iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá...

389

Transcript of iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá...

Page 1: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim
Page 2: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

iiGOT WENG ABEM Alokso Abino Kalin

The New Testament in the Faiwol Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Faiwol long Niugini

Copyright © 1995 Bible Society of Papua New GuineaLanguage: FaiwolTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2015-01-02PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 22 Nov 20199c0b67c7-fda6-5e15-b739-071aebc83409

Page 3: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matiyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mák . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Sinik Abem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Udom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2121 Kodin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2352 Kodin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Efesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Filibai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Kalose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2911 Tesalonaikka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2972 Tesalonaikka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3011 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3042 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310Taitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Failiman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Ibidu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318Yemis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3351 Bita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3412 Bita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3481 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3522 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3573 Yon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359Daw misun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

iii

Page 4: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1

GOT WENG ABEMAlokso Abino KalinThe New Testament in the Faiwollanguage of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples

Faiwol long Niugini

Got Weng AbemThe New Testament in the Faiwollanguage of Papua New Guinea

[fai]Translation by Wycliffe Bible Translators© 1995, The Bible Society of Papua New

GuineaPrint publisher, 1995 by The Bible Society

of Papua New GuineaWeb version2013, Wycliffe

www.Wycliffe.orghttp://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Inc. (but not in anyway that suggests that they endorseyou or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela. Ol-geta tok orait na lo long tok ples Englishi stap long http:// creativecommons.org/ li-censes/by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Page 5: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 1:1 2 Matiyu 2:3

MatiyuYesus ami kinim mit sung uta ko.

1 Yesus Kadais am kinim mit takan taselow godusiw ade belata ko. Kale Yesus beDewit ami low ade Dewit be Ebadakkamami low ko. 2 Ebadakkam be Aisak amalaw, Aisak be Yekkow am alaw, Yekkow beYudda so alam nikil so im alaw. 3 Yuddabe Bedes so Sada so imi alaw, im akunbe Temad ko. Bedes be Esadan am alaw,Esadan be Adám am alaw, 4 Adám be Ami-naddaw am alaw, Aminaddaw be Nason amalaw, Nason be Salmon am alaw, 5 Salmonbe Boas am alaw, am akun be Udeyaw,Boas be Aubet am alaw, am akun be Udut.Kale Aubet be Yesi am alaw. 6 Yesi bekamok Dewit am alaw, Dewit be Solomonam alaw, ami akun uyo suwayo Yudaya amikadel keiyamsu. 7 Solomon be Adiyaboamam alaw, Adiyaboam be Abaitsa am alaw,Abaitsa be Esa am alaw, 8 Esa be Yeosafatam alaw, Yeosafat be Yodam am alaw, Yo-dam be Usaya am alaw, 9 Usaya be Yotamam alaw, Yotam be Eyas am alaw, Eyasbe Esekaya am alaw, 10 Esekaya be Manásaam alaw, Manása be Eman am alaw, Emanam alaw be Yosaya am alaw, 11 Yosaya beYekkonaya am alaw. Kale am alanámsakabadákal alam nikil so keidiw áliwo Ba-bilon kayak tad Isadael kayak teng alukbakadu imadew yak Babilon bakan unsiw.12 Kale yak kal bi Babilon bakan unsidiwuyo alo kudá maek Isadael tasidiw. KaleYekkonaya be Seltiel am alaw, Seltiel beSedubabel am alaw, 13Sedubabel be Abayutam alaw, Abayut be Ilayakkim am alaw,Ilayakkim be Esod am alaw, 14 Esod beSeddak am alaw. Seddak be Ekkim amalaw, Ekkim be Elayut am alaw, 15 Elayut beEliesa am alaw, Eliesa be Matan am alaw,Matan be Yekkow am alaw. 16 Yekkow beYosew am alaw, Yosew be Madiya kimakade Madiya uta Yesus be dausu ade aka Gotami Walusa Kinim Kadais, akbiw ko.

17 Ebadakkam ami kinim mit kalo kungkudew tad bi tad Dewit ami kinim mitdise, be akal kinim mit low mittum kalmak alanámsiw. Alo Dewit ami kinimmit kalo kung kudew tad bi tad Isadaelkayak imadew yak Babilon bakan unsiwdise, be akal kinim mit low mittum kalmak alanámsiw. Alo kalo kung kutamotad bi tad Got Walusa Kinimmisunase tade

be akal kinim mit low mittum kal makalanámsiw ko.

Yesus dausu umi sung uta ko.18 Kale Yesus ayo kana biyo dausu, kale

alam akunMadiya uyoYosewweng takadá-mamiwbu, kata alewkama tada tada keidindako áliwo Got Sinik Abem ayo man dok-abuma man so keidune, utamomo man sokeidu ka, kalesiw ko. 19 Ulum kinim wengtakadámamsiw Yosew ayo kinim kidel kuwtabesa kayo misun kamadáli, wakei kuwokalám gu teidi fatom dákamomu kala, kalenadano kayo iwál kanam unom nadinokata kudálon, kale leiw fen bomkanamane,20 Kamok Got ami ensel ayo madák Yosewlum tem misuna nadale bakodaw, “Yosew,Dewit kinim mit kasel kaba, Madiya uyonam kadel keidomu báno kale fingánin bá.Kale yak man dewbu ayo ki Got Sinik Abemtabe man dew tad dok abumamba kala.21Kale kaba kanom asadaw, uka man kinimdaudu ka kale nadawe win takudaw Yesusakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo kialam wanang kinim ban keimin kail bátakeikuyamokaba kayo ko.” Akeisa.

22Kale adikum bu kanammatam bokabuuyo ki Got alata alam lum senin kinimdim bakodaw, kanodokabuno, kalesa. Kaleaka bako nadale, 23 “wanang sei kidelgaungkadim mak bu, kata uka man so keinadule man kinim mak daudokabu. Ikaman be win takudaw ‘Imanuel’ akokabiw.”Kale win bemi mit ayo ki, “Got nuluso be”kalin kale. 24 Yosew ayo kinok dakel kidámatam be nadale Got ami ensel bakodaw,kanodalo, aka ulutaw kano Madiya uyokudu alam kadel keisu. 25 Kata uso makalew akálamongin banim be kal asidiwe siuka man kinim daudune aka win takudaw,Yesus, akeisa ko.

2Mit utamsiw kinim Yesus atamumo kale

tasiw sung uta ko.1Yesus ayo Betliyam abiw, Yuddia bakan

kal dausu. Kale kabadák ayo Edot ataYuddia bakankamokkei badano,mit utam-siw kinim kotadang madik mak atan tade-bano kal tad Yedusalem nadiwade 2 ikadákadáliw ko. “Yu kayak Kamok keidokabaman daubu be yakale? Nuka atan tadebanokal man ami milum mak matam bu ka,kale naduwo taduw. Kale nuka tad manbeta suksuklawumo kale naduwo taduwko.” Kaliwe, 3 kamok Edot aka kanamin

Page 6: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 2:4 3 Matiyu 2:23weng be kidiyam nadale aket masalulawsa.Kale be Yedusalem kasel wanang kinimseng seng iliso kano nadiwe 4beta Edot akaadikum bokal kayak as fakiw dakádawinkinim so sawa kukumin kinim so iyo wengdauyama tada tada keidiwe, aka bakoyam,“kiba Got Walusa Kinim ayo yako kal dau-dokabu?” Yakane, 5 ika weng atung fakadubakodaw, “Yuddia bakan Betliyam abiw kalko. Watawo kaleyo bá, weng belayo kilum senin kinim Maikka, alata kanam kalegodusa buk tem uyo bako,6 ‘Betliyam abiw katiw, Yuddia bakan

badaw kuba, Yuddia bakan imikamok kamok im iwyak tem kumwin banim badaw, kata yanol kubawin so keidokabaw. Watawo kaleyobá, kamok mak kawákal matambokaba, aka num wanang kinimIsadael kin modokabano.’

Kalesu.”7 Bude kaliwe, Edot ayo mit utamsiw

kinim tadiw iyo iwál leiw weng bakoyam,“yakodin atan kal milum uyo matambuutam sidiw, bakonamiw kal keidono.”Yakei nadane 8 weng bela dauyam nadalebako, “kiba yak nadiwade man be fenkámom atamiw namti, wabising tadbakonamiwo, beta nalaso yak bom nadinoman bemi win ayo kufádawono.” Yakei,imadála Betliyam unsiw ko.

9 Afan ika kamok am weng kidilawnadiwe uniw kale. Ika leiw ei bidiwe,milum ilim atan tadebano kal utamsidiwuyo alo matam bune, 10 ika atin kalfalindukum kudu nadiwe afan milum utageboma yakidu tad bi tad man alam tein bebán kal tudon kuw tadune, 11 ikawakas tamam nadiwade man so alam akun Madiya soawát itam nadiwade ika katun katun lukodudákdiwin kufádaw si nadiwebeta alo ikakisol men uyo bisu nadiwe tum gol so kaemkidel win fadeng so as gomwinmud so uyokudawsiw ko. 12 Kale mit utamsiw kinimika Got lum tem weng bakoyam nadale,“kilim yán tem asiki yak Edot atamáminbá.” Yakane, afan ika leiw kukum leiw asikiilim abiw unsiw ko.

Kalo iwál leiw Isiw bakan unsiw umi sunguta ko.

13 Kale ika imadá uniwade Kamok Gotalam ensel ayo madák Yosew lum temmis-una nadale bakodaw, “kan tod nadawademan so alam akun so awát bakadu imadew

nadawe baw Isiw bakan unalo, dák bombadawo bi nalata kuw bakokam buwákkudá unalo, kakiyo kuw ko. Watawo ka-leyo bá, Edot ayo man bela fenom atamanbidono, kalba.” Akane, 14 afan aka kinokdakel kidámatamnadaleman awátmidiliwbakadu imadew alimal un bi Isiw bakanunsiw ko.

15 Kale alimal dák kal bom bidiwo, Edotayo fikalesa. Kale kanosa be Kamok Gotweng lum senin kinim dim kanodokabunokalesa uyo bako nadule, “naka Isiw bakankalo nalam man ayo gán dádawi matamtadokabano.” Kalesa ude kal matam damabusu kala. 16 Kaleyo bude Edot ayo bo-male mit utamsiw kinim ika kalo faltinamunsidiw ka. Kale nadale aket wol isak kei-dawane un tabudin kinim bakoyam, “kiba,man kinim adikum Betliyam abiw bidiw soabiw kukum kukum mewso bidiw so imiman imudiw itol alew keidiw so itol alewdakan keidongin banim dako bidiw so iyoamino!” Yakeisa, uyo watawo kaleyo bá,utamsiw kinim ika bakodaw, milum uyoutamuwbi itol alew keiduno, akiw kal keisekayo ko.

17 Kale be Got ayo lum senin kinim Yed-imaya dim Yuddia kayak imi sung bakosauyo matam dam keisu uyo bako nadule,18 “gánin weng mak Adama bakan kal ki-

disiw. Amanin weng so in fukáminweng dukum so kei bidiwe, Udeselukul ulum man low kalan amanok-abu ade uka namiw dakámin bánokale nadule gebom budu budu bommuduw fikalebiw imi luk ki dudu-lokabu kala.”

Kalesa kayo ko.Asiki Nasadet abiw tasiw sung uta ko.

19 Kale bi Edot ayo fikalane, Kamok Gotensel ayo Isiw bakan kal madák Yosew lumtem misuna nadale bakodaw, 20 “kan todnadawade man so akun so awát bakaduimadew Isadael bakan unalo! Watawokaleyo bá, kinim man amsiw kinim iyofakadewunsidiw kala.” Akane, 21bude afankan tod nadale man awát bakadu imadewaki binoda Isadael bakan unsa. 22 Kata akakidilomane Atselas ayo matam alam alawEdot abin kudu nadale Yuddia bakan uyokin mo beno, kaliwo kayo Yosew ayo yakYuddia bakan unomino, kale fingán bomkeimsa. Kata Got ami ensel ayo Yosew alamlum tem weng bakodawsa, kayo kudá akayak Galili bakan kal unsa ko. 23 Kale yak

Page 7: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 3:1 4 Matiyu 4:5Nasadet abiw kabadákal bom alanámsa.Kale be lum senin kinim ilita be kanodok-abuno kalesiw, kayo afanmatam dam keisunamti, ika bakodaw, “aka Nasadet kayako.”Akeisiw ko.

3Yon wok ban boyamin kinim ami leiw kidel

keimin sung uta ko.1 Kale kanamsiw kabadák ayo Yon wok

ban boyámin kinim ayo Yuddia bakankalo yak anang iwán sed gisa bakan kalweng dawkáyam ká bom 2 nadale bakoda,“kiba ban keimin uyo ibik dumamin kala.Watawo kaleyo bá, Got ami kasák gu uyomewso tadbu kala.” Kalansa. 3 Kale amikanaba be suwayo Got alata ami guton lumsenin kinim Aiseya dim kal bako nadale,“kinim mak anang iwán sed gisa bakan kal

gán dá, ‘kiba, Kamokim ami leiwuyo kidela tudon leiw kuw keidawsidiwano.’ ”

Kalesa. 4 Kale Yon ami ilim mikimin beiniman kemal kalim ade am idet mikiminbe iniman kal tuw wol kil kakam falaladauyamsa ade am wanin ayo ki madá kue-ing kubudum so kin wok so ki wananámsako. 5 Wanang kinim iyo Yedusalem kalotade bidiw, wáw Yuddia anang bakanadikum kalo tade bidiw, wáw wok Yod-dan anang bakan kalo tade bidiw kei bomnadiwe yak ataman bom nadiwo 6 ilimiban keimin uyo kuw misun tei bidiwo, Yonata Yoddan wok bang kal wok bomin banboyamsa. 7Kata kanomin Fedasi so Saddusiso iyo tad Yon wok ban boyaba bán tadiwe,aka itam bakoyam, “Mafakimmuduw kiba!Kan ata bakoyamano, Got ami aket kengatud uyo fingon dá sakaboduwo, kalbiwe?8 Kiba kukuw kidel kuw faku tadiwo, itamkiba ban keimin uyo ibik wakumamiwe ka-leyono, 9ude kiba aket fukan dá bako nadi-wade, ‘Ebadakkambenulumawadiko’ kalinbá. Watawo kaleyo bá, kiba Ebadakkamam kukuw taw fakudongin banim, kayokiba am maduw bá ka. Got aka kenEbadakkam man low takudawon kalomauyo aka ken tum seng seng bula kumadelamatam Ebadakkam muduw keidoliw kala.10Kale kabak uyo as wakeládi bakan abu ko.Kale as mit kuti faskoba. Kale yak as gimkidel mak abumongin dakosu, be wakeladibinoda yak as abokaba kala. 11 Kiba bankeimin ibik dukámabiw, kayo nakawok ban

kuw boyamokabi. Kata kinim mak namyán tem tadokaba aka nataw bá, aka kinimabem kitid soim, kale naka fák am as fakiwdádawomi banim. Ata Got Sinik Abemso imkukumin mámin so kudew tad kiwaimudokaba ko. 12 Got aka dukák dákadulatad tad keidune akawom sowod so bo takeldáda dák abune, yak dam ki faku kudewtam am dawti nadale wom so wod so utaas sun kain bombiyámin as abudokaba ko.”Kalesa.

Yon Yesus wok ban bodawsa sung uta ko.13 Kale Yesus ayo Galili kalo tad bi tad

wok Yoddan bang tadino, Yon ata wok banbonamako kale nadayo tasa ko. 14Kata Yonayo Yesus daw tam modono kale nadalebakodaw, “kuina, watawo kale nata wokban bonamako, kale tadáwe, bede kawtanam wok bonamongin make?” Akane,15 Yesus weng atung fakadu bakodaw, “ka-mane bo kanodumo! Nuka kanodokabuwnamti, Got alam aket kukuw kidel adikumkanoduko, kalba uyo matam dam abudok-abu ka.” Kalane, afan Yon ayo alam wengbakoda ki abo kanodawsa. 16Kale Yesus ayowok ban bo nadale wok bá dabadá matamkei badale, alam kabadákal abid tikin ibinuyo bisu kaúmadik unamadik una audane,Yon ayo utamomane, Got Sinik Abem ayoawon samsam ulutaw madák Yesus kiwadauda ka. Akane, 17 weng mak abid tikinokaw tam kalo bako nadale, “bela nalamman, nam aket dukum uyo amal kal bu adenaka am idak teinbi.” Kalesa ko.

4Mafakim tabe Yesus dawkukumsa sung uta

ko.1 Kale bude Yesus ayo Sinik Abem tabe

kiwa tudo dewa ki un bi anang iwán sedgisa bakan unino, Mafakim ayo dawkuku-mako, kale dew unsa. 2 Kale aka kalimin fale bom bada bi am dánámin soam midilámin so ulumi ki deng mak adedutamo tade tam kin kal kei nada imin tewdukum keidawsa. 3 Kale Mafakim kinimaket takáyamin ayo tad Yesus atam nadalebakodaw, “kaba atin afan Got ami Mantudun namti, mew tum bo bakomaw iminkeidu wanalo.” Akane, 4 Yesus weng atungfakadu bakodaw, “kata Got godin wengbako, ‘kinim teinu mánu uyo kanmak iminki wan bom bálo,’ kalesu bá, kata ulum Gotalam bon tem weng bakaba adikum umidim ki bálo kalesu bo.” Akane, 5 alo beta

Page 8: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 4:6 5 Matiyu 5:3Mafakim ayo Yesus tudo daw tam modaki un bi tam abiw abem dukum abe dewun bi tam am Yol gubidim dim tod nadane6 Yesus bakodaw, “kala atin afan Got amiMan tudun namti, kadák alo yod un bi dákabalo! Watawo kaleyo bá, Got godin wenguyo bako,‘Got aka alam ensel imadála madák

dakokam akol kuw kamadew dákdádokabiw ade ika iw kaekalsabong kamadew dák dádokabiwade ika kamadáliw dák milolodawbanim.’ ”

Akane, 7 Yesus asik weng atung fakaduMafakim bakodaw, “ade alo Got godinweng uyo bako, ‘kaba kalam Kamok Gotayo dawkukumin bá.’ Kalesu.” Akane,8alomingmingMafakim ayo Yesus dewa kiun bi tam amgu tikin tod nadale kanominadikum anang bakan kasák gu so ufek ufekkidelok so bula kaek fen utamo, kale kuku-daw bom nadale bakoda, 9 “yak kanominufek ufek adikum kin bádu uyo kaba namwin kufánamokabaw, naka yak adikumufek ufek kin bádu uyo kukamokabi kate!”Akane, 10 Yesus ayo Mafakim bakodaw,“Mafakim namadá dákinal kala, Got godinweng uyo bako, ‘kaba Got Kamok am winkuw kufádaw bom nadawe alam wok kuwfakudawin,’ kalesu make.” Akane, 11 betaMafakimayoYesus dabadáunane, ensel iyomadák dakodawsiw ko.

Yesus mit kei Got weng dawkáyamsa sunguta ko.

12 Kale Yesus ayo kidilomo Yon ayo kal-abus kei bom beno, kale nadale aka asikiGalili bakan unsa ko. 13 Kale aka Nasadetabiw uyo kudá nadale yak Kabeniyam abiwwok mik mewso alanámsa. Kale be Se-bulan bakan so Nawtalai bakan so kal ko.14 Kal bisa uyo suwayo lum senin kinimAiseya bakosa kai matam dam kesu uyobako nadale,15 “duwo wok miko unom Yoddan bang

falew Sebulan bakan so Nawtalaibakan so be bakan Galili. Kale beMifiw ita biyábiw. 16 Kale wanangkinim bidi kala midilin tem bidiw,kale ika eidin dukum uyo utamok-abiw. Ade ika fikalánin bán bidiw,kale eidámin uyo imi dim kal eidok-abu.”

Kalesa. 17 Kale Yesus ayo tad Galili abenadale kal aka mit kei weng bakayamsauyo bako nada, “ban keimin uyo kudálino

Got ami kasák gu uyo mewso keibuno.”Yakansa ko.

Kamakikiw weng kidimin kinim waluimusa sung uta ko.

18 Kale bude Yesus ayo wok mik Galilibadang kámom nadale aka man alow makitama. Kale Saimon alam win mak ayoBita so alam ning Andadu keida, alow ikatakam tein kámin, kayo weik men kudáliwdák wok dang aba budu takam tein kábiwka. 19 Kale nadale Yesus aka bakoyam,“kiba tad nam mul todiwo ká bom nadiwonaka kinim imadew tad nalammit tademinkinim keiyamono.” Yakane, 20 ika wabisingilimi weik men sikel tabu kudá nadiwadeyak am mul tein unsiw. 21 Kale alo yánumet dá unom nadale aka man alow makitama bidi Yemis Sebeddi man so alamning Yon so ika ilimi alaw Sebeddi so kunudim tein bom nadiw weik men kidelbiwkala. Kale nadale Yesus aka gán dáyamane,22wabising ika kunu tem ilim alaw dabadánadiwade yak Yesus mul tein unsiw ko.

23 Kale Yesus aka Galili bakan fokfok eibom nadale ilimi kawed am kaw tam kalweng kukuyam tam tam ká bom nadaleGot kasák gu tem biyámin sung kidel uyokukuyam ká bom nadale yak kanominmafak dásiwe, asanin gam gam wanangkinim iwyak tem bidiw iyo im kidel ká bomkeim ká badale, 24 ami kanam kába sunguyo adikum Sidiya bakan kasel iyo kidisiwadewanang kinim iyo yak kanomin kan ataasanusa somafak dukummak kudumáminyáw dákadu so sinik mafak gei dausa somadaw gam so yán dabim teng dabim dásaso iyo bai bi imadew tad Yesus dakádawbidiwo kidel imkansa ko.

25 Kale kanomin wanang kinim be Galilibakano tade bada, Dekkabolis bakano tadebada, Yedusalem abiwo kal tade bada, Yud-dia bakano tade bada, ade yak bakan atantade bano wok Yoddan madiko kal tadebada kei bom Yesus yán abo kámsiw ko.

5Yesus amgu kot dim kal weng kukuyamsa

sung uta ko.1 Kale bude Yesus ayo kanomin wanang

kinim seng seng iyo itam nadanade una kiun bi tam kot dim nadale beta dák teinane,alam weng kidimin kinim iyo tad atamiwe,2 beta Yesus ayo weng sawa kukuyamono,kale nadale bakoyam, 3 “kan ata alam win

Page 9: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 5:4 6 Matiyu 5:24kuwá bom Got ata dakonamako, kalba kaí,ata ken keiba ka. Watawo kaleyo bá, Gotkasák gu uyo ken yak unokaba. 4 Kale kankinim ata amanin kuw kei be kaí, ata kenkeiba ade Got tabe ilil dudálawokaba. 5Kalekan kinim ata dákbu fibu be kaí, ata kenkeiba ade ata bakan adikum uyo kudulok-aba. 6 Kale kan kinim ata atin aket kidelfukanin umi aket ki wananlaw budu kudu-lono, kal bom aka wanongin aket taw keibe kaí, ata ken keiba, kayo Got ta bom aketkidel fukanin atin weina daudokaba. 7Kalekan kinim ata aket budunin dawkáyaba kaí,ata ken keiba ade Got akal aket budunindaudawokaba. 8 Kale kan kinim ata amaket tem baim banim kidel kei be kaí, ataken keiba, kayo aka ken Got atamokabaka. 9 Kale kan kinim ata abino kalin kinimkei be kaí, ata ken keiba, kayo Got ayowin takudaw nalam mano, akokaba kala.10Kale kan kinim ata kukuw kidel kuw fakubadano, alam kukuw kidel kalan tal leiwkukudabiw namti, aka ken keiba, kayo Gotami kasák gu uyo ken yak unokaba.”

11 “Kale kan kinim kawta nam kayak keibadawo, ika weng mafak bakakam bom ikatal leiw kukuka bom ais weng bakakambom weng mafak bakabiw kaí, kaba kenkeibaw. 12 Kale kaba lauw fakadá bomnadawade kalfal bom keimalo, watawo ka-leyo bá, kam kisol yáw mán uyo abid tikinkal bikam bu. Kale lum senin kinim kimgebom kámsiw ikil kano tal leiw kukuyam-siw ulutaw ki kibil kanayabiw kala.”

Sol so eidámin so umi sung uta ko.13 Kiba bakan kayak iwyak tem sol taw

teinbidiw, kata alo sol uyo abál banimu gisataw keidomu uyo kidel kudawo alo asikikidel kei sol keidomubanim, kaleyo sol abálbanim ayo ufek ufek tabidaw abál tabomubanim ulum kubinodawo wanang kinimyán tawal kutamanongin kuw kala. 14 Kibabakan kayak imi lánin ade abiw dukummakamgu tikin bom lánlánbuuyowánomubanim kala. 15 Kale kan kinim teinu mánumak yakom yako nadawe kuwomul takungket tem kuwámin bá ade yako kuwo abinakfak tem kutimin bá, sák mada budeyako kudew tam bán dim kutidawo adikumwanang kinim am kaw tam tein bidiw iyoyako eidyamámin. 16 Kale be alataw, kalekami lánin uyo wanang kinim yakoyambadawo, ikil kam kukuw kidel kanabaw uyoutam nadiwade ikil kami Kalaw abid tikinbe am win uyo kufádawokabiw kala.

Got am weng Sawa matam gim abusu sunguta ko.

17 Kiba kim aket naka tad Mosus wengSawa so Lum senin kinim imi weng so utakukan keiyamono, kaleyo taseno kalin bá!Nakade tadiyo imi weng buta afan matamdamwengkeiduko, kaleyo tasi. 18Kalenakaatin afan damweng bakayabi. Kale Sawa bokan ata mak umi but katiw so mak kukankeidoma banim, alam kano sada si abid sobakan so uyo banimano kuw ka. Kale umifut katiw so mak banimoma bá ade umi futbut katiw so mak banimoma banim alamkano sudu si adikum ufek ufek uyo matamdamabudokabu. 19Kale kan kinim ata sawakatiw mak lukel dau nada kinim madikkukuyam bada ikal ulutaw kun kuw keimunokabiw aka abid tikin bakan kabadákayo win so keidoma banim. Kata kankinim ata Sawa dew faku bom wanangkinim kukuyam bada Sawa ulum bakabuyán ki abodokabiw kinim kukuyamsa, akaabid tikin bakan kabadák ayo win tabinkeidokaba ko. 20Naka atin afan dam wengbakayabi, kale sawa kukumin kinim soFedasi so ika mewso adikum kukuw kidelbo kanamaliw, kata kan kinim ata yak Gotkasák gu unon kalokaba, aka atin kukuwkidel adikumuyo fakunadano kuwko. Kalekim aket kiba kukuw kidel adikum be atinken kanamodiw bade bá? Bá, be atin fitinko.

Kinim amin im weng21 Kiba suwayo Sawa ta bom kinim

wanang bakoyamu kidisiw imi weng uyobako nadune, “kiba kinim angkukámin bá.”Kalesiw, kata kan kinim ata kinim anbidakaí, kanoda kinim ayo Got ta bom sokgei daudokaba. 22 Kata kamane naka atinafan dam weng bakayabi. Kale kan kinimata alam duw aket keng atamokaba namti,kinim be Got tabe sok gei daudokaba. Adealo kan kinim ata alam duw ayo keng atambakodaw nadane, “kanosaw kaba kinimkidelok kinime,” akokaba, kinimaka kansoldim kot keimokaba, kata kan kinim ataalam duw aket keng kudaw gán abumok-aba, kanaba kinim aka as kainin abiw kingubu dumam eiba ko. 23 Kaleyo kabaufek ufek mak kudew tad Got fet dawká-dawin bán tein nadawe Got fet daudawanokalom nadaw aket finang dádomane, kamduw mak kus natamase ka, kalaw namti,24kaba Got fet dawkádawin uyo bánmewsokabadák kadis kuti kudá nadawe beta tad

Page 10: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 5:25 7 Matiyu 5:45kalam duw kus katamase ayo atamaw alewweng kidela dau nadawe alo beta tad ufekufek uyo Got fet dawkádawin ko.

25 Kale kaba kinim mak kus katam ka-madew kot keim unono, kale kamadewuna namti, alew leiw ei bom nadiwe kabawabising weng ayo kidelu bako nadawokano bakodokabi kaleyo ko,masi kanamomaka kamadew tam kot keimin kinim dimteidane, kot keimin kinim ata tabe ka-madála yak un tabudin teng ban dim abawata tabe sok gei kamudoma kala kaleyo ko.26Naka atin afan dam weng kuw bakayabi.Kale kaba kalabus am kudá fák matam betadolaw banim bom badaw bi kot umi kunuyo adik mo nadawo kuw ko.

Sakadin kámin umi sung uta ko.27 “Kiba Mosus sawa bakoyamu kidisiw

uyo bako nadule, ‘kiba sakadinin bá.’Kalesu. 28 Kata kamane naka atin afandam weng kuw bakayabi. Kale kan kinimata kaek fen wanang utam nadale am aketumi aket bakel bom bako, nalata kuw kana-mone, kalokaba kinim ayo ki aket temusik uso alew sakadinin keida ka. 29 Kamkin iwkuk uta kanakamu ta bom yak bankeidaw namti, bo walu kudáyo. Kale dambutmakuwuta kuwnodawo ken kalamdamadikum uyo yak as kainin abiw unongindakoduk. 30 Ade kam teng iwkuk utakanakamu ta bom yak ban keidaw namti,bede teng uyo wak binoyo. Kale dam butmakuw uta wak binodawo ken kalam damadikum uyo yak as kainin abiw unongindakoduk kala.

Wanang kinim dabadála dabadálain umisung uta ko.

31Kale Sawa uyo bako nadule, ‘kan kinimatawanang kudu kudálon kalaw namti, akasauk kon mak god ku, kudu kudálino kalinweng godu kumam nadano kuwo.’ Kalesu.32 Kata naka atin afan dam weng bakayabi.Kale kan kinim kawta wanang uyo sakadi-nongin dako aluno kudálaw ade uka tamkinim kukum kudulu namti, bo kalawtakanomamaw tam sakadinin wanang keiduade alo kinim kukum mak tam kudula akaalaso sakadina ka.”

Weng takadámin umi sung uta ko.33 “Kiba suwayo Sawa kidisiw uyo bako

nadule, ‘kaba Got weng takadálawsadawuyo lukelin bá, kata kaba kalam KamokimGot weng takadálawsaw uyo kidela abodal

kala.’ Kalesu ko. 34 Kata kamano nakabakoyamon, kaba abid tikinwin kuson bomweng takadámin bá. Be watawo kaleyobá, abid tikin be Got ami abin abem 35 adebakan win kuson bom weng takadámin bá,watawo kaleyo bá, bo Got ami yán todbom finumin bán ade Yedusalem win sokusonbomweng takadáminbá, watawoka-leyo bá, Yedusalem be Kamok dukum amiabiw dukum ade 36 kaba kalam gebom winkuson bom weng takadámin bá, watawokaleyo bá, kaba ken kalam gebom kon uyobakomamaw dew kalim keidomu bá ademitik keidomu bá. 37 Kale kaba au, kalonkalaw namti, au kaleyámin ade bá, kalonkalaw namti, bá kaleyámin kuw ko. Aloweng kukum mak bakodino nalam wengtakadábi uyo kuw kitid modon kalokabawnamti, boMafakimamiyo kal tadokabuka.”

Gu kida kidain umi weng sung uta ko.38 “Kiba suwayo Sawa kidisiw uyo bako

nadule, ‘kinim mak kin gukadák teikamanamti, kabal alo am kin so gukadák tei-dawal, alo kail mak bil binokama namti,kabal alo am kail so bil binodawámin kala.’Kalesu. 39 Kata kamano naka dam bakoy-amon, kaba kinim kam mafak dáda namti,gu kimin bá. Kale kinim mak kilfomdabudu akabok dákama namti, alo duwomadik audawe alo madik so kilfom dokdákamak kala. 40Kale kan kinim ata kalamlim kidinam kukikamono, kale kamadewkot dimuna namti, dabadálawe alo kamgidlim so kudulako. 41Kale kan kinimatawengbakokam, tad nam ufek ufek kudewaw kámsuduw atan gubidim bikidako kala namti,atin kudelaw kám sadaw si atanim tade dáksikidak kala. 42Kan kinim ata kisolmak yánkeikam sin nadino yanol nasik kukamonokal bom dákadába namti, mul dukádawinbá ade kan kinim ata ufek ufek dakádabaayo kukádawin kuw ko.”

Kalamwasi aket dawkáyamin umi sung utako.

43 “Kiba suwayo sawa kidisiw uyo bakonadule, ‘kalam duw ki aket dauyamnadawade yak wasi be kus atam keimin.’Kalesiw. 44 Kata kamane naka dam wengbakoyamon, kabalam wasiyo kalin iyoaket dauyam nadawade kan kawta tal leiwkukuka bom kál funin dawkákabiw iyoGot dakoyamako, kale dákadámokabaw.45 Kaba abid tikin Kalaw Got ami mankamudokaba kala, kaleyo Got alata mew

Page 11: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 5:46 8 Matiyu 6:16atan be wanang kinim mafak so kidel soyakoyamába ade weiw uyo wanang kinimmafak so kidel so adikum numino kalekukayam unba ko. 46 Kaba kalam aketkukam bidiw ita ki aket kukayamokabawumi yán bo yakanámin uta kudulokabáwe?Bá, be umi yán banim! Watawo kaleyobá, ban keimin wanang kinim ika iliso kenaket kudawa kudawayábiw kala. 47 Kaleyokaba kalam duwal ki duw keiyam badawnamti, kaba yakno yakno wanang kinimiyo akayam tamkinim kukumkeidokabaw?Bá be. Alo ban keimin wanang kinim ikailiso ilim duw ifin kuw kidelyamábiwmake.48 Kale Kalaw Got abid tikin kayak ayo atinkinim kidelok keimin, kaba kabalawso atinkinim kidelok kei bomo kala.”

6Ufek ufek gelemin umi sung uta ko.

1 “Kaba kidela ata bom nadawo ko. Kabakukuw kidel kanamaw kaí, kaba kinim temkadákal kana bidino natamino kalin bá.Alo kaba bo kanamokabaw, Kalaw Got abidtikin kayak ayo yán so mak kukamomabanim. 2 Kaleyo kaba kinim mak ufek ufekiwa be ayo ufek ufek mak kudawaw kaí,kaba wanang kinim fong awang itaw keibom kawed am tem so leiw kalám gu souyo sung bakam ká bom kano kudawa sinokal bidi win kufánamino kalin bá. Nakadam weng bakokamon, kanabiw kinim iyowin kufáyabiw uta imi kisol ade umi yánude adikum kilá kukayabiw ka. 3 Kayokaba kinim ufek ufek iwa be ayo ufek ufekmak kukádawaw kaí, kaba kinim so makimadálaw kam kanabaw uyo kal keimin bá.4 Kaleyo kam iwál liw tem teng gelemok-abawuyo kalamKalawGot ayo iwál liw temteng gela badaw utamsa kinim ayo umi yánkukamokaba ko.

Suksukin umi weng sung uta ko.5 Kaba Got suksuklawono kalaw namti,

mew fong awangal imi kano kawed am temtem kan tod ilim kit so atam atam bomsuksuk bom nadiwade leiw leiw kinang ki-nang kalám gu kal suksuk bom kei buduwokinim itam win kufáyamino, kalbiw itawkeimin bá. Kale naka dam bakokamon, ikabe kana bidiw ilim win uyo kufáyamábiwkeimin, imi kisol ade kabe adikum kiláyán kukayabiw ka. 6 Kaba Got suksukla-wono kalaw namti, tam kalam akaláminam nadawade yal dok leibaw kuw, beta

Kalaw Got kalam kin tuw atamodaw banimayo suksuklawo. Kalaw Got ayo liw temiwál kanamin utamsa kinim. Kale aka kamiwál kanabaw umi yán uyo kukamokabakala. 7Ade Got suksuklawono kalaw namti,weng mit banim weng so kueku bakaninbá ade kaba mew ban keimin kinim imikano im ibakanin got suksukla bom wengkimisung baka buduwo kidiyamokabiw kaí,kalanaliw taw keimin bá. 8 Kala kaleyokaba be kanamin bá, watawo kaleyo bá,kam Kalaw Got akal kami iwa bom nadawdakonamako, kalbaw uyo suwayo alam kalkeidayo kaba yanol dákadálabaw ko. 9Kalebelata kana bom Got suksuklawodaw ko.‘Nulum Natim abid tikin kayak kaba, kam

win abem bo ulum kano abemkeibu ki ade 10 kami kasák guuyo taduk ade kami abid tikinkinim kanamino yak badaw kan-abiw taw nukul bakan kadák kana-mumo, kalbuw. 11 Kale kamanoam dánámin adikum teinanuw uyosun kuw nulum wanin ufek ufekkudumo, kalbuw uyo kukáyamal.12Kaba numban keimin uyo lukuwákudáyamáwe, ulutaw nukul tabeyak adikum wanang kinim kanita num ban keiyabiw uyo lukuwákadáyamum kala. 13 Kale kabaimadálaw imkukumin dukum uyoimkukumin bá, kata kawta bankeimin umi kail bá takakuyamalkala. Kaleyo kami kasák gu so kitidso win dukum so uyo kanom sunbokabu. Kale be afan ko.’

14 Kale kaba kinim mak am ban keikamauyo wabising ban keimin lukuwá kudála-wokabaw, Natim abid tikin kayak aka alasokam ban keimin uyo lukuwá kudálokabako. 15 Kale kaba am ban keikama uyolukuwá kudálawongin banim kaí, NatimGot akal kam ban keimin uyo lukuwákudákamoma banim ko.”

Wanin fale bom Got ki suksukin umi wengmit uta ko.

16 “Kaba wanin fale Got ki suksuklawanokalbaw kaí, kaba imin tew keiyámin kibiwakaku nadaw dakak tei mew fong awan-gal imi wanin faleluw kaí, kalin taw keiminbá. Kale imi kanamábiw, be watawo kaleyobá, im aket kana buduwo, wanang kinimiyo itamomo, ika kanabiw bidi kinim kidelkaí, yakino, kale nadiwo be kanamábiw

Page 12: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 6:17 9 Matiyu 7:3ko. Kata naka atin afan bakokamon, imiyán kisol ude kinim mew tein bidiw ikaim kukuw kanabiw bidi ika kinim kidelyakanaliw uta imi yán adikum ude butakudabiw ka. 17 Kata kaba wanin faleGot suksukaw namti, ulum kabalam kanobiyábaw taw ki kei badawo, 18 kinim madikika kam wanin falebaw uyo im kal banimkeidin kala. Kata kam Kalaw Got kintuw atamodaw banim ata katamomo, kabaiwál leiw kanabaw be, kale nadayo yánkukamokaba ko.”

Abid tikin kisol kayak keiyámin umi sunguta ko.

19 “Kaba bakan dim kadák uyo ufek ufekkidel kidel uyo kutad kutad bi seng keiminbá ade bakan kadák kana bi kudokabaw,kata wani wani so anáwol so ta bom kuwmafak dádokabiw ade yakot wanin iyo tabom am badelukam tam ufek ufek yakotdákakamokabiw. 20Kata kaba kadák kukuwkidel kuw faku badaw Got ayo umi yán abidtikin ufek ufek kidel kutad kutadkaba uyowani wani so anáwol so ta bom kuw mafakdádoliw banim ade yakot wanin iyo ta bomam badelukam tam ufek ufek yakot wan-odiw banim. 21 Kale kaba kam kisol aungaluyo abid tikin katam kal bu kaí, kam aketyáw mán mok fidin uyo kudálaw um dimki abe biyámin ade kam kisol aungal uyobakan dim kal bu kaí, kam aket kudalawumi dim kal unemin ko.

22 Kaleyo kin be dam umi yakom daungkale kaba kam kin uyo ken bu namti, kamdam adikum uyo lánin ki weinsu. 23 Katakam kin uyo mafakkamsu namti, kam damadikumuyomidilin ki ausu. Kale kan kawtabako, ‘nata Got kal keisi kaí,’ kalbaw kaí,kaba Got be kam kal banim ade kaba atinmidilin dukum tem kal badaw, kata kinimkan ata Got am kal banim kaí, aka yak atinmidilin dukum tem kal be bá.

24 Kaleyo kan kinim teinsu mánsu makwok fakudin kinim makuw kabalata kitabalasew alew imi wok fakuyamámine?Kanodon kaloma bude tabalasew makemak kus atam nadale mak ata ken atamkeidomano, aka mak ami mit temo unomnadale mak be dabadáloma, kayo kaba Gotwok faku bom, alo kisol wok faku bomkeiyamodaw banim.” Yakeisa ko.

Aket fingánin bá ko.25 “Kaleyo naka bakoyamon, kaba aket

lulak bom kol bo utakun uta wanokabi-nako, kal bom keimin bá ade utakun uta

kudu mikidokabinako, kal bom keimin bá.Sinik so biyámin uta ki atin iwkuk, katawanin uta iwkuk bá, ade dam ata iwkuk,kata ilim uta iwkuk bá. 26Kayo kaba katamfen awon falalok bidi itamal, ika wanin somak kai bom nadiwe amsin umino, kalewanin so mak fakabi kutad kutad áliweyakal, bá ika mak kanamongin banim, kataGot ata muk diyamába, kayo kaba uta-mal, sák awon mada bidi win banim, katakawtane awon bidi akayam win so make!27 Kale kan kawta ken aket luklakin dimkilim biyámin uyo faknes sikam audoláwe?28A bo watawo kaleyo yak ufek ufek madikumi aket uyo luklakbáwe? Kaba mewgusák kait kait bo utamal, ika kung kekbom so ilim lim so mak kidelábawe, yakin,29 kata naka atin afan dam weng bakaya-mon, kamok kisol kayakim Solomon akailim kidelok bude mikimámsa, kata amilim bo mew kait kait kidel kin tem iwálso ulutaw mak mikiyámsa bá. 30 Kale Gotaka abiw kait be kanodawa ta bom abiwbadasal be lukluk daudawa kidel tabeyába,kata mada bo sák abiw kait ka. Kata afankalin balut kiba, bo utamin, kiba Got amiufek ufek iwkuk makuw, 31 kayo kiba akettet bom nadiwe kuin, bo wataw waninuta wanokabuwe kal bom, wataw wok utawanokabuwe kal bom, wataw ilimutamiki-dokabuwe kal bom, aket luklakin bá. 32Kalebo Got aket kudawongin banim ban keiminita aket luklak bom ufek ufek yán abobidiwo buta, á kibide kim ufek ufek wak-tuwa bom kudumo kalbiw, bo kilim Kalawalam kal bo. 33 Kata kiba kamakikiw Gotami kasák gu so alam kukuw kidel kanaminso usik feniwo, mew ufek ufek adikum boukal uluso kuyamokaba kala. 34Kaleyo kibaamsino umi aket so luklakin bá. Amsinoumi idum ukul kukum. Kale alo amsinoumi idum uyo kudew tad kamane um idumtiw teimin bá.”

7Kinim kukuw taktakin umi sung uta ko.

1 “Kaba kinim kukuw uyo taktakin dako-dawo Got akal kanom kam kukuw uyo tak-takamoma banim keida kala. 2 Kale kinimtaktakbaw ulum leiw makuw be ki Gotakal kanom kam kukuw taktakamokabaade kaba teng idumo teng katkat gelebawnamti, Got akal ulum kanabaw ulum yán kiabo kukamokaba ko.

3 Watawo kaleyo kabalam kafadow amkin alol katiw uta utamliw labaw, kata

Page 13: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 7:4 10 Matiyu 7:26kabalam kin alol dukum ayo utamodawbanim, masi ami ban keimin be katiw tawtá, kabalami be dukum ko. 4 Kaba ya-kno nadawo kam kafadow bakodaw, ‘kalakam kin alol katiw bo kudukamon kalok-abáwe?’ Kaba kalam kin alol dukum uyoulum kanom bu bude. 5 Kale fong awangkaba! Kamakikiw kalam kin alol dukumusik kudu kin bá nadawo kaek fen kafadowami kin alol uyo yak kal bu kale nadawokudulawámin ko.

6 Kale kaba Got ami weng abemo kalinuyo ban keimin kinim kukáyamin bá. Kalebe ulutaw kale, kaba ufek ufek abem uyomayan kukaya bom ade kisol aungal uyokung kukaya bom keimokabaw, kung ikakam kisol aungal bo yán tawal kutamodok-abiw ade mayan ika alo asiki kumo kalok-abiw.”

Kuek di dákadálawin umi weng sung utako.

7 “Kaleyo kaba dákadámokabaw akakukamokaba ade kaba fenokabaw betautamokabaw ade kaba gaugauyokabaw,beta yal bisukamokaba. 8 Yak kan atadákadámokaba, aka bo kudulokaba ade kanata fenokabaw, aka bo utamokaba ade kanata gaugauyokabaw, aka yal bisudawokabako.

9 Kiba kan kawta kam man imin budetkunamo, kale dákadákamokaba uyo kabaken tum uyo kudawodáwe? 10 Ade akatakamo, kale dákadákamokaba uyo kabaken faimkun fale uyo kudawodáwe? 11Kalekiba kinimmafak, kata kiba ufek ufek kidelkilimmuduw kukayamin bo kilim kal. Kaleatin kilim kal, kilim Kalaw abid tikin kayakaka kinim kan ata dákadálaba, aka SinikAbem kukádawin bo alam kal. 12 Kaleyokaba kalam ufek ufek uyo yak madik itatad kidelna bom kanamamino kalbaw taw,kabal yak im ufek ufek uyo kidelya bomkanayamamal kala. Kale bela Mosus Sawaso Lum senin kinim imi kukumin so imiweng mit ade belata ka.”

Leiw dukeng so leiw dukum so umi sung utako.

13 “Kale kaba awsom dukeng leiw atatam unalo, watawo kaleyo bá, awsom ba-madálin umi leiw be bamadálin ade fitinbanim ade be dew un bi as kainin abiw dibaade kinim wanang deng mak deng mak ikakal leiw abo bidiw. 14 Kata awsom dukengumi leiw be atin leiw dukeng ade fitin seng.

Kale leiw be dew un bi sun kuw biyámindiba ade kinim leiw utamanbiw bidi madadabi ko.”

As so ulum gim so umi sung uta ko.15 “Kiba ibakamin lum senin kinim weng

uyo kidela dufo bom nadiwo ika tad kata-mokabiw. Ika siwsiw fibudin taw kei ta-dokabiw, kata im aket tem kaok utane sewmayan atud alataw keisiw ko. 16 Kale imkukuw kanabiw uta utam nadawo kabalkal keidomo bidi kanodin kinime yakalkala. Kale kam aket ken yet gim uyo asawyomal kal abudomane? Bade kam aketken kimit uyo ken gakadom sok dim kalabudomane? 17 Kale alataw as kidel ukagimkidel abumokabu ade asmafak uka gimmafak abumokabu ko. 18 As kidel uyo kengim mafak abudoma banim ade as mafakuyo ken gim kidel abudoma banim. 19 Kaleadikum as yak gim kidel abudongin banimas be gaudiw dák bakan aba didiw yakas abokaba kala. 20 Kaleyo ibakamin lumsenin kinim ika ilim kukuw uta kanamiwoitam ika kanodin kinime yakokabaw ka.

21 “Kale kinim adikum bakonam nadiw‘Kamokim, Kamokim’ nakbiw, ika adikumyak Got ami kasák gu unokabiw bá, katakinim wanang yak kan ita Natim abid tikinkayak ami weng ki kidilawábiw, ita kuwyak kasák gu unokabiw ko. 22 Kale amafung am dánan tad bada kabadák kinimseng seng ika bakonam nadiwe, ‘Kamokim,Kamokim nuka kam win tudow dim lumabem sen bom naduw ade nuka kam wintudow dim sinik mafak iyo fotaba bomnaduwe kukuwmakikmakik seng seng uyokanamábuwo.’ Kalokabiw. 23 Kata nakalbakoyamokabi. ‘Kukuw mafak fakudinkiba, nam kal banim. Kale namadá sakabinkala.’ Yakokabi ko.”

Kinim aket tetin so kinim aket dakwan soimi am ginamin sung uta ko.

24 Kaleyo kan kinim ata nam weng kidinadane kudew tabe bom kitakaba namti,aka kinim aket tetin ami am ginaba, be akatum dim kal am kun tem kidelu kadol nadaginaba taw ko. 25Aka am bo ginedaneweiwdukum madák abune wok fukam matambune inim gedul umi kitid uyo kudew tadam dákabu, kata am ayo bilaloma banim.Watawo kaleyo bá, aka tum dim kal am kunkabi gineba kayo ko. 26 Kata kan kinim atanam weng be kidi nadanade kudew tabebomkitakámongin banimnamti, aka kinim

Page 14: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 7:27 11 Matiyu 8:17aket dakwan ami am kun sák wok siksikdim kadákal loklok gine kudane, 27 weiwdukum madák abune, wok fukam matambune inim gedul umi kitid uyo kudew tadam dádune am uyo bila un bi dák guilok-abu.”

28 Kale Yesus ayo kanodin weng uyobakoda banimune, kanomin wanang kinimiyo ami kukumin weng uyo kidi nadiweaket diking dakung bom beso kuwo kalsiw,29 be watawo kaleyo bá, ami kukumin uyosawa kukumin kinim imi kukumin taw bá,kata aka Got ami kitid so kuku badano kayoko.

8Wol bán gam kinim am sung uta ko.

1 Kale Yesus ayo amgu dim kalo madáktadale, kanomin wanang kinim iyo Yesusyán abo tadiwade, 2wol bángamkinimmakakal tad, Yesus kin gubuyo kal katun katunluko dák tein nadale bakodaw, “Kamokimkaba, kalam aket, kidel namudon kalawnamti, kidelnamudaw kenono.” Akane,3 Yesus teng takadew yak kinim alam dimtei malelaw nadale bako, “nalam aket au,kalbi kate. Kaba tá kidelalo!” Akane,wabising wol bán gam ayo banimsu ko.

4 Beta Yesus ayo bakodaw, “kabawanang kinim so itam kabalam sung uyobakayamin bá, kata kanom badaw ki, fokyak kinim abem atam nadawe kalam kaluyo kukudawawo, aka katamomo kasáyawka, kaka nade kabawanang kinim kukuyambom nadaw Mosus ami Sawa bakosa uyoabo Got wane ilulawalo.” Akeisa.

Udom un tabudin gebom kinim ami aketafan kalin sung uta ko.

5 Kale Yesus ayo yak Kabeniyam abiwunane, Udom un tabudin gebom kinim ayotad Yesus atam dákadálaw, “dakonamalo!6 Kamok Yesus kawta, nam wok fakudinkinim mak ayo kál funin dukum kuw kudunadale kukmal dádoma banim, alam akálinki aubano.” Akane, 7 bude Yesus ayo bako-daw, “naka yak nadino tá daudi kasáyok-abano.” Akane, 8 un tabudin gebom ayoYesus bakodaw, “bá, Kamokim kawta, masikaba kamadáli yak nam kung am temmafak so tamunaw fatomkala, kaleyo budeweng kuw bakodawo, nam wok fakudinkinim ayo tá kasáyak kala. 9Watawo kaleyobá, naka mada yak gebom kei bidiw imiakfak tem biyámin ade nakal un tabudin

kinim iyo nam akfak tem biyábiw, kayonaka kinim mak weng bakodaw, ‘unalo,’akokabi, be aka unokaba ade naka yakkinim mak weng bakodaw, ‘tadalo,’ akok-abi, be aka tadokaba ade yak nalam wokfakudin kinim mak bakodaw, ‘be kanoyo,’akokabi, be aka madiw kanodongin kuwkeimala.”

10 Kale Yesus ayo kanamin weng be kidiaket madiw kinim beso kuwo kal si nadalealam yán abo kábiw kinim bakoyam, “nakaatin afan dambakoyamon, kinim bemi aketafan kalin bedukumadenaka Isadael kayakimi iwyak tem be kinim ami aket afanokalin tawso mak atamongin banim. 11 Kalenaka bakoyamon kala. Wanang kinim sengseng iyo mau mito kal tade budu, fai mitokal tade budu, tad ilim abin wakadáyamsauyo Ebadakkam so Aisak so Yekkow so kaldák tein ban imin wananokabiw be abidtikin kasák gu kal kanamokabiw ko. 12KataIsadael kinimyakGot ami kasák gu buduwokalbiw, itane didála dák kuin bid abiw kalbomnadiwo aman bomnadiwade kail gangtek san bom bokabiw kala.”

13 Kalbane beta Yesus ayo Udom untabudin gebom kinim bakodaw, “unalo!Kaba yak audomo, kalam aket afan kan-odokabu kalbaw kaí, afan kanodu ka.”Kalalo. Kawákal ak bom keimane, alamwok fakudin kinim ayo kasáya matam kenkeisa ko.

Yesus wanang kinim seng kuw kidelimkansa sung uta ko.

14 Kale Yesus ayo tam Bita am audomoBita adol uyo kál mámin keimam bada abintem kal akálbu ka. Wakei nadale 15 akayak ulum teng kuwmalema, um kál máminayo banimune, uka fadá kan tod nadule yakwanin fudawsu ko.

16Kale bi amatanbán ei badane kanominsinik mafak gei imusu iyo imadew taddakádaw bidiwo, aka weng kuw bako keibadale sinik mafak uyo imadá une bud-ule asanin wanang kinim adikum kidelyambom keimsa. 17 Kale kanamsa uyo suwayolum senin kinim Aiseya Yesus am sungbakosa, butamatamdamkeisu. Kale Aiseyaayo bako, “aka alata num kál funin uyokudunadale numi kanominwol bángamdáasanin kudusuw uyo adikum kudew unsa.”Kalesu ko.

Page 15: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 8:18 12 Matiyu 9:6

Aket teta dauyo Yesus yán abodon kalinsung uta ko.

18KaleYesus akawanangkinim tad falaladaudiwe, aka alam weng kidimin kinimweng dauyam dák wok mik Galili yakan dáyak wok madik abiw, “unino,” yakeisa.

19 Kale beta sawa kukumin kinim maktad Yesus atam nadale bakoda, “nakakaba yakamin bakan unono kalaw, nakanalasino sun kuw kam yán abodokabi.”Akane, 20 Yesus weng bakodaw, “sewmayan ikil im akálámin bán so ade tam elawon ikil bán dim akálámin so kata Gotami Kinim aka abin bán banim.” Akane,21aloYesus alammul tein kámin kinimmakalata bakodaw nadale, “bá! Kamok kaba,namadálawo kamakikiw yak nalam natimayo fikala dau nadino.” Akeisa. 22 KataYesus ayo kinim be bakodaw nadale, “ayebo kudálawo kinim kuin sinik so fikalesiw,ita tabe dam fikalebiw atukul bo kudino.”Akeisa.

Yesus taufed banimalo, wakabanimsu sunguta ko.

23 Kale weng kidimin kinim iyo Yesustam kunu dim teinane iliso tam teiniw.24 Kale ika keno, kale wok dang dimun bi yak un sidiwo taufed dukum ayokalak banim kalak banim dew tad wokmik dádule, wok uyo kanobu ki kutadkunu akamam tam dák tam dák tabu,kata Yesus ayo kinok akál badayo ko.25 Kale alam weng kidimin kinim iyo yakdafo nadiwade bakodaw, “Kamok kaba,wakan dakoyam, wok tabe kinim abudon-gin keimu.” Akiwe, 26 aka weng atungfakadu bakoyam, “watawo kale fingán-biwa? Kimi aket afano kalin mada bokatiw buyo.” Kalbane, aka kan tod nadaleinim gedul so wok fikmin fakmonin so uyongadák fuko kudane bude kanomin kanamtabe bu uyo adik banima sading kalune,27 alam weng kidimin kinim iyo kun ban-bin so keiyamane, dákadáliw, “kinim beyaknodin kinime? Sák kanom mak inimgedul so wok fikmin fakmonin so uyo ulumalam weng ki kidilawongin kuw kei bidiwbetane!” Kalsiw ko.

Kinim alew sinik mafak gei imusa kidelimuse sung uta ko.

28 Kale aka yak wok mik madik Gadasinbakan tadane, kinim alew sinik mafak tabegei imusa iyo fom kun imalo kal tad Yesusatamiw. Ika atin atud tabiw wanang kinim

iyo ken kal leiw so yak akayam unonginbanim keiyábiwo. 29 Kale sinik mafak iyokus weng dukum kuw gán dá bakodaw,“Got Man kaba, tad yakno yaknoyamono,kale tadawe? Kaba immafak dákamin atanuyo kamabu bukal im mafak dádono, kaletadawe?” Akeisiw.

30 Kale imi bidiw un bi yak sikamo bekung gu dukum mak bom imin wanbiwo.31Bude sinikmafak iyoYesusmunlawiwka.“Kaba num fotabaw matame unin kalawnamti, imadálaw un bi yak kung gu dumo-biw imkidin temunum!” Akiwade, 32Yesusaka bakoyam, “maek abe unino!” Yakanade afan ika wakas maek abe nadiwadeyak kung gu kidin tem tem uniwe, budeadikum kung gu dumobiw iyo un bi dákkot wok mik kilánom nadiwade fikalesiw.33 Kale kung kin modin iyo mew budebiyaku uniw ki un bi abiw kanomin wengbula so kinim alew sinik mafak gei imusakanoyama sung so bula weng kutow abiwdádiwo. 34 Bude kanomin abiw bidi abákso dakadá kutamo tadYesus atamumo, kaletadiw. Kale ika tad atam nadiwade ika numbakan kudá, “unawo, kata num aket uyokidelyamuk kala.” Aksiw.

9Yesus kun dabim kidel dausa sung uta ko.

1 Kale Yesus ayo alo tam kunu tem abenadale wok mik yakan dá maek alam abiwtada. 2Kale kinimmadikmak ika kinimkundabim mak abin kon dim gun gun fá dewtad Yesus dádawiwe, Yesus aka imi aketafano kalin uyo utayam nadane aka kundabim dása bakodaw, “aket kalfal dáyo!Kam ban keimin uyo lukuwu kudákamikate.” Akeisa.

3 Kale kanaba kabadákal sawa kukuminkinim madik iyo ilim tudun bakodiw,“kinim bela Got ididlaba. Aka Got bábe, Got alafin kanodoma mak kal bomkeimiwe.” 4 Yesus aka im aket fukanbiwuyo utayam nadale bakoda, “watawokale kanamin aket mafak bo bakelbiwa?5 Yaknámin weng uta kalfong wengbakodominane? Kam ban keimin lukuwukudákami kalin uta bade, kan tod matambe unalo, kalin utane? 6 Kata kiba kalkeidomane, Got ami Kinim aka bakan dimkadák uyo ata kitid so.” Kale aka ken bankeimin takan keiyamoma kinim kalin kalakaleyo bo kalbane, kun dabim dása kinimbakodaw, “kala kan tod kalam abin kon

Page 16: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 9:7 13 Matiyu 9:24dew kalam abiw unal!” Akane, 7 bude afankinim ayo kan tod nadale alam abiw unsako.

8 Kale kanomin wanang kinim iyo kan-odu bula utam nadiwade ika aket dikingdakung bom nadiwade ika Got win kufá-dawsiw, watawo kaleyo bá, Got aka kan-odin kitid dukum bo kinim kukáyaminkayo ko.

Matiyu gán dádawsa umi sung uta ko.9 Kale Yesus ayo kanaba kabadák kalo

unom nadale kinim mak gawman takiskuámin kinim mak atama. Am win uyoki Matiyu, aka gawman takis kuámin amkal tein be ka, akei nadale bakodaw, “kabatad nam ibik teinaw unumo.” Akane, afanMatiyu ayo kan tod nadale Yesus dang teinunsa ko.

10 Kale Yesus ayo Matiyu am kal kuinawanin wan bidiwo kanomin gawman takiskuámin kinim so ban keimin kinim so iyotad Yesus so alam weng kidimin kinim soitamiw nikil makuw wanin wan bidiwo,11 kabadákal Fedasi iyo itam nadiwadeika Yesus weng kidimin kinim bakoyam,“watawo kaleyo kimi Kukumin kinim ayogawman takis kuámin kinim so ban keiminkinim so iso makuw wanin wanbiwe?Yakiwe, 12 Yesus asik weng atung fakaduweng guton bakoyam kala ko. “Kinim kasátein bidiw ika yak iwit abuminkinim so ata-modiw banim, kata alam be asani ka kaleyokuw yak iwit abumin kinim atamámin ka.13 Kale yak bom nadiwo mew kanamin Gotami sawa weng kalesuno, kale bakoyamok-abi be yaknámin mit utane, kale taktakadau aket fukan dádin kala, ‘naka nam aketiniman wane ilkádawin usono, kalbi bá,nakade kinim im aket budunlawa budun-lawa keimin uta ki ko.’ Kalesa. Kaleyo namtasi mit ayo tad yak wanang kinim kidelbidiw imi gán dáyam dakoyam unono, kaletasi bá, ban keimin kinim ita ko.”

Imin falámin umi dákadámsiw umi sunguta ko.

14Kale beta Yon wok ban boyámin kinimami weng kidimin kinim iyo tad Yesusdákadá nadiwe bakodiw, “watawo kaleyonuso Fedasi so nuta wanin falamámaluwade kamweng kidimin kinim ita kenwananáliwe?” Akiwe, 15 Yesus asik alam gutonbakoyam, “kiba ken kinim wanang iminkama fakudula liwliw wananumo, kale

kinim gán dáyama tadiw iyo ken waninfaleyamodiwe? Kata am mak dánokabawanang imin fakuduba kinim ayo kalo dewunokabiw, bemi atan beta alamduw ifin iyowanin falamokabiw ko.

16 Kale kinim so mak ilim alokso uyobadal ku kudew yak ilim simid badalindim kuti bakimoma banim. Aka kanamanamti, aka ilim alokso uyo kuw mafak dá-dokaba ade ilim simid badalin uyo aloksoilim ulutaw keidomu banim ko. 17 Kankinim mak wom lek simid asik dedák liwteiyamine kanodon kalokabaw, bede simidtabe alokso wom abál alilawokabu kala.Kale be kanamin bá, yak alokso wom lekakal alam doka ade simid akal alam dokakeimokaba, beta alew alew kenokabiw ko.

Wanangmátmakfikalu, wanang akunmakasan budu keimsiw.

18 Kale Yesus aka kanamin weng belabakayam bom keim álano kawed am kinmodin kinim mak tad nadale Yesus kingubuyo kal katun luko dák tein nadalebakoda, “nam mun uyo mew kama fikalukuti tadi, kale tadawo yak naduwo kamteng kudew yak umi dim teidawo ukamatam kenuko.” Akane, 19 Afan Yesusayo kan toda alew uniwe, alo alam wengkidimin kinim iyo iliso dang teiniw abe-miwe, 20 bude wanang mak uka alamwokam ki unsu. Kata wokamal ayo ban-imoma banim kanom kuek tademamsa kibi itol ulumi ki kilung kal keisuno, uka yakYesus mul dawsik tadom nadule yak ilimkimisung mikiba ami un bi dák kinang bemalelawsu. 21 Be watawo kaleyo bá, ukaaket fukan dá, naka yak Yesus ilim mikibamalelawon kalokabi, be namwokamal ban-imokabu. Kale nadano kayo ko.

22 Kale uka be kanodune, Yesus akafalmek dumade wanang bo utam nadaleaka bakomam kala ka. “Kuba aket atudfakadáyo, bowatawo kaleyo bá, kulum aketafano kalin ta bom kasáya kamudu ka.”Wakane, kawákal uka kasásu.

23 Kale Yesus ayo yak kin modingebom kinim am wakas tam am somanewanang mát uyo fikalu kaw tam fong ketbidenin kinim so kanomin wanang kinimika amanin dukum kei bidiwo aka tamitam nadale 24 bakoyam, “sakun dádina!Wanang mát bo fikalebu bá, uka akálbubo.” Yakane, ika kanamin weng be kidinadiwade aban fakodawiw ko.

Page 17: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 9:25 14 Matiyu 10:1025 Kale beta yanol wanang kinim iyo

fotaba tam bániwe, aka alo wakas tamnadale yak wanang mát teng dew fakuma-mane, uka kan tod matam teinune, 26 amikanoda umi sung uyo yak abe maek abeanang bakan kawák wanang kinim iyo adikkidisiw ko.

Yesus kinim kin mat so weng banim sokidelin im sung uta ko.

27 Kale Yesus ayo kanaba kabadák kudáunane, kinim kinmat alewmak Yesus alamyán tem ei bom nadiwade gán dádaw kaliwko. “Dewit man low kaba, wol mat sokeiyamalo.” Akbomkeimiwe, 28aka yak ammak tam unane, kinim alew kinmat iyo tadatamiwe, aka bakoyama. “Alew kim aketfukanin afan aka tá imudomano, kalbiwe?”Yakane, ika weng atung fakadu bakodaw,“au, Kamok.” Akiwe, 29 beta aka yak imkin ayo maleyam nadale bakoda. “Kibilimiaket afano kalin uta ta bom kanoyamon-gin keimu ka.” Yakei kei badale, 30 alewimi kin ayo bá kidel keidiwe, Yesus ayoatin weng anuyam, “mew kanoyami sunguyo wanangá kinimá so bakayamin báno.”Yakeisa. 31Kata ika yak nadiwade kanominsung uyo bakodiw yak abe maek abe bakankabadák kasel iyo adik kidisiw kala.

32 Kale Yesus so alam nikil so iyo amkanabiw bo kudá unumo kanamiwe, kinimmak sinik mafak gei dausano, aka wengbakodoma banim keisa. Kale ika dew tadYesus dádawiwe, 33 Yesus ayo sinik mafakfotaba yakabanom kinim dabadáliwe, akaweng dakat bakodane, kanomin wanangkinim iyo aket madiw beso kuwe kal bomnadiwade bakodiw, “kuin kanodin kukuwbo Isadael bakan kadák mak utamonginbanim betana.” Kalsiw.

34 Kata Fedasi ika bako nadiwe kaliw.“Yesus aka sinik mafak ilimi gebom kinimami win dim sinik mafak iyo fotaba bano.”Kalsiw ko.

Yesus kinim katiw kalfong im wok fakudinsung bakosa uta ko.

35 Kale Yesus ayo abiw dukum abe abiwkatiw abe ká bom nadale ilimi kawed amtem tem katam kal Got weng kukuyam kábomnadale Got kasák gu tembiyámin sungkidel uyo weng kukáyam tam tam ká bomnadale imi adikum asanin so kál funin souyo kidel bom aka wanang kinim kidelyamkanam tase ko. 36 Kale kana bom nadano

kanomin wanang kinim bo itam wol matso keidawsu. Be watawo kaleyo bá, ika kálfunin kudusiw ade imi dakáyamin banim.Kale ika siwsiw ilim kin modin kinimbanim taw keisiw kayo ko. 37 Kale Yesusaka alam weng kidimin kinim bakoyam,“kinim wanang bude bináliw imin yumtabin taw keisu. Kata imin fákamonginkinim wanang itane mew mada kul fakaduita kuw ko. 38 Kale kiba Got bináliw kayakalata dákadáliwo, bude aka wok fakudinkinim imak dádayo yak bináliw imin uyofákamino.” Kalesa ko.

10Yesus kinim kilung kal imadála unsiw sung

uta ko.1 Kale Yesus aka weng kidimin kinim

kilung kal iyo weng dauyama tadiwe, akakitid dauyam sinik mafak fotaba bom,mafak dásiw adikum iyo kasáya imkanbom, asanin kidel ká bom keimino, kalekitid dauyamsa. 2 Kale weng dew káminkinim kilung kal imi win iyo ki, kamakikiwbe Saimon, alam win mak ayo Bita so alammuk anung Andadu so keidiw. Sebeddiman Yemis so alam muk anung Yon sokeidiwe, 3 Filiw so Badtalomu so Tomas soMatiyu gawman takis kuámin kinim keida,Yemis be Alfias man keida, Taddiyas so4 Saimon bakan kalan ginin kinim so Yud-das Iskadiyat Yesus ami tiw kondimatanimkeidawokaba kinim keida ita ko.

5 Kinim kilung kal iyo Yesus imadáliunino, kale nadane weng sawa belatabakoyam, “kiba yak Mifiw bidiw so ita-mámin bá, ade Samediya im abiw so tamitamáminbá. 6Alam fokunbi Isadael kayakiniman siwsiw taw kalo maklo keisiw kiitamámin kala. 7 Kale yak uniw kaí, wengbelata dawkáyamodiw ko. ‘Got ami kasákgu tem biyámin kinim ayo mewso tadono’kaleba, kala kal bom nadiwade 8 asaninkinim kidel daubiw, kinim fikala tá dafo-biw, wol bán gam kidel daubiw, sinikmafakgei imusa iyo fotaba bom keimin kala. Ka-leyo naka kanodin kukuw bo min kuyami,kale kibil ulutaw ki min kukáyamin kala.9 Kiba kisol tumon so tum gol so kaintabin katiw somak kibilim wol kil tem tadeunemin bá ade 10 kiba men so gitik uneminbá, ilim makso dew unemin bá, yán lommakso dew unemin bá, kafulok makso dewunemin bá, alam kilimmiki faku bidiw kuw

Page 18: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 10:11 15 Matiyu 10:32kano unemin ko. Watawo kaleyo bá, kinimwok fakuyamá bidiw ikil kilim ufek ufekiwa bidiw uyo kuyamin kala. 11 Kiba tamabiw dukume, abiw katiwe mak tam uniwnamti, kinim kan ata aket dauyam im tamam dádono kalba kinim, alaso kal si somdabadá tam tam kámin ko. 12 Kale kamatam am be unono, kalanom nadiwe wengasik umuyam ken kuw bidiwano. Yakaninko. 13 Kata am kayak ayo aket dauyam imtam am dáda kaí, kim ken kuw sadawalokalin uyo kano kudáliw aso buduno kala.Kata alo am kayak ayo aket kuyam imtam am dádongin banim keida kaí, kimiken kuw sadawano kalin uyo alo kilimkudámin ko. 14 Yaknámin abiw wanangkinim ita mak imadew tam am dádonginbanim namti, im abiw uyo kudá yak abiwwol bán kal kim yán tawal uyo kido kudáunin.

15 Kata naka dam weng bakoyamon, amafung am dánokabu kawák abiw im tamam dádongin dakosidiw, ika atin kál funinmafak kudokabiw, be Soddom so Gamodaso kanosiw taw bá, atin ita tam so ku-dokabiw. 16 Naka iniman siwsiw imadáliyak sew mayan imi wol iw tem kaeki unintaw keidiw ko. Kiba kidela aket kidelkuw fukan tet ká bom nadiwe akol dákbukámin kala. 17 Kata kiba kidela uta bomnadiwo kinim iyo imadew yak kot kei bomnadiwe imadew tam ilim kawed am teiyanfu bomkeimokabiw ko. 18Kale namwinkudew tabamin umi fut uta ta bom kibaim tam mo tad gawman dukum dukum sokamok kamok so imi dim tadokabiw. Kalekiwta nam kukuw kin walasiw uyo sungbakoyamokabiw ade alo kiwta Mifiw ilisobakoyamokabiw ko. 19 Kata ika imadewfakudiw kaí, kiba aket luklak bom watawuta kalokabuwe, yako yako bakodokabuwekalin bá. Kale kiba kanayabiw kawákalweng bo kanam kalin kale kuyamokaba.20 Kale weng bakanokabiw be kilim wengtuw bakanokabiw bá, kata be kibilim KalawGot alam Sinik alata kim lako nadano wengbakanokaba ko.

21 Kale bela kanamokabiw kala, fik atatabe ning wasi gen faku kuyama anbidiwfikalan bada, alaw tabe man kanodawa,muduw tabe akun alaw so ginan bom nadi-wade ika aulal iyo imadáliw yak kinimmadik itamiw anudiw fikalan bom nadi-wade 22 wanang kinim adik bo nam winbakamin uta ta bom kiba sakik itamokabiw,

kata kan kawta aket afano kalin uyo kanokudew faku tein badaw bi kalam biyáminuyo adik kilálokabaw, kawákal aka kail bátakeikukamokaba ko.

23 Kale kiba abiw mak kal bom Gotweng bakaya bidiw ika yanfau bom tal leiwkukuyamiw kaí, fingon dá yak abiw kukumunemin ko. Kale naka atin afan bakoy-amon, kiba Isadael abiw dukum dukumuyo adik falala wakadálongin banim kamakámiwo Got ami kinim ayo tadokaba ko.

24 Sukul man ayo aka alam kukudawinkinim ayo akadaw tam gebom keidomabanim ade wok fakudin kinim ayo matamalam tabalasew taw keidoma bá, ulutawkala kaleyo kiba nam idum kudew bi tawkibiliwso kanodokabiw. 25 Kaleyo sukulman aka alam kukudawin kinim taw kei-don kala kaí, aka ken bo kalfaloma adewok fakudin kinim ayo alam tabalasewtaw keidon kala kaí, aka ken bo kalfaloma.Kata naka kilim gebom, kale ika win taku-namMafakim Biyelsabaw nakiw namti, alonalam nikil kiwtane, atin win mafak sengkuw takáyamokabiw ko.

26 Kala kaleyo kinim im atud uyo itamfingánin bá. Alo mew ufek ufek adikumkalo wánabu uyo matam misunokabu adekalo maklo wánabu uyo kal keidokabiwmake! 27Nam yaknámin weng mak midilintem kal bakayabi uyo kiba atan kainbukadákal weng bakanokabiw ade yaknáminakolwengmak kimkilung tembakoyamok-abi uyo kudewmatam ábalim kal tod wengkufo bakanokabiw.

28 Kiba mew kim dam angkudumo,kalbiw imi atud so fingánin bá, ikadam bude angkudokabiw, kata sinik boangkudoliw banim. Kata afan Got amidam so sinik so kangbi nada kamadála yakas kainin abiw teidokaba ami atud kuwfingánin ko. 29 Mew awon katiw batidalalew be tumon kain tabin makuw tuwmodolaw. Kale kibilim Kalaw Got ayo kenkin káming kala awon katiw batidal ayokalo maklo kutinomu banim. 30 Ade kimgebom kon adikum be Got aka ding bakosako. 31 Kale kiba fingánin bá, bo utamin,kiwta atin win so dukum keidiwo, awonkatiw batidal seng seng bidi imi win bokatiw madák so bo.

32 Kan kinim ata nam win uyo wanangkinim kin dim fatom banim bakanokaba,nakal ami win uyo abid tikin katam Natim

Page 19: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 10:33 16 Matiyu 11:12kin dim kadákal fatom banim bakodawok-abi ko. 33 Kata yak kan ata kinim kindim kadákal bako, ‘naka kami báno,’ kalok-aba, nakal abid tikin katam Natim kin dimkadákal bako, “kinim be nam kal banimo,’akokabi.

34 Kim aket nam bakan tasi bo dak tambumin kudew tasino, nakbiwe? Bá, nakakinim gelei wako dawkámin uta dew tasi.35 Kaleyo nam tasi uyo ‘min yak alawtabuda ginan bidiw, mun tabe yak akuntabudu ginan bidiw, min kadel uta yakkimok tabudu ginan bidiw 36 am makuwkayak kinim ilita ki yak aik anung tabudiwwasi keida keida keimin uta ko.’

37 Kan kinim ata alam akun alaw aketki kei nadale nata namo ibik teidokaba,aka ken nam kinim keidoma bá. Yak kanata alam muduw aket ki kei nadale natanamo ibik teidokaba, aka ken nam kinimkeidoma bá. 38 Yak kan kawta kalami asdawing dákamin uyo kudew nadaw namyán abodongin banim, be ken nam kinimkeidolaw banim. 39 Kan ata alam biyáminaket ki kalfal bom ken teinbe namti, akaam sun kuw biyámin ituw kudálokaba,kata yak kan ata nam win kufo kudewta bom nada alam luk dudu biyámin uyolukuwá kudálokaba, aka ken sun biyáminuyo kudulokaba ko.

40Kankinimatamak aket kuyamanamti,nalaso aket kunama kala kaleyo kan atamak namadew yak alam aket dáda namti,namadála tasi kinim alaso dew yak aketdáda ko. 41Kaleyo kinim kan ata lum seninkinimbe, Got ami lumsenin kinimkale dewtam am dáda kaí, aka lum senin kinim amiyán kudulokaba uyo alasino kudulokaba.Ade kinim kan ata kinim kidel be, Gotami kinim kidel kale dew tam am dádakaí, aka kinim kidel ami yán kudulokabauyo alasino kudulokaba ko. 42 Ade kabamew kinim win danim bidi kala, kal kei-domo bidi namweng kidimin kinim be kalenadaw gis wok ket makuw kata iluyamonkalokabaw namti, naka atin dam bakoka-mon, kaba atin umi yán uyo atin kudulok-abaw kala.”

11Yesus so Yon wok ban bomin kinim so imi

sung uta ko.1 Kale Yesus ayo alam weng kidimin

kinim kilung kal weng sawa bakayaba uyobanimane, kanaba kabadák tein ei bomnadale Galili abiw abiw ká bom kukuyam

bom weng dawkáyam ká bom keimsa.2 Kale Yon wok ban bomin kinim ayo sokgei dawtidiw beno, aka weng kidilomane,Yesus ayo kanabano kaliwo, aka alamwengkidimin kinim imbakadala 3 tad Yesus atambakodawiw. “Kaba, kinim mak tadoka-bano, kaliw leiw fenábuw namti, kawtane,bade bá namti, kudá kinim alam tadokabaami leiw fen bom buduwano.” Akiwe,4Yesus weng atung fakadu bakoyam, “kibamew kukuw kana bidi utamiw so kidiliw soumi sung uyo asiki yak Yon bakodawino,5 kin mat kin bádaba, makal fakanuk gamkidel dauda matam ken tod ká bidiw, wolbán gamkidel imuda kenan bidiw, ken awatawat iyo kilung báyama kidi bidiw, fikale-siw iyo talá imkan bom kei bom nadaleGot sung kidel uyo win banim kukaya bomkeibano.” Akei nadiwe 6 weng bakodawinkala. “Kan kinim ata nam kukuw kanodinatama uyo Got aket kudaw nadaw mimindok di badaw uyo kudálin dakoda namti,ken kalfal bom teinokaba kala, akino.”Yakeisa ko.

7 Kale Yon weng dew tadbiw kinim iyoimadála uniwe, Yesus ayo dák Yon amiweng fit dew matam dá wanang kinimkanomin teinbiw bakayama ka. “Kibayak anang iwán sed gisa bakan unemsiwbo watawnak uta utamomu kale unem-siwe? Yak mákal gedul dew tad dáka badabawlanba beta atamumo, kale unsidiwe?8 Bá! Kaliw namti, a utakun uta utamumo,kale unemsiwe? Bade kinim ilim kidelmikibamok beta bade? Bá, yak ilim kidelokata tam teinu madák teinu ufek ufek sengkin budusi so keimin be kamok kamokim am dukum kal kutiyábiw. 9 Kaleyokiba buta watawnak uta utamumo, kaleunemsiwe? Bade lum senin kinim amsunatane? Afan ka, naka atin dam wengbakoyamon, Yon aka atin lum senin kinimbidi akayamsa kinim kate. 10 Kale lumsenin kinim ika ami sung uta buk temwengbako nadiwe, “nakaweng dewkámin kinimmak dabadáli asik kam gebom tadokaba,ata ta bom nadale geboma bom kam leiwkidelokabano.’ Kalesu ko. 11 Naka atindam weng bakoyamon, mew wanang manfukanábiw, be mak matam Yon taw so makkeisa bá, kata yak kan kinim ata abid tikinkasák gu kal win banim kei be namti, ataamsun kei Yon akadawsa ko. 12 Kale Yonwok ban bomin kinim ami wok fokuyámsaatan kalo kudew tad kamano di be Got

Page 20: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 11:13 17 Matiyu 12:3kasák gu uyo matam fasu kitiduno, kayokinim wanang iyo ilim kitid kuw tabe kuwmafak dádumo kanamusiw kala. 13 Kaleyoadikum Lum senin kinim so Mosus wengSawa so kalo kudew tad bi Yon wok banbomin kinim di, ika bako nadiw bo kanamtadokaba kalanámsiw. 14 Kale Yon amitase be lum senin kinim Ilaitsa tadokabanokalanámsiw kaí, kábe ka. 15 Kan kinimkawta kenso namti weng bela kidela kidilalkala. 16Naka mew kanomin kinim mit teinbidiw imi sung uyo watawo yakokabine?Ika yaknodin tawa? Ikayo ki man katiwkatiw abiw dal sung ginan bom tudolawatudolawa bom nadiwade madik bakodiw,17 ‘nuka wos bidenubuw, kata kiba itol

teinin dako bidiw kal bada, nukalofidinin fuw wemubuw uyo kibaamanin banim dako bidiw, akaakain taw keisiw ko.’

18 Kale Yon wok ban bomin kinim taseayo imin mak wanongin banim wain wokmak wanongin banim, kata kiba bakodawnadiwe ‘aka sinik mafak kiwa dausu kala.’Akansiw. 19 Kata alo Got ami Kinim taseakal imin wan bom wain wok wan bom keibadane, kiba bakodaw, ‘mew be atamin,aka imin abumin kinim, wok wain sengabumin kinim, aka alaso gawman takiskuámin kinim so ban keimin kinim so imafadow be.’ Akanbiw. Kata Got ami kalkeimin uyo kidel. Kale kan kinim ata alamkal keimin weng uyo kidilokaba ata alamkal kei afan kalokaba ko.”

Kol kanomin afan kalongin banim abiwdukum so kuwo kalin sung uta ko.

20 Kale Yesus ayo abiw dukum dukumkal dubat dubatin kukuw seng uyo kanamkámsa, kata mak ban keimin uyo ibik du-mam kudálongin danim kala, kale nadanoim fatom dákamin weng bakoyam nadano21 kol Kodasin kasel kiwso kuwe, kol Bet-seidda kasel so kuwe kiba kinkin so keidiwka. Watawo kaleyo bá, dubat so kukuwuyo kilim kin dim kanamsiw, kata Tayakayak so Saiddon kayak so im kil kal dubatdubatin kukuw uyo ilim kin dim kanamsiwnam, bo ika suwayo kal ban keimin bo ibikdumam nadiwe buso kanamsu kuwo, kaleguban am kuntud fu bom kibow banbanfakadew bom fatom so keisiwo kalonginobo! 22Kata naka bakoyamon, Got ami afungam dánámin uyo Taya kayak so Saiddonkayak so ika idum katiw kuyamokaba, katakiba amsunim dukum uyo kuyamokaba.

23Kale Kabeniyam kayak kibamasi imadewtam abid tikin dádokabano kaloliw? Bá be,sák dalmong yak fikalanámin abiw unok-abiw make! Kale dubat dubatin kukuw kimkin dim kanamsi uyo Soddom kal kanamsinám Soddom uyo kamano kanom bunokalongino bo! 24 Kata Got ami afung amdánámin dánokabu uyo kim kál funin bedukum kudulokabiw, kata Soddom kayakika kál funin katiw so kudulokabiw ko.”

Tad nalaso nadiwo finudin kalin sung utako.

25 Kale kana bom bakaba kabadákalYesus ayo bako nadale, “nalam Natim, abidso bakan so Kamokim kaba, naka win ku-fokami, bewatawo kaleyo bá, kaba kanodinkukuw uyo yak win tabin iyo kin kuwáyamnadawe yak win banim imi dim kal kuwmisun teibaw. 26 Au, Natim ken kei bulakalawta kanoduko, kalbaw kayo ko!”

27Kale Yesus ayo bakoyam nadale, “mewufek ufek adikum bo nalam Natim alatabámadá kudála maek nalam teng ban dimabesu, kata yaknodin kinim ata mak Minami mit be kal keidoliw banim, kata alamMinmakuwata kuwalamkal ade kinimkanita Min alata walu imuda ita kuw Alaw ayodaw misun teiyama atamokabiw ko.

28 Adikum yak kan kawta aket luklakinso idum dukum so kudew tadbaw namti,tad nalata natamiwo, naka dakoyam fin-uyámin kuyamon kala. 29 Kiba nalaso kábom nadiwe nam weng kidi abo kudewtabin kala. Watawo kaleyo bá, naka kinimkidel, aket dakbudin kinim kale kiba tadnatamiwo kibilim aket dakbuyámin uyoutamokabiw, kál finudokabiw. 30Kiba nasokámin uyo fitin leiw bá, ade nam kukuwuyo kalfong ko.”

12Finuyámin am dánámin umi sung uta ko.

1Ammak dána kabadákal Yesus so wengkidimin kinim so iyo binál wanin wit temfok fok ei bom nadiwo alam weng kidiminkinim iyo wit keis uyo daká bom wananbidiwo, 2 beta Fedasi iyo itamomo ilimFinuyámin am dánámin kadákal kanabiwka. Kale im aket bo wok faku bidiwe,kale nadiwo bakoyam, “kibawatawo kaleyoFinuyámin am dánámin kadákal num sawaFinuyámin am wok fakanin uyo abemokalesu uyo kanabiwe?” Yakiwe, 3Yesus ayoweng atung fakadu bakoyam, “kiba suwayo

Page 21: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 12:4 18 Matiyu 12:29Dewit alam nikil so imi imin tew keiyamakanosiw buk tem sung so kísiwe? 4Aka Gotami am abem uyo tam nadale Got aminokale wanin budet god kámin abem alamyak kinim abem ita kuw wanin uta kana,aka Sawa abem uyo luko ku tam kudulawanesiw. 5 Bade kiba Sawa buk uyo maksokímaliwe? Finuyámin am kadákal bowálika Yol am wok faku bom keimsiw, kataim fatom banim be kanamámsiw. 6 Kalebe kan ata dukum? Got ata bade alamYol am uta? Naka dam weng bakoyamon,kinim mak kadák tein be ata Yol am beakamam ata atin dukum ka. 7 Kiba Gotbuk tem weng uyo bako, ‘naka nam aketiniman wane ilkádawin usono, kalbi bá,nakade, kinim im aket budunlawa budun-lawa keimin uta kiyo,’ kalesu uyo kilim kalnam, kiba yak kinim ban keidongin banimayo gán abumodiw banim kala. 8 KaleyoGot ami Kinim ata kuw Finuyámin am mitkayak.” Yakeisa ko. 9 Kale kanaba kabadákuyo kudá yak tam ilim kawed am makuna. 10 Kale bew tam kinim teng afum-lawsa mak beno, Fedasi ika Yesus titidawbom leiw fenbiw. Kale ika Yesus bakodaw,“Finuyámin am kadákal kinim be wengsawa uyo bako, ken tá dawkámin kalesubade?” Akiwe, 11 aka bakoyam, “kiba kiminiman siwsiw mak ifebiwo, Finuyámin amdánámin am kadákal wok tem kutinokabuuyo dák kudew faku kudew matam dádok-abiw, bade bána? 12Kim aket kinim ata winso bade iniman siwsiw ata win sone? Fin-uyámin am kadákal, kukuw kidel kanaminbe ken bade bá?” 13Kale nadane Yesus ayokinim teng afumlawsa bakodaw, “kala tengtufiyo!” Akane, afan aka teng tufidomane,afan kidelino, kalomo teng madik kasáulutaw keidi ka. Kalesa. 14 Kata Fedasi iyoyak bom nadiwade weng gudula dau Yesusanbiduw fikalako kalaniw ko. 15Kale Yesusayo ami kanodawumo kal bom kanabiwuyo alam kal. Kale aka bakan kabadákuyo kudá yak kaek una, kata kinim wanangseng iyo yán abo ká bidiwe, aka asaninwanang kinim seng im kidel ká bom nadale16 weng anuyam nam sung uyo bakankámin báyo, yakansa. 17 Kale am kanamsa,be Got lum senin kinim Aiseya dim bakosa,beta matam dam abusu. 18 Kale bela bako,“be kala nalam wok fakudin kinim nalatawalu dausi. Naka ami aket ayo fikaleyábi,ami dim kal nam aket kalfalin uyo bu.

Naka nalam Sinik Abem am dim kiwa dau-dokabi, aka adikum bakan dim kasel imikukuw kidel so mafak so uyo imusun teibakoyamokaba. 19 Ade aka wengal kalinso gánin dukum so keimoma banim, kayoam weng ayo leiw leiw so kidiloliw banim.20 Ade aka unbid mudmud gam be fakeldaudokaba bá ade yakom kainbi gu keibuuyo ten kudoma banim kei bom nadanealata gebom kei kana bom bada bi, kukuwkidel ta bom kukuw mafak uyo kutamoanik anik keimamokabu. 21 Ade alam wintudow dim kal bakan kasel iyo mimin dokdidawokabiw.” Kalesu.

Ika Yesus be Mafakim kala kalin weng utako.

22Kale beta ika kinimmak dew tad Yesusdádawiw kinim be sinik mafak gei daudakin mat kei weng kabom keisano, Yesusaka kidel daudane aka ken kin bá nadaleweng dakat bakosa. 23 Kale kinim wanangadikum ika atam aket madiw kalin so keinadiwade bakodiw. “Kinim bela Dewit manlow bade báne?” Kaliw.

24 Kata Fedasi iyo weng bela kidi nadi-wade ika bakodiw, “aka sinik mafak ilimigebomkinimBiyelsabaw amiwin dim sinikmafak iyo fotababano.” Kalsiw.

25 Kale Yesus aka im aket tem fukanbiwbe alam kal kayo aka bakoyam, “kamok amikinim gumakuw ilita ki tako dau nadawadegelei wako dau ginanokabiw, kamok amikasák gu uyo mafakokabu ade abiw dukummakuw iliti ki kanom tako dau ginanok-abiw, abiw dukum bo ken boma banimade kinim mit makuw ilita ki tako dau gi-nanokabiw bo ken bodiw banim. 26 Kalayoalo Mafakim alam kasák gu kinim ilita kitako dau ginaniw namti, kasák gu kawákuyo tako gu alew keida, kale be sun bomabanim keidokabu ka. 27 Kale naka afansinik mafak iyo Biyelsabaw Mafakim wintudow dim fotababi namti, á kilim kinimiyo kan win tudow dim sinik mafak iyofotabamokabiwe? Kayo be kibi kilim kinimilita kal keidomo, kiba mafak keimsiw ka.Yakokabiw ka. 28 Kata naka Got ami SinikAbem dim sinik mafak iyo fotabamokabinamti, Got ami kasák gu tem biyámin uyotad kibiliwso be ka. 29 Alo leiw mak ayo kikinim tad kinim kitid kuw tabesa ami amufek ufek yakot mak wanone, kalokaba ayokamakakiw kinim kitid ayo sok gei dawti

Page 22: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 12:30 19 Matiyu 12:48nadayo beta ami am uyo tam am ufek ufekyakot wanak kala.

30Yak kan kinim ata nami kayak keidon-gin banim namti, wasi keinam be ade yakkan kinim ata tad naso dakánabada kinimiyo dawtad dawtadongin banim namti, sákaka kinim iyo imadála yak abe maek abebom bidiw ko. 31 Kale belami weng mitata naka bakoyamon kala. Adikum bankeimin so Got ididlawin weng mafak souyo Got kano lukuwu kudáyamokaba. KataSinik Abem ididilawin weng mafak makbakodawaw namti, kam ban keimin uyoatin lukuwá kudáyamoma banim. 32 Adekan kinim ata Got ami Kinim ididilawinweng mak mafak bakodawokaba, bo kenlukuwá kudálawokaba, kata yak kan ataGot Sinik Abem ayo ididilawin weng mafakmak bakodawokaba namti, Got ayo atinkano lukuwu kudálawoma bá, kale bemiban keimin be kamane so yanol so teinunokabu so mak lukuwá kudálokaba bá ko.

33 Kale as be kidela daudawo matamgim akal kidel keidokaba ade as mafakdaudokabaw namti, gim so mafak keidok-aba. Kale gim ayo atamaw mafake, kidelekalaw namti, as so be mafake, kidele kalinkala. 34Kiba faimkun Mafakim ami maduwtaw kinim mafak keiyábiw. Kaleyo kibamafak keiyábiw, kale yakno yakno wengkidel mak bakodokabiwe? Kale yaknáminmak aket tem bu kaí, bon tem ukul kanobakodokabu. 35 Kale kinim kidel akal alamaket tem uyo kidel kuw bu kaí, weng kidelkuw bakanokaba ade kinim mafak akalalam aket tem uyo mafak ki bu kaí, wengmafak kuw bakanokaba. 36 Kata naka dambakoyamon kala. Bi am afung am dánok-abu kabadákal kinim wanang iyo ilim aketkidela fukan dádongin banim, sák wengbakamusiw kaí, ika Got weng mit dákafibakodaw, beta kale naduwo bakamusuwo,akokabiw. 37 Kaleyo kalam weng kidelbakamin tuw Got ayo kam fatom banimakamudokaba ade aka kalam weng mafakbakamin tuw bakokam, kaba kinimmafakokakokaba ko.”

Yona ami kukuw kudawin sung uta ko.38 Kale Fedasi madik so sawa kukumin

kinim so iyo bakodiw, “Kukumin kinimkaba, nuka mudi dákamin kukumin kukuwmak kidel kudawo utamomo, kaba Got amiWalusa Kinime kalumo.” Akiwe, 39 Akaweng atung fakadu bakoyam, “wanang

kinim mafak, Got banim so kinim mitika bako nadiw ‘mudi dákamin kukuw kiutamo kal keidumo,’ kal bomdákadámaliw.Kata naka mudi dákamin kukuw mak kidelkuyamokabi bá, kata naka yanol Yonalum senin kinim ami mudi dádawsu tawuta kukuyamokabi. 40 Yona aka takamdukum mat tem bi am dánámin alewbino,midilámin alewbino keisa. Ulutaw Gotami Kinim akal kanom bakan tem bombada bi midilámin alewbino, táw alew-bino keidokaba. 41 Afetin am dánokabukabadákal Niniwa abiw kayak iyo talá tabenadiwe kamano kinimmit tein bidiw kibili-wso todokabiw ade ika bakoyam kiba bankeimin kinim yakokabiw, watawo kaleyobá, ika Yona Got weng dauyama ta bomban keimin ibik dumamsiw, kata kamanekiba Yona akadawsa kinim mak kadák be,ami weng uyo kidilawongin banim kayoko. 42 Kale afetin am dánokabu kabadákwok idamo kin mobu wanang uka talátabe nadule uta tabokabu namti, kamanoteiniw wanang kinim iyo bakoyam kibaban keimin kinimo, yakokabu uyo watawokaleyo bá, uka sikam bakan kuw tad bitad kamokim Solomon guton sawa kidelkidilono kale tasu. Kata kamano kinimmak kadák tod be aka Solomon ami kalkeimin uyo akadawsa, kata kiba am wengkidilawongin banim kayo ko.

43 Kale kinim mak sinik mafak geidausuno, sinik mafak ayo kinim be dabadánadale yak bakan kuk dim ká bom nadalefinuyámin bán fen ká bomo kanodu ka.44 Kale nadale bakoda, ‘bá, alo kudá yaknalam am teinbi kudá tasi unono, kaletadokaba.’ Kale tad somane am kudá unsinamti, am kidel ifiw banim makik keisakala, 45 kale utam kudá nadale alo yak abeká bom nadale sinik mafak atin mafak kuwtabesiw fet kalmak imadew tasa. Kale sinikmafak fet kal imadew tada bidi alammafakkeimin kukuw fakube, be kamakikiw sinikmafak yak am kidin tem tein bada kukuwfukoyámsa ulutaw bá, ami kukuw uyo atinmafak kuw keisa kala. Kale kamane kinimmit mafak tein bidiw be ulutaw keisiw ka.”

Yesus ami akun so nikil so imi sung uta ko.46 Kale Yesus ayo wanang kinim weng

bakayam bom keimano alam akun so nikilso iyo Yesus atamum kale tadiw. Kata ikayak abiw dal todiw. 47 Kaleyo kinim makYesus bakodaw, “kaba, kam kakun so nikilso tad abiw tod bom katamumo, kalbiwo.”Akane, 48 Yesus fakadu bakodaw, “nam

Page 23: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 12:49 20 Matiyu 13:22neniw so nam nikil so bidi kan itane?”49 Kale nadale alam weng kidimin kinimsikal dil dok diyam nadale kinim bakodaw,“kalak fen, nam neniw so nam nikil so idebidi kalata ka. 50KankawtanamNatimabidtikin kayak alam aket fukanba ki kudewtabeyábawnamti, kawtanamning adenamneng ade nam neniw ka.” Kalesa ko.

13Wanin luw kaimin weng fakom umi sung

uta ko.1 Am dánámin makuw kabadák ki am

tein be bo kudá nadale yakwokmik badangmewso kal dák tein badano, 2 kanominwanang kinim bo falu dek dek bom tadYesus ayo falala daudiwo. Aka tam kunudim teinane, kinim wanang adikum itanebadang todiw 3 kei bom bidiwo, Yesusayo weng fakom seng bakaya bom nadalebakoda, “kinim wit yong falin kinim makyak yong iw nadale alam wit luw uyo saukluw fukadámin taw keimsa. 4 Kata luwmadik fukadám ká badale madik bo kutindák yán bán dim aba budune awon buduwanediw, 5 yak madik kalo kadi dák abiwokinang tumal liwliw dim abu bo ken budetabesu, kata liwliw dim 6 kayo atan matameidom nadale wit sun fuda fakiw kalese.Watawo kaleyo bá, imi kimkim iyo dákbakan unongin banim kayo 7 ade madikfukadá bada kutin dák ulayaw tem so ka-mul tem so kal abesu, bude ken makuwbakadá kalematambesiw, kata ulayaw tabekimkim dok tabidsiw ka. 8 Wáw yak witluwmadik fukadála dák bakan kidel abesiwitane tabe matam gim abusiw utane, makgim deng alalew abu budu, mak gim dengalew abu budu, mak gim deng makuw abubudu keimsiw ko. 9 Kan kawta ken sonamti, weng bela kidela kidilalo!” Kalesa.

10 Kale beta alam weng kidimin kinimiyo maek alam mit mewso nadiwadedákadáliw. “Watawo kale, kaba wengfakom weng ki wanang kinim bakaya-mubáwe?” Akiwe, 11 aka bakoyam, “Gotkasák gu tem kal iwál leiw kal keimin budekiba kuyamse, kata madik ika kukuyamon-gin banim. 12 Kan kawta yaknámin ufekufek so mak kei badaw namti, kaba ufekufek seng kuw kukamokaba ade yak kankawta ufek ufek so mak keidongin banimnamti, aka atin kam ufek ufek katiwo, kalinuyo adik fen dá kukikamokaba ko.

13 ‘Naka beta kaleyo naka weng fakomtuw weng bakayamubi. Kale ikakin bude bá bidiw, kata atamodiwbanim ade kidimin bude kidi bidiw,kata kidi kal keidoliw banim.’

14 Kale imi kanabiw be kuku lum seninkinim Aiseya imi guton kanam bakosa.‘Kale kiba alo kidi alo kidi keimokabiw,

kata atin kal keidoliw ata bá adekiba alo atam alo atam keimokabiw,kata atin atamodiw ata banim.15Watawo kaleyo bá, kinim wanangiyo aket kitid kei bom nadiwade ikaken mew adikum kidiloliw banimade ika kin atiyamsu kala, kale buafan bá nam bude ilim kin tuwatamodiw ade ilimi kilung tem tuwken kidiloliw ade ken aket tem uyokal kei nadiwe ika kibi wakunamiw,naka ken kidel imudomi ka.’

Kalesa.16 Kata kiba bán kidel tein bidiw kayo

kim kin uyo utamanbiw ade kim ken uyoken kidibiw.

17 Naka atin afan dam bakoyamon kala.Lum senin kinim madik so kinim kidelkidel madik so iyo kim kin utamábiwuta utamumo kalanámsiw, kata utamon-gin dakoyámsiw ade kim kidibiw, bo ikakidilumo kalanámsiw, kata mak kidilonginbanim. 18 Kale wanin wit luw fukadáminweng fakom bakodi umi mit uyo kidelakidilin kala. 19 Yak kan ata Got ami kasákgu tem biyámin weng uyo kidi nadale kalkeidongin banim kaí, beMafakim tabe tadeyak Got ami weng kidi kudew yak aket temteiba uyo kukan keiba. Kale bemi wengguton beta bako wit luw kutin dák yánbán abamino kali uta ka. 20 Alo yak luwmadik kutin dák tumal liw liw dim abe tabenada kitaka si fikaleseno, kali umi sungmitnamti, yak kinim kan ata Got weng kidelo,kale kalfalin so wabiding kuduse. 21 Kataaka kimkim banim kayo bude atafiminkukuw so kukuw mafak so uyo alam afankalin dawkuku suduno, aka wabading Gotweng uyo kano yakik fakudongin banimkudába um sung uta ko. 22 Alo yak luwmadik kutin dák muk muk sidilin tem abaulayaw so kamul so tabeseno kali namti,yak kinim kan ata Got weng kidila, kataleiw ei bom aket luklak bom kisol kayakso kanodokabi kuwo kal bom, ufek ufekseng umaket kalfal unomnadawe kanominkukuw uta tabuno kalomo Got weng uyo

Page 24: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 13:23 21 Matiyu 13:42kuek tabida tangeksu kayo Got weng utagim abudongin banim dakosu. 23 Kata gimmadik dák bakan kidel dim abe kidel tabesukala kali namti, yak kan kinim ata wengmak kidi sakaw dew faku nadane kudewyak aket tem dá kitkit dew faku bokaba utamatam gim makuw deng alalew abu budu,wáw mak deng alew abu budu, wáw makdeng makuw abu budu keimin uta ko.”

Yong abiw eil mafak tabamin umi wengfakom sung uta ko.

24Kale Yesus ayo alo weng fakom kukummak bakoyam, “Got ami kasák gu ayoki kalak alataw, kale kinim mak akatam yong abiw nadale wanin luw kideluyo fukadálane, 25 midiliw kawák wanangkinim adikum iyo akál bidiwe, kinim alamkin kus ayo tad alom nadano wit luw kaiba,umi tem tem uyo asik badasal sun kaimkábi kudá unoma bá, 26 bude wit luw ayobakang kale tabune alo badasal ayo ulusotabe matam misunane, 27 yong kayak alamwok fakudin kinim iyo tad yong kayakbakodaw, ‘kanaminim kawta, kaba wit luwkidel ki kaimsáwe? Alo mew badasal sunbe yako kalo tasene?’ Akiwe, 28 aka wengatung fakadu bakoyam, ‘nalam kin kusemak tad kaidin keibano,’ yakane, wokfakudawin kinim iyo dákadáliw, ‘kawta,kam aket nuka ken yak tuweladoluwe?’Akiwe, 29 aka weng fakadu bakoyam, ‘bá,kana bom nadiwade kiba masi badasaltuwel dáka bom nadiwe wit kimkim sobadaloliw kala, 30 kaleyo kano kudáliwoalew alew tabiwo bi yakanámin dim kalulum imin fakanin atan taduyo, naka godkámin gulámin kinim bakoyamino, ka-makikiw yak badasal asik fakodiw tad tadkei ku nadiwe aing ginam si ku nadiweas abud kidá nadiwe beta yanol yak witwanin atane fakodiw tad wanin faktiminbán nalam am kutidokabiw kala.’ ” Kalesa.

Masta luw so budet ís so imi weng fakomweng uta ko.

31 Yesus aka alo weng fakom makbakoyam kala ko. “Got ami kasák guayo ki as masta luw katiw kalbiw alataw.Kale kinim mak ata masta luw uyo kudewyak nadale alam yong iw kaise. 32 Kalemasta luw kalbiw be atin katiw, kata amisun tabe matam as dukum keidokaba, ataadikum kalam yong iw ufek ufek madik iyoakayamokaba. Ade aka matam as dukum

keidane el awon iyo ken tad as bemi tengdim kal teinámokabiw.”

33 Alo aka weng fakom kukum makbakoyam, “Got ami kasák gu ayo ki budetfumin ís kalbiw ulutaw, kale wanang makuka ís so falawa so kin ket tem wok wan-dakel dawti dabadálu fai bom bi duku-manba alataw ko.”

34 Kale Yesus aka adikum wanangkinim iyo adikum weng fakom weng kibakayamsa. Kata kanommewweng katiwamak kaim weng bakoyamongin banim.35 Kale kanamsa uyo suwayo lum seninkinim am weng bakosa namti, matam damweng keisu.“Kale nam weng bakayamokabi ayo ki ufek

ufek suwayo bakan kidel kusi kalowána kudew tad bi kadák didu uyoweng fakom ki bakayamokabi.”

Kalesa.Wit yong umi weng fakom mit uta ko.

36 Kale bude Yesus ayo wanang kinimkanomin weng fakom bakayamuba uyoimadá nadale wakas tam am unane, alamweng kidimin kinim iyo tad nadiwadebakodiw, “kala, kaba badasal sun umi wengfakom bakamubaw uyo mit bakoyamo.”Akiwe, 37 aka weng atung fakadu bakoyam,“yak kinim mak wit luw fukadábano kali,beyo ki Got ami Kinim ami sung ka. 38Wityong kali, beyo ki adikum bakan kuwtabodu umi sung uta ka. Alo wit luwkidel kali, beyo ki Got ami kasák gu kaselumi wanang kinim ade badasal sun kali,beyo ki Mafakim ami wanang kinim ka.39Alo nalamkin kus tad badasal sun kaimsakali, beyo ki Mafakim alam sung ka. Alogod kámin gulámin kinim kali, be Got amiensel ade god kámin gulámin atan kali,be am afung am dánokabu uta ko. 40 Yakbadasal sun ki fako kutad kutad keimsi,ku weing abudulokabiw, kali alataw beyoki am afung am dána ensel tabe fakodiwtad Mafakim ami kinim gu makuw keiimudokabiw umi sung uta ka. 41 KaleGot ami Kinim ayo alam ensel imadála ikayak alam kasák gu tem nadiwade yak kankinim ita yak kinim madik iyo kanoyamiwban keimusiw so kukuw mafak fakudinso iyo buduliw tad gu makuw kei imunadiwe 42 ika dibinodiw yak weing kainbakilá unokabiw. Kale kinim iyo kabadákalbom nadiwo ilimi kail gang tek san bom

Page 25: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 13:43 22 Matiyu 14:7amanokabiw kala. 43 A yak wanang kinimkidel itane ilimi Alaw Got kasák gu temkabadákal atan eidin taw kei bokabiw. Kalekan ata kenso namti, dabadáliw kidilakkala.”

Kisol yáw mán wánabu umi weng fakomuta ko.

44 “Kale Got ami kasák gu uyo ulutawkisol yáw mán kalo tawal tem iwál wánabudu kinim mak utam nadale ati kudábakuw, aka buso utami kuwo kale kalfalbane,aik una ki yak alami ufek ufek adikum uyowansikim si ku nadale kisol kudu alamkisolutama bakan uyomo kudokaba. 45Alo asikimakso bako nadale kala ko. Got ami kasákgu ayo kalak alataw kala, wansiki dusikínkinim mak aka bonang amit kin gubu kifen ká bom nadale 46 bonang amit makutami kala, kale nadale yak alam ufek ufekuyo wansikim si ku nadale kisol kudew tadbonang amit uyo mo kudokaba kala.”

Weik men umi weng fakom uta ko.47“Alo Got ami kasák gu ayo kalak alataw,

weik men mak kudáliw dák wok mik ku-mun tem abe naduno takam kidel so takammafak so tade 48 tow men weinune, takamteinámin kinim ika gidi gidi kudew maekbadang tei tein bom nadiwo yak takamkidele kidele ilimi men abu bom nadiwadeyak mafak bo dibiden bom 49 keimokabiwayo ki am afung am dánokabu kabadákalayo ensel ita matam bom nadiwo yak kalakkal kinim kidel kala kale fakat imubiw kuwá yak kinimmafak keimusiw itane, 50didiwyak as kainba daung temkal bom ilim kalanaman bom nadiwade kail gang tek san bomkeimokabiw.”

51 Yesus ayo bakoyam, “kiba adikumkanomin weng bela mit so kidiliw badeya?” Yakane, ika weng atung fakadu bako-daw, “au,” akeisiw. 52 Yesus aka bakoyamkala ka. “Yak adikum sawa kukuminkinim makuw makuw ika dil sawa abembo kukuyamiw ilim kal keisiw ade Got amikasák gu alokso sung bo kal keisiw kaí, ikakinim mak am kayakim aka alam ufek ufekwakmán kudewyak alam ameimang kutisauyo báku kudew maek alam alokso kisol sodakmak dá kudewbomwok fakudin tawkeibidiw ka.” Kalesa ko.

Nasadet kayak Yesus win banim keidawsiwsung uta ko.

53 Kale Yesus aka weng fakom wengbakayaba uyo banimune, aka kabadák bokudá un bi 54 tad alam abiw nadale akailimi kawed am tem katam kal wanangkinim weng kukuyamane, ika aket dikingdakung bom nadiwe bakodiw, “kuin, mewkinim bela ami kal keimin bo yako kalokudu nadale mudi dákamin umi kitid uyoyako kalo kudu ausene? 55 Aka am gi-namin kinim ami man ade alam akun winbe Madiya ade am nikil win bidi Yemis,Yosew, Saimon, Yuddas bidi ami nikil.56 Ade am wanang kasal bidi nuso bidiw.Kayo aka ami kal keimin bo yaknang kalokudusene?” 57 Kal bom nadiwe ika kusatam aket kudawoduw báyo, kalsiw.

Kata Yesus aka bakoyam, “lum seninkinim alami abiw kasel so alam ammakuwalin so ika win kufodawodiw banim.”58 Kale nadano Yesus ayo alam abiwkabadák ayo dubat dubatin kukuw sokukuw mak kanamongin banim, watawokaleyo bá, imi aket afano kalin banim, kayokanosa ko.

14Yon wok ban bomin kinim gebom wakadu

anbisiw sung uta ko.1 Kanaba am dánámin kabadákal Edot

ayo Galili bakan gawman kamok kei bekale aka Yesus kanam kába sung uyo kidinadayo 2 bude alam wok fakudin kinimbakoyam, “kinima, bela Yon wok banbomin kinim namti, kal talá tabe bom nadakanam kábane! Kano bom nadano emakdubat so keimin kitid dukum uyo tad kiwadaubuno.” Yakeisa ko.

3 Kata suwayo Edot ayo Yon dew fakudawo kalabus am dawtisa uyo wataw kalanbá, ning Filiw ami kadel Edoddias uyotakidawsa, 4 kayo Yon ayo Edot bakodaw,“kaba ning kadel uyo kudusaw uyo kukuwkidel bá.” Akanbisa, kayo 5 Edot aka Yonwok ban bomin kinim ayo anbidono, kalsa.Kata aka kinim wanang itam fingon dásauyo watawo kaleyo bá, wanang kinim ikaYon be afan lum senin kinimo, kale aketkudawsiw kayo ko.

6 Kata Edot alami dausu am dánámintadune, alam fol wan bom kei bidiweEdoddias umi mun uyo kinim tem kadákalitol fakel dá buduyo, Edot ayo utam aketwananlaw sudu si, 7 Got dawsonu nadalekala ka. “Naka yaknámin so mak kunamo,

Page 26: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 14:8 23 Matiyu 14:35kale nadaw dákadálokabaw, naka kuka-mongin kuw keidokabi.” 8 Kalane, wanangmát ulumi akun aket fukanin mak bako-mamune, uka Edot bakodaw, “kala kamanoYon wok ban bomin kinim gebom uyowakadu wom sabat ifo kunamo.” Akune,9 kamok ayo wanin wanbiw kadákal wengabem mak kuti bako nadale uka utaw sokanamalo kalu, naka kumamongin kuwokaleba, kayo aket keidawumikabusi nadalebako, “kalo ulum kanodono, kalbu uyokumamin kala.” 10 Kale nadale kinimmak dabadála yak kalabus am Yon gebomwakadu 11 nadale wom sabat dim kutikudew tad wanang mát damane uta tabekudew tad akun damamsu kala. 12Kale Yonalam kinim iyo Yon dam uyo kudu nadiwedau dabadá yak ika yak Yesus bakodawsiwko.

Yesus 5,000 kinim wanin akiwsa sung utako.

13 Kale Yesus ayo kanomin weng sunguyo kidi nadale kabadák bu kudá alamtudon kunu kudew anang iwán sed gisabakan mak unane wanang kinim ikakidilomo kal unbano, kale nadiwade ikailim abiw abiw kalo kudá yán leiw am ibiktem ei bidiw, 14 Yesus akal yak wok madikdák bakan tod nadale kanomin wanangkinim seng seng bidi itam nadale aketbudunláwane, aka imi asanin uyo im kideldáka bom keimsa.

15Kale ammakuwdánámin kabadák ki bikuinane, alam weng kidimin kinim iyo tadnadiwade bakodaw, “kawta, be dák anangiwán sed gisa bakan ade am kuinba adeimin tew kale kaba wakal imadálawo yakabiw abiw ká bom nadiwo ilim wanin makmo wanino!” Akiwe, 16 Yesus asik wengatung fakadu bakoyam, “ika unodiw báyo,kiwta wanin mak dauyamiw, wanino!”17 Kalane, ika bakodiw, “kuina, nuka madabudet kim auok kal mak ade takam alewkuw mada kuwo.” Akiwe, 18 aka bakoyam,“á be fako dew tadino!” Yakei nadane19 aka wanang kinim bakoyam, “adikumdák badasal dim tein fakadálino.” Yakeinadale beta aka budet katiw auok kal sinotakam alew kuw sino uyo kudu faku nadalekatam fen abid tikin kin mo nadale akaGot ken keiyo, akbane, budet kim uyo kudufakel fakel ku nadane alam weng kidiminkinim kuyamane, weng kidimin kinim itatabe wanang kinim wak geleyamiwe, 20 ikawanbi galyamane, weng kidimin kinim iyo

wanin madik kudáliw uyo men kilung kalabudiw weinsu ko.

21 Kale kinim wanin wanesiw bidi dingbako 5000 kinim, kata wanangá maná bididing bakodongin dakosiw ko.

Yesus wok dang kun dim tod tod kámsasung uta ko.

22 Kale kanabiw kabadákal wabisingYesus ayo alam weng kidimin kinimbakoyam, “kiwsik gebom yak wok madikunino. Yakei, imadála kunu tem isik uniwe,akawanang kinimkanomin iyo imbakadálauniw ka. 23 Kale nadale yanol alafin amgutikin tam Alaw suksuklawono kale una.Kale akal alafin tam kal kuina suksuk bomtein bada, 24 alam weng kidimin kinimitane kunu kudew un bi yak wok iwyakuniwe, taufed kutad kunu dádu wok mikfikmin fakmon tabu gedul man fukankutad kunu dádu kinim abuduno kanamtad bidiw bi 25 am fadena de weng tabetadule Yesus ayo yak itamon kale wokdang dim tod tod ilim finang tad bomkeimane, 26 alam weng kidimin kinim iyoatamomo wok dang kun dim be kinimmak tod tod tadba ka. Kale nadiwade ikakun banbin dok teiyama wadwad sawsawbom fingán bom nadiwe ika bakodiw,“kuin sawkal memako kal bom fingániwe.”27Yesus akawabisingweng bakoyam, “atudfakadá teinino, nalta bo, fingánin bá.”Yakane, 28beta Bita ayo weng atung fakadugán dádaw, “kawta, atin afan kabalatanamti, nalatano, nakawo wok dang kundim tod tod yak katamono.” Akane,29 Kamokim Yesus ayo bakodaw, “tadalo,nalta bo.” Akane, afan Bita ayo kunu kudádák wok kumun abe tod nadale tod todYesus atama. 30 Kata aka taufed kanabuuyo utam nadale fingán bom nadale wokwak tam dá kilanongin keimi ka. Kalenadale, “kuino kuino, Kamokim Yesusdakonamal dakonamal!” Akan tabane,31 Yesus ayo wabising teng fudut yak dewfaku nadale bakodaw, “bu ka! Kaba aketafano kalin katiw. Watawo kaleyo aketaket tabebáwe?” Akane, 32beta alew ika falmatam kunu dim tadiwe taufed uyo kimikalune, 33beta kunu tem tein fakadábiw iyoYesus win kufádaw bom nadiwe bakodiw,“atin afan kabayo ki Got alam man adikdáwo.” Aksiw ko.

34Kale beta wok yakan dá yak Genesadetbakan unsiw. 35 Kale kabadák kinim iyo

Page 27: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 14:36 24 Matiyu 15:25atamomane, Yesus alata ka. Kale nadiwadeweng kudáliw yak bakan kabadák ulummewso mewso biyámin unune, 36 wanangkinim iyo asanin gam gam kinim iyofabudu imadew tad dakádaw bom nadi-wade ika munlaw bom kaliw, “nuka ufekufek dukum dákadákamokabuw bá, kataufek ufek katiw mada kuw dákadákamok-abuw. Kale kaba imadálawo, ikil ilita yakilim kinang ki malekam bom kidelanino.”Akeisiw ko.

15Fedasi im dil kukuw be kidasu ata bomo

kala.1 Kale Fedasi so sawa kukumin kinim

so iyo Yedusalem kalo tad nadiwe Yesusdákadálaw, 2 “watawo kaleyo kam wengkidimin kinim iyo num fasel sawa dauyam-siw uyo lukelbiwe? Ika teng wok banbomin uyo bomongin banim, kata ikawanin wananábiw.” Akiwe, 3 Yesus akaweng atung fakadu bakoyam, “á watawokale kiba Got ami sawa weng uta lukelbom nadiwe kilimi kukuw uta kudewfakuyábiwe? 4 Kata Got ayo bako nadale,‘kakun so kalaw so iyo win kufoyamino.’Kale nadane ‘kan kinim ata akune, alawegán abuyama namti, anbidiw fikalanáminkuwo.’ Kalesa. 5 Kata kiba bako nadiwe,‘kinim mak am akun so alaw so bakoyamnaka kim kuyamongin kisol kaí, Got amikudawokabi.’ Kalanaliw. 6 Kata kibakukuya bom kilim kaulel win kufádawinkisol kukayamodiw bá, kalanaliw. Kalekiba belami kukuw beta kanamábiwuyo nulum fasel kukuw kae, kale kanabom nadiwe Got uyo weng kudák tabidkudáyábiw. 7 Kale kiba atin fong awangtei, Aiseya ayo kim guton bako nadale,8 ‘kanomin kinim wanang bidi kala, bontem kuw nam win kufánamábiw, kata ilimaket uta mak kunamongin banim, 9 ika sáknam win kufámuw kae, kal bom nadiwadeika kinim ilita sawa kuw kidelbiw utakukuyamábiw ko.’ ” Kalesa.

10 Kale Yesus ayo wanang kinim sengweng gán dáyama tad atamiwe, akabakoyam, “nam weng bakoyamono kalbiayo kilung tem dok di kidela kidi mit kalkeidin kala, 11 yak yaknámin uta bon temleiw kile unebu buso kinim daw mafakdákabu bá, kata yak yaknámin uta bon temleiw matami unebu uta ta bom kinim dawmafak dákabu ko.”

12 Kale beta weng kidimin kinim iyo tadnadiwade dákadálaw, “kaba kalam kale,Fedasi ika weng bela kidi nadiwade im aketmafak keiyam be tá?” Akiwe, 13 aka wengatung fakadu bakoyam, “adikum ufek ufeksun Natim abid tikin kayak alata kaidonginbanim, bo aka kimkim so fadila kudewmatam teidokaba. 14 Kale kiba Fedasi iyokano imadálin kala. Ika ilimi bo kinmat adekinmatmadik imi dolokmo imadewkáminkinim. Kale be kan mak kin mat ata tabeyak kin mat mak ayo dolok mo dew unomabanim. Kale alo kanamodiw bede alowalow makuw fakang kale wok tem unodiwka.” Yaka. 15 Kata Bita asik bakodaw, “kalaweng fakom dam be bakoyamalo.” Akane,16 Yesus aka fakadu bakodaw, “kabalawsokaba aket fukanongin banim dako lum lumbáwe? 17 Kaba mew ufek ufek kutam bontem dádawe kal leiw dák mat abe naduleulum leiw dák abe unemalu so mak utamkal keimaláwe? 18 Kata ufek ufek bontem leiw matam tade bu uyo aket temkabadák kalo matam fuk tam dákabu utata bom kinim ayo daw mafak dádokabukala. 19 Kaleyo aket tem kabadákal akettetin mafak tade budu uyo kinim ábom,wanang kinim sakadin bom, sák ait ilubom, yakot wan bom, ibakanin weng soididlin weng so keimin 20 uta kinim dammafak dáyabu, kata teng wok ban bominbodongin banim wanin wanin uyo kinimdaw mafak dádomu banim be.” Kalesa ko.

Keinan kinim mit wanang umi aket afanokalin umi sung uta ko.

21 Yesus aka bakan kabadák uyo kudánadale binoda un bi yak Taya abiw so Said-don abiw so im bakan kuw tabodu una.22 Kale Keinan bakan kalo Mifiw wanangmak tad nadule Yesus atam aman daw-tade bom nadule bako, “Kamokim Dewitman low kawta, kaba nam aket budun somak daunamodaw badeya! Nam mun ukasinik mafak gei umuda kál funin dukumkuduyabuno.” Akune, 23 Yesus aka umweng atung fakadu weng katiw mak bako-mamongin banim, kata alamweng kidiminkinim iyo wis sánlaw bom nadiwe bakodiw,“kudálaw unuk kala. Uka num yán abotad bom mun imtade tabebuno.” Akiwe,24Yesus akaweng atung fakadubako, “nakanamadála tasi uyo tad yak Isadael kaselsiwsiw taw kalo maklo keisiw im finangkuw tasi.” Kal bomkeimane, 25wanang uyo

Page 28: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 15:26 25 Matiyu 16:8tad alam kin gubuyo kal katun luko dudákdi nadule bakodu, “Kamok kawta dakonamkala.” Akune, 26 aka weng atung fakadubakomama. “Man imi wanin uyo mayanakiwin bá, be kukuw kidel bá!” Wakane,27 uka bako nadune, “au, Kamokim bude,kata mayan ika akum mit mit ilim ta-balasew wanin but but sikel budu wananunbiw.” Akune, 28 beta Yesus ayo wengatung fakadu bakomam, “wanang kuwta,kum aket afano kalin be dukum. Kalekulum kanonamako, kale aket fukanbawuyo kanokamuka.” Kalane kabadákal ulummun uyo sinik mafak bá kudása ko.”

Yesus 4,000 kinim wanin wak geleyamsaumi sung uta ko.

29 Kale Yesus aka bakan be kabadákkudá nadale Galili bakan wok mik badangunom tam amgu kot dim kal dák teinbadano, 30 kanomin wanang kinim bo ikatade bom nadiwo ika kinim mákal fakanukgam so kin mat so kun afum so kabom sowáw asanin gam gam so bo ika imadewtad alam yán mewso imti bidiwade, akakidel imkanámsa. 31 Kale kidel imkanbadano weng kabom ayo weng dakat bakabada, kun afum kidel kei bidiw, mákalfakanuk gam ken tufi budu, kin mat kenkin bá kei bidiwade, wanang kinim iyo kinmadiwata bomnadiwade Isadael kayakGotkalfalawsiw ko.

32 Yesus alam weng kidimin kinim gándáyama tadiw, aka bakoyam, “naka mewwanang kinim ika tadiw nuka ká bom biam alewbino keiduwade kamano im waninmak wanongin banim. Naka imadáli imintew unodiw banim ade masi leiw ei bomimin tew mak iw teinba keimin kala, kalebom nadino im aket budunamba kala.”Yakane, 33 alam weng kidimin kinim iyoweng atung fakadu bakodaw, “anang iwánsed gisa bakan be kala yako kal wanin makdew tado kanomin wanang kinim seng bedauyamuw wanokabiwe?” Akiwe, 34 Yesusaka bakoyam, “budet kim wataw kal kibadew bidiw.” Yakane, Ika bako nadiwe,“budet kim fet kal ade takam katiw kulfakadu beno.” Akiwe, 35 aka wanang kinimseng iyo weng dauyama dák bakan teiniwe,36 beta aka budet kim fet kal so takam souyo fako kudu nadale beta Alaw ken keiyo,akanbane, fakel fakel dau nadale wengkidimin kinim dauyamane, weng kidimin

kinim ita tabe wanang kinimwak geleyam-siw.

37 Kale ika wanbi gal ima but but madikkano kudáliwe, beta yanol weng kidiminkinim ika men fet kal abu weinu kusiw.38 Kale kinim im wanin wanesiw ami dingbakosiw ayo ki 4,000 kal, be kinim ita ka,wanangamanabe dengbakodongin banim.39 Kale Yesus aka wanang kinim imadálauniwe, yanol beta aka tam kunu tem teinnadale Makaddan bakan unsa ko.

16Mudi dákamin kukuw mak utamumo, kale

kuek di dákadámin sung uta ko.1 Kale Fedasi so Seddusi so iyo tad

nadiwe Yesus dawkuku dákadáluwo, abidtikin mudi mudín kukuw mak kanodayoafan aka Got amiyo kal tasane kalumo, kaledákadáliwe, 2 aka yán ki bakoyam, “kilimkal kiba am atanim un bi bán teina kalkeidomo, au bo am kuinane, kaleyábiwade kiba katam fen abid tikin am ked tabakayo, au bo am kidel dánane, kaleyábiw3 ade kutimmakmatam somo am lung fakonada midikala ka. Kale nadiwe am weiwtadongin keimano, kaleyábiw. Kale kibaabid ami kin nám ki atam nadiwade au,be kanomin am dána dána kaleyábiw ka.Kata kiba kamano Got ami kukuw kanabaumimit uyomak kiba kal keidongin banim.4Kale kamano kinimmit teiniw kiba,mafakkeimin kinim tein bidiw kayo, kiba Gotaket kudawongin banim kei bidiw ade kibamudi dákamin kukuw ki utam kal keidumo,kal bom fenbiw, kata naka mudi dákaminkukuw somak kano kukuyamokabi bá, katanaka Got Yona ami mudi dádawsa sung utakuw kukuyamokabi.” Kalbane, Yesus ayoimadá unsa ko.

Fedasi so Seddusi so im ís kalbiw ki dufobom nadiwo kala kalin sung uta ko.

5 Bude ika wok mik yakan dá yak madikuniw, kata weng kidimin kinim ika aketlukuw imane wanin budet mak dew un-ongin banim dakosiw. 6 Kale Yesus akabakoyam, “Fedasi so Seddusi so imi ísokalbiw, be kiba dufo bom nadiwo,” yakeisako.

7 Kale ilim tudon weng bakodawa bako-dawa bom nadiwe bakodiw, “am wengbakoyama, be watawo kaleyo bá, nukawanin budet mak dew tadongin danimkayo bakoyamano.” Kalaniwe, 8 Yesus aka

Page 29: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 16:9 26 Matiyu 16:28imi weng baka bommit abo bidiw uyo alamkal kei nadale aka bakoyam, “kiwta, kimaket afano kalin bo katiw tei. Watawokale kiba kibilim tudonwanin budet banimbuso kuwo, kalbiwe? 9 Kiba budet auokkal kuw, kata kinim 5,000 kal ika ken wanbi galyamase uyo fukan dádongin banime?Ade budet bid liklik kudáliw umi men uyoutaw kal uta weinu kusidiwe? Bade kibabumi mit uyo mak kal keidongin banime?10 Ade budet kim fet kal kuw, kata kinim4,000 kal ika ken wan bi gal imu bid liklik bikudáliw, men utaw kal uta weinu fa budumo kusidiwe? 11 Naka budet umi sungbakayabi bá. Kale kiba watawo kale be kalkeidongin banim. Naka bakoyam Fedasi soSeddusi so imi íso kalbiw kauok ki kidelauta bom nadiwalo, yakbi bo.” Yakane,12 beta ika weng mit kal kei nadiwe, “au,aka ís budet so fumin umi sung uta kitidweng bakaba, bá be. Kale nadiwade akettet daudomo Fedasi so Seddusi so imi sawakukumin umi sung weng kitid beta bakabaka.” Kalesiw ko.

Bita Yesus dam weng bakodawsa sung utako.

13 Kale Yesus aka yak abe tam SesadiyaFilibai abiw bakan kal tam nadale aka alamweng kidimin kinim bakoyam, “wanangkinim ika im aket Got ami Kinim be kanatanako, akanábiwe?” Yakane, 14 ika wengfakadu bakodaw, “madik imweng ‘Yonwokban bomin kinim atano,’ kal bidiw, madikitane bako nadiw, ‘Ilaitsayo,’ kal bidiw,wáwmadik itane bako, ‘Yedimaya ata nam,lum senin kinim madik ita nam, kal bidiw,’keimaliw.” Akiwe, 15 asik bakoyam, “kibil-imi ayo naka kan atano nakanábiwe?”

16Kala nade Bita asik weng atung fakadubakodaw, “kabade Got Walusa Kinim adeGot Motabid ami Man ade kabalata buta.”Akane, 17 Beta Yesus ayo weng atungfakadu Bita bakodaw, “Saimon Yona minkaba, ken bán kidel tein bom kalfalbawka. Watawo kaleyo bá, kaba afan damweng bakodaw be kinim mak ata kuwmisun teikama bakodin taw audaw, katabe Natim abid tikin kayak alata kuw misunteikamano bakodaw. 18 Kale Saimon, nakabakokamon kala, kaba kam win be Tum.”Akeisa. Be Gadík weng Bita kalbiw. Kalenaka tum abák bemi dim kal Got amikinim gu uyo fabudu mo imudokabi adefikalanámin adikum umi kitidim uyo tabeanik anik auyamoma banim. 19 Naka Got

kasák gu tem biyámin yal dákadámin kíbidi faku kuyamokabi. Kale kiba yaknáminuta bakan kadák yal leidokabiw, Got akalkatam kano yal leidokaba ade yaknáminuta bakan kadák kiba yal bisu kudok-abiw Got akal kano katam yal bisudokaba.”20 Kale beta Yesus ayo weng kidimin kinimweng anuyam nadale bakoyam, “kinim somak bakoyam, naka Got Walusa Kinimo,yakin bá ko. Yakeisa.

Yesus alamfikale talá tabokaba bakoyamsasung uta ko.

21 Kale kanabiw kabadák alo Yesus ayoweng kidimin kinim iyo weng kidásubakoyamono kala ka. “Naka yakYedusalemunokabi uyo Yu kayak imi gebom gebom sobokal kayak as fakiw dakádawin kinim sosawa kukumin kinim so imi teng ban dimabe kál funin dukum kudu nadile nanbidiwfikalokabi ade naka fom lung kal bi amalewbino kei nadile asiki talá tabokabi.”Kale bakoyamse ko.

22 Kata Bita aka Yesus ayo dew takasyak kaek abe nadale kitid weng bako-daw, “Kamokim kaba, kanodin kukuwbo kudálaw kanakamin bá ade bo atinkanokamodiw banim keidin kala.” Akane,23 Yesus ayo dumade nadale Bita bako-daw, “Mafakim kaba, namadá sakabal kala!Kaba nam leiw uyo atinamin bá ade kamaket fukan dá bom kanabaw uyo kinim imaket fukanin uta fukanbaw ade bo Got amiaket fukanin bá.” Akei nadale 24 wengkidimin kinim bakoyam, “kan kinim atanam yán aboda namti, alami aket uyofukanin bá, lukuwu kudá nadale alami asdawing dakámin uyo kudew nami yán abo-dak kala. 25Kan ata alam sinik so biyámin kiluk dudu be kaí, aka ken iw kulel keidokaba,kata yak kan ata alam luk duduyámin bukudá, nam luk so weng kidel umi luk soki dudulokaba, aka sinik so biyámin uyoiw kulel kei kudáloma banim. 26 Kinimmak aka mew bakan dim ufek ufek boadikum kudulokaba, kata aka yak sun askainin abiw unokaba. Be kene bade bá?Bábiyo, aka yaknámin ufek ufek uta kudumo nadano asiki maek sun biyámin uyokudulokaba?

27 Got ami Kinim aka alam Alaw amilamlam tem, alam ensel so tadokabiw,kabadákal aka adikum wanang so kinim soiyo ilim kanamusiw umi yán kukáyamok-aba. 28 Kale naka atin afan dam weng

Page 30: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 17:1 27 Matiyu 17:23bakoyamon kala, madik kamano tod bidiwkiba fikalongin dako alom nadiwo Got amiKinim alamkasák gu somadák aba atamok-abiw kala.” Yakeisa ko.

17Yesus kinám kukum keisa sung uta ko.

1 Kale am bokuw kal banimane, Yesusayo Bita, Yemis wáw alam muk anung Yonkeida nikil ilifin imadewa ki un bi tamamgu kimisung mak umi tikin kal unsiw.2 Kale ika tam kal Yesus ayo atamomane,akal kinim kinám kukum keida ka, kale-siw. Ade ami kinám ayo ki atan eidintaw kei nadale alami ilim kal akal atinnamal lamlam gán bi kudába ka. Kalomo,3 kinim alew Mosus so Ilaitsa so kuw tadilimi kin gubuyo kal misuna bom Yesus soweng bakabiw ka. Kale nadiwe 4 Bita ayoYesus bakodaw, “Kamokim kawta, kadákki ken bumo, kalbuw kale kalam aket sokeno, kalbaw namti, ken nuka gusák amalewbino mak kufo gine naduwo mak bekami, mak be Mosus ami, mak be Ilaitsaami audumo.” 5Kal bombakamsadane ibinkait ta be falfal namas imudane, ibin temkaokalwengmak bako kala ka. “Bela nalamMan ade naka am aket ki atin yakabesi.Ade naka atin am idak ki teinbi. Kale kibakidela am weng kidilaw bom nadiwo kala.”Kalesa.

6 Kale weng kidimin kinim iyo wengbela kidi nadiwade mikabu, bila dák bakanabe ilim kin gubu uyo kuwo bakanu nadi-wade ika wadwad sawsaw bom fingániw.7 Kata Yesus aka tad nadale teng dew yakmaleyam nadale aka bakoyam, “kala kantodino, kiba fingánin bá.” Yaka nade 8 betaika mik dakfo katam fenomo kinim banim,alam Yesus alafin tod be ka, kalesiw ko.

9 Kale nikil asiki kot daw kadák motadom nadiwe, Yesus ayo weng kidiminkinim alewbino iyo weng anuyam nadalebakoyam, “kiba kanomin kukuw utamiwbe kiba kinim so mak bakayamin bá, alamkanom sading kale sidiwo Got ami Kinimayo fikale talá tabano.” Yakeisa ko.

10 Kale beta weng kidimin kinim iyodákadámin weng mak Yesus dákadálawiw.“Watawo kaleyo sawa kukumin kinim iyobako nadiwe Ilaitsa asik gebom tadano,Walusa Kinim be yanol tadokabano kale-siwe?” Akiwe, 11 aka weng atung fakadubakoyam, “au, be afan ka. Ilaitsa asik

gebom tad ufek ufek adikum uyo kidela-wokaba. 12 Kata naka dam weng bakoya-mon, Ilaitsa asik gebom tase, kata wanangkinim iyo ami kin gubu uyo kidela atada-wongin banim kei nadiwe ilim aket yakn-odawumo, kalbiw uyo kanadawsiw. Kaleleiw makuw ulutaw be ki Got ami Kinimakal kano ilim teng dim kal, kál funin kuda-wokabiw.” Kalane, 13 weng kidimin kinimiyo kal keidomo, aka Yon wok ban bominkinim ami sung bakayaba ka. Kalesiw ko.

Yesusman kinimmátmak kidel dausa sunguta ko.

14 Kale ika tad wanang kinim seng ita-miwe, kinim mak maek Yesus kin gubuyokal katun katun luko dudák di tein nadalebakodaw, 15 “Kamokim kawta, nam manbe aket budunin daudawalo! Aka madawgam kale akamadiwmadiw bomnadale kálfunin dukum kuw kei bom nadale sun kuwanakweing ká bi bomnadale sun kuwanewdák wok ká bi bom keimábano, 16naka dewtad kami weng kidimin kinim dáyami, kataika kidel daudongin dakobiwo.” Akane,17 Yesus aka weng atung fakadu bakoyam,“au, kiba aket afan kalongin banim adekukuw mafak kuw keimin kinim mit kiba!Naka kiwso sun tein bokabi bá, ade nakakiwso bo dákbu bom bi am utaw kal utakeidokabinale?” Kalbane kala. “Man ayodew tadalo!” Akeisa.

18 Kale beta Yesus ayo sinik mafakngadák fuko dawtidane, sinik mafak ayoman bá dabadá yak abe kei badane,kabadákal man ayo kasása ko.

19 Kale weng kidimin kinim iyo ilifin geidau nadiwe, Yesus dákadálaw, “watawo ka-leyo nuka sinik mafak ayo fotabuw unomabanime?” Akiwe, 20 aka weng atung fakadubakoyam, “watawo kaleyo bá, kim aket Gotafan kalin uyo katiw, kayo naka atin afandam weng bakayamon, kimi aket Got afankalin uyo mewmada yet luw kalbiw alatawnam, bude kiba amgubela bakomam, kadákbo kudá yak kaek unalo! Wakiw, afan kudáyak kaek abomu ade yaknámin mak kibaken kanodoliw bá uyo ken kanamodiw ka.21 Kata sinik mafak fotabamámin leiw bedeng mák bá, kata be leiw makuw alamimin fale nadawe Got so weng bakaninbemi leiw kuw ka.” Yakeisa.

22 Kale ika tad Galili kal fabudumonadiwe Yesus aka bakoyam, “Got amiKinim ayo wasi gi dauyamiwe, 23 ika

Page 31: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 17:24 28 Matiyu 18:15anbidiw fikalokaba ade am alewbinokei nadale aka talá tabokabano kalane,alam weng kidimin kinim iyo aket mafakmafakyamsa ko.

Yol am abem umino kale tumon takiskeimin sung uta ko.

24 Kale Yesus so alam weng kidiminkinim so iyo tad Kabeniyam abiw tadiweYol am abem umino, kale tumon takiskuámin kinim iyo tad Bita atam nadiwebakodaw, “kawta kimi Kukumin kinim ayokisol so mak kudu Yol am sánábane?”Akiwe, 25 Bita ayo ami weng fakadu bako-daw, “au,” akei nadale beta wakas matamam tadane, Yesus ayo asik Bita bakodaw,“Saimon kam aket watawo kalbáwe? Mewbakan dim kamok kamok ika takis bewanang kinim madik imi dim kal kuámá-maliw bude ilim muduw dim kal kuámá-maliwe?” Kalane, 26 Bita asik yán kidawbakonadale, “bá, ika kinimmadik imiyo kaltakis kuámámaliw.” Kalane, beta Yesus ayobakodaw, “ilim muduw ika takis modongindakoyabiw. 27 Kale nuka takis bo nusosánoduw bá, kata masi nuka kudáluwe, ikakus itamodiw. Kale kaba dák wok mikkimai dawbino nadawo takam kamakikiwdabudu nadawe bon tem tako dau kalomotumon makuw mak bu ka. Kale nadawodew tad kalami so nami so Yol am kaw tamumi takis uyo modal kala.” Akeisa ko.

