Institusi Perkhidmatan Kemanusiaan dan Pembangunan...

Institusi Perkhidmatan Kemanusiaan dan Pembangunan Keluarga di Unit Perunding dan Pembangunan Keluarga

Jabatan Agama IslamWilayah Persekutuan Kuala Lumpur

ZAINABISMAIL

ABSTRACT

The aim of this article is to describe the role of the Unit of Consultants and Family Development (UCFD) at Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan (JAWI) in family development in Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur. This article presents evidence that although this institution had established quite along time ago, marital conflicts and divorces in the state are still on the growing. Based on this evidence we can say that the program of family development conducted by UCFD, JAWI is not so sucsessful. However this article shows that the couples attending the counseling sessions at UCFD gained a lot of assistence from dakwah given by the counselors.

ABSTRAK

Tujuan artikel ini bertujuan untuk memperihalkan peranan Unit Perunding dan Pembangunan Keluarga (UPPK) di Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dalam konteks pembangunan keluarga di Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur. Artikel ini membincangkan isu UPPK, JAWI sebagai institusi yang telah lama wujud, namun konflik dalam perkahwinan dan perceraian di Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur masih terus berlaku. Berasaskan kepada fenomena ini dapat diandaikan program pembangunan keluarga yang ditawarkan oleh UPPK, JAWI adalah kurang berjaya. Bagaimanapun artikel ini menunjukkan pasangan yang mengikuti sesi kaunseling di UPPK, JAWI mendapat banyak manfaat daripada kaunselor yang menerapkan unsur dakwah dalam sesi kaunseling.

PENGENALAN

DiMalaysia akhir-akhir inimasalah keluarga seperti keruntuhan institusikeluarga, semakin ramaiwanitamelambatkan perkahwinan,meningkatnyajumlahkelahirananakdiluarnikah,bersekedudukan,penderaankanak-kanak,penagihandadah, lari dari rumahdanpelbagaimasalahkekeluargaanyang

Jurnal Pembangunan Sosial 9 (Jun) 2006: 109-129

110 Jurnal Pembangunan Sosial 9

5. Perceraiansemakinmeningkat6. Jumlahibubapatunggalsemakinramai7. Semakinramaianak-anakhidupdalamkemiskinan8. Perkahwinansemulasemakinmeningkat

Walaupun rumusan ini hasil pemerhatianke atas aspekkekeluargaandinegaramaju,tetapirumusansepertiinibolehdiperhatikankeatasnegaralain,termasukMalaysia.BerasaskanLaporanBanci Penduduk danPerumahanMalaysia(JabatanPerangkaanMalaysia,2001),wujudperubahandalamkontekskekeluargaandiMalaysia,khususnyadalamkonteksproporsipendudukbalu/duda ataupun penduduk yang bercerai/berpisah. Pada tahun 1980 terdapatsejumlah5.7peratuspendudukMalaysiayangberstatusbalu/duda.Angkainimenurunsedikitkepada4.6peratusdalamtahun2000.Dalamkonteksbercerai/berpisahpulaangkainiialah1.4peratusdalamtahun1980danmenurunkepada0.9dalamtahun2000.Jikaditinjaudarisegijantina,terdapatperbezaanyangagakketaradiantarapendudukperempuandenganpenduduklelaki.Pendudukperempuanjauhmelebihipenduduklelakidalamkedua-duaaspekini.Perbezaaninidisebabkankadarkematianyanglebihtinggidikalanganpenduduklelakiberbandingperempuan.Penduduklelakijugamempunyaikecenderunganyanglebihuntukberkahwinsemulajikakematianpasanganataupunjikabercerai.Darisegitaburangeografi,terdapatperbezaanyangagakketaraantaranegeri.Penduduk yang bercerai/berpisah adalah lebih tinggi di negeri seperti diKelantan,Perlis,TerengganudanKedah.Baginegerilain,peratusaninilebihkecil. Perbezaan ini dapat diterangkan berasaskan fakta bahawapendudukyangtinggaldinegeriyanglebihrendahtahappembandarannyamempunyaiperatusanbercerai/berpisahyang lebih tinggi berbandingnegeri yang lebihmajudanlebihtinggitahappembandarannya(Jadual1).

Jadual 1Taburan Peratusan Balu/Duda dan Bercerai/Berpisah Penduduk

Melayu Berumur 15 Tahun dan Lebih Semenanjung Malaysia Mengikut Negeri (2000)

Negeri Balu/Duda Bercerai/Berpisah

Johor 4.5 0.6Kedah 5.7 1.0Kelantan 6.1 1.7Melaka 5.7 0.8NegeriSembilan 5.0 0.7Pahang 4.2 0.7Perak 6.3 0.7

(sambungan Jadual 1)

Institusi perkhidmatan kemanusiaan 111

lain,bukanlagimenjadimasalahyangbersifatindividu,tetapisudahmenjadimasalahsosialyangmemerlukanperhatianseriusdaripadapelbagaipihak.Antarafaktoryangmenyumbangkepadaberlakunyapelbagaimasalahdalaminstitusikeluargaadalahdisebabkanolehpembangunansosialdanekonominegara yangpesat.YaakobHarun (1992)menyatakanproses pembandaranmenyebabkan berlakunya perubahan fungsi keluarga. Fungsi keluarga,seperti fungsi ekonomi, pendidikan, keagamaan, perlindungandan rekreasibagi keluarga di bandar banyak yang telah diambilalih oleh institusi lain.Akibatnyaterjadilahperubahanperanandankuasadalamkeluarga.Pemindahansebahagianfungsikeluargakepadainstitusilainsepertikilangdanindustritelahmelemahkaninstitusikeluargatersebut.Inimenyebabkankeluargaitusendirisudahkekurangankeupayaanuntukmenyelesaikansegalapersoalankeluargaataurumahtanggayangtimbul.

Akibatmasalahyangmelandarumahtanggaini,penerimaanmasyarakat

ke atas perkhidmatan kemanusiaan sebagai satu bentuk sistem sokonganmenjadisemakinpenting.Institusikaunselingumpamanyasudahdapatditerimakewujudannya dalammasyarakat.Kebanyakan pasangan yangmengalamimasalah rumah tanggadi bandar-bandar besar,mendapatkanperkhidmatankaunseling sebagai satu caramenyelesaikan permasalahan rumah tangga.Bagaimanapuntidaksemuaprosesbantuankaunselingyangdiberikankepadapasanganyangbermasalahberakhirdengankejayaan.

MASALAH DALAM INSTITUSI KELUARGA MELAYU DI MALAYSIA

MasyarakatMelayuhari inikhususnya,sertamasyarakatsejagatumumnya,sedangdilandapelbagaimasalah,samaadaberpuncadaripadadalamkeluargaataupun luar keluarga. Salah satumasalah besar keluarga ialahmasalahperpecahanrumahtangga.Perpecahanrumahtangga,ataudisebutjugasebagaikeruntuhankeluarga,menjadiperkarayanglumrahdalammasyarakatsejagat,termasukmasyarakatMelayudiMalaysia.Para sarjanapelbagai ilmupadaumumnyamenghubungkanmasalahperpecahanrumahtanggaataukeruntuhankeluargainidenganperubahansosialyangberlakudalammasyarakat.Shaffer(2000)umpamanyamelaluipemerhatiankeatashasilbancidiAmerikaSyarikatdanhasilpenyelidikanolehpelbagaipenyelidikdinegaramaju,merumuskanbahawaperubahansosialyangpesattelahmelahirkanlapanciriutamakeluargamasakini,iaitu;1. Semakinramaiorangdewasayanghidupsendirian2. Kebanyakanorangsemakinmelewatkanumurperkahwinan3. Jumlahanakdalamkeluargasemakinberkurangan4. Semakinramaiwanitayangbekerjadiluarrumah


kahwinpaksa, kurangdidikan agama, curang, keras, cerewet, gila, campurtanganmertua, politik (berlainan fahaman), bergurau, pendapatan tidakmencukupi,sukasamasuka,isteriengkar,tiadapersefahaman,isteribisu,isterimandul,masalahkesihatan(isteri tidakbolehmengandung),terlibatdengannajis dadah (suami), cacat anggota, kurang sabar, hamil sebelumkahwin,judi,minumarak,zina, suamidalampenjara, suami tidakmemberinafkah,suamiadaperempuanlain,isteriditinggalkansuami(ghaib),kezalimanataupenganiayaanterhadapisteri,isterimelayanlelakilainatautidaksenonohsertapengabaianterhadapnafkahdankasihsayang(FailRekodBahagianInformasiIslam,JAKIM,1998).

