are the children treated?

The dates were collected by directly testing children who were random participants of the

experiment. The ethics of the research has been fulfilled precisely by preserving the identity of the

tested children, also the permission was obtained by the parents of the children who conducted the

experiment. The experiment was developed in two parts, one in the "Skëndebeu" square where

were tested 98 persons over the age of 18 years. The second part of the experiment was developed

in the city park with 25 tested children.

In addition of the surprising results from the responses of the citizens, another difference is

between the results achieved by the adult’s responses in comparison with the reactions of the

children. In the first experiment (adults) we had 51 positive reactions and 47 negative reactions,

while in the second experiment with children, 25 tests were positive, despite the economic status

or the ethnicity of the two children who tested the reactions of the other children.

Compared to experiments of similar types in other countries, it appears that we have similar results

as to the response of the adults, but our results differ from other countries in the case of child

reactions. We conclude that children in Kosovo have the tendency to make no distinction on

economic or ethnic grounds.

Key words: children, reaction, citizen




Ndërlidhja mes Kohezionit Familjar dhe Socializimit të Fëmijëve

Fjolla Avdyli, Adem Gashi, Albin Mehmeti & Leotrim Edipi

Abstrakt

Kohezioni familjar është përcaktuar si lidhja emocionale që anëtarët e familjes kanë ndaj njëri-

tjetrit. Kohezioni është identifikuar si një faktor mbrojtës kundër stresorëve të jashtëm (Olson,

Russell, Sprenkle, 1982; Hovey & King, 1996). Ka dëshmi se përkrahja sociale është e lidhur me

nivele më të ulta të shqetësimit psikologjik, ndërsa socializimi është një proces i gjatë dhe i

tërhequr dhe mund të vazhdojë gjatë gjithë jetës. Për shembull, kur të rriturit e gjejnë veten duke

ndërvepruar me njerëz nga kultura të panjohura, ose kur bashkohemi me një grup të ri shoqëror në

kulturën tonë, mund të kemi nevojë të përshtatemi me mënyrat e reja të sjelljes (Delius & Glasser,

2002; Rivera, 2007). Qëllim i këtij hulumtimi është të zbuloj ndërlidhjen ndërmjet kohezionit

familjar dhe socializimit tek fëmijët e moshës 13 vjeçare duke futur edhe faktorin mbi përceptimet

e stilit të prindërimit.

Mostra e këtij hulumtimi është përzgjedhur në mënyrë të rastësishme, përkatësisht 162 nxënës

(52.5% meshkuj) të klasave të teta (VIII) në tri shkollave fillore të Prishtinës, Naim Frashëri, Emin

Duraku dhe Asim Vokshi. Janë përdorur pyetësorë për matjen e kohezionit familjar, Family

Comunnication (Olson & Barnes, 2004) dhe inventari i socializimit tek fëmijët International

Personality Item Pool, (Goldberg, 2006). Të gjitha të dhënat janë analizuar për të shpjeguar

qëllimin e hulumtimit.

Rezultatet tregojnë që kohezioni ka një ndërlidhje të dobët positive me socializimin (r=.160*,

p=.05). Gjersa t-testi tregon që kohezioni është më i përhapur si fenomen tek meshkujt sesa femrat

(t=.3271, p<.01**). Vlerat e kohezionit janë mjaft të larta si mesatare (M=43.7, SD=6.2), që do të

thotë se në shoqërinë kosovare, mbështetja familjare është mjaftë e lartë në përgjithësi.

Fjalë kyçe: kohezioni, socializimi, përceptimi i stileve të prindërimit, fëmijët, familja




Relationship between Family Cohesion and Children’s Socialisation

Fjolla Avdyli, Adem Gashi, Albin Mehmeti, Leotrim Edipi

Abstract

Family cohesion is defined as the emotional bond that family members have towards one another.

Cohesion has been identified as a protective factor against external stressors (Olson, Russell,

Sprenkle, 1982; Hovey & King, 1996). There is evidence that social support is associated with the

lowest levels of psychological distress (While socialization is a long process and withdrawn and

can continue throughout life). For example, when adults find themselves interacting with people

from unfamiliar cultures, or when we join a new social group in our culture, we may need to adapt

to new ways of behaving (Delius & Glasser, 2002; Rivera, 2007).

The purpose of this research is to find the link between family cohesion and socialization in

children of the age of 13, including the factor of the perceptions about parenting style The sample

of this research was randomly selected, respectively 162 pupils (52.5% male) of the eighth grade

(VIII) in three primary schools in Prishtina, Naim Frashëri, Emin Duraku and Asim Vokshi.

Questionnaires were used to measure family Cohesion, “Family Communication” (Olson &

Barnes, 2004) and the inventory of socialization for children, “International Personality Pool”

(Goldberg, 2006). All the data were analyzed to explain the purpose of the research.

The results show that cohesion has a weak positive relationship with socialization (r = .160 *, p =

.05). While the t-test indicates that cohesion is more prevalent in males than in females (t = .3271,

p < .01 **). Cohesion values are quite high as average (M = 43.7, SD = 6.2), which means that in

Kosovo’s society, family support is quite high in general.

Key words: cohesion, socialization, perception of parenting styles, children, family




Ndikimi i Përdorimit të Teknologjisë në Shkathtësitë e Hershme Gjuhësore Ekspresive Tek

Fëmijët nga Mosha 4-6 vjeç

Fjolla Rexha & Donika Avdyli

Abstrakt

Fëmijët e vegjël po jetojnë në botën e teknologjisë, ata janë duke u rritur me lehtësi, pajisjet

digjitale janë duke u bërë mjete të pandashme të shtëpis, shkollës, punës dhe komuniteti (Christaki,

Garrison, 2009). Ky studim bëhet që të identifikohet ndikimi i përdorimit të teknologjisë në

shkathtësitë e hershme gjuhësore ekspresive.

Në përgjithësi, kanë qenë 150 pjesëmarrës në këtë hulumtim, pjesa më e madhe kanë qenë femra

52%, është përdorur pytësori i standardizuar, “Questionnaire for evaluation of development and

behavior” (Kadesjö, 2017), “Pytësori për evolucionin e zhvillimit dhe sjelles”, po ashtu janë shtuar

disa pytje të vetëkrijuara për matjen e frekuencës, intensitetit dhe përdorimit të teknologjisë.

Prindërit kanë raportuar për zhvillimin e gjuhës ekspresive dhe përdorimin e teknologjisë për

fëmijët e tyre të moshës 4-6 vjeç. Këto të dhëna janë analizuar me paketën e statistikore për

sheknca sociale (SPPS).

Rezultatet e këtij studimi na tregojn se 48.0% e fëmijeve nuk kan aspak vështërsi për të kuptuar

çfarë thonë njerëzit përreth, kurse 19.3% kanë shumë vështirësi për të kuptuar njerëzit rreth vetes,

më shumë se gjysma e prindërve 68.7% raportojnë se fëmijët e tyre shohin filma të animuar dhe

një përqindje e njejtë 2.7% del të jetë mes të gjitha programeve duke përfshirë programet argëtuese,

edukative, muzikore dhe ato për të rritur. Ky studim mund të shërbejë si një studim i rëndesishëm

për të parë ndikimin e teknologjisë në shkathtësit e hershme gjuhësore ekspresive, andaj ky studim

i realizuar tregon se më shumë se gjysma e fëmijeve shikojnë programe me filma të animuar dhe

një përqindje e vogël shohin të gjitha programet, përqindje e njejt ka rezultuar edhe tek programet

për të rritur.

Fjalë kyçe: teknologjia, zhvillimi gjuhësor ekspresiv, fëmijët e moshës 4-6 vjeç




The Impact of Using Technology in Early Expressive Language Skills in Children from 4-6

Years Old

Fjolla Rexha & Donika Avdyli

Abstract

Children are living in the virtual world, they are growing fast, and digital devices are becoming

indivisible tools of home, school, work and community (Christaki, Garrison, 2009). This study

aims to identify the impact of using technology in early expressive language. In total, 150

participants answered in this research, out of which 52% were female.

The participats were subjected to a standardized questionnaire “Questionnaire for evaluation of

development and behavior” (Kadesjö, 2017) that was translated into Albanian. There are some

self-generated questions to measure the frequency and intensity of usage of technology. Parents

reported the development of the expressive language and the usage of technology of their children

aged between 4 to 6 years. The data obtained were analyzed using Statistical Package for the Social

Sciences (SPSS).

The results of this study show that 48.0% of children do not have the slightest difficulty in

understanding what the surrounding people say, while 19.3% have a lot of difficulties in

understanding people around themselves, more than the half of the parents report that their children

watch animated films (68.7%) and 2.7% share all programs including entertainment, educational,

music and adult programs. This paper can serve as an important study to look at the impact of

technology on early language expressive skills. From the above mentioned results we conclude

that more than 50% of the children have difficulties in the development of the expressive language

as a result of excessive use of technology.

Key words: technology, expressive language development, children ages 4-6




Eksperimenti i Shpërndarjes së Shpërblimeve pas Punës Grupore

Granit Haliti

Qendra për Hulumtime Psiko-Sociale dhe Mjekësore (QHPSM)

Abstrakt

Të shohim fëmijët teksa luajnë së bashku është e zakonshme, ashtu siç është e zakonshme që një

grup i fëmijëve çdo herë të tentojë të fitojë gjatë aktiviteteve të ndryshme, duke mos kursyer asgjë

që kanë në dispozicion, madje as qortimet për shokët e tyre të skuadrës kur ata nuk fitojnë.

Studimet tregojnë se shumë herë shkaktarë i këtyre sjelljeve mund të jetë ambienti familjar, por

nuk përjashtohen as edhe shumë faktorë të tjerë që mund të kenë ndikim në sjellje të këtilla, si

aftësitë vetë- rregulluese, aftësitë individuale të fëmijëve për zgjidhjen e problemeve e shumë

faktorë të tjerë.

Për të gjetur përgjigjen për gjithë këto dilema, se cilët faktorë mund të ndikojnë në sjelljet e

fëmijëve mes vete, është realizuar ky hulumtim në formë të eksperimentit, ku ka për qëllim që

përveç identifikimit të shkaktarëve të këtyre sjelljeve, të tregojë se si puna ekipore, ndihma ndaj

njëri tjetrit mund të sjellë dobi në atë nivel që të rritet niveli i empatisë dhe që shpërblimet pas

punës së përbashkët ti shpërndajnë në mënyrë të barabartë.

Ky hulumtim është realizuar tek fëmijët e ciklit fillor të klasës së parë, dytë, tretë dhe të katërt, në

shkollën fillore “Ismail Qemali”. Gjithsej kanë marrur pjesë 40 fëmijë, 20 femra dhe 20 meshkuj,

të cilët u janë nënshtruar fillimisht dy testimeve: testi i aftësive vetrregulluese dhe “Raven's

Progressive Matrices”, test i inteligjencës. Pas këtyre matjeve, është realizuar eksperimenti, ku dy

fëmijë kanë pasur për detyrë që të mbledhin një numër të caktuar të topave dhe ti vendosin në

shportë me ndihmën e njëri tjetrit dhe pas përfundimit të detyrës janë shpërblyer me disa ushqime

në mënyrë jo të barabartë, me qëllim që të shohim reagimet e fëmijëve për shpërblimet fillimisht

e pastaj edhe aftësitë e tyre për të shpërndarë një shpërblim pas një pune të përbashkët me

shokun/shoqën e tij.

Rezultatet kanë treguar se fëmijët me aftësi vetrregulluese më të larta dhe me nivel më të lartë të

nivelit të intelegjencës, kanë shfaqur nivele më të larta të empatisë për shokun/shoqën që kanë

bashkëvepruar duke e bashkuar ose barazuar sasinë e shpërblimit me të.