18Abid tikin kasák gu be kan ata dukum?

1 Kale kanabiw kabadákal weng kidiminkinim iyo tad Yesus dákadálaw, kaliw ko.“Abid tikin kasák gu be kan ata dukume?”Akiwe, 2 Yesus aka man katiw mak gándádawa maek ilim iwyak tem todane, kalaka. 3 “Naka atin afan dam weng bakayabi.Kale kiba kukumkeiman katiw taw keidok-abiw. Beta kiba abid tikin kasák gu tembiyámin uyo yak unokabiw. 4 Kan kinimkawta kabalam win kufámongin banim keinadaw man belataw keidaw namti, kawtaabid tikin kasák gu tem uyo win dukumkudulokabaw 5 ade kan kinim kawta mankatiw mak nalam win dim aket daudawok-abaw namti, be nalaso aket daunamaw ko.

6 Kata kan kinim ata man katiw katiwnam aket kunamsiw iyo makuw mak tu-dolawa ta bom nada ban keida namti, akasok gei tabamin mafak uyo akamam atintam so kudulokaba. Kayo bede kinim ayokama aket fukan dá kanodon kala namti,

kamakal kinim ayo tum dukum kudu kuekgitiklaw sok gei dabadáliw yak sol wokkumun unom awal dako fikalokaba, betaken ka.

7 Kolo bakan kayak mada ika lukso ka!Watawo kaleyo bá, kinim madik ika akettakoyamiw ta bom ban keibiw, kata bokano kukuw mafak kanamino, kalesu kayoko. Kata kinim yak madik imi kanoyamaban keibiw kinim beta atin lukso ka! 8Katakam tenge yáne uta mak kanokamu tabom ban keidaw namti, gitas wakadu ku-binoyámin ko! Yaknámin leiw uta kidel,teng banim yán banim tam abid tikin un-emin uta kidel bade teng so yán so alewkei badaw Got ta bom fudut kabinoda yaksun kuw as kainin abiw unemin, uta ken?9 Ade kalam kin uta kanokamu ta bom bankeidaw namti, walu kubinoyamin kuw ko.Yaknámin leiw uta kidel, kin makuw abidtikin tam unemin uta kidel bade kin alewkei badaw Got ta bom fudut kabinoda yakas kainin abiw unemin uta ken?”

Iniman siwsiw maklo keiyámin umi wengfakom weng uta ko.

10 Kiba kidela uta bom nadiwo kala.Kiba masi man katiw katiw iyo win ban-imo yakin bá kala. Kaleyo naka atindam weng bakoyamon, imi ensel iyo abidtikin kal sun kuw Natim ami kin gubuyokal bidiw, 11 kata Got ami Kinim ayo tadkinimwanang kalomaklo keisiw imi kail bátakeikuyamono, kale tase ko.

12 Kale kinim mak aka siwsiw ulumi kideng alewbino dutamo bati madik (100)kal kin mobe, kata makuw mak be kalotakas tam makalo keidokaba. Kam aketaka yakodokabane? Au, aka siwsiw dengalewbino dutamo luwan madik kal (99) boamgu kal bakadu imadá nadale yak makuwmak sakabeba, be fen kámokaba ko. 13Kalenaka atin dam bakoyamongin keimi. Akafen ká bi utamokaba uyo makuw um aketkalfalokaba uyo siwsiw deng alewbino du-tamo luwan madik kal (99) im kalfalyamintaw bá. 14 Kale be ulutaw, kale kibilimiKalaw abid tikin be am aket ayo mew mankatiw katiw as so mak kalo maklo keidomabáyo. Kaleyába ko.”

Duw ban keikamokaba umi weng sung utako.

15 “Kale kaba, kam duw mak atamawban keikama namti, yak atamawe, alow kil-ifin tein ami ban keikama uyo kukudawaw

Page 32: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 18:16 29 Matiyu 19:1

ade aka kami weng kidikama namti, kamduw ayo dew maek kalam mit tem dádawka. 16 Kata aka kam weng kidikamongindanim dakoda namti, kinim alewo makuwita imadew yak dádawo, Got godin wengbakosa taw kano, ‘ita yak nadiwo ami kan-aba uyo, ita weng kidi kin walalin kala.’17 Kata aka atin báno kale nada imi wengkidiyamongin banim keida namti, tad Gotami wanang kinim gu imi dim teidaw, akaimi weng so kidiyamongin banim keidanamti, kano kidelawin dabadáliw sák binálkeidaw ban keimin kinim ilitaw keidawinkala.

18 Kale naka dam weng bakoyamonginkeimi. Kale kan kawta bakan kadák bomyaknámin mak bu kanodomu báno, kalbawnamti, Got akal bo kano kudála bo kan-odomu banim ade yaknámin uta bakankadák alom bako au, bu kanoduko kalawnamti, Got akal kano kudála kanodokabukala.

19 Kaleyo naka asiki makso bakoyamonkala, kinim alewo alewbino mak au, kalebakan kadák tein nadiw yaknámin makkanamiw namti, Natim abid tikin kayakakal afan kalak kala. 20 Kaleyo kinimwanang alewo, alewbino ika nalam wintudow dim tada tada dek amki tein bidiwnamti, nalaso imi wol bakedi makuw teinbokabuwo.” Kalesa ko.

Wok fakudin kinim aket budunin banimumi weng fakom weng sung uta ko.

21 Kale beta Bita ayo maek Yesus dákadánadale bakodaw, “Kamokim kawta, kinimduw ban keinamokaba, be leiw wataw kalmo nadino am ban keimin uyo lukuwukudálawokabine? Leiw fet kal modomi bekene?” Aka nade 22Yesus ayo fakadu bako-daw, “fet kal kuw fakadámin bá, kata ulumkano sun kuw kuek di lukuwá kudálawunemin ko.” Akeisa.

23 “Kaleyo abid tikin kasák gu tembiyámin uyo ki kalak ulutaw kale, kamokmak aka alam wok fakudin kinim imi yánkeidawsiw uyo kudulono, kalokaba taw.24 Kale aka yán kisol taktak bom keimane,kinim mak 10,000,000 Kina yán keidawsaayo dew tad dádiwe, 25 beta kisol yánkeidawsa kinim ayo ken alam kisol yánuyo modoma banim keida, kayo kamokaka kinim be bakodaw, ‘kinim kaba, kalamkadel so kalam muduw so kalami so kalamufek ufek so uyo kudew yak nadawo wan-siki dusiki si dau nadawo beta yán uyo

modal kala.’ 26 Kale wok fakudin kinimayo alam kamok kin gubuyo kal katunkatun luko dudák di nadanade mun dábakodaw, ‘kamok kaba, fiaw asadawo nakakam kisol uyo adikum kikamokabi.’ Akane,27wok fakudin kinim alami kamok ayo aketbudunlawane kinim ayo alam kisol yánkeimusa so kinim alami so uyo min taládabadása ko.

28 Kata kinim wok fakudin kinim ayounom nadale leiw kal alam afadow wokmakuw fakudin kinim kisol kung gebomulumi ki auok kal yán keidawsa ayo atamnadale yak fukun faku anbidono, kalenadale bakodaw, ‘wabising kamano ki namkisol yán keinamsaw uyo kunamalo!’ Aka.29 Kata alam afadow wok makuw fakudinkinim ayo dakel dák alam kin gubuyokal katun luko dák tein nadale bakodaw,‘kawta, fiaw asadawo, naka kalam kisoluyo yán ki kukamono.’ Akane, 30 akaweng ilaludaw nadale daw tammo dew yakkalabus teida bada bi kisol uyo adik yánkeidawano dabadása. 31 Kale wok fakudinkinimmadik iyo kanabiw uyo utam im aketkolo kal bom nadiwe tad ilim kamok atamnadiwade adikum imi kanodiwuyofilela kubakodawsiw ko.

32Kale beta kamok ayo asiki wok fakudinkinim ayo gán dádawa matam am tadane,aka bakodaw, ‘wok fakudin kinim mafakkawta, kaba munam bom aman tabawta bom naka kami kisol yán keimin uyobanima kukamsi. 33 Kata kaba namkano aket budunama, yán keimin banimakukamsi ulutaw bá, kaba kalam kafadowwok fakudin kinim ayo aket budun dá-dawin dako sadawo.’ Akeisa.

34Kale kamok ayo aket kaim fakbudawa,alam wok fakudin kinim ayo dabadála kal-abus am kin moyámin kinim ita tal leiwkukadaw bi alam kisol yán keidawsa uyoadikum dákadála ka. Akeisa. 35Kale kamokbelami kanosa be nam Natim abid tikinkayak ta bom yak kan kawta kakanumban keimin uyo lukuwá kudálawonginbanimdako badawkamkanakamokaba tawkanosa ko.”

19Wanang kinim dabudu dabadála

dabadálain sung uta ko.1 Kale Yesus ayo weng bakaba bela

adikum banimane, aka Galili kudá yak wokYoddan madik Yuddia bakan kuw tabodu

Page 33: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 19:2 30 Matiyu 19:22una. 2 Kale kanomin kinim wanang iyoYesus yán abo tade bidiwo, aka kabadákalim kidelsa.

3 Kale Fedasi madik ika tad Yesus atamdawkukumumo, kale nadiwade ika tadbakodaw, “kawta, kinim wanang kuduwanan unom yaknámin kukuw mak utamamafaku ka. Kale kudámin be abem badekene?” Akiwe, 4 Yesus weng anungkalayam bako, “kiba Got sawa bo kímaliw,kata kal keidongin banim, ‘suwayo ka-makikiw Got aka kinim so wanang so kidelimusano.’ Kalesu. 5 Ade ‘bemi mit atakinim aka akun alaw imadá takas yak alamkadel dim fewane, alew dam makuw kei-dokabiw.’ Kalesu. 6 Kale alew ika alew keitakas yak aba maek aba keidoliw banim,kata ika alew dam makuw keidiw, kayobe Got ata imlako imuse, kayo kinim makbako, ‘naka dam makuw keisuduw uyokudá tako kudono kalin bá.’ ” Kalane, 7 Ikafakadu bakodaw, “á watawo kaleyo Mo-sus aka sawa mak bako nada, ‘kan atakinim wanang kudu alom alam aket bako,“kudálono” kala namti, aka sauk kon makgod ku, kudu kudálino kalin weng godukumamkudálaw unemuko.’ Kalesa, bude?”Akiwe, 8 Yesus ayo imi weng kalayam,“Mosus aka bakoyam, kano wanang kudukudámino, yakeisa. Be watawo kaleyo bá,kiba aket kitid keiyama Got weng kukuminuyo kidiloduw báyo, kal bidiwo, kayo akakanam kale bakosa, kata be suwayo ka-makikiw Got ami Kinimmit lusa kal kanamkalesu bá. 9 Kale naka bakoyamon, kinimkan ata wanang kudu kudá yak wanangkukum kudula kaí, aka sakadinin kinimkeida. Kata afan alamkadel dilwanangusiktam sakadin kámu ka, kale nadano kudáyakwanang kukumkudokaba beta afan akasakadinin kinim keiba bá.

10 Kale alam weng kidimin kinimiyo bakodaw nadiwade, “wanang kudukudámin umi weng mit bo ulufin kaí,alam bede wanang kudámin bo kudáyamkawkes teinámin uta ken buyo.” Akiwe,11 Yesus weng anung fakadu bakoyam,“mew kimweng bakodiw bo kinimwanangadikum iyo kanodin kukuw bo keno, kaleau kaleyábiw bá, kata alam yak Got alatakanodin kukuw dauyama au kaleyábiwita kuw ken kano bodiw kala. 12 Kaleyokinim kawkes biyámin be mit seng sengkale, kinim madik ikil ilim aukun kanodin

imusu, kayo ika wanang kudámin bo imkakan, alo madik ika kinim ta bom sudumsudumauyamiwwanang kakan keiyamába,alo madik itane Got ami abid tikin kasákgu umi wok faku bom nadiwo kayo kanokawkes biyábiw. Kale yaknodin kinim ataau naka bo kano bon kala namti, kanodabadáliw kawkes bok kala.”

Yesus man im kinim dása sung uta ko.13 Kale kinim madik ika man fabadu

imadew tad Yesus dákadáw buduwo, tengdew yak gebom dim teiyam im kinim dáka-mako, kale nadiwade imadew tade bidiwe,Yesusweng kidimin kinim iyoman imadewtadebiw iyo ngadák fuko imtidiwe, 14Yesusayo bako nadale, “man iyo imadáliw tadnatamámino. Kiba imtamanin bá kala.Kale be watawo kaleyo bá, abid tikin kasákgu be ilimi ka.” Kalesa. 15Kale aka teng dewyak gebom dim dawtiyam im kinim dakámsi banimune, aka kabadák uyo kudá unsako.

Man kinim kasá kisol kamok ami sung utako.

16Kale kinimmak tad Yesus atam nadalebakodaw, “Kukumin kinim kaba, naka ya-knodin kukuw kidel uta faku alom nadinoyak sun sun biyámin bo kudulokabine?’Akane, 17 Yesus asik weng yán kidaw,“watawo kale kaba dákadánam utakun utakidelo nakbáwe? Kidel be kinim makuwata kuw kinim kidel. Kale kaba sun sunbiyámin uyo kuduno, kalaw namti, kabasawa adikum uyo kidel kuw dew fakubom nadawano,” akane, 18 kinim kasá ayoweng kalálaw, “yaknámin sawa utana?”Akane, Yesus asik weng kalálaw, “kabakinim angkukámin bá, wanang kinim dikinsakadinin bá, yakot wanin bá, ibako kinwalasino kalin bá, 19 ade kakun kalawwengki kidi dudew tabe bom nadawade kalamduw ifin iyo ki kalami aket kukámabawtaw kano kuyamal kala.” Akane, 20 kinimkasá ayo Yesus bakodaw, “adikumbude kenkudew fakusi, kata yaknámin uta maksinokanamokabi?” Akane, 21 Yesus asik wenganung kalálaw, “kaba atin kinim yáwkidel keidono, kalaw namti, yak nadawadekalam ufek ufek adikum uyo yán keimsi kunadawe kisol uyo kudew yakwanang kinimwin banim iyo geleyamokabaw, beta kabaabid tikin ufek ufek kidel soim keidokabaw.Kale kaba be kano nadawe beta tad namyán abodalo!” Akane, 22 kinim kasá ayo

Page 34: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 19:23 31 Matiyu 20:13kanamin weng be kidi nadale aket mafakmafak si nadane dabadá unsa, be watawokaleyo bá, aka kisol kamok kayo ko. 23Kalebeta Yesus ayo alam weng kidimin kinimbakoyam, “naka dam weng bakoyamon,kisol kayakim imi yak abid tikin kasák guunemin be atin fit biyo yak unemin!

24 Kale naka weng makso bakoyamon,iniman dukum kemal ayo ken sil wolmakattem be yaki unoma banim, kayo kisolkayakim alaso ken yak Got ami kasák guuyo atin yak unoma banim.” Kala nade25 weng kidimin kinim iyo weng bela kidinadiwade im aket madiw madiwin sengkei bom nadiwade bakodiw, “kan ata kenkail bá takeikudokaba?” Kaliwade, 26 betaYesus ayo itam nadale weng bakoyam,“kinim aka atin ken alam kail bá takeiku-doma banim, kata Got ata kuw ken ufekufek adikum bo kano kudoma.” Kalane,27 Bita asik Yesus dákadá bakodaw, “nukanum abiw kayak so ufek ufek yáw mán soadikum kadis kudá naduwe kam mul teintasuw. Kale utakun uta kuyamokabáwe?”Akane, 28 Yesus weng anung kalayam,“naka atin dam weng bakoyamongin keimikale adikum ufek ufek matam alokso keikin bá kei budune kabadákal Got ami Kinimayo abid tikin alam abin abem kin budusiso uyo teinane, kim nam yán abosiw uyokibil abin abem kilung kal tein nadiwadeIsadael kinim mit kilung kal iyo afetok-abiw. 29 Ade yak kan ata alam abiw, alamnikil fikal, alam wanang kasal, alam akunalaw, alam muduw, alam yong binál uyonam luk kudása kaí, alam ufek ufek kudásauyo atin akamam tam so kudokaba ade akasun sun biyámin uyo kudulokaba. 30 Katakinim seng ika isik geboma buduwo kalbiw,ika tade tow yanol abokabiw ka. Yak kinimseng yanol kei bidiw itanemanet gebomok-abiw ko.”

20Sok gadew gim yong falin kinim ami weng

fakom umi sung uta ko.1 “Kale Got ami kasák gu uyo ki, kinim

bakan soim ami sung bela ulutaw. Kaleaka kutimmidiliwyak káwomnadale kinimwalu im tad dádino gadew yong falnamino,kale imadew tada. 2 Kale weng kideldau nadale, ‘kiba kamane be wok fakubidiwo tumon tem kadel makuw makuw

keiyamokabino,’ yakei nadale imadála yakalam gadew yong faliw ko.

3Kale atan sinik tad bati dim tadane, akayak wanin sánin bán yakudomane, kinimmadik ika wok mak fakanin banim, bisákmada dakeiku tod fakadá bidiw kala, kalenadale 4 aka bakoyam, ‘kiba kibiliso yaknam gadew yong falna bidiwo, naka kisoluyo kibilim wok kidel fakudokabiw tawkikis kuw kuyamono,’ kale nadale 5afan ikaimadála yak alam yong wok faku bidiwe,alo aka tein sada si atan sinik gubidimbikidane, alo ming ming yak wanin sáninbán kai, akanom kinim madik tein bidiwka. Yakei imadála yak alam yong uniwe.Alo tein si atan sinik tade tow alewbinondim tadane, alo yak alam bán yak kalomokinim madik kanom tein bidiw ka. Kaleimadála yak alam yong wok fakudawiwe,6alo beta tein bi atan sinik auok dim tadaneaka yakudomone, alo kinim madik maktod fakadá bidiw kala. Kale nadale, akabakoyam, ‘kiba watawo kale kanomin atanatan bo ding banim kadák bisák tein bidiw,atan tadenane?’ Yakane, 7 ika bakodaw,‘bá nuka kan ata wok kuyamano ami wokfakudawoduwe!’ Akiwe, aka bako, ‘kaliwkayo kiba kibiliwso yak nam gadew yongwok fálamino!’ Yakei, imadála uniwe, 8 akatein sada si atan tem unom am midilonokalane, gadew yong kayak ayo alam wokkin modin kinim bakodaw, ‘kala yong gili-namin kinim iyo gán dáyamaw matamtadiwe, imi kisol dawkáyamokabaw uyoyak adik adik atan bán una imak dádi isikdawkáyam tow kamakikiw imak dá bi itaneadik adik dauyamo,’ akane, 9beta atan sinikauok dim aba imak dáda isik matam tadiweaka tem kadel makuw makuw keiyama.10Kata yak kutim imak dáda yong gilinubiwim aket bo kisol faktamu dauyamokabanekalesiw, kata adikum makuw makuw il-iso tumon tem kadel kikiw wak geleya-mane, 11 ika kudu faku nadiwe yong bakansoim kinim ayo kus weng bakanlawiw kate.12 ‘kaba watawo kale yak am atan bán unaimak dádaw tad atan mángammakuw wokfakudiw. Ita num dil tad wok fakubuw kisoltaw kuyamaw, ako kal bom nadiwe nuka dilkutimmidiliw wok ki kuektane tadanubuwade atan mámin yáw kuw wanebuw.’ Akiw.13Kata bakan so kinimayo kinimmakbako-daw, ‘takon, naka yak madik ita kidelyabom kawta kamadábi bá ade kaba ken temkadel makuw umi wok bo au, ken kale

Page 35: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 20:14 32 Matiyu 21:1fakubáwe?’ 14 Akei nadale bakodaw, ‘kalakalam kisol daukami uyo dew unawo, katanaka yak kinim kama yanol imak dádi tadwok fakudiw iyo kalam kisol taw ki dauya-mon kala. 15Kale kisol be naka nalam kisoladik dáw, kale yaknodon kalomi uyo kenkanodomi. Bade kam aket naka kinim isomkayo kaba titinam badáwe?’ Akeisa kala.

16 Kaleyo kan ita isik geboma bidiw, ikatade tow yanol abokabiw ade yak kan itayanola bidiw, isik tade nes gebomokabiw.”

Yesus alam fikale alo talá tabokaba sungbakamsa uta ko.

17Kale Yesus aka tam Yedusalem unono,kale unom nadale aka weng kidimin kinimkilung kal iyo bakadu imadew yak kaeknadale aka bakoyam, 18 “nuka Yedusalemunumo tadbuw. Kale nuka tam unuwe,Got ami kinim ayo gi dauyam dabadálayak bokal kayak as fakiw dakádawin kinimso sawa kukumin kinim so imi teng dimabane, ika daw mafak dá bako aka an-bidiw fikalako.” Ak bom nadiwade 19 ikadabadáliw yak Mifiw im dim abane ikabedbedlaw bom nadiwe fau bom nadiwadedok as dawing dákamin dim sil biki an-bidokabiw. Kale am alewbino kei nadaletalá tabokabano.” Kalesa ko.

Yemis so Yon so imi akun Yesus wengdákadálawsu sung uta ko.

20 Kale Sebeddi kadel uka ulum manalow iyo bakadu imadew tad Yesus dádawnadule alam kin gubuyo kal katun katunluko dák tein nadule dákadálaw kalu ko.“Kawta, ken au kalin weng mak bakon-amodáwe?” Akune, 21 aka dákadámam,“utakun uta kunamo, kalbáwe?” Wakane,uka bakodaw, “ken weng takadánam mewnam maduw alow bidi tam kalam kasákgu uyo mak kami teng miskuno teinane,mak kami teng awáno teina keidokabiwonakodáwe?” Akune, 22Beta Yesus ayowengbakoyam, “kiba, kim dákadámin wengbakanabiw mit uyo kim kal banim.” Yakeinadane bakoyam, “kiba ken nam kál funinmewso kudono, kalbi uyo ken kudoliwe?”Yakane, ika bakodaw “au, nuka ken ku-doluw!’ Akiw.

23 Kata Yesus aka bakoyam, “kiba atinafan nam kál funin uyo ken kudoliw,katano kan ata nam teng iwkuko abin abemteinokaba ade nam teng awano teinok-aba kalin be nam san bá. Kata be namNatim alata abin alew kidel kusa be yak

kinim alam walusa ita kuw be.” Kalesako. 24Kale beta weng kidimin kinim nangalkal iyo kanamin weng bela kidi nadiwadeika kinim alew alow Yemis so Yon so kinkudung itama bom kanayamiw ko.

25 Kale Yesus aka fabudu mo imu nadalebakoyam, “kiba kilim kal Mifiw im kinmoyámin kinim ita kitid tabe kin moy-amábiw ade imi gebom gebom ita kitiduyo faku bom kin moyábiw kala. 26 Katakiba imi kukuw alataw keimin bá, á bedekim iwyak tem ayo kan kawta mak matamamsun keidon kalbaw namti, aka kim wokfakudin be ata 27 ade aka atin tade tamkim gebom keidon kala namti, aka kimwokfakudin kinim kei nadano kuw ko. 28 Kalebe ulutaw kale Got ami Kinim aka tadino,wanang kinim ita nam wok fakunamino,kale tase bá. Kale be ata wanang kinimmadik imi wok fakudono, kale tase. Kaleaka wanang kinim imi guew dudu fikalono,kale tase ko.”

Yesus kinim alew kin mat kin bá imusa umisung uta ko.

29 Kale Yesus so alam weng kidiminkinim so iyo Yedikko bá kudá ei bidiwewanang kinim seng seng iyo dawsik unsiw.30 Kale kinim kin mat alow mak leiw ki-nang tein bomnadiwade alew ika kidilomo,Yesus ayo mewso tadbano kaliwe, alewgán bom kalaniw. “Kamokim, Dewit manláw kawta, kaba num aket so mak budundáyamalo!” Akiwe, 31 wanang kinim sengseng iyo kinim alew ngadák fuko imti sad-ing kalino, yakbiw. Kata ika ulum kanoweng dukum kuw gánlaw bom kaliw ko.“Kamokim Dewit man láw kawta, kabanumaket somakbudundáyamalo!” Akiwe,32 Yesus aka eiba uyo kudá tod nadalegán dá bakoyam, “kiwta naka utakun utakanoyamokabine?” Yakane, 33 ika wengkalálaw, “kawta, alew nuka kin bádumo,kalbuwo.” Akiwe, 34 Yesus aka itam aketbudulawa nade teng dew yak kin maleya-mane, wabising kin ayo bá nadiwade alewika yak Yesus mul tein unsiw ko.

21Kamok Yesus Yedusalem tasa sung uta ko.

1Kale Yesus so alamweng kidimin kinimso iyo tad Yedusalem mewso falan ta-dom nadiwe tad mukkun Auliw bid Bet-fasi abiw so Betani abiw so kal nadiweYesus ayo alam nikil alew walu imu nadale

Page 36: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 21:2 33 Matiyu 21:232 bakoyam, “yak abiw unokabiw kilim kingubuyo wakudaw eibiwo, be kalomo ini-man dongki mak sok duki dabadáliw beka. Kale atammadiw kalokabiw, uyo ulumiman so bu ka. Kale nadiwade sok báimu fábudu kudew nam tadino.” Yakeinadane bakoyam, 3 “kata kiba kanamiwkinim weng so mak bakoyama namti, kibabakodaw, ‘Kamok ata aket kumam kudewnam tadino.’ Yakano akiwo, aka wabisingdongki uyo kudála man so kudew namtadino.” Yakeisa ko.

4 Kale am kanose be lum senin kinimimi weng kano bakosiw uyo kal matamdam keisu, kale bako, 5 “Sayon abiw kinimbakoyamin kala. ‘Utamin, kilimi Kamokimaka dakbudin ade aka kibilim itamokaba,aka iniman dongki dim tadokaba ade bedongki kama man kimak dim tein tadok-aba.’ ” Kalesa.

6 Kale weng kidimin kinim alow iyoyak Yesus alam weng bakoyama ki afanabo 7 yak iniman dongki so ulum manso iyo imadew tadiwe, ika ilim isum iyokudew tam dongki dang dim kuti ifodawiw,Yesus ayo tam dang dim teinane, 8wanangkinim seng seng iyo leiw isum ifadaw bomkei bidiwade madik ita as babilim faká bikudew tad leiw ifadaw bidiw, keimsiw ko.9 Kale wanang kinim seng seng imi Yesusgebomdew eibiw keidiwe, yanolbiw keidiwiyo yuleng didin bom bakodiw.“Dewit Man láw kaba, kalfalkabuw! Kinim

Kamok win dim tadaba bela Gotdaw kinim dása! Ade Got abid tikinkayak Amsun amwin kufodawino.”

Kalsiw.10 Kale Yesus ayo tad Yedusalem tadane,

Yedusalem kayak adikum iyo kin antamdá daku bom nadiwe dákadáyam bakodiw,“be kan atane?” Kaliwade, 11 kanominwanang kinimdawsikbiw iyo imiweng kalabakoyam, “bela Yesus aka lum senin kinim,Nasadet Galili kayako.” Yaksiw ko.

Yesus tam Yol am unsa umi sung uta ko.12Kale Yesus akawakas tamYol am kasá-

dam tem somane, kinim iyo kisol wansikidusikibiw kala. Kale nadale adikum iyofotaba tam bániwe, aka kisol sánbiw bánso awon sam sam sánin bán so uyo falmekkusiki nadane 13 bakoyam, “Got ami godinweng bakosu uyo bako nadule, ‘nam amkatam uyo ki Got suksukin am,’ kata kiwta

ta bom ami am be yakot wanin am tawkeimusiw.” Yakeisa ko.

14 Kale kin mat so kun iwán so iyo tadGot ami Yol am kal atamiwe imkidelba.15 Kata bokal kayak as fakiw dakádawinkinim so sawa kukumin kinim so iyo kukuwkidel kidel kanaba uyo utaman bidiwe,mankatiw katiw ita Yol am kasádam tem kalyuleng kal bom nadiwe bako, ‘Dewit Manláw kalfalawumo!’ Kal bidiwe bokal kayakas fakiwdakádawin kinim so sawa kukuminkinim so im aket wol isak keiyamane, 16 ikaYesus bakodaw, “kaba, mew man katiwkatiw imi weng kanabiw uyo kidi badáwe?”Akiwe, Yesus aka weng bakoyam, “au” kalenadale aka bakoda, “kiba Got godin wenguyo makso mak kímaliw bade bá? Buk uyobako, ‘man katiw katiw so man unák so imibon tem uyo tako nadiwe win kufodawok-abiwo,’ kalesu. Kale be Got ata kukuyamkanamino.” Yakeisa, kayo ka.

17 Kale aka kanaba bu kudá nadale yakabiw Betani kal sono una.

18 Kale yak seno matam kutim midiliwYedusalem abiw dukum unano kale leiwunom nadale imin tew amsun keidawane,19 kalomo as yet mak leiw kal todbe ka.Kale nadale tam somo gim mak abudonginbanim kon kuw dudewsu ka. Kale nadaleaka as be bakodaw, “atin gim so asiki abu-dolaw banim kate!” Kale kei badale asayo wabising gutane, 20 alam weng kidiminkinim iyo kanoda uyo utam nadiwade imaket madiw madiw bom beso kuwo kalbom ika bako nadiwe, “yakno yakno asbe wabising gutana?” Kalaniwe, 21 Yesusweng bakoyam, “naka atin afan dam wengbakayamon, á bede kiba kim aket afanokalin uyo aket alew fukanongin banim atinaketmakuw kei afan kalokabiw namti, kibilken nam kano as yet bakodawi kanoda tawkeimodiw. Kale kiba ken amgu bakomam,‘unalo, matam be yak yol wok kumun temunalo!’ Akiw. Ken kanodoma ka.” Yakeisa.22 Kale kiba aket afan kale nadiw dákadáwis modawokabiw aka kuyama utamok-abiw kala.” Kalesa ko.

Yesus kaba kan ata win dukum kukam-sanako kalin sung uta ko.

23 Kale Yesus aka asiki tad Yol amkasádam tad nadale aka kukuyam badalebokal kayak as fakiw dakádawin kinimso sawa kukumin kinim so iyo tad atamnadiwe ika bakodaw, “yaknámin kitid uta

Page 37: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 21:24 34 Matiyu 21:41kudu faku bom nadawo kanomin ufekufek bula kanabáwe? Ade kan ata ki-tid bula kukamsane?” Akiwe, 24 Yesusweng kala bakoyam, “naka dákadáminmak dákadáyamono kalbi, kale kiba fakaduweng dam bakonamiw namti, nakal kanobakoyam wataw kitid dukum dim utafaku bom nadino ufek ufek kukuw belayokanabino yakokabi kala. 25 Kaleyo Yonami wok ban bomin kukuw be yako kalotasene? Got ami dim kal bade kinimimi dim kale?” Yakane, ika ilim tudonweng taken bom nadiwe bakodiw, “nukawataw kalokabuwe? Alo nuka bako Gotamiyo kalokabuw namti, aka dákadáyamnadale, watawo kaleyo Yon aket kudawon-gin dakosiwe?” Yakokaba. 26 “Ade nukabako naduw kinim imiyono, kalokabuwnamti, wanang kinim iyo kanayamokabiw.Be watawo kaleyo bá, wanang kinim imiaket fukanin dukum be bako Yon be Gotami lum senin kinimo.” Kalesiw. 27 Kal sinadiwe, ika Yesus weng kala bakodaw, “bá,num kal banimo.” Akiwe, aka bakoyam,“kim kal banim kale naka yaknámin kitiduta kudu nadi ufek ufek kanabino yakomibanim.” Kalesa ko.

Man kinim alow imi weng fakom weng utako.

28 Kale Yesus ayo bakoyam, “kiba belaaket fukan dádin kala, kale kinim mak akaman kinim alow kale alaw aka yak mandil ayo bakodaw, ‘nalam man kamano begadew yong falaw ko.’ Akane, min ayo alawbakodaw, 29 ‘báno,’ kala, kata yanol akettet dau nadale yak gadew sok yong fala ko.30 Kale beta alaw ayo alo yak man mak ayoweng alataw be ki bakodawane, min makaka bako, ‘au, natim naka kanodokabino.’Aka, kata aka afan unongin banim dakoda.31 Kale kim aket kinim alew alow iyo yakata alaw weng bakoda uyo kidi kanabane?”Kalane, ika weng kala bakodaw, “man ka-makikiw bakodawa atano.” Akiwe, Yesusasik bakoyam, “naka atin damweng bakoy-amongin keimi. Kale Yu kayak gebomgebom kiba, man dil taw bá, kayo bankeimin kinim so sakadinin wanang kinimso ika ban keimin ibik dumam isik gebomyak Got kasák gu tem uyo yak unokabiw.32 Beta kaleyo Yon wok ban bomin kinimaka kamakikiw tad bom nada kukuw kidelkukuyam tase. Kata kiba aket kudawonginbanim, kata ban keimin kinim so sakadinin

wanang kinim so ita aket kudawsidiw adekiba be kanama atamsidiw, kata kiba bankeimin uyo ibik dumam nadiwe aka afankanaba be akongin banim dakosiw.”

Weng fakom kinim yong láw kuyam kinmonamino kalin umi sung uta ko.

33 Alo Yesus ayo bakoyam, “kiba wengfakom mak bela kidilin kala. Kinimbakan kayak mak aka sok gudew lungmak dok dakábi dabadá nadale dám fakofal fal dabadá bá kuw, gudew gim woktukunudiw unemin tem kado dabadánadale kin moyámin kinim el am makginedaw nadale beta aka yong uyo yongfalin kinim madik kiwta láw kin monamsidiwano. Kale nadale aka bakan kukummak unsa. 34 Kale sok gudew ayo yakanabomongin mewso keidane, kinim aka wokfakudin kinim imadála tad láw yong kinmodin kinim itamiwo, yak gudew sok gimmadik alamino kalin uyo kunamino kaleimadála tadiw.

35 Kata láw yong kin modin kinim tabeyak bakan kayak ami wok fakudin kinimiyo imadew fakudom nadiwo mak ata láwfaubi dau nadiwe mak ata atin anbidiwfikalane, mak ata tum sán bi dau dabadáaudiwe, 36 beta bakan kayak ayo alo wokfakudin kinim kamakikiw imadála unsidiwbidi akayam kinim seng seng imadála unbi yak láw yong kin modawámin kinimitamiwe, ika ming ming kamakikiw kanoy-amsiw taw kanoyamsiw.

37 Kale beta aka adik adik alam man ayodabadáyama una nade aka bako nadale,“ika be nalam man kayo ika am akfaktem unokabiw kae.” Kalesa. 38 Kata láwyong kin modawin kinim iyo alam manayo tadba ka. Kale nadiwade weng guduldau nadiwade bakodiw, ‘kala bela kanaminkayak alam man kale ata matam bakankudulokaba kinim ade kábe tadba. Kalenuka anbi naduwo ami bakan uyo nutakudulumo. Kale nadiwade 39 ika yak dewfaku dawbinodiw tam dám gong fako dákaba anbidiw fikalesa ko.

40Kale yong kayak ayo tadokaba uyo láwyong kin modawin kinim iyo yaknoyamok-abane?” Yakane, 41Yu kayak gebom gebomiyo fakadu bakodaw, “aka yak kinim mafakmafak bo anu nadano kukum láw yong kinmodawin kinimmadik mak walu imudano,sok gudew lung uyo kin modiwo si gimfakámin atan keida ka. Kale nadiwade

Page 38: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 21:42 35 Matiyu 22:17yak gudew sokmadik bakan kayak alaminokalin uyo kudawokabiw.” Kaliwe, 42 Yesusaka bakoyam, “kiba dil uyo Got godin wenguyo makso mak ki kidisiwane uyo bakonadu,‘am ginamin kinim ika tum bula mafako,

kale kudáliw yak abuyo alo uta tabommatam tum iwkuk kidel keida.Kale be Kamokim alata kano kudásanade nuka utamuw uyo kin temiwál so keisu kala.’

43 Kaleyo naka dam weng bakoyamon,Got ami kasák gu uyo kibilimiyo kal kukankeiyam kudu nadale kudew yak wanangkinim madik kan ita Got alami kasák guumi kukuw kidel kanabiw im kuyamok-aba. 44 Kale kan kinim ata tum iwkukkidel bemi dim kal dalmong kalom kutinanamti, kinim be but butin kuw keidokabaade bela tum ata ta bom dak tam dá madákkinim daw tam modokaba namti, aka atintalin kuw faktidokaba.” Kala nade 45 bokalkayak as fakiw dakádawin kinim so Fedasiso iyo Yesusweng fakombakaba uyofinangdádomo ilim guton bakayaba ka. Kalenadiwade 46 ika leiw mak fenom naduwodew fakudumo kaliw, kata ika wanangkinim seng seng im itam fingon dásiw uyowatawo kaleyo bá, wanang kinim im aketfukanin ayo Yesus be lum senin kinim kalakalesiw kayo ko.

22Kinim kuet wanang imin fakudula liwliw

wanin umi weng fakom uta ko.1 Kale Yesus aka asiki weng fakom weng

bakoyamnadale bakoda, 2 “abid tikin kasákgu be, kinim Kamok man mak wanangkudula liwliw wanin ulutaw. 3 KaleKamok ayo min wanang kuduba liwliw uyokidel kuti nadale aka wok fakudin kinimimadála yak wanang kinim alam wengumtiyaba iyo bakoyamiw, ‘tadiwo waninwananumo’ yakei imadála yak bakoyamiw,kata ika weng ilalu kubinodaw nadiwetadongin banim keidiwe, 4 beta alo akawok fakudin kinimmadik bakoyam nadale,‘kiba yak nalam kinim weng umuyam biiyo bakoyam, naka iniman kau yáw mánso kau kama bún bún so iyo anu fu kideldawtidi. Kale bakoyamiwo, “tadiw liwliwwananumo!’ Yaka, yak bakoyamiw. 5 Katakinim iyo weng kidilongin banim kei nadi-wade mak yong una, mak wansiki dusikín

am una keidwe, 6 alo madik itane Kamokwok fakudin kinim tabiwo kalomo faubiimu anudiw fikaliwe, 7 beta Kamok dukumayo wol isak keidawane, alam un tabudinkinim iyo imadála yak kinim anusidiw imiabiw dukum uyo am kuektane ilik ilokauyamiwo, 8 beta alo Kamok aka alamwok fakudin kinim bakoyam, ‘wanin budekainu mikil keidu, kata kinim nam wengdauyam tadino, yakeibi, ika ken tad iminwanodiw bá, watawo kaleyo bá, ika wakbakbá kayo tadongin dakodiw. 9 Kale kibayak leiw kal kal bo ká bom nadiw kinimso mak itamiw namti, weng dauyamiw tadnam liwliw kidel kutibi uyo wanin kala.’Yakane, 10 ika yak leiw kal kal ká bomnadiwe kinim mafak so kidel so bakan kábi imadew tad kinimwanang kudula liwliwwanin am dukum uyo kinim ki kábi wei-nune, 11 kamok dukum ayo matam kinimkit abu itama. Kata kamok aka kinim makatamomo, aka kinimwanang kudula liwliwwanin ilim miki tadongin dakoda ka.

12 Kale nadale aka bakodaw, ‘takonkawta, kaba liwliw wanin ilim mikidonginbanim, be watawo kale tadawe?’ Akane,kinim ayo am weng banim keidane,13 Kamok dukum ayo alam wok fakudinkinim bakoyam, ‘yak teng yán sok gei daudawbinodiw tam abiw dal midilin abe bomnadayo aman bom nadale kail gang tek sanbom keimamak kala.’ Yakeisa.

14 Kale Yesus ayo weng adik wakadábako, “kinim wanang seng seng bude gándáyamsa, kata aka kul fakadu ita kuwmadawalu imusa.” Kalesa ko.

Kamok Sisa takis kisol kukádawin umi sunguta ko.

15 Kale beta Fedasi iyo yak nadiwadeweng gudul bom nadiwade Yesus kanamakokabuw akokabuw kal bom alam wengabodawdewabil sangadet daw tamgidumokale weng kidel si dau 16 nadiwade ika ilimweng kidimin kinim so Edot ami kinimso iyo imadáliw tad Yesus atam nadiwadeika bakodaw, “Kukumin kinim kawta, nukanulum kal, kaba afan dam weng bakaminkinim ade kaba kam kukumin uyo ulumGot am dam weng mikil tem ki afanbakamábaw ade kaba yak kinim win so imiweng uyo kudáli aket dakfonamodiw báyo,kaleyábaw. 17 Kale kami aket uyo watawokalbaw, nuka ken Udom gawman Kamok

Page 39: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 22:18 36 Matiyu 22:46Sisa takis kisol kukádawin be ken bade bá?”Akiwe, 18Yesus aka imi aket mafak tet bomweng dákadábiw uyo alam kal. Kale akabako nadale, “kasen keimin fong awangalkiba, watawo kale weng abil fonamumo,kale kanabiwe? 19 Kala, kiba gawman takiskeimin tumon mak kukunamino.” Yakane,ika tumon tem kadel mak daudawiw ade20 aka dákadáyam, “kiba bela kan ami sinikso win so ata dok dásiwe?” Kalane, 21 ikafakadu bakodaw, “Kamok Sisayo.” Aki-wade, beta aka bakoyam, “Sisa ami ufekufek namti, Sisa alam kukádawin ka. AloGot ami ufek ufek namti, Got alam kuká-dawin kala.” Yaka nade 22 ika weng belakidi nadiwade ika aket diking dakung sinadiwe dabadá unsiw ko.

Talá tabokabuwe, báye kalin sung uta ko.23 Kale am dánámin makuw kabadák

ki Seddusi kinim im weng bakanábiwuyo ika bako nadiwe, fikalanin ika talátabodiw banimo kalesiwo, ika dákadáminweng dew tad nadiwade Yesus atam24 bakodaw, “Kukumin kinim kawta, Mosusaka bakoyam nadale kinim wanang makkudumanmak daudongin banim, si nadalefikalokaba namti, alami ning ata kuw yakfik kadun uyo kudu nadanno fik man makfuko kudawako.” Yakeisa.

25Kale nuka kinim nikil fet kal mak nusoalanámaliw, kale fik dil be wanang kuduse,kata aka fikalese, kata ammanmak kudon-gin banim kayo dil ami falew asik fik amkadun uyo kudu nadale 26 kano ming mingman mak kudongin banim si fikale sadadák dák un bi dák kinim adik adik kinimfet asik wanang uyo kudula, kata uka manmak kudongin banim kano si 27 fikalesu.28Kale fikalanin kinim iyo talá tabokabiwokalesiw uyo adikum kinim nikil fet kal imitalá tabokabiwuyowanangbonikil adikumilim kadel keiyamsu. Kale bo kan ami kadelkeidokabune? Akiwe, 29 Yesus ayo wengfakadu bakoyam, “kiba aket kidel fukan-biw bá. Be watawo kaleyo bá, kiba Gotgodin weng so Got ami kitidim so uyo kimkal banim kayo kanamin weng uyo bak-abiw. 30 Kale fikalanámin talá tabokabiwatan be akmal keimin kukuw be banim.Kale ika abid tikin ensel taw keidokabiw.31 Kata kiba Got ami buk tem fikalanámintalá tabamin sung kísiw uyo bako nad-ule, 32 ‘naka Ebadakkam, Aisak, Yekkowimi Got.’ Kalesa. Ade aka fikalanáminimi Got bá, kata aka kaunsin bidiw imi

Got.” Kalane, 33 wanang kinim iyo kan-odin weng bakoda weng bu kidi nadi-wade alam kukuyamin uyo im aket dikingdakungyamsa ko.

Sawa abem babid umi sung uta ko.34 Kale Fedasi iyo kidilomo, Yesus tabe

Seddusi weng mimin anwáyam bánokaliwade, Fedasi iyo tad Seddusi itamiwdek amki nadiwe 35 sawa utamsa kinimmakuw ata dákadámin weng mak Yesusdawkukudon kale bakoda, 36 “Kukuminkinim kawta, yaknámin sawa ata abemamsuna?” Akane, 37 Yesus weng kalabakodaw, “kalam Kamokim Got ayo kalamaket uyo adikum kudaw nadawe kalamfinang tetin so uyo adikum kuek kuekkudawalo.’ 38 Belata ki sawa iwkuk adesawa dukum ka. 39 Alo sawa bemi falewmak ulutaw kaí, ‘kalam duw ifin iyo kikalami aket kukámabaw taw kano kuyamalkala.’ 40 Kale sawa alew belata amsungebom keidiwo, Sawa abem so Lum seninkinim im sawa so uyo umi dim kal bukusiwko.”

Got ami Walusa Kinim be kan Mane kalinsung uta ko.

41 Kale Fedasi iyo tada tada keidiwade,Yesus aka dákadáyam, 42 “kim aket Got amiWalusa Kinim be kan ata? Ade be kanmano? Kalbiw.” Yakane, ika fakadu bako-daw, “aka Dewit man low.” Akiwe, 43 akabakoyam, “á yakno yakno nadano Dewitayo Sinik Abem kiwa dauda Got WalusaKinim bakodaw, ‘kaba nalam Kamokimo!’Akansa? 44Kale Dewit ayo bako nadale,‘Kamokim Got ayo nam Kamok bakodaw

nadale tad nalam teng miskuno kalkano tein sadaw si kalam wasi iyotudo imadew tad kalam akfak temimtikamon kala.’ Kalesano.”

Kalesa. 45Kata Dewit aka GotWalusa Kinimbakodaw, ‘nalam Kamokimo.’ Akanámsa.Kale alo Got Walusa Kinim be yakno yaknoaka Dewit ami muduw kas keidokabane?”Kalane, 46 am dánba kabadák ayo kinimso mak weng makso ami dákadámin uyoyán kidawongin banim ade weng maksodákadálawongin banim, watawo kaleyo bá,ika fingán dá nadiwo kayo ko.

23Yesus aka Fedasi im kalan lofidin bom kolo

kolo kalbi bid fet kal mosa.

Page 40: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 23:1 37 Matiyu 23:241 Kale Yesus aka alam weng kidimin

kinim so kinim wanang seng seng sobakoyam, 2 “sawa kukumin kinim so Fedasiso iyo Mosus ami kitid uyo ita kudusidiwkala. 3 Kaleyo kiba imi weng bakabiw uyoki kidi bom nadiwade imi weng bakoyamkanodino, yakbiw uta kuw kanamin, kataimi kanamábiw uyo ki kanamin bá. Ka-leyo ika ilimi weng bakamáliw uyo maksokanamábiw bá. 4 Kale ika ufek ufek kuengidum gitik ku kudew yak kinim nangal kalbude kutiyamábiw, kata ilimi ayo sikal dilmak dew yak katiw mak mada malelawdafodoliw banim ko.

5 Kale imi kukuw adikum kanamábiwbe kana buduwo, kinim madik ita itaminkala. Kale nadiwo ika Got weng abemgodusiw umi bokis tem kutisiw uyo ikawanang kinim madik ika bo akayam ilimiuta atin dukum kidel ku mikiyábiw adesuksukin ilim uyo kimisung mikibi kudátaba buduwo wanang kinim madik ita ita-mino, kale kanamábiw. 6 Kale ika waninwanin bán bo abin dukum win tabin kuwteiná bom kalfalabiw ade ika kawed amabin abemuyo ilita ki teiná bomkalfalabiw.7 Kale ika wanin sánin bán ká buduwoitamin kala. Kale ika kanamábiw adewanang kinim ita win bakoyam, ‘Kukuminkinim, kiwta,’ yakanin kala. Kalanábiw.8 Kata adikum kiba kikiw makuw ade kibanikil makuw ade kim Kukumin kinim bekinim makuw ata kuw kayo kiba kinimmak bakodaw, ‘Kukumin kinim’ akin bá.9 Ade kiba bakan dim kadák ayo kinimmak bakodaw, ‘Natimo’ akin bá, watawokaleyo bá, num Natim be makuw ata kuwabid tikin teinbe. 10 Ade kiba kinim makbakodaw, ‘Kamokimo’ akin bá, watawo ka-leyo bá, kimi Kamokim be kinim makuw,Got alata Walusa Kinim ata kuw. 11 Adekan ata kim iwyak tem kawák ayo kinimamsun keibe namti, kinim beyo ki kimiwok fakudin kinim keidokaba. 12 Kayoyak kan kinim kawta kalam win kufábawnamti, Got aka kanabaw kinim, kaba winkuwákam nadale yak kan kinim kawtakalam win kuwá badaw namti, aka winkufokamokaba ko. 13 Kol sawa kukuminkinim so Fedasi so fong awang kiba umtadáliw ka. Kiba wanang kinim yak abidtikin Got kasák gu unemin leiw uyo atiyamnadiwade kibilimiso yak unodiw banim keinadiwe yak kan ita tam unumo, kalbiw iyoken imadáliw tam unodiw banim keisiw.

14 Kol sawa kukumin kinim so Fedasi sofong awang kiba um tadáliw ka. Kibawanang kadun kadun im ufek ufek adikumkukiyamumo kale Got suksukin kimisungkeimaliw. Be watawo kaleyo kanamaliwbá, kana buduwo wanang kinim ita itaminkala kale kanamaliw, kata umi laban uta tabom kiba sok gei tabamin atin mafak uyokudulokabiw kala. 15 Kol sawa kukuminkinim so Fedasi so fong awang kiba umtadáliw ka. Kiba kinim kanoyamuw nulumkukuw abodino, kale fen wok fako amgufako ká bom nadiwe kinim atamuw ka, kalekanodawiw kim mafak keimin bo akayamata atin mafak keiyaba.

16 Kol, kin amim kinim leiw tudoyamkámin kiba um tadáliw ka. Kiba bakonadiw, ‘kan ata Yol am win dawsonudanamti, bo mit banim. Kata kan ata Yolam tum gol win dawsonuda namti, akaalam weng takadá weng abem bakosa bealam kanodokaba.’ Kaleyábiw. 17 Kata kibakin amisiw ade kim aket fukanin banim!Yaknámin uta dukum? Tum gol uta bade,Yol am uta? Yol am uta tum gol bekanomamu abem keibu. 18 Ade kiba alobako nadiwe, ‘kan kinim ata wis sánin bánwin dawsonuda namti, bo mit banim. Katakan ata wane ilkádawin win dawsonudanamti, aka alam weng takadá weng abembakosa be alam kanodokaba.’ Kaleyábiw.19 Kale kin amim kinim kiba!. Yaknáminuta amsun? Wane ilkádawin ufek ufek utabade, wis sánin bán uta? Wis sánin bánuta wane ilkádawin be kanomamu abemkeibu. 20 Kaleyo kan kinim ata wis sáninbán win dawsonuda namti, aka wane ilká-dawin ufek ufek umi dim bu umi winsodawsonuda. 21 Ade kan kinim ata Yolam win dawsonuda namti, aka Yol am sokinim alam kaw tam biyámin so imi winimsonuda ka. 22 Kale kan kinim ata abidtikin win dawsonuda namti, aka Got abinabem so abin abem ulum teinámin kinimami win so imsonuda ka.

23 Kol sawa kukumin kinim so Fedasi sofong awang kiba um tadáliw ka! Kiba kilimbinál imin adikum fakamábiw so ang katiwkufimábiw so uyo gu nangal kal mak kutinadiwe gu mak uyo Got kudawábiw. Budeken kanamodiw, kata kiba sawa abem umiufek ufek iwkuk uyo kanamongin dakoy-abiw. Kale ufek ufek iwkuk ade belataka, kikik kanamin so aket budunin soafan kanamin so uta kanamongin dakosiw.24 Kinim leiw tudoyam kámin, kin amin

Page 41: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 23:25 38 Matiyu 24:5kiba! Kiba kim kanamábiw ayo kalakalataw, kale kiba gufik ata tade bon temuna tuw dabadábaw kuw alo inimanmayandukum ata tade bon tem una talaw wanekeimaliw.

25 Kol sawa kukumin kinim so Fedasi sofong awang kiba, um tadáliw ka! Kibawok ket so fadet ningudin so umi kalobude gingabiw, kata kidin tem utane ufekufek aket wananyam budu kutad kutadinso kilim luk ki duduyámin so uta ta bomweinsu kala. 26 Kaleyo Fedasi kin amimkiba! Kiba kamakikiw wok ket so fadetningudin so uyo yak kidin tem uta gingkidel kudiwo alo abiwo ukal atin kidel kei-dokabu ka.

27 Kol sawa kukumin kinim so Fedasi sofong awang kiba, um tadáliw ka! Kibakanom fom gu abiwo uta kidel kudiw atinkidelok keisu, kata kidin tem kawák utanesák kinim kuneng so ufek ufek mafak soweinsu taw keisiw. 28 Kale kiba ulutawko. Kiba kál kinim kin bán uta kinimkidelok kala, kaleyábiw, kata kim kidin temkaok ayo ki fong alew keiyámin kukuw somew kukuw mafak mafak adikum so uta kiweinyamsu ko.

29 Kol sawa kukumin kinim so Fedasi sofong awang kiba, um tadáliw ka! Kiba lumsenin kinim imi fom gu gu uta kidel bomam gina bom nadiwe kinim kidel imi fomgu gu uta kidel bom kait kait dauyábiw.30Ade kiba bako, ‘nuta nulum awadik kasalimi alanámsiw kal nuluso alanámsuw nam,nuka nuso imi lum senin kinim amamsiwbe amoduw banim,’ Kalanábiw. 31 Kataalo kibiliwta kuku nadiw nuka lum seninkinim am amsiw imimaduw kasalo, kalbiw.32Kale kiba ulum kanabiw ki kilim kawadikkasal imi mit kei kudásiw uyo kiwta atalkilálino.

33 Kuin kiba faimkun ade kiba faimkunatud ami láw! Kale kiba Got ami bakonada kiba mafako imadáli yak as abok-abiwo. Kalba uyo yakno yakno sakabok-abiw? 34 Beta kaleyo naka lum senin kinimso utamsiw kinim so, kukumin kinim soiyo imadáli tad kibilim itamokabiw, katakiba yak madik bo anu nadiwe madik itaas dawing dakámin dim sil biki imkan bomnadiwe yak madik ita kawed am tem temkatam kál fau bomnadiwade fotabiw abiwetam tam kámokabiw. 35 Kala kaleyo ki-wta, bakan dim kadák kinim kidel adikumanusiw umi idum uyo kudokabiw. Be kinimkidel Ebel ami ambisiw kalo kudew tad bi

tad Bedakaya amman Sekadaya ami Yol amtad wis sánin bán tad iw kadákal anbisiwdi umi idum adikum kiwta kudu sok geitabokabiw kala. 36 Kaleyo naka atin dambakoyamon, kanomin bulami idum adikumuyo kudew tad kamane tein bidiw wanangkinim kimi falak gitik imudokabu kala.

37 Kin kin mada Yedusalem so kuwo!Kiwta ta bom lum senin kinim iyo anudiwfikalesiw ade Got ami weng dew káminkinim dabadáyama tasiw iyo tum tuwfukosiw. Kin kine, naka wataw kal monadino kiba kokoduk man imadálu tadulum bad kun tem uniw mikibu taw kei,naka kano im sek mikidomine? Kanodomi,kata kim aket naka báyo, nakodiw. 38 Kayoutamin, kimYol amuyoGot ayo atin kudálagisokabu 39 ade kiba natamodiw banim keibidiw bi am kanam tadu kiba bako, ‘mewkinim Kamokim win tudow dim tadba beGot daw kinim dádako’ kalokabiw kal nata-mokabiw ko.” Kalesa.

24Adik adik am dánámin umi kanam matam

bokabu umi sung uta ko.1Kale Yesus aka Yol am uyo kudá ei bom

keimane, alam weng kidimin kinim iyo tadatam nadiwade Yol am so am takan takanmadik ginesiw so uyo kukudaw, “kalak fen,utamalo!” Akiwe, 2 aka bakoyam, “kibamew adikum ufek ufek buta utamábiwe?Naka dam bakoyamon, mew kanomin amkidel utamábiw bo masi tum filal makkano alakasin dim tod budu utamodiwbanim, adikum uyo dakel bakan abokabu.”Yakeisa.

3 Kale Yesus ayo mukkun auliw tikinkal tein alane alam weng kidimin kinimiyo ilim tudon tad nadiwade ika bako-daw, “kawta, kam weng kanomin wengbakodaw uyo yaknámin tem kal kanammatam bokabu? Ade yaknámin uta kanammatam buno nuka kal keidumo kami aloasiki tademin atan uyo mewso keibune,kalokabuw ade kalam madák bakan tadawwanang kinim numi tein tadanusuw umibanimokabu atan uyo mewso keibune,kalokabuw?” Akiwe, 4 Yesus aka imi wengkala bakoyam “á, kinim mak kasen keifaltiyamokabiw kaok ki kidela dufo bomnadiwo 5watawo kaleyo bá, kinim wanangseng kuw ika nam kibi wakak kiw tadebom nadiwe bako, ‘naka Got Walusa Kinimkaí’ kal bom nadiwade ika wanang kinim

Page 42: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 24:6 39 Matiyu 24:30seng seng iyo kasen kei faltiyamokabiw.6 Kiba wasi ginanin weng sung uyo kidibom nadiwe wasi kanam matam bonginkanamuno kal bidiw kidimokabiw, kata befingánin bá, usik kanam matam be ununoyanol am afung am uyo tadokabu. 7 Adeanang kukum kasel yak anang kukum kaseltabudiw wasi ginan bidiw, abiw kukumkasel yak abiw kukum tabudiw wasi ginanbidiw ade anang bakan seng seng uyo bimamsun man fukan matam bune, imin wolfut matam bu keimokabu. 8 Kale kanodinkukuw adikum kanam matam bokabu, bewanang man fukanin mifiw man daudonokale kál funin kudábu taw keidokabu.

9 Kale kanam tadokabu kabadákalkiba sikal takuyam imadew yak tal leiwkukuyam bom ika yanbi bom nadiwadeadikum bakan kasel iyo sakik kuw ita-mokabiw uyo watawo kaleyo bá, kibanami kayak kayo ko. 10 Kale kanamtabokabu kabadákal kinim wanang sengseng iyo nam aket afano kalin uyo kutamokudá nadiwade akanum kus atam wasi gidaudawa gi daudawa keimokabiw. 11 Adeibakamin lum senin kinim iyo matambe nadiwade wanang kinim seng sengkasen kei faltiyamokabiw. 12 Kaleyo bakankuw tabodu uyo kukuw mafak mafakki senga matam matam tad budu nadewanang kinim seng seng iyo akanumaket kudawa kudawain uyo baniman tadbudu keimokabu. 13 Kata kan kinim atakitid fakadá bom todokaba ata kuw kanoasada si am adik adik dánokaba kal kail bátakeikudawokaba. 14 Kale Got ami kasákgu sung kidel be dew anang bakan adikumuyo adik bakoyam kalaliw kidiliwo, betaam afung am uyo dánokabu.

15 Lum senin kinim Daniel aka ‘taltalinkukuw mafak mak kanam tadokabu’ umisung bakosa. Kale kanodin kukuw mafakbe abin abem kal tod budu utamokabaw.(Kale kinim kan kawta weng bela kídawnamti, kidela kal keidal kala.) 16 Kale yakwanang kinim Yuddia bakan teinsiw iyokanam tabune, ika kabadákalwabading yakamgu tikin unin kala. 17Kale yak kan kinimkawta am kudá abiw dal kal tein badaw kaí,kaba tam am kalam ufek ufek am bu uyokudew unon kalin bá. 18Kale yak kan kinimata yong tein be namti, aka alo yak alamam gid lim uyo kudew nadino kale uneminbá. 19 Kale kanam matam bokabu atan

be yak wanang kumun sino so yak manmuk wanin daw tad so ita ki atin fitokabiwkate! 20Kiba Got wis sánla bidiwo, kanodinkukuw mafak uyo gis am dánámin so Fin-uyámin atan so kal tademin bá. 21 Kaleyokanamin am dánámin atin mafak matambokabu be suwayo katow tein kudew tadbi kadák didu be kanodin kukuw so makkanosu bá, ade yanol alo makso kanodok-abu bá. 22 Kale Got aka kanodin amdánámin atin mafak bo mewtanonga kusa.Kale aka bo kanodongin banim nam, mewwanang kinim teinumánu bomak kanodinatan mafak bo bodiw banim. Kata alamwanang kinim walusa im luk beta kanodinamdánámin uyomewtanonga kusa. 23Kalekanam matam bune kabadákal kan kinimata bakokam nada, ‘ai, kalak fen WalusaKinim kaí kalak abe’ kal bom, ‘meyak kabetada’ kal bom keimiw namti, bo afano kalinbá. 24 Kale ibako walusa kinim kaí kalinso ibakanin lum senin kinim so iyo misunabom nadiwe ika dubat dubatin kukuw sokudew matam dá bom nadiwe Got alamwanang kinim walusa iyo faltiyam imadewyak leiwmafak dádumo kale kanamokabiwbe ken leiw so keiyamano beta kanamok-abiw kala. 25 Kale naka bakoyami kiba kalkei keim sidiwo kanodin kukuw uyo kanammatam bu ka.

26 Kale kan kinim ata bakokam nadale,‘kalak fen Got Walusa Kinim ade unán biyak anang iwán sed gisa bakan kal be bede,’kaka namti, kaba afano kale yak uneminbá ade aka bakokam, ‘Got Walusa Kinimade mew am katam kal be ko’ kaka namti,kaba afano kalin bá. 27 Kale Got ami Kinimtadokaba be babá falmang kala, abid tikinadikum lána wanang kinim adikum ata-manbiw taw kei tadokaba. 28Kale yaknodinbakan kal kinim fikalanámin atukul bu kai,fom wanin awon iyo tada tada dek amkibom gilinokabiw.

29 Kale kanomin kukuw kamkukuminuyo tade une kei budune wabising‘atan ayo sakmit midilane, kayow atane

midilin tem eidoma banim keidanemilum iyo abid tikin bá kudá kadismitabiwe, adikum abid tikin ufekufek tein fakadálu uyo gulak gulaktabokabu ko.’

30 Kanamin am dánámin kabadákal Gotami Kinim tadongin keimano kalin umidubat dubatin kukuw uyo abid tikinokal kuku kei budune anang bakan kuwtabodu wanang kinim adikum iyo utam

Page 43: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 24:31 40 Matiyu 25:3nadiwe aman fakuneng tabe bom nadi-wade ika katam fen atamomane, Got amiKinim namti abid tikin ibin tem kin luk-luk dukum so kitid dukum so kei madákaba ka. Akokabiw. 31 Kale aka fudongket weng dukum mak gán budune alamensel iyo imadála anang bakan adikum kábom nadiwe alam wanang kinim walusaiyo fabudumo imadáliw tad alam mit temtadokabiw.

32 Kale kiba as yet umi kukuw kana-malu be kidela utam kal keidin kala. Umikon dudá malaw találu namti, nulum kalkeidomo au, bo wok bang takam yumtaba kaleyábuw. 33 Ulutaw, kale kiba utabidiw kanodin kukuw kukuw bakayabi uyokanam matam bu kaí, beta kal keidomonam tademin atan bo mew keibu ka, kalinkala. 34 Naka atin dam weng bakoyamon,wanang kinim teinaliw kanammatam bok-abu, ika fikalongin dako áliwo kanominkukuw adikum bo adik wakadá kanammatam bu utamokabiw ko. 35Mew abid sobakan so kuw tabodu bo kalo banimokabu,kata namweng adikumuta kuw banimomubanim.”

Got ami Kinim tadokaba be kan atamak kalkeidongin banim ko.

36 “Got ami Kinim ami tademin amdánámin so atan makam so be kan ata makalam kal? Atin bá be, abid tikin ensel ikilim kal banim ade alam Man Yesus akal amkal banim, kata Natim Got makuw alafinalam kal ko. 37 Kale Got ami Kinim tadok-aba ayo ki, Nowa ami alaná bada kukuwkanosu taw keidokabu. 38 Kale ika wokfukadámamu tabongin banim, bo keno kalebom kanamaliwowok fukadámamu ta bomkinim abusu, be ika keno kale bom nadiweimin so wok mafak so wan bom, wanangkinim kudula kudula bom keimáliwo Nowasiw am tem unsa. 39 Kabadák be ika lum-lum bom nadiwe ika um kanam tadok-abu mak kal keidongin banim keimáliwo,wok fukadámamu ta bom wanang kinimwanesu taw Got ami Kinim ami tadokabaatan ukul kanodokabu kala. 40 Kaleyokinim alew mak gung ká bidiwe kanammatam bokabu ayo yak mak be dew unommak be dabadálokaba. 41 Alo wanangalewmakwomdudi bom keimáliwo kanammatam bom mak bo kudew unom makkudálokaba kala.

42 Kaleyo kiba kidela fasko bom kala,watawo kaleyo bá, kiba kim Kamoktademin am dánámin ayo kim kal banim.

43Kata kiba bula finang dádin kala. Kanomkinim mak aka kal keidomo yakot waninkinim aka tad nam, am yakot wanokaba ka,kalokaba, be aka am basat dabadála yakotwanin kinim ayo tad ami am tam yakotwananoma banim. 44 Kale bemi mit betakiwso kidela kin mak kin bá bom faskobomo kala. Watawo kaleyo bá, Got amiKinim ayo atin kim kal keidongin banimkalo duyo kalaniw kalo maklo tadokaba.”

Wok fakudin kinim be afan kanamin kin-ime, baye kalin sung uta ko.

45 “Kan ata aket kidel fukanin ade afankanamin kinime? Tabalasew mak akaalam wok fakudawin kinim mak aket dau-daw walu dau nadale kawta wok fakudinkinim madik iyo kin mo bom imin tewkeiyama namti, kaba wanin dauyamalo,akei unokaba. 46 Kale tabalasew ayo fasikitadulomane alam wok fakudin kinim kinmodin walu dawti unsa ayo alam bako-dawsa ki kanamusa ka. Kale ken ko, akok-aba, wok fakudin kinim ayo atin kalfalok-aba. 47Naka atin afan dam weng bakayabi.Watawo kaleyo bá, kinim afan kanamusakinim be tabalasew tabe be walu daudaami ufek ufek adikum uyo kin modokabako. 48 Kata kanom wok fakudin kinim ayomafak namti, aka bako, ‘ayek nam tabal-asew be wabading tadongin banim kanoteinsa buyo.’ 49 Kale nadale wok fakudinkinim kin modin mafak ayo alam afadowwok fakudin kinim iyo fau bi imti nadalebeta yak aso kinim aket dakwan so iminewok mafake wananámokabiw. 50 Kata wokfakudin kinim ayo alam tabalasew amiam mak dána tadokaba, atan uyo am kalbanim. 51Kale alam tabalasew ayo tad alamwok fakudin kinim ayo fau bi dau but butdau nadale dabadála yak fong awangal imabiw kal unane, iso bom kail gang tek sanbom aman bom bokabano.” Kalesa ko.

25Wanang sei mifiw nangal kal imi weng

fakom weng uta ko.1 “Kale kanamokabu am dánámin ayo

abid tikin kasák gu uyo kalak ulutaw kala.Kaleyo wanang sei mifiw kidelok kideloknangal kal ika yakom lám yako kudewunom kinimwanang imin fakadulono, kaletadba leiw eidawumo, kale uniw. 2 Kataauok kal mak ika aket dakwan, wáw auokkal mak ika aket tetin. 3 Kale aket dakwan

Page 44: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 25:4 41 Matiyu 25:25ika yakom lám ket kuw bude kudewsiw.Kata kadasin wok mak ilu dewongin banimkeidiwe, 4 alo aket tetin wanang itane lámket so kadasinwok ket so kudewiw ú unsiw.5 Kale wanang sei mifiw min iyo kinimwanang kudulono tadba leiw fen bomokanodu ka. Kale kinok akál bidiw 6 bimidiliw am kámam lodawane, weng makgán bom bakoda, ‘wo kinim wanang iminfakadulono kaleba kinim namti, kalak abetadba. Kale unom leiw eidawino.’ Kalane,7 beta wanang sei mifiw iyo adikum fadakan tod nadiwade yakom lám kidel bomyakam una tad tadiwe, 8wanang aket dak-wan iyowanang aket tetin bakoyam, ‘kiwtakadasin wok mak iluyamiwo, num yakomuyo tenongin keima, kale ning buduwano.’Yakiwe, 9 ika weng kala bakoyam, ‘bá, kan-odin be kiwso nuso kenoma bá. Kale bedekiba yak kinim kadasin wok sánin itammak mo nadiwano,’ yakeisiw. 10 Kata ikakadasin wok modumo kale leiw ei bidiwe,kinim wanang imin fakadulono kalebakinim ayo tadale, yak wanang sei mifiwauok kal aket tetin iyo kinim aso tam kinimwanang kudulono kale bada wanin tukultukulin am tam nadiwade yal kaw kawneda dabadáliwe, 11beta ayo yanol wanangaket dakwan iyo tad somane kanobiw kala.Kale nadiwe bakodiw, ‘kanaminim kawta!Kawta yal bisuyamalo!’ Akiw. 12 Kata akafakadu bakoyam, ‘naka atin afan damwengbakoyamon kala, kiba nam itama banim.’Yakeisa kala. 13Kaleyo kiba kin mak kin báfasko bom nadiwo kala, watawo kaleyo bá,kiba Got ami Kinim tademin am dánokabaso ami tademin umi atan makam so be kimkal banim kala.” Kalesa ko.

Wok fakudin kisol geleyamsa weng fakomweng uta ko.

14 “Kale Got kasák gu ayo kalak alatawkale, tabalasew mak beno, aka abiw makunono. Kale nadale alam wok fakuyáminkinim iyo gán dáyama tadiwe, aka alamufek ufek uyo kuyam unino, ita alam ufekufek kin modin kale nadane geleyama.15 Kale aka ilim kitid ki utam gudo nadalekinim mak be kung gebom deng nangalkal mak kudaw bá kuw, wáw mak be kunggebom deng alalewmak kudaw bá kuw, alomak betane kung gebom deng alew kudawau nadale alam káwono, kale kanaba kalunsa ko.

16 Kale kinim kung gebom deng nangalkal kudawa kinim ayo kudew yak nadalewabisingwansiki dusiki keimomnadale aloais kisol kung gebom deng nangal kal makkudusa ko. 17 Alo kinim kung gebom dengalalew kudawse kinim akal kano kudewyak nadale wansiki dusiki keimom nadaleais kisol kung gebom deng alalew kal makkudusa ko. 18 Kata kinim kung gebomdeng alew kudawse kinim ayo fingon dánadale aka kisol uyo kudew yak nadaletawal fuko nadale alam tabalasew kisol ku-dawse uyo tawal tem kuwá kudá badale,19 ilim tabalasew ayo ká bom teinsano binadale fasiki tad nadale alam wok fakudinkinim kisol kuyam unsa iyo taktak bomding bakamono, yaka.

20 Kale kinim kung gebom deng nan-gal kal kudawsa kinim ayo asik ais kisoldeng nangal kal ife kutisa so kudewmaek tod nadale alam tabalasew bako-daw, ‘tabalasew kaba, kalak fen, kabakung gebom deng nangal kal kunamsadawuyo kalak fen, naka kudew tabe wansikidusiki keimom nadine kam kisol kunam-sadaw kisol ulutaw ife kutikamsi.’ Akane,21alam tabalasew ayoweng bakodaw, ‘kabawok fakudin kinim kidel dudew tabesawkinim, kaba ken keimusaw keimin, kabakinim kidel ade kaba katiw kal tei kudewtabesaw. Kale naka kamtidiyo nam ufekufek seng uyo kawta tabe kin modokabaw.Kale matam tadawo nalaso alew keiyo namkalfalin uyo takumadenumo!’ Akane, 22alobeta kung gebom deng alalew kudawsakinim ayo maek tod nadale bakoda, ‘tabal-asew kawta, kaba kung gebom deng alalewkunamsaw. Kale kaba utamal. Naka kisolkunamsadaw ulutaw ife kutisino.’ Akane,23 alam tabalasew ayo weng kala bakodaw,‘kaba wok fakudin kinim kidel dudew tabe-saw kinim, kaba ken keimusaw keimin,kaba kinim kidel ade kaba katiw kal teikudew tabesaw. Kale naka kamtidiyo namufek ufek seng uyo kawta tabe kin modok-abaw, kale matam tadawo, nalaso alewkeiyo nam kalfalin uyo taku madenumo!’Akane, 24 alo beta yak kung gebom dengalew kudawsa kinim ayo maek tod nadalebakoda, ‘tabalasew kawta, naka kal kei-domo kaba kinim fakayol, kaba yak madikimi ufek ufek kusiw uyo yak kuámin kinimade kaba yak mak imi ufek ufek luw kusiwuyo kaba budu bom keimalaw. 25 Kalakaleyo naka kam katam fingánin beta kam

Page 45: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 25:26 42 Matiyu 25:46kisol kanamalo kale kunamsaw uyo kudewyak bakan tem kutisi. Kale kalak fen, kalamkisol kaí, bula kabu kate.’ Akane, 26 alamtabalasew ayo bakodaw, ‘kaba kinimmafakakalem dákadis bá! Kaba bako, “naka yakmak ami ufek ufek sun uyo naka faka bomnadile yak mak imi ufek ufek luw uyonaka budu bom keimaline?” 27 Awo kaley-ono kaba, nam kisol uyo kudew yak bengtem teidawo naka yanol asiki tad nadinokalfalin kisol so kuek ku kudongin dakosikala.’

28 Kale aka wok fakudin kinim madikbakoyam nadale, ‘yak ami kisol fakubeuyo dakidaw nadiwade yak kung gebomdeng nangal kal ifese kinim ami kudawino.’Yakeisa. 29Kaleyo yak adikum kan ata ufekufek seng kuw faku be namti, aka maksoseng kudulokaba ade witeidawokaba. Kaleyak kan ata ufek ufek mak fakudonginbanim kaí, aka atin alami katiw faku beuyo adik dakidawokaba ko. 30 Kale kibayak wok fakudin kinim baluw kudáluk bedawbinodiw tam abiwo midilabu kal bomkal faka bom aman bom kail gang tek sanbom bo ko.” Kalesa.

Got ami Kinim ayo taktakono, kale tadok-aba sung.

31 “Kale Got ami Kinim ayo alami kinlukluk so tem tadokaba be adikum enseliyo iliso tadokabiw, be aka abid tikin alamabin abem kin lukluk so teinokaba. 32 Kalemew adikum bakan kayak kayak iyo fakoalukádiw tad Kamok alami kin gubuyo kaltodiwe, beta aka wanang kinim iyo tak-takokaba uyo siwsiw kin modin kinim amitaktak bom nadano yak be siwsiw kale ikilgu mak imti bom nadale yak be memekale ikil gu mak imti bom keimába tawkeimokaba kala. 33 Kaleyo aka yak siwsiwbidi imadála tade alam teng iwkuko unebidiwe yak meme itane tade alam awanoune bidiw keimokabiw.

34 Kale Kamok ayo alam miskuno todbidiw kinim bakoyam, ‘kala tadino, kibanam Natim tabe im kinim dása. Kalekiba ami kasák gu be kilimi ka. Suwamibakan kidel kudongin banim kal kilimino,kale kidel kuyamsa. Kale tad kudulino.35Watawo kaleyo bá, naka imin tew keinambadale kiba wol dinamámsiw, naka woktew keinam bada, kiba wok ilunamiwwanesi, naka fitad kei bidi, nam tam am

dá sidiw, 36 naka lim kal wakfun bidi kibailim lang keinam sidiw, naka asan bidi, kibanamiw dakámsiw ade naka sok gei tabebidi, kiba tad namiw dakámsiw.’ Kalane,37 yak wanang kinim kidel iyo weng kalabakodawokabiw, ‘Kamokim kawta, nukayaknodin atan kal katam imin tew keikambeno kale naduw wol dikamsuw ade nukayaknang kal katamomo wok tew keikambe kaleyo wok mak ilukamsuwe? 38 Adeyaknodin atan kal nuka katamomo, kabafitad kei badawo kam tam am dásuw? Adeyaknodin atan kal ilim kal banim badawoilim kal mikikamsuw? 39 Ade yaknodinatan kal nuka katamomo, kaba asanbaw ka,kale kam kinkinsuw? Ade yaknodin atankal sok gei tabe badawo yak kámiw dakám-suw?’ Akiwe, 40 beta Kamok ayo wengkala bakoyamokaba. ‘Naka afan dam wengbakoyamon, mew nam nikil win banimbe yaknámin ufek ufek mak dakoyamsawnamti, be nam kanonamsaw ka.’ Yakokabako.

41Kalbane, beta aka dumade alam awánokinim todbiw bakoyam, ‘Got ami gánabumin akfak tem bidiw kiba, namadá unbi yak sun kuw as kainin abiw Mafakim soalam ensel so imino, kale kidel dauyamsakal unin kala. 42 Watawo kaleyo bá, nakaimin tew keinam badane, kiba imin woldinamin banim, naka wok tew keinambadane, kiba woka mak ilunamonginbanim. 43 Naka fitad kei bidi, kiba namtam am dádongin banim, naka sák ilim kálwakfun bidi, kiba ilim kalmak kunamonginbanim, naka asan bom sok gei tabe bidile,kiba nam kinkinin dakosiw.’ Yakane, 44 ikakanam akokabiw ko. ‘Kamokim kawta,nuka yaknodin atan kal imin tew wok tewkei bom nadawe fitad kei bom, ilim kálwakfun bom, asan bom, sok gei kamu bidiwkei badawo dakokamongin dakosuwe?’Akiwe, 45 aka weng kala bakoyam, ‘nakaafan damweng bakoyamon,mewnamnikilwin banim bidi, yaknámin ufek ufek utamak kanoyamongin banim dakosiw namti,be nami kanonam dakonamongin dakosiwka.’ Yakokaba ko. 46Kale kanaba kabadákalika imadála yak sun kuw sok gei tabaminabiw unokabiw. Kata yak wanang kinimkidel itane tam sun biyámin abiw uniw,keidokabiw.” Kala kalesa ko.

26Yesus anbidumo kale weng gudulin umi

Page 46: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 26:1 43 Matiyu 26:25sung uta ko.

1 Kale Yesus ami kanamin weng bakababe adik banimane, aka alam weng kidiminkinim bakoyam, 2 “kibilim kal, AkayamUn-emin ban imin wanin uyo mewso am alewkuw keibu ade kabadákal Got ami Kinimayo teng takudaw nadiwade ika dew yak asdim dawti sil biki anbidokabiw ko.” 3 Kalebokal kayak as fakiw dakádawin kinim kei-diwe, Yu kayak imi gebom gebom keidiwiyo tada tada bokal kayak Kayafas ami amkal dek amki nadiwade 4 ika iwál wenggudul bom Yesus be kano teng takudawnaduwo anbiduwfikalako, kale weng gudulbom nadiwe 5 ika bako kaliw ko. “NukaAkayam Unemin ban imin wanin kadákalso dew fakudumo kalin bá, kanamuwe,wanang kinim iyo tabudiw ginanin kala.”Kalsiw.

Wanang Yesus wok fiw kidel gebom dimimsádawsu umi sung uta ko.

6 Kale Yesus ayo Betani abiw kal Sai-mon wol bán gam akanábiw ami am kalbom, 7 wanin wanin bán kal wanin wanbom keimane, wanang mak uka tad Yesusatam nadule uka wok fiw kidel alabastatum ket kisol dukum sánin dew taduuyo imsá dok gebom teidawune, 8 Yesusalam weng kidimin kinim iyo umi kan-odawu, be atam nadiwe ika aket kus keiya-mane bakodiw, “watawo kale kanomin boituw bune? 9 Kuin, kanomin wok fiwkidel be kudew yak wansiki tumon sengseng kuduyo kinim ufek ufek banim kuya-mongino be!” Kaliwe, 10 Yesus aka imikanamin weng bakabiw be kal kei nadalebakoyam kala ka. “Kiba watawo kale bomnadiwo wanang bula um kanamin wengmafak bakamábiwe? Uka kukuw kidelkuw kanonamu be. 11 Kiba, wanang kinimwin banim bidi, kiwso sun kuw bokabiw,kata kiba kanom sun naso bokabiw bá.12 Kale um kano nadule fiw kidel imsádok teinamu, be uka nam fikalom atukulkutidokabi umino kale naduno kanon-amu. 13 Kale naka atin dam bakoya-mon, yaknámin bakan kal Got weng kudewyak bakan kuw tabodu kinim bakayamok-abiw, mew umi kanodu umi sung so bakabom nadiwo kanosuno, kale um aket sofukanokabiw.” Kalesa ko.

Yuddas au kale Yesus gi bokal kayak asfakiw dakádawin kinim dauyamsa.

14 Kale Yesus weng kidimin kinim bidikilung kal, kale kinim mak ayo YuddasIskadiyat aka yak bokal kayak as fakiwdakádawin kinim itam nadale 15 dákadála,“kiba Yesus gi dauyamokabi ayo kim aketwataw so mak kunamokabiwe?” Yakane,afan ika kisol ding bakam si ku nadiwadetem kadel deng sunang mak bako alewbi-non kudawiwe, 16 beta kabadákal Yuddasayo yakno yakno nadino gi dauyamane kalbom leiw fena ko.

Yesus Akayam Unemin imin wanesa sunguta ko.

17Wanin Budet Is Banim ban imin waninumi am dánámin keida, kale be kamakikiwam dána kabadákal alam weng kidiminkinim iyo tad dákadálaw, “kaba, yak-nang kal Akayam Unemin ban imin uyokidela kukamuwo wanokabáwe?” Akiwe,18 aka bakoyam, “yak abiw dukum be yaku-domone kinim mak be ka. Kale nadi-wade kiba bakodaw, ‘Kukumin kinim ayobako nadale nam atan kutisiw uyo mewsokeibu. Kale naka kam am kal nalam wengkidimin kinim so tein Akayam Uneminban imin wanokabuwo kalano,’ akeino,’Yakane, 19 afan bude alam weng kidiminkinim iyo alam weng bakoda ki abo yaknadiwade Akayam Unemin ban imin uyokidela kudiwe, 20 bidiw bi kuina Yesus ayoalam weng kidimin kinim kilung kal somakuw yak imin wanin bán tein 21 waninwananom nadiwade Yesus ayo bakoda ka.“Naka atin afan dam weng mak bakoya-mon, teiniw kiba kinim makuw ata tabenaka wasi gi dauyamokaba kala.” Kalane,22 ika aket mafak deku nadiwade bakodiw,“Kamok kawta, nata badeya?” Kala kalabom keimiwade, 23 Yesus ayo bakoda, “yakkinim kan ata am budet so nam budetso ket ningudin tem kudák abida namti,kinim beta tabe naka wasi gi dauyamok-aba.” Yakei nadale bakoda, 24 Got amiKinim alami bude godin weng bako nadulekanodokabano kalesu, kale be ulutaw kan-odokaba beso bá, kata kol yak kinim Gotami Kinimwasi gi dauyamokaba beta ki umtadalokaba. Kale kinim be akun daudon-gin dakosu nam, beta keno kalongino ko!”Kalane, 25 beta alo Yuddas Yesus wasi gidauyamsa kinim ayoYesusweng kala bako-daw, “Kukumin kinim kaba, atin afan natabáne?” Akane, Yesus weng kala bakodawa

Page 47: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 26:26 44 Matiyu 26:47ka. “Atin afan kawta, kanonamokabaw ka.”Akeisa ko.

26 Kale tein bom wanin wan bomkeimiwe, Yesus ayo dák imin budet makkudew faku nadale Got ken keiyo, akeinadale fakel fakel ku alam nikil kuyambakoda ko. “Kudu wanin kala, bulayo kinalam dam ko.” 27Kale nadale alo dák kawfaku nadale Got ken keiyo, akbane, kuyambakoda, “adikum kiba wainwok bela waninkala, 28 bulayo ki nalam kaim uta ta bomGot ami alokso abino kalin uyo Got tadaalam wanang kinim tada tada dek amkiimudokabu. Kale uta imsá tabe nadulewanang kinim seng imi ban keimin uyotá kudayamokabu ko. 29 Naka dam wengbakoyamon, naka kamano wain wok maksino wanokabi bá. Kata kanom kudá bidibi am dánámin uyo taduyo, beta alo nakakibiliwso naso nikil makuw Natim Got amikasák gu wain wok alokso beta wanokabi.”Yakeisa ko.

30 Kale ika kanabiw uyo banimune, ikaGot fuw mak wem wem nadiwade mukkunauliw tikin unsiw ko.

Bita Yesus iwálawokaba sung uta ko.31 Beta Yesus ayo bakoyam, “kamano

midiliw kabadák fingon dá kadi kalom na-madálokabiw uyo watawo kaleyo bá, Gotami godin weng uyo bako kalesu.‘Kale naka siwsiw kin modin kinim ayo

anbidine, siwsiw gu makuw luk mobidiw iyo sakun dá yak aba maekaba audokabiwo.’

Kalesu kayo ko. 32Kata yanol talá tabokabinasik kim gebom wakadá yak Galili bakanunokabi.” Kalane, 33 Bita weng kala bako-dawa. “Yak madik ika kano saka bodiw,kata naka kano sakabomi banim.” Kalane,34 Yesus weng kala bakodaw, “naka atindam bakokamon, kamane midiliw awonkokoduk weng dádin dako áliwo, kaba namwin uyo iwálnam badaw bi bid alewbinomodokabaw.” Akane, 35 beta Bita ayobakoda. “Naka fikalon kalomi be kamwin kuwádomi bá!” Kalane, adikum alamweng kidimin kinim iyo kalin weng alatawbakoda ki bakoda bakodasiw ko.

Yesus Getsemani bakan kal Got wis sán-lawsa umi sung uta ko.

36 Kale beta Yesus ayo alam wengkidimin kinim so yak anangwin Getsemaninadiwade aka bakoyam, “kiba kadák teinsidiwo naka yak kaek kal Got wis sánlawa

tadiyano.” Yakei nadale 37 aka Bita soSebeddi muduw alow so ita imadewa nikilyak abe unome, Yesus ayo aket budunindukum kudu aket tem ayo amanin senguyo tad kiwune, 38 beta aka bakoyam,“naka aket budunin dukum uyo tad kiwukun banim namu. Kale kadák tein bomnaso nafimo sidiwo.” Kalbane, 39 alo mewimadá takas yak kaek abe nadale kutindák abe kibi wakwo bakanu nadale Gotwis sánla bom kalana ko. “Nalam Natimkaba, ken kanodon kalolaw bude mewkanomin idum uyo kukan keinamal, katakaba nam aket fukanbi uta aboyámin bá,kalam aket yaknoduk kalbaw namti, bokudálaw kanoduk kala.” 40 Kale nadalematam be tad alam weng kidimin kinimitamomane, akal fakali bidiw kala. Kalenadale Bita bakodaw, “kiba ken nafimo teinbidiw bi atan mangammakuw keidoliw bá.41 Kiba masi kanamom Mafakim aso tadaket takoyamomano, kaleyo kiba kin mobom nadiwe Got wis sánla bom nadiwokutinodiw banim keidin kala. Kale kilimaket fukanin bude kanamono kalbu, katadamuta kudá baluta dákadis, kalebu.” Kalenadane 42 alo fakidaw yak nadale Got wissánla bom kalana ko. “Nalam Natim kaba,nam aket idum uyo ken kukan keidolawbá namti, kaba kano kudálaw kalam aketkanoduko kalbaw uyo kanoduk kala.” Kalenadale 43 aka alo tad nikil iyo itamomane,ika kano ming ming akal fakali bidiw kala.Yakeisa. Be watawo kaleyo bá, ika kinokidum keiyam kayo ko. 44 Alo aka imadánadale asiki yak Got wis sánlawsa, be bidalewbinon mo yak unsa. Kale be alam dilweng makuw baka bom wis sánuba be kiasawil baka bom wis sánsa.

45Aka asiki tad alamweng kidimin kinimitam nadale bakoyam, “kiwta, bu kal akálfakali bom finu bidiwe? Kiba utamin! Gotami Kinim gi dawo ban keimin kinim sikalban dim teidongin atan uyo mewso keidukala. 46 Kale kan todiw nikil kadák kudá eibomo! Namwasi gi namkáyamin kinim ayomew tada ka.” Yakeisa.

Yesus dew fakusiw umi sung uta ko.47Kale Yesus ayo alam nikil weng bakaya

bomane, Yuddas Yesus alam weng kidiminkinim ayo tadano, kalomane, kinim sengseng iyo as kom so un kaung so kudewiwbakadu imadew tada ka. Kalesiw. Kalekinim bidiyo ki bokal kayak as fakiwdakádawin so Yu kayak gebom gebom so

Page 48: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 26:48 45 Matiyu 26:70ita ta bom imadáliw tasiw. 48 Kale YuddasYesus gi dauyamámin kinim ayo wenggudula dauyam kano bakosa. Kale kei futinkukuw mak bakoyam nadale, “naka yakkinim kan ata dawtad miki buduk akokabikinim, beta kiba dew fakudin.” Yakeisa.49 Kale aka afan tad, Yesus atam nadalebakodaw, “Kukumin kinim, ken kuw teinbadáwe?” Ak bom yak dawtad mikimunane, 50 Yesus ayo weng kala bakodaw,“nafadow kanodon kalebaw uyo bidiw sokwakaduyo.” Akane, beta afan kinim iyomatam nadiwade sikal takudaw sakawdew faku 51 keimiwe, Yesus alam wengkidimin kinim mak aka teng dew dák alamwoksek kaung dabudula ata bokal kayakami wok fakudawin kinim mak ami kilungkal uyo tak binodawa dák abune, 52 Yesusayo bakodaw, “ae kaba, un kaung uyoasiki ulum bán kubu kala. Yak kan kinimata woksek kaung tuw kanaba namti, akawoksek kaung ta bom anbida fikalokabakala.” Kalesa. 53 “Kaba kalam kale? Nakaken kanodon kalomi be Natim bakodawiwabising un tabudin ensel seng seng iyomadák dakonamodiw. 54 Kata naka bokano kudálino Got ami godin weng bakosuuyo matam dam keiduk kala. Kaleyo ko.55Kalbane, Yesus ayo kanomin kinim tadiwiyo bakoyam, “kiba ban keimin kinimtabudumo, kalin taw kei woksek kaunggineng so balám gineng so bai kudewtad namadew fakudumo kale tadiwe?Naka sun kuw Yol am kasádam tem teinbom kukuyamábi, kata kiba kal namadewfakudongin banim dakosiw. 56 Kata mewadikum kukuw kanam matam bu uyosuwayo katow kal lum senin kinim iyokanodokabuno, kale godusiw kaí, matamdam keidongin keimu ka.” Kal badane, kalalam weng kidimin kinim adikum iyo kadidabadá sakabesiw ko.

Yesus dew kansol dim kot keim unsiw sunguta ko.

57Kale yak Yesus dew fakudiw kinim iyoYesus dewiw ki yak bokal kayak Kayafas sosawa kukumin kinim so gebom gebom sotada tada bom dek amki bidiw im dim kaluniwe, 58 beta Bita ayo yanol sikam kaekalei bom atin akol kuw una ki un bi tambokal kayak ami kot keimin abiw dal una.Kale aka tam nadale dumo todámin so teinbomyaknámin somatam abu utamokabinekal bom tein alayo, 59 bokal kayak as fakiw

dakádawin kinim keidiwade kansol adikumkeidiw iyo Yesus ais wengmak falak teidawnaduwo anbiduw fikalako, kale leiw fen-biw, 60 kata ika weng mak atamin banim.Kata kinim seng seng iyo kasen kei kinwalasuduw kae kalin weng uyo matam todweng bakoda bakoda bom keimiwe, betamew kabadákalo kinim alewmakmaek todnadiwe 61 bakodiw ka. “Kinim bela bakonadale, ‘num Yol am dukum bo naka kendakela ku nadile alo am dánámin alewbinokuw kei kufo gine kudálomino.’ Kalese.”Kaliwe, 62 beta bokal kayak ayo kan todnadale Yesus bakodaw, “kaba, imi wengyán so fakadu bakoyamokabaw bade bá?Mewkinim imi kanominweng falak teikambom bakakabiw uyo kabal weng anungso bakodokabaw bade bá?” Aka, 63 kataYesus ayoweng banim sading kalane, bokalkayak ayoYesus bakodaw, “naka kitidwengbakokamon, kaba afan Got Walusa Kinimade alam Man kaí, kaba sun biyámin Gotami win dawsonu weng abem bako, ‘beafano, kalalo!’ ” Akane, 64 Yesus weng kalabakodaw, “au, bakodaw be afan ka. Katanaka adikum kiba bakoyamon, yanol ka-tow katow ayo Got ami Kinim ayo Kitidsoim Kinim ami teng iwkuko kal teinokabaade ibin dim abid tikino madák aba ata-mokabiwo.” Kalane, 65 beta bokal kayakayo keng keidawane, alam ilim uyo iskokutad kamoda badal tabune, aka bakoda,“kiwta, kinim bela Got weng ididlawin keibe tei! Watawo kaleyo kin walamin sungafenoduwe? Got ididlaba weng be kidiliwka. 66Kim aketwataw so kalbiwe?” Yakane,ika weng kala bakodaw, “kanaba be akamafak keimusa kayo anbiduw fikalonginuta kuwka.” Kal bomnadiwade 67 ika kasukfadet dew yak kin teidaw bom nadiwadekul bang wako dawkan bidiwe, yak madikitane kul fom wako dawti bom nadiwade68 bakodiw, “Yesus Got Walusa Kinim kaba,adikum ufek ufek kanamin bu kalam kal kikeisaw. Kale bakoyam kan ita namfubiwo,kale win bakoyamalo!” Akansiw ko.

Bita Yesus win iwálulawsa umi sung uta ko.69 Kale Bita ayo tam abiw dal kal dák

tein be, kale wok fakudin wanang maktad atam nadule bakodu. “Kaba kabalasoYesus Galili kasel so iso kámin kinime?”Akune, 70 beta Bita ayo adikum ilimi kindim kadák kal iwálu nadale bakoda. “Nakakum weng bakabaw be nam kal banim be!”

Page 49: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 26:71 46 Matiyu 27:20Kalbane, 71 alo beta una ki yak awsom leiwtam matamin unane, alo wanang kukummak tad atam nadule uka wanang kinimkabadák tod bidiw kal bakoyam, “kinimbela alaso Yesus Nasadet kayak so kámintei.” Kalune, 72 Bita aka alo asiki iwálunadale aka atin weng kitid bako nadale,“naka kinim be nam kal banimo!” Kalane,73 alo teinin taw ale kinim tod bidiw isiktade yak Bita atam nadiwade dákadálaw.“Atin afan kaba kabalawso alam wengkidimin kinim manon, watawo kaleyo bá,kalam weng kukum bakabaw uta tabe kammisun teidu ka.” Akiwe, 74 Bita aka asikialam gánabu bom nadale atin kitid wengbako nadale, “kinim be atin nam kal ban-imo.” Kal bomane kokoduk weng gána ka.Kale nadale 75 beta Bita ayo aket finang dá-domo Yesus weng bakodawsa kaí, kanodaka. Kalesa. Kale aka bakodaw, “kokodukweng dádin dako áliwo, kaba nam win uyoiwálnam badaw bi bid alewbino modok-abawo.” Akeisa. Kale Bita ayo tam abiwdalo kaw tam be nadale aman batbat bisako.

27Yuddas sok wanesa sung uta ko.

1 Kale kutim midiliw kal bokal kayak asfakiw dakádawin kinim adikum keidiw, Yukayak gebom gebom keidiw tada tada akettet dau weng bako nadiwade Yesus ayoanbiduw fikalako, kalbiwe, 2 afan teng sokaluk gei daw tamodewyaknadiwadeUdomgawman kin mo be Bailet dádawsiw ko.

3 Kale Yuddas Yesus gi dauyamsa kinimayo atamane, Yesus ayo daw mafak dádika. Kale nadale beso kuw kanamom bankeidi kuwe kalbane, aka asiki kisol temkadel 30 kal uyo kutam moda ki kudewyak bokal kayak as fakiw dakádawin kinimso gebom gebom so kuyama. 4 Kale akabakoda, “naka ban kei nadile, kinim bankeimin banimbeta gi dauyami ka.” Yakane,ika weng kala bakodaw, “be num san bá, bekalam san ka.” Akiwe, 5 bude Yuddas ayotum tem kadel uyo dibinoyama tam Yol amabune kudá nadale yak sok wanesa. 6 Kalebokal kayak as fakiw dakádawin kinim iyodák tumon uyo kudu nadiwade bakodiw,“belayo ki kaim sánin kisol kayo dew maekYol am kisol so dokuyamin bá, be numabem ko. 7 Kale nadiwade weng kidela kunadiwe kaim sánin kisol uyo kudu kudew

yak bakan but mak mosiw. Kale bakanbe tawal kudu ket kidelin báno, ika fitadtademin imi fom kuámin bán keiduko, kalemosiw ko. 8 Kale be kanosiw kayo bakanbewin takudawKaimFukadása Bakan kale-siw ade kamane so bakan bewák KaimFukadása Bakan kalbiw ko.

9Kale lum senin kinimYedimaya suwayokal kanodokabunokalewengbakosanamti,matam dam abudu ka. Kale aka be kanamkalesa. “Isadael kayak iyo tem kadel 30 kalbe kudu nadiwe kinim ami kun fakusiw adekisol be kudu nadiwade 10 tawal ket kidelinbakan mosiw. Kale be Kamok alata kanoyonakeisa.” Kalesa ko.

Yesus Bailet dim weng bakamsa umi sunguta ko.

11Kale Yesus ayo tam gawman kin mobekinim dim todane, aka Yesus dákadálawa.“Kaba Yu kayak Kamoke?” Akane, Yesusasikweng anung kala bakodaw, “au, kalbawbe ki ka.” Akane, 12 bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so gebomgebom soika kanada bom weng mafak bakadawsiw.Kata imi kanam bakadabiw weng be makakal yán kisa bá. 13 Kale beta Bailet asikdákadálaw, “kaba imi weng mafak bakak-abiw bo kidiyam badaw bade bá?” Aka.14Kata Yesus ayo Bailet weng bakaba wengatung uyo atin katiw so mak fakadu bako-dawongin banim, kayo gawman kamok ayokin antam dá beso kuwo kalsa ko.

15Kale be gawman kinmodin kinim alamkukuw kanamino, kale bada bi ban iminwanin atan keida ka. Kale som abiw kaselilita kinimmak sok gei tabesiw iyomakuwewalu dau sidiw talá dabadá dabadá álano.16 Kale kanabiw am dána be ayo kinimkukuw mafak seng fakudin kinim makkinim adik kal keisiw be sok gei daudiwkalabus am be. Kale ami win ayo Badábas.17 Kale kinim wanang seng adik tada tadagei daudiwe, Bailet ayo dákadáyam, “kinimayo kan ata sok talá dauyamokabi, Badábasata bade Yesus Got Walusa Kinim akbiwatane?” Yakane, 18 Bailet ayo atin alamkal keidomane, ika Yesus win dukum keibe ayo titidaw nadiwo dew tad dánamiwka, 19 kal bom nadane aka kot keimin bándim kano tein alayo alam kadel uyo wengmak kudálu tadu uyo bako nadule, “kabakinim ami ban keimin banim kayo yakn-odawon so kalin bá. Naka kamano amilum mak bo nadi kun banbin so keinambe kala.” Kalu. 20 Kata bokal kayak as

Page 50: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 27:21 47 Matiyu 27:44fakiw dakádawin kinim so gebomgebom soiyo wanang kinim seng seng im aket dak-fáya bom nadiwe Bailet dákadálaw, “kenBadábas ata sok talá dauyam nadawe Yesusata anbidoluwako?” Kaliwe, 21 beta gaw-man kin mo be ayo dákadála, “kinim alewbidi yak ata kim aket sok talá dauyamok-abine?” Yakane, ika weng kala bakodaw,“Badábas atano.” Akeisiw. 22 Alo betaBailet ayo dákadáyam, “naka mew kinimYesus Got Walusa Kinim akbiw, be yakn-odawokabine? Kalane, wanang kinim iyoweng kala bakodaw, “anak as dim dádino!”Kaliwe, 23 Bailet aka dákadála, “watawokaleyo? Mafak so mak keiseno kanamkalbiwe?” Kala, kata ika weng alaw kuwbako nadiwade, “anak as dim dadino!”Kaliwe, 24 Bailet ayo utamomane atin ya-kno idum uyo kidel kudomi banim keiduka. Kale nadale kinim iyo itamomane gi-nongin aket ki yak falu ka. Kale aka yakwokkudunadalewanang kinimkindimkadákalteng wok fuwu nadale bako, “naka mewkinim belami ambidokabiw be nam san bá,kale be kibilim san adik dáw ka.” Yakeisa.25 Adikum wanang kinim iyo bako nadi-wade, “ami fikalokaba bo nulum san adenulum muduw im san ka.” 26 Kaliwe, afanBadábas ayo sok talá dauyama, kata Yesusata un tabudin dauyama faum si dau dewyak anak as dim dádino, kale dauyamsa ko.

Un tabudin tabe Yesus atafimsiw umi sunguta ko.

27 Kale Bailet gawman kin modin alamun tabudin iyo Yesus dew tam alam amabiw dal nadiwade kanomin un tabudinkinim iyo tada tada falala dau nadiwade28 ika ilim gulkan keidaw nadiwade kamokkeimin ilim kal kas kimis mak gei falalakeidaw nadiwade 29 bude baing fakamadaudom nadiwo win tabin manil kidel kunadiwade kudew yak gebom kidis kudáktadelaw nadiwade kamok kitid keimin asgang kafulok taw mak kudew yak tengmiskuno kuek tadelawiw fakudane, alamkin gubuyo kal ilim katun katun luko dudákdi nadiwade atafi bom bakodiw, “kala, Yukayak kamokim kaba.” Ak bom nadiwade30 ika kasuk fadet yak sánla bom nadiwadeyak as gang kudawiw fakuba uyo kukidawalom nadiwo kudew yak gebom dakádabom faumsiw. 31Kale ika atafimin be bani-mane, ilim mikidawbiw uyo gulkan keidawnadiwe alo alam lim uyo asiki mikidaw

nadiwade beta aka dew yak as dim sil bikianbidumo, kale dew uniw ko.

Yesus as dim sil biki anbisiw sung uta ko.32 Kale ika dew leiw unom nadiw kinim

mak leiw eidawiw ami win ayo SaimonSaidin bakan kayak, kale ika fotabiw asdawing dákamin uyo kudawiw kudewaiso una. 33 Kale ika tadiw ki tad bitad anang mukkun win Golgáta (mukkunkinim gebom kun taw uyo win takumamkinim gebomkun kalbiw,) 34kal yak nadiwekabadákal wain wok atud so kuok so uyoandakela ku nadiwe kudawiw, aka waneutamnadale wanokabi báno kale kudálane,35 beta ika as dawing dákamin dim dawtam gi sil biki anbi nadiwade ika ami ilimayo gele kusiw. Kata ika sung ginan bomnadiwo kan ata win keida, aka ilim makkudula kudula keimsiw ko. 36 Ade dák teinbomnadiwade ika dafimobisiw. 37Kale tamalam daw tam gibiw gebomo be atam liwinwengmak godu dok as kom dim dawti bakokalesiw be, YESUS BELA YU KAYAK KAMOKkale godusiw ko.

38Kanabisiw ayo yakotwanin kinim alewmak Yesus wol bake sil biki im tam asdim gibiw. Kale mak be Yesus alam tengmiskuno kal, mak be alam awáno kal kan-odaw keisiw ko.

39 Kale wanang kinim iyo leiw tadenebomnadiweweng kufo atam li bom bakadabom nadiwe gebom budu budu bom nadi-wade 40 ika bakodiw, “kawta bako nadawo,‘Yol am uyo dakel ku alo am alewbino kuwkei ginedokabi.’ Kalesadaw. Kale kalam kálbábu uyo takan keiyo, kala katamuwo kabaGot Man kayo as dim kudáyo.” Akansiwko. 41 Alo weng alataw be ki bokal kayakas fakiwdakádawin kinim so sawa kukuminkinim so gebom gebom so iyo aban fakadábom nadiwe 42 ika bakodiw, “aka yakmadikita kail bá takeikuyamába, kata alami kálbábu uta takeikudongin banim. Ade akaafan Yu kayak imi Kamokime? Aka afanas dim uyo kudá madák abe una kaí, nukakal kei atin afan aka Got ami Mane kalumo.43 Aka Got aket kudawsa. Ade aka bako,‘naka Got Mano.’ Kalesa. Kale dabadáluwoafan Got ayo kail bá takeikudawomane.’Kalumo.” Kalsiw. 44 Alo weng alataw be kiyakot wanin kinim as dim sil biki alam wolfewa im tam gisiw iliso atam liwin wengbakamsiw.

Yesus fikalesa umi sung uta ko.

Page 51: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 27:45 48 Matiyu 28:3

45 Atan gubudim bikida kalo kutamotaden bidák atan sinik alewbino dim unsabe anang bakan adikumuyomidilukin tadumidila bisu ko. 46 Kale atan sinik alew-bino dim tadune, Yesus aka weng dukumkuw bako, ‘Elowai Elowai lama sabaktanai.’Kalesa. Kale umi mit be, ‘nalam Got, nalamGot watawo kale ibik dunabáwe?’ Kalesako. 47 Kal bom keimane kinim madik todbidiw iyo kalin weng be kidi nadiwadeika bakodiw, “aka Ilaitsa gánlawbano.”Kalsiw ko. 48 Wabising kinim mak aka aikyak abum mak takadu kudew tad nadalekudew dák wok wain atud kalbiw kudakabinadale kutow as gang tem tade kufo kudewtam Yesus dádawi, wanako, kale kanamsa.49Beta madik tod bidiw iyo bako nadiwade,“yei kano dabadálawo asuduw, Ilaitsa somadák kail bá takeikudawomane, kalumo.”Kal bom keimiwe, 50 beta Yesus ayo wengdukum bako, “kolo” kalbane mam dakangsinik tamánsu.

51 Kale be kano kei badale ilim kal Yolam awsom atimin uyo kikiw kuw kádat tammaung dakat, dák maung dakat keidune,bakan uyo wok falil bakan kei budu, tumuyo bakel bakel budu, 52 fom lung uyo kádatbisudune, yak kanomin kinim kidel kidelimi dam fikalesiw iyo talá tabesiw.

53 Kale Yesus ayo fikale talá tabanekawákal wanang kinim fom lung kalo talátabesidiw iyo yak Yedusalem abiw abemdukum uniwe, wanang kinim seng iyo ita-mámsiw ko.

54 Kale un tabudin gebom mak keidane,un tabudin kinim keidiw iyo bim soneufek ufek adikum kanodu so uyo utamfingánin dukum kei bom nadiwade bakokaliw, “kuina, atin afan aka Got Man tutunbe.” Kalesiw. 55 Kale wanang seng sengiyo un bi yak sikam kaek kal tod nadiwekin mobisiw bidi, Galili bakan kal Yesus soyán abo ká bom nadiwo wol kin modawtadanusiw ita. 56Kale bidiMadiya umi abiwMakdala, wáwMadiya Yemis so Yoses akunade Sebeddi ami muduw akun keidu, itawanang kanomin im wol bake kámámsiwko.

Yesus dausiw umi sung uta ko.57Kale bi am kuin kuin tadale Adamatiya

kinim kisol so win tabin mak be. Amiwin ayo Yosew aka Yesus dang tein káminkinimo, kale 58 aka tam Bailet atam nadalebakodaw, “nata Yesus fom fakadulono.”

Akane, aka kalo weng dauyam yak Yesusdam uyo kudawino. Yakane, kudawiwe,59Yosew ayo Yesus atukul uyo kudu nadaleilim kidelok mak umi win linen kalbiwata falala dau nadale 60 dew yak alamtum tem alokso fuko dabadása kal daunadale tum dukummak budun budun fakukudew maek tum tem abiw dalo awsom atikudá una. 61 Madiya Makdala kayak keiduMadiya kukummak keidu alew ita tum temalam tuduno kaekal tein bom kin mobisiwko.

Un tabudin kinim tum tem kin mo dumo-bisiw sung uta ko.

62 Kale am mak dánokaba be bandukámin am dánokabano kale bom tumaasa kei bidiw sidiwo matam bokal kayakas fakiw dakádawin kinim keidiwe, Fedasikeidiw iyo tad Bailet atam nadiwade 63 ikabakodiw, “kawta, nulum kal ko, Yesus akakaunsin alom nadale ibakamin weng makbako nadale, ‘naka am alewbino kei nadileasiki talá tabokabino.” Kalesa.

64 Kale kaba wenga be mak dauyamawkinim be mak yak bom nadiwo tum temyal be kit kit kale bom kin mo sidiw siam alewbino be banimak kala, masi alamweng kidimin kinim aso tad nadiwadeatukul uyo yakot wane kuwá nadiwadekinim wanang bakoyam bána talá tabese.”Kaloliw kala, “kanamom masi ibakaminweng ayo kamakikiw kanamámsiw aka-mam matam mafak seng so mak keidomukala.” Akiwe, 65 Bailet ayo weng kalabakoyam, “yakun tabudinmak imadewyakdádiw tum tem kit kit dumo todin kala.”Yakane, 66 ika afan yak tum tem fal káwkáwneda dau nadiwe un tabudin iyo dumo kinmobisiw ko.

28Yesus talá tabesa umi sung uta ko.

1 Kale Finuyámin am uyo banimane,wik mak kamakikiw am dánámin kutimmidiliw, Madiya Makdala kayak so Madiyamakso alew yak tum tem utam tadumo.2 Kale yak uniwe, bim dukum mak manfukan matam bune, Kamok ami ensel makabid tikin kalo madák tum tem abe nadaletumdukumuyo budun budun ei fakomamayak kaek abune umi dim tein bisa. 3 Amikin gubu ayo babá falmang falmangin tawade ami ilim kal ayowok kait amkuwdánsukale.

Page 52: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Matiyu 28:4 49 Matiyu 28:204Kale un tabudin kinimyak dumobiw iyo

fingánin dukum kei bom nadiwe wadwadsawsawbomfikalin tawkei kin budkanbudkeimsiw.

5 Kale ensel ayo wanang alew bakoyam,“kiba, fingánin bá, nalam kal kiba Yesusas dim sil biki anbisidiw fen kábiw. 6 Kaleaka kadák tein be bá, aka talá tabeba,alam weng bakoyamsa taw ko. Kale taddau sidiw amluk kuw bu bo utamine!Yakei nadale bakoyam, 7 “kiba wabad-ing yak nadiwo alam weng kidimin kinimbakoyam, ‘aka fikalanin kudá talá tabenadale asik gebom Galili abeba, kale yakkal atamokabiw.’ Kale kamano be natabakoyami ka.” Yakane, 8 afan wanangiyo tum tem bá kudá biyaku tadan bomaket fingán bomnadiwe kalfal kalfal biyakutad alam weng kidimin kinim bakoyamumkala, kale tadaniwo, 9 Yesus ayo tad leiwkim luko itam nadale, aka bakoyam, “kiwtaken tein bidiwe?” Yakane ika yak mewsonadiwe alam yán uyo kutad miki nadiwewin kufádaw bom keimiwe, 10 beta Yesusayo wanang alew bakoyam, “kiba fingáninbá, ken unino, yak nalam nikil bakoyamiw,ika Galili kal natamino.” Yakeisa.

Un tabudin imi weng bakosiw imi sung utako.

11 Kale wanang alew iyo kama leiw eibom keimiwe, un tabudin iyo weng kudewtow abiw dukum nadiwade tum tem kan-odu umi sung uyo bokal kayak as fakiwdakádawin kinim bakoyamiwe, 12 bokalkayak as fakiw dakádawin kinim so gebomgebom so iyo weng gudula bako nadiwadeika kisol dukum kuw un tabudin kuyamnadiwe 13bakoyam, “kiba kanamkalin kala,‘nuka akál buduwo alam weng kidiminkinim tabe midiliw tad Yesus atukul uyoyakot kudew unbiwo.’ Kalin. 14 Kanaminweng bela gawman kin mo be kidila namti,nuka weng dabudu wol fakodokabuw adekiba im mafak dádoma bá.” Kaliwe,15 afan un tabudin iyo yak kisol faku nadi-wade ilimi kano bakoyamiw taw kanodiwe,kanamin weng ayo Isadael kayak adikumbakayamsiw ade kamane so bakayabiw ko.”

Yesus sawa dauyamsa weng uta ko.16 Kale Yesus alam weng kidimin kinim

kum kal iyo yak Galili abe tam amgu tikin,Yesus alam bakoyam tam kal unino, yakesakal uniw. 17 Kale tam nadiwe Yesus atam

abumo nadiwe win kufádaw bom keimiw,kata yak madik bo aket yum yum so fukan-siw. 18 Kale Yesus ayo tad itam nadalebakoyam, “adikum abid tikin so bakan sobiyámin umi kitid uyo kunamsa. 19 Kaleyokiba bakane yak yak ká bom nadiwo mewbakan kuw tabodu wanang kinim bo namweng kidimin kinimkeiyamká bomnadiweNatim Got win dim, Man Yesus win dim,Sinik Abem win dim wok ban boyaminkala. 20 Kale kiba nam weng sawa adikkano kukuyamsi uyo kukuyam bidiwo kidikudew tabin kala, kaleyo afan naka nalatakim bakan dim biyámin uyo ulum kano sunkuw kiwso bokabi.” Yesus weng kalesa ko.

Page 53: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 1:1 50 Mák 1:24

Mák1 Kale bela Yesus Kadais Got alam Man

adik dáw ami sung kidel mit keisa uta ko.2 Kale be kama katow bu kal lum senin

kinim Aiseya ayo weng mak goda daunadale kalesa.“Naka nam weng dew kámin kinim mak

dabadáli asik gebom tadokaba ayokam leiw kidelokaba. 3 Aka anangiwán sed gisa bakan kal gán dá,‘kiba, Kamokim ami leiw uyo kidelatudon leiw kuw keidaw sidiwokala.’ ”

Kalesa.4 Kaleyo Yon ayo tad anang iwán sed

gisa bakan tad nadanade kawákal sawagán bom nadane bako, “kiba ban keiminuyo atin ibik dumam nadiwade wok banbodokabiw, beta aka kim ban keimin uyolukuwá kudáyamokaba kala.” Yakane,5 afan Yuddia bakan kayak seng seng kei-diwe, Yedusalem abiw kayakwanang kinimseng seng keidiw iyo tad Yon atama bomnadiwade ilimi ban keimin uyo kuw misuntei bomkei bidiwo, aka imadákwokYoddanbang kal wok ban boyamsa kala.

6 Yon ami lim mikimin be iniman kemalkalim ade am idet mikimin be iniman káltuw wol kil kakam falala dauyamsa ade amwanin ayo ki mada kueing kubudum so kinwok so ki wananámsa ko. 7 Kale aka sawabelata gán bom kalsa. “Nam yán tem bekinim win soim mak tadokaba, aka natawbá, aka kinim atin abem kale, naka fákam as fakiw dádawomi banim. 8 Naka sákbisák wok kuw ban boyamokabi. Kata ataGot Sinik Abemkudew tad kiwa imudokabako.” Kalesa.

Kale Yesus wok ban boda dawkuku bisasung uta ko.

9 Kale kana bom kei badane Yesus ayoGalili bakan Nasadet abiwo kal tad Yonatamane, aka Yesus ayo Yoddan bang kalwok ban bodawsa. 10 Kale kama Yesus ayowok kumun tem dáku tad bom keimane,Yon akal katam fen abid tikin utamomane,ibin uyo gitang katow una kanes una au-dano kalomo, Got Sinik Abem ayo awonsamsam taw madák Yesus kiwa dauda ka.Kalane, 11 weng mak abid tikino kaw tamkal bako nadale, “kaba nalam Man namaket dukumuyo kam al kalbu ade naka kam

idak teinbi.” Kalesa ko. 12 Kale wabisingGot Sinik Abem ayo Yesus dabadála yakanang iwán sed gisa bakan mak unsa.

13 Kale aka anang iwán sed gisa bakankal gusák iniman so bom bada bi am ulumiki deng mak ade bako tade tam kin kalkeidane, kawákal Mafakim ayo dawkukubidane beta ensel iyo madák dawkidel-siw. 14 Kale Yon ayo dew yak kalabusam dawtidiwe, beta yanol Yesus ayo tadGalili bakan kal Got sung kidel uyo kal bombakayamsa. 15 “Am ade kamane kal dánatadu ade Got ami kasák gu uyo mew falantadbu. Kale kiba kilim ban keimin uyo ibikdumam nadiwe Got sung kidel uyo afankalin kala.” Kalesa ko.

Takam teinámin kinim gán dáyamsa umisung uta ko.

16 Kale bude Yesus ayo wok mik Galilibadang kal unomnadale akaman alowmakitama. Kale im win be Saimon so alammuk sudon Andadu so ika takam teináminkinim, kayo ika weik men kudew takamkában kábiw ka. Kale nadale 17 Yesusayo bakoyam, “tad nam mul teiniwo, nakadakoyamino kinim kudew tad nalam mittademin kinim keidino.” 18 Yakei keibadane wabising ilimi weik men uyo sikeltabu kudá nadiwade yak ammul tein unsiwko.

19 Alo kalo yán umet dá unom nadaleaka man alow mak itama. Kale imi winbe Yemis, Sebeddi man so alam ning Yonso ita kunu dim tein bom nadiw weik menkidelbiwkala. Kale nadale 20Yesus ayo itammadiw kale nadale gán dáyamane, alow ikailim alaw Sebeddi so alam wok fakudawinkinim so iyo kano kunu tem kal imadánadiwade yak Yesus mul tein unsiw ko.

Yesus kinim mak sinik mafak takan kei-dawsa umi sung uta ko.

21 Kale nikil makuw uniw ki un biKabeniyam abiw sidiwo matam amFinuyámin am uyo dánune, Yesus ayotam kawed am nadale kukuyam tabane,22wanang kinim iyo ami kukuba uyo ki atinaket dakat keiyamsa uyo watawo kaleyobá, am kukuyaba uyo ki atin alataw sawakidelusa kinim taw ade ami kanaba uyosawa kukumin kinim imi kanamábiw tawbá. 23 Kale kawed am kanaba kaw tam bekinim mak sinik mafak gei dausano, kaleaka weng fukal kale bakodaw, 24 “Yesus

Page 54: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 1:25 51 Mák 2:3Nasadet kayak, kaba yaknoyamono kalekanabáwe? Kaba tad im mafak dádono,kaleyone? Naka kaba nalam kal, kaba Gotami Kinim Abem makuw ade kabadaw!”Kalane, 25 Yesus ayo sinik mafak be wengngadák fuko dawti bakodaw, “kanomsading kalal. Kaba kinim ayo dabadámaek abinal kala.” Akane, 26 afan sinikmafak ayo kinim makuw kitid kuw dokkamo dawtad kamo keim si nadane singadweng dok dádomnadano kinim ayo dabadámekeinane, 27 wanang kinim iyo aketdakat yak budune, bakodawa bakodawabom bako nadiwade “be yaknámin kukuwatana? Kanomin alokso kukuw kukuminbeta ka. Aka ken kitid soim be, ken akasinik mafak weng kuw dauyama ken wengkidilawodiw betane.” Kalsiw. 28 Kalekanaba umi weng sung uyo wabisingkudew yak abe maek abe Galili bakanadikum kabadák uyo kidisiw ko.

Yesus wanang kinim seng tá imkansa umisung uta ko.

29Kale Yesus ayo kawed am kudá Saimonso Andadu so imi am uniwe, Yon so Yemisso iliso ibik teiniw nikil makuw unsiw.30 Kale Saimon adol uyo kál mámin asaninkudu bom akálbu. Kale wanang kinim ikaumi kanobu sunguyoYesus bakodawiwade31 bude aka maek tod nadale teng umadewfaku fada kufodane umi kál mámin asaninkudu bu uyo umadálanewanin fuyamsu ko.

32 Kale am makuw kabadák ki tein bidiwbi kuina atan tem ei badale, ika asaninwanang kinime sinik mafak gei imusawanang kinime iyo bakadu imadew taddakáda bom nadiwe 33 abiw kabadák ilimwanang kinim seng seng iyo tad am teinbe awsom tadiwe, 34 bude Yesus ayo abiwkabadák kayak wanang kinim seng sengyak kan ita mafak dásiw dásiw iyo táimkámsa. Kale aka sinik mafak iyo fotabaunemsiw. Kata aka sinik mafak iyo imadálaim weng so bakodoliw banim watawo ka-leyo bá, aka ilim kal keisiw kayo make.

35 Kale kana bi sidiwo kutim midiliwkama am kidela fadenongin danim alaneYesus ayo kan tod am kudá una ki yakalafin gis dim bakan kal alaw so wengbakam una. 36 Saimon so alam afadowkasal so iyo matam bán wakadá yakeinane,kale atamumo fen kám si 37 atam nadiwebakodiw, “kuina wanang kinim iyo kata-mumo kale kam fen kábiw tei.” Akiwe,

38asik bakoyam, “bá bo, nikil nuka yak abiwkukum mewso so kal ká bom naduwo nakaGot weng dawkáyam kámono, watawo ka-leyo bá, naka buta kanamono, kale tasikayo ko.”

39 Kale nadale yak Galili bakan mewsokabadákal ká bom nadale ilim kawed amtem tem katam kal Got weng bakayam bomnadale sinik mafak gei imusa takan keiyambom keimsa ko.

Kinim wol bán gam ami sung uta ko.40 Kinim wol bán gam mak tad Yesus

atam katun katun luko dudák di nadalemunlaw bom nadale bakodawa. “Kaba,kalam aket kidel namudon kalaw namti,kidel namudaw kenono.” Akane, 41 Yesusayo aket budunlawane, teng takadew yakkinim alam dim tei malelaw nadale bako,“nalam aket au, kalbi kate, kaba tá kide-lalo!” 42 Akei kei badane wabising wolbán gam dása uyo banimune kal kidel kei-dane, 43 Yesus ayo kitid weng kuw bako-daw, 44 “kaba yak kinim madik madik sobakayamin bá, kata kaba kano badaw ki fokyak bowál mak atam nadawade kalam káluyo kukudawaw. Aka katamomo kasáyawka. Kaka nade kaba Mosus sawa bakosauyo abo Got wane ilulawaw wanang kinimadikum iyo katamomo, kaba kidel keidawka. Kakino.” Akei nadanade kinim wol bángam ayo wabising dabadála unsa kala.

45 Kata kinim ayo yakba kuw sák alamkidel dauda sung uyo sák kalám gubakayam ká badale yak abe maek abe adikkidiliw ka. Kale nadane Yesus ayo abiwkabadák uyo misun ken kalám gu fok fokkámoma banim, kata aka yak anang iwánsed gisa bakan kal teinámsa. Kata wanangkinim iyo kanomin abiw abiw tad tad bomatamámsiw ko.

2Yesus kinim kun dabim gam kidel dausa

sung uta ko.1 Yesus ayo kawákal sin sin sidi ka.

Kale nadale alo alam yán tem tad Sai-mon am Kabeniyam abiw tadane, wanangkinim iyo Yesus ami tada sung uyo kidisiw.2Kale kanominwanang kinim iyo tada tadakeibiwo kalomo, am nedane abiw abiw sokám si neda badano, Yesus ayo Got wengbakayam badano, 3 kinim alalew mak ikilkinim kun dabim dása mak gida dew tadiw.

Page 55: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 2:4 52 Mák 2:234 Kata wanang kinim iyo bum bum ki falatam teiba ka. Kale nadiwade ika yak leiwtam unongin danim ka. Kale nadiwe budedew yak lok fal tam am konal nadiwadeam kon fidkan kei kinim ayo gun gundim dabadáliw dák wanang kinim tangektem dák Yesus alam kin gubu dube abanade 5 Yesus ayo im aket afano kalin uyoutayam nadale aka kun dabim dása bako-daw, “nalam man kaba, kam ban keiminuyo lukuwá kudákami ka.” Akeisa.

6Kale kana badane sawa kukumin kinimiyo iliso tad am teinbiw. Kale ika ilimaket tem bako nadiwe, 7 “watawo kaleyokinim aka kanodin weng bakabana? AkaGot atafiba be! Sák kinim mak ban keiminuyo lukuwá kudáyamoma bá, kata Got atakuw,” mak kal bom fukaniwe, 8 Yesus ayowabising alam aket tem im aket fukanbiwuyo utamomo, im aket kal bom fukanbiwka. Kale nadane bakoyam, “kiba watawokale kanamin aket fukanbiwa?” Yakeinadale bakoyam, 9 “yaknámin weng ata kalfong weng kun dabim dása bakodawomi-nale, ‘kam ban keimin lukuwá kudákamikalin’ uta bade ‘kan tod matam be kalamabin kon dew unalo kalin’ utane? 10 Katakanodin kukuw bo kano kukudino utamnadiwo kal kei Got ami Kinim ayo kenGot ami kitid uyo daudawa bakan kadákwanang kinim ban keimin lukuwá kudáya-manba ka, kalin kala.” Kale nadale aka kundabim gam bakodaw, 11 “kan tod nadawekalam abin kon uyo kudew kalam abiwunal!” Akane, 12 afan wabising kinim ayokan tod nadale alam abin kon uyo kudewilim kin dim kadákal tam be unsa. Kaleyoika kanodin kukuw bo utam nadiwade ikaaket dakat yaka, Got win dukum kufádawbom bakodiw, “nuka kanodin bukala makutamin dakosuwo.” Kalsiw ko.

YesusMatiyu amwinmak Liwai akbiw, gándádawsa ami sung uta ko.

13 Kale Yesus ayo asiki yak wok mikGalili badang una nade kanomin wanangkinim bo tad falal daudiwe aka kukuyamsa.14 Kale wok mik badang unom nadale akatakis kuámin kinim Liwai Alfias man ayogawman am kal tein be ka. Kale atamnadale Yesus aka bakodaw, “tad nam multein tad badawo!” Akane, afan aka kan todyak dang teina unsiw.

15 Kale Yesus ayo Liwai alami am waninwanin bán dim kal tein bom keiba uyo

gawman takis kuámin so ban keimin kinimso iyo Yesus so alamweng kidimin kinim somakuw bán dim tein bidiw kayo, wanangkinim seng seng Yesus yán abosiw so teinbidiw. 16 Kale sawa kukumin kinim bidikinim gu Fedasi kale, ika Yesus atamomo,aka ban keimin kinim so gawman takiskuámin kinim so imi tem kal tein bomwanin wanba ka. Kale nadiwe ika alamweng kidimin kinim bakoyam, “watawokale aka gawman takis kuámin kinim soban keimin kinim so kal wanin wanbane?”Kalaniwe, 17 Yesus ayo kidi nadale yán kibakoyam, ‘iwit abumin kinim aka madasinkuyamon kalba, be yak kasá tein badaw,kawso kukamoma banim, be yak asanbakinim ata ko. Kaleyo nam tasi mit ayotad yak wanang kinim kidel bidiw imi gándáyam dakoyamono, kale tasi bá, afan yakban keimin kinim ita ko.

Yesus wanin falamin dákadálawsiw sunguta ko.

18 Kale Yon ami weng kidimin kinim soFedasi weng kidimin kinim so ika waninfalebiwo. Kale kinim madik ika tad Yesusdákadá bakodiw, “watawo kale Yon amikinim so Fedasi imi kinim so ita iminfalebiw, kata kam kinim itane imin falelon-gin banim dakobiwe?” Kaliwe, 19Yesus ayofakadu bakoyam, “kiba ken kinim wanangimin kama fakudula liwliw wananumo,kale kinimgándáyama tadiw iyo kenwaninfalelodiwe? Bá be, alo kinim ade ilisotein be make. 20 Afan am mak dánakinim wanang imin fakuba kinim ayo atinimadálokaba, beta afan am duw iyo waninfalelokabiw ko.

21 Kale kinim mak ilim alokso uyo badalku kudew yak ilim simid badalin dim kutibakimoma banim. Aka kanama namti, akailim alokso uyo kuw mafak daudokaba adeilim simid badalin uyo alokso ilim ulutawkeidomu banim ko.

22 Kan kinim mak wom lek simid asikdedák liw teiyámine, kanodon kalokabaw,bede simid tabe alokso wom abál alila-wokabu kala. Kale be kanamin bá, yakalokso wom lek akal alam doka ade simidakal alam doka keimokaba, beta alew alewkenokabiw ko.

Yesus be Finuyámin am mit kayak kalinsung uta ko.

23 Finuyámin am dánámin am kadákalYesus so alam weng kidimin kinim so iyo

Page 56: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 2:24 53 Mák 3:19binál wanin wit tem fok fok ei bidiwo,alam weng kidimin kinim iyo wit kesuyo daka bom wan bidiwo, 24 beta Fedasiiyo itamomo ilim Finuyámin am dánáminkadákal kanabiw ka. Kale im aket bowok faku bidiwe, kale nadiwo bakoyam,“kiba watawo kale Finuyámin am dánáminkadákal num sawa Finuyámin am uyowok fakanin be abemo kalesuw uyo kan-abiwe?” Yakiwe, 25 Yesus weng atungfakadu bakoyam, ‘kiba suwayo Dewit alamnikil so imi imin tew keiyama kanosiwbuk tem sung so kísidiwe? 26 Aka Got amabemayo tamnadale Got amino kalewaninbudet god kámin abem alam yak bowál itakuw wanin utanam sawa abem uyo luko kutam kudula wanesiw.

27Kale nadale aka bakoyam, “Finuyáminam uyo kidel kudayo kinim dakoyamu fin-uyámin kala, kaleyo bo, kinim bo kidelimudino Finuyámin am dánámin uta suk-sukmamino kaleyo bá. 28 Kale be Got amiKinim ata Finuyámin am umi mit kayakka.” Yakeisa ko.

3Kinim sikal afum ami sung uta ko.

1 Alo Yesus asiki tam kawed am unsa,kaw tam ayo ki kinim sikal afumlawsa makteinbeno. 2 Kale wanang kinim madik ikakidela kin didaw ata bom Yesus Finuyáminam kadákal kinim sikal afum ayo tá dau-domane, kale aka mafak keibane akumo,kale kanamsiw. 3 Yesus aka kinim sikalafumlawsa bakodaw, “tad as kommit kadáktadále.” Aka kan todane, 4 Beta Yesusayo wanang kinim dákadá bakoyam, “Fin-uyámin am be yaknámin uta abem, kukuwkidel fakuyámin uta bade kukuw mafakfakuyámin utane, bade kinim dakodawonokalin uta bade, kinim daw mafak dákaminutane?” Yaka, kata ika weng so makbakodongin dakodiwe, 5 Yesus ayo aketkeng keidawa dumade dumade wanangkinim itamansa. Kata aka kal keidomo,wanang kinim iyo yonin aket ki teinsa ka.Kale nadano kinkino, yakei nadane kinimayo bakodaw, “kalam sikal uyo tufiyo!”Akane, sikal tufidomane, afan sikal kasáika. Kalane, 6 Fedasi iyo yak nadiwe wabis-ing Kamok Edot ami kinim so weng guduladau anbidiw fikalako, kalesiw ko.

Wanang kinim seng seng iyo Yesus ibik teinunsiw sung uta ko.

7Kale Yesus ayo kabadák bo kudá nadalealam weng kidimin kinim so iyo tad Galiliwok mik badang tadiwe kanomin Galilikayak iyo abak so yán abo tasiw. 8 Kalewanang kinim seng imi abiw win so bakanwin so uyo Yuddia kayak so Yedusalemkayak so Iddumiya kayak so wok Yoddanmadik kayak so Taya abiw kayak so Saiddonabiw kayak so seng seng iyo Yesus amikukuw kanam kába weng uyo adik kidinadiwe tad atamsiw ko.

9 Aka alam weng kidimin kinimbakoyam, “kunu mak kidela dawti sidiwasadayono.” Kalesa uyo watawo kaleyobá, wanang kinim abák so kayo tad bomadik falfalnamak modoliw, kale nadanokale bakosa. 10 Ade wanang kinim imi tadfalfal dawkansiw. Bewatawo kaleyo bá, akawanang kinim seng kuw tá imkan badanokayo asanin kudusiw iyo naknek naknektad malalaw bom kidelumo, kale nadiwotademsiw. 11 Kale yak sinik mafak kiwsaiyo yak Yesus atam nadiwade ika alam kingubuyo kal kutin dák abe nadiwe wengkufo bakodiw, “kaba Got ami Man.” Kalbidiwe, 12 aka atin weng anuyam nadalebako, “kiba bako aka kanodin kinimo kalinbáno.” Yakeisa ko.

Yesus weng dew kámin kinim kilung kalwalusa sung uta ko.

13 Beta Yesus ayo tam amgu dim nadaleyak alam aket bidita ken walulokabi yakbakinim iyo gán dáyama tadiwe, 14 aka kinimkilung kal kuw walu nadane win takuyam,‘weng dew kámin kinim.’ Yakeisa. Kaleaka be kanowalu imudino, kata nalaso bomnadiwe imadáli Got weng sawa bakayamká bom nadiwe 15 kitid kudu sinik mafakmafak iyo fotaba bom keimin kala kalenadano ko.

16 Kale kinim kilung kal walusa bidi,kinim mak win Saimon, kata Yesus alataalokso win mak takudaw Bita, akeisa17 keida, Sebeddi muduw Yemis so alamning Yon so bidi Yesus alata win takuyamBonedyas, yakeisa. Umi mit ayo kimánman kalin keidiw, 18 wáw Andadu, Filiw,Batalomu, Matiyu, Tomas, Alfias manYemis, Taddiyas, Saimon bakan kalan gi-nanin kinim, 19 ade Yuddas Iskadiyat kayakata Yesus gi dauyamsa kinim keida ita ko.

Page 57: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 3:20 54 Mák 4:12Yu kayakmadik bako, Yesus be sinik mafak

sono aksiw sung uta ko.20 Kale Yesus so alam weng kidimin

kinim so ika amgu kudá tad abiw abe tamammak tamunane, wanang kinim iyo abákso tad falal daudiwade, alam weng kidiminkinim so nikil abin tein wanin wanodiwbanim kei bidiwo, 21 alam aulal iyo amisung adikum uyo kidi nadiwe yak dewtadumo, kale tasidiw. Be watawo kaleyobá, ika bako nadiwe, “aka gebommafaklawbadano sák yuwa kei kábano.” Ak bidiwokayo ko.

22 Sawa kukumin kinim madik makYedusalem kaw tam kalo tad bako nadiwe,“Yesus be Mafakim kiwsa kayo MafakimBiyelsabaw am win tudow dim sinik mafakayo fotabano.” Kaliwe, 23 aka gán dáyamatad atamiwe, aka weng fakom wengbakoyam, “yakno yakno keiyo Mafakimtabe Mafakim fota bomane? 24 Kasák gumakuw ulumi ki tako dau wasi keida keidaiw namti, kasák gu be ken bomu banim.25 Ade am makuw kasel ilita ki tako dauwasi keida keida iw namti, ika ken dek amkibodiw banim. 26 Ade Mafakim alata tabeMafakim tako dau ginanokaba kaí, aka kentod boma banim ade alam teinámin uyomafakokabu. 27 Kata yaknodin kinim tadetam kinim kitid kuw tabesa am uyo tamami ufek ufek uyo ken yakot mak wanono,kalokaba ayo kamakakiw kinim kitid ayosok gei dawti nadayo beta tam ami am ufekufek uyo yakot wanako. 28 Bela kidilin,Got aka ken wanang kinim ban keiminso weng ididilawin so bu adikum lukuwákudáyamoma, 29 kata kan ata Sinik Abemweng ididilawába namti, atin bu lukuwákudáloma banim, watawo kaleyo bá, amweng Sinik Abem bakadaba be atin bankeimin dukum keiba ade ulum kanom sunbiyámin ban keida make. 30 Kale Yesuskanamin weng bakose ayo watawo kaleyobá, ika bakodaw nadiwe aka sinik mafakso gei dausano, akiwo buta kanamin wenguyo bakayamsa ko.

Yesus akun so alam nikil so imi sung uta ko.31Kaleyo bude Yesus akun so nikil so iyo

tad abiw kaw tam tod nadiwe kinim makdabadáliwe, ata tam 32wanang kinim sengseng tein falala daubiw bakoyamane, ita tabom Yesus bakodaw, “kam kakun so nikilso iyo tad abiw katamumo kale fenbiwo.”

Akiwe, 33 aka bakoyam, “nami nein so nikilso bidi kan itane?” 34 Kale nadane akakanomin wanang kinim tad am teinbiwitam nadale aka bakoyam, “kinim biditanamneiniw kasal ade namnikil. 35Kale yakkan kawta Got alam aket fukanin ki dudewtabesawnamti, kiwta namneiniw kasal adenam wanangal ade nam nikil ka.” Kalesako.

4Kinim wanin kes fukadámin weng fakom

uta ko.1 Alo asawil Yesus ayo Galili wok mik

badang kal weng kukuyam badayo wanangkinim iyo abak so fakak fakak bidiwo bántodongin banim, kayo Yesus ata tam wokdang kunu dim dák teinane, kanominwanang kinim ita yak wok badang kaekaltodiw kei bom nadiwo 2 Yesus ayo wengfakom seng bakaya bom nadale kukuyabom bakoyam, 3 “kiba bela kidilin kala.Kinim wit yong falin kinim mak aka witluw dew tam yong abiw nadale wit luw uyosauk luw fukadámin taw keimsa. 4 Kataluw madik fukadám ká badale madik bokutin dák yán bán dim aba budune awonbudu wanediw. 5 Yak madik kalo kadi dákabiwo kinang tumal liwliw dimabuuyo kenbude tabesu, kata liwliw dim 6 kayo atanmatam eidom nadale wit sun fudá fakiwkalese, be watawo kaleyo bá, imi kimkimiyo dák bakan unongin banim kayo ade7 yak madik fukadá bada kutin dák ulayawtemso kamul tem so kal abesu budemakuwbakadá kale matam besiw, kata ulayawkon tem unom lusa nadiwe gim abudonginbanim keisiw. 8 Wáw yak wit luw madikfukadála dák bakan kidel abokabiw itanetabe matam gim abusiw utane mak gimdeng alalew abu budu, mak gim deng alewabu budu, mak gim deng makuw abu budukeimsiw.” 9 Kale aka bako, “kan ata ken sonamti weng bela kidela kidilako!” Kalesa.

