iiMbnp2:10 3 Mbnp3:18 mataad iyaryaar. Ve ai ite, igham ghiit taghilaal ŋgarpoiaveŋgarsamia....

513

Transcript of iiMbnp2:10 3 Mbnp3:18 mataad iyaryaar. Ve ai ite, igham ghiit taghilaal ŋgarpoiaveŋgarsamia....

  • iiMaaron Saveeŋ Toni Patabuaŋ

    The New Testament and portions of the Old Testament in the Oov Dialect of theSaveeng language of Papua New Guinea. The Saveeng language is also called Mutu or

    Mutu-Tuam.Sampela hap Buk Baibel long tokples Saveeng Oov long Niugini

    copyright © 2011 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Saveeng (Mutu)Dialect: OovTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-11-24PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 22 May 2020 from source files dated 22 May 2020c7a45d99-91a2-564f-9c55-d2efc8be7fae

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/tuchttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mbnp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Igham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47RUT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Mbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Yona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Matayu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Markus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Lukas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Mbaŋ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3591 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3782 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408Epesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4271 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4322 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4361 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4382 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Pilemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Hibru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452Yakobus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4671 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4722 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4781 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4822 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4873 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488Jud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489Syg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

    iii

  • 1

    Maaron Saveeŋ Toni PatabuaŋThe New Testament and portions ofthe Old Testament in the Oov dialectof the Saveeng language of Papua New

    GuineaSampela hap Buk Baibel long tokplesSaveeng Oov long Niugini

    Maaron Saveeŋ Toni PatabuaŋThe New Testament and portions of the OldTestament in the Oov dialect of the Saveeng

    language of Papua New Guinea[tucO]

    The Saveeng language is also called Mutu orMutu-Tuam

    Translation by Wycliffe Bible Translators© 2011 Wycliffe Bible Translators, Inc.Print publication, 2011 by Wycliffe Bible

    TranslatorsPrint version ISBN: 0 86893 458 5

    Web version© 2013, Wycliffe Bible Translators, Inc.

    http://www.Wycliffe.orghttp://pngscriptures.org

    http://www.ScriptureEarth.orgThis translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-No DerivativeWorks).http:// creativecommons.org/ licenses/ by-nc-nd/3.0

    Your are free to share — to copy, distribute andtransmit the text under the following condi-tions:

    • Attribution. You must attribute the work toWycliffe Bible Translators (but not in any waythat suggests that they endorse youor your useof the work).

    • Noncommercial. You may not use this work forcommercial purposes.

    • No Derivative Works. You may not alter, trans-form, or build upon this work.

    • In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you don’tchange any of the text or punctuation of theBible.

    Notice — For any reuse or distribution, you mustmake clear to others the license terms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tok oraitna lo bilong Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works license. Em itok olsemyukengivimkopi longnarepelamanmeri.

    Yu ken wokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting i kam longhttp:// tokplesbaibel.org. Yu no ken kisim mani nasalim dispela. Yu mas givim nating. Na tu, yu noken senisim Tok.Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buki stap long dispela sait i gat tok orait long usimwantaim dispela samting tasol. Sapos yu laik nara-pela tok orait, yu mas askim husat i papa bilongcopyright long dispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no orait long dispelatok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, o tainimTok bilong God long nupela tok ples, yu ken askimmipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples English i staplong http:// creativecommons.org/ licenses/ by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askim mipela.

    Saveeŋ To Ineep Ilooŋ IlaBuk Izadi[tab]Izadi Tuku[tab]Rau

  • Mbnp 1:1 2 Mbnp 2:9

    Mbeb Naol Tisob PughudiStat—Genesis

    Maaron ighur sambam ve taan1Muuŋ kat, Maaron ighur sambam ve taan toman

    mbeb tisob tivot muuŋ. Yo 1:1,3; Kol 1:16; Hib 11:32 Sawa tonenen, ndug balim, ve mbeb eta ineep

    tuŋia ila ina sone. Ya moghon to ivon le irau ndug,ve ndoroom tiina ikau ndug. Ve Maaron Avuvu ilalainimnim izala te pogho.

    3 Ghoro Maaron isaav ighaze: “Ghazooŋa ivot.”Tovenen ghazooŋa ivot. 2Kor 4:64 Maaron ighita ghazooŋa tonowen poia, ve ivalagiila saguan pa ndoroom. 5 Ghazooŋa tonenen, yeiwaata ighaze “ndag,” ve ndoroom, ye iwaata ighaze“mboŋ.” Mboŋ tonenen ila ve ndugizau, nene ndagto ivot muuŋ ne isob.

    6 Maaron isaav muul ighaze: “Mbeb ariaŋa etaivot, leso ivalag ya inim ru. Suruvu ineep izala sala,ve suruvu ineep izi sila.” 7 Tovenen mbeb tonenenivot itaghon ye tau aliŋa. 8Mbeb ariaŋa tonowen, yeiwaata ighaze “sambam paroŋania.” Mboŋ tonenenila ve ndugizau, nene ndag inim ru isob.

    9 Maaron isaav muul ighaze: “Ya to ineep ilasambam paroŋania, ila ilup ila dige ee moghon,ve ndug imamaas.” Tovenen mbeb tonenen ivotitaghon ye tau aliŋa. 10Ndug mamaasa tonowen, yeiwaata ighaze “taan.” Ve ya to ila ilup ila dige eez,nene ye iwaata ighaze “te.” Ve Maaron ighita poia.

    11 Maaron isaav muul ighaze: “Ai naol naol,toman waar, kikiliiŋ, ve aniiŋ naol naol tivot pataan, ve titub tiza ve anoŋadi.” 12 Tovenen mbebtonowen titub tiza, itaghon ye tau aliŋa. Ve Maaronighita poia. 13Mboŋ tonenen ila ve ndugizau, nenendag inim tol isob.

    14-15 Maaron isaav muul ighaze: “Mbeb pidativot ila sambam paroŋania. Leso tisul taan, vetivalag ndag ve mboŋ, ve tinim ghilalooŋ pa kaiyo,ndaman, ve sawa pida paam.” Tovenen mbeb naoltonowen tivot titaghon ye tau aliŋa. 16 Maaronighur mbeb tintina ru toman pitum. Mbeb tiinakat ighaaz pa ndag, ve mbeb tiina ite ighaaz pamboŋ. 17-18 Maaron ighur mbeb naol tonenen tilasambam paroŋania. Leso tisul pa mboŋ ve ndag,ve tivalag ndoroom ve ghazooŋa. Ve Maaron ighitapoia. 19 Mboŋ tonenen ila ve ndugizau, nene ndaginim paaŋ isob.

    20 Maaron isaav muul ighaze: “Te ivon pa iightoman mbeb naol naol to matadi iyaryaar. Ve mannaol tivot ve tiroov ila tata paroŋania.” 21 TovenenMaaron ighur mbeb tintina to te, toman mbeb naolnaol to tineep ila te ve ya lolodi. Ve ighur man tonaol ne paam. Ve Maaron ighita poia. 22 Ve ighurpoia toni iza todi ighaze: “Yammbeb to aneep ila teve ya, apoop ve amasa anim naol. Leso apavonin teve ya. Ve yam man amasa anim naol ve aneep irautaan isob.” 23 Mboŋ tonenen ila ve ndugizau, nenendag inim liim isob.

    24Maaron isaav muul ighaze: “Taan ivon pa ŋgainaol naol to su ve paanu, toman mbeb gegegeu totindandarab ila taan.” Tovenenmbeb naol tonowentivot titaghon ye tau aliŋa. 25 Maaron ighur ŋgai

    naol naol to su ve paanu, toman mbeb tisob totindandarab ila taan. Ve Maaron ighita poia.

    26GhoroMaaron isaavmuul ighaze: “Iit tagharaattamtoghon tinim iit tauud, leso tigham naghoodve tiŋgin taan, ve iigh to te, man to tirovroov ilatata paroŋania, ŋgai naol naol, ve mbeb tisob totindandarab ila taan.” Mbo 8:5; 1Kor 11:7; Ep 4:2427 Tovenen Maaron ighur tamtoghon tinimale ye

    tau.Ighur di tigham ye tau nagho.Ighur nditamoot ve ndiliva. Mt 19:4

    28 Ve Maaron ighur poia toni iza todi, ve isaavpadi ighaze: “Yam apoop ve amasa anim naol, lesoapavonin taan. Ve yam irau agham uraat pani, veaŋgin poiani. Ve aŋgin iigh to te, man to tirovroovila tata paroŋania, ve mbeb matadi yaryaara naol totinepneep izi taan.”

    29 Maaron isaav padi muul ighaze: “Aghita. Younaghamndoor, aniiŋ, ve ai naol naol to titub izi taanne anoŋadi tinim amim aniiŋ. 30 Ve ŋgai to tinep-neep izi taan, veman to tirovroov ila tata paroŋania,vembeb naol to tilaghlaagh ve tindandarab ila taan,you nagham kikiliiŋ ve ai raua inim adi aniiŋ.” Vembeb tonenen ivot itaghon ye tau aliŋa.

    31 Maaron ighita mbeb naol to ye ighur di ne,paghunadi kat. Mboŋ tonenen ila ve ndugizau, nenendag inim liim ve eez isob. 1Tim 4:4

    2Sawa to Maaron ate izi

    1Nenen ataam toMaaron ighur sambam, taan, vembeb to naol ne tisob tivot.

    2 Sawa to inim liim ve ru pani, Maaron ate izi.Pasa, ye ipasob uraat toni isob wa. Igham 20:11; Hib4:4,103TautoMaaron ipait sawa to inim liim ve ru pani, veighur poia toni ineep izala, ve ighuri inim umbompatabuaŋ. Pasa, sawa tonenen, ye ate izi pa uraattoni to ighur sambam, taan, ve mbeb tisob.

    4 Nenen kamos to isavia sawa to Maaron Yoovaighur sambam paroŋania ve taan toman mbeb tonaol ne tisob tivot.

    Maaron igharaat tamtoghon5 Sawa to Maaron Yoova ighur sambam ve taan,

    mbeb eta itub sone. Ai itub sone, kikiliiŋ itub sone,taan ŋginiŋa moghon. Pasa, ye igham uman izi taansone, ve tamtoghon eta ineep izi taan pa ighamuraat pani sone. 6 Eemoghon ya to ineep ila taanlolo, tauto ivotvot ve ipapaluum taan.

    7 Maaron Yoova ikor taan ila nima, ipoli, veigharaata inim tamtoghon, ghoro ivib avuvu matayaryaara ila uzu, ve tamtoghon tonowen imundigmata iyaryaar. 1Kor 15:45

    Uum Eden8 Taan suruvu eez to ineep ila pa ndag iza, iza

    Eden. Maaron Yoova ighur mbeb popoiadi titub ilauum tonowen lolo le paghuna kat. Ghoro ighurtamtoghon to ye tau igharaata ila ineep tonowe.9 Maaron Yoova ighur ai naol naol titub ila uumtonenen lolo. Ai tonowen, popoiadi pa ghitooŋ, veanoŋadi popoiadi pa ghaniiŋ paam. Ila bodbodaaŋto uum, ai ru tiyondyood. Ai eez, igham ghiit taneep

  • Mbnp 2:10 3 Mbnp 3:18mataad iyaryaar. Ve ai ite, igham ghiit taghilaalŋgar poia ve ŋgar samia. Syg 2:7, 22:2,14

    10Ya eez ivot ila uum tonenen ve ipaluum taan. Yatonowen ireer ve ivalagi inim boga paaŋ. 11-12 Bogaeez, iza Pison. Nene ireer irau taan Avila isob. TaanAvila, gol popoia toman yaam popoia pida to tinimmbaliiŋ, tineep ila taan lolo. 13Ve boga ite inim ru,iza Gion. Nene ireer irau taan Kus isob. 14 Ve bogaite inim tol, iza Tigris. Nene ireer ila pa taan Asiriadige to ila pa ndag iza. Ve boga to inim paaŋ, izaEuprates.

    Maaron igharaat tamoot le ita ite pa iuuli15 Maaron Yoova igham tamtoghon tonenen, ve

    ighuri ila uumEden, leso iŋgini ve ighamuraat pani.16-17 Ve isaav pani ighaze: “Ai anoŋadi to naol ne,yom irau ughan di le tisob. Eemoghon ai to irauigham ghom ughilaal ŋgar poia ve ŋgar samia, ai eemoghon tonowen, ughan anoŋa malep. Pasa, sawato ighaze ughani, yom pale umaat.”

    18Ghoro Maaron Yoova mata iŋgal ighaze: “Tam-toghon tonene eŋgeni ineep, nene poia maau. Youirau naghur le ita ite eta pa iuuli.” 19 TovenenMaaron Yoova ikor taan ila nima, ipoli, ve igharaatŋgai naol naol to tilaghlaagh ila taan, ve man totirovroov ila tata paroŋania. Le isob, ghoro ilup dive igham di tila to tamtoghon tonenen, leso ighita:Pale iwaat izadi vena? Ve izadi to ye iwaat di, nenetinim mbeb tonowen izadi. 20 Ye iwaat ŋgai naolnaol to paanu ve su izadi, ve iwaat man izadi paam.Eemoghon mbeb eta ighur pani leso inim ita ite paiuuli ne maau.

    21 Tovenen Maaron Yoova igham tamoot igheen-maat, ve ipas raŋoraŋo eez ivot, ve ipoona muul paminda. 22 Ghoro igham tamoot raŋoraŋo tonowen,ve igharaata inim liva, ve ighuri ila to tamoot. 1Kor11:8,9; 1Tim 2:13

    23 Tamoot ighita liva tonowen, ve isaav ighaze:“Aa ghara leg itag ite!Tua, nene you tuag.Ve minda, nene you mindag.You pale nawaata naghaze ‘liva.’ Pasa, ye ivot

    ila to you tamoot.” *24Pughu tonene to tamoot eta ighaze ivai, ye pale

    ipul tamayesuru tina, ve yesuru azuwa tilupdi tinimee moghon. Mk 10:7,8; Ep 5:31

    25 Sawa tonenen, tamoot yesuru azuwa tinidiŋginiŋa. Eemoghon mayadi pa taudi maau.

    3Adam yesuru Eva titap pa tovaaŋ

    1 Moot inepneep izi uum paam. Ye le ŋgar tiinakat pa ghamuuŋ kaarom ilib pa ŋgai tisob toMaaronYoova ighur di. Sawa eez, ye ighason liva ighaze:“Vena? Ai anoŋadi naol to tineep ila uum lolo,Maaron Yoova iŋgalsekin gham padi ighaze aghandi malep. Nene onoon?” Yo 8:44; Syg 12:9, 20:2

    2Liva ipamuul aliŋa ighaze: “Maau. Maaron isaavighaze: Ai naol to tiyoon ila uum lolo, yei iraunighan anoŋadi le tisob. 3Ai eemoghon kat to iyoonila bodbodaaŋ to uum, tauto ye iŋgalsekin ghei pani

    ighaze nighani malep, ve nikisi malep. Pasa, ighazenighani, ma nikisi, nene pale nimaat.”