Nga rezultatet e këtij eksperimenti, kuptojmë nevojën e domosdoshme të fëmijëve për socializim

dhe pjesëmarrje në aktivitete grupore që nga fazat e fillimit të zhvillimit të fëmijëve.

Rezultatet poashtu tregojnë ndërlidhje në mes aftësive vetë- rregulluese, testit të intelegjencës

dhe bashkëpunimit me të tjerët.

Fjalë kyçe: fëmijët, socializim, aftësi vetrregulluese, empati, intelegjencë, lojë




Experiment of Distribution of Bonuses after Work Groups

Granit Haliti


Abstract

Seeing children while they play together is something common, as it is common for a group of

children to try winning every time while performing different type of activities by not holding back

anything at their disposal, not even reproaches for their teammates when they do not win.

Studies showed that most of the times reason for such behavior might be the family environment,

but many other factors with such an impact are not excluded like self-regulation skills, individual

skills of children to solve problems, and many other factors.

In order to find answers for these dilemmas, identifying which factors might impact in the behavior

of children among themselves, this research has been implemented in the form of an experiment

which except that intends to identify the factors causing such behavior will also show how the

teamwork and helping each other might be beneficial to the point where the level of empathy is

increased so that the rewards after a joint work are equally distributed.

This research was conducted in the Primary School "Ismail Qemali’’ ,with 40 children in first,

second, third and fourth grade. A total of 40 children, 20 girls and 20 boys. They attended two

different tests: self-regulating test and Raven's Progressive Matrix Test that measures intelligence.

Thereafter, an experiment was conducted also, where two children were assigned to collect a

certain number of balls and placing those balls into the basket with each other's help, and after the

end of the duty they were rewarded with some food but not equal distributed, in order to see the

child's reactions to rewards and then their ability to share a reward after a joint of their companion.

Results have shown that children with higher self-regulation skills and with higher level of

intelligence has shown a higher level of empathy for the companion they have interacted with by

merging or equalizing the amount of the reward.

By the results of this experiment, we understand the necessary need of the children to socialize

and participate in group activities starting in the beginning phase of the child’s development.

The results also showed an interconnection between self-regulation skills, IQ test and collaboration

with others.

Key words: children, socialization, self-regulation skills, sensitivity, intelligence




Faktorët që Ndikojnë në Qëndrimet e Mësimdhënësve Ndaj Gjithëpërfshirjes

MSc. Hatixhe Zogaj

Kolegji Heimerer

Abstrakt

Arsimi gjithëpërfshirës është një metodë e edukimit e cila përkrah dhe mbështet diversitetin në mes të

nxënësve. Është një koncept i shkollës efektive ku secili fëmijë ka një vend ku mund të mësoj dhe mësuesit

të cilët bëhen lehtësues të të mësuarit më tepër se sa ofrues të informacioneve (ICEVI, 2012). Hulumtimet

e më hershme kanë vënë në pah se mbështetja në formën e përkrahjes emocionale, instrumentale,

informative si dhe zhvillimi profesional kanë pasur ndikim pozitiv në qëndrimet e mësimdhënësve në

drejtim të përfshirjes së nxënëseve me nevoja të veçanta (Walker, 2012).

Qëllimi i këtij studimi është që të identifikohen faktorët që ndikojnë në qëndrimet e mësimdhënësve të

arsimit të rregullt në përfshirjen e nxënësve me nevoja të veçanta në klasat e tyre. Studimi është fokusuar

në këta faktorë: përvoja, zhvillimin profesional, mbështetja administrative (menaxhuese) dhe mënyra se si

ndikojnë këta faktorë në qëndrimet e mësimdhënësve kundrejt gjithëpërfshirjes.

Mostër e këtij studimi janë 200 mësimdhënës të ciklit të ulët të cilët janë përzgjedhur në mënyrë të

rastësishme në tetë komuna të Republikës së Kosovës: Prishtinë, Prizren, Pejë, Gjakovë, Mitrovicë, Gjilan,

Ferizaj, dhe Podujevë. Si instrument është përdorur një pyetësorë i standardizuar i cili është i ndarë në dy

pjesë, ku pjesa e parë ka të bëjë me zhvillimin profesional dhe përvojën e mësimdhënësve, ndërsa pjesa e

dytë me mbështetjen administrative (menaxhuese të shkollës) që ju ofrohet mësimdhënësve.

Sipas rezultateve të këtij studimi u konkludua se përvoja e mësimdhënësve ka një ndikim pozitiv në sigurinë

e tyre për të pranuar nxënës me nevoja të veçanta si dhe gjithëpërfshirjen e tyre në klasa të rregullta F(1,200)

= 60.08 , p > .05. Në anën tjetër, sipas analizës korrelacione kemi një ndërlidhje pozitive në mes të përvojës

në punë dhe qëndrimeve pozitiv ndaj gjithëpërfshirjes r =.201* p > .05. Kështu, sa më e madhe të jetë

përvoja në punë as më pozitive janë qëndrimet e mësimdhënësve. Pra, mësimdhënësve ju nevojiten përvojë,

siguri dhe përkrahje për të zbatuar metodën e gjithëpërfshirjes në fushën e edukimit.

Diskutimi, duke krahasuar rezultatet e këtij studimi me atë të Walker (2012) shihet përputhshmëri dhe

korrelacion të fortë midis qëndrimeve të mësuesve ndaj gjithpërfshirë në dy faktorë: zhvillimin profesional

dhe mbështetjen kryesore.

Lidhja më e dobët rezultoi në numrin e vitet të përvojës në mësimdhënie dhe qëndrimeve. Siguria për të

punuar me nxënës me nevoja të veçanta ka qenë më e madhe te ata mësimdhënës të cilët kanë më tepër

vite që punojnë me këta nxënës.

Fjalë kyçe: gjithëpërfshirje, mësimdhënës, qëndrime, faktorë




Factors that Influence the Attitudes of Teachers towards Inclusion

MSc. Hatixhe Zogaj

Heimerer College

Abstract

All children have the right to have access in education, to participate and exploit effective education, which

should consider their life, interests and aspiration. Accessibility and participation show the right for

guaranteed education and the right to participate in effective education. Achievement of education reflects

the right of opening perspective and realization of potential or development of one’s abilities.

The purpose of this study is to review the factors that affect attitudes of teachers of formal education among

included students with specific needs in their classes.

Teachers were chosen randomly to participate in this study, with the focus in primary school

teachers. The sample is from 8 municipalities of Kosovo: including 200 respondents. It was used a

questionnaire, separated in two phases, where the first phase has to do with professional development and

teacher’s experience, while the second phase, with the administrative support (school management) that is

offered to the teachers.

According to the results of this study of teachers, there is a positive impact on tire safety for the admission

of special needs students and their inclusion in regular classes F (1,200) = 60,08, p> 0,05. On the other

hand, according to the correlation analysis we have a close relationship between work experience and

positive attitudes towards inclusion r = .201 * p> .05. Thus, the greater the work experience, the more

positive the attitudes from the teachers. Teachers therefore need experience, assurance and support to

implement the method of inclusion in the field of education.

The results of this study find that main support in emotional, instrumental and informative care, and

professional development has positive influence in teacher’s attitudes toward inclusion of children with

specific needs (Walker, 2012).

Key word: inclusive education, attitudes, teachers




Qasja e Mësimdhënësve ndaj Fëmijëve që Belbëzojnë

BSc. Kaltrina Lohaj

Abstrakt

Gjuha është një formë e komunikimit, ajo definohet si një sistem i organizuar i fjalëve apo simboleve që

mund të jenë në formë orale, të shkruar, vizuale, në gjuhën e shenjave apo alfabetin e Brailit (Bochner,

Sandra, Jones & Jane, 2003). Nxënësit me belbëzim nuk mund të komunikojnë në mënyrë efektive

gjithmonë.

Kur njerëzit nuk kanë besim në aftësitë e tyre për të komunikuar ata bëhen të shqetësuar dhe të tërhequr

nga shoqëria, për këtë arsye nuk është e çuditshme që ata që belbëzojnë mund të kenë vështirësi për të bërë

miq dhe të hyjnë në marrëdhënie shoqërore (Blood et al., 2001). Studimet tregojnë se nxënësit e moshës

shkollore të cilët belbëzojnë do të kenë gjasa më të larta të ekperiencave jo të mira apo përvoja negative

nëpër takime (Blood, Tellis & Gabel, 2001; Daniels et al., 2012; Guitar, 2006; Ribbler, 2006).

Qëllimi i këtij studimi është që të shoh se si qendron qasja e mësimdhënësve tek fëmijët që belbëzojnë. Pra,

a janë mësimdhënësit në atë drejtim ku duhet të jenë për tu qasur në mënyrë adekuate me nxënësit me

belbëzim?

Një mostër prej 60 mësimdhënës morrën pjesë në këtë studim. Prej tyre, 47,6 % ishin gra, ndërsa 52.4%

ishin burra. Mostra është përzgjedhur në mënyrë të rastësishme në shkollën fillore "Gjon Serreci" Ferizaj.

Të gjithë participantët kanë qenë kosovar. Sigurisht, që për realizimin e këtij studimi është marrë leje nga

Drejtoria e shkollës.

Për këtë studim janë përdorur pyetësorë të përshtatur dhe përkthyer në gjuhën shqipe. Ky pyetësorë

përmban shumë pyetje në lidhje me ndikimin dhe qasjen që kanë mësimdhënësit me fëmijët që belbëzojnë.

Mësimdhënësve u janë prezantuar 32 pyetje. Ka zgjatur përafërsisht 10-15 minuta. Koha e mbledhjes së të

dhënave ka zgjatur 5 ditë dhe pastaj është bërë futja dhe analizimi i të dhënave në Paketën Statistikore për

Shkencat Sociale (SPSS 21).

Shumica e kërkimeve për fat të keq kanë treguar se edukatorët kanë të ngjarë të kenë perceptime negative

për njerëzit që belbëzojnë (Dorsey & Guenther, 2000; Rusin et at., 2001), mirëpo ky studim ka gjetur se

shumë nga edukatorët kanë raportuar qëndrime pozitive si ndaj nxënësve që flasin rrjedhshëm si ndaj atyre

që belbëzojnë.

Gjetjet e këtij studimi sugjerojnë dhe aprovojnë se është e rëndësishme për personelin e shkollave të jenë

të vetëdijshëm që edukimi dhe trajnimet rreth qasjes së tyre me fëmijët me belbëzim ka një ndikim të

konsiderueshëm në jetën e nxënësve të moshës shkollore në aspektin emocional akademik dhe shoqëror.

Mbi të gjitha, ky studim konfirmon qëllimin e tij, duke forcuar më tepër rëndësinë që ka qasja e duhur e

mësuesve tek fëmijët me belbezim. Gjithashtu, rekomandojmë që të ofrohen mundësi të trajnimeve sa më

shumë që të kemi qasje në mënyrë sa më efikase.

Fjalë kyçe: belbëzimi, nxënësit, qasja, mësuesit




Teacher's Approach toward Stuttering Children

BSc. Kaltrina Lohaj

Abstract

Language is a form of communication, which is defined as a system of words or symbols that can be oral,

written, visual, sign language or Braille Writer (Bochner, Sandra, Jones & Jane 2003). Stuttering students

cannot effectively communicate.

When people do not have confidence in their ability to communicate, they become disturbed and withdrawn

from society, so it is not surprising that those who stutter may have trouble making friends and getting into

relationships (Blood et al, 2001). Studies show that school age children who stutter will be more likely to

experience poor or negative experiences during meetings (Blood, Tellis & Gabel, 2001; Daniels et al 2012;

Guitar, 2006; Ribbler,2006).

The purpose of this study is to see how teachers approach to stuttering children. Thus, are teachers in that

direction where they should be adequately accessed with stuttering students? A sample of 60 teachers

participated in this study. 47.6% of them were women, while 52.4% were men. The sample was randomly

selected at the "Gjon-Serreçi" primary school in Ferizaj. All participants were Albanians. Certainly, to

finish this study, permission was obtained from the school board.