Secaraumumnyadapatdikatakansebab-sebabtersebutberpuncadaripada

pasanganitusendiridanorangketiga.Aspekyangberpuncadaripadapasanganialah seperti suami isteri tidakbertanggungjawab, cemburu, kahwinpaksa,kurangdidikanagama,curang,keras,cerewet,gila,poligami,masalahseks,bergurau,pendapatan tidakmencukupi,sukasamasuka, isteriengkar, tiadapersefahaman,isteribisu,isterimandul,masalahkesihatan(isteritidakbolehmengandung),terlibatdengannajisdadah(suami),cacatanggota,kurangsabar,hamilsebelumkahwin,judi,minumarak,zina,suamidalampenjara,suamitidakmemberinafkah,suamiadaperempuanlain,isteriditinggalkansuami(ghaib),kezalimanataupenganiayaanterhadapisteri,isterimelayanlelakilainatautidaksenonohsertapengabaianterhadapnafkahdankasihsayang.Manakalaaspekyangberpuncadaripadaorangketigaialahcampurtanganmertua,danberlainanfahamanpolitik.Bagimemulihkankestabilanperkahwinanini,terdapatayatal-Qur’anyangmenunjukkanpendekatankaunselingsebagaisalahsatupendekatanperkhidmatankemanusiaan.Ayatal-Qur’antersebutbermaksud:

Dan perempuan-perempuan yang kamu bimbang derhaka(nusyuz)hendaklahkamumenasihatimerekadan(jikamerekaberdegil) tinggalkanlah (pulaukanlah)merekadi tempat tidur,dan(kalaujugamerekamasihdegil)pukullahmereka(denganpukulanringanyangbertujuanmengajarnya). Kemudian jikamerekataatkepadakamu,makajanganlahkamumencari-carijalanuntukmenyusahkanmereka(Surahal-Nisa’:34).

TRADISI PERKHIDMATAN KEMANUSIAANDALAM BUDAYA MASYARAKAT ISLAM

KeluargaadalahinstitusiyangpentingdalamagamaIslam.Iniadalahkeranakeluargaberperananmencorakbentukhubungananak-anakdenganPenciptanya.Pincangkeluargaakanpincanglahkeimanananak-anak.Keluargayangpincangtentunyatidakakanmampuuntukmemupukkeimanandikalangananak-anak.OlehsebabitudalamtradisimasyarakatIslam,pembangunankeluargaadalah


Negeri Balu/Duda Bercerai/Berpisah

Perlis 5.9 1.3PulauPinang 4.9 0.7Selangor 3.3 0.6Terengganu 5.1 1.3WilayahPersekutuanKualaLumpur 3.5 0.9Malaysia 4.6 0.9

Sumber:Dihitungdaripadapelnagaijadualdlm.Ciri-ciriPendidikandanSosial

Penduduk,BanciPendudukdanPerumahanMalaysia,2001.

DatadiatasadalahberasaskankepadajumlahkeseluruhanpendudukMelayuyangberumur15tahundankeatas,daniadidapatiselaridengandatayangdiperolehi daripada JabatanKemajuan IslamMalaysia (JAKIM).MengikutFailRekodPerkahwinan,PerceraiandanRujuk,Bahagian Informasi Islam,JAKIM(1998a,1998b&1998c),dalamtempohantara1980-1990 terdapat850,654pasanganberkahwindiseluruhMalaysia.Daripadajumlahitu167,012(19.63%) pasangan telah bercerai. Jika perceraian ini dianalisismengikutnegeri,iaituberasaskanjumlahperkahwinanyangterdaftar,peratusyangpalingtinggi terdapat diWilayahPersekutuan,KualaLumpur (32.37peratus). IniberertiWilayahPersekutuan,KualaLumpuradalahnegeriyangpalingtinggiperatusanperceraiannyadiMalaysiadalamtempohtersebut.NegerilainyangjugatinggiialahTerengganu(27.41peratus),Perlis(22.91peratus)danKedah(21.27peratus).Peratusperceraiandinegerilainadalahdibawah20.0peratus(ZainabIsmail&WanIbrahimWanAhmad,2004).

BerasaskanStatistikPerkahwinanSeluruhMalaysia1990-2004(Jabatan

KemajuanIslamMalaysia,KESUMA2005)danStatistikPerceraianSeluruhMalaysia 1990-2004 (JabatanKemajuan IslamMalaysia,KESUMA2005),dapatdiperhatikanwujudperubahandalamkontekskekeluargaandiMalaysia.Dalamtahun2004,terdapat111,944pasanganberkahwindiseluruhMalaysia.Daripadajumlahitu,16,509(14.75%)pasangantelahbercerai.Jikaperceraianini dianalisismengikut negeri, peratus yang paling tinggi adalah terdapatdiSelangor (18.99%). IniberertiSelangoradalahnegeriyangpaling tinggiperatusan perceraiannya diMalaysia dalam tahun 2004.Negeri lain yangjugatinggiialahKelantan(11.82%),Johor(10.24%),Perak(9.13%),Kedah(8.93%),KualaLumpur(7.85%),danTerengganu(7.10%).Peratusperceraiandi negeri lain adalah di bawah 6.0 peratus.Angka ini didapatimenurunbanyakjikadibandingkandenganstatistikperceraianantaratahun1980-1990.Bagaimanapuniatetapmenunjukkanperceraianmasihberlaku.

Terdapatpelbagaisebabyangmendorongberlakunyaperceraian.Antaranyaialahpoligami,cemburu,masalahseks,suamiisteritidakbertanggungjawab,


iaitumereka(yangtetapmengerjakansembahyangnya).(Surahal-Hujurat:19)

ManakalaperintahAllah(s.w.t.)keatassemuasuamisupayamemainkanperanansebagaiketuakeluargajelasdalamfirman-Nyayangbermaksud:

Kaum lelaki itu adalah pengurus dan pemimpin yangbertanggungjawab terhadap kaum perempuan, oleh keranaAllah telahmelebihkan orang-orang lelaki (dengan beberapakeistimewaan) atas orang-orangperempuandan (juga) keranaorang-orang lelaki telahmembelanjakan (memberi nafkah)sebahagiandarihartamereka.(Surahal-Nisa’:34)

Daripadakeenam-enamayatal-Qur’antersebut,dapatdirumuskanbahawaIslamamatmenitikberatkanhubungankasihsayangantarasuamidanisteri,etikapergaulanantarasuamidanisteri,sertaketaatankepadaperintahAllah(s.w.t.) bagimenjamin keharmonian institusi keluarga. Persoalannya ialahbagaimanakahuntukmenerapkankesedaranhubungandalamkeluargamenurutIslam,danmenerapkankesedaranmengenaiketaatankepadaAllah(s.w.t.)?Dalamkonteksini,perkhidmatankemanusiaanmenjadisatukeperluandalaminstitusikeluargapadahariini.Salahsatubentukperkhidmatankemanusiaanyangdiperlukanialahkaunselingkeluarga.