10 Kale Yesus ayo alafin keida ka. Kalenadiwe alam weng kidimin kinim so yakkinim madik so iyo falala dau nadiweika Yesus weng fakom bakayamuba uyodákadá bakodawiwe, 11Yesus aka bakoyam,“Got ami kasák gu weng iwál bude kibakuyamse, kata yak madik Got kasák guunongin banim ika adikum fakom wengkuw bakaya bidiyo 12 ‘ika ken kin budebá ata bidiw, kata kidela atamodiw banim

Page 58: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 4:13 55 Mák 4:34ade kidimin bude kidiloliw, kata kal kei-doliw banim kala. Kale be ilita dumadeGot atamokabiw, beta Got ta bom bankeimin lukuwá kudáyamokaba ka.’ ” Yakeinadane 13 beta Yesus ayo bakoyam, “kibamew weng fakom bakayamubi uyo kalkeibiwe? Alo kiba bo mak kal keidon-gin banim namti, kiba yakno yakno wengfakom adikum uyo kidilokabiw?

14 Kale wit luw fukadámin kinim be Gotweng kukáyamin kinim. 15 Yak luw madikdák yán bán abesuno kali, be Got wengkidi kei bidiwe Mafakim tabe tade yak imGot weng kidi kudew yak aket tem teibiwuyo kukan keiyamába. 16 Alo yak luwmadik kutin dák tumal liwliw dim abe tabenada kitakasi fikaleseno kali, umi sung mitnamti, yak kinim kan ita Got weng uyokano yakik fakudongin banim kudábiw imisung uta ko. 17 Kata ika kimkim banimkayo bude atafimin kukuw so kukuwmafakso uyo ilim afan kalin imkuku suduno,ika wabading Got weng uyo kano yakikfakudongin banim kudábiw imi sung utako. 18 Alo yak luw madik kutin dák muk-muk tem sidilin tem aba ulayaw so ka-mul so tabeseno kali namti, yak kinim kanita Got weng kidiliw, 19 kata leiw ei bomaket luklak bom kisol kayak so kanodok-abuw kuw kal bom, ufek ufek seng umaket kalfalin uta ta bom aket wakwayamukanam unom nadiwe Got weng uta kuekta bidiw tangeksu kayo Got weng uyo gimabudongin banim dakosu. 20 Kata gimmadik dák bakan kidel dim abe kidel tabesukala kali namti, yak kan kinim ita wengmak kidi sakaw dew faku nadiwe kudewyak aket tem dá kitkit dew faku bokabiwuta matam gim makuw deng alalew abubudu, wáw mak deng alew abu budu, wáwmak dengmakuw abu budu keimin uta ko.”

Weng fakom lám lako kutimin sung uta ko.21 Kale bude aka bakoyam, “lám bo lako

kudew tad abin akfak tem kutimin bade kettem kal kutimine? Bá be, ulum bán dim kalmisun kutimin be! 22 Yaknámin uta kalowánabu namti, yanol kabadák misunok-abu. Ade yaknámin uta ati kuwádaw bunamti, kano ati wána bomu banim. 23 Kalekan ata ken so namti, weng bela dabadáliwkidilak kala.

24 Kiba weng kidiliw uyo kidela kidi aketfukan bom nadiwo kala. Kaba teng idumo

teng katkat gelebaw kinim namti, akalulum kanabaw ulum yán ki abo kukamok-aba, kata alata makso fak metudokaba ko.25Kan ata yaknámin ufek ufek so mak fakube namti, Got aka ufek ufek seng kuwkudawokaba ade yak kan ata ufek ufekmakfakudongin banim namti, yak alam ufekufek kutida buuyoGot ta bomadikum fakatkukidawokaba ko.”

Wanin tabamin weng fakom sung uta ko.26 Yesus ayo asawil makso bakoyam

nadale, “Got ami kasák gu uyo kala ulutaw.Kale kinim mak wanin kes kudew tambakan dim fukadám ká bi kudá nadale27 midiliw akaloma ade kaunoma keibadale wanin kes fukadáse uyo bakadáfasu tabune, aka tam wanin kes bakadátabu bude utama, kata umi tababu mituyo am kal banim. 28 Bakan ukul tabewanin muk didawane, wanin luw ayotabe matam dukuma gim abududokabu.Kale kamakikiw sun asik matam dukumanadanade gim bun wakadi nadale betakitida nadale yanol yakanába. 29 Kalewanin gim ayo si yakana kala kalede kinimayo woksek kudu bomokaba, bu watawokaleyo bá, alo yakana ulum wanin am atankeidu make.”

Masta luw kalbiw umi weng fakom wenguta ko.

30 Kale Yesus ayo bako nadale, “nakaGot ami kasák gu uyo yaknámin uta fa-leyak tadiyo falemamumo ade yaknáminweng fakom tuw uta atin kidela bakoy-amokabine? 31 Kale Got ami kasák gu bemasta luw be as yet luw katiw alataw. Kalemasta luw be kinim mak kudew tam bakankaise. Be mada luw katiw mada dudáluk,32 kata kaidale, luw uyo tabe nadale matamamsun keidokaba uyo mew bináliw ufekufek kaimábiw taw bá. Kale tabe matamam teinin taw kei badayo el awon iyo tadkal am kon tem teinan bom aim ginamok-abiw.”

33 Kale Yesus aka adikum wanang kinimiyo weng fakom seng baka bada ken ki-disiw, beweng fakomdil bakoyamse alatawki bakayamsa. 34Kale akawanangkinim iyoweng fakom so kudá kukuyamongin banimalam kano weng fakom tuw kukuyamsa.Kata alamweng kidimin kinim ilifin keidiwkala, kale som weng fakom mit uyo kidelabakoyam bakoyam keimsa ko.

Page 59: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 4:35 56 Mák 5:20Yesus taufed weng bakomama banimsu

umi sung uta ko.35 Kale am makuw dánámin kabadák

ki bi am kuinan tadale, Yesus aka alamweng kidimin kinim bakoyam, “nikil nukawok yakan dá yak wok madik unumo.”Yakane, 36 afan wanang kinim iyo imadánadiwade alam weng kidimin kinim iyotam Yesus alam kunu tem teinba kal du-tam dá nadiwe Yesus dew 37 ei bidiwe,taufed dukum mak kudew tad wok dangdádule wok uyo fikmin fakmon bom wokuyo kanombu ki kutad kunu dákam tabunewok uyo fukadámamu tad kunu tem tadebudu, 38 Yesus akal tow kunu wol funtem abin kon dim akál badano, nikil iyotow dafo nadiwade ika bakodaw, “Kuku-min kinim kaba, nuka wok abudu fika-longin keimuw tei, kaba num kanodonginkeimuw aket so fukanbaw bade?” Akiwe,39 Yesus ayo kan tod nadale gedul uyoweng ngadák fuko kanom, “sading kalalo.”Kale nadale alo wok fikmin fakmonubu uyobakomam, “kanom sading kalálo.” Kalekei badane kanomin taufed kanamubu uyoatin gitas banimune, 40Yesus ayo alamnikilbakoyam, “watawo kaleyo, kiba fingánu-biwe? Kiba aketa mak afano nakonginbanime?” Yakane, 41 ika fingánin dukumuyo kudu nadiwade nikil bakodawa bako-dawa bom kaliw bude, “kuina, kinim belakan atane? Sák mak gedul so wok so alamweng ki kidilawábiw butana!” Kalsiw ko.

5Yesus kinim sinik mafak kiwsa kidel dausa

umi sung uta ko.1 Ika wok yakan dá yak Gadasin bakan

kuw tabodu uniwe, 2Yesus ayo siw amkudábadin dák bakan todono kal bomane, kinimmak sinik mafak gei dausa ayo tum temfom kun kutimin kalo tad Yesus atama.3Kale kinim bela tum tem fom kun kutiminkal bom badale, kinim dew faku ken sokgei dawtidoliw banimadewaya sok kata geidaudiw ken boma banim. 4 Kale waya tengso yán so aluk gei dawtidiwo, katawaya sokwakel bino ayen kata yán kutamo fakadiskudá kei badano kayo, kan ata kitid tabedew fakudoma banim. 5 Kuin bu dán buulum kanom tum tem fom kun kutimin kibom nadale un bi amgu dim dim kal amanká bom nadale tum kudu alam kal wakel kábom keimalano kale.

6 Aka un bi sikam kaek kal tod kaekfen Yesus atam nadale bikakuda ki tadYesus kin gubuyo kal katun katun lukodák tein nadale 7 aka weng dukum kyangkale bakodaw, “Yesus Got Amsun ami Mankawta, yakonamokabáwe? Got alam kindim dam weng bakokamino, kaba nammafak dákamin bá kala.” Akane, 8 betaYesus ayo bakodaw, “sinik mafak kaba,kinim bá dabadá maek abal kala.” Kalenadane, 9Yesus ayo dákadá bakodaw, “kamwin ayo watawsewe?” Kalane, bakoda,“num win ayo ki Misomin, watawo kaleyobá, nuka seng seng.” Akei nadale 10 aka sunkuw Yesus munla bom nadale bakodaw,“imadálaw bakan kadák teinámin báno.”Aksa.

11Kale katam fen amgu kot dimo be kunggu dukum alaw mak imin gilin dakubiw.12 Kale sinik mafak iyo Yesus munla bombakodaw “kaba imadálaw yak kung bidimiwanin wanbiw im kidin tem unumo.”Akiwe, 13 beta Yesus ayo kanodin kala.Yakane, sinik mafak iyo maek abe nadiweyak kung gu 2,000 kal du mobiw, imi kidintem uniwe, kung iyo wakadu wakade un bidák amgu kad kad tem wokmik akálsa kalaabe mifiyama fikalesiw ko.

14 Kale kung kayak iyo kanodu ka,kale utam nadiwe weng kudew tow abiwdádiwe, taken bom weng yak abe maekabe abiw kinang kinang tem tem adik kidinadiwewanang kinim iyo tadYesus kanodabo utamumo, kale tademsiw. 15Kale ika tadsomo kinim sinik mafak gei dausa kinimnamti, ilim kidel miki Yesus mewso teinbeno kalomo aket tad kiwlawu kidel tein beka. Kale nadiwe ikafingánbomkeimsiwko.

16 Kale yak kinim tein alom kanodinkukuw utamiw, ita tabe kinim sinikmafak gei dausa kidel dauda sung sokung kanodiw sung so uyo ita kaloyotadiw sung bakoyamiwe, 17 ika Yesus ayoweng kitid bakodaw, “kaba num bakanmakso teinámin bá, imadá sakabal kala.”Akiwade, 18 Yesus ayo tam kunu tem teinnadale unono kanamane, beta kinim sinikmafak gei dausa kidel dauda ayo tad nadaleYesus bakodaw, “naka kawso makuwunumo.” Akane, 19Yesus ayo bakodaw, “bá.Kaba kudá tam kalam abiw nadawo kalamkaul kikil bakoyam, ‘Kamok aket budundá kidel kamuda sung uyo bakayamalo.’ ”Akane, 20 afan kinim ayo yak abiw dukumdukum Nangal kal ká bom nadale Yesus

Page 60: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 5:21 57 Mák 6:2alam kidel dauda sung uyo bakayam kábadano wanang kinim adikum iyo bakobeso kuwo, kalsiw ko.

Yesus wanang mát fikalebu so wanangwokamal so kidel imusa sung uta ko.

21 Kale Yesus ayo asiki yak wok madikuna nade wanang kinim seng seng iyotad atam falala daudiw. 22 Kama kanamei bom keimane kinim mak ami win ayoYaidas kawed am kin moyámin kinim ayotad Yesus yán mewso kutin dák abe nadale23 atin kitid kuw mun dá bakodaw, “nammun katiw uyo mewso fikalongin keimu.Kale tadawo, yak teng takadew yak teima-mawo, kata matam kasáyuk kala.” Akane,24 Beta Yesus ayo alew makuw uniwekanomin wanang kinim iyo iliso makuwbaki falfal dawo iw dádiw abemiw.

25 Wanang mak wokamal kuwo sewdakám ká bada bi itol ulumi ki kilung kalkei bom naduno 26 isong kinim seng sengkidelmamusiw, kata atin wis sán mámintaw keima bidiwo atin ulum kanom kuekdimam badano bisok kisol ki kukayamusu,katamak kidelongin banim atinmafak kuwteinábu. 27 Kale uka Yesus tadbano kalinsung be kidi nadule uka kinim wanang iwtem kadákal imsik tadom nadule 28 ulumaket fukan dá bako nadule, “naka meyakalam ilim mikiba bo malemamon kalok-abi, naka kenokabi buta.” Kale nad-ule bude, 29 yak ilim mikiba be malelawsuduno wabising umi wokamal uyo ban-imune, ulum kal uyo utamomo kál idumkudusi uyo banima min wanang keidi ka.Kal bom keimune, 30 wabising Yesus ayoutamomo nalam kitid uyo namadá unuka. Kale dumade wanang kinim bakoyam,“kan kawta nam ilim uyo malenamáwe?”Kalane, 31 Alam weng kidimin kinim iyobakodaw, “kaba kanomin kinim wanangbumlu kámubiw bu yakno ‘kan ata namilim malenamiwako.’ kalbáwe?” Akiw.

32 Kata Yesus aka ulum kano dumadedumade bom kan ata malenamane, kalbom keimane, 33 beta wanang uyo kalkeidomune kanodin kukuw bo utami ka.Kale nadule maek Yesus alam yán mit temkatun luko dudák di banbin sawsaw bomumi kanodu sung uyo adik bakas bako-dawune, 34 aka wanang bakomam, “nalammun kubayo, kulum aket afano kalin tabom kasáya kamudu ka. Bude aket dakbu

unalo! Idum kudusaw ude min wanangkeidaw ka.” Wakeisa.

35 Kale Yesus ayo wanang uso wengbaka bom álano kinim madik mak Yaidaskawed am kin modin alam am kalo tadYaidas bakodawiw ka. “Kam mun uyo atinmam tamenu, kayo Kukumin kinim ayodawsingsingin bá.” Akiw. 36 Kata Yesusayo imkanam bakam tadbiw uyo kidiyamindako alom nadane aka kinim bakodaw,“fingánin bá bo, aket ki afano kalin bo.”Akeisa.

37 Kale Yesus ayo wanang kinim adikumtademin báyo, kale adikum im tam moimadá nadale alam yak Bita, Yemis, alamning ami win Yon ita Yesus so nikil makuwyak unsiw.

38 Kale ika yak kawed am kin modinkinim alam am nadiwade Yesus ayo itamo-mane, adikum am dutam dá bom amanindukum keibiw kala. 39 Kale nadale akawakas tam am nadale bakoyam, “watawokale kanom aman gulum weng tabebiwe?Man bulayo fikalebu bá, akal bu bo.”Yaka. 40 Kata ika aban fakadáwiwe, akaadikum fotaba tam abiw abiwe, yanol betaman ulum akun alaw keidiwe, alam wengkidimin kinim imadew unba keidiw iyonikil makuw wakas tam man kutibiw nadi-wade 41 Yesus ayo yak man teng dew faku-mamnadale bakomam, “Talita koum”kalinmit ayo ki wanang katiw, “naka bakokamkan todal kala!” Kalin kale be. 42Wakei, keibadale wabising wanang mát uyo fada kantod matam abe tod tod ká bom keimune,umi kanodu utamiw iyo bako, “kuin besokanodu kui!” Kale, man umi itol ayo itolkilung kal keidu uta ko. 43 Yesus ayo wengkitid kuw bako weng anuyam nadale, “be-lami kanodi sung uyo wanang kinim so kil-tang yakin báno.” Yakei nadale bakoyam,“wanin mak daumiw wanuko!” Yakeisa ko.

6Nasadet kayak Yesus afano kalongin danim

keisiw sung uta ko.1 Kale kanaba kabadák bo kudá nadale

alam weng kidimin kinim so tad alambakan abe nikil tad alam abiw tadiw. 2KaleFinuyámin am dánámin kadákal aka tamkawed am nadale weng kukuyam bom keibadale wanang so kinim so iyo beso kanamtaba kuwo kal bom nadiwade bakodiw,“aka kanamin kukuw bo yakal kudusene?

Page 61: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 6:3 58 Mák 6:25Yaknámin kinim ami kal keimin uta ku-dawsiwo, kukuw makik makik bo kanamkábane.” Kal bom nadiwe bako, 3 “kinima,am ginamin kinim ade aka Madiya umiman ade Yemis so Yosew so Yudda so bidiam nikil ade am wanang kasal bidi nusotein bidiwe? Kale aka lum senin kinimbáyo.” Kal bidiwe, 4 Yesus aka bakoyam,“mew teinu mánu bidi lum senin kinim beilim kal keisiw. Kata alam abiw kasel soalam duwal so aulal so nikil so ika kidelaatamongin banim.

5 Kala kaleyo aka kukuw makik makikmak kukudongin banim, kata ulum yakwanang kinim kalfong asanin so ita kuwteng takade yak teiyam tá imkansa. 6Yesusitamomo im afano kalin banim ka. Kale amaket diking dakung bom nada ika watawokaleyo im afan kalin bu banim kal bomkeimsa ko.

Yesus alam weng kidimin kinim kilung kalimadála abiw mak mak kámsiw.

7 Kale Yesus ayo abiwe yak yak ká bomnadale weng kukuyam ká bom nadanokinim kilung kal bidi gán dáyama tadatamiwe, aka sinik mafak fotabamin kitiddauyamnadale kinim alewe imadála unbiwunbiw keimsa ko.

8 Kale aka weng sawa bakoyam, “kibaufek ufek so leiw diwo kale dew uneminbá, kafulok so men so wanin so moni sodewámin bá. 9 Kata yán lom be ken miki-doliw, kata ilim kukum so dewámin bá.10 Kiba tam am mak tam uniw namti, kalbomsi nadiwade abiwbukabadákuyo kudáunemin ko. 11 Kata yak wanang kinimkan ita imadew tam abiw dádogin banimnamti, imadá bet mo unin kala.” Yakeinadane 12 imadála yak abiw abiw Got wengbakayam ká bom nadiwe, “ban keimin ibikwakumámino.” Yak bom nadiwe 13 yakkinim sinik mafak gei imusiw iyo fotababomnadiwe tukulwok kudulomkudewyakasanbiw kinim dim talayam bidiwe, matamkenámsiw ko.

Yon wok ban boyamin kinim gebomwakadu anbisiw sung uta ko.

14 Kanam kámin sung bula kamok Edotayo kidi nadale kuin Yesus win ayo matamamsun keidane, kal badano madik iyo bakonadiwe, “Yon wok ban bomin kinim ayoasiki talá tabe bom nadano kayo kanominkukuw makik makik so kukuw kitid tabesuuyo kana kábano kal bidiwe, 15 yak madik

itane bako nadiwe, “be Ilaitsa,” kal bidiwe,yak madik itane bako nadiwe, “be akasuwayo lum senin kinim fakadew unsidiwilitaw emako.” Kalsiw.

16 Kale Edot ayo weng bela kidi nadalebakoda, “Yon be naka gebom wakadu an-bisino talá tabese tei!” Kalsa. 17 Bewatawo kaleyo bá, Edot alata ta bomnadalekinim bakoyam, “yak Yon dew faku sokgei dawo kalabus am teidino.” Kalesa uyowatawo kaleyo bá, aka alam ning kadelEdoddias uyo Filiw kadel kale aka takidawkuduse kayo. 18 Yon ayo Edot bakodawnadale, “kaba ning kadel takidaw kudu-saw, be abem luko dausawo.” Ak badano,19 Edoddias uyo Yon kus ata bom anbidonokalsu, kata uka wakbak kanodomu banimkeisu. 20Watawo kaleyo bá, Edot akaYon bekal keidomane, aka kinim kidel ade kinimabem ka kale nadano ade Edot ayo Yonweng ki abál abál labudu kidilono kalanala,kayo atamfingon dá kál gedmodawsa, kataami weng bakanala uyo Edot kanodawaaket diking dakung ala kayo ko. 21 KaleEdoddias uyo idum bo kuti bom naduneaket fukan bom Edot dausu am dánokabakal nam kanodin idum bo kuw misun tei-dokabi kalanaluno. Kale Edot alami dausuam uyo dánane, alam dausu fol wanan bomnadiwo kabadákal Edot ayo kinim gebomgebom kinim so wasi ginanin kinmoyáminso Galili kamok kamok so iyo dek amkibom wanin wan bidiwo, 22 bude Edoddiasmun uyo wakas matam am nadule itolyáw fako dudom nadule Edot so kamokkamok teinbiw so iyo wol so fukodune,kamok Edot ayo wanang mát bakomam,“kuba yaknámin so mak kunamo nakok-abaw uyo naka ulum kukamongin kuw kei-dokabi kala.” 23 Kale aka Got dawsonuweng abem bakomam nadale, “yaknáminmak aket kumamokabawo, yaknámin makkunamo kale dákadálokabaw uyo nakakukam nadile nalam kasák gu madik katakukamokabi.” Wakane, 24wanang mát uyoaik yak ulum akun bakomam nadule kaluka. “Naka bo yaknámin uta kunamo, akok-abine?” Kalune, akun uyo mun bakomam,“yak Yon wok ban bomin kinim gebom utawakunamo. Akalo!” Wakune, 25 wabisingwanang mát uyo aik kalu ki tad kamokEdot atamnaduleweng uyo kudaw bakodu.“Naka kamano ki Yon wok ban bominkinim gebom uyowakadu kuwom sabat ifo

Page 62: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 6:26 59 Mák 6:51kunamalo!” Akune, 26 kamok ayo aket kei-dawu mikabusi nadale, mafak alam wengabem wanang mát bakomam, yaknáminmak kanonam kalokabaw uyo kanokamok-abino waka, kinim kamok kamok alasinowanin wanbiw iyo kidibiw kayo aka wenguyo kubinomamoma banim.

27 Kale nadane Edot ayo gelei ginaninkinimmak bakodaw, “wabising yak kalabusam tam nadawo Yon gebom uyo wakadukudew tadalo!” Akane, afan kinim ayo yakkalabus am nadale Yon gebom ayo wakadunadale wom sabat dim ifo kudew tad dá-dawane, 28 aka wanang mát kumamane utatabe kudew yak ulum akun kumamune,29kanodawenguyoYonalamwengkidiminkinim iyo kidi nadiwe tad dam uyo kudewyak tum tem dausiw ko.

Yesus 5,000 kinimwaninwanin akiwsa sunguta ko.

30 Kale Yesus alam weng dew káminkinim imadála unsiw iyo tad nadiwe ilimkukuyam kámusiw so im kidel kámusiwso umi sung uyo bakadaw bidiwade,31wanang kinim seng seng iyo tade buduleune budu kei bidiwo, kayo Yesus so alamweng kidimin kinim so iyo abin tein iminawanodiw banim, kayo Yesus aka alamweng kidimin kinim bakoyam, “tadiwonikil nulufin yak gis dim emak tein finunaduwo.” Yakane, 32 bude afan ilifin kunutem tein nadiwade yak anang iwán sed gisabakan unsiw.

33 Kata kanamin wanang kinim iyo kalkeidomo kal uniw ka. Kale nadiwade yánleiw abiwe fako tam tam isik gebom yakunsiw. 34 Kale Yesus aka yak wok madikdák bakan tod nadale kanomin wanangkinim seng bidi itam nadale aket budun-lawsu uyo watawo kaleyo bá, aka itamo-mane ika siwsiw kin modin kinim banimtaw kala. Kale nadano aka weng seng sengkuw kukuyamsa.

35 Kale am makuw dánámin kabadák ki,bi kuinane alam weng kidimin kinim iyotad nadiwade bakodaw, “kawta bela anangiwán sed gisa bakan ade am kuinba imintew tei, 36 wakan imadálaw yak abiw abiwmewso so ká bom nadiwo ilim wanin makmo wanino.” Akiw. 37 Kata Yesus akabakoyam, “kibilim wanin mak dauyamiw,wanino.” Yakane, ika bakodaw, “kuina, benuka 200 Kina so kuw kudew yak wanin

budet sán bi kuyo, kuw kano kuyamuwwanodiw be?” Akiwe, 38 Yesus aka fakadubakoyam, “wanin budet kim uyo watawkal fakubidiwe? Yak nadiwo utamine!”Yakane, afan ika yak utam nadiwade ikabakodiw, “wanin kim auok kal, takam alewkala.” Kale bakodawiwe, 39 Yesus alamweng kidimin kinim bakoyam, “wanangkinim iyo taktak ilim guye imti imti aunadiwe, dák badasal dim tein fakadálino.”Yakane, 40 afan wanang kinim iyo dengalalew gu kei bidiw madik deng alew keibidiw, audiw ka. Kale nadane 41 budetkim auok kal so takam alew so uyo dewfaku nadale katam fen abid tikin kin monadale, “Natim ken keiyo.” Akbane, budebudet kim uyo fakel fakel ku nadale alamweng kidimin kinim wak geleyamane, itatabe kinim tengwak geleyamsiwade takamukul kano wak geleyam ausa.

42 Kale wanin uyo wan bi nadiwadegalyamu ka. 43 Kale Yesus alam wengkidimin kinim iyo wanin wane galyamukudáliw uyo men kilung kal weinu kusiw.44 Kale kinim imi wanin wanesiw be kinimseng seng (5,000) ita wanin wanbisiw ko.

Yesus wok dang kun dim tod tod kámsasung uta ko.

45 Kale wabising Yesus ayo alam wengkidimin kinim imbakadála, “kiwsik gebomyak Betseidda keim sidiwano.” Kalenadale imadála kunu tem isik uniwe, betakanomin wanang kinim iyo imbakadálauniw ka. 46 Yakei nadale tam amgu kot kalGot so weng bakanono, kale unsa.

47 Kale am kuinane ika kunu kudew unbi yak wok mik iwyak kikiw sák keidiwe,Yesus atane aka alafin bakan kaekal keida.48 Kale Yesus alam weng kidimin kinimiyo itamomane, ika wok kitid kuw fakuabemubiw ka. Yakeisa. Be watawo kaleyobá, inim so gedul so uyo kutad kunu dakábuduyo, kale bi am deyeng taba am fade-nan tadule Yesus ayo yak itamon kale wokdang dim tod tod ei bom yak akayam un-ono kanamane, 49 ikal atamomo, wok dangkun dim be kinim mak tod tod tadba ka.Kale nadiwo im aket bo sawkal kala, kalenadiwo yul weng gilin bom keimsiw. 50 Bewatawata bá, ika atam nadiwade fingánbidiwo, kayo aka wabising weng kutam dábakoyam, “bá kiba atud fakadá bomo bo,kiba fingánin bá, nalata tadbi bo.” 51 Kale

Page 63: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 6:52 60 Mák 7:23nadale Yesus ayo lok fal matam kunu temiliso tadale inim gedul ayo kimi kalule ikabako, “kol beso kuwo.” Kalsiw. 52 Kaleika wanin budet kim kanose uyo mak kalso mak keidongin banim kayo aket lumlumsiw ko.

53 Kale beta wok yakan dá yak Gene-sadet bakan nadiwe kunu uyo sok dukikuti nadiwe 54 kama kunu kudá dák bakanabiwe, wanang kinim iyo Yesus alata tadakale atammadiw kalesiw. 55Kale nadiwadewabading aik yak abiw abiw adikum uyo kábom nadiwade asanin kinim iyo abin konso imadew tad Yesus beno kal tademsiw.56 Kale aka yak abiw dukum dukum sobakan kukum kukum unoma so wanangkinim iyo asanin gam gam imadew tadwanin sánin bán kal imti bom nadiwadeika Yesus munla bom nadiwade bakodiw,“imadálawo kalam ilim kal kinanga bomalamam bom tá kasáyamum kala.” Kaleadikum yak malalawsiw iyo tá kasáyamsiwko.

7Yong mamon kidámin so yong mamon

kidámongin banim so umi sung uta ko.1 Kale Fedasi so sawa kukumin kinim

Yedusalem mo tadbiw keidiw iyo tada tadadek amki Yesus falala dau bom keimomnadiwe 2 kalomo Yesus nikil iyo itamomotengwokbanbodongin banimmifiwwaninwanbiw kala. 3 Kale nadiwo Fedasi soYu kayak so iyo ilim fasel abem fakubom nadiwo wok teng ban ki boyo waninwanino, kalesiwo. 4 Kale ika wanin sáninbáno tadiw ayo wanin wanodiw banim,kata alam teng wok ban asik boyo kuwwananáliw. Kale imi fasel kukuw ayoseng fakuyábiw ayo wok ket kaw, fadetgingabiwe uyo ulum leiw kukum kukumkanamaliw.

5 Kayo Fedasi so sawa kukumin kinim soiyo Yesus dákadá bakodaw, “watawo kalekami weng kidimin kinim iyo num faselkukuw abo nadiw teng wok ban bodonginbanim mifiw wanin wanbiwe?” Akiwe,6 Yesus asik weng bakoyam, “fong awan-gal kiba, lum senin kinim Aiseya ayo kimiguton godu bako nadano, ‘wanang kinimbo sák bon tem weng uta Got win kufá-dawábiw. Kata imi Got aket fukanin ayosikam bom nadiwade 7 bisok nam win utakufámuw kaí, kal bom nadiwe ilita sawakidel ku kuku bom beta Got ami sawa kaí

kalanaliw.’ Yakeisa. 8 Kale kiba Got amisawa uyo dew yak kaek kuti nadiwade kilimfasel kukuw uta kuw kidi kudew tabesiw.”

9 Yesus sawil kuek diyam bakoyam,“kibilim aket tetin kidel bom nadiwbude ken Got weng sawa buta kudewyak kinang teibiw kuw kilim sawa utafaku kuku bom keimaliw. 10 Watawbá, Mosus sawa bako nadale, ‘kakun sokalaw so win kufámin’ ade ‘kan kinimata akune, alawe gán abuyama namti,anbidiw fikalanámin kuwo.’ Kalesa. 11Katakiba kukuyam nadiwe, ‘kinim mak amakun so alaw so dakoyam kisol makkuyamokaba be, ‘Koban’ imi mit be Gotamino kalin ko. 12 Kale beta kanamomnadiw leiw akeiyamiw yakno yakno akunalaw dakoyamodiw banim keisiw. 13 Kalebeta kanamom nadiwade beta kilim faselkukuw kaí, kale nadiwade Got weng utakudák tabid kudá ausiw. Kale kukuwkalak alataw alataw be ki faku unsiw kala.”Yakeisa ko.

14Alo Yesus ayo kanomin wanang kinimiyo gán dáyama tad atamiwe, aka bakoyam,“adikumkiba namweng kidinamnadiwadekal keidin kala. Mew ufek ufek bu uyomak yak dák kinim kidin tem une bu bokinim daw mafak dádomu banim. 15 Kataafan bon tem leiw kabadáko matam betadebu uta ta bom kinim ayo daw mafakdákabu kala. 16 Kan ata ken so namtiweng bela kidela kidilako!” 17 Kalbane,Yesus ayo wanang kinim imadá wakas tamam mak unane alam weng kidimin kinimiyo weng fakom weng bakoda uyo dákadábakodawiwe, 18 aka bakoyam, “kiba aketdakwayam bene? Mew ufek ufek abiwkalo dák kinim kidin tem unebu, bo dawmafak dádomu banim kala. 19 Kaleyobuyo ki dák aket tem unebu bá, buyo kidák mat tem abe nadule ulum leiw dákabe unemábu kala.” (Kaleyo Yesus amikanamin weng bakosa uyo mew wanin bomak so abem bu bá.) 20 Yesus ayo wengbe kuek tane baka bom nadale “yaknáminuta aket temomatam bon tem leiw fakelbunamti, uta ta bom kinim dawmafak dádok-abu ka. 21 Kaleyo aket tem kabadák kaloaket tetin mafak tadebu uyo ki, bis gamkeiyámin, kinim wanang dikin sakadinin,sák ait iluyámin, yakot wanin, 22 ibakamin,kinim atam liwin, titiyámin kukuw, makimi ufek ufek mok mokin, win kufámin,kukuw mafak faku biyámin, 23 adikum bidi

Page 64: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 7:24 61 Mák 8:11kalami kukuw mafak wanang kinim kidintemo tademala uta ta bom kinim dawmafak dákamábu ka.” Yakeisa ko.

Mifiwwanang umi aket afan kalin sung utako.

24 Kale Yesus ayo buwák kudá nadaleuna ki yak bakan mak ayo abiw dukumTaya kal tam am mak wanang kinim kalkeidoliwo kale iwál tamuna, kata kenwánateinoma banim. 25Kale kanamano wanangmak uka Yesus am sung uyo kidi nadunoum mun uyo sinik mafak tabe gei ku-sano. Kale uka tad Yesus yán mewso kutindák abesu. 26 Wanang uka Gadík wanangSaidin bakan Filisiya abiw kal kusiwo. Kaleuka Yesus mun dawtadelaw bom nadulebako, “yak nam mun sinik mafak gei kusauyo takan keimalo!” Ak buduno, 27 akabakomam, “kamakikiw Isadael man iyoimadáliw wanin asik waniwo kalin ta. Manimi imin uyo mayan akiwin bá.” Wakane,28 uka bako nadune, “au, Kamokim bude,kata mayan ika akum mit mit bum dá bomman wanin but but sikel budu wanan un-biw.” Akune, 29Aka bakomam, “unalo, kummun uyo sinik mafak bá umadála, watawokaleyo bá, kum weng dam bakodaw kayoka.” 30Wakane, uka yak tam am tam somomunkai, abin akálbuno kalomo sinikmafakayo umadála ka. Kalesu ko.

Yesus kinim kentát ade weng kabom kideldausa umi sung uta ko.

31 Kale Yesus ayo Taya bakan bo kudáSaiddon bakan fako bá kuw yak Galili mikfako yak abiw Nangal kal unsa. 32 Kalekinim so wanang so ika kinim kentát adeweng kabom mak dew tad Yesus dádawnadiwe mun dádaw, “teng dew yak dawtimalelawalo!” Akiwe, 33 aka kinim ayoalafin dew yak kaek tei, wanang kinimkin umayam nadale aka sikal dil kilungtem tadelaw bá kuw, beta kasuk fadetkale nadale yak falang malelaw kei nadale34 aka katam fen abid tikin kin modanoaket budunin weng mak bakodaw nadane,“efafata” kalesa. Umi mit uyo ki ‘bádalokalin.’ 35 Kale afan kinim ayo ken dakatkalune falang uyo fong kalune kal wengifiw banim bakamsa ko.

36 Yesus ayo weng anuyam kinimwanang mak bakayamin báno kal bomnadale seng kuw im tam mansa. Kataitane kidilodiw banim ulum kanom sun

kuw takensiw. 37 Wanang kinim atamiwiyo bako, “kolo be so kuwo.” Kale bakonadiwade “aka mew ufek ufek bo adikumken kuw kanaba beta ka. Aka kentát, katakidel dauda weng ken kidi bom ade wengkabom, kata kidel dauda weng baka bomkeibano.” Kalsiw ko.

8Yesus 4000 kinim wanin geleyamsa sung

uta ko.1 Kale kawákal álano kanamin kinim

wanang madik kim mak kudew tad falaldaudiw tein bi wanin waktuwane, Yesusayo alam weng kidimin kinim gán dáyamatad atamiwe aka bakoyam, 2 “naka mewwanang kinim ika tadiw nuka ká bom biam alewbino keiduw uyo im wanin makwanongin banim. Kale nam aket budun-aba kala. 3 Watawo kaleyo bá, madik iyoleiw sikamo tadbiw kala. Naka imin tewimadáli unokabiw uyo ei bom imin tew iwteinanodiw kala.” Yakane, 4 alam wengkidimin kinim iyoweng atung fakadubako-daw, “anang iwán sed gisa bakan be kalayako kal wanin mak dew tado kanominwanang kinim seng be dauyamuw wanok-abiwe?” Akiwe, 5 Yesus aka bakoyam“budet kim wataw kal kiba dew bidiwe?”Yakei nadane 6wanang kinim seng seng iyoweng dauyama dák bakan teiniwe, beta akabudet kim fet kal so takam so uyo fako kudunadale beta Natim ken keiyo, akanbane,fakel fakel dau nadale weng kidimin kinimdauyamane, weng kidimin kinim ita tabewanang kinim wak geleyamsiw. 7 Ade ikatakam katiw kul fakadu mak debiw. KaleYesus ayo Natim ken keiyo, akei nadanealam weng kidimin kinim bakoyama itatakam be wak geleyamsiw.

8 Kale ika wan bi gal ima but but madikkano kudáliwe, beta yanol weng kidiminkinim ika men fet kal abu weinu kusiw.Kale kinim im wanin wanesiw ami dingbakamin be kinim seng seng (4,000) kinimita wanin ayo wanesiw. 9 Kale ika waninbe adik wane galyamu ka. Yakei nadaneimadála ilim abiw abiw unsiw ko. 10 Kalebeta yanol aka alam weng kidimin kinimsino makuw tam kunu tem tein Dalmanutabakan unsiw ko.

11 Kale Fedasi iyo tad nadiwade Yesusdawkukumumo, kale nadiwade munlaw

Page 65: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 8:12 62 Mák 8:35bom, “abid tikin fut futin kukuwmak kuku-dawo utamumo!” Kaliwe, 12 Yesus ayomam ki fum si nadale aka bakoyam, “kuinawatawo kale kamane kinim mit teiniw, ikafut futin kukuw mak kukulaw utamumokalbiwe, naka atin afan dam bakoyamon,fut futin so mak kuyamomi sung banimkala.” 13 Kal bane imadála bude tam kunutem tein alo wok yakan dá wok madik unsako.

Wanin budet ís so fumin umi weng gutonsung uta ko.

14 Kale alam weng kidimin kinim iyolukuw yakune, wanin budet mak dew un-ongin banim, kata budet lukuw yaku kunutem kudásidiw uta kuw bu. 15 Kale Yesusayo kitid weng bakoyam nadale, “Fedasiso Edot so imi ís kau ki kidela dufo bomnadiwo!” Yakane, 16 ilim tudun wengmit abo bi nadiwe bakodiw, “am wengbakoyama uyo ki watawo kaleyo bá, nukawanin budet mak dew tadongin danim kei-duwumimit uta bakoyamano.” Kalesiwko.

17 Afan Yesus ayo itamomo kanamkalbiw, kale nadale aka bakoyam, “kiwta,kim aket bo watawo kal bom nadiwo kibakibilim tudun wanin budet mak kudewtadongin banim buso kuwo, kalbiwe?Kiba kal keidongin banime? Kim aketbo fukanongin banime? 18 Kiba kin makbá, kin utamin banime? Bade mak kidikal keidin banime? Kiba finang dádonginbanime? 19 Naka imin budet kim auok kalkuw fakel fakel dau nadile 5,000 kinim wakgeleyamsi uyo kail guton men wataw kaluta weina kusiwe?” Kalane, ika bakodaw,“men kilung kalo.” Akiwe, 20 aka bakoyam,“á imin budet kim wataw kal uta fakela ku4,000 kinim iyo wak geleyamsi ade menwataw kal uta weina kusidiwe?” Yakane,ika bakodaw, “men fet kalo.” Akeisiw.21Aka bakoyam, “kale be kiba kal keidonginbanime?” Yakeisa ko.

Kinim kin mat Betseidda kal kidel dausaumi sung uta ko.

22 Yesus so alam weng kidimin kinimso iyo yak Betseidda uniwade kinim kinmat mak dew tad nadiwade Yesus mundádaw bakodiw, “kaba yak ami kin uyomalelawawo, kenako!” Akiwade, 23 Yesusayo yak kinim ayo teng dew faku dew yaksew nadale kasuk fadet dew yak kin dawti-dawnadale teng takadewyak kin dawtidawnadale aka bakodaw, “ken ufek ufek somak

ata modáwe?” Akane, 24 aka katam fennadale bakodaw, “au, naka kinim itamanbi,kata ika as tod falal falal namudin tawkeibiwo.” Kalane, 25 beta Yesus ayo aloteng dew yak kin malelawane, kin kidelabá nadale “kin ken bádi. Kale adikum ufekufek uyo adikum ken utami kala.” Kalane,26 Yesus ayo dabadála alam am unane akabakodaw, “tam abiw so unemin báno.”Akeisa ko.

Bita bako, “kaba Got walusa kinimo!”Akeisa, sung uta ko.

27 Yesus so alam weng kidimin kinim soiyo Sesadiya Filibai abiw dukum umi abiwkatiw katiw unom nadiwo leiw kadákalYesus aka bakoyam, “kiwta wanang kinimbo bako, naka kan atano nakanabiwe?”Yakane, 28 ika fakadu weng bakodaw,“madik im weng ‘Yon wok ban bomin kin-imo.’ Kaliw, madik im weng bako nadiw,‘Ilaitsayo.’ Kal bidiw, wáw madik im weng‘lum senin kinim memako.’ Kal bidiw,keimaliw.” Akiwe, 29 aka bakoyam, “kibil-imi ayo naka kan atano nakanabiwe?” Yakanade Bita weng kiang bakodaw, “kabadeGot Walusa Kinim, kawta buta.” Kalane,weng be kidi 30nadale weng anuyam, “kibanam sung so sák bakamin bá.” Yakeisa.

31 Kale kanaba kabadákal Yesus alamweng kidimin kinim bakoyam nadale, “beGot ami Kinim ayo ufek ufek umi máminyáw dakadu nadale mew gebom gebomso bokal kayak as fakiw dakádawin kinimkinim so sawa kukumin kinim kinim so iyodawo ibik tei dabadálokabiw ade anbidiwefikale bi am alewbino kei talá tabokaba.32 Kale Yesus ayo alam sung uyo tatunweng bakas bako kudane, Bita ayo Yesus fitdew yak leiw kinang nadale ngadák fukodawtidane, 33 beta Yesus ayo dumade alamweng kidimin kinim kin itam nadale akaBita ngadák fuko dawti nadale bakodaw,“Mafakim kawta, namadá unal kala! Kamaket finang dá bom kanabaw bo kinim imiaket fukanin uta ka. Bulayo Got ami aketfukanin bá.” Akeisa ko.

34 Kale Yesus ayo alam weng kidiminkinim so kanamin wanang kinim seng bogán dáyama tad atamiwe, aka bakoyam,“yak kan ata nam dang teinono kala namti,alami aket uyo fukanin bá, lukuwu kudánadane alami as dawing dákamin uyo kisun kuw kál funin uyo kudew nadane yánabodak kala. 35 Yak kan ata alam sinik

Page 66: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 8:36 63 Mák 9:18so biyámin ki luk dudu be kaí, aka iwkulel keidokaba, kata yak kan ata alam lukduduyamin bu kudá, nam luk so nam sungkidel umi luk so ki dudulokaba, aka sinik sobiyámin uyo iw kulel kei kudáloma banim.36 Kiba kinim mak aka adikum bakan ufekufek uta kudulokaba, kata aka yak sun askainin abiw unokaba. Be ken bade bá?Bábiyo. 37 Aka yaknámin ufek ufek utakudu mo nadayo asiki maek sun biyáminuyo kudulokaba? 38 Kan kinim ata namwin so namweng so uyo sakadinin ade bankeimin kinim mit im kin dim bakodomino,kale nadale fatom fatomba namti, Got amikinim lamlam soim tadokaba kabadák akalkinim ami win uyo alam kin dim alam AlawGot kin dim, Ensel abem abem kin dimkadákal nakal ami win uyo bakodawomino,kale fatom fatomokabi ko.” Kalesa.

91 Kale Yesus aka bakoyam, “naka atin

dam bakayabi, yak kinim madik kan kiwtakadák tod bidiw, kiba fikalongin banimdako alom nadiwo Got kasák gu uyo taduutamokabiw.” Kalesa ko.

Yesus kál kukum keisa umi sung uta ko.2 Kale am bokuw kal banimane, Yesus

ayo Bita, Yemis wáw alam ning Yon keidaimadewa ki nikil un bi tam amgu tikinunsiw ayo ilifin, kale ika ilim kin dim Yesusayo kinám atamomo, aka alam kukumkeida ka. Kalesiw. 3 Ami ilim ayo namallamlam gánin keida ka. Kalesiw uyo kan-odin mew bakan kuw tabodu bo kanodinilim lukluk bo mak kidelodiw banim. 4Kalekalomone, Ilaitsa so Mosus so kuwmisuna,Yesus so weng bakabiw ka. Kale nadiwe5 Bita ayo Yesus bakodaw, “Kukumin kinimkawta, ken kei tad kadák taduw. Kaleken sel kál am alewbino kufo gine naduwomak be kami, mak be Mosus ami, mak beIlaitsa ami gedumo.” Kalesa. 6 Be akalulelulein weng bako nadane weng maksomak bakodoma banim keisa, be watawokaleyo bá, alaso alam afadow kasal soika adikum fingánin dukum uyo yak falbukayo. 7 Kale bude ibin tabe falfal namasimudane ibin tem kaok kalo weng makbakoda, “bela namMan amaket ki atin yak-abesi. Ade naka atin am idak ki teinbi. Kalekiba kidela am weng kidilaw bom nadiwokala.” Kalane, 8 fal mak kalomone, kinimmak bongin banim Yesus alafin todbe ka.Kalesiw.

9 Kale amgu kot kadáki tadom nadiweYesus ayo weng kidimin kinim alewbinoweng anuyam nadale bako, “kiba kanominkukuw utamiw uyo kinim mak atambakadawin ba. Kale kanom sading, kalesidiwo Got ami kinim ayo fikale talá tabanokuw kala.” Yakane, 10 afan ika kanominsung uyo ilim aket biki bom nadiwadebakodawa bakodawa bom kalsiw, fikaletalá tabamin bo watawnak utane? Kal bomkeimsiw.

11 Kale beta weng kidimin kinim iyodákadámin weng mak Yesus dákadálawiw,“watawo kaleyo sawa kukumin kinim iyobako nadiwe, ‘Ilaitsa asik gebom tadanoWalusa Kinim be yanol tadokabano.’ Kale-siwe?” Akiwe, 12 aka weng atung fakadubakoyam, “afan dam weng bakosiw. KaleIlaitsa asik tad ufek ufek kidel kudanokalongin, kata watawo kaleyo Got godinweng uyo bako nadule, ‘ika Got ami Kinimayo kál funin dukum kudaw nadiwe akaaket kudawoduw báyo, akokabiwo.’ Kale-sune? 13 Kata naka dam weng bakoya-mon, Ilaitsa asik gebom tase, kata wanangkinim iyo ami kin gubu uyo kidela atada-wongin banim kei nadiwe ilim aket yakn-odawumo kalbiw ki kanadawsiw. Be Gotalam godin weng kanodawokabiwo, kalesuki abo kanadawsiw ko.

Yesusman kinimmátmak kidel dausa sunguta ko.

14 Kale nikil madák alam weng kidiminkinim madik iyo itam kalomane, wanangkinim seng seng iyo falal imubiwo kalomo.Sawa kukumin kinim tad Yesus alam wengkidimin kinim tabudiw wengal fukanubiwka. Yakei kei bidiwe, 15 wanang kinimadikum iyo Yesus atam nadiwade finangdakat, kale wabising yak Yesus weng faká-dawsiw.

16 Kale Yesus ayo alam nikil bakoyam,“kiba yaknámin weng uta nikil wengalfukanbiwe?” Yakane, 17kinimmakwanangkinim iwyak tem kadákal weng yán kidawbako nadale, “Kukumin kinim kaba, namman dew kam tadi ayo sinik mafak dewfakusa, kayo aka weng bakodoma banim.18 Kaleyo sinik mafak ayo sakaw dew fakunadale anbinoda un bi dák bakan mokmadik mok madik bom nadale kail gan-gadek sán bom keimálano, naka kam wengkidimin kinim bakoyam, ‘sinik mafak be

Page 67: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 9:19 64 Mák 9:41fotabiw unako,’ yakanbi, kata ika kanodon-gin banim.” Akane, 19 Yesus aka wengatung fakadu bakoyam, “au, kiba aket afankalongin banim ade kukuw mafak keiminkinimmit kiba! Naka kiwso sun tein bokabibá ade naka kiwso bo dakbu bom bi amutaw kal uta keidokabinale?” Kalbane kala.“Man kinim ayo dew tadalo!”

20 Kala nade ika dew tad bom keimiwesinik mafak ayo Yesus atam nadale mankinimmát ayo dabinoda un bi dák tabal abefalmak falmak ká bom nadale mok madikmokmadik keimane, 21Yesus ayoman alamalaw bakodaw, “kanamin bo yaknáminatan kal kudusane?” Akane, alaw ayoYesusbakodaw, “suwayo man katiw kal kanadawtasuno.” Akane, 22 am dánámin seng senguyo atin kuw gong dako anbinodon kala.Kale anbinoda yak weing abeba, wok abebakeimába kala. Kaleyo kaba ken aket somak budun dá dakodawon kalolaw namti,dakoyamalo!” Akane, 23 beta Yesus ayoman ami alaw bakodaw, “kaba yakanáminweng mit uta bako, ‘ken dakonamon kalonkalolaw, be keno nakbawa?’ Kinim kan ataaket afano kalba ayo ami idum dakádawinbo tow dinomi banim.” Akane, 24wabisingman ami alaw ayoweng fukal bakoda bude,“kamane nam afano kalin bo katiw, kaledakonamawo, nam afano kalin senguk.”Akane, 25 Yesus ayo wanang kinim iyo ita-momo seng kuw kudew tad kudew tadtabiw ka. Kale nadale aka wabising sinikmafak ngadák fuko dawti bakodaw, “kenawat keiyámin so ká bom keiyámin sosinik mafak kaba, man bela dabadá unalkala, makso maek kiwa dawkámin bá!”Akane, 26 sinik mafak ayo singad dok dak-abane man ayo wad wad banbin banbin-bane dabadála un bi dák bakan abe fikalintaw keidane wanang kinim im aket, “bofikalane,” Kalesiw. 27 Kata Yesus ayo dákman ayo teng dew faku fada dafodane, akaken kan toda kala kalesiw.

28 Kale Yesus ayo wakas tam am makunane alam weng kidimin kinim iyo il-ifin weng bakodaw kaliw ko. “Kawta,watawo kaleyo nuka ken sinik mafak befotabuw unoma báne?” Kaliwe, 29 Yesusaka bakoyam, “nikil kiwta, kanodin sinik bebisák so fotabodaw bá be, alam bede Gotwis sánlawaw betano.” Yakeisa ko.

30 Kale abiw kabadák kalo uniw ki yakGalili bakan fako ká bom nadiwe Yesus

ayo im kábiw sung uyo wanang kinim kalkeidoliwo kalan kámsa. 31 Be watawo ka-leyobá, alamwengkidimin kinimkukuyambom nadale, “Got ami Kinim be kinim maktabe wasi gi dauyam nadale dabadála yakkinim imi teng ban dim ábane, ika an-bidiw fikale am alewbino kei nadale akatalá tabokabano.” Yakeisa. 32 Kata ikaweng bakoda mit ayo kal keidongin banim,watawo kaleyo bá, ika fingán bom nadiwokayo dákadálin dakosiw ko.

Kan ata gebom keidokabano kalbisiw sunguta ko.

33 Kale tad bi tad Kabeniyam abiw kalam mak tam nadiwe Yesus ayo alam nikilbakoyam, “kiba yaknámin weng uta leiwwengal fukan tadanubiwe?” Yakane, 34 ikaweng atung mak fakadu bakodawonginbanim, watawo kaleyo bá, ika leiw tad bomnadiwade nikil kan ata tam amsun kei abinabem kudulokabane kal bom wengal fukantadanubiw kayo.

35 Kale bude Yesus ayo dák tein nadalealam nikil iyo gán dáyama tad dekamkidiwe aka bakoyam, “kan kawta gebomkeidon kalaw namti, tade tow yanol winbanim kei nadawe im wok láyamin keinadawo kala.” Yakei nadane 36 yak mankatiw mak dew faku dawtad miki nadalebakoyam, 37“yak kan kawtaman katiw belanam win tudow dim dew tam am dádawkaí, nalaso nam tam am dádokabaw adenamadála tasi so daw tam am dádokabaw.”Kalesa ko.

Kan kinim ata kus itam kanayaba kaí benum kinim ko.

38 Yon aka Yesus bakodaw, “Kukuminkawta, nuka kinim mak kam win tudowdim sinik mafak fotaba bada atam naduwefotabuw kudáse uyo watawo kaleyo bá, akanuso beno bá.” Akane, 39 Yesus bakodaw,“yei dawtamánin bá, kan kinim ata namwin dim wok kidel fakuyaba namti, ata tabom nada wabading weng mafak bakon-amokaba bá.” Kalese kala. 40 “Kaleyoyak kan kinim ata kus itam kanayamonginbanim kaí, be num kinim kala. 41 Kaleyonaka atin afan bakoyamon kala. Kan kinimata nam win tudow dim wok ilukama uyowatawo kaleyo bá, kaba nam kinim kayo.Kale ami kanokama umi yán uyo bileltabomu banim.” Akeisa ko.

Page 68: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 9:42 65 Mák 10:15Tudolawa tudolawa kei bom ban keimin

sung uta ko.42 “Kata kan kinim ata man katiw katiw

nam aket kunamsiw iyo makuw mak tu-dalawa ta bom nada ban keida namti, akasok gei tabamin mafak uyo akamam atintam so kudulokaba. Kayo bede kinim ayokama aket fukan dá kanodon kala namti,kamakal kinim ayo tum dukum kudu kuekgitiklaw sok gei dabadáliw yak sol wokkumun unom awal dako fikalokaba, betaken ka.

43 Alo kalam teng uta kanokamu ta bomban keidaw namti, gitas wakadu kubi-noyámin ko! Yaknámin leiw uta kidel,teng banim tamabid tikin uneminuta kidelbade teng so alew kei badaw Got fudutkabinoda yak sun kuw as kainin abiw un-emin, uta ken? 44 Kale bewák umi yán uyofakiw tabodiw banim ade as ayo sun kuwkain bom biyámin kala. 45 Alo kalam yánuta kanokamu ta bom ban keidaw namti,gitas wakadu kubinoyámin ko! Yaknáminleiw uta kidel, yán banim tam abid tikinunemin uta kidel bade yán so alew keibadaw Got fudut kabinoda yak sun kuwas kainin abiw unemin, uta ken? 46 Kalebewák umi yán uyo fakiw tabodiw banimade as ayo sun kuw kain bom biyámin kala.47 Ade kalam kin uta kanokamu ta bomban keidaw namti, walu kubinoyámin kuwko. Yaknámin leiw uta kidel, kin makuwkei abid tikin tam unemin uta kidel badekin alew kei badaw Got fudut kabinoda yakas kainin abiw unemin uta ken? 48 Kalebewák,‘umi yán uyo fakiw tabodiw banim ade

as ayo sun kuw kain bom biyáminkala.’

49 Kale wanang kinim adikum iyo as tabeyol tabidin keidokabu kale. 50 Yol budekidel kata yol ulumi abál uyo banimonkalokabu uyo yakno yakno kei kudawomatam asiki yol kei abálokabune? Kibayol abál taw kei nadiwade kiná, sudonákal bom weng abál fidá bom nadiwo kala,kalesu.” Yakeisa ko.

10Yesus wanang kinim dabudu dabadála

dabadálain sung kukuyamsa uta ko.1 Kale Yesus ayo bakan bubadák kudá

nadale una ki yakwokYoddan yakan dá yakYuddia bakan sikmin mewso kal nadane

alo asawil kanomin wanang kinim iyo tadatamiwe, aka alam kukuw kanamin kayokukuyamsa ko.

2 Kale Fedasi madik ika tad Yesus atamdawkukumumo, kale nadiwade ika bako-daw, “kawta, kinim wanang kudámin beabeme?” Akiwe, 3 aka fakadu bakoyam,“Mosus ayo yaknámin weng sawa utakanamino. Yakeisane?” Yakane, 4 ikabakodaw, “Mosus ayo bakoyam nadale,‘kan ata kinim wanang kudu kudámin akasauk kon mak god ku kudu kudálino kalinweng godu kumam nadiwo kudámino.’Kalesa.” Kaliwe, 5Yesus ayo bakoyam, “Mo-sus kanam, kale bakoyamsa uyo watawokaleyo bá, kim aket uyo kitid tabiw kalakale nadano kanomin weng sawa uyo godkutiyamsa ka. 6 Kata Got kamakikiw mitmit bisa kal ‘Got ayo yakis so kimak so kidelimusa. 7 Kayo bemi mit ata, kinim akaakun alaw imadá takas yak alam kadel dimfewane, 8 alew dam makuw keidokabiw.’Kalesu. Kale ika be kano nadiwe dam alewkeidoliw banim, kata alew dam makuwkeidiw ka. 9 Kaleyo Got ami imlako imusauyo kinim so mak imadáliw tako imkaninbá ko.”

10 Alo alam weng kidimin kinim iyo amtein alom nadiwade kanamin weng ayoaski dákadá bakodawiwe, 11 aka bakoyam,“kan kinim kawta wanang kudu kudáyak wanang kukum kudulaw namti, kabasakadin kinim keidokabaw. 12 Ade wanangukul kano kimak dabadá nadule yak kinimkukumdabudulokabu, uka sakadinwanangkeidokabu kala.” Yakeisa ko.

Yesus man im kinim dákansa umi sung utako.

13 Wanang kinim iyo man katiw katiwimadew tad Yesus dakádaw bidiwo “tengtakadew yak malayamako!” Kale imadewtade bidiwo Yesus alam weng kidiminkinim iyo ngadák fuko imtimiwe, 14 Yesusayo itamomo kanabiw kala. Kale nadaleaket sakik itam nadale aka bakoyam, “maniyo imadáliw tad natamámino, kiba imta-manin bá kala. Watawo kaleyo bá, abidtikin kasák gu tem biyámin uyo kanodinman imino.” Kalesa. 15“Kale naka atin afandam bakayabi. Kaba Got ami kasák gu uyoman katiw katiw ufek ufek kano kunamawki, kalanaliw taw kei kudulal kala. Alo kababo kanodongin banim namti, kaba bo atin

Page 69: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 10:16 66 Mák 10:37kudolaw banim.” 16 Kale Yesus aka mankatiw katiw iyo im tad miki nadale tengdew yak gebom teiyam im kinim dákamsako.

Kinim kuet kisol kamok ami sung uta ko.17 Kale Yesus ayo yán dudák di leiw ei

bom keimane kinim mak baw tad alamkin gubuyo kal katun katun luko dák teinnadale bakodaw, “Kukumin kinim kidelkaba, naka yakno yakno bi nadino sunbiyámin bu kudulokabina.” Akane, 18Yesusasik weng atung fakadu bakodaw, “watawokale kaba bakonamKukumin kinim, kidelo,nakawe? Mew kinim kidel so mak bebá, alam Got alafin makuw ata kuw kinimkidel.” Akei nadane bakodaw, 19 “kaba,sawa kalam kal, ‘sakadinin bá, kinim soangkukámin bá, yakot wanin bá, ibako kinwalasino kalin bá, kasen kasenin bá adekakun kalaw weng ki kidi dudew tabaminka.’ ” Akane, 20 beta kinim ayo bakoda,“adikum sawa bulayo ki atin man katiwalom nadino kidi dudew tabe tadanusi.”Kalane, 21 Yesus ayo dafimodomo aket sokeinama. Kale nadale aka bakodaw, “kabamakuw iwsaw ayo yak nadawe kalam ufekufek uyo wansiki dusiki si ku nadawe kisoluyo sikel kudew tabe win banim geleyamnadawe beta abid tikin katam ayo kisolkayak keidokabaw. Kale kano nadawe tadnam yán abodal kala.” Akane, 22 kinimkuet ayo kanamin weng be kidi nadalekibi mafak mafaksa, be watawo kaleyo bá,aka kisol kayakim kayo ko. 23 Kale Yesusayo dumade wanang kinim itam nadanealam weng kidimin kinim bakoyam, “kisolkayakim im yak Got kasák gu unemin beatin kitid fit biyo be!”

24 Kalane alam weng kidimin kinim iyoami kanam bakoda be aket diking dakungbom keimiwe, Yesus ayo asiki bakoyam,“man man kiwta, Got kasák gu uneminbe atin kitid kate. 25 Utamin! Alatawkale iniman dukum kemal ayo ken sil wolmakat tem be ken yakinoma unoma banimatin be fitin, kayo kisol kayakim akal kenyak Got ami kasák gu uyo yak unomabanim be atin fitin ko!” Kalane, 26 alamweng kidimin kinim iyo weng bela kidinadiwade im aket diking dakungin sengkei bom nadiwade bakodawa bakodawabom nadiwe bakodiw, “kuiná, be yaknodinkinim ita Got ayo ken kail bá takeikuyamo-mane?” Kalaniwade. 27 beta Yesus ayo

itam nadale weng bakoyam, “kinim akaatin ken mak alam awánsin alamiyo kail bátakeikudoma banim, kata Got ata kuw kenadikum ufek ufek ken kanamoma.” Kalane,28Bita aka Yesus bakodaw, “nuka num abiwkayak so ufek ufek yáw man so adikumkadis kudá naduwe kam mul tein tasuw.”Akane, 29 Yesus ayo bakoyam nadale atindam bakoyamon, “yak kan kinim ata abiwso nikil fikal so am wanang kasal so akunalaw so bakan so uyo kudá naso Got sungkidel so umi luk ki dudusa namti, 30 akaalam ufek ufek kudása uyo akamam atintam so kudulokaba, be nikil fikal so amwanang kasal so akun alaw so muduw sobakan so uta kudulokaba, kata umi dimkal kam mafak dá tal leiw kukudawin uyokudulokaba. 31 Kata kinim seng ita isikgebomabuduwokalbiwnamti, ika tade towyanol abokabiw ade yak kinim seng yanolkei bidiw, itane nes gebomokabiw ko.”

Yesus alo alam fikalokaba sung uyobakansa ko.

32 Kale Yesus ata geboma Yedusalemunumo. Kale leiw ei bom nadiwe wengkidimin kinim ita beso unuw kiwi kalbidiwe, yak madik ilim yán abobiw itaneYu kayak ita fingán bidiw keimiwe, Yesusaka alam weng kidimin kinim kilung kaliyo fá budu mo imu nadale kanodawok-abiw sung uyo bakayam taba ka. 33 NukaYedusalem unumo tadbuw. Kale Got amiKinim ayo kinimmak tabewasi gi dauyamanade dabadáliw yak bokal kayak as fakiwdakádawin kinim so sawa kukumin kinimso teng ban dim abane, ika daw mafakdáka bom nadiwe anbidiw fikalako. Kalbom nadiwade ika dabadáliw yak Mifiwim dim abane, 34 ika fau bom nadiwe ka-suk fadet yak salaw bom tal leiw kukudawsi nadiwade anbidiw fikalokaba, kata akaam alewbino kei nadale talá tabokaba ko.”Kalesa.

Yemis so Yon so Yesus mun dádawsiw umisung uta ko.

35 Kale Sebeddi muduw Yemis so Yonso alew iyo maek Yesus so tod nadiwadeika bakodaw, “Kukumin kinim kawta, kabanumi yaknámin mak kanoyamalo! Kakuwnamti, ulum afan kuw kanoyamalo ka-leyo ko.” Akiwe, 36 aka alow bakoyam,“utakun uta kanoyamako, kale kanabiwe?”Yakane, 37 ika bakodaw, “kaba abin abemkin budusi so uyo kudu teinaw namti, au,

Page 70: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 10:38 67 Mák 11:9yakawo mak kalam teng miskuno teina,mak kalam teng awáno teina keidumo!”Akiwe, 38 beta Yesus ayo bakoyam, “kiba,kim dákadámin weng bakanabiw mit uyokim kal banim.” Kalbane bakoyam, “ki-wta, kim aket kiba ken nam kál funin wokket wanokabiw be wanodiwe bade namikál funin so wok ban bodokabi so be kenbodoliwe?” Yakane, 39 Ika bakodaw nadi-wade “au, ken kanoduluw ka.” Akiwe,Yesus ayo bakoyam, “kiba atin afan namkál funin wok ket bude wanokabiw adenam wok ban bomin bodokabi uyo kibabodokabiw. 40 Katano kan ata nam tengiwkuko abin abem teinokaba, ata nam tengawáno teinokaba kalin be nam san bá be.Kata namNatimabin alewkidel kuse be yakkinim alam walusa ita kuw be.” Yakeisa ko.

41 Kale beta weng kidimin kinim nangalkal iyo kanamin weng bela kidi nadiwadeika kinim alew alow Yemis so Yon so kinkudung itaman bom kanayamiw ko. 42KaleYesus aka fá budumo imu nadale bakoyam,“kiba kilim kal Mifiw im kin moyáminkinim ita kitid tabe kin moyamábiw adeimi gebom gebom ita kitid ayo faku bomkin moyábiw kala. 43 Kata kiba imi kukuwalataw keimin bá, á bede kim iwyak temayo kan kawta mak matam amsun kei-don kalbaw namti, kaba adikum imi wokfakuyam nadawalo! 44 Ade kaba atin tadetam madik im gebom keidon kalaw namti,kaba adikum imi wok fakuyámin kinimkeidawo! 45 Kale be alataw kale Got amiKinim, aka tadino wanang kinim ita namwok fakunamino, kale nadano tase bá, kataaka tad nadino nata wanang kinim im wokfakuyamono, kale nadano tase ade akaalam dam so sinik so uyowanang kinim imiguew dudu kuyam fikalese.”

Yesus kinim alew kin mat bá, imusa umisung uta ko.

46 Kale Yesus so alam nikil so tad bi tadYedikko nadiwade Yedikko bá kudá alamweng kidimin kinim so kanomin wanangkinim yum so ei bom keimiwo Bátimeyasaka kin mat ade aka Timeyas man kaleaka leiw kál kinang kal tein beno. 47 Akakidilomane, Yesus Nasadet kayak tadbanokal bidiwo, bude aka weng fukal, kalebako nadale, “Yesus Kamok Dewit ami mitkinim kaba, kam aket budunin kunam tá-namuyo!” Akane, 48wanang kinim seng ikangadák fuko dawti nadiwade bako, “sading

kalalo!” Akbiw, kata aka sun kuw gánbom nadale bako, “Yesus kamok Dewit amimit kinim kaba, kam aket budunin kunamtánamuyo!” Akane, 49 Yesus ayo kinim beweng kidilaw nadale tod bakoda, “gán dá-dawino!” Yakane, ika kinim kin mat bako-daw, kaliw ko. “Gánkaba te, aket kidel kidelkan todalo!” Akiwe, 50aka ilim bá kukan keifada kan tod nadale maek Yesus atamane,51 Yesus aka kin bákim bakodaw, “kabanaka yaknonamako kanabáwe?” Akane,kin mat ayo Yesus bakodaw, “Kukuminkinim, kawta naka kin bánamalo! Kalbi.”Akane, 52 Yesus ayo bakodaw, “kala unalo!Kalam aket afano kalin ta bom kidel ka-mudu kate.” Akane, wabising ami kin uyobá ken keisu ko.

11Got Walusa Kinim tam Yedusalem unsa

sung uta ko.1 Kale ika tad Yedusalem mewso falan

tadom nadiwe tad mukkun auliw bid Bet-fasi abiw so Betani abiw so kal nadiweYesus ayo alam nikil alew walu imu nadale2bakoyam, “kiba kaek fen kilim kin gubuyoabiw be kama wakas tam abiw unumokalomo iniman dongki man mak sok dukidawti bidiw kala. Kale nadiwe atammadiw kalokabiw, be iniman dongki gaungkadim kama kinim mak tein kámongindako bidiw. Kale be sok bá dew namtadino. 3Alo kanamiw kinimmak bakoyamnadiw, ‘watawo kale kanabiwako?’ Kaliwkaí, bakoyam, ‘Kamok Yesus ata kudewnam tadino yakano taduw. Kale nukayak kanama naduwo wabising kudáka-muw asiki tadokabuno.’ ” Akin, kale nadaleimadála alew uniw ki.

4 Yak somo afan dongki ayo sok dukidawtidiw awsom leiw kadákal be ka. Kaleika sok bámiwe, 5 kinim madik kabadáktein bidiw iyo bakoyam, “watawo kale kibadongki man sok ayo bábiwe?” Yakiwe, 6 ikaYesus alam kanom bakoyama, be ki bakoy-amiwe, afan ika imadáliw dongki kudewyak Yesus dádaw nadiwe 7 isum kudew tamdongki dang dim kuti ifodawiwe, Yesus ayotam dang dim teinane, 8 wanang kinimseng seng iyo leiw isum ifádaw bidiwemadik ita as babilim faka bi kudew tad leiwifádaw bidiw keimsiw.

9 Kale wanang kinim madik imi Yesusgebom dew eibiw keidiwe, madik yanolbiwkeidiw iyo yuleng didin bom bakodiw.

Page 71: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 11:10 68 Mák 12:1“Kafalkabuw! Kinim Kamok win dim tad-

aba, bela Got daw kinim dása kayo!10 Nulumi awadik Dewit ami kasákgu mit kinim tadba, Got daw kinimdása ade Got abid tikin kayak Am-sun am win kufodawino!”

Akan ei bidiw 11 tam Yedusalem nadalewakas tam Yol am nadale ufek ufek adikumbu bo utaman si nadale am kuinbu, kayoalam weng kidimin kinim kilung kal isoBetani unsiw ko.

12 Kale sidiwo matam am mak dánane,asiki Betani kudá tadom nadiwo Yesus ayoimin tew keidawune, 13yak sikamkaek kalotod kaek fen as yet mak kon dudewsa kala.Kale nadale yak nadino as yet gim so makabubune, kale dakadu wanon kala. Kalenadano yak mit somane gim mak abudon-gin banim kon kuw dudewsa kala. Kalesauyo watawo kaleyo bá, as yet gim abuminumi am dána buduno bá kayo. 14 Kalebude aka as yet ayo bakodaw, “kamaneas kaba, gim abu badaw wanang kinimiyo mak dáka bom wanodiw banim kei-din kala!” Kalanane, alam weng kidiminkinim iyo kidilomo aka kalba ka. Kalesiw.15 Kale nikil tad bi tad Yedusalem nadiweYesus ayo tamYol amnadale kinimwansikidusikibiw iyo adikum fotaba taminiwe, alotamkisol abalawkeibiwbánuyo falmek ku-made nadale alo awon samsam sánbiw imbán uyo falmek kumade nadane bakoyam,16 “kilim ufek ufek uyo kudew tam Yolam kasadam fakelin báyo.” Kale atud sokei nadale 17 kukuyam bom kala ka. “Gotweng uyo mak kale godulin banime? ‘Namam uyo bakan dim wanang kinim adikumbidiw imi suksukin amo.’ Kalesa. “Katakiwta ta bom ban kei bom yakot wanin amkeimamsiw.” Kalane. 18 bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so sawa kukuminkinim so iyo weng bela kidi nadiwade ikaleiw fenom anbidumo kaliw. Kata ika fin-gon dádiw uyo watawo kaleyo bá, kanominwanang kinim iyo Yesus weng kukuba uyoaket diking dakungin so keiyamsu kayo.19 Kale bi am kuin kuin tadane ika abiwdukum unsiw ko.

As yet umi sung uta ko.20 Kale ilim leiw unsidiw kal tadom

nadiwo as yet ade atamomo guta dewdák mit diba ka. 21 Kale Bita ayo finangdá nadale aka Yesus bakodaw, “Kukuminkinim kawta, kalak fen, as yet weng gánabu

sadaw ade gutba.” Akane, 22 Yesus ayobakodaw, “Got aket afano akin uyo yakikfakuyo.” Akeisa ko. 23 Naka atin afanbakoyamon, “kan kawta amgu bela bako-daw, ‘kan tod un bi yak yol wok un-alo!’ Kalaw namti, aket yamyamin bá, katakam aket atin afan kalokabaw uyo yanolkalam weng bakodaw uyo dam abudokabuko. 24 Kaleyo naka dam bakoyamon kala,yaknámin mak kanodono kale nadaw suk-suk bom dákadá bom nadale kal keidomoatin afan kudubi ka, kalokabaw, beta afankalami keidokabu. 25-26 Ade kaba kan todnadaw suksukon kalaw namti, yak madikban keiyamsaw uyo lukuwá kudáyamawo,beta Kalaw Got abid tikin kayak akal kamban keimin uyo takan keikamokaba kala.”Kalesa ko.

27 Kale ika asiki tad Yedusalem nadiwebude bokal kayak as fakiw dakádawinkinim so sawa kukumin kinim so gebomgebom so iyo tad atamnadiwe ika bakodaw,28 “yaknámin win dukum uta kudu fakubom nadawo kanomin ufek ufek bula kan-abáwe? Kan ata kitid kukamsane?” Akiwe,29 Yesus ayo bakoyam, “naka dákadáminmak dákadáyamono, kalbi. Kale kiba namweng be fakadu bakonamiw namti, nakalkano bakoyam wataw kitid dukum dimuta faku bom nadino ufek ufek kukuwbelayo kanabino, yakokabi. 30 Yon wokban boyamin kukuw ayo yako kalo tasu,abid tikino bade kinim imiyo kal tasune?Bakonamino!” Yakane, 31 ika ilim tudonweng tubudu tubude bom nadiwe bakodiw,“nuka abid tikino kalokabuw namti, akadákadáyam nadale, ‘watawo kaleyo Yonaket kudawongin dakosiwe?’ Yakokaba.32 Ade nuka be fingánin so watawo kaleyobá, alo wanang kinim adikum iyo bakonadiwe, “Yon be Got ami lum senin kin-imo.” Kale aket kudawsiw. Kayo nuka kenbako naduw, ‘aka kinim imiyono kal tasenokaloluw banim.’ Kal si nadiwe 33 ika Yesusweng kala bakodaw, “bá, num kal banimo.”Akiwe, aka bakoyam, “kim kal banim. Kalenaka nam kitid kudu nadi ufek ufek kanabiuyo bakoyamomi banim.” Kalesa ko.

12Yesus weng fakom kinim yong láw kuyam

kin monamino kalin umi sung uta ko.1 Kale Yesus ayo weng fakom mak

bakayama ko. Weng fakom bela kidilin

Page 72: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 12:2 69 Mák 12:22kala. “Kinim bakan kayak mak aka sokgudew yong lung mak dok dákam ká bidabadá nadale dám fako falfala dabadábá kuw, gudew gom wok tukunudiw une-min tem kado dabadá nadale kin moyáminkinim el am mak ginedaw nadale beta akayong uyo yong falin kinim madik kiwtaláw kin monam sidiwano, kale nadale akabakan kukum mak unsa. 2 Kale sok gudewuyo bi yakana bomongin mewso keidane,kinimakawok fakudin kinimmakdabadálatad alam láw yong kin modin kinim ita-mano, kata nalamino kalin uyo kunamino,kale dabadála tada. 3 Kata láw yong kinmodin kinim iyo kinim makuw sakaw dewfaku nadiwe fau bi dau nadiwe dabadáliwbisok mada balang balang un bi yak ata-mane, 4wáw ming ming alam wok fakudinkinim mak dabadála, yak unane, yong kinmodin kinim tabiwo kalomo fau bi daufatom leiw yáw ayo kukudaw nadiwadedabadáliw bisák balang balang tadane,5wáw alo mingming wok fakudawin kinimmak dabadála yak unane, yong kin modinkinim tabiwo kalomo, fom tuw baku an-bidiw fikala kala. Kale aka ulum kano alamwok fakudin kinim iyo imadála yak unebidiwe madik ita yanbidiw fikalan bidiwade madik ita láw fau bi imti bom keimiwka. Kale nadane, 6beta yong kayak ayo ata-momo, wok fakudin kinim iyo banimiw ka.Kale bakoda, “kuin be yaknamokabi. Ayenalammanmakuwnalamaket kudaw si atadabadáli yak unokaba. Bude ika atin dakbuken atamokabiwo.” Kale nadale dabadálatada. 7 Kata yong kin modin kinim iyotada atam nadiwade batad aka batad akabom bakodiw, “kanamin kayak alam mantada kaí, baku anbi naduwo ami ufek ufekalaw kudawsa uyo numi keidumo.” Kalenadiwe 8 dew faku baku angka bidiw fikaladabadáliw mon abesa ko. 9 Kale kinimyong kayak ayo tadokaba uyo láw yong kinmodawin kinim iyo yakno yamokabane?Aka tadokaba uyo tada yong kin modin kiniyo fukadit fuko nadane yong uyo kinimkukum kuyamokaba ka. Yakei nadane10 bakoyam, “kiba dil Got godin weng uyomakso mak ki kidisiwane, uyo bako nadu,‘am ginamin kinim ika tum bula mafako,

kale kudáliw yak abuyo alo ata tabommatam tum iwkuk kidel keida.11 Kale be Kamokim alata kanokudása nade nuka utamuw uyo kin

tem iwálso keisu kala.’12 Kale bude ika finang dádomo am wengfakom bakaba uyo ilimi kuek diyam bak-aba ka. Kale nadiwade leiw fenom dewfakudumo kanamsiw. Kata ika wanangkinimmadik imi atud uta fingon dá dabadáunsiw ko.

Udom Kamok Sisa kisol kukádawin umisung uta ko.

13 Kale beta yanol bokal kayak as fakiwdakádawin kinim iyo Fedasi so Edot ami dindidawámin kinim so imadáliw tad Yesusweng bakam kába beta weng abodaw alomdew fakudumo, kale tadiw. 14 Kale ika tadbi tad atam nadiwade bakodiw, “Kukuminkinim kawta, nuka nulum kal, kaba tudonweng kuw bakanin kinim, watawo kaleyobá, kaba Got weng kuw Kukumin kinim,kayo kinim win so im weng bakanbiw uyokidilodaw banim. Kale ika dákadálawiw.15 Nuka ken kisol takis uyo Sisa kuká-dawoduw bade bá?” Akiwe, Yesus akaalam kal ika kasen kasen tadbiw. Yakeinadane aka bakoyam, “kiba watawo kaleyokasen kei weng abil fonamumo kanabiwe?”Kala, kiba tumon mak kudew nam tadiwutamono.” Yakane, 16 ika tumon makdaudawiwade aka dákadáyam, “kiba belakan ami sinik so win so ata dok dásiwe?”Kalane. Ika fakadu bakodaw, “KamokSisayo.” Akiwe, 17 beta aka bakoyam, “Sisaami ufek ufek namti, Sisa alam kukádawinka. Alo Got ami ufek ufek namti, Gotalam kukádawin ka.” Yakane, ika am wengbakoda uyo kidi nadiwade atama atamabom im aket diking dakungsiw ko.

Nuka fikale talá tabe ken wanang kudu-loluw bade bá kalin sung uta ko.

18 Kale Seddusi ika bako nadiwadefikalanámin iyo talá tabodiw banimo. Kalenadiwade madik dákadámin weng makdaw tam mo tad Yesus atam nadiwadeika dákadáliw. 19 “Kukumin kinim kawta,Mosus aka bakoyam nadale kinim wanangmak kudu man mak daudongin banim,si nadale fikalokaba namti, alami ningata kuw yak fik kadun uyo kudu nadayofik man mak fuko kudawako.’ Yakeisa.20 Kale kinim nikil fet kal mak bi yábiwo,fik dil asik wanang kudu alom nadale manmak daudongin banim, fikalom kadun kutikudálane, 21 beta dilim falew asik towkudu falmo wanan unom fikalom kadunkutidane, beta iw asik tam fik kadun falmowanan unom fikalom kuti sada 22mak asik

Page 73: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 12:23 70 Mák 12:43towkuduba kuduba kanamiwki umdimkalkinim nikil fet kal iyo man mak daudonginbanim. Bekal bilel kaliwade wanang ukulfikalu keisidiw kala. 23 Kaleyono fikalesiwtalá tabokabiw, be kinim nikil fet kal imiwanang makuw bu ki kudu alom nadiwfákadew unsidiw imi talá tabokabiw, bekan ami kadel keidokabune?” Akiwe,24 Yesus fakadu bakoyam, “kiba aket kidelfukanbiw bá, be watawo kaleyo bá, kibaGot godin weng so Got ami kitidim so uyokim kal banim, kayo kanamin weng uyobakabiw.

25Kale fikalanámin kinim imi talá tabok-abiw, be kawákal abid tikin ensel tawkeidokabiw ade wanang kinim iyo ak-mal keimodiw banim. 26 Kata atin afankiba Mosus ami bámal as kain bada utamfikalanámin talá tabokabiw umi sung buktem godusa uyo kilim kal. Kale Got akaMosus bakodaw, ‘naka Ebadakkam ami Gotade Aisak ami Got ade Yekkow ami Gotkala.’ Kalesa. 27KayoGot befikalanánin imiGot bá, aka alam kinim kaunsin biyáminimi Got. Kayo kim afan kalin iyo mafakkala.” Kalesa ko.

Weng sawa eng kil lamlamulutawumi sunguta ko.

28 Sawa kukumin kinim mak tadulomoweng taken una tada keibiw ka. Kale kalkeidomo Yesus aka weng sawa kidel kuwdawkáyamuba ka. Kale nadale dákadálawyaknámin sawa uta atin iwkuká?” Akane,29 Yesus asik weng yán kidaw, “atin sawaeng kil lamlam namti, bula ka. ‘Kidilin!Isadael, kim Kamok be Got, kale Kamok beGotmakuwalafin. 30Kale kalamKamokGotayo adikum kalam sinik so adikum kalamaket finang tetin so adikum kalam kitidtabamin so uyo adikum kuek kuek Got aketkudawalo.’ 31 Alo mak atane. ‘Kalam duwifin iyo kalami dam aket kukámabaw tawkano aket kuyamal kala.’ Kale sawa alewbidita atin sawa abem eng kil lamlam tawkei sawa madik iyo akayamsiw ko.”

32 Kinim ayo Yesus weng kala bakodaw,“au, afan Got be makuw, ami takas beGot makso bá, ade makuw alafin. 33 KaleGot ayo aket adikum kudaw, aket finangtetin adikum kudaw, kitid adikum kudawade mew duw ifin iyo nulum dam aketkukámabuw taw kano aket kuyam keimin,beta atin amsun ka. Adikum ufek ufekGot kukádawin so wane ilkádawin so bokatiw kanamuso ko.” Kalane, 34 Yesus

ayo atamomo weng be atin ken fakadubakonama ka. Kale nadale Yesus ayo kinimbe bakodaw, “kaba, Got ami kasák gu uyosikam badaw bá.” Akane, kabadákal kinimiyo mak Yesus dákadámin weng so makbakodawongin dakosiw ko.

Yesus be kan Mane make kalin sung uta ko.35 Kaleyo Yesus ayo kasadam tem katam

kal kukuyam bom nadano aka bakoyam,“yakno nadiwo sawa kukumin kinim iyobako nadiwe, ‘Got Walusa Kinim be Dewitláwo?’ Kalesiwe, 36 Dewit alami namti,Sinik Abem madák kiwa daudane bakonadale,‘Kamok Got ayo nam Kamok bakodaw

nadale tad nalam teng miskuno kalkano tein badawo si kalam wasi iyotudo imadew tad kalam akfak temimtikamon kala.’ Kalesano.”

Kalesa. 37Ade Dewit aka Got Walusa Kinimbakodaw, ‘nalam Kamokimo.’ Akanámsa.Kale alo GotWalusa Kinim ayo yakno yaknoaka Dewit ami muduw kas keidokabane?”Kale nadane 38 alo Yesus ayo kukuya bomnadale bakoda. “Kidála sawa kukuminkinim iyo ita bom nadiwo, im aket ilimkidel buta mikibi wanang kinim tem kábuduwowin kufáyamino. Kale kanamábiw.39 Ade kawed am abin abem dukum kiteinan bom nadiwe kung imin teng wanbuduwo itam win kufoyamino, kale bulewbom keimaliw. 40 Ika kadun kadun minibakayamiw, ata im am uyo yakot wan bomnadiwade kasen kei im luk Got suksulawuwkae, kale suksukin kimisung keimábiw. Bekasen kei kana bom ilimi uyo kuku nukanuta kinim kidelo kalanaliw. Kale kan-odin kinim bidi atin sok gei tabamin mafakkudulokabiw ko.”

Wanang kadun tumon kain tabin Yesus fetdukádawin umi sung uta ko.

41 Yesus aka Yol am Got fet kukádawinbán mewso tein bom Got fet dukádabiwifimo badayo kanomin wanang kinim kisolkayak kayak seng iyo tumon seng sengkuw kubinámsiw. 42 Kata wanang kadunwin banim mak buno, uka maek nadulekain tabin mada alew mak kudálu yakket unane, 43 alam weng kidimin iyo gándáyama tadiwe aka bakoyam, “naka atinafan dam weng kuw bakoyamon, mewwanang kadun win banim uta moni adikmada ulum kutibu uyo adik gadow Got

Page 74: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 12:44 71 Mák 13:22fet daudawu. Kale mew adikum imi tu-mon kutidiw uyo akayamu ka. 44 Ika kisolGot fet daudawiw bude ilim dukum keinadiwo Got ayo katiw mada buta Got fetdaudawiw. Kale uka mada kisol banim,kata atin adikum gadow Got daudawu ka.

13Amafung amdánono kal bada dubat duba-

tokabu sung uta ko.1 Kale Yesus ayo Yol am bo bá kudá ei

bom keimane alam weng kidimin kinimmak ayo dákadálaw, “Kukumin kinim kaba,kanomin tum dukum kidel kidel tuw amkidelok ginesiw. Be atamale! Akane,2 Yesus ayo bakoyam, “kiba kanomin amdukum dukum bela utamiwe? Tum be makulum afadow dimmak bu ka, kalokabiw bá.Kale adikum bo dakela bakan abokabu ko.

3 Kale Yesus ayo mukkun auliw tikin Yolam mewso kal tein álano, Bita, Yemis, Yon,Andadu ilifin tad dákadá nadiwe bakodiw,4 “kala, kaba bakoyam yaknámin atan kalkanodin kukuw bo kanam matam bok-abu, yakalo! Ade yaknámin dubat du-batin kukuw uta kukuduno, nuka kal keiau, bo kanodongin keimu, kalokabuwe?”Akiwe, 5 beta Yesus ayo bakoyam, “kideladufo bom nadiwo masi, kinim tad nadiweaket takoyamodiw kala. 6 Kinim sengseng iyo nam win dim tade bom nadiwekasen kei bakodokabiw ko. ‘Naka Walusakinim’ namti, kalak bi ka. Yak bom nadiwekinim wanang seng kibayo aket takoy-amokabiw. 7 Kale kiba kidi bidiw wasi gi-nanmatam bu, wasi bideng so keimmatambu namti, kanabuno kale banbin tabaminbá, kanamin kukuw usik matam benok-abu. Kata kanabu umi atan kal afung amuyo dánomu banim. 8 Bakan mak kinimita yak bakan mak kinim tabudiw ginanbidiw, kasák gu kasel mak ita yak kasákgu kasel mak tabudiw ginan bidiwe, yakanang madik madik bo bim dukum tababudu, imin wol fut matam bu keimokabuuyowanangman daudono kalemámin yáwdákabu taw ko.

9 Kidela kibilimi ayo dufo bom nadiwo,kiba imadáliw yak abiw abiw kansol dimabiwe kawed am tem kaw tam kal faubom keimokabiw uyo watawo kaleyo bá,nalam win tubudew káwin uta. Kale kibagawman dukum dukum, kamok kamok imikin dim tod nadiwe nam kin walaminkeiyamokabiw kala. 10 Kaleyo Got weng

ayo bakan kuw tabodu adikum kukuyambidiwo, 11 kiba sakaw imadew faku nadiweimadew tam kot keimin dim teibiw keimiwkaí, wataw wataw kalokabuwe, kal bomaket yamyamin bá, ulum bude tam kot dimtod bom aket fukanin mak bakodalo kakunamti, be kuw bakoyamin ka. Watawokaleyo bá, be Got Sinik Abem alata kanobakodalo kakba kayo ko. 12 Muk sudonalata tabe muk atung dawo, wasi sikal bandim teida anbidiw, fikalana bada alo alawayo alam man wasi keidaw bada, man tabeaulal wasi keiyam yanbidiw fikalan bidiwkeimokabiw.

13 Kale adikum wanang kinim iyo kuskuw itamokabiw uyo watawo kaleyo bá,nam win tubudew tabamin uta ka. Katakan kinim ata kitid fakadá bom todokabaata kuw kano asada si am adik adik dánok-aba kal kail bá takeikudawokaba. 14 Kaleam dánámin mak tadokabu uyo ‘taltalinkukuw mafak mak kanam tadokabu. Kalekanodin kukuw mafak be abin abem kaltod budu utamokabiw. Kale yak kinimbuk kímin kinim ayo dabadáliw bu ki kalkeidane, yak Yuddia bakan wanang kinimitane wabading yak amguyo kal unin kala.15 Kale yak kan ata am kudá abiw dal kaltein be kaí, aka tam am alam ufek ufek ambu uyo kudew unon kalin bá. 16 Kale yakkan kinim ata yong tein be namti, aka aloyak alam am gid ilim uyo kudew nadinokale unemin bá. 17 Kale kanam matambokabu atan be yak wanang kumun sino soyak man muk wanin daw tad mikibu so itaki atin fitokabiw kate! 18 Kiba Got bakadabidiwo kanodin kukuw mafak uyo gis amdánámin atan so kal tademin banim keidukala. 19Kale be watawo kaleyo bá, kanaminam dánámin atin mafak matam bokabu,be suwayo katow tein kudew tad bi kadákdidu be kanodin kukuw so mak kanosubá, ade yanol alo makso kanodokabu bá.20 Kale Got aka kanodin am dánámin atinmafak bo mewtanonga kusa. Kale akabo kanodongin banim nam, mew wanangkinim teinu mánu bo mak kanodin atanmafak bo bodiw banim. Kata alam wanangkinim walusa im luk beta kanodin amdánámin uyo mewtanonga kusa. 21 Kalekanam matam bune kabadákal kan kinimata bakokam nada, ‘aye, kalak fen WalusaKinim kaí, kalak abe’ kal bom, ‘meyakkabe tada’ kal bom keimiw namti, bo afanokalin bá. 22 Kale ibakanin walusa kinim soibakanin lum senin kinim so iyo misuna

Page 75: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 13:23 72 Mák 14:9bom nadiwe ika dubat dubatin kukuw sokudew matam dá bom nadiwe Go alamwanang kinim walusa iyo faltiyam imadewyak leiw mafak dádumo kale kanamok-abiw, be ken leiw so keiyamano, betakanamokabiw kala. 23 Kaleyo kiba kideladufo bom nadiwo kale naka kama katow bukal bakoyamsi. 24 Kata kanomin am mafakdánámin matam bokabu ki kanodokabu.Kale‘atan bemidilokaba ade kayow be eidokaba

bá. 25 Ade abid tikin milum bidikadis mit abokabiw ade abid kuwtabodu be wok falil keidokabu.’

26 Kanabu um tem kabadákal wanangkinim iyo Got ami Kinim ayo ibin tem kitidso lamlam so kei madák aba atamokabiwko. 27 Aka alam ensel imadála yak bakanmaung maung so abid maung maung soalalew kal teidaw bom yak alam KinimWalusa ki fabaduliw alam fukan unokabiw.

28 Kale kiba as yet umi kukuw kana-malu, be kidela utam kal keidin kala. Umikon dudá malaw találu namti, nulum kalkeidomo au, bo wok bang takam yumtaba kaleyábuw. 29 Ulutaw kale kiba utabidiw kanodin kukuw kukuw bakayabi uyokanam matam bu kaí, beta kal keidomonam tademin atan bo mew keibu ka. Kalinkala. 30 Naka atin dam weng bakoyamon,wanang kinim teinaliw kanammatam bok-abu, ika fikalongin dako áliwo kanominkukuwadikumbo adikwakadá kanodu uta-mokabiw. 31 Ade mew abid so bakan sokuw tabodu bo kalo banimokabu, kata namweng adikum be banimomu banim.” Kalenadane 32 bako, ‘mew teinu mánu iyo makkanodin am dánokabu uyo mak kal kei-dongin danim ade atan mak kal keidongindanim, abid tikin ensel iliso im kal banimade alam Man so am kal keidongin banim,kata alam Alaw Got makuw alafin alam kalko. 33Kidela kin mo ade fasko bom nadiwokala. Num kal banim yaknámin atan kaltadokabu. 34 Kalak alataw kale kinim makalam am kudá bai anang mak unom nadalealam am so ufek ufek so uyo alam wokfakudawin kinim ‘kiwta kin modino, yakeunom’ nadane alam wok fakudawin kinimiyo wok wak geleyam faku sidiwano yakeinadane kinim mak walu, ‘kawta awsomtod nam leiw fen sadawano.’ Akei unsaalataw, 35kale kaba kidela dufo bom akalalekaunale kei bom leiw fen bom nadawokala. Watawo kaleyo bá, am kayak amitadokaba atan uyo kam kal banim. Kale

kuina tadoma mak, midiliw tadoma mak,am fadena tadoma mak ade kutim tadomamak kala. 36 Kale aka amonin kukam tadu-lomo kaba akál badaw ka. Kakoma kauki kidela dufo bom nadawo kala. 37 Mewnamweng bakayabi. Beyo ki kinimwanangadikum kimi bakayabi, ‘kale kinmak kin bábom nadiwo kala.’ Kalesa ko.

14Yesus be yakno yakno dew fakudum kale

leiw fenbisiw sung uta ko.1 Kale Akayam Unemin, ban imin wanin

so Budet Is Banim, ban imin wanin soumi am dánámin uyo am alew kuw keibu.Kale bokal kayak as fakiw dakádawin kinimso sawa kukumin kinim so iyo iwál wengbako leiw fenom Yesus dew faku anbiduwfikalako, kal bom bidiw kale. 2 “Nukaban imin wanin atan kadákal kanodoluwbanim, masi kana buduwe, wanang sokinim so iyo tabudiw ginanin kala.” Kalbom bidiwo ko.

3 Kale Yesus ayo Betani kal Saimon wolbán gam akbiw ami am kal bom, waninwanin bán kal madan asin net abe bomkeimano, wanang mak uka tad Yesus atamnadule uka wok fiw kidel alabasta tum ketkisol dukum sánin uyo dew tad imsá dokgebom teidawune, 4 kinim madik iyo aketkuok keiyamane bakodawa bakodawa bombakodiw, “watawo kaleyo wok fiw kidelket be ituw bune? 5 Kuin, kanomin wokfiw kidel be kisol wok faku bi itol makuwdakan kei kisol ife nadawo kanodin wokbe sánin. Kale uka bu kudu kisol monaduno wanang kinim win banim dakáya-mongino be.” Kale weng kitid kuw ngadákfuko kudiwe, 6 Yesus ayo bakoyam, “kanoumadálino! Watawo kaleyo kanamábiwe?Uka kukuw kidel kuw kananábu. 7 Kalewin banim ika kiwso sun bokabiw. Kalekilim aket yaknodin kal mak dakoyamumkaloliw bude dakáyamokabiw. Kata nakakiwso sun bokabiw bá. 8Kale uka nam wokfakunamu ka. Uka fiw kidel wok imsá dokkal dánamu ayo kano kidel uyo dabadáliasadano, nalam fikali namudokabiw atanuyo eiduk kala. Kale kanodu. 9 Kale nakaatin dam bakoyamon, yaknámin bakan kalGot weng kudew yak bakan kuw taboduwanang kinim bakayamokabiw, be mewwanang umi kanodu sung so bakam kábom nadiwo kanosuno. Kale um aket sofukanokabiw ka.” Kalesa.

Page 76: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 14:10 73 Mák 14:3210 Kale Yesus ami weng kidimin kinim

bidi kilung, kale kinim mak be YuddasIskadiyat, kale ata yak bokal kayak as fakiwdakádawin kinim itam nadale bakoyam,‘nata Yesus gi dauyamokabi kala.” Yakane,11 ika kalfala bom nadiwe weng takadálaw,“tumon kano kukamokabuwo.” Akiwo,Yuddas ayo leiw kidel mak utam nadino gidauyamono, kale leiw fensa ko.

Yesus alam nikil so adik adik ban iminwanesiw sung uta ko.

12 Kale Budet Is Banim, ban imin waninam dánu, be Yu kayak ilim kukuw kano amkamakikiw dána ka. Kale nadiwe iniman si-wsiw angku Akayam Unemin bano, kale besik Got wane ilkádawábiwo. Kale Yesus ayoalam weng kidimin kinim iyo dákadálaw,“kaba yaknang kal nuka Akayam Uneminban imin uyo kidela kukamuwo, wanok-abáwe?” Akiwe, 13 Yesus ayo kinim alewmak walu nadane weng bela kanam kalebakoyam, “kiba, yak abiw dukum wakastam unumo kal bomane, kinim mak wokket ilu kudew be ká. Kale atamiwe, alammul tein tam alam una am wakas tamnadiwade 14amkayak ayo dákadá bakodaw,‘Kukumin kinim ata bakokam nadale ko-tadang am be yaknang kal nalaso nalamweng kidimin kinim so nuka Akayam Un-emin ban imin wanokabuw?’ Kalano akinkala. 15 Kinim aka am kukuyamokaba ayoel amo, be kalomo wanin wanin bán yumtabesu ka. Kale nadiwade kal wanin kidelsidiwo.” Yakane, 16 uniw ki yak Yedusalemabiw nadiwade Yesus alamweng bakoyamaulutawkunkuwka. Kale nadiwadeAkayamUnemin ban imin kidelsiw ko.

17Kale bidiw bi am kuinan tadane, Yesusayo alam weng kidimin kinim so makuwtadiw. 18 Kale wanin wanin bán dim teinbom wanin wananom nadiwade Yesus ayobakoda, “naka weng mak afan bakoyamon,kiba kinim makuw kiliwta tabe, naka wasigi dauyamokaba. Kale aka nalaso makuwtein bomwaninwanbuw.” Yakane, 19Yesusalam weng kidimin kinim iyo kanominweng be kidi nadiwadewolmat keiyamane,alam weng kidimin kinim makuw makuwiyo bakada bom kala kala iw ka. “Kawta,naka báne?” Akei akei keimiwe, 20 akabakoyam, “kinimkilung kal tein bidiwkiba,ata bidiw kinim makuw mak nam teng soam teng so budet kudak fadet ningudin temká biduw namti, au betane kalin. 21 Kata

Got ami Kinim alami bude ken Got godinweng alam dinang bako nadule kanoda-wokabiwo. Kalesu, kayo bo kanodokabu.Kata kol, Got ami Kinim wasi gi dauymok-aba kinim beta atin kinkin so ka. Kanomakun uyo daudongin dakosu nam, bu kenokalongino ko.” Yak bada 22 tein bom waninwan bom keimiwe, Yesus ayo dák budetmak kudew faku nadale Got ‘ken keiyo.’Akei nadale fakel fakel ku alam nikil kuyambakoda ko. “Kudu wanino! Bukala nalamdam ko.”

23 Kale nadale alo dák wok ket fakunadale Got ‘ken keiyo,’ akbane, kuyama,wanediwe, bakoyam, 24 “bulayo ki nalamkaim wok uta ta bom kibilim abino kalok-abiw. Kale imsá tabe nadule wanang kinimseng imi ban keimin takan keiyamokabuko. 25Naka dam bakoyamon, naka kamanotein katow unuw uyo naka alo makso wainwok mak wanomi banim, bidi bi Got kasákgu uyo taduyo beta wain wok alokso uyonalaso wanokabi.” Yakeisa ko.

26 Kale ika Got fuw mak wem wem nadi-wade mukkun auliw tikin unsiw ko.

Yesus Bita bakodaw nam win kano kuwá-namokabawo, akeisa.

27Beta Yesus ayo bakoyam, “kiba adikumkadis kalom nalafin namadálokabiw uyowatawo kaleyo bá, Got ami godin weng uyobako kalesu.‘Naka siwsiw kin modin kinim ayo an-

bidine, siwsiw gu makuw duk mobidiw iyo sikel kalokabiwo.’

Kalesu. 28 Kata yanol talá tabokabi nasikkim gebom wakadá yak Galili bakan unok-abi.” Kalane, 29 beta Bita asik weng bako-dawa, “yak madik bidi kamadá sakun dá-dokabiw, kata nalami bo kanodomi banimbuyo.” Kalane, 30 Yesus asik weng bako-daw, “naka atin dam bakokamon, kamalemidiliw awon kokoduk weng gán dádongindako áliwo, kaba namwin uyo bid alewbinomo kuwádokabaw.” Akane, 31 beta Bitaayo weng kitid kuw Yesus bakodaw, “nakakawso fikalon kalomi be kam win kuwá-domi bá kate!” Kalane alam weng kidiminkinim madik iliso kalin weng ulutaw kibakosiw ko.

Yesus Getsemani yong iw kal suksuksa sunguta ko.

32Kale beta Yesus so alamnikil so iyo yakanang win Getsemani nadiwade Yesus ayoalamweng kidimin kinimbakoyam, “kadák

Page 77: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 14:33 74 Mák 14:59tein bom keimiwo naka yak Natim Got wissánlawa tadino!” Kale nadane yak 33 Bita,Yemis, Yon ita kuw walu imuda nikil unomnadawade Yesus ayo aket idum keidaw aketmasalulawane, 34 beta aka bakoyam, “namaket idum dukum kei matam el teinamufikalongin aket maek falu, kale kadák teinbom kin mo sidiwo.” Kalbane, 35 alomew yán umak dáda bude kutin dák bakanabe nadale Got gán dádaw ken kanodomokayo kanodin am mafak dánokabu uyo tadakanamuk kala. 36 “Kale Natim, kaba kenmew ufek ufek adikum bo ken kanodomukale nam kaim ket bo kudew unal kala.Kale bo nam san bá, kata bo kalam san ko.”37 Kale nadale matam be tad alam wengkidimin kinim itamomane akál fakali bidiwkala. Kale nadale Bita bakodaw, “Saimonkaba, be kal akal badáwe? Kaba ken ki-nok lábino kalak kalak fen badaw bi atanmakam makuw keidolaw bá biyo. 38 Kabakin mo bom suksuk bom kei badawo kinimMafakim ayo kamkukudoma banim keidakkala. Kale kam sinik bude kikis kikis bu,kata kam dam utane balut dakadis, kale buka.” Akei nadale 39 alo sawil imadá nadaleyak alam dil wis sána auda kal makso wissán si nadale 40 asawil maek audomo aloming ming akál fakalibiw ka. Yakeisa uyowatawo kaleyo bá, kin idum keiyam nadaleaket lule lule auyamane, ika ken weng makfukan dá bakodawodiw banim kayo ko.

41 Kale aka alo asiki leiw alewbino motad nadale bakoyam, “kiba ulum kano sunkuw akál bom finu bidiwe? Kanodiw ki bo!Kiba utamin, wasi gi dauyamámin kinimade mewso Got ami Kinim ayo kamane kalban keimin kinim gi dauyamongin namaka. 42 Kala kan todiw nikil kadák kudá eibomo kala!” Yakeisa.

Yesus dew fakusiw umi sung uta ko.43 Kale Yesus ayo alam nikil weng

bakayam bomane, Yuddas Yesus alamweng kidimin kinim mak ayo tadanokalomo, kinim seng seng iyo as kom unkaung so kudew tadiwo kalomo, bokalkayak as fakiw dakádawin kinim so gebomgebom so sawa kukumin kinim so ita tabom imadáliw tadiw kala. Yakeisiw.

44 Kale Yesus wasi gi dawkáyamin kinimayo weng kale gudula dauyam bako, “kan-odin kukuw kukudi kayo betano. Kalekidela dew tadiw. Kale atam sidiw au,yak kinim kan ata dawtad mikimi kayobetane kale dew fakudino!” Kalesa. 45Kale

kinim ika tad as kom sániwe, bude Yuddasayo kanom be ki maek nadale yak Yesusbakodaw, “Kukumin kinima.” Kalbane yakdawsek miki bom keimane, 46 afan ikayak teng takudaw sakaw dew fakudiwe,47 kinim mak Yesus mewso todba ayo tengdew dák alam woksek kaung dabudula atabokal kayak ami wok fakudawin kinimmakkilung kal tak binodawadák abune, 48Yesusayo kanomin kinim tadiw bakoyam, “kimaket nam nikil so nuka kiwsino ginumokal buduwo, kiba un so balám so kudewtad namadew unumo tadiwe? 49 Nakasun kuw kasadam tem tein bom kukuyamábom keimusi kal teng takunam namadewfakudin banim dakosiw. Kata bo Got godinweng uluta bako kanodokabuno. Kalesu.Kale kanodiw weng bakosu uyo matamabuduko.” 50 Kal bom keimane, adikumalam weng kidimin kinim iyo kadi dabadásakabesiw.

51Kale mew kinim kuet mak ilim linen kimikiba aka Yesus yán abo tabesa ayo ki dewfakudumo. 52 Kale yak ilim kál faku sidiwoilim kál falu kudá bisok bang bang unsa ko.

Yesus dew tam kot keimin kinim dim unsiwumi sung uta ko.

53 Kale Yesus ayo dewiw ki un bi bokalkayak dim uniwade bokal kayak as fakiwdakádawin kinim so sawa kukumin sogebom gebom so tada tadabiw, kal uniw.54Wáw Bita akal yanol sikam kaekal ei bomitam guduk itam guduk una ki un bi tambokal kayak ami kot keimin abiw dal nadaleyak dumo todámin so tein bom as tudubom yaknámin so mak kanamiw itamok-abine, kal bom keimane, 55 bokal kayak asfakiw dakádawin kinim keidiwade kansoladikum keidiw iyo Yesus weng mak mitayo fenom atam naduwo anbiduw fikalako,kale leiw fenbiw. 56 Kale kin walaminkinim seng kuw kuek didawsidiw, kata imikanamin weng bakamsiw uyo tatun makkuek didawa kuek didawa auda afan kalon-gin banim. 57 Kale kinim madik mak kantod nadiwade ibakamin weng bela kuek dibakodawiw ko. 58 “Nuka kidi aluwo akabako nadale, ‘naka Yol am kinim teng tuwginamin bula dakel ku nadile am dánáminalewbino kuw kei asiki gine kudomi uyoteng tuw bá.’ Kaleseno.” Kalesidiw. 59Kalebakabiw, kata imi kano weng bakabiw ayodam weng so mak keidongin danim.

Page 78: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 14:60 75 Mák 15:1360 Beta bokal kayak ayo kansol kin dim

kan tod nadale Yesus bakodaw, “kabaimi weng yánso mak fakadu bakoyamok-abaw bade bá? Mew kinim imi kanaminweng falak teikam bom bakakabiw iyokalam sung wataw so mak bakoyamok-abáwe?” Aka. 61 Kata Yesus ayo wengmak bakodongin banim sading kalane,asiki bokal kayak ayo Yesus dákadálaw,“kaba Got ami Walusa Kinim ade Got yumkayakim ami Mane?” Akane, 62Yesus wengkala bakodaw, “au, nalata ka. Kiba yanolkatow katow ayo Got ami Kinim ayo GotKamok dukum ami teng iwkuko kal teinok-aba ade ibin dim abido madák aba atamok-abiw ka.” Akane, 63 bokal kayak ayo alamilim kimis mikiba uyo isko kutad kamobadala ku nadale bakoda, “watawo kaleyokin walamin weng fenoduwe? 64 Kibal kidibidiwe, Got ididlawin weng namti, bakababude! Kale kim aket wataw so mak kalok-abiwe?” Yakane, adikum iyo bako nadiwe,“sok gei dau anbiduw fikalako!” Kaliwe,65 kinim madik ita kasuk fadet yak sanlawbom nadiwade kin atidaw nadiwade faubom bakodiw, “kan ata kanbida sák kuwbakoyamalo!” Kal bidiwe, un tabudin iyoYesus dew yak faumsiw ko.

BitaYesuswin kuwádawsaumi sunguta ko.66 Kale Bita ayo kot keimin abiw kawák

tein álano, bokal kayak wok fakudawinwanang mát mak uka tad nadule 67 Bitaatamomo as tuduba ka. Kale naduleuka atam leis kadák si nadule bakodawu.“Kaba kalawso Yesus Nasadet kayak sokawine mak.” Akune, 68 aka iwálu nadalebakoda, “naka kum weng bakabaw, be namkal banim.” Wakei nadale yak awsomtam matamin leiw todane, 69 alo wanangmát uyo yak una atam nadule kinim temkadákal dil weng bakodu be ki asawil bakonadule, “mewkinimbela Yesus alaso káwinkinim te.” Kalune, 70 Bita ayo asiki iwálu-lane, alo mew teinin taw mewso todbiwiyo Bita kuek didaw bakodawiw. “Kabaatin afan Yesus alasino káwin kinim adekalawso Galili kasel manon.” Akiwe, 71betaBita ayo atin weng abem ki bako nadalekala ko. “A naka atin afan bakoyamonnalam Got alam kal. Kale kinim be nam kalbanim. Kale kimi kinim bakabiw be namkal banimo.” 72 Kal sadane kokoduk wengbikinu ka. Kale nadale Bita ayo aket finangdádomo Yesus weng bakodawsa. “Kokoduk

weng dádin dako áliwo nam win uyo iwálbadaw bi alewbino modokabawo.” Akeisa.Kale Bita ayo tam abiw dálo kaw tam benadale aman batbat bisa ko.

15Kamok Bailet Yesus dákadálawsa sung uta

ko.1 Kale kutim bokal kayak as fakiw daká-

dawin kinim so sawa kukumin so gebomgebom so kansol adikum so iyo dek amkinadiwe weng gudula dau nadiwe Yesusayo sok gei dau nadiwade dew yak Bailetdaudawiwe, 2 Bailet ayo Yesus dákadálaw,“kaba, Yu kayak Kamokime?” Akane, akabako nadale, “au bakabaw, be ki ka.” Akeisako.

3 Kale bokal kayak as fakiw dakádawinkinim iyo weng seng kuw falak teida bomkei bidiwe, 4 alo Bailet ayo asiki bakodaw,“kaba imi kin wala suduwo. Kale tadfalak teikamubiw, bo kam weng mak yánkiyamokabaw bade báye?” Aka. 5 KataYesus ayo Bailet weng bakaba weng atungmak fakadu bakodawongin banim keidane,gawman kamok ayo beso kuwo aksa ko.

6 Kale bela ilim kanamin kukuwkanamáliwo, kale ban imin wanin temka. Kale som abiw kasel ilita ki bakodawkanodin kinim sok gei dawtisaw, beta taládabadáyo, kale sidiw talá dabadá dabadákeimino, 7 kale kinim mak win Badábasayo alaso Udom gawman kudongin kusgawman ewmoyam ilik ilok kei bom kinimábom kei badano kalabus dawtisiw. 8 Kalekinim iyo tada tada au nadiwade Bailetdákadálaw, “nulum kanayamábaw tawo.”Akiwe, 9 Aka bakoyam, “kim aket ayo Yukayak kamokim ata talá dauyamone?”Yakeisa. 10 Be watawo kaleyo bá, Bailetayo kal keidomane, wanangkinim ika bokalkayak as fakiw dakádawin kinim ilim yánabodongin dako Yesus am yán ki abodiwka. Kalom bumi kalan dew tadiw ka, kalenadano ko.

11 Kale bokal kayak as fakiw daká-dawin kinim iyo kinim aket dafáyambom nadiwade Bailet bakodaw, “Badábasata min talá dauyam nadawe Yesus atadabadálalo!” Akan tabiwe, 12 Bailet ayokinim gu du mobiw bakoyam, “kim aketmew Yu kayak Kamokim be yaknodawako,kale dew nam tadbiwe?” 13Kalane, wanangkinim iyoweng kala bakodaw, “anak as dim

Page 79: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 15:14 76 Mák 15:38dádino!” Kaliwe, 14 Bailet aka dákadála,“watawo kaleyo? Mafak so mak keiseyokanam kalbiwe? Kalane, ika kitid wengkuw bako nadiwade, “anak as dim dádino!”Kalsiw.

15Kale Bailet ayo kinim wanang imi aketkalfalin dauyamono. Kale nadale Badábasata min talá dauyam bá kuw, Yesus ataun tabudin dauyama malang tuw faum sidau dew yak anak as dim dádino, kaledauyamsa. 16 Kale gawman kin mobe alamun tabudin iyo Yesus dew tam Bailet alamam abiw dal nadiwade kanomin un tabudinkinim iyo tada tada falala dau nadiwade17 ika kamok ilim mak kudu mikidaw nadi-wade baing manil fakám si dau nadiwademanil uyo kudew yak gebom dim kutidawnadiwade 18 bakada bom akaniw ko. “Au,Yu kayak Kamokim!” Ak bom nadiwade19asawil asawil kafulok kuek gebomdakádabomnadiwade kasuk fadet yak sanlaw bomnadiwadebeta kasen kei katunkatun fakelasuksuklawuw kaí, ak bom keimsiw. 20 Kaleika atafimin be banimane, kamokim ilimmikidawiw ayo falkan keidawnadiwade aloalam ilim mikidaw nadiwade beta dew yakanak as dim dádumo, kale dew uniw ko.

Yesus aneyak as dim dásiw sung uta ko.21 Kale Yesus ayo daw tam mo unom

nadiwade kinim mak leiw akayam unonokanaba ami win ayo Saimon aka Saidinbakan kalo tada. Kale un tabudin kinimiyo eidaw fotabiw, Yesus ami as dawingdákamin uyo kudawiw kudewa unsiw. KaleSaimon be Aleksanda so Adufas so imialawo kale, 22 Yesus ayo daw tam modiwki tad bi tad anang mukkun win Golgátakalbiw, kal tasiw. Kale Golgáta kalbiw bekinim gebom kun taw, kalanaliw.

23 Kale ika kal wain wok mafak mafakkuok tabin kuok tabinwinmad so bakewandakelin wok ayo Yesus daudawiw, wanako,akei kudawiw. Kata aka kudu wanongindakodane, 24Yesus ayo anak as dimdánadi-wade ami ilim kal uyo faku kudu kuti nadi-wade sung ginan bom kan ata win keidaka, kale kudula kudulasiw ko. 25Kale Yesusanak as dim dásiw ayo ki kutim atan siniktada bati dim tadano, kanodawsiw. 26 Kalealam gebom dimo be fut mak godu betamafak keidano, kanodawuwo kalin wenggodusiw, be YESUS YU KAYAK KAMOKIM.Kale godusiw ko.

27 Kanabisiw be yakot wanin kinim alewmak Yesus wol bake inak as dim dásiw.Kale mak be Yesus alam teng miskunokal, mak be alam awáno kal kanoyamsiw.28 Kale be Got alam godin weng uyo bako,“wanang kinim im aket fukanin bo akalban keimin kinimo, akokabiwo.” Kalesu.29 Kale wanang kinim iyo leiw tadene bomnadiwe weng kufo weng mafak bakadawbom nadiwe gebom budu budu bom nadi-wade bakodiw, “kaba bako nadaw, ‘Yukayak Yol am uyo dakel ku nadine asikiam alewbino kuw kei kufo ginedomino.’Kalesaw. 30 Kale kamano ki katamuwo asdim kudá tá fák madák abalo!” Ak bidiwe,31 alo weng alataw be ki bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so sawa kukuminkinim so gebom gebom so iyo atafi bomnadiwade bakodawa bakodawa bom nadi-wade bakodiw, “aka yak madik ita kail bátakeikuyamába, kata alami uta asiki kail bátakeikudoma banim.” Kal bom nadiwe alobako, 32 “kala Got Walusa Kinim, Isadaelkamok kale dabadáliwo as dim kudá fákmadák abe unano, nuka atin afan Got amiKinime kalumo.” Kal bom kei bidiwadekinim alew inak alasino wol bake as dim silbiki imubiw iyo ilisino dokansiw.

Yesus fikalesa sung uta ko.33 Kale atanim gubidim bikidane,

midilukin tadu adikum bakan ayo midilamuma di bada bi atan sinik tadelakalewbinon dim kal banimsa. 34 Kale atansinik tadelak alewbino dim keidune, Yesusaka weng dukum kuw bako, “Elowai Elowailama sabaktanai.” Kalesa. Kale umi mituyo ki, “nalam Got, nalam Got, watawo ibikdunabáwe?” Kalesa ko.

35 Kale kal bom keimane, kinim madiktod bidiw iyo kalin weng be kidi nadi-wade ika bakodiw, “aka Ilaitsa gánlabano.”Kalaniwe, 36 bude wabising kinim makaka aik yak abum mak takadu kudewtad nadale kudew dák wok wain winegakalbiw, kudaka bi nadale kutow as gangtem tade nadale kufo kudew tam Yesusdádawi wanako. Kalanom nadale bakoda,“sading kaliwo, nuka atam aluwo, Ilaitsa somak madák dakodaw as dawing dákamindim kal takadu dabadála madák abomanekaleyono.” Kalanane, 37 Yesus ayo wengdukum kuw bako, “kolo” kalbane fikalekei badane, 38 Yol am awsom lim kal leiwatimin uyo tam kaw tam abe kikiw kuwgadát taden bidák dakat kalon kaú yak aba

Page 80: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 15:39 77 Mák 16:16maek aba ausa. 39 Kale un tabudin kinimkinmodinmak Yesus as dawing dá anbidiwkal tod alom nadano Yesus ayo kano fikalaka. Kale nadano aka bako, “atin afan kinimbela Got Man tudun be.” Kalesa.

40 Kale wanang madik mak un bi sikamkaekal tod bom nadiwade kin mobisiw. Imiiw tem kadák ayo ki Madiya Makdala keiduYemis so Yosew so imi akun Madiya keidu,wáw Salome keidu, 41 ita Yesus ayo Galilikal ami ibik tein ká bom nadiwo kal kinmodaw bom dakádawsiw. Be ita kuw bá,wanang sengmadik iliso Yedusalemo tasiwiyo iliso tod fakadábisiw ko.

42 Kale kamane am dánbu uyo imin ufekufek mikil kei bi sin matam kawák uyo Fin-uyámin am dánámin, 43 kayo bude YosewAdamatiya kayak ayo tase. Kale aka wintabin kinim kansol kale, aka Got ami kasákgu taduko, kale leiw fenábano. Kale akaatud kuw fakadá fok tam Bailet bakodaw,“naka Yesus ami atukul bo nata kuwádonokale tadi ko.” Akane, 44 Bailet aket madiwkeidaw, “aye Yesus be fikala memak tei.”Kalesa. Kale nadale un tabudin kinim makgán dádawa tadane, dákadálaw, “Yesusayo afan fikalebane?” Akane, 45 beta untabudin kinim ayo Yesus ami fikala sunguyo afan bakoda kidi nadale Bailet ayoYosew bakodaw, “au, yak atukul uyo kuwá-dawalo!” Akane, 46 Beta Yosew ayo ilimkál linen mak mo kudew tad nadale atukuluyo ilim fal fal dau nadale dew dák tumtem alokso kadomikil kei dabadása kal daunadale tum dukummak eí fakámam kudewmaek tum tem yal ati kudálane, 47 MadiyaMakdala soMadiyaYosew akun so ita Yesusdauda imalmewso kal Yesus atukul uyo kinmobisiw ko.

16Yesus talá tabesa umi sung uta ko.

1 Kale Finuyámin am uyo banimune,Madiya Makdala so Yemis akun Madiyaso Salome so iyo ufek ufek fiw kuninkunin uyo sána kudew tad Yesus kál ta-lawumo kale dew uniw. 2 Kale kamakikiwam dánámin wik kabadákal kutim midiliwkama atan gebom tadano, 3 nikil leiwei bom nadiwe bakodawa bakodawa bomkaliw ko “Kuina, yak unokabuw, be kan atatum ei fako kudew maek awsom atisidiwbo bisuyamokabane?” 4 Kalanom nadiwokatam fenomone, tum dukum kudew yakatisidiw namti, budun budun sák abe bu

ka. Kale nadiwade 5 wakas tam somanekinim kuet mak lim namal kimisung makmikibano kalomo ilimi teng miskuno todbe ka. Kale fingániwe, 6 aka bakoyam,“kiba fingánin bá, nalam kal kiba YesusNasadet kayak anak as dim dásidiw, betafen tadbiw. Kata aka kadák tein be bá, akatalá taminba. Kale kiba tad dau sidiw bánkuw bu bo utamino. 7Kiba baw yak nadiwoalam weng kidimin kinim madik keidiwe,Bita keida bakoyam, ‘aka fikalanin kudátalá tabe nadale asik gebom Galili abeba.Kale be alamdilwengbakoyamsa. ‘Kale yakGalili kal atamino.’ ”

8 Kale kabadákal wadwad so nadefingánin dukum so uyo keiyamu nadetum tem kudá wakas matam abiw bebiyaku tasiw. Kale ika wanang kinimmak bakayamodiw banim keisiw. Bewatawo kaleyo bá, ika fingánin dukumkudu nadiwo kayo ko.

Yesus wanang kinim dim misunansa sunguta ko.

9Kale Yesus ayo kamakikiw am dánáminwik kabadákal talá tabe nadale MadiyaMakdala dim kal misunsa, wanang boumi kidin tem kal sinik mafak fet kalayo fotabesano, kale 10 uka atam naduneweng kudew tad alam kalan aman fakun-biw kinim wanang bakoyamsu. 11 Kataum weng bakoyam nadule, “Yesus bekaunsin beno atamino.” Kalesu uyo ikaafano wakongin banim. 12 Alo be kanonadale beta yanol alo kal kukum wakakiw nadale tad kinim alew mak bakankukum unumo, kale ei bidiwo itamane,13 ika alo weng kudew tad bakoyamsiw,kata ika mak afano, yakeisiw bá. 14 Kalealo yanol tad alam kinim kum kal, ika bándim tein bom wanin wananbiw ka. Kalemisuna nadanade ngadák fuko imusa uyowatawo kaleyo bá, ami fikale talá tabe nadakinim wanang imi dim misuna atam tadbakayabiw uyo mak afano kalongin banim,beta ko.

15Kale Yesus ayo bakoyam nadale, “kibamew bakan adikum kuw tabodu bo yakyak ká bom nadiwo sung kidel uyo wanangkinim bakayam ká bidiw, 16 kan ata aketkunam nadanade wok ban bomin uyo bodanamti, ayo alambankeimin kail bá takeiku-dokaba. Kata kan ata afano kalongin banim

Page 81: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Mák 16:17 78 Mák 16:20namti, ayo ki Got tabe dammafakdádokabako.

17A yak nam aket kukánamin kinim bidimudi dákamin kitid mak kuyamokabi uyosinikmafak fotaba bomnadiwade yakwengkukum kukum bakan bom nadiwade 18 kenfaimkun atud uyo teng tuw dew fákan bomnadiwade wok wane fikalanin wok, katawanan bom kei bidiw im mafak dádomubanim. Ade ika ken teng kudew yak asaninkinim dim kata teidiw ken keimokabiwko.” 19 Kale Yesus ayo kanamin weng bebakoyamane, Got ta bom dew tam abidtikin dádane Got alami teng miskuno kalteinbe ko. 20 Kale beta Yesus alam kinimiyo bakan adikum yak yak ká bom nadiweGot weng kukuyam ká bidiwe, Yesus ayoiliso mulkiw kálkiw aubadano, alam wengbakayamsa uyo mudi dákamin kukuw uyokukuyam bidiwo kal, kal kei nadiwo Gotweng be afan kalesiw ko.

Page 82: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 1:1 79 Luk 1:24

LukLuk ata sung bela Tiáfilas godulawsa ko.

1Nalam lon Tiáfilas kaba, wanang kinimseng seng iyo ilim kitid ki tabe mew Yesusami ufek ufek num iwyak tem kanamkámsa sung uyo godulumo kanamusiw.2 Ika num kinim madik ita bakoyamiw,nuka kal keisuduw taw be ki ikil godusidiw.Kale kinim madik bidi kamakikiw mit abinkal ufek ufek kana bada kin wala utamantadanusiw ita ade ika Got wok fakudawbomwanang kinimmadik Yesus alam sungbakayamusiw ita ko. 3 Naka nalata ka-makikiw Yesus ami kukuw adikum kana-mamsa sung adikum kidela afetsi ayonalaso nam aket kidelo, kalesi. Kale ka-mano bude ken kidela abo tufi godukamok-abi. 4 Kale naka bela godukamino, kabakidela utam kal keidomane, kalam wengkukukamsiw, be atin afan ka, kalalo!

Yon wok ban bomin kinim dausu umi sunguta ko.

5 Kale Edot ayo Yuddia kamok kei ba-dayo, kale bowálmak amiwin be Sekadaya,ami bowál gu win be Abaitsa ade am kadelwin utane Elisabet ade uka Edon low ko.6 Kale alew ika Got kin dim wanang kidelkinim kidel keisiw, kayo im sung mafakbanim ade Kamokim Got sawa abem uyokudew faku nadiwe ika Got weng uyo kuá-susulodiw banim keisiw. 7 Kata alew ikaman mak daudongin banim fiyum bi alewfasela kudew dák abiw.

8 Kale am mak dánane Sekadaya alamkinim abem mit iyo tad wok faku bidiwealami beGot kin dimkal bowál kei be. 9Kaleata sung ginanin taw keimom nadiwadeata walu dausiw. Kale ika ilim kukuwbowál kanamábiw ki abo nadiwade tamKamokim Got Yol am nadiwade ufek ufekfiw kidel as abud bom likang kidel kimkádawabiwo. 10 Kale bidiw bi Sekadayabowál walusiw ayo kamane Got ami Yolam bisu tam am ufek ufek likang kidel uyokim kádaw unane, adikum Got ami kinimwanang iyo tad abiw dal kadákal tod fakadábom suksuk bom kei bidiwade, 11KamokimGot alami ensel mak tad wis sánin bánlikang so abudin kal teng miskuno kal todmisuna nade 12 Sekadaya ayo atam nadanesinik babán bom fingánane, 13 beta ensel

ayo Sekadaya bakodaw, “Sekadaya, kabafingánin bá, kam wis sánin weng uyo Gotkidikamsa. Kale kam kadel Elisabet uyoman so kei man kinim daukamokabu. Kalekaba win takudaw Yon, akodaw ko. 14 Kamman daudokabu ami dim kal kam aketuyo kidel kamune, kaba kalfalokabaw adekinim wanang deng mak iyo man bemidaudokabu kal kalfalokabiw. 15 Kale akaGot ami kin dim kinim dukum keidokaba,kayo aka wain wok so wananokaba bá adewok mafak madik so wananokaba bá. Kalebe watawo kaleyo bá, aka kama akun mattem kal álano Sinik Abem asik am aket temweinlawokaba kayo ko. 16 Kale ata ta bomnadayo kanomin Isadael wanang kinim iyoasiki imadew maek ilim Kamokim Got amimit tem dádokaba. 17 Kale asik Kamokgebom wakadá kalán tadokaba kinim. Kaleaka kitid soim lum senin kinim Ilaitsa amikanamámsa taw keidokaba. Kale ata tabealaw so man so iyo aket kusiki dek amkiimu nadanade yak wanang kinim wengkuásusulin iyo dák made imadew maekaket fukanin kidel kinim kidel aket fukanintaw keidokabiw. Kale kanoyamanowanangkinim iyo kidela Kamok leiw fenokabiw.”Akane, 18 Sekadaya ayo ensel dákadálaw,“kawta, naka yakno yakno nadiyo bu kalafano kalokabine? Nalami namti, faselaaumbi ade nalam kadel ukal kano faselomakakal aumbu bede!” Akane, 19 ensel asikweng atung fakadu bakodaw, “nam winayo Gebidiel, naka Got abin abem mewsotodámin kinim. Kale akanamadála tad kamsung kidel beta dew tad bakokamono kaletadi kate! 20Kale kaba nam weng afano ka-longin dakobaw keimin, kaba weng kabomkei badaw bi nam weng bakabi uyo matamdam abudono kuw weng fid tam dá wengbakodokabaw.” Akeisa.

21 Kale aka be kana bada, wanang kinimikil abiw tein bom Sekadaya Yol am una ka.Kale suksuk bom keibiw ikil tadokabano,kale fen bom nadiwade bako yakanobane?Kalanbisiw. 22 Kale bidomane matambaka. Akeisiw. Kata aka weng mak bakoy-amongin banim keida ka. Kale nadiwadeikil kal keidomo, Yol am be Got dubatdubatin kukuw so utam tada kalesiw ayowatawo kaleyo bá, teng ki kukuya bomkanoda atam tadino yakba, kata weng atabakodoma banim keidano kale.

23 Bude Sekadaya alam wok fakube uyobanimu kudá alam am unsa. 24 Kale yak

Page 83: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 1:25 80 Luk 1:53una tein bomane, alam kadel Elisabet uyomanso keidu ka wakane, uka kayow auokkal uyo iwál tein bisu. 25 Kale uka bakonadule, “Got alata aket budunin kanominbo kunam nadale wanang kinim kin dimuyo fatom tabaminuyo kukan keinamkeiseko.” Kalesu.

Lum weng Yesus Madiya daudokabu sunguta ko.

26 Kale Elisabet uyo kumun sino yabudubi kayow auok kal mak banimune, bokuwdim kal Got ayo ensel Gebidiel dabadálamadák Galili bakan abiw Nasadet wanangsei mak bu utamse. 27 Kale wanang seimakik mifiw bu um win Madiya uyo kinimYosew Dewit kinim mit kasel amino kaleweng takadámiw bu. 28 Kale ensel ayo tadutam nadale bakomam, “aket idak teinalo!Got ayo aket dukum kuw kukamsa. KaleGot ayo kuwso be kate!” Wakeisa ko.

29Kale Madiya uyo weng be kidilaw nad-ule aket babánmam bada aket tet bomkalanuko, kuin be yaknáminweng ata kanobakanabane, kalanune, 30 ensel ayo bako-mam, “Madiya kuba, fingánin bá. Kuwtakuw Got ayo aket kukamsa wanang kayo,31 kuba manso kei nadawe man kinim makdaudokabawayowin takudawYesus, akalo.32 Kale aka kinim win tabin kei nadale Gotamsun abid kayak ami Mano, akokabiw.Kale Kamok Got ayo awadik Dewit abinabem uyo Yesus wakudawsa. 33 Kale De-wit aka Yekkow ami kinim mit low. KaleKamok Yesus ayo Yekkow ami low uyosun kuw ulum kano kin modokaba. Kaleami kasák gu uyo banimomu sung banim.”Wakane, 34Madiya uyo ensel bakodaw kaluko. “Kuin, kanamin kukuw be nam atamabanim. Naka wanang sei makik mifiw be.”Akune, 35 ensel ayo asiki weng bakomam,“Got Sinik Abem ayo tad kumal nadane GotAmsun ami kitid dukum ayo isum tabidkámin keikamano, beta yanol man abemmak daudokabaw ayo win takudaw, ‘Gotami Man’ akokabiw.

36 Kale kuba utamal, kum duw Elisabetbi fasela aka kál aumamsu uta kana mansokeidu kayow bokuw kal keidu bako nadi-wade ‘fiyumo’ kalesuwo, kalebiw. 37 KaleGot aka mew ufek ufek kin bádu bo makbim kit kaloma banim.” Wakane, 38Madiyauka bakodaw, “naka Got alam wok fakudin

wanang. Kaleweng bakonamaw, bu kanon-amon kaloma uyo ken kanonamoma.”Akune, ensel kudá una ko.

Madiya yak Elisabet umiw dásu sung utako.

39 Kale kanabune Madiya uyo saksakatabe nadule aik kalu ki un bi yak amgu dimabiw Yuddia bakan unu. 40 Kale yak abiwtam Sekadaya am tam nadule Elisabet kenkuw tein badawe, wakan unune, 41 Elisabetuyo Madiya weng umkamam tadbu uyokidi kei budune ulum mat tem man beayo yod tamu madáku keima nade Elisabetuka Got Sinik Abem ata weina kudane,42 uka weng dukum bako nadule wengmit bakomam, “kum kalfalin ayo mewwanang adikum bu akayamsaw ade kulumman daudokabaw akal kanom kalfalokaba!43Kata naka yaknodiyo aket kunamnaduyonalam Kamok am akun bo tad natamune?44 Kale kum weng umkanam tadaw ayo,kama kidi keim sidine nam mat tem manayo yod tamu dáku bom kalfalba beta.45 Kuba Got weng kanodokabuno kalesuuyo kulumaket afano kalin keimin kanodinkalfalin kidel uyo kukaba, be.” Kalesu ko.

Madiya kalfalin seng weinmamsu sung utako.

46Kale Madiya uyo bako nadule,“Nam aket uyo Kamok Got ami win ki

dafádabu ade 47 nam sinik uyo Gotnam Watakamin ami kalfalawubu.48 Be watawo kaleyo bá, aka amaket fukan dánaba uyo watamomonam abin teinámin mada bo namabin katiwnakba. Kale kamano teinkatow unuw uyo wanang kinim iyoadikum bakonam nadiwade kubakuw kinim dásano kalanokabiw uyo49watawo kaleyo bá, Kitid Soim ayoki ufek ufek dukum kuw kanomkunamba. Kale alam win ayoki Abem. 50 Kinim kan ita sunkuw am suksuklawokabiw, aka aketbudunin kuyamokaba. 51 Aka ufekufek dukum uyo alam teng tuwkidelin ade kinim kan ata natanokale alam win ki kufába kinim ayobake láda kal kal ausiw. 52 Kaleaka yak kinim win tabin abin abembom nadale win kufosiw im abinabem kudáliw ade dakbudin ita wintabin keiyamsa. 53 Kale aka yaktew keiyam, be ita ufek ufek kidel

Page 84: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 1:54 81 Luk 1:80uyo kuyam nadale yak kisol kayakitane bisák fotaba unsiw. 54 Akaalam wok fakudin kinim Isadael itadakoyam im aket budunin dauyamnadale im aket finang bom keimsa,55be Ebadakkam somuduw kasal soiyo sun sun kuw bokabiwo kale akanum awadik kasal bakoyamsa utako.”

Kalesu.56 Kale Madiya uyo Elisabet so budu

bi kadim alewbino kei nadune asiki ulumabiw tasu.

Yon wok ban boyamin kinim dausu sunguta ko.

57 Kale Elisabet uyo man bi yakananeman kinim daudune. 58Ulum abiw makuwbiyámin so ulum duw ifin so iyo kidilomoKamok Got ata aket budunin dukum uyokumaba. Kale kal kei nadiwo umi kalfalinuyo kudubuuyonikil dek amki kalfalsiwko.

59 Kale man ayo daudu bi am luwan kalkeidane ika tad mayow kal wakelin banbodaw daw kinim dá, man win ayo alawSekadaya alam win be ki abo win asek kei-dawumo kale tadiw. 60Kataman alam akunuyo weng kutam dá kalu ka. “Bá am winayo Yon.” Yakune, 61 ika bakomam, “kumkinim mit im iw tem kabadák ayo im winmak kale takadusiwbá.” 62Wakei nadiwadeika alo man alam alaw ayo fut fut lawuwoman win ayo takudaw watawsew akomanekale kanamiwe, 63 Sekadaya ayo ‘as kongodin mak kunamino’ Yakane, afan as konmak kudawiwe godu kala ka. “Am winbe Yon ko.” Kalale adikum iyo kin antamdá, beso kanoda kuwo kale keim sidiwe,64 wabising alam bon tem bákidawsu uyobámada kei budule falang tufi nadale wengdok teidaw bako kala bude, “nalam Got kenkeiye.” Kalale, 65 alam abiw makuw aliniyo beso kuwo kal bom nadiwade kanodaumi sung uyo Yuddia bakan amgu falalakuek modu iyo kanomin umi sung uyo kidinadiwade sung bakamsiw. 66 Kale adikumwanang kinim kidiliw iyo beso kanobakuwokal bomnadiwade bako, “manbe fasumatam yaknodokabane?” Kalsiw. Watawokaleyo bá, Got ayo alaso badano kayo ko.

Sekadaya aseng wemsa uta ko.67 Kale Yon alaw Sekadaya ayo Got Sinik

Abem ta bom weina daudane, wanang

kinim bakaya bom bo kanamokabuno kalbom bakaya bom kala ko.68 “Isadael kayak Kamok Got ami win

kufádawin kala, watawo kaleyobá, aka madák bakan nadale alamwanang kinim imi dam uyo monadane min talá imadálono kaletasa. 69 Got alam wok fakudinkinim Dewit ami kinim mit kalokal Got ayo kinim kitid soim makdauyama atamatambenadale nukadakoyam kail bá takeikuyamse.70 Got aka suwayo bako, ‘belakanodokabi.’ Kalesa. Be alam lumabem senin kinim suwayo bisiwimi dim bakosa. 71 Got aka numwasi kail bá takeikuyam nadale kanita adikum num kus ita bidiw imteng ban dim kal imuduse. 72 Kaleaka num awadik kasal iyo aketbudunin dauyam 73 nadano abinokalin weng uyo atin weng abemkuw awadik Ebadakkam bakodawsauyo finangba. 74 Kale kimi wasikitid be nata min talá imadálokabikalesa. Beta nuka fingánin banimwin kufádawum kala. 75 Numkaunsin biyámin uyo Got kin dimkidel kei bomnaduwe abemkeidumkala. 76 Kale nalam man kaba,atin abid Got ami lum abem seninkinim kawsik kalán gebom tad bomKamok Got leiw kidelawokabawkala. 77 Kaleyo wanang kinim bankeimin kail bá takeikuyamáminsung uyo bakoyamaw kal kei bomilim ban keimin uyo lukuwá kudákeim sidiwo kala. 78Watawo kaleyobá, num Got ami aket buduninuyo lánámin kinim aka abid tikinomadák wanang kinim midilin tembom 79 yak fikalanin sinik akfaktem bidiw imi lakoyamono kaletadokaba. Kale aka yakoyamanoyán bán atam yak abino kalin bándim unokabiw ko.”

Kalesa.80Kaleyo man ayo fasu matam kinim kei

lábinodane aket kidel fukanin uyo matamfasudune aka un bi anang iwán sed gisabakan kal bi nadayo kawákal kalám gu foktad Isadael kayak imi dim kal misunase ko.

2Yesus dausu umi sung uta ko.