For this study, we used questionnaires which were adapted and translated into Albanian language. This

questionnaire contains many questions about the impact and approach that the teachers have with the

children who stutter. Teachers answered 32 questions and the questionnaire took about 10-15 minutes. The

data collection period took five days, and then data were analyzed with Statistical Package for the Social

Sciences (SPSS 21).

Most of the findings unfortunately have shown that educators are likely to have negative perceptions for

people who stutter (Dorsey & Guenther, 2000; Rusin et al., 2001), but this study has found that many of

the teachers have reported positive attitudes towards pupils, those who speak fluently as those who stutter.

The findings of this study suggest and approve that is important for school staff to be aware that education

and training about their access to stuttering children has a significant impact on the lives of school-age

pupils in the emotional, academic and social aspect. Above all, this study confirms its purpose, reinforcing

the importance of proper teacher access to children which stutter. We also recommend providing training

opportunities as much as possible so that access to these children will be more effective.

Key words: stuttering, pupils, access, teachers




Qëndrimet dhe Praktikat e Prindërve Kosovar në lidhje me Përdorimin e Teknologjisë

Digjitale gjatë Fëmijërisë së Hershme

Dr.sc. Majlinda Gjelaj & MSc. Blerta Perolli

Abstrakti

Zhvillimi teknologjik dhe veçanërisht përdorimi i teknologjisë digjitale kohëve të fundit ka

depërtuar në të gjitha sferat e jetës. Mund të takosh një bebe që mbanë një telefon të mençur në

gojë, në vend të një lodre gome, mund të shohësh një fëmijë tjetër i cili luan me një tablet ose një

parashkollor në kopësht që punon në një tabelë të mençur. Prindër dhe mësues të ndryshëm mbajnë

qëndrime të ndryshme në lidhje me përdorimin e teknologjisë digjitale. Megjithatë, një studim i

fundit i raportuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, po i paralajmëron prindërit se përhapja

e teknologjisë në shoqëri po i vë fëmijët e tyre në rrezik shëndetësor.

Duke pasur parasysh se mosha e fëmijërisë së hershme ose 6 vitet e para të jetës janë vendimtare

në jetën e fëmijëve, çoftë për të rrezikuar zhvillimin e tyre apo edhe mosha me mundësi më të

mëdha për t’u zhvilluar, kemi zhvilluar një hulumtim që ka për qëllim të identifikojë qëndrimet

dhe praktikat e prindërve në lidhje me përdorimin e teknologjisë digjitale me fëmijët e tyre në

moshën e fëmijërisë së hershme. Një pyetësor online me 108 prindër përmes rrejteve sociale dhe

emailave është përdorur për të grumbulluar të dhënat.

Rezultatet tregojnë se fëmijët kosovar të moshës 0 deri 6 vjeç kalojnë shumë kohë para ekraneve.

Më tepër se 66% prej fëmijëve 0 deri 1 vjeç përdorin një lloj paisje tenologjike. Shumica e fëmijëve

të kësaj moshe shikojnë televizionin por përdorin edhe telefona të mençur ose tablet. Prindërit kanë

deklaruar se fëmijët e kësaj moshe nuk kalojnë më shumë se gjysëm ore para ekranit, megjithatë

OBSH ka rekomanduar që fëmijët deri në moshën 2 vjeçare mos të kenë fare kontakt me asnje lloj

ekrani. Koha para ekraneve rriten sa rritet edhe mosha e fëmijëve, kështu, më shumë se 60% e

fëmijëve 5 deri 6 vjeçar kalojnë më shumë se dy orë në ditë para ekraneve. Prindërit besojnë se ka

shumë përfitime në përdorimin e teknologjisë nga ana e fëmijëve, siç mund të jetë, shkathtësitë e

mira të komunikimit, nivel i lartë i gatishmërisë për shkollë, aftësi më të mira për të nxënë por janë

edhe disa shqetësime.

Fjalë kyçe: teknologji digjitale, qëndrime, praktika, prindër




Believes and Practices Among Parents in Kosovo about Using Digital Technology during

Early Years

Dr.Sc. Majlinda Gjelaj & MSc. Blerta Perolli

Abstract

Technological development and especially the use of digital technology has recently penetrated

into all spheres of life. You can meet a baby holding a smart phone in the mouth, instead of a

rubber toy, you can see another kid playing a tablet or preschool in a nursery working on a smart

table. Parents and different teachers hold different attitudes regarding the use of digital technology.

However, a recent study by the World Health Organization warns parents that the spread of

technology in society is putting their children at risk.

Given that the age of early childhood or the first 6 years of life are decisive in the lives of children,

either to jeopardize their development or age with greater opportunities to develop, we have

developed a research that aims on identifying attitudes and practices of parents regarding the use

of digital technology with their children at early childhood. An online questionnaire of 108 parents

through social networks and e-mails was used to collect data.

The results showed that Kosovar children aged 0 to 6 spend more time in front of the screens.

More than 66% of children 0 to 1 year old use a kind of technological equipment. Most children

of this age watch the TV but also use smartphones or tablets. Parents have stated that children of

this age do not spend more than half an hour in front of the screen, however WHO has

recommended that children up to the age of two should not have any contact with any screen.

Screen time increases as children age increases, so more than 60% of children aged 5 to 6 spend

more than two hours a day in front of the screens. Parents believe that there are many benefits to

using technology for children, as can be, good communication skills, high level of readiness for

school, better learning skills, but also some concerns.

Key words: digital technology, attitudes, practices, parents




Arritjet Akademike tek Fëmijët me Vështirësi Joverbale në të Nxënë

Miradije Krasniqi, Dafina Prenaj & Elona Mëziu

Abstrakt

Komunikimi është njëri ndër komponentët kryesor në promovimin e marrëdhënieve pozitive midis

njerëzve. Janë të shumta hulumtimet shkencore që tregojnë rëndësinë e komunikimit joverbal dhe

të arritjeve akademike në shkollë. Zhvillimi i komunikimit për fëmijët e vegjël përfshin fitimin e

aftësive për të kuptuar dhe shprehur mendimet, ndjenjat dhe informacionet (Gooden & Kearns,

2013). Komunikimi joverbal shihet si një nga aftësitë komunikuese, që rritë suksesin e

përgjithshëm në shkollë (Bambaeeroo & Shokrpour, 2017).

Ky studim ka mostër prej 47 fëmijëve dhe 47 prindërve. Administrimi i pyetësorëve është bërë në

shkollën fillore “Skënder Kastrati” në komunën e Rahovecit. Prindërit i janë nënshtruar pyetësorit:

The Dyssemia Rating Scale (DRS) – School Screening (Nowicki & Duke, 2002), të cilët janë

përkthyer dhe përshtatur në gjuhën shqipe para aplikimit në mostrën e përzgjedhur. Mostra

përbëhet nga 48.9% femra dhe 51.1% meshkuj.

Rezultatet e këtij studimi janë analizuar me Paketën Statistikore për Shkenca Sociale (SPSS),

verzioni 20. Ky studim ka fokus identifikimin e nxënësve me vështirësi joverbale në të nxënë dhe

dallimet në arritjet akademike të tyre, në mënyrë që të jepen rekomandime për trajnim të duhur të

personelit shkollor dhe prindërve për identifikim dhe intervenim. Ky studim mund të shërbej si

bazë hyrëse në fushën e komunikimit joverbal dhe arritjeve akademike.

Fjalë kyçe: komunikim, vështirësitë e komunikimit joverbal në mësim, arritjet akademike




Academic Achievement in Children with None- Verbal Difficult in Learning

Miradije Krasniqi, Dafina Prenaj & Elona Mëziu

Abstract

Communication is an essential component in promoting positive relationships among people.

There are many scientific researches that point the importance of nonverbal communication and

academic achievement at school. Developing communication for young children involves gaining

the skills to understand and express thoughts, feelings and informations (Gooden & Kearns, 2013).

Nonverbal communication is seen as one of the communication skills that increases overall success

in school (Bambaeeroo & Shokrpour, 2017).

This study has a sample of 47 children and 47 parents. Administration of questionnaires were done

in the elementary school "Skender Kastrati" in the municipality of Rahovec. Parents were

subjected to the questionnaire: Dyssemia Assessment Scale (DRS) - School Selection (Nowicki &

Duke, 2002), who have been translated and adapted in Albanian language before being applying

to the selected sample. The sample consists of 48.9% females and 51.1% males. The results of this

study were analyzed with the SPSS, version 20.

This study focuses on identifying children with learning difficulties and differences in their

academic achievement in order to provide recommendations for appropriate training of school staff

and parents for identification and intervention. This study can serve as an entry point in the field

of nonverbal communication and academic achievement.

Key words: communication, nonverbal communication difficulties in learning, academic

achievements




Ngarkimi i Nxënësve me Detyra të Shtëpisë

Nevzad Shemsedini

Abstrakt

Janë të shumta studimet që drejtohen në fusha të caktuara nga këndvështrimi i psikologjisë, si:

adoleshenca, të zhvilluarit, përdorimi i drogave, emocionet e shumë të tjera. Megjithatë, deri më

tani kanë munguar studime të hollësishme në lidhje me këtë dukuri. Ky hulumtim është përcaktuar

në diçka pak më ndryshe, që ka të bëjë me detyrat e shtëpisë, përkatësisht me ngarkesën e nxënësve

me detyra të shtëpisë. Së këndejmi, ky hulumtim tenton të identifikoj se sa nxënësit janë të

ngarkuar me detyra të shtëpisë.

Për realizimin e këtij hulumtimi, është përzgjedhur një metodologji kuantitative e mbështetur në

pyetësor enkas per këtë dukuri. Për këtë hulumtim është shfrytëzuar një mostër e rastësishme.

Në mostër kanë qenë të përfshirë gjithsej 100 pjesëmarrës, prej tyre 52 meshkuj (52%).

Pjesëmarrësit kanë qenë nxënës të shkollave fillore, përkatësisht nga klasa e IV-të dhe të V-të, nga

dy komuna të Kosovës: Gjilan dhe Viti.

Shikuar në përgjithësi në bazë të rezultateve që i kemi marrë nga ky hulumtim, mund të

konkludojmë se nxënësit përgjithësisht janë të ngarkuar me detyra të shtëpisë.

Fjalët kyçe: nxënës, detyra shtëpie, mbingarkesë, mësues, prind




The Load of Pupils with Homework

Nevzad Shemsedini

Abstract

There are many studies that address specific areas of psychology, such as adolescence,

development, drug use, emotions, and so on. However, so far there haven't been detailed studies

on this phenomenon. This research is defined in a slightly different way, which is related to

homework, respectively the load of pupils with homework. So, this research tends to identify that

students are load with homework.

To accomplish this research, a quantitative methodology based on a specific questionnaire was

selected for this phenomenon. For this research, a random sample was used. A total of 100

participants were included in the sample, out of which 52 were men (52%). Participants were

primary school pupils, respectively fifth and sixth grade, from two municipalities of Kosovo,

Gjilan and Viti.

In general, based on the results we obtained from this research, we can conclude that students are

generally load with homework.

Key words: pupils, homework, overload, teacher, parent




Eksperimenti mbi Marrëdhëniet Ndëretnike

Rina Ymeri, Granit Haliti & Fortesa Raifi

Qendra për Hulumtime Psiko-Socila dhe Mjekësore (QHPSM)

Abstrakt

Racizmi nuk bazohet mbi veçoritë objektive, por mbi marrëdhëniet e dominimit dhe nënshtrimit

të urrejtjes ndaj “tjetrit” të bërë ose të miratuar përmes krijimit të imazhit për të “tjetrin” si inferior,

i neveritshëm, madje dhe më pak njeri (Fredman, 2011). Shkurtimisht, kjo do të thotë se raca është

në fakt një konstruksion shoqëror dhe jo dallim i vërtetë ekzistues midis njerëzve.