DalamkonteksmasyarakatMuslimdiMalaysia,walaupunperkhidmatan

kemanusiaanmerupakanprogramyangmasihbaru,khususnyajikaditinjaudarisegiperkhidmatankaunselingyangdisediakandiJabatanAgamaIslam,tetapitradisimemberikanbantuankepadaorangyangbermasalah sudahmenjadibudayasejak lamadalammasyarakat Islam.Perkhidmatanseperti inibolehdikatakantelahwujudsejakeradakwahNabiMuhammad(s.a.w.)iaitusejakBagindadilantiksebagaiRasulpadatahun610M.HalinidisebabkanperananRasulullah(s.a.w.)sendiripadamasaituyangmenjaditempatkepadaumatIslammengadumasalah,mendapattunjukajarketikamenghadapikrisisataumasalahdanmendapat bantuanbagimenyelesaikanmasalah yangdialami.Namun,prosesRasulullah (s.a.w.)membantu umat Islammemahami,menghadapi,menerimadanmenyelesaikanmasalahyangdihadapi,tidakdikenalisebagaiperkhidmatankaunseling, sebaliknya ia lebih terkenal dengannama sistemhisbah(ZainabIsmail&WanIbrahim,2004).

MengikutHassanLanggulung(1990),hisbahadalahsatukonsepsyarak

yang bererti perintahmengerjakan kebaikan (macruf) yang sudah nampakditinggalkan dan laranganmengerjakan kemungkaran yang sudah nampakdikerjakansertamembaikihubunganantarasesamamanusia.cAbdal-KarimZaidan(1997)menyatakanhisbahialahfungsikeagamaanyangterkandungdalamal-amr bi al-macr¸fwa al-nahycanal-munkaryangmerupakanfardubagi


amat dipentingkan.Banyak ayat-ayat al-Qur’an yangmenekankan tentangpentingnyahubungankasih sayangdalamkeluarga.Antaranya ialahfirmanAllah(s.w.t.)yangbermaksud:

Diantara tandakebesaran-Nyaadalahdiciptakan-Nyabuatmuisteri-isteriagarkamumemperolehketenanganhatidengannya,sertamembuatmuberkasihsayang.Halitumerupakanpetunjuktentangkebesaran-Nyabuatmerekayangmahuberfikir.(Surahal-Rum:21)

Allah (s.w.t.) jugamenuntut golongan suami agarmenghormati isterimereka,danmewajibkangolongansuamimempergauliisterimerekasecarabaik,sekalipunmerekatidaksukaatautidaksenanguntukmempergauliisterimerekatersebut.Antaraayatal-Qur’anberkaitandenganisupergaulansuamiisteriiniialahfirmanAllah(s.w.t.)yangbermaksud:

Pergaulilahmerekadenganbaik.Bilakamutidakmenyukainya,mungkin sesuatu yang tidak kamu sukai itu diadakanTuhankebaikanyangbanyakdidalamnya.(Surahal-Nisa’:19)

Dalamsurahyanglain,Allah(s.w.t.)berfirmandenganmaksudnya:

Hak untuk isteri yang patut diterimanya daripada suaminyaseimbangdengankewajipannyaterhadapsuaminyadenganbaik.(Surahal-Baqarah:228)

Bagimenjaminkeharmonianinstitusikeluarga,Allah(s.w.t.)menegaskanbahawasetiapanggotakeluargawajibpekakepadasuruhandantuntutanagama.Suruhanagamayangutamadanmenjadiasaskeharmonianinstitusikeluargaialahmendirikan ibadah sembahyang danmemastikan suamimemainkanperanansebagaiketuakeluarga.PerintahsembahyanginijelasdalamfirmanAllah(s.w.t.)yangbermaksud:

Dan dirikanlah sembahyang (dengan tetap), sesungguhnyasembahyang itumencegah daripada perbuatan yang keji danmungkar.(Surahal-cAnkabut:54)

PerintahsembahyanginijugadijelaskanolehAllah(s.w.t.)dalamfirman-Nyayangbermaksud:

Sesungguhnyamanusia itu dijadikan bertabiat resah gelisah(lagibakhilkedekut);Apabila iaditimpakesusahan, ia sangatresahgelisahdanapabilaiaberolehkesenangan,iasangatbakhilkedekut,kecualiorang-orangyangmengerjakansembanhyangnya;


memelihara akhlakmasyarakat,menghalang perbuatan bidcah,melindungitanah perkuburan daripada dijadikan tempatminumdanberfoya-foya atausebagaitempatberjualbeli,memeliharaperilakuantarajantinadijalanrayaataupermandianawamsertamenyiasatsebarangusahamenyembunyikanataumenghalangkebenaran.Diwan al-Hisbahjugamenyeliaperkahwinansemulabaludanwanitayangdiceraikandenganmenyediakancalonsuamiyangsesuai,bertanggungjawabdanberkemampuan(AbdulMalek,1995).

PERKHIDMATAN KEMANUSIAAN DI UNIT PERUNDING DAN PEMBANGUNAN KELUARGA, JAWI

Dalam konteksmasyarakatMalaysia kini, perkhidmatan kemanusiaan,khususnyaperkhidmatankaunseling telahdijadikan sebagai satu kaedahdibeberapaJabatanAgamaIslamdiMalaysia,sebagaiusahauntukmembantupasangan suami isteri yangmengalami konflik rumah tanggamewujudkankembalipersefahamandanmencarijalanmengeratkanhubungankasihsayangdiantaramerekasertamenanganikeruntuhaninstitusikekeluargaan.AntaraJabatanAgamaIslamyangmengambilinisiatifmewujudkanunitkaunselingdi jabatanmasing-masing ialahJabatanAgamaIslamWilayahPersekutuan,KualaLumpur,JabatanHalEhwalAgamaIslamTerengganu,JabatanAgamaIslamSelangor, JabatanAgama IslamJohor, JabatanAgama IslamMelaka,JabatanAgamaIslamNegeriSembilan,JabatanAgamaIslamSabahdanJabatanAgamaIslamSarawak.

SemuaaduandaripadapasangansuamiisteriyangbermasalahdiJabatan-

JabatanAgamaIslaminidikendalikanolehPegawaiHalEhwalAgamadengancaramemberi bimbingan, kaunseling, dan nasihat. Setiap pasangan yangmengalamimasalahdalamrumah tanggaakandirujukkepadaPegawaiHalEhwalAgamayangberperanan sebagai kaunselor. Dalam sesi kaunselingtersebut, para pasangan yang bermasalah akan dibantu untukmembuatpenerokaan,menyelesaikanmasalah,danmembuatkeputusanterhadapmasalahyangmerekaalami.Ringkasnya,melaluisesikaunselingparapasanganyangbermasalahakanmemperolehicelikakal.