    4-5 Moot isaav pani muul ighaze: “Maau. Yamruirau amaat maau. Maaron iwatag: Ighaze yamruaghan ai tonowen anoŋa, nene pale matamim pakiave ŋgar tiam ighazooŋ, le anim ye tau, ve aghilaalŋgar poia ve ŋgar samia.”

    6 Liva ighita ai anoŋa tonowen paghuna kat pamata ve poia pa ghaniiŋ paam. Ye lolo pani katpasa, ighaze ai anoŋa tonenen pale igham ŋgar toniighazooŋ. Tovenen ighami ve ighani, ve igham pidapa azuwa ve ana ighan paam. 2Kor 11:3; 1Tim 2:147 Yesuru tighani le isob, ghoro matadi pakia vetighilaal tighaze tinidi ŋginiŋa. Tovenen yesuru tilatigham ai raua ve tidagini, ve tipoon di pani.

    8 Rabrab izi ve ndug iluum, ghoro yesuru tilooŋMaaron Yoova ilaghlaagh ila uum lolo. Tovenen tilatiyooŋ pani ila ai lolo. 9Maaron ipoi tamoot ighaze:“Ou, taum sine?”

    10 Tamoot ipamuul aliŋa ighaze: “You nalooŋaghem avolutu ila uum lolo, tovenen namatughezpayom ve nayooŋ. Pasa, tinig ŋginiŋa.”

    11 Tovenen Maaron ighasoni ighaze: “Sei isaavpayom ighaze tinim ŋginiŋa? Ai to you naŋgalsekinghom pani, yom avaat ughan anoŋa eta wa.”

    12 Tamoot ipamuul Maaron aliŋa ighaze: “Youmaau. Liva to yom ugham payou ughaze yerunineep, tauto igham ai tonowen anoŋa pida payouve naghani.”

    13TovenenMaaronYoova isaav pa liva ana ighaze:“Yom ugham ŋgar tonene pasa?”

    Liva ipamuul Maaron aliŋa ighaze: “You maau.Moot itombaan ghou, tauto naghani.”

    Maaron ighur atia pa tamtoghon toman moot14 Tovenen Maaron Yoova isaav pa moot ighaze:

    “Yom to unum pughu pa sosor tonene.Tauto pataŋani tiina kat pale iza tiom ilib pa

    ŋgai tisob to paanu ve su.Yom pale undarab ila atem, ve ughan ghavuur

    to taan ila ila le irau mateeŋ tiom.15 Ve you pale naghur koi ineep ila yom ve liva

    sosomim.Ve paghu tiom ve paghu toni tovene paam. Koi

    pale ineep ila sosodi.Paghu to liva pale ivazag dabam ve imumi.Ve yom pale uŋaaŋ aghe gudu.” Ro 16:20; Hib

    2:14; 1Yo 3:816 Ghoro Maaron isaav pa liva ighaze: “You pale

    naghur pataŋani payom tovene: Ighaze yom apom,nene pale pataŋani tiina igham ghom. Ve sawato ighaze upoop, yom pale uyamaan yabyabuuŋtiina kat. Eemoghon lolom pale ineep ariaŋa ila toazuwam, ve uneep ila ye samba.”

    17 Ghoro Maaron isaav pa tamoot ighaze:“Yom ulooŋ azuwam aliŋa, ve ughan ai anoŋa toyou naŋgalsekin ghom pani. Tovenen you palenawaghamun taan. Nepooŋam izi taan, yom paleugham uraat tiina, ve uyamaan katin pataŋani,ghoro ughita anoŋa. 18 Pasa, su samsamia ve waarmata mata pale titub tiza ve tiwaghamun uumtiom. Eemoghon yom pale ughan ila uum tonanan.

    * 2:23: Ila yes Israela aliŋadi Hibru, saveeŋ ‘tamoot’ igharau ‘liva.’ Yes tiwaat ‘tamoot’ tighaze ‘ish.’ Ve tiwaat liva tighaze ‘isha.’

  • Mbnp 3:19 4 Mbnp 4:2619 Tovenen yom pale urab taum pa uraat le ughunwadedeŋam, ghoro ughita uraat tiom anoŋa veughan. Ve pataŋani tovene pale ikiskis ghom leirau mateeŋ tiom. Pasa, you nagharaat ghom pataan. Tovenen yom pale umuul ula unum taan.”Mbo 90:3; Hib 9:27

    20Tamoot iwaat azuwa iza Eva. Pasa, ye pale inimival tisob to tineep izi taan ne tinandi.

    21 Muri ghoro, Maaron Yoova igharaat ŋgai uliinim nonogiiŋa pa Adam yesuru azuwa, ve indud dipani.

    Maaron indiir tamtoghon pa uum Eden22GhoroMaaron Yoova isaav ighaze: “Laak. Tam-

    toghon ŋgar todi ivot inimale iit, ve tighilaal ŋgarpoia ve ŋgar samia wa. [Tovenen iit irau tapuldi tineep uum tonene muul maau.] Pasa, ighazenimadi ila pa ai to igham di tineep matadi iyaryaarne anoŋa ve tighani paam, nene pale tineep toveneitaghoni taghoni gha ila.” 23TovenenMaaron Yoovaindiir di pa uumEden. Leso tila tighamuraat pa taanto yesuru tivot pani. 24 Ye indiir di tivot tila, ghoroighur aŋela ariaŋadi pida tila tiyoon ila uum dige tondag iza pani. Yes tiyondyood toman buza eez toyab ighanghan ila mata ve itortoora. Leso tipoonataam to ila pa ai to mataad iyaryaar. Syg 22:2,14

    4Kain ve Abel

    1 Muri ghoro, Adam yesuru azuwa tigheen veEva apo. Ye ipoop natu tamoot ve iwaat iza Kain.Ve isaav ighaze: “Maaron iuul ghou, tauto napoopnatug tonene.”

    2 Tinepneep le muri ghoro, Eva ipoop Kain taziAbel. Yesuru tinim ndolman, ghoro Abel iŋginŋginsipsip, ve Kain ighamgham uraat pa uum.

    3 Sawa eez, Kain igham aniiŋ anoŋa pida to tivotila uum toni inim watooŋrau pa Yoova. 4 Ve Abelpaam irab sipsip toni ndinatu aidaba pida, ve ighamsuruvudi to popoia kat ila paYoova tinimwatooŋraupani. Yoova lolo poia pa Abel toman watooŋrautoni.

    5 Eemoghon Kain toman watooŋrau toni, Yoovairere pani. Tauto Kain ate yabyab kat le nagho isami.

    6 Tovenen Yoova ighason Kain ighaze: “Pughuvena to atemyabyab venaghom isami? 7 Ighaze yomugham ŋgar deŋia, pale lolog poia payom ve tinimiza. Eemoghon ighaze ugham ŋgar to deŋia maau,yom upatum ghom. Pasa, ŋgar samia inepneepataam tiom avo, ve isasaŋan ghom ighaze ighamghom unum le. Tovenen yom irau uyoon ariaŋa veutatan ŋgar samia tonanan izi.” Ro 6:12

    8 Muri ghoro, Kain isaav pa tazi Abel ighaze:“Unum ituru tala talaghlaagh uum lolo.” Yesuru tilatonowe, ghoro Kain imundig ve irab tazi Abel imaat.Mt 23:35; 1Yo 3:12

    9 Tovenen Yoova ighason Kain ighaze: “Kain,tazim Abel ineep sine?”

    Kain ipamuul aliŋa ighaze: “You nakankaan pani.Vena, you nanim ŋginiiŋ to tazig?”

    10 Ghoro Yoova isaav pani muul ighaze: “Yomugham ŋgar tovene pasa? Ulooŋ. Tazim siŋ toni toimaliŋ izi taan, tauto imboboob iza inim tiou. Hib12:24

    11 Yom urab tazim imaat, ve taan tonene ighunsiŋ toni wa. Tovenen you pale naghur pataŋanitonene iŋarua ghom: Yom irau uneep muul izi taantonene maau. 12 Ve ighaze uvazog aniiŋ izila taanto ndug ite paam, nene pale ughita anoŋa eta maau.Yom pale irau uneep tuŋia izi ndug eta maau. Paleuwalaghlaagh irau taan naol.”

    13 Kain ilooŋ saveeŋ tonene, ve isaav pa Yoovaighaze: “Atia to sosor tiou to yom ughuri payou,nene pataŋani kat. Irau nambaada maau. 14Ughita.Aazne, yom undiir ghou pa taan tonene ve ughazenala naneep saguan payom. Ve ughaze you irau na-neep tuŋia izi ndug eta maau. Pale nawalaghlaaghirau taan naol, ve ighaze ŋgeu eta ighita ghou, yepale irab ghou namaat.”

    15 Eemoghon Yoova isaav pani muul ighaze:“Maau. Ighaze ŋgeu eta irab ghomumaat, nene palenayat ŋgeu tonanan sosor toni irau pa liim ve ru.”Ghoro Yoova ighur ghilalooŋ eez iza to Kain. Lesotamtoghon tighita ve tirabi sob. 16 Kain ipul Yoova,ve ilaagh ila ivot taan suruvu eez, iza Nod, ve ineeptonowe. Taan tonowen ineep uum Eden dige ila pandag iza.

    Kain papaghu toni17Muri ghoro, Kain yesuru azuwa tigheen, ve liva

    apo ve ipoop natu aidaba, iza Anok. Ghoro Kainigharaat ndug tiina eez, ve iwaat natu Anok iza pani.

    18Anok natu Irad, Irad natu Mehuyael, Mehuyaelnatu Metusael, ve Metusael natu Lamek.

    19 Lamek ivai ndiliva ru. Eez iza Ada, ve ite izaZila. 20 Lamek azuwa Ada to ipoop Yabal. Yabalpapaghu toni, nene yes to tilaghlaagh toman ŋgaitodi, ve tinepneep ila mbeez to tigharaat di pa ŋgaiulidi. 21 Yabal tazi, iza Yubal. Papaghu toni, totighagharaat sab to vibiiŋ ve mbeb pida tinimalegita.

    22 Lamek azuwa ite Zila ipoop Tuval-Kain. Tuval-Kain papaghu toni, to tighagharaat ain ve barastinim mbeb pida to uraat. Tuval-Kain livu izaNaama.

    23 Sawa eez, Lamek isaav pa ndizuwa ru ighaze:“Ada yamru Zila, alooŋ aliŋag.You Lamek ndizwag to yamru. Aghur tal-

    iŋamim pa saveeŋ tiou.Ighaze ŋgeu eta irab ghou le siŋ tiou izi, you

    pale narabi imaat.Ve ighaze pain eta ipambar ghou, nene pale

    narabi imaat paam.24 Alooŋ. Ighaze tamtoghon eta irab Kain imaat,

    nene pale tiyat ŋgar toni irau pa liim ve ru.Eemoghon you, ighaze tirab ghou namaat, nene

    pale tiyat ŋgar todi irau pa tamoot tol saaŋgul liimve ru (77).”

    Set ve Enos25 Adam yesuru azuwa Eva tilup di muul, ve Eva

    apo, ve ipoop tamoot ite. Ye iwaat iza Set, ve isaavighaze: “Kain irab tazi Abel imaat, tauto Maaronigham leg tamtoghon ite tonene leso igham ina.”26Muri ghoro, Set yesuru azuwa tipoop tamoot eez,ve Set iwaat iza Enos.

    Sawa tonenen, tamtoghon tipamundigin ŋgar tosuŋuuŋ pa Yoova.

  • Mbnp 5:1 5 Mbnp 6:155

    Adam papaghu toni1Nene pitiiŋ to Adam toman papaghu toni. Sawa

    to Maaron ighur tamtoghon, ighur di tinimale yetau. 2 Ighur tamoot ve liva. Ve ighur poia toni izatodi ve iwaat di ighaze “tamtoghon.” *

    3 Adam ndaman toni irau 130, ghoro yesuruazuwa tipoop natudi eez. Ye igham tama nagho.Yesuru raratedi kat. Adam iwaat iza Set. 4 Set izi,ve Adam ineep muul irau ndaman 800, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. 5 TovenenAdam ineep irau ndaman 930, ghoro imaat.

    Set papaghu toni6 Set ndaman toni irau 105, ve yesuru azuwa

    tipoop natudi aidaba, iza Enos. 7 Enos izi, ve Setineep muul irau ndaman 807, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida. 8 Tovenen Set ineep iraundaman 912, ghoro imaat.

    9 Enos ndaman toni irau 90, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Kenan. 10 Kenan izi,ve Enos ineep muul irau ndaman 815, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. 11 TovenenEnos ineep irau ndaman 905, ghoro imaat.

    12 Kenan ndaman toni irau 70, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Malalel. 13 Malalel izi,ve Kenan ineep muul irau ndaman 840, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. 14 TovenenKenan ineep irau ndaman 910, ghoro imaat.

    15 Malalel ndaman toni irau 65, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Yared. 16 Yared izi, veMalalel ineep muul irau ndaman 830, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. 17 TovenenMalalel ineep irau ndaman 895, ghoro imaat.

    18 Yared ndaman toni irau 162, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Enok. 19 Enok izi, ve Yaredineep muul irau ndaman 800, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida. 20 Tovenen Yared ineepirau ndaman 962, ghoro imaat.

    21 Enok ndaman toni irau 65, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Metusela. 22-24 Metuselaizi, ve Enok ineep muul irau ndaman 300, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. Enok nepooŋtoman laghooŋ toni, ye mata iŋgalŋgal Maaron veitaghon ataam toni irau sawa isob. Tovenen ineepirau ndaman 365, ghoro Maaron ighami izala, vetighita muul maau. Hib 11:5

    25 Metusela ndaman toni irau 187, ve yesuruazuwa tipoop natudi aidaba, iza Lamek. 26Lamek izi,ve Metusela ineep muul irau ndaman 782, ve tipoopndinatudi nditamoot ve ndiliva pida. 27 TovenenMetusela ineep irau ndaman 969, ghoro imaat.

    28 Lamek ndaman toni irau 182, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba. 29 Lamek ighaze: “Maaroniwaghamun taan, tauto nigham uraat tiina kat panikaal amai aniiŋ. Eemoghon natumai tonenepale igham ulaaŋ ivot payei pa uraat pataŋanito nighamghami pa nimamai.” Tauto iwaat natutonowen iza Noa. 30 Noa izi, ve Lamek ineep muulirau ndaman 595, ve tipoop ndinatudi nditamoot vendiliva pida. 31 Tovenen Lamek ineep irau ndaman777, ghoro imaat.

