Se

rvin

g s

oc

iety

to

wa

rds

su

sta

ina

bil

ity

L

viz

ja

Mje

dis

ore

Sh

qip

ta

re

n k

on

teksti

n E

uro

pia

n

DESIGN

978-9928-114-02-0

Sht

pia

Botu

ese N

aty

ra

isbn 9

78-9

928-1

14-0

2-0

Lvizja Mjedisore Shqiptare n kontekstin europian

(2

Hyrje

Njeriu n rrugn e tij t zhvillimit ka shfaqur vlera t jashtzakonshme, gjeniale do thosha, por n etapa t caktuara ai sht dominuar nga nj sjellje agresive unikale, si ndaj vetvets ashtu dhe mjedisit ku jeton. N kt kontekst sht mjaft domethnse shprehja e nobelistit gjerman Albert Schweitzer (Nobelist 1952)

"Kur njeriu do t msoj t respektoje deri krijesn m t vogl, qoft ajo bim apo kafsh askush nuk do t ket nevoj ta edukoj at t doj dhe respektoj po vet njeriun". N fillimet e viteve 90 shoqria shqiptare shnoi nj kthes t madhe, e cila u shoqrua me efekte dramatike n t gjith aspektet e ek i tencs, jo vetm ato njerzore por edhe natyrore. Shprehja e nobelistit t menur gjeti pasqyrim m t plot tek ne, pasi ndrsa prjetuam nj shkatrrim t pakrahasueshm n rajon, prsa i prket mjedisit, prjetuam dhe nj agresivitet n planin njerzor.

Megjithat, ishin jo t pakt zrat dhe organizimet q filluan t shfaqen n mbrojtje t natyrs dhe vlerave mjedisore, si n zonat urbane ashtu edhe prtej tyre. Nj pjes e mir e ktyre zrave ishin personalitete n mjediset akademike dhe institucionet q lidheshin m drejtprdrejt me natyrn. Pa rolin e tyre shkatrrimet n Shqipri do ishin edhe m t mdha. Ishin kta pedagog, msues, specialist t fushave t ndryshme e shpesh her gazetar q me autoritetin e angazhimin e tyre arritn t sensibilizojn tek studentt, t rinjt e grupet e interesit n komunitet vullnetin pr t mbrojtur vlerat e natyrs si nj pasuri pr sot dhe brezat e ardhshm. Do veoja 3 kulminacione.

S pari rolin e PPNEA n dekadn e par t tranzicionit, q prfshiu nj elit intelektuale t mirfillt. S dyti Ekolvizja si forma emblematike e organizimit t lvizjes mjedisore n dekadn e fundit. T dyja kan luajtur nj rol oponent t spikatur ndaj politikave antimjedisore dhe edukimin mjedisor n kto 20 vjet. Dhe s fundmi nuk mund t le pa prmendur ktu Prf. Dr. Lek Gjiknuri si pioneri i shquar t lvizjes mjedisore shqiptare.

z s

(3

N forcimin e lvizjes mjedisore ka qn i jashtzakonshm roli i partnerve ndrkombtar, t cilt e kishin kaprcyer prvojn ton vite e ndoshta shekuj m par. Kontributi i tyre financiar, organizativ dhe ndrtimi i kapaciteteve n sektor t ndryshm t funksionimit t OJF-ve ka qn i nj rndsie t madhe. Librthi q kemi n duar sht nj prmbledhje mjaft sintetike e etapave npr t cilat ka kaluar ndjesia mjedisore qytetare n nivel botror dhe lokal ( n Shqipri). Mendoj se ai i shrben mjaft mir kujtdo q krkon t marr informacion t kondensuar pr kt problematik n nivel global dhe lokal.

Edhe pse n numr mjaft t kufizuar faqesh temat e rrokura jan substanciale pr funksionimin e mbrojtjes s mjedisit, si shoqria civile dhe mjedisi, ndrtimi i rrjetit mjedisor, informimi dhe transparenca, forcimi i kapaciteteve dhe financimet.