Page 85: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 2:1 82 Luk 2:251 Kale bidiwo kamokim Augastas ayo

weng kudála kal kalu bako nadale adikumUdom kayak gawman kin mobe bakankinim wanang win bakayamono, kalesa.2 Kale Saidinias ata Sidiya Udom bakananung kamok dukum gawman kei be. Kaleaka gawman kei be, kata win so makbakayamongin banim makik imadála tein-siwo, kamano ki mit kei win bakayamonokalano kanabiw. 3 Kale adikum wanangso kinim so iyo un bi yak ilim kinim mittasiw abiwe una una bom win bakayambom godyam badano. 4 Yosew akal alasoNasadet abiw Galili bakan kalo, Yuddiabakan yak Dewit alam abiw Betliyam uninowin dok dánámin kala uyo watawo kaleyomasi bá, aka Dewit alam kinim mit makuw,kayo kinim mit abo nadano Betliyam unsako.

5 Kale yak alam win so Madiya winso uyo kueku makuw godu imino kalesauyo watawo kaleyo bá, Madiya uyo wengtakadálawiw alom manso keisu. Kaleuka atin man yakana amsin fukanon kálfukanon kalbuno kale. 6 Bude akam un biabiw Betliyam kal unomane Madiya uyoman daudono kale man dekumama ka.7Kaleman kinimdil dau nadule ilim kinangfalala dau nadule dabadálu yak inimanwanin wanin labát dim dawtisu. Kale bewatawo kaleyomasi bá, fitad tada tada bomam sán unemin am uyo neduyo dák inimanam tem bu kal tein bom kanabisiw ko.

Ensel tabe siwsiw kin moyámin wengdauyamsa sung uta ko.

8Kale ammakuw be ki ikil kana bidiw in-iman siwsiw kin moyámin kinim ikil abiwdalmewso kalmidiliw siwsiw kinmo áliwo,9Got ami enselmadák itamaGot ami lukluktabe falala imuda fingániwe, 10 ensel ayobako, “kiba fingánin bá. Kidilin, naka sungkidel deyam tadi ayo ki adikum wanangkinim kimi kalfalin dukum. 11Kale kamanoDewit ami abiw kadákal, kimWatakayamindauyabu ayo ki GotWalusa kinimKamokimko. 12Kale kiba bela kim dubat dubatyamintaw kale kiba yakudomo man ayo inimaniminwanin bán dim kal dawti buno kalomoilim kinang falal dawti bu ka kalino.”

13 Kal badale mew abid tikino kaw tamkalo kanomin Got ami enselmin iyo fukadákudáliw madák misuna nadiwade Got winkufádaw bom kaliw ko.

14 “Got win uyo kufodawiw tam el kaekalabuk kala. Wanang kinim bakandim kayak Got kalfalyaba iyoimadáliw abino kalin uyo ilimikeiduk kala.”

15Kale ensel iyoweng bakayamábiw kuwimadá abid tikin uniwade iniman siwsiwkin moyámin kinim iyo nikil bakodawabakodawa bom kaliw ko. “Kala nikil yakBetliyam ufek ufek mak kanoduno kaleKamok Got bakoyama uyo yak utam tad-umo!”

16 Kale nadiwade aik un bi yak somoMadiya so Yosew so iyo tein bidiwo kalo-mane, man ayo iniman wanin wanin bándim dawtibu ka. 17 Kale atam nadiwadeilim man bemi sung weng bakoyamse uyoweng kudew yak bakayam, 18 ká bidiwadeyak wanang kinim kan ata weng sung belakidiliw, ika aket fukan bom nadiwade bakoyaknámin uta iniman siwsiw kin moyáminkinim iyo kanam bakayabiwe, kal bom aketdiking dakungsiw. 19 Kata Madiya uyoweng adikum be dew yak ulum aket temkuw dásu ka. 20 Kale iniman siwsiw kinmoyámin kinim iyo asiki yak ilim bán nadi-wade weng sung bakoyama kidi utama-sidiwuyo atin afan ka. Kale Got kalfala bomwin kufádawsiw.

Yesus win takodawsiw sung uta ko.21 Kale man ayo daudu bi am luwan

kal keida nade mayow fun kal bomin banbodaw daw kinim dá nadiwe dil kama akunmat tem lukbuma ensel bakoyam, “wintakudaw Yesus akino,” Kalesa. Be ki taku-dawsiw ko.

22-23 Suwayo Mosus weng Sawa uyo bakonadule, “kamakikiw man kinim daudawkaí, wokam tem kal bom bi kit kidálano,man ayo dew matam abiw dákanámino.”Kalesa kayo, afan man ayo wokam kitkidála ka. Kale nadiwade dew matamabiw dáduw ka. Kale nadiwo beta Madiyaso Yosew so iyo man dew Yedusalem Gotdaudawumo kale nadiwade 24 awon sam-sam alew kudew yak nadiwade wane ilká-dawsiw uyo Got sawa bako nadule godukalesu kale, “kamakikiw man kinim dau-daw namti, Got dawkádawino.” Kalenadunade bako, “awon samsam alewo,awon talel alew memak dew tad Got waneilkádawino.” Kalesuno ko.

25 Kale Yedusalem kal kinim mak be amwin ayo Simiyon. Kale aka kinim kidel Gotweng kidilawin kinim kayo, aka kin umak

Page 86: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 2:26 83 Luk 2:50di bom yaknámin atan kal Got ayo Isadaelkayak iyo dakoyamokabane, kal bom fentadanusa ade kinim be Got Sinik Abemta bom kiwa dausa kinim. 26 Kale GotSinik alata weng mak kuw misun tei bako-daw, “kaba fikalolaw banim, alom nadawoKamokGot amWalusaKinimayomisunanoatam fikalokabawo.” Akeisa. 27 Kale GotSinik Abem tabe dolok mo tudo dewa kiun bi yak Got Yol am kasadam tem álanobude akun alaw iyo man Yesus dew tadSawa kanam kalesu, abo dew tadiw. 28KaleSimiyon ayo yak man ayo daw tad mikinadale Got kalfalaw bom kalana ko.29 “Kamok bakan maung tabudin kinim,

kalam weng bakonamsaw uyomatam dam keidu. Kale naka kamwok fakudin kinim kale aket dakbunamadálaw fikalono, 30 watawokaleyo bá, kamano nalam kin alowuluta Watakayamin ayo atami.31 Kale kaba wanang kinim adikumimino, kale kidel dawtisaw. 32 AkaMifiw imi lánin atamin kale yakomkidel dausaw ade aka kalam Isadaelkayak wanang kinim win kufáminkudewyam tadokaba.”

Kalesa ko.33Kale man alam akun alaw iyo kanomin

weng so man bakodawa kuwo kalsiw.34 Kale Simiyon ayo im kinim dá nadaleMadiya bakomam, “man ata Isadael kayakseng seng iyo kanoyamamadik Got dabadásakaba bidiwe alo madik ita atin maek Gotmit tem tade bidiw keimokabiw. Kale akaGot alam dubat dubatin kukuw uyo kanabadano wanang kinim seng seng iyo amikukuw kanaba uyo, au afan akongin banimkeidokabiw. 35 Kanomin ufek ufek wanangkinim im aket fukanin wánsu uyo kuwmis-una dáyamane, kanodo kukuw uta ta bomkum aket kanomama wol mat keikamok-abu.” Wakeisa.

36 Kale lum senin wanang mak uluso buumwin ayoAnaulumalawayoki Fanuel ka.Ulum kinim mit win atane Asa. Kale ukakinimdabudulu itol fet kal kuwkei fikalanokano kadun bi faselu. 37 Kale uka itol dengalewbino ade dutamo alewbinon (84) keisuade uka Got ami Yol am uyo atin kudálomusung banim, ulum kano midiliw so táw souka Got win kufádaw bom nadule waninkudá bom Got ki suksuklawamalo. 38 Kaleam makuw kanabiw be ki ukal uluso tadnadule Got ken keiyo kal bom nadule man

ami sung uyo yak kan ita leiw fasko bomGot tad Yedusalem kasel iyo mo min taláimadálako, kale bidiw im bakayamsu.

39 Kale Yosew so Madiya so iyo GotSawa kanamino kalesu uyo kanodiw ban-ima nade alew fasiki ilim bakan Galili ilimabiw Nasadet tasiw. 40 Kale man ayo fasukitida matam matam tad bada nadale kalkeimin dukum uyo kudu nadale Got amimin gelemin uyo tad ami al kál fala dausuko.

Yesusmankinimmát tamYol amunsa sunguta ko.

41 Kale itol adikum makuw makuw ayoman alam aulal ita kuw tam Yedusalemkal Akayam Unemin ban imin liwliw wanetademaliwo. 42 Kale man ayo bi itol kilungkal keidane, beta alaso unsa, uyo watawokaleyo bá, ilim kukuw kano bidiw bi manayo itol kilung kal keida ka, kaleyo kuw tamAkayam Unemin ban imin liwliw wanino,kalesiw kayo. 43 Kale bude imin liwliwwanin wanin uyo banimune, man ayoYedusalem kal dabadá nadiwo aulal alewilifin abiw unumo tasiw. Kata akun alawim aket bo tadbane, kale nadiwade manaket so finang dásiw bá. 44 Im aket bomakuw tadbuwe, kale tad bi am kuin kuintada kalomune, man ade dabadá tadbuwka. Kale nadiwo bude akam ilim duwwanang kinim im iwyak tem fen dádiwbanimu ilim afadow kasal so kámomano,kale fen dádiw banimane, 45 ika atamongindanim keiduw kala kale nadiwo fasiki aloman fen Yedusalem unsiw kate. 46 Kalefen ká bi am alewbino kei nadiwo Yol amkal Yu kayak sawa kukumin kinim so teinbom nada im weng kidiyam bom nadaleim weng dákadáyamin weng dákadáyabaka. Kale atamsiw. 47 Kale yak wanangkinim adikum kan ita man ami kal keiminso dákadámin so uyo kidilomane, utamsakinim taw kala kale nadiwo kanodin manbeso kuwo kalansiw ko. 48 Kale aulaliyo atam nadiwade alew atam madiw.Kale nadiwade akun uyo man bakodaw,“nalam man kaba, watawo kaleyo kanoya-maw, kalaw so alew nuka aket idum kudunaduwade kam fen kámusuwe?” Akiwe,49 man asik weng atung fakadu bakoyam,“watawo kaleyo kiba nam fen kámusiw?Kiba kim kal banime, naka nalam Natimami am ata teinámin ka!” 50 Kata man amiweng kanodinweng bakodamit be aulal ikakal keidongin banim.

Page 87: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 2:51 84 Luk 3:2051Kale betaman ayo alimal dák ilim abiw

Nasadet bom nadiwo man ayo aulal ilimweng kidi be kuw keimámsa. Kale akunuyo adikum man ami kanamin uyo kudewyak aket tem dásu. 52Kale Yesus kal keiminamsun kudu fasu matam kinim keidaneGot ayo aket kalfalawin kudawane kinimwanang iliso kanodawiw keisiw ko.

3Yonwok ban bomin kinim leiw kidelsa sung

uta ko.1Kale itol mit dim fako yak kinmadik kal

be Taibidias Sisa ata atin kamok dukum keikin mo nadanade bakan wakel dau kamokkamok am akfak tem kin mo bidiw iyo kiBantias Bailet ata Yuddia kamok keidane,Edot akal Galili bakan kin moda nade alammuk anung Filiw ata Itudia so Tadekon-aitis so Laiseniyas so Abilin so uyo adikumata kin moda nade 2 Anas so Kayafas soitane bokal kayak kei áliwo Got weng uyomadák Sekadaya min Yon ayo anang iwánsed gisa bakan kal tein alayo tad am dimabesu. 3Kale Yon aka Got weng uyo kudewwok Yoddan kim luda kal bakan ká bomnadale bakoyam, “kiba ban keimin uyoatin ibik dumamnadiwadewok ban bodok-abiw, beta aka kim ban keimin uyo lukuwákudáyamokaba kala.” Yakansa. 4 Kale Gotgodin weng mak lum senin kinim Aiseyaata buk godusa uyo kalesu.“Kinim mak anang iwán sed gisa bakan

kal gán dá, ‘kiba, Kamokim amileiw uyo kidela tudon leiw kuwkeidaw sidiwo, 5 wok lúng lúngadikum tawal ati nadiwe adikumamgu so lok falfalin so uyo bileladau ifi nadiwe leiw falal falalinleiw uyo tatun kuw keidin ade leiwfakadisu fakadásuin leiwmafak uyoluk bala unemin leiw kuw keidinkala. 6 Adikum mew kinim teinumánu iyoGot amiWatakayamin ayoatamokabiw.’ ”

7Wanang kinim deng mak deng mak iyotad Yon atamuwo wok ban boyamako kaletadiwo, aka bakoyam nadale, “Mafakimmuduw kiba! Kan ata bakoyamano, Gotami aket keng atud uyo fingon dá sakabo-duwo, kalbiwe? 8 Kiba kukuw kidel kuwfaku tadiwo, itam kiba ban keimin uyoibikwakumamiwe kaleyano, aude kiba aketfukan dá bako nadiwade, ‘Ebadakkam be

nulum awadiko’ kalin bá. Watawo kaleyobá, kiba Ebadakkam am kukuw taw uyofakudongin banim, kayo kiba am muduwbá ka. Got aka ken Ebadakkam man lowtakudawano, kaloma uyo aka ken tum tumbula kumadela matam Ebadakkam muduwkeidomu ka. 9 Kale kabak mak as wakeladibakan abuko, kale as mit kuti faskoba. Kaleyak as gim kidel mak abumongin dakosu,be wakela dibinoda yak as abokaba.” Kalanade 10 wanang kinim isik weng atungfakodu bakodaw, “á bo yaknamoduwane?”Akiwe, 11 Yon asik weng atung fakadubakoyam, “yak kan kawta gid lim alew fakubadaw namti, yak mak bo kawkinum gidlim banim be am kudaw, wáw yak kankawta wanin so namti, ulutaw kun kuwkanamin ko.

12 Yak gawman takis kuámin kinim iyoiliso wok ban boyamako, kale tadbiw iyodákadá bakodawiw. “Kukumin kinim kaba,nuka yaknamokabuwe?” Akiwe, 13 akabakoyam, “kiba gawman kisol mak ku-tiyam kano kal kuw kisol takis kudámino,yakeisa uyo akamam fakadew tow auyáminbá.” Yakeisa. 14 Beta alo un tabudin isikdákadálaw nadiwade kaliw ko. “A nukayaknamokabuwe?” Akiwe, aka bakoyam,“wanang kinim iyo sák tatalya bom kasenkei kisol dakiyaman bom nadiwade bisokimadew tam kot kei bom keimin bá, kibikibilim kisol ki kudu kalfalin beta ken ka.”

15Yak bom kei badane wanang kinim iyoGot ami Walusa Kinim leiw fenusiw kayoim aket diking dakung bom nadiwe Yonbe Got ami Walusa Kinime? Ak bidiwo,16 Yon aka weng kufo adikum bakoyam,“naka sák bisák wok ban kuw boyamokabika. Kinim mak nam yán tem tadokabaaka nataw bá, aka kinim abem soim. Kalenaka fák am as fakiw dádawomi banim be.Ata Got Sinik Abem so imkukumin máminso kudew tad kiwa imudokaba ko. 17 Gotaka dukak dakadula tad tad keidune, akawom so wod so bo takel dáda dákabane,yak dam ki dew tam am dawti nadale womso wod so be as sun kain bom biyáminas abudokaba ko.” Kalesa. 18 Yon ayoweng guton seng bakayam bom nadalesung kidel dawkáyamsa. 19 Kata Yon akaEdot ilim gawman dukum ayo kuek didawkanadawsa uyo watawo kaleyo masi bá,kukuw mafak seng seng faku bom alammuk anung ami kadel Edoddias uyo taki-dawse kayo ko. 20 Kale Edot ayo kukuw

Page 88: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 3:21 85 Luk 4:10mafak faku nadane Yon ayo sok gei dawokalabus am yal lei dabadála ko.

Wok ban bomin so Yesus ami kinim mit sosung uta ko.

21 Kale Yon ayo wanang kinim adikumiyo wok ban boyam bom nadano Yesusalaso wok bodawse kale. Kale Yesus ayosuksuka nade abid tikin ibin uyo bisu kaúmadik una madik una audane, 22 SinikAbem ayo awon samsam ulutaw madákYesus kiwa dauda ka. Akane, weng makabid tikino kaw tamkalo bako nadale, “belanalam Man, nam aket dukum uyo amalkalbu ade ‘naka kam idak teinbi.’ Akbi.”Kalesa ko.

Kinim mit dauda dák dák tadom Yesusdausidiw sung uta ko.

23 Kale Yesus ayo itol deng mak du-tamo alewbino dákan kei nadano Got wengkukuyamin wok uyo mit kei kudew tabesa.Kale im aket bo Yesus be atin Yosew alamman adik dáw kala kalesiw. Yosew be Elaiami man, 24 Elai be Matat ami man, Matatbe Liwai amiman Liwai beMelkai amiman,Melkai be Yenai ami man, Yenai be Yosewami man, Yosew be Matatayas ami man,25 Matatayas be Emas ami man, Emas beNeyam ami man, Neyam be Eslai ami man,Eslai be Nakgai ami man, Nakgai be Matami man, 26 Mat be Matatayas ami man,Matatayas be Semein ami man, Semein beYosek ami man, Yosek be Yoda ami manYoda be Yoanan ami man, 27 Yoanan beAdesa ami man, Adesa be Sedubabel amiman, Sedubabel be Seltiel ami man, Seltielbe Nedai ami man, Nedai be Melkai amiman, 28 Melkai be Eddai ami man, Eddaibe Kosam ami man, Kosam be Elmaddamami man, Elmaddam be Ed ami man, Edbe Yosuwa ami man, 29 Yosuwa be Eliesaami man, Eliesa be Yodim ami man, Yodimbe Matat ami man, Matat be Liwai amiman, Liwai be Simiyon amiman, 30Simiyonbe Yudda ami man, Yudda be Yosew amiman, Yosew be Yonam ami man, Yonambe Elayakkim amiman, Elayakkim beMeliaami man, 31Melia be Mena ami man, Menabe Matata ami man, Matata be Netan amiman, Netan be Dewit ami man, Dewit beYesi ami man, 32 Yesi be Aubet ami man,Aubet be Boas ami man, Boas be Salmonami man, Salmon be Nason ami man, Na-son beAminaddawamiman, 33Aminaddawbe Adám ami man, Adám be Esadan amiman, Esadan be Bedes ami man, Bedes beYudda ami man, Yudda be Yekkow amiman, 34Yekkow be Aisak ami man, Aisak be

Ebadakkam ami man, Ebadakkam be Tedaamiman, Teda beNekkod amiman, Nekkodbe Seduk ami man, 35 Seduk be Udeyu amiman, Udeyu be Belek ami man, Belek beEbed ami man, Ebed be Sila ami man, Silabe Keinan ami man, 36 Keinan be Afaksatami man, Afaksat be Sem ami man, Sem beNowa ami man, Nowa be Lamek ami man,Lamek be Metusela ami man, 37 Metuselabe Inak ami man, Inak be Yedet ami man,Yedet be Mayálalel ami man, Mayálalel beKeinan ami man, Keinan be Inos ami man,38 Inos be Set ami man, Set be Addam amiman, Addam be Got ami man ko.

4Mafakim Yesus dawkukumsa umi sung uta

ko.1Yesus ayo Sinik Abemmadák kiwa dau-

dane wok Yoddan kudá asiki una. KaleSinikAbemtabe tudodewunbi anang iwánsed gisa bakan unsa kate. 2 Kale kal bombadayo Mafakim ayo Yesus dawkukumsa.Kale kal bi am ulumi ki deng mak dutamotade tam kin kal keisa be wanin katiw somak wananongin banim teinsa. 3 KaleMafakim Yesus bakodaw nadale, “kaba atinafan Got ami Man tatun namti, mew tumbo bakomaw imin keidu wanalo!” Akane,4 Yesus asik weng atung fakadu bakodaw,“Got godin weng uyo bako nadule, ‘kinimteinu mánu uyo kan mak imin ki wan bombalo,’ kalesune.” Akane, 5beta aloMafakimayo Yesus dewa ki un bi tam tikin tikintod nadale kanomin adikum anang bakankasák gu bula kaek fen utamo kale kuku-daw 6 nadale aka bude, “yak kanomin kinbádu uyo nam kunamiw fakubi. Kale nakanalam aket kinim mak kudawon kalomiuyo kudawomi. Kale naka adikum imikitid so ufek ufek yak kin bádu so 7 uyonaka kukamokabi ko. Bisok so kukamomibanim, alam nalam win ki kufánamok-abaw, beta adik kukami kami keidokabukate.” Akane, 8 Yesus asik Mafakim wengatung fakadu bakodaw, “Got godin wengbako nadule, ‘kaba Got Kamok makuw amwin kuw kufádaw bom nadawe alam wokkuw fakudawin.’ Kalesu.” Akeisa.

9Alo beta Mafakim ayo Yesus tudo daw-tamoda ki un bi tamYedusalem abe dew unbi tam am Yol gubidim dim tod nadiwadeYesus bakodaw, “kala kaba atin afan Gotami Man tatun namti, kadák kalo yod un bidák abalo! 10Watawo kaleyo bá, Got godinweng bakosu. ‘Got aka alam ensel imadála

Page 89: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 4:11 86 Luk 4:34madák dakokam akol kuw kamadew dákdádokabiw 11 ade ika iw kaekal sabong ka-madew dák dádokabiw ade ika kamadáliwdák milolodaw banim.’ ” Akane, 12 Yesusasik weng atung fakadu Mafakim bakodaw,“ade Got godin weng bako kalesu. ‘Kabakalam Kamok Got ayo dawkukumin bá.’Kalesu.” Akeisa ko.

13 Kale Mafakim ayo Yesus adikumdawkukudi ka. Kale nadale sin ulum atantaduno katamon, kale dabadá unsa ko.

Yesus alam abiw Nasadet unsa sung uta ko.14 Kale Yesus ayo asiki Galili bakan tasa

uyo Got Sinik Abem tabe daw sawid modatadane ami sung uyo taken yak aba maekaba ausiw ko. 15 Kale Yesus ayo ilimikawed am tem tem kal weng bakayambadano adikum wanang so kinim so iyoam win ki kufádawsiw ko. 16 Kale betaaka yak Nasadet alam fasuse abiw nadalealam kukuw kanamin kale Finuyámin amdánámin kadákal aka tam kawed am todbuk kímono kalane, 17 fong tuw falalinbuk suwayo lum senin kinim Aiseya atagoda kutisa uyo kudawiwe aka bámada yakgodin mak utama uyo kalesu.18 “Kale Got Kamokim ami Sinik ayo tad na-

mal kiwa namuba ka. Watawo ka-leyo bá, aka tad nam kiwa namu ba-dayo sungkidel uyo kudew tabewinbanim bakayamon kala. Kale na-madála tasi naka tad nadile yak kanata sok gei tabesa weng dawkádabomnadile kál idumkudusiw iyo imfong daká bom, 19 nadile Got alamkinim dakoyamokaba umi atan uyotasu kala. Kale belami sung betabakoyamon kala.”

20 Kale weng be ki nadale fong tuw bukuyo fong tuw falal dau nadale ulum kinmo bom wok fakudin kinim kudaw nadaledák teinane adikum kawed am teinbiw imkin falalaliw tad alam dim ki abune, 21 akaweng bakoyam, “kamano Got godin wengbako kanam matam tadokabuno kalesunamti, weng kidi bidiw kadákal matam gimabudu ka.” Yakane, 22 adikum ika aketidak teinlaw bom nadiwade ami weng abálkidel baka badayo adikum iyo kin antamdá kanamin weng kidel so bakaba kuwo kalbom nadiwade bakodiw, “kuin aka Yosewman bade?” Kalsiw ko.

23 Yesus weng bakoyam, “nam itabikiba dil weng guton mak bakonam kalok-abiw. ‘Kinim támin kinim kalami uyo tákasáyalo.’ Nakokabiw ade ‘kiba bakonam,nuka kidi buduwkabaKabeniyamkal dubatso kukuw kanamsaw uyo ulutaw kalamabiw kadák ukul kanamin dako badáwe?’Nakokabiw.” Yakeisa.

24 “Naka atin afan dam weng bakoya-mon, mew teinu mánu be lum senin kinimbe alam bakan kasel iyo mak dakbu dewfakuyábiw bá. 25 Kalak fen suwayo Ilaitsaam biyámsa atan be wanang kadun misokuw Isadael bakan biyámsiw. Kale abidtikinweiw tademin leiw atida amkinam amki dána bi itol alewbino, alo kayow bokuwkal mak keisu uyo bakan adikum imin wolfut dukum matam tasu! 26 Kata Got akakanabiw bo Ilaitsa dabadála yak Isadaelbakan mak itamak, akeise bá. Kata Got ayoIlaitsa dabadála yak Sedefat abiw, Saiddonbakan wanang kadun mak utamsa. 27 KaleIlaitsa am lum senin kinim kei biyámsaum atan eidámsu uyo Isadael kasel iyo wolbán gam seng keimámsiw. Kata katiw makkano kasá bongin banim, kata Sidiya kinimNeiman alafin kasáim keiyámsa.”

28Kale yak kinim adikumkawed am tein-biw iyo Yesus weng bakoda be kidi nadi-wade itam liwbano kale aket keng keiyama.29 Kale kinim iyo kan tod nadiwade Yesusayo gidili dawbinodiw tam abiw dal abadaw tam modiw ki unan bi tam abiw mil-tosiw ulumi amgu mewso maung kot kalYesus ayo dew tam kal dawbinodiw kad-kad bisang kalesa kilenako kale kanamiw.30Kata aka ita budá kinim tem tem fok yakabe dakensa ko.

Yesus sinik mafak fotabesa sung uta ko.31 Kale mew bude una ki un bi dák

Galili bakan abiw Kabeniyam dák nadaleFinuyámin am dánámin kadákal wanangkinim kukuyam taba. 32Kale wanang kinimiyo am kukumin weng kidi nadiwade kuinbeso kuw kanam taba kuwo kalesidiw uyowatawo kaleyo bá, ami weng dawkáyabauyo weng kitid so kayo ko.

33 Kale kinim mak Yu kayak kawed amtein be aka sinik mafak tabe gei dausiw.Kale aka Yesus weng dukum kuw bako-daw, “kuin, Yesus Nasadet kayak kaba?34 Yaknoyamono kale kanabáwe? Kaba im

Page 90: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 4:35 87 Luk 5:11mafak dádono kale tadaw bade? Kaba nu-lum kal, kaba Got ami Man Kinim Abem.”Kaliwe, 35 Yesus weng dok di bakoyam,kanom sading kalin, “kiba kinim dabadámaek abino.” Yakane, sinik mafak dewfakusiw iyo maek aba bom kinim ayo daw-binodiw dák ilimi kin gubuyo abesa. Katadaw mafak mak dádongin danim.

36 Adikum kinim iyo kanodin kukuwbo utam nadiwade kin antam dá, bako-dawa bakodawa bom kaliw bude, “kuin boyaknámin kukumin sona? Alam weng atudso kitid so tuw sinik mafak iyo bong dokdákaba uyo weng kidi kinim ayo dabadámaek ababiw betane.” Kalsiw ko. 37 Kaleami kanoda weng sung uyo kudew yak abemaek abe abiwmewso so adik kidisidiw ko.

Yesus kidel imkan kámsa umi sung uta ko.38 Kale Yesus ayo kawed am bo kudá

nadale mew bo una ki un bi yak Saimon amuna kaw tam uyo Saimon adol uyo kal, kálmámin asanin dukumkudu buno, ika Yesusbakodaw, “dakomamalo!” Akiwe, 39 budeaka yak mewso um kadák abudom nadalebako, “asanin kál mámin kaba, kamanoki umadá sakabal,” kal badale asanin uyoumadálane wabading matam be yak waninfuyamsu ko.

40 Kale atan bán ei badane, wanangkinim iyo kanomin asanin kudu dásiw, iyoimadew tad Yesus dakádaw bidiwo budeteng takadew yak asanin kinim wanangmakuw makuw gebom dim teiyam badanowabising kidel imadála yak yaksiw ko.41 Kale yak madik iyo ki sinik mafak tabegei imusiw iyo Yesus bakodaw, “kaba Gotami Man!” Kalbiw, kata Yesus aka ngadákfuko imu nadale yakno imadálano wengbakodoliw banim, watawo kaleyo bá, sinikmafak iyo ilim kal aka Got ami WalusaKinim ka, kalesiw kayo ko.

42 Akál bi am dán dán tadale Yesus ayounaki un bi anang iwán sed gisa bakanmak una nade wanang kinim iyo atamumo,kale fen ká bi tad alam tein be kal atamnadiwade unodaw báno, kale dawtadu-lumo kalaniw. 43 Kata aka bakoyam, “nakaGot ami kasák gu sung kidel uyo kudewyak yak ká bom abiw mak mak kasel isobakayamono kaleyo ko, watawo kaleyo bá,beta kanamalo kale namadála tasi.” 44Kalenadale Yu kayak kawed am Yuddia bakankal Got weng bakayamin uyo kudálomasung banim keimámsa ko.

5Weng kidimin kinim gán dádawsa sung uta

ko.1 Kale am mak dána nade Yesus ayo wok

mik Genesadet badang kal tod be. Kalewanang kinim seng seng iyo falal dok mobomGot weng bakaya bada kidimumo kan-abiw. 2Kale aka kaek fenomane, kunu alewmak wok badang bu, kalesa. Kale be takamtein kámin kinim imiyo kuti bom nadiwoweik men wok gingbiwo. 3 Kale Yesus akayak kunu alewbomakumi dimkal tamuna.Kale am tam una be Saimon amino kale,aka Saimon bakodaw, “kaba kunu uyo wokdul kudá gidik kudew maek so unawano.”Akane, afan kanodane, Yesus aka kunu dimdák tein nadale wanang kinim kukuyamsako.

4 Kale aka weng kukuyaba be ban-ima nade Saimon bakodaw, “kunu uyogidili kudew yak wok iwyak nadawo weikmen uyo kudálaw dák wok kumun unutakam mak budumalo!” Akane, 5 Saimonayo weng yán ki Yesus bakodaw, “Tabal-asew kaba, kanomin midiliw takam teinsuduw dánba, kale takam mak kudulongindakobuw. Kale kudálongin, kata kalawkeimin sák kuw weik men kudáli dákabuutamano.” Kale nadane 6 sák kuw weikmen kudáliw dákabu, weik men dafodomokale bidiwta, kanomin takamalaw alaw ayotadelak weik men badala kudew unono kalbuduyo fák dafo tabodiwe, 7 bude yak ilimtakam tein kámin kinim madik kunu dimmak teinbiw iyo gán dáyamiw, kunu kudewmaek dakoyamiwo keimin kunu mak kuekkuek umi takam faktimsiw uyo takam idumkunu uyo faltam dáwok kumun tem unonokalesu kale! 8 Kale Saimon Bita ayo kan-odin kukuw bo utam nadale Yesus katunmewso kal kutin dák abe nadale kala bude,“Kamokim kaba, kuin namadá yak kaekabal, naka ban keimin kinim kala.” Akeisa!9 Kale Saimon so alam takadálaw kábiw soiyo kanomin takam buduliw uyo utam kan-odin kukuw beso kuwo kalsiw. 10 Kale Sai-mon so laklak kámsiw kinim bidi Sebeddimuduw Yemis so Yon so iliso kol kanodinkukuw so kuwo kalsiw ko.

11 Kale ika ilim kunu uyo budu kudewmaek badang kuti nadiwade ufek ufekadikum kadis kudá nadiwade Yesus dangtein unsiw ko.

Wol bán gam kinim am sung uta ko.

Page 91: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 5:12 88 Luk 5:3212 Yesus ayo abiw mak badayo kinim

wol bán gam dása kinim ayo mew budeYesus atam nadale Yesus yán mewso kalkibi duwo tawalu dák abe nadale Yesusmun dádaw, “Kamokim kaba, kalam aket,kidel namudon kalaw namti, kidel namu-daw kenono.” Aka nade 13 Yesus ayo tengtakadew yak teidaw nadale bako, “au, nakadakokamono kalbi.” Akei nadale bakodaw,“kamane kasáyal kala.” Akei kei badanewabising wol bán gam dása uyo banimsuko.

14Kale beta Yesus ayo kinim kidel daudaayo weng anudaw, “kanokami umi sungbe bakamin bá, kale kaba yak kinim abematam nadawade kalam kanodaw uyo kuku-dawaw katamano, beta Mosus sawa bakonadule, ‘imin kudew tad wane ilkádawino,’kalesu uyo kanodawo, beta kaba katamo-mane, gulbal kei kidelaw kala kakokabiwko.” Kalesa.

15Kata Yesus am kanam kába weng sunguyokudewyak abemaek abe adik kidi nadi-wade wanang kinim iyo falu dek dek bomnadiwo tad weng kidilaw bom nadiwadeyak asanin di dín gam iyo imkidel imudako,kale tademása ko. 16 Kata Yesus ayo imadáun bi yak anang gis tein Got weng bakadabi som tademala ko.

Yesus kinim mak kun dabimsa kidel dausasung uta ko.

17 Am mak dána kinim wanangkukuyamsa uyo Fedasi kinim so sawakukumin kinim so iyo Galili bakan abiwkalo tade bada, Yuddia bakan kalo tadebada, Yedusalem abiw kalo tade bada aubom dek amki bom tein bidiwo, Got amikitid uyo madák kiwa dau buduyo asaninwanang kinim bo im kidel imuda yak yakbidiwo, 18 kinim kul fakadu mak ika kinimmak yán dabim dása, be abin kon dim gungun fá dew tad abe dew tam am Yesus kalkin gubuyo dawtiduwo kasáya daudako,kale dew tadulomane, 19 wanang kinimki baki nedba ka, kale gidin dá kinimayo dew lok fal tam am konal nadiwadeam kon fidgan kei, kinim ayo gun gundim dabadáliw dák wanang kinim tangektem Yesus alam kin gubu dube aba nade20 beta Yesus ayo kinim dew tadiw im aketkukádawin uyo utayam nadale bakoda ka.“Nawkinum kaba, kam ban keimin uyotakan keikami ka.” Akeisa.

21 Kata Fedasi kinim so sawa kukuminkinim so iyo ilim aket tet bom nadiwadebakodiw, “aka yaknámin kinim memakoGot ididlabane? Got makuw alafin ata kuwban keimin uyo kukan keikamoma kinimbe?” Kalaniwe, 22 Yesus ayo im aket fukanbom nadiw bakodawa bakodawabiw uyoalam kal, kale aka bakoyam, “kiba watawokale kanodin aket bo finangbiwe?” Yakeinadale bako kala bude, 23 yaknámin wenguta kalfong weng bakodomine, “kam bankeimin kukan keikami kalin uta bade, kantod matam be unalo kalin utane? 24 Katakiba kal keidomane, Got ami Kinim akabakan dim kadák uyo ata kitid so kale, akaken ban keimin takan keiyamoma kinimkalin kala kaleyo bo kalbane, kun dabimdása kinim bakodaw, “kala kan tod kalamabin kon dew kalam abiw unalo!” Akane,25 wabising aka wanang kinim kin dimkadákal kan tod nadale alam abin kon ifoakálámin uyo dew nadale, Got win kufámtam tam alam abiw unsa ko.

26 Adikum kinim atamiw iyo kuin besokuwo kal bom nadiwade Got win kufádabom ika kanodin kukuw be atam bakonadiwade, “kanodin kukuw so kamano kikanoda atamuw kuwo.” Kalsiw ko.

Matiyu gán dádawsa sung uta ko.27 Kale kanaba be banimane, Yesus ayo

leiw unomnadale kinimmak gawman takiskuámin kinim mak atama am win ayo Li-wai. Kale aka gawman takis kuámin amkal tein be, akei nadale bakodaw, “kaba tadnam mul teinaw unumo!” Akane, 28 afanLiwai ayo kan tod nadale ufek ufek boadikum kadis kudá nadale Yesus dang teinunsa ko.

29 Kale Liwai ayo alam am kal Yesuswanin dukum fudaw badayo wan bomkeimsiw uyo gawman takis kuámin kinimseng so yak sák madik kinim iso waninwansiw. 30 Kata Fedasi so sawa kukuminkinim so ikamitmakuw. Kale ika Yesus amiweng kidimin kinim iyo weng duduyambombako, “watawo kale kiba gawman takiskuámin kinim so ban keimin kinim so kaltein bom imina woka wanbiwe?” Yakiwe,31 Yesus asik weng yán ki bakoyam kalako. “Iwit abumin kinim aka madasin kuya-mon kalba be yak kasá tein badaw, kawsokukamoma banim, be yak asanba kinim atakuw madasin kudawokaba. 32 Kale nakatasi uyo tad wanang kinim kidel bidiw kimweng dauyam unono, kale tasi bá. Kata

Page 92: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 5:33 89 Luk 6:15naka tad ban keimin ita wanang kinimweng dauyam uniyo ban keimin uyo ibikdumamin kala kaleyo tasi ko.” Yakeisa.

33 Kale ika alo weng mak bakodawnadiwade kaliw ko. “Yon ami nikil ikawanin fale bom nadiwade suksukin utakuw keimámsiw ade Fedasi imi kinim ilisokanamaliw. Kata kam weng kidimin kinimitabuduw itane wanin kuw tabe bidiw!”Akiwe, 34 Yesus asik weng bakoyam, “kibaken kinim wanang imin kama fakudulaliwliw wananumo, kale kinim gán dáyamatadiw iyo kenwanin faleyamodiwe? 35Kataam mak dánokaba wanang imin fakadubakinim ayo kalo dew unokabiw, bemi atanbeta afan alam duw ifin iyo wanin falam-okabiw ko.”

36 Yesus weng fakom bela so bakosa.“Kinim so mak ilim kal alokso uyo badalku kudew yak ilim kal simid badalin dimkuti bakimoma banim. Aka kanama namti,aka ilim kal alokso uyo kuw mafak dádok-aba ade ilim kal simid badalin uyo aloksoulutaw keidomu banim ko.

37 Kan kinim mak wom lek simid uyoasik dedák liw teiyámine, kanodon kalok-abaw bede simid tabe alokso wom abál uyoalilawokabu kala. 38 Kale be kanamin bá,yak alokso wom lek akal alam doka adesimid akal alam doka keimin ko. 39 Beulutaw kale, kaba dil kukuw kudew fakubom nadawade alo alokso kukuw kudewfaku keimin bá kalesa ko.

6Finuyámin am umi sung uta ko.

1 Finuyámin am dánámin kal Yesus soalam weng kidimin kinim so iyo wit waninbináliw kal fokfok ei bidiwo, alam wengkidimin kinim iyo wit kes uyo dákaduilim sikal dim liklik si dau nadiwade wanbidiwo, 2 Fedasi iyo itamomane, im Fin-uyámin am dánámin kadákal kanabiw ka.Kale im aket bo wok faku bidiwe, kalenadiwo bakoyam, “kiba watawo kale Fin-uyámin am dánámin kadákal num sawaFinuyámin am be abemo kalesu uyo kan-abiwe?” Yakiwe, 3Yesus Fedasi weng atungfakadu bakoyam, “kiba suwayo Dewit alamkinim so imi imin tew keiyama kanosiwsung so kímaliwe? 4 Dewit aka Got amabem ayo tam nadale Got fet dawkádawinbudet abem be alam yak kinim abem itakuw waninino, kalesu sawa abem uyo luko

ku kudu wane nadale alam nikil madikkuyama wanesiw bude.” Yakei nadale5 Yesus ayo bakoyam, “Got ami Kinim ataFinuyámin am mit kayak ka.” Yakeisa.

6 Kale Finuyámin am dánámin makkabadákal Yesus ayo tam Yu kayak kawedam kal weng kukuyaba. Kale kawed amkaw tam kal, kinim teng iwkuko afum-lawsa mak tein be. 7 Kale Fedasi kinim sosawa kukumin kinim so iyo Yesus yakn-odaw naduwo weng fine mak kudawumo,kale leiw fenusiw. Kale ika tad mewsotein dafimo bom teng afumlawsa kinimbe Finuyámin am dánámin kabadákal tádaudomane kale dafimo teinbiw. 8 KataYesus ayo itamomane, im aket be kanaminaket fukan dá teinbiw kala. Kale nadalekinim teng afumlawsa ayo bakodaw, “kalakan tod nadawade tad adikum kinim ilimkin gubuyo kal todalo.” Akane, afan akakan tod yak ilim kin gubuyo kal todane,9 Yesus ayo weng bakoyam, “naka kimdákadálon kala. Yaknámin Finuyámin amkal kanamin uta sawa abem uyo lukelin,kukuwkidel fakudinuta bade kukuwmafakfakuyámin uta? Bade kinim sinik daw-taduyámin uta kene, bade kinim sinik bowasiko kale bid balám abiw unemin utakene?” Yakei nadale 10 Yesus ayo dumadedumade bom itaman si nadale kinim tengafumlawsa bakodaw, “kam teng uyo tufi.”Akane, afan teng tufidomane, afan tengkasái ka. 11 Kalane kinim atam kukudumo,kale tad teinbiw iyo aket kuok keiyamagebom ki budu budu si nadiwade nikil ilifinweng taken bom bakodawa bakodawa bomYesus be yakodawokabuwe kalaniw ko.

Yesus weng kidimin kinim kilung kal imsung uta ko.

12 Kale kanabiw atan kawákal Yesus ayoun bi tam amgu tikin tein suksukono kaletam Got so weng baka bi seno matam be,13 kutim midiliw tadom nadane alam wengkidimin kinim iyo gán dá weng dauyamatada tada dek amkidiwe, aka yak alamwengkidimin kinim kilung kal kuw walu imunadale ita kuw win takuyam weng dewkámin kinim yakeisa ko. 14 Kale im winayo Saimon (alam win mak Bita) so alamning Andadu so keidiw, alo Yon, Yemis,Filiw, Bátalomu, 15 Matiyu, Tomas keidiw,alo Yemis Alfias man keida, Saimon bakankalan ginanin kinim keida, Yuddas Yemis

Page 93: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 6:16 90 Luk 6:36man keida, 16wáw Yuddas Iskadiyat kayakYesuswasi gi dauyamokaba kinimkeida, itakuw walusa ko.

Yesus kukuyam bom kasáya imkansa sunguta ko.

17 Kale kinim walu imudá so Yesus sonikil makuw kot kidis madák bakan bidtod áliwo, kanomin wanang kinim Yuddiakalo tade bidiw, Yedusalemo tade bidiw,yol wok mik badang biyámin kasel Tayaabiwo tade bidiw Saiddon abiwo tade bidiwkeimsiw 18 iyo atam weng kidilaw bommafak dásiw. Be imkidelyam bom keimako,kale tadiwo. Aka yak kan ita sinikmafak geiimusa, aka sinik mafak fotaba sakabamsiwko. 19 Yak wanang kinim madik bo akolkuw yak kal bo malelaw atamum kalsiwuyo watawo kaleyo bá, kitid dukum uyoalamal kal falal dau buduyo wanang kinimmafak dásiw iyo adikum kidel imkan ba-dayo kanamsiw ko.

20 Kale alam weng kidimin kinim kintudun salyam alom nadale bakoyam, “kabawin banim namti, kawta ken kei badaw ka.Watawo kaleyo bá, Got ami kasák gu uyokami kayo ko. 21Kaba tew keikambe namti,kawta ken kei badaw ka. Watawo kaleyo bá,kaba Got ta bom wanin kukama wane galdakukamokabu. Kaba kamano amanbawnamti, kawta ken kei badaw ka. Watawokaleyo bá, yanol aban kadel abudokabawko.

22 Kale kinim iyo kus kata bom tad fa-leyamodaw báyo kak bom, weng mafakbaka bom kam win kuw mafak dákakabiw.Be watawo kaleyo bá, Got ami Kinim amiwin dim kanakabiw kayo kaba ken keibadawka. 23Kale kalamkanabawuyo kalfalbom idak tein bom el kaekal teinal kala.Watawo kaleyo bá, um yán kisol amsun uyoabid tikin kal bikam bu. Kale im kanakabiwbe ilim awadik kasel ikil Got ami lum abemsenin kinim iyo ulutaw kanayamámsiw.24Kolo, yak kan kawta win tabin kei badawnamti, kaba kidel kidelin uyo suwayo kaladik adik bu ki kudusaw ka. 25Kolo, yak kankawta, kamano wanbi abu badaw namti,tewmada keikama balang balang saka bok-abaw ko. Kolo, yak kan kawta, kamanoaban kadel abu badaw namti, mada amanbom kinok seng fakodokabaw ko. 26 Kolo,yak kan kawta, win kidel ki kufákabiw bekenbá, watawo kaleyo bá, ilim awadik kasel

ika ibakamin lum senin kinim imiwin kidelki kufáyamsiw kayo ko.

Kalam wasi aket kukayamin sung uta ko.27 Kata yak kan ata nam weng kidi

bidiw, kiba afan bakoyamon, “kaba kalamwasi iyo aket kukayamin kukuw ki fakubom nadawade yak kan ata katafiba namti,kidelaw bom nadawade 28 yak kan kinimita kaba gán abukabiw namti, bakoyam Gotim kinim dádako yak bom yak kan kinimita kam mafak dákabiw iyo Got bakodawdakoyamako yak bom, 29 kan kinim atakulfom dew yak akabok biktida namti, alofal maek madik dudawaw kulfom biktikamkeimin kala. Ade kan kinim ata kam gidilim kukikama namti, dabadálaw alo ilimkidinam so kudulako, kaba atudo kalinbá. 30 Ade kan kinim ata ufek ufek makkunamo kale dákadála namti, kukádawinkuw. Ade yak kan kinim ata kam ufekufek mak kudula namti, asiki kudenamtadalo kale ngadák kalin bá. 31 Kaba kalamufek ufek uyo yak madik ita tad kidelnabom kanamamino kalbaw taw, kabal yakim ufek ufek uyo kidelya bom kanayama-mal kala. 32 Kiba yak aket kukam bomkidelkaba ata kuw kidelaw bom aket ku-dawokabaw, 33 bo yakno yakno kidel ka-mudu kinim kidel keidokabaw? Bá be!Alo ban keimin kinim ika iliso kano yakkan ita aket kuyam bidiw ita kuw aketkuyamá bom kidelyamábiw. 34 Ade kabawanang kinim ufek ufek dákadáliw kuyamnadawe alo asiki kiwsik yán kunaminokalanokabaw, bo yakno yakno kidel ka-mudu kinim kidel keidokabaw? Alo bankeimin kinim ikil kano ban keimin kinimufek ufek mun dáyamiw kuyam nadiwadealo asiki adik wakadá kuyamino kalanaliw.35 Kata kaba kam wasi iyo aket dauyamnadawade kukuw kidel kuw dekuyam bomnadawe yán kisol gala bom nadawade yánkinamino kale munin bá, watawo kaleyobá, Got aka yak kan ita ken keiyo kalinbanim so ban keimin kinim so iyo kenitam kidelyaba. Kale kaba kanodin kukuwbela kanamokabaw, kaba kisol dukumkudunadawe Got Abid Tikin kayak ami mankeidokabaw. 36 Kaba aket budunin kuyambom nadawo watawo kaleyo bá, kam KalawGot aka kam aket budunba ko.

Wanang kinim madik imi kukuw taktakinsung uta ko.

Page 94: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 6:37 91 Luk 7:637 Kaba kinim ami kukuw uyo tak-

takin kudálawo, Got akal kam kukuw uyotaktakamoma banim keidak kala. Kabakafadow gán abumin uyo kudálawo, aloGot akal kam gán abumin kamadálak kala.Kaba wanang kinim im ban keimin uyolukuwá kudáyamokabaw, Got akal kamban keimin uyo lukuwá kudákamokaba.38 Kaba kinim isom kei nadaw gelemok-abaw ulum yán tem ki Got akal kinim isomkei kukamokaba uyo kana bomnadayo kamyán keisadaw uyo men abum si weinu ka.Kale nadale yán bid gabim sada si gidikdák unu ka. Kale nadale kufo seing seingsada si dák unu ka. Kale abum sada siatin matam weinu gong imselu multakungbanimu ka, kale kukamokaba. Kale kabateng idumo teng katkat gelebaw namti,Got akal ulum kanabaw ulum yán ki abokukamokaba ko.” Kalesu. 39 Yesus wengfakom mak bako nadale, “ken kinim kinmat mak ata tabe yak kinim kin mat makayo dew dolok mo unomane? Bede alewalew makuw yak wok tem unine? 40 Sukulman aka alam kukudawin kinim akadawtam kukumin kinim ami gebom keidoma,bá be. Bede sukul kei bada bi alam kalkei matam dákadá kudu alam kukudawinkinim alataw kei nadayo kiyo.

41 Watawo kaleyo kabalam kafadow amkin alol katiw uta utaman bom nadawadekalam kin alol dukum uta utamongindakobadaw, 42 kaba yakno nadawo kamkafadow bakodaw, ‘kala kam kin alol katiwbo kudukamon kalokabáwe?’ Kaba kalamkin alol dukum uyo kukan kei kin bádindakobadaw bede? Kasen keimin kinimkawso kuwe, mada buta kamakikiw kalamkin alol dukum usik kudu kin bá nadawokaek fen kafadow am kin alol bo yak kalbuka. Kaleyo kin alol kudulawámin ko.

As so ulum gim so umi sung uta ko.43 As kidel namti, ulum gim mafak so

abudomu banim, kan teinsu mánsu mak asmafak uta tabe gim kidel abubu ka kalolawbanim 44 ade as malow gim uka yak askukum umi dim kal gim abubu kalolawbanim, ulum as so ulum gim so ki uta-modaw ka. Kan kinim kawta gagadom gimuyo yet dim kal abubu ka, kale bomodaw,bade kaba kenkimit uyo yakdakuw sokdimkal abubu ka wakodáwe? Bá be. 45 Kinimkidelok ami kukuw kidel uyo alam aketkidel tem tademalu ka. Yak kinim mafak

ami kukuwmafak uyo alam aket temmafakkal tademalu ka. Watawo kaleyo bá, akettem yak yak si nadule weinom bon tem kalleiw fukadálu matam bámabu ko.

Aket tetin so aket dakwan so imi am gi-namin sung uta ko.

46 Watawo kale kaba win takunamKamoko Kamoko nakan bom nadawadenam weng bakabi uta kudew tabonginbanime? 47 Kanamabaw kinim kabakanodin tawo kakino kidilal, yak kan kawtatad nam weng kidi fan fan bom dudewtabe badaw namti, 48 kaba yak kinim akettetin kinim ami am ginaba taw. Kale akaam kun tem fukoda un bi dák una tumdim damo nadale tum gebim ta sada sibuduna kala. Kale nadale am gineda weiwwok fukanuba, kata am dakel kudonginbanim dakoba. Be watawo kaleyo bá, akakei kei dau ginebanone, 49 kata yak kinimkan ata nam weng kidi nadale abo dudewtabongin banim dako be namti, aka kinimaket dakwan ami am wok siksik dim kadákkal am kun kidela kaidongin banim, sákloklok ku gine tein badayo weiwwok fukanta bom am dakela kutamo unokabu uyoatin gesa banim keidokabu ulutaw kei beko.”

7Yesus Udom un tabudin gebom ami wok

fakudawin kinim kidel dausa.1 Kale Yesus aka wanang kinim

weng bakayaba bela adikum banimane,Kabeniyam abiw una ko. 2Kale Kabeniyamabiw kal Udom un tabudin gebom kinimmak be. Kale alam wok fakudin kinim makayo alam wok kidel ki fakudaw badano,aket kudawsa ayo asanin dukum kudumewso fikalono, kalba. 3 Kale un tabudingebom aka Yesus sung be kidi nadale Yukayak kamok kamok imadála yak atambakodawiwo tad nam wok fakudin kinimayo kasáya daudako, kale imadála tadiw.4 Kale ika tad Yesus atam nadiwade dokdidaw munlaw bom nadiwade kaliw ko.“Kinim be kinim kidel babidmakuw 5ata tabom num bakan aket kumam nadale numkawed am uyo gineyamse kayo ko.” Akiwe,6Yesus ayo alaso dew uniw ko.

Kale Yesus ayo yak Udom un tabudingebomami ammewso una nade un tabudingebom ayo afadow kasel imbakadala, ikaweng dew yak Yesus leiw eidaw nadiwade

Page 95: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 7:7 92 Luk 7:24bakodaw, “Kamokim kaba, kam aket mafakdekuyamin bá ka. Nuka kam tam amdádokabuw, kata sák kung am tem mafakbo im fatom dákanodaw kala. 7 Kaleyobuta aket finang dádomane, kuin nakakinim kidelok keidu nalata yak katamon-gin banim. Kale kaba kadákal tod alomnadawo weng ki bako kudálaw tam un-uyo namwok fakunamin kinim ayo matamkasáya as kudulak kala. 8 Watawo kaleyobá, naka mada yak gebom kei bidiw imiakfak tem biyámin ade nakal un tabudinkinim iyo nam akfak tem biyábiw, kayonaka kinim mak weng bakodaw, ‘unalo’akokabi, be aka unokaba ade naka yakkinim mak weng bakodaw, ‘tadalo’ akok-abi, be aka tadokaba ade yak nalam wokfakudin kinim mak bakodaw, ‘be kanoyo’akokabi, be aka madiw kale kanodonginkuw keimala.” Akiwe, 9 Yesus ayo kinimweng bakodawa uyo kidi nadale kin antamdá gebom ki budu budusi nadale fal mekdusiki wanang kinim kanomin dawsikbiwkin gubu duyam nadale bakoyam, “atinafan dam weng bakoyamono, naka Isadaelkinim imi afan kalin uyo kinim belamiafan kalin dukum ulutaw mak utamonginbanim.” 10 Kale Udom un tabudin gebomkinim dabadála madák Yesus leiw eidawweng bakadabiw kinim iyo asiki tamudomowok fakudin kinim namti, kasáyane, kale-siw ko.

Yesus wanang kadun umi man talá dafosasung uta ko.

11 Kale kanaba be banimane, um wolfun wakadu kabadák aka yak abiw makwin ayo Nein kal una. Kale alam wengkidimin kinim so kanomin wanang kinimmiso keidiw iyo Yesus alaso uniw. 12 Kaleabiw wol bán dám tem fako tam abiw dalounemin be kalomo man kinim mát makfikalebano daudumo, kale gun gun fá dewdák uniw kala. Kale aka wanang kadun umiman yan mak makuw ade kanomin abiwbidiw wanang kinim iyo wanang kadunumi dakámam bom uso bidiwo. 13 KaleYesus ayowanang bo utamomo amanbu ka.Kale nadale alam aket budunlawane, akabakomam, “amanin bá.” Wakei 14 nadalefalal tam fom as kim malemama nadalefom gun gun fakubiw kinim iyo kanomsading kale todiwe, Yesus ayo man fikalebabakodaw, “man kinim mát kaba, nalata

bakokam nadile kaunalo. Kaki ko.” Akane,15 fikaleba ayo sinik tad yakudane matamtein nadale weng bakama ka. Kale nadaleman kinim mát ayo dew yak alam akundaumamane, 16 kanomin kukuw bo utamnadiwade kun banbin so keiyama Got winkufádawsiw. Kale ika bako nadiwe, “lumabem senin kinim dukum namti, nulumiwyak tem kadákal misunano.” Kal bomnadiwe bako, “Got ayo tad alam wanangkinim dakáyaba.” Kalesiw ko.

17Kale Yesus kanoda umi sung uyo Yud-dia bakan yak abe maek abe kidisiw uyobakankabadák ayo adikmon tembanimkeikidisiw ko.

Yon Yesus dákadálawsa sung uta ko.18 Yon am nikil iyo Yesus alam kanam

kába sung uyo adikum Yon bakodawiwe,Yon ayo kinim alew gán dáyama tadiw.19 Aka imadála yak Kamok Yesus atamnadiwo dákadálin kala. “Kinim mak ta-dokabano kaliw leiw fenabuw namti, kaw-tane bade nuka kinim kukum leiw utafenum? Akino.” Yakane, 20 Kinim alewiyo yak Yesus atam nadiwade ika bako-daw, “Yon wok ban bomin kinim ataimadála tad katam dákadá unumo, kaletaduw. ‘Kale kinim mak tadokabano kaliw,leiw fenabuw namti, kawtane bade nukakinim kukum leiw uta fenum?’ ” Akiwe,21 kanabiw kabadákal, Yesus ayo sinikmafak gei imusa fotaba bom, asanusiw táimkan bom, mafak dása kidela bom, kinmat iyo kin báyama kin bá bada kei bombadano yak atamiw. 22 Kale Yesus ayoYon kinim imweng atung fakadu bakoyam,“mew kukuw kana bidi tad utamiw umisung ki kudew yak Yon bakodaw, akino!”Aka kin mat kin bádawa kin bá atamanbadale, makal fakanuk gam kidel daudamatam ken tod tod ká badale, wol bángam kidel dau dew matam atin abiwdaká bom kensuk ayo kenso kei dauba,fikaliw talá imuba, Got sung kidel uyo winbanim kuwáyam bom keiba kala. Akino.”Yakei nadale 23 weng dew yak bakodawinkala. “Kan ata aket kudaw nada mimindok diyamin uyo kudálin dako be namti,aka kalfalin abin teinokaba kala, akino.”Yakeisa ko.

24 Kale Yon weng dew tadbiw kinim iyodabadá uniwe, Yesus ayo dák Yon amiwengfit dew matam dá wanang kinim kanominteinbiw bakayama ka. “Kiba yak anangiwán sed gisa bakan unemsiw bowatawnak

Page 96: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 7:25 93 Luk 7:44uta utamomu, kale unemsiwe? Yak mákalgedul dew tad daka bada bawlanba, betaatamumo unsidiwe? 25 Bá, kaliw namti,á utakun uta utamumo, kale unemsiwe?Bade kinim ilim kidel mikiba mok betabade? Bá, yak ilim kidelok ata tam teinumadák teinu ufek ufek seng kin budusi sokeimin be kamok kamok im am dukumkal kutiyábiw. 26 Kata kiba bu wataw-nak uta utamomo, kale unemsiwe? Badelum senin kinim amsun atane? Afan ka.Naka atin dam weng bakoyamon, Yon akaatin lum senin kinim bidi akayamsa kinimkate. 27 Kale lum senin kinim ika amisung uta buk tem weng bako nadiwe, ‘nakaweng dew kámin kinim mak dabadáli asikkam gebom tadokaba, ata ta bom nadanogeboma bom kam leiw kidel kámokabano.’Kalesa. 28 Kale naka atin dam wengbakoyamon, mew wanang wanang manfukanábiw, be Yon ataw so mak be bá, katayak kan ata Got ami kasák gu kinim winbanim kei be namti, ata amsun kei Yonakadawsa ko.”

29 Adikum wanang kinim so gawmantakis kuámin kinim iliso iyo Yesus wengbakoda be kidi nadiwade finang dádomo,afan Got ami kukuw be ken be kalesiw.Kale kinim wanang bidi Yon tabe wok banbomin boyamsa kayo ko. 30 Kata Fedasiso sawa abem kukumin kinim so iyo Gotami weng kidel kanoyamokabino kalesauyo ilela kudá sidiw, uyo watawo kaleyo bá,Yon aka bidi wok ban boyamongin banimkayo ko.

31 Naka mew kanomin kinim mit teinbidiw imi sung uyo watawo yakokabine?Ika yaknodin tawa? 32 Ikayo ki man katiwkatiw abiw dal sung ginan bom tudolawatudolawa bom nadiwade madik bakodiw,‘nuka wos bidenubuw, kata kaba itol teinindakobaw kal bada, nuka lofidinin fuw we-mubuw uyo kaba amanin banim dakobaw,’aka akain taw keisiw. 33 Kata Yon wok banbomin kinim tase ayo imin mak wanonginbanim, wain wok mak wanongin banim,kata kiba bakodawnadiwe, ‘aka sinikmafakkiwa dausu kala.’ Akansiw. 34 Kata alo Gotami Kinim tase akal imin wan bom wainwok wan bom kei badane, kiba bakodaw,‘mew be atamin, aka imin abumin kinim,wain wok seng abumin kinim, gawmantakis kuámin kinim so ban keimin kinim soim afadow be.’ Akanbiw. 35 Kata Got amikal keimin uyo kidel. Kale kan kinim atakal keimin weng uyo kidilokaba, ata kal kei

afan kalokaba ko.Ban keimin wanang Yesus yán wok bo-

dawsu umi sung uta ko.36 Kale Fedasi kinim mak ayo Yesus

weng daudaw, kuina tadaw nam am kalwanin wanumo akane, afan Yesus ayo yaktam Fedasi kinim atama wanin wanin bándim mewso tein wanin wanumo kanamiw.37 Kale ban keimin wanang mak abiw bekal buno uka kidilomane, Yesus ayo tadFedasi kinim mak ami am kal wanin wan-bano kaliwo kidi nadule uka kál talámin al-abasta wok ket fiw kidelo kale kisol dukumsánin mak dewu ki tad, 38Yesus yán balábamewso tod nadule aman bom ulum ki-nok tuw Yesus yán bodawano kale, yánbaita daudaw nadule ulumi gebom kon tuwbaitin kidolaw nadule Yesus ami yán uyoseng kuw buduk budukla bom kalfaludawnadule beta kál talámin wok fiw kidel dewtadu uyo imsá dok yán teidawsu kate.

39 Kale Fedasi Yesus gán dá ding dawti-dawa tadba kinim ayo wanang Yesus kan-odawu be atam nadale alam aket tem kuwbako nadale, “ye kinim bela lum seninkinim keidoma. Kale akal kal keidomanemalanábiw be kal bome, au uka kanodinwanang bo ban keimin wanang kaloma!”Kalanane, 40 Yesus ayo Fedasi bakodaw,“Saimon kawta, naka weng mak bakoka-mon kala.” Akane, Saimon asik Yesus bako-daw, “au, Kukumin kinim bakonamalo.”Akane, 41Yesus ayo weng fakommak bako-daw kala ko. “Kisol yán kayak ata kinimalew mak yán keiyam nadale kinim makbe moni kung gebom ulumi ki mit dimkáfako tade tow atalin kal 500 Kina ku-daw nadale mak ata kung gebom alew ademakol talolinmak 50Kina kudawkeiyamsa.42 Kata im moni sono alo taman ki kuda-wodiw banim, kayo yán keiyamsa kinimaka alew bakoyam, “kisol yán kunamodiwbáno,” kale lukuwu kudása. “Kale kam aketyaknámin kinim ata kalfalin dukum uyokudulokabane?” Kalane, 43 Saimon Fedasikinim ayo weng kufo bakodaw, “nam aketfukanin ayo ki kisol dukum kudawsa kinimata ko.” Yesus akane, Yesus asik Sai-mon bakodaw, “ken aket fukan dá damweng kuw bakodaw ko.” 44 Kale nadaleYesus ayo fal mek dusiki wanang kin gubuwakumam nadale Saimon bakodaw, “kabawanang bula utabadáwe? Naka tad kam amtadbi, kata kaba nam yán wok bonamonginbanim, kata wanang uta ulumi gebom kon

Page 97: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 7:45 94 Luk 8:15

tuwnamyánuyobait kidonamuade 45kabanulum kukuw leiw unu buduk kalfalamon-gin banim, kata wanang bulata kama tadam tad bidine, uka nam yán uyo sun kuwkalfal bom buduk buduk ubu ade 46 kabanam gebom uyo tukul wok mak kutinaminbanim, kata uta nam yán uyo talamin wokfiw kidel kudu yán wok bonamu. 47 Kaleutamal, naka atin dam weng bakokamon,umi kanomin ban keimin seng uyo adiklukuwá kudámami, be watawo kaleyo bá,umi kalfalin ayo ki dukum, kata kan kinimata kalfalin uyo atung atungba namti, amiban keimin uyo atung atung kuw lukuwákudálawsa.” 48 Kale nadale Yesus ayowanang bakomam, “kum ban keimin uyolukuwá kudámami ko.”

49 Kale wanang kinim wanin waninbán dim tein bidiw iyo weng bakodawabakodawa bom kaliw bude, “kuina, kinimbela yaknodin kinimo ban keimin katalukuwá kudáyabane?” Kalaniwe, 50 Yesusayo wanang bakomam, “kuwta, kulumafan kalin uta ban keimin uyo kail bátakeikukamukale aket dakbu kamuunalo!”Wakeisa ko.

8Wanang kinim Yesus dawsik kábisiw umi

sung uta ko.1 Kale bela banimane, Yesus ayo abiw

dukum abeba abiw katiw abeba keim kábom sung kidel Got kasák gu tem biyáminumi sung uyo bakayam kámsa uyo ki alamweng kidimin kinim kilung kal keidiw,2 wanang madik sinik mafak gei imusa soasanin mafak dásiw so kidel imusa bidi,Madiya Makdala kasel umi kidin tem kalsinik mafak fet kal iyo um tem kal bidiwo,Yesus ta bom fotaba maek abe un sidiwwanang keidu, 3 alo Yoana, Susa ami kadel,kinim aka Edot ami am kin modin kinim,Susana keidu wáwmadik seng keidiw kám-siw. Kale wanang iyo ká bom nadiwo Yesusso alam weng kidimin kinim so iyo woldiyam kin mo kámsiw ko.

Yesus weng guton mak bako dew yak witluw teise sung.

4 Kale wanang kinim seng seng iyo tadatada au nadiwe wanang kinim gu dukumdawti bidiwo Yesus ayo weng fakom makbela bakoda ko. 5 “Kinim wit yong falinkinim mak aka wit luw dew tam yong abiw

nadale wit luw uyo as sauk luw fukadámintaw keimsa. Kata luw madik fukadála dákyán bán dim aba budune kinim dawtamanbidiwo awon budu waniw. 6 Yak madikkalo kadi dák abiwo kinang tumal abiwika ken bude tabesidiw, kata bakan liwliwdim kayo, kitaka si nadiwe fikalesiw. 7 Yakmadik dák kinang monal sidilin tem un-siw be ulayaw so kamul so imi kon temunom lusasidiw. 8 Wáw yak luw madikfukadála dák bakan kidel abesidiw. Itakidel tabe matam gim deng alalew abuduabudu keimsiw.” Kalbane, weng kyang kaleweng bako, “kan kawta ken so namti, wengbela kidela kidilalo!” Kalane, 9 Yesus alamweng kidimin kinim iyo dákadá bakodaw,“kawta weng fakom bemi mit be yaknáminamiweng fakome?” Akiwe, 10aka bakoyam,“Got ami kasák gu be kalo iwál wáninkale umi kal keimin be kiba kukuyamse.Kata yak wanang kinim madik itane wengfakom kuw bakayabi. Kaleyo lum seninkinim, Aiseya ata bako nadale, ‘ika kin kenbude bá atabidiw, kata kidela atamodiwbanim ade ken tem bude kidilodiw, katakal keidoliw banim.’ Kalesa kayo ka.” Kalenadane bako, 11 “weng guton bakodi ummit namti bela ka, luw kali be Got wengumi sung. 12 Yak luw madik dák yánbán abesuno kali, be kinim Got weng kidikei badale Mafakim tabe tade yak am Gotweng kidi kudew yak aket tem teiba uyokukan keidawane, ken kudew yak aket temdáda kail bá takeikudawomu banim betaka. 13 Wáw yak madik dák abiwo kinangtumal abe tabe nadiw kitakasi fikalesidiwo,kali umi sungnamti, yak kinimkan ata namGot weng kidelo, kale kalfalin so kei kidiafan kalese, kata kidela yakik fakudonginbanim, kukuw mafak tad imkamo sudunokutina sidiw uta ko. 14 Yak madik dákkinang monal sidilin tem abe ulayaw sokamul so tabe dok tabida sidiwo kali, umiweng guton namti, yak kinim kan ata wengkidim abebiw, kata ufek ufek aket luklakbom kisol kuámin aket kuw fukan bom,ufek ufek kidel ilim aket kidel keiyamáminuta kuw kana bom nadiwe Got weng kideluyo kidela faku kitid tabodiw banim uta ko.15Katamadik dák bakan kidel dim abe kideltabesidiw kala, kali namti, yak kan kinimata aket yáw kidel fukanin kidela weng kidisakaw dew faku nadane kudew yak akettem dawti nadane kukuw kidel faku bada

Page 98: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 8:16 95 Luk 8:33gim kidel abumokabu umi sung uta ko.”

Got ami kasák gu wánabu misunokabusung uta ko.

16 Kan kinim teinu mánu mak yakomyako nadawe kuwo mul takung ket temkuwámin bá, ade yako kuwo abin akfak temkutiminbá, sákmadabude yako kudew tambán dim kutidawo, kan ata tadon kalebaayo tad somane yakom yakoba ka, kaleatamámin make. 17 Yaknámin uta kalowánabu namti, yanol kabadák misunokabuade yaknámin uta ati kuwádaw bu namti,kano ati wána bomu banim ade kudewmatam misunokabu.

18 Kale weng kidibaw be kidela kidi dufoata bom nadawo kala, kan kawta yaknáminufek ufek fakubadaw namti, seng kuwkukamokaba, kata kan kawta ufek ufekbanim namti, kalam ufek ufek katiw faku-bino kalbaw uyo adik kukikamokaba ko.

Yesus akun so nikil so imi weng sung uta ko.19 Kale bude Yesus akun so nikil so iyo

Yesus atamumo kale tadiw. Kata yaknoyakno tam Yesus atamodiw banim, watawokaleyo bá, wanang kinim ki kám si nedabadano kayo, 20kinimmakkaloYesus bako-daw, “kawta, kam kakun so nikil so iyo tadabiw tod bomkatamumo, kalbiwo.” Akane,21 Yesus fakadu bakodaw, “nam neiniw sonam nikil so namti, yak kan ita Got wengkidi dudew tabe bidiw ita ka.” Akeisa ko.

Yesus taufed banima dausa umi sung utako.

22 Am mak dána Yesus ayo alam wengkidimin kinim bakoyam, “nikil wok mikyakan dá yak madik unumo.” Yakane, nikilafan tam kunu dim tein uniw ko. 23 Kalenikil kunu kudew wok dang dim unomnadiwe Yesus ayo kinok akálano, taufeddukum mak kudew tad kunu so wok mikso dáduno, wok tade tam kunu tem unumewso kinim abudono kal buduno, 24 alamweng kidimin kinim iyo fok net Yesusakálba dafo nadiwe bakodaw, “Tabalasewkaba, Tabalasew kaba, nuka mewso wokabudongin keimu tei.” Akiwe, Yesus ayofada kan tod nadale taufed ngadák fukodau bako, “wok umi fikmin fakmonin sotaufed so kiba sading kalino kal badane,”kanomin taufed so wok fikmin fakmoninso uyo sading kalu, wok mik uyo kidel kuwakálbi kudálune, 25 Yesus ayo alam wengkidimin kinim bakoyam, “kim aket afano

kalin uyo yakal bune?” Yakanane, fingáninso kun banbin so dok teiyama nikil ilimbakodawa bakodawa bom bakodiw. “Beyaknodin kinim atana? Kanom weng kuwtaufed kaba kanodal, kale kei badane alamweng kidilaw sading kalba betana!” Kalsiwko.

Yesus kinim sinik mafak gei dausa kideldausa sung uta ko.

26 Kale ika Galili bakan kudá kunukudewiw ki un bi yak wok mik Galili madikbadang bakan win Gedasin uniw. 27 KaleYesus ayo kunu kudá badin dák wok dulabono kalomo kinim mak sinik mafak tabegei dausu. Kale kinim be alam kabadákabiw kinim kale, kanomin ami tein tasakatow uyo ilim mak mikidoma banim, tadam mak soma banim, kata akal alam fomlung ki biyámusa. 28 Kale aka Yesus atamnadale kinim ayo kutin dák Yesus yánmewso abe nadale Yesus aman dawtadebom nadane ngadák ngadák bom bakodaw,“kawta yakno namokabáwe? Kabayo kiGot amsun ami man Yesus kale, naka mundákami uyo kál funin dawkanamin bá.”Akeisa. 29 Be watawo kaleyo bá, Yesusayo sinik mafak fotaba kinim dabadá maekabe unino, kalesa kayo ko. Kale alam kinmoyámin kinim iyo sun kuw kinim ayodew faku waya sok tuw yán sok teng sokgei dawtidoliw. Kata sinik mafak adilawiwtabano kalomo waya sok uyo wakel kudásinik mafak ta bom tudo dew un bi anangiwán sed gisa bakan kal unemala.

30Kale Yesus ayo kinim dákadálaw, “kamwin ayo watawsew?” Akane, kinim ayoYesus weng atung fakadu bakodaw numwin ayo “misomin.” Kalesiw uyo watawokaleyo bá, kanomin sinik mafak min iyoabákso dákadew yak ami kidin tem teinsiwkayo ko.

31Kale sinik mafak iyo Yesus munla bombako, “kaba, imadálaw yak wok tem yanbanim abiw unemin bá.” Akansiw. 32 Kaleamgu kot dimo be kung gu dukum alawmak imin gilin dakubiw. Kale sinik mafakiyo Yesusmunlaw bom bakodaw, “kaba kenimadálaw yak kung bidimi wanin wanbiwim kidin tem unodiwe?” Akiwe, Yesus ayobakoyam, “au kanodino.” Yakane, 33 afansinik mafak iyo kinim bá dabadá maek abenadiwade yak kung imi kidin tem uniwade

Page 99: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 8:34 96 Luk 8:56kung iyo biyaku kadi un bi dák wok temwok mik kot abe mifiyama fikalesiw ko.

34 Kale kung kayak iyo kanodu ka, kaleutam nadiwade weng kudew tow abiwdádiwo taken bom weng yak abe maekabe abiw kinang tem tem adik kidi nadiwo35 wanang kinim iyo tad Yesus kanodabo utamumo, kale tademsiw. Kale ikatad somo kinim sinik mafak gei dausakinim namti, Yesus so tein beno kalomo,Yesus yán mewso tein bom beno kalomo,ilim kidel kei nadale aket tad kiwlawukidel tein be ka, kale nadiwe fingán bomkeimiw ko. 36 Kale yak kinim tein alomkanodin kukuw utamiw ita tabe kinimsinik mafak gei dausa kidel dauda sunguyo ita kaloyo tadiw iyo sung bakayam-siw. 37 Kale wanang kinim adikum Gedasinbakan kayak iyo Yesus bakodaw, “imadáunalo!” Akeisiw uyo watawo kaleyo bá,fingánin dukum uta tabe kal fingányambuduno kanamin weng be bakodawiwoafan tam kunu tem tein nadale imadá unsako.

38 Kale kinim sinik mafak gei dausakidel dauda ayo Yesus so unono kale atinleitleitsa, kata Yesus ayo kinim dabadálauna bakodaw, 39 “yak kalam abiw nadaweGot kanomin kukuw dukum kanokamasung uyo bakayamalo.” Akane, afan kinimayo Yesus dabadá nadale una ki yak abiwnadane kanomin wanang kinim iyo alamsung kano Yesus ta bom kidel dauda sunguyo adik bakayamsa ko.

Wanang mát fikalalesu so wanang asansuso imi sung uta ko.

40 Kale Yesus ayo asiki maek wok madiktadale kanomin wanang kinim alam leiwfenusiw iyo bakodaw ken kei tadawo, akbidiw abemane, 41 kinim mak ami winYaidas kawed am kin moyámin kinim ayotad Yesus yán mewso kutin dák abe nadalemun dá bakodaw, “tad nam am tadalo!”Akansa. 42 Be watawo kaleyo bá, am munsei yánmák um itol kilung kal keidu uyofikalono kal buduyo kayo tad kanaba. Kaleafan Yesus ayo kinim bemi am unumo.Kale leiw ei badano kanominwanangkinimita falal daudiw abeba. 43 Kale kanabiwbakan kabadák uyo wanang mak bu, ukaalam wokam ki unsu. Kata wokamal ayobanimomabanimkanomkuek dimambadabi itol ulumi ki kilung kal keidu, kata kan

ata mak kidel umudoma banim. 44 Kaleuka Yesus dawsik mulo tadom nadule yakYesus gid lim mikiba umi dák kinang madabukal yak malelaw suduyo wabising woka-mal dok tademam kámusa uyo banimane,45 Yesus ayo bakoyam, “ei, be kan atamalenamane?” Kalane, adikum ika iwálunadiwade, “nuka báno” kaliw, kata Bitaaka bakodaw, “Tabalasew kaba, kanominwanang kinim akamu akamu bom kámaktabidan bom malakabiw.” Akane, 46 Yesusbakoda, “nalam kal kinim mak malenama,kayo nam kinim támin kitid madik uyonamadá yakeinu.” Kalane, 47 wanang uyoiwál leiw kanodu, kata Yesus nafitaw teidaka. Kale nadule banbin tabu tad Yesusyán mewso kutin dákabu. Kale um kan-odu be wanang kinim miso tem kadákalkanodu. Kale uka Yesus malelawu sunguyo kyang bakodaw, “naka kana kanosinomalekam kasáim keidi.” Akune, 48 Yesusweng atung fakadu bakomam, “nalammunkubuyo, kulum aket afan kalin uta ta bomkasáya kamudu ka, bude aket dakbu un-alo!” Wakeisa.

49 Kale Yesus ayo kano tod bom wengbakaya bom keim álano kinim mak Yaidaskawed am kin modin ami am kalo tadnadale kala ka. “Kam mun uyo atinmam tamenu kuti kudá kalan tadi. KaleKukumin kinim ayo mimin lukelawin bá,kudálaw unumo.” Akane, 50 Yesus ayoweng be kidi nadale Yaidas bakodaw, “fin-gánin bá bo, kalam aket kukánamin kaokki afano kalawo, uka talá tabokabu.” Akanakan audane, 51 yak Yaidas abiw nadiweYesus ayo adikum wanang kinim iyo au,yaka tam am unodiw banim, alam yakBita, Yon, Yemis, wanang mát fikalebu umakun alaw keidiw ita kuw tam am unumokanamom nadiwe 52 wanang kinim abiwkawák tein fakadábiw iyo itamomo amanfakun bom kinok fakámubiw ka. Kalenadale Yesus ayo bakoyam, “kiba, amanfakunin bá, sading kalino, uka fikalebubá, akálbu bo.” Yakane, 53 ika weng kidinadiwade Yesus aban fakodaw, “kanomfikalebu mak akálbu, kae kaline.” Akeisiw.54 Kata aka dák teng dew fakumam nadalebakomam, “nalam man kuwta! Kan to-dalo!” Wakane, 55 ulum sinik ayo asikitad kiwa nade wabising fada kan to-dune Yesus ayo bako, “wanin mak dau-mamiw wanuko!” Yakane, 56 wanangmát ulum akun alaw iyo banbin kilaw ki-

Page 100: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 9:1 97 Luk 9:19law bom keibiw. Kata Yesus aka wenganuyam, “kanodin sung uyo wanang kinimbakayamin báno.” Yakeisa ko.

9Yesus alam weng kidimin kinim kilung kal

wok dauyamsa sung uta ko.1 Yesus ayo alam weng kidimin kinim

kilung kal iyo gán dáyama tada tada kei-diwe, aka kitidim sowin dukum so umi tuwsinik mafak kiwa imusa so asanin mafakso kidelya bom takan keimin kitid kuyamnadane 2 aka imadála yak yak ká bom Gotkasák gu tem biyámin sung uyo bakayamká bom nadawe asanbiw kidel imkan kábomkeimino, yakei nadale 3bakoyam, “un-okabiw, kata kiba, ufek ufek so mak leiwumino kale dew unemin bá, kafulok so dewkámin bá, men so dew kámin bá, wanin sodew kámin bá, moni so dew kámin bá, ilimkál kukum so dew kámin bá. 4 Yaknáminabiw kal am mak tam uniw namti, am kawtamki fiaw si nadiwe abiw be kudá unemin.5 Yaknámin abiw wanang kinim ita makimadew tam am dádongin banim namti,im abiw uyo kudá yak abiw wol bán kalkim yán tabal uyo kido kudá uniwo, ikil kalkeidumo, nuka kukuw mafak kanoduw bekalin kala.” Yakeisa.

6 Kale afan nikil abiwe yak yak ká bomnadiwade sung kidel kukayam ká bomnadiwe mafak dásiw kinim wanang iyoseng kidel imkan kámsiw ko.

Edot ayo Yesus ami sung uyo kidi aketdiking dakung bom aket seng fukansa.

7 Kale Edot Galili kin mobe kinim ayokanomin dubat dubatin so kukuw kanamkábiw sung so uyo kidi kanabano. Kalenadale Edot ayo aket dak wadawin keida,kinim be kan atane kan atane, kalsa, uyowatawo kaleyo bá, yak kinim madik iyobako nadiwe, “Yon anbida fikalesa ayo asikitalá tabe bom kanam kábano.” Kal bidiw,8 wáw yak madik itane, “bá, Ilaitsa namti,kal misuna bom kanam kábano.” Kalbidiwe, yak madik itane, “lum senin kinimsuwayo fikalesiw itane mak talá tabe bomkanam kábano.” Kaliw keimsiw. 9 KataEdot aka bako nadale, “bá, Yon be gebomwakadu anbisi! Kata mew kinim kanamkábano kalbiw, beta kan atane mak kanamkábane?” Kale nadale Edot ayo ulum kanoYesus atamon kalsa ko.

Yesus 5000 kinimwaninwakgeleyamsaumisung uta ko.

10 Kale weng dew kámin kinim imadálaweng kidel dew unsiw iyo asiki tad Yesusatam ilim kanam kámusiw sung uyo bako-dawiwe, Yesus so nikil makuw adik bakaduimadew una. Be alam nikil ilim tatunyak abiw mak win Betseidda kal unumokale abe bidiw. 11 Wanang kinim iyo imiabebiw, be kal kei nadiwe yán tem yakleiw im tam modiwe, Yesus aka ken keitadiw kayo yakei nadale Got kasák gu sunguyo bakayam bom nadale yak mafak dásiwkinim wanang kidel imudalo, akbiw iyokidel imkan bom kei bada bi 12 am atantadena alam weng kidimin kinim kilungkal iyo tad Yesus bakodaw, “wanang kinimiyo imadálawo yak abiw, abiwe, gunge makká bom wanina mak fena dew tad waneakálin, kabal tad bi tad anang iwán sed gisabakan bo utabadaw.” Akiwe, 13 Yesus akaweng atung fakadu bakoyam “kala waninmak kalo kuyamiw wanino.” Yakane, “ikabakodaw, kuina nuka mada imin budet kimauok kal mak ade takam alew mak madabe wakbak bá, bede kam aket nuka yakabe be kámom wanin makso mo dew tadokanomin wanang kinim seng bela dauya-mumo?” Akeisiw.

14Kale kinim iyo ki 5000 bidita kate. KataYesus ayo nikil weng bakoyam, “kinim iyobakoyamiw deng mak ade bako tadi dakauok madik kal teina teina keimin kala.”Yaka nade 15afan alamweng kidimin kinimiyo alam bakoyama kuw kanodiwe, adikumwanang kinim iyo teiniwe, 16 Yesus ayoyak imin budet kim auok kal so takamalew so uyo kudu faku nadale mik fadadufo abid tikin kin mo nadale Alaw kenkeiyo akei, weng bakodaw nadale fakelfakel dau nadale alam weng kidimin kinimdauyamane, wanang kinim wak gelelaw kábidiwe, 17 adikum wan bi galyamu madikkano kudáliwe, Yesus alam weng kidiminkinim iyowanin bid liklik kudáliw uyomenabubidiwbimenkilung kalweina dawtisiwko.

Bita bako Yesus be kana kanodin kinimokalesa sung uta ko.

18 Yesus aka alam tatun Alaw suksuklawbadano alam weng kidimin kinim iyo tadatamiwe, Yesus aka dákadáyam, “kiwta,wanang kinim bo bako, naka kan atanonakanábiwe?” Yakane, 19 ika bakodaw,

Page 101: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 9:20 98 Luk 9:41“yak madik bo bako nadiw kaba Yon wokban boyamin kinimo kakanamaliw, yakmadik bo bako nadiw kaba Ilaitsa kakana-maliw, wáw yak madik itane suwayo lumsenin kinim fikalesiw itane mak talá tabeseno kakanámaliw ko.” Akiwe, 20 akadákadáyam, “á kilimi uyo naka kan atanonakbiwe?” Yaka nade Bita weng kyangbakodaw, “kabade Got Walusa Kinim kawtabuta!” Kalane, 21 Yesus ayo weng bako-dawiw be kidi nadale nikil weng anubakoyam, “bemi sung ayo bakamin bá.22Got ami Kinim ayo ufek ufek umi máminyáw dákadu nadale mew gebom kinim sosawa kukumin kinim so bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so iyo báyo akei,adik madas akei, ilim aket so anbidinoyakiw, anbidiw fikale bi am alewbino keitalá tabokaba ko.” Yakeisa.

23Yesus aka weng mak adikum bakoyamnadale, “yak kan ata nam dang teinonokalaw namti, alami aket uyo fukanin bá,lukuwu kudá nadane alami as dawingdákamin ki sun kuw kál funin kudewnadane nam yán abodak kala. 24 Yak kanata alam sinik so biyámin ki luk dudu bekaí, aka ken iw kulel keidokaba, kata yakkan ata alam luk duduyámin bu kudá, namluk ki dudulokaba, aka sinik so biyáminuyo iw kulel kei kudáloma banim. 25 Kalekiba kinim mak aka adikum bakan ufekufek uta kudulokaba, kata aka yak sun askainin abiw unokaba. Be kene bade bá?Bá biyo. 26 Kan kinim ata nam win sonamweng so uyo bakamomano, kale fatomfatomba namti, Got ami Kinim lamlamsoim tadokaba, kabadák akal ami win uyoalam kin dim, alam Alaw Got kin dim, Enselabem abem kin dim, kadákal nakal am winuyo bakodawomino kale fatom fatomokabiko. 27 Naka atin afan bakoyamon kala.Yak kinim madik kan kiwta kadák tod-bidiw, kiba fikalongin dako alom nadiwoGot kasák gu uyo tadu utamokabiw ko.”Kalesa.

Yesus kál kukum keisa umi sung uta ko.28 Kale ami weng be bakoda si am luwan

kal mak banimane, Yesus ayo Bita, Yon,Yemis imadewa ki nikil un bi tam amgutikin suksukumo, kale uniw. 29 Kale tamtikin suksuk bom keimane, Yesus kin gubuayo kukum kei nadale alam ilim kal atanelamlam so mew babá falmang falmangintaw keiba tem be kalomo, 30 kinim alew

Mosus so Ilaitsa so kuw lamlam tem mis-una Yesus so weng baka bom keibiw ka.31 Yakeisidiw uyo Yesus alam fikalokabaumi Yedusalem kal kanodokabano kalesaumi atan uyo mewso matam dam abudon-gin keimuno kalin umi sung beta bakamsiwko.

32Kale Bita so kinim alew so bidile kinokbilelkabibiw, kata kan tod kinok lábinobidiw, kale ika Yesus am kin lamlam sobo utam nadiwe ye kalomo kinim alewnamti, Yesus so tod bidiw kala, kalesiwko. 33 Kale kinim alew iyo Yesus dabadáunumo kanamiwe, Bita ayo Yesus bakodaw,“Tabalasewkawta, kadákal ken bumokalbi.Kale ken sel kal am alewbino kufo ginenaduwo mak be kami, mak be Mosus ami,mak be Ilaitsa ami, gedumo!” Kalesa. Kataam weng kale bakosa be mit am kal banim.34 Kale weng be kal bom bakam sadaneibin tabe falfal namas imudane, ika fingánbom keimiwe, ibin tabe ilimi so aki imu-dane, 35 ibin tem kaukal weng mak bakodaayo kala ko. “Bela nam Man yan maknaka walusi kale kidela weng kidilaw bomnadiwo kalba ka.” Kalesiw ko.

36Kale weng bakaba be banimane, Yesusalam nikil alewbino ika kalomo, Yesusalafin tod be ka. Kalesiw, kata ika kan-odin kukuw utamiw uyo mak wabadingbakodongin banim dakosiw.

Yesus man kinim mát sinik mafak gei dau-sano, kidel dausa sung uta ko.

37 Kale sidiwo matam be nikil amgutikin kudá madák kinim wanang seng sengitam abumodiwe, 38 wanang kinim iwyaktem kadákal kinim mak gán dá bakoda,“Kukumin kinim kawta, naka mun dákambakokamino, namman kinimbe kin atamalkala, kakbi. Kale nam man be yán mákmakuw mada ko. 39 Aka sinik mafak tabesakaw dew fakudane, akamadiw kale wengdudu bom nadale dawbinoda dák aba dawmet kámo daw tow kámo bom nadale bontem mok madik mok madik bom nadaledaw mafak dákamin uyo kanom dabadáliwsun so ale audoma banim keiyába. 40 Kalenaka kalamwengkidimin kinim iyomundábakoyamyak sinikmafak bo kukan keidaw-ino yakeisi, kata ika kanodongin banim.”Kalane, 41 Yesus ayo weng atung fakadubakodaw nadale, “Got aket kudawonginbanim wanang kinim kiba, kim aket uyomak kidela abin teinongin banim kiba!

Page 102: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 9:42 99 Luk 10:1Naka kano kiwso sun kadák tein bom mukdiyam bom imtad miki bokabi bá! Kalbanekala, kalam man ayo dew tadalo!” Akane,42 man kinim mát ayo tadan alayo sinikmafak tabe dawbinoda tadelak abe dawmet kámo daw tow kámo bom bital fáka-mane, Yesus ayo sinik mafak ngadák fukodawti bakodaw, “bá dabadá unalo!” Akane,man kinim mát ayo sinik mafak dabadálamatam kasáyane, Yesus ayoman alam alawdaudawsa ko.

43 Kaleyo kanomin wanang kinim iyoGot kanomin kitid amsun bo utam nadiwekun wadwad so keiyamse. Kale adikumiyo kanomin kukuw kidel Yesus kanaba boutamiwe, Yesus aka alam weng kidiminkinim bakoyam, 44 “kidela, nam wengbakoyamongin keimim, bela kilung temdok di kidilin, Got ami Kinim ayo wasi gidauyam dabadáliw, yak kinim sikal bandim abongin keima ko.” Kalesa.

45 Kata ika am weng bakayaba mituyo mak kal keidongin banim dakosiw.Kale Yesus ami kanodokaba kabadák wánabudune, ika im kal banim duyo duyo bomnadiwe fingánin aket ki yak falune ya-knoyo Yesus kanamin weng bakoda bodákadáloliw banim keisiw ko.

Kan ata abin dukum kudulokabane kalinumi sung uta ko.

46 Yesus alam weng kidimin kinim iyokan ata abin dukum uyo kudulokabanekudulokabane kal bom nadiw nikil wengalfukaniwe, 47 Yesus ayo im aket fukaninatayam nadale aka man katiw mak dewtad alaso madan tem todane, 48 beta Yesusayo bakoyam, “kan kawta nam win tudowdim man katiw bela kinkino, kale daw tamam dádokabaw, nalaso nam tam am dá-dokabaw. Ade kan kawta namadew tamam dádokabaw, namadála tasi so daw tamam dádokabaw. Kale kan kawta kinim temkadákal win banima badaw kaí, kaba winsokeidokabaw. Kalesa ko.

49 Yon aka Yesus bakodaw, “Tabalasewkawta, nuka kinim mak kam win tu-dow dim sinik mafak fotaba bada atamnaduwe leiw atidawumo, kale kanamubuw,be watawo kaleyo bá, aka num mit waku,am mit waku bákayo ko!” Akane, 50 Yesusayo bakodaw, “yei dawtamanin bá, kankinim ata kami kayak kei be namti, be kamduw ka.” Akeisa ko.

Samediya kayakYesus atamsundásiw sunguta ko.

51 Got Yesus dew tam abid tikin uneminam uyo mewso dánono kalbu, kale Yesusayo aket teta dau nadale Yedusalem un-ono. Kale nadale 52 weng dew kámin isikimadála gebom ei bom nadiwe Samediyabakan abiw mak kal abin kidelaw sidi-wano, kalesa. Kata Samediya kasel iyomak au kale dew tam am dádongin danim.53 Be watawo kaleyo bá, Samediya kayakso Yedusalem kayak so iyo kus atamaatama keimin kayo abiw kasel ilim kal akaYedusalem unono, kale tadaba ka. Kalenadiwo ko. 54 Kale alam nikil Yemis soYon so iyo kanamin kukuw bo utamomomafak ka. Kale nadiwe dákadá bakodiw,“Kamokim kaba, au kalawo nuka bude abidtikin gán dámamuwo as kudála ta bomabuduko?” Akiwe, 55Yesus dumade nadalengadák fuko imtidane, 56 beta nikil yakabiw dukum unsiw ko.

Yesus dang tein kámumo kalin umi sunguta ko.

57Kale nikil leiw bo ei bom nadiwe kinimmak Yesus bakodaw, “naka kaba yaknáminbakan unono kalaw, naka nalasino sun kuwkam yán abodokabi.” Akane, 58Yesus wengbakodaw, “sewmayan ikil im akálámin bánso ade tamel awon ikil bán dimakálámin sokata Got ami Kinim aka abin bán banim.”Akeisa ko. 59 Kata Yesus aka kinim kukummak bakodaw, “kaba tad nam dang teintad badaw.” Aka, kata kinim ayo Yesusbakodaw, “bá! Kamok kaba, namadálawokamakikiw yak nalam natim ayo fikala daunadino,” akeisa. 60Kata Yesus ayo kinim bebakodaw nadale, “ayek bo kudálawo kuinsinik so fikalesiw so ita tabe dam fikalebaatukul bo kudiwo. Kata kabayo yak abeká bom Got kasák gu mit tem biyáminsung uyo bakayamalo!” Akane, 61 alo betakinim mak asik Yesus bakodaw, “naka kamdang tein kámono kalbi, kata Kamokim, ka-makikiw namadálawo asiki yak nalam aulalwengumuyamnadino,” akane, 62Yesus ayobakodaw, “kan kinim mak wok faku kudewei bom nadale alam tadano ibik fen eiba,aka Got ami kasák gu wok uyo fak kudewta boma banim.” Kalesa ko.

10Yesus kinim deng alew alo bako tade yak

nangal madik kal imadála unsiw.1 Kale kanaba bela banimane, Kamokim

Yesus ayo kinim kukum deng alew maktade yak nangal madik kal mak walu

Page 103: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 10:2 100 Luk 10:22imu nadale alewe imadála yak abiw makuniwe, beta naka bakoyam, yanol tamunokabi ká kalesom imadála isik gebomunbiw unbiw keimsa ko.” 2 Yesus akaweng guton mak bakoyam, “kinim wanangbudebináliw imin yakanu fákimengkalesu,kata imin fákamongin kinim wanang itanemew mada kul fakadu kuw kayo, kibaKamok bináliw kayak alata dákadáliwobude aka wok fakudin kinim imak dádayoyak bináliw imin fákamino.” Kale nadane,3 bakoyam, “kiba unino!” Naka imadáliuniw uyo iniman siwsiw man unin taw keinadiw sew mayan mafak Got ami wasi imiiwyak tem kámiw ko. 4 Kiba moni men soyán muleng so dew unemin bá ade leiw eibomkinimwanang so sunwengbakayaminbá, alam unemin kuw ko.

5 Kale kiba am mak tam uniw namti,kamakikiw kiba bakoyam ‘abin kalin uyoam bew tam badano kala.’ Yakan uniw.6 Am kayak ayo dak tam bu abino kalinkinim namti, am dim kal kim dak tam buabino kalin uyo dok modawin kala. Alobo bá namti, abino kalin uyo asiki kibilimikeidokabu ko. 7 Kale am be kal tein bomnadiwe am kasel iyo yaknámin so kuyamiwnamti, wanin uta kuw, beso utaba, kaleyaknámin mak kukayabiw namti, be kimGot wok fakubidiw umi kisol ade ká be ka.Kiba am kukume, tein ale yak yak káminbá. 8 Kiba abiw mak tam uniwe, abiw kaseliyo imadew tam am dá nadiwwanin kudewtad teiyamiw uyo wanin kuw ade 9 abiwkaw tam umi asanin kinim so be namtikidel dawkámin kuw ade bakoyam, ‘Gotkasák gu tem biyáminmewso tadokabano.’Yakanin kala. 10 Kata abiw be tam uniw imtam am dádongin banim namti, ilim abiwdal kal tod nadiwe bakoyam, 11 ‘kibilimabiw dal num yán tawal kido kuti unuw bokilim idum, kale be watawo kaleyo bá, Gotkasák gu tem biyámin uyo mewso keibuko.’ Yakanin kala. 12 Naka atin afandam weng bakoyamon, Got ami am afungam dánokabu, be Got ayo Soddom abiwita idum katiw kuyamokaba, kata kanabiwabiw biditane idum dukum kuyamokabakala.

13 Kol Kodasin kasel so kuwe, kol Bet-seidda kasel so kuwe, kiba kinkin so kei-diw ka. Watawo kaleyo bá, dubat dubatinkukuw uyo kilim kin dim kanamsiw, kataTaya kayak so Saiddon kayak so im kil

kal dubat dubatin kukuw uyo ilim kin dimkanamsiw nam, bo ika suwayo ban keiminbo ibik dumam nadiwe buso kanamusuwkuwo, kale guban am kuntud fu bom ki-bow banban fakadew bom fatom so keisiwokalongino bo! 14 Kata Got ami afung amdánámin uyo Taya kayak so Saiddon kayakso ika idum katiw kuyamokaba, kata kibaamsunim dukum uyo kuyamokaba. 15 KaleKabeniyam kayak kiba masi imadew tamabid tikin dádokabano kaloliw? Bá be, sákdalmong yak fikalanámin abiw unokabiwmake! 16 Yak kan ata kim weng kidiyamiwnamti, be nam weng kidinamiw ade yakkan ata im tam am dádongin banim namti,ika nalaso nam tam am dádongin banim,kata yak kan ata nam tam am dádonginbanim namti, namadála tasi kinim alasodaw tam am dádongin banim.” Kalbane,kinim iyo imadála unsiw ko.

17 Kale kinim deng alew ade bako tadeyak nangal madik kal imadála kámusiwiyo asiki kalfalin leiw tad nadiwade Yesusbakodaw, “Kamokim kawta, kaba mewsinik mafak bo kam win kudu kei buduweulum weng kidiyamongin kuw keimsiwko.” Akiwe, 18 Yesus weng atung fakadubakoyam, “naka Mafakim ayo abid tikinkalo kutina milum as atung fakadu kudewmit abin taw keida atamsi. 19 Kale naka ki-tid dauyamsi uyo ki ken faimkun atud katadaw tam mo unodiw, tokum ken daw tammodoliw ade yak yaknámin uta kim wasiMafakim ami kitid so kaí, kiba ken anikanik keidawokabiw, kata yodiw ata banimko. 20 Kale bude kalfalodiw, kata yak sinikmafak kim weng kidiyábiw uta kalfalin bá.Afan yak kim win uyo abid tikin kal go-duyaba umi idak uta duyamin ko. 21 Kalekanaba kadákal Yesus ayo Sinik Abem dimkalfalin dukum kudu nadale bako, “nalamNatim, abid so bakan so Kamokim kaba,naka win kufokami, be watawo kaleyo bá,kaba kanodin kukuw uyo yak win tabin iyokin kuwáyam nadawe yak win banim itakuw misun teiyabaw. Au Natim ken keibula kalawta kanoduko, kalbaw kayo ko.”

22KaleYesus ayo bakonadale, “mewufekufek adikum bo nalam Natim alata bámadakudála maek nalam teng ban dim abesu.Kale yaknodin kinim ata mak Min ami mitbe kal keidoma banim, kata alam Alawmakuw alafin, ade kan kinim ita mak Alawami mit be kal keidoliw banim, kata alam

Page 104: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 10:23 101 Luk 11:3Minmakuwata kuwalamkal ade kinimkanita Min alata walu imuda ita kuw Alaw ayodaw misun teiyama atamokabiw ko.”

23 Kal bane falmek dusiki alam wengkidimin kinim ilifin bakoyam, “ika kimutamábiw taw ikil kano utamokabiw, ikabán kidel tein bidiw ka. 24 Naka atinafan damweng bakoyamon kala, lum seninkinim deng mák so kamok kamok dengmák so ika kimi utamanbiw uyo iliso uta-mumo kalsiw, kata utamongin dakosiw adekim kidibiw bo ikil kidilumo kalsiw, katakidilongin banim keiyámsiw ko.”

Samediya kayak kinim kidel mak ami wengguton sung uta ko.

25 Am mak dánane sawa kukumin kinimmak tad Yesus atam kukudono, kaletada. Kale aka kan tod nadale bakodaw,“Kukumin kinim kawta, yakno yakno binadino lim tuwámin sinik uyo kudulok-abine?” Akane, 26 Yesus ayo bakodaw,“weng Sawa buk tem uyo watawo kalesu?Ade kam kímábaw uyo watawo kalesuka, kalanalaw?” Akane, 27 aka bakodaw“ ‘kalam Kamokim Got ayo kalam aketuyo adikum kudaw nadawe kalam finangtetin so kalam kitid so uyo adikum kuekkuek Got aket kudaw nadawe kalam duwifin iyo kalam aket kukamábaw taw kanokuyamal kala.’ Kalesu.” Akane, 28 Yesusayo kinim bakodaw, “kaba atin ken kuwdam bakodaw. Kale kaba beta kanamomnadawo sun biyámin uyo kudulal kala.”Akeisa ko.

29 Kata kinim ayo nata kidel kalin aketfukanom nadale, Yesus dákadá bakodaw,“kawta nam duw ifin bidi kan itane?”Akane, 30 Yesus asik bakodaw, ‘am makdánane kinimmakYedusalemkalo Yedikkounono. Kale unom yakot wanin kinimwowteinbiw tem un sadano tabiwo kalomo, faubi dau nadiwe ilim kál badat kubinodaw,dabadá uniw fikale bada, 31 kinim bowálmak akal leiw be unom nadano kalomanekinim be kanoba ka. Kale nadale kaloleiw kinang leiw ges akadaw unane, 32 aloam abem wok fakudin kinim Liwai makakal kanom ming ming tad somo kanobaka. Kale nadale kinang leiw ges akadawuna. 33 Kata Samediya kinim mak akalleiw be tad bomo, kinim be kanoba ka.Kale nadane aket keidawa ko. 34 Kale akayak kinim fikaleba mewso nadale anbibiwiwit uyo wel tukul so wain wok so kuduiwit abudaw si dau nadale kinim ayo fudut

dabadála tam alam iniman dongki dim abadew un bi kaloyo tad sin unemin am kaldawti dafimodono. 35Kale dew un bi dawtidabadála seno matam be nadale tumontem kadel alew mak dew tad kaloyo tadsin unemin am kinmodin kinim kudawmonadale bakodaw, ‘kinim bela dafimo bomnadaw kisol utaw kal bilel ku wane kamanamti, naka tad yán kukamokabino.’ Akei,dabadá unsa ko.”

36 Kale Yesus aka sawa kukumin kinimbakodaw, “kam aket kinim alewbino be kanata alam duw ifin taw kei nadale kinimyakot wanin anbi dawtisiw dakodawsane?”Akane, 37 sawa kukumin kinim ayo Yesusweng atung fakadu bakodaw, “bá yak kinimtad atam aket keidawa dakodawsa kinimatano.” Akane, Yesus ayo bakodaw, “kenbakodaw kale unalo! Yak bom nadawekukuw alataw ki fakudalo!” Akeisa ko.

38 Kale Yesus so alam weng kidiminkinim so iyo leiw mak ká bi tad abiw maktadiw. Kale wanang mak uka kawákalbiyámalu umi win be Máta, uka Yesus dawtam am dásu. 39 Kale Máta umi neng winbe Madiya, uka Yesus yán mewso tein bomweng kidilaw teinbu. 40 Kata anggek Mátautane mámin dáka bom wanin fubomokanodu, kale nadule aik tad Yesus bako-daw, “Kamokim kaba, natamalo, nalamneng Madiya uyo namadálu, nalafin waninfu bom wok dukum kuw fakubi tei! Kababakomamaw, tad dakonamuko!” Akune,Yesus aka bakomam, 41 “Máta, Máta kubaufek ufek seng umi aket uta dubaw bo.42 Kata ufek ufek babid makuw waktubaw,kale Madiya uta wok be ken atam fakubu.Kale kan ata tade yak kukan keimamomabanim.” Kalesa ko.

11Yesus Got weng bakadawin kukuyamsa

sung uta ko.1 Am mak dánane Yesus ayo yak bakan

mak kal Got so weng bakan si ban-imune, alam weng kidimin kinim mak akaYesus bakodaw, “Kamokim Yesus kaba, Gotweng bakadawin kukuw uyo kukuyamalo!Yon ami kano alam weng kidimin kinimkukuyamsa taw, nukul kano kukuyamalo!”Akiwe, 2 Yesus aka bakoyam, “Got wengbakadawum kaliw namti kalanodiw ko.‘Natim Got, kam win abem bo ulum kano

abem keibu ki ade kam kasák guuyo falan taduk. 3 Kale kamano amdánámin tein unuw katow uyo sun

Page 105: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 11:4 102 Luk 11:26kuw nulum wanin kudumo, kalbuwuyo kukayamal. 4 Kaba num bankeimin uyo lukuw kudáyamawe,nukul tabe yak adikum wanangkinim kan ita num ban keiyabiwuyo lukuw kudáyamum kala. Kalekaba imadálaw imkukumin dukumuyo tad imkukumin bá,’ kalanino.”

Yakeisa ko.5 Kale Yesus ayo weng bakoyam, “kaba

kafadow mak midiliw am kamam lodawbada yak kafadow am nadawe bakodaw,‘Nafadow kaba, imin budet kim alewbinomak kunamo. 6 Nam duw mak sikamotad natamano, naka wanin banim kayoutakun sono mak kudawi wanoma banimkala kaleyo tadi. Akane, 7Beta alam afadowayo bakodaw, ‘tad kinok dakel tademinbá, naka awsom yal leibi ade nam muduwiyo alimal akálbuw kala. Naka kan todufek ufek so daukamokabi bá.’ Kakokaba.8 Kale naka bakoyamon, kinim aka kalamkakanum kayo weng kidikam kan todbudet kukumon kalokaba bá, kata kaba sunkuw fatom banim kuek di dákadálawubaw,kayo kan tod kalam dákadámubaw uyokukamokaba.

9Kaleyo naka bakoyamon, kaba sun kuwkuek di dákadámin kuw keidokabaw, betakukamokaba ade kaba fenin kuw fenin kuwkeimokabaw beta utamokabaw. 10 Yak kanata sun kuw dákadámokaba, aka kudu-lokaba ade kan ata sun kuw fenokaba,aka utamokaba ade yak kan ata sun kuwyal gaugauyokaba, aka yal bisudawokabako. 11 Yak man so kiba, man takam ku-namo kale dákadákamokaba uyo kaba kenfaimkun fale uyo kudawodawe? 12 Ade akaawon wino kale dákadákamokaba uyo kentokum kudawodáwe? 13 Kale kiba kinimmafak, kata kiba ufek ufek kidel kilimmuduw kukayamin bo kilim kal. Kale atinkilim kal, kilim Kalaw abid tikin kayak akakinim kan ata dákadálaba, aka Sinik Abemdawkáyamin bo alam kal.

Kinim imaket YesusMafakimwin dim sinikmafak fotababano kalin sung uta ko.

14 Kale kinim mak sinik mafak tabe bontem amadelawsa, kayo Yesus tabe sinikmafak be fotaba kinim ayo dabadá unane,kinim aka weng bakam tabane kanominkinim baki tein fakadábiw iyo kin antamdá kun banbin so keisiw. 15 Kata yak kinimmadik madik iyo bako nadiwe, “Yesus akaBiyelsabawami kitid tuw sinikmafak kinim

kiwa imusiw iyo fotaba báno.” Kalsiw.Kale Biyelsabaw kalbiw be sinik mafak imigebom ko. 16 Kal bidiwe, madik itane atamkukudumo, kale nadiwade dákadá bako-daw, “kaba Got Mano, kalbaw uyo abidtikin mudi mudín kukuw mak kukudawoutamo afan kaba Got ami Walusa Kinimekakumo.” Kalansiw ko.

17 Kale Yesus aka suwayo kal im aketfukanbiwuyo alamkal kei nadale bakoyam,“kasák gu tem makuw biyámin ilita kitako ku wasi gelei wako kudokabiw be immafak dádokaba ade kinimmitmakuw ilitaki tako ku ginanokabiw be kinim takelbom yak aba maek abayokabiw. 18 KaleyoMafakim kinim ilita ki wasi wako dau gi-nanokabiw, ami kasák gu uyo yakno ya-kno bokaba? Kiba bako nadiwe nakaBiyelsabaw ami kitid tuw sinik mafak fota-bano nakbiw. 19 Kata kamano naka sinikmafak iyo Biyelsabaw win tudow dim sinikmafak fotabamokabi namti, á kimi kinimiyo utakun win tudow dim sinik mafak iyofotabamokabiwe? Bude kibilimi kinim ilitakal keidomo, kiba mafak keibiw yakodiwka. 20Kata naka Got nam sawid mo badayosinik mafak ayo fotababi namti, Got amikasák gu uyo tad kiliwso tasu ka. 21 Kinimkitid kuw tabesa mak gelei bil kidel dawtinadale alam am kin modokaba ami ufekufek be ken bokabu. 22 Kata kinim makami gadel uyo kamakikiw kinim kasá amigadel akadawsa, ata tabe tad dew faku anikanik keidaw fauma dawti nadale ami geleiufekufekune, as kome, bokale uyodakidawnadale ufek ufek dakidawa uyo takel takelku geleyamokaba. 23 Kale yak kan kinimkawta nami kayak keidongin banim namti,wasi keinam badaw ade yak kan kinimkawta tad naso dakonamaw wanang kinimaluliw sánongin banim namti, kaba kinimbakelnabaw.

24 Kale kinim mak sinik mafak geidausuno, sinik mafak ayo kinim be dabadánadale yak bakan kuk dim ká bom nadalebakan finu teinokaba bán fen ká bomokanodu ka, kale nadale bako, ‘bá alo kudáyak nalam am teinbi kudá tasi unono, kaletadokaba.’ 25Kale tad somane, am kudá unsi namti, am kidel ifiw banim makik keisakala, 26 kale utam kudá nadale alo yak abeká bom nadale sinik mafak atin mafak kuwtabesiw fet kalmak imadew tasa. Kale sinikmafak fet kal imadew tada bidi alammafakkeimin bo atin ita akadawsiw. Kale nikil

Page 106: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 11:27 103 Luk 11:44tade yak kinim mak ami kidin tem uniw,kinim ami kukuw fakube, be kamakikiwsinik mafak yak am kidin tem tein badakukuw fakuyámsa ulutaw bá, ami kukuwuyo atin tamso mafak kuw keida ko.”

27 Kale Yesus aka kanamino kal bomweng bela bakaya bom keimane, wanangmak wanang kinim miso iwyak temkadákal weng dafo bakodu, “yak kanwanang uta kamu nadule muk dikamalom ifesu namti, uka idak abin teinokabuka.” Kalune, 28 Yesus weng atung fakadubakomam, “á yak kan kiwta Got weng kididudew tabe bidiw namti, kiba idak abinteinokabiw ka.” Kalesa ko.

Yona ami dubat keidawsu weng mit sunguta ko.

29Kanomin wanang kinim seng seng iyoYesus falala daudiwe, Yesus aka bakoyam,“kamane wanang kinim teiniw, ika atinwanang kinim mafak kala, ika dubat sokeimin kukuw mak kukuyamaw utamumokalbiw, kata nakamak kukuyamomi banim,kata naka Yona dubat keidaw kanosu sungki kukuyamono. 30 Kaleyo Yona amweng bakamsa uyo Niniwa kayak iminokale dubat so keiyamsa, kata kamano Gotami Kinim ami dubat keimin weng utaneadikum kinim mit kamano teiniw imi kala.31 Kale afetin am dánokabu kabadák wokidamo kin mobu wanang uka talá tabenadule uta tabokabu namti, kamano teiniwwanang kinim iyo gán abudokabu uyowatawo kaleyo bá, uka sikam bakan kuwtad bi tad kamokim Solomon guton sawakidilono kale tasu. Kata kamano kinimmak kadák tod be ayo Solomon ami kalkeimin uyo akadawsa, kata kiba am wengkidilawongin banim. 32 Afetin am dánok-aba Niniwa kayak talá tabokabiw ika ka-mano kinim mit teiniw iyo gán abuyamo-biw uyo watawo kaleyo bá, ika Yona Gotweng kidel dawkáyama ta bom nadiwe bankeimin kuwo mul dásiw uta ka. Kata ka-mano kinim mak Yona weng bakayamsaakadawsa kinim aka weng bakayaba ka.

Kal dam umi yakom sung uta ko.33 Kan kinim teinu mánu mak yakom

yako nadawe kuwo mul takung ket temkuwámin bá ade yako kuwo abin akfak temkutiminbá, sákmadabude yako kudew tambán dim kutidawo, kan ata tadon kalebaayo tad somane yakom yakoba ka, kale

atamámin make. 34 Kaleyo kin uyo damumi yakom daung kale, kaba kam kin uyoken bu namti, kam dam adikum uyo láninki weinsu, kata kam kin uyo mafak kamsunamti, kam dam adikum uyo midilin kiausu. 35 Kale kidela uta bom nadawo kala,kalam yakom yakobu uyo masi tenom nad-ule midilin kudew maek kalamal tadolawkala. 36 Kale kan kawta kam dam uyolánin ki weinumidilin katiw so yak falema-mongin banim kaí, kam dam uyo atin lánayakom yako dew yak kam dim dádin tawkeidokabaw kala.

Bokuw kal kolo kolo kalin umi sung uta ko.37Kale Yesus weng bakaba be banimane,

Fedasi kinim mak aka Yesus gán dádaw,‘tad nam am kal tadaw wanin wanumo,’kale gán dádawa tam ami am waninwanin bán dim tein wanin wanumo kalekanamome, 38 Fedasi kinim ayo Yesus beatamomo, aka teng wok ban bo nadanowanin wanongin banim, bisák waninwananane, kale nadane kol beso kanamakuwo kalesa. 39 Kata Kamok Yesus ayobakodaw, “utamal, Fedasi kiba wok ket kawso dis so bo kál uta wok gingáliw, kata kimkidin tem bo ufek ufek aket kukámamin soatin kukuw mafak so umi ninak ki weinsu.40 Kala kaleyo kinim kim aket dakwan sokanamábiw kuwe! Afan Got aka kidintem so abiwo so kidel imudongin banimmemake? 41Kiba kilim kidin tem ufek ufekaket kumam bidiw uyo kudá win banimimi kukáyamokabiw kaí, ufek ufek adikumuyo ninak banim keidokabu. 42 Kol Fedasikiba um tadáliw ka. Watawo kaleyo bá,kiba bináliw ufek ufek adikum kaimábiwuyo gu nangal kal kuti nadawade makuwbeta Got kudawábiw, kata kiba wanangkinimwin banim iyomak kano ufek ufek somak kukáyamábiw bá ade kiba Got aket somak kudaw bidiw bá. Kale kiba kamakikiwbakodi umi kanamaliw ulutaw madák makbakodi uluso kanamin kala.

43Kol Fedasi kiba um tadáliw ka. Watawokaleyo bá, kiba kawed am, am abin abemteinámin ki kalfal bom nadiwade waninsánin abiw abiw ká buduwo wanang kinimiyo kun falili yakei nadiwade sun kuwwengum kayam bom imtad miki kalfalya bomwin kufáyamino kalanábiw kala.

44Kol Fedasi kiba um tadáliw ka. Watawokaleyo bá, kiba fom lung gu taw kei bidiwwanang kinim ika banimo, kale yán im tam

Page 107: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 11:45 104 Luk 12:8mo yak maek aliw kala. 45 Kalane sawaabem kukumin kinim mak Yesus bako-daw, “Kukumin kinim kaba, kam kanaminweng bakabaw uyo ki nuluso itafiminwengbakayábaw.” Akane, 46 Yesus asik wengatung fakadu bakodaw, “kaba sawa abemkukumin kinim, kata kolo, kalawso umtadálaw ka. Watawo kaleyo bá, kabawanang kinim sawa kukuyami kaí, kalomleiw dabadá kál idum ki wakáyak dangteiyamáwe idum uyo fák dew tabodiwbanim keisiw, kata kaba ika kanabiw kalenadawo masi teng takuyam im fong dádonkalin so keisaw bá.

47 Kol kiba um tadáliw ka. Watawo ka-leyo bá, kibilim kaulal tabe nadiwade lumabem senin kinim iyo anusiwo imi fom guuyo kidel bom nadiwe kait kait fakadá bomwin kufáyamábiw kala. 48Kaleyo kim kana-musiw kukuw buta kuku kiba au be kenokalbiw, be kibilim kaulal ilita kanamá bomnadiwade ika lum senin kinim ámamsiwade kiwta imi fom gu kidelábiw kayo ka.49Bemimit uta Got alam kal keimin dukumkidel uyo bako nadale, ‘naka lum seninkinim so weng dew kámin kinim so imadálitadokabiw, kata yak madik bo ika anudiwfikalokabiw ka, madik itane kál funin yáwmán kuw kuyamokabiw kala.’ 50 Kaleyokamano kinim mit tein katow unu uyo imilaban idum uyo kudew tabokabiw. Kalekamakikiw bakan mit kei budu lum seninkinim á bidiw kaim dabadam ta sidiw imilaban namti, kamane teiniw kinim mit itafaku bom teiniw ko. 51 Kinim antim tasiwumi gu ayo ki Ebel anbisiw kaim dabadásakalo kutamo kudew tad bi tad Sekadayaambisiw tade uda ko. Kale Sekadaya be Gotwane ilkádawin bán tada Got abin abemtada kal anbisiw. Kale am laban so kuekukudew tabokabiw. Kale atin afan naka damweng bakayabi, kamano kinim tein bidiwiyo ki adikum kinim bidimi laban idum temteiniw ko.

52 Kol sawa kukumin kinim kiba, umtadáliw ka. Watawo kaleyo bá, kiba Gotami kal keimin am umi fal kí uyo imadáliw,ita fakudoliw báyo kalesiw ade kiba ki-bilimi uyo wakas tam kal keimin am un-odiw banim ade yak kan ita yak tam kalkeimin am unumo, kalbiw iyo kiwta leiwatiyamiwe, yakno yakno tam am unodiwbanim keisiw make!”

53Kale Yesus ayo imadá una nade Fedasiso sawa kukumin kinim so iyo aket kuok

keiyama atafi bom nadiwe dákadáminseng seng uyo dákadálawsiw, 54 be watawokaleyo bá, ika kasen kei kanamuwo tatunweng dabadá kukum so bakodomanekalumo, kale kanamsiw ko.

12Weng fong awang keimin báyo yakin sung

uta ko.1 Kale kanomin wanang kinim deng

mak seng seng iyo tada tada bom nadiwoakanum kata yán daw tam moda daw tammoda keimongin kinim taw beta dek amkibom bidiwo kamakikiw Yesus ayo alamweng kidimin kinim weng bakoyam kalako. “Kiba Fedasi imi budet ís kalbiwfong awang kauk ki uta bom nadiwo kala.2 Kale yaknámin uta kalo maklo atisunamti, matam misunokabu ade yaknáminuta iwál bu namti, matam misun keidok-abu. 3 Kaleyo kaba yaknámin uta midilintem kuwá bakosadaw namti, kalám gu atandim kadákal matam bu kidilokabiw adeyaknámin uta kinim kilung tem akol wengbakodawsaw namti, kalam am mák iyomatam ábal dim kal tod weng kufodokabiwko.”

4Yesus ayo bako, “nalam nakanum kasalkiba, naka atin dam weng bakayabi, yakkan ita kam dam anbidumo kalbiw so imatud fingánin bá, bude kanbidiw fikalolaw,kata alo yanol kukuw mafak makso kenkanokamodiw banim. 5 Kata kamano nakabakoyam, ami atud ata atam fingánino,yakon kala. Kale be alam Got ami atudkuw fingánin kate! Aka kitid soim kaleaka dam anbi nadale alo yanol kanbinodayak as kainin abiw unemin kinim, atin afanbakaya bi kale atin ata kuw atam fingáninko.

6 Mew awon katiw batidal auok kal imikun ayo kain tabin alew sánaliw, be ken Gotaka mak lukuwlawomane? Bá be. 7 Kabautamal, kam gebom kon katiw makuwmakuwbe kenGot aka adikumding bakosa,kayo kaba fingánin bá, Got kin dim bekawta mew awon katiw be akadaw kawtadukum kala.”

Yesus win bakodomino kale fatom fatominsung uta ko.

8 “Kale naka atin dam weng bakoyamonkala, kankinimkawtanamwinuyowanang

Page 108: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 12:9 105 Luk 12:30kinim kin dim fatom banim bakayamok-abaw kaí, Got ami Kinim alaso akal Gotensel kin dim kadákal kam win be fatombanim bakoyamokaba. 9 Kata yak kinimkan kawta wanang kinim kin dim kadákalkaba bako nadawe, ‘naka ami kinim báno,’kalokabaw, Got ami Kinim akal ensel kindim kadákal bako, ‘kinim be nami kinimbáyo,’ akokaba. 10 Yak kan kinim ataGot ami Kinim atafimin weng mak bako-dawokaba, Got aka ken lukuwá kudála-woma, kata yak kan kinim ata Got SinikAbem ayo atafimin weng bakadaba namti,Got aka kinim ami weng bakaba uyo atinlukuwá kudálawoma banim ulum kano umgalso bokaba. 11 Kale kaba kinim so makkamadew tam kawed am kamok kamokso kinim abem abem so imi dim wengbakaniw namti, kaba fingán bom watawwataw kalino min talá namadálokabiwako,kalin bá. 12 Watawo kaleyo bá, Got SinikAbem akal kanabaw atan kabadákal wengkukukam beta kano bakodal kakokaba bo.”

Ufek ufek kayak win tabin aket dakwansung uta ko.

13 Kinim mak wanang kinim miso temkadákal weng kufo Yesus bakodaw, “Kuku-min kinim kawta! Kaba nam bawnak bako-dawawo, aka nulum natim ufek ufek kutikudáse, bo madik takunamako.” Akane,14 Yesus ayo kinim bakodaw, “kinim kaba,naka kan ata kitid daunamano, naka tak-tak imudokabi bade kim ufek ufek uyonata tako kuyamokabi?” 15 Kale Yesus akaadikum wanang kinim bakoyam, “á kideladufo bom nadiwade yak kanomin ufek ufekwin tabin mokmokin uyo uta bom nadiwowatawo kaleyo bá, kinim ami sun biyáminbe alam ufek ufek dawti be beta ta bomami sun biyámin uyo fakubune, bá be.”16 Kale nadale Yesus ayo weng guton makbela bako nadale, “kinim ufek ufek kayakwin tabin mak aka bakan mak ufek ufekkaida matam kidela yumeng kalune, 17 akaalam aket tet bom kalana ko. Kuin boyakanamokabi, nam am banim bo yakalkanomin wanin wanin bo fakábi kutadteimokabi, kal bom nadane 18 aka kalakko. ‘Au kanodokabi beta kenso memakko. Naka nalam wanin faktimin am uyoadik dakel ku nadino am afalik dukumemak gine nadino kaw tam kal kanominwanin ufek ufek uyo fak todi tam am ambi kudá nadino 19 naka nalam guton bakabom, ‘naka ken keidi ka! Naka ufek ufek

seng kuw fak todi tad tad bi, itol seng keisikayo fitomi banim, am ki bom nadino iminwan bom, wain wok kidel wan bom idakteinon kala!” Kalokaba.

20 Kata Got aka bakodaw, ‘kaba atinaket dakwan kai kawta ko. Kaba ka-mane midiliw akál badaw kam sinik kukankeikamokabi, be kam ufek ufek kidel bikutidokabaw be kan ata kudulokabane?’Akeisa.

21Kala kaleyo, yak kan ata alam luk kuwdudu bom ufek ufek baida tad am am bomnadane abid tikin umiwin tabokaba luk utadudongin dakobe kaí, be kanodokaba.”

Got ata kuw aket kudaw nadawe aket luk-lakin báno kalin sung uta ko.

22 Kaleyono Yesus aka alam wengkidimin kinim bakoyam, “kiba aket luklakbom kol bo utakun uta wanokabuwako,kal bom keimin bá ade utakun uta kudumikidokabuwako kal bom keimin bá,23 sinik so biyámin uta ki atin iwkuk, katawanin uta iwkuk bá ade dam ata iwkuk,kata ilim uta iwkuk bá. 24 Kayo kiba katamfen awon falalok bidi itamin, ika wanin somak kai bom nadiwe amsin umino kalewanin so mak fakábi kutad kutad aliweyakin, bá ika mak kanamongin banim,kata Got ata muk diyamába, kayo kibautamin, sák awon mada bidi win banim,kata kiwitane awon bidi akayam win somake! 25 Kan kiwta ken aket luklakindim kilim biyámin uyo faknes sikamaudoliwe? 26 Kiba kanomin mada katiwbo ken kanodoluw báno kalbiw namti, ábo watawo kaleyo yak ufek ufek madikumi aket uyo luklakbiwe? 27 Kiba mewgusák kait kait bo utamin, ika kung keikbom so ilimi lukluk uyo kidelábiwe yakin,kata naka atin afan dam weng bakayamon,kamok kisol kayakim Solomon aka ilimkidelok bude mikimámsa, kata ami limbo mew kait kait kidel kin tem iwál soulutaw mak mikiyámsa bá. 28 Kale Gotaka abiw kait be kanodawa ta bom abiwbadasal be lukluk daudawa kidel tabeyaba,kata mada bo sák abiw kait ka. Kataafan kalin balut kiba, bo utamin, kiba Gotami ufek ufek iwkuk makuw kayo amikano ilim mikiyamokaba, bo fukan dádiwkala. 29 Kale kiba aket tet bom nadawekuin bo wataw wanin uta wanokabuwekal bom, wataw wok uta wanokabuwekal bom aket luklakin bá. 30 Kale bo Gotaket kudawongin banim Mifiw ita aketluklak bom ufek ufek yán abo bidiwo

Page 109: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 12:31 106 Luk 12:48buta, á kibide kim ufek ufek waktuwa bomkudumo kalbiw bo kilim Kalaw alam kalbo. 31 Kata kamakikiw Got ami kasák guusik fenawo,mewufek ufek adikumboukaluluso kukamokaba bute!

32 Mew nalam nikil gebomeng kalebiwkiba, fingánin bá, watawo kaleyo bá, kilimKalaw Got akal alami kasák gu uyo kuya-mono, kale kalfalba bo. 33 Alam bude kamiufek ufek adikum uyo wansiki dusiki bomnadawade sák win banim kukayam bomkei badawo, umi yán kisol uyo abid tikinkalam kisol aungal unemuk kala. Watawokaleyo bá, bo yakot wanin tad yakot wan-odiw banim ade waniwani bodoliw banimulum kano sun kuw bokabu. 34 Kale kabakam kisol aungal uyo abid tikin katam kalbu kaí, kam aket yáw man mok fidin uyokudálaw um dim ki abe biyámin ade kamkisol aungal uyo bakan dim kal bu kaí, kamaket uyo kudálaw umi dim kal unemin ko.”Kalesa.

Kin mak kin bá bom kin mo biyámin umisung uta ko.

35 “Kale kaba lim kidela anak tabid mikinadawade yakom yako dawti wataw sotadoma, kale kin mak kin bá fasko bombiyámin ko. 36 Kale kalak alataw kale,tabalasew mak kinim wok fakudawábiwoalam wok fakudawin kinim bakadu imadánadane yak kinim mak wanang iminfakudubano wanin wan bidiwo ilimtabalasew alaso unbano tadomano, kaleleiw fen bom bidiwe, alo tabalasew waninwanan unba ayo asiki tad awsom gaugaukalane, ika fasko leiw fenbiwa wabisingnet yal bisudawokabiw ko. 37 Kale ilimitabalasew ayo tad somo kan tod bomnadiw leiw fenbiw ka, yakokaba uyo akaken itamokaba! Kale naka atin dam wengbakoyamon, aka tad nadane alam ilimmikiba uyo gulu kuti nadane wanin fuminilim miki nadale alam wok fukudawinkinim iyo gán dáyama tad wanin waninbán dim teiniwe, alata wanin fu bomdawkáyamokaba ka. 38 Kale tabalasewaka tein bi midiliw am kamám lodawatadomano, tein bi am faden faden tada kaltadoma, kata tadulomo ika ulum kano leiwfen bom fasko bidiw ka, yakokaba be ikaaket idak teinokabiw. 39 Kale kaba kidelafinang dá utamal, kinim am kayak mak akakal keidomo, kamano be yakotwanin kinimtad nam am tadokaba kaloma ayo am uyobasat so keida yakot wanin kinim ayo tad

ami am matam yakot wanoma banim ko.40Kale be ulutaw, kiba kibiliwso kidela leiwfasko bom nadiwo kala, watawo kaleyo bá,Got ami Kinim tadokaba bemi atan ayo kimkal banim kayo kalo duyo duyo bom áliwokalo maklo tadokaba ko.”

41 Kalane, Bita ayo Kamok Yesus bako-daw, “kaba weng guton bakabaw bo, numsung kuw bade, adikum wanang kinimisone?” Akane, 42 Kamok Yesus asikweng atung fakadu bakodaw, “kale ta-balasew mak ayo alam wok fakudawinkinim kidel weng kidiw, aket yáw fukaninkinimmakwalu dawti alamwok fakudawinkinimmadik kin modako kale nadayo waludawtidane, aka kin mo bom nadane ilimwanin wanin atan keidu ka kalesom waninuyo kikiw kuw wak geleyamában kale,43 tabalasew ayo asiki tad somane, akabe kanamusa ka, akokaba, be alam wokfakudin kinim imi kin modin kinim ayoidak tein bom kalfalokaba. 44 Kale nakaatin afan dam weng bakayabi, kinim kana-musa kinim be walula tabalasew ami ufekufek adikum kin modokaba ko. 45 Katawok fakudin kinim ayo aket bakel daubako nadale, ‘aye nam tabalasew bewabad-ing tadongin banim sun kuw teinsa kalbom nadale yak wanang so kinim so wokfakudin iyo fau bi imti bom nadale wokmafak sowanin so abu bommatmat dumetakál bom aket dakwádaw budu bom 46duyoduyo álano alam tabalasew ayo kalo maklotadulomane kanamusa ka kalokaba. Akawok fakudawin kinim ayo but but wakelwakel si dau nadane dabadála yak kuá-susulin kinim so wol bake bokaba. 47 Kaleyak wok fakudin kinim ayo alam tabalasewaket fukanin bude alam kal ade aka kudewtabe bom kidel bom fasko bom nadano báade kudá bom lumlum alayo alam tabal-asew tad nadale imuk kuw fau bi dawtidok-aba ko. 48 Kata wok fakudawin kinim akaalam tabalasew kanamalo, akba uyo am kalbanim, kayo aka yak sok gei tabongin umiwok uta fakusa kaí, alam tabalasew ayo tadkálfong faum si daudokaba. Kale wanangkinim adikum ufek ufek seng kanamino,kale kuyamsa, be aka alam mimin dok dibe ki kanamin yakba ade ufek ufek katiwkuyamsa, ikil be kano mimin dok diyam beki kanamino.” Yakba.

Yesus kanoyamakinimmit takelin sungutako.

Page 110: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 12:49 107 Luk 13:1249 Yesus aka ulum kano weng baka bom

nadane bako, “naka tad bakan uyo as kuektadeli kain tabuko, kale tasi. Kale namaket bakan uyo kainusuno, kalbi. 50 Katanaka mámin yáw mak dakadu wok bominban ukul makik mak bodokabi. Kale benam kál idum kudu ulum kano si adikwakadálokabi. 51 Kim aket nam bakan tasibo dak tam bu abino kalin kudew taseno,nakbiwe? Bá be, naka afan kinim mittakelin uta kudew tasi ka. 52 Kale kamanetein katow uniw uyo kinim mit takel bomalimal auok kal am mák makuw ilita kitako dau wasi keidawa keidawa bom nadi-wade alewbino keida, alew keida ginanbom nadiwade alew keida, alewbino keidaginan bom keimokabiw nadiwe 53 alaw atayakman tabuda, min atamaek alaw tabudaginan bom nadiwade akun uta maek muntabudu, mun yak akun tabudu ginan bidi-wade, kimok uta maek min kadel tabudu,min kadel uta yak kimok tabudu ginan bomkeimokabiw kala.”

54Yesus akawanang kinim gumilmobiwbakoyam, “kiba utamomo atan unebanobe ibin tabu tada tadaya ka. Kale nadi-wade wakan bakodokabiw, ‘weiw tadba ko.’Kaliwe, afan weiw tada ka kaleyábiw ka.55 Ade gedul ayo dawo wok idamo kal dátademane, kiba bakodokabiw ko. “Atanmámin tabongin keimano.” Kaliwe, afanatan mámin tabeyába kala. 56 Kaleyo fongalew sudum sudumin kiba, ken bakan soabid so kin gubu be atam, ken kal keikanobu be kalbiw. Kale be watawo kaleyokiba kamano nami tasi ayo kim kal keidinbanim.”

57 “Kiba watawo kale kilimi uyo aket tetdau au, beta ken kanamongin be kalon-gin dakobidiw? 58 Kaba kinim mak tadkamadew yak sok gei kamudono, kale ka-madew kot kidimin dim unono, kale unanamti, leiw unom nadiwade alew wengkidela dau bako kus atama atama aubiwuyo weng kidela dau nadiwo kala masi,kanamom fit kam tam mo tam kot keiminkinim dim dádale ata ta bom kamadála yakun tabudin kinim dim abawe, un tabudinita sok gei kamubiw keimin kala. 59 Kalenaka atin afan dam weng bakakabi, kabafák kalabus am uyo kudá matam be ta-dolawe, bá be, á bede kalamkisol katiw adikgadow dá adik idum kudubaw uyomodawokuwo.” Kalsa.

13Ban keiminmul dumamongin dakodaw kaí,

kaba fikalokabawo, kalin sung uta ko.1 Kale alam kanaba kawák kinim madik

bidiw iyo Galili kasel Bailet yanbi nadaim kaim so kudew yak Got wane ilká-dawin so wan dakel kusa sung uyo Yesusbakodawiw. 2 Ade Yesus ayo weng atungfakadu bakoyam, “kim aket Galili kaselanusiw bidita ban keimin dukum kayoanudiw fikalesiw ade madik imadásiw itaban keimin katiwo, kalbiwe? 3 Naka atinafan báno kalbi, alam bede kiba ban keiminuyo mul wakumamiwo, ki ka. Banim budekiliwso imi kano fikalesiw taw keidokabiwka. 4 A kiba kinim tadeyak nangal madikkal mak imi el am Silom umi dakela tabom im tam moda fikalesiw ide? Be kimaket fukanin uyo kanosiw imban keimin la-ban uta dukum ade yak adikum Yedusalembidiw imi ban keimin uta katiwo, kalbiwe?5Naka atin báno kalbi, alam bede kiba bankeimin uyo mul wakumamiwo ki ka. Alobanim bude kiliwso im kanom fikalesiwtaw keidokabiw ka.”

As yet gim abumongin banim umi wengfakom uta ko.

6 Kale beta Yesus ayo weng fakom belabakoyam nadale kala ko. “Kinim mak akayong iw gadew sok tem kadákal as yetmak daudano tabe beno, yak as yet gim soabu bune kalon kale yak fen dádomo makabudin banim kala kale seno, 7 bude akaalam yong falawin kinim bakodaw, ‘kabakalak fen, naka itol alewbino uyo tad asyet uyo gim mak abudomano, kale tad uta-manusi, kata mak abudongin banim. Kaleas be anbidalo! Be bisok bakan fákbusa.’Aka. 8 Kata yong falawin kinim ayo bako-daw, ‘kawta kano dabadálawo, kalak amiitol ata kit abu atamo ade naka alam mitbabad falal falal bom aing tek wakbu bomkeimino, 9mew yak itol mak be gim abudukaí, be ken keimi ka, alo bo bá namti, sunanti falalum kala.” Akeisa ko.

Yesus wol kun gam wanang kidel umusaumi sung uta ko.

10 Finuyámin am mak dána Yesus akatamYu kayak kawed ammak kal kukuyaba.11 Kale kaw tam uyo wanang mak bu ukasinik mafak gei umuda kano asan bomteinsu ki bi itol tadeyak nangal madik kalkeisu. Uka alam sukun abu bom nadule,tufidomu banim keisuno, 12 kale Yesus aka

Page 111: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 13:13 108 Luk 13:33utam kanosu ka. Kale nadale weng daumanet unu nade aka bakomam, “wanangkuwta, naka kum gei kamusa uyo ban-ima min talá kamadáli tei.” Wakei nadale13 beta aka teng takadew yak teimamanade wabising tufi nadule bude uka Gotkalfalawsu ko.

14 Kale kawed am kin mobe ayo wolisak keidawsa uyo watawo kaleyo bá, akaFinuyámin am dánámin kadákal wananguyo kidel kudano kayo kawed am kinmodin ayo wanang kinim bakoyam, “ambokuw kal dánámin uta kung keikinam kala, kaleyo am dánámin bokuw kalkabadák uta tad ken kasáya imkanin ka,am fet dim Finuyámin am kabadák uyokanamin bá.” Kalane, 15 Kamok Yesusasiki weng bakodaw, “fong awangal kiwsokuwe, alo kilimi uta kana Finuyámin amdánámin kadákal yak iniman kau so inimandongki so uyo sok imtol gimábiw uyosok bá imadew wok bang so unemaliwe?16Kata wanang bulayo ki Ebadakkam lowo,Mafakim tabe mudi dámam sok gei umudabi itol tadeyak nangal madik kal keisu.Kayo umi kano Finuyámin am kadákalulum sok gei tabesu uyo kudá min keidu bemafak bá.” 17Kale Yesus akaweng bela kalebako kei badane, alam wasi keidaw bidiwiyo fatom yáw keiyam badane, yak adikumkanomin kinim itane kanomin kukuw kidelkuda bo utam kalfal bidiw keimsiw ko.

Yesus weng fakom bakoyamsa sung uta ko.18 Kale Yesus aka dákadá nadale bakoda,

“Got kasák gu bo yaknodin tawo yakok-abi ade bo kudew yak yaknámin tei kiksibakodokabine? 19 Kale Got kasák gu ayomew as masta luw kalbiw as yet luw katiwalataw kale, kinim mak kudew yak nadanealam yong iw kaise, kale tabe matam askeida nade el awon iyo ken tad as bemiteng dim kal teinamokabiw.” Kale nadane20 alo asiki dákadá bako, “naka Got kasákgu bo kudew yak yaknámin tei bakodok-abine? 21 Kalak alataw kale, imin budet ísso fumin kalbiw ulutawo wanang mak ukakudu nadule wanin falawa be ket dukumtem andakel kuti kudá bom budu bi matamfasu dukumába taw ko.”