JabatanAgamaIslamWilayahPersekutuan,KualaLumpur(JAWI)adalahsalahsatuJabatanAgamaIslamdiMalaysiayangmenawarkanperkhidmatankemanusiaan.Dari segi sejarah, JAWI telahberoperasi hampir 16 tahundiMalaysia sebagai sebuah institusi agama yangmenguruskan urusan yangberhubungdenganhalehwalagamaIslam.Iaditubuhkandengantujuan;“untukmelahirkansebuahmasyarakatmajuyangmenjadikanIslamsatucarahidupsempurnaberasaskanal-Qur’andanal-Sunnah;danmelahirkanmasyarakatyangterpeliharadarisegiaqidahdansyariah”(JAWI,http://www.islam.gov.my/jawi/objektif.htm1.1999:1).


sesiapayangmemerintahkaumMuslimin.IbnKhaldun(1981)pulaberpendapathisbahadalahsatujawatandalamurusanagamayangbertanggungjawabuntukmenegakkankebaikandanmencegahkemungkaran.Manakalaal-Faruqi,&LoisLamy(1986)berpendapathisbahadalahsatuinstitusiyangberkonsepkanal-amr bi al-macr¸f wa al-nahy can al-munkar. Walaupunhisbah ini tidakdijalankansecaraprofesionaldanformalpadazamanRasulullah(s.a.w.),namunal-MawardiberpendapatiaberjayamembentuksahsiahdantingkahlakuanggotamasyarakatIslamuntukhormat,berkasihsayangdanbertimbangrasa(cAbdal-KarimZaidan,1997).KejayaanperlaksanaanhisbahinimempunyaihubunganyangrapatdenganduafirmanAllah(s.w.t.)yangbermaksud:

Wahai orang-orang yang beriman!Hendaklah kamumenjadiorang-orangyangsentiasamenegakkankeadilan, lagimenjadisaksi (yangmenerangkankebenaran) keranaAllah, sekalipunterhadapdirikamusendiri(Surahal-Nisa’:135)

Dan orang-orang yang beriman, lelaki dan perempuan,setengahnyamenjadi penolong bagi setengahnya yang lain,merekamenyuruhmembuat kebajikandanmelarangdaripadaberbuat kejahatan, danmerekamendirikan sembahyang danmemberizakatsertataatkepadaAllahdanRasul-Nya,merekaituakandiberirahmatolehAllah(Surahal-Taubat:71).

Oleh kerana hisbah banyakmemberi faedah kepada umat Islam, padazamanSaiyidinaUmar al-Khattab, satu institusi yang diberi namaDiwan al-Hisbahtelahditubuhkan.PenubuhanDiwan al-Hisbahiniadalahlangkahawal ke arahmenjadikan hisbah sebagai satu profesion dalam programdakwah.Padapermulaannya,SaiyidinaUmaral-Khattabmelantikmuhtasibyangberkebolehan, daripada golongankhalifah, amir, peniaga, pengusaha,peladang,guru,imammasjid,bapa,ibu,belia,beliawanis,suami,isteri,rakan,kaumkerabatataujiranyangdianggapbertanggungjawabkeataskebajikanorangawamdanuntukmembimbingmanusiakepadakebaikan.Selarasdenganitu sistemhisbah dijalankan di pelbagai tempat, seperti di rumah,masjid,pasarataupunjalanraya.Untukmemenuhi tugassebagaimuhtasib,merekainidikehendakikeluarkepadaorangawamuntukmenyiasatdanmemastikansyariatIslamdilaksanakan(al-Faruqi&LoisLamya’,1986).

Padazamanal-MahdiiaituKhalifahAbbasiyyahyangketiga,Diwan al-Hisbah telahdiperkenalkansebagai sebuah jabatanyang tidakmemisahkanantara politik dengan agama. Sejak penubuhannya,DÔwan al-Hisbahdikembangkansebagaisebuahinstitusiseparakehakimanyangmenguruskanperkara-perkara yang tidak terikat atau dikawal sepenuhnya oleh undang-undangSyariah.Diwan al-Hisbahinibertanggungjawabdalampelbagaitugassepertimentadbiralirandantukaranwang,timbangandannilaiwangsyiling,


Islamdiseluruhnegara(JAWI,http://www.islam.gov.my/jawi/terbaru.htm1.1999:1).BagimelancarkanperlaksanaantugaskepadaumatIslam,JAWItelahmenetapkanfungsinyakepadalimaaspek:1. MelaksanakanprogrampendidikanumatIslam.2. MelaksanakanprogramekonomiumatIslam.3. MewujudkanaktivitisosialdankebajikanbagifaedahumatIslam.4. Menyediakantempat-tempatibadatdengansecukupnya.5. MeningkatkanperkhidmatanagamakepadaumatIslam.

Bagimelaksanakan fungsi tersebut, JAWI telahmenubuhkan bahagiandanunittertentu.Sejaktahun1984tersebut,beberapabahagianyangwujuddibawahpentadbiranJAWIadalahsepertiBahagianIstinbat,BahagianAmarMaaruf,BahagianBaitulmalZakat,BahagianPentadbirandanKewangansertaBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah.Dibawahbahagian-bahagianini diletakkanpula beberapaunit tertentu.Di bawahBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariahumpamanyadiletakkanUnitPenguatkuasa/Pendakwa,UnitPerundingKeluarga(al-Irshad al-cAliy)danUnitUrusanKekeluargaan (Ahwal Shakhsiah).

Sebelumtahun1984,unityangbertanggungjawabmenyediakanperkhidmatan

kaunselingialahUnitPerundingandanKhidmatNasihat.Bermulatahun1984,UnitPerundingKeluarga(al-Irshad al-cAliy)yangbertanggungjawabkeatasperlaksanaanmeningkatkan perkhidmatan agamakepada umat Islam telahdinaikkantarafkepadaUnitPerundingdanPembangunanKeluarga(UPPK).PenubuhanUPPKinimerupakaninisiatifJAWIbagimembantupasangansuamiisteriyangmengalamiketeganganrumahtanggamencarijalanmengeratkankembalihubungankasihsayangdanmewujudkansemulasuasananyamandanharmonidalamrumahtanggamereka.

UnitPerundingdanPembangunanKeluarga(UPPK)telahberoperasilebih

20 tahundiBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah.Padaperingkatawalpenubuhan,semuaPegawaiHalEhwalIslamyangbertugasdiBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah terlibat dalammengendalikanurusannikah,ceraidanrujuksertamemberikhidmatnasihatkepadapasangansuamiisteriyangmengalamikonflikdalamrumahtangga.Menyedaripentingnyaperkhidmatannasihatkepadapasangansuami isteriyangbermasalahdalamrumah tangga, pada tahun 1976, JAWI telahmenubuhkanUnit PerundingKeluarga(al-Irshad al-cAliy)dandiletakkandibawahBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah.DibawahUnitPerundingKeluarga(al-Irshad al-cAliy)tersebutdiwujudkanpulaUnitPerundingandanKhidmatNasihatyangbertanggungjawabmengendalikanaduanberkaitankonflikdalamrumahtangga.Unit ini ini tidakmempunyaikuasauntukmembuat sebarangkeputusankeataspasanganyangbermasalahdalamrumahtangga.Segalakeputusanyangdibuatkeataspasanganyangbermasalahdalamrumahtanggaperludirujukkepada kadhi. Begitu juga sekiranya Pegawai PerundingKeluarga tidak


Objektif JAWI ini adalah untukmelahirkan insan salih yang beramal

dengan ajaran al-Qur’an dan al-Sunnah serta berpegang teguh denganaqidahdan syariah. Inimenunjukkan JAWI adalah sebuahorganisasi yangbertanggungjawabmengendalikan hal ehwal agama Islam dan berfungsisebagaisatubadandakwahyangberusahamenegakkankebaikandanmencegahkemungkaran(al-amr bi al-macr¸f wa al-nahy can al-mungkar).