    32 Noa ndaman toni 500, ghoro yesuru azuwatipoop ndinatudi nditamoot tol, izadi Sem, Ham, veYapet.

    6Ŋgar samia to tamtoghon ivot inim tiina

    1-2 Sawa to tamtoghon timasa tinim naol izi taan,Maaron ndinatu tighita tamtoghon ndinatudi livapaghunadi kat. Tovenen tigham di irau taudi lolodi,ve tivai di. 2Pe 2:4-53Yoova ighitambeb tonenen, ve isaav ighaze: “Tam-toghon, nene yes taan sorok. Avuvug irau ineeptoman di ve tineepmatadi iyaryaar le alok nemaau.Pale tineep irau ndaman tamoot liim tamoot eez(120) moghon, ve sawa todi isob ve timaat.”

    4 Sawa tonenen ve inim, tamtoghon to anoŋaditintina ve tapiridi kat, tivot ve tineep izi taan. Ndita-mandi, nene Maaron ndinatu. Ve nditinandi, nenetamtoghon to taan ndinatudi liva. Ndiran tonowentineep muuŋ. Yes tapiridi tintina ve ndiran tomalmal, ve varudi ilaan irau ndug.

    5 Yoova ighita tamtoghon to tineep izi taan ne,gabuadi isami kat, ve ŋgar todi iyaryaaŋ pa ŋgarsamsamia moghon irau sawa isob. Mbnp 8:21; Mbo14:1-3; Ro 3:10-186 Tovenen lolo ipataŋan kat pa tamtoghon to ye tauighur di tizi taan, ve ikausim muul pa tau ighaze:“Wais, nagharaat di pasa? Nagharaat di maau, tonepoia. 7 Tambaŋa. You pale napasob tamtoghon letisob pa taan. Ve yes moghon maau. Ŋgai, man,ve mbeb to tindandarab izi taan ne paam, you palenapasob di pa taan ve tisob tilaledi. Onoon, youtaug nagharaat di. Eemoghon tighamgham ŋgarsamsamia naol. Tauto tigham ghou tinig imum padikat.”

    8 Eemoghon Noa, Yoova ighita ighaze ye ŋgeupoia, ve lolo pani.

    Kamos to Noa9 Nene kamos to Noa toman papaghu toni. Sawa

    to Noa, ye moghon to ŋgeu deŋia, ve le sosormaau. Nepooŋ to Noa toman laghooŋ toni, ye mataiŋgalŋgal Maaron ve itaghon ataam toni irau sawaisob. 10Noa ndinatu tol, izadi Sem, Ham, ve Yapet.

    11-12Sawa tonenen, Maaron ighita ŋgar samsamianaol tivotvot irau taan isob. Ve ŋgar to ghamuuŋmalmal paam, ivot tiina le irau ndug tisob. Tovenenye ighita taan isami kat. Pasa, tamtoghon tisobtiwaghamun nepooŋ todi izi taan.

    Noa ighuz waaŋ13 Tovenen Maaron isaav pa Noa ighaze: “Ulooŋ.

    You naghita tamtoghon tighamgham malmal irautaan isob. Tauto matag iŋgal naghaze napasob tam-toghon pa taan. You pale nawaghamun di tomantaan ve mbeb naol to tineep izi taan le tisob tilaledi.14 Tovenen yom irau ughuz lem waaŋ eta. Ughitaai ariaŋadi, ve usap di, leso ughuz waaŋ pani. Urabmotmotin waaŋ lolo inim naol. Ve uŋgal ndimir ilawaaŋ lolo ve pumuri paam. Leso te ilooŋ ila sob.

    15 Nene ataam to yom irau utaghoni: Mala towaaŋ, uroova irau roov tamoot tol saaŋgul ve liim(133 mita), ve tuku toni irau roov saaŋgul ve ru

    * 5:2: Yes Israela tiwaat ‘tamtoghon’ ila taudi aliŋadi tighaze: ‘Adam.’

  • Mbnp 6:16 6 Mbnp 8:12(22 mita), ve lolo izala sala ve izi inim sila, neneirau roov liim ve ru (13 mita). 16 Ve urei waaŋruuma. Eemoghon urab didiiŋ izala tuŋia malep.Upul soso ris inim marai saambu. Leso yaghurtoman ghazooŋa itaghoni. Ve ughur ataam ila waaŋdige. Sawa to ughuz waaŋ, ughur lolo inim sosoortol: eez ineep sila, ite ineep bodbodaaŋ, ve ite ineepsala.

    17 “Ulooŋ. You naghaze nagham ya ivon tomantapiri tiina le itatab taan. Leso ireu mbeb to matadiyaryaara tisob tilaledi. Mbeb to tineep izi taan, paletisob timatmaat. 18 Eemoghon you pale nambuasaveeŋ ariaŋa toman ghom, leso talup ghiit tanimee moghon. Tovenen yom irau ugham azuwam,ndinatum tol toman ndizwadi ve yamŋa alooŋ alawaaŋ lolo. 1Pe 3:2019-20Ve uyou mbeb naol naol to matadi iyaryaar ne,ve asob alooŋ ala waaŋ lolo. Ugham ŋgai, man, vembeb naol to tindandarab ila taan ne paam. Ughamruŋaruŋa, tamoot ve paŋgaar. Leso timaat sob. 21Veuyou aniiŋ naol naol ve uzeev di tilooŋ tila waaŋlolo. Leso yam ve mbeb naol to yamŋa aneep ilawaaŋ lolo ne, amim aniiŋ.”

    22 Maaron isavia saveeŋ tonenen le isob, ghoroNoa ila ve igham uraata. Saveeŋ to Maaron isaviapani, ye itaghoni le isob. Hib 11:7

    7Maaron igham ya ivon toman yawaaŋa tiina

    1 Muri ghoro, Yoova isaav pa Noa ighaze: “Younaghita tamtoghon to tineep pa sawa tonene, yomeŋgengom to utaghon ŋgar deŋia ila matag. Tove-nen umundig, ugham azuwam toman ndinatum tolve ndizwadi, ve yamŋa alooŋ ala waaŋ lolo. Mt24:38; 2Pe 2:52 Ve ŋgai naol naol to popoiadi pa watooŋrau,ugham nditamoot liim ve ru ve paŋgaar liim ve ru,tilooŋ tila waaŋ lolo. Ve mbeb pida to popoiadi pawatooŋrau maau, ugham ruŋaruŋa, tamoot eez veliva eez. 3 Ve ugham man naol naol to tirovroovila tata paroŋania paam. Ugham nditamoot liim veru, ve paŋgaar liim ve ru. Leso timaat sob, ve muritipoop, ve timasa tinim naol, ve tirau taan muul.4 Pasa, mboŋ liim ve ru tonene isob, ghoro naghamuman tiina izi taan le irau mboŋ tamoot ru. Lesonapasobmbebmatadi yaryaara to naghur di le tisobpa taan.”

    5 Yoova isavia saveeŋ tonene le isob, ghoro Noaila igham uraata. Saveeŋ to Maaron isavia pani, yeitaghoni le isob.

    6Noa ndaman toni irau 600, ghoro ya ivon izi taantoman yawaaŋa tiina. 7Tovenen Noa yesuru azuwa,ndinatu, ve ndirawa liva tisob tilooŋ tila waaŋ lolo.Leso yawaaŋa iwaghamun di sob, ve tineep pooi.8-9 Ve ŋgai naol naol to popoiadi pa watooŋrau,toman mbeb naol to irau tigham watooŋrau padimaau ne, ve man to tirovroov, toman mbeb naolto tindandarab ila taan, nene ruŋaruŋa, tamoot vepaŋgaar, tila tivot to Noa, ve yesŋa Noa tilooŋ tilawaaŋ lolo itaghon saveeŋ to Maaron isavia pani.10 Tilooŋ tila waaŋ lolo, ve tineep mboŋ liim ve rule isob, ghoro ya ivon toman yawaaŋa tiina, le itatabtaan isob.

    11 Tovenen indeeŋ Noa ndaman toni irau 600,kaiyo inim ru pani, ve mboŋ inim saaŋgul liim ve rupani, ghoro taan avo ikaak, ve ya tiina to ineep taanlolo, bokia iza toman tapiri tiina. Ve tata tovenepaam. Avo ikaak, ve ya to ineep sala, imaliŋ izitoman tapiri tiina. 12 Tovenen uman tiina kat izitaan le irau ndag tamoot ru ve mboŋ tamoot ru.13 Sawa kat tonenen, Noa yesuru azuwa, ve ndinatutol, Sem, Ham ve Yapet, toman ndizwadi, tilooŋ tilawaaŋ lolo. 14 Ve ŋgai naol naol to paanu ve su,toman mbeb naol naol to tindandarab ila taan, veman naol naol titaghon di ve yesŋa tilooŋ tila waaŋlolo. 15-16 Tovenen mbeb tisob to matadi iyaryaar,ruŋaruŋa, nditamoot ve paŋgaar, tilooŋ tila waaŋlolo, titaghon Maaron aliŋa. Ghoro Noa ana ilooŋila, ve Yoova tau ipoon ataam to waaŋ.

    17 Ya ivon iza, le itatab taan irau mboŋ tamootru, ve ipapotin waaŋ ve iza ipot. 18 Ya iza izale waaŋ imoghan. 19 Ya iza le ivon toman tapiritiina kat, le itatab lolooz tintina tisob. 20 Ya ivonizala le ilib pa lolooz to naol ne dabadi irau roovpaaŋ (8 mita). 21 Tovenen mbeb to tinepneep izitaan, tisob timatmaat. Ŋgai to paanu, ŋgai to su,man, ve mbeb naol to tindandarab ila taan, tomantamtoghon paam timatmaat le tisob. 22 Mbeb totineep izi taan ve tighamgham yaghur, tauto tisobtilaledi. 23Nene ataam toMaaron ipasobmbeb tisobpa taan. Tamtoghon, ŋgai, mbeb to tindandarab ilataan, ve man to tirovroov ila tata paroŋania, etaineep muul maau. Tisob tilaledi. Eemoghon yesto tineep toman Noa ila waaŋ lolo, yes moghon totineep pooi. Hib 11:7; 2Pe 2:5, 3:6

    24 Tovenen ya itatab taan, ve ipot irau mboŋ 150(kaiyo liim ma venen).

    8Ya imaak

    1 EemoghonMaaron mata iŋgalŋgal Noa ve mbebnaol tisob to su ve paanu to tineep tomani ila waaŋlolo. Tovenen igham yaghur ilaagh izala ya pogho,leso iviviir ya ve izi. 2 Ve taan avo to ya ivotvotpani toman tata avo to ya izi pani, nene tivool muul,ve uman imot. 3-4 Tauto ya izizi poipoi irau mboŋ150. Indeeŋ kaiyo inim liim ve ru, ve ndag to inimsaaŋgul liim ve ru pani, waaŋ ilot izala lolooz eezto taan Ararat daba. 5 Ya izizi le kaiyo saaŋgul, vendag to ivot muuŋ, ghoro lolooz dabadi perperia.6-7Mboŋ tamoot ru paam inim ila, ghoro Noa ikaakmarai saambu, ve imbaaŋ man kool eez ila. Mantonowen iwarovroov le ya imaak.

    8 Noa ighaze iwatag: Ya imaak wa, ma sone?Tovenen imbaaŋ man mbaluuz eez ila. 9 Eemoghonya imaak kat sone. Tovenen man mbaluuz tonowenirau indeeŋ ina poia eta pa ate izi maau, ve iroovimuul ila pa waaŋ. Noa izuzuun nima ivot ilapumuri, ve man mbaluuz tonenen iroov inim leimbutur izala, ve Noa ighami ilooŋ ila waaŋ lolomuul. 10 Noa isaŋan le mboŋ liim ve ru isob, ghoroimbaaŋ man mbaluuz tonenen iroov muul ila. 11 Ilairovroov le rabrab izi, ghoro iŋaaŋ ai oliv mbila eezila dadabu, ve iroov imuul ila pa waaŋ. Tovenen Noaiwatag ighaze ya imaak wa.

    12Noa isaŋan le mboŋ liim ve rumuul isob, ghoroipul man mbaluuz iroov muul ila. Sawa tonenen,

  • Mbnp 8:13 7 Mbnp 9:26-27ila le imuul maau. 13 Tovenen sawa to Noa ndamantoni irau 601, kaiyo to ivot muuŋ, ve ndag inimmata, taan imamaas wa. Tovenen Noa ipas atobpida pa waaŋ ve iŋgig ndug, ve ighita taan imamaas.14 Indeeŋ kaiyo inim ru, ve mboŋi inim tamoot eeliim ve ru, taan imamaas kat.

    15-16 Tovenen Maaron isaav pa Noa ighaze:“Yamru azuwam, ndinatum, ve ndirawam liva, apulwaaŋ, ve avot ala pumuri. 17Ve ughammbebmatadiyaryaara naol to yamŋa aneep ila waaŋ lolo tivot tilapumuri paam. Leso tilaagh irau taan ve timasa tinimkatindi, ve tineep irau taan muul.”

    18 Tovenen Noa yesuru azuwa, toman ndinatu vendirawa liva tipul waaŋ, ve tivot tila pumuri. 19 Veŋgai naol naol, man, ve mbeb to tindandarab ilataan, nene tisob tighur di tila ketooŋadi, ve tipulwaaŋ, ve tivot tila pumuri paam.

    Noa igham watooŋrau pa Yoova20 Ghoro Noa indou yaam inim artaal pa Yoova.

    Ve ŋgai ve man tisob to popoiadi pa watooŋrau,ye igham eŋaeŋa ve irab di timaat. Ghoro ighurdi tizala artaal pogho, ve yab ighan suvun di tinimwatooŋrau pa Yoova. 21 Yoova iyaaz watooŋrautonowen vuzi poia kat, ve isaav ila lolo ighaze:“Muri, you irau nawaghamun taan pa sosor to tam-toghon muul maau. Pasa, you nawatag: Sawa to yesndipain papaghu ve inim, ŋgar samsamia iyaryaaŋila lolodi. Tovenen you irau nawaghamun mbebmatadi yaryaara muul inimale aazne naghami nemaau.22 Aazne ve ila, sawa to vazogiiŋ aniiŋ, ve sawa to

    taitaiŋ,sawa to ndug yauŋa, ve sawa to ndug tuntunu,rag ve yavaar, mboŋ ve ndag.Mbeb naol tonowen irau tisob maau.Pale tineep tovene itaghoni taghoni gha ila.”