Ky është një studim që ka për qëllim të identifikoj bindjet e fëmijëve mbi racizmin, si dhe

ndryshimet që ndodhin pas intervenimit.

Eksperimenti është kryer në një klasë të parë, ku morrën pjesë 19 nxënës, të moshës 6 dhe 7

vjeçare, të të dy gjinive. Fëmijët janë ndarë në dy grupe, grupi i fëmijëve me sy të kaltërt, i përbërë

nga 4 fëmijë dhe grupi i fëmijëve me sy ngjyrë kafe, që kishte 15 fëmijë. Matja e parë u bë pas

avancimit të grupit të parë gjatë orës mësimore, ndërsa matja e dytë u bë pasi është avancuar grupi

i dytë. Janë vlerësuar sjelljet që kanë treguar fëmijët gjatë kësaj kohe si dhe më pas janë krahasuar

të dhënat që janë mbledhur lidhur me ndryshimet e bindjeve që kanë ndodhur pasi që fëmijët i janë

nënshtruar dallimeve.

Rezultatet kanë treguar se fëmijët i kanë ndryshuar bindjet për veten dhe të tjerët pasi i janë

nënshtruar eksperimentit, si dhe eksperimenti ka vërtetuar se koncepti i racës është në thelb një

koncept social, në atë që klasifikimet e anëtarësimit në grup janë vendosur nga njerëzit me sisteme

të veçanta shoqërore.

Fjalë kyçe: racizëm, bindje, sjellje




Experiment on Interethnic Relations

Rina Ymeri, Granit Haliti & Fortesa Raifi

Center for Psycho-Socila and Medical Research (QHPSM)

Abstract

Racism is not based on objective features, but on the relationship of dominance and submission

anger towards the "other" made or approved through the creation of the image for the "other" as

inferior, disgusting, even less human (Fredman, 2011). This means that race is actually a social

construction, and not a real difference between people.

This is a study aimed at identifying children's persuasion on racism, as well as changes occurring

after the intervention.

The experiment was conducted in the first grade, attended by 19 students, aged 6 and 7 of both

sexes. The children were divided into two groups, a group of children with a blue eye consisting

of 4 children, and a group of children with brown eyes with 15 children. The first measurement

was made after advancing the first group during the lesson, while the second measurement was

done after the second group was advanced. The behaviors that children showed up during this time

have been evaluated and then the data that have been collected regarding the differences of beliefs

that have occurred when the children are subject to the differences have been compared.

The results have shown that children have changed their persuasions for themselves and others

after being subjected to the experiment, and the experiment has proved that the concept of race is

basically a social concept, in that the classifications of group membership have been decided by

people within social systems.

Key words: racism, persuasion, behavior




Lidhshmëria e Impulsivitetit me Psikopatologjinë e Adoleshentëve në Prishitinë

Rrita Abdyli

Kolegji Dardania, Universiteti i Prishtinës

Abstrakt

Ky hulumtimi është bërë për të parë lidhshmërinë e impulsivitetit me psikopatologjinë tek

adoleshentët e Prishtinës. Në këtë hulumtim kanë marrë pjesë 300 adoleshentë, prej të cilëve 205

të gjinisë femrore dhe 95 të gjinisë mashkullore, të moshës 15- 19 vjeçare. Hulumtimi është

realizuar në shkollë të mesme, nxënësit kanë qenë shumë bashkëpunues me përgjegjësi dhe

sinqeritet janë përgjegjur. Pjesëmarrësit në këtë hulumtim janë zgjedhur përmes metodës

propabilitare me stratifikim. Ky hulumtim është realizuar përmes tre pyetsorëve: pyetësorit për të

dhënat demografike, pyetsorit të Barrat- it BIS- 11 për të matur impulsivitetin dhe YSR (pyetësori

për vetë raportimin e të rinjëve) për çrregullimet psikopatologjike, pyetësorët janë me pyetje të

mbylluara, dhe janë të ndërtuar sipas shkallës së Likertit. Të gjithë këta pyetësor kanë besueshmëri

të lartë sipas Alfës së Cronbahut. Ky studim perfshin edhe një shqyrtim teorik të literaturës për të

gjitha çështjet e implikuara me këtë temë, po ashtu trajton studime tjera me të njejtën temë ku me

ndihmën e të gjeturave të tyre përcakton edhe qëllimet e tij.

Qëllimet e këtij studimi janë: së pari të kuptuarit e korrelacionit ndërmjet impulsivitetit dhe

psikopatologjisë, pasaj të kuptuarit e shkallës së çrregullimeve psikopatologjike tek adoleshentët,

dallimet gjinore në paraqitjen e çrregullimeve psikopatologjike, etj.

Rezultatet e këtij hulumtim i tregojn se sa më impulsiv që adoleshentët janë aq më shumë

çrregullime psikopatologjike do të kenë, shkalla e korrelacionit është mesatare dhe pozitive. Në

përgjigjithësi niveli i impulsivitetit tek adoleshentët e Prishtinës është i shkallës së lehtë dhe të

mesme. Ky studim përfshin edhe analizë teorike të këtyre çështjeve.

Fjalë kyçe: adoleshenca, impulsiviteti, psikopatologjia




The Relationship between Impulsivity and Psychopathology in Adolescents of Prishtina

Rrita Abdyli

Dardania College, University of Pristina

Abstract

This research was done to understand the correlation between psychopathology and impulsivity

among adolescents in Pristina. In this research participated 300 adolescents, of whom 205 female

and 95 male, aged from 15 to 19 years old. The research was conducted in high school, students

have been very cooperative and responded with responsibility and honesty. Participants in this

study were selected through a probability method with stratification. This research was conducted

through three questionnaires: a questionnaire for demographic data, Barrat- BIS questionnaire with

11 questions to measure impulsivity and YSR (self-report questionnaire for youth) to measure

psychopathological disorders, questionnaires are construct with closed questions, according to the

Likert scale. According to Cronbach's alpha each questionnaire has high internal consistency. This

all implicated issues with this theme, also deals other studies with the same subject, with the help

of their findings also sets his goals.

The goals of this study were: first understanding the correlation between impulsiveness and

psychopathology, then understanding the level of psychopathological disorders among

adolescents, gender differences in the appearance of psychopathological disorders, etc.

The results of this research showed that the more impulsive teens are more psychopathological

disorders will have, moderate positive correlation. In general the level of impulsiveness at

adolescents of Prishtina is at low and medium scale. This survey includes also theoretical analysis

about all these issues.

Key words: adolescence, impulsiveness, psychopathology




Kujt t’ia Besoj Kujdesin për Fëmijën Tim: Mjekut familjar apo Pediatrit?

Sami Uka

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH)

Abstrakt

Mjeku familjar ka edukim të veçantë në kujdesin shëndetësor gjithëpërfshirës për individ dhe

familje të të gjitha moshave (foshnje, fëmijë, adoleshentë, të rinjë, të rritur dhe të moshuar), si dhe

të dy gjinitë. Pediatri është mjek që ka specializuar në përkujdesjen për foshnje, fëmijë,

adoleshentë dhe të rinjë deri në moshën 21 vjeç.

Kujdesi për fëmijë është specifik meqenëse fëmija nuk është dhe nuk guxon të trajtohet thjeshtë si

një i rritur në miniaturë. Mjekësia ka kohë që ka marrë rrugën kah kujdesi shëndetësorë i

përqendruar në pacientë që në rastin e kujdesit për fëmijët do të thotë menaxhim i tij në kontekstin

e familjes së tij dhe dinamikës familjare.

Kush e njeh më mirë dinamikën familjare mjeku familjar apo pediatri? Cili është më i përshtatshëm

dhe më i përgatitur për menaxhimin e kujdesit të koordinuar, gjithëpërfshirës, të sigurt dhe të

vazhdueshëm për fëmijën? Cilat janë përvojat e shteteve të ndryshme? A janë më të shëndetshëm

fëmijët që marrin kujdesin shëndetësorë nga mjekët familjar apo ata që e marrin këtë kujdes nga

pediatrit?

Do të diskutohen këto përvoja kundruall organizimit të kujdesit për fëmijën në sistemin

shëndetësorë kosovar. Cilat janë përpjekjet e Mjekut Familjar Kosovar që të marrë përgjegjësitë e

përshkruara rolit të tij për kujdesin shëndetësor për fëmijë? Qëllimi i prezantimit është që të jap

ide të reja për mënyrat e organizimit më efektiv, më të leverdishëm, më të sigurtë dhe më të

qassshëm të kujdesit shëndetësorë për fëmijë në SSh Kosovar.

Fjalë kyçe: mjeku familjar, prind, fëmijë




Whom Should I Trust my child to: The family Doctor or the Pediatrician?

Sami Uka

The World Health Organization (WHO)

Abstract

The family doctor has special education in overall healthcare for individuals and families of all

ages (infants, children, adolescents, youth, adults and senior citizens) as well as both genders.

The pediatrician is a doctor who is specialized in health care for infants, children, adolescents and

youth up to age of 21.

Children care is specific since the child is not and should not be treated as an adult in miniature. It

has been a long time now, since medicine has taken up the path toward health care that is focused\

concentrated on patients, which in children health care means managing in family context and

family’s dynamics.

Who knows better the family’s dynamics - the family doctor or the pediatrician? Who is more

appropriate\suitable and prepared for coordinated, comprehensive, safe and continuous care

management of the child? Which are the experiences of different states? Are the children who take

care from the family doctor or the ones who take care from the pediatrician healthier? Will be

discussed those experiences within the framework of the organisation of the children care in the

kosovar health system.

Which are the attempts of the Kosovo’s family doctors to take his responsibilities for children

health care? The aim\purpose of the presentation is to give new ideas for more effective,

convenient, safer and approachable ways of healthcare for the children in Kosovo Healthcare

System.

Key speech: family doctor, parent, child




Mirëqenia Psikologjike tek Nxënësit e Shkollave 9-vjeçare

Sulltana Aliaj & Renisa Beqiri

Fakulteti i Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranës

Abstrakt

Mirëqenia psikologjike i referohet mënyrës sesi ndihen individët, cilësinë e marrëdhënieve që kanë

dhe aftësinë për të menaxhuar ndjenjat. Mirëqenia psikologjike është një koncept dinamik që

përfshin dimensionet sociale, subjektive, psikologjike dhe sjelljet që lidhen me shëndetin e

individit në përgjithësi. Shëndeti mendor është i lidhur ngushtë me pasjen e një mirëqenie optimale

psikologjike, pasi shëndeti mendor nuk është vetëm mospasja e një sëmundjeje, por edhe prania e

mirëqënies psikologjike.

Ky studim ka pasur si qëllim kryesor matjen e mirëqenies psikologjike tek nxënësit e shkollave 9-

vjeçare. Gjithashtu, hulumtimi synoj të identifikojë sesi variabla të ndryshëm, përfshirë këtu

moshën, gjininë, dhunën në shkollë, suksesin akademik, gjendjen në familje, nivelin e edukimit

prindëror apo statusi socio-ekonomik ndikojnë në mirëqenien psikologike të fëmijëve. Kampioni

i studimit përbëhet nga 1500 nxënës, të zgjedhur në mënyrë rastësore në 13 shkolla të Tiranës.

Për të mbledhur të dhëna sasiore, u përdorën dy instrumenta vetëraportues. Instrumenti i parë ishte

The California School Climate and Safety Survey, një pyetësor vetëraportues që është krijuar për

të matur klimën e përgjithshme të shkollës dhe përvojat lidhur me sigurinë personale. Pyetësori i

dytë, Kessler-10 është projektuar për të përcaktuar sasinë dhe ashpërsinë e simptomave lidhur me

ankthin dhe depresionin.