Pada 1 Februari 1974, berikutan penubuhanWilayah Persekutuan

KualaLumpur,MajlisAgama IslamWilayahPersekutuan (MAIWP) telahditubuhkan.MAIWPadalahsebuahbadanagamaIslamyangbertanggungjawabmengendalikansegalaurusanyangberhubungdenganhalehwalagamaIslamdiWilayahPersekutuan.DengantertubuhnyaMAIWPpada1Februari1974,JAWItelahdiwujudkanuntukmenjadiurusetiakepadaMAIWP.Padawaktuitu,JAWIdiletakkandibawahurusetiaMajlisKebangsaanBagiHalEhwalIslam,Malaysia(MKI),yangkemudiannyadinaikkantarafsebagaiBahagianAgama,JabatanPerdanaMenteri.BahagianAgamaini,kemudiannyadikenalisebagaiBahagianHalEhwal Islam (BAHEIS), Jabatan PerdanaMenteri.SebelumpenubuhanMAIWPdanJAWI,semuaurusanberhubunghalehwalagamaIslamdiKualaLumpurdikendalikanolehJabatanAgamaIslamSelangor(JAIS).ApabilaJAWIditubuhkanpada1974,semuaurusanyangberhubungdenganhalehwalagamaIslamdiKualaLumpurdikendalikanolehJAWI(JAWI,http://www.islam.gov.my/jawi/sejarah.htm1.1999:1).

Pada tahun 1976, JAWI diletakkan di bawahKementerianWilayah

Persekutuan. Berikutan permansuhan kementerian itu pada tahun 1987,kedudukan JAWI di bawah KementerianWilayah Persekutuan jugadimansuhkan, dan diletakkan pula di bawahBahagianKemajuanWilayahPersekutuan, JabatanPerdanaMenterihingga sekarang (JAWI,http://www.islam.gov.my/jawi/sejarah.htm 1. 1999:1).Dari segi tempat operasi, padaperingkatawalpenubuhan,JAWImemulakanoperasinyadiBangunanBaitulmalWilayahPersekutuan,JalanIpoh,KualaLumpur.Padaakhirtahun1989,operasiJAWI telah dipindahkan keBangunanSulaiman, JalanDamansara,KualaLumpur.Pada1 Januari 1997, selaras denganpembangunandankemajuanIslamyangbertambahmantapdiMalaysia,JabatanKemajuanIslamMalaysia(JAKIM)telahditubuhkanolehkerajaanMalaysiabagimengambilalihkuasadan perananBAHEIS (JAWI, http://www.islam.gov.my/jawi/profil/sejarah.htm1.1999:1).

Sehubunganitu,perubahankuasadanperananBAHEISkepadaJAKIM,pengurusan JAWI juga turutmengalami perubahan. PadaFebruari 1998,pengurusan JAWI yang berada di bawahBahagianKemajuanWilayahPersekutuan, JabatanPerdanaMenteri telah diletakkan di bawah JAKIM.Perubahanyangberlakukeataspengurusan JAWI ini selarasdengandasarkerajaan untukmenyelaraskan pengurusan hal ehwal berkaitan dengan


konflikdalam rumah tanggauntukmemahamimasalahyangdihadapi olehmerekadanmencarijalanpenyelesaianataukeputusandemikebaikanrumahtanggamereka.Pendekatankedua-duafungsiUPPKiniadalahselarasdengankonsepdakwahyangmenuntutkebaikanditegakdankemungkarandicegah(al-amr bi al-macruf wa al-nahy can al-mungkar).OlehkeranaUPPKberadadibawahpengurusanBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah,seorangPegawaiHal EhwalUgama Islam telah dilantik sebagaiKetua PenolongPengarahKanan diBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah.KetuaPenolongPengarahKananinibertanggungjawabkepadalimaorangPegawaiHalEhwalUgamaIslamyangdilantiksebagaiPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga diUPPKdan limaorangPegawaiHalEhwalUgamaIslamyangdilantiksebagaiPendaftarNikah,CeraidanRujukdiUnitPendaftaranNikah,CeraidanRujuk.Kelima-limaorangPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluargainidiberitanggungjawabmengendalikansesikaunselingkepadapasanganyangbermasalahmengikutkawasanmasing-masingiaituKualaLumpur,Setapak,Kepong,SungaiBesidanDamansara.Bagimemudahkanurusanpengendaliansesikaunselingkepadapasanganyangbermasalahdalamrumahtangga,kelima-limaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluargainidibantuolehPenyeliaPusatKhidmatSosial,PembantuHalEhwalIslamKanan,Pembantutadbir,Jurutaip,PembantuAmRendahdanPekerjaRendahAwam(ZainabIsmail,2001).

Sebagaisatuunityangmengendalikansegalaurusanyangberkaitandengan

perundingan dan pembangunan keluarga,UPPKmenyediakankhidmatkaunselingkepadamasyarakatMuslimdiWilayahPersekutuan,KualaLumpur.Dalamprosesmengendalikan khidmat kaunseling danmenerimapasangansuamiisteriyangbermasalahsebagaiklien,terdapatlapanlangkahyangdiikutiolehUPPK,iaitu(ZainabIsmail,2001):1. Memberipenjelasankepadapengadu PembantuHalEhwal Islam (pembantu kepada PenolongPengarah

PerundingdanPembangunanKeluarga)yangbertugasdikaunterakanmemberipenjelasankepadapengadutentangsyaratyangperludipenuhisebelummendapatkanperkhidmatankaunselingdiUPPK.Syarat-syarattersebutialah:i. Klienmestilah individu yang bermastautin dalamWilayah

Persekutuan. Untuk mengenal pasti identiti klien, kliendikehendaki menunjukkan alamat dalam kad pengenalanatau alamat dalambil-bil bayaran seperti bil air, telefon atauseumpamanyaatausuratakuandaripadaketuaimamataujurunikahditempatindividuklienitutinggal.

ii. Kliendikehendakimengemukakansijilnikahdankadpengenalansertasalinan-salinannya.

iii. KliendikehendakimengisiborangaduanyangdisediakanolehUPPK.


dapatmenyelesaikankes-kestertentusecarakaunseling,merekadikehendakimerujukkanpasanganyangterlibatdalamkestersebutkepadakadhi.Fenomenaini timbuldisebabkanUnitPerundingandanKhidmatNasihatdiletakkandibawahkuasakadhi.

MengikutSulaimanEndut(1998),padatahun1984Akta Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan 1984) (Akta 303)telahdigubaldan dilaksanakan. Implikasi daripada penggubalan dan perlaksanaanAkta Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan 1984) (Akta 303) tersebut telahmenyebabkan berlaku suatu perubahan pengurusan diBahagianPentadbiranUndang-UndangSyariah.UnitPerundingKeluarga(al-Irshad al-cAliy)telahdinaikkantarafkepadaUnitPerundingdanPembangunanKeluarga (UPPK), bagimengambil alih kuasa danperananUnitPerundingKeluarga (al-Irshad al-cAliy).DenganwujudnyaUPPKdalam tahun1984,semuakes kaunseling telah diletakkandi bawahkuasaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga.KadhiatauPendaftarNikah,CeraidanRujuktidaklagimempunyaikuasauntukmencampuriurusankeskaunselingyangdijalankanolehPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga.Mereka ini hanyabertanggungjawabke atas urusanyangberkaitan denganpendaftaranperkahwinan,perceraiandanrujuksahaja.