Leiw dukeng unemin umi sung uta ko.22 Kale Yesus ayo abiw dukum dukum

abeba nade abiw katiw katiw abeba keimká bom nadanade weng kukuyam tam tam

binoda Yedusalem unsa. 23 Kinim makaka Yesus bakodaw, “Kamok kawta, mewwanang kinim bo kul fakadu ki kail bátakeikuyamokabawbadeya?” Akane, Yesusbako, 24 “á bede kalawta kidela gadel tabenadawo Got ami am awsom dukeng betami unemin ka. Kata naka bakoyamon,wanang kinim seng ika awsom dukeng betami unumo kalanokabiw, kata ken fáktami unodiw banim keidokabiw ko. 25Kataam kayak alata matam nadale awsom yalleidokaba uyo kiba abiw tod bom gaugaubom nadiwade munlaw bom bako, ‘kabaawsom yal bisuyamalo!’ Akanokabiw, kataaka weng taman kiyamoma banim, akabako nadale, ‘kiba nam kal banim adekiba yakalo tadbiwa.’ 26 Kala nade kibabakodokabiw ko. ‘Bá alew wanin wanbom, kawso makuw wok wan bom naduwekaba nulum abiw leiw tod bom kukuyabi-saw.’ Akokabiw. 27 Kata aka weng atungfakadu bakokam, ‘naka kiba nam kal banimade kiba yaknodin abiw kasele, namadáunin kala, adikum kiba mafak keimin minki kala.’ 28 Yak abe bom nadiwe kaekfen Ebadakkam, Aisak, Yekkow keidiwe,adikum lum senin kinim keidiw iyo Gotami kasák gu kal, kal finubidiw ka, kaleitamnadiwe kiba amanbomkilim kail gangtek sánokabiw. 29 Kanomin kinim bo maumito tade budu, fai mito tade budu, woktabino tade budu, wok idamo tade budu,as kom fákak fákak bom nadiwo Got amikasák gu abin dim tein fakadámbomwaninliwliw wananokabiw ko. 30Kale yak kan itakamano yanol bidiw aka imadála tade tamgebom abiwade, yak kan isik gebomsiw isikimadála tow afung abokabiw ka.

Yesus Yedusalem utam aket so keidawsaumi sung uta ko.

31 Kale weng be kanam kal bom bakabomkeimane, Fedasimadik iyoYesus bako-daw, “kaba bakan bu kadák kudá kukumunalo, Edot ayo kanbidono, kalba.” Akiwe,32 Yesus aka weng atung fakadu bakoyam,“kiba yak sew mayan yakot wanin, Edotbakodawin kala. ‘Naka kamano so am-sino so uyo sinik mafak gei imusa takeldakáyam bom, wanang kinim im kidel bomkei bi nadinade isinalo teinokabi kabadákkal nam kanodin wok fakuyámin uyo ban-imokabu kate.’ 33 Kale yaknámin uta tabenam tam modomu banim, naka kamanomittum banima ei bom bi somino, amsinowáw mittum banima kábi somino matam

Page 112: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 13:34 109 Luk 14:17kabadák mittum banima ei bi kabadák adikwakadá ki ki kalokabi, watawo kaleyo bá,atin afan lum senin kinim mak Yedusalemabiw tam gungo kal fikaloma banim.

34 Kol Yedusalem kasele! Yedusalemkasele kiwso kuwe, kiwta ta bom lum seninkinim iyo anudiw fikalesiw ade weng dewkámin kinim imadáyamuw tasiw iyo tumtuw fukosiw. Kinkine, naka wataw kalmo nadino kim kinim mit iyo kokodukman imadálu tad ulum bad kun tem uniwmikibu taw kei, naka im sek mikidomine?Kanodomi kata afano nakodiw banim kate!35 Utamin, kim Yol am uyo Got ayoatin kudála gisokabu ade kiba natamodiwbanim, atin dam bakayabi, kale kibil binadiwo dákafim matam buyo kiba bakonadiwade, ‘Got kaba mew Kamokim wintudow dim tadba, be daw kinim dásano,’kalokabiw ko.

14Yesus kinim mak Finuyámin am kal kidel

dausa umi sung uta ko.1 Kale Finuyámin am dánámin kadákal

Yesus ayo yak tam Fedasi kinim win sodukum ami am kal weng umudawa tam amuna wanin wan bidiwo bude wanang kinimiyo kidela dafi mobisiw ko. 2 Kale am kawtam uyo kinim yána, tenga fasudawsu akaYesus kin gubuyo mewso teinbe. 3 KaleYesus ayo weng kufo Fedasi so weng sawakukumin kinim so dákadá bakoyam, “numSawa abemuyo ken au yako, Finuyámin amdánámin kal kinim mafaksa tá dauyaminbade bá?” Yaka.

4 Kata ika kan bakadawin dumang kaletein fakadáliwe, weng bakayaba atung gi-tas, Yesus ayo yak kinim dew faku nadaletá dauba kuw bude dabadála una nade 5akaweng kyang bakoyam, “kiba utamin, kimmana, iniman kauya mak Finuyámin amdánámin kadákal dakang kale wok waninwok tem unokaba, be wabising yak dewmatam dádoliw bade báne? Yakane, 6 ikaweng mak bakodongin banim sading kale-siw.

7 Kale Yesus ayo itamomo, ika tade bomnadiwe yak abin iwkuk kidel kuw teinantadebiw ka. Kale nadale aka weng gu-ton bela bako kala ko. 8 “Kaba wanangkinim kudula liwliw wananumo, kale nadagán dákama yak unaw namti, kaba yakabin kidel kuw teinámin bá, watawo ka-leyo bá, alo kinim ayo kinim win so mak

kam akakamsa, makweng dawtidawi tadakkalokaba, ayo tadane, 9 kinim kawso asoalew gán dáyaba kinim ayo tad bakokamnadale, ‘kaba yakabánawo kinim amsunata bewák teinako,’ kakokaba uyo kabafatom yáw kuw dákadu nadawade dákbakan abin kal teinokabaw ka. 10 Katakaba weng gán dákam tadalo, kakiw unawnamti, yak dák bakan dim mada bukal teinalawo, weng umti kama tadaw kinim alatatad nadayo bakokam, ‘nafadow kaba, kantod tam abin kidel kal teinal,’ kaka nadetam abin kidel teinokabaw uyo kabadákalyak kinim kanomin adik weng kudála tad-biw im kin dim kadákal win kufokamadukumokabu. 11 Be watawo kaleyo bá, yakkan kinim kawta amsun keidokabi kaí, kalekalam win kufábaw namti, Got aka kanabakinim dabadák tabid dabadá nadale yakkan kinim ata alam win dabadák tabid, bekinim ata win kufodawokaba ko.”

12Kale beta Yesus ayo kinim gán dádawatadba kinim bakodaw, “kaba kinim gándáyamaw tad nam am kal tadiwo waninwanumo kalaw kaí, kaba kalam kafadowkasal so duw ifin so kalam king so ningso ade kinim win tabin kalam abiw mewsoita gán dáyamaw tad kam am tadiw waninwanin bá, watawo kaleyo bá, alo kaba kan-odokabaw namti, ikil yán ki kam kanodawuyo isik kano gán dákamokabiw make.13 Kata kaba wanin seng mak wananonokalaw kayo win banim so kun iwán so kunaut so kin mat so ita gán dáyamaw tadiwwananokabiw beta. 14 Kaba kam kinimdádokaba, be watawo kaleyo bá, mada ikayakalo dew tad nadiwo yán kikamokabiwbá. Kale kaba wanang kinim kidel keimomfikalesiw imi tá imuda kaunsin keidokabiwatan kabadákal Got kam wanin kanayam-saw uyo yán kikamokaba ko.”

Wanin kaul dukum fuká bom wanin wengguton umi sung uta ko.

15Kale kinim mak wanin wanin bán dimtein be, aka weng be kidi nadale aka Yesusbakodaw, “kuin beso kuwe, yak kan ata gándádawa yak Got ami kasák gu una waninwanokabiw, kinim be atin idak teinokababe!” Kala nade 16 Yesus asik weng atungfakadu bakodaw, “kinim aka wanin kauldukum mak kufo wananono, kale nadalewanang kinim seng kuw gán dáyamatadiwe, 17 wanin wananumo kalin atankadákal, alam wok fakudawin kinim mak

Page 113: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 14:18 110 Luk 15:3dabadála yak nadale alam weng umuyamnada tadino yakeiba, bakoyam, ‘waninmewso wanongin keimuwo, tadino!’ Yaka,18 kata adikum ika weng falak tei dek teibom nadiwade kamakikiw tadalo, akeibakinim ayo bako, ‘naka kamano bakan makmosi, kayo naka yak utamono kalbi, kalekudá yak bakodawo, kuin beso kuwo kalbikudálano akalo.’ Akane, 19 alo mak akalbako nadale, ‘naka kamano kal inimankau nangal kal sána kudi uyo kudew yakimkukum ká bom imi kit itamanono, kaleuni. Kale yak bakodaw, kuin beso kuwokalbi, kudálano akalo.’ Akane, 20 alo makakal bako nadale, ‘naka kamano ki wanangmak kuduli uyo unomi sang banimo, kalekudála ka. Kale nadale 21 beta alo wokfakudawin kinim ayo asiki kudá yak nadalealam tabalasew dabadála tadba ayo kanamká bi bisák tadino, kale bakodawane, amkasel ayo aket kus keidawa keng keng sinadale bude alo wok fakudawin kinim ayobakodaw, ‘alo wabading yak nadawo leiwkalám gu gu ká bom nadawade abiw abiwleiw katiw katiw ká bom nadawe kinimwinbanim, kun iwán, kin mat, kun aut, itafako imadew tadalo.’ Akane, 22 wok faku-dawin kinim ayo bakodaw, ‘kawta, wengbude kudálaw weng dauyami, ika tad abinkuduliw, kata abin seng kano bisák bubude.’ Akane, 23 beta alo alam tabalasewayo wok fakudawin kinim bakodaw, ‘á yakleiw kinang kinang dám tem tem ká bomnadawo wanang kinim mak gusák itamawnamti, imadálaw tad am tadiwo, beta namam uyo ken weinuk kala.’ Kale nadane24 bakodaw, ‘naka bakokamon kala, ka-makikiwnamkinimwengumuyami tadiwowanin wanumo yaki kudábiw iyo namwanin uyo mak ika falang gau kaloliwbanim ka!” Kalesa ko.

Kidela aket tet dau Yesus mul tein káminumi sung uta ko.

25Kanominwanang so kinim so iyoYesusyán abo bom fakit fakit kábiw. Kale aka du-made itam nadale bakoyam, 26 “kaba namweng kidimin kinim keidon kalaw namti,namaket dukumuyo kunamnadawe kalamkalaw so kakun so kadel so man so kalamkikal so nikil so kalam wanangal so kalamluk dudu biyámin so umi aket uyo adiklukuwu kudáli kala, kaleyo kuw ko. 27 Katayak kan ata alam as dawing dákamin sunkuwkál funin uyo kudewongin banim, nam

mul tein tadba namti, nam weng kidimkámin kinim keidolaw banim.”

28 Kale weng bakaba um guton wengmak bako nadale, “kata kinim mak aka elam un bi el katam kal ginedono kalokabakinim, aka tein nadale aket tet bom utamau, kisol bo keno el am be gine wakadálok-abine, báye kale kidel dau nadano kuwko. 29 Kata aka bo kudá sák kaokabu abinki lu nadane am kun iwu nade am ginewakadálongin banimu kudálokaba be yakkaek teinbu teinbu iyo utam nadiwade atafi bom 30 nadiwade bakodokabiw ko. ‘Kin-ima, am bela mit kei abin abák kutisa, kataaka adik wakadá ginedongin banim dakosabe.’ Kalanokabiw.

31 Ade alo kamok mak aka 10,000 wasiginanin kinim kuwo, alo kamokmak 20,000wasi ginanin kinim ayo tad tabudi wasiginanumo kalokaba kaí, kamok 10,000 wasiginanin kinim kuw, aka fiyaw dák teinaket tet dau, naka ken kitid so kayo akatad tabuda ginanom anik anik keidawokabikalokaba beta ken. 32 Ade aka utama bákeidokabu namti, aka kudá wasi bá tadbiwiyo sikam leiw kal kama tadaniwo, akakinim imadála yak leiw kaokal itam dákadábakoyam kudá dak tam bu abino kalekudálumo kalokaba ulutaw kale. 33 Ulumleiw makuw ulutaw ki kan kawta kalamufek ufek adikum aket kuwámamin uyokudálongin banim namti, kaba nam wengkidimin kinim keidolaw banim ko.

34 Sol bude kidel, kata abál banimokabuuyo yakno kudawo alo asiki kidel kei abálso sol keidomune, bá. 35 Kale kanodin solabál banim be ken tawal kanomama bakantukul so keidoma bá ade sol abál banimbe ken aing taton wom ufek ufek wakbubadaw tabamin be ken dakodawa ta bomabanim, kayo alam be kubinámin kuw ka.Kale kan kinim kawta kenso namti, kidelakidilal kala.” Kalesa. ka.

15Iniman siwsiw kalo maklo kei banima fen

kámin umi sung uta ko.1 Kale am dánámin mak gawman takis

kuámin kinim so bán keimin kinim soiyo falu dek dek bom nadiwade tad Yesusfalala dau weng kidilabiw. 2 Kata Fedasi sosawa kukumin kinim so iyo kana bada bomnadiwe bakodawa bakodawa bom bako,‘kuina, Yesus aka kana bom nadano kayo,ban keimin kinim so kata wanin wananábabuyo.” Kaliwade, 3 Yesus ayo dák weng

Page 114: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 15:4 111 Luk 15:24guton bela fit dew matam dá bakoyamkala ko. 4 ‘Utamin, kan kiwta iniman si-wsiw ulumi ki deng alewbino tade yak batimadik kal (100) kata makuw kalo maklokudálokabaw, bo yaknamokabaw! Bedekaba deng alewbino tade yak nangal madikkal (99) bidi yáwso bakadu imadá unawbadasal wan bidiwade kaba yak abe ká bomnadawade siwsiwmakkalomaklo keiba ayofen ká bi nadawade atamokabaw. 5 Kalekaba atam nadawade kalfalin leiw yáw kuwkeibi nadawade, dew faku dabadálaw tamkalam nangal dim aba nade dew abiw ta-dokabaw. 6 Kale dew tad abiw nadawadekalam kakanum kasel so abiw mák mákso iyo gán dáyamaw tad fabudu modiwadekaba bakoyam, ‘kamano uyo ki kalfalumkala, nam siwsiw mak kalo maklo keisanoatamino.’ Yakeisa. 7 Kale naka atin damweng bakoyamon kala, mew weng gutonbakoyami kalak alataw kale, abid tikinkatam iyo kalfalin dukum yak ban keiminkinim makuw ban keimin mul wakumamkudálokaba uyo mew kinim kidel kideldeng alewbino bako tadeyak bati madik kal(99) imi bankeiminmulwakumodiwbanimim kalfalyamin taw bá ko.”

Tumon kalo maklo keidu fenin umi sunguta ko.

8 Alo sung mak be wanang mak uka tu-mon nangal kalo kale, tumon makuw uyokalo maklo banimuno uka yaknam tabok-abune? Bede uka kanodi ka, kale naduleyakom yako dew bom nadule am abin kontem temfilel bom akol ata fen ká bom budubi atami ka, 9 kale nadule ulum afadowkasal so ulum ammewso so kasal so iyo gándáyamu tadiwe, uka bakoyam, ‘naka namtumon mak dabadá fen bi atam kalfalbi,kale kiwso nikil makuw kalfalumo.’ Kalesu.10 Kale leiw makuw bela alataw kale nakaatin afan dam weng kuw bakayabi, bankeimin kinim mak ban keimin mul waku-mam nadale aket kumade keidokaba uyoGot ami ensel iyo kalfalin dukum kuw kei-dokabiw ko.”

Manalawdabadá kalomaklo ká bi tasa umisung uta ko.

11 Yesus ayo weng makuw dek kudaweiba ki alo kala ko. “Kinimmak be, akamankinim alewo, 12 ning ayo alaw weng kyangbakodaw, ‘natim kaba, nalamino kalinbakan uyo kunamalo!’ Akane, afan alawayo bakanmakuw alow kikiw dako kuyama

ko. 13 Kata ning ayo alam bakan makuwkinim kukum weng boyam kisol mo kunadale kisol uyo kudew una ki un bi bakankukum sikam kal abin mafak kuw bomnadale wanang yán abo bom sakadin kamaata alam kisol kudew unsa uyo ituw si kudánadayo 14 bude aka adikum kisol uyo ban-imu kudálane, alam tein be bakan adikumuyo imin wol fut dukum mak matam abunade aka utaw kudu wanone kal bom kinantam dási nadale 15 bude yak alam bakankabadák be, be kinim mak kung gibi kuti-sano atamane, kinim ayo bakodaw, ‘kabanam kung kin mo bom imin akiwámalo,akei nadane kung am tem kal wok faku-daw bom teinsa. 16 Kale kal kung ife bomnadino kung mil wom wanbiw, buta makdukiyam nadino wananono, kale nadanokale be watawo kaleyo bá, kan ata ufekufek mak kudawiw wanoma banim kayoko. 17 Kale kal bom nadano bi aket fukantadom bakoda ko. ‘Kuin nakayo, natim amiwok fakudaw bidiw, ika kisol so wanin soseng kuw kukayam bada wananábiw, katanaka mada tad be kadák tein alom imintew fikalongin keimi! 18Kale naka kudá aloasiki un bi yak nalam natim atam nadinobakodaw, ‘natim, naka Got ban keidaw,kambankeikamausi. 19Kale nakamada ka-mane uyo ken kaba bakonamnadaw, nalamman nakodaw banim, wok uta mak kunamnadawade nam wok fakudin kinimo nakalkala.” Akokabi.’ Kalba nade 20 bude kungifemin uyo sikel tabu kudá nadane budeasiki natim atamon kale tad bada, sikamkaekal abemano, alaw ayo kaek fen minatam nadale man aket budunlawa nademew bude alaw ayo kano be ki biyaku unbi yak man makuw dabadála tad alam tuwtem una daw sek miki kalfalaw badane,21 man ayo alaw bakodaw, ‘natim, nakaGot ban keidaw nadile, kam ban keikamausi. Kale kamano kamano tem naka madaken, kaba bakonam nalam man nakodawbanimkate.’ Aka, 22kata alawayo alamwokfakudawin kinim bakoyam kala, ‘wabisingtam nalam lim kidel kimisung uyo kudewtad mikidaw, yán lom mikidaw, guduládinsikal dil kutow tadamin kudew tad kutowtadelaw au nadiwe 23 yak iniman kau mankama tukul so faiba uyo ang kudew tad kei-diwo dafu wan bom naduwe man kalfalawbom wos kaidak modumo! 24 Watawo ka-leyo bá, namman ayo fikalin keisa, kata ka-mano talá tabin taw keida. Aka kalo maklo

Page 115: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 15:25 112 Luk 16:11keisa, kata kamano atamuw.’ Kalane, ikawanin wanin fu bom wanan bom nadiwewos kaidak mobisiw ko.

25 Kale be kana bidiwe, fik dil ayo sewwok faku kámubano tad am afalangmewsotod kidilomane, am kaw tam ude wos wengso fuw weng so kei bom itol uta fakiwkalebu ka. 26 Kale nadano wok fakudinkinimmak gán dádaw nadale bakodaw, ‘ambuw tam yaknamubiwa?’ Akane, 27 akaweng atung fakadu bakodaw, ‘kalam ningkalo maklo keisa ayo tadano, kalaw ayoman ken kuw ká bom teinsano asiki tadako.Kale nadano iniman kau tukul so mak anbinadale keim tabebano!’ Akane, 28 bude fikdil ayo aket kaim madas akane bako, tamam unokabi báno, kale kudá nadane alawayo matam abiw dal nadale aket wedawbom nadale weng bakadaw bom kala ko.‘Kala tadaw am unumo.’ Akane, 29 minayo alaw bakodaw, ‘kalak fen, kanominitol seng tein tadanusi uyo kam weng kididudew tabesi, kata kaba nalam man kakale nadawo masi iniman meme man makanbinamawo, nakal nalam nafadow kasalso dafu wanongin banim dakosi, 30 katamew kalam man kisol kudawaw kudewyak nadale wanang sakadinin tem tadekudákam asiki abiw tad atane, aket baniminiman tukul so kaí, anbidawo.’ Akane,31 alaw ayo man bakodaw, ‘nalam minkawta, kabade alim sun kuw tein biyá-maluw ade mew kalaw nami ufek ufek boadikum kalami ko. 32 Kata mada bude kalfong weng baka bomo, wanin dafu wanbom ade kalfal bom keimin bo, watawokaleyo bá, ning ayo fikalin taw keisano aloasiki talá tabin taw keiba ade kalo maklokeisano atamuw kayo ko.’ Akeisa ko.”

16Ufek ufek kin mo bom alam teng so keimin

kinim umi sung uta ko.1 Kale Yesus ayo alam weng kidimin

kinim bakoyam, “kinim kisol kayak makaka ufek ufek kin modawámin kinim makbeno, sák gedul weng mak bakodaw, ‘kamufek ufek kin modin kinim ayo kam ufekufek ituw kabano.’ Akiwade, 2 bude akaufek ufek kin modin kinim gán dádawatam una nade aka dákadá bakodaw, ‘nakakalo maklo kam sung mak kidibi buta?Kala kaba nam ufek ufek kin mo bomituwusaw uyo kidela ku kukunamaw uta-mon kala. Kaba makso nam ufek ufek kinmodin kinim keidolaw banim.’ Akeisa ko.

3 Kale beta ufek ufek kin modin kinim ayoalam guton bako nadale, ‘kuin kamane boyakanamokabine? Nalam tabalasew ayonam wok fakudawin uyo nam kan keidon-gin keima bo, naka kitid sono masi bakanfukanokabi bá, ade munin be nam fatom.4 Kale kamano nalam kal keidi, be kana-mongin taw ko. Kale bude naka nalamwok banima namudá kaí, nalam kinim ikilnam tam ilimi am dádokabiw.’ Kalesa.5 Kale kin modin kinim ayo wanang kinimadikum alam tabalasew ufek ufek dina kei-dawsiw iyo adikumgándáyama tadiwe, akamakuw makuw gán dáyama tam am unebidiwe, aka kamakikiw tam una asik bako-daw, ‘kaba kisol wataw kal nam tabalasewayo dina keidawsáwe?’ Akane, 6 kinim ayobakodaw, ‘naka as auliw wok wel dudamket 160 kal yán keidaw kudásino.’ Akane,beta tabalasew ufek ufek kin modin kinimayo bakodaw, ‘kala bulayo kam dina keimu-saw sauk konnamti bula kabuwabising dáktein nadawade yak 160 kal bu kido kudá80 kal kuw kalalo.’ Akeisa. 7 Wáw alokamakikiw falew bakodaw, ‘kabade, watawkal dina kei kudásáwe?’ Akane, dina keisakinim ayo bakodaw, ‘1000 wit men yán kei-dawsi.’ Akane, ufek ufek kin modin kinimayo bakodaw, ‘kam dina keisaw sauk konnamti bula, kudu nadawade 800 men kuwkalal.’ Akei nadale 8 tabalasew alam ufekufek kin modawámin kinim alam teng sokeimin kinim ayo kanodin kukuw kanabauyo kalfalsa, be watawo kaleyo bá, bakandim wanang kinim madik ilitaw ika ufekufek atin ilim teng so kei aiso kukaya bomkeimaliw, kata láninwanang kinim ika itawbá. 9Naka bakoyamon, kiba bakan dimufekufek win so keimin tuw, kiba wanang kinimduw keidawa duw keidawa yokabiw. Betaufek ufek banima kamkam wakadálokabubeta, kibaGot ayo sunbiyámin abiw tadino,yakokaba.

10 Kale yak kan kawta ufek ufek katiwkal tei kidel kana badaw aket kukákabiwnamti, alo tam ufek ufek dukum so kidelkana badaw aket kukákamokabiw ade yakkan kawta katiw kal tei kidel kanamon-gin dako badaw aket kukamongin banimnamti, alo tam ufek ufek dukum ukulkidel kana badaw aket daukamodiw banim.11 Kaleyo kaba bakan dim ufek ufek uyokidela teng yáw deku dudew tabongindakodokabaw kaí, kaba aket fukan bomGot ami ufek ufek uyo kano kin modalo,

Page 116: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 16:12 113 Luk 17:1nakokabano, kalolaw kala. 12 Ade yak kankawta yak mak imi ufek ufek uyo kidelakin moyamongin banim kaí, kan ata tabekam isom dáda ufek ufek so keidokabáwe?13Kaleyo kan kinim teinsu mánsu uyo wokfakudin kinim makuw kabalata ki tabal-asew alew wok fakuyamámine? Kanodonkaloma bude tabalasew make mak kusatam nadale mak ata ken atam keidomano,aka mak ami mit temo unom nadale makbe dabadáloma, kayo kiba Got wok fakubom alo kisol wok faku bom kei modiwbanim.” Yakane, 14 Fedasi moni aket ku-mamsiw iyo weng adikum bela kidi nadi-wade Yesus atafi bom aban fakadáwiwe,15 Yesus aka weng bakoyam, “kiwta tabenadiwade wanang kinim kin dim nukawanang kinim kidel kaí, kalanábiw, kataGot aka kim aket fukanábiw bo alam kal.Kale yak ufek ufek kinim im aket bo iwkukdukumo kalbiw, bo Got aka, bu iwkuk báyo,kalba.”

16 Kale Mosus weng sawa so lum seninkinim so imiweng godusiwdimkalo kudewtad bi Yon wok boyámin kinim ami dimtasu kal sung kidel Got ami kasák gu wenguyo bakaya badano, wanang kinim seng iyokitid tabe yak Got ami kasák gu tem uyoyak unumo. Kalbiw. 17 Kata mew bakanso abid so bude mada kasen kei kalo maklokeidomu, kata atin sawa abem utane mewbut katiw mak siltinomu banim ko. 18 Kaleyak kan kinim kawta kalam kadel uyo kudánadawade yak kukum wanang kudulok-abaw uyo ki sakadinin kinim keidokabano,kalesu ko. Wáw yak kinim kan kawtakinim kudu kudá sidiw wanang kudulok-abaw, akal ming ming ban kei sakadininkinim keidokabaw ko.

Kisol kayakim so Lasadas so imi sung utako.

19 Kale kinim kisol kayak mak biyába,ami ilim makol kal taw mikiyába uyo kiwin tabin ilim ki miki bom nadale ami ufekufek uyo kanomin kin bánu bánu umi dimteinába. 20 Kale kinim win banim madaiwit gam munin kinim mak be ami winayo Lasadas, aka kisol kayakim ami awsommewso dew tad dawtidiw teinsa. 21 Kaleaka kisol kayakim ami wanin wanin bánwanin kaditol kutinábu, buta wananonokanamába ade mayan ika tad ami iwit uyofalang atadawábiwo. 22 Am mak dánaneLasadas ayo fikala nade ensel tad dew tam

Ebadakkambe kal dádiw alane sun bá, kisolkayakim aka fikala daudiw ko. 23 Aka tamas kainin abiw kál funin yáw uyo kudukolo kolo bom nadale katam fen un bi tambe kalomo Lasadas be Ebadakkam so beka. 24 Kale nadale gán umudew tam dábako, ‘Natim Ebadakkam kaba, aket budundánam nadawomew Lasadas be dabadálawsikal dil dew dák wok ká bi dew tad namfalang bo gis kanamako, watawo kaleyobá, naka as mámin yáw kuw dákadubino.’Akansa. 25 Kata Ebadakkam ayo wengatung fakadu bakodaw nadale, ‘nalammankaba finang dádal, kam bakan kabadákalanámsa uyo kawta ufek ufek kidel utakudu kami keidawe, wáw yak ufek ufekmafak buta Lasadas ami keida keimsiwnamti, Lasadas aka tad abin kidel kál finutein be ka, kawtane kál funin abin mafaktein badaw. 26 Ade alo num tada kamtada be wok biki dausa, be kaek be kenkadák kalo kinim mak yak atama maekatama keimodiw banim ade kan ata maktein badaw kabadák kalo maek kadák ta-doliw banim. 27 Kale beta kisol kayakimayo weng atung fakadu bakodaw, ‘natimnaka mun dákamino, Lasadas dabadálawdák nalam natim am nadano 28nalam nikilfikal auok iyo kal guton sawa dauyamakkala masi, duyo duyo yom nadiwade tadkál funin kalak ulutaw utamodiw banimkeidin kala.’ Akane, 29 Ebadakkam asikweng atung fakadu bakodaw, ‘kam nikilfikal kaí, Mosus so lum senin kinim so imiweng godusiw buk bu, kale ika umi dimkal, kal kei ken kidilokabiw.’ Akane, 30 kisolkayakim weng atung fakadu Ebadakkambakodaw, ‘bá, natim Ebadakkam, kanamkalaw bo bá, bede alam fikalanámin atamak talá tabe tam weng dauyamiwo kuwkano ban keimin uyo kuwomul dádokabiwko.’ 31 Kala nade Ebadakkam bakodaw,‘bude ken, kata ika Mosus so lum seninkinim so im weng kidiyamongin danim bealo fikalanámin ita tam weng dauyamiwo,alo beta afano kale aket madiw kaline, bá.’Akeisa ko.

17Ban keimin so aket afano kalin so kalam

beta kanamon kalin so umi sung uta ko.1 Yesus alam weng kidimin kinim

bakoyam, “ufek ufek ta bom kanoyamuban keimin uyo mewso tadbu, kale kolkinim kanoyam aket takoyama ban keiminkinim beso kuwe aka um tada dákaba,

Page 117: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 17:2 114 Luk 17:27kala 2 kaleyo kinim yak man katiw katiwtudoyama yak ban keimin, kalin so makkeidoma, kinim be tum dukum kudu kuekgitiklaw sok gei dabadáliw yak sol wokkumun unom awal dako fikalokaba, betaken so keidokaba ka, alo dabadáliw manso mak tudoyama yak ban keimokabiwnamti, aka bo atin sok gei tabaminmafak uyo akamam tam so kudoma kala.3 Kale kiba kidela dufo bom nadiwo kala,kaleyo kafadow mak atamaw ban keidanamti, weng ngadák fuko dawkanin kuwko. Alo kakanum ayo ban keimin muldumamanamti, amban keimin uyo lukuwákudálawámin ko. 4 Kata am makuwdánámin ki kinim mak kam ban keikambada bi leiw fet kal mo nadale alo leiwfet kal mo, alo tad bakokam nadale, ‘nakaban keimin uyo kudálino,’ kala namti, amiban keimin uyo lukuwá kudálawámin ko.”Yakeisa.

5Kale weng dew kámin kinim iyo KamokYesus bakodaw, “kawta num aket afanokale aket kukákamin uyo kuw dukumdáyamo.” Akiwe. 6Aka weng atung fakadubakoyam, “kim aket afano kalin uyo mewas yet luw katiw kalbiw taw so namti, kibamew as balem be bakodaw, ‘kimkim sofadat matam be nadawade dák sol wokkumun tem todalo,’ akodiw uyo ken kimweng kidi kanodoma ko.

7 Kale kiba kim wok fakudin kinimmakbakan andakelokabane, iniman siwsiwkin modokabane ayo gungo am tadane,kaba bakodaw, ‘wabising tad kalam waninwanano.’ Akanaliwe? 8 Bá kanodolawbanim, bede kaba bakodaw, ‘kaba namwanin kidelna bom wanin fumin lim mikinadawade wanin daunamaw nasik iminwane wok wane audiyo beta yanol kawsikimin wane, wok waneyalo.’ Akodaw ka.”Yakei nadane bakoyam, 9 “kiba kilim wokfakudin kinim ayo yak kanamalo, akawkanamuba, be kiba ken bakodaw, ‘kenkeiyo,’ akodiwe? Kiba be akodiw bá.10 Kale be ulutaw kale, kiba kinim so makkanamino, yakiw kanamiw namti, kibakana buduwo ken keiyo kale kalfalyaminokaleyo kanamin bá, kata kiba bako, ‘nukamadawin banimade imi kanamino, yakbiwkuw ilimweng ki kidi kanabuwo kalin ko.’ ”

Yesus wol bán gam nangal kal kidel imusaumi sung uta ko.

11 Kale Yesus ayo Yedusalem unono kalenadano Samediya bakan tada Galili bakan

tada iwyak kal leiw ei bom nadano 12 akaabiw mak tam unon kala kale unom kinimwol bán gamnangal kal mak tad leiw eidawnadiwade un bi yak sikam kaokal tod nadi-wade 13 weng dukum gán umadew maekdá bakodaw, “Tabalasew Yesus kaba, aketbudun dáyamalo!” Akiwe, 14 Yesus akakaek fen itam nadale bakoyam, “kalo yaknadiwo kim kal uyo bowál kin mobe ayokukudawino!” Yakane, dumade nikil leiwunom nadiwo kaek fen ilimi kal atamomo,kenan taduw ka kale nadiwade 15 kinimmakuw ata alam kal utamomo keni ka.Kale nadale alo asiki tad Yesus atam nadaleweng dukum kufo, 16 Got win kufodawnadale aka kutin dák Yesus yán mewsoabe nadale ‘ken kei yei’ akeisa, kale kinimbe Samediya kinimo ko. 17 Kale Yesusayo wanang kinim iyo bakoyam, “kinimwol bán gam adikum nangal kal ika kideli-wone? A bati kal iyo yakal bidiw? 18 A bekinim fitad makuw mada ata kuw kenano,tad Got win dafádawane?” 19 Kalba nadeYesus aka kinim bakodaw, “kan tod unal,kalam aket afano kalin ta bom kam kidelakamudaka.” Akeisa ko.

Got ami kasák gu umi tadokabu umi sunguta ko.

20 Kale Fedasi ika Yesus dákadá bako-daw, “yaknámin atan kal Got ami kasákgu uyo tadokabu?” Akiwe, Yesus asikweng bakoyam, “Got ami kasák gu uyomisun kalám gu tadokabu bá. 21 Adekan kinim ata mak bako nada, ‘kalak abubude’ kalomabanim, ade ‘yak bude’ kalomabanim, watawo kaleyo bá, Got ami kasák guade kinim kilim kidin tem bu ka.” Yakeisa.22 Kale beta Yesus ayo alam weng kidiminkinim bakoyam, “am mak dánu tadokabukabadák kiba Got ami Kinim atamumo kaleaket fukanokabiw, kata kiba am dánáminbe atamodiw banim ka. 23 Kale kinim ikabo baka bom nadiwe, ‘aka kalak abe’ kalbada ‘yak kábe’ kal bada keiyamokabiw uyokiba yak im mul tein unemin bá. 24 KaleGot ami Kinim alo tadokaba, atan be abidtikin babá falmang lát dew un bi bakanmungang mungang dakat dakadála abidadik lánin taw keida tadokaba. 25 Katakamakikiw aka ufek ufek seng umi máminyáw dákadulano ade kamano teiniw kinimmit iyo atam sun dádiwo beta ko! 26 KaleNowa ami alanámsa umi kanosu ulutawade Got ami Kinim ami am dánámin ukululutaw kanodokabu. 27 Kale wanang kinim

Page 118: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 17:28 115 Luk 18:13

bo ken kaí, kale luk bala bom nadiwadewok wain so wanin so wan bom nadiwadewanang kinim akmal kei lukluk bomwanankudew tad Nowa siw am gine tam am unsekal didiwade wok tabe adikum abu fakaliwmosa alataw, 28 kano ming ming Lot amialanámsa ukul, ika bo ken buduwo, kalebom nadiwade luk bala imina, woka wanbom, ufek ufek wan fákan bom, imin lungfal bom ade am ginam tadanusiw, 29 kataLot Soddom abiw kudá unsa atan kabadákas so salfa tum mámin so uyo abid tikinkaw tam kalo madák adikum abusa. 30Kalekalak ulutaw duyo duyo bom luk abu bomkeno kale tein álawo Got ami Kinim ayomadák misunokaba ka. 31 Kale kinim makalam am ábal dim tein ala kanam matambokabuuyo tamamnalamufekufek somakkudew nadino kaloma banim, leiw makuwulutaw ki kinim gung unba ayo kanam tabuka, kale nadale asiki am tadoma banim.32 Kale Lot ami kadel kanosu bo utamin,uka mew kanam tadbu buta utamono, kalefalmek dusikidokabi kalom yás tum keisuko. 33 Kale yak kan kawta kalam biyáminuyo mafakomuno kale adomam badawnamti, kaba bu banimu kudálokabaw adekan kawta kalam biyámin bo kidela ado-mamongin banim sák kanam kábaw namti,kawta atin biyámin tatun uyo kudokabaw.34 Kale naka atin afan bakoyamon, kinimalew mak abin makuw lako akálbiw bemak ata dew unom mak be dabadálokaba35 ade wanang alew mak wom dudibiw ikamak uta kudew unom mak bo kudálokaba36 ade kinim alew mak gung ká bidiwe, tadmak be dew unom, mak ata dabadálok-aba.” Yakane, 37 alo alam weng kidiminkinim ika bakodaw, “Kamokim kaba, bidiimadew yakal unokabana?” Akiwe, akaweng fakom bakoyam, “wanang kinim ikaken sun kuw awon ginánin be kalomo kalkawang kawang kába ka, kale fukan dá kalkeidomo bewák kinim atukul fom so bekaloliw ka.” Yakeisa ko.

18Wanang kadun so kot keimin kinim so imi

weng sung uta ko.1 Kale beta Yesus ayo weng guton bela

alam weng kidimin kinim bakoyam nadalekukuyam bom kala ka, sun kuw Gotwis sánla bom nadiwo kakan keiyamakudáloliw banim keidin kala. 2 Aka bakonadale, “abiw dukum mak katam kal kot

keimin kinim mak be, aka Got atud fin-gánoma banim, kinim wanang kidela ita-moma banim. 3 Kale abiw kaw tam uyowanang kadun mak buyo, uka sun kuw tadkinim be atam nadule, amaneng dudaw,‘naka nalam luk dudubi kale dakonamawomew kinim bon dinama be, be atamumo,’4 kal budu nade aka sun kuw kuásusu-lumam kudámamába, kata aka bi adik adikbeta aket tet dau bako nadale, ‘naka sák Gotatud mak fingánongin banim ade kinimwanangmak kidela itamongin banim keisi,5 kata wanang kadun bulayo ki sun kuwnam singsing abu, kale kudáli nade sunkuw nam singsing budu utamomi, kalenaka dakomami ulumkanodono kanamusuuyo kanoduko.’ Wakeisano,” Kalesa.

6 Kale Kamok Yesus ayo bako nadale,“kiba mew kot keimin kinim mafak amweng bakaba bo sák kidilaw bom nadiwade7 Got alam wanang kinim iyo sun kuwmidiliw so táw so amanlawábiw. Kale Gotsun kuw utakun uta ken kale kuyamokabaade aka kalfong fiaw fiaw bom kukayamok-aba bá. 8 Naka dam weng bakoyamon,Got aka alam wanang kinim iyo sun kuwwabading gong dakáyamokaba, kata Gotami kinim tadon kalokaba, aka tad bakandim wanang kinim seng aket afano kalesiwka, kalokabane?”

Fedasi kinim so gawman takis kuáminkinim so imi weng guton sung uta ko.

9 Kale Yesus ayo weng guton be kudewyak yaknodin kinim nuta kinim kidelkae, kale wanang kinim madik iyo isonoyakodiw banim keimaliw im bakoyamsa.10 “Kale kinim alew mak tam Got Yol amabem kal, Got weng bakadawumo kaleuniw. Kale kinim mak be Fedasi kayakade mak be gawman takis kuámin kinim.11 Kale Fedasi asiki alam tudon kan todnadale Got bakada bom kudew yak alamitei bom bakama ko. ‘Got kaba, nakaken keiyo, kali uyo mew wananga kinimamadik itaw keiduyo masi, yakot wanin bá,sakadinin bá, mafak keimin bá ade nakamew gawman takis kuámin kinim alatawbá, 12 Kale naka wik makuw am dánáminalew alew uyo imin fale kudá suksuka-mali ade nam kisol adikum gu nangal kaluyo makuw mak bo kukákamábi.” Kalesa.13 Kata gawman takis kuámin kinim ayoun bi yak sikam kaekal tod nadale aka mikdakfo katam fen abid tikin kin modongin

Page 119: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 18:14 116 Luk 18:34banim, fatom keidawu gebom kal gengsi nadale bakoda, ‘Got kaba, wol mat sokeinamalo, naka ban keimin kinim kala.’Akeisano,” Kalesa.

14 Kale nadane Yesus bako, “naka dambakoyamon kala, mew gawman takiskuámin kinim ata Got ayo bakodaw, kabanam kin dim kinim kidelo, akano, alamam unsa, kata Fedasi kinim aka Got kindim kidel keisa ba. Be watawo kaleyo bá,yak kan kinim ata amsun keibi kae, kalealam win kufába namti, Got aka kanabakinim be dabadák tabid dabadá nadale yakkan kinim ata alam win dabadák akála, bekinim ata win kufádawokaba ko.” Kalesako.

Man katiw katiw so Yesus so imi sung utako.

15 Wanang kinim iyo man kuáwi biimadew tad Yesus dákadáw buduwo,teng maleyam im kinim dákamako kaleimadew tade bidiwo, Yesus alam wengkidimin kinim iyo itam nadiwade kanaminbáno, kale kanayamiw. 16 Kata Yesusayo man katik katik iyo weng duyamamaek atamiwe, aka alam weng kidiminkinim bakoyam, “man iyo imadáliw tadnatamámino, kiba imtamanin bá kala,watawo kaleyo bá, wanang kinim kan atakanodin man katiw bidi taw kei bidiw kaí,ika Got ami kasák gu be imi ka.” Kalesa.17 “Kale naka dam weng bakoyamon, kankinim ita man katiw taw kei Got ami kasákgu uyo aket kumamokabiw, á be ika yakunokabiw, á be aket kumamongin banimnamti, atin yak unodiw banim ko.”

Kisol kayakim ami sung uta ko.18Yu kayak gebom kinim mak aka Yesus

bakodaw, “Kukumin kinim kidel kaba, nakayakno yakno bi nadino Got ami sun kuwbiyámin abiw uyo kudulokabina?” Akane,19 Yesus asik weng atung fakadu bakodaw,“watawo kaba bakonam Kukumin kinimkidelo nakawe? Kinim kidel so mak bebá, be Got alafin makuw ata kuw kinimkidel. 20 Kale kaba sawa bo kalam kal,‘sakadinin bá, kinim angkukámin bá, yakotwanin bá, ibako kin walasino kalin bá,kale be alam kakun kalaw imi weng kikidi dudew tabamin kala.’ ” Akane, 21 betakinim ayo bakoda, “adikum sawa bulayo kiatin man katiw alom nadino kidi dudewtabe tadanusi.” Kalane, 22 Yesus aka kinimam weng kidilaw nadale bakodaw, “kabakukuw makuw mak waktusaw. Kale kalam

ufek ufek adikum faku badaw uyo wansikidusiki si ku nadawade kisol uyo kudew yakwanang kinim win banim kuyamokabaw,beta abid tikin ufek ufek kidel uyo ku-dokabaw kala. Kaleyo kaba yak be kan-abawe tad nam yán abodalo.” Akane,23kinim ayo weng bela kidi nadale aka ufekufek kayakim kayo aket mafak mafakane,24 Yesus ayo atamomo aket mafak mafakakale nadale bako kala ko. “Kisol kayakimim yak Got kasák gu unum kalin be atinfit biyo be! 25 Utamin, alataw kale inimandukum kemal ayo ken sil wol makat temfit bi netenoma kayo kisol kayakim ayoken yak Got ami kasák gu unon kaloma beatin fit bi nadano yak unoma ka!” Kalanade 26 yak weng kidilawiw iyo bako nadi-wade, “be kan ata ken kail bá takeikuda-womane?” Kaliwade, 27 Yesus weng atungfakadu bakoyam, “mew ufek ufek adikumkinim nuka ken fák kanodoluw banim, beGot ata kuw ken kanamoma ka.” Kalane,28Bita ayo Yesus bakodaw, “nuka num abiwkayak so ufek ufek yáw man so adikumkadis kudá naduwe kam mul tein tasuwbede.” Akane, 29 Yesus bakoyam, “nakadam weng bakoyamon, kinim kan ata alamabiw so kadel so nikil fikal so akun alawso muduw so iyo bakadu imadá nadale Gotami kasák gu aket fukan dá tabesa namti,30 alam ufek ufek kudása umi yán uyo atinakamam tamso kudulokaba ade yanol ammak dánokaba kabadák aka sun biyáminkudulokaba.” Kalesa.

Yesus alam fikalokaba sung bakamsa sunguta ko.

31 Kale Yesus aka alam weng kidiminkinim imadew yak kaek tei nadale akabakoyam, “nuka tam Yedusalem unuw ko.Kale lum senin kinim imi weng adikumkanodokabuno kale godu bako nadiw Gotami Kinim kanamokabano, kalesiw uyomewso matam dam abudongin keimu kala.32 Kale aka dabadáliw yak fitad kinim imidim abane, ika atafi bom nadiwade atam libom, kasuk fadet yak sala bom,malang tuwwako dawkan bom keimsi nadiwade an-bidiw fikalokaba, 33 kata aka am alewbinokei nadale asiki talá tabokaba.” Kalesa.34Kata Yesus alam weng kidimin kinim iyoami weng bakaba uyo kal keidongin banimkeisiw. Watawo kaleyo bá, weng bakabaumi mit uyo kal keidoliwo kale wánuno,

Page 120: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 18:35 117 Luk 19:17kayo ade ika bo yaknámin sung memakbakabane kalsiw ko.

Yesus munin kinim kin mat kin bádawsaumi sung uta ko.

35 Yesus aka un bi abiw Yedikko mewsokal nadale kaloma kinim kin mat mak leiwkinang tein bom munba ka. Akeisa. 36Kalekinim aka kidilomane, wanang kinim sengkuw tiw taw tiw taw tadenebiw ka. Kalenadano aka bakoda. “Bo yaknabiw?” Akokalano, 37 ika bakodaw, “Yesus Nasadetkayak tade eibano.” Akiwe, 38 aka wengdukum kyang bako nadale kala ko, “Yesuskamok Dewit ami kinimmit Man kaba, wolmat so keinamalo!” Akane, 39 yak kinimgeboma dolok mo kábiw iyo yak bon temaluk keidaw sading kalálo, akei ngadák fukodawtidiw, kata aka sading kaloma banim,atin wis sálawin weng dukum gán bomnadale kala ko. “Kamok Dewit Mano, kabawol mat so keinamalo!” Ak bom keimane,40 Yesus ayo weng kidilaw tod nadale,“kinim ayo dew nam tadino!” Yakane, ikakinim kin mat ayo dew maek Yesus mewsotadiwe, Yesus aka bakodaw, 41 “kaba, nakayakno kamominale?” Akane, kinim ayobakodawa, “Kamokim naka kin bádonokali.” Akane, 42 Yesus ayo kinim kin matbakodaw, “kala kaba kin bádalo! Kalamaket afano kalin ta bom kidel kamudaka.” Akane, 43 wabising aka kin bá utamnadale Yesus mul tein ká bom nadale Gotken keiyo kal bom keim tabane, adikumwanang kinim kanodin kukuw utamiw ikaGot win kufádawsiw ko.

19Sakias ami sung uta ko.

1 Kale Yesus ayo yak Yedikko abe fokfokabe badane 2 kinim mak Yedikko be amiwin ayo Sakias aka gawman takis kuámingebom kinim, aka kisol kayakim kale. 3AkaYesus akbiw beta atamono kalesa, kata akakinim mewtanong, kayo kanomin wanangkinim tabe leiw atidawiwe, aka yaknoYesus atamongin banim keidi ka. 4 Kalenadale asik wanang kinim akayam gebombiyaku nes as yet al kal daung tam todnadino Yesus atamon kala kale tam teinYesus ayo kalak leiw matam fako unokaba,kale bom álano, 5 bede Yesus ayo afan yakmit mewso nadane mik fada katam fenatam nadale win kudu bakodaw, “Sakiaswabising kidis madák bakan tadalo! Ka-mano naka kam am kal teinokabi kala.”

Akane, 6 afan bude Sakias ayo wabising aikmadák bakan nadale aket so kalfal kalfalYesus daw tam mo alam am una ko.

7 Kale adikum wanang kinim iyo atamnadiwade fikal bitung biteng bom nadi-wade kaliw ko. Aka ban keimin kinim amiweng dawtidawa uyo afan kidi nada ami amuna beta! Kalaniw. 8 Kata Sakias aka kantod nadale Kamok Yesus bakodaw, “Kamokkaba, kalak fen, naka kamane kalak ki namufek ufek atung uyo wakadu ku win banimkuyamnadile yak kan ata kasen kei nadi aiskisol so fak tam dá kukidaw si be bid alalewkalmo kisol kukádawin kisol taw kudawok-abi.” Akane, 9 Yesus bakodaw, “kamanoabiw katam uyo ki kail bá takeikuyamáminso tad am katam tadu. Kale be watawokaleyo bá, kinim bela alaso Ebadakkam amikinim mit kayo kala, 10 kaleyo Got amiKinim ayo kano tad bom nadano fen kábom yak kinim kalo maklo keisiw, beta kailbá takeikuyamono kale tase ka.” Kalesa ko.

Wok fakudin kinim alewbinon imi sung utako.

11 Kale ika weng bakaba be kidi bomaliwe, aka weng bakaba atung ki dák wengfakom mak fit dafo bakamsa. Kale akakamano uyo ki tad bi tad Yedusalem abiwmewso bom nadano kanaba kale, ika imaket bo Got ami kasák gu bo mewsonetad misunongin keimune kal bidiwo kale.12 Yesus aka bakoyam, “kinim win finimmak beno aka un bi bakan kukum sikammak unano, kamok keidawiwo yanol aloasiki alam abiw tadokabano. 13 Kale akaunono kalanom nadale alam wok fakudinkinim nangal kal iyo weng kudála tadiwe,aka kung gebom auok kal, auok kal keiyamnadale bakoyam, ‘kisol bela wansiki dusikibom sidiwo asiki tadokabino.’ Kale una,14 kata alam wanang kinim iyo kus atamnadiwe ika kinim walu imadáliw yán temyak bakodiw, ‘kaba num kamok keidolawbáno.’ Akiw, 15 kata aka kamok keinadane yanol tada alam kisol wok faku-dawin kinim kisol kuyam si butamakso ife-musiwe kalono, kale nada tad gán dáyamatadiwade, 16 kamakikiw mak asik maektod nadale bakoda, ‘kawta kaba, nakakam kisol uyo wansiki dusiki bom nadileais kisol kung gebom 50 kal kutikamsikate.” Akane, alam tabalasew ayo bako-daw, 17 ‘kuin nalam wok fakudin kinimkidele, ken keisaw. Kaba ken katiw kal tein

Page 121: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 19:18 118 Luk 19:44dudew tabesaw keimin, abiw afalik dukumnangal kal uyo kin modalo!’ Akeisa ko.

18 Alo mak asik maek tod nadale bako-daw, ‘kawta, kaba naka kam kisol uyowansiki dusiki bom nadile ais kisol maksokung gebom 25 kal mak kutikamsi.’ Akane,19 alam tabalasew ayo bakodaw, ‘kabaldudew tabesaw keimin, kabal abiw afalikdukum auok kal kin modalo!’ Akeisa ko.

20 Beta alo wok fakudawin kinim makayomaek tod nadale bakodaw, ‘kawta, kamkisol namti bela ka, naka kam kukuw uyoutamomane, kaba kinim atud kuw tabesawkala kale kam katam fingon dá nadino,naka kisol uyo aimang gine kutisi.’ Akeinadale 21 bakodaw, ‘kaba yak madik imufek ufek kutidiw bu uyo kalami taw keidukudá bom nadawe yak mak imi ufek ufekkudiw bu uyo kalami taw keidu fen bomkeimalaw kala kaleyo naka fingán dásino.’Akane, 22 alam tabalasew ayo bakodaw,‘wok fakudin kinim dakadisok, kaba! Nakakam weng bakodaw be ki abodom nadilesok gei kamudokabi, kaba kalam kal badebá, afan naka kinim atud fakiyole! Nakayak ami ufek ufek uyo nalami taw keidukudá bom nadile, yak mak ami ufek ufekkudá bu uyo nalami taw keidu fen bomkeimaline? 23 Watawo kaleyo kaba nammoni uyo kudew yak beng tem teidawoyanol naka asiki tad nadino kalfalin kisolso kudongin dakosine? 24 Kalbane, akawanang kinimmewso toda bidiw bakoyam,‘yak ami kisol faku be uyo dakidaw nadi-wade kudew yak kung gebom 50 kal ifesekinim kudawino.’ Yakane, 25 ika bako-daw, ‘kawta, aka alo kung gebom 50 kalfakube bede.’ Akiwe, 26 aka asiki bakoyam,‘naka dam bakoyamon, yak kan ata kisolseng kuw fakube namti, ata kudulokaba,kata yak kan ata mak fakudongin banim,alami kata kukidawokabiw ka! 27 Kata yaknam wasi kei bidiw ika num daw kamokdádoluw báno kale sidiw iyo imadew tadnalam kin gubuyo tei fukodiw fikalino.’ ”Kalesa ko.

Yesus waktudo dew tam Yedusalem unsiwsung uta ko.

28 Yesus aka weng guton bakaba be ban-imane, aka gebom tam Yedusalem unonokale una kale. 29 Aka tam abiw Betfasi soBetani so abiw mewso mukkun auliw tikinkalbiw kal, aka alam weng kidimin kinimalewmak imadála isik gebomunokabiw iyo

weng bakoyam nadale 30 “kiba unokabiw kiyak abiw unokabiw be tam somane inimandongki man mak sok duki dawti bidiw be,be umi dim mak tein kámin dako bidiwmifiw be, kale be sok bá dau nadiwadedew tad kadák tadin kala. 31 Kale yakbom kanamiw kinim mak bakoyam nadalekiba watawo kale dongki man sok bábi-wako kaliw namti, bakodaw, ‘Tabalasew ataweng dauyam dongki dim tein kámono,kale kudew nam tadino kala, kala kalino.’Yakeisa. 32 Kale kinim imadála uniw iyoyak nadiwade ulum atin bakoyama ulutawki utamsiw. 33 Kale iniman dongki mansok uyo bá bom keimiwe, kanamin kayakayo bakoyam, watawo kale dongki man sokbábiwe? Yakane, 34 ika weng atung fakadubakodaw, “num Tabalasew ata dongki dimtein kámono, kanabano,” akei nadiwe 35 ikadew tad Yesus dádaw nadiwade ilimi limkál kudu kudew tam dongki man dim teinadiwe Yesus dew tam dang dim teidiwteinane, 36 dang dim tein kudew ei badane,wanang kinim iyo ilimi ilim tuw leiw ifá-daw yakidiw unsiw ko.

37 Kale ika tad bi tad abiw mewsomukkun auliw leiw kidis mitabamin kalkanomin wanang kinim Yesus dawsikbiwiyo aket dákadewyam tabune kalfal bomnadiwade Got win kufádawsiw uyo wengdukum dafá bom keimsiw uyo watawo ka-leyo bá, kanomin dubat so keimin kukuwutam sidiw kayo bako nadiwade,38 “mew Got win tudow dim Kamok tadok-

aba, be ken kalfalawsa abid tikinoaket balut sowindukumkufámin souyo Got alamino.”

Kalsiw. 39Kale yak Fedasi madik tein bidiwiyo Yesus bakodaw, “Kukumin kinim kaba,mew kalam weng kidimin kinim weng kuwdaw tam tadebiw bidi ngadák fuko imu-dawo sading kalin kala.” Akiwade, 40Yesusaka weng atung fakadu bakoyam, “nakaatin afan dam weng kuw bakoyamon kala.Ika sading kalokabiw, bude tum ita Got winkufádaw bom gánokabiw ka!” Yakeisa ko.

41 Aka tad bi tad Yedusalem mewso todnadale kaek fen Yedusalem utam amanomnadale 42 bakoda, “kuin kiba kamano budedak tam buyámin kuw keidume kalbiw,kata kamano uyo falak atiyam bu. 43 Amdánámin mak tadokabu uyo ki kibilimwasiyo kalin iyo tad wow biki falala imunadiwade leiw fákbu atiyamokabiw. 44 Ika

Page 122: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 19:45 119 Luk 20:17kiwso kibilim man so wati tem bidiw kibakidela kuyáw tilika imu nadiwade kim abiwdukum uyo atin kuw mit kiwa imadá nadi-wade katiw somak kano ulumabin kudáliwtodbu ka, kaloliw uta banim, watawo ka-leyo kiba Got ami am dánámin tadonginkeimaumaket so fukanbiwbá.” Yakeisa ko.

Yesus tam Yol am unsa umi sung uta ko.45 Kale Yesus aka tam Yol am nadale

wanang kinim imi wansiki dusikibiw iyofotaba tamá uniwe, 46 bakoyam, “Got wenguyo bako nadule, ‘namamkatamuyo ki Gotsuksuklawin am kala.’ Kalesu, kata kiwta tabom ‘yakot wanin umi bán keimamsiw.’ ”Kalesa.

47 Kale sun kuw am dánámin adikumuyo Yesus aka Yol am kal bom sawa kuku-min kinim so kinim im gebom gebom soiyo Yesus anbidumo kalaniw. 48 Kata ikaleiw mak atam nadiwo masi kanodoliwbá, watawo kaleyo bá, wanang kinim iyoam weng sun kuw kidilaw bom nadiwadedabadá yak abodiw banim kei bidiwo kayoko.

20Yesus kaba kan ata win dukum kukamsa,

aksiw umi sung uta ko.1Ammak dánane Yesus aka Yol am abem

kal bom nadano wanang kinim kukuyambom nadale Got sung kidel dawkáyam bomkei badano, bokal kayak as fakiw dáká-dawin kinim so sawa kukumin kinim sogebom gebom so iyo tad Yesus bakodaw,2 “kaba yaknámin win dukum uta kudubom nadawo kanamin kukuw bo kudewmatam dakábawe?” Akei nadiwe bakodaw,‘bo kan ata kanominwin dukumbo kukam-sune?” Akan bom keimiwade, 3 Yesus akabakoyam, “naka nalaso dákadámin kiwsikweng mak dákadáyamino bakonamin kala.4 Yon wanang kinim wok boyamsa kukuwbo yakalo tasu? Abid tikino kal bade kinimilimiyone?” Yakane, 5 ika atama atamabom nadiwade ilim tudun weng baka bomnadiwade uka bako naduwe, “abid tikinokal tasuno,’ kalokabuw, be akal bakoyamnadale ‘á watawo kale aket kudawin dako-bidiwe?’ Kalokaba. 6 Kata nuka bakonaduwe, ‘woye kinim ilimi kukuw buyo.’Kalokabuw, bede wanang kinim iyo tumtuw yanbidine, watawo kaleyo bá, imi aketfukanin dukum ayo bako nadiwe, Yon ayolum senin kinimo,” kalesiw kayo ko.

7Kale ika aket tet si kudá nadiwadeYesusbakodaw, “num kal banimo, yakalo emaktasune kalbi kudáluwo.” Akiwe, 8 Yesusayo bako nadale, “naka kaliw kale be nakabakoyam, kanomin win dukum uta kudubom kanamin kukuw bo kanabino yakomibanim!” Yakeisa ko.

Kinimmafak gadew sok yong kinmodin imisung uta ko.

9 Kale Yesus ayo dák weng guton makwanang kinim bakoyama, “kinim mak akagadew sok yong mak kaisano, bude akakinim madik láw kin monam bidiwano,kale kuyam kudá nadale una ki un bianang sikam mak teinsano, 10 gadew gimuyo yakana bomongin atanmewso keidunealam wok fakudawin kinim ayo dabadálayak yong kanamin kayak itamayo gadewgim mak dákama kukamiwo tadalo. Kaledabadála una, kata yong kin moyámintabiwo kalomo dabadák tamo faubi, daunadiwade dabadáliw bisák balang balangunane, 11 alo ming ming alam wok fakudinkinim mak dabadála, yak unane yong kinmodin kinim tabiwo kalomo fau bi daufatom leiw yáw kuw kukudaw nadiwadedabadáliw bisák balang balang tadane,12 alo ming ming wok fakudawin kinimalew imi falew mak dabadála yak unane,yong kin modin kinim tabiwo kalomo, fomtuw fau bi dau nadiwe dawbinodiw unbi dák mon abane, 13 beta gadew yongkanamin kayak ayo bakoda, ‘kuin be yak-namokabi.’ Kalsi nadane bako, ‘au nalamkal, nalamman nalam aket kudawsi ata da-baláli yak unokaba, bude ika atin dakbu kenatamokabiwo kale nadale dabadála tada.’

14 Kata yong kin modin kinim iyo maekaba atam nadiwade batad aka, batad akabom bakodiw, ‘kanamin kayak alam mantadba kaí, nikil baku anbi naduwade amiufek ufek alaw kudawse uyo numi kei-dumo!’ 15 Kale nadiwade yak dew fakudawbinodiw tam gadew bináliw abiwo kalaba anbidiw fikalesa.

Kale yong kanamin kayak ayoyakanomyamokaba? 16 Aka tad nadaleyong kin modin kinim iyo fuko nadale,gadew yong uyo yak kinim kukumkuyamokaba.” Kalesa.

Kale wanang kinim iyo kanamin wengbe kidi nadiwade bako, “bá be, be kan makkanodomu banim be.” Kalsiw ko. 17 KaleYesus ayo kin tudun salyam ifimo nadale

Page 123: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 20:18 120 Luk 20:41dákadáyam bakoda, “kiba Got weng kalegodusiw ummit bulayo yaknámin?‘Am ginamin kinim ika tum bula mafako

kale kudáliw yak abuno uta ta bomnadule kamano tum iwkuk miditum taw keida ka.’

18 Kan kinim ata tum dim be dalmongkalom kutina namti, kinim be but wakelwakel audokaba ade tum umi dak tam dámadák daw tam modokabu namti, atintalin kuw keidokaba.” Kala nade 19 sawakukumin kinim so bokal kayak as fakiwdakádawin kinim so iyo leiw fen bom yakn-odaw naduwo kamane kal dew fakudumokalsiw, watawo kaleyo bá, ika kal keido-mane, weng guton bakaba be ilimi dokdiyam bom bakaba ka, kale nadiwo kanam-siw, kata ika wanang kinim Yesus wengkidibiw imi itam fingánsiw ko.

Takis Sisa kukádawin sung Yesusdákadálawsiw sung uta ko.

20 Kale nadiwade ika dafimo bom nadi-wade di di bom atafimin kinim imadáliwkasen keimom kinim madik nuka kinimkidelok kae, kale nadiwade dákadálaw bomkeim unuwowataw so kalane, kale naduwodabadáluw yak gawman kitid soim imi tengdim abako! 21 Kale nadiwade di di bomatafimin kinim iyo tad Yesus dákadálaw,“Kukumin kinim kaba, nulum kal, kabakam wenga, kukumina uyo ki atin damkuw kanamábaw ade nulum kal kaba wintabin iyo itam aket so keikamoma banim,kata kaba kabalam Got weng ki atin afankukuyamábaw. 22 Kale nuka ken takiskeimin kisol be Udom gawman kamok Sisakudawoduw bade bá?” Akiw, 23 kata Yesusaka itamomo, ika kasen kei weng abilfonamumo kalbiw ka. Kale itam nadalebakoyam, 24 “tumonmak kukudiw utamon,bela kan ami gebom wakak dá nadiwadewin kuti keisiwe?” Yakane, 25 ika wengatung fakadu bakodaw, “Sisayo,” kaliwe,aka bakoyam, “yak yaknámin uta Sisaami namti, Sisa alam kukádawin ka, yakyaknámin uta Got ami namti, be Got alamkukádawin kala.” Kalesa ko.

26 Ika ilim weng gudula daubiw uyowanang kinim temweng abilmak fodonginbanim, watawo kaleyo bá, ami weng tamankida uyo kidel kayo ika kin ki antam dásinadiwade weng sading kalesiw.

Fikalesa kinim talá tabokaba umidákadámin uta ko.

27 Seddusi iyo mit makuw kale ika bakonadiwade fikalanámin iyo talá tabodiwbanimo, kaleyábiw kayo Seddusi madikika dákadámin weng mak daw tammo tad Yesus atam nadiwade bakodiw,28 “Kukumin kinim kawta, Mosus aka wengsawa mak goduyam bako nadale kalesa.‘Atamaw kinim mak wanang kudu wananunomman mak kudongin banim kuti kudáfikala namti, ning asik tow muk anungkadun falmo nadano alam muk anungfikalesa man mak fukodawako.’ Kalesano,”Kalesiw.

29 Kale kinim nikil fet kal mak bidiwo,fik dil asik wanang kudu alom nadale manmak daudongin banim fikalom kadun kutikudálane, 30 beta dilim falew asik falmowanan unom fikalom kadun kutidane,31 beta iw asik tam fik kadun falmo wananunom fikala, kanamiw ki um dim kal kinimnikil fet kal iyo manmak daudongin banimbe kal bilel kale sidiw 32 ade wanang ukulyanol fikalesu kala. 33 Kaleyo fikalesiwtalá tabokabiw, be kinim nikil fet kal imiwanang makuw buki kudu alom nadiwfákadew unsidiw talá tabokabiw be kanami kadel keidokabune?” Akiwe, 34 Yesusweng atung fakadu bakoyam, “kamanokadák bidiw uyo wanang kinim dabuduladabudulabiw. 35 Kata yanol yak kan ataken winso talá tabokaba kinim wanangbe kabadák wanang kinim dabudula,dabudula keimodiw banim make! 36 Ikafikaloliw banim ade ika alam kano enseltaw keidokabiw ade ika talá tabokabiw,kayo Got ami muduw keidokabiw. 37Mosusakal kidela kukuyam nadale fikalanáminfom lung kudá tabokabiw kalesa. KaleMosus aka gusák as kainin umi sungbako godusa uyo bako nada, ‘Kamokbe Ebadakkam, Aisak ade Yekkow imiGot.’ Kalesa. 38 Kale umi mit uyo ki akakaunsin sinik so biyámin imi Got. Kale akafikalanámin imi Got bá ade am kin dimwanang kinim adikum iyo kaunsin bidiwkalba.” Yakane, 39yak sawa kukumin kinimmadik iyo weng kidilaw nadiwade bakodiwko. “Kukumin kinim kaba, ken weng yánki bakoyamaw.” Akeiwo, 40 kayo wanangkinim iyo dákadámin weng makso makdákadálawumo kalongin banim keisiw.

Walusa Kinim be kan ata, kalin sung uta ko.41 Yesus aka bakoyam, “ika yakno nadi-

wade bako, Walusa Kinim be Dewit ami low

Page 124: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 20:42 121 Luk 21:15kae? Kalanábiw. 42 Dewit alata Fuw Buktem godu bako nadale,‘Kamok ayo nam Kamok bakodaw nadale,

tad nalam tengmiskuno tein sadaw43 si naka kalam wasi iyo imadewtad kalam kitid akfak tem imtidok-abi.’

Kalesa. 44 Kala kaleyo Dewit aka WalusaKinim be bakodaw nadale, ‘Kamokim,’akeisa. Kale be, yakno nadano alo akaDewit ami man low keidokaba?” Yakbadano, 45 adikum wanang kinim iyo Yesusweng kidilaw bidiwe, Yesus aka alam wengkidimin kinim bakoyam, 46 “kidela, utabomnadiwo kiba sawa kukumin kinim itawkeimin bá, ika leiw leiw ká bom nadiwadeilim babid babid kimisung ki miki dabadánadiwe wanang kinim tadu tadu bom wan-siki dusikibiw tem bulew buduwo, itamaket kun falali yakin kale kanamaliw adetam kawed am abin abem uyo kudu teinanbom nadiwade ban imin wanbiw im abiniwkuk uyo fakbu teinan bom nadiwade47 wanang kadun kadun min ibakayamiw,ata im am uyo yakot wan bom nadiwadekasen kei im lukGotwis sánlawuwkae, kalewis sánin kimisung keimábiw. Be kasen keikana bom ilimi uyo kuku nuka nuta kinimkidelo kalanaliw. Kale kanodin kinim bidiatin sok gei tabamin mafak kudulokabiwko.

21Wanang kadun Got fet dawkádawin dau-

dawsu sung uta ko.1 Kale Yesus aka Yol am kal kin modom

nadano kalomo kisol kayak kayak kai unebom nadiwade Got fet dawkádawin uyokisol dukum kudew yak kin ket tem kutiunebiw ka. 2Kale aka kanom kin mo álano,wanang kadun kinkin so mak utamomo,kain tabin alewmak dudálu yak kin ket temunu ka. 3 Kale nadale Yesus aka bakoda,“naka atin dam weng bakoyamon, mewwanang kadun kinkin so uta Got kin dimayo uta kisol seng kuw kutidu yak madikmadik im kisol akayamu ko. 4 Wanangkinim adikum itane kisol kayak kayo mewyak Got fet dawkádawin ki kudew tad kinket kubudiw ka. Mew wanang kadun bu-layo ki umi ufek ufek atin gitas banim, katauka ulum wan bom bongin uyo adikumkubino kudálu.” Kalesa ko.

Bi audokabu Yol am bo dakel tabokabunokalesa sung uta ko.

5 Kale alam weng kidimin kinim madikiyo katam fen Yol am abem kin mo bomnadiwade kanodin am kidel kin budusiso tum mil mo gine nadiwe kanodinufek ufek kidel so Got fet kukádawábiwkuwo kalaniwe, Yesus aka bakoyam nadale6 “kanomin ufek ufek adikum utaman-biw bo, am mak dánokabu bo adikumkuw mafak dádokabu. Adikum tum uyodakela bakan abokabu ade tum katiw somak tam mak umi tiw budu utamodiwbanim.” Yakane, 7 ika bakodaw, “Kukuminkinim kawta, bo yanodin atan kal kanamtabokabune? Ade um kanam tadokabu boyaknámin kukuw uta kanam matam bunoau kano bakosa namti, mewmatam bonginkeimu kalokabuwe?” Akiwe, 8 aka wengatung fakadu bakoyam, “á ibakayamodiwkaok ki kidela dufo bom nadiwo kala,watawo kaleyo bá, kinimwanang seng kuwika nam kibi wakak kiw tade bom nadiwebako, ‘naka nalata kalakabi tadi kate,’ kalbom nadiwade, ‘am dánámin mewso kei-buno’ yakiw namti, im yán aboyamin báko. 9 Kiba utamiw wasi ginan matam bugelei wako dau ginan bom nadiwade kinimmit makuw ilita tako dau ginan bidiwe,kiba fingánin bá, busik kanabi tadenunoyánol am afung am uyo dánu tadokabu.”Yakei nadane 10 bakoyam, “anang kukumkasel yak anang kukum kasel tabudiw gi-nan bidiw, abiw kukum kasel yak abiwkukum tabudiw ginan bidiw, 11 bim am-sun man fukan matam bune imin wol futmatam bu, asanin kinim wanan matambu, bakan adikum kuw tabodu uyo matambokabu ade abid tikin ukul dubat keiminso kanamin fingánin kukuw kukuw so uyokanam matam bokabu.

12 Kale weng bakabi bela matam bon-gin banim dako aluyo, kiba teng takuyamimadew faku bedbedya bom nadiwade ikaimadew kawed am am im tam tade wengbakaya bom sok gei imkan bom ade kibaimadew yak kamok kamok so gawman sodim tei kot kei bom keiyamokabiw. Be kibanam win tudow dim kanayamokabiw kala.13 Kale kanam matam bokabu kabadákalkiba abin kidel wakuyamokabu, kale wengkidel uyo bakayamin kala. 14 Kata kibakanammatambu kol bu utaw kalokabi, kaleaket luklakin bá. 15Watawo kaleyo bá, nakaweng bakamin umi kal keimin dauyamok-

Page 125: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 21:16 122 Luk 21:38abi, kayo kilim wasi iyo kim weng bakabiwbe atamomo kiba weng mafak bakabiwyakodiw banim.

16Kiba kibilim kakun kalaw so nikil fikalso kibilim duw ifin so kafadow kasal so ilitata bom dusikidiw, ata madik kiba imadáliwyak wasi sikal ban dim abiw yanbidiwfikalokabiw. 17Mew adikum wanang kinimika sakik itamokabiw uyo watawo kaleyobá, nam win faku bidiw kayo ko. 18 Katamew kanodin ufek ufek kanayamokabiwuta mak ta bom atin kidela im mafak dá-domu banim. 19 Kata kiba kilim afan kalindim kitid kuw fakadá todokabiw uyo kenkilim kál bá bu takeikudokabiw ko.

Yedusalem be mafakokabu kalin sung utako.

20 Kiba utamiw Yedusalem uyo wasi untabudin kinim iyo tad wow falal dau teiniwnamti, kal kiba kal keidomo, Yedusalemuka mewso kuw mafak dádongine kalin.21 Kale be kanam matam bu kaí, Yuddiabakan kasel ika wakan sakabe un bi amgutikin unin, yak kan ita Yedusalem kaw tamtein bidiw itane adik matamaniwe, yak kanita Yedusalem abiw wol báno kal bidiwnamti, ika tam Yedusalem katam uneminbá. 22 Kale belayo ki ilim sok gei tabaminam dánámino, kale Got alata kanam kale-sano, alam weng godin weng uyo kanamtadokabu kalesu uyo matam dam abudok-abu ka. 23 Kanodin am dánokabu kawákayo yak wanang kumun sone, man daw sekmikibune ika yaknodume kale atin fitok-abiw. Kale be idum dukum uyo matambakan bula abumamune, Got ami aket kengdukum uyo wanang kinim kuyamokaba.24 Kale wanang kinim madik bo woksekkaung tuw anudiw fikalan bidiw, madikita kalo anang bakan kukum kukum kinimta bom bakadu imadew yak sok gei imtibidiwe, alo yak Yedusalem abiw utaneanang bakan kaloyo kaloyo kamok kamokta bom, ita bakan uyo kudu kinmo bidiw biilim atan wakuyamsa uyo banimokabu!

25 Kale atan so kayow so milum so uyodubat keim matam bune, anang bakanadikum bo fingánin ki keidokabu, watawokaleyo bá, yol wok umi fakadisu fakadásutabu yaknodume kalokabiw. 26 Wanangkinim deng mak bo ikal adikum kanominbakan kuw tabodu kanam matam bokabuumi aket fukan bom nadiwade im aket uyoki fingánin dukum yak falune, kin buda

aba bom keimokabiw uyo watawo kaleyobá, abid alam kano kaw tam bálo kalesuuyo daktinono kalin keidu gulak gulaktabokabu kayo ko. 27 Kale kanamin temkabadákal Got ami kinim ayo ibin tem kitidso kin budusi dukum so kei madák abaka, kalokabiw. 28 Kale bo kanam matamabin kudono kanam tadu namti, kaba kantod nadawe mik fadá katam fenámin kala,watawo kaleyo bá, kam kail bá takeikuka-mongin atan uyo mew tadbu ko.”

29 Kale Yesus ayo weng guton belabakoyam, “kiba mew as yet so as malowso bidi itamin. 30 Kiba ata bidiw alam kondudá nadale alokso kon talála namti, takamtein tadane kalin ka. 31 Kale be alatawkale, abid tikin kanamin kukuw bo kanammatam bu namti, kal keidomane, Got amikasák gu tembiyámin uyomewso tadonginkeimune kalin.

32 Naka atin afan dam weng bakoya-mongin keimi, kamane kamane umi kinimbidiw iyo fakadew unongin dako áliwoadikum ufek ufek um kanam matam bok-abu uyo ilimi dim kal kanodokabu ko.33 Abid so mew bakan so bidi kalo maklobanimokabiw, kata nam weng uyo kalomaklo banimomu sung banim ko.

34 Kidela kilim luk dudu dufo bomnadiwo masi kiba keno, kale wok mafakkitid kuw tabesu uyo wan bom nadiwesun kuw ufek ufek liwliw wan bom nadiwekilim bakan dim teinámin ufek ufek aket kifukan bom keimin bá, masi keno kale lum-lum bom kanamiw, Got ami Kinim tademinatan uyo mew babá falmang kalin ulutawkei tadu kin sidi kudálodaw kala. 35 Kalekanam kutad didokabu uyo mew adikumbakan kuw tabodu uyo tum tem, as tem sowakadálokabu bá ko. 36 Kaleyo kidela dufobom akál ale kaon ale bom nadawade sunkuw Got amaneng dukadaw bom, keimomnadiwo kanomin ufek ufek kanam matambokabuno kalbu uyo kitid kuw fakadá yakakamam nadiwade yak Got ami Kinim kindim todin kala.” Kalesa ko.

37 Kale am dánanim makuw makuw ku-tim be tam Yol am weng kukuyam badabi kuin kuin tadane, aka sun kuw una kiun bi mukkun auliw tikin kalbiw kal sinsinbadane, 38 adikumwanang kinim iyo kutimtad Yol am kal am weng kukuba uyo kidi-lawámsiw ko.

22Yesus anbidumo kale weng gudulin sung

Page 126: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 22:1 123 Luk 22:27uta ko.

1Kale kamano uyo Budet Is Banimwaninumi ban bo bom alo Akayam Unemin umiban bo bomwanin wanin ammewso keidu.2 Kale bokal kayak as fakiw dakádawinkinim keidiwe, sawa kukumin kinim kei-diw iyo yaknamom naduwo kalo iwál leiwYesus anbidumo, kale bom leiw fen kábiw,kale be watawo kaleyo bá, wanang kinimim itam fingán dá bom nadiwo ko. 3 Kalebeta Mafakim ayo tadeyak Yuddas kidintem unsa, alam win mak ayo Iskadiyatkayak akanábiw kale, aka Yesus alam wengkidimin kinim, kale ata dauku kilung kalkeisiwo, 4 Kale Yuddas ayo aik kala ki yakbokal kayak as fakiw dakádawin kinim soYol am kin mo todámin imi gebom gebomso iyo itam nadale bakoyam, “kana kanonadino Yesus ayo dabadáyamin maek kimsikal ban dim abokabano,” kalesa. 5 Kaleika aket kalfal dádaw au akei nadiwadekisol kudawumo kaliw. 6 Kale Yuddas ayoafano kale nadale yakno yakno yomnadinowanang kinim kin duwáyam gis Yesus ayogi dauyamon kanama.

Yesus adik adik wanin wanesa sung uta ko.7 Kale Budet Is Banim ban dutimin umi

am dánasu kale kamane, Akayam Uneminban umi bil siwsiwman amokabiw amdánanade 8 Yesus ayo Yon so Bita so wengdauyam, “kiwsik ei bom nadiwo AkayamUnemin ban imin uyo mikil kei bom kidelsidiwo nuka yanol taduwo wanumo.” Yakanade 9 ika asiki dákadálaw, “yaknang kalkanamin tabokabune?” Akiwe, 10 aka wengatung fakadu bakoyam, “kiba yak abiwdukumwakas tam audumo kinimmak wokilu wok ket kudew tadba ka. Kale nadiweam mul tein tam alam una kal wakas tamam nadiwade 11 am kayak ayo dákadálaw,‘Kukumin kinim aka bakokam nadale, ko-tadang am be yaknang kal nalaso nalamweng kidimin kinim so Akayam Uneminban imin uyo wanokabuwa kalano.’ Akiwo,12 kinim ami am kukuyamokaba be el amokal, kale tam udumo wanin wanin bányum tabesu ka. Kale nadiwo kal ban iminuyo mikil keim sidiwo tadumo,” yaka nadeuniw. 13 Kale ika yak somo Yesus alambakoyama ulutaw kun kuw ka. Kale nadi-wade Akayam Unemin ban imin uyo mikilkei bom kidelsiw ko. 14 Kale wanin wanintem tadule, Yesus so alamweng dew káminkinim so nikil wanin wanin bán dim tein

nadiwade 15 Yesus aka bakoyam, “naka ka-mane ki kiwso Akayam Unemin ban iminuyo nalam aket dukum so kei wane nadinobeta kabadákal, kál funin uyo kudulon kala.16 Kaleyo naka atin dam weng bakoyamonkala, yanol kabadák makso Akayam Une-min ban imin so mak wanomi banim keibidi bi, kiba kidela mit kal kei Got kasák gutem unokabiw kal wanokabuw.” Kalesa.

17 Kale yak wain wok kaw kudu fakunadale Got ken keiyo akei nadale bako,“bula kudu nadiwade nikil gele wanino.”Yakeisa. 18 “Naka atin afan dam wengbakoyamon, naka kamano tein katowunuw uyo naka alo makso wain wok makwanomi banim, bidi bi Got kasák gu uyotaduyo kuwo.” Kalesa ko.

19Kale aka dák wanin budet faku nadale,Got ken keiyo, akei nadale fakel fakeldauyam bakoda, “bulayo ki nalam damkuyami ko, kana bomnam aket finang dákabom bidiwo,” kale kuyama waniwe, 20 aloleiw makuw kanaba be ki, aka wok wainkaw uyo kudu nadale bako kala ko. “Bulayoki nalamkaimkimino, kale imsádi kale belanalam kaim tuw alokso abino kalin uyoyán tum kuti kudámi ko. 21 Kata kinimmak ata tabe namadew yak wasi sikal bandim namtidokaba kinim ayo nalaso nalambán mewso tein be. 22 Kale Got ami Kinimalami bude kanamkalesu kayo bo kanodok-aba, kata kinim nam wasi gi dauyamokabakinim, be nam kinkine, beso kanodokabakuwo kalbi ka.” Kalane, 23 alam wengkidimin kinim ika dákadálawa dákadálawabom nikil taken bom, “be kan atane, kanatane kal bom nadiwade nulum iwyak temkadákal kan ata tabe nadale kanodawoka-bane?” Kalaniw.

24 Kale alam weng kidimin kinim iyowengal fukan bom bakodawa bakodawabom kaliw ko. Kan ata amsun keidokabakal bom wengal fukaniwe, 25 Yesus akabakoyam, “yakMifiw imi kamok kamok ikailim wanang kinim im kin moyabiw ka, alowanang kinim ikil kamok kamok bakoyamika ‘kamok dukumo’ yakeiyábiw. 26 Katabela kiwso im kanamábiw taw kanodoliwsung banim, bede nikil mak matam amsunkeidono kaliw kaí, man katiw taw keidawbetano ade wáw kan kawta mak matamkin modin keidon kalaw kaí, mak imi wokfakudin kinim keidom nadiwano. 27 Kalekan ata dukum keibe? Bán dim abin teinwanin wanba ata bade, tod bom wanin

Page 127: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 22:28 124 Luk 22:52ifaba atane? Afan kinimwanang bude bakonadiw bán dim tein be ata kala kalbiw,kata naka kim iwyak tem kadákal kim wokfakuyamámin kinim keibi. 28 Kale kibanalaso bidiw nam kanomin idum fitin sengseng uyo kudusi. 29 Kayo nalam Natim ayokitid so win dukum so kunamsa ulutaw,naka kitid so win dukum so uyo kuyaminalaso makuw keidokabuw. 30 Kale kibatam nalam kasák gu bom nadiwade nalamwanin wanin bán tein bom wok wane iminwane bom nadiwade abin abem abem teinfakadá nadiw Isadael kinim mit kilung kalbe kiwta taktakokabiw kala.” Kalesa ko.

Bita Yesus win kuwádawokaba umi sunguta ko.

31 “Saimon kaba, Saimon kaba,Mafakim aka weng dákadá adikum kibaimkukuduno, kale nada aka wom tuknuabál kudu kiw kuwnodono kalin taw keimako. 32 Kata Saimon kaba, naka Got wismodawi kalam aket Got kukádawin uyodaw kitid mokamokaba. Kale kaba aloasiki maek nalam mit tem tadokabaw,alo kawsik kalam nikil fikal iyo imi afankalin uyo kuw kitid moyamal.” Akane,33 Saimon aka bakodaw, “Kamok Yesuskaba, naka kalawso alew makuw yak sokgei imudino, kale faskobi ade ken kawsonaso alew yanbidoliw, kata keno kalbi.”Akane, 34 Yesus asik bakodaw, “Bita nakabakokamon, kamano midiliw kabadákalkokoduk gán dádongin dako álano, kabanam win uyo kuwánam nadawe kinimbe nam kal banimo nakbi bid alewbinomodokabawo.” Akeisa. 35 Kale Yesusayo alam weng kidimin kinim bakoyam,“suwayo naka bako, ‘moni so bung men soyán lom so dew unemin báno,’ kale imadáliunsiw, be kim aket ufek ufek makso makiwánsiwe?” Yakane, 36 ika bakodaw, “bomak iwongin banim dakosuw.” Akiwe,Yesus aka bako nadale, “kata kamane kiba,kan kawta men so kisol so namti, dewáminkuw ko, kan kawta woksek kaung banimnamti, kalam gid lim uyo kuyam un kaungmak modin kala.

37 Kale Got ami godin weng uyo namsung bako nadule, ‘aka kinim kukuwmafakfakudin so wol bakedokabano.’ Kalesukaí, afan dam kanamongin keim tadu ka.”Yakane, 38 ika bakodaw “Kamok kaba, belawoksek kaung alew mak bu.” Akiwe, akabakoyam, “áwo bu ki buye.” Yakeisa ko.

Yesus mukkun auliw tikin Got amanengdukádawsa sung uta ko.

39 Kale Yesus aka alam sun kanamalakayo, aka abiw dukum uyo kudá, nadaleun bi tam auliw tikin unane, alam wengkidimin kinim ikil mul tein uniw ko.

40 Kale ika tam tikin nadiwe akabakoyam, “kiba Got amaneng dukádawbom nadiwo kala, masi kanamom asoimkukumin tadu, kiba ken kidela kitidfakadá todongin dakodoliw kala.” Yakeisa.

41 Kale aka kal imadá mew takas yaknadale katun luko dudák tei Alaw amanengdukáda bom kalana ko. 42 “Natim kabaafano kalolaw bude nam kanodin kaim ketbo kukan keinamalo, kanodin bo nam sanbá, Natim kalam san.” 43 Kalana nade abidtikin kal ensel makmadák nadale daw kitidmosa ko. 44 Kale aket idum afalik dukumkuw kudu nadale aka wol mat weng Alawamaneng dukádaw bomane alam iwák uyokaim taw kutinámin kei dák bakan abamtabu ka.

45 Kale nadale Alaw amaneng dukádawbá kaokal kan tod nadale alo asiki maekalamweng kidimin kinim itamomane akál-biw ka, kalesa uyo ilim aket idum uta tabom kál baluta imuduno kayo ko. 46 Yesusaka bakoyam, “watawo kale akál bidiwa?Kan tod bom Got amaneng dukádaw bomnadiwo kiba kanamom imkukumin tadok-abu uyo ken kitid fakadá todin kala, yakbom keimane, 47 kawákal kanomin kinimuyo fukadálawu tabu ka. Kalomo Yuddasakbiw, aka Yesus mul tein kámin kinimkum kal iliso kamino kale, ata tabe kinimimadew dolok moda tadiw. Kale akayak Yesus mewso nadane dawtad mikidonkala kanamane, 48 Yesus aka dákadálaw,“Yuddas, watawo kaleyo kaba Got amiKinim ayo dawtad mikimin tuw wasi gidauyamono kanabaw? 49 Kalanane, Yesusalam mul tein kámin kinim iyo utamomokanodin kukuw bo matam bongin keimuka, kale nadiwade bakodiw, “Kamokimnuka ken woksek kaung tuw anudoluwe?50 Kalbiwe, mak asik tabano kalomo bokalkayak ami wok fakudawámin kinim amikilung kal miskuno bo woksek kaung utatakadu kubinodawa dák abune, 51Yesus akabakoyam, “á makso kanamin bá!” Kalbane,yak kinim kilung kal uyo malemane kensuko.

52 Kale beta Yesus ayo bokal kayakas fakiw dakádawin kinim so Yol amun tabudin kinim imi kamok kamok so

Page 128: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 22:53 125 Luk 23:7

wanang kinim imi gebomgebomso yak kankinim ita dew fukudomo kale tadiw so iyobakoyam, “kiba watawo kale kanomin wasiginin un so un kaung so as kom so dákadewtadiwe? 53 Naka sun kuw Yol am kasádamtem ade kibiliwso biyábi, kata kiba tengtakunam namadew fakudin dakosiw. Katabela kilim atan keida ade be Mafakim amikitid akfak tem uniw ka.” Yakeisa.

Bita bako Yesus nam kal báno, kalesa sunguta ko.

54Kale Yesus sikal takudaw dew gidi gididew uniw ki daw tam mo bokal kayak amiam uniwe, Bita akal yán tem itam gudukitam guduk unsa ko.

55 Kale bokal kayak am abiw dal iwyakbe as mak dok dádiw kain bada dák teinbom as tudu bom keimiwo, kale Bita akadák im tem as tudu bom keimano, 56 kawtam wok fakudin wanang mak uka kalomoaka as daung lánba kai tein be ka. Kalenadule atam lis kadák si nadule bakodu,“mew kinim bela Yesus alaso kámin kinimtei.” Akune, 57 aka iwálu nadale bakoda,“wanang fak kuba, naka kinim bakabaw benam kal banim.” Wakeisa ko.

58 Alo mew teinin taw ale ade kinimmak asik atam nadane bakodaw, “kabayoki alaso kámin tei.” Akane, Bita aka bako-daw, “kuin kinima, naka bá be.” Akeisako. 59 Kale beta tein bi am atan makammak banimane, alo kinimmak asik atam liskadák si nadale bakoda, “atin afan kinimbelayo ki iliso kámin kinim kate. Kabayoki Galili kasel.” Akane, 60 Bita asiki wengatung fakadu bakodaw, “kuin kinima, nakakamweng bakabawbe namkal banim.” Kalbom aka weng be baka bomane kokodukgán dá kei badane, 61 Kamok Yesus ayodumade Bita kin tatun salaw dafi modane,Bita ayo Kamok Yesus weng bakodaba,aket finang dádomo, “kamano amdánáminkabadákal kokoduk gán dádin dako áliwonam win alewbino mo iwalulokabawo.”Nakeiba ka. 62Kale nadale matam be maekabiw dal nadale aman bom batbat bisa ko.

Yesus faumsiw sung uta ko.63 Kale kinim yak Yesus kin mo falala

daubiw iyo Yesus atafi bom nadiwadefaumsiw ko. 64 Ika kin amit atidaw faubom nadiwade dákadá bakodaw, “kala lumsenin kinim kate bakoyo kan ata kan-bidane?” Kal bom nadiwade. 65 Ika wengmafak seng kuwbakadawbomatamfimsiwko.

66 Kale bidiw bi am fadenan tadane Yukayak gebom gebom keidiw, bokal kayakas fakiw dakádawin kinim keidiwe, sawakukumin kinim keidiw, tada tada dek amkinadiwade Yesus ayo dabadáliw yak ilimkin gubuyo todane, 67 ika bakodaw, “kabaGot ami Walusa Kinim namti, bakoya-malo.” Akiwe, Yesus aka bakoyam, “nakabakoyamomi, kata nam weng be afanonakodiw banim. 68Ade naka dákadá bakoy-amomi, kata kiba weng bakonamodiwbanim. 69 Kata kamano tein katow unok-abuw uyo Got ami Kinim ayo Got kitid kuwtabesa ami teng miskun dim kal teinokabako.” Kalane, 70 ika adikumwengmadas kaledákadá bakodaw, “kaba Got ami Mane?”Akiwe, aka weng atung fakadu bakoyam,“afan dam weng bakamin kei bidiw ka,nalata betei.” Yakane, 71 ika bako nadiwe,“nuka watawo kaleyo alo weng mit maksoatamalo kale fenbuwe? Alo nuluta atamuwalam bon tem kanam kalba bede.” Kalesiwko.

23Yesus daw tammo Bailet so Edot so imi dim

kot keimsa sung uta ko.1Kale beta kanomin abák sino iyomatam

be nadiwade Yesus dew Bailet atamiw ko.2 Ika falak teidaw bom nadiwe bakodiw,“nuka kinim bela atamomane num bakangawman kinim iyo im teng dáka bomnadale, aka num takis Sisa kukádawinuyo abem kutiyam nadale bako, ‘naka GotWalusa Kinim kae,’ kalesa bemi weng dambe kamoko kala kalin kayo aka be bakabadayo dew Bailet kam dim taduw ka.”Kaliwe, 3Bailet aka Yesus dákadálaw, “kabaafan Yu kayak im Kamokime?” Akane,Yesus ayo bakodaw, “au dam bakodaw beka.” Akeisa. 4 Kale Bailet ayo kanaminweng be kidilaw nadale aka bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so wanang kinimseng so bakoyam kala ko. “Naka ammafak keiminmak atamnadinomasi kinimbela sok gei daudumo kalongin banim.”Yakane, 5 bude ika atin kuek di bakadawbom kaliw ko. “Yuddia bakan kinimwanang alam weng kukuyamin uta ta bomwanang kinim aket dafáyam ká bomnadaleaka Galili kalo kanam tadanusa ki kutamokudew tad kadák didano.” Kaliwe, 6 Bailetayo kanamin weng bakabiw be kidiyamnadale bakoda, “kinim bela Galili kasele?”7 Kale aka finang dá kal keidomo Yesus be

Page 129: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 23:8 126 Luk 23:33Galili kinim ade Galili bakan be Edot ata kinmobe kayo aka dabadá yak Edot dim una.Kale Edot be Yedusalem kal beno ko.

8Kale ika dew yak uniwe, Edot ayo atamaket seng kalfalsa, watawo kaleyo bá, amisung uyo kama kal kidi nadale yaknang kalatamokabine kal bom sun kuw kin dakakdi teinsano. Kale Yesus aka kanabanokanabano kal bidiw kidiyabano Edot ayodubat keimin mak kukuda utamono kalako. 9 Kale Edot ayo kanomin dákadáminuyo as bilaluk keidawse, kata Yesus akaweng mak fakadu bakodawongin danimalam tum teinin keise. 10 Kale bokal kayakas fakiwdakádawin kinim so sawa kukuminkinim so mew todbiw iyo Yesus weng falakteida bom kitid weng Edot bakadawsiw ko.

11 Kale beta Edot so alam un tabudinkinim so iyo Yesus atafi bom kasen kasenbom sung ginanla bombako nadiw kamokokalesa so kuwo. Ak bom nadiwade kamokimi ilim mikimin uyo kudák tadelawnadiwe tal leiw kukudaw si nadiwedabadáliw alo asiki Bailet dim unsa. 12Kalesuwayo katow alanám tadanusiw uyo Edotso Bailet so iyo kus atama atama bom wasikeiyábiwo kamano kabadákal alew abálwolwako ken atama atama audiw ko.

13 Kale Bailet ayo bokal kayak as fakiwdakádawin kinim so gebom gebom sokinim wanang adikum so iyo gán dáyamatad dek amkidiwe, 14 aka bakoyam, “kibakinim bela bako nadiw, ‘aka wanangkinim aket takoyama Udom gawman iyokanayamabiwo,’ kale dew nam tadiw. Katanaka kibilim kin dim kadákal atafibi dau-domo, kimi mafak keida falak teidawáminuyo mak utam nadino masi bá. 15Ade Edotata kana kudá dabadála num finang tadabu utamino! Aka yaknámin mak mafakkeiseno masi, nuka umi laklak anbiduwfikaloma banim. 16Bede naka kál funin utakudawo dabadáluw unako.” Kalesa.

17 Kale be ilim kukuw kanamino, kaleika bi Akayam Unemin ban imin wananinam dánane Bailet ayo sok gei tabesa kinimmakuw min talá dabadá dabadá keimino,18 kale ika adikum bon makuw tako bakonadiwade, “kinim be anbidaw fikalane,Badábas ata min tal dauyamo!” Kale-siw ko. 19 Kale Badábas ayo abiw dukumkal kinim aket takoyama gawman kanayabidiwe aka kinim yanbida fikalan bidiwosok gei daudiw beno. 20 Kale Bailet ayoYesus min dabadáli unako kale nadale aka

asiki wanang kinim munyam bom keima.21 Kata ika sun kuw dok di gán bom nadi-wade bakodiw, “anak as dim dádino, anakas dim dádino.” Kalaniwe, 22 alo beta Bailetayo leiw alew modayo alo mak matam todweng bakoyam, “watawo kaleyo, yaknáminban uta mak mafak keiseyo masi bá, nakaatin ami mafak mak keise uyo utam nadinoumi gu dufo nadino anbiduw fikalako kalinbá. Kale bude bisák uta kál funin ki kudawnaduwo min dabadáluw unako.” Yakeisa.

23Kata ika dok didin ki kei bomnadiwadeika weng bon makuw bako yul ká bomnadiwe, “bá, Yesus be anak as dim dádino!”Kalaniwe, afan aka itamomo imi weng ataata keidiw ka. Kale nadane, 24 bude Bailetayo imi weng ki kidiyam nadale, 25 ilimkinim dákadábiw, Badábas gawman kanayabom kinim anti bom kei bada dew tad sokgei dawtisiw ata min talá dauyam nadaleYesus ata dabadála yak ilim teng ban dimabane bakoyam, “kilim aket yaknodawumkaliw namti be kilim sano.” Yakeisa.

26 Kale Yesus ayo daw tam mo ei bomnadiwade kinim mak leiw tad bada leiwatamiw ami win ayo Saimon Saidin bakankayak, aka alam bakano tade abiw dukumkámono tadbano kale, ika dew faku gidilidew maek Yesus as dawing dákamin uyokudew yak nangal dim kutidawiw, yakYesus ami ibik teina unsiw ko.

27 Kale kanomin wanang kinim abakso bo yak dawsik ei bidiwe, im iwyaktem wanang ikil iliso Yesus kalan amantam, infukan tam tam ei bidiwe, 28 Yesusaka dumade itam bakoyam, “wanangmin Yedusalem muduw kiba, nam kalanamanin bá, kilim kalan aman bom nadiwe,kilim muduw kalan aman bom keimino.29Watawo kaleyo bá, abin mafak teináminam mak dána matam tadokabu kabadákkaek teinbu teinbu kinim iyo bako nadiwe,‘kuin wanang fiyum madom aumama mukseng yak kal fewsa be, ika keno kalokabiw.’30 Ade ika amgu bakomam nadiwe, ‘bilamadák kalo imádalo.’ Kalokabiw. 31 Kaleika kanamin kukuw kanabiw kaí, bo ilimbiyámin uyo kidel kei buduno kanabiw ka.Alo am dánámin mafak mak tadokabu beyaknamokabiwe?” Yakeisa.

32Kale kinimmafak alewmak iliso Yesusso iyo anudumo kale imadebiw ko. 33 Kaletad bi tad mukkun win kinim gebom kunkal nadiwe, Yesus so kinim mafak alew soiyo as dawing dákamin dim sil biki im tam

Page 130: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 23:34 127 Luk 24:4gisiw. Yesus iwyak sil biki daw tam gibiwkuw, kinim mafak mak miskuno keida,awáno keida im tam gisiw ko. 34Yesus bakonadale, “Natim im ban keimin bo lukuwákudáyamal kala. Ika ilim kukuw kanabiwbo im kal banim, ika sák lum lum bomkanabiw kala.” Kalesa. Kale un tabudinkinim ika sung ginan bom kan ata winkeida ka, kalesom Yesus ami ilim kal uyokudula kudula keimsiw.

35 Kale wanang kinim iyo tod dafimo bom keimiwe, Yu kayak gebomkinim kinim iyo tong fakadaw bomnadiwe beta kanodalo, kal bom nadiwebakodiw, “yak madik madik itanam kail bátakeikuyamába. Kale aka afan Got WalusaKinimKadais kaí, dabadáliw bakangmadákabe unako!” Kalesiw.

36 Beta un tabudin kinim iyo matam todnadiwade ata fi bom nadiwade ika wokwain winega kalbiw bo kukádawuw kae kalbom nadiwe 37 bakodaw, “kawta, kaba Yukayak kamok namti, badin tabe madák abeunalo!” Aksiw.

38 Kale ami sung kim weng mak godukudew tam alam as dawing dákamindim dawtibiw umi tiw kal kutisiw begodu nadiwe bako, BELA YU KAYAK IMIKAMOKIM. Kalesiw ko.

39 Kinim mafak mak daw tam gibiw ayoYesus kun weng mafak bakodaw, “kabaKadais badeya? Nuso kabalaso tá imudawokál finuduma.” Akane, 40 kinim mafak makasik ngadák fuko dawti bakodaw, “kaba Gotatud so fingánbaw bade, adikum makuwkál funin kudubuw maka! 41 Kaba utamal,nuka nulum kukuw mafak kefutin uta tabom kanoyabiw, kata mew kinim belayoki kinim kidel kuw tabesa ami ban keiminbanim be kal kanodabiw be!” 42 Kalbane,aka Yesus bakodaw, “Yesus tam kalamkasák gu abiw nadawKamok keidaw namti,nam aket so mak finang dádalo!” Akane,43 beta Yesus asik bakodaw “naka atin damweng bakokamon, kamano kaba nalaso Gotabiw kidel teinokabuw.” Akeisa ko.

Yesus fikalesa umi sung uta ko.44 Kale mewso atan gubidim bikidono

kanamane kabadák midilukin uyo taduanang bakan adik midilu nadale bidiwbi kuina atan sinik alewbinon dim keisa.45Kalemidilukin uyo tadu atan eidin banimsakmit kala nade Yol am ilim kal abin abematisiw uyo kikiw sák kuw kadat biki towbanesaba ausa ko.

46 Kale Yesus aka weng dukum kyangbako nadale, “Natim, nam sinik uyokudákami yak kalam teng ban dim abu.”Kalbane, adik adik mam dakang tamensako.

47 Kale un tabudin gebom mak mit temtodba ayo kanodin kukuw bo utam Gotkalfalaw bom nadale kala ko, “kuin nalamGot atin afan bela kinim kidel kuw tabesa.”Kalesa. 48Kale kanomin wanang kinim dekamki kin mo teinbiw iyo kanodin kukuwbo kanodu utam nadiwade ilim aket faumsi nadiwade dák abe unsiw ko. 49 Katayak kanamin wanang kinim kan ita Yesusilim kal keidiwe wáwwanang alam yán aboGalili bakan kalo tabesiw so iyo yak sikamkaekal tod kanomin ufek ufek kanamubuuyo kin mobisiw ko.

Yesus dausiw umi sung uta ko.50Kale kinimmak be ami win Yosew, aka

kansol gebom, kale aka kinim kidel kuwtabesa kayo, 51 aka imi weng gudul daukanamubiw bo aso keno kalongin banimkei bomakaGot ami kasák gu abemokalbiwuta mak utamon kale fenba. Kale amiabiw be Adamatiya kalo tadba. 52 Kaleaka tam Bailet atam Yesus ami atukul uyonata kuwádono, kale tamweng bon dákadánadale, 53 afan tam Yesus ayo dew madákdá nadane ilim kal win linen kalbiw tuwfalfal si dau nadane dew dák tum tem kideldawtisiw be kinim fom so mak daudon-gin banim gaung kadin makik kal dawtisa.54 Kale imi kanamubiw bewák mewso Fin-uyámin am keidono, kale badano kayo tumas fákamubiw. 55 Kale wanang GaliliyoYesus yán abo tasiw iyo Yosew yán abodák Yesus tum tem dauda atamsiw. 56 Kaleika tad abiw nadiwade gidgid kunin nin sokal talámin ufek ufek so kidela mikil keinadiwade ilimi Finuyámin am tadu finu bisidiw uyo weng abem abo kanosiw ko.

24Yesus tá mataminsa umi sung uta ko.

1 Kale kamakikiw am dánámin wik ku-tim midiliw wanang alew iyo ilim gidgidkunin nin fako dawti sidiw uyo kudewnadiwade Yesus dau sidiw tum tem uniw.2 Kale yak somone tum kudew yak awsomati sidiw namti, kukan keidiw tum temdaung kalebu ka, kalesiw. 3 Kata ika yaktum tem tam nadiwade Kamok Yesus amidam uyo utamin dakosiw. 4 Kale ika aket

Page 131: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 24:5 128 Luk 24:32yumyum fukan bom tod áliwo mew bowabising kinim alew mak ilim lukluk soimbe kudák tane tad wanang min madanotodiwe, 5 wanang min iyo fingán bom kinlukluk kuwáyamu kin kuwo bakan di kinmo aliwe, kinim alew iyo itam nadiwadebakoyam, “kiwta, kiba watawo kale kinimtalá tabe bá, ayo fikalesiw imi iwyak temkadákal fen kábiwe? 6Aka kadák be bá, akatalá tabeba. Kale kiba Galili bakan kiwsobom nada weng bakoyamsa so fukan dábidiwe?” Aka kale bakosa. 7 “ ‘Got amiKinim ayo dabadáliw yak ban keimin kinimsikal ban dim abane as dim anak dádiwe amalewbino kei asiki talá tabokaba.’ Yakeisa.”Yakane, 8 ika am weng kalesa uyo aketfinang dá madiw kalesiw ko.

9 Kale beta ika tum tem uyo kudá tadnadiwade kanomin sung adikum uyo Yesusalam nikil kum kal so wanang kinimmadikso bakoyamsiw. 10Kale wanang iyo MadiyaMakdala kayak so Yoana so Madiya Yemisakun keidu wanang madik keidiw, ita tadweng dew kámin kinim iyo bakoyamsiwko. 11 Kata im weng bakayabiw bo ikaafano kalongin banim, bo sák ilim wengbakanbiwo, yakeisiw.

12 Kata Bita ata mew bo biyakuda ki unbi yak tum tem tam kaek fenomane, ilimfalal dau daubiw kuwbu ka. Kale nadale aloasiki tadan bom nadale aket tet tad bom boyaknobane kalansa ko.

Imeas abiw leiw eibisiw umi sung uta ko.13 Kale am makuw dánámin kabadák ki

Yesus ibik tei kámin kinim alew mak iyoabiw win Imeas kalbiw, unumo kale un-sidiw. Kale imi unsidiw be Yedusalemkalo dák Imeas abiw unemin leiw be atinsikam bá, mewso ko. 14 Kale alew leiwei bom nadiwade kanomin kukuw adikumYesus kanadawsiw sung uyo alew bako-dawa bakodawa abemsiw. 15 Kale alewweng bakam ei bom nadiwade kanobanokalin sung bakam ei bom keimiwe, Yesusayo tad kim lukoda nikil iso ei bom keimsa.16 Kata atam madiw kale alatano kalonginbanim falak atiyamano kayo ko.

17 Aka dákadá bakoyam, “kiba watawsung uta leiw bakodawa bakodawa keimtadanbiwe?” Yakane, ika eibiw kuw todnadiwe amanuk kin bá nadiwe 18 kinimmak ami win Kiliyobas aka dákadálaw,“Yedusalem biyámin kinim be makuwkawta kuw memak mew amsin kanodin

kukuw kanamsu bo kal keidongin banimemak?” Akane, 19 Asik aka bakodaw,“yaknámin sung utana?” Yakane, ika wengfakadu bakodaw, “Yesus Nasadet kayak amisung uyo, aka lum senin kinim ade Got kindim so wanang kinim adikum im kin dimso aka kitid soim weng bakanin ade amikanamin be kidel kitid tabesa kale. 20Bokalkayak as fakiw dákadáwin kinim so numkin modin kinim so iyo dabadáliw yak wasisikal ban dim aba weng gudula dau an-bidumo kale nadiwade as dawing dákamindim sil biki anbisidiw, 21 kata num mimindok diyámin bo ata Isadael wanang kinimiyo min talá imadálokabano, kalesuw. Katabo kanodawiw bi am alewbinon keida kala.22 Kaleyo kamane kutim wanang nulusokámin iyo aket diking dakungin weng makbakoyabiw. Kale be ika yak fom lung tumtem nadiwe, 23 Yesus ami dam uyo banimka. Kale ika tad bakoyam nadiwade, ‘nukaensel itamuwo,’ ika bakoyam, ‘Yesus akakaunsin be kala.’ Yakiw taduwo.” Yakeibiwkayo ko. 24 “Kata alo kanamin weng be kidinadiwo num kinim madik iyo ilita yak tumtem yak nadiwe utamomo, wanang ilimweng bakodiw taw, utamsiw, kata Yesusalami be atamongin danim.” 25 Kaliwe,beta Yesus asik bakoyam, “kinimá kanabom be kinim ken bisune, kiba lum seninkinim im weng bakamsiw uyo afano kalon-gin banim, aket lumlumbiw buyo. 26 GotWalusa Kinim aka kanamin mámin yáw bodakadu nadale tam alam lamlam tem sounono kalesa.”

27Kale Yesus aka alam sung godusiw umimit kei daka fi bom bakayamsa uyo Mosusami godusa kalo bakam una ki adikum lumsenin kinim madik im godusiw so adik mitkilá bakayamsa.

28 Kale ika tad bi tad abiw wol bán ilimabiw unumo kale tadbiw mewso nadiweYesus aka alam kanom be ki fokfok unonokalin taw keidane, 29 ika kitid tabe dawta-man bom nadiwe bakodaw, “bá, am kuinbabede kalakal nikil sino kala tadbu leiw sowakadámin bá.” Kaliwe, afan aka nikil kalsumo, kalesa.

30 Kale bude aka wanin wanin bán kaldim nikil tein nadiwade imin budet bokudu nadale, Got keno kale nadane fakelfakel geleyamono kanama, 31 ika falakatiyaba, kale ika kin bá kama aket fukanbom alam kin gubu finang dákan tadiwe,ilim iwyak tem kadák kal banimano, 32 ika

Page 132: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Luk 24:33 129 Luk 24:53alew bakodawa bakodawa bom bakodiw“kuin leiw bo tad bom nadale Got godinweng kale bakosuno kal bom bakayam tadbada num aket dafoyama taduwano.”

33 Kalbiw ade wabising asiki Yedusalemuniw. Kale ika tad Yesus nikil kum kalkeidiw wanang kinim madik keidiw, nikiltada tada dek amki 34 nadiwade bakodiw,“atin afan tá, Kamok Yesus ayo talá tabenadale Saimon dim kal misunba.” Kal bomkeimiwe, 35 beta kinim alew iyo ilim leiwei bidiw kanodu sung so Yesus imin budetfako dawkana kin gubu finang dákaniwkalo maklo keida sung so uyo bakoyam-sidiw ko.

Yesus alam nikil dim misunase umi sunguta ko.

36 Kale kanamin sung bo baka bomkeim áliwo mew bo Yesus kuw tad iwyakkulel kala ka, kaliwe, aka bakoyam “aketdakbuyámin uyo kiwso badano kala.”37 Kalane, ika aket banbin dok teiyamafingán bom nadiwade im aket bo sawkalmak atamuw kalaniwe, 38 aka bakoyam,“watawo kale aket yumyum fukan bomnadiwe watawo kale aket fingán bomkanabiwa? 39 Kala tad nam tenga yánasil gu bo utam nadiwo atin afan alatane.Kalino, maek malenam natamine, sawkalika kano nalataw dam so kun so bá!”Yakeisa.

40Kale akawengbebakoyamabanimane,aka teng so yán so kukuyamane, 41 ikakalfalin dukum uyo kuduliw, kata afankalongin danim keidiwe, aka bakoyam,“wanin so mak wanumo dawtidiw bene?”Yakane, 42 ika takam kainin but mak ku-dawiwe, 43 aka kudu nadale ilimi kin dimkadákal wanesa kate.

44 Aka bakoyam, “bela nalam dil ki-biliwso alom nadi bakoyamsi, adikum bokanodokabuno, kale suwayo weng kudewmaeknalamal teiMosus so lumsenin kinimso Fuw Buk tem umi weng bakosiw damnamti, abusu ka.” 45Kalese uyo aka im aketbakel dauyamano utam Got godin wengbakosu beta mak aket finang dádin kalakale nadano bakosa. 46 Kale aka bako, “Gotami godinweng uyo bakosu kai, GotWalusaKinim aka mámin yáw dákadu nadale fomlung kal bi am alewbino kei nadano talátabokaba. 47Kale Yedusalemkalo as bakadákung kutamo bakan adikum kuw taboduuyo ban keimin ibik dumamámin weng so

ban keimin lukuwá kudámin weng so uyobakanin kala. 48Kale kiba adikumufek ufeknam kanamsi umi kin walamin kinim keisidiw kale, 49nakaNatim alamweng boyamdauyamokabi, kalesa uyo dabadáyami ta-dokaba. Kata kiba yak maekin bá, alamYedusalem kadák ki aing gei dausidiwokatamo abid tikino kitid uyo madák kiwaimsáwil moduno kala.” Kalesa ko.

Yesus tamansa umi sung uta ko.50 Kale bela Yesus ayo imadew Betani

abiwmewso leiw unomnadale teng kufodaabid unune, 51 beta aka im kinim dákabakaokal gid kuw kaú kalano kalomo imadátamba ka. 52 Kale bude kabadákal winkufádaw bom nadiwade asiki leiw yáw leiwkuw kalfalin so Yedusalem tasiw ko. 53Kaleika sun kuw Yol am bom nadiwe Got winkufádawsiw ko.

Page 133: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 1:1 130 Yon 1:28

YonGot so Weng so kamakikiw teinbisiw umi

sung uta ko.1 Suwayo kamakikiw bakan uyo kidelon-

gin kudongin banimkalWeng ayo tein bisa.Kale Weng bela Got so biyámsa ade Wengbela Got alata ka. 2Kale Got so Weng so ikasuwayo kamakikiw teinbisiw.

3 Kale Got ayo Weng dim adikum ufekufek uyo kidel kusa. Kale ufek ufek adikumbe Weng belami banim so kidel kudonginbanim. 4 Kale ata kuw Motabid kayo sunbiyámin be kinim imi Lánin 5 ade Lánin bemidilin temeidába. Kalemidilin bewakbakLánin ayo ten daudomu banim kala.

6 Kale kinim mak Got dabadála tasa amwin be Yon, 7 kale ata tad nadano Láninami kin walase. Kale ami sung uyo wengbakoyama, adikum kidi nadiwe wanangkinim adikum ika Lánin kinim ami dim kenaket kudawokabiw. 8Yon ata Lánin bá, kataaka mada Lánin ami kin walamin kinimkuw tasa. 9 Kale Yesus ata Lánin tatunmadák bakan tad kinim eidyamano bidiwko.

10 Kale be Yesus alata bakan bu kidel kunadale bakan dim teinsa, kata bakan kayakika Yesus ayo atam kal keidongin banim.11 Ade aka tad alam bakan tasa, kata alamkinim iyo dakbu aket kudawongin banimkeisiw. 12 Kata kan ata Yesus ayo dew tamam dádokaba, ata kuw Yesus ayo dew yakalam aket tem dádane, alo beta Yesus akakinim be kitid daudawa ata kuw Got mankeidokaba. 13 Got ami man keimin be damwanang kinim imman fukanin taw bá. Adedam wanang kinim num aket fukan bomkana bom naduwo man fukanumo kalintawbá ade kinim imaket fukanin dimmaekGot man keimin bá. Kata be Got aka alatakuw kanoyama maek Got ami man keibiwko.

14 Kale Weng ayo madák kinim kei nadanulum iwyak tem alanámsa. Kale nukaam lamlam uyo utamsuduw ade lamlambela Natim Got Min yánmák makuw amilamlam. Kale aka afan bakanin so mingelemin so umi mit kayak ko.

15 Yon aka Yesus kin wala nadale amsung bakan bom gán dá bakoyam, “ ‘namyán tem tadokaba kinim aka nataw bá, akaamsun, watawo kaleyo bá, aka alam kanom

sunMotabid biyámin kinimo,’ kalesi, kinimade be ka.” Kalesa. 16 Kale Yesus akaatin min gelemin kinim kayo ata ufek ufekkidel uyo sawil kuyamkuyambadano, kudukudubuw kala. 17 Kale Natim Got akaweng sawa uyo Mosus dim kuyamsa, katakamane aka min gelemin so tatun wengbakanin so uyo Yesus dim kal kudawa nadeata num kukayaba kala. 18 Kale kinimso mak Got atamongin banim, kata Minmakuw ata kuw Got atam nadane Alawteng miskuno kal biyába ade ata Alaw Gotayo daw kaím teiyamase.

Be kalawok ban bomin kinimYon amiwengko.

19 Kale Yedusalem kal Yu kayak bowálso kinim mit Liwai so imadáliw tad Yondákadálaw, “kaba kan ata?” Akiwe, 20 Yonaka weng iwáluyamongin banim weng fokbakoyam, “naka Got Walusa Kinim amsunbá.” 21 Kalane, ika alo dákadálaw, “kinimfasel imweng, ‘lum senin kinimmak tadok-abano,’ kalesiw kaí, kabadáwe? Bade, kabaIlaitsaye?” Akiwe, aka bakoyam, “nakabá.” Kalane, isik bakodaw, “kaba lumsenin kinime bade, bá?” Akiwe, aka fakaduweng dam bakoyam, “báyo.” Kalane, ikaweng 22adik adik bakodaw, “bade, kaba kanata? Kaba fakadu dam weng bakoyamawo,kata weng kudew yak nulum imadáliw tad-buw bakoyamumo, kaba kabalam sung uyobakoyo?” Akiwe, 23 Yon ayo lum seninkinim Aiseya weng bakosa tuw bakoyam,“naka anang iwán sed gisa bakan kal wenggánbi. ‘Kale kiba Kamokim leiw tudon kuwkeidawino.’ ” Kalesa.

24Kale alo Fedasi kinim madik imadáliw,tadiw isik 25Yon dákadáliw, “fasel im wengGot ami Walusa Kinim mak dabadála ta-dokaba kalanámsiw ayo ‘nata bá,’ kalbaw,ade Ilaitsa ‘nata bá’ kalbaw, ade lum seninkinim mak tadokabano, kalanámsiw, ‘natabá’ kalbaw. Kale watawo kale wok banboyamin uyo boyabáwe?” Akiwade, 26 Yonfakadu bakoyam, “naka wok tuw boya-mono kanabi, kata kinim mak kim kalbanim aka kim iwyak tem be, 27 kale akanam yán tem tadokaba. Kata aka kinimabem kayo naka ken am as fakiw dákáda-womi banim, watawo kaleyo bá, nakamadawin banim kinim.” Yakeisa ko.

28Kale kukuw adikum bulami kanamsiwuyo ki Betani abiw leiw yak wok Yoddan

Page 134: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 1:29 131 Yon 2:1yakan dákamin kal Yon ayo wok ban boyabadano kanamsiw ko.

Yesus ata kuw Got ami iniman Siwsiw manko.

29 Kale kana bi sidiwo matam kawákYesus ayo Yon finang tadanane, Yonaka kaek fen atam nadane bako, “kaekfen atamino! Siwsiw man belata bakankayak ban keimin uyo takan keiyamokabaka. 30 Kale naka kinim belami sunguta bakoyam, ‘kinim mak nam yán temtadokaba, aka nataw bá, aka amsun,watawo kaleyo bá. aka alam kanom sunMotabid biyámin kinimo.’ Yakeisi. 31 Kalenaka nalaso kinim be nam kal banim, katanami tad wok ban boyabi umi dam be, nakakanamino Isadael kayak ika Siwsiwman bekidela atam kal keidino, kaleyo ka.”

32 Kale nadane beta aka alam kinwalaminweng bakoyam, “naka Sinik Abemabid tikin kalo awon samsam madák abintaw kei tad kiwa dauda atami. 33 Kale nakaSiwsiw man be nam kal banim, kata nakaGot namadála tad wok bomin ban boyabi,ata bakonam, ‘kinim kan ata Sinik Abemmadák kiwa dauda tein be, ata Sinik Abemkiwa imkanokabano.’ Nakeise. 34Kale nakaatam nadino au afan kinim be Got ami Minbe, kale kal keisi ko.”

Yesus ami weng kidimin kinim walusa imisung uta ko.

35 Kale alo kana bi sidiwo matam Yon soalam weng kidimin kinim alew so iyo todalomnadiweYonayo 36kalomoYesus tadbaka. Kale nadane bako, “kalak fen, Got amiSiwsiwman ade kal tada ka.” Yakei nadane37 beta Yon am weng kidimin kinim alowika weng bela kidi nadiwe yak Yesus ibiktein uniwe, 38 Yesus akal falmek kalomoika ibik tein tadabiw ka. Yakei nadaneweng bakoyam, “kiba wataw fen tadbiwe?”Yakane, ika bakodaw, “Udabai, kaba yakalteinabáwe?” (Udabai, kalin be kukuminkinim.) Kalin, kale be akiwe, 39 aka fakadubakoyam, “tad nam biyábi uyo utamino!”Yakane, afan ika uniw ki yak ami biyábautam nadiwade kal aso tein bi kuina atansinik alalew dim tadano kal, dabadá unsiwko.

40 Kale kinim alew Yon weng kidiminkinim Yesus ibik tein unbiw bidi, makam win be Andadu, Saimon Bita ami mukanung. 41 Kale Andadu ayo kamakikiw be-lasik kana bisa. Kale aka alam muk anungSaimon fen kámsi atam nadane bakodaw,“nuka Got Masaya atabuw.” Kalesa. Ami

bakoMasaya kalesa, beWalusa Kinimkalin,kata Gadík im weng ata Kadais kalbiw.42 Kale Andadu ayo alam muk anung Sai-mon dew tad Yesus atamane, Yesus kaekfen Saimon atam nadane bakodaw, “KabaSaimon Yona ami min. Kale kam wintakukamokabi, ayo ki Sefas, kakokabi.”Akeisa. Ummit uyo ki Tum, kata nuta bako,‘Bita’ kalbuw ko.

Yesus Filiw soNataniel so gán dáyamsa umisung uta ko.

43 Kale alo kana bi sidiwo matamkawák Yesus ayo Galili bakan kudá unonokanamom nadane aka Filiw atam bakodaw,“tad nam ibik teinaw unumo.” Akeisa.44 Kale Andadu so Bita so alow ika Filiwso abiw makuw Betseidda kayak. 45 KaleFiliw ayo Nataniel fenom atam nadanebakodaw, “nuka kinim mak atabuw ayoki Mosus ami buk kon tem sawa godusaso lum senin kinim imi sung godusiwso kaí, Yesus, Yosew man Nasadet abiwkayak ami sung ka.” Akane, 46 Natanielayo yán kidaw, “kuin! Ken Nasadet abiwokal ufek ufek kidel uyo Nasadet kalotadomane?” Kalane, Filiw asik bakodaw,“á tad atamale!” Akane, 47 Nataniel ayoYesus alam dok didaw tadanane, Yesus ayokaek fen atam nadane bakodaw, “belayoki afan Isadael kayak man low, aka atindam bakanin kinim.” Akane, 48 Natanielasik dákadálaw, “kaba yakno yakno nakakabalam kal keisadáwe?” Akane, Yesusasik fakadu bakodaw, “naka as yet mit temkal tein badaw katamino, yanol Filiw akagán dákama ka.” Akane, 49 Nataniel asikibakodaw, “kuin! Kukumin kinim kaba,Got ami Min ade kaba Isadael Kamokim.”Akane, 50 Yesus asik bakodaw, “kaba atinafan, naka afano nakaw bade, nam wengbakokam nadi, ‘as yet mit tem tein badaw,katamino, kaki kayone?’ Kaba yanol kukuwmakik makik amsun seng utamokabaw uyokalak alataw bá.” 51Akei nadane alo maksobako, “naka atin afan dam bakokamon,kiba adikum abid tikin fal bisuda Got amiensel iyo ábal dim daung madák Got amikinim dim tadbiw, tam unbiw kei bidiwitamokabaw.” Akeisa ko.

2Yesus wok kumadela wain wok keisu umi

sung uta ko.1 Kale am dánámin alew banima Keina

abiw Galili bakan kal kinim mak wanang

Page 135: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 2:2 132 Yon 2:25kudula, kinim wanang iyo umi liwliwimin wanan bidiwo, Yesus akun uluso ukakal teinbu kale. 2 Yesus so alam wengkidimin kinim so gán dáyamiw, yak kinimwanang kuduba umi liwliw imin wanbiwkal uniw kale. 3 Wain wok uyo adikwanediw banimune, Yesus akun uyo minbakodaw, “kaba wain wok bo adik ban-imu tei.” Akune, 4 Yesus ayo fakadubakomam, “wanang kuba, watawo kalenam bakanabáwe? Wanang kinim iyo kalnaka ilim kal keidokabiw. Kata kamanebo nam kukuw kanamin umi atan bá.”Wakane, 5 Yesus akun uyo wok fakudinkinim bakoyam, “kiba Yesusweng bako yakkanodinmaek kanodin yakba uyo kanaminkuw ko.” Yakeisu.

6 Kale am kaw tam kanabiw, be wok suntum tuw kidel kusiw bokuw kal mak bu.Kale be Yu kayak imi wok ban bomin woksun. Kale wok sun makuw makuw bewákami wok abuyámin be 100 lita ko.

7 Kale Yesus ayo wok fakudin kinimbakoyam, “ket bidi wok ningbumino!”Yaka nade ika ningbu bidiw bi buk weinakuá teidune, 8 beta aka bakoyam, “kamanekiba ket katiw tuw wok mak ilu kudewyak wanin kin moyámin kinim kudawino!”Yakane, ika afan kanosiw.

9 Kale wanin kin moyámin kinim ayowok kumadela wain wok keidu uyo waneutama, kata aka wain ilu dew tadiw, mitbe am kal banim, kata wok fakudin kinimilu dew tadiw, ika ilim kal. Kale waninkin moyámin kinim ayo kinim wanangkuduba gán dádawa yak mul takung temunane, 10 aka bakodaw, “adikum kan itaban imin kidelin uyo kanamin, kale ka-makikiw kinim tadiw iyo wain wok kidelasik dauyamiw wanan si seng wanediw ka.Kaleyo kuw yak wain wok abál banim uyokukáyamin, kata kawtane, wain wok abáluyo kuti badaw bi kamane kal kuw misunteidaw. Kale kanodaw be atin ken ko.”Akeisa.

11Kale bela Yesus ami kamakikiwmit keikukuw makik kano nadane yanol kanaminkukuwmakik makik yak Keinan abiw Galilikal bom alam kitid uyo kuwmisun teibada,alam weng kidimin kinim iyo kal kei afanbeyo, kale aket kudawánsiw kai kal ko.12 Kale kanabiwe, Yesus ayo alam wengkidimin kinim so akun awtid somakuw dákKabeniyam abiw kal bi am seng keisiw báko.

Yesus Yol am unsa umi sung uta ko.13 Yu kayak imi Akayam Unemin ban

imin wanin atan uyomewso keidono kana-mune, Yesus ayo tam Yedusalem abiwnadane 14aka Yol am kasadam tem bán dimbe kalomo, kinim tein fakadá bom budumakau so siwsiw so awon samsam so sánbiwkinim keidiw, kinim madik tumon ábalawkeimin kinim keidiw, ika kal tumon ábalawkeibiw ka. Kale nadane 15malang law gengkidel kudew nadanade law geng tuw kinimso im buduma kau so siwsiw so kanabiwiyo fotaba, kasadam tem kudá abiw dal uni-wade, aka ábalaw keibiw kinim imi tumonuyo sikela dibino nadanade tumon ábalawkeibiw bán uyo fal maek kumadesa. 16KaleYesus awon samsam sánin kinim bakoyam,“kudew unino. Kiba nam Natim am uyowansiki dusikin am keiyabu bá.” Yaka ko.

17Kale alam weng kidimin kinim iyo Gotgodin weng buk tem bakosu uyo finangdásiw uyo bako nadu, “naka kalam Yol amkidel aket buta wanan buduno, kayo nakakitid kuw tabe nadino Yol amkidel daudinoabem keidako, kale kanabi kala.” Kalesa.

18 Kale Yu kayak isik weng kitid kuwbakodaw, “kaba, yaknámin kukuw makikuta kukuyamaw nuka kal keidomo, kabaafan Got alam kitid dim kanam tadabawkakokabuw!” Akiwe, 19 Yesus fakadubakoyam, “kiba, Yol am bela dakel kuade alo am alewbino kuw kei kufodokabi.”Yakane, 20 Yu kayak isik fakadu bakodaw,“kuin! Yol am belayo ki itol deng mak adebako tadelak bati madik kal (46) kal keiginamin, beta alo kaba bako nadawo amalewbino kuw kei kufodokabino, kaláwe?”Akeisiw. 21Kata amweng bakosa, be Yol amumi guton bakosa bá, aka alam dam kan-odokaba weng guton buta bakosa. 22 Kalebeta aka fom lung kal talá matam bane,alo alam weng kidimin kinim iyo am wengbakosa uyo aket finang dá nadiwe im aketGot am godin weng so Yesus weng so uyoafano kalesiw ko.

23Kale Yesus ayo Yedusalem kal bom yakAkayamUnemin ban imin wanbiw kal bomkinimwanang seng Yesus am kukuwmakikmakik seng kidelba uyo utam nadiwadewin kufodaw bom aket kudawiw. 24 KataYesus ayo wanang kinim aket kuyamon-gin danim, watawo kaleyo bá, aka kinimadikum bidi alam kal kayo ade 25Yesus akakinim imi kin walabiw uyo afan yakongin

Page 136: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 3:1 133 Yon 3:23

banim, watawo kaleyo bá, kinim im aketfukanin uyo Yesus alam kal kayo ko.

3Yesus Nikkoddimas kukudawsa umi sung

uta ko.1 Kale kinim mak win Nikkoddimas aka

Yu kayak gebom, aka alaso Fedasi gu imiwyak tem be. 2 Kale aka midiliw kaltad Yesus bakodaw, “Kukumin kinim, nukanulum kal kaba Kukumin kinim Got atakamadála tasadaw kinim ade kam kukuwmakik makik kidelbaw, be kan kinim atamak kidel kudoma banim, kata Got asobadano, ki ken kanodoma.” Akane, 3Yesusayo fakadu bakodaw, “atin afan naka damweng bakokamon kala. Kaba yak Gotami kasák gu unono, kalaw kaí, kaba aloman unak kei nadawo beta ken yak Gotami kasák gu uyo unokabaw.” Akane,4 Nikkoddimas asik bakodaw, “kuina! Ya-kno yakno kinim fasel aka asiki man unakkeidokaba? Ade kinim fasel aka ken yakakun madom tem una alo sawil daudo-mune?” Akane, 5 Yesus asik fakadu bako-daw, “naka atin afan dam weng bakakabi.Kale bakan dim kinim aka wok kumun temso Sinik Abem ami tem so kal man unak keinadano beta yakGot ami kasák gu unokaba.6 Kale kinim ika dam kinim kayo dam manfukanábiw, kata Got aka Sinik Abem kayosinik dauyamába. 7 Kale kaba beso kuwokalin bá, nam bakabi be, ‘kaba asiki manunak kei nadawo kala.’ 8 Kale gedul akaeibánkal unba kal unba kei badawengbudekidiyábaw, kata kaba am uneba so tadebaso mit uyo kam kal banim. Kale kinimkan ata Sinik Abem tabe alokso kinim keidawkanba, be gedul kanamala ulutaw.”Akane, 9 Nikkoddimas asik bakodaw, “beyakno yakno bi yone?” Akane, 10 Yesusayo bakodaw, “kaba Yu kayak kukuminkinim, kata nam weng bakakabi uyo kamkal banime?

11 Naka atin afan weng dam bakokami.Kale nuka ufek ufek nulum kal keisuw sunguta ade nulum ufek ufek atam kin walabakodoluw, kata kiba num kin walaminweng uyo kidilodiw banim. 12 Naka bakandim kadák umi ufek ufek kanabu sung bak-abi, kata kaba afan kalongin banim. Kalenaka alo abid tikin umi ufek ufek kanabuumi sung uyo bakokamon, kalokabi, bekaba yakno yakno nadawo kal kei aket ku-namodáwe? 13 Bakan dim kinim bidiw ika

mak tam abid tikin mak unongin banim,kata abido Got ami Kinim abid tikino taseata kuw abid tikin kayak kale ata kuw alamkal. 14 Kale Mosus aka anang iwán sed gisabakan kal faimkun kiksidin taw as gangdim daw tam gida atam nadiwo wanangkinim im asanin uyo banimámsu, alatawGot ami Kinim ayo dafo dew tam as dimdawtidiwo ika ataman bom nadiwo sunbiyámin uyo kudamokabiw kala. 15 Kaleyobe kinim adikum kan ata atam nadane aketkudawokaba ata sun biyámokaba ko.

16 Kale Got ayo bakan kayak aket fikalenadano kayo alam Min yánmák makuwayo dabadála madák tase. Kale kan kinimata aket kudawa namti, aka daw mafakdádoma banim, kata aka sun biyámin uyokudulokaba ko. 17 Kata Got ayo alam Mindabadála madák bakan tase, be kinim immafak dádono, kale nadano tase bá. Kataaka tad kail bá takeikuyamono, kale tase.18 Kale kan ata Got Min ayo aket kudawanamti, aka dawmafak dádoma bá, kata kanata Got Min ayo aket kudawongin banimnamti, beta aka daw mafak dádokaba ka.Watawo kaleyo bá, aka Got ami Min yán-mák makuw ayo aket kudawongin banimkayo ko. 19 Kale wanang kinim imi taktakaimkanba umi dam ude bulata ko. Naka Gotalamiyo Lánin abid tikin kalo madák bakantasi, kata wanang kinim iyo Lánin be aketkudawongin banim dako nadiwe midilin kiaket kumamsiw. Be watawo kaleyo bá, ikakukuw mafak seng keimusiw kayo. 20 Kaleadikum kan ita mafak kuw keimusiw, ikalánin itamomuno, kale adut boyabiw adeika maek lánin tem tade modiw banim,watawo kaleyo bá, ilim kukuw mafak uyokuw misun teiyamomu kala kale nadiwokayo ika fingánábiw. Kale imkanamábiwuyo im misun teida adikum utamokabiwka. 21 Kata kan ata afan weng uyo fakusanamti, alam kukuw uyo maek lánin ta-dokabu. Kale be watawo kaleyo bá, akakukuw kidel kanamano, kayo Got ta bomdakodawsa, kayo amkukuwuyo kuwmisunteidawokaba ka.” Kalesa.

Yon wok bomin kinim ata Yesus kin walaweng bakosa.

22 Kale nadanade Yesus so alam wengkidimin kinim so iyo yak Yuddia bakan kaliso bom nadane wok ban bomin boyamsa.23 Kale Yon aka alaso bakan Einon mewso

Page 137: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 3:24 134 Yon 4:15Salim abiw kal bom nadano wok ban boy-amin boyamsa. Kale bakan kawák ayo wokseng seng kayo kinim seng tademin kuwkei bidiwo, wok ban boyamin boyamsa.

24 Kale Yon ayo dew tam sok giminam dawtidongin dako bidiwo, 25 Yon alamweng kidimin kinim madik ikil keidiwade,Yu kayak makuw akal keida. Ikil wok banbomin kalan wengal fukansi nadiwe tad26Yon bakodaw kaliw ko. “Kukumin kinimkaba, be atamal. Kinim yak wok Yoddanmadik kawso bada, kaba ami sung kin walabakamsaw. Kinim aka wok ban bomin boyabada, wanang kinim adikum iyo am fukanunebiw kala.” Akiwade, 27 Yon asik fakadubakoyam, “kinim aka ken Got alata ufekufek kudaba uta kuw ken kudu kanamoma.28 Kale kiba kilim kal, naka bako, ‘nakaGot Walusa Kinim bá, kata naka namadálanasik gebom tasi, Got Walusa Kinim beyanol tadokaba.’ Kalesi. 29 Kinim makaka wanang kudula namti, bu wanang umkimak keiyámin kale alam akanum kadikfakodawono, kaleba kinim ayo kidi nadanekalfalokaba. Alataw kayo naka kanodinweng bu kidi atin idak teinbi ka. 30 Yesusata tam amsun keida, nata madák katiwkeidokabi.

31Kale kan ata aka elo tasa, ata ki adikumim kadák abusa. Kan ata aka bakan be, akabakan ami ade aka bakan sung ki bakanaba.Kale kan ata aka elo tasa, ata ki adikum imkadák abusa. 32 Kayo aka abid tikin ufekufek atam kidi ayo kin walayam bakoyamkeisa. Kata am weng uyo kinim adikumika kidilongin danim. 33 Kata kan ata amweng kudew fakuyába, ata kukuyam Gotaka atin afan kalesa. 34Kata kinimmak Gotwalu dabadála madák tase, aka Got wengbakanába uyo watawo kaleyo bá, Got akaulum kano sun kuw Sinik Abemmuk didawbe. 35Kale Alaw Got aka amMin kalfalawinseng kei nadano adikum ufek ufek uyo ku-dawa kudew fakuyába. 36 Kale kan ata GotMin aket kudawsa ayo sun biyámin so be.Kata kan ata Min weng ilalulawokaba, akasun biyámin uyo kuduloma banim, watawokaleyo bá, Got ami aket keng uyo kinim bedew fakuda bokaba kala.”

4Samediya wanang umi sung uta ko.

1 Kale Fedasi ika kidilomo, Yesus ataweng kidimin kinim seng tade bidiw wok

ban boyaba, kata Yon ami weng kidiminkinim itane mada katiw ita kuw wok banbomin boyamsano, kalsiw. 2 Kale be afanYesus ata boyam badano bá, kata bo amiweng kidimin kinim ita wok ban boyambidiwo, kayo aka kidilomo bo kanabiw ka.3 Kale nadano aka Yuddia bakan bo kudáasiki Galili bakan unono, kale nadanadeaket fukan dá tatun 4 Samediya bakan kalleiw unon, kale nadano unsa.

5 Kale Yesus ami yak Samediya bakanabiw mak unsa, be Saikkad kal. Kale bakanbe Yekkow alam min Yosew bakan waku-dawsa mewso kal ko. 6 Yekkow ami wokwanin wok tem uyo kal bu kale. Yesus ayoleiw ei bi kun funlawuba, kayo wok temwokmewso kal finusa uyo ki atan gubudimbikidano, kanamsa ko.