Të dhënat raportuan se mirëqenia psikologjike shfaqet në nivele të ulta. Gjithashtu, mirëqenia

psikologjike rezultoj më e lartë tek djemtë sesa tek vajzat, ndërsa mosha nuk ka rëndësi

signifikante. Rezultatet e studimit treguan se dhuna në shkollë, suksesi i ulët akademik, numri i

madh i pjesëtarëve në familje, niveli i ulët i edukimit të nënës dhe babait, statusi i ulët

socioekonomik dhe prania e cyberbulling, janë faktorë që kontribuojnë në uljen e mirëqenies

psikologjike.

Fjalë kyçe: mirëqenia psikologjike, shëndeti mendor, nxënës




Psychological Well-Being at Lower Middle School Students

Sulltana Aliaj & Renisa Beqiri

Faculty of Social Science, University of Tirana

Abstract

Psychological well-being refers individual’s feelings, the quality of their relationships and the

ability to manage their feelings. Psychological well-being is a dynamic concept that includes the

social, psychological, behavioral and subjective dimensions associated with the health of

individuals in general. Mental health is closely related to having an optimal psychological

wellbeing, because mental health is not just a disease, but also the presence of psychological

wellbeing.

The purpose of this study is to measure the psychological well-being among lower middle school

students. This research also aims to identify how various variables including age, gender, school

violence, academic success, family status, parental education, or socio-economic status affect the

psychological well-being of children. The study sample consists of 1500 students, randomly

selected in 13 public schools in Tirana. To collect quantitative data, two self-reported instruments

are used. The first instrument is The California School Climate and Safety Survey, a self-reported

questionnaire designed to measure the overall school climate and personal safety experiences. The

second questionnaire, Kessler-10, is designed to determine the amount and severity of symptoms

associated with anxiety and depression.

The data reported that psychological well-being appears at low levels. Also, psychological

wellbeing resulted higher in boys than in girls, whereas there was no difference between ages. This

study noticed that school violence, low academic success, large numbers of family members, low

mother and father education, low socio-economic status, and cyberbulling are the main factors

which contribute to the reduction of psychological well-being.

Findings emphasize once again the importance of the care to be given to children in the areas of

mental health. Due to the correlation of psychological well-being with most of variables in the

school context, it is recommended initially to take preventive strategies that affect negatively

children and secondly to promote activities and programs focused on mental health. On the other

hand, this study also emphasizes the importance role of family in the psychological well-being at

children. And finally, due to the high levels of psychological distress reported by the data, the

research should serve as an incentive for all institutions to create protection mechanisms for all

developmental aspects of children.

Key words: psychological well-being, mental health, children




Ndikimi i Problemeve Sociale në Performancën Akademike të Adoleshentëve në Shkollat e

Mesme të Ulëta të Kosovës

Valbona Boqolli

Universiteti i Prishtinës

Abstrakt

Përshtatja me bashkëmoshatarët ka një impakt të përgjithshëm në shumë aspekte të mjedisit

shkollor. Përderisa aktivitetet akademike ndodhin në kontekstin social, problemet socializuese

mund të ulin progresin akademik (Pelligrini, 2000). Sidoqoftë në Kosovë është e shprehur një

mungesë e konsiderueshme e hulumtimeve në këtë drejtim. Prandaj, ky studim ka pasur për qëllim

për të kuptuar ndikimin e problemeve sociale në performancën akademike të adoleshentëve të

shkollave të mesme të ulëta në Kosovë. Hipoteza e përdorur ka qenë se problemet sociale kanë

ndikim në uljen e performancës akademike të adoleshentëve në Kosovë.

Hulumtimi është realizuar nga një mostër prej 388 nxënës të klasës së shtatë dhe tetë, ku prej tyre,

50% kanë qenë meshkuj. Me anë të metodës së anketimit pjesëmarrësit kanë vetëraportuar për

praninë e problemeve sociale dhe arritjes së tyre akademike. Hulumtimi është realizuar në shkolla

të regjioneve të ndryshme të Kosovës. Instrumentet e përdorura kanë qenë pyetësorët e

standartizuar CBCL dhe Youth self report questionary. Në këtë hulumtim janë përdorur analizat

statistikore korreacionale dhe regresionale, të cilat janë kalkuluar përmes programit psikometrik

SPSS.

Rezultatet e analizës korrelacionale dhe regresionale raportojnë një ndikim signifikant të

problemeve sociale në uljen e performancës akademike të nxënësve, përkatësisht një korrelacion

të moderuar negativ (r = -.372, p<0.01), (R=.128).

Ky studim ka një implikim të rëndësishëm në psikologjinë e edukimit, duke siguruar të dhëna

empirike për ndikimin e problemeve sociale në uljen e performancës akademike dhe rrjedhimisht

në udhëzimin se si edukatorët mund të intervenojnë në shkollë për të facilituar suksesin akademik

me anë të përmirësimit të metodave të të mësuarit në shkollë, strukturimin social dhe duke

intervenuar në inkurajimin e bashkëmoshatarëve në të pasurit e një impakti pozitiv në nxënës

spsecifik të shoqëruar nga vështirësia në adaptimin social.

Fjalë kyçe: problemet sociale, performanca akademike, adoleshentët, shkollat e mesme të ulëta




The Effect of Social Problems in Academic Performance of Elementary School Students in

Kosovo

Valbona Boqolli

University of Prishtina

Abstract

Peers adjustment has an impact in many aspect of school environment. As academic activities take

place in social context, socialization problems can lower the academic progress (Pelligrini, 2000).

However, there is an expressed absence of studies at this field in Kosovo. The purpose of this study

was examining the effect of social problems in academic performance of teens in Kosovo, with

hypothesis that social problems lower the academic performance of teens in Kosovo.

The study was conducted into a sample of 388, 7th and 8th grade students at different region’s

elementary schools in Kosovo. The sample consisted by 50% girls and boys. Through the survey,

the participants self-reported about their social problems and academic performance. The

measurement scales used in this study were CBCL and Youth self-report questionnaires. The

collected data were analyzed by statistical analysis of correlation and regression in SPSS

Psychometric Program.

The results of this study reported significant effect of social problems in decreasing the academic

performance of elementary school students. This study has an important implication in educational

psychology, by offering empirical data about the effect of social problems in academic

performance of students, and consequently, giving instructions to teachers on how to improve their

methodology of teaching and learning for the students and facilitating they’re academic

performance by encouraging their peers to give support for specific students who have social

adaption difficulties.

Key words: social problems, elementary school students




Ndikimi i Ndërlikimeve gjatë Lindjes në Zhvillimin e Fëmijërisë së Hershme

MSc. Visar Sadiku

"Visar Sadiku B.I" Zyra për Ofrimin e Shërbimeve Psikologjike

Abstrakt

Është e ditur së shtatzania është një proces i ndërlikuar me shumë ndryshime trupore. Është

interesante se si ndryshimet hormonale ndikojnë në jetën e një gruaje shtatzënë, por siç duket ndër

ndikimet më të mëdha në zhvillimin e fëmijës është edhe procesi i lindjes. Mes pytjeve tipike të

bëra gjatë marrjes së anamnezës janë: “A ka lindur fëmija brenda kohës së caktuar?; Çfarë

procedurash ka ndjekur nëna gjatë procesit të lindjes?; Si ka reaguar fëmija në çastin e lindjes, me

të qarë apo duke marrë frymë? A japin këto pyetje informacionin e duhur kur i vlerësojmë/

identifikojmë fëmijët me probleme zhvillimore të caktuara për të adresuar problemin?

Qëllimi i këtij studimi është për të kuptuar në qoftë se shtatzania e vonë dhe procesi i lindjes

ndikojnë në zhvillimin mendor të fëmijës. Në mënyrë që të hulumtohen më tutje çështjet e

lartpërmendura është supozuar se ndërlikimet e lindjes nuk ndikojnë në zhvillimin mendor të

fëmijës. Instrumentet e përdorura në këtë studim janë: Vineland II - shkalla adaptuese e sjelljes

dhe DASS (Depresion, Ankth dhe Stres) që ka për qëllim për të vlerësuar ndryshimet emocionale

të nënave. Në këtë studim kanë marrë pjesë 60 nëna, të cilat i kanë sjellur fëmijët e tyre për vlerësim

psikologjik. Nga rezultatet e fituara nga analizat e të dhënave është vërtetuar se ndërlikimet e

lindjes mund të ndikojnë në zhvillimin mendor të fëmijës përderisa ato ndërveprojnë me funksione

të hershme trupore.

Fjalë kyqe: fëmijët, zhvillimi i shëndetit mendor




The Impact of Childbirth Implications in Early Childhood Development

MSc. Visar Sadiku

“Visar Sadiku. B.I” Office for Providing Psychological Services

Abstract

It is known that pregnancy is a complex process with many bodily changes. Its interesing how

hormonal changes affect the life of a pregnant woman, it seems that one of the biggest impacts on

child development is the process of birth. Among the typical questions asked during anamnesis

are: "Was the child born within the specified time? What procedures has the mother followed

during the childbirth process, and how did the child react at the moment of birth, was he crying or

breathing? Do these questions give enough information when assessing/identifying children with

certain developmental problems to address the problem?

The purpose of this study is to understand whether late pregnancy and or the process of birth affects

the child's mental development. In order to further explore the aforementioned issues, it is assumed

that the birth complications do not affect the child's mental development. "The instruments used

in this study are: Vineland II - Behavioral Adjustment Rate and DASS (Depression, Anxiety and

Stress) which aims to evaluate the emotional changes of mothers. The study included 60 mothers

who brought their children for psychological assessment. With the results obtained from the data

analysis it has been proved that the emergence of complications can affect the child's mental

development, while interacting with early bodily functions.

Key words: children, mental health development




Poster prezantimet

Ndikimi i Kompetencave Sociale në Shkathtësitë Komunikuese tek Fëmijët

Besart Sokoli & Granit Haliti

Kolegji Heimerer

Abstrakt

Kompetencat sociale i referohen aftësisë së një personi për tu socializuar me njerëz të tjerë.

Kompetenca sociale e fëmijës ndikohet nga mënyra se si komunikon me fëmijët e tjerë dhe me të

rriturit. Pikëpamjet e fëmijës në lidhje me familjen, bashkëmoshatarët dhe botën e gjerë gjithashtu

ndikojnë në aftësinë e tij sociale.

Aftësia komunikuese paraqet shkathtësinë e një personi për të transmetuar informacionin tek

personi tjetër në mënyrë efektive. Një studim i realizuar në Universitetin e Kentucky-is nga

Instituti i Zhvillimeve Njerëzore mbi rëndësinë e aftëstive komunikuese tek fëmijët, tregon se një

ndikim të veçantë në përmirsimin e aftësive komunikuese tek fëmijët luan mosha e tyre, ku 95% e

fëmijëve që treguan progres ishin 4-5 vjeçarë (Kearns & Gooden 2013).

Qëllimi i këtij hulumtimi është matja e ndikimit të kompetencave sociale të fëmijëve në

shkathtësitë e tyre komunikuese. Për realizimin e këtij hulumtimi është përdorur metoda cilësore

dhe sasiore dhe janë përdorur pyetësorët e standardizuar: “Social Competence”; “Interpersonal

Reactivity”; “Interpersonal Communication Skills Inventory”. Në këtë hulumtim u anketuan

gjithsej 150 persona, prej tyre 57% i takonin gjinisë femërore. Mostra është përzgjedhur në mënyrë

të rastësishme në shkollat fillore “Ismail Qemali” dhe “Ilmi Rakovica”, tek klasët e 7 dhe 8.

Rezultatet e këtij hulumtimi janë analizuar me Paketën Statistikore për Shkenca Sociale (SPSS)

dhe tregojnë një ndikim mjaft të rëndësishëm duke argumentuar se kompetencat sociale mund të

ndikojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë në shkathtësitë e komunikimit. Nga rezultatet e këtij

hulumtimi mund të konkludohet se kompetencat sociale janë një ndër faktorët më të rëndësishëm

që ndikojnë në aftësitë komunikuese të fëmijëve. Rritja e kompetencave sociale e përmirëson

dukshëm aftësinë komunikuese tek fëmijët. Duke u mbështetur në rezultatet e këtij hulumtimi,

mund të konkludohet se mënyra e duhur e veprimit tek personat me vështirësi në komunikim është

ndikimi në kompetencat sociale të tyre.