    9Maaron imbua saveeŋ toman Noa

    1 Maaron ighur poia toni iza to Noa toman ndi-natu, ve isaav padi ighaze: “Apoop, ve amasa animnaol, ve aneep irau taanmuul. 2Ŋgai naol naol to ti-neep izi taan, toman man, iigh, ve mbeb soroksorokto tindandarab ila taan, nene pale matadi iza vetimatughez payam. You naghur di tilat nimamim.3 Muuŋ, naghur mbeb naol to titub ila taan tinimaniiŋ payam. Ve aazne, you napul mbeb matadiyaryaara to naol ne payam paam, leso aghan di.”

    4Mbeb eemoghon to you naŋgalsekin ghampani.Mbeb minda to siŋ ineep ila, yam aghani malep.Pasa, siŋ to inim pughu pa mbeb tineep matadiiyaryaar. Mbaŋ 15:205 Tovenen ighaze ŋgeu eta, ma ŋgai eta irab tam-toghon imaat, you Maaron naghur atia pani tovene:Ye pale imaat paam. Leso iyat siŋ to tamtoghontonenen.6 Tovenen ighaze ŋgeu eta irab tamtoghon eta

    imaat,nene pale ye paam tirabi imaat. Leso iyat siŋ to

    tamtoghon tonenen.Pasa, Maaron ighur tamtoghon tigham ye tau

    nagho. Igham 20:13

    7-8 Ghoro Maaron isaav muul pa Noa toman nd-inatu ighaze: “Yam apoop, ve amasa anim naol katve aneep irau taan. 9Ve alooŋ. You naghaze nambuasaveeŋ pa yam ve papaghu tiam to pale tivot muri.10 Ve yam moghon maau. Mbeb matadi yaryaaratisob to paanu ve su to tineep toman gham ila waaŋlolo, ve yamŋa avot ala pumuri, ve aazne tineep izitaan, saveeŋ mbuaaŋ tiou tonene iŋarua di paam.Mbnp 1:2811 You nambua saveeŋ ariaŋa payam tovene: Iraunagham ya ivon muul toman yawaaŋa tiina panawaghamunmbeb matadi yaryaara maau. Ve taantovene paam. Ya irau iwaghamuni muul maau.”

    12-13 Ve Maaron isaav muul ighaze: “Maalraŋgotiou to ineep ila yaghur tae ve izi, aazne naghuriinim ghilalooŋ pa saveeŋ mbuaaŋ tiou tonene.Saveeŋ tonene, you nambua toman gham, ve mbebmatadi yaryaara tisob to tineep toman gham izitaan. Saveeŋ tonene pale iyoon ariaŋa itaghonitaghoni gha ila. Tovenen maalraŋgo pale inimghilalooŋ pa saveeŋ mbuaaŋ to you nambua tomanmbeb tisob to tineep izi taan. 14-15Muri, ighaze younaghur yaghur tae iyoon toman maalraŋgo, nenepale matag iŋgal saveeŋ to nambua toman ghamve mbeb matadi yaryaara tisob. Saveeŋ mbuaaŋtovene: Ya irau ivon le iwaghamun gham muulmaau. 16 Tovenen maalraŋgo ighaze ivot tomanyaghur tae, nene pale naghita, ve matag iŋgalsaveeŋ to nambua toman mbeb matadi yaryaaratisob to tineep izi taan. Saveeŋ tonene pale iyoontovene itaghoni taghoni gha ila.”

    17 Tovenen Maaron isaav pa Noa ighaze: “Maal-raŋgo, nene inim ghilalooŋ pa saveeŋ to you nam-bua tomanmbebmatadi yaryaara tisob to tineep izitaan.”

    Noa ve ndinatu tol18 Noa ndinatu tol to yesŋa tineep ila waaŋ lolo

    ve tivot tila pumuri ne, izadi tovene: Sem, Ham, veYapet. Ham natu, iza Kanaan. 19 Ival tisob to tineepizi taan, yes tivot ila to Noa ndinatu tol tonowen.

    20 Noa, ye ŋgeu to ghamuuŋ uraat pa uum, ve yeto ivazog vaen muuŋ. 21 Sawa eez, ye ighun vaenle iyamaan tau maau, ve uli toni imaruat. Tovenenigheen tini ŋginiŋa ila mbeez toni lolo. 22 Noanatu Ham, to Kanaan tama, ighita tama igheen tiniŋginiŋa, ve ivot ila pumuri ve ipaes pa nditogha.23 Eemoghon Sem yesuru Yapet tigham uli eez, vetipiyaava izala avaradi, ve tilaagh pa muridi tila, vetipoon tamandi pani. Pasa, lolodi pa tighita tamanditini ŋginiŋa maau.

    24 Sawa to Noa imundig ve ŋgar toni ighazooŋ,ilooŋ tighaze natu Ham ighita igheen tini ŋginiŋa.25 Tovenen isaav pani ighaze:

    “Pataŋani tonene pale iŋarua Kanaan. Yetoman papaghu toni pale tinim mbesooŋasorok pa toŋvetaz todi.”

    26-27VeNoa ighur poia iza to SemveYapet tovene:“Iit tapait Yoova. Ye Maaron to Sem.Kanaan papaghu toni pale tinim uraata sorok

    pa papaghu to Sem.Ve Yapet papaghu toni, Maaron pale igham di

    timasa tinim naol, ve induur taan todi ilainim tiina.

  • Mbnp 9:28-29 8 Mbnp 11:15

    Yesŋa Sem papaghu toni pale tilup di tinim eemoghon.

    Eemoghon yes Kanaana pale tinim uraatasorok pa Yapet papaghu toni.”

    28-29 Yawaaŋa tiina ivot le isob, ghoro Noa ineepmuul irau ndaman 350. Tovenen ndaman toni inim950, ghoro imaat.

    10Noa ndinatu papaghu todi

    1Nene pitiiŋ to Noa ndinatu ve papaghu todi. Noandinatu, nene: Sem, Ham, ve Yapet. Yawaaŋa tiinaivot le isob, ghoro papaghu todi tivot tovene:

    2 Yapet ndinatu, nene: Gomer, Magog, Madai,Yaban, Tubal, Mesek, ve Tiras. 3 Gomer ndinatu,nene: Askenaz, Ripat, ve Togarma. 4Yaban ndinatu,nene: Elisa, Tarsis, Kitim, ve Dodanim. 5Yes toneneto Yapet nditimbu. Yes tivot tinim naol, ve tilatineep irau naari ve mutu. Pughudi eŋaeŋa tilatineep irau ndug todi todi, ve tisavia taudi aliŋadi.

    6 Ham ndinatu, nene: Kus, Isip, Put, ve Kanaan.7Ve Kus ndinatu, nene: Seba, Avila, Sapta, Rama, veSapteka. Rama ndinatu, nene: Siba ve Dedan.

    8 Kus natu ite, iza Nimrot. Nimrot iza tiina pasa,ye iraua kat pa ŋgar to ghamuuŋmalmal. Ilib pa ivaltiina to taan. 9 Ve ye ŋgeu to kalooŋ ŋgai sagsag.Tovenen muri, ighaze tipait ŋgeu eta iza, ghorotiparim pani tovene: “Ŋgeu tonene, Yoova igham leŋgar tiina pa kalooŋ ŋgai sagsag inimale Nimrot.”10Nimrot iŋgin taan suruvu tiina eez, iza Sinar. *Taan tonowen, ndug tintina tol tineep ila, izadiBabel, Erek, ve Akad. 11-12 Muri ghoro, Nimrot ipultaan to Babilon, ve ila pa taan suruvu to Asiria,ve ipamundigin ndug tintina paaŋ, izadi Ninive,Reobot-Ir, Kala, ve Resen. Ndug Resen, nene ineepbodbodaaŋ pa ndug tiina Ninive ve ndug Kala.

    13-14 Isip ndinatu, nene: Lud, Anam, Leap, Naptu,Patrus, Kaslu, ve Kaptor. Kaslu to yes Pilistia tivotila toni.

    15-19 Kanaan natu aidaba Sidon, ve nditazi, nene:Het, Yebus, Amor, Girgas, Hiv, Aki, Sini, Arvad,Semar, ve Amat.

    Muri ghoro, papaghu to Kanaan timbiriis, ve tilatineep irau ndug todi todi. Taan todi ila imuul tondug Sidon, ve itaghon naari ila imuul ndug GerarvendugGaza. Ghoro imbuti ilooŋ ila pa taan to ndugSodom, Gomora, Adma, ve Seboim, le malmali ilaivool pa ndug Lasa. Nene taan to yes Kanaana. 20Yestonenen, to tivot ila to Ham. Yes tivot tinim naol, vepughudi eŋaeŋa tila tineep irau ndug todi todi, vetisavia taudi aliŋadi eŋaeŋa.

    21Yapet togha Sem ndinatu timasa tinim naol, vetinim pughu pa Eber. 22 Sem ndinatu, nene: Elam,Asur, Apaksad, Lud, ve Aram. 23 Aram ndinatu,nene: Uz, Ul, Geter, ve Mas. 24 Apaksad natu Sela.Ve Sela natu, Eber. 25 Eber ndinatu ru. Eez izaPeleg, ve ite iza Yoktan. Sawa to Peleg ineep izi taan,tamtoghon to taan tivalag taudi, ve tila tineep lediledi. Tauto tiwaat iza Peleg.

    26-29 Yoktan ndinatu, nene: Almodad, Selep, Aza-mavet, Yera, Adoram, Uzal, Dikla, Obal, Abimael,Seba, Opir, Avila, ve Yobab. Yes tisob tonene Yoktan

    ndinatu. 30Taan todi, ndug Mesa inim ŋgat pani, veila imuul lolooz to taan Separ to ineep ila pa ndagiza. 31Yes tonenen to tivot ila to Sem. Yes tivot tinimnaol, ve pughudi eŋaeŋa tila tineep irau ndug toditodi, ve tisavia taudi aliŋadi eŋaeŋa.

    32 Yes tonene, Noa ndinatu papaghu todi.Yawaaŋa tiina ivot le isob, ghoro yes timasa tinimnaol, ve tila tineep irau taan to naol ne, ve tinim ivaltisob to taan pughudi

    11Rumai to Babel to daba mala

    1Muuŋ, tamtoghon to tineep izi taan, tisob tisaviaaliŋadi ee moghon, ve saveeŋ todi raraate. 2 Yestineep izi ndug ee moghon maau. Tindurnduurtilala pa ndag iza, le tivot izi taan raapa eez to ineepila taan suruvu to Sinar, ve tighur inadi to nepooŋtonowe.

    3Ghoro tiwasavon di tighaze: “Laak! Iit irau tapoltaan ve tamozi ila yab. Leso iyaryaaŋ kat inimaleyaam ve tagharaat ruum pani.” Tigham tovene, veledi mbeb ivot pa reiŋ ruum. Ve tigham mbeb iteinimale ndimir pa ikor yaam tonowen le tuŋia.

    4 Ghoro tisaav tighaze: “Laak! Iit irau tagharaatleed ndug tiina eta, ve tarei rumai tiina eta to dabaizala le ikis tata. Leso izaad ivot inim tiina. Vembeb ite. Uraat tiina tonene pale ilup ghiit tanimee moghon. Pa vene, tambiriis ve taneep leed leedirau taan to naol ne.”

    5 Yes tigham mbeb tonene le isob, ghoro Yoovaizi inim ighaze ighita ndug todi tiina tonowen verumai to tireii izala le izala kat. 6 Ye ighita di,ve isaav ighaze: “Wai, tamtoghon tilup di tinimee moghon wa! Ve tisavia aliŋadi ee moghon,ve aazne tipamundigin uraat tiina tonene paam.Muri, ighaze tigham ŋgar pa uraat tintina pida, palematadi sorok ve tighami moghon. Pasa, mbeb etairau ila muridi maau. 7 Tovenen iit tazila ve tatooraliŋadi inimnaol. Leso tiwaloŋan aliŋadimuul sob.”

    8 Ataam tonene to Yoova igham di tipul uraatineep, ve ireu di tila tineep irau taan isob.

    9Ndug tiina tonowen, tiwaat iza tighaze ‘Babel.’ *Pasa, indeeŋ sawa to tamtoghon tisob to taan tilupdi izi ndug tonowen, Yoova itoor aliŋadi, ve ireu ditighau tila tineep ledi ledi irau taan isob. Mbaŋ 2:4+

    Sem papaghu toni10 Nene pitiiŋ to Sem toman papaghu toni.

    Yawaaŋa tiina ivot le isob, ve ndaman ru inim ila,ghoro Sem yesuru azuwa tipoop natudi aidaba, izaApaksad. Sawa tonenen, Sem ndaman toni irautamoot liim (100). 11Apaksad izi, ve Sem ineepmuulirau ndaman 500, ve tipoop ndinatudi nditamoot vendiliva pida, ghoro imaat.

    12Apaksad ndaman toni irau 35, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Sela. 13Sela izi, ve Apaksadineep muul irau ndaman 403, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    14 Sela ndaman toni irau 30, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Eber. 15 Eber izi, ve Selaineep muul irau ndaman 403, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    * 10:10: Sinar iza ite Babilon. * 11:9: Saveeŋ ‘Babel’ igharau Hibru aliŋadi saveeŋ waaro eez to pughu ‘ireu.’

  • Mbnp 11:16 9 Mbnp 13:3-416 Eber ndaman toni irau 34, ve yesuru azuwa

    tipoop natudi aidaba, iza Peleg. 17 Peleg izi, ve Eberineep muul irau ndaman 430, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    18 Peleg ndaman toni irau 30, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Reu. 19 Reu izi ve Pelegineep muul irau ndaman 209, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    20 Reu ndaman toni irau 32, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Seruk. 21 Seruk izi, ve Reuineep muul irau ndaman 207, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    22 Seruk ndaman toni irau 30, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Naor. 23Naor izi, ve Serukineep muul irau ndaman 200, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    24 Naor ndaman toni irau 29, ve yesuru azuwatipoop natudi aidaba, iza Tera. 25 Tera izi, ve Naorineep muul irau ndaman 119, ve tipoop ndinatudinditamoot ve ndiliva pida, ghoro imaat.

    26 Tera ndaman toni irau 70, ghoro yesuru azuwatipoop ndinatudi tol, izadi Abram, Naor, ve Aran.

    Kamos to Tera toman papaghu toni27Nene kamos to Tera toman papaghu toni. Tera

    ndinatu, Abram, Naor, ve Aran. Aran natu Lot.28 Tera inepneep sone, ve natu Aran imaat izi taundug toni Ur to ineep izi taan suruvu to Kaldia.