Perkhidmatankaunseling yangdijalankanolehUPPKpada tahun1984

telah beroperasi diBangunanBaitulmalWilayahPersekutuan, Jalan Ipoh,KualaLumpur.Padaakhirtahun1989,berikutandenganperpindahantempatoperasiJAWIkeBangunanSulaiman,JalanDamansara,KualaLumpur,UPPKjugaturutberpindahdanmenjalankanoperasinyadiBangunanSulaiman,JalanDamansara,KualaLumpur (JAWI, t.th.:Brosur Perkhidmatan Kaunseling Menenangkan Suasana Konflik).ObjektifUPPK secara tersurat tidaklahdiketahui.Namunbegitu, terdapat dua perkara utamayang dititikberatkandalampenubuhanUPPKiaitu:1. Untukmemberiperkhidmatannasihatkepadapasangansuamiisteriyang

mengalamikonflikdankeadaantidakserasidalamrumahtangga.2. Untuk bertanggungjawab sepenuhnyamengendalikan semua aduan

berkaitandengankonflikrumahtangga.

MengikutbrosurPerkhidmatan Kaunseling Menenangkan Suasana KonflikyangditerbitkanolehJAWI(t.th.),fungsiUPPKialah:1. Membantupasangansuamiisteridankeluargayangbermasalahmencari

jalanmengeratkanhubungankasihsayangdankemesraan.2. Menghindarkan perceraian yang membawa risiko permusuhan

kekeluargaan.

Daripadakedua-duafungsiUPPKini jelasmenunjukkanbahawaUPPKadalah suatu unit alternatif kepada pasangan suami isteri yangmengalami


syarat-syaratyangditetapkanUPPK.Kebanyakanpengaduyangtidakdapatmemenuhi syarat-syaratyang telahditetapkanolehUPPKdantidakdapatdibukakanfailkesuntukmerekaialahmerekayangtidakmempunyaisijilnikahyangsahkeranaberkahwindiThailand,berkahwinsecarasindiketdantidakbermastautindiWilayahPersekutuan,KualaLumpur.Terdapatjugapengaduyangtidakdibukakanfailkeskeranamerekahanyainginmendapatkanpandangandaripadapihakkaunselormengenaimasalahyangberlakudalamrumahtanggamerekasahaja.

4. Membukafailkespengadudanmemberinomborrujukan Bagipengaduyangmemenuhisyarat-syaratyangtelahditetapkanoleh

UPPK,borangUPPK1yangtelahdiisiolehmerekaakandimasukkankedalamfailkesdandiberinomborrujukanolehPembantuHalEhwalIslam(pembantukepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga).NomborrujukanyangdiberikepadafailkesmerekamerujukkepadabilanganpengaduyangkeberapayangmembuataduandantahunpengadutersebutmembuataduandiUPPK.Jikapengaduadalahklienyangke-83membuataduandalamtahun1999,makanomborrujukanyangdiberikepadafailkespengadutersebutialah83/99.

5. Memberikadtemujanjikepadapengadu Sekiranya terdapat pengaduyang sangatmemerlukan perkhidmatan

kaunseling,PembantuHalEhwal Islam(pembantukepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga)akanmerujukpengadutersebutkepadakaunselorpadahariyangsamaaduandibuat.Dalamkes-kesyangtidakmemerlukankaunselingdibuatdengansegera,PembantuHalEhwalIslam(pembantukepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga) akanmembawa fail kes pengadu tersebutkepadakaunseloruntukditentukantarikhtemujanjikaunseling.TarikhtemujanjikaunselingakandicatatkanolehPembantuHalEhwalIslamdidalamsatukadtemujanjiyangdidalamnyadicatatkannomborfail,tarikhaduan,namapengadu,namakenaadu(pasanganpengadu),namaperunding(kaunselor),tarikhtemujanjidanmasatemujanjiuntuksesikaunseling.SetelahituPembantuHalEhwalIslammenyerahkankadtemujanjikepadapengadu.

6. Menghantarsuratkepadapengadudanpasanganpengadu Selaindaripadakadtemujanji,PembantuHalEhwalIslam(pembantu

kepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga)akanmenghantarsuratjemputantemujanjiataunotiskepadapengadudanyangkenaadusecaraberasingan.Tujuannyaialahsebagaiperingatandanundangankepadamerekabagimenghadiri sesi kaunselingpadatarikhdanmasayangtelahditetapkan.


Hanya kes-kes yang berlaku dalamperkahwinan sahaja yang boleh

dibukakanfailbagipengadu.Kes-kesyangberlakudalamperkahwinanialahsepertikessuamitidakmemberinafkah,kesistericurang,kessuamisukamemukulataukessuamitidakmengakumelafazkancerai.Bagipengaduyangmengalamikonflikselepasberlakunyaperceraian,UPPKtidakbolehmembuka fail kesmerekadan tidakbolehmenyediakanperkhidmatan kaunseling kepadamereka.Tetapi, bagimembantupengadu berkenaanmencari jalan penyelesaian, pihakUPPK akanmengarahkan agarmereka pergimembuat pengaduandimahkamahsyariah.

2. MemberiborangUPPK1kepadapengadu Setelah pengadu diberi penjelasan tentang syarat-syarat yang perlu

merekapenuhi,PembantuHalEhwalIslam(pembantukepadaPenolongPengarahPerunding danPembangunanKeluarga) yang bertugas dikaunterakanmemberikanborangUPPK1kepadapengaduuntukdiisi.

3. MenerimaborangUPPK1daripadapengadu PembantuHalEhwal Islam (pembantu kepada PenolongPengarah

PerundingdanPembangunanKeluarga)akanmengambilsemulaborangUPPK1yangtelahdiisiolehpengadu.Tujuannyaialahuntukmengenalpastiidentitipengadutersebutdanmemastikansemuadokumenyangmenjadisyaratuntukmendapatkankaunselingdilampirkan.Sekiranyapengadumemenuhi syarat-syarat yang telah ditetapkan, fail kesnyaakandibuka.Sebaliknya,jikapengadutersebuttidakdapatmemenuhisyarat-syaratyangtelahditetapkanolehUPPK,failkesnyatidakdapatdibuka.

Bagaimanapun,PembantuHalEhwalIslam(pembantukepadaPenolong

PengarahPerundingdanPembangunanKeluarga)akanmenyerahkanborangUPPK1 yang telah diisi oleh pengadu kepadadesk officer.Kemudian,PembantuHalEhwal Islam (pembantukepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga)akanmengarahkanpula pengadu tersebut bertemu dengan desk officer.Desk officerialah kaunselor yang bertugas secara bergilir-gilir setiap hari untukmengendalikankaunselingdankebiasaannyadiatidakakanmembuattemujanjidenganmana-manapengadupadaharidiabertugassebagaidesk officer.Sesikaunselingyangberlakudiantarapengaduyangtidakdibukakanfaildengandesk officeriniakantamatpadahariyangsama,sekalipunmasalahyangdihadapipengadutersebutmasihbelumdapatdiatasidanpengadumasihmemerlukankaunseling.Kaunselingsusulanhanyaakandapatdilakukanapabilapengaduberkenaandapatmemenuhi


Dalam sesi kaunseling, pengadu (klien) akanmembuat keputusansamaadaberdamaiataumemilihkeskemahkamahsyariah.Sekiranyapengadumengambilkeputusanberdamai,failkesmerekaakandisimpan.Sekiranyamerekainginmendapatkankaunselingsusulan,merekabolehmerujuksemulafailkestersebutdanbolehmendapatkanperkhidmatankaunselingdaripadakaunseloryangsama.