Fjalë kyçe: kompetenca sociale, aftësi komunikuese, fëmijë




Impact of Social Competence in Communication Skills in Children

Granit Haliti, Besart Sokoli

Heimerer College

Abstract

Social competences refers to a person's ability to socialize with other people. The child's social

competence is influenced by the way he communicates with other children and with adults. The

child's views about the family, peers and the wider world also affect his social ability.

Communication skills represent the ability of a person to transmit information to another person

effectively. A study conducted in the University of Kentucky by the Human Development Institute

on the importance of communication skills to children shows that a particular impact on improving

communication skills in children plays their age, with 95% of children showing progress 4-5 years

old (Kearns & Gooden 2013).

The purpose of this research is to measure the impact of the social competences of children in their

communication skills. Qualitative and quantitative methods have been used in this research. To

conduct this research, standardized questionnaires were used: “Social competence”;

“Interpersonal reactivity”; “Interpersonal Communication Skills Inventory”.

In this survey, a total of 150 people were interviewed, of whom 57% belonged to the female

gender. The sample was randomly selected at the primary schools "Ismail Qemali" and "Ilmi

Rakovica", grade 7 and 8.

The results of this research were analyzed with the SPSS and showed a very significant impact

arguing that social competences can directly affect the communication skills. From the results of

this research it can be concluded that social competencies are one of the most important factors

affecting the communication skills of children. Enhancing social competencies significantly

improves communication skills in children. Also, it can be concluded that the proper mode of

action of people with difficulties in communication is to influence their social competences.

Key words: social competence, communication skills, children




Çrregullimet Emocionale dhe të Sjelljes tek Fëmijët Parashkollorë

Bjondina Shahini, Donika Prenaj & Sellma Zeqirovic

Kolegji Heimerer

Abstrakt

Fëmijët e moshës parashkollore shfaqin një sërë emocionesh në mënyra të ndryshme. Çrregullimet

emocionale dhe ato të sjelljes karakterizohen nga paaftësia për të ndërtuar ose mbajtur marrëdhënie

të kënaqshme ndërpersonale me personat që i rrethojnë në shtëpi ose institucione (De Caluwe,

2008). Fëmijët më të prirur ndaj emocioneve negative ose episodeve të zemërimit janë të prekura

nga prindërimi joefektiv apo indiferent duke çuar në probleme të sjelljes (Siegler, 2011).

Në këtë hulumtim kanë marrë pjesë 60 prindër dhe 40 edukatorë që kanë kontakt direkt me fëmijët.

Pjesa më e madhe e fëmijëve i takojnë gjinisë mashkullore (51.7%) dhe i përkasin moshës 5 dhe

6 vjeçare. Prindërit dhe Edukatorët i janë nënshtruar pyetësorit The Strengths and Difficulties

Questionnaire (Goodman, Lamping & Ploubidis, 2010), i cili është përkthyer dhe përshtatur në

gjuhën shqipe. Prindërit dhe Edukatorët kanë raportuar gjendjen emocionale të fëmijëve (frikën,

ankthin, çarjen), sjelljet e tyre në shtëpi dhe institucion, poashtu raportin e fëmijës me të tjerët.

Rezultatet e këtij hulumtimi tregojnë raportimin e prindërve dhe fëmijëve për të njëjtin fëmijë,

duke treguar reagimet e tyre të ndryshme në raport me situata të ndryshme. Rezultatet tregojnë që

fëmijët e tyre në përgjithësi kanë tendenca për tu socialuzar me të tjerët e që çuditërisht shumica e

fëmijëve çajnë dhe kanë sjellje agresive në situata të caktuara.

Ky hulumtim mund të jetë bazë e fuqishme për observimin e sjelljeve emocionale të fëmijëve duke

ndihmuar në përshtatshmërinë e ambientit dhe përmisimin e reagimeve në situata të caktuara.

Rekomandohet që pyetësorët për gjendjen emocionale të aplikohen direkt tek fëmijët ose të

observohet sjellja e tyre në mënyrë që të identifikohen çrregullimet emocionale të fëmijëve në

moshat e hershme.

Fjalë kyçe: prindërit, edukatorët, fëmijët, gjendja emocionale, sjellja




Emotional Disorders and Behavior in Preschool Children

Bjondina Shahini, Donika Prenaj & Sellma Zeqirovic

Heimerer College

Abstract

Pre-school children express a variety of emotions in different ways. Emotional and behavioral

disorders are characterized by the inability to build or maintain enjoyable interpersonal

relationships with people around them or in institutions (De Caluwe, 2008). Children prone to

negative emotions or anger episodes are affected by ineffective or indifferent parenting leading to

behavioral problems (Siegler, 2011).

In this research 60 parents and 40 educators participated, who had direct contact with children.

Most children were male (51.7%) and belong to the age of 5 and 6 years. Parents and Educators

completed the questionnaire The Strengths and Difficulties Questionnaire (Goodman, Lamping &

Ploubidis, 2010), which has been translated and adapted in Albanian language. Parents and

Educators reported the emotional state of the children (fear, anxiety, and breakdown), their

behavior in the home and the institution, as well as the relationship of the child to others.

The results of this research reported on parents and children for the same child by showing their

different reactions in relation to different situations. The results showed that their children

generally tend to socialize with others, and that strangely, most children break into aggressive

behavior in certain situations.

This research can be a powerful basis for observing the emotional behavior of children by helping

to adapt to the environment and improving feedback in certain situations. It is recommended that

the questionnaires on emotional status be conducted directly to children or observe their behavior

to identify emotional disorders of children at an early age.

Keywords: parents, educators, children, emotional state, behavior




Ndërlidhja e Injorimit të Emocioneve nga Prindërit me Empatinë tek Fëmijët

Dafina Arifi

Abstrakt

Reagimet e prindërve ndaj emocioneve të fëmijës janë shembulli më i drejtpërdrejt për socializimin

e emocioneve të fëmijës dhe shkathtësitë empatike. Mirëpo, asnjë studim nuk ka hulumtuar

specifikisht injorimin e emocioneve nga prindërit dhe empatinë tek fëmijët. Prandaj, ky hulumtim

ekzaminon ndërlidhjen ndërmjet injorimit të emocioneve nga prindërit, dhe shkathtësive empatike

tek fëmijët e moshës 2 deri 4 vjeç nga Kosova.

Në mostër kanë qenë të përfshirë gjithsej 150 prindër kosovarë (33.6 % meshkuj dhe 64.5 %

femra), mosha mesatare e të cilëve ishte 31 vjeç (DS= 5.08). Për matjen e injorimit të emocioneve

nga prindërit është përdorur pyetësori vetraportues Përballimi me Emocionet Negative të Fëmijës

(CCNES: Fabes, Eisenberg & Bernzweig, 1990), ndërsa për Empatinë është përdorur Versioni

Italian i Pyetësorit për Empatinë (EmQue-I13: Grazzani, Ornaghi, Pepe, Brazzelli & Rieffe,

2015).

Sipas analizës së rezultateve doli se injorimi i emocioneve të fëmijës nga prindërit ka ndërlidhje

negative me empatinë, që është në konsistencë me literaturën e shqyrtuar (Kaukiainen et al., 1999;

Mirabile, 2015). Gjithashtu, literatura ekszistuese tregon rëndësinë që kanë moshat e reja dhe të

vjetra të prindërimit, duke sjellë në konsistencë se moshat e reja të prindërve raportojnë më shumë

injorim të emocioneve për fëmijët. Implikimet praktike dhe rekomandimet gjithashtu janë

diskutuar.

Fjalë kyçe: empatia, injorimi i emocioneve, CCNES, EmQue-I13, Kosova




The Connection of Ignoring Emotions from Parents with Empathy to Children

Dafina Arifi

Abstract

Parent's reactions to child emotions are the most direct example of socializing child emotions and

empathic skills. However, no study has specifically explored the ignorance of parenting emotions

and empathy among children. Therefore, this research examines the interaction between ignoring

emotions from parents and empathic skills in children of 2 to 4 years of age from Kosovo.

The participants were in total 150 Kosovar parents (33.6% male and 64.5% females), of average

age 31 (M = 31, DS = 5.08). For measuring the ignorance of emotions from parents, was used self

report questionnaire: Facing the Negative Child Emotions (CCNES: Fabes, Eisenberg &

Bernzweig, 1990), while for empathy was used: The Italian version of the Questionnaire for

Empathy (EmQue-I13: Grazzani, Ornaghi, Pepe, Brazzelli & Rieffe, 2015).

It has been found that ignoring child emotions from parents has negative interaction with empathy,

which is consistent with the reviewed literature (Kaukiainen et al., 1999; Mirabile, 2015). Existing

literature also points to the importance of the new and old parenting age, which is consistent with

the fact that the younger parents report more ignorance of emotions to children. Practical

implications and recommendations are also discussed.

Key words: empathy, ignorance of emotions, CCNES, EmQue-I13, Kosovo




Zhvillimi i Sjelljeve Adaptuese tek Fëmijët Parashkollor

Valmir Ahmeti, Kestrina Ahmeti, Dea Matoshi, Vanesa Haxhiajdini, Leandra Ukshini,

Ylberina Behluli, Granit Daku, Gentrit Bajrami

Abstrakt

Termi "aftësi sociale" në thelb bazohet në sjellje dhe i referohet llojeve të veçanta të sjelljes, të

cilat një person duhet të jetë i suksesshëm në një sërë mjedisesh sociale (Bellack, Mueser,

Gingerich, & Agresta, 2004; Greene & Burleson, 2003). Zhvillimi i kompetencave sociale në

fushën e arsimit dhe kërkimit ka rëndësi të veçantë në zhvillimin e strategjive sociale dhe

ekonomike. Si një fenomen shumëdimensional, kompetenca sociale është definuar si një imazh

pozitiv, pohim shoqëror, frekuencë e ndërveprimit, shkathtësi shoqërore njohëse, popullaritet me

kolegët (Matson, 2009).

Qëllimi i këtij studimi është të hulumtoj se sa ndihen të pranuar fëmijët nga bashkëmoshatarët e

tyre në parashkollorë dhe të eksploroj për probleme të shfaqura në sjellje. Pyetësori i përdorur për

të testuar hipotezat e ngritura është përpiluar duke u bazuar në hulumtime të ngjashme.

Mostra përbëhet nga 193 prindër të fëmijëve të moshave 4-5vjeç, të rekrutuar në shkollat fillore

‘’Lidhja e Prizrenit’’ ne Pejë dhe ‘’Hasan Prishtina’’ në Prishtinë.

Nga rezultatet e nxjerra mund të konkludohet se 86.5% e fëmijëve përdorin gjuhën verbale si

formë të komunikimit, ndërsa 13.5% përdorin gjuhën jo verbale. Gjithashtu, pas analizës së të

dhënave, mund të konstatojmë se 42.5% e fëmijëve me probleme në sjellje nuk kanë qenë të

pëlqyer dhe të pranuar nga bashkëmoshatarët e tyre. Është e qartë, perceptimet, njohuritë dhe

sjelljet më të rëndësishme për fëmijët të konsideruar të kualifikuar në shoqëri nuk janë universale;

ato ndryshojnë varësisht nga një bollëk konsideratash që lidhen me kontekstin social-zhvillimor-

ekologjik. Siç është sugjeruar më parë, efektiviteti i sjelljeve të përdorura nga një fëmijë në masë

të madhe përcaktohet nga situatat brenda të cilave ato kryhen.