N kushtet kur shoqris civile, n rolin e saj pr mbrojtjen e mjedisit, i ka munguar mbshtetja nga politika, veprimtaria e saj ka qn e vshtir dhe n nj far mnyre e guximshme. Ritheksoj, pa kt rol mjedisi shqiptar do ishte mjaft m i dmtuar. Po i prfundoj kto rradh me iden se kur politika shqiptare do t prfshij e mbshtese sa m shum aktor t shoqris civile me formim mjedisor, ather ajo do t tregoj realisht maturi edhe n planin njerzor ashtu dhe at t prkujdesjes e respektimit edhe t qnieve m t thjeshta qofshin kto bim apo kafsh.Kjo do t prcaktoj dhe fundin e tranzicionit shqiptar dhe futjen n rrugn e qytetrimit real.

Besnik BARE, Antar i Parlamentit Shqiptar

(4

Si t krijojm nj lvizje mjedisore

Ky librth prshkruan msimet e nxjerra gjat krijimit t lvizjes mjedisore prgjat projektit "Forcimi i Shoqris Civile pr nj mjedis m t mir", zbatuar n Shqipri n vitet 2007-2010. Projekti prbn nj shembull t shklqyer dhe ky botim do t'u shrbej nevojave t OJF-ve shqiptare pr zhvillimin e rrjeteve n t ardhmen. Botimi do tu shprndahet edhe sektorve t tjer t shoqris civile q punojn n zhvillimin e rrjeteve. Projekti "Forcimi i Shoqris Civile pr nj mjedis m t mir" (SACSIE) shnon nj stad n zhvillimin e rrjetit t shoqris civile mjedisore, por prvoja e fituar na tregon q ai nuk sht m i fundit. Librthi nuk do t prshkruaj vetm hapat, arritjet dhe msimet e nxjerra, por do t jap mendime n lidhje me hapat e mtejshme q duhet t ndrmerren n lvizjen aktuale mjedisore n Shqipri. T tilla rekomandime mund t prdoren edhe pr sektor t tjer dhe rrjetet e tyre, ndonse ato mund t jen n nivel tjetr zhvillimi. Projekti SACSIE i kishte t gjitha elementt e ndrtimit t shoqris civile q u zbatuan nj nga nj n projekte t mparshme n vende t tjera. H pr h, nuk ka ndonj botim n kt fush q t lidhet me krijimin e shoqris civile n mjedis dhe natyr. N procesin aktual t hyrjes n Bashkimin Europian, fonde si IPA mbshtesin zhvillimin e shoqris civile n shum vende. Ky botim mund t ndihmoj donatort, organizatat e shoqris civile dhe profesionistt e interesuar n formimin e mendimit t tyre dhe forcimin e bazave teorike pr veprimtarin e tyre n kt fush. Botimi sht nj mnyr e shklqyer e prgjithsimit t prvojave t tre viteve t fundit n projektin SACSIE dhe t msimeve t nxna pas 10 vjet bashkpunimi ndrmjet Milieukontakt dhe shoqris civile pr natyrn dhe mjedisin n Shqipri.

(5

Prmbajtja

1. Shoqria Civile pr mjedisin Prshkrim i shkurtr mbi historin e shoqris civile me nj

seksion mbi Shqiprin dhe zhvillimet m t fundit t vendosura n kontekstin e zhvillimeve gjetiu

2. Ngritja e rrjeteve Prvoja n ngritje rrjetesh dhe nj prshkrim i Ekolvizjes

dhe rolit t saj n lvizjen mjedisore shqiptare, krahasuar me rrjete t tjera.

3. Strategjit (Bashkpunim, Grupe Pune, Informim, Risit,

Prballje) Shembuj t strategjive t ndryshme t prdorura nga

organizatat mjedisore

4. Ndrtimi i kapaciteteve pr shoqrin civile Metodologji t efektshme dhe t prshtatshme

5. Si t financohet lvizja; E ardhmja e shoqris civile shqiptare n mjedis Prshkrim i rrugve pr t financuar organizatat mjedisore, avantazhet dhe disavantazhet

6. Aspektet thelbsore t nj shoqrie civile mjedisore t efektshme, msimet e nxna n Shqipri Prmbledhje e prmbajtjes dhe rekomandime