7 Kale beta Samediya wanang makuka wok lámono, kale tadune, Yesus ayobakomam, “kuba ken wok mak ilunamawwanomine?” Wakan bom keimane, 8 alamweng kidimin kinim itane yak abiw dukumwanin sán unbiw, kale 9 bude Samediyawanang uyo bakodaw, “kaba Yu kayakkinim ade naka Samediya wanang, watawokale kaba wok kunamo, nakbáwe?” Akune,(Kata Yu kayak so Samediya kayak soika atama atamayábiw bá.) 10 Yesus asikfakodu bakomam, “kata kuba, Got amimin gelemin uyo kulum kal kei au, be kanata kuba wok kunamo, kale dákadánaba,kalaw namti, kuwsik dákadálawaw asiksun biyámin wok kukamako.” Waka nade11 wanang uyo bakodaw, “kawta, kabawok ket banim, wataw tuw ilulokabaw.Wok tem wok ayo sikam un bi kabadákal.”Akei nadune bakodaw, “sun biyámin wokuyo yako kalo kudew tadokabaw.” Akeinadune alo bakodaw, 12 “Yekkow akawok tem wok bela kuyamsa ayo aka wokwananámsa, aso alam muduw so ade amisiwsiw seng so buduma kau seng so ikawok wananámsiw, kata kam aket naka wokkukum kunamono, kalbaw bade, kaba numawadik Yekkow amsun alatawe?” Akune,13 Yesus asik fakadu bakomam, “adikumkan ata wok bela wananámokaba, akaasawil wok tew keiyamámokaba. 14 Katakan ata nam wok daudawi wanokaba, akawok atin gal dakudawokaba, kata nam wokkudawokabi uyo wok amkin am dakuwwok madmid fokat fokatba ulutaw amkidin tem uyo sun biyámin kudulokaba.”Wakane, 15 wanang usik bakodaw, “kuinkaba, wok buyo kunamawo wane, naka

Page 138: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 4:16 135 Yon 4:44wok tew keinamámin banim kei nadinonaka wok lámin kudálono.” Akune, 16 akabakomam, “kuba yak kimak gán dádawnadawe alo tadal.” Waka nade 17 ukabakodaw, “nam kimak banim make!”Akune, Yesus asiki bakomam, “kuba wengafan bako nadaw, ‘nam kimak banimo,’nakanbaw. 18Kata afan kuba kumi kimakaliyo auok kal kamadusiw ade kamane kinimmak aso badaw be kumi kimak bá, kumweng bakonamaw uyo atin afan.” Wakane,19 wanang usik bako nadu, “kawta, nakakaba lum senin kinim taw ka. Kakbi.20 Num awadik kasal ika amgu belamitikin kal Got suksuklawámsiw. Kata Yukayak kiba bako nadiw, ‘Yedusalem abiwkal ki Got suksuklawino.’ Kalanábiw.”Akune, 21 Yesus asik bakomam, “wanangkuba, aket afano kalal am dánámin uyomewso tadbu, kaleNatimGot be amgu tikinkuw suksuklawin bá ade Yedusalem kuwsuksuklawin bá. 22 Kale Samediya kiba Gotsuksukin kukuw bo kim kal banim, afan Yukayak nuta Got suksukin kukuw uyo nulumkal, kayo Got ami kail bá takeikuyamin uyoYu kayak dim kal bu. 23 Kale am dánáminuyo mewso keibu ade kamane kal keidu.Kale kan ata Natim Got tatun suksuklawinkinim ika atin sinik tuw atin afan tatunkuw suksuklawokabiw. Kale Natim akakanamin kinim ita suksuknamino, kalefenba. 24 Kale Got be Sinik kayo alamsuksuklawin kinim ikil kano sinik tuwatin afan tatun kuw suksuklawin kala.”Wakane, 25 wanang uka bako nadu, “nakanalam kal Walusa Kinim ami win Kadais.Kale ami tadokaba, aka adikum ufek ufeksung uyo bakoyamokaba.” Akune, 26 Yesusfakadubakomam“WalusaKinimadenalataweng bakakabi ka.” Wakeisa ko.

27 Kana badane, alam weng kidiminkinim iyo tada tada au nadiwe kalomo,wanang uyo Yesus so weng bakabu ka.Kale weng kidimin kinim iyo itam kol besokanaba kuwo kalsiw, kata ika bon temwengmak bakodawongin danim, aket tem kuwbako nadiwe watawnak kumamono kana-bane? Watawo kaleyo uso weng bakanba?Kal bom aket fukaniwe, 28 wanang ukalwok ket uyo kudá nadune yak ulum abiwkayak bakoyam, 29 “tad nadiwo kinim beatamino, aka nam adikum ufek ufek dilkanamusi uyo bakonama. 30Kale beWalusaKinim memak tei?” Yaku nade ika abiwdukum kudá matam be Yesus finang tadiwko. 31 Beta Yesus alam weng kidimin kinim

iyo weng kitid bakodaw, “Kukumin kinimkaba, wanin mak wanalo.” Akiwe, 32 Yesusaka fakadu bakoyam, “naka wanin makwananbi. Kale be kim kal banim.” Yakeisa.

33 Kale weng kidimin kinim iyo akolweng bakodawa bakodawa bom nadiwebako, “kinim mak wanin so kudelaw tadiwwanebane, bade bá?” Kalaniwe, 34 Yesusayo bakoyam, “nam wanin uyo ki Got na-madála tasi ami aketmokfidin ade amiwokadikum adik faká tei kilálono kalin uta ko.”

35“Kale naka afan bakabi, kiba bako, ‘godkámin uyo kayow alalew buno,’ kalbiwe?Kalak fennaka bakoyamonbinál be atamin,waninbe yakankonbábu, kale be gulámon-gin mewso keiba. 36 Kale kamane kinimimin gulába kinim ami kisol kudula uyoulum kano sun sun biyámin umi waninfakoda tad tadba. Kale kanodano, imingulámin kinim so imin sun kaimin kinimso iyo alew im kalfalin makuw keidinkala. 37 Kale weng bakamin belayo afanweng kale, ‘kinim mak imin sun kaiminade kinim mak ata imin gulámokaba kala.’38 Naka kiba imadáli yak binál imin uyogulámiw, kata be kinim madik imi wokkitid faku nadiw wanin kaidiw yakán-sano kibide mada im mikil gulábiw kala.”Yakeisa ko.

Samediya kayak Yesus aket kudaw afanokalesiw sung uta ko.

39 Kale wanang um kin walamin wenguyo Saikkad kayak bakoyam nadune, “akaufek ufek adikum nam iwál kanamusi uyobakonabano,” kal buduno, kayo Samediyakayak seng iyo afano kalesiw. 40 KaleSamediya kayak iyo tad Yesus atam nadiweika weng kitid bakodaw, “nuso teinalo.”Akiwade, kal bi am alew kei nadano unsa.41Kale Samediya kayak seng iyo Yesus aketkudawsiw, watawo kaleyo bá, alam wenguyo bakayam badano, kayo kale.

42 Ika wanang bakomam, “kum wengbakoyamaw uyo nuka afan kakuw, kataatin nulum kin wala atam naduwe afan akabakan kayak Watakáyamin kinim kaluwkate.” Kalesiw.

Yesus gawman tabalasew man kasáyadausa sung.

43 Am alew banima nade aka Samediyakudá Galili bakan una. 44 Kale Yesus akadil kukuyam bakose uyo bako, “lum seninkinim aka alam bakan bo mada am win

Page 139: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 4:45 136 Yon 5:18banim kei bom bakanba.” Kalese kayo45aka yakGalili bakanunane, abiwkasel iyodew tam am dásiw. Be watawo kaleyo bá,ika tam Yedusalem Akayam Unemin banimin wanin atan kal, ata bidiw, Yesus akakukuw makik makik kana bada utamansiwkayo ko.

46 Kale Yesus aka asiki tad Keina abiwGalili bakan kamakikiw alam wok ku-madela wain wok keisu abiw tadane, Gaw-man tábalasewmakKabeniyamabiw kinimami man ayo asan bom be. 47 Kalekinim aka weng kidilomo, “Yesus Yuddiakudá Galili bakan tadabano.” Kaliw, kidinadanade aka yak Yesus atam munlawbom, “kaba yak nam min fikalono kanabaayo kaba dawfonamo.” Akane, 48Yesus ayobakodaw, “kiba kukuw makik makik utakuw utaman bom nadiwo afano kalanaliwbe.” Yakane, 49 Gawman tabalasew akabako, “kawta, wabising madák nam manatamawo fikalako!” Aka nade 50 Yesusfakadu bakodaw, “kaba unalo, kam minkasákamokaba.” Aka nade kinim ayo Yesusweng kidi nadano afan kalano dabadálauna.

51Kale leiw abe bom keimane, alam wokfakudin kinim iyo tad leiw kal atam sunguyo kidel bakodaw, “kaba, kam man ayokasáya be.” Akeisiw. 52 Kale alaw ayodákadáyam, “wataw atan kal nam min ayokasáyase?” Kalane, ika bakodiw, “amsinoatan gubudim biki daksikidano, kál máminbanimase.” Akeisiw.

53 Kale beta alaw ayo finang dádomo,Yesus alamweng bakadawsa atan ki alatawkal min ayo kasába ka. Kalesa. Kale kukuwmakik be mit so atam nadiwe aso alam ammakuw bidiw so iyo Yesus aket kudawsiwko.

54 Kale Yesus ayo Galili bakan kal kukuwmakik makik alewmo kidel ku nadale Yud-dia bakan kudá, Galili bakan tasa ko.

5Yesus kinim mak kasáya dausa umi sung

uta ko.1 Kale yanol Yesus ayo yak Yedusalem

Yu kayak imin ban bobiw unsa. 2 KaleYedusalem be wokmik mak Siwsiw Awsommewsono kalomo, wok mik win Adameikim weng Betseidda kalbiw, wokmik kinangkinang be, kasadam auok kal mak falaladausiwo kale. 3 Kinim mafak iwán sengseng, sák kukmálin banim so kun iwán so

kin mat so ika akál bom tein bom wokmik kukmálako, kale fenábiw uyo watawokaleyo bá, 4 kalo makalo Got ami enselayo madák wok mik ili falfalawane, kalekinim kan ata asik gebom dák wok kumununa namti, ata alam iwánsa uyo kená-maliwo kale. 5 Kinim mak aka kukmá-longin danim bom bada bi itol 38 kal akaakálin kuw bom biyaba. Kale itol dengmak ade bati kal mak taw keisa. 6 KaleYesus aka atamomo akálin kuw biyámalaka. Kale nadale alam kal keidomo kinimbeyo itol seng kámongin danim keisa ka.Kale nadale dákadálaw, “kaba kasáim kei-dono kalbáwe?” Akane, 7 asanin kinimayo fakadu bakodaw, “kawta, naka kinimkan ata tad namadew dák wok kumunkukmálba tem dádayo naka kenomi banim.Naka dák unono kalomane, madik isikgebom dák uniw kala, kalanábino.” Akane,8 Yesus ayo bakodaw, “iwán kaba kan todkalam abin kon uyo kudew tod tod unalo!”Akei, 9 kei badane, beta wabising kinim ayokasáya alam abin kon uyo kudew kan todunsa.

Kale am kanosa be Finuyámin atan kalko. 10 Kale Yu kayak iyo kinim kasáyaayo bakodaw, “kamane uyo ki Finuyáminatan kale weng abem uyo bako, kabalamabin kon uyo kudew kámin báyo kákuko.” Akiwe, 11 aka fakadu bakoyam, “kinimkasáya namuda alata bakonam, ‘kalamabinkon uyo fidu kudew unalo!’ Naka kala.”Yakane, 12 ika bakodaw, “be yaknáminkinim ata bakokam, ‘abin kon fidu kudewunalo!’ Kakane,” akaniwe, 13Yesus ayo kalokinim temnamas kala kayo kinimayo bako,kan ata kidela namuda kaloma banim.

14 Kale yanol Yesus ayo Yol am kal,kinim ayo atam nadane bakodaw, “kabakalam ban keimin uyo kudálal kala, masikanamom kalam kál funin uyo maksokudulolaw.” Akeisa. 15 Kale kinim ayo yaknadane Yu kayak bakoyam, “kinim kasáyanamuse ayo Yesus atano.” Kalesa ko.

16 Kaleyo Yesus ayo Finuyámin atan kalkanodin ufek ufek uyo kana badano kayo,Yu kayak iyo daw mafak dákansiw. 17 KaleYesus ayo bakoyam, “nam Natim ayo ulumkano sun kuw wok faku kudew tad kamaneso di kanaba adenakanalaso kanabi.” 18Kalbadano kayo, Yu kayak iyo Yesus anbiduw,fikalako kanamiw uyo Finuyámin atan umisawa kuw lukelba. Akei nadiwo bá, kata am

Page 140: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 5:19 137 Yon 5:45weng so bako nada “Got be nalam Natimo”kalba. Be ika atamomo am weng bakabauyo naka Got alataw kalin taw kei be ka.Kalom nadiwo kayo ko.

19Yesus ayo fakadu bakoyam, “naka atinafan bakanyabi, Min ayo ken alafin ufekufek kanamoma bá, aka alam Alaw atamakanaba ki kanamala uyo watawo kaleyo bá,Alaw alam kanaba ki Min akal alaso kana-mala. 20 Kale Alaw ayo Min aket kudawsa,kayo kukuw adikum kanaba uyo kuku-dawába kala. Kale kamane kanamin kukuwkatiw utamanbiw. Kata am kukuw dukumuyo yanol kanodano, kiba aket madiwkalokabiw. 21 Kale Natim ayo fikalenáminuyo tá imu nada kaunsin sinik dauyamse.Kale ami aket kanamsa kaí, Min asik Alawaket ki kudu nada asik yak kan ata alamaket kudawa be ayo kaunsin sinik kukádabakala. 22 Kale maksino Alaw aka kinim makafeta imudongin danim, kata afetin kukuwuyo atin adikum kudála yak Min ami dimabu, Min ata fakube kala. 23Kaleyo wanangkinim adikumMin ken win kufádawin uyo,Alaw win kufádawin ulutaw keidawin kala.Kale kan ata Min ami win so kufádawonginbanim namti, Min dabadála tasa ami Alawwin so kufádawongin danim ka.

24 Naka atin afan bakayabi, kale kankinim ata nam weng kidiba namti, Gotnamadála tasi alaso aket kukádaba ka.Aka lim tuwámin sinik so be ade akadaw mafak dádoma banim kei nada akafikalanámin bán bu kudá akamamnada yakkaunsin biyámin bán tase kala. 25 Kalenaka atin afan bakayabi, am dánámin uyomewso keibu ade kamane kal keidu, kalefikalinámin iyo Got ami Min weng kidilok-abiw ade kan ita kidilokabiw ika kaunsinsinik kudu bokabiw. 26Kata Alaw aka kaun-sin sinik kale Min akal abin kudawamatamkaunsin sinik keiba kala. 27 Kaleyo Got ayoalam Min kitid kudawa kinim afetba uyowatawo kaleyo bá, aka Got ami Kinim kayoko.

28 Kiba weng bela kidi aket madiw kaliwnamti, weng belayo kidilin, am dánáminmew tadbu, kale adikum fikalanin iyo ilimfom lung tein bidiw ika am weng kidilok-abiw kala. 29Kale ika fom lung kudámatambokabiw kala. Kale yaknámin kinim atakidel kuw keimúsa namti, ata ken bok-aba ka. Yak kan kinim ata mafak kuwkeimúsa namti, aka daw mafak dádok-aba. 30 Kale naka ufek ufek mak nalam

aket tei kanamomi danim, kata naka afetinuyo nalam Natim weng kidi nadino kuwkanamokabi, beta nam afetin uyo kidelkeidokabu kala. Kale be watawo kaleyobá, naka nalam aket tei kanamomi bá, kataNatim namadála tasi, am aket fukanin utakunamano, kuw kanamin kayo ko.”

Yesus kin wala nada bakanin weng sunguta ko.

31 “Alo naka nalata asiki nalam kinwalamin keidokabi namti, kiba nam kinwalamin weng uyo kidi au, afan kaloliwbanim. 32Kata Natim ata nam kin walaminkinim, kale naka nalam kal, ami namsung kidel bakanba uyo atin afan. 33 Kibaweng kudáliw yak Yon atamu am kinwalamin weng bakoda kidi nadiwade amkin walamin weng uyo bakanyamsa be atinafan ko. 34 Kale kinim imi kin walaminweng uyo báyo kalbi, kata naka beta bakoy-amino uta watakoyamokabu kala. 35 KaleYon aka yakom kaifodin taw kei nada láninkuyama. Kiba ami lánámin aket kumamkalfalbiw. 36 Kata nam kin walamin utaamsun, Yon ami kinwalamin be katiw. KaleNatim wok kunama fakusi uyo atin kiláfaká teidokabi ade kamane faku bom bi utakukuyamu kilim kal keidomo, Natim atanamadála tasi kalokabiw. 37 Kale Natimnamadála tasi alata ki nam kin walaminkeiba ayo kiba am weng kidilongin danim,am kibi uyo atamongin danim 38 ade amweng uyo kudew yak aket dádongin danim.Ade kiba be watawo kaleyo kinim dabadálatase ayo aket kudawongin banim. 39 KibaGot ami buk weng godin seng kímaliw,ayo watawo kaleyo bá, sun biyámin sinikuta kudulumo, kale nadiwo kayo ka. Kalebelami buk godin weng sung beyo ki namsung bakanbu. 40Kata kiba mak maek nammit tem tadongin danim, kale kiba sunsinik biyámin uyo kuduloliw bá ko.

41 Naka kinim im kalfalin bo kudulomibanim. 42 Kata kiba nalam kal, nakanalam kal keidomo, kiba Got kukuw kideluyo kim aket tem mak bongin banim.43 Kayo naka Natim alam win tudow dimtasi, kata kiba namudulongin danim, katakan kinim ata alam win tudow dim ta-doma, ata kiba wabising dabuduloliw kate.44 Kiba akanum win dukum bede kudawakudawa keimaliw, kata kiba win dukumGot amiyo tadebu uyo kudulumo kaloliwbanim. Kale kiba yakno yakno kal kei afankalokabiwe? 45Kata kiba, kim aket fukanin

Page 141: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 5:46 138 Yon 6:26bo kimkukuwmafakmafak uyo nataNatimdim weng fine bakoyamokabi bá, kata kimkukuw mafak umi weng fine be Mosus,kilim mimin dok di ata dakoyamokabanokalesiw ata ka. 46KibaMosus aket kudawiwnamti, bo nam aket kukánamin uta ka.Watawo kaleyo bá, aka nami guton utagodusa make. 47Kata kiba amweng godusauyo afan kalongin danim, kale yakno yaknonamweng bakanbi uyo afano kalokabiwe?”Yakeisa ko.

6Yesus kinim seng wanin wak geleyamsa

umi sung uta ko.1Yanol kabadák Yesus ayowokmik Galili

win mak be Taibidias yakan dá un bi yakbadang una nade 2-4 wanang kinim sengseng iyo Yu kayak Akayam Unemin banimin wanin uyo mewso keibu. Kale kalunumo, kale tad bom nadiwo Yesus amiyán abo tadiw. Be watawo kaleyo bá,ika ami kukuw makik makik uyo sun kuwkidel bom kinim asanin kidel dauba keibadano, kayo kale. Yesus ayo amgu lokfal tam nadane alam weng kidimin kinimso dák tein alom nadane 5 ayo mik fadakalamo, kinim seng seng iyo alam finangtadbiw kala. Kale nadane Filiw bakodaw,“nuka yakal iminmakmo naduwo kanodinkinim adikum bo kuyamuw wanokabiwe?”Akeisa. 6Kale Yesus Filiw dákadálawsa uyoalam kal ken kanodokabi ka. Kale nadanokasen kei dawkuku bakodawsa.

7 Kale Filiw ayo fakadu bakodaw, “kuin,wanin 200 Kina sánin, kata be ken kanodinkinimbe kenkikiwkeidomabábe.” Kalane,8 alam weng kidimin kinim mak am winAndadu aka Saimon Bita am muk anungayo bako, 9 “kinim mát ata bali luw budetkatiw kim auok kal ade takam katiw alewmak dewba, kata yakno yakno kinim sengika katiw mada bela ken wanokabiwe?”Akane, 10 Yesus ayo weng kidimin kinimbakoyam, “kinim bakoyamiw dák teinino!”Yakeisa. Bakan kawák ayo badasal sengtemo kale kinim iyo ki 5000 kalbiw, dengseng seng iyo dák teiniwe, 11 Yesus ayobudet kim kudu nadanade Got ken keiyo,aka nade budet uyo wanang kinim sengteinbiw iyo wak geleyam nadiwe takamukul kano geleyamino, yakano geleyamiw,wane gal dakuyama bid liklikbisiw ko.

12 Beta wanang kinim iyo wanin wanebid liklik kudáliwe, akawengkidimin kinimbakoyam, “wanin bid liklik kudáliw uyo ku-tad kutad keimin kala, ituwin bá.” Yakeisa.13 Kale ika budu dew tada tada kei nadiwemen kilung kal budet kim auok kal umiwanediw galyama kudáliw fako abusiw utako.

14 Beta yanol ika kukuw makik Yesuskanoda uyo utam nadiwade bakodiw, “belaatin afan aka lum senin kinim Got bakodabadáyami madák bakan tadokabano.”Kalesa kaí, kabe kalaniwe, 15Yesus alam kalkeidomo im aket fukanin uyo daw kamokdádomo, kanabiw ka. Kale aka imadánadane asiki alafin amgu tikin unsa ko.

Yesus wok dang dim kámsa umi sung utako.

16 Am kuina kabadák weng kidiminkinim iyo dák wok mik 17 abe nadiwekunu dim tein wok yakan dá yak wok mikKabeniyam abiw unumo, kale abemiwe,Yesus ayo midiliw kawák ayo aso tad ita-mongin danimkalo be. 18Kale gedul amsunmak tabe nada daw tad wok dáka bada,wok fikmin fakmon taba, 19 kale ika kunukudew un bi yak wok iwyak mewso uniw.Ika Yesus atamomo wok dang dim tod todkunu finang tadba ká. Kale nadiwe ikafingánin seng keidiw. 20Kata aka bakoyam,“nalata bo, kiba fingánin bá.” Yakane,21 ika aket kidel kidel dabadáliw matamkunu dim tadako, kalaniwe, wabising kunuade wok badang ilim unumo, kanabiw kalteinbune, kalesiw ko.

22 Am mak dánane kinim seng wok mikmadik kal imadá tasidiw iyo finang dá-domo, amsino be kunu makuw, kayo Yesusalam weng kidimin kinim ita kuw kunutem unsidiw, kata Yesus alami ata tam teinunongin banim, kalansiw. 23 Kale kunumadik mak abiw Taibidias kal tad Yesusalam budet Got ken keiyo, aka wanangkinim wansiw kal tadiw kale. 24 Wanangkinim iyo finang dádomo Yesus so alamweng kidimin kinim so iyo banim. Kale yakkunu tadiw im tem tein nadiw Kabeniyamabiw kal Yesus fen unsiw ko.

Yesus be imin ko.25 Kale kinim iyo wok madik kal Yesus

atam nadiwe bakodaw, “Kukumin kinimkaba, wataw atan kal tad kadák tasadáwe?”Akiwe, 26 Yesus ayo bakoyama ko. “Nakaatin afan bakoyamon, kim nam fen tadbiw,

Page 142: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 6:27 139 Yon 6:56be nam kukuw makik makik kanamsi umimit uta kale nadiwo tadiw bá. Kata kibaimin kanoyami wan bi, mat weinyamase,kayo nam fen tadiw. 27 Kale kiba iminbo fomokabu, umi wok uta faku kámin bá.Kata sun biyámin sinik umi wok uta fakukámin kala. Kale wanin ayo ki Got amiKinim ata kuyamokaba, ayo ki Got alatawalu dawti am win kufádaw kámamino.Akeisa uta ka.” Yakane, 28 iyo bako-daw nadiwade, “yakno naduwo Got amiwok fakámin uyo fakudokabuwe?” Akiwe,29 Yesus ayo weng bakoyam, “Got ami wokade kinim dabadála tase, ami aket kuda-wokabiw beta kuw kala.” Kalane, 30 ikadákadálaw, “kaba kukuw makik makik utakukudawo kal kei naduwo maek kam mittem tadomaket kukamumo, kale yaknáminkukuw uta kukuyamokabaw? 31 Numawadik kasal ika anang iwán sed gisa asbanim bakan kal tein bidiwo, abid tikinkalo imin budet kutina badano, wanan-bisiw uyo Got ami godinweng bakosu, ‘kaleayo abid tikin kal wanin kukayam badawananbisiwo,’ kalesu.” Akiwe,

32 Yesus asik bakoyam, “nayo atin afanbakayabi. Buyo Mosus ata ta bom abidtikin kal wanin kuyamsa bá, bu nam Natimata ta bom nadano abid tikin kal waninafan kuyamsa. 33 Kale Got ami wanin uyoki, Got ami Kinim abid tikin kalo dabadálamadák bakan kuw tabodu kaunsin sinikkukayaba ka.” Yakane, 34 “kamane atankudew tad kadák di kudew una uyo waninkukayamalo.” Akiw ko.

35 Kale Yesus ayo bakoyam, “nalata kisun biyámin umi wanin ka. Kinim kan atanami mit tem tada kaí, aka wanin tew sokeidawoma banim ade kinim kan ata namaket kunama kaí, aka wok tew so keida-woma banim. 36 Kale naka weng bakoy-amsi. Natamanin bude keisiw, kata kibaafan kale aket atin kunamongin banim.37Kalewanang kinim adikumkan ita NatimGot alata bakadu kunama, ika tad nalammit tem kal tadokabiw, naka fota bomibanim. 38Namabid tikin kalo tasi, be nalamaket tein tasi bá, kata Got alata namadálamadák ami aket fukanin uta kidelono, kaletasi. 39 Kale ami aket fukanin kaí, kinimnalami keibiw iyo katiw mak imadálomibanim, kata am afung am dánámin kalifodokabi. 40 Kale nalam Natim aketfukanin ayo ki, kan ita nalam Min atamaket kudawiwe, naka sun biyámin kuyamnadine am afung am dánámin kal adikum

ifodono, kal ba ko.” Kalesa.41 Kale Yu kayak iyo weng dudu bom

nadiwe am weng bako, “ ‘nayo abid tikinkalo imin sun biyámino tasi.’ Kalese, betaka.” Kalsiw. 42 Kale iyo bakodiw, “belaYesus Yosew ami mine? Am akun soalaw so ika nulum kal, yakno yakno amweng bako nada, ‘abid tikin kalo, kudátasi.’ Kalbane?” Kalaniwe, 43 Yesus ayobakoyam, “kiba weng dudu una tada bomnamákanin bá.” Yakei nadane bakoyam,44 “kinim bisok so alam aket tei maek nammit tem tadoliw banim, kata Natim na-madála tasi, alata dewmaek nalammit temtadane, naka kinim be afung am dánáminkal dafodokabi. 45 Kale Got ami lum seninkinim ika bako, ‘Got aka wanang kinimadikum iyo kukuyamokaba.’ Kalesiw. Kalewanang kinim adikum, kan ita Natim Gotami weng kidi nadiwe kal keidokabiw, betaika maek nami mit tem kal tadokabiwka. 46 Kale kinim mak Natim Got atamon-gin banim, kata Got alata kinim dabadálatase, ata kuw Alaw atamase. 47 Naka afanbakayabi, kan ata nam aket kunamokaba,kinim aka sun biyámin kudulokaba. 48Kalenalata ki sun biyámin umi wanin ka. 49Kimkawadik kasal ika anang iwán sed gisa asbanim bakan kal abid tikin mana madáktade budu wananbisiw, kata ika fikale-siw. 50 Kata kamane abid kalo wanin adenalata madák tadbi, kayo kinim kan ata bewaneda kaí aka fikaloma banim. 51 Nakalim tuwámin wanin abid tikin kalo madáktasi. Kaleyo kinim kan ata bemi waninwanokaba ayo ki, sun kuw bokaba. Waninbeyo ki nalam dam ade bu bakan dim kinimkuyamino, ika wane nadiwe lim tuwámok-abiw ko.”

52 Yakei kei badane, Yu kayak iyo takodau nadiwe wengal fukaniw ko. “Yaknoyakno kinim ami dam uyo kuyama, wanok-abuwane?” 53 Kalaniwe, Yesus ayo wengbakoyam, “naka atin afan bakayabi. Kalekiba lim tuwámin sinik so mak kim tembongin danim, kale Got ami Kinim ami damso ami kaim so wanokabiw, beta kiba limtuwámin sinik so keidokabiw. 54 Ade kanata namdam so kaim sowanokaba ata sinikso biyámin keidokaba. Kale am afung amdánámin kabadákal kinim be dafodokabi.55 Nam dam uyo ki atin wanin tatun adenam kaim uyo ki atin wok wanin tatunkala. 56 Kale kan ata nam dam so kaimso wanokaba, aka maek nam dim taku-

Page 143: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 6:57 140 Yon 7:12dokaba ade naka yak am dim takudokabi.57 Kale alataw be ki Natim sun biyáminkinim ata namadála tasi, kayo nakal sunbiyámin sinik so bi. Watawo kaleyo bá,Natim teinba kayo kala. Kale kan ata namdam wananba kaí, aka sun biyámin kei-dokaba. Kale be watawo kaleyo bá, namteinbi kayo ka. 58 Kale wanin bela abidtikin kalo tasa. Kale kan ata wanokaba akalim tuwámokaba, kata bela num awadikkasal im abid tikin waninmadák tada wanefikalesiw taw bá.” 59 Kale aka weng bela,Yu kayak kawed am Kabeniyam abiw kalkukuya bom bakayamsa ko.

Weng kidimin kinim seng Yesus dabadáunsiw sung uta ko.

60 Kale weng be kidimom nadiwe alamweng kidimin kinim seng ika bako nadiw,“am kukuyaba be fitin ade be kan ata kudu-loma?” Kal bom nadiwe 61 weng duduuna tada bom keimiwe, Yesus ayo alamkal kei bakoyam, “weng belata tabe aketkuw mafak dáyamune?” Yakei nadane62 bakoyam, “kiba kanabiw, kata Got amiKinim ami kamakikiw teinansa unano, kaleiw iw kaekal tamba atamokabiw be kimaket fukanin uyo yaknodokabiwe? 63 SinikAbem ata biyámin uyo kukáyaba, katadam uta sinik kuyamomu banim. Kaleweng kukuyabi uta ki sinik ade biyáminka. 64 Kata madik kiba aket kunamonginbanim.” Kale Yesus ayo kamakal kal keikan ata aket kudawsa ade kan ata aka wasigi dauyamokaba, kale kal keisa. 65 Kaleaka alo weng bakoyam, “belata kaleyo nakabakayabi. Kan ata mak alam aket teinmaek nam mit tem tadoma banim, alambe Natim alata kuw dakodawano kuwmaektadokaba.” Kalesa.

66 Kale belami dánámin ki, alam wengkidimin kinim seng iyo dabadá sakun dádumade am yán makso abodongin danimkeisiw. 67 Kale Yesus ayo alam wengkidimin kinim kilung kal imadáliw iyobakoyam, “kiba nuluso imadála unumokalbiwe?” Yakeisa ko.

68 Kale Saimon Bita asik bakodaw,“Kamokimnuka kanfinang unokabuwane?Alo kawta ilim tuwámin weng ude fakubadaw. 69Kale nuka aket kukam naduwadenulum kal keidomo, kaba Got ami KinimAbem. Kalbuw.” Akane, 70 Yesus ayofakadu bakoyam, “naka kilung kal kiba

walu imudi, kata kinim makuw ata ki sinikmafak kinim ko.” Yakeisa. 71Umi wengmitayo ki Yuddas Saimon Iskadiyat kayak amisung kale aka Yesus ami kinim kilung kalmak ade kabe, kata aka yanol Yesus wasi gidauyamokaba kayo ko.

7Yesus Kikiláw Am Biyámin umi imin ban

bomiw unsa sung uta ko.1Weng kanabiw uyo banima nade Yesus

ayo Galili bakan bude falfal dakadu kudála,kata yak Yuddia bakan uta unongin danim,watawo kaleyo bá, Yu kayak iyo leiw fenomnaduwo anbidumo kanabiw kayo ko. 2KaleYu kayak imi Kikiláw Am Biyámin umiimin ban bomin am mewso keidu. 3 KaleYesus alam muk anung iyo bakodaw, “kabakadák kudá yak Yuddia bakan unawo, katakam weng kidimin kinim, iyo kam kukuwmakik makik kanamábaw uyo imadálawutamámino. 4 Kinim kan ata kukuw kanabidino, wanang kinim kal keidino, kalok-aba mak wánan bom iwál kanamokaba bá.Kale kaba kanodin kukuw makik makikmak kanamon kalaw kayo misun kalám gufok kana badawo adikum wanang kinimiyo katamino.” Akeisiw. 5 Kata alam mukanung iliso aket daudawongin danim, kayokanodin weng uyo bakodawsiw ko.

6 Kaleyo Yesus asik bakoyam, “nam atankawák wok fakanin uyo tadongin banim.Kale kiwta unum kaloliw, be ken kibilimatan ka.” Yakeisa. 7 “Kale kiba bakankayak ika sakik itamodiw bá, kata nakasakik natamsiw, bo watawo kaleyo bá, nakaim kukuwmafak kanamin, kin wala nadinebakaya bidino kayo ka. 8 Kiwta kilifin baniminwanan unino! Naka yán tem tadokabi.Watawo kaleyo bá, nam atan uyo mewsokeidongin dakobu kala.” Kalesa. 9 Kaleaka weng bako kale nadane Galili teinanade 10 alam nikil iyo dabadá, ban iminwananumo, kale uniwe, Yesus aka yanolunsa. Katamisun leiw unsa bá, aka wanangkinim natamodiwo, kale wán wán unsa.

11 Kale ban imin wan bom nadiwe Yukayak iyo am leiw fen bom nadiwe bako-dawa bakodawa kei bom, “kinim be yakalbenako?” Kal bom keimsiw. 12 Kale kinimilim weng tem akol bakodawa bakodawakei bom nadiwe kinim madik iyo bakonadiw, “aka kinim kidel” kaliwe, madikita bakodiw, “bá, aka kinim ibakayamába.”

Page 144: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 7:13 141 Yon 7:39Kalan bom dokansiw uyo 13watawo kaleyoika misun weng bakanongin danim keim-siw bá, ika Yu kayak im itam fingán bomnadiwo kayo ko.

Yesus ban imin wansiw kal kukuyamsa ko.14 Ban imin wanan bidiw tow kikiw sák

keidane, Yesus yak tam Yol am kasadamtem tod kukuyama. 15 Yu kayak ikaaket madiw kale nadiwe dákadáliw. “Ya-kno yakno kinim sukul keidongin danim,kata kukuw seng seng alam kal keibane?”Kalaniwe, 16 Yesus fakadu bakoyam, “namkukumin uyo nalamiyo bá, um tasu uyoGot namadála tasi kalo tasu ko. 17 Katakan kinim ata Got weng abodon kala, akaumi mit uyo kidela kal kei nadano namkukubi be Got amiyo bade nalam wengadik dáw bakanbine, kalak kala. 18 Kalekinim kan ata alafin alam weng adik dáwbakaba, aka alam win dukum kuw kufába,kata kinim kan ata alam dabadála tase amiwin dafodokaba ayo atin tatun kinim, kataami mit tem ayo ibakanin so banim, be bá.

19 Kale kiba afan Mosus ayo sawa makso kuyamsane? Kata kiba sawa mak kidi-longin danim, watawo kaleyo nanbidumokalbiwe?” Yakane, 20 kinim seng seng iyobakodaw, “sinik mafak kiwsa kinim kaba,kan ata kongin keima?” Akiwe, 21 Yesusasik bakoyam, “naka kim Finuyámin atankal kukuw makik mak kidel kudino, kibaaket madiw, kalbiw kala. 22 Kaleyo Mo-sus ayo kál bomin kukuw kuyamsa uyoMosus ata kuyamsa bá, kata Ebadakkam,Aisak, Yekkow awadik kasal ita kuyam-siw, kata kiba man kál bomin uyo Fin-uyámin am kal kanamábiw ka. 23 Kaleyokiba Mosus ami sawa uyo luko daudoluwo,kale man iyo Finuyámin am kal, kál boy-amábiw. Kata watawo kaleyo kiba nakaFinuyámin am kal, kinim kasáya daudi,kiba kus natabidiwe? 24 Kiba aket fukanindanim ade sák tiw seng kale taktakin bokudá nadiwo utamomo atin dam keidu ka.Kaleyo kuw taktakin kala.” Yakeisa ko.

Yesus aka Walusa Kinime?25 Kale am weng bakayaba uyo banima

kei badane, Yedusalem kayak madik ikaam kukuw kanaba uyo utamámom nadiwebako, “kinim belata anbidumo, kanabiwe?26 Aka kalak kál misun bom weng bakaba,kata ika weng mak bakodawongin danim,be ika ilim kal kei nadiw memak Yesus be

Walusa Kinim. Kale gebom gebom iyo kinatabiw bade báye? 27 Kata bá be! Nukakinim tasa am dausidiw mit, nulum kal,kale wataw atan kal Walusa Kinim tadok-aba, adikum kinim ika ami mit ayo kalkeidoliw banim.” 28 Kalaniwe, Yesus ayoYol am kasadam tem tod bom kukuya bomnadanewengdukumkuwgándá, bakoyam,“au, kiba naka kibilim kal keibiw ade namtasi mit ayo kibilim kal. Naka nalam akettei tasi bá, kata kinim namadála tasi ayo ki,atin afan, kata aka kim kal banim. 29 Kataaka nalam kal watawo kaleyo bá, nakaalamiyo ade aka namadála tasi ko.”

30 Kale am weng banimane, ika dewfakudumo, kanamiw. Kata kinim mak tengyak dew fakudongin danim, watawo kaleyobá, ami kanadáwin atan uyo mewso tadon-gin banim. 31 Kale kinim seng seng madikiyo Yesus aket kudaw nadiwe bako, “GotWalusa Kinim tadokaba ami kukuw utamew kinim ami kukuw kanaba be akadawtam so kanamokabane?” Kalsiw.

32Kale Fedasi ika kidilomane, kinim sengYesus sung akol weng bakodawa bakodawabom keibiwe, kale nadiwe bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so Fedasi so iyo Yolamkinmoyámin kinim imadáliw dákYesusdew fakudumo, kale uniw 33 iyo Yesusbakoyam, “naka kiwso bo atan katiw madakuw ale nadine imadá nalam namadála tasiatamine, 34 kiba nam fenokabiw, kata kibanatamodiw banim ade nam bokabi, be kibatadoliw banim.” Yakane, 35 Yu kayak iyobakodawa bakodawa bom nadiwe bakodiw,“kuin kinim be yak unano, nuka atamon-gin dakodokabuwo, aka kanodin aket bofukan bom bakabane? Bade aka yak numkinimmadik Gadík im iwyak tem tein bidiwso Gadík so imi kukuyam unono kanabamemake? Kal bom bako nadiwe 36amwengmit uyo watawo kale nada bako, ‘kiba namfenokabiw, kata kiba natamodiw banim,nam teinokabi be kiba tadoliw banim.’Kalbane?” Kalsiw ko.

37Ban imin wanin adik adik am dánámindukum kabadákal, Yesus ayo matam todweng dukum bako nada, “kan kinim akawok tew keidaba namti, dabadáliw maeknatamano, wok daudawi wanak ade 38 kankinim ata aket kunama kaí, Got alam godinweng bakosu. ‘Kale wok madmid sunkuw biyámin uyo am kidin tem sun kuwfokat fokat bom bokabu.’ ” 39 Kale belamiweng mit bakosa uyo ki kinim kan ata aket

Page 145: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 7:40 142 Yon 8:14afan kalin im Got Sinik Abem kudokabiwuta bakosa, kamakikiw alo Yesus ayo windukum kudula Got Sinik Abem ayo madáktadongin dako badano kale.

40Amweng bakoda be kidi nadiwe kinimmadik iyo bako nadiw, “afan kinim faselim weng, ‘lum senin kinim mak tadokaba.’Kalsiw kaí, bela kinim lum senin kinimkate.” Kaliwe, 41madik ita bako nadiw “bá!Akade, Got ami Walusa Kinim.” Kaliwe,kinim madik isik dákadá nadiwe, “yaknoyakno Walusa Kinim ayo Galili kalo tadok-abane? 42 Got ami godin weng uyo bakonadayo Walusa Kinim ayo Dewit kinim mitso Betliyam Dewit ami abiw bisa kalo ta-dokaba.” Kalesa, kayo 43 bemi weng mitkalan uta kinim iyo tako dau Yesus amiyokei nadiwWalusa Kinim kalemadik ita aketdaudawiw madik ita báyo, kaliw keimsiwko. 44 Kale madik ita tabe dew fakudumokaliw, kata kinim mak yak dew fakudongindanim.

Yu kayak kamok kamok aket kudawongindanim keisiw sung uta ko.

45 Kale Yol am kin moyámin kinimiyo kudá asiki yak bokal kayak as fakiwdakádawin kinim so Fedasi so itamiwe,iyo bakoyam, “watawo kale kiba kinim ayodew tadongin dakodiw?” Yakiwe, 46Yol amkin moyámin kinim iyo bakoyam, “kinimami weng tatun bakaba uyo mew kinimteiniw mániw bidi am weng bakaba tawso bá, kayo kala.” Yakiwe, 47 Fedasi iyobakoyam, “ae, kiliwso aka kasen keiminweng bakoyam, aket takoyama, afankaliwe?” Yakei, 48 ika dákadáyam, “á Fedasikinim so kamok kamok so ika makso makaket kudawiwe? 49Bá! Kata yak kinim sengam weng kidibiw, ika weng sawa be katiwso mak kal keidongin banim, ita kanabiw.Kale ika Got ami gán abusa mit tem uniwka.” Kaliwe, 50 Nikkoddimas Yesus atamaweng bakada bisa kinim, aka alaso Fedasikale aka bako, 51 “num weng sawa uyobako, kinim so mak ami kukuw kanaba uyokidela utamongin danim, sák daw mafakdádalo kalin so mak keisune?” Yakane,52 ika fakadu bakodaw, “kaba kalawso Galilikayake? Kaba Got godin buk tem wenguyo ki bom nadawo utam kal kei, au afanlum senin kinim iyo Galili kalmatambodiwbanim be, kalal kala.” Akbiwe, 53 ika kudánadiwe alam am una una ausiw ko.

8Wanang yak kinimwanang dikin sakadinin

umi sung uta ko.1 Kata Yesus ayo mukkun auliw tikin

una. 2 Kale matam kutim midiliw,aka Yol am dám tem asiki misun toda,kabadák wanang kinim seng tada tadafalfal daudiwe, aka dák tein kukuyambadano, 3 sawa kukumin kinim so Fedasiso iyo wanang yak kinim wanang dikinsakadinin wanang mak utamomo, kukuwmafak keimu kala, kale kudew tadiw. Kalekudáliw yak kinim iwyak tem todune, 4 ikaYesus bakodaw, “Kukumin kinim kaba,wanang bula kukuw mafak faku budunokudew taduw. 5Kale Mosus weng sawa uyobakoyam nada, ‘kanamin wanang uyo tumtuw faum si angkudiw fikaluko,’ kalesa.Kale kaba watawo kalokabáwe?” Akeisiw.6 Kale ika dákadámin weng dákadámomnadawo weng abil fodaw alumo, kalenadiwo kanamsiw. Kale ika kasen keidi diín weng bakodawiw, kata Yesus ayomadan asin mikabu dák bakan sikal tuwgod bom keimsa.

7 Kale ika dákadámin kuw keimiwe, akakan tod bakoyam, “kan kinim ata am bankeimin banim namti, ata tabe tum kuduwanang uyo angkudokaba.” 8 Kale nadalealo madan asin mikabu dák bakan dimgod badane 9 kinim iyo weng bela kidinadiwade im aket nuka ban keimin so bo,kale nadiwe fatom keiyamane ilim gebomgebom isik uniwe, beta kinimmakuw unbaalew unba keibiwo, kalomo Yesus alafinfadgang kalom wanang so nulufin buduwka. Kale nadane 10 Yesus ayo tufi todnadane bakomam, “wanang kuwta, kinimiyo yakal bidiwe? Kinim mak kum kuekdikamongin danim beta?” Wakane, 11 ukabako nadune, “bá, kinim banim.” Akune,aka bakomam, “naso kum kuek dikambi bá.Kale kuba unalo, unokabaw, kata yak aloban keimin uyo kudálalo.” Wakeisa ko.

Yesus be bakan kayak im Lánin kinim ko.12 Yesus ayo asiki kinim weng bakoyam,

“naka bakan kayak imi Lánin kinim, kalekan ata nam yán abodon kalokaba, akamidilin tem kámoma banim ade aka ei-din dim ki biyámokaba.” Yakei sadano,13 Fedasi iyo dok didaw bako, “kaba mada,kalawta kalam kin walamin kei badaw kala,kaleyo kam weng bakabaw buyo ki atindam banim.” Akiwe, 14Yesus ayo bakoyam,

Page 146: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 8:15 143 Yon 8:38“au, nakanalata ki nalamkinwalamin, katanamweng bakanbi be afan, kale be watawokaleyo bá, naka nalam tasi be nalam kal,nalam unokabi be nalam kal, kata kiba namabiw be yakalo tasa kaloliw banim ade namunokabi be kim kal banim. 15 Kiba kinimafeta imkanamin bo kiba kinim utamáminkukuw uta afetaliw, kata naka kinim afetinbá. 16 Kata naka afeta imudon kalominam bo ken. Kale be nalafin bá, nakaNatim namadála tasi alaso todbi kayo kala.17 Kimi sawa godin bako nadu kinim alewim kin wala bakanábiw, ulutaw kala. Kalebe afan. 18 Naka nalata kin walamin adenam Nátim namadála tasi ata nam kinwalamin.” Kalane, 19 ika dákadálaw “kamKalaw ayo yakal be?” Akiwe, Yesus asikfakadu bakoyam, “kiba naka kim kal banimade Natim so kim kal banim. Kan kinim atanayo alam kal keida namti, Natim aso alamkal keida.”

20 Kale aka weng bela baka bom nadanekukuyam bom keiba, be Yol am Got fetdawkádawin bán dim mewso kal kanaba,kata kinimmak tad dew fakudongin danim,watawo kaleyo bá, am atan uyo mewsotadongin danim, kayo ko.

21 Yesus ayo weng alo sawil bakoyam,“naka unokabi ade kiba nam fenokabiw adekiba ban keimin so teinbu kayo fikalok-abiw. Kale nam abiw unokabi uyo kiba tamnatamodiw banim.” 22 Kaleyo Yu kayakika weng uyo asiki dákadálawa dákadálawabom nadiwe bakodiw, “alam awánsin alok-aba memak kayo aka bako nada, ‘nam un-okabi uyo kiba tadoliw banim,’ kalbane?”Kalsiw ko.

23Kata Yesus ayo makso weng bakoyam,“kiba bakan kalo kinim, naka el kalokinim, kayo kiba bakan kadák kayak, nakabakan kadák kayak bá. 24 Kale nakabakoyamon, kiba kibilim ban keimin sokayo fikalokabiw, kata naka dil bakosi,naka Got ami Kinim ade kiba aket kuna-mongin danim kaleyo, kiba kibilim bankeimin so kayo kiba fikalokabiw.” Yakane,25 ika dákadálaw, “au, kaba kan atane?”Akiwe, alo Yesus ayo fakadu bakoyam,“alo nalam kamakikiw dil weng bakoyabibe ki ka. 26 Naka ken seng kuw bakodok dabal teiyam, kiba kanamaliw yakeinadine kidela seng kuw kukuyamongin,kata Natim namadála tasi ayo bako kana-malo nakongin banim, kayo naka yak alamkano bakodalo nakba kuw bakayabi. Kale

aka afan tatun kuw kanamin kinim kayokala.” Yakane, 27 ika alam Alaw weng mitbakayaba uyo ika kidilongin danim keisiw.

28 Kale Yesus ayo bako, “kiba Got amiKinim ayo dafo dew tam el gidokabiw, betakabadák kibilim kal kei kawtane, nakanok-abiw ade naka nalafin kanabi bá, kata namweng bakayamábi uyo Natim alata kuku-nam badano uta kuw bakayamsa be kalok-abiw ko. 29Kinim kan ata namadála tasi benaso be, kale aka nalafin namadáloma bá,watawo kaleyo bá, aka yaknámin kanamalonakba uyo sun kuwkanamá bidino kayo amaket uyo kalfalnamába kala.” 30 Kale wengbe bakaya badane, kinimwanang seng sengika aket kudawsiw ko.

Kiba Ebadakkam low bade bá, yakin uta ko.31 Yu kayak iyo Yesus aket kudawiwe,

Yesus ayo bakoyam, “kiba nam kukuyabiuyo kidela yakik kale fakodokabiw, betakiba atin nalam weng kidimin kinim kei-dokabiw kala. 32 Kale beta kiba afan wenguyo kilim kal keidokabiw. Kale afan wenguta ta bom kal bábu takeikuyamokabu.”Yakane, 33 ika fakadu bakodaw, “nukaEbadakkam am muduw ade nuka gulbalkinim, nuka kinim somak sok gei imti bomyak kanodin maek kanodin yakanusiw bá.Kale kaba, yakno bako nadawo, ‘naka taláimadáli min kinim keidokabiwo,’ kaláwe?”Akiwe, 34Yesus asik fakadu bakoyam, “nakaatin afan bakoyami ka. Kan kinim ata bankeiba kaí, alam ban keimin ta bom sok geifalal falal gine dausa taw kayo aka gulbalkinim bá.

35 Kinim sok gei dawti bom yak kanomaek kano akin kinim aka sák awon wol,kayo aka alam kinim kal kin modawa, bealimal imi sák bisok wok fakáyamába, kayoaka ken luk bala alimal ilim kanamaliw taw,aka ken im ufek ufek uyo ken luk bala yakkano maek kano keimoma banim. Kataman alam alaw so aka ken sun kuw alamalaw am kal ken boma. Kata kinim sok geidawtiyámin kinim ayo atin alamman tatuntaw keidawoma banim. 36Kale Got amiMinayomin talá imadálokaba kaí, kiba atinminkinim keidokabiw kate.

37 Nalam kal kiba Ebadakkam muduw,kata kiba nanbidumo kanabiw, be watawokaleyo ba, kiba nam kukumin uyokeno, kale kidilongin danim kayo kala.38 Kale naka nalam Natim alam kukunambakanába ki bakabi ade kibil kibilim

Page 147: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 8:39 144 Yon 9:4kalaw bakayaba ki kanabiw ko.” Yakane,39 ika bakodaw, “Ebadakkam aka numnatim.” Akiwe, Yesus ayo bakoyam,“kiba Ebadakkam muduw namti, kibaEbadakkam alam ufek ufek kanamámsaki kanamino. 40 Kinim nata Got amitatun weng uyo kidi bakayabi, kata kibadok dinam bom nanbidumo kanabiwuyo Ebadakkam aka kanomin kukuwso mak kanamámsa bá. 41 Kale kimkanabiwuyo kibilimkalawkanamámsa tawkanamábiw.” Yakane, ika bako, “kalbaw,kata nuka ding banim man keisuw bá, kataGot be num Natim.” Akiwe, 42 Yesus asikbakoyam, “kiba Got be kim Kalaw keidomanam, kiba aket kunamodiw ka, be watawokaleyo bá, naka Got alamiyo kal tasi adekamane kadák bi akal nalam aket tei tasibá, kata Natim ata namadála tasi kala.43 Kaleyo kiba watawo kale nam weng bokidilongin danim dakobiw ade nam wengmit bo kal keidoluw báyo, kalbiw?

44Kiba kim kalaw ayoMafakim kayo kibakilim kalaw alam aket kanamino yakba kikanamaliw. Kata kamakikiw mit tabin kalaka kinim ámin kinim keisa kayo aka tatunweng uyo akamak fakudongin banim, kayoaka tatun weng uyo ami kidin tem so bon-gin banim. Be watawo kaleyo bá, akaibakanin kinimade aka ibakaminmit kayakkayo ibakanin weng uyo atin alam wengadik dáw, 45 kayo nam afan weng bakayabiuyo mak kiba aket afan kale kidinamodiwbanim. 46 Kiba nata bidiw uyo nam bankeimin sone nakin? Naka afan tatunweng bakayabi kaí, watawo kaleyo kibanam weng kidilongin dakobidiw? 47 Yakkinim kan ata Got alami, ita kuw Got wengkidiyábiw, kata kiba am weng kidilongindakobidiw, umi mit uyo watawo kaleyo bá,kiba Got kinim bá kayo kala.” Kalesa.

Yesus alam guton bakosa uta ko.48Yu kayak iyo Yesus weng fakadu bako-

daw, “nuka weng afan bakokam naduwekaba Samediya kayak kakbuw ade kabasinik mafak kiwsa kinim kakbuw.” Akiwe,49 Yesus asik bakoyam, “naka sinik mafakkiwsa bá be, naka Natim win kufádawin,kata kiwta nam win kufonamongin dako-bidiw. 50 Naka nalam win uta kufodono,kale kanabi bá. Kata kinim mak atanam win kufánaba, kale ata kuw kukuwadikum taktakin kinim. 51 Kale naka atinafan weng dam bakayabi. Kale kan kinim

ata nam weng kidila namti, aka fikalomabanim.” Yakane, 52 ika bakodaw, “kamanenuka nulum kal keidomo, kabayo ki sinikmafak kiwsa kinim kakuw, kale be watawokaleyo bá, Ebadakkam fikalesa ade lumsenin kinim iso fikalesiw, kata kawta bakonadawo, ‘kan kinim ita nam weng sawakidila namti, aka fikaloma banimo,’ kalaw,53 bade kawta num awadik Ebadakkamayo akadaw tam amsun keisáwe? Bánum awadik Ebadakkam aka fikalesa adenum lum senin kinim ika fikalesiw. Kalekaba yaknámin kinim kawta tad ‘natano’kalbáwe?” Akiwe, 54 Yesus asik bakoyam,“kata naka nalata nalamwin kufámi namti,mada bo win danim keidomu, kata nalamNatim kibilim bako, ‘be num Goto’ kalbiw,ata nam win be kufánaba, 55 kayo kibaGot ayo kim kal banim, kata nata akanalam kal, kayo naka bako nadi, ‘aka namkal banim’ kalokabi uyo kim ibakanin tawnakal ibakanokabi. Kale aka nalam kal,am weng uyo nam aket tem kal bu kala.56 Kale kim kawadik Ebadakkam ami aketfukanin uyo ‘nam madák tadokabi atanuta fen bom’ kalfalámsa. Kale aka nammadák tademin atan utam nadane kalfalinseng seng keise.” Yakane, 57 Yu kayak isikbakodaw, “kaba kama itol deng alew dákankeidongin banim, be kal kaba bako, ‘nakaEbadakkam atamsino,’ kalbáwe?” Akiwe,58 Yesus asik bakoyam, “naka atin afanbakoyami ka. Naka sun biyámin ade nalatakayo naka alam kano bidino Ebadakkambe yanol matam tase ka.” 59 Yakei, keibadane Yu kayak iyo tum kudu Yesusalumo kanamiwe Yesus ayo wán wán wokbonin kei Yol abiw kudá unsa ko.

9Yesus kinim kin mat kin bádawsa umi sung

uta ko.1 Yesus ayo unom nadane kinim kin

mat dausiw mak atamane, 2 alam wengkidimin kinim iyo dákadálaw, “Kukuminkinim kaba, kinim be alam ban keiminuta bade alam aulal imi ban keimin utata bom kanodawsune, watawo kaleyo akakin mat dausune?” Akiwe, 3 Yesus ayobakoyam, “am kin mat keisa, be aulal imiban keimin so alam ban keimin so uta kan-odawsubá, kata be kanokinmat kei badanoam dim kal Got ami kitid uyo matam mis-unuko, kale kanosa. 4Kale nuka ulum kanokinim namadála tasi ami wok uyo fakudum

Page 148: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 9:5 145 Yon 9:31kala, kale am dána be ki, alo kuinokabuuyo wanang kinim so mak wok fakudoliwbanim. 5Kale naka bakan kadák bi, be nakabakan kayak imi lánin keiyamabi kala.”Kalbane, 6 Yesus ayo kasuk fadet dabadáladák bakan dim abane alo dák alam kasukso bakan so fakadu wán dakel dau nadanedew yak kinim kin mat talolaw nadane7bakodaw, “yakwokmik Silom kal kibi wokbodalo, aka nade kinim ayo yak kibi wokbodomo kin bádi ka. Kale nadane alamabiw unsa. Kale win Silom kalbiw umi mituyo ki unalo kalin uta ko.

8 Kale kinim ayo yak alam abiw unane,alam abiw mewso biyámin sone kinim atabidiw mun bada atamsiw so iyo bako-dawa bakodawa bom nadiwe bakodiw,“kinim bela kin mat tein bom munába adekabene?” Kal bidiw, 9 kinim madik itanebako nadiw, “au be alata ka.” Kal bidiw,kinim madik itane bako, “bá bo, be kinimkukum alam kin gubo dikino.” Kal bidiwo,kinim kin mat alata bako nada, “nalataka.” Kalane, 10 ika dákadálaw, “kaba yaknoyakno nadawo kalam kin uyo bádawe?”Akiwe, 11 aka bakoyam, “kinim mak winYesus ata tawal fakudu dew yak, nam kindim kuti talonam nadane bakonam, ‘yakwok mik Silom kal kibi wok bodalo,’ nakanade dák kibi wok bodomo kin bádi ka.Kale tadi.” Yakane, 12 isik bakodaw, “kinimayo yakal bene?” Akiwe, asik bakoyam,“nam kal banim.” Yakeisa ko.

Fedasi kinim imi kinim kin mat báda umimit utamumo fensiw uta.

13 Kale beta ika kinim kin mat ayodew tad Fedasi dáyamsiw. 14 Kale Yesusami tawal kidel dau nada kinim kin matbádawsa uyo Finuyámin am kal kanosa.15Kale kinim ayo dew tad Fedasi dáyamiweika dákadálaw, “kaba, yakno yakno audawokalam kin uyo ken básadaw.” Akiwe, kinimayo bakoyam, “kinimmak ata tawal fakadudew yak nam kin dim talonamano, nakadák wok bodomo, kin ken bá atami ka.Kalesi.” Yakane, 16 Fedasi madik iyo bakonadiwe, “kinim bela Got amiyo bá, aka Fin-uyámin atan, kata finudongin dakoyamalabe.” Kaliwe, madik ita bako, “aka bankeimin kinim nam, aka ken kukuw makikmakik kideloma bá be!” Kal bom wengalfukansiw.

17 Kale Fedasi iyo alo kinim kin matbakodaw, “kaba watawo akokabaw? Kalamkinim kin bákama beta bakabuw.” Akiwe,

kinim ayo bakoyam, “aka lum seninkinim.” Yakeisa ko.

18 Kata Yu kayak imi aket mak afan,kale aka kin mat keisano kamane kalkin báda akongin banim dako si nadiwealam aulal iyo gán dáyamiw tadiwe, 19 ikabakoyam, “bela kim mane? Kiba afanman belata dau nadiwo bako, man be kinmat dauduw, kalesiwe? Aka yakno ya-kno nadano kamane aka kin ken bába?”Yakiwe, 20 aulal iyo fakadu bakoyam, “au,man bede nulum man ade nulata dau manbe kin mat dauduw. Kalesuw. 21 Katanum kal banim aka yakno yakno nadanokin bá ken atamanba ade kan ata am kinbe bádaba, num kal banim. Kale kibili-wta dákadálawino, aka kinim alaw, kaleken weng bakayamoma bute.” Yakeisiw.22 Kale am aulal ika Yu kayak itam fingánbom nadiwo kayo kanamin weng bakan-siw. Beyo ki kinim kan ata bako nadaYesus be Got Walusa Kinim kala namti,aka dabadáliw tam kawed am so unomabanimo, kale bidiwo kayo ko. 23Kale belamimit beta aulal iyo bako nadiwo, “aka kinimalaw ken weng bakanoma. Kale kibiliwtadákadálawino.” Yaksiw ko.

24Alo kinimkinmat ayo alo gándádawiwtadane, bakodaw, “kaba Got win kuw ku-fadawal kala. Nuka nulum kal kinim kinbákamase be ban keimin kinim.” Akiwe,25 aka fakadu bakoyam, “nam kal banim,aka ban keimin kinim memake bade bá.Kata nalam kal naka kin mat kei bidino,ata kin bánama, kamane naka ken kinbábi.” Yakane, 26 ika dákadálaw, “aka ya-kno yakno aukam nadano kin bákamase?”Akiwe, 27 aka bakoyam, “naka sin bakoya-masi, uyo kiba kidinamongin dakosidiw,kale watawo kaleyo kiba asiki kidilumokanabiw. Kiba kiliwso am weng kidiminkinim keidumo, kalbiwe?” Yakane, 28 ikawengmafak seng kuw bakodaw, “ami wengkidimin kinim ade kawta ka, nuka Mo-sus ami weng kidimin kinim ade 29 nukanulum kal Got aka Mosus ata kuw wengbakadawsa. Kata nuka kinim bela numkal banim, aka yakalo tasene?” Akiwe,30 akal fakadu bakoyam, “atin kim kan-odin weng bakabiw be amonin kukánabiw,be watawo kaleyo bá, alo kiba kinim amitase uyo yakalo tase, kale amonbiw, kataaka nam kin bánamase.” Yakei nadanebakoyam, 31 “nuka nulum kal, Got ayo bankeimin kinim imi weng uyo kidiyamoma

Page 149: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 9:32 146 Yon 10:16bá, kata aka kinim kan ata alam weng kidifalu falu alam mit tem unom alam kana-malo, akba ki aboyámin kinim ata kuw amweng kidilawoma be. 32 Kan kinim teinumánu mak man katiw aukun kanom kinmat dausu mak kin bádawsa bá. 33 Kalekinim bela Got amiyo bá nam, aka kanodinkukuw uyo kanamoma banim.” Yakane,34 ika kidi bakodaw, “kaba ban keimin sengtem kámusu, kata kaba num kukuyamonokanabáwe?” Akei nadiwe kawed am kalofakadu dawnodiw madák abiw be unsa ko.

Kinim Got ami Sinik Abem kikfitinutamámin banim umi sung uta ko.

35 Kale Yesus ayo kidilomane, kinim ayofotabiw unba ka. Kale nadane aka fenomatamnada dákadálaw, “kaba Got ami Kinimaket daudawawe?” Akane, 36 kinim ayobakodaw, “kawta, be kan atane? Bakona-mawo, naka am aket kudawono.” Akane,37 Yesus ayo bakodaw, “kaba kamane ata-manbaw ade be alata weng bakaba ka.”Akane, 38 kinim asik bakodaw, “Kamokimkaba, atin aket kukami ko.” Akei nadaneYesus kalfalawsa.

39 Kale Yesus ayo bako, “naka tad bakanbela tasi ayo kinim afet bom yaknodin itamafak yaknodin ita kidel kalono, kale tasi.Kale be kanodino beta kinim kin mat ayoken kin bá bada ade yak kinim kan ata kinbábino, kalbiw kinim itane, ika Got amiSinik Abem kikfitba ayo atamodiw banimkeimino kale tasi.” Akane, 40 Fedasi madikika mewso todbiw. Kale ika Yesus weng bekidi nadiwe bakodaw, “watawnak? NukaGot ami Sinik Abem kikfitin ayo mak ata-mongin dakobuduwe?” Akiwe, 41Yesus ayobakoyam, “au, kiba kano kin mat taw keibidiw nam, kiba ban keimin fatom so geiimudongin banim. Kata kiba bako nuka kinbádino, kalbiw kayo kiba ban keimin fatomta bom gei imusa ka.” Yakeisa ko.

10Siwsiw gimin kinim weng fakom uta ko.

1 “Naka atin afan weng bakayabi, kalekinim kan ata dám tem uyo atin awsomleiw matam tadongin dako nada kukumleiw dám gong fakelba namti, aka atinyakot wanin kinim ade getbot wanin kinimkala. 2 Kale kinim atin awsom leiw tamuneba namti, ata siwsiw gimin kinim kayo3 dám awsom kin moyámin kinim ayo au,akei nadane fal bisudawa. Aka siwsiw

iyo ilim win bako gán tudoyamane, maekdang teiniw, bákadu imadew tam be tudoimadew kámala kala. 4 Kale siwsiw giminkinim ayo siwsiw ilim win bakoyam gántudoyama maek dang teiniw, imadew un-emala, be watawo kaleyo bá, ika ilim alawweng uyo ilim kal, 5 kata yak kinim kukumso am yán abo unodiw banim. Alo bude ikafingon dá sakabongin kuw make. Watawokaleyo bá, kinim mak ami weng uyo atinkidilodiw banim kayo ko.”

6 Yesus ayo weng fakom bela bakoya-mase, kata ikamitmak kidela kal keidongindanim dakosiw ko. 7 Kale ika kidilongindanim keidiwe, Yesus ayo asiki bakoyam,“naka atin afan weng bela bakayabi. Kalenaka siwsiw imi leiw awsom fal ade nalataki kala. 8 Kaleyo kinim adikum isik gebomtasidiw, ika yakot wanin kinim ade getbotwanin kinim, kata siwsiw ika im wengkidiyamodiw banim. 9 Kala kaleyo nakafal ade nalata kayo kan ata tad nalam dimtade dám tem unokaba. Aka atin lukbaladám tem bom ken unba, tadba bom waninfenokaba. 10 Kale yakot wanin kinim akatad yakot wanan bom yanbi bom im mafakdákan bom keimin umi fukan tademin,kata nam tasi be ken luk bala teinámin adesinik so dam so biyámin uta kuyamono,kale umi fukan tasi kala.

11 Kale siwsiw gimin kinim kidel adenalata kala kaleyo siwsiw gimin kinimkidelam aket ayo siwsiw imi luk dudu fikalonotasi kala. 12 Kale kinim mak láw wokfakudaw bom kisol kuába kinim, aka si-wsiw bo amino bá ade aka siwsiw giminkinim bá, kayo aka sew mayan mak tadaatamokaba. Aka siwsiw iyo imadá ú sak-abane, sew mayan ayo tad siwsiw makambidane, madik iyo kalo sakun dá sak-abokabiw. 13 Kale kinim ami siwsiw lukdudulongin banim kudá ú sakabokaba. Bewatawo kaleyo bá, akade láw kinim makami wok fakudaw bom kisol kuába kayokala.”

14 “Kale siwsiw gimin kinim kidel adenalata ka. Nalam siwsiw iyo nalam kalade nam siwsiw ika nalam weng ilimkal. 15 Ulutaw ki nalam Natim ayo namaket fukanba ade naka nalam Natim aketfukanbi, kayo naka nalam siwsiw luk dudufikalano, kalbi. 16 Kale nalam siwsiw bebidi kuw bidiw bá, kata madik iyo kalo sewmo bidiw kala. Kaleyo naka yak sew bidiw

Page 150: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 10:17 147 Yon 11:2iyo fabadu mo imudino nalam siwsiw adikdáw gumakuw keidiwe, nalata kuw imi kinmoyámin kinim keidokabi. 17 Kale nalamNatim ami aket kunama, be umi mit uyowatawo kaleyo bá, naka ken au, kale nalamsiwsiw luk dudu fikale talá tabono, kalekanabi kayo kala. 18Kale kan kinim atamaknam sinik uyo kukan keinamodiw banim,kata naka nalam aket uta nalam siwsiwluk buta dudu fikalono kanabi. Be watawokaleyo bá, naka nalam Natim alata kan-odalo, nakei kitid daunamase, kayo nakaken fikale nadine alo talá tabokabi kala.”Yakansa ko.

19 Alo beta Yu kayak iyo weng be kidinadiwe tako dau, 20 kinim seng madikiyo bako nadiw, “kuin kinim be aka sinikmafak ta bom kiwa dausa ade aka aketdakwan weng buta bakanba. Kale amiweng bo kidilawumo, kanabiwe?” Yakiwe,21 alo madik ita bako nadiwe, “be sinikmafak kiwsa kinim keidoma bá, aka sinikmafak kiwa daudoma. Be aka yakno yaknonadano kinim kin mat ayo kin bá dau-doma?” Kalsiw ko.

Yu kayak Yesus aket kudawongin danimimi sung uta ko.

22Kale Yedusalemkayak imiMudiMudínYakom yako kutibisiw umi am dánu li-wliw wananin atan kawák ayo gid amdána buduno, 23 kale Yesus ayo Yol amkasadam akfak tem Kamok Solomon abiwdal kal ká bom keimane, 24 Yu kayak iyotad falal dau nadiwe bakodaw, “kaba ulumkano sun kuw amonin kukaya bom bok-abaw bade kaba kan atane? Kaba afanGot ata Walusa Kinim kayo atin kidelabakoyamalo!” Akiwe, 25 Yesus ayo fakadubakoyam, “alo naka bakoyamasi, kata kibaaket kunamongin danim ade nam kukuwmakik makik kanamábi uyo Natim alamkitid dim kanamábi. Be kuku naka kanakanodin kinimo, nakbu uyo kiba kal kei-dongin danim ka.

26 Kale kiba nam siwsiw gu so bonginbanim, watawo kaleyo bá, kiba aket kuna-mongin banim. 27 Kata nalam siwsiw ikaweng kidinamábiw ade nalam siwsiw ikanalam kal ade ika nalam yán aboyábiw.28 Kayo naka sun kuw biyámin dauyamok-abi ade ika iwkulel keidoliw banim adekinim siwsiw mak nam teng ban tem dak-inamoma banim kala. 29 Kaleyo nalam

Natim siwsiw kunamsa kinim ata atin am-sun ade kinim adikum ika mada katik kayokinim kan ata nam Natim siwsiw faku beayo teng ban fen dá dákidawodiw banim.30KayonalasonalamNatim sonukamakuwko.” Yakane, 31Yu kayak iyo asiki tum kudukubino anbidumo kalaniwe, 32 Yesus ayobakoyam, “naka kukuw makik makik am-sun seng seng kukuyamsi uyo Natim amiyokal. Kale kiba yakanámin um kukuwmakikmakik amsun uta utam nadiwo umi kalannayo tum kudu nanbidumo, kalbiwe?”Yakane, 33 Yu kayak isik fakadu bakodaw,“nuka kukuw makik makik umi kalan utakumo kanabuw bá, kata kaba Got wengididlabawbeta ka. Watawo kaleyo bámada,kaba kinim kuw, kata kaba bako nadaw‘naka Got kaí kalbaw.’ ” Akiwe, 34Yesus asikfakadu bakoyam, “kim sawa abem buk temmak bakosu uyo bako, ‘kiba got,’ Yakeisu,kayo naka kalbi ka. 35 Kale nuka nulumkal Got ami godin weng bakabu, bo atinafan kuw bakamin ka. Kale Got wengwanang kinim kukayaba uyo bako, ‘kibagoto,’ Yakbu. 36 Kata nalami be, Natim Gotalata walunamu namadála madák bakantasi. Kale be watawo kale kiba bako, ‘kababako, “naka Got ami Mano,” kalbaw, beGot ididlabawo, kalbiw. 37 Kano Natim amikukuw kanaba uyo, nakal ulutaw kanabibá, namti, kiba aket kukánamin bá. 38 Kalenaka kanamomi, kata kiba aket kunamodiwbá, kaleyo nam kukuwmakik makik kanabiuta mak aket kumam nadiwo kal keidomoNatim aka nam tem be ade naka Natim amitem bi ka, kalino.” Yakane, 39 ika asikimakso dew fakudumo, kale kanamiwe, tuwkiyam nadane 40 asiki alam yán tem un biyak wok Yoddan yakan dá, yak kamakikiwYon kinim wok ban boyamsa, bakan kaltein badane, 41 wanang kinim seng sengika tad atam nadiwe ika bakodiw, “Yonaka kukuw makik makik mak kidelongindanim, kata Yon am Yesus sung adikumbakayamsa be afan be.” Kalesiw. 42 Kalekanamsa abiw kabadák wanang kinim sengseng iyo Yesus aket kudawsiw ko.

11Lasadas fikalesa umi sung uta ko.

1 Kale kinim mak am win Lasadas, akaasanin kudu be. Kale am abiw be Be-tani. Kale Madiya so ulum anggek Mátaso im abiw be kal kale. 2 Lasadas beMadiya umi fiwso wok imsá dok Kamokim

Page 151: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 11:3 148 Yon 11:35Yesus dim dá nadune ulum gebom kon tuwam yán dim kidálawsu, umi kinímo kale.3 Am wanáng kasal iyo weng dabadáliwyak Yesus bakodaw, “Kamok kaba kalamkakanum aket kukamsa ade asanuba ko.”Akiwe, 4 Yesus ayo weng kidi nadane akabako, “ami asanin bo kanodawu fikalakokaleyo bá ka. Bude kanodino, kata Got amiwin uta kufodaw ade Min win so kufodawaudino, kaleyo bo.” Yakei nadane, 5 Yesusayo Máta so ulum neng so ulum kinímLasadas so aket kuyamsa.

6 Kale Yesus ayo Lasadas asanin sungkidi nadanade aka kabadákal tein bom biam alewe keidin taw au nadane, 7 alamweng kidimin kinim bakoyam, “nuka asikiYuddia unumo.” Yakane, ika bakodaw,8 “Kukumin kinim kaba, alo mew am-sin kal Yuddia kayak iyo tum tuw kan-bidumo kalsiw. Beta ale kamano asikiunono kalbáwe?” Akiwe, 9 Yesus fakadubakoyam, “am táw táw be midilámin sobá ade kinim mak táw kámoma aka kibitkabut bom bingbing dákamoma banim.Kale be watawo kaleyo bá, am lánba, kayoaka ken ata bom kámoma kala. 10 Katakinim akamidilin tem kámokaba, beta afankibit kabut bom bingbing dákamokaba. Bewatawo kaleyo bá, am lánin banim kayoka.” Yakeisa.

11 Alo weng be bakanom nadane bako,“num lon Lasadas ayo akálbe. Kale nakayak nadiyo dafodi matam kenak.” Yakane,12 alam weng kidimin kinim iyo wengfakadu bakodaw, “Kamokim kaba, aka kenkasá akálbe. Be watawo kale kaba bako,‘naka yak dafodi matam kenak.’ Akawe,”akansiw ko.

13 Yesus ami weng mit ayo ki Lasadas befikalese, kal bom bakamano im aket budelaw akálbeno bakabano, kalesiw. 14 KaleYesus ayo weng kidela bakoyam, “Lasadasayo fikaleba.” Yakei nadane bako, 15 “kimluk beta naka ken aso teinongin banimsikam bino kal bom kalfalbi. Kale bewatawo kaleyo bá, kiba kal aket afanokalokabiw. Kale kamane nikil atamanunumo.” Kalesa ko.

16 Kale awang man Tomas aka wengkidimin kinimmadik bakoyam, “kana, nikilnuka Kukumin kinim alaso yak naduwonulusomakuw alaso fikalumo.” Yakeisa ko.

Yesus kinim támin kinim ade aka sinik soimko.

17Kale Yesus ayo yak audomane, Lasadasayo tum tem daudiw bi am alalew keida ka.Kalesa. 18 Betani abiw ayo Yedusalem abiwmewso. 19Kale Yu kayak seng seng iyo tad,Máta so Madiya so im kiním Lasadas fikalafom am tem bidiw, imi ilil dudayamumkale tadbiw. 20 Kale Máta uyo kidilomoYesus ayo leiw tadaba ka. Kale naduneuka leiw eidaw unu, Madiya uta am teinalune. 21 Máta uta unom Yesus leiw kalatam nadune weng bakodaw, “Kamokimkaba, kadák teinámsaw kal nam kiním akafikaloma bá. 22Kata kamano nalam kal, Gotayo watawnak ufek ufek kaba dákadálok-abaw ayo kukamokaba ko.” Akune, 23Yesusbakomam, “kum kiním ayo talá sinik sokeidokaba.” Wakane, 24Máta bako nadune,“nalam kal aka am afung am dánokabakal talá tabokaba.” Akune, 25 Yesus ayobakomam, “naka talá tabamin mit kayakade sinik soim kinim, kayo kan kinim ataaket kunama, aka fikaloma bá, kata aka sunsinik kudu sun kuw bokaba 26 ade kan atakinim kaunsin alom aket kunama namti,aka fikaloma banim.” Wakei nadane bako-mam, “nam weng bakabi be afan kaláwe?”Wakane, 27 uka bakodaw, “au Kamokim,nam aket kaba Got Walusa Kinim ade GotMin kawta bakan tasaw kala.” Akeisu.

28Weng bakanbu be banimane, uka asikiyak ulum neng Madiya gán dámamu, tadeyak kinang tem unune, bakomam, “Kuku-min kinim kalak abe. Kale aka kum gánkábano.” Waku. 29 Kidimam naduneMadiya uyo ek yak tam atamu ko.

30 Kamane Yesus ayo tad abiw tadongindanim, akaMáta atabu kal ki tein be. 31KaleMadiya am kudá ei budune, Yu kayak umkinkinbiw kinim iyo utamomo, wabadingunu. Kale um yán abo uniw. Kale imaket uka tum tem fomdaubiw, finang amanununo, kalesiw ko.

32KaleMadiya uka yak Yesus tod be atamnadune Yesus mewso katun luko dák teinbakodaw, “Kamokim kaba, kadák teinám-saw kal, nam kiním ayo fikaloma banim.”Kala akune, 33Yesus Madiya utamomo, ukaamanbu ka. Kale, Yu kayak uso tadiw, ilisoamanbiw. Kale Yesus ayo itam nadanadeim amanbiw uyo Yesus alaso aket dakfo-dawiw, aket budulawa nade dákadáyama.34 “Kiba yakal daubiwe?” Kala nade ikafakadu bakodaw, “Kamokim kaba tade yakatamalo.” Akaniwe, 35 Yesus alaso amansako.

Page 152: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 11:36 149 Yon 12:336Kale Yu kayak bakodiw, “atamino, aka

aket seng kudawsa be.” Kalaniwe, 37 alomadik iyo bako, “kinim belata kin mat kinbáyamába ade alo aka Lasadas ayo dawkitid moda fikaloma bá keidomano ka.”Kalsiw ko.

Yesus Lasadas tá dausa umi sung uta ko.38 Kale Yesus ayo atin aket budunlawa

nade yak tum tem yak nadanade atamomoimal be, tum dukum mak dew yak aw-som atisidiw ka. 39 Kale nadane bakoyam,“yak tum fal kukan keidino.” Kala, katakinim fikalesa am wanang Máta uka bako-daw, “Kamokim kaba, aka dauduw bi amalalew keida. Kale kamano fom gidgidtabeba.” Akune, 40 Yesus ayo bakomam,“naka afan weng bakokamsi, kuba aketnam weng afano kalokabaw, be Got amikitid atamokabaw.” 41 Kalane, ika tumkukan keidiwe, Yesus katam fen abid kinmo nadane bakoda, “Natim ken kei, kabanam weng kidinamsaw. 42 Naka nalamkal, kaba sun kuw namweng kidinamábaw,kata kamane bakabi, be kinim kadák todbidiw, ika weng kidi nadiw im aket afannaka kawta namadálaw tasi,” kalin kalakaleyo ko.

43 Weng be kal bane, Yesus weng am-sun gán dá bakoda, “Lasadas kaba, matambálo.” 44 Akane, kinim fikalesa ayo matamabe nadane alam teng so yán so kibi kun soadik ilimkál falfal dawtisiwuyouso kanodumatam tadane, Yesus ayo bakoyam, “yakilim kál falfal dausiw uyo bá dabadáliwalam am unak kala.” Yakeisa ko.

Yu kayak Yesus anbidumo, kale dawsonsiwsung uta ko.

45 Yu kayak seng seng ilim tad, Madiyautama bom keibiw iyo Yesus am kanodakukuw bo utam nadiwe ika am aket ku-dawsiw. 46 Kata madik iyo yak Fedasiitam nadiwe Yesus ami kanoda sung uyobakayamsiw. 47 Kale bokal kayak asfakiw dakádawin kinim so Fedasi kinim sokot keimin kinim so iyo adikum gán dátada tada au nadiwe weng gudulu nukayakanamokabuw. “Kinim mak aka kukuwmakik makik seng kidelba. 48 Kale bedabadáluw kanamin kukuw kuw faku un-okaba, adikum kinim wanang iyo am aketkudawokabiw ade Udom gawman ika tadnadiw num Yol am kukan keiyamokabiw

ade num bakan uyo ita kin modokabiw.”Kalsiw ko.

49 Kale kinim mak ami win Kayafas,ayo bemi itol kal bokal kayak keidabiwo,aka bako nadane, “kiba adikum ufek ufek50 kim kal banim, kinim makuw ata kim asbo fikaloma be ken, adikum num Yuddiabakan kayak im mafak dádoma be mafakko.” Kalesa. 51 Be aka alam aket teibakosa bá, kata belami itol kal bokal kayakkeidaw sidiw kayo, aka Got ami lum seninweng, kale bako nadane, “Yesus ata Yukayak im as boyam fikalokaba.” Kalesakayo ko. 52 Kale ita kuw bá, kata Got amimuduw adikum bakan sikela yak aba, maekaba ausiw iyo fabudula tada tada imu mitmakuw keiyamokaba kayo, 53 kale belamiam dánámin kabadákal, Yu kayak ika Yesusambidumo kanamiw. 54 Kale kana bidiwe,Yesus ayo misun leiw yak Yuddia bakankámongin banim dako nadano aka kudáyak anang iwán sed gisa bakan mewso, beabiw mak win Ifadiyam kal, alam wengkidimin kinim so aso teinbisiw ko.

55 Kale Yu kayak ilim tam AkayamUnemin ban bomin mewso keiduneanang kukum kukum biyámin kinim iyoYedusalem kal tada tada kei nadiwe suk-suku naduwo yanol tam Akayam Uneminban bomumo kana bom nadiwo 56 Yesusfenin kuw kei bomnadiwe Yol am ábal fangkal tod bom bakodawa bakodawa keimomnadiwe bakodiw, “kam aket watawnak?Aka ban bomin uyo alaso tadokabane,bade báye?” Kalsiw. 57 Kale bokal kayakas fakiw dakádawin kinim so Fedasi sokinim wanang bakoyam nadiwade “kankinim ata Yesus atama kaí, wabading wengkalan tad bakoyamiwo, kata nuka yak dewfakudumo.” Kalsiw ko.

12Yesus fiwso wok imsá dok kal teidawsu umi

sung uta ko.1 Kale Akayam Unemin ban bomin atan

tademin uyo ambokuwkal kuwkeibu. KaleYesus ayo tad Betani abiw alam Lasadasfikale bada tá dausa, tadane, 2 kabadákal,ika Yesus ami kalfala bom imin fu bidiwe,Lasadas ata Yesus so tein badane, Mátauta imin geleyam budu keimome, 3Madiyauyo fiw kidel kunin ket, kisol dukum sáninmak, um win nad uyo kudu nadune Yesusami yán imsá dok teidaw nadune ulumgebom kon tuw bait kidálaw budune, am

Page 153: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 12:4 150 Yon 12:27kaw tam uyo fiw kunin wok umi fiw kidelki bákubisa.

4 Kata Yuddas Iskadiyat kayak Yesusalami weng kidimin kinim, aka yanol Yesuswasi gi dauyamokaba kinim ayo bako, “wokimsá yán fuwudawu bo kukuw kidel bá.”5 Kale bako nada, “watawo kaleyo ukal fiwkidel kunin wok uyo kisol mo naduno kisoluyo wanang kinim kisol banim im kuya-mongino ade umi kun kisol uyo itol makuwwok faku biyo kuámin kisol taw.” Kalesa.6Ami kanam kale bakosa, be aka sák kinimwanang kisol banim iyo kisol dakáyaminkinimo bá. Kata aka kisol am baeng kinmo bom alam teng so kei bom yakot wananbom alam luk kuw duduyámin kinimo, akakanodin weng bo bakabisa.

7 Kale aka kanamin weng uyo bakodane,Yesus asik bako, “kudálalo! Uka Got alamaket fukanin abo naduno nam nanbidok-abiw, kayo kamakal fiw kidel uyo kidela ku-tidiwe, sadanalo kale kanabu. 8 Kiba kisolbanim kinim iso bo sun kuw bokabiw, katanaka kiwso sun kuw bokabi bá.” Kalesa.

9 Kale Yu kayak seng seng iyo kidilomo,Yesus ayo Betani kal tein be ka. Kalenadiwe tadiw, kata Yesus am finang kuwbá, kata Lasadas so atamumo tasiw ayoYesus tá dause ami finang so tasiw. 10 Kalebokal kayak as fakiw dakádawin kinimiyo Lasadas alaso anbiduw fikalako, kaledokansiw. 11 Be watawo kaleyo bá, Lasadastá dausa uta utam nadiwo Yu kayak sengiyo yak ilim gebom gebom imadá yak Yesusmit tem nadiwe Yesus aket kudawsiw kayoko.

Yesus iniman dongki dim Yedusalem eibada kalfalaw bidiw tasa sung uta ko.

12Kanabi sidiwo matam beta abiw kayakseng seng tam Akayam Unemin ban bo-mumo, kale tasidiw iyo kidilomo Yesusayo Yedusalem tadongin keimano, 13 kalenadiwe bude kalá babilim faká bi kudewleiw eidawumo, kale yuleng so wengdukum so bakan ei bom, “Got dakodawako,Got dakodawako,” kal bom nadiwe bako,“aka Got daw kinim dása kinim kayo akaGot win tudow dim tadba, kale be IsadaelKayak imi Kamok bela daw kinim dádako.”Kalsiw. 14Kale Yesus ayo dongki kamamanmak utam nadane tam tein tasa uyo alamGot godin weng ulum bakosu ki kanosa.15“Sayon abiwkayak kiba, fingánin bá. Kim

Kamokim dongki kama man dim tadba, beatamino.” Kale be buk tem weng kalesu.16 Kamakikiw Yesus weng kidimin kinimika am kanam kámamsa uyo ika kal kei-dongin danim, si yanol Yesus ayo fikaletalá tabano, beta ika finang dádomo, Gotami godin weng bakosu, be am sung bako-suno, ika kanodawiw be kalesidiw. 17 Kalekamane kan ita Yesus so bidiw, Lasadastum tem kal gán dáda matamba atamsiwiyo sung bakan ei bom kinim bakayamiw.18 Kale kinim seng seng ika kukuw makikmak kanose sung beta kidi nadiwo yakYesus atamumo, kale kanamsiw. 19 KaleFedasi iyo bakodawa bakodawa bom kaliwko. “Atamino, adikum bakan wanangkinim ika am kinim ki keidiw, nuka yaknoyaknodoluw banim keiduw ka.” Kalsiw ko.

Gadik madik Yesus fenin umi sung uta ko.20Kale kamane Gadík kayak kinimmadik

iyo Yu kayak im iwyak tem kal tein bom,Yu kayak ika Akayam Unemin ban bobom imin wanin kal Got suksuklawsiw.21 Kale Filiw aka Betseidda abiw Galilibakan kayak, kale Gadík kinim iyo atamdákadálaw, “kawta, nuka Yesus be ata-mumo, kanabuw tei?” Akiwade, 22 Filiwaka yak Andadu bakodawane, Andadu soFiliw so alew yak Yesus bakodawsiw ko.

23 Yesus weng fakadu bakoyam, “amdánámin ade kamane ki, kale Got amiKinim am win dukum kufádawin atankeidu ka.” Kale bakoyam, 24“naka atin afanbakoyami, dukak luw mak milat dák bakanabongin dakodokabu, uka makso maksokeidomu banim, kata milat dák bakan temabom dam fomom luw tabokabu uta gimseng seng abudokabu. 25Kale kan kinim ataalam tein unokaba ki luk dudu be namti,aka dukak luw bakan tem unongin danimtaw kei iwkulel keidokaba, kata kinim kanata alam tein unokaba umi luk dulongindako be namti, aka dukak gim milat dákbakan tem unom dam fomom luw tabe gimseng seng abuba taw kei iwkulel keidomabanim, alam kano sun bokaba. 26 Kale kanata nam wok fakunamon kala namti, akatad nam yán abodak kala. Kale nam wokfakudin kinim iso nalaso nuka makuw bok-abuw ade nam wok fakudokaba, be Natimta bom ami win kufodawokaba ko.

27 Kamane nam aket idum keinama. Benaka watawo kalokabine? Natim kawta,

Page 154: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 12:28 151 Yon 12:50mew kanamongin namu bo kail bá takeiku-namalo! Kata bá, alo buta kanodono, kaletasi make. 28Natim kaba kalamwin uyo ku-fodalo.” Akane, abid tikin kalo weng makbako nadanade kala ko. “Naka nalam winkufosi ademakso asiki kufodokabi.” Kalesako. 29Kale kinim seng seng teinbiw iyo kidinadiwe bako, “kimuno” kaliwe madik itabako nadiwe, “ensel mak weng bakabano.”Kalsiw. 30 Kale Yesus ayo bakoyam, “kibaweng belayo nami luk dakonamako kaleyobá, be kimi luk ka.” Yakeisa. 31 “Kale ka-mane bakan beyo ki taktakin atan mewsokeidu. Kale kamane adikum bakan kayakimi kamok ayo Mafakim fotaba sakabon-gin keima. 32 Kata naka bakan kadákkalo, as dawing dákamin dim nafodokabiw,kabadáknakanalata kinimadikum imadewmaek nalam mit tem tadokabiw.” Kalesa.33 Kale aka weng bakosa, be weng dawmisun dá, naka beta kale nadino fikalokabi.Kale nadano kayo bakoyamsa ko.

34Kale beta kinim seng seng gu dumobiwiyo bakodaw, “nuka weng sawa kidisuwuyo bako naduno, ‘Got Walusa Kinim ayosun kuw biyámokaba,’ kalesu. Kale kabawatawo kale bako nadawo, ‘Got ami Kinimbe as dawing dákamin dim dafodokabiwo.’Kalbáwe? Ade Got ami Kinim be kan atanoam dinang bakabaw?” Akiwe, 35 beta Yesusasik bakoyam, “kiba lánin uyo mewso ban-iman tadbu. Kale lánin so bu ki kámsidiwo,midilukin taduko. Kiba be atamin, kinimmidilin tem kibit kabut kába, aka kal keiyaknang abebi kaloma banim. 36 Nakaeidáminmit kayak ade nalata. Kale wabad-ing nalam teinbi ki aket kunam nadiwokata kiba lánin kayak ami kinim keidino.”Kalbane, Yesus ayo imadá alafin wánsa ko.

Yu kayak Yesus aket kudawongin danimumi sung uta ko.

37 Yesus kukuw makik makik sengkanamúsa, be ilim kil kana badano, kata ikaaket mak kudawongin banim ilim kanodinkuw keisiw. 38 Kale be lum senin kinimAiseya, ami weng bakosa uta matam damkeisu uyo bako,“Kamokim, kan ata num weng bakosuw

uyo afano kala. Ade kan ataKamokim am kitid dukum kanabauyo atam kal keida?”

Kalesa.

39 Kayo ika aket kudawongin danim,watawokaleyo bá, Aiseya alaso kale bakosa,kayo ko.40 “Kale Got aka kin mat keiyam nadane

aket dabim dáyamsa, kayo ika kinbá, ata modiw banim ade aketfukan dádoliw banim ade aket du-madelodiw danim, kayo ika du-made aket kunamokabiw, beta nakatá imkanongino ka.”

Kalesa. 41 Be watawo kaleyo bá, Aiseya ayoYesus lamlam uyo utam nadano kayo amsung godusa.

42 Kata kinim gebom gebom seng imiwyak tem bidiw, ika Yesus aket kudawsiw,kata Fedasi weng kidi nadiwo kayo kawedam fotabiw kudámatam abiw be tadoluwo,kale fingán dá nadiwo kayo imi Yesus afanoakeisiw, kata ika kuwmisun dá bakodonginbanim keisiw, 43 watawo kaleyo bá, kinimita win kufoyamino, kale nadiwo kayo ikaGot ata win kufoyamako, kalin bo kudásiwko.

44 Kale Yesus weng gán dá nadanebakoda, “kan kinimata aket kunamanamti,nata kuw aket kukánamin bá, kata kinimnamadála tasi aso aket kukádawin kala.”Kale nadane bako, 45 “kinim kan ata aketkunama ayo tad natama namti, aka na-madála tasi aso atamokaba. 46 Kale nakabakan dim lánin madák tasi. Kale kankinim ata nalam aket kunamokaba, akamidilin tem teinoma bá.” Kalesa. 47 “Kalekan kinim ata nam weng kidi nada dokgebom dádongin danim kaí, naka amkukuw uyo taktaklawomi banim. Naka tadkukuw taktakyamono, kale tasi bá, katanaka tad bakan dim wanang kinim kail bátakeikuyamono, kale tasi. 48 Kale kan atanaka báyo nak bom nam weng kidilongindako be ami taktakin mak teinba ayo ki amafung amdánokaba kal taktaka daudokaba.Kale be nalam weng dil bakosi uluta kita bom taktaka daudokabu. 49 Kata namweng bakabi uyo nalam weng adik dáwbá. Be Natim namadála tasi ata bakonam,beta bakodal bakodal nak bom nadanekanam kalal kanam kalal nak badano bak-abi. 50 Kale nalam kal ami weng sawa yakkano maek kano kalin bo kudew yak sunbiyámin dibu. Kale naka yaknámin wengmakbakanbi namti, beNatimata bakonam,be weng bakoyamalo. Nak badano bakabiko.” Yakeisa.

Page 155: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 13:1 152 Yon 13:2613

Yesus alam weng kidimin kinim yán wokboyamsa uta ko.

1 Kale Akayam Unemin ban bomin atanuyo atin mewso keidune, Yesus ayo alamkal keidomo, aka bakan budák kudá Alawmewso atamongin keidu ka. Kale nadaneaka finangmoda, alam kinim kan ita bakantein bom aket kuyamsa iyo mewso nikiladik adik tein bom imin wanbuw ka. Kalenadane alamaket kuyam tadanusa uyo kuwmisun dá kuyamono kanama. 2 Kale kuinaban imin wanumo kanamiwe, Mafakim ayoyak Saimon ami man Yuddas Iskadiyatkayak ami aket tem teinlawa, Yesus gidauyamono kanama. 3Kale Yesus ayo alamkal, Alaw aka adikum kitidim kudawse,kayo ufek ufek uyo alami mit tem bu adeaka Got amiMin tasa ade asiki alo Alaw Gotfinang unokaba uyo alam kal kuw keisa.

4 Kale wanin wananiwe, Yesus kan todgid ilim gulkan kei takol kakam falalkeimom nadale 5 beta wok ket imsáda distem abu alamweng kidimin kinim yánwokboyama nadane alam takol keiba tuw wokkut kidayamsa ko.

6 Kale Yesus ayo yak Saimon Bita kilnadane yán wok bodawono kanamane, akadákadálaw, “Kamokim kaba, nam yán sowok bonamono kanabáwe?” Akane, 7Yesusfakadu bakodaw, “kamane kaba nam kan-abi uyo finang dá kal keidolaw banim,kata yanol kalam kal keidokabaw.” Akane,8 beta Bita aka bako nadane, “bá, kabanam yán bonamodaw bá.” Akane, Yesusfakadu bakodaw, “kata naka wok boka-mongin danim namti, kaba naso tein bo-daw banim.” Akane, 9 beta Saimon Bitaasik fakadu bakodaw, “Kamokim kaba, namyán kuw bá, nam teng so gebom so adikbonamalo.” Akane, 10 Yesus asik bakodaw,“kinim dam adik wok boda namti, am dambaim bo adik ging dá nadane alo tam abiwkáma tadadokaba, aka tad yán wok kuwboyámin, kayo kiba dam bo baim banim,kale yán wok ki bodiw. Kata kinim makuwata kuw atin baim so be.” Kalesa. 11 Bewatawo kaleyo bá, Yesus aka alami uyokinim mak ta bom dabadála yak wasi sikalban dim abokaba, kinim be alam kal, kayoumi sung beta aka bako nadano, “adikumkiba kikiw baim banim báno.” Yakeisa ko.

12 Kale aka yán wok bomin uyo bani-mane, alo ilim miki nada asiki alam abin

tasa. Kale aka bakoyam, “kiba nam kanoy-ami uyo kibilim kal keidiwe?” Yakeinadane bakoyam, 13 “kiba bakonam, ‘Kuku-min kinim so Kamokim so’ nakan námaliwuyo ken ade naka kabi ka. 14 Kale kamanenaka kim Kamokim ade Kukumin kinim,kata naka kim yán wok boyami. Kalekiwso akanum yán wok bodawa bodawakeimin kala.” 15 Yakei nadanade, “nakakano kukuyam imadálino. Kibil nalamkanoyami ulutaw ki, kibil kanamino, kalekanodi. 16 Kale naka atin afan bakoy-ami, wok fakudin kinim aka alam tabal-asew amsun taw mak keidoma bá, adekalan kámin kinim aka alam weng kalanlaw kámin kinim amsun taw keidoma bá.17 Kamane kiba belami kukuw uyo kal kei-diw, kale kiba bo dudew tabokabiw namti,Got im kinim dáda aket idak teinokabiwko.” Yakeisa.

Kinimmak ta bomYesus dabadála yakwasisikal ban dim abokaba.

18 “Naka adikum kim sung bakayabi báade naka kinim walu imusi makuwmakuw,kiba nalam kal. Kale bulami kanodok-abu uyo Got godin buk tem weng bakosu,buta matam dam keidokabu uyo bakonadu, ‘kinim makuw nalaso imin waninbán tein be alata tiw kon dim atanim keibe.’ Kalesu. 19 Kale naka kamakal kanamtadongin dakobu ki bakoyamino, kibil afankanam taduno fukan dádomo afan nalataka, kalin kala. 20 Naka afan bakayabi,kan kinim ata nam kinim imadáli tadok-abiw, abin wakuyamokabiw, ita nasinoabin wakunamokabiw ade kan ata abinwakunamokaba, aka namadála tasi asinoabin wakudawokaba.” Kalesa ko. 21 Kaleweng bako nadanade yanol aka aket idumkeidawune, bako nada, “naka atin afanbakayabi, kinim makuw ki tabe tiw kondim atanim keinamokaba.” 22Kalane, alamweng kidimin kinim iyo kin sadung atamaatama bom kan atane kan atane, imi aketfukanin kan ami sung bakabana.” Kalsiw.

23 Kale Yesus alam weng kidimin kinimmak atin alam aket kudawsa ayo Yesusmadan ilikis tein be. 24 Kale SaimonBita ayo weng kidimin kinim be batadakei bakodaw, “dákadá kan atane, akalo.”Akane, 25 aka Yesus dim tud alom nadanebakodaw, “Kamokim kan atane?” Akane,26 Yesus fakadu bakodaw, “naka iminkudelák dis tem kudákabi nadino kuda-wokabi, kinim ata ko.” Kale nadanade beta

Page 156: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 13:27 153 Yon 14:14aka imin but kudelák kabi nadane YuddasIskadiyat Saimon min kudawa.

27 Kale Yuddas ayo yak imin faku keibadane, Mafakim ta bom aket dawsiki-dawane, Yesus ayo bakodaw, “kam kan-odono kanabaw uyo wabising kanodalo.”Akane, 28 kinim ban duká bom imin wan-biw, ika Yesus weng bakadaba, mit uyokal kei, watawo kalbane, kalongin banim.29 Kale Yuddas be Yesus so alam nikil soilim moni kin modin kinim kayo kinimmadik im aket bo Yesus aka Yuddas bako-dawano, ban imin wanin modako kana-bane, bade kinim kisol banim moni kuya-mako akanbane, kalsiw. 30Kale Yuddas ayoimin fakanbane, wabising fok tam abiw bemidilin tem midi midi unsa.

31 Kale une kei badane, Yesus ayo bako,“kamano Got ami Kinim ami win kufodon-gin keima ade Got ta bom alam Min winkufodongin keima, 32 kata Got alam Mindim alam kitid uyo matam misunokabaade Min win uyo kufodawokaba. Kale akawabising kanodongin keima ko.” 33 Kalenadane bako, “nam muduw kiba, naka ki-wso sun teinokabi bá, ale audokabiw, kibanam fenokabiw. Kale be Yu kayak imbakoyamsi, alataw ki alo kibal bakayabi.Kale nam unokabi be kiba ken yak unodiwbanim.

34 Kale kamane naka alokso wengsawa dauyamon kala, kale akanum aketkudawa kudawain uyo nalam aket kuyamsiulutaw ki kano akanum aket kudawakudawain kala.” Yakei nadane bako,35 “Kiba aket kudawa kudawayokabiw, betaadikum kinim wanang ika kal keidomo,au kiba nami weng kidimin kinim bekalokabiw kala.” Yakane, 36 Saimon Bitaasik dákadálaw, “Kamokim kaba, yakunokabawale?” Akane, Yesus weng fakadubakodaw, “nam unono kanabi uyo kabaabodolaw banim, kata kaba yanol abotadokabaw.” Akane, 37 alo Bita ayo asikidákadálaw, “Kamokim kaba, naka watawokale kamane kal kam yán uyo abodomibáne? Naka ken kam as bo fikalomi.”Akane, 38 Yesus asik bakodaw, “kaba kennam as bo fikaloláwe? Naka afan wengbakokamon, kaba alewbino mo iwál nambadaw bi kokoduk gán dádokaba.” Akeisako.

14Yesus ata ki leiw tamNatim kil unemin umi

sung uta ko.1 “Kiba aket ewmoyamin dabadá nadiwe

kiba Got aket kudawbiw kuw, nasino aketkunamino. 2 Nam Natim abiw be am sengseng bu ko. Alo be banim nam, naka afandam weng bakoyamomi ka. Naka nasiktam kim abin bán kidelyam unokabi. 3Kalenaka tam kim abin bán kideluyam nadinobeta alo madák imadew unokabi, be tamnam bokabi kal kiwso makuw bokabuw.

4 Nam unono kanabi, abiw leiw tamunemin bo kilim kal.” Yakane, 5 Tomasayo bakodaw, “Kamokim kaba, kam abiwunono kanabaw, be num kal banim. Kaleyakno yakno nuka kam unono kanabawleiw uyo kal keidokabuwe?” Akane, 6Yesusfakadu bakodaw, “nalata ki leiw, nalataki tatun mit kayak ade nalata ki sinik sobiyámin mit kayak. Kale kan ata kukumleiw tam Natim atamoma banim, kata namdim ki, tam Natim atamokaba. 7 Kibanaka atin kidela kal keidokabiw, alo Natimakal alaso kidela kal keidokabiw. Kalekamane kudew tad kadák di kudew unukatow uta nam Natim ayo kibilim kal kei-diw ade atamiw kala. 8 Kalane, Filiwayo bakodaw, “Kamokim kaba, Natim ayokukuyamawo, beta kal kei naduwo betano,kalumo.” Akane, 9 Yesus ayo fakadu bako-daw, “Filiw, naka kawsino teinsi, kata kabanaka kidela kal keidin dakosaw, kan atanatama namti, aka Natim so atama. Kalekaba yakno yakno nadawo Natim kukuna-malo, kalbáwe?” Akei nadane bakodaw,10 “Kaba aket so mak afan kale naka Na-tim so bi ade Natim aka naso be kalonginbanime? Nam weng bakakamámsi uyonalam weng adik dáw bá. Kata Natim nasobe, ata be alam wok faku bom bakamámsaka. 11 Kiba nam weng bako Natim akanaso be ade naka Natim so bi kalbi uyoaket afan kalino, abu bá namti, kanodinkukuw makik makik kukum tasi uta utamnadiwo, au be afan kale aket kunamino.12 Naka afan weng bakoyamon, kan kinimata aket kunamokaba, aka namwok kanabibo ata dudew tabokaba, kata ata akanamdukum kanamokaba. Be watawo kaleyobá, alo naka tam Natim atamokabi kayoko. 13 Kale kiba yaknámin mak nalamwin tudow dim dákadánamokabiw, nakakanoyamokabi. Kale be kanodino, Min ayoAlaw win kufodawokaba. 14Kiba yaknáminmak nalam win tudow dim ken dákadá-namokabiw, naka kanoyamokabi.”

Yesus Sinik Abem sung weng boyamsa ko.

Page 157: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 14:15 154 Yon 15:915 “Kiba aket kunamokabiw namti, nami

kukuw kanamino, yakbi uyo kanamok-abiw. 16 Kamane naka kiwso teinsino,imadá abebi, kata naka Natim dákadálaw-ino, aka Dolok Moyámin Sinik dauyamok-aba. 17Kale be Afan Bakanin Sinik kayo akakiwso sun kuw biyámokaba. Kata bakandim wanang kinim ika Dolok MoyáminSinik be asono akodiw banim, watawo ka-leyo bá, ika atamodiw bá ade kal keidoliwbá, kata aka kibilim kal. Kayo aka kiwsosun bokaba ade kim kidin tem biyámokaba.18 Naka imadáli tan aban taw keidoliw bá,naka kim finang asiki tadokabi. 19 Kalenaka teinin taw ale kabadák bakan kayakika natamodiw banim, kata kiba natamok-abiw, be watawo kaleyo bá, naka bi kayo,kibil kibiliwso bokabiw. 20 Kale belami amdánámin tadokaba kabadák, kiba kibilimkal keidomane, naka Natim ami kidin tembi ade kibil nam kidin tem bidiw ade nakakim kidin tem bi ka, kalokabiw. 21Kale kanata nam weng sawa kidi faku be namti, akaaket kunamane, Natim akal kinim be aketkudawa. Alo naka nalaso aket kudaw na-dine naka nalami uyo kukudawokabi ko.”Yakeisa.

22 Kale Yuddas be Yuddas Iskadiyat atabá, aka kinim kukum ayo, bako nadane,“kata Kamokim kaba, watawo kale kabaaket fukan dá nalami uyo kiwta kuwkukuyamokabino kalbaw, kata bakan kuwtabodu wanang kinim ika báyo kaláwe?”Akane, 23 Yesus fakadu bakodaw, “kan ataaket kunama namti, aka nam kukumin uyokidi abodokaba. Nam Natim ayo aket ku-dawa nade nuka tad atamuw aso makuwbokabuw. 24 Kan kinim ata aket kuna-mongin danim namti, nami kukumin uyokidiloma banim. Kiba weng belami kidiliwbe nalam weng adik dáw bá, kata be Natimnamadála tasi ami weng ko.

25 Kale weng adikum kiwso bombakoyamsi, beta kala. 26 Kata kilimDolok Moyámin Sinik ayo Sinik Abembe Natim ata nam win tudow dimdabadáyama madák tadokaba. Kale akaufek ufek adikum uyo kukuya bom nadanenam kukumin adik kukuyamasi uyoalo kukuyam bada fukan dáyamokabiw.27 Dakbuyámin uyo kiwso kudá unokabibe nalam dakbuyámin uta kuyam unokabi.Kale be bakan kayak imi dakbudin taw bá,kayo kiba aket luklakin bá ade fingánin bákala.

28 Kiba kidi aliw, naka bako yakeisi.‘Naka imadá unokabi ade naka asiki kimfinang tadokabi.’ Kale kiba aket kunamok-abiw, beta kiba nam tam Natim atamok-abi uyo idak teinokabiw. Watawo kaleyobá, Natim ayo amsunim ade naka alatawbá. 29 Kale naka kamakal bakoyamino,yanol kanam matam bu, kiba utam nadiwebo afan kalino, kale bakayabi. 30 Nakakiwso sun weng bakana audokabi bá, bewatawo kaleyo bá, bakan dim kamok ayomewso tadba. Kale ami kitid uyo maekmalenamoma banim. 31 Kata bakan kayakiyo natamomo, naka Natim aket kudawsikayo naka alam kanodalo nakba uyo afankuw kanamala ka. Nakino kaleyo bute.”Kalbane. “Kala tadiw unumo.” Yakeisa ko.

15Gadew sok so teng so umi sung uta ko.

1 “Nata atin gudew sok tatun ade Natimata atin gudew yong falin kinim. 2 Kaleaka sok teng nam dim takusa uyo gimabudongin danim namti, aka bo wakelakubinodokaba, kata yak sok teng gim abu-min bo aka kinkin bom kin mo bom asbo badano, gim makso makso abumokaba.3 Kale kamane kiba nalam weng bakoya-masi, ta bom kiba as bo kalkal imubu kala.4 Kale kiba nam dim bidiw ade nakal kimdim bidi audum kala. Sok teng uyo makulum tatun takas yak kaek abe abumomubanim, kata uka ulum dam dim takubuuta kuw ken abumomu. Kale kiba namdim takudongin banim namti, kiba gim soabumodiw banim.”

5 “Naka gudew sok ade kiba gudew sokteng. Kale kan kinim ata nam dim takube ade naka aso bokabi, beta aka gimabumokaba. Alo nam banim be namti,aka yakno yaknoyoma banim. 6 Kan atanaso takudongin danim kaí, aka sok tengwakela dák bakan abe guta, fako dibino yakas abom kain kidá banimámin taw keidok-abiw. 7Kale kiba nam tem bidiw, namwenguyo kim aket tem budu audokabiw, betakim aket yaknámin mak kudulumo, kaledákadálokabiw uyo naka ken kuyamokabi.8 Kale kiba gim seng abumokabiw, beyo kiNatim win dafodaw nadiwe wanang kinimmadik iyo itam kiba nam weng kidiminkinim kalokabiw.

9 Natim aka aket kunamsa, kayo nakalkim aket kuyamsi. Kale kamane kiba nam

Page 158: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 15:10 155 Yon 16:6aket kukáyamin tem bín kala. 10 Kalekiba nam kanamino yakbi uyo kidilokabiw,beta kiba nam kim aket kukáyamin tembokabiw, beyo ki nakal Natim ami kana-malo nak bada kidi bom alam aket kuká-namin tem bi taw kala. 11 Kale naka wengbela bakoyamino, kata nam aket katkatinuyo kim aket tem teinano, beta kim aketkatkatin uyo atin kikiw wakadaluk kala.12Nam weng sawa namti, bela ka. Akanumayo aket kudawa kudawa bom nadiwo kala.Kale ulutaw ki nakal aket kuyamábi ko.13 Kale aket kudawa kudawin amsun umikukuw uyo kinim mak am akanum as bonata fikalono kalin uta ko. 14Kale kiba namweng sawa uyo kidiliw namti, kiba namnakanum kasal ko. 15 Kale naka alo maksobakoyam kiba nalam wok fakudin kinimyakomi banim. Be watawo kaleyo bá, wokfakudin kinim ika ilim kamok ami kukuwkanaba uyo mak kal keidoliw banim. Kayonaka bakoyam, kiba nalamnakanumkasaloyakbi watawo kaleyo bá, alo naka Natimami ufek ufek adikum kal keibi uyo kibiladik bakayam bidi kilim kal keibiw, kayokala. 16 Kale kiwta naka walunamusiw bá,kata nata kiba walu imudino yak gim sengabumino, yakeisi, uyo gim ulum kano abusun bokabu uta kala. Kale Natim ayo kibayaknámin mak kudulumo, kale nami windim dákadálokabiw, Natim ayo kuyamok-aba. 17 Bela nam weng sawa, kale akanumaket kudawa kudawa kei bom nadiwano,yaki ko.” Yakeisa.

Bakan kayak ika weng kidimin kinimsakaik itamokabiw.

18 “Kale bakan kayak ika sakaik itamiwnamti, kiba finang dádomane, nasik ka-makikiw sakaik natamsiw kayo ka, kalinkala. 19Kale kiba bakan kayak imiyo namti,ika atin aket kuyam nadiw ilim aket ku-dawa kudawabiw taw keiyamongin, katakamane naka bakan kayak im iwyak temkal kiba walu imudi, kiba bakan kayak bákeibiw, kayo ika sakaik itamábidiw kala.20 Nam weng bakoyamsi uyo finang dábom nadiwo kala, ‘wok fakudin kinim akaalam tabalasew amsun taw mak keidomabanim,’ kayo ika naka nam mafak dádok-abiw, be alo kiwso im mafak dádokabiw.Ika nam kukumin weng sawa kidilokabiw,kim kukumin weng sawa so kidilokabiw

ade 21 ika kanodin kukuw kanayamok-abiw, be watawo kaleyo bá, be nam wintudow dim kanayamokabiw, beyo ki ikanamadála tasi kinim ayo im kal banimkayo ko. 22 Naka madák bakan nadi wengbakoyamongin danim nam, ika ilim bankeimin fatom so keidoliw banim. Katanaka tasi kayo bakayami, kamane im bankeimin fatom so kei bomyak faltimaek faltikeibiw, kata dam keidoma banim. 23 Kalekan kinim ata sakaik natama namti, Na-tim so sakaik atama kala. 24 Kale nakakukuw makik makik kinim kukum makkanodoliw banim uyo ilim kil kanamonginbanim nam, ika ilim ban keimin fatom somak keiyamoma banim, kata kamane ikakanodin kukuw makik makik uyo utabiw,kata ika kus natam nadiwe Natim so kusatam keibiw. 25 Kata beyo ki ilim sawaabem buk tem godusiw uyo bako, ‘ika wengmit banim sakaik natamsiwo.’ Kalesu, betamatam dam keiduko kaleyo kayo kanabiw.

26 Kale Dolok Moyámin Sinik tadokaba,be nalata Natim amiyo kal dabadáyamitadokaba ayo ki atin afan bakamin Sinik,Natim alamiyo kal maek abe tadokaba, atanam kukuw kidela kin wala kukuyamok-aba. 27 Kata kiba kiwso nam kin walaminso bakayamokabiw. Be watawo kaleyo bá,kiba kamakikiw kal nasino teinámsiw kayoko.

161 Kale naka kanodin weng bela adik

bakoyamino, kiba Got ibik wakudaw kudáyak abe unodiw banim keidino kaleyo ko.2 Ika ilim kawed am uyo kiba adut boyambom nadiwe ammak dánokaba ika yankabibom nadiwe im aket bo Got wok fakudawbuduwo, kalanokabiw. 3 Ika belami kukuwkanayamokabiw, be watawo kaleyo bá, ikaNatim so naso nuka im kal banim kayo ko.4 Kale naka bela bakoyamsi, kale belamiam dánámin tada kaí, kiba nam weng sawakitid bakoyamasi uyo finang dádino, kalebeta naka kamakal bakoyamongin danim,be watawo kaleyo bá, alo naka kiwso bikayo bakoyamongin dakosi ko.”

5 “Kale kamane naka namadála tasi amfinang uni, kata kibamak naka dákadánam,‘kaba yakanang unongin keimaw,’ nakon-gin banim, 6 kata kamane naka kanodinkukuw kanam matam bokabu uyo bakayabidi wolmat amsun so aket budunin amsun

Page 159: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 16:7 156 Yon 16:29so keiyaba. 7 Kata naka atin afan wengbakoyamon kala, naka kim luk beta imadáunokabi ka. Alo naka bo unokabi bá nam,kim Dolok Moyámin Sinik ayo kim finangtadoma bá, kata naka unokabi keimin akadabadáyami tadokaba. 8 Kale aka tadok-aba, aka tad bakan kayak kukuyam bankeimin bo kanodin, kukuw kidel bo kan-odin, yakei nadane Got ami taktakin kukuwkukuyam audokaba. 9Kale ban keimin umisung kukuyamokaba uyo watawo kaleyobá, kinim ika nam aket mak kunamongindanim ade 10kukuw kidel umi kukuyamok-aba sung, be watawo kaleyo bá, naka Natimfinang uni, kiba natamodiw banim keidok-abiw 11 ade taktakin umi sung kukuyamok-aba, be watawo kaleyo bá, kamano Got akabakan kamok Mafakim sok gei dawtidok-aba, kayo ko.

12 Naka weng seng seng makso bakoy-amono kalbi, kata kiba weng seng sengkeidune, kiba kidela dudew tabodiw banimkala. Kaleyo ko. 13Kata ammak dána, AfanBakanin Sinik tadokaba, ata tabe dolokmo imadew afan weng bakanin adikumkukuyamokaba ade am weng bakanokabauyo alam weng adik dáw so bakanokababá. Kale aka Got weng bakoda kidilauta kuw aka bakayamokaba ade ufek ufekyanol tadokabu uta kuw bakayamokaba.14 Aka nam win kufánamokaba uyo yaknoyaknoyokaba bá, aka nam yaknámin wengmak bakodono kalbi uyo kudu nadanebakayamokaba kayo. 15 Kale ufek ufekadikum Natim ami bo nalami ki, kayo betanaka bakoyam, nalam kano bakoyo aki kuwaka bakayamokabano.” Yaki ko.

Weng kidimin kinim wol mat keidokabiwokalin uta ko.

16 “Mew teinale, audokabiw, kiba maksonatamodiw banim ade ale yanol teinintaw kei nadiwe alo kiba natamokabiw ko.”Yakeisa. 17 Weng kidimin kinim madikiyo bakodawa bakodawa bom bakodiw, “beyaknámin umi weng mit utane, aka bako,‘mew teinale audokabiw, kiba makso nata-modiw banim ade ale yanol teinin tawkei nadiwe alo kiba natamokabiw’ ade ‘bewatawo kaleyo bá, naka Natim atamok-abi,’ kayo, kalane?” Kal bom 18 sun kuwika kuek di asiki dákadálawa dákadálawabomnadiwe bakodiw, “aka yaknáminwengmit uta bakabane? Ami bako nada, ‘mew

teinale’ kala umi mit uyo nuka kal keidon-gin banim buyo.” Kalsiw.

19 Yesus ayo itamomo ika weng mit beladákadálumo kanabiw ka. Kale nadanebakoyam, “kiba nam weng ‘mew teinaleaudokabiw, kiba makso natamodiw banimade yanol teinin taw kei nadiwe alokiba natamokabiw’ kali, bemi weng mitbeta kiba dákadálawa dákadálawabiwe?”Yakei nadane bakoyam, 20 “naka atinafan bakayabi, kiba aman bom ade kinoksudu sudu bom kei bidiwe, bakan kayakitane wol idak abin tein bidiwe, kibawol mat kei bidiw, keim si nadiwe yanolkim wol mat keiyámin uyo banimu alokalfalokabiw. 21Kalewanangman daudonokalokabu, uka mámin yáw atamokabu,watawo kaleyo bá, um man dekumam bommámin dawti badano kayo, kata uka mandaudokabu kabadák, ata um mámin yáwdákaminuyo banimune, lukuwkudálokabuuyo watawo kaleyo bá, uka man daudumatam man keida, kayo uka kalfalokabukala. 22 Kale be alataw kale, kamane bekim wol mat seng keiyamin atan, katanaka asiki itamokabi, kiba alo kalfalokabiwade kim kalfalin uyo kinim so mak kukankeiyamodiw banim.

23 Kale bemi am dánokaba, be kimyaknámin mak kudumo kaloliw uyo namdákadálodiw banim, kata ulum nam windim kibil yak Natim dákadálokabiw akakuyamokaba. 24 Katow tein kudew tadkadák didiw, kiba ufek ufek mak namiwin dim dákadásiw bá. Kale kamanekiba ken nam win dim dákadá nadiwadekudu keimokabiw kawákal kim kalfalin uyomatam kikiw wakadálokabu.

25 Kale naka weng fakom bakanyamusi,kata am mak dána tadokabu naka wengfakom so bakoyamomi banim, kata nakaNatim ami sung uyo tatun kuw fokbakayamokabi. 26 Kale bemi am dánokaba,kiba nam win tudow dim dákadánamok-abiw. Kale naka bako nata kim weng uyoGot bakadawokabi, kalbi bá. 27 Be watawokaleyo bá, kiba naka aket kunam nadiweaka afan Got amiyo kal tase kaliwo, kayoNatim ayo aket kuyamsamake. 28Kale nakaNatim so kalo kudá bakan dim budák tasiade bakan dim budak alo kudá asiki Natimfinang uni.” Kalesa ko.

29 Kale Yesus alam weng kidimin kinimiyo bako nadiw, “kamane kaba falak tei dek

Page 160: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 16:30 157 Yon 17:21tei bom weng fakom bakamin kudá, kabaweng kalám gu fok bakabaw. 30 Kale ka-mane nuka nulum kal keidomo, kaba mewufek ufek adikum bo kalam kal ki keisaw.Kayo wanang kinim iyo makso mak kaba didákadámodiw banim kayo, beta kanodawo,nuka kal keidomo, kaba afan Got alamiyokal tasaw ka, kakuw ko.” Akiwe, Yesus ayobakoyam, 31 “A, kiba kamane ki afano kaliwka! 32 Kata am dánámin tadbu aude tadu.Kale kiba kadi sakun dá yak abe maek abeau nadiwe, ú alam abiw una una audomnalafin namadálongin keimiw, kata nakanalafin bá, Natim Got ayo nalaso be kala.

33 Naka beta kale adikum bakoyamino,kiba nalam dim dakbuyámin kudulin kala.Kale bakan kayak ika kál funin kukayamok-abiw, kata kiba ulum kano kitid tabekuákeikudin kala. Kale be watawo kaleyobá, bakan kayak ika nata ta bom anik anikauyami kayo ko.” Yakeisa ko.

17Yesus Got gánla bom alam weng kidimin

kinim dakoyamako kalsa.1 Kale Yesus ayo weng be bakoda ban-

imane, aka katam fen abid tikin kin monadane Got gánla bom bakoda ko.

“Natim kaba, am dánámin mewso tada.Kale kaba kalam Min win kufodawawadeakal kam win kufokamak kala. 2 Kalekaba Min kitid daudawaw, wanang kinimadikum kin mo nadane yak wanang kinimkan ata alam daudawsaw iyo sun biyáminsinik kuyamako, akeisaw. 3 Kale sunbiyámin ade bela kabe. Kale kinim iyo kabailim kal kei kaba atin Got kakeibiw kuw adeYesus Kadais ilim kal kei kawta dabadálawtasa, kale audin kala. 4 Naka kam win uyokufo kudew madák bakan dim nadi kalamkanamalo, nakeisawuyo kanobanimakubi.5 Kale Natim kaba, kamane kalam mit temlamlam kin budusi so uyo kunamal, kala.Kale kamakikiw nalam kalawso bom abidso bakan so bu kidel kudongin dako budulamlam kin budusi so kuduyamsi uta ko.

6 Kale naka kalam kinim wanang bakankalo walunamsaw iyo kaba kukuyam kammisun teidi ika kal keidiw. Kale ika kalamkinim ade nalam walunamsadaw, ika kamweng kidisiw. 7 Kale kamane ika ilim kalkeidomo, adikum ufek ufek nam kunam-saw uyo kamiyo kal tadebu ka, kalebiw.8 Kayo naka kam weng kunamsaw uyo ikabakoyami kudew fakusidiw, ika atin afan

kal keidomo, naka kamiyo kal tasi adeim aket afan naka kawta namadálaw tasikalebiw ko. 9 Naka kalam gánkabi. Kalenaka bakan kayak im luk gánkabi bá, katanaka yak kalam kinimwalunamsaw imi lukbeta gánkabi ko. Watawo kaleyo bá, ikakalam kinim kayo kala. 10 Kale adikumkinim nami fakubi ika kami ade adikumkinim kam faku badaw ika nami. Kale namwin kufámin uyo im dim kal misunábu.11 Ade kamane kam finang tadbi, nakabakan budák makso bongin nami bá, kataika bakan bokabiw. Kale Natim kinim abemkaba, kalamwin abem kitid kunamsaw dimkal, kál gedmoyam badawo, ika atin nalasokalawso nukamakuw taw ikil kanodin kala.12 Naka bakan kadák iso teinsi uyo winabem takunamsaw, umi dimuta tabe im kálged moyam kidel kuw imtisi. Kale kinimkalam walunamsaw iyo mak kutinonginbanim, kata Mafakim ami min makuw atakuw kutina yak as abongin keima. Kale amkanoda be godin weng bakosu uyo matamdam abudu ko.

13 Kale naka kamane kalam finangtadbi, kata naka bakan teinbi ki bakam siimadálino, nam aket idak teinámin uyo ikilaket idak teinámin atin kikiw wakadálinkala. 14 Naka kam weng uyo kuyami nadebakan kayak ika sakaik itamsiw, be watawokayo bá, ika bakan kayak bá. Kale be nakabakan kadák kayak bá kayo ika iliso bakankadák kayak bá. 15Kale naka gándákamino,kaba nam nikil bakan kadák imkan keiyokalbi bá, kata kaba Mafakim ayo fal kalomoyamawo ken bín kala kakbi ko. 16 Kalenaka bakan kayak bá, kayo ika iliso bakankayak keidoliw banim. 17 Kalam wengafan kalin dim im abem dádal kala. Kalekalamweng be afan ko. 18Kaba namadálawmadák bakan kayak im tem tasi alatawki nakal imadáli yak bakan kayak im temuniw. 19 Kale naka im luk beta nalamawánsin kinim abem keisi. Kale ikil atinafan maek kalam mit tem kinim abemtatun keidin kala.

20 Kale nam gánkamin uyo imi kuwbá, nam weng kidimin kinim ta bom yakkinim madik nam weng bakayam bidiw,weng kidi aket kunamokabiw iliso dakoy-amo, kale gánkabi. 21 Kale adikum ikamakuw keidin kala. Kale Natim kaba, nakakam aket tem bidi, kaba nam aket tembadaw keibuduw taw, ika iliso num akettem teiniwo, bakan kayak iyo kal kei afan

Page 161: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 17:22 158 Yon 18:17kalawta naka namadálaw tasi ka. Kalinkala. 22 Natim naka kalam win kufáminkunamsaw uyo nalam weng kidimin kinimkuyamsi, kayo ika nulum makuw keisuwtaw ikil makuw keidin kala. 23 Kale nakaim aket tem bi nade kabal nam aket tembadaw. Kale nuka adikum gu makuwkeiduwo, bakan kayak ika ilim kal kei-domo, naka kawta namadálaw tasi ade namkalfalyamin uyo kalam kalfalnabaw ulutawka. Kalin kala.

24 Kale Natim kaba, nam aket kalamkinim walunamsaw iyo nalasino nalamteinbi kal alom nadiwade nalam lamlamuyo utamin kala. Kale nalam lamlamkunamsaw uyo watawo kaleyo bá, kabasuwayo mew ufek ufek teinu mánu uyokidel kudongin banim, kal aket kunamsawkayo.

25 Kale Natim afan kanamin kinim kaba,bakan kayak ika kaba im kal keidonginbanim, kata nata kaba nalam kal ade namweng kidimin kinim iliso ilim kal keidomo,kawta tabe namadálaw tasi ka, kalbiw.26Naka kammisun tei kukuyamsi ade nakaulumkano kaba kammisun tei bomkukuyabidino, ika kal keidomo, kami nam aketkukanamin uyo im aket tem teina ade nakaim aket tem teinon kala.” Akeisa ko.

18Yesus dew fakusiw umi sung uta ko.

1Kale aka Got gánlawin banimane, Yesusso alam weng kidimin kinim so ika Kiddánwok lung fako yak madik uniw. Kale yakmadik be as Auliw tem kale aso alam wengkidimin kinim so iyo yak kal uniw ko.

2 Kale kamane Yesus gi wasi dauyamsakinim Yuddas, aka im yak bakan uniw bealam kal. Kale be watawo kaleyo bá, Yesusayo sun kuw alam weng kidimin kinim sokal une bidiw kal keisa kayo ko. 3 KaleUdom gawman im un tabudin kinim sengso Yol am bokal kayak as fakiw dakádawinkinim so Fedasi so imi un tabudin kinimkeidiw iyo imadáliw yakom so lám so un sokudewiwe, Yuddas ata dolok mo imadewaas Auliw tem tasiw. 4 Kale Yesus ayo alamadikum kanodawokabiw bo alam kal, kaleaka yak nadane dákadáyam, “kan finangtadiwe?” Yakeisa.

5 Ika fakadu bakodaw, “Yesus, Nasadetkayak am finang taduwo.” Akiwe, Yesusbakoyam, “naka nalata ka.” Yakeisa uyoYuddas Yesus wasi gi dawkáyamin kinim

ayo alaso, todba. 6 Kale Yesus ayo bako,“nalata ka” Kale kei badane, ika banbinkeiyama ibik asin kau fakela dák bakanabesiw ko.

7 Asiki alo aka dákadáyam, “kiba, kanfinang tadiwe?” Yakane, ika bakodaw,“Yesus Nasadet kayak finango.” Akiwe,8 Yesus ayo fakadu bakoyam, “nakabakoyam, nalatano yakbi ka.” Yakeinadane bakoyam, “kiba nam fen tadbiwnamti, nam nikil, ika imadáliw unin kala.”9 Beta kanodiwo alam weng bakosa uyomatam dam keisu uyo bako, “naka kalamkinim walunamsaw iyo mak kutinonginbanim.” Kalesa uta ko.

10 Kale bokal kayak ami wok fakudinkinim mak ami win Malkas am kilung káliwkuk uyo Saimon Bita tabe woksek makfakuba tuw, takadu kudálawane, 11 Yesusayo Bita weng kitid kuw bakodaw, “kabawoksek uyo kudew yak ulum bán kutiyo,kaba nam Natim kál funin kano kudulalonakba uyo kuduloma báyo. Nakbáwe?”Akeisa ko.

Yesus dew Anas finang unsiw umi sung utako.

12 Udom gawman un tabudin kinim gukeidiwe, ilim kamok yak kanodin maekkanodin yakin kinim keidane, Yu kayak untabudin keidiw iyo Yesus sakaw dew fakusok gei dau nadiwade 13kamakikiw dew tadAnas dádawsiw. Kale Anas aka Kayafas amiadol, kale aka bemi itol kal bokal kayakkei be. 14 Kayo Kayafas alata kamakikiwYu kayak bakoyam, “ken kinim makuw atakinim imi as bo fikalak.” Kalesa ata ko.

Bita kamakikiw iwálusa umi sung uta ko.15 Saimon Bita keida, Yesus alam weng

kidimin kinim mak keida, ika Yesus dewiwiliso ibik tein kin mo unsiw. Kale alamweng kidimin kinim mak aka Yesus dewiwalaso uniw ki, yak bokal kayak am abiwdám tem uniw. 16 Bita ata dám awsomabiwo kaw tam kal toda keibisiw, bewatawo kaleyo bá, bokal kayak ayo wengkidimin kinim mak be alam kal kayo,kale weng kidimin kinim mak ayo asikimaek dám awsom kin moyámin wanangbakomam nadale Bita ayo dabadála tamdám tem unsa ko. 17 Kale dám awsomkin moyámin wanang uyo Bita dákadálaw,“afan kaba mew kinim belami weng

Page 162: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 18:18 159 Yon 18:39kidimin kinim bade bá?” Akune, akafakadu bakomam, “naka bá.” Kalesa.

18 Kale gid tabe badano kayo, wokfakudin kinim so un tabudin kinim so iyoas daudiw kain bada falal bom as tudu bomkeimiwe, Bita akal iso yak tod bom as tudubom keimsa ko.

Bokal kayak Yesus dákadálawsa umi sunguta ko.

19 Kana bidiwe Bokal kayak ayo Yesusalam weng kidimin kinim imi sung so alamkukuyamin umi sung so uyo dákadálawsa.20 Kale Yesus ayo fakadu bakodaw, “nakabakan kayak misun weng bakayamusi.Naka kawed am so Yol am so kal Yukayak iyo tada tada keibidiw, sun kuwkukuyamábi, kata naka iwál weng makbakoyamongin danim. 21 Kale watawodákadánabáwe? Kidi bidiw bakamsi, itadákadálo? Atin afan ika nalam wengbakamin bo ilim kal, kale ita bakokamino.”

22 Kale bako kei badane, un tabudinkinim mak mew todba, ata tabe kulfomdew yak kibi binodaw nadane bakodaw,“bokal kayak be kanodin weng bakadaw-ine?” Akane, 23 Yesus fakadu bakodaw,“kata naka weng mafak mak bakabi, kayokana bakodalo! Kata naka afinweng bakabiuyo watawo kale nambidáwe?” Akeisa.

24 Kale Anas ayo dabadála yak Kayafasbokal kayak atamsa. Kata Yesus ayo sokbádawongin banim ko.

Bita Yesus weng alew mo iwálusa umi sunguta ko.

25 Kale Saimon Bita aka as tudu bomtod alane, ika dákadálalaw, “afan kaba amiweng kidimin kinim memak? Akiwe, akaiwálu nadane, “naka bá.” Kalesa ko.

26 Bita alam bokal kayak wok fakudawinkinim woksek kudu kilung kal takadukudák teidaba, kinim ami duw mak ayodákadálaw, kawta un bi yak Auliw tem kalalaso katabine?” Akane, 27 asiki Bita ayoiwál badane, kawákal kokoduk gán dása ko.

Yesus Bailet dim kot keimsa umi sung utako.

28 Kale Yu kayak ika Yesus Kayafas amdim kalo dew yak Udom tabalasew ami amdukum unsiw uyo kutim kama am gakgakfadena tadbu. Kale Yu kayak ika tam gaw-man am unongin danim, be watawo kaleyobá, im aket masi tam am naduw amkim so

kei naduwe tam Akayam Unemin ban iminasino faleloluwo, kale nadiwo ko.

29Kale Bailet aka matam abiw nadanadedákadáyam, “watawnak ban keidano,kinim bela dew tadiw.” Yaka nade30 ika fakadu bakodaw, “aka ban keiminkeidoma bá nam, watawo kale dew taddákamoduw bá.” Akiwe, 31 Bailet ayobakoyam, “kibal dew yak nadiwo kibilimsawa abem bakosu kuw abo nadiwo,taktaka daudino.” Yakane, Yu kayak iyoBailet bakodaw, “nuka ban keimin kinimankabimin bewok be num weng mit bá.”Kalesiw. 32Kale bemi kanodawsiw be Yesusalam weng bako kanodin fikalanámin uyokanodokabino, kalesa uyo matam damkeiduko kaleyo ko.

33 Bailet aka alo asiki tam am dukumnadanade Yesus gán dádawa, tamuna dákadálaw, “kaba Yu kayak imkamokime?” Akane, 34 Yesus asik yán kibakodaw, “kaba kanodin weng dákadán-abaw bo kalam aket tei dákadálaw badekinim kukum ita nam sung bo bakokam-siwe?” Akane, 35 Bailet fakadu bakodaw,“kam aket naka Yu kayake? Bá! Kalamkinim so bokal kayak as fakiw dakádawinkinim so ilita kamadew tad dánamiw. Kalekaba yaknámin ban uta keibaw?” Akane,36Yesus bako, “nam kasák gu be bakan dimkadákale, nalamkasák gu uyo kadákal nam,nalam wok fakudin kinim iyo nam guewdudu namadáliw yak Yu kayak sikal bandim abomino kale gelei ginanongin, katanam kasák gu be ukul kalo anang mak bukayo ko.” Akeisa.

37 Kale Bailet bakodaw nadale, “kabaKamokim namti, kawtane?” Akane, Yesusfakadu bakodaw, “kaba Kamokim nakawuyo dam weng afan bakodaw. Kale nakabuta kanodono, kale tad bakan kadák na-musu. Kale beta kanodino afan wengbakamin uyo matam misunuko kale tasi,kale kan kinim ata afan weng bakaminumino keibe namti, aka nam weng kid-inamába.” Akane, 38 Bailet dákadálaw,“wataw weng uta afane?” Kalbane, betaBailet ayo asiki tam abiw kal nadale, Yukayak bakoyam, “naka am ban keimin makutam nadino masi, sok gei daudokabi bá.39 Kale bo kibilim kukuw kanamin uyo itolmakuw makuw uyo Akayam Unemin banimin wanin atan kawákal sok gei tabesiwkinim makuw talá dabadáli yak kilim tengdim abe abeyábiw. Kale kim aket Yu kayak

Page 163: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 18:40 160 Yon 19:20imi kamokim ata min talá dabadáli yakkilim teng dim abake?” Kalane, 40 ika wengngadák faku dau bakodaw, “ata bá, numaket Badábas ata.” Kalesiw. Kale Badábasbe gawman ilik ilokya bom yakot wan bomnadane ginin kinim ata ko.

19Bailet bako nada Yesus as dim sil bikidino

kalesa uta ko.1 Kale nadane Bailet ayo Yesus

dabadáyama yak un tabudin ilim teng dimabane, dew tam malang dabudu bututbutut si dau nadiwe 2 baing manil makfalal si kudew yak gebom kidis kudáktadelaw nadiwe ilim kimis makol kaltaw, beta mikidaw nadiwade 3 ika tamatam atam bom asiki bakodaw, “Yu kayakKamokim kaí, kawta kal badaw kate, akbom nadiwe,” kulfom kibi binadaw bidiwe,4 alo Bailet ayo matam abiw dal nadaneYu kayak bakoyam, “kalak fen, nakadew matam abiw dáyamongin nami uyokukuyam, naka am ban keimin mak utamsok gei daudongin banim, yakono kali ko.”Yakeisa. 5 Kale Yesus matambano kalomoilim makol namodin so baing falalin manilso mikidawiw matam tadane, Bailet ayobakoyam, “kinim ade bela ka!” Yak badane,6 bokal kayak as fakiw dakádawin kinim soilim un tabudin kinim so iyo weng dukumkuw bakodaw, “anak as dim dadino, anakas dim dadino,” kalsiw, kata Bailet wengfakadu bakoyam, “kilim aket dew yak asdim sil biki daudokabiw, kata naka am bankeimin mak utam nadino masi, naka sokgei daudokabi bá.” Yakeisa ko.

7 Kale Yu kayak iyo fakadu bakodaw,“nuka sawa so ade sawa uyo bako, ‘akafikalako’ kalesu, be watawo kaleyo bá, akabako nada, ‘nata Got Min, kaí,’ kalanusa.”Kalesiw.

8 Kale Bailet aka weng be kidi nadanadeaka atin fingán si nadane 9 tam gawmanam nada Yesus bakodaw, “kaba yakalo ta-saw?” Aka, kata Yesus ayo weng atungmak fakadu bakodawongin banim keidane,10 Bailet ayo bakodaw, “kaba nam wengyán kinamomi báyo kalbáwe? Kaba fukandá, aka ken kitidim so kale ken aka namkál ged monamongin so ade namadálanamadew yak as dim sil biki namudoliwso. Kalbáwe?” akane, 11 Yesus fakadu

bakodaw, “kam kitid uyo maek nam male-namomu banim, á bede Got alata kitidkukamano kuw kala. Kaleyo mew kinimnamadew tad kam dim tadba kinim be atinban keimin fatom amsun gei dausa. Katakam ban keimin bo katiw.” Akane, 12Bailetaka weng bela kidi aket tet dau Yesus adutbodawono kala, kata Yu kayak iyo ngadákngadákin kuw kei bom nadiwe bakodaw,“kata kaba kinim belami adut bodawawunokaba, kaba Udom kamokim gebom Sisaam wok ken fakudulaw banim. Kan kinimata bako, ‘naso kamokim,’ kala namti, Sisaami wasi keidawa.” Kalsiw kala.