Bagikesyang tidakdapatdiselesaikanmelaluikaunselingdanpengadu

memohonuntukmerujukkankesnyakemahkamahsyariah,failkesmerekajugaakandisimpan.Tetapilaporanlengkapmengenaiperbincangandalamsesikaunselingakandiserahkankepadapengaduuntukdiserahkankepadapihakmahkamahsyariahsemasamerekamembuatpermohonandimahkamahsyariah.Selainperkhidmatankaunselingini,terdapatsatulagiperkhidmatankaunselingyangdikendalikanolehPusatKhidmatSosial(PKS).PKSmerupakansubunityangdiletakkandibawahUPPK.SemuaaktivitikaunselingyangdikendalikanolehPKSdijalankanpadaharipetangSabtudanAhadsahaja.PerkhidmatankaunselinginidijalankandibeberapatempatdiWilayahPersekutuan,KualaLumpur.PerkhidmatankaunselingPKSdiberikanolehmerekayangprofesional,separa profesional dan jugamereka yang tidak profesional. KaunselorprofesionalterdiridaripadakalangankaunselorUPPKdanjugaPegawaiHalEhwalIslamyangmendapatlatihankaunselingsecaraformal.KaunseloryangseparaprofesionalterdiridaripadaparaPegawaiHalEhwalIslamdanPensyarahpusat-pusatpengajian tinggiyang tidakmendapat latihandalambimbingandan kaunseling secara formal.Manakala perunding yang tidak profesionalterdiridaripadaPembantuHalEhwalIslamdanimam-imammasjid.Walaupunramai kaunselor yang bertugas di PKS terdiri daripadamereka yang tidakprofesionaldanseparaprofesional,merekainikerapdiberikanpendedahandanlatihankaunselingdarimasakesemasasupayadapatmemberiperkhidmatanperundinganyanglebihbaik.

PERANAN UPPK JAWI DALAM PEMBANGUNAN KELUARGA

WalaupunUPPKsebagaiinstitusiyangbertanggungjawabdalampembangunankeluargaIslam,khususnyadalamkonteksmemberikanperkhidmatankaunselingdikalanganpasanganyangbermasalahdiWilayahPersekutuan,KualaLumpurtelah lamawujud,namunkonflik rumah tanggadanperceraianmasih terusberlaku.Jikadilihatdaripadaangkaperceraian,didapatijumlahdanperatusanpasanganyangbermasalahdalam rumah tangga semakinbertambah.Sejakditubuhkan pada 1974 - 2004, terdapat 87,799 pasanganmendaftarkanperkahwinandiWilayahPersekutuan,KualaLumpur.Dalamtempohtersebut18,972 pasangan telah bercerai, iaitumelibatkan sejumlah 21.6 peratuspasangan.ArahaliranperceraiandiWilayahPersekutuan,KualaLumpursejakpenubuhannyasehinggatahun2004dapatdilihatmelaluiJadual2.Arahaliran


7. Memberikhidmatkaunselingkepadapengadudanyangdiadu PerkhidmatankaunselingdiUPPKdijalankanolehPenolongPengarah

PerundingdanPembangunanKeluarga.SebelumPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluargamenjalankan sesi kaunselingkepadapengadudanyangdiadu,PembantuHalEhwalIslam(pembantukepadaPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluarga)akanmenyediakansatu laporankhasmengenaiperkahwinanpengadudanyangdiadu.Laporanmengenaiperkahwinanpengadudanyangdiaduinidiisidalamsatuborang, iaituborangLaporanPembantuPegawaiPerunding. Terdapat enamperkara berkaitan perkahwinan pengadudanyangdiaduyangperludiisiolehPembantuHalEhwalIslamdalamborangtersebut,iaitu;i) Jenisperkahwinansamaadapoligamiataumonogamisertaisteri

yangkeberapaii) Dasarperkahwinansamaadapilihansendiriataupilihankeluarga

ataulain-lainiii) Pernikahankalikeberapaiv) Pernahatautidakbercerai,jikapernahbercerai,berapakalicerai

danberapabilangantalaksertabilatarikhnikahyangdahuluv) Jantinaanakdanberapaumurmerekavi) Maklumattambahanyanglainmengenaiperkahwinanpengadu

danyangdiadujikaada. Penolong Pengarah Perunding dan PembangunanKeluarga akan

merujukkepadafailkesdanlaporanlengkapmengenaiperkahwinanpengadu dan yang diadu yang telah dilaporkan olehPembantuHalEhwal Islam (pembantu kepadaPenolongPengarahPerunding danPembangunanKeluarga)sebelummemulakansesikaunseling.Setelahsesikaunselingtamat,PenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluargabertanggungjawabmenyediakan laporan lengkapmengenaiapayangdibincangkandidalamsesikaunseling.Laporanlengkapinimencatatkanmasalahyangdialamiolehpengadudanyangdiadudalamrumahtangga,keputusanpengadudanyangdiaduselepasmengikutisesikaunselingsertaulasandancadanganPenolongPengarahPerundingdanPembangunanKeluargaterhadappengadudanyangdiadudalamborangLaporanSesiRundingCara:I/II/III.

Sesikaunseling inimungkinberjalan sekali,duakali, tigakali, ataubeberapa kali. Kekerapan sesi kaunseling ini bergantung kepadaperjalanankaunseling dankeperluanpengadu sebagai klien. Ia jugabergantungkepadatahapkerumitankonflikyangdialamiolehpengadudanyangdiadu(pasangannya).Jikakonflikyangdialamiadalahrumit,sementarapengaduataupasangannya tidakberhasratuntukbercerai,terdapatkemungkinansesikaunselingakanberjalanbanyakkali.

8. Menyimpanfailkespengadu


Sumber:Data1974-1998dihitungdaripadaUnitPendaftaranNikah,CeraidaanRujuk,JAWI,2000a,2000b&2000c.Data1999-2004dihitungdaripada JAKIM,KESUMA. 2005 (Statistik Perkahwinan SeluruhMalaysia 1990-2004&StatistikPerceraianSeluruhMalaysia1990-2004).

Berasaskan semakin berleluasanya masalah kekeluargaan dalam

masyarakatIslamdiWilayahPersekutuan,KualaLumpurpadahariini,makaiamemberikanimplikasibahawaprogrampembangunankeluarga,khususnyaperkhidmatan kaunseling yang ditawarkan olehUPPK tidak semua dapatmenyelesaikan ataumenghindarkanpasanganbermasalahdaripadabercerai(ZainabIsmail,2001).BerasaskansemakinbanyaknyajumlahperceraiandiWilayahPersekutuan,sertaberasaskantidaksemuapasanganbermasalahyangmendapatkankhidmatkaunselingdiUPPKberdamaiatauberjayadiselamatkan,makabolehdikatakanproseskaunselingdiUPPK,JAWIjugakurangberjayamempertahankan keharmonian institusi keluarga. Bagaimanapun, dalamkonteksproseskaunselingdiUPPK,ZainabIsmail(2001)menyatakankurangberjayanyaproseskaunselinginiadakaitannyadengantujuanrespondenyangdatangkeUPPKitusendiri.PasanganyangmembuatpengaduandiUPPKsebahagiannyabukanbertujuanmenyelamatkanrumahtangga,tetapiuntukmempastikanhukumhakamundang-undangkeluargaIslamberkaitandengantuntutanhaksahaja.Merekamenginginkanpenjelasanlanjutmengenaihakdantanggungjawabsertatuntutanhartasepencarianyangmungkindiperolehisekiranya berlaku perceraian.Terdapat juga di antara klien yang datangmendapatkanperkhidmatankaunselingdiUPPKadalahklienyangmempunyaimasalahyang sukar diselesaikan, danbertekaduntukbercerai.KedatanganmerekakeUPPKhanyadengantujuanuntukmempercepatkanprosesperceraiansahaja.