Fjakët kyçe: fëmijë, sjellje adaptuese




Development of adaptive behaviour at Pre-School Children

Valmir Ahmeti, Kestrina Ahmeti, Dea Matoshi, Vanesa Haxhiajdini, Leandra Ukshini,

Ylberina Behluli, Granit Daku & Gentrit Bajrami

Abstract

The term "social ability" is basically based on behavior and refers to particular types of behavior

that a person must be successful in a variety of social settings (Bellack, Mueser, Gingerich &

Agresta, 2004; Greene & Burleson, 2003). The development of social competencies in the field of

education and research is of particular importance in the development of social and economic

strategies. As a multidimensional phenomenon, social competence is defined as a positive image,

affirmation society, frequency of interaction, social cognitive ability, and popularity with

colleagues (Matson, 2009).

The purpose of this study is to investigate how much children feel from their peers in preschoolers

and to explore problems with behaviors. The questionnaire used to test the hypotheses raised has

been compiled based on similar research.

The sample consists of 193 parents of 4-5 year-olds children, recruited into the Primary schools ''

‘’Lidhja e Prizrenit’’ in Peja and '' Hasan Prishtina '' in Prishtina.

From the results obtained it can be concluded that 86.5% of children use the verbal language as a

form of communication, while 13.5% use non-verbal language. Also, after the analysis of data, we

can conclude that 42.5% of children with behavioral problems were not liked and accepted by their

peers. It is clear, the perceptions, knowledge and the most important behaviors for the considered

qualified children in society are not universal; they change depending on an abundance of

considerations relating to the socio-development-ecological context. As has been suggested

before, the effectiveness of behaviors used by a child is largely determined by the situations within

which they are carried out.

Key words: children, adaptive behavior




Prevalenca e Përdorimit të Teknologjisë dhe Aftësitë Vetë-Rregulluse të Adoleshetëve

Egzona Lumi, Kestrina Ahmeti, Arian Musliu

Qendra për Hulumtime Psiko- Sociale dhe Mjeksësore (QHPSM)

Abstrakt

Zhvillimet teknologjike gjatë dekadave të fundit kanë patur një ndikim të madh në jetën e njerëzve në të

gjithë botën të cilët as e kishin imagjinuar dhe as ishin përgatitur për këtë ndryshim të madh. Ato ndikuan

mbi të gjitha komunikimin tonë dhe rrjedhimisht edhe gjithë proceset e jetës. Janë të shumta studimet që

tregojn lidhur me ndikimin pozitiv të teknologjisë në komunikimin, sjelljen, arsimimin, në zhvillimet

psikologjike dhe sociale, po ashtu mbështesin qëndrimet e tyre për ndikimin negativ në këto procese të

jetës. Teknologjitë e informacionit dhe komunikimit janë grupe të ndryshme mjetesh dhe burimesh

teknologjike që përdoren për të komunikuar, për të krijuar, për të shpërndarë, për të ruajtur dhe për të

menaxhuar informacionin (Blurton, 2002). Kjo lloj teknologjie është bërë tipar përcaktues i kohës tonë,

duke e bërë jetën tonë në mënyrë të dukshme ndryshe nga ajo që ka qenë dikur (Dearnley & Feather, 2001).

Në studimin e tij DiNicola (2004) thekson se teknologjia po ndryshon mënyrën sesi individët socializohen,

studiojnë, punojnë, harxhojnë kohën e tyre të lirë. Mjetet e komunikimit nëpërmjet internetit janë bërë pjesë

e rëndësishme e jetës sonë (Subrahmanyam, Reich, Waechter & Espinoza, 2008).

Qëllimi i këtij hulumtimi ishte eksplorimi i prevalencës së përdorimit të rrjeteve sociale të adoleshentëve,

si dhe të hulumtohet për aftësitë vetë-rregulluese të tyre.

Në këtë hulumtim morrën pjesë 120 pjesëmarrës, me një moshë mesatare prej 13.6 vjeç, prej të cilëve 53.8%

ishin femra. Pjesëmarrësit e rekrutuar ishin nxënës të klasës së shtatë dhe të tetë, nga dy shkolla fillore të

Komunës së Prishtinës (shkolla fillore “Ismajl Qemajl” dhe “Hasan Prishtina”). Për mbledhjen e të dhënave

u përdorën tre instrumente: Matja e 3 dimensionet të aftësive vetërregulluese (Novak & Clayton, 2001),

Fast Track Project Child Behavior Questionnaire për të matur aftësitë vetërregulluese në total (Moilanen,

2007) dhe një pyetësor i vetëkrijuar për të matur prevalencën teknologjike.

Sipas rezultateve, doli se mesatarisht nxënësit përdorin teknologjinë 6.1 orë brenda ditës duke mësuar, duke

luajtur dhe duke përdorur rrjetet sociale. Gjersa shumica prej tyre 40.3% kanë aftësi vetë-rregulluese nën

mesatare.Ndërsa me pikë më së shumti nga aftësitë vetë- rregulluese janë aftësitë për të rregulluar

emocionet me 15.5 pikë.

Nga kjo mund të themi se orët e shpenzuar në teknologji kanë të bëjnë me aftësitë vetë- rregulluese edhe

pse qëllimi i hulumtimit nuk është për të zbuluar ndërlidhjen mes tyre.

Fjalë kyçe: aftësitë vetërregulluese, prvalenca teknologjike, adoleshentët




Prevalence of Technology Usage and Self-Regulating Skills of Adolescents

Egzona Lumi, Kestrina Ahmeti & Arian Musliu


Abstract

Technological developments over the last decades have had a great impact on the lives of people

all over the world who had neither imagined nor prepared for this great change. They influenced

above all our communication and consequently all the processes of life. There are many studies

that point to the positive impact of technology on communication, behavior, education,

psychological and social development, and support their attitudes to the negative impact on these

processes of life. Information and Communication Technologies are a variety of tools and

technological resources used to communicate, create, distribute, maintain and manage information

(Blurton, 2002). This kind of technology has become the determining feature of our time, making

our lives noticeably different from what it once was (Dearnley & Feather, 2001). In his study,

DiNicola (2004) emphasizes that technology is changing the way individuals socialize, study,

work, and spend their free time. Means of Internet communication have become an important part

of our lives (Subrahmanyam, Reich, Waechter & Espinoza, 2008). The purpose of this research

was to explore the prevalence of use of adolescent social networks and to explore self-regulatory

skills of them. In this research there were 120 participants, with an average age of 13.6, of whom

53.8% were female.

The recruited participants were students of the seventh and eighth grades, from two primary

schools of Prishtina (Primary School "Ismail Qemail" and "Hasan Prishtina"). Three

questionnaires were used to collect the data: Measuring 3 dimensions of self- regulations skills

(Novak & Clayton, 2001), Fast Track Project Child Behavior Questionnaire to measure self-

regulations skills (Moilanen, 2007), and finally, a self-created questionnaire to measure

technological prevalence.

According to the results, the average use of technology is 6.1 hours to learn, play and in social

networks. However 40.3% percent of them have self-regulations skill below the average. So on

the highest points of self-regulation skills are for the skills to regulate emotions with 15.5 points.

From this we can say that the time spend in technology have to do with self-regulation skills even

though that the objective of this study is not to identify the correlation between those two factors.

Key words: self-regulator skills, prevalence of technology use, adolescents




Të Kuptojmë Situatën e Fëmijëve me Aftësi të Kufizuar në Kosovë Përmes Vetë Zërit të

Tyre

Ilirjana Geci & Trina Xheladini

Abstrakt

Qëllimi i hulumtimit aktual është të gjenerojë të dhëna dhe përshtypje nga fëmijët me aftësi të kufizuara në

Kosovë në mënyrë që të arrihet një kuptueshmëri më e thellë për situatën e tyre të përgjithshme dhe sfidat

e jetës së përditshme. Hulumtimi ndjek një qasje krejtësisht të përqendruar/ cendërzuar te fëmijët dhe synon

të iniciojë studime dhe hulumtime të mëtejshme të cilat mbledhin, analizojnë dhe konceptualizojnë /

formalizojnë zërin e fëmijëve me aftësi të kufizuara në Kosovë. Të dhënat u mblodhën në mënyrë

kualitative përmes intervistave gjysmë të strukturuara. Gjithsej 10 fëmijë me aftësi të kufizuara morën pjesë

në hulumtim; nga të cilat 6 vajza dhe 4 djem. Mosha e pjesëmarrësve varion nga 7 në 17 vjeç, duke

përfaqësuar tre lloje të aftësive të kufizuara: aftësi të kufizuar fizike, shqisore dhe intelektuale. Hulumtimi

aktual gjeneroi të dhëna që lidhen me tetë variabla të pavarur (tema) të tilla si: Vetë Perceptimi; Gjendja e

përgjithshme; Marrëdhëniet intrapersonale; Dhuna; Qasje fizike; Qasja në Informata; Perceptimi i shkollës

dhe e ardhmja. Këto Temat u identifikuan/gjeneruan pas analizimit të intervistave të transkriptuara të secilit

pjesëmarrës.

Gjetjet kryesore të hulumtimit janë si më poshtë: Fëmijët me aftësi të kufizuara mund të jenë interpretues

aktivë të përvojave të tyre personale; Fëmijët me aftësi të kufizuara zhvillojnë vetëvlerësim pozitiv kur

ndërveprimet e tyre bazohen vetëm në bazat familjare; Fëmijët me aftësi të kufizuara, zhvillojnë

vetëperceptim negativ kur ndërveprimet e tyre sociale bazohen përtej familjes; Prindërit kanë tendencë të

zhvillojnë strategji mbështetëse të papërshtatshme ndaj fëmijëve të tyre me aftësi të kufizuara; Fëmijët me

aftësi të kufizuara përballen me vështirësi në qasje fizike; Kryesisht, fëmijët me aftësi të kufizuara kanë

perceptim jo-pozitiv ndaj shkollës; Dhuna nuk raportohet të jetë një fenomen i përbashkët midis

pjesëmarrësve të hulumtimit.

Hulumtimi aktual ka limitet e veta; megjithatë, shërben si një pikë e fillestare e dobishme për të theksuar

rëndësinë e hulumtimeve të tilla në Kosovë dhe për të inicuar hulumtime të tjera në të ardhmen.

Rekomandohet që të dizajnohen metodologji më të avancuara të hulumtimit në këtë fushë, me qëllim të

gjenerimit të rezultateve më objektive

Fjalët kyçe: fëmijët me aftësi të kufizuara, barrierat, sfida, vetë-perceptimi, familja, edukimi, qasje fizike,

qasja në informata, dhuna

Hulumtimi u zhvillua në kuadër të Forumit të Personave me Aftësi të Kufizuara në Kosovë (Organizata

Ombrellë e Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuar, mbështetur nga Bashkimi Evropian, UNICEF

dhe Forumi Evropian për Aftësinë e Kufizuar (organizata ombrellë e Organizatave të Personave me Aftësi

të Kufizuar në Evropë).




Understanding the Situation of Children with Disabilities in Kosovo through Their Own

Voice

Ilirjana Geci &Trina Xheladini

Abstrakt

The purpose of the current research is to generate data and impressions from children with

disabilities in Kosovo in order to get a deeper understanding for their general situation and daily

life challenges. The research follows a completely child-centered approach and aims to initiate

further studies and researches which collect, analyze and conceptualize/ formalize the voice of

children with disabilities in Kosovo. Data were collected qualitatively through semi-structured

interviews. In total 10 children with disabilities participated in the research; out of which 6 girls

and 4 boys. Participant’s age varied from 7 to 17 years old, representing three types of disabilities:

physical, sensory and intellectual disability. The current research generated data correlating with

eight independent variables (themes) such as: Self Perception; General Mood; Intrapersonal

Relations; Violence; Physical Access; Access on Information; School Perception and The Future.

Such themes emerged after analyzing the transcribed interviews of each participant.