    29 Abram ivai Sarai, ve Naor ivai Milka. Milkayesuru Yiska tamandi Aran. 30 Sarai, ipoop maau.Pasa, ye uupa. Mbnp 25:21

    31Muri ghoro, Tera igham natu Abram, timbu Lotto Aran natu, ve rawa liva Sarai to Abram azuwa,ve tipul ndug Ur to ineep ila taan suruvu to Kaldia,ve tighaze tila pa taan Kanaan. Eemoghon tila tivotndug Aran, ve tizi tineep tonowe. 32 Tera ndamantoni irau 205, ghoro imaat tonowe.

    12Yoova ipoi Abram

    1 Sawa eez, Yoova ivot to Abram ve isaav paniighaze: “Abram, umundig, upul taan tiom ve tamamndug toni, toman siŋ tiom, ve ula. You pale napa-tooŋ ghom pa taan to naghaze uneep pani. Mbaŋ7:2; Hib 11:82 You pale nagham papaghu tiom tivot tinim naol,ve poia tiou iza tiom, ve nagham izam ivot inimtiina. Ve yom pale unum ataam pa poia tiou iza totamtoghon tisob.3Yes to tigham poian ghom, nene pale poia tiou izatodi. Ve yes to tighur pataŋani payom, nene palenaghur pataŋani padi. Ve yom pale unum ataam papoia tiou iza to ndug tisob to taan.” Mbaŋ 3:25; Ga3:8

    4Yoova isavia saveeŋ tonene le isob, ghoro Abramitaghon aliŋa, ve imundig ipul ndug Aran. Lotpaam imundig ve ila tomani. Sawa tonenen, Abramndaman toni irau 75 wa. 5 Tovenen Abram ighamazuwa Sarai, wagha Lot, ve mburuguuŋ todi tomanmbesooŋa to tigham di izi ndug Aran, ve timundigtila. Tilaghlaagh tila le tivot izi taan Kanaan.

    6 Sawa to tivot izi Kanaan, tilaagh tila le tivot izindug Sekem. Ndug tonowen, ai tiina eez iyondyood,

    iza More. Sawa tonenen, yes Kanaana tinepneep izindug tonowen.

    7GhoroYoova ivot toAbram tonowe, ve isaav paniighaze: “Papaghu tiom to muri, you pale naghamtaan tonene padi.” Tovenen Abram indou yaam izindug tonowen inim artaal pa Yoova. Pasa, Yoovaivot toni tonowe. Mbaŋ 7:5

    8 Ghoro Abram ipul Sekem, ve ilaagh taghonlolooz le ila igharau Betel. Ghoro ighur ina tonepooŋ izi bodbodaaŋ pa ndug Betel ve ndug Ai.Ndug Betel, nene ineep ila pa yavaar, ve ndug Aiineep ila pa rag. Abram igharaat artaal tonowe, veisuŋ pa Yoova ve ipait iza.

    9Ghoro Abram yesŋa tamtoghon toni tipamundi-gin laghooŋ todi muul, ve tila tivot taan suruvu toNegev to ineep ila pa daudau pughu.

    Abram izila Isip(Mbnp 20:1-18, 26:1-11)

    10 Tinepneep tonowe, le pitool tiina kat ivot izindug tonowen. Tovenen Abram toman tamtoghontoni tighau tizila pa Isip. Tighaze tila tineep tonowele pataŋani to pitool isob, ghoro timuul tila. 11 Tilale tigharau Isip, ve Abram isaav pa azuwa Saraiighaze: “Ulooŋ. You nawatag yom liva paghunamkat. 12 Tovenen ighaze yes Isipa tighita ghom, nenepale tigham ŋgar tighaze: ‘Nowe Abram azuwa.’Ghoro tirab ghou namaat, ve yom uzi uneep tomandi. 13 Tovenen sawa to tala tavot, yom irau usaavpadi ughaze yom livum you. Leso yom ndamompayou, ve tigham poian ghou, ve naneep pooi.”

    14 Saveeŋ to Abram tonene, onoon. Sawa totila tivot Isip, yes Isipa tighita Sarai tighaze yeliva paghuna kat. 15 Tovenen yes daba to tiŋginuraat to kinik tighita, ve tila tisaav pa kinik tighaze:“Aa kinik, yei nighita liva poia eez inim inepneeptoman ghiit!” Ghoro tila tigham Sarai, ve tighuriila ruum to kinik. 16 Sarai ndamo pa Abram, tautokinik igham poiani. Ye igham Abram le sipsip,mekmek, makau, esele, ve kamel, tomanmbesooŋa,nditamoot ve ndiliva pida.

    17 Eemoghon Yoova iwaghamun kinik toman ndi-ran to tineep ruum toni ne pa moroghooŋ sam-samia naol. Pasa, ye igham Abram azuwa Sarai.18-19 Tovenen kinik ipoi Abram inim, ve iyaanaighaze: “Yom ugham kaarom payou pasa? Sarainene yom azuwam! Pughu vena to usaav ughazeyom livum? You naghur ila aliŋam, tauto naghaminaghaze inim azuwag. Yo, ugham azuwam, veyamru aghau ala!” 20Ghoro kinik isaav ariaŋa pa yesuraata toni ighaze tizurun Abram yesuru azuwa tila.Tovenen tigham Abram yesuru Sarai, ve mbesooŋatodi, toman mbeb todi tisob, ve tila.

    13Lot ipul Abram, ve ila ineep saguan

    1Abram yesuru azuwa vewagha Lot tighammbebtodi, ve tipul Isip, ve timuul tila tivot taan suruvu toNegev. 2 Abram, ye mbaliiŋ tau kat. Ye le ŋgai veyaam silva ve gol katindi. 3-4 Ye ipul taan suruvu toNegev, ve ilaaghmuul. Ilaagh ila ivot izi ndug eez, veate izi tonowe. Ghoro ipamundigin laghooŋ muul,ve ila ivot ndug ite, ve ate izi tonowe. Ilaghlaaghtovene, le ila ivot izi ndug to ineep bodbodaaŋ pandug Betel ve ndug Ai. Ghoro isuŋ pa Yoova tonowe.

  • Mbnp 13:5 10 Mbnp 14:18Ndug tonowen, to muuŋ ye ineep pani, ve igharaatartaal eez.

    5 Abram wagha Lot to yesuru tilaghlaagh, yepaam, ŋgai toni katindi, ve yes mbesooŋa toni naol.6 Tovenen yesuru irau tilup di izi ndug ee moghonmaau. Pasa, yesuru ledi mbeb katindi, ve taan iraudi maau. 7 Tauto Lot mbesooŋa toni ve Abrammbesooŋa toni timundig ve tiwazoran di. (Sawatonenen, yes Kanaana ve yes Peresa tinepneep ndugtonowen paam.)

    8 Tovenen Abram isaav pa Lot ighaze: “Ituru siŋee moghon. Tovenen lolog pa taghur koi pa tauudmalep. Ve mbesooŋa toit paam, lolog pa tighur koipa taudi malep. 9Ughita. Taan tiina inepneep. Yomirau upul ghou, ve ughita lem taan eta, leso uneeppani. Ighaze yomula uneep taandige venawe, ghoroyou naneep ila pa dige vene. Ve ighaze yom unumpa dige vene, ghoro you nalat pa dige vana.”

    10 Tovenen Lot mata ila ve iŋgabiiz ndug, veighita taan raapa to ineep ya Yordan dige ve ilaimuul izi ndug Zoar. Taan tonowen poia, ve leya katindi inimale uum to Maaron, ma taan toyes Isipa to paghuna kat. Pasa, sawa tonenen,Yoova iwaghamun ndug Sodom ve Gomora sone.11 Tovenen Lot ipul Abram, ve ila ineep saguan. Yeighaze igham taan raapa isob to ineep ila ya Yordandige inim le. Tovenen imundig ve ilaagh ila pataan dige to ineep ila pa ndag iza. 12 Ve Abram,ye ineep izi taan Kanaan. Lot indurnduur mbeeztoni izi taan raapa tonowen ve ila ila le igharaundug Sodom, ghoro ineep tonowe. 13 Sawa tonenen,yes tamtoghon to ndug Sodom tighamgham ŋgarsamsamia naol, le tisosor tiina ila Yoova mata.

    Abram ila ineep izi ndug Ebron14 Lot ipul Abram, ghoro Yoova isaav pa Abram

    ighaze: “Umundig ve uŋgabiiz ndug. Matam ilooŋivot, ve iza izi. 15 Taan isob to ughita ne, palenagham pa yom toman papaghu tiom to muri paletivot. Leso aneep pani itaghoni taghoni gha ila.Mbaŋ 7:516Youpale naghampapaghu tiom timasa tivot tinimnaol tinimale ghavuur to taan. Tamtoghon eta irauinin di maau. 17 Tovenen umundig, ve ulaagh irautaan tonene ve ughita. Pasa, you pale nagham taanisob tonene inim lem.”

    18TovenenAbram imundig, ve indurnduurmbeeztoni ila ila le ivot izi ndug Ebron. Ghoro ighurina to nepooŋ igharau ai tintina pida to Mamre, veigharaat artaal pa Yoova tonowe.

    14Abram igham mulin Lot ila kinik paaŋ nimadi

    1-9 Sawa tonenen, Bera, ye kinik to ndug Sodom.Birsa, ye kinik to ndug Gomora. Sinap, ye kinik tondug Adma. Semeba, ye kinik to ndug Zebo. VeKedorlaomer, ye kinik to ndug Elam. Kedorlaomeriŋgin kinik paaŋ tonowen toman kinik to ndug Bela(iza ite Zoar), irau ndaman saaŋgul ve ru wa. Vendaman ite inim saaŋgul ve tol, nene kinik liimtonowen timundig ve tizoor kinik Kedorlaomer al-iŋa.

    Tovenen ndaman inim saaŋgul ve paaŋ, kinikKedorlaomer imbaaŋ ila pa ndita tol ve tinim. Izadi

    tovene: Amrapel, ye kinik to ndug Sinar, Ariok,ye kinik to ndug Elasa, ve Tidal, ye kinik to ndugGoi. Kinik paaŋ tonowen toman ndaaba todi tila, veyesŋa yes ndiran to Repaim tighammalmal izi ndugAsterot-Karnaim le tilib padi.

    Ghoro tila pa ndug Am, ve yesŋa ndiran to Zuzimtigham malmal le tilib padi paam. Ghoro tila pataan raapa to Kiriataim, ve yesŋa ndiran to Enimtigham malmal le tilib padi. Ghoro tila pa taan Seirdige to lolooza katindi, ve yesŋa ndiran to Or tighammalmal le tilib padi, ve tinaan di tila pa ndug ElParan, to ineep igharau ndug balim.

    Ghoro, timuul tila pa ndug Kades to iza ite EnMispat. Ve yesŋa ndiran to Amalek, ve ndiran toAmor to tineep izi ndug Azezon Tamar, tighammalmal le tilib padi paam.

    Kedorlaomer toman ndita tilib pa yes kinik tone-nen le isob, ghoro kinik liim to Sodom, Gomora,Adma, Zebo, ve Bela tilup di, ve tila pa taan raapa toiza Sidim. Tineep tonowe ve tisaŋan Kedorlaomertoman ndita leso yesŋa tighammalmal. Tipamundi-gin malmal tonowe, ve Kedorlaomer toman nditatilib pa kinik liim tonowen. 10 Taan to Sidim lesaambu katindi to kolta ineep ila. Tovenen sawa tokinik to Sodom ve kinik to Gomora toman ndaabatodi tighau, tamtoghon todi pida titaptap tizila taansaambu tonowen. Ve pida tighau tizala pa lolooz.

    11 Malmal tonenen isob, ghoro Kedorlaomertoman ndita tila tiyou adi aniiŋ toman mbeb tisobto ndug Sodom ve Gomora, ve tila. 12Abram waghaLot inepneep izi ndug Sodom paam. Tauto tighamitoman mbeb toni tisob, ve tila.

    13Eemoghonŋgeu eez ighaupamalmal, ve ila ivotto Abram to Hibru taamdi, ve ipaes pani pa ŋgar toivot. Sawa tonenen, Abram inepneep igharau ndugto ai tintina pida tiyondyood pani. Ai tonowen toŋgeu eez, iza Mamre. Ye tamtoghon to Amor, venditazi izadi Eskol ve Aner. Abram yesŋa ndiran toltonowen, lupuuŋ todi ee moghon.

    14 Abram ilooŋ paesiiŋ tighaze tigham waghaLot ve tiŋguaaza tila, tovenen ipoi mbesooŋa toniirau 318 to ndiran to malmal, ve yesŋa timundigve tigham taghon kinik paaŋ tonenen tila. Yesmbesooŋa tonowen, sawa to nditinandi tipoop dile tinim ndolman, yes tineep toman Abram, ve yeipatooŋ di pa ŋgar to ghamuuŋmalmal. Tila le tivotto kinik paaŋ tonenen izi ndug Dan.

    15 Tineep le mboŋ izi, ghoro Abram ivalagndaaba toni, ve tipamundigin malmal pa kinik paaŋtonowen le tilib padi. Tinaan di tila tila le tilib pandug Damaskus, ve tila tivot ndug Oba. 16 GhoroAbram igham mulin wagha Lot toman mbeb toni,ve ndiliva ve tamtoghon pida to kinik paaŋ tonenentiŋguaaz di ne, toman mbeb todi tisob.

    Melkizedek ighur poia to Maaron iza to Abram17 Abram ilib pa Kedorlaomer toman kinik pida

    tonenen, ghoro imuul inim, ve kinik to Sodom ilaivot toni izi taan raapa to iza Save. (Taan tonowen,iza ite ‘Taan raapa to yes kinik.’)

    18 Kinik to ndug Salem paam, iza Melkizedek,igham mberet toman vaen ve inim. Melkizedek, yeŋgeu towatooŋrau, ve imbesmbees paMaaron TiinaTo Ilib Pa Ndimaronŋa Tisob. Mbo 110:4; Hib 7:1+

  • Mbnp 14:19-20 11 Mbnp 16:2

    19-20 Ye ighur palotiiŋ iza to Abram ve isaav paniighaze:

    “Abram, Maaron Tiina to ighur sambam vetaan ve ilib pa ndimaronŋa tisob, ye tau paleighur poia toni iza tiom.

    Iit tapaiti. Pasa, ye ighur koiamŋa tila nimamve ulib padi wa.”

    Ghoro Abram imundig, ve ivalag mbeb tisob to yeiyou di ila to koia ne, tinim ndouŋ saaŋgul, ve ighurndouŋ eez ila to Melkizedek inim paitooŋ toni. Hib7:4-10

    21 Ghoro kinik to Sodom isaav pa Abram ig-haze: “Mbeb naol tonanan, ugham di tinim lem.Eemoghon upul tamtoghon tiou tinim, ve yeiŋanila.”