13 Kale Bailet ilim weng bakodiw ki kalenadane Yesus ayo dewmatam abiw nadaneBailet aka dák tum kak dim Adameik wengGabata kalbiw taktakin abin abem kal dákteina ko. 14 Kale atan tad mew gubidimbikida mewso Akayam Unemin ban iminwanin tum as fákamumo, kale mewso kei-dane, Bailet ayo Yu kayak bakoyam, “kalakim kamokim ade bela ka.” Yakeisa.

15 Kata ika weng kitid kuw gán dádaw,“dew unalo! Dew unalo! Dew yak anak asdim dadino!” Kalaniwe, Bailet dákadáyam,“kiba naka ken kim kamokim ayo dewyak anak as dim dádomino, bakabiwe?”Yakane, bokal kayak as fakiw dakádawinkinim iyo bako nadiw, “num Kamokim sobá, Sisa alafin num Kamokim ka.” Akiwe,16 beta afan Bailet ayo Yesus dabadáyama,yak ilim sikal dim aba, as dim sil bikidaudino, kale dauyamsa ko.

Yesus anak as dim dákamin umi sung utako.

17 Kale un tabudin kinim iyo Yesus alamas dawing dákamin as kudawiw kudewane,ika dumodiw uniw ki un bi tam mukkunkinim gebom kun taw kiksisu umi wintakumam amgu kinim gebom wakeisiw.Alo Adameik kayak imiweng utane Golgátawakbiw, kal unsiw. 18 Kale kabadákal, asdim sil biki dausiw ade asino be kinim alewas dim sil biki imusiwmak be awáno dawti,mak be miskuno dawti au nadiwade Yesusata iwyak dawti ausiw. 19 Kale Bailet wengdauyama fut dok as kom dim godu dew yakas dawing dákamin dim bikisiw uyo kaledokásiw, YESUS NASADET KAYAK AKA YUKAYAK KAMOKIM Kale godusa ko.

20KaleYukayak seng seng ika fut be kím-siw, be watawo kaleyo bá, Yesus ami anakas dim sil bikisiw uyo abiw dukum mewso

Page 164: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 19:21 161 Yon 19:42

kale fut dokásiw uyo Adameik kayak imweng so Latin kayak im weng so Gadíkkayak im weng so uta godusiw ko.

21Kale Yu kayak imi bokal kayak as fakiwdakádawin kinim iyo Bailet kanada bombakodaw, “kaba as kom dim weng, ‘YesusNasadet kayak aka yu kayak Kamokin,’ kalakalebaw be bá, be aka alata ‘naka Yu kayakKamokim’ kai kalanusa.” Kaliwe, 22 Bailetasik fakadu bakoyam, “naka yaknáminweng mak godu dokádi namti, be ulumkano bokabu.”

23 Kale un tabudin kinim ika Yesus silbiki nadiwe ika am lim uyo falu taktaku gualalew kei kuti nadiwe gelei kinim makuwmakuw fakuda fakuda keimsiw. Kata kidi-nam ilim makuw bu kudásiw, be ilim kidel,katam so kadáko somakuw keidawsiw, ilimbut kukumdokdokubakiminbá, 24kayo ikabakodawa bakodawa bom bako, “ilim belafengelin bá, kata nuka sung gine naduwokan ata win keida namti, ata kudulak kala.Kale kanamsiw. Kale kanosiw be Got godinweng uyo matam dam keisu uyo bako,“ika nam ilim gele dau ilimi kei nadiwadenalam ilim mak ika sung gine, kan ata winkeida namti, ata kudusa.” Kalesu kayo untabudin kinim iyo kanamsiw ko.

25 Kale Yesus ami anak as dim dábiwmewso be alam akunMadiya so alam auok-neng Madiya, Kalobas ami kadel so aloMadiya mak Makdala abiw kayak so ikatod bidiw, 26 kale Yesus ayo alam akunutam kalomo, alam weng kidimin kinimaket kudawsa ayo akun so tod be ka. Kalenadane akun bakomam “kulum min adekabe ka.” 27 Kale nadane alo weng kidiminkinim bakodaw, “uka kabalam kakun ka.”Akane, kawákal weng kidimin kinim ayoumadew tam alam am biyámsa ko.

Yesus fikalesa umi sung uta ko.28 Kale yanol Yesus ayo alam kal kei-

domo, kukuw adikum uyo kanodu ka. Kalenadane am aket Got godin weng bakosuuyo matam dam keiduk, kale nadanebako, “naka wok tew keinama.” Kalesa.29 Kale ket mak wain wok kuok so be.Kale ika abum kudák wok ká bi nadiweas gang anggilil dim kutow tade nadiwekufo kudew tam Yesus bon tem tadelawiw30 ade wain wok utam nadane bako, “kikiwwakadáli.” Kalbane gebom wakadála tuwtem una mam dakat fikalesa ko.

31 Kale kamane be ufek ufek kidel dawtisinmatamukul Finuyámin atanmakikmakdánáminumi atan. Kale Yu kayak iyo Bailetdákadálaw, “un tabudin kinim au yakawo,ika kinim yanak as dim dábiw im kun uyofakel fakel imu nadiwo im atukul uyo imkan kei imadew madák dádino.” kale-siw be watawo kaleyo bá, im aket atukuluyo kano kudáluw as dawing dákamin dimkudáliw, sin Finuyámin atan teinodiw bákala, kale nadiwo ko. 32 Kale un tabudinkinim iyo tad nadiwe kinim alew Yesus soyanak as dim sil bikibiw, isik kun lukeldauyamsiw. 33 Kata ika tad Yesus ataneatamomo fikaleba ka. Kale nadiwe ikakun lukel daudawongin banim, keidawsiw.34 Kata un tabudin kinim mak tabedom undew yak Yesus wol falifalibu biktidawanowabising kaim so wok so fokada madákbakan abesa ko. 35 Kale kinim atamsakinim ata kin walasa ade am kin walaminuyo atin afan kale aka alam kal dam wengafan bakosa. Kale nadane aka kin walabakoyamino, kata kiba kiwso aket kudaw-ino, kalesa. 36 Kale ufek ufek be kanodano,kata Got godin weng bakosu uyo matamdam keiduko kalesu uyo bako, “ika am kunmak lukel kudawokabiw bá.” Kalesu ade.37 alo Got godin weng mak uyo bako, “ikakinim un bino daubiw ayo atamokabiw.”Kalesu.

Yesus fikala tum tem dausiw umi sung utako.

38 Kanodiwade, Adamatiya abiw kinim,am win Yosew aka Bailet dákadálaw,“Yesus atukul uyo kudulono.” Kalesa. KaleYosew aka Yesus weng kidimin kinim, kataYu kayak itam fingán dá nadano kayoiwál leiw yak Bailet weng bon tem kuwdákadá nadane tad fom atukul kudusa.39 Kale aka Nikkoddimas suwayo midiliwtam Yesus atamsa. Kinim aso alew unsiw.Kale ika kuok tabesa fiw kidel kunin winmud kalbiw so álo kalbiw so wandakeladew tadba um idum seng uyo deng makalo bako fet kal (34) kilogadem ulutaw ko.40Kale kinim alew iyo Yesus ami atukul uyofiw kidel kunin kál binodaw nadiwe ilimkál kál kudu falal si ge dew unsiw. Be Yukayak ilim fom kuámin kukuw kanaminkayo kanodawsiw ko. 41 Kale Yesus silbiki dausiw bakan mewso be bináliw mak,kale bináliw be tum tem alokso kinimmak daudongin danim. 42Kabadákal Yesusdausiw, be watawo kaleyo bá, Yu kayak im

Page 165: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 20:1 162 Yon 20:25ufek ufekmikil kei bi sinmatam Finuyáminatan makik teinámin mewso keidune, tumtem ukul mewso kayo kal dausiw ko.

20Tum tem bán kuw keisa umi sung uta ko.

1 Kale kamakikiw am dánámin wikkabadák am fat kalongin danim kutimmidiliw Madiya Makdala abiw wanang,uka yak tum tem audomo, tum temawsom yal tum atisidiw uyo budun budunsakabe bu ka. 2 Kale nadunade wabadingulum kim dim biyaku tad Saimon Bitaso weng kidimin kinim mak Yesus alamaket kudawsa kinim aso bakoyam, “kibaKamokim ade tum tem daw kan keidew unsidiw be num kal banim, yakaldawtisidiwe?” Yakune, 3 Bita so wengkidimin kinim mak so alew isik fom gudim uniw. 4Kale alew biyaku unom nadiweweng kidimin kinim mak asik Bita akadawyak tum tem nadane 5 kadák fenomo, ilimkal kimis kuw budu utamsa, kata tam tumtem unongin danim. 6 Kale beta SaimonBita dawo yanol dabadá tada ayo tad abenadane tam tum tem kalomo ilim kimisbe utamomo, ilim mak 7 alam gebom falaldausiw ilim kal so be kalomo, ukul fakelkidel takas yak bán kukum teinbu ka. 8Kalebeta weng kidimin kinim mak alasik tadtum tem tada ayo alaso wakas tam kidintem utam nadane aket afan kalesa. 9 Gotgodin weng uyo bako nadu, Yesus be fikale,talá tabokabano, kalesu uyo ika kidelafinang dá, kal keidongin dakosiw.

YesusmisunaMadiya atamsu umi sung utako.

10 Kale weng kidimin kinim iyo kudáasiki ilim am uniw. 11 Kata Madiya utane,tum tem mewso abiw tod bom amansu.Kale uka aman bomnadune tum tem kadákfenomo, 12 ensel alew mak ika lim namalmikibiwo, kalomo ika Yesus atukul kuti-sidiw kal bidiw ka. Yakune, 13 ika dákadábakomam, “wanang, kuba wataw kalanamanbáwe?” Wakiwe, uka bakoyam, “namKamokim dew unbiw ade im dawtibiw, benam kal banim,” 14 kalanom naduno, falmaek dusikidomu, Yesus ayo tod be ka.Akeisu, kata uka Yesus báno, akeisu.

15 Kale aka bakomam, “wanang kuba,wataw kalan amanbáwe? Kuba, kan ata-mono, fenbáwe?” Wakane, um aket bo, akabináliw kin moyámin kinim, memak kala.

Kale naduno bakodaw, “kinim kaba, kawtadew unbaw namti, kal dawtibino nakawoyak dew tadono.” Aku nade 16 Yesus asikbakomam, “Madiya.” Wakane, uka dumadeatam nadune aket dakat, kale aman bat-bat bom, Adameik weng bakodaw, “Ad-abonai.” Akeisu, umiwengmit uyo, “Kuku-min kinim kaba.” Akeisu.

17 Kata Yesus weng bakomam, “na-madew fakanin bá, watawo kaleyo bá, nakaNatim atamin dakobi, kanamin dako na-madá nadawo yak namnikil itam bakoyam,‘naka Natim finang unono, kanabi ade kimKalaw so nam Got so kim Got so finangunokabi kala.’ ”Waka nade 18Makdala abiwkayak wanang Madiya uyo weng bako-mama, be dew tad weng kidimin kinimbakoyam, “naka Kamokim atami, wengbela bakonama, dew tadi.” Kalesu.

Weng kidimin kinimYesusmisuna atamsiwsung uta ko.

19 Kale kamakikiw am dánámin wikkuinan tad bada weng kidimin kinim ikatada tada au dutam am dá, Yu kayakitam fingán dá, am fal kawkaw neddabadá teiniwe, Yesus tad im iwyak temtod bakoyam, “aket dakbudin uyo kiwsobadano.” Yakei nadane 20 aka alam teng somadan so kukuyam badane, weng kidiminkinim iyo Kamokim atam nadiwe aketkalfalin seng kudusiw.

21 Kale Yesus ayol alo bakoyam, “aketdakbuyámin uyo kiwso buduno, Natim na-madála tasi, ulutaw kiba imadáli unok-abiw.” 22 Kalbane, aka mam fu dok moyamnadane bakoyam, “Abem Sinik ayo dabulinkala. 23 Kiba kan kinim am ban keiminlukuwá kudálawokabiw, beta Got akal amban keimin uyo lukuwá kudálawokaba.Kata kiba am ban keimin lukuwá kudála-wongin banim namti, Got akal am bankeimin uyo lukuw kadálawoma banim.”Yakeisa ko.

Tomas Yesus misuna atamsa umi sung utako.

24 Yesus ayo kinim kilung kal walusaitamono tase, kata walu dausa kinimmak Tomas awang man aka aso teinongindanim. 25 Kale weng kidimin kinim ikaweng dew yak bakodaw, “nuka Kamokimatabuw.” Kaliwe, Tomas ayo bako, “nakanalata kuw teng nil amluk atam nadinade

Page 166: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 20:26 163 Yon 21:16nam sikal dew yak am nil gu malelaw nadi-nade nam sikal am madan un binosidiw guuyo malelaw, au nadino kuw, naka afanokalokabi.” Yakeisa.

26 Kale wik mak banimane, yanol wengkidimin kinim ika alo am dutam dádiw,Tomas alaso am tam una, awsom falkawkaw ned dabadáliwe, yal lei adikumbákidiw, kata Yesus aka tad im iwyak temtod nadale alo bako, “aket dakbudin uyokiwso badano.” 27 Yakei nadale Tomasbakodaw, “kam sikal uyo kudew tad namteng nil gu kuti utam nadawe madan ungu malemam keidalo. Kaba atam nadawaket báyo kalin bá, kata aket kunamalo.”Akane, 28Tomas bakodaw, “ayi kaba, nalamKamokim ade nalam Got bo!” Akane,29Yesus ayo bakodaw, “kaba natamaw kayoaket kunamaw. Kata kan ata natamongindanim, aket kunama namti, aka daw kinimdádi am aket kalfalin uyo atin seng keidok-aba.”

30Kale Yesus aka amweng kidimin kinimim kin dim kal kukuw makik makik sengseng uyo kanamsa, kata bu buk tem kaekgodulongin danim. 31 Kata madik kuwgodusi uta utam aket fukan dádomo, Yesusaka Got Walusa Kinim ade Got ami Minkale aket afan kalokabiw, beta kiba ken sunbiyámin uyo kudulokabiw ko.

21Weng kidimin kinim fet kal Yesus misuna

atamsiw sung uta ko.1 Kale yanol beta Yesus asiki alam

weng kidimin kinim dim misunsa ayoTaibidias wok mik dukum kal misunsa.Kale kabadákal ami sung kanosa uyo2 Saimon Bita so Tomas awang man soNataniel Keina abiw Galili bakan kayakso Sebeddi ami muduw alew keidiwadeweng kidimin kinim alew mak keidiw iyoadikum makuw tubudusiw. 3 Kale SaimonBita aka bakoyam, “naka takam tein uni.”Kala nade ika bakodaw, “nuluso makuwkawso takam tein unumo.” Kale nikil yakkunu tem tein bom takan tein kábisiw,kata bemi midiliw kabadák ayo takam makkudulongin danim.

4 Kale kutim midiliw Yesus aka wok duldim tod bada, weng kidimin kinim, ika beYesus báno kalesiw.

5 Aka gán dáyam, “lonal kiba, takamso budumubiwe?” Yakane, ika bakodaw,“báno,” kaliwe, 6 aka bakoyam, “kim weik

men dukum uyo kunu miskuno kal kudákdi nadiwo takam mak kudulino.” Yakanade afan ika kudák didiwe, takam sengseng tade tow weik men dukum weina.Kale gadel tabe dafodoliw banim.

7 Kale beta weng kidimin kinim Yesusaket kudawsa kinim ayo Bita bakodaw,“Kamokim alata ka!” Akane, Bita ayokanodin weng be kidi nadale ilim gulukutiba uyo falfal dau miki nadale yod dákwok dang abesa. 8 Kale weng kidiminkinimmadik ika kunu dim takamweikmenweinu uyo gidi gidi kudew, Bita yán abomaek tadiw, kata kun tada wok dul badangtada iw be wok ami kimis be 90 mita tawkanabiw. 9 Kale ika maek wok badangwok ningning dim nadiwe as mak kain-ubano kalomo, weing gumdim be takam sobudet so kuw bu ka. Kaliwe, 10 Yesus ayobakoyam, “kibilim takam kamane buduliwuyo madik mak kudew tadino.” Yakane,11 Saimon Bita ayo kunu dim tam be, dáktakam men gidi gidi kudew wok dul dimtasa. Kale takam amsun amsun tade towweik men unsiw bidi 153 kal, kata sengseng be weik men badal tabongin banim.12 Kale Yesus ayo bakoyam, “kala, tadiwo,kutim imin waneyono.” Yakane, wengkidimin kinim iyo mak dákadá, kaba kankawtane? Akongin banim, be watawo ka-leyo bá, ika ilim kal aka Kamokim alata ka.Kale aket fukan dásiw kayo kale. 13 Yesusayo tad budet geleyam nadane takam ukulgeleyamsa kala. 14 Kale Yesus ayo yanolfom lung kudá talá tabe nadane misunaalam weng kidimin kinim atamámsiw be.Beta alewbino keisa.

Yesus so Bita so alewweng bakodawa bako-dawasiw uta ko.

15 Kale ika wane nadiwe Yesus ayo Sai-monBita bakodaw, “Yonmin, Saimon kaba,atin afan nam aket kukánamin uta atinseng kei kakanum kasal im aket kukáyaminuyo akamam sune?” Akane, aka bakodaw,“au, Kamokim kalam kal, naka kalfalka-mali.” Akane, Yesus ayo bakodaw, “namsiwsiw man kin mo bom wanin akiwalo.”Aka nade 16 alo Yesus ayo asiki bakodaw,“Yon, min Saimon kaba, atin afan aketkunamsáwe?” Akane, Bita ayo fakadubakodaw, “au Kamokim, kalam kal naka

Page 167: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yon 21:17 164 Yon 21:25kalfalkamali.” Akane, alo Yesus ayo bako-daw, “nam siwsiw kin mo bom wanin aki-walo.” Akeisa.

17 Kale Yesus ayo bid alewbino moBita bakodaw, “Yon min, Saimon kaba,kalfalnabáwe?” Kalane, aka bakodaw,“Kamokim adikum ufek ufek bo kalam kalkayo naka kabalam kal, naka kalfalkabi.”Akane, Yesus bakodaw, “nam siwsiw kinmo bom wanin akiwalo.” Akeisa ko. 18 AloYesus bako, “naka atin afan bakakabi, kabaman kuet kamakikiw badaw, bo kabal-ata ilim miki bom nadawe yaknang un-ono kalolaw uyo kabal kámokabaw. Katakaba faselokabaw, bo kinim madik ita ilimmikikam bom nadiwe teng sok gei ka-madew yaknang unono kanabaw bá uyokamadew dolok mo kámokabiw.” 19 Yesusweng bela kale bakosa, umi mit uyo yanolBita alam kano fikale, Got win kufodawok-aba uta kale. Yesus ayo Bita bakodaw, “namyán abo” Akeisa ko.

20 Kale Bita ayo dumade nadanade ata-momo, weng kidimin kinim mak Yesusaket kudawsa ayo im yán abo tadba. Beata kamakikiw Akayam Unemin ban iminwananom nadiw Yesus dim tud unombakodaw, ‘kan ata wasi gi dauyamokaba.’Akeisa kinim ata kale. 21 Bita ayo atamnadane aka dákadálaw, “Kamokim kaba,mew kinim akade?” Akane, 22Yesus fakaduBita bakodaw, “kaba naka bako, aka kanomkaunsin sada si naka asiki tadon kalomibo nalam aket ka. Kale bo kam san bá.Kale kaba nam yán ki abodal kala.” Akeisa.23 Kaleyo Yesus nikil fikil iyo kalo gedulweng be bakodawa bakodawa bom nadiwebako, “Yesus weng kidimin kinim makuwaka fikalokaba báno.” Kalsiw. Kata Yesusaka afan aka fikalokaba báno kalesa bá.Akade, mada bako, “aka kanom kaunsinsada si naka asiki tadon kalomi bo nalamaket ka. Kale bo kam san bá.” Akeisa utako.

24 Kale Yesus ami kanodin weng bako-dawsa, be weng kidimin kinim mak alatakin wala nadane ufek ufek alata utamnadane buk belami tem godusa, kayo nu-lum kal am kin walamin weng uyo atinafan.

25 Kale Yesus aka ufek ufek malow sengseng kanamsa, kata adikum bo godusa bá,alo bo kanom godulon kalesa nam, mewanang bakan kuw tabodu, bo buk ki kábiweina wasik so keidongino ko.

Page 168: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 1:1 165 Sinik Abem 1:22

Sinik Abem ami kanamsasung1 Kale Tiáfilas kaba, kamakikiw dil buk

mak godukamsi bo Yesus ami kamakikiwmit kei kanam ká bom kukukam ká bomkei badano, 2 bi Got dew tam abid tikinunse, ami sung adikum uta godukamsi.Kata Yesus ayo unono kanamom nadanealam weng dew kámin kinim iyo walu imunadane Got Sinik Abem kitid dim gutonsawa dauyamsa kala. 3 Kale Yesus ayo amikál funin kudu fikale nadale alo talá tabetad alam weng dew kámin kinim iyo itamnadane aka kukuw seng seng kukuyama.Ika kal keidomo afan Yesus alata kaunsinbe ka. Kalesidiw. Be am dánámin dengmak, alo bako tam kin kal kabadák uyoaka misunan bom nada Got kasák gu sunguyo weng dew kámin kinim bakayamsa.4 Kale am mak dána Yesus so alam nikil sodutam ammak dá wanin wananom nadiweYesus ayo bakoyam, “kiba, Yedusalem uyokudáyamin bá, kano bom nadiwo NatimGot alam suwayo weng takadáyamsa umisung bakoyamasi leiw uyo fen sidiwo kala.5 Kale Yon aka wanang kinim wok bankuw boyamsa, kata kamane mew sinan siaudokabiw kawák kiba Got ami Sinik Abemayo madák kiwa imudokaba ka.” Yakeisako.

6 Kale alam weng dew kámin kinim iyotad Yesus so gei dau nadiwe ika dákadálaw,“Kamokim kaba, kamane kaba Isadael gaw-man kin moyámin kitid uyo alo Isadaelkayak kuyamokabáwe?” Akiwade, 7 Yesusasik bakoyam, “kanamin umi am dánáminso atan makam so bo kim sano masi kalkeidumo kalbiw bá, kata be Natim alamsan. 8 Kale kiba Sinik Abem ata tadkiwa imu Got ami kitid uyo kuyamano,kiba abiw Yedusalem so adikum Yuddiabakan so Samediya bakan so adikum anangbakan kuw tabodu so umi wanang kinimadikum iyo kiwta nam kin walamin sungbakayamokabiw.” 9Kale be bakoyama ban-imune, kawákal Got ayo Yesus fada dafodew tam abid abe badane, nikil iyo dawkin mo bom keimiwe, ibin tabe ati daudaika atamodiw banim kei bom 10 katamfen kin mo áliwo, kinim alew ilim na-mal mikidin iyo ú tad mewso kal todnadiwade bakoyam, 11 “Galili bakan kinim

kiba, watawo kale abid uyo kin modin kuwkeibiwe? Got ayo Yesus dawkiyam dewabid tikin una. Kale kiba kano una atamiw,be ki alo kano tada atamokabiw.” Yakeisiwko.

Kinim mak waluliw matam Yuddas amiabin kudusa umi sung uta ko.

12 Kale weng dew kámin kinim iyomukkun auliw tikin uyo kudá Yedusalemabiw tasiw. Kale mukkun auliw beYedusalem mewso ko. 13 Kale ika tadYedusalem nadiwe tam el am ilim amteinábiw unsiw. Kale bidi Bita, Yon, Yemis,Andadu, Filiw, Tomas, Bátalomu, Matiyu,Alfias ami man Yemis, Saimon bakan kalanginanin kinim, ade Yemis ami man Yuddaskeida. Keidiwe, 14 wanang madik keidiw,Yesus alam akun Madiya so alam nikil sokeidiw. Ita sun kuw tada tada dek amki Gotkalfala bom suksuk áliwo ko.

15 Kale kanabiw am bu banimo si lukintaw kei nadiwe kabadákal Yesus afan kalinkinim iyo deng alalew tade tam kilungkal (120) tein bidiwo kale, Bita ayo iwyaktem kal tod nadanade bakoyam, 16 “namnakanumkasel kiba, numawadikDewit akaYuddas am sung bakodawsa. Kale kinimiyo ata dumoda yak Yesus dew fakusidiw.17Kale Yuddas aka nulumi mit makuw kaleaso nuso nikil wok makuw fakuyamsuwoko.” Kalesa. 18 Kale Yuddas aka alamkukuw mafak kanoda kuno kale tumonkudawsiw uyo bakan mosa kal sok wanefikale sok wak tam dá dew madák bakandáda, am dam uyo bikinane, alam wol isakuyo fuk tam dá bakan abesu ko. 19 Kaleadikum Yedusalem kayak iyo kidi nadiwokayo bakan win uyo ilim weng Akkeldamakalanámaliw ko. (Umi mit uyo ki kaimbakan kalin.) 20 Kale Bita ayo fuw buk temYuddas ami sung bakosu uyo bakoyam,“ ‘ami am uyo kudáliw gisuk ade kinim so

mak tam ami am biyámin bá.’Kalesu ade alo bako,‘kinim mak am abin kudu wok fakudako!’Kalesu kala. 21 Kaleyo nuka kinim makwaluluwo matam nuso kei nadane Yesusami fikale talá tabeba umi kin walaminweng uyo bakan kámako. Kata kinimbe suwayo katow kal Yesus ami kámámsauyo nuluso kinim mit makuw kei bomalaso kuw kámámsuw ka. Kaleyo kuwade 22 aka suwayo Yon wok ban bominkinim so kal alaso mit kei nuso tad bi tadYesus imadá abid tikin unse ka. Kaleyo

Page 169: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 1:23 166 Sinik Abem 2:22kuw ko.” Yakane, afan 23 ika kinim alewwalusiw. Kale im win be Yosew Bádsábasade win mak Yastas akbiw keida Matiyaskeida, ita ko. 24 Kale ika Got gánla bombako, “Kamok kaba, adikum kinim bidiwimi aket fukanin uyo utamsaw. Kale kabakinim alew bidi kukuyam walulawo, 25 atamatamYuddas alambánunomabin kudáseuyo kudu weng dew kámin kinim kei wokfakudako.” 26 Kale nadiwe ika yak as gangmewtanong so kimis so alew faku kuwánadiwe kalo yak fit kudulomo Matiyas ataas gang kimis kudula ka. Kale ata matamweng dew kámin kinim wol fewa nikilkilung kal keisiw.

2Got ami Sinik Abem dabadála madák tasa

ami sung uta ko.1Kale God Kámin ban bomin am dánane

Yesus aket kudawsiw kinim iyo am makkal dutam dá bom keim áliwo, 2 abid tikinkaw tam kalo bid weng dukum uyo geduldukum taw dew madák am kaw tam uyogedul bideng ki weinane, 3 ika kalomo, ukalyaknáminmak as daung dukum tawmadáktadu ka. Kal bom keimiwe, as daung uyotaktak yak wanang so kinim so adikumkaw tam teinbiw imi al abune, 4 kabadákalSinik Abem ayo tad im aket tem weinane,ika mit kei weng kukum kukum bakam-siw. Kale be Sinik Abem ata kanoyam kitiddauyamano kanodin weng weng be bakan-siw ko. 5 Kale kanabiw bewák Yu kayakGot kalfalin wanang kinim seng ika anangbakan adikum kuw tabodu kal tada tadabom láw Yedusalem abiw kal teinbidiw.6 Kale ika bideng kanodu bo kidi nadiwealuk tad gei dau kidi nadiwe kol beso kuwokalsiw. Be watawo kaleyo bá, Got afan kalinmakuwmakuw imi weng uyo ita baka badabaka bada kei bidiw kidi nadiwo kayo ko.7 Kale ika aket diking dakung bom nadi-wade bako, “kuin, kinim bidi Galili kayak!8 Kata yakno yakno ika makuw makuwnum weng uyo baka bidiw nuka kidibuwe?9NukaBadtiniyan kayak,Mites kayak, Elamkayak, Mesabotemiya kayak, Yuddia kayak,Kabaddosiya kayak, Bantas kayak, ade Eisakayak, 10 Fadisia kayak, Bamfiliya kayak,Isiw kayak, ade Libiya bakan Saidin abiwmewso so biyámin kinim ade madik nukaUdom kayak, 11 kata madik nuka Yu kayak

ademadik nukaMifiwomaek Yu kayak wolfewa atin Yu kayak keisuduw ade madiknuka Kadít kayak ade Edaw kayak nukatada tada ausaduw, kata nuka kinim bidinulum weng baka bom nadiwe Got amikukuw dukum kanaba sung uyo adikumbakayabiw.” Kalsiw. 12 Ika aket dik-ing dakung bom nadiwe amon bom wengdákadálawa dákadálawa bom, “utakun mitutane utane?” Kalbidiwe, 13 kinim madikitane tudom diyam bom nadiwe bakodiw,“Yesus afan kalin ika wok mafak seng kuwwan bi bom aket wakwayabano.” Yaksiw.

14Kale Bita aka kinim kum kal so tod be.Kale aka kinimwanang seng seng iyo wengdukum kuw bakoyam, “adikum Yu kayaktad Yedusalem tasidiw kiba, nam weng bekidela kidinamiwo mit dákafiyamon kala.15Kale kim aket bako kinim bidi wokmafakseng wane aket dakwayabano kalbiw, kataatan sinik bo kama matam bati dim abakayo be wokmafak wane aket dakwayaminumi atan bá. 16Kalemew imi kanabiw sungbe lum senin kinim Yoel, aka bakosa kale.17Got ayo bakoyam,‘am adik adik dánokaba kal nam Sinik

Abem ayo dabadáli dák nadanoadikum kinim so wanang so imidim abokaba. Kale kim muduwiyo lum weng bakanokabiw. Adekimi kinim kasá kasá ika Got wisinbo utamanokabiw ade kimi kinimfasel ika lum seng bomokabiw.18Ade am adik adik dána tadu nakanam Sinik Abem dabadáli dák namwok fakudin wanang so nam wokfakudin kinim so im dim aba, ikalum weng bakanokabiw ko. 19 Kalenaka abid tikin katam uyo mudimudín kukuw kukuyamokabi adebakan kadák akal dubat dubatinkukuw kukuyamokabi, be kaim soas kainin so as lek bakiyámin souta kukuyamokabi. 20 Ade atanayo midilokaba, alo kayow akal isakbino kaim alataw keidokaba. Kalebe kana bi tade unuyo Kamok am,am dukum so lamlam so dánáminuyo tadokabu. 21 Kale kan kinimwanang ita Kamok dakonamako,kale win gán dádawokabiw, Kamokakal kail bá takeikuyamokabano.’

Got Yoel dim bako kalesa.22 Kale Isadael kinim kiba, weng bela

kidilino, Got ayo Yesus Nasadet kayak alam

Page 170: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 2:23 167 Sinik Abem 2:44dim kal dubat dubatin kukuw so aket dik-ing dakung bom amonin kukuw so mudimudín kukuw so uyo kilim iwyak tem kalkidelsa. Kale be kana badano kibi kili-wta utam kal keidomo aka atin Got alatadabadála tasa ka. Akeisidiw. 23 KaleGot aka suwayo kal alam kal ade alata bokanodokabuno kalesa. Kayo Bailet Yesusayo dabadáyama yak kilim teng dim aba,ban keimin kinim ita dakoyamiw as daw-ing dákamin dim dawti sil biki anbisidiw.24 Kata Got aka dabadála fomongin banimtá dafo nadane atin Got dabadála dák kuinbid unemin umi kitid uyo kail bá takeiku-daw min talá dause. Be watawo kaleyo bá,kuin bid uka ken kitid sonomasi Yesus dewfakudomu banim. 25 Nulum awadik DewitYesus sung bakoyamsa uyo bako,‘naka sun kuw Kamok ayo nalam kin

gubuyo kal atamábi, watawo kaleyobá, aka nalam teng miskuno kal be,kayo naka fingánomi banim. 26Betakaleyo nam aket kidelnamábu adenam weng bo kalfalin weng kiweinsu ade nam dam bo kikiláw,kata naka mimin dok di bom bokanodokabu kalbi kayo nam aket bodakbunamábu. 27 Watawo kaleyobá, Natim Got kaba, namadálawkano kuin bid bomi banim adekaba kalam Kinim Abem ayodabadálaw, ami dam uyo fomomubanim. 28 Kaba biyámin leiw kideluyo kukunamsaw ade kalam kingubuyo kal idak teinámin uyoweina namudokabaw.’

Awadik Dewit weng kalesa.29 Nalam nikil fikal kiba, naka kidela

bakoyamon, atin afan num awadik Dewitaka fikala dausiw ade ami fom lung bekamane nuluso be. 30 Kata aka Got lumsenin kinim ade aka Got weng takadálawsabo alam kal. Kale aka weng abem bakodaw,‘naka kam low mak walulino matam kalamKamok keibadaw taw keidokaba.’ Akeisa.31 Kale Dewit aka Got ami kanamokabauyo utam nadano kayo aka Kadais amitalá tabamin sung bakansa uyo bako, ‘Na-tim Got kaba, dabadálaw kano kuin bidboma banim ade kaba kalam Kinim Abemayo dabadálaw, ami dam uyo fomomubanim.’ Kalesa. 32 Kayo Got aka Yesus betá dafoda ami dam uyo kudála fomonginbanim keidune, adikum nuka mew kanabubo kin walabuw. 33 Kale Got aka Yesus ayo

alam teng miskuno kal dawti nadane windukum kudaw nadane Sinik Abem wengtakadálawsa uyo kudawane alo Yesus ayoSinik Abem be min dabadála madák numaltad atamanbiw ka. 34 Dewit ayo dew tamabid tikin unongin banim, kata aka bakosa,‘Kamokim Got ayo nam Kamok bakodaw

nadale tad nalam teng miskuno kalkano tein badawo 35 si kalam wasiiyo tudo imadew tad kalam akfaktem imtikamon kala.’

Kalesa.36 Kaleyo adikum Isadael kayak kiba,

nam weng dam bela kidela kidilino, Yesuskiliwta anak as dim dásidiw ayo Got bakonadane, ‘be kinim nam Walusi Kinim adeKamok keidawsi.’ Kalesano,” Bita yakane,37 wanang kinim iyo kidi nadiwe aket luk-lakyamane, ika Bita so weng dew káminkinim madik so bakoyam, “duwal kiba,nuka yakodokabuwe?” Kaliwe, 38 Bitaayo bakoyam, “kiba ban keimin uyo ibikdumam nadiwe Yesus Kadais ami wintudow dim wok ban bodiwo, Got ayokim ban keimin uyo lukuwá kudáyamane,kiba Got Sinik Abem min kudamin uyokudulino. 39 Kale Got Sinik Abem wengtakadáyamsa bela adikum kilimi ade kilimmuduw adikum imi ade kinim wanangadikum teiniw mániw imi ade yak wanangkinim kan ata nulum Kamok Got alatagán dáyamokaba imi ko. 40 Kale Bita ayoweng kitid seng seng kuw bakoyam, “kiba,mew wanang kinim teiniw imi kukuw uyotakas kudá maek kaek abe kilim kál bábutakakudin kala.” 41 Kale wanang kinimmadik seng seng (3000) ita Bita ami wenguyo atin afano kaliwe, wok ban boyamiwyak wanang kinim kanabiw imi wol bake-siw ko.

Afankalin kinim tada tadasiwumi sungutako.

42 Kale Yesus afan kalin kinim ika tadatada bom weng dew kámin kinim im sawakidi bom, imin fakel fakel wan bom nadiweGot so weng bakan bom ilim ufek ufek uyokudawa kudawasiw ko. 43 Kale weng dewkámin kinim ika mudi mudín kukuw soaket diking dakungin bom amonin kukuwso uyo seng kuw kana bidiwo wanangkinim seng seng iyo Got win dafádawsiw.44 Kale Yesus afan kalin kinim iyo ulumkano dek amki tada tada bom nadiwe ufekufek adikum uyo akanum kudawa kudawa

Page 171: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 2:45 168 Sinik Abem 3:23

bom nadiwe 45 ilim ufek ufek uyo wan-siki dusiki bom nadiwo ta bom wanangkinim ufek ufek iwa bidiw iyo min monikukayamsiw. 46 Kale Yesus afan kalinkinim iyo sun kuw tad Yol am kasadamtem tademámsiw. Kata ilim am am uyoaket dakbu idak tein bom nikil tada tadabom budet fakel fakel wan bom nadiwe47 Got win kufádaw bom idak tein bidiwo,Yedusalemkayak iyo imiwin kufáya bidiweGot ayo wanang kinim makso makso bankeimin kail bá takeikuyamsa ko.

3Bita kinim makal fakanuk gam kidel dausa

sung uta ko.1 Am mak dána nade Bita so Yon so

imi tam Yol am unsiw. Be atan siniktade tow alewbino dim aba kawákal Gotso weng bakanámaliw kayo be kanamumokale ika tad 2awsomwin Kidelok kalbiw kalleiw tadiw. Kale bewák kinim mak makalfakanuk gam, aka akun mat tem kal alamkanodin dausuno. Kinim iyo sun kuw dewtad dawti bidiwo, aka kinim wanang Yolam kasadam tem tade bidiw moni mun-yamába. 3 Kale Bita so Yon so iyo tade Yolam unumo kanabiw ka, kale itam nadalekinim ayo moni munyamá nade 4 Bita soYon so iyo kinim kin tudun salaw nadiwadeBita ayo kinim be bakodaw, “kaek fen alewnuka itamal!” Aka nade 5 kinim ayo kaekfen itamsa. Be am aket ika ufek ufekmak kunamumo kanabiwe, kalesa. 6 KataBita ayo bakodaw, “naka gol tumon sobá. Kale naka ufek ufek makuw fakubi utakuw kukamokabi.” Akei nadane bakodaw,7 Yesus Kadais Nasadet kayak am win tu-dow dim kaba kan tod unalo!” Akbane,yak kinim ami teng miskun fakudaw fadadafo keim sadane wabading ami yán soyántummakalukmakaluk so uyo kasáya ki-tidawune, 8 kinim ayo fada kan tod nadaneken kámi kala kale nadale aka Yon so Bitaso Yol am kasadam tem ei bom yod tamdák kei bom Got kalfalawsa ko. 9 Kaleadikum wanang kinim iyo atamomo kinimayo ká bom nadale Got kalfala bom keibaka. 10 Kale ika atamomo kinim Yol amawsom win Kidelok kal tein bom monimunala alata ka. Kalesiw. Kale kanosu beika aket diking dakung bom amonin so kolbeso kuwo kalin so keimsiw ko.

Bita tam Yol am bom nada kinim wanangweng bakayamsa umi sung uta ko.

11 Kale munin kinim ayo Bita so Yonso imi teng fakuda tam Yol am kasadamtem ilim awadik Solomon am ábalimtein bidiwe wanang kinim iyo kol besokuwo kale tad falfala imudiwe, 12 Bitaayo wanang kinim itam nadane wengbakoyam, “Isadael kayak kiba, watawokale bo amonin kuyábu? Ade kiba nulumkitid tuw kinim be kidel daudiwo, kale kinantam dákamin kuw keibiw. Kim aketnuka kinim kidel, kayo kinim be kideldaudiwo. Kalbiwe? Bá be! 13 Kale numawadik kasal Ebadakkam, Aisak, Yekkowimi Got alam wok fakudin kinim Yesuswin dukum kudawsa. Kata kiwta ta bomYesus ayo dew yak Bailet dádaw anbidino.Kaliwe, Bailet aka bako, ‘dabadáliw luk balaunako.’ Kalese, kata kiba Bailet bakodaw,‘Yesus be num kuso.’ Akeisidiw. 14 KaleYesus be Tatun Kinim ade Kinim Abem,kata kiwta Bailet bakodaw, ‘Yesus be numkuso.’ Akei nadiwe ‘Badábas kinim áminkinim ata min talá dauyamalo!’ Akeisidiw.15 Kale num Sinik Mit Kayakim ayo kibaanbidiw fikalese, kata Natim Got tabe fomlung kal dafoda tá matamánse. Kale alewnuluta kin walasuduw kala, kaleyo alewnuka bakayam kábuw. 16 Kale kinim belaatam kilim kal keisiw. Kale be kinim Yesuswin tudow dim num afan kalin Got amiyokal tasu uta ta bom aka atin kidela daudukasáya. 17 Nam duwal kiba, naka nalamkal, kiwso kilim gebom gebom so kibaYesus be ambisiw, kata bo kim kal banimkayo bo kanosidiw. 18 Kata be Got alatakanoduko, kalese, be Got alam lum seninkinim dim bakoyam kanam tadokabuno,kalesa uyo bako, ‘nalam Walusi Kinim ayokál funin kudu fikalokabano.’ Yakeisa utamatam dam abusu. 19 Kale kilim aket uyoban keimin ibik dumam nadiwo maek Gotami mit tadiwo Got ayo kim ban keiminuyo takan keiyamokaba. 20 Kaleyo Gotata dabadáliwo, ata ta bom Got afan kalinkitid uyo kuyam nadane kilimino, kaleWalusa kinim Yesus ayo dauyamak kala.21 Kata aka abid tikin kaw tam kal teinbadano bi Got ayo alo adikum ufek ufekuyo asiki kidel kudokaba. Kale be Got alatasuwayo lum senin kinim abem imi dim kalbe weng takadáyamsa. 22 Kale Mosus akabako, ‘Kamok kilim iwyak tem kal kinimmak waluyamokaba. Kale aka lum seninkinim kei nalataw keidokaba. Kale kibaamiweng adikumuyo kidilawin kala. 23Alokan kinim ata am weng mak kidilawongin

Page 172: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 3:24 169 Sinik Abem 4:18banim namti, aka takan kei dauda alamwanangkinim imadá atin yak kaek abokabako.’ Kalesa.

24 Kale lum senin kinim adikum Samuelami dim kalo lum senin kinim imu madákmadák tasidiw im lumweng kanambakam-siw namti, bo kamane kal kanam tadbu ka.25Kale kiba lum senin kinim imi bakamsiwnamti, kiwta kuduliw ade kiba Got kilimkawadik kasel dim abino kalin weng kidelkusa kaí, kuduliw. Kale Got aka Ebadakkambakodaw, ‘kam láw dawtidokabaw dim kalwanang kinim adikum anang bakan teiniwiyo im kinim dádokabi.’ Akeisa. 26 Gotayo alam Wok fakudin kinim ayo talá dafonadane aka dabadála tad Yu kayak kibilimdim asik abe im kinim dáse. Be alamimadela kilim ban keimin kukuw uyo kudámaek Got mit tem tasidiw beta ka.” Bitakalesa ko.

4Bita so Yon so kansol dim kot keimsiw sung

uta ko.1Kale bowál bowál so Yol am un tabudin

kinim imi gebom so kinim mit Saddusiso iyo tad Bita so Yon so itamomo, alewika kinim wanang weng bakaya bidiwo ikatad itam nadiwe 2 aket mafak dukum kuwkeiyamsa uyo watawo kaleyo bá, weng dewkámin kinim alew ika Yesus talá tabeseumi sung uta kinim wanang weng kukuyabom keibiw uta ta bom atin dam kukuyamfikalanámin uyo talá tabe kaunsin kenbokabiw. Yakbu kayo ko. 3 Kaleyo ikaBita so Yon so iyo imadew faku imadewkot keim unumo kaliw. Kata am kuinakabadákal kanabiw kayo imadew yak kal-abus am imtidiw sidiwo amsino dánunalokaliw ko. 4 Kata wanang kinim imi kinimalew Yesus talá tabamin sung bakoyamaket dafoyamiw maek Got afan kalesidiwiyo ki kinim seng seng (5000) ausiw ko.5Kanabi sidiwomatam kinmoyámin kinimkinim so gebom gebom so sawa kukuminkinim kinim so iyo yak Yedusalem kal tadatada ausiw. 6 Kale bokal kayak am winAnas aka kawákal alam muduw Kayafas,Yon, Aleksanda ade alammuduwmadik isobidiw. 7 Kale ika Yon so Bita so imadewyak ilim kin gubuyo kal todiwade, ikaweng dákadáyamiw ko. “Kiba yakno yaknobom nabiw ade kan imi kitid dim ade kanwin tudow dim bo kanabiwe?” Yakiwe,8 Bita ayo Got Sinik Abem kiwa dausa

kayoweng fakadu bakoyam, “kinmoyáminkinim so gebom gebom so 9 kiba numkukuw kidel kinim kun iwánsa kanodawuwkasáyase umi sung uta dákadáyabiwe? Adekiba num dákadáyam kan ata kidel daudakasáyaseno, kalbiwe? 10 Afan namti, numaket kibil keidiw Isadael kayak wanangkinim adikum ikil keidiw, kiba be atinkidela mew kinim tad kilim kin gubuyokadák toda be atam kal keidin kala. Akakun iwánsa, kata Yesus Kadais Nasadetkayak kibilim anak as dim dásidiw, Gotta bom tá dafoda fikalanámin uyo kudáseami win kitid tudow dim kinim bela atinkidelba. 11 Kale Got godin weng bakosu beYesus ami dinang bakosu, uyo bako,‘kale am ginamin kinim kiba, tum bula

mafako kale kudáliw yakabu kudá-sidiw, kata uta ta bom nadule ka-mano tum beta atin matam iwkukmidi keiba kala.’

12 Kaleyo Yesus makuw aka alata kuw kenwanang kinim iyo ban keimin uyo kail bátakeikuyamoma kala. Kaleyo mew anangbakan kuw tabodu wanang kinim bidi makGot win kitid dauyamsino ken im dim bankeimin kail bá takeikuyamodiw banim.”Yakiwe, 13 kot keimin kinim ika Bita so Yonso imi aket fingánin banim keibidiw, beutayam nadiwade finang dádomo alew ikasukul mak keidongin banim ade ika takambudumin kinim kuw ka. Kale aket dikingdakung bom nadiwe ika finang dádomo,kinim alew ika Yesus so makuw káwámsiwka. Kaliw ko. 14 Kata ika utamomo kinimkun iwánsa kidel daudiw kaí, alew ilimiwyak kal todbe ka. Kale nadiwade ikaim weng mit banima kudá nadiwe 15 kinimalew iyo imadáliw kot keimin amkudá abiwuniwe, beta kot keimin kinim ilifin gudulubakodawa bakodawa au nadiwe kaliw ka.16 “Mew kinim bidi yaknoyamokabuwe?Yedusalem kayak wanang kinim adikumteiniw, ika alew imi dubat dubatin kukuwkanosidiw be utam atin afan kalebiw. Kayonuka yakno yakno faltiyamoduw banim?17 Kata nuka weng kitid dauyam, kibawanang kinim iyo Yesus win bemi sung bebakayamin báno yakuwo kanodin kukuwbe yak aba maek aba sengoma banim kei-dako.”

18 Kale nadiwe ika sawil gán dáyamiwtam uniwe, weng sawa kitid kuw bakoyam,“kiba Yesus win tudow dim weng bakanin

Page 173: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 4:19 170 Sinik Abem 5:1ade kukumin bá.” 19 Kata Bita so Yonso ika weng atung fakadu bakoyam, “kibaaket taktakudin kala. Au bo kukuw kidelade bo kukuw mafak kalino. Got aka kinmobe kale kim aket nuka Got am wengkidimin bo kudá, kim weng kidiyamume?20 Bá be, nuka Got am kukuw utamsuduwade alam weng sawa kidisuduw umi bakabom kukumin uyo kudá sading kaloluwbanim.” Yakeisiw. 21 Kale Yu kayak gebomgebom ika leiw sono masi, sok gei imu-doliw banim, watawo kaleyo bá, wanangkinim adikum iyo kanodin kukuw kanodubo utamGotwin kufádabiw kayo ko. 22Kalekinim aka kun iwán kei bada bi itol ulumi kidengmak ade fakadis dutamo tade tam kinkal keisa ayo kasáya daudiw, kayo Yu kayakgebom gebom ika weng dew kámin kinimiyo asawil kitid weng bakoyam kanaminbáyo, yakei imadáliw unsiw ko.

Got wis sánla bom fingánin banimáminkuyamo akin sung uta ko.

23 Kale Bita so Yon so iyo talá imadáliwtam abe wabading ú yak ilim kinim iyoitam nadiwade weng adikum bokal kayakas fakiw dakádawin kinim so gebomgebomso im weng bakoyamiw uyo isik kudewyak bakoyamiw ade 24 Yesus afan kalinkinim iyo weng bela kidi nadiwe ilim kinimadikum iyo nikil dek amki tein, Got gánlawbom nadiwe bako kaliw ko. “Got adikumkin modin kinim kaba, kalawta abid sobakan so wok so adikum ufek ufek im temtem bidiw iyo kidel imusaw kinim. 25 Kabakalam Sinik Abem dim awadik Dewit kalamwok fakudin kinim bon tem leiw bakosawuyo bako,‘watawo kale anang bakan kuw tabodu,

wanang kinim ika atin kengkeiyaba? Watawo kale wanangkinim ika weng mit banim uyogudulbiw. 26Kale bakan dim kamokkamok ika wasi ginumo kidelbiwade ika tada tada dek amki bomKamokim ade alam Walusa Kinimtabuduw ginumo kanabiw.’

27 Kale afan Edot so Bantias Bailet so iyotad Mifiw tademin so keidiwade Isadaelkayak kinim so Yedusalem tein bidiw kei-diw iyo tad kam wok fakudin kinim abem,Yesus kalam walamin kinim walusaw ayoweng gudul dau kukuwmafak kanadawsiw.

28 Kale wanang kinim bidi kalam kan-oduko kalesawkaí, ita kanodiwmatamdamabusu. Ade kanosu, be kalam kitid dimade kalam kanoduko kalbaw kayo kanosu.29 Kamok kaba, kamano imi fingánin wengbakayabiw bo utayamal kala. Nuka kalamwok fakudin kinim. Kale dakoyamawo,nuka kam weng uyo fingánin banim bakankáwum kala. 30 Kale kabalam wok fakudinkinim abem Yesus win tudow dim kalamkitid uyo kudálaw madák wanang kinim táimkánin so dubat dubatin kukuw kukuminso kukuwmakikmakik kukumin so keimukkala.” Kalsiw ko.

31 Kale ika wis sánin uyo wis sán si ban-imano kalomo ilim am teinbidiw uyo bilakbilak tabuno kalomo, kinim so wanang soiyo Got Sinik Abem tabe tad kiwa imudane,ika Got weng sung uyo fingánin banim kenkitid kuw tabe bakansiw ko.

Got afan kalin wanang kinim ilim ufek ufekgelemsiw sung uta ko.

32 Adikum Got afan kalin kinim iyo tadatada aket makuw keisiw uyo kinim so makbako, “mewnaka nalamufek ufek bo nalamadik dáwo kalongin banim, kata ika adikumufek ufek bo nikil num makuwo.” Kalsiw.33 Kale weng dew kámin kinim ika kitiddukum tuw wanang kinim bakoyam atinafan Kamok Yesus be fikale talá tabesenoyak bidiwo Got ayo atin adikum afan kalinkinim iyo im kinim dása. 34 Kale adikumika ufek ufek so mak iwongin banim.Be watawo kaleyo bá, wanang kinim iyoilim bakan so ilim am so uyo moni moku kudew tad 35 weng dew kámin kinimdakáya bidiwo ika moni uyo kudu kudewyak kan ita ufek ufek waktuwa bidiw iyogele kukaya bidiwo kayo ko.

36 Kale Got afan kalin kinim mak winYosew, am kinim mit be Liwai ade ambakan be wok gung Saibadas. Kale wengdew kámin kinim ika win takudaw Bán-abas, akbiw. Kale win Bánabas kalbiw, umimit be, ‘weng im kitid sánin kinim.’ Kalbiw.37Kale aka bakanmak kuduseno bakan uyomoni mo ku nadane kudew tad weng dewkámin kinim kuyamsa.

5Ananayas so Safaida so im bakan moni

mosiw sung uta ko.1Kale kinimmak be amwin be Ananayas

ade alam kadel um win be Safaida. Kale

Page 174: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 5:2 171 Sinik Abem 5:24aka alew ikil ilim bakan uyo moni mo kunadane 2madik alam kutidane, madik kuwkudew tad weng dew kámin kinim dáya-mane, kadel uka ulum kal keisu. 3Kale Bitaayo bakoda, “Ananayas, yakno Mafakimayo dabadálawo, ayo kam aket geikamu-dano, kaba Got am Sinik Abem ibakadabom bakan kun tum kudusaw uyo anungkalam kutisadáwe? 4 Kamakikiw modon-gin banim bakan bo atin kalamino adealo bakan kun mosadaw uyo tum kalamikudu ayo kalam aket kuwo kalte kalte kudásadaw ka. Utakun uta ta bom kam aketfukanin uyo kanakam tabu kanodono, kaleibakanin kukuw bo kanamubawa? Kabakam aket bo kinim ibakadabino, kalbaw,kata kaba Got ibakadabaw ka.” Akane,5 Ananayas ayo be kidi kei badane, an-binoda un bi dák bakan abe fikalane,wanang kinim ika kanoda umi sung uyokidi nadiwe, ika fingánin dukum kuw keibidiwe, 6beta mining kinim ita tad nadiwe,ami atukul uyo lim gine falal falala kukudew yak bakan tem kal dau keimiw.

7 Alo teinin taw si atan sinik alewbinomak banimune, Ananayas alam kadel uyokimak kanoba sung be mak kidilonginbanim ulum duyo duyo tad am tadu nade8 Bita aka dákadámam bakoda. “Kuba,kimak akam kimi bakan kisol mo kubiwuyo bula kiye, weng dam kuw bakon-amo!” Wakane, uka bako, “au, bakankun ade be ká.” Kalune, 9 Bita ayo wengbakomam, “kuwso kimakso, kiba watawokale Got Sinik Abem ayo ibako dawkuku-biw? Utamal! Kinim kulum kimak dautadiw ika tad awsom todbidiw ka. Adeita alo kuluwso kamadew tama unonginkanamiw ka.” Wakane, 10 uka bilat unbi dák alam mewsino abe fikalune, alomining kinim iyo tad utamomo fikalu ka.Kale kudew yak kimak daubiw mewso kalkudiwe, 11 adikum Got ami kinim wananggu so yak wanang kinim madik kanamubusung kidiliw so iyo fingánin dukum kuwkeisiw ko.

Weng dew kámin kinim, kinim wanangseng kidel imusiw sung ko.

12Kale weng dew kámin kinim iyo dubatdubatin so ade aket dikingdakungin kukuwso uyo kinim wanang tem kawákal kidelbom nadiwe adikum aket afan kalin kinimiyo tam Solomon Yol am kasadam tem kaltada tadasiw ko. 13 Kale wanang kinimmadik Got afan kalongin banim, ika Got

afan kalin imi win bude kufáyamsiw, kataika fingánin dukumkudu bomnadiwo kayoika yak im wol fewodiw banim keiyámsiw.14Kata wanang kinim seng iyo Kamok aketkudaw nadiw ulum kanomaek Got mit temtade bidiwo, afan kalin kinim wanang imigu uyo atin tam so tam so sengánsiw ko.15Kalewengdewkámin kinim imdubat du-batin uyo kana bidiwo, kayo wanang kinimasanin dukum keisiw iyo imadew tad leiwleiw kal, abin so abin kon so ifo imadew tadimti buduwo, Bita tade unano ami sinik kikfitin uta maleyamano kidelamumo, kalekanamsiw. 16 Alo abiw abiw Yedusalemmewso so kinim wanang seng seng iyo tadtad bom ilim kinim asanin seng so sinikmafak kiwa imusa so iyo imadew tad wengdew kámin kinim dáka bidiwo, ika adikumkasáyámsiw.

Ensel tad kalabus am weng dew káminkinim imkan keisa sung uta ko.

17Kaleyano bokal kayak so alamwokmitmakuw fakanin kinim so kinim gu Saddusiso keidiw, ika weng dew kámin kinim imikukuw kanabiw uyo atin titiyam nadiwe18 imadew faku imadew yak kalabus amimtisiw. 19 Kata midiliw kawák Kamok amiensel ayo kalabus am fal uyo bisu imadewmatam abiw dá nadale bakoyam, 20 “Kibayak Yol am kasadam tem tod nadiwewanang kinim iyo alokso biyámin sungadikum bula bakayamin kala.” Yakeisa.

21 Kale sidiwo matam kutim am gak gaktad badane ilim kanom ensel bakoyaba tawbe ki wakas tam Yol am kasadam tem todbom wanang kinim kukuyabidiw. Bokalkayak so alam wok mit makuw fakaninkinim so iyo tad kansol kot keimin amnadiwe Isadael kayak gebom gebom iyoadikum gán dáyamiw tada tada keidiwe,Yol amun tabudin kinim iyo bakoyam, “yakkalabus am nadiwo weng dew kámin kinimiyo imadew tadino!” Kale imadáliw uniw.22 Kata ika tad kalabus am tadulomo, ikamak teinongin banim ka. Kale kudá ayoilim yán tem yak nadiwe sung bakoyam,23 “nuka yakudomo kalabus am fal ude atinnet net leibiwo kalomo, un tabudin kinimiyo am awsom kinmo todbidiw ka. Kaluwe,nuka fal bisu tam am unuw, kata tamaudumo am katam kaí, kidin kuw keibunokalomo kinim mak teinongin banim kalekudá taduw.” Kaliw, 24 kidi nadiwe beta Yol

Page 175: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 5:25 172 Sinik Abem 6:2am un tabudin kinim im gebom akal keidabokal kayak as fakiw dakádawin kinim ikilkeidiw, ika aket seng seng fukan bom kuinweng dew kámin kinim bidi yaknobiwa,kal bom keimiwe, 25 alo kinim mak tadbakoyam, “kiba kidilin, kinim imo kalabusam dá sidiw ide, tad Yol am kasadam temkal tod bom wanang kinim kukuyabiw,bede.” Yakane, 26Yol am un tabudin kinimgebom ayo alam kinim so ika yak wengdew kámin iyo bakadu imadew tadiw. Kataika teng imadew faku imadew tadiw bá,kata ika alamweng kuw bakayama imadewtadiw. Watawo kaleyo bá, ika aket fin-gán bom wanang kinim iyo tum kuwnoyodiwo. Kale nadiwo kayo ko. 27Kale wengdew kámin kinim iyo imadew tad kansolkot dim kal nadiwe bokal kayak ata wengdákadáyamako. Kale imadew tadiw. 28Kaleaka bakoyam, “nuka kitid weng kuyamnaduw kiba Yesus amwin tudowdim kinimwanang iyo kukuyamin bá.” Yakeisuduw,“Kata kibilim kanosidiw bo utamino, kimkukumin ki ta bomYedusalemuyo adik yakabe maek abe ausu ade kiba bakoyam nutamafak kei kinim be ambi sidiwo, yakbiw.”Kalane, 29 Bita so weng dew kámin kinimmadik so isik weng atung fakadu bakoyam,“nuka Got am weng kuw aboyámin ka,kinim weng be bá. 30 Kiba Yesus anew yakas dim dásidiw. Be nulum awadik kasal imiGot ta bom Yesus talá dafoda tum tem uyokudá 31 matam abane, dew tam alam tengmiskun abin abem dawti nadane Kamokimkeidaw bá kuw num Watakáyaw keidawause. Be watawo kaleyo bá, be kanodayoIsadael kayak iyo ken ilim ban keimin uyoibik dumamiwo aka im ban keimin uyolukuwá kudáyamanako. Kaleyo ko.

32 Nuka bumi sung uyo nuta kin walabakan kábuw ade Sinik Abem akal alasobumi sung uyo kin walasa. Kale yak kan ataGot weng kidilawokabiw beta Got aka SinikAbem ayo dauyamokaba.” Yakiwe, 33 ikabe kidi nadiwe im aket keng keiyama wengdew kámin kinim iyo anuduw fikalino,kaliw. 34 Kata Fedasi kinim mak am winbe Gameliel, aka sawa kukumin kinimo,wanang kinim ta bom win kufodawsiw.Aka kot keimin am kal fáda kan tod kinimbakoyam, “mew weng dew kámin kinimbidi imadáliw tam abiw tein sidiwano.”Yaka abiw uniwade, 35 kansol madik iyoweng bakoyam, “Isadael kinim kiba, mew

kinim kilim kanoyamumo, kanabiw bidikidásu abo itam nadiwo kala. 36 Suwámibá, amsinmew lukongin banimbe kal Tiud-das matam bako, ‘naka kinim dukum, winsono.’ Kalan taba, 400 kinim iyo yak alammit tem unsidiw. Kata kinim be anbidiwfikalese ade adikum kinim am ibik teinkámin, ika básikel yak abamaek aba audomilim kukuw kanamin uyo kudáliw kutinu,37 alom nadiwade beta ayo am mak dánaGalili bakan kinim mak win Yuddas ayowin bakanin atan kadákal matamba kinimwanang iyo seng seng yak ami mit temuniw ka. Kalom nadiw kinim be anbidiwfikalane, am ibik tem kámin, ika básikelyak aba maek aba ausidiw kala. 38 Kaleyokamano ki naka bakoyam, mew kinim bidikano imadálin. Kiba kukuw so mak kanoy-amum kalin bá. Be watawo kaleyo bá, imikukuw so wok fakubidiw so be kinim ilitakanabiw namti, be banimokabu. 39 Katabo Got amiyo kaí, kiba kinim bidi imkankeidoliw banim. A bede kilimi ki utamomo,nuka Got aso ginanbuw ka. Kaloliw ka.”Yaka nade afan kansol ika ami weng kidi-lawsiw.

40 Kale ika weng dew kámin kinim iyogán dáyamiw matam tadiw. As dukumfaum si imu nadiwe weng dauyam bako,“kiba Yesus am win tudow dim weng uyobakan kámin bá.” Yakei imadáliwe, 41 ikakot keimin am bá kudá, kalfalin so keimatam abesiw. Watawo kaleyo bá, Yesusalam win uyo fatom banim alam win uyokufádawsiw kayo ko. 42Kale ika ulum kanokudálodiw banim, kei nadiwe am dánáminmakuw makuw dim uyo Yol am kasadamtem temsowanang kinim imi amamsouyoká bom nadiwe Walusa kinim Yesus amisung kidel uyo gán ká bom kukuyamsiw ko.

6Wanang kinim gong dakáyamin kinim fet

kal maksino walu imusiw.1 Kale Got ami weng kidimin kinim

iyo ulum kano matam matam senga tadbidiwe, Yu kayak Gadík weng bakamin ikilkeidiwe Yu kayak Yedusalem bidiw ikilkeidiw, wengal fukan bom nadiwe GadíkYu kayak weng bakanin iyo bako, “numwanang kadun kadun ika makuw makuwwanin sánbiw uyo kikiw kukáyamonginbanimo kale kanamsiw.”

2Kale Got weng dew kámin kinim kilungkal iyo adikumGotweng kidimin kinimgán

Page 176: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 6:3 173 Sinik Abem 7:9dáyamiw adik tadiwe, bakodiw ko. “Nukaken Got weng bakanin uyo kudá wanin utageleyamoduw banim. 3 Kayo nikil fikalkiba, kilim iwyak tem kawákal kinim fetkal Sinik Abemweina imusa ade kal keiminkidel kudusiw kuw walu imudiwo. Itabumi wok kin moyámin kei imuduw ikabu fakudiwe, 4 nuta Got weng uta kuwkano bakaya bom naduwade Got so wengbakan bom keimum kala.” Kaliw kidinadiwe 5 adikum wanang kinim teinbidiwim aket, weng dew kámin kinim imi wengbe keno. Kale nadiwe Sitíwen afan kalinkitid tabesa kinim Sinik Abem weina dausakeida, alo kinim madik Filiw so Budokodasso Nikkanod so Timon so Badmenas soNikkolas aka Antiák kinim. Kale aka Yukayak keise keida. Ita walu imu nadiwe6 imadew tad Got weng dew kámin kinimitamiwe, ita teng dew yak kinim im gebomdim kuti Got gán dádaw, im kinim dásiw.

7 Kale Got weng uyo fukudu yak abumaek abu auduyo, wanang kinim sengseng Yedusalem bidiw iyo maek Got wengkidimin kinim kei bidiwe bowál seng sengiyo iliso Yesus afan kalesiw.

Sitíwen kanadawsiw sung uta ko.8 Kale Sitíwen ayo Got ta bom atin daw

kinim dá nadane kitid daudawsa. Kayoaka mudi mudín kukuw so dubat dubatinkukuw so uyo wanang kinim tem kadákalkanamsa. 9 Kata kinim madik iyo matamam kanadawsiw, bidi kawed am win, MinKinim kalbiw, imi kinimo, kale imi abiwabiw be Saidin, Aleksendiya ade alo Sil-isiya bakan so Eisa bakan so kinim ita mitkei Sitíwen so wengal fukansiw. 10 KataGot Sinik Abem ayo kal keimin kudawano,kayo ami weng bakansa uyo ika ken wengyán kidawodiw banim. 11 Kayo ika kinimmadik kalo iwál aket takoyam ibakaminweng mak kiwta be kanam kaleseno kalin,yakiwo. Afan ika bako, “nuka Sitíwenaka weng mafak weng Mosus so Got sobakayamano, nuka kidisuduw.” Kalbidiwe,12 kinim wanang so gebom gebom so sawakukumin kinim so im aket dakfoyamiw.Ika Sitíwen dew faku dew tad kot keiminim dim tasiw kala. 13 Ika kinim madikimadew tad dádiwe, ita ibako kin walasuduw kaí, kale bako, “mew kinim bela sunkuw Yol am abem so Got ami weng Sawa souyo weng mafak bakayamába. 14 Kale akaweng bako kalana kidisuduw, ‘mew Yesus

Nasadet kayak aka Yol am bula fikidisufakadásu ku nadanade Mosus alam kukuwkukuyamsa uyo kukum kei kudokabano.’Kalese.” Yakiwe, 15 adikum kot keimindim teinbidiw iyo kin sidi Sitíwen didawatamomo am kibi lamlam eidin uyo enselkibi lamlam eidin taw keida ka. Akeisiw.

7Sitíwen kot keimin kinim weng bakayamsa

umi sung uta ko.1 Beta bokal Kayak ayo Sitíwen

dákadálaw, “weng bu atin afane?” Akane,2 aka weng atung fakadu bakodaw, “bawalso natim kasal so kiba, kidinamin! Nulumawadik Ebadakkam aka Adan abiw unongindanim alam kanom Mesabotemiya bakankal álanoGot lamlamsoyok ayo Ebadakkamalamdimmisunanadane 3bakodaw, ‘kalambakan so kinim so imadá nadawo yak bakannalam kukukamokabi kal unalo!’ Akano,4 afan aka Kaldiya bakan bo kudá nadaneyak Adan abiw kal naknek fakadá teinbadano bi alam alaw ayo fikala nade Gotayo Ebadakkam dabadála tad bakan kibilimkamano teinbidiw bela kal tase ka. 5 Gotaka Ebadakkam kadák bakan mak kuda-wongin banim, atin bakan katiw so makwakudawongin banim. Ebadakkam aka amman banim keisa. Kata Got Ebadakkamweng takadálaw alaso ade alami low so ikabakan bo kuyamokabino, kalesa. 6Kale Gotweng belata kale bakodawsa. ‘Kam manlow ika fitad yak kinimmak kinim imbakankal bidiwo, ita imi wok fakudin keiyamwok kukayam bom nadiwade kukuwmafakmafak kukaya bidiw bi itol seng seng (400)keidokabiw. 7 Kata naka kinim bidimikanoyamiw, sok gei tabamin kinim tawwanang kinim keiyamsiw kaí, bidi nakaim mafak dádokabi.’ ade ‘yanol kawákwok fakudin wanang kinim ika bakanbewák kudá matam abe tad bakan bela kalsuksuknamokabiw.’ Kalesa. 8 Kale Got akaEbadakkam kal bomin ban mak bodawanouta ta bomkukuyamuno ayo alew ika abinokalin weng uyo Got so Ebadakkam so ikaabino kalesiw. Kale beta yanol min Aisakayo daudiw dák am luwan kal keida nademin kal bodawsa ka. Kale Aisak ata Yekkowami min ade Yekkow ata man kilung kalfukodano, ita matam num awadik kasalkeisiw ka.

9 Num awadik kasál ika Yosew alamkukuw beta titidaw nadiwo kayo ika kinim

Page 177: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 7:10 174 Sinik Abem 7:34madik im dauyamiw ita mo dew tow Isiwkal nadiwo imi wok fakudin kinim kei-dawsiw, kata Got aka asino bom nadano10 kayo ami idum seng seng uyo Got tabomdakádawsa. KaleYosewaka tad kamokFedo atamane, Got ta bom kal keimin sokukuw kidel fakuyámin so uyo Yosew ku-dawane, kamok Fedo aka atamomo, akakukuw kidel so kal keimin so kudusa kinimka, akei nadane Yosew ata Isiw bakankin moyámin kinim dawtida ata kin monadanade kamok alam am so adikum kinmo badano, 11adikum Isiw bakan so Keinanbakan so uyo imin wol fut am dánom naduidum dukum kudew tadule, nulum awadikkasal iyo imin bude fen kámsiw, kata makutamongin banim kei bidiwo 12 Yekkowakal kidilomo Isiwbakankawákuta iminbuka. Kale nadano aka alam muduw nulumawadik kasal iyo kamakakiw imadála yakutadiwo. 13 Alo asiki leiw mak unsiw utaYosew ayo alam nikil fikal bakoyam, “nakaYosew nalatano.” Yakano, kamok Fedoaka Yosew ami nikil fikal sung uyo kidelakal keidano, 14 Yosew ayo weng kudála tadalam alaw Yekkow alimal adikum tadino,yakano, afan alimal ilimi ki deng alewade alo mit dim faku tadelak fet kal, itatasiw. 15 Kale beta nulum awadik Yekkowayo dák Isiw bakan tasa. Kale Yekkow sonulum awadik kasal so ika kal fikalesiw.16 Kata imi dam utane alo faksiki imadewtad Sekkam abiw fom lung Ebadakkamalam kisol madik kudu Eimodmuduw kasalkuyam fom lung mosa kal imusiw ko.

17 Kale Got Ebadakkam weng takadálawkanodokabi. Akeisa, am dánámin uyomewso kanam matam bono kanamu nadenulumkinimwanang Isiw bidiw iyomatammatam sengán bidiwo, 18 yak kamok makakaYosew sung kidilongin banimayomaekIsiw bakan uyo ata kudu kin moyámsa.19 Aka nulum kinim mit iyo ibakaya bomnadane immafak dáka bom nadane awadikkasal iyo weng mafak weng bakaya bomkitid weng bakayam, fotaba bom ‘kilimman kama kaimso imubiw iyo tam abiwkal imtidiwo kata fikalánino.’ Yakansa.20 Kawákal Mosus ayo dausiw ade aka mankidelok takak so. Kayo alam aulal ikailim am kal kalo iwál dawti kin mo bidiwbi kayow alewbino banimane, 21 dew yakgusák kal dawtidiwo Kamok Fedo mun utakanom man ayo dabudu naduno atin ulumman tudun taw keidaw dafo ifesu. 22 KaleIsiw kayak ika kal keimin kidel bo adikum

Mosus kukudawiwkal kei nadane amiwengbakaba so kukuw kanaba so uta kuku akakinim kitid soim. Akeiyámsiw ko.

23Kale Mosus aka itol dengmak ademakbako tam kin kal kei nadano alam wanangkinim Isadael kayak itamono. Kale nadane24 yak audumo Isiw kinim mak tabe Isadaelkinimmak kus atam fauba ka. Kale nadaneyak Isadael kinim dakodaw nadane Isiwkinim ayo anbida fikalesa. 25 Kale Mo-sus am aket bude alam wanang kinim ikaatam aka Got am dim kal kanamomnadanonuka kail bá takeikuyamokaba, kalokabiwkaí, kalesa, kata ika mak atam kal keidon-gin banim. 26 Kale be kanoseno am makdána matam kutim Mosus ayo tad Isadaelkinim alew mak ika ginanbiw ka. Kaleitam nadane am aket tako imu alew abinokalino. Yakon kala. Kale bakoyam, “alowkiba, isak makuw kale, watawo kale kibaanbida anbida yumo kanabiwe?” Yakane,27kinim awkinumdawmafak dákaba kinimayo Mosus ai dabadála yak kaek aba nadebakodaw, ‘kaba, kan ita kamtidiwo matamnumkinmodin ade taktakin kinimkeidaw?28 Kam aket amsino Isiw kinim anbi sadawtaw nakal nanbidono kalbáwe?’ Aka nade29 Mosus aka be kidi nadanade fingán dáIsiw uyo kudá yak Midiyan kayak im bakankal láw fitad tein bom nadano man kinimalew fukosa ko.

30 Kale Mosus ayo Midiyan bakan kalbada bi itol deng mak, mak bako tam kinkal banima kal yak anang iwán sed gisabakan amgu Sainai mewso kal ensel ayo askatiw dutam teidin dim as daung tem kalmisunane, Mosus aka 31 bo utam nadanebo yaknámine? Kale kidela utamono kalewakas yak mewso nadane Kamok wengkidilawsa uyo bako, 32 ‘naka kalam kawadikkasal im Got, kalam kawadik Ebadakkam,Aisak ade Yekkow imi Got ko.’ Akane, Mo-sus aka banbin so wadwad so kei bom fin-gánin dukum kudu nadane kanabu bo kibiduwa utamoma banim keimane, 33 Kamokayo Mosus bakodaw, ‘kalam yán lom uyokukan keidalo! Kam bakan tod badaw be-wák bakan abem. 34 Kale naka nam kinimwanang Isiw bidiw iyo Isiw kayak ta bomimmafak dákabidiw naka atin utamsi. Adenaka im kál funin kudu bom amanin bokidiyamsi. Kayo naka madák talá imadálimin wanang kinim keidino kale tadi. Kalekamane kaba kidilalo, naka kamadáli asikiIsiw unokabaw ko.’ Akeisa.

Page 178: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 7:35 175 Sinik Abem 7:5435 Mosus be kinim makuw alata ki Yu

kayak ika aket kudawongin banim dakonadiwe bakodaw, ‘kaba kan ata kitid dauka-mano matam numi kin mo bom taktakinkinim keibaw?’ Akeisiw. Kata Mosus kinimmakuw alata ki Got dabadála yak wanangkinim kin mo bom kail bá takeikumáminkinim keise. Kale be ensel as um tamteidin dim as daung tem atamsa, ata Mosusdakodawa, be kanamsa. 36 Kale Mosus akawanang kinim iyo kin mo tudo imadewa,Isiw uyo kudá unsiw. Kale aka mudi mudínkukuw so dubat dubatin kukuw so uyoIsiw kalo kanam una ki yak Sol wok Kasyakan dá nadane yak anang iwán sed gisabakan unsa be itol ulumi ki deng mak alobako tade tam kin kal keisiw. 37 Kale Mo-sus alata Isadael kinim wanang bakoyamkalesa. ‘Got aka kilim kinim mito kal lumsenin kinim mak dabadáyama tadokaba bealamkanonalamnamadála yak itamasi tawkeidokaba.’ Yakeisa. 38 Kale be Mosuskinim wanang so nulum awadik kasal soim tem bom anang iwán bakan kal enselalam amgu Sainai tikin weng bakada bisaayo Mosus ata Sinik so biyámin weng sawauyo kudu nadano num kutiyamase.

39 Kata nulum awadik kasal ika Mosusam weng bo kidilawoduw báno, akeisiw.Ika am weng kidilawongin bo kudá báno,akei nadiwade im aket, alo kudá asikiIsiw unumo, kalesiw. 40 Kale ika Mosusalam fik Edon bakodaw, ‘Kaba, got kukummak kidel imudawo, ita ta bom num leiwgebomiwalo! MewMosus alam leiw gebomkeida Isiw bakan kudá matam abesuw,kata be num kal banim. Aka yaknosane?Kale nadiwe 41 buduma kau man taw makibakamin got kidel ku nadiwe ufek ufekkudew tad wane ilkáda bom nadiwade nu-lum teng tuw beso kano kidel kuduw kuwokal bom nadiwade kalfal bom ibakamingot win kufáda bom imin liwliw wansiw.42 Kata Got aka ibik wakuyam nadanadeimadála yak ibakamin got abid tikin milumita suksukyamsiw. Be lum senin kinim Gotbuk tem godusiw taw kanamsiw. Kale Gotbako, ‘Isadael kinim kiba anang iwán sedgisa bakan kal bi itol deng mak bako tamkin kal keidiw, kata kiba iniman budumakauye siwsiwe uyo kudew tad nam waneilkánamusiwbá. 43Kiba ibakanin gotMolakumi suksukin am abem uta gida kudewká bom nadiwe ibakanin got Udefan umimilum kit bidita ibakanin got kidel imti

suksukyamúsiw. Kale naka imadáli un biBabilon akamam kalo yak kaukal unok-abiw.’ Yakeisa.

44 Kale suwayo num awadik kasal ikaGot Yol am kikiláw uyo kudew anang iwánsed gisa bakan kal ká bidiwo, Got aka amkaw tam kal weng bakayamsa. Kale Yolam kikiláw be Got alata am umi kit uyoMosus kukudaw kano ginedalo. Akanoalam kukudawa ki abo ginesiw. 45 Bi itolseng banima kawákal num awadik kasaliyo kikiláw Yol am uyo muduw kuyamiw,muduw ita kudewiwe, Yosuwa ata gebomaei bom nadiwo Got ta bom wanang kinimbakan kayak iyo fotaba sakun dádiw imbakan uyo ita dudámsiw. Kale kikiláwYol am uyo iliso tad kal buduyo bi matamDewit ami dim tasu. 46 Kale Got aka Dewitami kukuw bo kalfaludawano, Dewit akaYekkow ami Got dákadálawi au kalano atinYol am kidela ginedawono, kalsa. 47 Kataatin Yol am be Dewit ata ginesa bá. Be alamman Solomon ata ginesa. 48 Kata atin winsoim Got dukum aka kinim im am ginaminbe am biyámin bá. Lum senin kinim Gotweng kale bakosano kalesa. 49 ‘Abid tikinbe nam abin abem ade bakan mada bonam yán bán, kayo kiba bakan sono namam ginenamodiw banim. Ade be bakansono naka finudongin banim. 50Be watawokaleyo bá adikum ufek ufek bo alo nalatakidela kusi make!’ Kalesa.

51 Kala kaleyo kiba atin yonin wanangkinim. Ade kim aket bo ban keimin kukuwki weinsu, kayo kiba Got weng sawa uyokidimongin banim keisiw. Ade kiba atinkilim kawadik kasal taw kayo kiba sun kuwGot Sinik Abem weng uyo kidiloduw báyokaleyábiw. 52 Ade kibilim kawadik kasalbiyabisiw ika lum senin kinim adikum iyoim mafak dáka bom tal leiw kukuyam-siw. Kale Got weng dew kámin kinimika Got ami Kinim kidel kano tadokabanokalanámsiw, kata ika anudiw fikalesiw.Ade kamane aka tase, kata kiba wasi gidauyamiw anbidiw fikalese. 53 Kale Gotweng sawa uyo ensel dim kilim kuyamsa,kata kiba mak kidi abodongin banim.”Kalesa ko.

Tum tuw Sitíwen anbidiw fikalesa sung utako.

54 Kale weng be yakei kei badane kansolkot keimin kinim ika weng be kidi nadiwe

Page 179: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 7:55 176 Sinik Abem 8:18im aket keng keiyama kaek fen atam ilimkail gang tek sánsiw. 55 Kata Sitíwen akaSinik Abem weina daudane aka katam fenabid tikin utamomo Got ami lamlam temkaukal Yesus kai Got teng miskuno kaltod be ka. Kale nadanade 56 bako, “boutamin, naka abid tikin uyo bisudu katamfenomo, Got ami Kinim kai, Got alam tengmiskuno kal tod be ka. Kalbi.” Kalanade 57 kawákal ika ilim kilung tem uyo atinadiwe yuleng dukum kuw seng adikumwakudu wakade biyaku yak Sitíwen dewfaku nadiwade 58gidi gidi dew abiw dukumkudá tam abiwwol bán kal dawti tum fudutfudut bom Sitíwen faumsiw. Kale kinimkasá mak am win Saul ata tod bom im kinmo bom nadane ata kinim ibako kin walasuduwo kal bom Sitíwen faubiw, imi ilimuyo am yán mewso kal guláma kutidiwo,ata kin moyam bisa. 59Kale ika Sitíwen faubidiwe, aka Got gánla bom nadane bako,“Kamok Yesus nam sinik uyo kudulalo!”Ak bom nadane 60 katun luko dudák dibako, “Kamok mew kinim ban keibiw bidikus itamánin bá im ban keimin bo lukuwákudáyamal kala!” Kalbane fikalano, Saulaka bako, “am kanodawiw bo keno.” Kalesako.

8Saul Yesus afan kalin wanang kinim im

mafak dákamsa sung uta ko.1 Kale am makuw dána Sitíwen fikalesa

kawákal Yedusalem abiw Yesus afan kalinwanang kinim iyo im mafak dáka bomtal leiw kukuyam tabiwo, ika básikel yakSamediya bakan so Yuddia bakan so uyoadik una tada audom weng dew káminkinim ita kuw imadásiw. 2Yak kinimmadikika Got kukuw kidel fakudin, kayo ita tabeSitíwen be dau nadiwe amanláwin dukumkuw keidawsiw. 3Kata Saul aka Gotwanangkinim gu uyo mafaka kudálano kana bomnadane am am uyo yak abe maek abe kábom nadane wanang so kinim so iyo fakuim tammogidi gidi imadewmatamabe yaksok gei imkansa.

Filiw Samediya bom weng bakansa sunguta ko.

4 Kale Yesus afan kalin wanang kinimbásikel sakabe abiw mak mak unsidiwiyo Got weng bakan yak aba maek abakei bidiwo, 5 Filiw akal dák abiw dukumSamediya una kale, kawákal akal GotWalusa Kinim ami sung uyo bakayam

badano, 6wanang kinim seng seng iyo Filiwam weng bakanba be atin dakbu sadingkale kidi nadiwe am dubat dubatin kukuwkidelba bo utamsiw. 7 Kale aka wanang sokinim so sinik mafak gei imusa iyo fotabasinik mafak iyo kinim imadá yuleng kal bimaek abe une bidiwe, kinim wanang kuniwánsa so yán dabimsa so iyo kanoyamamatam kenan bidiwo, 8 Samediya abiwdukum kabadák wanang kinim iyo kalfalindukum keisiw.

Saimon usong kinim ami sung uta ko.9 Kinim mak abiw dukum kawákal be,

am win be Saimon aka usong kei bom biaudano. Kale Samediya kayak iyo atambeso kanaba kuwo kal bidiwo Saimon akabako, “naka kinim kamok win finin kae,”yak badano, 10adikumkinim gebomgebomso bisák kinim so iyo dakbu am weng kikidilaw bom nadiwe bako, “kinim bela Gotkitid, win takumam Kitid Dukum kalbiwsoim kinim be.” Aksiw. 11 Kale aka alamusong fal bom mudi mudín kukuw uyosuwayo katow kal kanam tada bomwanangkinim amonin kukaya badano, ika amwengwataw kalomane, kal bom kidilawábiw.12 Kata Filiw aka Got kasák gu so YesusKadais win so imi sung kidel uyo wanangkinim bakaya badane ika kidi afan kaliwe,wok ban boyamsa. 13 Kale usong kinimSaimon akal alaso afano kale nadanadewok ban bosa. Ade aka Filiw yakeina Sai-mon akal alaso kuw ká bom nadane Filiwami mudi mudín kukuw so dubat dubatinkukuw so kidel badano, Saimon akal kinantam dá kol beso kuwo kalsa.

14 Kale weng dew kámin kinimYedusalem bidiw ikal kidilomo. “Samediyakayak ika Got weng kudubiwo.” Kaliwka. Kale nadiwe kinim alew Bita soYon so iyo imadáliw Samediya kayakitamsiw. 15 Kale alew ika tad itam nadiweGot dákadálaw yak Got afan kalin ikaSinik Abem kuyamalo! Kale Got wengbakadawsiw. 16 Be watawo kaleyo bá, ikaYesus win tudow dim wok ban bominbude bosiw, kata Sinik Abem ata kudonginbanim kayo ko. 17 Beta Bita so Yon so iyoilim sikal kudew yak kinim wanang im dimdawti Got gán dádiwe, Sinik Abem ayotad kiwa imudane, 18 Saimon aka wengdew kámin alew ika itamomo alew imsikal uyo kudew tam kinim im gebomdim dawtidiw Sinik Abem ayo tad kiwa

Page 180: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 8:19 177 Sinik Abem 8:39imuda ka. Kale nadane Saimon am aketmoni mak kudew tad kuyam nadino aloksokukuw bo modono. Kale tad kuyamnadane 19 weng bakoyam, “alew kiba,kitid kunamiwo, nakal nalaso sikal kudewtam wanang kinim gebom dim dawtiyambidino Sinik Abem ayo tad kinim kiwaimkanako!” Yakane, 20 Bita weng atungfakadu bakodaw, “bá be, kaba kalawsokalammoni so alew alewyak as kainin abiwunumo kalbáwe! Watawo kaleyo bá, kamaket fukanin Got min gelemin tadebu uyomoni tuw modono kalbaw kayo ka. 21Kabakawso maek tadaw kanodin wok bula fakukudew taboduw bá. Watawo kaleyo bá,kam aket kaok uyo Got ami kin dim uyo kenbá, kayo kala. 22 Kaleyo kaba kukuw mafakkeimin uyo ibik dumam kudá falmek Gotatam gánlawawo, aka kam kanodin aketmafak fukanin uyo lukuwá kudákamako.23 Naka kaba katamomo kalam aket temuyo aket titiyamin aket keng uta weinsuka. Kali kale kaba atin ban keimin tabom sok gei kamusu.” Akane, 24 betausong kinim Saimon ayo weng atungfakadu bakodaw, “kinim alew kiwta, Gotdákadálawiw dakonamano mew kanaminweng bakanábiw uyo kanonamomu banimkeiduko.” Yakeisa.

25 Kale weng dew kámin kinim Bita soYon so alew iyo kukuw kanoyamu utamsuduwo kalin weng so Got weng so uyobakayam si nadiwe alew ilim yán temfasiki Yedusalem unsiw. Kata alew leiw eibom nadiwe Samediya abiw abiw Got wengkukayam tam tam unsiw ko.

Filiw sung kidel sung Itiyobiya kayakbakadawsa sung uta ko.

26Kale Kamok ami ensel mak Filiw bako-daw, “kaba ufek ufek bai dew nadaweduwo wok kakamo be kalomo leiw makYedusalem kalo tade Gása abiw unemin,be anang iwán sed gisa bakan leiw. Kalebekal leiw Gása unalo!” Aka nade 27 afanmatam abe una ko. Leiw unom nadaleItiyobiya kinim mak atam aka Itiyobiyailim kamok wanang um win Kandas umiufek ufek so kisol so kin moyámin kinimdukum. Kale aka Yu kayak bá, kata akatade tam Yedusalem kal Got suksuk un-bano, 28 tade alam abiw unono. Kale abingidi gidi kudew kámin dim tein tad bomnadane lum senin kinimAiseya buk godusauta kím tadba. 29 Kale Got Sinik Abem

ayo Filiw bakodaw, “kaba, baw yak abingidi gidi kudew kámin mewso falemamunalo!” Akane, 30 beta Filiw ayo biyakuyak abin gidi gidi kudew kámin mew fale-mam unom nadane kidilomo kinim akalum senin kinim Aiseya buk godusa betakím tadba ka kale nadale bakodaw, “kinimkaba, buk kíbaw umi mit buwok bo kalamkal bade bá?” Akane, 31 kinim asik Filiwbakodaw, “naka yakno yakno nadino be kalkeidokabi, á bede kinimmak tadmit dákafikukunamano kuwo.” Akei nadane betaFiliw bakodaw, matam tadalo!” Akane, akatudum daung tam una alew unsiw.

32 Kale kinim ami buk tem weng kímmada kím tadba uyo bako kalesu.“Aka siwsiw gi dau alumo kalin taw kei

dew uniw ade siwsiw man sissistuw kalim bitada bidiw weng sad-ing kalin taw kei am weng sad-ing kale bon tem takodin banimkeisa. 33 Kale ika am win dukumuyo kuwádaw nadiwe, kot kidelakeimongin banim keidawsiw. Adekan ata mak matam be am kinimmit sung uyo bakayamongin banimkeisiw. Be watawo kaleyo bá, ambakan kadák biyámin uyowabadingkukan keidaw sidiw kayo.”

Kalesa.34 Kale Itiyobiya kinim ayo Filiw

dákadálaw, “kuin bakonamo! Be kan lumsenin kinim sung uta bakanbuna? Aiseyalum sung bade kinim kukum imi sunguta kalesana?” Kala nade 35 beta Filiwayo weng kím buk tem bakosu be kal teibakadaw una ki adikum Yesus ami sungkidel uyo adik bakodawsa. 36 Alew leiwtadomnadiwade tadwok kumunmak utamnadiwe Itiyobiya kinim ayo Filiw bakodaw,“kalak fen bula wok ka! Kadákal wok banbonamalo, alo utakun uta leiw atinamabune?” Aka nade 37 Filiw bakodaw, “Kabaadikum kalam aket so atin afan kalolaw,bede ken wok ban bokamomi ka.” Akanade Itiyobiya kinim ayo Filiw bakodaw,“au, naka afan kale, Yesus Kadais be Gotami Man. Kali kate!” Aka nade 38 Kinimayo gidgid kudew kámin abin kin modinkinim ayo bakodawa, abin kutidane, betaalew dák nadiwe Filiw ayo Kamok kisol kinmodin kinim wok ban bodawa. 39 Alew ikawok bá kudá matam ta sidiwo, Got amiSinik Abem ta bom Filiw ayo dew unane,Itiyobiya kinim aka utamomo, Filiw akabanima ka kale aka asiki atamongin banim,

Page 181: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 8:40 178 Sinik Abem 9:22kata aka alam leiw ei bom kalfal kalfalunane, 40 Filiw atane tad Asotas kal misunanadano sung kidel sung uyo bakayam abiwdukum dukum so abiw katiw katiw so tamtam tad bi tad Sesadiya tasa kala.

9Saul Yesus aket kudawsa umi sung uta ko.

1 Kale kana bidiwo, Saul aka ulum kanoulum kano Kamok weng kidimin wanangkinim iyo fingánin weng bakaya bomnadale bako, “kiba amongin keimuwo.”Yak bom nadane tam bokal kayak2 dákadálaw, “kaba nalam sung uyogoda kunamawo kudew yak DamáskasYu kayak kawed am kin modin dukumdukum kuyamono.” Kalesa. Be watawokaleyo bá, Saul am aket bokal kayak ayokitid kunamano yak Kadais kukuw abobidiw wanang kinim itamine, kale sokgei imadew asiki Yedusalem tadono kalenadano ko.

3Kale Saul ayo Damáskas unono kale tadbi tad Damáskas mewso kal tad bom keimálano abid tikin kaw tam kal lánin dukummak lát kudew tad didaw suduno lánin luk-luk ta bom kin kuwádawu, 4 bila dák bakanabe nadane kidilomowengmak bako, “SaulSaul, kaba watawo kale nam mafak dáka-musaw?” Akane, 5 Saul weng dákadá bako-daw, “Kamokim, kaba kan ata?” Akane,weng ayo bako, “naka Yesus kalam nammafak dákamalaw nalata. Kale 6 kaba kantod nadawe yak abiw dukum kal unawo.Kinim mak ata bakokam, ‘kaba bo kana-malo,’ Kakokaba.” Ak badane, 7 kinim Saulalaso tadbiw ika weng sading kale nadiweweng bakaba be kidisiw, kata ika kinimbe atamongin banim keisiw, 8 kanabiwbe banimane, Saul aka bakan bo kudámatam tod nadane alam kin báda, kata kinfalak atidawo ufek ufek mak utamonginbanim keidano kayo kinim alaso unbiwiyo am teng dew faku daw sawid modiwDamáskas unsiw. 9 Aka kin kuwádaw badabi am alewbino keisa ade kawák be wokso imin so mak wanongin banim 10 keibadano, Yesus ibik tein kámin kinim makDamáskas kawákal be am win Ananayas.Aka wisin tem kal Kamok ayo bakodaw,“Ananayas” kala nade Ananayas aka wengatung fakadu bakodaw, “au, Kamokimnaka kalakabi.” Kala nade 11 Kamok ayoAnanayas bakodaw, “kaba, kidelu nadawoyak leiw win Tudun kalbiw kal yak nadawe

Yuddas ami am kal tam nadawe Tásasabiw kinim win Saul ayo yakal benako.Yakalo!” Akei nadane bako, “aka alasoGot gánla bom nadane 12wisin tem kalomokinim mak am win Ananayas aka tad tengdew yak alam dim dawtidawa kin bádok-abano. Kalu utama. Kale unalo!” Akane,13 Ananayas ayo weng anung fakadu bako-daw, “Kamokim, naka am sung uyo sengseng baka bidiw kidisi. Aka kam kinimwanang seng Yedusalem bidiw iyo kukuwmakik makik mafak uyo im mafak dákamkamalano, 14aka bokal kayak as fakiwdaká-dawin kinim ita tabe walu dau kitid sodabadáliw tad abiw kalak adikumnumkamwin bakanin kinim nuyo sok gei imadewunono kale tadba make.” Akeisa. 15 KataKamok weng bakodaw, “unalo! Watawokaleyo bá, kinim be nam wok fakunamako,kale walu daubi. Kale ata nam win uyokudew yak Mifiw im kamok kamok soIsadael kinim so im kukuyamano, ika nakakal keidokabiw. 16Kale aka nam win tudowdim am idum so kál funin so keidokaba uyonakal kukudawokabi.” Kalesa.

17 Kale Ananayas ayo yak am abe wakastam teng dew yak Saul dim dawti nadanadebakodaw, “nalam nakanum Saul kaba, tadkadák tadono, kale leiw tad badaw KamokYesus madák misuna katamsa ata na-madála tadi, kale kaba ken asiki kin bá ufekufek uyo utamáwe, Got Sinik Abem ayoweina kamudak kala.” Ak badane, 18 amikin takam gin taw yak tein fakadásu uyowabising kadis banimune, aka kin kidelbámas bá, ufek ufek utam nadane kan todmatam abe dák wok ban bo nadane 19 iminwane alam kitid uyo asiki kudusa ko.

Saul ami Damáskas so Yedusalem so sungkidel sung bakayamsa.

Saul aka Damáskas abiw Got wengkidimin kinim iso sinanom nadano20 kawákal aka kano be ki fok yak Yu kayakimi kawed am kawed am uyo weng bakanká bom nadane bako, “Yesus be GotMano,”yak bom bakan badano, 21 adikum yakam weng kidibiw ika amon bom nadiweweng bakan bom kaliw ko. “Kuin kinimbe Yedusalem abiw Yesus win bakaninwanang kinim seng im mafak dákamsa,ata tada. Ade aka tad kalak nusino sok geiimadew bokal kayak as fakiw dakádawinkinim itamono kale tada bade?” Kalsiw.22 Kata Saul ami Yesus sung kidel bakamin

Page 182: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 9:23 179 Sinik Abem 9:43uyo atin matam kitid dukum so keidune,Yu Kayak Damáskas bidiw iyo Saul amkuku bom Yesus be Got walusa kinimokal badano, ika be kidi nadiw, im aketdakfoyama, ika kal kei atin afan be.Kalesiw. Kata aket kuwmifiyam bada wengyán so mak fakadulodiw banim keisiw.

23 Kale Saul aka Damáskas abiw kal teinbom bi am dánámin seng banimane, Yukayak iyo iwál weng gudulu Saul be alumo.24 Kale ika midiliw so táw so sun kuw aw-som kal faskodom Saul ambidumo kalbiw.Kata Saul aka imi weng gudulbiw uyo kalkeisa. 25 Kale Saul alam ibik tein kámin itamidiliw kal tum dám tem kal leiw weikálmen dukum dabu nadiwe sok dukidomsok faku akol bamas bamas dabadáliw dákdák un bi dák abiwo bakan kal abe unsa.26 Kale aka tam Yedusalem abe nadale akaYesus aket kukádawin kinim isowolfewonokalesa. Kata ika atam fingán bom akaYesus aket kukádawin kinim báyo, akan-siw. 27 Kata Bánabas ata maek dakodawdew yak weng dew kámin kinim dáyamnadane Saul am leiw tad bom, Kamok ata-mase sung soKamokweng bakodawse sungso alo Yesus sung kudew yak Damáskasabiw kal kitid kuw tabe bakoyamse sung souyo dákafi bakayamsa ko.

28Kale Saul ayo kinim iso Yedusalem kalbom iliso wolfewa nade adikum Yedusalemabiw kal Kamokim win tudow dim ken lukbala kitid kuw tabe weng bakan kámsa ko.29 Aka yak Yu kayak Gadík weng bakaniniyo weng bakaya badano, ika fakadu bako-dawiw, akal weng fakadu bakoyama keibom nadiwe Yu kayak ika leiw fen bomweng gudul dau “Saul alumo.” Kalaniwka. 30 Yanol kawák afan kalin kinim iyobemi sung be kal kei nadiwade Saul dewyak Sesadiya abiw kal abe dabadáliw Tásasabiw unsa ko.

31 Kale ika dabadáliw una nade betaadikumGotwanang kinimguYuddia kayakso Galili kayak so Samediya kayak so iyoken abin teiniw, watawo kaleyo bá, kinimmak tad im mafak dákamongin banim kei-diw, Kamok akfak tem unemin kukuw uyoabodiwo, kayo Sinik Abem madák im kitidmoda kinim wanang seng iyo maek isowolfewiw wanang kinim gu dukum keisiw.

32 Kale Bita aka bakan so abiw mak makso adikum kámusano, tad Lidda abiw afankalin kinim tein bidiw, itamono kale unako. 33 Kale yak abiw kal kinim mak atama.

Kinim am win be Einiyas. Aka kun dabimgam kayo abin tem ki bada bi itol luwan kalkeisano, 34 Bita aka kinim be atam nadanegán dádaw, “Einiyas kaba, Yesus Kadais atakidel kamuda ká. Kan tod kalam abin uyokidel bom kutimalo!” Aka nade Einiyasayo wabading fada kan todane, 35 wanangkinim ika kukuw kanodu bo utam nadi-wade adikum wanang kinim Lidda abiwteinbidiw so Saiddon bakan kinim so iyoaket dumade Kamok afan kalesiw ko. 36Ayobeta abiw Yowba kawákal Yesus aket ku-dawsu wanang mak bu um win be Ibiduika bako, ‘Tabita’ kalino, Gadík kayak itawin kusiki bako “Dokas,” wakanábiw, ukakukuw kidel kuw fakudin ade win banimwanang kinimdakáyaminwanango. 37Kaleam mak dána kawákal asanom fikalu nadeum dam uyo wok gingku nadiwe kudewtam el am kutidiw buduyo 38 Lidda abiwbe ulum Yowba abiw takas mewso kal, kaleYesus aket kukádawin kinim ika kidilomoBita tad Lidda abiw kal beno kaliw ka.Kale nadiwe kinim alew mak imadáliw un-siw. Kale ika yak Bita bakodaw, “kuino,wabading tadaw, nuso unumo.” Akanbom munlawiwade, 39 beta Bita ayo isotasa. Kale tad abiw tadiwe, Bita ayo dawtam mo el am abin unsiw. Kale akatam el am unane, adikum wanang kadunkadun iyo Dokas umi kaunsin iliso bom,ilim báki bom keimsu uyo adikum fakatkudew tad kukudaw bom amaniwe, 40 Bitaayo wanang kadun kadun imadála abiwuniwe, katun katun luko dudák di teinGot gán dádaw falmek wanang fikale, buutam nadane weng bakomam, “Tabita kantodalo!” Wakane, uka kin bá Bita ataman-bune, fadat matam teinune, 41 aka yak tengfakumam fada kufoda ken matam toduka. Wakei nadane beta afan kalin wanangkinim so wanang kadun kadun so iyo gándáyama matam tadiwe, wanang sinik tadlakudu uyo kukuyamsa.

42 Kale umi kanosu sung uyo yak abumaek abu adikum Yowba abiw dukumkinim seng iyo kal kei nadiwe, “Kamok aketkudaw afan.” Kalesiw. 43 Kale Bita akaYowba kawákal kinim iniman kál guláminkinim am win Saimon aso kal bi am dengmák seng keisa ko.

10Kinim Koniliyas ta bom imadála Bita kalan

unsiw sung uta ko.

Page 183: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 10:1 180 Sinik Abem 10:271 Kale Mifiw kinim mak Sesadiya tein

be am win be Koniliyas. Aka Udomgawman Itali kasel imi un tabudin kinim1000 kal, imi kin modin kinim. 2 Kalealaso alam am makuw teinámin so ikaGot win kufádaw bom sun kuw Got soweng bakanin ade aka Got atud fingánbom nadanade aka kinim isom, kayo akakinim wanang ufek ufek iwa bidiw iyo ufekufek dakáyamin kinim. 3 Kale am makdána atan sinik tade un bi dák alewbinodim keidane, Koniliyas ayo wisin tem kalGot ensel ayo tad atam nadane bakodaw,“Koniliyas” akane, 4Koniliyas aka kin kaekfen atam liw bom fingánin so keimomnadane bako, “Kamokim kaba, watawo kaletadawa?” Akane, ensel weng atung fakadubakodaw, “Got aka kam weng bakadawinuyo kidikamába ade Got aka kalam winbanim kinim wanang ufek ufek kukayaminbo utamsa. Ade Got aka kam aket fukanba.5 Kale kamano kinim imadálaw yak Yowbaabiw nadiwo kinim mak win Saimon, alamwin mak Bita, ayo fasiki dew tadino!6 Aka alam win asek Saimon iniman kalgulámin kinim aso tein be. Kale ami ambe yak kaoko Sol wok mewso kal ko.”Akeisa. 7 Kale ensel Koniliyas weng bakad-aba ayo unane, Koniliyas alam wok faku-dawin kinim alew so un tabudin kinimmakKoniliyas alaso bom Got suksukin kinim soiyo gán dáyama tadiwe, 8 aka ensel wengbakodawa uyo bakoyam nadanade kinimbidi imadála Saimon Bita finang Yowbaabiw uniw ko.

Bita wisin utamsa umi sung uta ko.9 Kale kinim ika leiw tad bi iw sidiwo

tad bi tad abiw dukum mewso tadaniwe,Bita akal atan tad gubidim bikida tam amkonal kal Got weng bakanlawon kale tamuna ko. 10 Kale aka tam Got weng bakanlabomo imin tew dukum kuw keidawa, ufekufek mak wanono kal bom kei bada kinimmadik ita imin kidel bom fu bidiw keibom kanabiw kawákal aka wisin utama ko.11 Kale aka wisin tem katam fenomo abidtikin kaí bikiduno, kalomo ilim kal dukummak kinang kinang alalew taw uyo kinimfakudin taw keidiw falak falak madák abuka. 12 Kale aka ilim kal taw tem buwok boutamomane, sák adikum teng yán alalewkámin iniman uyo fako kaok unbu adeiniman atud so bakan dim faimkun so atimso el kámin awon so uyo kaok unbu ka.Kalane, 13 beta kaw tam kal weng mak

Bita bakodaw, “Bita, kan todal nadawe boabom wananalo!” Akane, 14 Bita ayo wengatung fakadu bakodaw, “Kamokim atin bábe, naka ufek ufek takoyo kalesu uyo atinwanomi bá.” Kalane, 15 beta weng uyoalo bakodaw, “Got ufek ufek kidel ku bulawanin kuwo kalesa uyo kaba bako bulatakoyo kalin bá.” Ak badane, 16 weng uyosawil bakodaw bakodaw bi bid alewbinofakadá bakodaw nadane alo ilim kál dukumuyo wabising aluk asiki abid tikin unane,17 beta Bita aka wisin utama bo aket dikingdakung bom um mit fena, alo Koniliyasam kinim imadála tasiw. Ikil Saimon amfen tad bi tad nadiwe ika abiw tum dámfakosiw awsom kal tod bom nadiwe 18 ikakinim madik gánya bom, “Saimon am winmak Bita, be am tein benako?” Kalaniwe,19 Bita aka ulum kanom wisin utama boaket fukan bom keimalano, Sinik Abemayo bakodaw, “Saimon, kinim alewbinoika kam fen kábiw. 20 Kale kan tod dákbakano abin abe mew kinim iso unalo!Kaba aket kakan kakanin bá, watawo ka-leyo bá, kinim bidi nata imadáli tadbiwko.” Akane, 21 Bita aka madák nadanadekinim bakoyam, “naka kibilim fen kábiwkaí, kalakabi ka. Kiba watawo kale tadiw?”Yakane, 22 kinim ika weng atung fakadubakodaw, “nuka Koniliyas ami weng tudowdim taduw. Kale aka un tabudin kinim1000 kal imi kin modin kinim. Aka kukuwkidel fakudin kinim ade Got win kufádawinkinim ade aka Yu kayak ika am win kufá-dawábiw. Kale ensel abem ata bakodaw,tad kamadew yak alam am dádano kamweng mak bakodaw kidilono kale imadálataduw.” Akiwade, 23 Beta Bita kinim bidiweng bakoyam, “tadino!” Kale imadewtam am dása.

Bita Koniliyas am unsa sung uta ko.Nikil sidiwo matam kutim Bita alaso

unsiw. Ade Yowba kinim Yesus afankalin madik so ikil iliso keidiw unsiw.24 Kale nikil yak iw sidiwo matam am makdána beta yak Sesadiya abiw unsiw. KaleKoniliyas alam kinim isak anung so alamawkinum kasal so iyo gán dáyama tadiwdek amki tein bom leiw fen bidiwo, ikatasiw ko. 25 Kale bude Bita ayo kamaam wakas matam tad badale, Koniliyasayo katun katun fakela dák Bita alam yánmewso tein win kufádawa, 26 kata Bita ayobakodaw, “kaba kan todalo! Naka madakinim kuw nata ka.” Akei nadale 27 Bitaweng Koniliyas bakanlawom nadale wakas

Page 184: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 10:28 181 Sinik Abem 10:48tam am utamomane, kinim wanang sengdek ami ki teinbidiw ka. Yakei nadale 28akaweng bakoyam, “kiba kilim kal keisiw, nu-lum sawa uyo bako nadune Yu kayak akaMifiw kinim so teinámin bá ade yak immewso unemin ‘báyo’ kalesu. Kata Gotaka kukunaba ayo naka sák yak kinimmak bakodaw, ‘kaba baim so yak aka baimbanim.’ Yakba báno. Nakeiba. 29 Kaleyonaka kam gánin tabe namadálu tadi uyonaka weng mak bako, ‘báyo.’ Kale kudá-longin banim tadi. Kale naka dákakadálon,watawo kale kaba kinim imadálaw namfinang unsidiw?” Aka nade 30 Koniliyasweng atung fakadu bakodaw, “am alalewmak tadenba kal atan sinik tade un bi dákalewbino dim keidane, naka nalam am teinbom, naka Got so weng bakan bom keima-lino, kinim ilim lamlam mikiba mak tadnalam kin gubuyo kal tod nadale 31 wengbakonam, “Koniliyas, Got aka kam wengbakanin uyo kidikamsa ade kam ufek ufekkinim wanang iwa bidiw dakáyamin uyouta kámsa. 32 Kale kaba kinim imadálawYowba abiw Saimon alam win mak Bitaami finang unino. Aka Saimon iniman kálgulámin kinim ami am kal be. Kale kinimami am be sol wok mewso kale aso teinbeno, kale bakonamano, 33 naka wabisingkinim imadáli kam finang unsidiw. Kalekaba ken kei tadaw. Kale kamano Got amikin dim kadákal tein buduw nuka adikumufek ufek sung Kamokim alam bakokam,kaba yak num kano bakayamalo! Kakeibauta nuka bakoyamaw kidilumo kanabuwko.” Akei bakodawane, 34 beta Bita akaweng bakayamono kale bako kala ko. “Kibaatin afan, kamane naka nalam kal NatimGot ami kin dim be mew kinim wanangadikum teiniw be ikil kukum so bá. 35 KataGot ami aket kuyamsa bidi yak kan itasuksuklaw bom nadiwe kukuw kidel kuwfakubidiw ita. Kale aka yak wanang kinimbakan mak mak tasiw kal bom afetin betaiwkuk bá. 36Kiba Got weng mak kudála tadIsadael itamasu bo kilim kal. Kale wengkudála tasu, be Yesus Kadais dim abinokalin sung kidel uta. Kale Yesus be adikumwanang kinim Kamok kale. 37 Kibilimkal, adikum kanamin dukum umi kanammatam abesu uyo Galili kalo as bakadakanamyak yak adikum Isadael bakan abesumake. 38Yon aka Yesus Nasadet kayak wokban bodaw sadano Got Sinik Abem so kitidso uyo kudálamadákYesus dim abesu. Kale

Yesus kukuw kidel faku bom bakan adikumyak abe maek abe ká bom nadane kinimwanangMafakim kitid akfak tem unsiw iyoim kidel bom keimsa. Watawo kaleyo bá,Got aka alaso badano kayo ko. 39 Yesusam Yu kayak bakan so Yedusalem abiwso ká bom nada adikum ufek ufek kanamkámsa uyo, nuta kin wala atam aluwo ikaas dim dawti anbisiw. 40 Kata am alewbinobanimane, alo Got tabe tá dafose. Kaleaka kanodawano wanang kinim madik ikaatamasidiw. 41 Yesus am fikale nadaneyanol talá tabese ayo kinim adikum atama-sidiw bá. Kata yak Got alam kin walaminkinim suwayo alamwalusa nuta kuw atam-suduw be yak alaso imin wane wok wanekeimsuw nuta ko. 42 Aka weng dauyam,“kiba sung kidel uyo yak kinim wanangbakayamkábomnadiwe itamkukubomkeibomnadiwo bako, ‘aka kaunsin so fikalaninso uyo taktakokabano, kale Got ata walu-sano.’ Yakanin kala. Kale aka num wengdauyamse kala. 43 Kaleyo lum senin kinimiyo alam sung bakan bom nadiwo ika bako,‘kinim adikum kan ita aket Yesus be atinafan kalokabiw, im ban keimin uyo alamwin tudow dim lukuwá kudáyamokabano.’Kalesiwo,” Kal bom keimsa.

Mifiw kinim imi Sinik Abem kudusiw umisung uta ko.

44 Bita aka weng be kal bom bakanálano, adikum kinim wanang Got wengkidibidiw iyo Sinik Abem madák ilim káldim kiwa imusa. 45 Yuddia kayak Got afankalin kinim Bita so tadbiw iyo aket dikingdakung bom beso kuwo, kal bom nadiwebako, “kuino, Got min gelemin Sinik Abemayo yak mit mak kinim im dim so kiwakuwo.” Kalsiw. 46 Be watawo kaleyo bá,Sinik Abem madák wanang kinim im kiwaimuda, weng kukum kukum baka bom Gotwin kufádaw bidiwo, ika kidi bom keimiwe,Bita aka weng bakoyam, 47 “ika iliso wokban bomin ken bodoliw ka. Be watawokaleyo bá, im Sinik Abem dabuduliw benulum dabudusuduw taw keidiw kayo ko.”48 Kale nadane bakoyam, “imadew Yesuswin tudowdimwok ban bomin boyamino!”Yakanano, wanang kinim ika Bita bako-daw, “kaba abiw kadákal fiaw nuso sinan sinadawano!” Akeisiw ko.

Page 185: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 11:1 182 Sinik Abem 11:2411

Bita alam kanamsa sung bakayamsa utako.

1 Weng dew kámin kinim so nikil fikalYuddia bakan teinbidiw so iyo kidilomoMifiw kinim madik ikil iliso Got weng uyoafan kalebiw ka. Kalesiw. 2 Kata Bitaakal tam Yedusalem una nade kal wake-lin ban bosiw kinim Yesus afan kalin iyoBita weng kanada bom nadiwe 3 bakodaw,“kaba tam kinim kál wakel luyamonginbanim Mifiw im am kal iso imin wanan-saw.” Akaniwe, 4 beta Bita aka adikumsung kana budu utamase uyo kidela dákafibakoyam, 5 “naka Yowba abiw dukum kalGot so weng bakanom nadino wisin temkaokal utamomo lim kal dukum taw ki-nang kinang alalew so uyo abido kal alukkudálu madák abu tad bi tad nalam todbimewso kal abune, 6 naka lim kal taw tembuwok bo utamomane, adikum bakan dimkámin iniman teng yán alalew so inimanatud so bakan dim faimkun so atim so adeawon el kámin so uyo itaman bom keimine,7 beta weng mak bakonam, ‘Bita kan todnadawe bo abom wanalo!’ Nakune, 8 nakaweng atung fakadu bako, ‘Kamokim bá be.Naka ufek ufek takoyo kalesu uyo naka atinmak kutam bon dádomi banim.’ Kaline,9 beta weng abido kal ayo alo bakonam,‘Got ufek ufek kidel ku bula wanin kuwo.Kalesa uyo kaba bula takoyo kalin bá!’Nakansu. 10 Kale weng uyo bakan bi leiwalewbinomo fakadá nadune lim kal dukumtaw uyo aluk kutamo asiki abid tikin unekei budune, 11 beta naka kalomo kinimalewbinomak Sesadiya abiw kalo imadáliwnalam finang tad nalam am teinbi mewsokal tod aliwe, 12 Sinik Abem ayo bakonam,‘kaba aket luklakin banim ken luk bala isounalo!’ Nakane, afan Got afan kalin nikilfikal bokuw kal mak tabiw, iso nikil makuwtad bi tad Sesadiya abiw naduwe tamkinimKoniliyas ami amunuwe, 13Koniliyasaka alam wisin utamase umi sung uyobakoyam, ‘naka nalam am kal tein álino,ensel mak tad am kál misuna nadanebakonam, “Kaba kinim mak imadálaw yakYowba abiw dukum Saimon finang unino!Saimon alam win mak be Bita.’ ” 14 Kaleata weng mak dewyam tadokaba. Kaleami weng dew tad bakoyamokaba uta tabom kalawso yak adikum kalam ammakuwbidiw so kimi ban keimin uyo kail bátakeikuyamokabu ko. Nakeiseno, kalane,

15 naka Kamok weng uyo kama bakaya-mono kanam álino, Sinik Abem ayo madákim dim abese. Kale imi kanoyamase bekamakikiw Sinik Abem madák nulum dimabese taw keidane, 16 naka Kamokim wengbakosa umi finang dási uyo bako kalesa.‘Yon aka wok tuw wok ban bomin, kinimwanang boyamsa. Kata naka Sinik Abemkiwa imudokabi.’ Kalesa. 17 Kale be Gotami min gelemin uyo Got afan kalin numkuyamsa taw uyo ikil kano kuyaba namti,naka yaknodin kinimo yak Got ami kukuwkanaba uyo atidawokabi?” Yakane, 18 ikaweng be kidi nadiwade weng tow so bakoBita kanadawongin banim kei nadiwe Gotwin kufáda bom bako nadiwe, “Got aka Mi-fiw kinim so imadála ikil iliso aket dumadeGot alam sun biyámin uyo kudu sidiwe.”Kalsiw ko.

Antiák abiw Yesus afan kalin mit kei wintakuyam Kadisten yakeisiw.

19 Kale Sitíwen ayo fikalane, im mafakdákanin uyo matam abune, Yesus aketkukádawin kinim iyobasikela yak abamaekaba bom yak Antiák abiw Fonísia bakanabe Saibadas bakan abe kei bom nadiwoweng uyo Yu kayak ita kuw bakayamsiw.20 Kata ilim iwyak tem Yesus afan kalinkinim madik ika Saibadas wok gung kinimso Saidin bakan kinim so ikal yak Antiákabiw kal Mifiw kinim iyo Got Weng uyobakanya bom Kamok Yesus ami sung kidelbakaya bidiwo, 21 Kamok alam kitid udekinim iliso tadbu kayo kinim wanang sengseng iyo Kamok Yesus aket kudawsiw.

22 Kale kinim wanang Kamok Yesusaket kukádawin weng uyo takenom yakYedusalem kayak Yesus afan kalin kinimdim unu kidi nadiwade ika Bánabas ayodabadáliw tad Antiák abiw tasa ko. 23 Akatad wanang so kinim so iyo itamomane,Got alam min gelemin uyo kudubiw ka.Kale nadanade aka kalfalin dukum kuwkudu nadano wanang kinim iyo aket wissánya bom bakoyam, “kiba kim aket uyoadikum atin afan kale Kamok kudaw yakalami mewso ki biyámino.” Kale Bánabasweng yakeisa. 24 Bánabas aka atin kinimkidel aka Sinik Abem weina dausa kinimade afan kalin kinim kayo kinim wanangseng iyo imadew maek dáda Kamok amikinim wanang keisiw ko.

Page 186: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 11:25 183 Sinik Abem 12:1425 Yanol beta kawák Bánabas ayo Tásas

abiw kal Saul fenon kale unsa. 26 Kaleaka yak Saul fen kámom atami ka. Kalenadanade ayo faksiki Saul dew tad An-tiák abiw tasa. Kale Bánabas so Saul soiyo alew itol makuw um dim kal Got amikinim wanang gu so teina bom nadiw Gotweng uyo kinim wanang seng kukuya bomkeimsiw. Kale Antiák abiw kawákal mitkei Yesus ibik tein kámin kinim iyo wintakuyam, “Kadisten” yaksiw ka.

27 Kanamsiw atan kawákal lum seninkinim madik iyo Yedusalem kalo tad An-tiák tasiw ko. 28 Lum senin kinim makuwam win Akabas ayo Sinik Abem kitiddim matam tod weng bako, “imin wolfut dukum mak tadokabu uyo matam abeadikum Udom bakan mak mak tadokabuko.” Kalesa. Kale be Kaláddias ata matamkamok kei nada bakan bula kinmo badano,imin wolfut uyo matam abesu. 29 KaleYesus ibik tein kámin kinim ikil kanaminbo matam bune ilim nikil fikal Yuddiabakan teinbidiw iyo dakoyamumo. Kalenikil kisol seng kuw kutida kutida yumo.Kale nadiwe 30 afan kisol kudew tada tadaaú nadiwe Bánabas so Saul so imi dimkudáliw Yuddia Yesus afan kalin gu gebomim dim unsu ko.

12Edot Got wanang kinim gu im mafak

dákamsa sung uta ko.1Kale bemi am dánámin kawákal kamok

Edot ayo kinim madik Got wanang kinimguyo kal imadew faku nadano imadewtad kanaya bom im mafak dákanono kalenadane 2 alam kinim iyo imadála yak Yonami ning Yemis ayo woksek tuw anbidiwfikalane, 3 kamok Edot aka Yu kayak ita-momo, im aket ken kei Yemis anbidiwfikalane, kalaniw ka. Kale nadane aloBita alaso dew faku dew kalabus am dások gei dausa. Kale be Akayam Uneminban bomin am dánabu kawákal Edot akakanaba. 4 Kale yanol aka Bita dew fakunadane dew yak kalabus am dawti nadaneun tabudin kinim gu alalew ita bakoyama,kin mobisiw. Kale gu alalew be alamun tabudin kinim alalewe toda toda falaladok mobisiw. Kale Kamok Edot am aketBita be kanodawi sadano, Akayam Uneminban uyo banimuno, dák dew matam kinimwanang kin dim kadákal kot keidawono,kale kanodawsa. 5Kale Bita aka kalabus am

dawtidiw be, kata Got wanang kinim gu ikaBita Got dakodawako kale kitid kuw tabeGot wis sánlawbisiw ko.

6 Edot ayo amsino kal Bita dew matamweng bakanokabino kal badane, umimidiliw kabadákal Bita aka ayen sokdukum alew tuw teng so yán so sok falfalká bi dawti nadiwe un tabudin kinim maktadamak tada iwyak tem kawák kinmodiwakálane, awsom kin moyámin ikil awsomkin modiw kei bidiwo, 7 Kamok ami enselayo mew ú tad misunane, am yakom uyolát kudew tad kalabus am dádom nadayoKamok ami ensel ayo Bita akálba kinangokal kulfom bao bao akei nadale dafobakodaw, “wabading kan todal!” Akane,Bita ayo kan todane sok uyo sikil bokuwbokuw bá kudá dák abin abune, 8 enselayo Bita bakodaw, “dák kalam lim so yánkál so uyo mikidalo!” Akane, afan Bitaaka ensel weng bakodawa uyo kanodane,alo ensel Bita bakodaw, “kalam gid limuyo miki nadawe nam yán abo tadbadaw!”Akeisa. 9 Bita ayo ensel weng abo kalabusam uyo kudá matam aba, kata aka enselam afan kanaba bo mak kal keidonginbanim, watawo kaleyo bá, Bita am aketbo lum memak kanabino, kalesa. 10 Kalealew matam kamakikiw un tabudin guakayam nadiwe matow mak akayam aunadiwe matow ayen awsom leiw tam abiwdukum unemin leiw tadiwe, awsom uyouluta bisuyamuno, alew wakas matam abeuniw ko. Alew leiwunomnadiwe ensel Bitawabising dabadá una nade 11 Bita ayo boutam nadanade weng bako, “kamane atinafan nalam kal keidi ka. Naka Edot sikalban dim teinbi ade Yu kayak kinimwanangimi ufek ufek mafak mak kanonamumokanabiw so uyo Kamok Yesus aka alamensel dabadála madák im sikal ban dimbá takan kei namadew maek dáda ka.”Kale kal kei nadane 12 yak Madiya um amkal unsa. Kale umi min be Yon ade amiwin mak be Mák. Kale im am kal kinimwanang seng seng iyo tada tada bom Gotso weng bakan bidiwo, 13 aka tam amábalim tod bom fal gaugau bom keimane,wok gong dakáyamin wanang mát um winUdota uyo tad fal bisudono. Kale naduno14 manes kinim am weng be kidilomane,Bita weng kuw bakanba ka. Kale nadunadeum aket kalfalin seng so kei nadune faluyo bisudongin banim kudá biyaku tad

Page 187: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 12:15 184 Sinik Abem 13:8bakoyam, “kiba, Bita ade tad awsom todbete!” Yakune, 15 ika bakomam, “kuba aketdakwan kei badáwe?” Wakan bidiwade,uka atin weng dok di bom bako, “atin afanaka tad awsom tod beno.” Yakanune, ikaweng bako, “be Bita alam sawkalemako tadkanaba tei.” Kalsiw. 16 Kata Bita aka alamkanom fal gaugau bom keimane, ika nes falbisudomo, afan Bita kuw ka. Kale nadiweim aket madiw finang dakat, kalaniwe,17Bita ayo teng kufoda kinimwanangwengsading kaliwe, aka alam sung Kamok tabom kalabus am kal sok bádaw dewmatamabiw dáda tada umi sung uyo bakoyamnadane bako, “kiba nam sung uyo Yemis sonikil fikalmadik so iyo bakoyamino!” Yakeiimadá nadane beta tam tam abiw kukummak unsa ko. 18 Kale un tabudin kinim iyosidiwo kutim matam Bita be yaknobanakokal bom aket mafak mafaksiw. 19 Kale Edotayo un tabudin kinim iyo imadáli Bita fenkámino. Kale imadála ika fen ká bi audomoatamongin banim keiduw ka. Kale kudátadiwe Edot ayo weng di dákadáyam sinadane un tabudin kinim madik bakoyam,“bidi anudiw fakiw kalino.” Kalesa ko.

Edot fikalesa sung uta ko.Kale Edot ayo Yuddia bakan bo kudá

dák Sesadiya abiw kal tein bom nadano20 aka Taya kayak so Saiddon kayak so iyoweng seng kuw kanaya bom kei badano,ika tada tada dek amki makuw kei naduwotad Edot atamumo, kale tadiw. Kale ikakamakikiw tad kinimmak amwin Balestas,aka kamok Edot wok fakudawin kinim adeEdot aka kinim be aket kudawsa kinim, ataatamuwo dakoyamano, kamok aso abinokalumo, kale dákadásiw. Be watawo kaleyobá, bakan kawák kinim iyo yak kamok amibakan kal wanin wanin uyo sán áliwo kayoko.

21 Edot ayo am dánámin mak kutinadane tam kamok ilim lim mikimin uyomiki nadane tam kamok abin abem teinnadale kinimwanang iyoweng dukumkuwbakayam álano, 22 ika weng gán bom bako,“bela kinim ata weng be bakanba bá, begot ata weng bakanin taw keiba be.” Kalanáliwo, 23 kamok ayo ensel dabadála madákEdot ayo anbidane, yen ta bom dam fudulbom wanan tabiw fikalesa. Be watawokaleyo bá, aka Got win mak kufádawonginbanim kayo ko.

24 Kata kinim wanang seng makso Gotamiweng uyo kudewmatam abe nadiw yakabe maek abe audiwo, wanang kinim sengiyo be afan. Kalesiw. 25 Kale Bánabas soSaul so ikil ilim wok uyo Yedusalem kalbanima kudá nadiwe ilim yán tem fasikitadom, Yon alam win mak be Mák ayo dewtasiw ko.

13Bánabas so Saul so Sinik Abem imadála

unsiw sung uta ko.1Kale Antiák abiw Got wanang kinim gu

tem bidiw be kukumin kinim so lum seninkinim so im win be, Bánabas, Saimon amwinmakNaika akbiw, Lusiyas Saidin kayak,Menaim, aka gawman kinim mak am winEdot aso makuw ifosidiw kinim ademak beSaul so ita ko. 2 Kale ika Kamok suksuklabomnadiwe imin fala bomkei bidiwo, SinikAbem ayo bakoyam, “kiba Bánabas so Saulso walu imadáliw un bi yak nalam wokkanodokabi. Kale kutiyabi kal faku, unino!”Yakane, 3 afan imin fale bom suksukbiwuyo banimane, ika teng takadew yak alewim dim dawti im kinim dá imadáliw unsiwko.

Kinimalew Saul so Bánabas so imi Saibadasalanámsiw sung uta ko.

4Kale kinim alew iyo Sinik Abem ta bomimadála uniw ko. Ika uniw ki un bi towSelusia abiw abe nadiwade tam siw am temabe siw tem leiw yak wok iwyak Saibadasbakan abe 5 yak yak tadiw ki tad Salamisabiw tasiw. Kale ika tad abiw abe nadiwetam Yu kayak kawed am kawed am kal Gotweng uyo bakayamsiw. Kale Yon Mák akaalew iso wol fewa bom dakáyamsa ko.

6 Kale ika adikum Saibadas wok iwyakbakan bo luko yak Báwfos abiw tad nadiwokawákal Yu Kayak kinimmak atamiw. Kaleam win be Badyesus aka usong kinim adeibakanin lum senin kinim kayo 7 kinim mitGadík ika win takudaw Elimas, akanábiw.(win Elimas umi mit be usong kinimkalbiw.) Kale aka Saibadas kawák imiTabalasew Sedgiyas Faulas ami wok faku-dawin kinim. Kale tabalasew kal keiminkinim ayo kinim imadála yak Bánabas soSaul so imadew tadino, kale imadála imfukan unsiw. Be watawo kaleyo bá, akaalaso Got ami weng mak kidilono, kalenadano kayo ko. 8 Kale ika tadiwe, Eli-mas usong kinim ayo tad Bánabas so Saul

Page 188: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 13:9 185 Sinik Abem 13:27so Got weng bakanin báyo, kale kanayambom nadane tabalasew Yesus afan kalonokanaba ayo daw tam modi kudálako, kalekanamsa. 9Kata Saul alam win kukummakFaul, aka Sinik Abem weina daudano, kintudun kaek fen Elimas dok didaw nadanekitid weng bakodaw, 10 “kaba Mafakimami man ade kaba adikum kukuw kidelumi wasi ade adikum ibakamin kukuw sokukuw mafak mafak so uta tabe weina ka-musu. Ade kaba yaknámin atan kalwanangkinim maek Kamok kukuw kidel mit temtademumo kana bidiw leiw atiyamin uyokudálokabaw? 11 Kale kamane, Kamok amiteng kulfom uyo kudála kamal abu. Kalekaba kin mat keidokabaw ade kaba ataneidin uyo mak utamodaw banim kano aleaudokabaw ko.” Faul weng kale bakadabadane, wabading ayung wol uyo tad Eli-mas kin tem midila kudawune, kan todmatam yak abe maek abe bom kinimmak tad namadew unino. Kalana nade12 tabalasew ayo kukuw kanabu bo utamnadane alam aket Yesus kudaw nadaneFaul ami kukumin uyo utam kol beso kuwokalsa.

Faul so Bánabas so Saibadas kudá unsiwsung uta ko.

13 Kale Faul so alam nikil so ika Báwfosabiw uyo kudá, siw am tem wok dangdim tadiw ki tad Bamfiliya bakan abenadiwe tad Bedga abiw tasiw kata, YonMákaka kawákal imadá ayo fasiki Yedusalemabiw unsa ko. 14 Aka imadá unano, ikaBedga abiw kalo uniw ki tad BisiddiyaAntiák abiw nadiwade Finuyámin am kaltam Yu kayak kawed am tam nadiwe dákteiniwe, 15 kawed am kin modin ika Mosusam sauk kon weng Sawa so Lum AbemSenin kinim im weng so godusiw uyo kínadiwe weng mak dabadáliw tad Faul soBánabas so dim abu bakoyam, “nakanumkasal kiba, ken im kitid sánin weng makwanang kinim kukuyamum kaliw kaí, beken kukuyamin kuw ka.” Yakiwe, 16 Faulmatam tod sikal kufoda, sading kaliwe,aka bakoyam, “Isadael kinim so Mifiwkinim Got suksukin so kiba kidinamin!17 Isadael kayak im Got ayo num faselwalu imtida yak Isiw bakan abe matamkinim senga mit taku ufek ufek kayak keinadiw Got ami kitid dukum dimMosus ayoIsiw kudá kinim wanang bakadu imadewmatam abesa. 18 Ade wanang kinim iyo

anang iwán sed gisa bakan ká bom kukuwmafak faku bidiwo, kata Got aka dakbu itabada bi itol deng mak ade bako tade tamkin kal keisiw. 19 Kale Got kitid dukumdim Keinan bakan kinim mit fet kal iyofotabiw tam abe uniw im bakan uyo Isadaelwanang kinim ita kudusiw. 20Kale imi anikanik auyam bakan kudusiw be kana bidiwbi itol seng 450 kal banimano kudusiw.Kale yanol kawák Got ayo Isadael kinimim taktakin kinim waluyam waluyam tadbada bi lum senin kinim Samuel ami dimtadune, 21 beta kinim wanang ika Samuelbakodaw, ‘kaba kamok mak waluyamalo.’Kale dákadá bidiwo, Got aka Kis min Saulbeta waluyamsa. Kale aka Bensamin amikinim mito kinim. Kale aka Kamok kei biitol dengmak adebako tade tamkin kal kei-dane, 22 yanol Got tabe Saul dawkan keidabanima dau nadane Dewit ata ami abinkudaw nadane Got ayo Dewit guton alamwanang kinim bakoyam, ‘Yesi am man De-wit am kukuw be nalam kal keisi ade kan-odin kinim be nalam aket kudawsi kayoaka nam kanodalo, akokabi uyo aka kenabo dudew tabokaba ko.’ Kalesa. 23 Kalesuwayo Got aka weng takadáyam bakokalesa. ‘Bi dák dák audokabu be Dewit manláw kawákal kinim mak Got ata dabadálatad Isadael kinim wanang Watakayaminkinim keiyamokaba.’ Kalesa kaí, Yesus ataka. 24 Yesus tadongin danim dako álanoYon wok ban bomin kinim ayo Isadaelwanang kinim weng bakoyam, ‘kiba, bankeimin uyo kudá dumade nadiwade wokban bodino!’ Yakeisa. 25Ade Yon alam wokuyo mewso banimono, kanamom nadaneweng kale wanang kinim bakayamsa, ‘Kibakilim Got ami weng takadáyam kinim maktadokabano kalesa, ami fenbiw be nata bá,kata aka nam yán tem kal tadokaba adenaka kinim kideloko masi wakbak am asfakiw dákanlawomi banim be.’ Yon wengkalesa.

26 Nalam nikil fikal Ebadakkam láw soMifiw kinim Got atud fingánin kinim sokiba, Got nulum kail bá takeikuyamin umisung kudála tasu kaí, tad nulum dim abesuka. 27 Yedusalem kinim wanang so ilimgebom gebom so ika Yesus be mak ki-dasu atam kal keidongin danim ade lumsenin kinim godin weng bede sun kuw Fin-uyámin am kal kímamsiw. Kata ika kidelamit mak utamongin banim dakoyamsiw.

Page 189: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 13:28 186 Sinik Abem 13:50Be suwayo buk tem weng bako nadu ‘Yesusbe anbidiw fikalokabano,’ kalesu kaí, kan-odawsidiw ka. 28 Ika Yesus ami mafakkeimin mak utam nadiwo masi aka kenanbiduw fikalako, kalesidiw bá. Kata ikaBailet weng kitid kuw bakodaw, ‘Yesusanbidaw fikalako!’ Akansiw. 29 Suwayokal am sung uyo Got godin weng adikumumi tem kal bako ayo kanodawokabiwo,kalesu kaí, afan be kukuw adikum kanonadiwe tam as dawing dákamin dim dewmadák nadiwe dew yak fom lung tumtem dausidiw. 30 Kata Got ta bom tádauda fikalánin uyo kudá kaunase. 31 Kalekinim iyo Galili bakan kudá Yesus alasomakuw yak Yedusalem abiw unumo, kaleei bidiwo, Yesus ayo tad misuna atamá-sidiw. Kale kamano uyo kinim bidita, Yesuskin walamin kinim. Kale ita tabe Isadaelkinim wanang bakoyam, ‘atam suduwo,’yakokabiw ka. 32 Ade nuta sung kidel uyokudew tad kim kuyamumo kaleyo ka. Gotnulumawadik kasalweng takadáyam, ‘kan-odokabi.’ Yakeisa kaí, 33 kamano nulumkanoyama. Aka Yesus fom lung kal dafodafikalámin uyo kudá matam abeba ka. Kaleweng bo Fuw Buk umi tem fuw kamakikiwfalew uta bako,‘kaba nalamMin keikami ade kamane naka

kalam kalaw keidi ka.’Kalesu. 34 Got ayo Yesus dabadáli fomo-mano, kale tá dafose kayo aka bakodaw,‘naka Dewit weng takadálawsi kaí, naka

adikum ufek ufek abem ade tatunuyo kukamokabi.’

Kalesa ade 35alo fuwmadik umi temkal Gotayo bako,‘kaba kalamMan Abem ayo dabadálaw fom

lung kal fomoma báyo.’Kalesu.

36 Kale Dewit aka bakan dim biyámsaayo Got alam aket fukanin ki abo alomfikalano dew yak alam awadik kasal fomlungkal dawtidiw fomsa. 37Kata kinimmakGot fom lung kal dafose, be aka fomonginbanim keise. 38 Kala kaleyo, nalam nikilfikal adikum kiba, Yesus kim ban keiminkukan keimin umi sung uta bakayabuwka. Bela atin kal keidin kala. 39 Kalekan ata Yesus aket afan kalokaba, ata kuwGot bakodaw, ‘kaba keno,’ akokaba, kataMosus am weng sawa be ken kanokamuGot kin dim ken keidolaw banim. 40 Bekiba kidasu ata bomnadiwomasi lum seninKinim weng kale bakosiw uyo tad kim dim

so abomu kala. 41 Kale lum senin wenguyo bako, ‘Got atafimin kinim kiba, kibabo utamin. Kiba mada aket fukanin sengkuw fukanom fikalin. Naka kibilim teinbidiw am dánámin kabadákal kukuw makkanoyamokabi, kata kiba kim aket uyo atinafan kaloliw banim ade alo kinim mak tadbakoyamoma, kata atin afan so kaloliwbanim ko.’ Kalesano.” Yakeisa. 42 Faul soBánabas so iyo weng banima, kawed amkudá matami unumo kanamiwe, wanangso kinim so iyo bakoyam, “kiba ayo yakFinuyámin am mak ayo tad umi sung uyomakso kukuyamino!” Yakeisiw. 43 Yanolkinim wanang ika kawed am kudá tamabe uniwe, Yu kayak seng keidiwe, Mi-fiw kinim seng Yu Kayak kukuw kudusiwkeidiw iyo iliso Faul so Bánabas so leiwei bom nadiwe alew ika im kitid sáninweng bakoyam, “kiba ulum kano Got aketkudaw bidiwano.” Yakansiw. 44 Kale alosin yak Finuyámin am mak dána nadeabiw dukum wanang kinim adikum iyo tadKamok Got weng kidimumo kale tadiwade,45 Yu Kayak ika kanomin kinim wanangadikum iyo tadiw itam nadiwade im akettem mafakyama titiyam bom nadiwe Faulami weng uyo ididlawsiw. 46 Beta Faul soBánabas so alew atud kuw fakadá wengbakoyam, “alew nuka Got weng uyo kudewtad kiliwsik bakoyamumo, kanabuw. Katakiba bo báyo, kalbiw. Kala kaleyo kibamada ken wakbak sun biyámin sinik bokuduloliw banim. Kala kaleyo kamanonuka Mifiw wanang kinim ita kin diyamuwko. 47 Kale bela Kamok alata bakoyam,‘naka kiba kanoyami Mifiw kinim imiyakom lánin keiyamino, kim dim anangbakan kuw tabodu wanang kinim adikumimi ban keimin uyo kail bá takeikuyamok-abi.’ Yakeisa.” Yakane, 48 wanang kinimMifiw iyo weng be kidi nadiwe idak teinbom nadiwe Kamok weng kalfalbiw adekinim wanang Got walu imu sun biyáminkuyamase ita Yesus aket afan kalesidiw ka.