Oleh yang demikian, kayu ukur untukmenganalisis berjaya atau tidak

perananUPPK dalam program pembangunan keluarganya tidak dapatmenggunakankayuukurtahapperceraiansertaproseskaunselingyangberjayamendamaikan pasangan bermasalah.Kejayaan institusi ini dalamprogrampembangunankeluargadapatdilihatdaripadaprosesdakwahyangdiaplikasikankedalamproseskaunselingyangdiperolehidiUPPK.ZainabIsmail(2001)mendapatiproseskaunselingyangdiberikanolehkaunselordiUPPKberjayamenerapkan unsur dakwah dalam sesi kaunseling. Para klien yang datangmendapatkan sesi kaunseling diUPPK,walaupun akhirnya ada di antaramerekayangbercerai, tetapimendapat banyakmanafaat, khususnyadalamkontekshukumhakamkekeluargaan,hakdan tanggung jawabsuami isteri,kelebihanbersabar, laranganbercerai,sertapelbagainasihatdanpengajaranyanglain.Klienyangdatangmendapatkankaunselingpadaumumnyatidak


peratusanperceraian ini didapati turunnaik, denganperatusanyangpalingrendahialah15.6peratus(1976),sementaraperatusanyangpalingtinggiialah36.0(1980).Padatahun2004,peratusaniniadalahagaktinggiiaitu35.8peratus.

Jadual 2Peratus Perkahwinan dan Perceraian Wilayah Persekutuan,

Kuala Lumpur Mengikut Tahun (1974 – 1999)

Tahun Perkahwinan Perceraian PeratusanBercerai

1974 1212 208 17.21975 1396 229 16.41976 1573 245 15.61977 1506 330 21.91978 1576 339 21.51979 1606 404 25.21980 1610 579 36.01981 1821 561 30.81982 1879 624 33.21983 2063 626 30.31984 2290 698 30.51985 2614 734 28.11986 2478 845 34.11987 2528 629 24.91988 2144 486 22.71999 2450 520 21.21990 2750 552 20.11991 2785 506 18.21992 2930 621 21.21992 2922 627 21.51994 2947 608 20.61995 2544 550 21.61996 2974 735 24.71997 3020 912 30.21998 3305 894 27.01999 3685 711 19.3

(sambungan Jadual 2)

Tahun Perkahwinan Perceraian PeratusanBercerai

2000 2750 499 18.12001 3122 721 23.12002 4172 798 19.12003 4531 885 19.52004 3616 1296 35.8

Jumlah 87799 18972 21.6


Rekod Perkahwinan Seluruh Negeri (1974-1999).JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.2000b. Fail

Rekod Perceraian Seluruh Negeri (1974-1999).JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.2000c. Fail

Rekod Rujuk Seluruh Negeri (1974-1999).JabatanPerangkaanMalaysia2001.Ciri-ciri Pendidikan dan Sosial Penduduk,

Banci Penduduk dan Perumahan Malaysia, 2000, KualaLumpur:JabatanPerangkaanMalaysia.

JabatanKemajuan IslamMalaysia,KESUMA.2005.StatistikPerkahwinanSeluruhMalaysia1990-2004.

JabatanKemajuan IslamMalaysia,KESUMA. 2005. Statistik PerceraianSeluruhMalaysia1990-2004.

Shaffer,DavidR.2000.Social & Personality Development.Belmont,C.A:Wadsworth/ThomsonLearning.

YaakobHarun.1992.Keluarga Melayu Bandar.KualaLumpur:DewanBahasadanPustaka.

Zainab Ismail. 2001. Proses Kaunseling Islam di Kalangan PasanganBermasalah:KajianKesdiUnitPerundingdanPembangunanKeluarga,JAWI.TesisPh.DUniversitiSainsMalaysia.

ZainabIsmail&WanIbrahim.2004.KeperluanPerkhidmatanKemanusiaanDalamKonteksKestabilanPerkahwinandiKalanganOrangMelayudiMalaysia.JurnalIslamiyyat, 25:15-31.

ZainabIsmail,Ph.DProfesorMadyaJabatanPengajianDakwahdanKepimpinanFakultiPengajianIslam43600UniversitiKebangsaanMalaysiaBangi,SelangorDarulEhsan,[email protected]


mempunyaibanyakkefahamantentanghakdantanggungjawabmerekasertatidakmempunyai kefahaman tentang hukumhakamagamadalamkontekskekeluargaan.AkantetapikebanyakanmerekamengakuimendapatbanyakmanfaatsetelahmenghadirisesikaunselingdiUPPK.Klieninididapatilebihmemahamikedudukandanperananmerekadalamrumahtangga.

KESIMPULAN

Perceraian adalah satu isu yangmasih berterusan berlaku dalam institusikeluargadiMalaysia.IsuperceraianinididapatimakinmeningkatdiWilayahPersekutuan,KualaLumpursejaktahun1974hingga2004.Walaupunjumlahperceraianinididapatimeningkatsedikitsahajaiaitu0.4peratussejaktahun1974hingga2004,namunisuperceraianinimemerlukankeprihatinansemuapihak,khususnyaperkhidmatankemanusiaan.Perkhidmatankaunselingadalahsalahsatuperkhidmatankemanusiaanyangperludisediakankepadainstitusikeluarga.Melaluiperkhidmatankaunseling,klienbukansahajadapatmenerokamasalahyangmerekaalami,tetapimerekajugadapatmengenalpastipotensiyangadadalamdirimereka,dandapatmembuatkeputusan.Dalamkonteksinstitusikeluarga,walaupunkeputusanyangdiambilolehkliendidapatitidakdapatmenyelamatkanrumahtanggamereka,namunpendekatanyangdigunakanolehUPPKmemberibanyakmanfaatkepadaklienkhususnyadalamkontekscelik akalmengenai hukumhakamkekeluargaan, hakdan tanggung jawabsuamiisteri,kepentinganbersabar,danlaranganbercerai.

RUJUKAN

AbdulMalek,A.al-Sayed.1995.Etika Sosial dalam Islam.KualaLumpur:DewanBahasadanPustaka.

al-Faruqi,Ismail&LoisLamy.1986.The Cultural Atlas of Islam.NewYork:MacmillanPublishingCompany.

cAbdal-KarimZaid.1997.Us¸l al-Dacwah.Ed.6.Beirut:al-ResalahPub.House.HassanLanggulung.1990.KaunselingdalamMasyarakatIslam.Kertaskerja

SeminarKaunselingdalamMasyarakatIslam.YayasanDakwahIslamiahMalaysia,KualaLumpur,25-26September.

IbnKhald¸n, cAbd al-Rahm‰n ibnMuhammad.1981.Muqaddimah. Jil. 2.Q‰hirah:D‰ral-Nahdah.

JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.1998a. Fail Rekod Perkahwinan Seluruh Negeri (1980-1993).

JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.1998b. Fail Rekod Perceraian Seluruh Negeri (1980-1993).

JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.1998c. Fail Rekod Rujuk Seluruh Negeri (1980-1993).

JabatanKemajuan IslamMalaysia,Bahagian Informasi Islam.2000a. Fail

Institusi Perkhidmatan Kemanusiaan dan Pembangunan...

Documents

Transcript of Institusi Perkhidmatan Kemanusiaan dan Pembangunan...