    22 Eemoghon Abram ipamuul aliŋa ighaze: “Ee-e, vana maau. Yoova, ye Maaron Tiina To Ilib PaNdimaronŋa Tisob, ve ighur sambam ve taan. Younambua saveeŋ ariaŋa ila ye iza tovene: 23-24 Youirau nagham mbeb tiom ŋgiira rita inimale imitama waar to duduuŋa to aghem ne maau. Maaukat. Mbeb to ndaaba tiou tighani, tau tonene. Venditag tol to titaghon ghou ve yeiŋa ninim, Aner,Eskol, veMamre, nene you leg saveeŋ eta padimaau.Yes taudi. Ighaze lolodi pa tigham ledi mbeb pida,nene poia. Tighami.” Abram isaav tovene pasa,imatughez pa muri pale kinik to Sodom ipakur tauighaze: “You to nagham Abram ivot a inim mbaliiŋtau.”

    15Maaron imbua saveeŋ toman Abram

    1Mbeb tonenen isob ve muri ghoro, Maaron ivotto Abram ila vibiiŋ, ve isaav pani ighaze: “Abram,umatughez malep. You pale navool tiom ve nanimsigeupayom. Veyompale ugham lematia tiina kat.”

    2 Eemoghon Abram ipamuul aliŋa ighaze: “OYoova, Maaron tiou, pale ugham sa payou? Ughita.You leg natug eta maau. Tovenen mbesooŋa tiouEliezer to ndugDamaskus pale igham inag, ve ighammbeb tiou tisob tinim le.” 3Ve Abram iseeŋ saveeŋtoni muul ighaze: “Yom ugham oliag eta maau.Tovenenmbesooŋa tiou to tina ipoopa izi ruum tiou,pale igham inag ve iyoon pa mbeb tiou to naol ne.”

    4 Tovenen Yoova isaav pa Abram muul ighaze:“Maau. Mbesooŋa tiom tonanan irau igham inamve iyoon pa mbeb tiom maau. Yamru azuwam paleapoop lemim natumim eez. Ye pale igham inam, veiyoon pa mbeb tiom.”

    5 Ghoro Maaron igham Abram ve tivot tilapumuri, ve isaav pani ighaze: “Matam izala veughita pitum to tineep izala sambam paroŋania we.Irau unin di? Papaghu tiom pale timasa tinim naolkat tinimale pitum tonowen.” Ro 4:18; Hib 11:126 Abram ilooŋ saveeŋ tonene, ve ighur ila ighazeMaaron saveeŋ toni pale anoŋa ivot. Tauto Maaronighita ighaze ye ŋgeu deŋia. Ro 4:3,20-24; Ga 3:6; Yems2:23

    7 Ghoro Maaron isaav pani muul ighaze: “YouYoova, Maaron tiom. You to nagham ghom upulndug tiom Ur to ineep ila taan suruvu to yes Kaldia,leso nagham taan tonene inim lem.”

    8 Eemoghon Abram ipamuul aliŋa ighaze: “OYoova, Maaron tiou, pale ugham sa inim ghilalooŋpayou, leso nawatag kat naghaze: Taan tonene paleinim leg?”

    9 Tovenen Maaron isaav pani ighaze: “Ughammakau paŋgaar eez to ndaman toni tol, mekmekpaŋgaar eez to ndaman toni tol, ve sipsip tamoot eezto ndaman toni tol, toman man mbaluuz ru tinim.”

    10 Tovenen Abram ila iyou mbeb tonowen tisobtinim, ve irab di timaat. Ghoro ipaal balagin di tinimruŋruŋa, ve irau di tizi. Ve man ru tonowen, yeirab di paam. Eemoghon ipaal di maau. 11 Ghoromanbog pida tinim tighaze tighan mbeb tonowen.Eemoghon Abram inaan di.

    12Ndag ighaze izila, ve Abram izi igheen le igheenkat. Mala maau ve ndoroom tiina kat izi ikaui, lematughezaaŋ tiina ighami. 13 Ghoro Maaron isaavpani ighaze: “Mboŋ aazne, you pale nasavia mbebto muri pale ivot pa papaghu tiom. Yes pale tilatineep izi ndug ite tinim loomba. Ndug tonowentamtoghona pale tigham di tinim mbesooŋa sorok,ve titatan di ve tigham samin di irau ndaman 400.Igham 1:13-14, 12:4014 Eemoghon muri, you pale naghur atia pa ndugtonowen tamtoghona. Ve papaghu tiom pale tiyouledimbebnaol to ndiran tonowen, ve tipul taan todi,ve timuul tinim taan tonene. Igham 12:3515 Eemoghon yom pale uneep poia moghon leunum olman waat, ghoro umaat ve titavia ghom.16 Tovenen papaghu tiom pale irau timuul tinimpa taan tonene rikia maau. Pale tineep mala izindug tonowen, le saas todi tivot, ghoro timuultinim. Pasa, yes Amora to tinepneep izi taan tonene,pale tighamgham sosor ila ila le sawa to naghitasosor todi inim tiina kat, ghoro naghur atia padi,ve nandiir di tila. Leso papaghu tiom tigham taantonene inim ledi.”

    17 Sawa to ndag izila ve ndug ndoroom kat, uureez to yab mbuasa izaza pani, toman sul eez toyab ighanghan ila, tivot ve tilaghlaagh ila mbeb toAbram irab di ne sosodi. *18 Mboŋ tonenen, Yoova imbua saveeŋ tomanAbram ighaze: “Taan isob tonene, you naghamiinim papaghu tiom ledi. Taan tiam tonene, matapale izi ya to yes Isipa, ve ila imuul izi ya tiinaEuprates. Mbaŋ 7:519-21 Taan tonene to yes Kenia, Kenisa, Kadmona,Hita, Peresa, Repa, Amora, Kanaana, Girgasa, veYebusa.”

    16Agar ipoop Ismael

    1Abram azuwa Sarai, ye ipoop Abram le natu etasone. Eemoghon ye le liva mbesooŋa eez to Isip,iza Agar. 2 Sawa eez, Sarai isaav pa Abram ighaze:

    * 15:17: Muuŋ, ighaze tamtoghon timbua saveeŋ pa mbeb eta ve tighaze tipariaaŋ saveeŋ mbuaaŋ todi le iyaryaaŋ kat, yes tighamghamtovene. Tirab mbeb eta imaat, ve tipaala inim ru, ve tiraua. Ghoro tilaagh ila bodbodaaŋ. Ŋgara tovene: Ighaze titaghon saveeŋ mbuaaŋ todimaau, nene lolodi pa Maaron iwaghamun di inimale mbeb to tirabi. Saveeŋ waaro tonene, Maaron ivot inim yab, ve ilaagh ila bodbodaaŋ pasa,ye moghon to imbua saveeŋ pa Abram. Abram imbua saveeŋ eta pa Maaron maau.

  • Mbnp 16:3 12 Mbnp 17:15“Ulooŋ. Yoova ipoon ghou, tauto napoop maau.Tovenen yom ula to liva mbesooŋa tiou Agar, veyamru agheen. Ighaze ugham tovene, nene paleinim ataam pa nagham ndinatug tivot ila toni.”Abram ilooŋ Sarai aliŋa ve itaghoni.

    3 Tovenen Sarai igham liva mbesooŋa toni to Isiptidi, ve ighuri ila to Abram inimale ye azuwa ite.Sawa tonenen, Abram ineep izi Kanaan irau ndamansaaŋgul wa. 4 Abram yesuru Agar tigheen le Agarapo.

    Sawa to Agar iwatag ighaze ye apo, ipakur tau vemata izi pa tiina toni Sarai. 5 Tovenen Sarai izi veisuk saveeŋ pa Abram ighaze: “Pataŋani to aazne izatiou ne, yom unum pughu pani! Onoon, you taugnaghur liva mbesooŋa tiou ilat tiom. Eemoghonsawa to iwatag ighaze ye apo, mata izi payou kat.Maaron tau pale iŋgabiiz ghiit, ve ighur atia iŋaruasei to igham sosor!”

    6 Abram ipamuul aliŋa ighaze: “Ughita. Livambesooŋa tiom tonowen, ye ineep ila taum nimam.Sa ŋgar to yom ughaze ugham pani, ghoro ughami.”Tovenen Sarai igham samin Agar, le Agar imundigve ighau.

    7Agar ilaagh ila pa ndug balim le ivot izi ya eez, tobokbokia izaza igharau ataam to ila pa taan suruvuto Sur. Ye ila ivot tonowe, ve Mbaŋooŋa to Yoova *ivot toni, ve ighasoni ighaze: 8 “Agar, liva mbesooŋato Sarai, yom uneep sine to unum? Ve ughaze ulasine?”

    Agar ipamuul aliŋa ighaze: “You naghau pa tiinatiou Sarai.”

    9 Mbaŋooŋa to Yoova isaav pani ighaze: “Umuulula to tiina tiom Sarai, ve uneep ila samba. 10 Youpale nagham papaghu tiom timasa tinim naol. Irautinin di maau.” 11Ve Mbaŋooŋa to Yoova isaav panimuul ighaze:

    “Yom apom. Ve pale upoop natum tamoot.Pain tonanan, yom uwaat iza Ismael.Pasa, Maaron ilooŋ taŋiiz tiom wa.12 Natum tonanan pale iwalaghlaagh inimale

    ŋgai sagsag,ve ighur koi pa tamtoghon tisob.Ve tamtoghon tisob pale tighur koi pani paam.Tovenen yesŋa toŋvetaz toni, pale tighur koi pa

    taudi, ve tineep saguan saguan.”13Yoova isavsaav toman Agar le isob, ghoro Agar

    igham ŋgar pa mbeb to ivot pani, ve isaav ighaze:“Ye to ighita ghou irau sawa isob, tauto taug naghitasualen.” Tovenen iwaat Yoova iza ighaze ‘El-Roi.’Saveeŋ tonene, pughu tovene: ‘Maaron to ighitaghou.’ 14 Tauto tiwaat ya naliu to ndug tonowentighaze ‘Ya bokbokia to Maaron mata yaryaara toighita ghou.’ †Ya tonowen ineep bodbodaaŋ pa ndug Kades vendug Bered.

    15-16Abramndaman toni 86, ve Agar ipoop Abramle natu tamoot. Ve Abram iwaat iza Ismael.

    17Maaron iwaat Abram iza paghu Abaram

    1-2Abram inepneep le ndaman toni irau 99, ghoroYoova ivot toni muul, ve isaav pani ighaze: “YouMaaron Ariaŋag To Nalib Pa Ndimaronŋa Tisob.Laghooŋ tiom, yom irau matam iŋgal ghou, veutaghon ŋgar deŋiamoghon ilamatag. Leso napari-aaŋ saveeŋmbuaaŋ tiou toman ghom, ve ituru talupghiit tanim ee moghon, ve nagham papaghu tiomtimasa tinim naol.”

    3 Abram ilooŋ saveeŋ tonene, ve iput aghe veighur nagho izila taan. Ghoro Maaron isaav panimuul ighaze: 4-5“Ulooŋ. Saveeŋmbuaaŋ tiou tomanghom, nene vene: Yom pale unum ndug ndugtamandi. Pasa, you pale naghampapaghu tiom tivottinim ndug ndug pughudi. Tovenen aazne ve ila,yom pale izam Abram muul maau. Izam paghu,nene Abaram. * Ro 4:176You pale nagham papaghu tiom timasa tinim naol,ve tinim ndug ndug pughudi. Ve pida pale tinimkinik. 7 Saveeŋ to aazne nambua toman ghom, muripale napariaaŋa muul toman ndinatum, nditim-bum, ve iseeŋga itaghoni taghoni gha ila. Tovenensaveeŋ mbuaaŋ tonene pale ineep ariaŋa tovene lealok. Saveeŋ tovene: You pale nanim Maaron tiom,ve Maaron to papaghu tiom to muri pale tivot.8Ve taan isob to Kanaan to aazne uneep unum loompani, you pale nagham pa yom ve papaghu tiom tomuri pale tivot. Taan tonene pale inim lemim, lesoaneep pani itaghoni taghoni gha ila. Ve you palenanim Maaron to papaghu tiom.” Mbaŋ 7:5

    Maaron ighur ŋgar to zirooŋ tamtoghon inim ghi-lalooŋ pa saveeŋ mbuaaŋ toni

    9-10 Maaron isaav muul pa Abaram ighaze: “Yomtoman papaghu tiom irau matamim iŋgal saveeŋmbuaaŋ tiou tonene ve ataghoni irau sawa isob.Ghilalooŋ to saveeŋ mbuaaŋ tonene, nene vene:Yom toman papaghu tiom nditamoot tisob to muripale tivot, pale azir gham. Mbaŋ 7:8; Ro 4:1111-13 Tovenen yam irau azir nditamoot tiam. Lesoinim ghilalooŋ pa saveeŋ mbuaaŋ toit. Saveeŋtonene pale ineep tovene le alok. Tovenen aazne,ve itaghoni taghoni gha ila, ighaze ndinatumimnditamoot tizi le mboŋidi inim liim ve tol, ghoroazir di. Ve mbesooŋa tiam to nditinandi tipoop diizi ruum tiam, toman mbesooŋa tiam pida to agholdi izi ndug ite ve agham di tinim, yes paam, azirdi. Tovenen ghilalooŋ to saveeŋ mbuaaŋ tiou paleineep ilat tiam itaghoni taghoni gha ila. 14 Ighazetamoot eta, lolo pa tiziri maau, ye irau ineep tomanghammuul maau. Azuruni ila ineep saguan payam.Pasa, ye izoor saveeŋ mbuaaŋ tiou tonene.”

    Maaron isaav ighaze Sarai pale ipoop15 Ghoro Maaron isaav muul pa Abaram ighaze:

    “Yom irau uwaat azuwam iza Sarai muul maau.Aazne ve ila, uwaat iza Sara. †

    * 16:7: Mbaŋooŋa to Yoova igham Yoova nagho ve ivotvot to tamtoghon. Tok Pisin Baibol iwaata ighaze ‘ensel bilong Bikpela,’ ve EnglishBaibol iwaata ighaze ‘Angel of the LORD.’ Saveeŋ to mbaŋooŋa tonowen, nene inimale Yoova tau isavsaav. Tovenen ŋgara pida matadi iŋgaltighaze mbaŋooŋa tonowen, nene Krisi. † 16:14: Ila saveeŋ Hibru, tiwaat ya tonowen iza ‘Beer Lai Roi.’ * 17:4-5: Pisis Abram pughu,nene vene: ‘Tamaan to iza tiina.’ Ve pisis ‘Abaram’ pughu, nene vene: ‘Ŋgeu to tamtoghon ndiŋndiŋ ndiŋndiŋ tivot ila toni.’ † 17:15: PisisSara pughu, nene vene: ‘Garawaat tidi.’