(6

I. Shoqria civile pr mjedisin

Nj prshkrim i shkurtr i historis s shoqris civile pr mjedisin dhe natyrn me nj seksion t veant pr Shqiprin dhe zhvillimet m t fundit t vendosura n kontekstin e zhvillimeve gjetiu

Historia e Shoqris Civile pr Mjedisin

N prgjithsi mund t thuhet q historia e organizatave mjedisore n Europ sht zhvilluar nga organizata qytetarsh q kan punuar pr vendosjen e programeve n organizata profesionale fushatbrjesh. Organizatat pr mbrojtjen e natyrs u zhvilluan qysh n shekullin 19 dhe n fillim t shekullit 20; madje, asokohe nisn t ngjizeshin dhe disa organizata mjedisore. Por, piku i zhvillimit t organizatave me mision pr t punuar pr mbrojtjen e mjedisit nisi vetm n fillim t viteve 70 t shekullit t kaluar. Si fillim, qytetar t shqetsuar nisn t organizohen pr shtje si ndotja e ajrit dhe e toks nga fabrikat. M pas, shtjet u zgjeruan drejt energjis, bujqsis, konsumit, transportit, ujrave dhe shum shtje t tjera.

Mund t dallohen tri periudha t krijimit t organizatave mjedisore: Periudha e par (natyralizmi dhe mbrojtja e natyrs) nga viti 1860 deri n luftn e dyt botrore, periudha e dyt (mjedisi nn rrezik) nga 1960 deri n 1980 dhe periudha e tret (rrjetet ndrkombtare pr mjedisin) nga 1980 deri m sot.

Natyralizmi dhe mbrojtja e natyrsEfektet e industrializimit, zhvillimit t shkencave natyrore dhe nj ndryshim i qndrimit ndaj natyrs n pjesn e par t shekullit 19, oi n shfaqjen e biologve, artistve, fisnikve dhe industrialistve q donin t ruanin zonat natyrore. Shembuj t famshm jan piktort q kan jetuar n Barbizon (Franc) q donin t ruanin pyllin e Fontainebleau (1837) pr shkak t bukurive t tij. Administrata e pyllit donte t priste drurt e vjetr t pyllit e t krijonte nj zon t hapur. Piktort arritn t ruanin kt pjes nprmjet lobimit. N 1853 u krijua fondi i par pr natyrn n Europ nga qeveria franceze.Nj dekad m von, n ann tjetr t bots presidenti Linkoln

(7

nnshkroi ligjin "Pr mbrojtjen e Parkut Yosemite", i ndjekur nga krijimi i parkut t par kombtar n Amerik n 1872: Parkut Yellowstone. N fakt, kjo ndodhi pr shkak t lobimit dhe puns publicitare t siprmarrsit James Mason Hutchings dhe artistit Thomas Ayres. Ata bn nj fushat t vrtet publicitare n Nju Jork, me artikuj dhe ekspozita q rritn vmendjen dhe krijuan turizm pr zonn. Duke lobuar n Kongres ata arritn t kalonin "Ligjin pr Fondin Yosemite". N Holland n vitet 1904, autoritetet e Amsterdamit vendosn t krijojn nj fush depozitimi mbetjesh n "liqenet Naardermeer, q u quajtn t pavlera", por q n t vrtet prbnin nj ligatin mjaft t bukur plot me zogj. Fal msuesit nga Amsterdami Jac. P. Thijsse kjo zon ka mbetur dhe ende shijohet si ather. Thijsse arriti t loboj me njerz t rndsishm dhe t siguroj nj shum prej 155.000 guilder, shum mjaft e madhe pr kohn, pr ta bler at zon. Kjo oi n krijimin e organizats Monumentet e Natyrs, e dyta organizat n Holland pas WWF, n mbrotjen e natyrs me rreth 820.000 antar n 2009 q zotrojn m shum se 100.000 hektar tok. N 1961 n Zvicr u themelua WWF nn kryesin e Lartsis Mbretrore Hollandeze, Princit Bernhard.

Mjedisi nn rrezikMegjithse para lufts s dyt botrore kishte disa organizata q merreshin me mbrojtjen e mjedisit, vetm pas viteve 1960 shtja u ngrit n nivel