The main findings of the research are the following: Children with disabilities can be active

interpreters of their personal experiences; Children with disabilities develop positive self-

perception when their interactions rely only in family bases; Children with disabilities, develop

negative self-perception when their social interactions rely beyond the family. Parents tend to

develop inappropriate supportive strategies towards their children with disabilities; Children with

disabilities face access difficulties; Mainly, children with disabilities hold non-positive perception

towards school; Violence is not reported to be a common phenomenon among participants of the

research.

The current research has its limits; however, it serves as a useful starting point for emphasizing

the significance of such researches in Kosovo, and for initiating future ones. Future advanced

methodologies are recommended to be designed in purpose of generating more objective results.

Key words: children with disabilities; barriers; challenges; self-perception; family; education;

physical access; access on information; violence.

The research was conducted in the framework of Kosovo Disability Forum (umbrella organization

of Disabled People Organizations in Kosovo) supported by European Union, UNICEF and

European Disability Forum (umbrella organization of Disabled People Organizations in Europe)




Dallimet gjinore në stres dhe në sjelljet prosociale tek fëmijët 11-13 vjeç

Kaltrina Haziri

Abstrakt

Ky hulumtim ka për qëllim të identifikoj se si stresi mund të ndikoj në sjelljet prosociale dhe se a

ka dallime gjinore në shfaqjen e sjelljes prosociale. Të dhënat për studimin e këtyre variablave

janë bazuar në mostër të qëllimshme, ku ka përfshirë 388 respondentë nga komuna të ndryshme të

Kosovës, prej të cilëve 200 kanë qenë djem dhe 188 vajza. Pyetësorët e përdorur ishin: pyetësori

“Youth Self Report 11-18 ages (YSR)” i zhvilluar nga Achenbach (2001) dhe pyetësori “Self

Control Scale” (Tagney el al. 2004).

Rezultatet treguan se ka një ndërlidhje të lartë pozitive në mes të stresit dhe sjelljes prosociale (r=

.87*, p< .008), si dhe u përdor analiza e t-testit për të matur dallimet gjinore në shfaqjen e sjelljes

prosociale, e cila ka treguar se vajzat (M=12.64, DS= 2.32) më shumë se meshkujt (M=11.89, DS=

2.61) shfaqin sjellje prosociale t (371) =-2.91, p<.004.

Bazuar në të gjetuat e këtij hulumtimi, mund të rekomandohet që të bëhen studime të mëtutjeshme

me të gjitha grupmoshat dhe varësisht prej rezultateve të merren hapa sensibilizuese për dobinë e

sjelljës prosociale.

Fjalë kyçe: stresi, sjellja prosocial, dallimet gjinore




Gender differences in stress and prosocial behavior in children of 11-13 years

Kaltrina Haziri

Abstract

This research aims to identify how stress can affect prosocial behavior and if there are gender

differences in the appearance of prosocial behavior. Data to study these variables are based on a

deliberate sample, involving 388 respondents from different municipalities of Kosovo, of whom

200 were boys and 188 girls. The questionnaires that were used were "Self-Youth Report 11-18

years old (YSR)" questionnaire developed by Achenbach (2001), and the "self-control scale"

questionnaire (Tagney el al., 2004), the results showed that there was a high positive correlation

between stress and prosocial behavior (r = .87*, p <.008), and t-test analysis was used to measure

gender differences in expression of prosocial behaviors which showed that girls (M = 12.64, DS

= 2.32), more than males (M = 11.89, DS = 2.61) exhibit prosocial behavior (371) = - 2.91, p

<.004.

Based on the results of this study, it is recommended to undertake further studies, with all age

groups and depending on the results, to take sensibilisation steps for the benefit of prosocial

behavior.

Key words: stress, prosocial behavior, gender differences




Ndikimi i Emocioneve Akademike në Performancën e Lëndës së Matematikës

Loreta Tahiri & Arbnora Sahiti

Abstrakt

Emocionet akademike përcaktohen si emocione që lidhen drejtpërdrejt me mësimin në klasë, të

mësuarit akademik, testet dhe provimet si dhe arritjet e nxënësve në këto situata akademike

(Pekrun,et al. 2002a). Duke u bazuar në të dhënat nga literatura është hipotetizuar se emocionet

akademike ndikojnë në performancën e lëndës së matematikës si dhe ka dallime gjinore lidhur me

llojin e emocioneve që shfaqen, psh. vajzat janë gjetur të raportojnë më pak kënaqësi dhe krenari

në lëndën e matematikës, ndërsa djemtë kanë shfaqur më pak ankth, turp dhe mungesë shprese

(Frenzel, Pekrun, Goetz, & vom Hofe, 2006). Emocionet e matematikës lidhen në mënyrë të

ndjeshme edhe me atmosferën sociale që zhvillohet në orën e matematikës.

Qëllimi i hulumtimit ishte të hulumtohet mbi ndikimin e emocioneve akademike në performancën

e lëndës së matematikës tek nxënësit e klasës së 10. Për realizimin e këtij studimi është përdorur

metoda kuantitative, si dhe testimet e standardizuara. Si instrument matëse është përdorur

“Pyetësori i Emocioneve të Arritjes - Matematika (AEQ-M)”.Të dhënat janë analizuar me Paketën

Statistikore për Shkenca SPSS. Mostra është përzgjedhur në mënyrë të rastësishme tek nxënësit e

klaswve të dhjeta të shkollës së mesme Gjimnazin “Xhevdet Doda” në Prishtinë. Numri i

respodentëve ishte 100, ku 61% prej tyre ishin të gjinisë femërore.

Me anë të analizës korrelacionale rezulton një ndërlidhje signifikante pozitive të dobët në mes

suksesit në lëndën e matematikës dhe emocioneve akademike negative. Ndërsa ndërlidhje negative

josignifikante është gjetur ndërmjet suksesit në lëndën e matematikës dhe emocioneve akademike

pozitive. Ndërsa Regresioni linear tregon që emocionet akademike negative ndikojnë në mënyrë

signifikante në suksesin e lendës së matemtikës, kurse rezultatet e regresionit për ndikimin e

emocioneve akademike pozitive në suksesin e lendës së matematikës tregojnë ndikim

josignifikant, F(1,85) = 4. 67, p < .03. me R2 = .052 pra 5,2%.

Në bazë të rekomandimeve vijmë në përfundim se ky hulumtim sjellë në pah nevojën që të

zgjerohet fusha e hulumtimit rreth emocioneve akademike atyre pozitive dhe negative, si dhe

krijimi i hapësirave sa më motivuese dhe kreative për të mësuarit e lëndës së matematikës.

Fjalë kyçe: emocionet akademike, pozitive, negative, performanca, matematika




Impact of Academic Emotions in the Performance of Mathematics

Loreta Tahiri & Arbnora Sahiti

Abstract

Academic emotions are defined as emotions directly related to classroom learning, academic

learning, tests and examinations as well as student achievements in these academic situations

(Pekrun et al., 2002a). Based on data from the literature, it is hypothesized that academic emotions

affect the performance of the math subject, as well as gender differences regarding the type of

emotions that appear, example: The girl was found to report less pleasure and pride in the subject

of math, while the boys showed less anxiety, shame and hopelessness (Frenzel, Pekrun, Goetz, &

vom Hofe, 2006). Emotions of mathematics also significantly relate to the social atmosphere that

takes place in the math classroom.

The purpose of our research was to explore the impact of academic emotions on the performance

of the math subject of the 10th grade students. Quantitative methods and standardized testing were

used to accomplish this study. As a measuring instrument, "Achievement Emotion Questionnaire

- Mathematics (AEQ-M)" was used. The data were analyzed with SPSS. The sample was randomly

selected at the high school students of the Xhevdet Doda Gymnasium in Prishtina. The number of

respondents was 100, 61% of them females.

By correlation analysis, there is a significant positive correlation between the success of

mathematics and negative academic emotions. While negligent negative interlinking is found

between success in math subject and positive academic emotions. While linear regression shows

that negative academic emotions have a significant impact on the success of mathematics, while

the results of regression for the influence of positive academic emotions on the success of the

mathematics subject show non-conforming influence, F (1,85) = 4.67, p <.03. with R2 = .052,

respectively 52%.

Based on the recommendations, we conclude that this research highlights the need to broaden the

scope of research on positive and negative academic emotions as well to create more creative and

motivating spaces for math subject.

Key words: academic, positive, negative, performance, mathematics




Inkluzioni nga prespektiva profesionale dhe prindërore

Njomza Tusha

Kolegji Heimerer

Abstrakt

Sipas Rusuku (2001), për edukimin e fëmijëve janë duke u përdorur metoda të ndryshme të

diferencimit dhe të individualitetit, duke inkurajuar lidhjen e mbështetjes së ndërsjelltë të klasës,

për arritjen akademike të fëmijëve me aftësi të kufizuara, si dhe krijimin e atmosferës së

bashkëpunimit dhe bashkërendimit në procesin e edukimit të integruar. Prindërit duhet të vendosin

lidhje të forta me mësuesit dhe specialistët e shkollës, të cilët mund të shkëmbejnë informacione

pedagogjike dhe psikologjike për sjelljet tek fëmijët me aftësi të kufizuara, e kjo mund ta bëjë

procesin e integrimit më efektiv (Topping & Malone, 2005).

Qëllimi i hulumtimit është të eksplorohen qëndrimet e mësueseve, prindërve, logopedëve dhe

ergoterapeutëve ndaj inkuadrimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara në klasa të rregullta. Në mostër

kanë qenë të përfshirë 120 pjesëmarrës, prej të cilëve 30 ishin mësues, 30 ishin prindër, 30 ishin

logopedë dhe 30 prej tyre ishin ergoterapeutë (61.1% femra). Pjesëmarrësit ishin zgjedhur në dy

shkolla të Prishtinës (“Gjergj Fishta” dhe “Hasan Prishtina”) dhe në Kolegjin Heimerer.

Nga rezultatet e hulumtimit u rekomandua se fëmijët me aftësi të kufizuara duhet të jenë në klasa

të rregullta, mirëpo kanë nevojë për asistent në klasë. Gjithashtu, u konstatua se 60% e fëmijëve

me aftësi të kufizuara janë të pranuar nga shoqëria dhe marrin pjesë ndonjëherë në aktivitete

shkollore. Hulumtimi teorikisht paraqet rezultatet e kushteve socio-arsimore të integrimit të

fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollë dhe komunitet.

Fjalë kyçe: integrimi, komuniteti shkollor, fëmijët me nevoja të veçanta




Inclusion from professionals and parents prespective

Njomza Tusha

Heimerer College

Abstract

According to Rusuku (2001), different methods of differentiation and individuality are being used

for the education of children, encouraging the linkage of the mutual classroom support, the

academic achievement of children with disabilities, and the creation of the atmosphere of co-

operation and coordination in the process of integrated education. Parents should establish strong

relationships with teachers and school specialists who can exchange pedagogical and

psychological information on behaviors for children with disabilities, and this can make the

process of more effective integration (Topping & Malone, 2005).

The purpose of the research is to explore the attitudes of teachers, parents, speech therapists, and

ergotherapists towards inclusion of children with disabilities in regular classes. The sample

included 120 participants, of whom 30 were teachers, 30 parents, 30 speech therapists and 30

ergotherapists (61.1% women). Participants were selected in Pristina, in two primary schools,

"Gjergj Fishta" and "Hasan Prishtina" and also in Heimerer College.

From the research results it was recomanded that children with disabilities should be in regular

classes but need classroom assistants. It was also found that 60% were accepted by the society and

sometimes participated in school activities. Research theoretically presents the results of socio-

educational conditions of integration of children with disabilities in school and community.

Key words: integration, school community, children with special needs

International Conference on Book Children's Health, Well-being … · 2019-03-01 · e grupit...

Documents

Transcript of International Conference on Book Children's Health, Well-being … · 2019-03-01 · e grupit...