  • Mbnp 17:16 13 Mbnp 18:20-2116 Pasa, poia tiou pale ipaloti, leso ipoop lem natumtamoot eta. Ve papaghu toni pale tivot tinimkatindi, ve tinim ndug ndug pughudi. Ve kinik pidapale tivot ila todi.”

    17 Abaram ilooŋ saveeŋ tonene, ghoro iput agheve ighur nagho izila taan, eemoghon iŋiŋ ve loloighur ighaze: “Wai, nene you nanim olman waatwa. Ighaze ŋgeu eta ndaman toni irau tamoot liim(100), pale irau yesuru azuwa tipoop? Ve Sara paam,ndaman toni irau tamoot paaŋ saaŋgul (90). Paleirau ipoop?” Ro 4:1918 Tovenen Abaram isaav pa Maaron ighaze: “Poia.Eemoghon natug Ismael inepneep. You naghazepoia tiom iza toni ve uŋgini ineep pooi.”

    19 Eemoghon Maaron ipamuul aliŋa ighaze:“Maau. Azuwam Sara tau pale ipoop lem natumtamoot. Natum tonowen, uwaat iza Isak. ‡You pale napariaaŋ saveeŋ mbuaaŋ tiou toman yetau ve papaghu toni to muri pale tivot, ve iseeŋgaitaghoni taghoni gha ila. 20Eemoghon yomughasonghou ughaze matag pa Ismael, tovenen you palenagham tovene. Poia tiou pale iza toni, ve naghampapaghu toni tivot tinim naol, ve izadi tintina. Dabasaaŋgul ve ru pale tivot ila toni. 21 Sawa toneneighaze ivot muul pa ndaman muri, ghoro Saraipoop Isak. Ve natum tonanan to pale napariaaŋsaveeŋmbuaaŋ tiou ila toni ve papaghu toni paam.”22 Maaron isavsaav toman Abaram le isob, ghoroipuli ve ila.

    23Ndag ee moghon tonenen, Abaram imundig veizir yes nditamoot toni tisob itaghon Maaron aliŋa.Izir natu Ismael, ve yes mbesooŋa toni tisob paam.Yes to nditinandi tipoop di ila ruum toni, toman yesto ye ighol di tinim ne paam. 24-27 Tovenen Abaramndaman toni irau 99, ve natu Ismael ndaman toniirau saaŋgul ve tol (13), ghoro tizir yesuru. Ve sawatonenen, tizir mbesooŋa toni tisob paam. Yes tonditinandi tipoop di ila Abaram ruum toni, tomanyes to ye ighol di tinim ne paam.

    18Yoova ivot to Abaram, ve isaav muul ighaze Sara

    pale ipoop Isak1 Muri ghoro, Yoova ila ivot to Abaram igharau

    ai tintina to ndug Mamre. Sawa tonenen, ndagiza inim bobodaaŋ, ve ndag ighaaz le ndug ituntunkat. Tovenen Abaram mbole izi mbeez toni avo veinepneep. 2 Abaram mata ila, le ighita ndiran toltiyondyood. Tovenen rikia moghon ila todi, ve iputaghe, ve nagho izila taan. 3 Ghoro isaav pa todi eezighaze: “Tiina tiou, you mbesooŋa tiom. Ighazelolom payou, ghoro usalib payou malep. Hib 13:24-5Anim aneep toman ghou ve atemim izi ris, ghoroala. Anim tala ai tonowen, ve mbolemim izi ila aiyavyaava, ve mbesooŋa tiou tigham ya rita inim paamen aghemim pani, ve tigham amim aniiŋ rita.Leso ipalot gham, ve alaagh muul. Pasa, anim avotto mbesooŋa tiam wa.”

    Yes tipamuul aliŋa tighaze: “Poia. Pale nitaghonaliŋam.”

    6 Tovenen Abaram ilaagh rikia moghon ilooŋ ilambeez toni lolo, ve ipasul Sara ighaze: “Ugham

    palawa poia, ve nimam rikia pa gharatooŋ mberetirau yes tol.” 7 Ghoro Abaram ilaan ila pa ndugto makau toni tineep pani, ve igham makau natueez to tubu kat, ve ighuri ila to mbesooŋa toni eez.Mbesooŋa tonowen irabi, ve rikiamoghon igharaatave imozi. 8 Le isob, ghoro Abaram igham makauminda tonowen, toman tuz to makau, ve tuz pida totigharaata inim sis ne, ila pa ndiran tol tonowen, vetighan. Abaram iyondyood toman di ila ai samba, veyes tighanghan.

    9 Tighan le isob, ghoro tighason Abaram tighaze:“Azuwam Sara ineep sine?”

    Abaram ipamuul aliŋadi ighaze: “Ye inepneepmbeez lolo we.”

    10 Todi eez isaav pani ighaze: “Onoon kat, younasaav payom. Sawa tonene ighaze ivot muul pandaman muri, you pale namuul nanim. Ve sawato navot sone, azuwam Sara pale ipoop lem natumtamoot.”

    Ye isavsaav, ve Sara iyondyood ŋgeu tonowenmuri ila mbeez avo, ve ighurghur taliŋa pa saveeŋtodi. 11 Abaram yesuru Sara tinim ndolmanwatwaat, ve Sara sawa toni to popaaŋ isob wa.12 Tovenen Sara ilooŋ tighaze ye pale ipoop, ve iŋiŋve isaav ila lolo ighaze: “Wai, yeru azuwag ninimndolmanwatwaat ve tapirimai isobwa. Pale lolomaipa nilup ghei pa ghenooŋ muul vena?”

    13 Tovenen Yoova ighason Abaram ighaze:“Pughu vena to Sara iŋiŋ, ve isaav ighaze ye inimliva waat wa, ve irau popaaŋ maau? 14 You Yoova.Mbeb eta irau ilamurigmaau. Tovenen sawa toneneighaze ivot muul pa ndamanmuri, you pale namuulnanim. Ve sawa to navot sone, azuwam Sara paleipoop lemnatum tamoot.” 15Sara ilooŋ Yoova aliŋa,ve imatughez. Tovenen ipesamun tau ighaze: “Wai,you naŋiŋ maau!” Eemoghon Yoova isaav paniighaze: “Maau. Yom uŋiŋ.”

    Abaram ighason Maaron ariaŋa ighaze ireu ndugSodom malep

    16 Ghoro ndiran tol tonenen tighaze tipamundi-gin laghooŋ muul. Tovenen Abaram paam ilaaghtoman di ila ighaze ighur di. Tilaagh tila ris, ghorotiyoonvematadi izila pa ndug Sodom. 17Yoova isaavpa tau ighaze: “Mbeb to naghaze naghami, palenaŋgooza pa Abaram, ma navotia pani? Maau. Palenavotia pani. 18Pasamuri, papaghu toni pale timasatinim naol ve izadi tintina. Ve ye pale inim ataam papoia tiou iza to ndug tisob to taan. 19You taug nasiainim leg wa. Leso navotia ŋgar tiou ila toni, ve anaisakia ila to papaghu toni toman tamtoghon tonipida. Leso yes paam titaghon ataam tiou ve tighamŋgar poia ve ŋgar deŋia, ve saveeŋ to nambua tomanAbaram ne anoŋa ivot.”

    20-21Ghoro Yoova isaav pa Abaram ighaze: “Tam-toghon to Sodom ve Gomora tinoknok ghamuuŋŋgar samsamia kat. Ve sosor todi varu toman taŋiiztiina to yes to SodomveGomora tighamgham samindi ne, iza inim nalooŋa wa. Tovenen you naghazenazila ve naghita di. Leso nawatag kat: Varudi vetaŋiiz tiina to iza inim ve naloŋlooŋa, nene onoon,ma maau?”

    ‡ 17:19: Pisis Isak pughu, tovene: ‘Iŋiŋ.’

  • Mbnp 18:22 14 Mbnp 19:1522Tovenen Yoova ndita ru tilaaghmalmalidi tizila

    pa ndug Sodom. Ve Yoova izi iyoon ris tomanAbaram. 23 Abaram ila igharaui, ve ighasoni ig-haze: “Saveeŋ tiom poia. Eemoghon vena? Paleuwaghamunndirandeŋiadi tomanndiran samsami-adi? 24 Ighaze ndiran deŋiadi tamoot ru saaŋgul(50) tineep izi ndug tonowen, pale uwaghamunndug? Maau. Yom irau lolom samin di ve upuldi tineep. Pasa, ndiran deŋiadi tonowen ndamodipa ndug. 25 Maaron, yom moghon to gabizooŋ tauto tamtoghon tisob to taan. Yom irau uŋgabiiz diitaghon ŋgar deŋia. Ughita. Ighaze ndiran deŋiaditamoot ru saaŋgul (50) tineep izi ndug tonowenve uwaghamun ndug, nene pale urab tamtoghondeŋiadi toman yes samsamiadi. Ighaze ughamtovene, pale deŋia wa? Yom irau ughur atia raraatepa ndiran deŋiadi ve samsamiadi maau.”

    26Maaron ipamuul Abaram aliŋa tovene: “Ighazeyou naghita ndiran deŋiadi irau tamoot ru saaŋgul(50) tineep izi ndug Sodom, yes pale ndamodi pandug tonowen, ve irau nawaghamun di maau.”

    27Ghoro Abaram isaavmuul ighaze: “O Tiina tiou,you avab ve ghavuur sorok to taan. Irau nasaavtovene maau. Eemoghon nasaav wa. Tauto palenaseeŋ saveeŋ tiou muul. 28 Ighaze ndiran deŋiadiirau tamoot ru avua liim (45) moghon tineep izindug Sodom, pale vena? Pale uwaghamun ndugdodoli tonowen? Pasa, nene ndiran liim moghon tomaau.”

    Maaron ipamuul aliŋa ighaze: “Venen maau.Ighaze naghita ndiran deŋiadi tamoot ru avua liim(45), nene irau nawaghamun ndug tonowen maau.”

    29Abaram iseeŋ ghasoniiŋ toni muul ighaze: “Veighaze ndiran deŋiadi tamoot ru moghon tineep,pale vena?”

    Maaron ipamuul aliŋa tovene: “Ighaze naghitandiran deŋiadi tamoot ru tineep, nene iraunawaghamun ndug maau.”

    30 Tovenen Abaram isaav muul ighaze: “O Tiinatiou, atem yabyab payou malep. You naghazenaghason ghommuul. Ighaze ughita ndiran deŋiaditamoot ee saaŋgul (30) moghon tineep tonowe, palevena?”

    Maaron ipamuul aliŋa ighaze: “Nene pale maaupaam.”

    31 Tovenen Abaram isaav muul ighaze: “Tiinatiou, you nawatag: Nakaria ghasoniiŋ ghom wa.Eemoghon ighaze yom ughita ndiran deŋiadi ta-moot ee (20) moghon tineep, pale vena?”

    Maaron isaav pani ighaze: “Nene paam maau.”32 Ghoro Abaram isaav muul ighaze: “O Tiina

    tiou, atem yabyab payoumalep. Naghason ghom paee moghon tonene, ve isob. Ighaze ughita ndirandeŋiadi saaŋgul moghon tineep, pale vena?”

    Maaron ipamuul aliŋa tovene: “Ighaze tam-toghon deŋiadi saaŋgul tineep ndug tonowen, nenepale ndamodi pa ndug, ve irau nawaghamunimaau.” 33Yesuru tisavsaav le isob, ghoroYoova ipulive ila, ve Abaram imuul ila pa ndug to ineep pani.

    19Ŋgar samia to yes Sodoma

    1 Aŋela ru tonenen tilaagh tila le rabrab izi.Ghoro tila tivot izi ndug Sodom. Sawa tonenen,

    Lot inepneep ila lupuuŋ ina to ineep ataam avo tondug Sodom. Mata ila le ighita ndiran ru tonenentinim. Tovenen imundig ve iŋarua di ila, ve iputaghe, ighur nagho izila taan, 2 ve isaav padi ighaze:“Ndolman tiou, you mbesooŋa tiam. Yamru animtala pa ruum, ve agharaat taumim ve atemim izi.Itiŋa taneep pale mboŋmaagh, ghoro alaagh muul.”

    Yesuru tipamuul aliŋa tighaze: “Maau. Mboŋaazne, yeru pale nineep sorok izi to lupuuŋ inane.” 3Eemoghon Lot isaav ariaŋa padi ighaze tineepsorok izi pumuri malep. Tovenen yesuru tilooŋaliŋa, ve titaghoni tilooŋ tila ruum toni, leso Lotiŋgin di tonowe. Ghoro tigharaat mberet to le yismaau, toman aniiŋ popoia pida, ve tighampayesuruve tighan.

    4 Yesuru tighan le isob, ve tighaze tigheen. Malamaau ve yes nditamoot papaghudi toman ndolmanto Sodom, tisob tila tiluvut ruum to Lot, 5 ve tipoiizala pani tighaze: “Ndiran ru to rabrab tilat tiom,tineep sine? Usaav padi tivot tinim pumuri, lesonimogheer padi.”

    6-7 Tovenen Lot ivot ila, ve ipoon ataam, ve isaavpadi ighaze: “O ndiran tiou, lolog pa agham ŋgarsamia tovene malep. 8 Aghita. Ndinatug liva rutinepneep. Tamoot eta igheen toman di sone. Youpale nagham di tivot tilat tiam. Ve sa ŋgar to aghazeaghampadi, ghoro aghami. Eemoghon aghammbebeta pa ndiran ru to tinim tineep toman ghou ilaruum tiou ne malep. Pasa, yesuru loomba. Tovenenyou irau naŋgin poian di le naghur di timuul tila.”

    9 Yes tilooŋ saveeŋ tonene, ve tisaav tighaze:“Ŋgeu tonene ndug tau? Ye loom moghon. Veaazne, ighaze inim tiina ve iŋgabiiz ghiit?” Ghorotisaav pani tighaze: “Ughau ula pa dige! Yei nighazenigham ŋgar samia pa ndiran ru tonanan. Ve yompale niwaghamun ghom kat!” Ghoro tisipiir Lot iladige, ve tighaze tirab balagin ataam.

    10 Eemoghon ndiran ru to tineep ila ruum lolo,tikaak ataam, ve tikis Lot nima, ve tiweua ilooŋ ila paruum lolo muul, ve tipoon ataam. 11 Ghoro tighamyes to tineep pumuri we matadi ipis. Tovenentiwandabndab pa kalooŋ ataam. Tikaal tikaal lemaau.

    Aŋela tipaghau Lot pa pataŋani12Ghoro ndiran ru tonenen tisaav pa Lot tighaze:

    “Vena, lem nditam pida to tineep izi ndug tonene?Ugham ndinatum liva, ndirawam, ve tamtoghontiom tisob to tineep izi ndug tonene, ve yamŋaamundig to aazne, ve aghau! 13 Pasa, ndug tonenevaru samia kat, toman taŋiiz tiina to yes to ndugtonene tighamgham samin di, nene izala to Yoovave ilooŋa wa. Tauto ate yabyab kat padi, ve imbaaŋghei ninim pa nireu ndug tonene ilale.”

    14 Tovenen Lot ila to ndirawa ru to tighazetivai ndinatu liva, ve isaav padi ighaze: “Ai, rikiaamundig ve apul ndug tonene! Pasa, Yoova ighazeireua ilale!” Eemoghon yesuru tighur ila Lot aliŋamaau. Tighaze pa ye igham saveeŋ mogheraaŋ padimoghon.

    15 Ndugizau ve aŋela ru tonenen tipasul Lot tig-haze: “Umundig rikia, ve ugham azuwam tomanndinatum liva ru, ve apul ndug tonene, ve aghau ala!Pa vene, alalemim toman di. Pasa, paam Yoova ireundug tonene pa sosor todi.”

  • Mbnp 19:16 15 Mbnp 20:9-1016 Eemoghon Lot izuar pa mundigiiŋ. Tovenen

    ndiran ru tonenen tikis Lot yesuru azuwa vendinatuliva ru nimadi, ve tiweu di tivot tila saguan pa ndug.Pasa, Yoova lolo isamin Lot ve ighaze iuuli. 2Pe 2:7-817 Aŋela ru tonenen, todi eez ipasul di ighaze:“Aŋguaaz taumim ve aghau rikia ala! Matamimimulmuul malep. Apul taan raapa tonene, ve aghauazala pa lolooz. Ala aneep izi ataam luvuŋa malep.Malmalimim ala! Pa vene, Yoova ipasob ghamtoman tamtoghon to ndug tonene.”

    18 Eemoghon Lot isaav pani ighaze: “Wais Tiinatiou, you naraua maau. 19 Onoon, yom lolom in-eep tuŋia inim tiou ve lolom isamin ghou, tautougham mulin ghou ve naneep pooi. Eemoghonlolooz tonowen ineep mala kat. Irau nazala rikiamaau. Tovenen ighaze nazuar pa laghooŋ, ve ureundug, pataŋani tonowen pale igham ghou namaatpaam. 20 Ughita ndug tonowen. Ineep tataŋgan.Irau rikia moghon ve nala navot. Nowe ndug tiinamaau, kainaŋen moghon. Ighaze uyok payou venala tonowe, pale naneep pooi.”

    21 Aŋela ipamuul aliŋa ighaze: “Poia. You nayokpa aliŋam. Ndug kainaŋen tonowen, irau nareuamaau. 22 Eemoghon yam alaagh rikia! Pasa, youirau nagham mbeb eta ivot sone, le ala avot ndugtonowen.” Ndug kainaŋen tonowen, iza Zoar. *

    Maaron ireu Sodom ve Gomora23 Sawa to Lot ila ivot ndug Zoar, ndag iza inim

    wa. 24 Ghoro Yoova igham yab toman yaam salfatuntunu to vuzi samia kat titaptap tizi, le ireuSodom ve Gomora. 25 Ye iwaghamun ndug tintinaru tonenen, toman taan raapa to tineep ila, vetamtoghon tisob to tineep ila taan suruvu tonowen,tomanmbeb tisob to titub tiza tonowe, le tisami kat.Mt 11:23-24; 2Pe 2:6; Jud 726 Sawa to tighau, Lot azuwa ilaagh muri ve indaleelimuul ila, le rikia moghon itoora inim te (o sol)patua mala eez to iyoon inimale yaam. Lu 17:32

    27-28 Mboŋmaagh tonenen, Abaram imundig veizala ndug mbuŋa to noor yesuru Yoova tineep panive tisavsaav. Ye mata izila pa Sodom ve Gomoratoman taan raapa to ineep sila we, le ighita yabmbuasa iza le ikau taan suruvu tonowen inimale yabtiina ighan ndug.

    29 Tovenen sawa to Maaron ireu ndug tisob totineep sila ila taan raapa tonowen, ye mata iŋ-gal Abaram, tauto igham mulin Lot pa pataŋanitonowen.

    Yes Moapa ve Amona pughudi30 Lot lolo pa ineep mala izi ndug Zoar maau.

    Pasa, imatughez. Tovenen igham ndinatu liva ru, vetighau tizala pa lolooz, ve tineep ila yaam saambueez lolo tonowe inim inadi to nepooŋ.

    31 Tinepneep le sawa eez, liva olman isaav pataziliva ighaze: “Ughita. Tamaan ighaze inim olmanwaat tonene. Ve tamoot eta ineep izi taan suruvutonene pa ivai ghiit ne maau. 32 Tovenen ulooŋ.Ituru irau tapaghun tamaan pa vaen le ŋgar toniiwaghamgham, ghoro tala toni ve itiŋa tagheen.Tagham tovene, ghoro taghampapaghu toit tivot ilatoni, ve siŋ toit iseeŋga itaghoni taghoni gha ila.”

    33 Tovenen mboŋ tonenen, yesuru tipaghuntamandi pa ya vaen le ŋgar toni iwaghamgham.Ghoro liva olman ila ve yesuru tama tineep. Ŋgarto ye ighami, tama iwatagi maau.

    34 Ndugizau muul, liva olman isaav pa tazilivaighaze: “Noor mboŋ, yeru tamaan nigheen wa.Tovenen mboŋ aazne, ituru pale tapaghuni pa vaenmuul, ve anam ula ve yamru agheen. Leso taghampapaghu toit tivot ila toni, ve siŋ toit iseeŋgaitaghoni taghoni gha ila.”

    35 Tovenen mboŋ tonenen, yesuru tipaghuntamandi pa vaen muul, ghoro liva muria ana ila veyesuru tama tigheen. Yepaam, ŋgar to ighami, tamaiwatagi maau.

    36 Ataam tonene, to Lot ndinatu liva ru apodi ilato tamandi. 37 Liva olman apo ve ipoop tamoot, veiwaat iza Moap. Ye to inim yes Moapa pughudi.38 Liva muria ipoop tamoot paam, ve iwaat iza Ben-Ami. Ye to inim yes Amona pughudi.

    20Abaram ve Abimelek(Mbnp 12:10-20, 26:1-11)

    1 Abaram ipul ndug Mamre, ve ilaagh ila pa taanNegev, ve ighur ina to nepooŋ izi bodbodaaŋ pandug Kades ve ndug Sur. Ineep mala ris tonowe,ghoro imundigmuul ve ila ineep inim loom izi ndugGerar.

    2 Sawa to Abaram inepneep izi ndug Gerar,isavsaav padi pa azuwa ighaze: “Sara, nene youlivug.” Tovenen Abimelek to kinik to ndug Gerar,imbaaŋ mbesooŋa toni pida tila, ve tigham Sara ilaruum toni. 3 Eemoghon mboŋ eez, Maaron ivot toniila vibiiŋ, ve isaav pani ighaze: “Abimelek, ulooŋ.Paam umaat! Pasa, liva to ughami, ye liva vaivaiŋ.”

    4-5 Eemoghon Abimelek ila igharau Sara sone.Tovenen ipamuul aliŋa ighaze: “Wai Maaron, paleurab ndiran to ledi sosor maau ne? Abaram tauisaav payou ighaze liva tonene, ye livu. Ve Sarapaam isaav ighaze ye livu Abaram. Tovenen nimagigham sosor eta maau. You nagham mbeb tonenetoman ŋgar deŋia moghon. Pasa, you nawatag dimaau.”

    6 Maaron isaav pani muul ighaze: “You nawatag:Yom ugham mbeb tonene toman ŋgar deŋiamoghon. Pughu tonene, to napul ghomula ugharauSara maau, ve napoon ghom pa ghamuuŋ sosor ilamatag. 7 Aazne, rikia moghon ve ughur Sara imuulila to azuwaAbaram. Pasa, ŋgeu tonowen, ye propeteez. Ye pale ighur ghom ila suŋuuŋ toni, leso umaatsob. Eemoghon ighaze yom ughur Sara imuul ilato azuwa maau, nene pale yom toman tamtoghontiom asob amatmaat.”

    8 Mboŋmaagh kat, Abimelek imundig ve ipoimbesooŋa toni tisob tinim tilup di, ve ipaes padi pasaveeŋ isob toMaaron isavia pani. Yes tilooŋ saveeŋtoni, le matughezaaŋ tiina igham di. 9-10 GhoroAbimelek ipoi Abaram inim, ve iyaana ighaze:“Pughu vena to ugham ŋgar tonene payei? Ris-moghon tone nagham sosor tiina kat. You naghamsa sosor payom, to ugham ghou toman tamtoghon

    * 19:22: Zoar pughu tovene: ‘kainaŋen,’ o ‘ndug to le iza maau.’

  • Mbnp 20:11 16 Mbnp 21:27

    tiou nisosor tiina ila Maaron mata? Ŋgar to ughampayou, nene deŋia maau.”

    11 Abaram ipamuul aliŋa ighaze: “Sawa to younanim ndug tiom sone, matag iŋgal naghaze: ‘Ndi-ran to ndug tonowen tiwatag Maaron maau, vetimatughez pani maau. Pale tirab ghou namaat,ve tigham azuwag.’ 12 Saveeŋ to nasavia payomnaghaze Sara, ye livug, nene onoon. Pasa, yerutamamai ee moghon. Ve nditinamai, ghoro ite ite.Tauto you irau naghami inim azuwag. 13 Muuŋ,sawa to nanepneep toman tamaŋ sone, Maaronisaav payou ighaze napul ndug to tamaŋ, ve nalanalaghlaagh pa taan suruvu ite. Sawa tonenen, younasaav pa Sara tovene: Ighaze lolom ineep tiou katve ughaze ugham poian ghou, ghoro ndug sine toituru tala pani, ve ighaze tighason ghompayou, yomusaav padi ughaze: ‘Abaram, nene you livug.’ ”

    14Abaram isavsaav le isob, ghoro Abimelek ighamle sipsip,mekmek, vemakau, tomanmbesooŋapida,ve ighur Sara imuul ila to Abram. 15 Ve isaav paAbaram ighaze: “Ughita. Taan tonene, you tiou.Ndug dige sine to yom ughita poia, ghoro uneeppani. Saveeŋa maau.” 16Ve Abimelek isaav pa Saraighaze: “Ughita. You nagham livum le yaam silvairau ndiŋndiŋ eez (1000). Leso napaghazoŋan izamila yes to yamŋa alaghlaagh ne matadi, ve tiwatagtighaze yom lem sosor eta maau.”

    17-18 Ghoro Abaram isuŋ pa Maaron, ve Maaronigharaat Abimelek yesuru azuwa toman ndiliva tombesooŋa toni. Leso tinidi popoia ve tipoop muul.Pasa, sawa to Abimelek igham Abaram azuwa Saraila ruum toni ve inim, ndiliva tisob to tineep ilaAbimelek ruum toni, Yoova ipoon di pa popaaŋ.

    21Sara ipoop Isak

    1-2Yoova mata iŋgal Sara, ve iuuli itaghon saveeŋmbuaaŋ toni. Tauto Sara apo, ve indeeŋ sawa toMaaron ighuri pani pa popaaŋ, ye ipoop olmanAbaram le natu tamoot eez. 3 Abaram iwaat natuto Sara ipoopa, iza Isak. 4 Natu tonowen mboŋiinim liim ve tol, ghoro Abaram iziri itaghonMaaronaliŋa. Mbnp 17:12; Hib 11:115 Sawa to Sara ipoop Isak, Abaram ndaman toni irautamoot liim (100).

    6 Sara lolo poia kat, ve isaav ighaze: “Maaronighamghou lologpoia venaŋiŋ. Ve tamtoghon tisobto tilooŋ varug, nene pale yeiŋa niŋiŋ ve tinimaiiza.” *7 Ve Sara isaav muul ighaze: “Muuŋ, sei irau isaavpa Abaram ighaze: ‘Azuwam Sara pale ipoop veipaghun tau natu?’ Maau. Eemoghon aazne,Abaram inim olman waat wa, ve you napoop le natutamoot eez.”

    Tizurun Agar yesuru natu Ismael tighau8Tinepneep le sawa to natudi Isak ipul tuz, ghoro

    Abaram igham ghanghaniiŋ tiina pani. 9 Sawatonenen, Agar to Isip tidi ne natu Ismael ighamŋalalaŋ ve iŋiŋiŋ pa Sara natu Isak. Sara ighitambebtonenen, le irau lolo maau. 10 Tovenen isaav paAbaram ighaze: “Uzurun liva mbesooŋa tonowenyesuru natu tighau tila saguan! Liva mbesooŋa

    tonowen natu irau ineep toman natug Isak, vetiyoon pa mbeb tiom ne maau.” Ga 4:30

    11Eemoghon Ismael, yeAbaramnatupaam. Tove-nen Abaram ilooŋ saveeŋ tonene, le lolo ipataŋankat. 12EemoghonMaaron isaav pani ighaze: “Lolomipataŋan pa liva mbesooŋa yesuru natu malep.Utaghon Sara ŋgar toni. Pasa, papaghu tiom katpale tivot ila to natum Isak moghon. Ro 9:7; Hib 11:1813 Eemoghon papaghu to liva mbesooŋa natu paam,you pale nagham di timasa tinim ival. Pasa, yepaghu tiom paam.”

    14Tovenenndugizau,mboŋmaagh kat, ve Abaramimundig ve igham Agar a ya apatu eez ve mberetinim taman, ve iiti izala avara, ve ighur yesuru natuIsmael tila. Yesuru tila ve tiwalaghlaagh izi ndugbalim to Ber-Seba. 15-16 Sawa to ya todi isob, Agaripul natu Ismael izi ai kainaŋen eez pughu, ve ilaaghila saguan ris pani. Ghoro mbole izi, ve itaŋ aliŋatiina. Pasa, lolo pa ighita natu imaat maau.

    17Maaron ilooŋ Agar natu itaŋtaŋ, tovenen aŋelato Maaron ineep sambam, ve ipoi izila pa Agarighaze: “Agar, vena? Umatughez malep. Natumto inepneep ve itaŋtaŋ we, Maaron ilooŋ taŋiiz toniwa. 18Umundig ula, ve uiti iza ve uŋgin poiani. Pasa,you pale nagham papaghu toni tivot tinim naol veizadi tintina.”

    19GhoroMaaron igham Agar mata pakia, ve mataila le ighita ya taiŋ eez. Tovenen igham ya apatutodi, ve ila itibi le ivon, ghoro imuul ila ve ipaghunnatu.

    20 Maaron ineep toman Ismael, ve itub le inimo