49Kale anang bakan kawák uyo Got wengki yak aba maek aba adik kilásu. 50 KataYu kayak ika wanang win tabesiw dukumdukum Got atud fingánin so kinim gebomgebom abiw dukum kin mobidiw so imaket dakfoyamiw aket kus keiyama, Faul soBánabas so im mafak dá tal leiw kukuyamalew im bakan teinbidiw uyo kudá unino,

Page 190: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 13:51 187 Sinik Abem 14:20yakiwe, 51 afan alew iyo fotabiw unomnadiwade ifiw alol kadilak moyam nadiwebakoyam, “kibi kibilim ban keimin sengbo kibilim sano.” Yakei, imadá yakAikkoniyam abiw unsiw. 52 Kale Yesus amiibik tein kámin kinim alew itane kalfalindukumkuwkudu nadiw Sinik Abemmadákweina imusa ko.

14Bánabas so Faul so Got weng Aikkoniyam

abiw bakayamsiw sung uta ko.1 Kale Faul so Bánabas so ika yak

Aikkoniyam abiw kal tein bom nadiwoilim kanamaliw taw tam Yu kayak kawedam bom aket dakfáyamin weng bakayambidiwo Yu Kayak kinim seng seng so Mifiwkinim seng seng so iyo Yesus afano kale-siw. 2 Kata Yu kayak madik afan kalon-gin banim iyo Mifiw kinim im aket dak-foyamiwe, ika Yesus afan kalin kanayambidiwo kayo. 3 Faul so Bánabas so alew iyokawákal am seng kuw teinan bom nadiwoKamok min gelemin weng uyo kitid kuwtabe bakanyam bidiwo, Kamok alata kukube afano. Kale kitid kuyamano ika dubatdubatin kukuw so aket diking dakunginkukuw so uyo kana bidiwo, wanang kinimseng iyo utamansiw. 4 Kale abiw dukumkawák wanang kinim iyo tako dau madikiyo Yu kayak imi ibudiw alo madik ita yakweng dew kámin kinim ibudiw kei bomnadiwo 5 Mifiw kinim so Yu kayak so ilimgebom gebom so iyo weng gudul dau tumtuw Faul so Bánabas yan bi im mafak dá-dumo kanamsiw. 6 Kata kinim alew ikakanamin weng be kidi nadiwe buwák bokudá sakabe yak Laikkoniyan bakan umiabiw alew Listada abiw so Dedbi abiw sokal abe nadiwade abiw mewso so 7 kal kábom sung kidel uyo ulum kanom kukuyamkámsiw ko.

Alew Listada so Dedbi abiw so wengkukayamsiw sung uta ko.

8 Kale Listada abiw kal kinim yán mafakgam mak tein be ayo ki akun mat temokal yán wok babid gam dausu ayo aka ká-moma banim keisano, 9 aka Faul tam wengbakanba be kidi bom keimane, Faul akalweng bakamom kaek fenomo kinim ayotein be ka. Kale kin tudun kuw atamomo,aka am aket afan kalin so ken keidongintaw ka. 10 Kale nadale gán dádaw, “kaba

fada kan todalo!” Ak badane, afan kinimayo wabising badgong matam abe tod todunane, 11 kinim so wanang so seng sengika Faul kanoda kukuw uyo utam nadiweika Laikkoniyanweng gán bombako nadiw,“nulummen abem umsinik ide madák atinkinim nulutaw kei nadiw nulum itamumokale tadiwo.” Kale nadiwade 12 Bánabaswin mak takudaw “Sus.” Akeibiw kuw Faulbe weng bakanin kinim kale nadiwo kayowin mak takudaw “Edmís.” Akei ausiw.13Kale kinim abem mak am men abem Susuyo kudew yak Yol am abiw dukum umiwol bán kal kutisa kinim so kinim wanangso iyo iniman buduma kau kimak kimakmak fako kudewbiw kuw kait kon fakanbi kudew tad abiw dukum dám awsom kalFaul so Bánabas so imi kufu wane ilkáyabom suksukumo kale kudew tadiw.

14 Kata weng dew kámin kinim Faul soBánabas so alew ika bo kidi nadiwe ilimlim kál uyo fingela kusiw. Watawo ka-leyo bá, kinim wanang imi kanabiw uyoalew imi aket mak kidelongin banim kayo.Kale alew ika ú yak wanang kinim iwyaktod nadiwade gán dáyam bako, 15 “kinimkiba, watawo kaleyo bo kanabiw. Nukasák kukum bá, kibiliw taw nukul kinim ka.Nuka sung kidel uta kudew tad bakaya-mumo, kale tasuduw. Kale kiba sák kukuwufek ufek dam banim umi kanamin uyokudá dumade Got Motabid ami abid sobakan so sol wok so ade imi dim ufekufek teinbidiw so kidel kusa kinim am mittem tadin kala. 16 Kale afan suwayo Gotaka adikum kinim mit mit iyo imadáli ilimkukuw ki kanamino, kalesa. 17Kata Got akakukuyam, naka kukuw kidelok kanaminGoto, yakei abid tikin weiw kudála madákkilim wanin wanin sun dim abesu ade akawanin wanin kidela kuyam kalfalin sengkuyamse uta ka,” 18 kal bom bakayabiw.Kata ika imwengmak kidiyamongin banimulum kano iniman buduma kau ki kuekfu wane ilkáyamumo kal bidiwo, alew ikayakno yakno imi kanabiw leiw uyo atiya-mume kal bom fitsiw.

19 Beta Antiák abiw Yu kayak soAikkoniyam abiw Yu kayak so iyo tadtad au nadiwe yak kinim seng seng ilisoaket dakfoyamiwe, Faul tum tuw faumsi nadiwade im aket bo fikala kae, kalegidili dew yak abiw dukum abiwo kal dawtidabadáliw. 20 Kata Yesus afan kalin iyo tadfalala daudiw kan tod asiki yak abiwdukum

Page 191: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 14:21 188 Sinik Abem 15:11seno matam kutim Bánabas so alew Dedbiabiw dukum unsiw ko.

Faul so Bánabas so fasiki Antiák abiwSidiyabakan unsiw sung uta ko.

21Kale weng dew kámin kinim alew Faulso Bánabas so iyo tow Dedbi abiw kal sungkidel uyo baka bidiwo wanang kinim sengiyo tad Yesus aket kudawiw imadá nadi-wade alo ilim yán tem net Listada abiw abenadiwade yak Aikkoniyam abiw abe kaloAntiák abiw abe bom nadiwo 22 Yesus afankalin aket kuw kitid dakáya bom nadiwadekitid weng bakoyam, “kiba Yesus afan kalinuyo kitid fakadá bom nadiwo kala nukaGot ami kasák gu uyo kál funin seng utakudu naduwo umi tem kal tam unumkala.”Yakei nadiwe 23Got wanang kinim gue yakyak abe bom nadiwo ilim kin modine waludawti dawti kei bom nadiw imin fala bomnadiw Got suksukla bom bako, “Natim Gotkaba, kam kinim wanang gu im kin modinkinim iyo waluluw. Kale ika kam afankalin kinim im gong dakáyamalo!” Ak bomnadiwo 24 yak Bisiddiya bakan sin matamyak Bamfiliya bakan abe nadiwe 25 ikaGot weng uyo Bedga abiw kayak bakayamsi nadiwe beta tow Atiliya abiw sidiwo,26 Atiliya abiw uyo kudá dák siw am temleiw wok dang kun dim tadiw ki tad Antiákunumo, kale tadabiw. Kale bewák suwayoilim Yesus afan kalin kinim ilita walu imuimadew Got sikal dim imti nadiwe yak kan-odin wok belata fakudino kale imadáliwunsiw. Kale ika afan ilim wok kuyamsiwuyo adik wakadá tadiw. 27 Kale alew ikatad nadiwe Got wanang kinim gu iyo gándáyamiw tada tada keidiwe, kinim alew ikailim Got kitid dauyama kanam kámusiwumi sung uyo adik bakoyam nadiwe Gotami Mifiw kinim iliso ken leiw keiyamaKamok aket kudawásidiw sung bakoyam aunadiwe 28kal Yesus ibik tein káminkinim sobi ausiw ko.

15Yesus afan kalin kinim sengYedusalemkalo

tada tadasiw sung uta ko.1 Kale kinim madik Yuddia kalo matow

Antiák abiw nadiwe nikil fikal kukuya bomnadiwo bakoyam kaliw ko. “Kiba Got akakim kail bá takeikuyamoma banim be, ábede kál wakelin ban uyo kanodiwo kuwGot aka ken kail bá takeikuyamokabano,

Mosus sawa uyo bakosu make.” Yakani-wade, 2Bánabas so Faul so iyoYuddiaKayakim weng uyo kidiyam nadiwe ika imi wengilaluyam kanayamsiw. Kale Got wanangkinim gu iyo Faul so Bánabas so keidiwe,Yesus aket kukádawin kinim madik keidiwita walu imadáliw yak tam Yedusalem kalweng dew kámin kinim so gebom gebomso iyo itamiwe, iso tein kanodin weng bokidelino, 3 kale imadáliw Fonísia bakanso Samediya bakan so kal leiw ei bomnadiwo ika Mifiw kinim imi kano bankeimin ibik dudaw Got atabiw sung uyobakayam bidiwo, nikil fikal iyo kidi nadiweim aket idak teinasidiw ko. 4 Kale ika tadYedusalem tadiwe, Gotwanang kinim gu soweng dew kámin kinim so gebomgebom soika weng umuyam, “ken tadiwako?” Yaki-wade, Faul so Bánabas so ika Got kitid dimkukuw adikum kanabiw uyo bakayamiw.

5Kata Fedasi kinimmito Yesus afan kaliniyo fada kan tod nadiweweng bako kalaniwko. “Kiba Mifiw kinim iyo imadáliw Mo-sus sawa abo nadiwe kál bomin ban bonadiwano!” Yakiwade, 6 afan weng dewkámin kinim so gebom gebom so iyo tadatada au nadiw weng bakanbiw, beta abokidel daudomo kanamsiw. 7 Kale ika wengdukum kuw bakan bi banimane, Bita wakasmatam tod weng bakoyam kala ko. “Nikilfikal kiba, kibilim kal kamakikiw Got akasung kidel uyo kudew yak Mifiw kinimbakayamalo, kale kilim iwyak temkalwalu-namuse, kayo sung kidel uyo kudew yakMifiw kinim bakayamino kidi afan kalebiw.8 Ade Got aka kinim wanang im aket tembo alam kal kayo, nulum kano kuyamasealataw be ki mit mak kinim ikil kano SinikAbem ayo dauyamase. Kale uta kukunadano aka iliso aket kuwáyaba. 9 KayoGot aka nukul kukum mak kidel kuyam,ikil ilim kukum makik mak kidel kuyamauyamase bá. Kata ilim aket kudaw afanokaliw, be ki im aket tem baim ginga imuse.10 Kale be watawo kale Got ayo dawkuku-biwe? Kiba kanabiw bo Yesus afan kalinidum dukum kuek gitikyamanbiw. Kalenulum awadik kasal iso nuluso nuka bumiidum bo mak utam kudew tabongin banimkeisidiw make. Kiwta Yesus afan kalin imidum kuek gitikyamumo kanabiw be Gotami aket kusokaba. 11 Kata bá be, nuka kalkeisuduw be Kamok Yesus ammin gelemindim kal ken Got aka Mifiw kinim so nuluso

Page 192: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 15:12 189 Sinik Abem 15:35num ban keimin uyo kail bá takeikuyamseka.” Kalesa.

12 Kale kinim adikum teinbiw iyo wengsading, kale kidiliwe, Bánabas so Faul soiyo Got alew im dim kukuw makik soaket diking dakungin kukuw so uyo Mifiwkinim im iwyak tem kanamsa sung uyoadikum bakodiwe, 13 Yemis asik weng ku-tama bakoda ko. “Nikil fikal kidinamin!14 Saimon Bita aka kamakikiw Got tad Mi-fiw kinim walu imuda yak alam mit temunsidiw umi sung uyo kidela bakoyama.15 Kale suwayo lum senin kinim wengbakosiw weng kai, ulutaw keidu ade buktem godu bakosiw uyo bako kalesu.16 ‘Yanol kawák naka fasiki tad nadine

Dewit ami am bila dák abesu uyosawil kufo gine nadine am mafaksuuyo kidela kudino, 17 kinim kanata am mafaku yanol ulum kanoteinsiw iyo Kamok fenokabiw adealo Mifiw kinim nam win takenbiw,ikil iliso Kamok fenokabiw. NakaKamok kukuw bulami kanosi kinimnalata bakabi. 18Kale be suwayo kalwanang kinim ika kal keisiw.’

Kalesa.19 Kale nam aket fukanin nuka Mifiw

wanang kinim yak kan ita Got aket kukád-abiw iyo kanoyam fitin kukáyamin bá.20 A bede nuka sauk kon uta mak godubakoyam, ‘kiba wanin ibakamin got waneilkáda bom kuw mafak dákabiw so waninbá, kiba wanang sakadin kámin bá, kibaim iniman gitak bimki ku angkukábiw uyowaninbá ade inimankaimuyowaninbáyo.’Yakumo, 21 watawo kaleyo bá, suwayo ka-tow kalo kanam kudew tad kadák didube Mosus sawa abem bo abiw dukumdukum adikum kukuyamaliw ade adikumFinuyámin am dánámin kal ulum kanokíyamámaliw.” Yakeisa.

Sauk kon kudáliw yak Mifiw kinim Yesusaket kukádawin itamsu sung uta ko.

22Kaleweng dewkámin kinim so adikumGot wanang kinim gu so gebom gebomso im aket, ilim kinim ki walu imadáliwBánabas so Faul so iso makuw Antiák abiwunino. Kale nadiwe afan kinimmak amwinYuddas alam win mak Bádsábas so kinimmak am win Sailas so alew ita walusiw.Kale alew ita nikil fikal ilimi gebomo, 23kalealew im dim kal sauk kon uyo kuyamiwkudew uniw. Kale sauk kon weng kaok uyo

kale bakodiw ko. “Nuka weng dew káminkinim so gebom gebom so kilim nikil fikalso nuta sauk kon bula godu kudáyamuwyak Antiák so Sidiya so Silisiya so Mifiwkinim Yesus afan kalin so kiba ken teinbidiwako? 24 Num kinim madik im tadkibilim dim kal ika weng bakayam bidiwo,kim aket mafak kei, aket seng fukansiwumi weng kidisuduw bu nuta kinim bidiwalu imadáluw tasidiw bá, ikil ilim akettei, tad kilim dim tasidiw. 25 Kale nukataken dá naduw aket makuw kei naduwonum kinim alewmak walu imadáluw tadiwiyo, nakanum kasal kinim alew Bánabas soFaul so 26 alew im fikalanin aket fukaninbanim, atud fakadá bom nulum KamokYesus Kadais win tudow dimwanang kinimweng bakayam ká bidiwo, iso imadáluwtad itamokabiw kala. 27 Kaleyo num wengsauk kon tem goduyamuw be kanom Yud-das so Sailas so ikil kano bon tem wengbakoyamokabiw. 28 Kale nuka Sinik Abemso aket makuw keiduw, kayo nuka aloidum uyo makso kudew yak madik umitiw kutiyamoduw báyo. Kaluw, kata kibasawa belata kuw aboyámin kala: 29 waninibakamin got wane ilkáda bom kuw mafakdákanbiw so wanin bá, sakadin kámin bá,iniman fukun bimki angkukábiw so waninbá ade kaim uyo wanin bá ko. Kiba bekidasu uta bom nadiwade kanodin kukuwuyo dufodokabiw be ken ko. Kale ita-mumo.” Kalesiw ko.

30 Kale kinim iyo Yedusalem kudá dákAntiák abiw nadiwade Got wanang kinimgu gán dáyamiw tadiw, sauk kon uyokuyamsiw. 31 Kale kinim wanang iyo saukkon bo ki nadiwe atin kalfalsiw. Be watawokaleyo bá, ika im kitid sánin sauk konkudáyamiw tadu kayo ko. 32Kale Yuddas soSailas so ikil iliso lum senin kinim kayo ikilaket kideláminweng bakaya bomnikil fikalim kitid sán bidiw bom 33kawákal si nadiweYesus afan kalin ilita dakáyamin weng soabino kalin weng so kuyam imadáliw fasikiilim yán tem tad ilim kinim imadáliw un-sidiw abiw kal tasiw. 34 Kata Sailas akakawákal kudá teinono, kalesa. 35 Kata Faulso Bánabas so iyo Antiák abiw kal teinbisiw.Kale alew ikil keidiw, wanang kinim sengikal keidiw, nikil Kamok weng uyo kukuyabom ade bakayam ká bom keimsiw ko.

Faul so Bánabas so takas yak aba maek abaausiw uta ko.

Page 193: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 15:36 190 Sinik Abem 16:15

36 Alom nadiwe am mak dána Faul ayoBánabas bakodawa ko. “Alew nuka asikinulum yán tem tow abe bom naduwonulum Yesus afan kalin nikil fikal kinimwanang abiw dukum dukum tein bidiw iyoitaman ká bom Kamokim weng bakayamkámsuw iyo ken tein bidiwe, yakanumo!”Akane, 37Bánabas asik Faul bakodaw, “namaket Yon Mák ayo alaso nikil unumo! Kalbiko.” Akane, 38 Faul ayo bakodaw, “akasuwayo Bamfiliya abiw kal tein bom nusowok uyo kanom faku unongin banim imadáunsa, kayo aka kanamin kinim be nusounoma banim.” Aka nade 39 alew kawákalwengal kal si nadiwade alew wok makuwfakudin uyo takas tako yak aba maek aba,au nadiwe Bánabas aka Mák dew siw amtem wok daung kun dim yak Saibadasbakan unsa. 40 Kata Faul akal Sailas waludew unono kalane, nikil fikal iyo wengbakoyam, “au ken Yesus min dakoyamaalew unino.” Yakiwo, unsiw. 41 Kale Faulaka Sidiya bakan so Silisiya bakan so imiGot wanang kinim gu im kitid sán unsa ko.

16Timoti yak Faul so Sailas so wol fewa unsiw

sung uta ko.1 Kale Faul ayo yak Dedbi abiw abe tam

Listada abiw una. Kale bemi abiw kawákalYesus weng kidimin kinim mak tein beam win be Timoti. Kale aka Yu kayakwanang uta dausu, kata ami alaw be Gadíkkayak. 2 Kale Listada abiw so Aikkoniyamabiw so Yesus afan kalin wanang kinimiyo Timoti tok bakanla bom, aka kinimkidelo. Ak bom keim áliwo, 3 Faul akaTimoti be alaso dew Yu Kayak Got wengbakanyam unono, kalesa. Kata Yu kayakika ilim kal Timoti ami alaw be Gadíkkinim, kayo aka kál bomin ban bodongindakosa. Kayo Faul ayo Timoti kál bominban bodawino, Yu kayak im aket kidelyambadanalo, kale kanodawsa. 4 Kale Faul soalam nikil so ika abiwe yak yak ká bomnadiwe ika Yedusalem kal weng dew káminkinim so imi gebom gebom so imi wengsawa dauyam, beta kanamino, yakeisidiwsung uyo bakayamuw ikil abodino, kalebakayam bidiwe, 5 Got wanang kinim guimi afan kalin uyo im kitid modiw dukumatam tam ei budune, wanang kinim sengseng iyo ulum kanomaek imi wol fewansiwko.

Faul wisin tem kal Maseddoniya kinimatamsa sung uta ko.

6 Kale Faul so alam nikil so ika yak Fed-gia bakan so Galesia bakan so abe nadiweyak Eisa bakan so unumo kalesiw, kataSinik Abem ayo bakoyam, “báyo.” Yakano,kayo yak Eisa bakan bo unongin banimdakosiw. 7 Ika uniw ki yak Misia bakanmewso nadiwe yak Bitinia bakan unumo,kalesiw. Kata Yesus Sinik ayo báyo yakano,kayo ika yak unongin dako nadiwe 8 Misiabo akamam tow Tadoás abiw uta unsiw.9 Kale kawákal midiliw akal bom nadiwoFaul ayo wisin tem kalomo Maseddoniyakinim mak tod bom gána bom nadanebako, “kaba wabising tad Maseddoniyanadawo dakoyamalo!” Kalba ka. Kaleutam nadanade 10 matam nikil bakoyam,“nulum kal Got aka gán dáyam sung kideluyo kudew yak Maseddoniya bakan kalbakayamino! Kalba.” Kalane, nuka wabis-ing ufek ufek uyo saksaku kudewunsuwko.

Wanang win Liddiya umi kano maek Gotmit tem tasu umi sung uta ko.

11 Kale nuka Tadoás kudá siw tem leiwtudon unuwki yak Samátadas bakan kal sinmatam dána ká bi yak Niábolis abiw 12 abenaduwe kalo yak Filibai abiw tasuw. KaleFilibai be Maseddoniya bakan umi abiwdukumo, Udom gawman ita kin moyábiwonuka tad kalalom naduwe 13 Finuyáminam mak dána nuka abiw dám fakosiwuyo kudá awsom leiw tam abe dák wo-keng unuwe, nulum aket kaok uyo bakokalu ko. Wok mewso be tada tadabom Got suksukin bán sone mak, kalenaduwade wakas dák bán uyo utam dáktein naduwe wanang tein fakadá bidiwiso weng bakan buduwe, 14 wanang ikaweng be kidi bidiw. Kale wanang imiiw tem be wanang mak um win Liddiya,uka abiw dukum Tayataida kal bom ilimkas kal wansiki dusikín wanang ade ukaGot win kufádawin wanang, kale Kamokimtabe aket kidelumama umi kilung tem bá,Faul ami weng bakanba uyo kidilawune,15 beta wanang uyo ulum am makuw alinso adikum makuw wok ban bo nadiwe ukaweng dauyam, “kiba kim aket natamiw,naka afan Got aket kudawin wanang keidinamti, kiba ken tad nam am kal teinino!”Yakei aket dakfoyam unu nade beta nukaum am unsuw ko.

Page 194: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 16:16 191 Sinik Abem 16:37Faul so Sailas so imadew yak kalabus am

imtisiw sung uta ko.16 Kale am dánámin mak nuka Got suk-

sukin bán unumo, kale leiw abemuwe, wokfakudin wanang mát mak uka tad itamuko. Uka sinik mafak kiwa ku bada bomyanol katow uyo kanam tadokabuno kalinweng uyo bakan bom naduno kayo moniseng kuw budu bom ulummo kudew tasiwkinim kukáyamábuno. 17 Kale wanangmát uyo Faul so nuso yán tem tada bomnadunewengdukumkuwbako, “kinimbidikala, Got adikum ufek ufek win tabaminakayamsa ami wok fakudawin kinim adeika Got ami kano kano au nada kim bankeimin kail bá takeikuyamokaba sung uyobakayabiwo.” Kal bom 18 am dánámin sengseng uyo sun kuw kalan buduno, Faul ayo sikakan keidawu falmek dusiki nadane sinikmafak bakodaw, “kaba Yesus win finin dimwanang bo kudá maek abe unalo!” Akbadane, kawákal sinik mafak ayo wanangkudá maek abe unane, 19 ulum mo kudewtasiw kinim iyo utamomo um sinik mafakayo banima um lum boyami kai kal bomkana budu moni kukáyamin leiw kai ban-imu ka. Kale nadiwe kinim alew Faul soSailas so iyo imadew faku gidi gidi imadewtad abiw mat 20 Udom gebom kinim wengtaktakin kinim so kal dá nadiwade imwengUdom kot taktakin kinim bakoyam, “mewkinim bidi Yu kayako ika tad num abiwdukum uyo kuw mafak dákan bom bidiwko. 21 Im kukuw makik uyo kudew tadkukuyabiw, kata Udom abiw kayak nusofakudoluw banim.” Yakiwe, 22 wanangkinim seng seng iyo iliso taken bom kinimalew Faul so Sailas so kanayamiwe, kottaktakin kinim iyo kinim madik bakoyam,“im ilim uyo fingel kuyam nadiwade soklafeng tuw yán faumino!” Yakiwe, kinimalew iyo 23dukumkuw fau bi imunadiwadeei fakayam imadew tam kalabus am imtinadiwe kalabus am kin modin kinim ayoweng bakodaw, “kaba kidasu kin modalo!”Akiwe, 24 kalabus am kin modin kinim ayoimwengkitid uyo kidi nadane Faul so Sailasso iyo ei fakayam imadew tow kalabus amkidin temo kal imti nadanade as kom idummak tadamak tada temkal alew imyán uyokuti ayen sok gine imtidano. 25 Ika midiliwbi am iw fakodawane, Got suksuk bom fuwwe bom kei bidiwo, sok gei imusiw kinimmadik ika kidilomo, ika kana bom tein

bidiw ka. Kal bom keimiwe, 26 lum lumintem bim dukum mak tabano kalomo kal-abus am uyo atin am kun so kuw kalak sán-bano kalomo am fal uyo wabading adikumbisuk kale suduno, kinim alew im ayen sokgei imubiw uyo bimit bamas kei budune,27 kalabus am kin moyámin kinim ayo ki-nok dakel kidá matam utamomo adikumam fal uyo bisubu ka. Kale nadanade amaket bo sok gei imusiw kinim iyo sakun dáunbiwo kale nadano kayo nes alam wok-sek uyo asiki kudew yak alami dá fikalonokanamane, 28 Faul ayo weng dukum kuwgán dá bakodaw, “kaba kalam kál uyo kuwmafak dákamin bá, nuka adikum kalakaltein buduw ka.” Aka nade 29 kalabusam kin moyámin kinim ayo bako, “kinimmak yakom yakodino!” Kalanomnadanadebiyaku tad Faul so Sailas so ilim mit temkal kutin dák abe banbin kuw kilaw ki-law keim si nadane 30 beta imadew matamabiw dá bakoda, “kinim kiba, naka yaknoyakno audino nalam ban keimin uyo kailbá takeikunamokabane?” Kalane, 31 ikabakodaw, “kaba Kamok Yesus aket kuda-wokabaw, beta kalawso kalam muduw sokimi ban keimin uyo kail bá takeikuyamok-aba ka.” Akei nadiwade 32 beta Kamokimsung uyo kinim aso alam am makuw alinkinim wanang so iyo weng bakoyamiwade,33 alam bemimidiliw kabadákal kinim alewiyo imadew tamamdá im iwit uyowokgingauyamane, wabising Faul ayo kalabus amkin modin kinim so alam muduw so alimaliyo imadew yakwok ban boyamane, 34asikiFaul so Sailas so imadew tad alam amkal imin kuyam, “wanino!” Yakei kuyamnadanade alaso alam am makuw biyáminso iyo Got aket kudawiw, kayo ilim aket temuyo kalfalin dukum kudusiw.

35 Kale kutim matam weng taktakinkinim iyo un tabudin kinim bakoyam, “dákkalabus am kin modin kinim bakodawiwo,‘kinim bidi iyo imadála unino!’ ” Yakei,bakoyam imadáliw tad kalabus am kinmodin kinim bakodaw, “kinim bidi taláimadálaw unino!” Akiw. 36Kale kalabus amkin modin kinim ayo Faul bakodaw, “wengtaktakin kinim iyo bako nadiw, ‘kawsoSailas so talá imadálalo!’ ” Kaliw. “Kalekamane alew ken kuw dakbu unino!” Yaka.37Kata Faul aka un tabudin kinim bakoyam,“nuka Udom bakan kayak, kata ika taktakuimudongin banim kano bidiw ki imadewtam kinim wanang kin dim yanfaum si

Page 195: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 16:38 192 Sinik Abem 17:15

nadiwade imadew tam sok gei imu sidiwo,ayo iwál leiw imadáluw unino! Kaliwe?Be atin bá be! Imadáliw Udom kot tak-takin kinim ikil ilita tad nadiwo, imadáliwtam abumo!” Faul weng kale bakoyamane,38 un tabudin kinim iyo kidi nadiwadefasiki weng uyo kudew tad kot taktakinkinim bakayamiwade, kidilomo afan alewika Udom bakan kadák kayak ka. Kalefingán dá nadiwo 39 ika tad alew im aketkinkino. Yakei nadiwade imadew matamdá bakoyam, “num abiw dukum bula kudáunino!” Yakiwo, 40 Faul so Sailas so iyoyak wanang Liddiya um am kal Yesus afankalin kinim madik abumo nadiwo wengaket daw kitid dákanyam si nadiwade betayanol kawák unsiw ko.

17Tesalonaikka kayak Faul so Sailas so yán-

bidumo kalin sung uta ko.1 Kale Faul so Sailas so iyo tad Amfi-

bolis abiw so Aboloniya abiw so iyo fakonadiwade yak Tesalonaikka abiw Yu kayakkawed am so bu kal uniw ko. 2 Faulaka kawákal bom nadano Finuyámin amdánámin alewbino uyo tam kawed am unebom nadano alam kanamámala kukuw beki abo Got buk tem weng um mit uyokalesano, kal bom nadanade 3 bakoyam“Got weng buk tem uyo bako nadunade‘Got Walusa Kinim Kadais aka kál funinkudu nadano alo fom lung kudá tá matamabokabano.’ Kalesu kaí, be Kadais am sungutano naka bakayabi ka.” Kala nade 4 Yukayak madik iyo Faul am weng kidi, afanokale nadiw maek Faul so Sailas so im wolfewiwade, alo Gadík kayak Got win kufá-dawin wanang kinim seng ikil keidiw, abiwdukum wanang win tabin dukum dukumseng iliso maek tasiw.

5 Kata Yu kayak Got afan kalonginbanim ika titiyamnadiwe yak kukuwmafakfakudin kinim seng seng wanin sánin bántein bidiw iyo fabudu mo imudiwe, ika mitkei sák kukuwmafak kanamkábomnadiweika wakadu wakade yak Yeisan am kal Faulso Sailas so fensiw. Be watawo kaleyobá, im aket Faul so Sailas so imadew yakwanang kinim dáyamumo kale nadiwo ko,alew iyo tein bidiwe kale imadew matamabe yak wanang kinim dáyamumo kalekanabiw. 6 Kata ika fen ká bidomo, kinim

alew iyo itamongin banim keiduw ka. Kalenadiwe tad Yeisan so Yesus afan kalinmadik so ita imadew faku nadiwe gidi gidiimadew tad abiw dukum gebom gebom imkin dim kal nadiwe didin bom bakodiw ko.“Mew kinim bidi bakan adikum uyo itaidum kukayam tad num abiw dukum kalakso tadiwo, 7 Yeisan ata ken tadino, kaleimadew tam alam am dása. Kale ika KamokSisa am sawa uyo lukel bom bako nadiw,‘Kamok makso beno, am win be Yesus,’kalanbiw ko.” Yakiwade, 8 abiw dukumgebom gebom so wanang kinim madik soika weng be kidi nadiwe im aket mafakya-mano, 9 kayo gebom gebom ita Yeisan soYesus afan kalin so iyo bakoyam, “tumonkot modino!” Yakiwo, tumon kuyam kotmodiwo, imadáliw matam abe unsiw ko.

Faul so Sailas so Bedíya abiw unsiw sunguta ko.

10Bemimidiliw kawákal Yesus afan kalinnikal fikal iyo wabising Faul so Sailas soimadáliw sakabe yak Bedíya abiw unsiw.Kale ika tad Bedíya abiw kal abe nadi-wade alew tam Yu kayak kawed am kalnadiwo 11 Bedíya kinim wanang im kukuwuyo utamomo im kukuw kidel be Tesalon-aikka kayak im kukuw kidel akayam tamso keisiw ka. Kalesiw. Kale ika Faul soSailas so imi weng bakanbiw bo maksokidimumo, kal bomnadiwe sun kuw ikaGotgodin weng uyo kí bom nadiwe mit afetbom Faul so Sailas so imi weng bakanbiwbo afan bakabiwe, báye kal bom afetsiw.12 Yu kayak wanang kinim seng iyo Yesusaket kudawiwade, Gadík wanang win tabinso Gadík kinim so ikil kanom Yesus aketkudawiw audiwo, 13Yu kayak Tesalonaikkabiyámin ika kidilomo, Faul be Bedíya abiwkal kanom Got weng bakan bom tein beno,kale kal kei nadiwe ika tad Bedíya abiwnadiwe wanang kinim aket dakfoyamiwabiw kawák kinim wanang iliso makuw keinadiw Faul so Sailas so iyo kanaya bidiwo,14 Yesus afan kalin nikil fikal madik iyowabising Faul ayo dabadáliw woksim ka-tow unane, Sailas so Timoti so itane kanoBedíya abiw kawák imadáliw ita kawákteinbisiw. 15Kale kinim Faul dew unsiw ikadew uniw ki yak Aten abiw kal dá dabadáfasiki ilim yán tem Bedíya tadumo, kaliwoFaul weng bakoyam, “Sailas so Timoti soiyo wabising tad natamino!” Yakei wengkuyama unsiw ko.

Page 196: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 17:16 193 Sinik Abem 18:2Faul Aten abiw weng bakayamsa sung uta

ko.16 Kale Faul ayo Aten abiw dukum kal

tein bom Sailas so Timoti so im leiw fenbom nadano abiw dukum buwák bo uta-momane, ibakanin got uta kuw seng sengkeisu ka. Kale nadanade am aketmifidawu,17 tam Yu kayak kawed am kal Yu Kayakso Mifiw kinim Got win kufádawin so iyoweng bakaya bom nadane am dánáminsun kuw tam kinim wanang wanin sáninbán kal kinim, kan ita tad bán tadebiw soiyo weng bakayam badano, 18 Ewikudiyankinim so Sitowik kinim so weng mit utam-siw kinim iyo tad Faul so wengal fukanbom nadiwe madik ika dákadáliw. “Mewkinim alam weng bakanba mit be am kalbanim,” kal bidiwade, kinim madik itabako, “aka abiw mak mak kinim im gotsung uta kudew tad kadák bakamin tawkeiba.” Kalsiw. Be watawo kaleyo bá, Faulaka Yesus ami sung kidel so alam fikaletalá tabese sung so uta bakanyam badano,kayo kanam si nadiwe 19 beta Faul ayodew tam Adeyobakas kot keimin am kaltada tada au nadiwe weng bakodaw, “nukaken kam alokso weng kukum kábaw uyoken bakoyamaw kal keidoluwe? 20 Nukakam weng bakan kábaw bo kidilomo wengmadik bo ukal kukummak bakanyabaw ka.Kaleyo kaba ken umi mit uyo bakoyamawkal keidumo! Kalbuw ko.” Akeisiw. 21 Kaleadikum Aten biyámin wanang kinim keidi-wade, abiw mako tademin kinim wanangso abiw tein bidiw kadák iyo am atan atanuyowokmak fakudongin banimulumkanosun kuw alokso kukuw umi sung uta kibakan bom nadiwade kidi bom keimumokana bidiwo kayo,

22 kale beta Faul ayo Adeyobakas amkinim gei dubiw kadákal fada matam todnadane weng bakoyam, “Aten abiw kayakkiba, nam tad ká bom nadi utamanubi bekiba atin suksuk kámin kinim, 23 kale nakaabiw abiwuyo ká bomnadine kimufek ufeksuksuk aliw uyo utamansi. Kale naka alokim suksukin bán mak utamasi, kaok umigodusiw uyo bako, ‘Be Got Num Kal BanimAmi ko.’ Kalesu ka. Kalesi. Kale naka beGot ami mit ayo bakoyamongin keimi.

24Kale Got belata bakan kidel ku nadanemew ufek ufek adikum bo kidel ku bakandim kutisa, kayo bakan so abid so uyoata kin mo be, kata kinim teng tuw Yol

am ginamin be am boma bá. 25 Ade akasinik so mam fumin so adikum ufek ufekso uyo kinim kukayamába, kayo aka ufekufek uyo mak iwoma banim ade kinim itadakodawodiw banim. 26 Kale Got nulumabál mit kinim makuw kidel dausa amidim kal aka kinim mit low takadu imudamatam abe adikum bakan kuw tabodu uyokudu teinino, kale kanosa kai, bakan adikkilásu ade alata atan mangam so bakanabák so bo kidel kudino, akal alam teinateina keimino, kale kanoyamsa. 27 Got amkanose uyo watawo kaleyo bá, bakan dimkinim ika alam fenom nadiwo atamokabiw.Kata Got aka sikam be bá, mew kinimmakuw makuw nuluso tein be. 28 Kalesuwayo kilim buk goduyamin kinim makata bako, ‘nuka alam dim buduw ade alamdim kukmalbuw ade nuka alam dim kinimkei buduw ka.’ Kalesa. Ade alo mak ayobako, ‘nukul nuluso alammuduwo.’ Kalesa.

29 Kaleyo nuka Got am muduw kayo,nuka aket tet bom tum mang so tong sotum gol so tuw Got ami kit uyo kidelkudumo kalin bá. 30 Suwayo kinim ika Gotkukuw mak kal keidongin banim, kawákayo Got aka im ban keimin mak abodonginbanim keiyámsa. Kata kamano adikumbakan kayak iyo bakoyam, ‘kukuw mafakuyo ibik dumam kudálino.’ Yakba. 31 KaleGot aka amdánáminmak kutisa kayo kinimmak walusa alam dim kal bakan kayakiyo kidel kuw taktakokaba. Kale Got akaadikum wanang kinim ilim kin wala afankanamokaba be. Kalino, kale fom lungkudá dafose ka.” Faul weng yakeisa.

32 Kinim ika Faul fikale talá tabaminweng bakanba uyo kidi nadiwe abanfakanla bidiwade kinim madik ita bako-daw, “nuka bumi sung uyo asawilmakso kidilumo kalbuw ko.” Akaniwade33 kawákal Faul ayo kansol imadá matamabe una nade 34 kinim makuw makuw makika maek Faul mit tem nadiwe Yesus aketkudawsiw. Kale kinim madik afan kalesiwbidi ika Adeyobakas kansol kinim. Kalemak am win be Daionisiyas ade wanangmak um win be Damedis ade alo kinimmadik keidiw ita ko.

18Faul Kodin abiw wok fakusa sung uta ko.

1 Kale weng banima nade Faul ayo Atenabiw buwák kudá yak Kodin abiw una.2Kale Kodin abiw kawákal Yu Kayak kinim

Page 197: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 18:3 194 Sinik Abem 18:24mak tein be am win be Akuila aka Bantasbakan kinim Udom abiw kamok Kaláddiasata Yuddia kinim fotaba une bidiwo kayoAkuila so alam kadel Badasila so ikil Italibakan kalo tasiw. Kale Faul ayo tad ita-mámsa. 3 Be watawo kaleyo bá, aka ilitawsel kál kidelin kinim, kayo aka iso makuwkal tein bom wok fakanámsa. 4 Kale akasun kuw Finuyámin am uyo tam Yu kayakkawed am une bom nadano weng bakayabom Yu kayak so Gadík so aket takáyambom, “Yesus aket kudawino!” Yakansa.

5 Kale Sailas so Timoti so ikil Mased-doniya kalo tadulomane, Faul ayo Fin-uyámin am uyo sun kuw tam kawed amune bom Yu kayak kukuya bom nadanebakoyam, “Yesus be Walusa Kinimo,”yakan bom tein be ka. Akeisiw. 6 KataYu kayak iyo am weng mak kidilawongindako nadiwe weng mafak uta baka bidiwo,kayo aka yak alam lim uyo kuw kamodaifiw alol kadi yak moyamsa umi mit beaka kuku naka kim kanabiw be atin nambáyo kalesa. Kale aka bako, “kiba kibilim bekal kanamom kanodum kaloliw, be kibilimsan, be nam san bá. Kale kamano nakasung kidel uyo kudew yak Mifiw kinim itabakayam unono kanami ka.” Kale nadane7kawed am uyo kudámadák abe yak kawedam mewso am mak be kal unsa. Kalebe kinim Got win kufádawin kinim amiwin Taitas Yastas ami am unsa. 8 Kale bekinim mak am win Kadisbas aka kawedam kin moyámin kinim keidane, adikumalaso ammakuw biyámin keidiw, ika Yesusaket kudawiwe, Kodin kayak seng Kadisbasweng kidibiw, ika Yesus aket kudabiw soiyo wok ban boyamsa.

9Kale kawákal alanomnadanademidiliwmak kal Kamok Yesus ayo wisin tem tadFaul bakodaw, “kaba fingánin bá ade wengsading kaleyámin bá, ulum kanom wenguyo bakan kámal kala. 10 Watawo kaleyobá, naka kalawso bi ade kan atamak kanakabom nadane kam mafak dádoma banim,watawo kaleyo bá, nam kinimwanang sengabiwdukumkadák teinbidiw iyomaeknammit tem tadokabiw.” Akano, 11 Faul ayoabiw dukum kawákal tein bom wanangkinim Got weng kukuya bi itol mak adeanung mak dakan keisa. 12 Kinim makam win Galiyo aka gawman dukum Akeisiabakan kin mo beno Yu kayak ika tada tadaaket makuw kei, Faul wasi taw keidaw kusatam dew tad kot keidawumo, kale dew tad

bakodiw ko. 13 “Kinim bela num sawa makbakodongin banim sák alam kukuw leiwwanang kinim kukuya bom beta kana bomGot suksukino, yakan kába.” Kaliwade,14 Faul aka weng fakadu bakodono kana-malano, Galiyo asik Yu Kayak bakoyam,“kiba kinimbela kukuwmafak seng so sawaso uyo lukel bomban keiba namti, naka kenkim weng uta mak kidilono kali. 15 Katakiba tad wengal fukan bom kibilim win sokibilim sawa so kibilim weng so keimubiwkeimin, kibil kiliwta kidelino, naka kanodinweng bo naka taktakomi banim.” Yakeinadanade 16 fotaba kot keimin bán kawákuyo kudá madák abe nadiwade 17 falmekkawed amkinmodin kinim amwin Sostinisata dew faku kot keimin bán wanang kinimilim kin dim kadákal faumsiw. Kata Galiyoaka im kanabiw bo aket so mak kuyamitamon kalesa bá.

Faul alam yán tem Antiák abiw Sidiya unsasung uta ko.

18 Kale Faul ayo Kodin abiw kal sinansi nadane beta Yesus afan kalin nikil fikaliyo imadá dák siw tem leiw Sidiya bakanunono kalanom nadane Kodin abiwmewsoSenkadiya abiw kal Got weng abem makbakodaw nadane alam gebom kon dakitbitodano, beta Badasila so Akuila so akamika aso 19 wok dang dim leiw uniw ki tadEfesis abiw kal nadiwade Badasila so Akuilaso iyo kawákal imadá Faul alafin tamkawedam kal Yu Kayakwengmit afet bom bakayabadano, 20 ika bakodawwengmakso bakayabom, “sinsin si nadawo unalo!” Akeidákaláliw ade Faul ayo bakoyam, “báyo.”Yakeisa. 21 Kata aka unom nadanade wengtakadáyam, “naka Got ata afan nakokaba,beta naka asiki tad itamokabi.” Yakeinadale, beta Efesis kudá dák siw tem wokdang dim leiw unsa. 22 Aka tada ki tad bitad Sesadiya kal siw uyo sok buki kuti kudátam Got wanang kinim gu “kiba ken tein-bidiwako?” Kalan ká bom keimsi nadanematow Antiák abiw tasa.

23 Kale Faul aka Antiák abiw kal sinsinau nadanade beta kalo yak Galesia bakanso Fedgia bakan so abiw yak abe maekabe ká bom adikum afan kalin kinim imaket kuw kitid dákanyam kámsa. 24 Kalekana badane, kinim mak am win Abolas,aka Yu Kayak ade am abiw be Aleksandakalo tad Efesis kal tein be. Ade aka sungkidel kuw bakamin kinim ade Got weng

Page 198: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 18:25 195 Sinik Abem 19:18buk bo adikum alam kal keisa kinim ade25 aka Kamok leiw ki abo alam kal keisaade aka kalfalin dukum dim Yesus sunguyowanang kinim kikiw kilas bakayamába,kata aka Sinik Abem tademin kukuw boam kal banim. Aka Yon ami wok banbomin kuw alam kal keisa, 26 kayo akatad kawed am kal weng kitid weng kuwbakaya badano, Badasila so Akuila so iyoam weng kidi nadiwade weng bakodaw,“tadalo!” Akei dew yak ilim am kalGot leiw uyo kidásu dákafi kuku bako-dawsiw. 27 Abolas aka yak Akeisia bakankal unono, kanamane, Efesis afan kalinnikil fikal iyo dakodaw sauk kon goda kuAkeisia bakan Yesus afan kalin bakoyam,“kinim bela tad abiw tada kaí, ken tadalo!Akino!” Kale kudáliw Akeisia bakan unsu.Kale Abolas aka tad Akeisia bakan tadanadanade Yesus afan kalin wanang kinimGot min geleyamin dim aket kudawsiw iyodukum kuw dakáyamsa. 28 Kale Abolasaka wanang kinim kin dim kal weng kitidweng Yu Kayak so wengal fukan bom Gotbuk tem kal weng dam uyo kukuya bomnadane bako, “Yesus be Got Walusa Kin-imo.” Yakansa.

19Faul Efesis abiw bom weng kukuyamsa

sung uta ko.1 Kale Abolas aka Kodin abiw kal tein

bada, Faul atane yán leiw falala un bi yakEfesis abiw una. Kale aka yak audomo,Yesus afan kalin wanang kinimmadik tein-bidiw ka. 2 Kale nadane dákadáyam, “kibaGot aket kudawsiw uyo Sinik Abem sodabudusiwe?” Yaka nade isik weng atungfakadu bakodaw, “bá, nuka mak bakoyam,Got Sinik Abem so beno kale bakoyamiwkal keidongin banim.” Kaliwe, 3 betaayo Faul dákadáyam bako, “kiba yaknodinwok ban bomin uta bosidiw?” Yaka nadeisik bakodaw, “nuka Yon wok ban bominuta bosuduw.” Akiwade, 4 beta Faul ayobakoyam, “Yon aka ban keimin ibik duká-mamin umi wok ban bomin uta boyamsa.Kale aka bakoyam, ‘kiba kinim mak namyán tem tadokaba ami aket kudaw keimsidiwano! Kinim am tadokabawin be Yesuska.’ Yakeisa ko.” Yaka nade 5 ika bemi sungbe kidi nadiwade Yesus Kamok win tudowdim wok ban bosiw. 6 Kale kinim ika wokban bodiwade, Faul am teng dew yak im

dim tei sadano, SinikAbemayomadák kiwaimuda nade ika weng kukum baka bomnadiwade lum senin weng baka bom keim-siw. 7Kale kinim bidi bako tade tam kilungkal ita kanamsiw. 8 Kale Faul aka kayowalewbinon uyo kawákal tein bom nadanosun kuw tam Yu Kayak kawed am une bomnadane weng kitid weng kuw ilelya bomnadane Got ami kasák gu sung be afano,kal bom aket dakfáyamsa. 9 Kata kinimmadik ika am weng uyo mak afan kalekidilongin dako yon bom nadiwe kalámgu kadákal Kamok ami kukuw uyo wengmafak bakamam kámiw ka. Kale ika imadánadanade yak Yesus aket kudawsiw kinimita kuw imadew sun kuw yak kukumin amumi win Taidanas kal une bom weng afetbom bakansiw. 10 Kale bo kana bom bidiwbi itol alew keidiw adikum Yu kayak soGadík kayak so Eisa bakan bidiw so iyoKamok weng sung uyo adik kidisiw ko.

11 Got kukuw makik makik dukum uyoFaul am dim kanadaw badano, 12 kinim iyoiwak kidámin ilim but so wok fakudin limso uyo kudew tad Faul am kal malelawkudew yak kinim asanusiw iyo maleyamiwim asanin uyo banima nade im sinik mafakkiwa imusiw iyo imadá maek abe unem-siw. 13 Kale Yu Kayak madik ikil kanoká bom nadiw sinik mafak iyo fotabiwmaek abe unemaliw. Kayo kamane ikililiso Kamok Yesus win tudow dim be kana-mumo, kalsiw. Kale ika sinik mafak bako-daw, “Faul ami Yesus sung bakan kába, wintudow dim naka bakokam maek abálo kakiko.” Kalansiw. 14 Kale Yu kayak kanamsiwbidi Sakíwa muduw fet kal ita kanamsiw.Kale Sakíwa be bokal kayak as fakiw daká-dawin kinim.

15 Kale am mak dána ika be kanamáliwo sinik mafak ayo weng atung fakudubakoyam, “Yesus be nalam kal ade Faulakal nalam kal, kata kiba kan kiwta?” Yakbadane, 16 beta kinim sinik dew fakusaayo yod matam im dim abe nadanadeata tabano kalomo kinim bidi yanfau bomnadane im lim kal uyo badal badal ku-tiyama am uyo kudá kaim sau sau mayowmisun biyaku sakabesiw.

17Yu Kayak so Gadík so Efesis abiw bidiwkawák iyo kanodu weng bu kal kei nadiweim aket fingánin so kei bom Kamok winuyo dukum kuw tam so kufádawa, 18 bomnadiwo kinim seng Yesus aket kudawiw iyo

Page 199: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 19:19 196 Sinik Abem 19:40tad ilim kukuw mafak ban keimin uyo kuwmusun tei bidiwo, 19 kimon akamin sengikil iliso ilim buk uyo kinim wanang kindim faku kudew tad as abudsiw umi kunuyo kuek kuek ding bako kal keidomo, dengseng 60,000 kina keida ka. Kalesiw. 20 Bemileiw ki Kamok weng uyo kitid kuw yak abemaek abe matam dukumasu ka.

21 Adikum bo kanodune, yanol Faul ayoYedusalem kal unono kalanom nadanebako, “naka Maseddoniya bakan so Akeisiabakan so uyo fako yak Yedusalem kal tein siaudokabi yanol kawák tam Udom abiw un-okabi.” Kale nadanade 22 Alam dakádawinkinim alew Timoti so Idastas so ita imadálaMaseddoniya uniwe, alami ata Eisa bakankawákal makso tein si ausa.

23 Kale bemi atan kawákal, kinim madikiyo Kamok am kukuw kus utam wengalfukan bidiwo, 24 kinim mak am win Damí-tadias so alam wok fakudin kinim so ikatum tong tuw ufek ufek kidelin, kale ikatong tuw ibakamin Atemis so umi Yol amso umi kit katiw katiw uyo kidel bom kisolsán aliw. 25Kale beta Damítadias ayo kinimbidi so kinim madik alam wok dew yakimi wok dida dida bom dakodawa dako-dawin so iyo adikum gán dáyama tadiwadebakoyam, “kinimá, kilim kal nuka nulumwansiki dusikín dim kal moni seng uyotademabu ka. 26 Kiba utamin, Faul akawanang kinim seng aket takoyam imadewyak alam mit tem una Efesis abiw kayakseng keidiw adikumbakan Eisa kayak so ikaFaulmit temuniw. Kale Faul akaweng bakonada, ‘kim got kinim teng tuw kidelbiwbe atin got báyo.’ Yakba. 27 Bewok bekail so ko, be nulum wansiki dusikín winkidel uta kuw kutinokabu bá, kata alo gotAtemis um Yol am win dukum uluso kuti-nokabu. Ade uka Eisa bakan wanang kinimso anang bakan adikum kuw tabodu soimi win kufámamin uyo win kutamomamawin banim taw keimamokabiw.” Yakane,28 kinim wanang seng seng ika be kidinadiwade aket keng keiyama weng dukumbaka bom nadiwe bako, “Atemis uka Efe-sis abiw kayak num dukumo!” Yul kalanbom 29 wabising abiw dukum uyo adikumyak aba maek aba au nadawade wakaduwakade tad Maseddoniya abiw kal kinimalew Gayas so Adistakas so Faul so káminkinim iyo imadew faku gidi gidi imadewyak weng takenin am uniwe, 30 Faul akal

yak wanang kinim kin dim kadákal wengbakamono kanamsa. Kata Yesus aket kuká-dawin wanang kinim ita báyo kale dawta-mansiw. 31 Ade Faul alam awkinum kasalmadik bakan kawák umi gawman gebomgebom ikil iliso weng kudáliw tad bakodaw,“kaba yak wanang kinim kin dim uneminbáyo.” Akansiw. 32 Kale wanang kinimyak weng takenin am unbiw, ika im kalbanim, kayo ikil weng kukum bakan bomyul kal bidiw wáw madik ikil weng kukumbakan bom yul kal bidiw, kei bidiwe atinimkinim ikil aket fukan bom watawo kalenuka tad kalak tadbuwe tadbuwe? Kal bomamonsiw. 33 Yu Kayak im aket Aleksandaata weng mit kayak kaí, kale nadiwe eifakodawiw net kin gubuyo kal tod teng ku-foda weng uyo sading kaliwo, ilim kin dimkal tod alam kál ged sánin weng bakaya-mono, kale kanaba. 34 Kata kinim wanangika Aleksanda atamomo, aka Yu Kayak ka.Kale nadiwe ilim bán bán adikum makuwyul abem kal bom bako, “Atemis be Efesiskinim wanang nulum dukumo,” kale kalebidiw bi atan mangam uyo alew banimsa.

35Kale beta abiwdukumkawákwengmitgodin kinimmakmatam tod kinimwanangweng sading kalin yakei nadane bakayam,“Efesis kinim kiba, kidilin, adikum bakankayak ika ilim kal keidomo, Efesis abiwkayak ika got Atemis dukum ulum Yolam so umi kit tum abid tikino kal kutinamadák tasu so bo Efesis kayak ita kin mobidiwo, kalanábiw. 36 Kayo kinim makbako be ibakanin wengo kaloma banim,be alam kanom sading kalin, kiba aketfakan dádongin banim, wabising kukuwmafak kanamin bá. 37 Kiba kinim alewimadew tadiw, kata ika matam num Yolam yakot mak wanongin banim ade wengmafak weng mak num got Atemis umibakamamongin banim, kata imadew tadkalakal tadbiw kala. 38 Kaleyo Damítadiasso tum kidelin kinim so ika kinim wengkanodawokabiw, beta kot uyo am dánáminsun kuw bisuyábu ade abiw taktakin kinimgebomgebom so sun kuw teinábiw. Gebomgebom im kin dim ika ken taktakyaminkala. 39 Kata kiba ayo weng makso kaí,kudew tad ukul ulummiso taktakin bán kalkidel kuyo kudew tam kot keimin bán une-min ko. 40Kale num kanabuw be kail so tá,watawo kaleyo bá, nuka kamano ilik alokinso weng takenin mafak kanabuw bo weng

Page 200: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 19:41 197 Sinik Abem 20:21

mit banim, kayo be masi un tabudin kinimika tad imadew kot keidumo kalokabiw,kata nuka num weng so mak nulum lukdudu bakanokabuw bá.” 41 Yakei imadálaunsiw.

20Faul Maseddoniya abe Gadík abe kámsa

sung uta ko.1 Kale Efesis abiw kawák kinim wengal

fukanin uyo banimu nade Faul ayo Yesusaket kukádawin kinim kalan dáda tadiwwengbakaya bomaket kuwkitid dákanyamsi nadanade kawákal Maseddoniya unono,kale tein bidiwano, yakei imadá unsa.2Kale aka abiw abiw seng tam tam abe bomnadano kinim wanang iyo im kitid dákaninweng seng kuw bakayam tada ki tad bi adikadik tad Gadík 3 kal tein bi kayow alewbinokei nadanade mewso dák siw am tem leiwSidiya unono kalan bomoYu kayak iyo iwálweng gudulu nanbidumo kalaniw ka. Kalenadano kayo aka kudá alam yán tem fasikiMaseddoniya leiwo kal unsa. 4 Kale beFaul alafin unsa bá, aka alaso kámin kinimim win uyo Bedíya abiw kinim mak Baidasam man Sobata keida, Tesalonaikka abiwkinim alew im win Adistakas so Sekundasso keidiw, Dedbi abiw kinim mak am winGayas keida, Eisa bakan kinim alewbino imwin Timoti so Taikkikas so Tadofimas sokeidiw, ita aso unsiw. 5 Kinim bidi isikgebom tow Tadoás abiw kal tein bom numleiw fen bom bidiwo, 6nuka Budet Is banimwanin umi ban uyo banima nade Filibaiabiw uyo kudá siw tem leiw tad bi amauok kal kei naduwade tad Tadoás abiw kalkinim madik iyo itamuw kal bi am fet kalkeisuw.

Faul Tadoás abiw kinim Yutikkas taládafosa sung uta ko.

7 Kale wik mit kei kamakikiw amdánámin kawákal Got wanang kinim nukanumkanamin kei tada tada ban iminwaninfakel bomwanumo kanamom naduwo Faulayo amsino imadá unokabi. Kale nadanokayo weng kimis kuw kinim wanang ulumkanom bakaya bada bi midiliw am iwfakodawsa. 8 Kale num teinbuduw be elam abin lu gine tam gine tam unsiw amkal tein buduw ade be kaw tam yakomseng kaifo kutidiw yakobuno, 9 kale kinimman kasá mak am win Yutikkas, aka watitem kadosiw kal tein bom akál bada, Faulakal ulum kanom weng dok di bakaya

badane kinim ayo lukadim bikat akál unomnadanade bilat dew tad bi madák bakandáda nade kinim iyo dák dew matamdádomane, kinim ayo fikala ka. Akiw.10 Kata Faul aka wabising madák abenadane kutin dák kinim alam dim abenadane alam teng uyo kinim falal daw tadmiki nadane bako, “aket luklakin bá, akakaunsin be!” Kale nadanade 11 beta tam elam kal budet uyo fakela ku wane nadiwoFaul kanom weng bakan sada dána matamimadá una nade 12 kinim wanang iyo kinimsinik tad yakuba ayo dew kalfal kalfal ilimabiw unsiw ko.

Faul Tadoás abiw kudá Miletas abiw unsasung uta ko.

13 Kale nuka dák siw tem leiw yak Asosabiw kal Faul leiw fen suduwo, tadano,makuw unumo! Kale nusik siw tem leiwunsuw. Kata Faul aka am aket kiwsik yakAsos abiw uniwo, naka yanol yán leiw ta-dokabi, yakeise, kayo 14 afan aka tad Asosabiw kal itamane, nuka dew dák siw temleiw yak Mitilin abiw kal am makuw keisuduwo, 15 matam kawák kalo siw temleiw yak Siyos abiw suduwo, beta kutimmatamkalo yak Samos abiw suduwo, kutimmatam be tad bi tad Miletas abiw kal tadnaduwe 16 Faul aka aket tetu, siw tem leiwwabising Efesis abiw fako nadine yak Eisabakan unomi banim kano bi ki Yedusalemunokabino. Kalesa. Watawo kaleyo bá,Yu Kayak imi God Kamin ban bomin uyonalaso ban bodono, kale nadano 17kayo akaMiletas abiw kawákalweng kudála tamEfe-sis abiw Yesus afan kalin im gebom gebomitamiw tadino, kale weng kudála tam unukidi tadiw.

18 Kale ika tadiwe, Faul weng bakoyam,“naka kamakikiw nam tad Eisa bakankadák tasi atan uyo kibiliwso ki tein bidinam kukuw teinanubi uyo kibilim kal kei-sidiw. 19Kale naka Yu Kayak iyo iwál wenggudulu nanbidumo, kana bom idum sengkunamábiw. Kata kamano be atin kilimkal, naka sun kuw Kamok ami wok utakuw faku bom nadine naka nalami aketso fukan dáyabi bá ade nam amanin sengkeiyábi. 20 Kibilim kal naka weng atungbo kudá atung kuw bakoyam dakoyamonkalesi bá, kata naka am make yak yak kábomnadine kinimwanang kin dim kadákalkukuyamsi. 21 Naka Yu Kayak so Gadíkkayak so kinim gu alew, kiba sung kidel

Page 201: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 20:22 198 Sinik Abem 21:5uyo bakayamino, ‘kim ban keimin uyo ibikdumam nadiwo nulum Kamok Yesus aketkudawino!’ Yakeisi.

22 Ade kamane Sinik Abem ata tudonamadewa Yedusalem unokabi, kata namkal banim naka yak uni yaknonamokabiw.23 Naka nalam kal keidomo Sinik Abemaka bakonam, ‘kaba uta bom nadawo yakabe maek abe abiw dukum dukum kawákunemokabaw uyo kaba idum so kinim ka-madew tam kalabus am kamtimin so uyoutamanokabawo.’ Nakeisa. 24 Kata nakanalam teinámin umi luk so kalbi bá, katanam aket dukum ayo ki nalam wok ku-nam yak kanamalo nakeisa, ki atin adikwakadalono, kalbi. Kale naka Kamok Yesuswok kunam yak wanang kinim sung kidelGot ami min gelemin sung bakayamalonakeisa, ki adik wakadá banima kudonokalbi.

25 Kale naka kiliwso bom nadi NatimGot kasák gu sung uyo bakayamusi. Katakamane nalam kal kiba atin asawil namkibi uyo makso atamodiw banim. 26 Kalakaleyo kano naka weng kitid bakoyamon,kanamom kiba mak kalo makalo keidiwnamti, benamsanbá. 27Kale bewatawoka-leyo bá, naka Got ami aket tet bom kiba bekanamino yakba uyo adikum kukuyamsi.Kale naka be madik mak kutamo kudásibá. 28 Kiba ulum kanom kilimi uyo kinmonadiwade Gotwanang kinim gu adikumiyo kidela kin modin kala. Watawo kaleyobá, Sinik Abem alata kiba walu imu, kibaGot wanang kinim iyo siwsiw gu taw kalekidela im kin modino, yakeise. Kale kibailim ifemin kinim taw kei nadiwe kideladakbu im kidelin kala. Watawo kaleyo bá,Got aka alam kaim tuwmo imuse. 29Nalamkal, naka imadá unokabi ibakanin kukuminkinim ika sew mayan atud taw ika tad kimwol fewa nadiwe Got wanang kinim guiyo taltalyamokabiw. 30 Kanamámokabukawákal kilim kinim gu makuw teinbidiwilita matam nadiwe ibakanin kukuyaminuyo kuku bomnadiwYesus aket kukádawinkinim iyo aket tako imadew yak uniw ilimweng kidiyamokabiw. 31 Kale kidasu faskobomaket fukanbomnadiwonaka itol alew-bino dákan keisi uyo ulum kano midiliw sotáw so naka kim aket budun bomnadine imkitid sánin weng sawa uyo bakayamsi.

32 Kale kamane naka imadáli yak Gotsikal ban dim so alam min gelemin wengdim so umi dim abiw, kale kamane mingelemin weng ukal aket kuw kitid moyam

nadune yanol Gotwanang kinim abemufekufek kudokabiw umi mimin dok diyaminuyo kuyamokabu. 33 Naka aket wananabom kinim mak ami kisol so lim so ufekufek so bo faku kudew maek nalami kuwkeiduko kanamsi bá. 34 Kibil kibilim kal,naka nalam teng tuw wok fakan bom kisolkuá bom nadino naka nalam ufek ufekiwabi so nalaso kámin imi ufek ufek iwabidiw so uyo nalata kin moyamsi. 35 Kalenam kukuw adikum kanamsi uyo kitidtabe nadiw yak kinim baluta bidiw imidakáyamin uta kukuyamsi. Kale kiba bekitid kuw tabe fakudin kala. Kale belaKamok Yesus alam weng kale bakose uyoaket fukan dádin kala. ‘Kinim mak akaawkinum ufek ufek mak kukádawa namti,alam kanaba ta bom dew yak atin bán kidelteibu, kata kinim ufek ufek kudamin kuwkeiba aka atin kidela dew yak bán kideldawtibu bá.’ Kalese.” Yakei nade 36 akaadikum iliso katun katun luko dák teinGot gánlaw si nadiwe 37 beta ika amaninseng kei bom yak daw tad miki bidiwo,38 aka bako, “atin kiba makso asiki nata-mokabiw báyo.” Yakano beta atin amaninseng keimsiw. Kale ika alaso dák siw bántodámin kal unsiw ko.

21Faul siw tem leiwYedusalemunsa umi sung

uta ko.1 Kale beta nuka nulum nikil fikal iyo

takadá imadá naduwe siw tem tudun leiwtad bi tad Kos abiw tad kal suduwomatam kutim unuw ki yak Udos abiwfako naduwade yak Batada abiw naduwe2 kawákal siw mak utamomo Fonísia abiwunono kanabu ka. Kale naduwe nukayak siw umi tem kal abe wok dang dimleiw 3 unom naduwade kanet fen wokiwyak bakan Saibadas bakan utam utamnaduwade akamam tade wok kakamo kalunom tad Sidiya bakan kal beta siw uyoTaya abiw kal ulum ufek ufek uyo kalfakadá buduno, kawákal nuka Taya kayakYesus aket kukádawin kinim madik mak4 itam naduwe iso kal tein bi am fet kalkeisuw. Kawákal Yesus aket kukádawinkinim iyo Sinik Abem kitid dim Faul ayoweng bakaya badano, ika bako, “kabaYedusalem so unemin báyo.” Akansiw.5 Kata nuka si nulum unemin am dánáminuyo tadu unumo kaluwe, adikum Yesusaket kukádawin kinim so ilimmuduw so al-imal iyo abiw dukum kudá imadew madák

Page 202: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 21:6 199 Sinik Abem 21:26wok badang dádiwade, wok ningning dimkal katun katun luko dudák di Got wengbakanlaw si naduwe 6 “sidiwano.” aka akaau naduwe yanol kawák yak siw am temunuwe, ikil fasiki ilim abiw uniw ausuw.

7 Kale nukul Taya abiw kalo ulum kanotad bi tad Tolemes abiw taduwe, Yesus afankalin nikil fikal ika tad imsek mikima au-diwe, kal iso tein si am makuw kei suduwo8matam imadá yak Sesadiya abiw naduweyak Filiw am kal teinbisuw. Kale Filiwaka sung kidel weng bakayamin kinim adeaka kinim fet kal walu imudiw Got wanangkinim gu imi gong dakáyamin kinim makade kinim kabe ko.

9 Kale am muduw wanang sei ki alalewika lum seninwengGot sung kinimwanangbakayamaliw. 10 Kale kawákal bi am sengkeiduwe, lum senin kinim, Akabas akaYuddia bakan kalo matow tadba. 11 Kaleaka tad itam nadanade yak Faul am wolkil uyo bámada kudew maek alam tengso yán so uyo gei ku nadane bako, “SinikAbem weng kaleba, belami leiw taw beki Yedusalem Yu Kayak ika kinim wol kilkayak be sok falala gei dau dew yak kinimmit kukum dauyamokabiwo.” Kaleba.12 Kala kidi naduwe nuso wanang kinimso nuyo Faul dawtamánin weng bakodaw,“kaba Yedusalem unemin bá.” Akanuwe,13 beta Faul weng atung fakadu numbakoyam, “kiba, watawo kale aman bomaket budunin kukánabiwe? Naka ken kanosok gei tabono kale faskobi ade ken nakaKamok Yesus alam win dim Yedusalemkal fikalono kalbi.” Kalesa. 14 Kale nukaatamomo num weng uyo wakbak am akettakodawu kudáloma banim keida ka. Kalenuka dabadá naduwe bakodaw, “be Kamokalam aket bu kanoduk kaloma be ken kan-oduko.” Kale dabadáluwe, 15 beta yanolkawák ufek ufek saksaku tabe naduwe tamYedusalem unumo, kale unsuw. 16 Kaletam unuwe, Sesadiya abiw Yesus afan kalinkinim madik ita tad nuka imadew Nesonami am kal aso teinino, kale imadew unsiw.Kale Neson be wok iwyak bakan Saibadaskayak ade aka kamakikiw alaso Yesus ibiktein kámamsa kinim ko.

Faul tad Yedusalem tademin sung uta ko.17 Nuka tad Yedusalem taduwe, Yesus

afan kalin nikil fikal iyo bako, “kiba kenkuw tadiwako?” Yak bom weng umkayam-siw. 18 Kale suduwo matam Faul akalkeida madik nukul keiduw nikil adikum

nuka Yemis atamumo, kale yak audomoGot wanang kinim gu gebom gebom iyoalaso tein bidiw ka. Kale itam naduwe19 Faul ayo bakoyam, “ken teinbidiwako?”Yakei nadane aka alam wok faku kámindimMifiwkinim im iwyak temkawákal Gotkukuw kanodawase umi sung uyo adikumbakayamsa.

20 Ika Faul ami sung bakaba bo kidinadiwe Got win kufáda bom nadiwe ikaFaul bakodaw, “nulum takon kaba, bo uta-malo. Yu Kayak kinim deng seng sengika Yesus aket kukádawin kinim keisidiw,kata adikum ika ilimi sawa uyo atin kitidkuw tabe abodumo kalbiw. 21 Kata ikakidilomo, kaba adikumYu Kayak yakMifiwkinim im iwyak tem teinbidiw iyo kamweng uyo bakoyam, ‘kiba awadik Mosusweng sawa kalesu bo kudá nadiwo kilimman kál fut ban boyamin uyo kudálin kala.Kiba num dil kukuw uyo makso fakuyáminbá.’ Yakei sadaw, kayo 22 nuka nulum kalika kam tademin sung uyo kidilokabiw,be nuka yaknamokabuwe? 23 Kaba numweng bakokamokabuw uta kuw abodalo!Watawo kaleyo bá, kinim alalew mak nusobidiw ika Got weng takadálawsiw. 24 Kalekaba kinim bidi kalawso imadew nadaweiso wol fewaw yong mamon kidamin banuyo bo nadiwe kawta kisol kudu moya-mawo im gebom kon uyo adik fadet bitoy-amiwo, beta kinim wanang iyo kal kei-domo imi kam sung kudew yak Yu kayakbakayabiw bo ibakabiw ka. Kale nadiwe ikakatamomo, kaba awadik Mosus sawa uyoadik abo badaw ka. Kakin kala. 25 Kale benusik kanomMifiw kinim Yesus aket kuká-dawin kinim bidi num aket tet dau suduwumi weng sawa uyo sauk kon goduyambako, ‘kiba wanin ibakanin got wane ilkád-abiw uyo wanin bá, kaim uyo wanin bá, in-iman fukun bim ki angkukabiw uyo waninbá ade sakadin kámin bá.’ Yakeisuduw.”Kalesiw.

26 Kale sidiwo kutim matam Faul ayokinim iso yak yong mamon kidamin banuyo bo nadiwe beta tam Yol am nadiwbokal kayak as fakiw dakádawin kinim kalkeimin weng bakoyam, “nuka yong ma-mon kidamin ban bobuw umi atan uyobanimuno makuw makuw nuka Got waneilkádawin ufek ufek uyo kudew tademok-abuwo.” Yakeisiw ko.

Yol am kal Faul dew fakusiw sung uta ko.

Page 203: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 21:27 200 Sinik Abem 22:627 Kale yong mamon kidamin ban uyo

bo bidiw bi am fet kal mewso keida yongmamon kidálumo kanamiwe, Eisa bakanYu Kayak kinim madik tein bidiw iyo Faulatamnadiwade ikawanang kinim aket dak-foyamiwe, wanang kinim iyo Faul dew fakukanada bom 28 bakodiw. “Isadael kinimkiba, dakoyamino! Kinim belata tabe bomnadano yak abe maek abe kinim wanangiyo kukuyam ká bomnadane num sawamitso num kinim so ade num Yol am bulasouyo kuw mafak dákanyam tabesa. Kalekamane aka Gadík kinim iyo imadew tadYol am katam uyo kuw gulak dákanba.”Kalsiw. 29 Be watawo kaleyo bá, ika dil kalatamomo, Faul aka Tadofimas Efesis abiwkinim, kata aso alew Yedusalem kábiw ka.Kale im aket Faul aka dew tam Yol amso kába manon, kale ilim aket kuw kaledabadásidiw kayo ko.

30 Kale adikum abiw dukum kinimiyo aket keng keiyama biyaku kalo tadakalo tada bom nadiwade Faul dew fakugidili dew Yol am fako dabadáliw matamabiw aba nade wabising Yol am awsomyal uyo kuek mo kudá nadiwade 31 Faulalumo kanamsiw. Kale umi sung uyotad Udom abiw un tabudin kinim im untabudin kamok dakung akei nadiwe bako,“Yedusalem abiw be wanang so kinim soiyo aket keng keiyama yuleng kal bomweng dudu una tada yubiwo.” Akiwe, 32akawabising un tabudin kinim so imi gebomgebom so iyowabading bákadu imadew tadwanang kinim kanamubiw imi tem tadiwe,wanang kinim iyo un tabudin kamok atamnadiwe ika Faul faumin uyo kudásiw.

33 Kale un tabudin kamok ayo matammewso nadanade yak Faul dew fakunadane weng bakoyam, “ayen sok alewtuw falfala gei daudino.” Yakei nadanebeta aka kinim wanang dákadáyam, “kimaket aka kan ata ade aka yaknámin banuta keiyaba?” Yakane, 34 kinim madikika ngadák ngadák bom weng mit kukumbakan bidiwe, alo kinim madik ikil wengmit kukum bakan bidiw kei bidiwe, untabudin kamok aka im weng dam makkudongin dakosa. Be watawo kaleyo bá,ika weng so yuleng so kei bidiwo kayo,aka alam kinim bakoyam, “Faul ayo dewun tabudin kinim ilim am unino.” Yakanade 35 Faul ayo dew tam ábalim mewsoun sidiwo wanang kinim iyo atud seng kei

nadiw ankabidumo. Kal bidiwo, un tabudinkinim iyo Faul dafo gada dew abe bidiwe,36 wanang kinim seng iyo iliso dang teinei bom yul abem kal bom “ankabidino!Ankabidino!” Yakansiw ko.

Faul kinim wanang weng bakayamsa sunguta ko.

37 Kale un tabudin kinim iyo Faul dewwakas tam ilim am unumo kanamiwe, Faulayo un tabudin kamok dákadálaw, “nakaken weng mak bakokamomine?” Akane,kinim asik weng atung fakadu Faul bako-daw, “kaba Gadíkweng bakanin kinim badebá?” Akei nadanade bakodaw, 38 “namaket kaba sin kinim mak Isiw kayak imigawman so ginan bom nada un tabudinkinim seng (4,000) iyo imadew anang iwánsed gisa bakan unsa, be kawta memako?Kakbi.” Akane, 39 Faul weng atung fakadukinim bakodaw, “bá, naka Yu Kayak adenakaTásas abiwSilisiya bakan kal namusiwade naka Tásas abiw abem kayak. Kaleken namadálaw wanang kinim iyo wengbakayamono.” Akane, 40un tabudin kamokayo Faul au, akei dabadála matam ábalimtod teng yauyau kala, wanang kinim iyosading kaliwe, Faul ayo ilim weng Adameikweng tuw bakoyam,

221 “Aul fikal kiba, nam ban mak keidon-

gin banim umi sung uta bakoyamono kaliuyo kidinamin!” 2 Yakane, ika kidilomo,Faul aka nulum weng bakoda ká. Kalenadiw atin sading kaliwe, aka bakoyam,3“nakaYu kayako Silisiya bakanTásas abiwkal namusiw, kata naka tad abiw dukumkadákal matam fasu nadi, kukumin kinimGameliel am akfak tem kal adikum numawadik kasal sawawengmit uyo kukunamanade nayo kitid kuw tabe, Got kukuw uyofakusi ulutaw kamano kibil kitid kuw tabefaku bidiw ka. 4Naka dil bo wanang kinimkan ata Yesus ami kukuw abo bidiw ikakus itamánsi. Kale naka kinim madik kataanudi fikalansiw ade nakawanang so kinimso iyo imadew faku imadew tad kalabusam imtimsi. 5 Kale bokal kayak so kansolseng so ika ken natamiw, aka afan bakabanakodiw ká. Naka im sauk kon kunamyak Damáskas Yu Kayak Yesus afan kaliniyo faku imadew tadalo! Nakiw ka. Kalenaka yak faku imadew tad Yedusalem kalsok gei imudono, kale abe bidi 6 atan tad

Page 204: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 22:7 201 Sinik Abem 22:30gubidim bikida Damáskas mewso ta sidino,kin bing bing dádin taw abid tikin kaw tamkalo yakom lukluk uyo tad lát yako falalanamuduno, 7 naka bilat dák bakan abesidino, weng mak bakonam, ‘Saul! Saul!Kaba watawo kale nammafak dákanbáwe?’Kalane, naka dákadálaw, 8 ‘Kamok kaba kankawta?’ Akine, kaw tam bako, ‘naka YesusNasadet kayak kalam nam mafak dákabawnata ko.’ Nakane, 9 Kinim nalaso tadbiwika lát kalin bude utam nadiwe ika namweng bakanaba be kidi ausiw, kata um mitmak kal keidongin banim keidiwe, 10 betanaka dákadálaw, ‘Kamok, naka yakanok-abine?’ Akine, beta Kamok ayo bakonam,‘matam tod nadawade Damáskas abiw un-alo! Bemi abiw kawákal kinim mak ataGot ami kanamalo kakin umi sung uyobakokamokaba.’ Kalane, 11 nalam kinimnaso tadbiw iyo nam kin uyo lukluk tabom kin kuwánamano kayo teng namadewfakudiw Damáskas abiw unsuw ko.

12 Kale Damáskas abiw kal kinimmak weng sawa mit utamsa kinim amwin Ananayas aka adikum Yu Kayakkawák bidiw ika bako, ‘aka kinim kidelo.’Akanáliwo, 13 kale aka tad natam mewnalaso tod nadane bako, ‘nalam ning Saulkam kin uyo asiki bádalo!’ Naka nade ‘mewale taw nam kin uyo bámas kalune, kenkin bádi ka.’ Kali nade 14 aka bako, ‘nulumawadik kasal imi Got ata walukamudinoalam aket fukanin kanamalo, kakba uyokal keibaw kuw, Got alam kinim kidelokayo atam nadawe alam bon tem weng uyokidilalo. Kakei nadano ko. 15Kale kawta amkin walamin kei nadawe kalam ufek ufekutabaw so kidibaw so uyo wanang kinimadikum bakayamokabaw. 16 Kale kamanekaba sun ale au nadino kalin bá, kata kantod nadaweYesus alamwin gán dáwok banuyo bodawo, kam ban keimin uyo lukuwkudákamako.’ Nakeisa.

17 Kale naka asiki tad Yedusalem kaltam Yol am Got gánlaw bom nadino wisintem kal 18Kamok atamomoweng bakanabaká. Akine, bakonam, ‘nam kanokabi sunguyo mak kidikamokabiw bá. Kala kaleyowabising Yedusalem kudá nadawo unalo!’Nakane, naka weng atung fakadu bakodaw,19 ‘Kamok kaba, wanang kinim bidi nakailim kal, naka wanang kinim kalam aketkukákabiw bidi kawed ame tam tam kábom nadi wanang kinim iyo sok gei imkanbom nadine yanfau bom keimusi 20 ade

suwayo kam weng bakanin kinim Sitíwenangkabisiw ayo nalaso mew tod bom nadinam aket kidelo kal bom nadi im ilim kaluyo nata kin mo bidino, anbisiw ka.’ Akinade 21beta Kamok bakonam, ‘unalo! Nakakamadáli sikam un bi Mifiw kinim itamok-abaw.’ Nakeisa ko.”

22 Kale wanang kinim iyo Faul weng kidibidiw bi weng adik adik baka badane, betaika weng dafo yul kal bom nadiwe bako,“anbiduw fikalako!” Kal bom nadiwe bako,“kanamin kinim be bakan dim kadák sunboma báyo.”

23Kale yul kal bom nadiwe, ilim ilim uyoguleládiw sakabu dák gisa kikidu kudáliwabid une budune, tal kutada bidiwo, 24 untabudin kinim kamok ayo alam kinimbakoyama, “tad Faul dew tam kilim amkal fau bom nadiwe weng mit dákadábom ‘watawo kale wanang kinim ika kamakikam bom yul kalanubiwako?’ Akanino!”Yaka nade 25 ika dew tam am kal dá sokgei dau faumumokanamiwe, Faul asikmewun tabudin kinim im gebom mak tod beam bakodaw, “naka Udom kayak tatun,kale nam ban keimin uyo kiba utamongindanim kale be kiba afan gawman abemuyo au kaluno nanfaumokabiw bade bá?”Yaka nade 26 un tabudin kinim gebomayo Faul weng bo kidi nadanade imadátad un tabudin kinim kamok weng bo ku-daw nadane bakodaw, “kinim be Udomkayak tatun, kale be yakanamokabáwe?”Akane, 27 un tabudin kinim kamok ayo yakFaul atam dákadálaw, “bakonam, afan kabaUdom kayake?” Akane, Faul aka bako, “au,naka Udom kayak tatun ka.” Akane, 28betaun tabudin kinim kamok ayo Faul bako-daw, “naka kisol dukum kuw Udom kayakkeimin umi kun kuyam mosi.” Akane,Faul asik bakodaw, “Kata naka Udomkayak tatun namusiw.” Akane, 29 kinimmewso todbiwFaul dákadálawumokalebiwiyo wabising dabadá uniwade, un tabudinkinim kamok aka aket fingánin so keikidilomo, “Faul aka Udom kayako nakaayen sok tuw gei daubi ka.” Kalesa.

Faul Kansol dimweng bakansa sung uta ko.30 Kale am mak dána un tabudin kinim

kamok ayo mit fen bom watawo kale YuKayak ika Faul be kukuw mafak kanabanoakanubiwe, kalono kalsa. Kale aka Faul ayosok bá dabadá nadane adikum bokal kayak

Page 205: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 23:1 202 Sinik Abem 23:20

as fakiw dakádawin kinim so gebomgebomso iyo gán dáyama tad kansol am tadiwe,Faul ayo dew madák ilim kin dim tasa ko.

231 Kale Faul ayo kin atud kin bá tudun

kaek fen kansol itam nadane bakoyam,“nalam nikil fikal kiba, naka Got amikin dim kal kanam kámubi ade kamaneakal nam aket kidel keinam buduyo namfatom banim keibi ka.” Yakane, 2 bokalkayak Ananayas ayo kidi nadane kinimFaul mewso tod bidiw im bakoyam, “bondakel daudino!” Yaka nade 3 Faul asikbakodaw, “mas mas as taw kal kuw kaba,Got akal kano kokaba! Kaba sawa abobom nam kukuw taktakbaw, kata alo kabasawa lukel bom bakoyam ‘álino,’ kalbawká.” Akane, 4 kinim Faul mewso todbiw iyobakodaw, “Ae, kaba Got ami bokal kayakbe watawo kale weng mafak weng bakan-lawáwe?” Akiwe, 5 Faul asik weng atungfakadu bakoyam, “nikil fikal kiba, nakakal kei aka Got ami bokal kayak be akon-gin banim! Kale Got ami buk tem wenguyo bako, ‘kiba kilim kin modin ayo wengmafak weng bakadawin báyo.’ Kalesu.”

6 Kale Faul aka itam alam kal keidomokinim gu madik bidi Saddusi kinim ademadik bidi Fedasi kinim ka. Kale nadanekansol dimweng dukum kuw bako, “nalamnikil fikal kiba, naka Fedasi kinim adenatim akal Fedasi ká. Naka mimin dokdi bom kinim wanang fikalesiw, ika talátabokabiw, kal bidino, kayo ika kadákalkot keinamumo kanabiw.” Kale sadano,7Saddusi kinim so Fedasi kinim so iyo wen-gal wengal bom nadiwe kinim ilita todbiwiyo takas tako dau wengal fukansiw. 8 KaleSaddusi iyo bako nadiwe, kinim fikalesiwika afan talá tabodiw banim ade kadák beensel so bá ade sawkal so bá! Kalanábiw,kata Fedasi itane bidi afan kano bidiwo.Kaleyábiw, kayo ko.

9 Kale ika weng dukum kuw ngadákaka aka bom nadiwe Fedasi sawa kukuminkinim madik isik matam tod weng kitidkuw bakodiw. “Nuka kinim be fen dá-domo am ban keimin banim ka. Kaluw,kale kiba aka sawkale, ensele ita kanaminweng bakodabiw manon namti, nuka yak-namokabuw?” Kaliwe, 10 atin kal wengaldukum kanam tabiwe, un tabudin kinimkamok aka itamfingán bom aket kuw bako,kamano ika Faul be kung dew kal una kal

una keimom iw tei wakel wakel but kuwkeidokaba. Kale nadane alam kinim iyokitid weng bakoyam, “wabising dák kinimtem Faul ayo fit dew tam kilim am unino!”Yaka, ika madák walu dew tam ilim amunsiw.

11 Kale beta sin matam kawák amimidiliw kal Kamok Yesus ayo tad Faulmewso tod nadane bakodaw, “aket kitidfakadá todámin kuw ká! Kaba nam sungYedusalem bakansaw taw Udom abiw ukalulutaw kanom bakanal kala.” Akeisa.

Yu Kayak iwál weng gudul dau Faul alumokalesiw sung uta ko.

12 Kale kutim matam Yu Kayak iyo tadatada gei dau weng gudulu aket makuwkeimin weng mak bako, “imin so wok soufek ufek so mak wanokabuw bá, alamkano si Faul ayo anbiyo kuw wanokabuw.”Kalsiw. 13 Kale kinim im kanamsiw bidikinim deng make alo mak bako tam kinkal ade tamso ita kanamsiw. 14 Kale ikayak bokal kayak as fakiw dakádawin kinimso gebom gebom so itam nadiwe bakoyam,“nuka aket makuw keimin weng mak bakonaduw imin so wok so ufek ufek so makwanoduw banim kano si Faul ayo anbinaduwo kuw, 15 kale kamane kawso kansolso kiba weng mak kudáliw tam Udom untabudin kinim kamok atamuno, Faul ayodabadáyama madák abano, kiwta kasenkei, am weng mit kal keibuw, kale tadanonuka atin kidasu makso weng mit dákafi-mumo, kale dew tadiwe, nuka leiw iskosuduw tad bi tad mewso kadák tadano an-bidumo.” Yakansiw.

16 Kata Faul alam wanang man aka imweng gudulu Faul alumo kalin weng bekidi nadane wu yak ilim am wakas tamFaul bakodawane, 17 Faul ayo un tabudinkinim im gebom mak gán dá bakodaw,“man kinim mát bela dew tam un tabudinkinim kamok dádawo, aka weng mak bako-dawono kanaba ko.” Akane, 18 un tabudinkinim gebom ayo dew tam kamok dádawnadane bakodaw, “man kinim mát belaweng mak bakokamono kalba. Kale akaFaul sok gei tabe be ata bakonam, ‘mankinim mát bela kamok weng mak bako-dawono,’ kalbano, nakano dew kam tadi.”Akane, maek 19 teng faku dew yak nadanebakodaw, “wataw weng uta bakonamonokanabáwe?” Akane, 20 man ayo bako-daw, “Yu kayak ika weng gudul dau, au

Page 206: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 23:21 203 Sinik Abem 24:6kale amsino kal tad dákadákamiw Faul ayodabadáyamaw dák kansol dim una kasenkei am sung uyo kidasu makso kidilum kaí,kale tadokabiw ko.

21 Kata kaba im weng so mak kidiyaminbá, kinim deng make alo mak bako tam kinkal ade tamso ita kanabiw. Kale ika wánabom wow biki Faul am leiw fenokabiw.Ika aket makuw keimin weng mak bako,‘nuka imin so wok so ade ufek ufek mak sowanin bá ulum kanom si Faul ayo anbiyokuwo.’ Kalebiw. Ika kam weng ki, au kalalokal bom teinbidiw ko.” Akane, 22 kamokayo man bakodaw, “kaba kinim so makbakodaw, naka am weng bakadaw unbino,kalin bá.” Akei nadanade dabadála matamabe unsa ko.

23 Kale un tabudin kinim kamok ayoalam kinim gebom alew mak gán dáyama,tadiwe bakoyam “kiba yak un tabudinkinim deng bati kal ade bako bokuw kal(200) mak, iniman auos kudew káminkinim deng alew mak bako tade yak kilungkal (70) mak ade wanuk so un so fakudinkinim deng mak ade bako bokuw kal (200)mak iyo kidel imti sidiwo, midiliw atansinik bati dim abuno kal Sesadiya abiwunokabiw. 24 Kale Faul aka yak gawmankamok Filik atamokaba. Kale kiba inimanauosmak bidita am fabudu kudew tam tamunokaba, kale kidel kutidawin kala.” Kalenadanade 25 sauk kon mak god bom kalanako.26Kaláddias Laisias nata sauk kon bela gaw-

man dukum Filik kam godukami.27 Kale kaba ken tein badáwe? Naka kinim

bela Yu Kayak ita dew faku alumo,kalebiw. Kata naka weng kidilomoaka atin Udom kayak, kala kaleyokayo naka un tabudin kinim fotabiyak kinim teng ban dim kaikelkail bá takeikudawsino, 28 nakaimkanádabiwmit buta watawo kalekanadabiwe, kale kal keidono kalenadi dew madák ilim kansol dáya-masi. 29 Kale naka fen dádomoim Faul kanadawin weng be ilimSawa lukelyam badano kanadabiwka. Kalesi. Kata ika kot keidaw aukanodin weng tudow dim uta kenanbiduw fikalako kale sidiw bá adeika sok gei daudoliw banim ka. Kaledabadási, 30 kata naka weng makkidilomo Yu kayak ika iwál wengdokan bom alumo, kalaniw ka. Kale

naka wabising dabadáli kam finangtada. Ade alo naka am kanadabiwkinim bidi bakoyam imadáli tadkalam dim kal nadiwo im kanad-abiwwengmit uyo bakokamin kala.

Kalesa.31Kale un tabudin kinim iyo gebomweng

kidilaw nadiwade Faul dew midiliw tad bitad Antibatidis abiw kal sidiwo, 32 kutimmatam iniman auos kudew kámin kinimita Faul dew Sesadiya uniwade, adikum untabudin kinim itane ilim yán tem ilim amtasiw. 33 Kale iniman auos kudew káminkinim ikil tad Sesadiya nadiwade sauk konuyo gawman dukum kudabiw kuw Fauldabadáliw yak alam teng ban dim abane,34 beta gawman kamok ayo sauk kon kínadane Faul dákadálaw, “kaba yaknáminbakan kinim?” Akei nadane kal keidomo,“Faul be Silisiya kinim ka.” Kale nadane35 bakodaw, “naka kam weng mit be kalamkanakabiw kinim iyo tadiw ka. Kaleyobeta kidilokabi.” Akei nadane alam gebomkinim bakoyam, “dew yak Edot ami amdukum kal dawti kin mo tein sidiwano.”Yakeisa.

24Filik am dim kot keimsiw sung uta ko.

1 Kale Faul ayo dawtidiw bi am auokkal keida nade bokal kayak Ananayas ayogebom gebom madik so sawa mit utamsakinim am win Tedtulas so iyo tad Sesadiyaabiw kal nadiwe Faul ayo gawman dukumkinim Filik alam dim kot taktakiw ka. 2Faulayo gán dádawiw tam unane, sawa mitutamsa kinim Tedtulas ayo Faul kanad-abiw weng uyo Filik bakodaw, “Au namkamok kidel nuka kam kin modaw kalamakfak tem ken abino, kale kimis tein bomkalfal bom tein buduwade, kam aket kidelfukanin uta ta bom kinim wanang iyoimadew maek abin kidel dádaw tein bidiwka. 3 Kaleyo anang bakan adikum nukakam kukuw kanabaw bo atin keno kal bomsun kuw kalfalin dukum kukákabuw. 4Katanakaweng kimis bakodono kanabi bá, nakaweng bo katiw bakodono kanabi. Kale kabakidilawano!” Kale nadane bako, 5 “nukakinim bela atamomo aka atin ban keiminkinim ka. Akeibuw. Kale aka anang bakanadikum Yu Kayak wanang kinim iyo aketkengwakáyamába. Kale aka Nasadin kinimgu makuw imi gebom kinim. 6Kata aka Yolam uyo kuw gulak dádono kal badano kayo

Page 207: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 24:7 204 Sinik Abem 25:2nuka dew fakubuw, 7 kata num un tabudinkinim kamok am win Laisiyas, aka kitiddukum kuw tabe tad num teng dim kailbá takeikudawse. 8 Kale kaba kalawta amweng abo atam kal keidomo num kanad-abuw bo adikum afan ka. Kalal kala.”Akeisa. 9 Yu Kayak ika iliso Tedtulas wolfewiw Faul weng kanada bom bako, “amweng adikum bo afano.” Akansiw.

10 Gawman Filik aka Faul bakodaw,“kawsik weng bakanalo!” Akane, Faul ayobako, “nalam kal, kaba itol seng bakankadák imi kinim wanang taktak ausaw.Kale naka kalfalin so tad kam mit tem todnalam kál ged sánin weng bakodono kali.11 Kale kaba kabalawta utam kal keidalo!Naka am dánámin kilung kal keidonginbanim dako aluno, naka tam Yedusalemkal Got suksukono, kale unsi. 12 YuKayak kananábiw kinim ika mak natamiw,naka kinim so mak Yol am kal wengalfukodongin banim. Yu Kayak kawed amkal kinim so mak aket keng wakáyamonginbanim ade abiw dukum kal yak abe maekabe ká bom wanang kinim aket keng makwakáyamongin banim. 13 Ade ika im kotkeinabiw umi weng mit uyo mak kufi tawtei bo afano kakodiw banim ka. 14 Katanaka bakokamon, naka Yesus leiw abo bomnulum awadik kasal Got win uta takenbidino, ika bako, ‘Yesus leiw bo afan báyo.’Kalanbiw. Naka adikum ufek ufek MosusSawa so lum senin kinim weng so buk temgodusidiw be au be atin afan.” Kalesi.15 “Ade mew kinim imi Got am dim mimindok diyámin taw naka mimin dok di kinimkidel kidel ika talá tabokabiw ade kinimmafak mafak so ikil iliso talá tabokabiw.Kalbi ka.

16 Kaleyo naka sun kuw nam aket bomak Got tada kinim tadiw uyo ban makkeidomino kale dufoyábi. 17 Kale nakakalo abiw mak mak ká bi itol seng banimanade asiki tad Yedusalem tasi uyo nalamkinim kisol banim imi min kisol geleyaminkudew nadine Got fet dawkádawin ufekufek kudew, au tasi. 18 Naka yong mamonkidamin ban bo nadine Yol am kasadamtem kal tein álino, ika natamsidiw, katawanang kinim seng iyo nasomak teinonginbanim ade naso mak im mafak dádonginbanim. 19 Kata Yu Kayak madik Eisa bakanbidiw ita afan tadin nam bude ita namnamakanin weng so namti, ita ken tadkalam kibi dim kal nam kananámin weng

uyo bakokamodiwo ka. 20 A bede mewkinim kadák tod bidiw ilita nami tam kan-sol dim kot keimsi kal nam ban keimin somak utamsidiw namti, be ikil bakokamin.21 Naka weng makuw be ki ilim kin dimkal matam tod gán dáyam, ‘nam aket afanGot ayo kinim fikalesiw iyo ifodokabano.’Kalesi be kuw atamiw mafak bá namti,be ki bakokamino.” Akane, 22 beta Filikaka Yesus ami kukuw leiw uyo atin alamkal keisa, kale aka adik adik kot atiminweng bakoyam, “un tabudin kinim kamokLaisiyas ayo tadano naka kimkot bo afetok-abino.” Yakei nadane 23 un tabudin kinimimi gebom weng daudaw, “kaba, Faul bedew tamkalabus amdawti kinmodokabaw,kata aka ken gulbal katiw so dabadáliw teinbadano, alam duw ifin ikil ufek ufek makwaktuwa be uyo dakodawkudewlaw tadumkaliw namti, ken kudew tad dakádawino.”Akeisa.

24 Si am seng banima nade gawman Fi-lik aka alam kadel Dudusila uka Yu kayakwanang, kale uso tad Faul kalan dádiw tadaam Yesus Kadais aket kudawsa weng uyobakadaw bada kidilaw bisu. 25 Kata Faulayo kukuw kidel faku biyámin weng soalam tatun kuákeiku biyámin weng so adetaktakin am dánámin tadokabu umi wengso uyo kuek di bom bakadaw badano, Filikayo fingánin so kei nadane bakodaw, “kuinkaba, kanodaw ki, kudá ken unalo. Nakaalo yanol katow kal weng makso kidilono,kalokabi, beta ayo weng kudáli, kam finangtadokabu ko.” Akana nade 26 Filik akakanadawino Faul ata kisol mak kunamanomin talá dabadálono, kale nadano kayosun kuw gánla badano weng bakanlawsa.27 Kale bi itol alew banima nade gawmanBodsias Festas ayo tam Filik abin kudulanade Filik am aket kanodi, Yu Kayak imaket kidelyamako. Kale nadano kayo Faulayo kalabus am kal dabadása ko.

25Gawman Festas Faul kot weng kidelsa umi

sung uta ko.1 Kale kamok Festas aka tam gawman

abinuyokudunadane si amalewbinonkuwkei nadane beta Sesadiya abiw kudá tamYedusalem unsa. 2 Kale aka tam unane,bokal kayak as fakiw dakádawin kinim soYu kayak gebom gebom so iyo tad alamdim nadiwade Faul dok didawin weng uyo

Page 208: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 25:3 205 Sinik Abem 25:23kamok Festas bakodawsiw. 3Kale ika mam-sal weng bakodaw, “kaba ken aket dauyam,au kalaw kam kinim iyo Faul dew tadYedusalem tadoliwe?” Akeisiw. Be watawokaleyo bá, im aket kasen kei kanodaw leiwwow bikidom Faul anbidumo, kale nadiwokayo ko. 4 Gawman Festas ayo weng atungfakadu bakoyam, “Faul aka Sesadiya abiwkal kalabus am tein beno, mewso naka kalunongin keimi. 5 Kale bede kilim gebomgebom iyo mak imadáliw tadiwo, naso towabiw kal naduwo kinim ayo fen dá am banso keisene, kale naduwo kiba weng dokdidaw kanadawino.” Yaka ko.

6Kale gawman Festas ayo iso si am luwankalo, nangal kal memak banimano towSesadiya abiw una nade sin kutim matamyak kot taktakin bán dim tein Faul amwengkidilono kale nadane kinim bakoyam Fauldew tadino, yakane, 7beta Faul ayo tadane,Yu Kayak Yedusalem kalo tasidiw iyo tadfalal dau tod nadiwade kinim dam mafakdákamin weng imuk uyo bakada bom dokdidawiw, kata im weng bakanbiw uyo atinweng dam mak baka bom afan kalonginbanim. 8 Kata Faul aka alam kál ged sáninweng bako, “naka Yu Kayak im sawa so ilimYol am so mak mafaka kuyamongin banimade Udom gawman gebom dukum Sisaalaso mak daw mafak dádongin banim.”Akane, 9 beta gawman Festas ayo Yu Kayakim aket kidelyamako, kale Faul dákadálaw,“kaba, ken Yedusalem unono, kalbáwe?Yak nadawo kal im kanakamin weng uyonalam dim bakodaw taktakukamomine?”Aka nade 10 Faul weng yán kidaw “Sisaami kot taktakin bán todbi kalakal kot kei-dongino ka. Kaba atin kalam kal keisaw,naka Yu Kayak im ban mak keiyamongindanim. 11 Kata naka ban keidino afansawa uta bakonam fikalálo naku, bu kenfikalomi. Kata kamane naka Yu Kayak imkananábiw bo afan weng dam bá kaí, kinimso mak namadála yak im sikal dim abomibanim. Kale naka kamane Sisa ami dimkal nam kot uyo keimono kali ka.” Kalane,12 gawman Festas ayo kansol so weng bako,au. Kale nadiwe Faul bakodaw, “kaba Sisaam kin dim kal unono kalaw, kale afan kabaunokabawo.” Akeisa ko.

Gawman Festas kamok Akidiwa Faul sungmit dákadálawsa sung uta ko.

13 Kale am sin sin au nadiwe KamokAkidiwa so Bednis so mikim iyo tad

Sesadiya abiw gawman Festas teinbadawako? Akanumo, kale tadiwo,14 kawákal am seng sin sin bom nadiwogawman Festas ayo Faul ami sung uyoAkidiwa bakadaw bom nadane bako,“kalakal kinim mak gawman Filik atakalabus am kal dawtida teinsa. 15Kale nakayak Yedusalem kal unino, Yu Kayak imibokal kayak as fakiw dakádawin kinim sogebom gebom so iyo tad Faul kanada bomnadiwo tad nam dákadánam, ‘kawta, dawmafak dáyo,’ nak bidiwo, 16 naka bakoyam,Udom kinim num kukuw be kinim makkanadabiw kaí, dew tad kanadabiw kinimilim kin dim kadákal alam kanadabiwwenguyo akal alam kal ged sánin weng uyobakoda taktak ku utamo kuw yanol dammafak dákamin. Yakei nadi 17 ika tadSesadiya kalak nadiwe sun ale audonginbanim kutim matam tam kot taktakin bándim tein nadine kinim bakoyam, ‘kinimbe dew tadino!’ Yaki dew tadiwo, kotkeimsuw. 18 Kale kinim imi Faul kotkeidawumo kalebiw iyo matam todiwe,nam aket bude Faul aka ban dukum makkeisano, tad bakonamokabiwo kalesi, kataika sák weng kukus kukus uta bakansiw.19 Ika ilim awadik kasal sawaweng so kinimmak win Yesus aka fikalesa, kata Faul atabaka bom aka kaunsin beno kal badanoumi kalan be ki kanada bidiwo, 20 nakaweng umi mit bo mak kidela kal keidonginbanim, kayo naka Faul dákadálaw, ‘kabaaket afan kale tam Yedusalem abiw kalamkanakabiw kinim ilim kin dim unawo, nakakal kam weng mit uyo taktakono?’ Akinade 21 Faul am weng, ‘báyo, naka Udomkamok dukum Sisa am dim kal alata namkot weng uyo kidelokabano.’ Kalano kayonaka dabadáli yak kalabus am kal badano,yanol naka am leiw uyo kidela daudawinoyak Sisa atamako, aki tein be.” Kalanade 22 beta Akidiwa ayo gawman Festasbakodaw, “nam aket naka nalaso kinim amweng uyo kidilawono, kalbi.” Aka nadegawman Festas weng yán bakodaw, “kabaamsino kal am weng uyo kaba kalawtakidilawo.” Akeisa ko.

Faul Akidiwa weng bakadawsa umi sunguta ko.

23 Kale matam kutim Akidiwa so Bed-nis so iyo kamok ilim kal abem abemki miki dabadá tade tam taktakin am untabudin gebom gebom so abiw dukumgebom gebom so tein bidiw kal tadiwe,

Page 209: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 25:24 206 Sinik Abem 26:18gawman Festas ayo alam kinim mak bako-daw, “Faul dew tadalo!” Aka dew matamtadane beta 24 gawman Festas ayo bako,“kamokAkidiwa so kinimnuluso tein bidiwso kiba, kinim bela atamino, adikum YuKayak kinim mit Yedusalem tein bidiw sotad Sesadiya tein bidiw so ika am sunguyo kudew tad nam dim ngadák ngadákbom, ‘mew kinim be dabadálaw sun bomabanim.’ Nakansiw. 25 Kata naka amban mak atam nadino masi, umi labanuta talulawo fikalako kalongin banim kayoaka bako, ‘nam kot uyo Sisa dim kal kei-dokabino.’ Kalano, naka dabadáli Sisadim unokabano, kalesi. 26 Kata naka amban keimin fenusi uyo mak kidela utamnadino masi, sauk kon mak nulum KamokDukum Sisa godulawongin banim. Kalakaleyo naka kinim bela dew tad kinimtein fakadáliw kibil keidiwe, atin kanamkanam kamok Akadiwa kawta kidela, amweng uyo kidela dákadálawiwo, weng damuyo mak kuyamano, naka ken sauk konuyo mak godu kudáli, kamok Sisa ata-muk kala. 27 Watawo kaleyo bá, sok geitabamin kinim ami kanadawin weng finebanim dabadálaw, kamok dukum atamaninbe atin kidel bá.” Akeisa ko.

26Faul Kamok Akidiwa weng bakadawsa umi

sung uta ko.1 Kale Akidiwa ayo Faul bakodaw, “naka

kamadáli kalam sung bakanalo! Kaki.” Akanade Faul ayo alam kál ged sánin wengbakanono, kale sikal kufo bako, 2 “KamokAkidiwa kaba, naka ken kei tad kam kindim kal todi ka. Kale kamane Yu Kayakweng kananamsiw iyo naka nalam kál gedmo weng bakodokabi. 3 Be watawo kaleyobá, kaba Yu Kayak numi kukuw so makuwmakuw im ilelin kukuw so bo atin kalamkal keisaw. Kala kaleyo kaba akol dakbutein nadawo namweng uyo kidinamal kala.Kale mun dákami.

4Kale adikum Yu Kayak ika nalam bakanteinámin so Yedusalem teinámin so boadikum kamakikiw nam man katiw kalotad bi kadák didi bo atin ilim kal. 5 Kaleika suwayo kal adikum ika naka kal keisiw.Kale ilim aket, ika ken nam sung bakanum,kaloliw. Be ken bakanodiw ka. Ilim kalnaka Fedasi kukuw fakusi. Kale Fedasi itaatin Yu kayak imi sawa kidela abo nadiweYu kayak gu madik iyo akayamsiw. 6 Kale

kamano nam kot keimi, be watawo ka-leyo bá, nalam awadik kasal imi Got wengtakadáyamin weng umi mimin dok dibikayo. 7 Kale weng takadáyamsa ade belatanulum kinim mit kilung kal iyo kudulumokale mimin dok diyamsiw. Kale nalamKamok kaba, naka nalaso kano mimin betadok di bidino, ika akinam bom kanana-musiw. 8 Bo watawo kaleyo Yu Kayakkim aket Got aka kinim fikalesiw iyo kenkano talá imuda matam abodiw banimo.Kalbiwe?

9 Naka nalaso dil bo kano kukuw sengseng bo kanamom nadino Yesus Nasadetkayak amwin uyo kuwmafak dádono kalsi.10 Kale naka afan Yedusalem abiw kal bekanosi. Kale bude bokal kayak as fakiwdakádawin kinim iyo kitid daunamiw, Gotwanang kinim seng iyo imadew tad kal-abus am kal imtisi ade wanang kinim sengiyo anudiw fikalan bidiwe, naka be keno,kalsi. 11Ade atan seng naka tam kawed amweng daw kayam yak yak ká bom nadinobakoyam, Got ami wanang kinim bidi sokgei imkanino, yakansi. Kale nam aketkanoyamino ika Got ayo ididlawino, kalekanayamsi. Naka keng keinama yak abiwdukum sikam sikam Got am wanang kinimiliso im mafak dákamono kale unemsi.

12 Kale am mak dána bokal kayak asfakiw dakádawin kinim ita kitid daunam,Damáskas unalo. Nakiwo, leiw abe bidi13 atan sinik gubidim biki bada bom leiwei bom keimalino, abid kal yakom ataneidin fako akamam tamso, mak biningkudew madák naso kinim nalaso tadbiwso nuyo falala imudu 14 adikum nuka biladák bakan abe naduwenaka kidilomowengmak uyo Adameik weng bakonam, ‘Saul,Saul, watawo kale nam mafak dákabáwe?Kaba nam nangfau bom nadawe kalamiuyo mafakanbaw ka.’ Naka nade 15 betanaka dákadá, ‘Kamok kaba kan ata?’ KalinadeKamokwengbako, ‘nakaYesus, kalamnam mafak dákanabaw, nata ka. 16 Kalekaba kan todalo! Kamano naka tad kalamdim misuna nadi walukamudi nalam wokfakudin kinim keidalo, kaki. Kale kabakamano kanodi atamaw sung so ufek ufekyanol kukamokabi sung so uyo kudewyak Mifiw wanang kinim iyo bakayamalo!17Kabalamkinim soMifiwkinim so im tengdim ken kail bá takeikukamokabi. Kalenaka kamadáli imi dim unokabaw. 18 Kalekaba yak nadaw im kin bámadayamaw, ika

Page 210: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 26:19 207 Sinik Abem 27:6midilin uyo kudá dusiki maek lánin temtadokabiw ade Mafakim am kitid akfaktem biyámin uyo kudá maek Got ami mittem kal tad nadiwo ika ban keimin lukuwákudámin uyo kudubiw kuw, ika iliso yakwanang kinim aket kunamiw im abemdási,imi wol fewokabiw.’ Nakeisa.

19Kale nalam Kamok Akidiwa kaba, nakaabid tikino wisin tem kal weng bakanaminkidisi uyo atin afan naka abobi ka. 20Nakakamakikiw tam Damáskas abiw abe nad-inade beta Yedusalem abiw abe adikumYuddia bakan abe Mifiw kinim iliso wengbakaya bom, ban keimin uyo kudá du-made Got atam nadiw am wok uta kuwfakudiwo, kaek teinbu kaek teinbu iyo ita-momo, ika ban keimin kudá dumadebiw ka.‘Yakanino!’ Yakansi. 21 Kale weng bemimit beta Yol am kal tein álino, Yu kayakika namadew faku nanbidumo kanamsiw.22 Kata Got dakonama tadanusi ki tad bitad kalak so todbi. Kale kamano nakakinim wanang win banim so win so kilimkin dim kadákal tod nalam kin walaminweng bakayabi. Kata namweng bela aloksoweng bá, be suwayo nulum awadik kasalMosus so nulum lum senin kinim so kan-odokabuno kalin umi weng bakosiw utabakayabi ka.

23 Ika weng belata kalesiw, ‘Yesus Kadaisaka kál funin kudu fikale nadanade alasikmit kei talá tabe nadano alam kinim mitYu kayak so Mifiw kinim so ika Got amikail bá takeikuyamámin sung bakayaminuyo yakom eidin kuwáyamin taw keimok-abano.’ Kalesiw.”

24 Faul alam kál ged sánin weng bakanabemalano, gawman Festas ayo gán dábakodaw, “Faul, kamiyalin weng bakanbawbadeya, kalam kal keimin dukum kudusawuta ta bom aket wakwabune?” Akane, betaaka weng yán kidaw, 25 “gawman Festaskaba, nakanamyalinwengbakanbi bá, namweng bakanbi, be atin afan ade be mitso ka. 26 Kamok Akidiwa aka adikum boalam kal keisa. Kayo naka fingánin banimken luk bala weng bakadabi ade naka atinnalam kal nam kanam kámusi bo adikumalam kal keisa, watawo kaleyo bá, bo iwálkanamusi bá, afan kaim kalám gu kana-musi.” Akei nadanade beta Kamok Akidiwabakodaw, 27 “kamok Akidiwa, naka nalamkal kaba lum senin kinim weng bakansiwbe afano kalbaw bade bá?” Akane, 28 betakamok Akidiwa Faul bakodaw, “kam aketatan mewtanong be aket takanamaw yak

Kadais kinim keidokabine?” Aka nade29 Faul weng yán kidaw, “au, atan mewkeidomuno sikam keidomu, kata naka Gotgán dádawi kamano kawso adikum namweng kidibidiw iso adikum kanom nalatawkeidoliw, kata yak nam ayen sok kitidgeinamusiw be kiwso kudoliw bá.” Yakanade 30 kamok Akidiwa so am wanang Bed-nis so Udom gawman Festas so kinim ilisoteinbiw so adikum makuw kan tod nadiwe31 am kudá abiw abe weng bakodawa bako-dawa keimon nadiwade bako, “mew kinimbe yaknámin mafak uta mak kanodon-gin banim, be aka ken fikaloma banimade sok gei taboma banim ka.” Kalani-wade, 32kamokAkidiwa ayogawmanFestasbakodaw, “kinim bela Udom gawman umikamok dukum Sisa dim kal kot keidonokalongin banimnam, kot be dabadáliwminkeidongino ko.” Akeisa.

27Faul siw tem leiw Udom unsa umi sung uta

ko.1 Kale gawman ika aket tet dau nuka

imadáliw siw am tem leiw Itali bakanunino. Yakei nadiwo Faul so kinim madiksok gei imusiw so iyo imadáliw yak untabudin kinim gebom am win Yulias amdim abesiw. Kale Yulias aka Udom gawmanSisa ami un tabudin kinim deng alewbinoade alo bako tadelák bati madik kal imgebomo. 2 Kale nuka siw mak Addamitiamkalo Eisa bakan sol wok badang badangkal leiw unono kanabu ka. Kale naduweyak siw amabe unuwade, AdistakasMased-doniya bakan Tesalonaikka abiw kinim ayoalaso nuso keida unsuw ko.

3Unuw ki ebi iw sin matam abe tad Said-don abiw kal abe naduwade Yulias aka Faulweng kidel weng uta bakodaw, “yak kalamkakanum kasal iyo itamawo, ufek ufek iwabadaw uyo kukákamino.” Akane, Faul ayoyak itamsa. 4 Kale Saiddon abiw kawákalodák sol wok dang dim abe buduwo, geduluyo nulum abebuwo kal tad badano, kayowok fikmin fakmon budu siw tem fito-duwo, kale naduwo leiw kukum leiw maekwok iwyak bakan Saibadas bakan tada Eisabakan tada iw kal leiw unsuw. 5 Kalenuka Silisiya bakan so Bamfiliya bakan sowok bad bad unuw ki yak atin sol wokbámadásu, kal abe luko ká bi tad Laisiyabakan Maida abiw naduwade 6 kawákal un

Page 211: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 27:7 208 Sinik Abem 27:25tabudin kinim gebom ayo siw mak uta-momo uka Aleksanda abiw im siwo tadeItali bakan unono kanabu ka. Kale nadanenuka imadew yak siw tem kal dása. 7 Kaleam sinamin seng nuka akol kuw abe bomnaduwo fitin seng kuw keim taduw ki tadbi tad Niddas abiw mewso tad naduwe kalutamomogedul seng kuw tabe eiya budunokayo nuka wabading unongin banim kei-duw ka. Kale yak Kadít wok iwyak bakanbakan mewso gedul katiw so keibu kalSalmone abiw ibiko kal leiw tad naduwade8 akol kuw wok badang badang fitin kitidkuw tabe taduw ki tad Lasía abiw dukummewso siw todamin bán um win TodáminBán Kidel kalesiw, kal tasuw.

9 Kal bi am dánámin seng banima, numsol wok dang dim unemin uyo unoduwbanim keidu ko. Watawo kaleyo bá, mewsoitol banimono kal budu taufed dukum tabawok fikmin fakmonin ulum kayow kei-duno, kayo kale Faul ayo aket kuw ki-tid dakáyamin weng uyo siw muk fakudingebom gebom bakoyam, 10 “kinimá, nulumunokabuw uyo fit unokabuw ko. Nakautamomo siw uyo mafaku am men madikkudálokabuw ade kinim nuka fikalokabuwka kali ko.” Yaka, 11 kata un tabudin kinimgebom aka Faul am weng bakoda bu kidi-longin kudá nadane siwmuk fakudin kinimso siw kayak so im weng uta kidiyamsa.12 Kale kinim seng iyo bako nadiwe, “siwtodámin bán uyo kidel keiduno, masi nu-lum siw uyo kal kano tein suduw si taufedbanimomu bá. Kale nuka kudá yak Finikabiw siw todámin bán kal kuti teinaluwo,taufed uyo banimuk.” Kale Finik abiw beKadít wok iwyak bakan umi abiw dukum.Kale kawák umi siw todámin bán be bakanata falal kalom siw ulum yak sánin bán kuwsol wok mik uyo kudew tad bi maek disukayo siw uyo ken yak todune, taufed uyokudew tad siw dákamumo bá, kayo ika yakkal unumo kaliwo unsuw ko.

Inim gedul faksiki bisa sung uta ko.13 Kale wok kakamo kal gedul katiw

tademane, im aket ken unokabuwo. Kalenadiwe siw kutaduyámin ayen idum uyokúng kudáliw matam siw dim abune, Kadítbakan mewso wok badang badang leiwkama ei bom keim áliwo, 14 inim geduldukum um win Not Ista kalbiw uyo wokiwyak bakan bakan kalo taba. 15 Kale inimgedul uyo tad siw kutamo unu ko. Siw

uka ken inim gedul tem uyo unomu banimkayo nuka kudáluwe, gedul uta siw kudewuimadew wok dang dim unsuw.

16Kale un bi yakwok iwyak bakan, bakanum win Kaudda kalbiw um mewso taduwinim gedul faksikimin dák so keibu uyofako yak naduwade nuka dák kunu siwdim bukiduw wok dang dim gidgid kudewtadabu uyo nulum gadel kuw tabe sok fakukúng kúng bi kudew matam siw am dimkuti sok gine kuduwe, 17 beta kinim iyo siwam dakel tabomuno, kale sok kudew dáksiw ulum akfak wolo kal abe falala matamtiw abe audom nadiwo sok gina bi kudiwe,fingán bom masi siw aso yak Sidtus wokbadang mewso nadune wok ning ning dimtamodomuno, kale siw ulum kutad káminayen dukum idum uyo kudáliw dák wokdang abune, gedul tabe siw kudew biyakukámin uyo mew madák táw so keiduno,unsuw ko.

18 Kale abe buduwo, gedul dukum uyoulum kano kuek tade bom siw am uyodakang kumade kumade kei buduno, sinkutim matam kal siw am tem bung menuyo didaluw, wok une bisu ko. 19 Bi amalewbino dim kal siw am ulum kun kidingufek ufek uta adik adik ilim teng tuw diwbinodiw dák wok kumun abamsu. 20 Kataam sinanin seng uyo atan so milum so maknum kin utamoduw banim alam kanominim gedul dukum ki ulum kano kuek difaksiki buduno nuka ken luk bala bok-abuwo kalin umi mimin uyo banimsu.

21 Kale am sinamin seng uyo imin makwanongin banim tew ki ei bom nadiwoFaul ayo matam kinim ilim kin dim todbakoyam, “kinimá, kiba nam weng bako,‘Kadít kadákal teinumo.’ Kalesi uyo kidi-namasidiw nam, bo kanam ká bom siw uyomafaku bungmen uyo didiwwok une budukeimongino bá ka. 22 Kata naka bakoy-amon, alam kanom fingánin banim keibidiw ki, kadák kiba makuw mak fikalok-abiw bá, siw am ulufin dakela tabokabuko. 23 Naka Got alam kinim ade am winkufámin nata kamanemidiliw kal Got alamensel dabadála madák tad mewso kal todnadanade 24 bako, ‘Faul, fingánin bá, kabaken yak gawman Sisa dim kot keidokabawade Got aket budunin dim kinim siw temteinbidiw adikum iyo fikalokabiw báno.’Nakeiba. 25 Kale kinim kiba ulum kanomfingánin banim kei bidiw ki, nam Got weng

Page 212: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 27:26 209 Sinik Abem 28:4bakonama afan kali kale alam bakonamatawki kanodokabu. 26Kata nuka unomwokiwyak bakan mak umi wok ning ning dimkal dinokabuwo.” Yakeisa.

27 Kale bi am sinanin tade tam mit kalami midiliw kal am iw fakodawa gedul tabesiw amuyo im tammoyak solwokEidiyatikuyo luko unom naduw am iw fakodawane,siw am kudewámin kinim iyo aket fukaninweng bako, “bakan mewso tadbuwo.” Kalenadiwade 28 ayen sok idumso mak uyokudáliwdákwokmik kawák abeunukudewmatam dádomo, wok umi galungam uyodeng alalew ademak bako, tade tam kilungkal (40mita) kimis galungamkeidu ka. Kalenadiwemew tein si nadiwade ayo sawil kik-sidomo bo madák deng alewbino ade bakobati kal (30 mita) kimis galungam keiduka. 29 Kale nadiwe ika fingán bom masiunom naduwe yak tumal aso falala falalabom teinoduwo. Kale nadiw ayen idumsiw kutaduyámin alalew mak iyo siw ulumibiko kal bu ki kudáliw dák sol wok mikabune, am bo lánuko, kale Got gánlawsiw.30 Kale siw am tem wok fakudin kinimiyo siw am kudá kin kon faltiw keiyamsakabumo. Kale nadiwade kunu katiw siwulum abebuno kal sok baki kutisiw uyo sokbáku kudáliw dák sol wok dang dim abunade kasen kei siw kuw kitid sánu kaí, kaleayen idum uyo bá kudáliw dák wok kumununu kutamanuw kai, kale kanabiw. 31 KataFaul aka un tabudin kinim so ilim gebomso im bakoyam, “siwwok fakudin kinim ikasiw am tem teinongin banim dakodokabiwkaí, kiba ken yak bakan uyo unokabiw bá.”Yaka ka. 32 Kale nadiwade un tabudinkinim iyo yak kunu katiw sok uyo wákadukudáliw un bi dák wok abesu.

33 Am ulum mewso dánono kanamune,Faul ayo adikum kinim iyo imin wanino.Yakei bakoyam, “kiba inim gedul umikanam tabu yakodume kal bom fitindukum fit bom nadiwe yako yako waninwanodiw banim keisiw. 34 Kale kamanenaka bakoyam, imin mak wanino, yaki.Kale kiba imin wanokabiw be makfikalodiw banim, ken teinokabiw adekinim makuw so mak tuw tinoma banimkeidokabiw.” Yakei nadane 35 dák budetmadik mak kudu adikum ilim kin dim kalGot ken keiyo. Akei nadane budet uyo fakuku wanana nade 36 adikum kinim makuwmakuw ikal atud fakadá am weng abo ilisoimin wanesiw. 37 Kale kinim nuka deng

bati kal ade bako bokuw kal (276) nuta siwam tem uyo tad buduwo, 38 kale ika waninuyo atin seng kuw wane kenuw ka. Kalenadiwade siw am kuw fong dáduwo, unukokale wanin ufek ufek atung atung uyo fakokudáliw dák sol wok kumun unemsu ko.

Siw am dakelin umi sung uta ko.39 Kale am dána tadane, ika kin kuwno

bakan mak bude utamiw, kata bakan bo imkal banim. Ika wok teng mak utamomowok teng um kumun dukum bo wok dulkidel kala kale ken yak wok dul unumo.Kale nadiwade 40 siw kutad kámin ayendukum sok uyo wakela kudáliw dák wokabune, alo wok dang lukelin as kom umisok uyo bámadá kudá nes gebomo kal selkal uyo kudewmatam kutidiwe, gedul tabesiw am uyo kudew yak wok dul abumo.Kale unom nadiwe 41 siw uyo wok ningning dim di diki tammo nadunade gebomouta unongin banim keidu nade kakamouta wok dang gadel tabe dakela but kuwkei kusa. 42 Kale un tabudin kinim iyoweng kidel daunadiwe sok geidin kinim iyoadikum yánbidumo masi kanamom wokwako sakabodiwo, kalaniw. 43 Kata untabudin kinim gebom aka Faul ami lukdudu nadano kayo bako “kanamin báno!”Kale bakoyam, “kinim madik wok wákaninilim kal ika isik badgong dák wok kumunabe wako yak wok badang unin, 44 madikikil akol kuw siw am dakelin but but umidim kal yak unin!” Yakano, afan adikumnuka ken yak wok badang abesuw.

28Faul ami wok iwyak Malta bakan bisa umi

sung uta ko.1 Nuka ken kuw yak wok badang abe

naduwe wok iwyak bakan be kal keidomoMalta bakan ka. Kalesuw. 2 Kale amweiw so gid so kei buduyo kayo Maltakayak ika aket budunin dukum keiyama,ken tadiwako, kale weng imuyam nadiweas kuekáyam, tad as tudumino, yaksiw.3 Kale Faul aka as teng gitikanin kuengkueng mak faku kudew yak as kuek teibom keimalano, faimkun mak as mámintikid aka as kueng tem kaokalo maek Faulsikal falfal gine teina nade 4 abiw kayakika Faul atamomo faimkun be alam sikaldim kail tamo sow sowba ka. Kale bako-dawa bakodawa bom kaliw ko. “Kinim be

Page 213: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 28:5 210 Sinik Abem 28:25kinim amin kinim be, aka sol wok dangkal fikalongino, aka kudá sakabe tadba,kata, num got kukuw mafak yán kiminkinim akal ambidokaba bute.” Kalanbiw.5 Kata Faul aka kuw kalak moda faimkunuyo daktin dák as kain tabune, am kal uyotamodawongin banim keiduno, 6 wanangkinim im aket bude aka am kal bo fasinbi kuwádawokabune, bade fikale bila dákbakan abokabane, kale daw kinmo bidomoaka ken kuw luk bala tein be ka. Kale nadi-wade aket kukum mak fukan dá nadiwebako, “aka goto!” Akansiw. 7 Kale wokiwyak bakan kin modin imi gebom am winbe Fubiliyas. Kale alam am so alam bakanso uyomewso kal, kale ata ken tadino. Kaleimadew yak alam am dá nadane ken kinmoda bi am alewbino keiduwe, 8 gebomFubiliyas am alaw be asan bom nadanewolok dek tadelaw bom kál mámin dafubada abin ki akál beno, Faul ayo tam amatam Got gán dádaw nadane teng dewyak dawtida matam kasása. 9 Kale akakanodin kukuw bo kanodane, wok iwyakbakan kinim wanang madik asanusiw iyoadikum tad tad kei bidiwo asanin banimakukaya badano, 10 ika num win kufoyamnadiwe ufek ufek seng kuw min kukayabidiwo kawákal bi kayow alewbino dákankei naduwe mewso unumo, kaluwo, ikanum dakoyam adikum num leiw uneminufek ufek uyo fákan bi kudew tad siw amtem kutiyamsiw.

Faul Malta kalo tad Udom abiw tasa sunguta ko.

11 Kale num dák siw tem abe unsuw,umi siw be Aleksanda abiw umino. Kaleulum dim kaok be got awang imusiwo, kalekit kuek dásiw. Kale im win be Kasta soBolak so ko. 12 Kale nuka yak Sidakus abiwdukum kal am alewbino kei naduwe 13 kalosiw kutamo yak Udesiyam abiw suduwomatam kutim am utamomane, gedul uyowok kakamo kal tademu ka. Kale siw amkudew leiw ei bi suduwo tad Buteyoli abiwtasuw. 14 Kale kawákal afan kalin nikilfikal madik mak itamuwo ika bako, “tadnuso kal tein bi am fet kal keidokabiwo.”Kaliwo afan iso sin naduwe Udom abiwunumo, kale unsuw. 15 Kale tad buduwe,Udom abiw kawák Yesus afan kalin nikilfikal ika kidilomo nuka leiw tadbiwo, kalenadiwade leiw eiyamumo, kale madik itatad Fodum Abiyas abiw tadiw madik itatad Tadí Tawen abiw tasiw. Kale ika tad

bidiwe, Faul aka kaek fen itam nadane aketdaw kitid modawiwo, Got ken keiyo, aksa.16 Nuka yak Udom abiw unuwe, gawmangebom ayo Faul aka ken alam am tudunmak wakudaw nadane un tabudin kinimmak walula ata am kin mo bisa.

Faul wasi ginanin kinim kin moda Udomabiw weng bakayamsa sung uta ko.

17 Kale am alewbino banima nadeFaul ayo Yu Kayak gebom gebom gándáyama tada tada fábudumo todiwade,aka bakoyam, “nalam nikil fikal, nakanulum kinim mak ban keiyamsi bá adenulum awadik kasal im kukuw mak bubáyo kalongin banim, kata ika Yedusalemkal kalabus am namti nadiwe namadáliwyak Udom kayak im sikal dim abesi.18 Ika dákadána bom taktaku fen dáutamomo, naka nambiyámin umi ban somak keidongin banim ka. Kale min talánamadálumo, kalesiw. 19 Kata Yu kayakika bako, báyo, kaliwade naka nalata gadelkuw tabe bako, ‘naka Sisa dim kal kotkeimokabino.’ Kalesi, be nalam wanangkinim taktak bomkanayamonokale nadinobá. 20 Bemi weng mit uta naka kim gándáyami tadiwo, kiwso weng bakodumo,kalebi. Kale be Isadael Kayak imi mimindok diyámin umi luk uta naka ayen sokgeinamusiw ka.” Yaka nade 21 isik wengbakodaw, “nuka Yuddia Kayak ika kamsung sauk kon mak kudáliw tadu kudonginbanim ade Yuddia kayak nikil fikal tasidiw,kata ika weng mak bakoyamongin banimade kamsungmafakwengmakbakanonginbanim. 22 Kale kamane nuka kam aketfukanin uta mak kidilumo kalbuw. Kalenulum kal mew anang bakan adikumteiniw wanang kinim ika mew aloksosuksukin kukuw bo atin báyo kalbiw.”Akei nadiwe 23 ika Faul so weng bako, “amdánámin mak tadokabuwo.” Kale sidiwowanang kinim seng seng iyo tad Faul alamtein be tadiwade, kutim kalo kano bi amkuinsa uyo Faul aka Got ami kasák gusung kukuya bom, Mosus ami sawa wengso lum senin kinim imi weng godusiw sotuw Yesus ami sung uyo aket dakfayambadano, 24 madik ita afano, kale Yesusaket kudawsiw, madik itane aket afano,kaloliw banim kei nadiwade 25 ika im aketbo báyo kal bom nadiw, unumo kanamiwe,Faul adik adik weng mak bakoyam, “kibaSinik Abem weng tatun mak lum senin

Page 214: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 28:26 211 Sinik Abem 28:31kinim Aiseya am dim kilim kawadik kasalbakoyamsa. Kale Sinik Abem ayo Aiseyabakodaw, 26 ‘yak nalam kinim iyo bakoyam,kalalo! “Kiba alo kidi alo kidi keimokabiw,kata atin kal keidoliw ata bá. Kiba aloatam alo atam keimokabiw, kata atinatamodiw ata banim. 27 Watawo kaleyobá, kinim wanang ika galsasonin aket kiwakakusiw, kayo ika ken mew bo adikumkidiloliw banim ade ika kin atiyamsa. Aloika bo kanamongin banim nam, ika kenataman bom, ilimi kilung tem uyo ken kidibom nadiwe aket tem uyo kal kei nadiwedusiki natamiwe, naka tá imkanongino ka.”Akeisa.’ 28 Kala kaleyo nam aket kiba kalkeidin kala! Got ami kail ba takeikuyaminsung uyo kudála tad Mifiw kinim abesuade ita tabe kidilokabiw.” Yaka nade 29 YuKayak itane, wengal so kei nadiw bakodawabakodawa unsiw.

30 Itol adik alew Faul aka alam am teinbom kisol sánba kal kinim wanang ata-mumo, kale tadiw, ken tadino, yak bomnadanade 31kitid kuw fakadá Got ami kasákgu sung uyo bakaya bom nadanade YesusKadais sung uyo kukuya bom keibisa ko.

Page 215: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 1:1 212 Udom 1:20

Udom1 Nalam lonal Udom abiw bidiw kiba,

sauk kon bela Faul, Yesus Kadais wokfakudin kinim, Got alata gán dánam wengdew kámin kinim kei nadawe Got sungkidel bakan kámalo, nakei walunamusenata goduyami ko.

2 Kale Got ayo sung kidel uyo suwayokal lum abem senin kinim dim kal wengtakadáyamsa. Kale weng takadáyamsa beGot godin weng godusiw. 3 Kale sung kidelbe Got man Yesus Kadais nulum Kamokami dausu sung uta ka; dam dausu beDewit ami kinim mito kal dausu, 4 kataSinik Abem dim, Abem adikum mit kayakGot ayo bako, “be nam Man,” akei nadanealam kitid dukum tuw kukuyam fikala tádafose. 5 Ade kamane Kadais alam luk Gotayo adikum min dakáyamin uyo kunama.Naka ken weng dew kámin kinim kei nadiyak anang bakan adikum wanang kinimGot ami kukuw dukum kanoyamase uyobakaya bidi, ika iliso Got afan kale Gotwengkidilawanbiw 6 ade Got aka wanang kinimteinbidiw, kiwso gán dá aket dauyam YesusKadais ami wanang kinim keidino, yakeisekala.

7 Kale sauk kon bela adikum Udomteinbidiw, Got alam aket kuyam nadanewanang kinim abem keidino, yakei gándáyamse kimino, kale kuyami. Kale nakaGot dákadálawino, kiba nulum Natim Gotso Yesus Kadais so imi min gelemin soabino kalin so uyo kuyamin kala, kale kan-abi ko.

Got ken keiyo ak bom gánlawin sung.8 Kale kamakikiw naka weng kalono kali

ayo ki Yesus Kadais win dim adikum kibaGot ken keiyo, yaki ko. Kale be watawo ka-leyo bá, adikum bakan kuw taboduwanangkinim iyo kim afan kalin dukum sunguyo kidibiw kayo ko. 9 Kale nalam aketadikum Got kudaw wok fakudaw bom alamman sung kidel bakanali, be Got alam kal,kale naka sun kuw Got gánlawi naka kimwin uyo ulum kano bakanlawábi. 10 Kayonaka alo asiki Got gánlawino, bo alam san,kale ken leiw bisunamon kalokaba, betanaka yak itamokabi. 11 Kale nam atin yakitamono kalbi, umi mit uyo wataw utabá. Naka yak nadino Sinik Abem alamiyo

min gelemin uyo mak kuyamino im kitidmodako, kale nadino ko. 12 Nam kanodinweng bakanbi umi mit be kano naduwonulum afan kalin tuw awkinum afan kalindaw kitid moda moda keimum kala. 13Kalenikil fikal kiba, be kal keidin, naka aketseng fukan bom yak itamono kalanusi,kata nam leiw be atisa. Nam aket kibadakáyamino kinim seng kuw maek Yesusmit tem nadiwe atin aket kudawin kala,kalanusi. Be nalam kanom Mifiw kinimdakoyami kanosidiw ulutaw keidin kala,kale kanamusi ko.

14 Naka atin wanang kinim adikum imiwok fakudono kalbi, be Gadík wanangkinim so Gadík kayak bá so aket kidel tetinwanang kinim so aket wakwan wanangkinim so imi wok fakudono, kalbi ko.15 Bemi mit uta kaleyo atin nam aketfukanin seng uyo yak Udom kal Got sungkidel uyo kiba bakanyamono, kalbi.

16 Kale naka Got sung kidel bakanin beidak teinábi, be watawo kaleyo bá, sungkidel be Got ami kitid kayo uta ta bomwanang kinim adikum afan kalbiw imi bankeimin watakáyamin kayo ko. Kale bekamakikiw Yu kayak isik kidi afan kale-sidiw ade kamane akal Mifiw iliso kidi afankalbiw kayo ika ban keimin watakoyamok-aba kala. 17 Got sung kidel uyo kuku naduGot aka kidel imudano wanang kinim iyoalam kin dim ken kei bidiwo, yakbu. Kalewanang kinim ika ilim Got afan kalbiw umidim, ika mit kei afan kale nadiwe ulumkano kuek di afan kale sidiw si ilim biyáminuyo adik kilálokabiw, beta Got godin wenguyo bako, “kinim Got bako, kaba keno,akba, aka alam afan kalin dim bokaba.”Kalesu.

Got ami keng kudew yakwanang kinim bankeibiw dibu sung.

18 Wanang kinim Got banim ika atinkukuwmafak mafak adikum uyo kana bomnadiwe Got ami sung tatun uyo kuwásiw.Bemi mit uta Got alata alam keng dukumuyo im kuyam kuw misun teiba. 19 Bewatawo kaleyo bá, wanang kinim iyo kenami sung adikum ilim kal keidiwe, Gotayo atin kudew yak ilim aket tem kutiyabada kidela kal keibiw. 20 Kale suwayokamakikiw Got ayo ufek ufek adikum teinumánu kidel kusa, kinim ami sung tatunuyo kidela utaman kudew tad kadák di

Page 216: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 1:21 213 Udom 2:6nadiwe ika fukan dádomo Motabid be ki-tid kayakim ade aka aket kidel fukaninkinim akeisiw, kayo ika leiw sonomasi, Gotatitimin weng mak bakodawodiw banim.21 Kaleyo ika ilim kal aka Motabid akodiw,kata ika win dafodawongin banim adeken keiyo akodiw banim keiyámsiw. Adeim aket uyo makso tatun leiw uyo fukandádodiw banim keidiwe, midilin ta bomweina imusa. 22 Ikade kasen kei bom nutaaket kidel fukanin kae, kalanámsiw, kataika aket wakwan keiyámsiw.

23 Kei nadiwe Motabid adikum lamlamuyo kudá nadiwe dusiki yak kinimfikalesiwkun so iniman got alata kidel kusa, awon sofaimkun so atim mafak so mew ufek ufeknulum kin utamanbuw buta got kae kalbom suksukábiw kala.

24 Kaleyo Got aka basat imadála yakilim ban keimin aket mafak fukanin dimabe nadiwe ika sakadin mafak seng sengkei bom leiw dabadá asiki afadow sakadinlabada sakadin labada kei bom ilim damuyo kuwmafak dáka bomnadiwe 25Got amisung tatun uta kidi afan kalongin uyo kudánadiwe ika wanang kinim im ibakayaminweng uta afan kale nadiwe kinim ilitakidel kusiw uta suksukábiw. Kata ika ufekufek suksukbiw kidel kusa kinim Got atasuksukla bom wok fakudawongin banimdakosiw. Kata bu kudá, Got ami win atakuw kufá bomo kala. Kale be afan ko.

26 Got ami wanang kinim bidi basatimadása, be watawo kaleyo bá, ika be kanabom keimiw ka. Kale nadayo imadála ikafatom so kukuw mafak umi ilim aket waktikanamumo, kalbiw uta kanamusiw. Kaleika wanang iyo kinim so aksanin uyo kudáasiki wanang so aksanbidiw 27 ulutaw kiasiki afadow so aksanin umi aket fukaninuyo dukumu kinim ikil wanang so ak-sanin uyo kudá kinim so aksan bidiw keibom fatom so kukuw mafak uyo kana-musiw. Kale bemi mit uta imi damuyo ilim kukuw mafak umi kim sok geitabesiw ko. 28 Kale kinim wanang bidiyomak aket fukan dá, Got ami kal keimintatun kidel bo atin iwkuko kalongin banim,kayo Got ayo ibik duyam kanamino, yakaaket mafak fukanin uyo fukan bom kana-musiw. 29 Kayo im aket uyo ki mewadikum kukuw mafak mafak ban keiminki weinsu ayo ki, sanung wanin, aketkeng, titiyámin, kinim angkukámin, udinginanin, ibakamin ade akanum aket mafak

fukanin kudawa kudawa bom 30 wengmafak bakodawa bakodawain, Got kusatamámin, akanum weng mafak dokodadokoda bom ilim win kufá bom ade yakmadik im win kufáya bom nadiwe aloksokukuw mafak mafak uyo fukan bom kana-maliw ade ilim aulal iyo weng kidiya-mongin banim keiyábiw ade 31 ika aketwakwan, ikal ilim weng takadámin uyoabodoliw banim ade ika kukuw kidel makkinim wanang kidel imudoliw banim adeim aket budunin mak kinim wanangmadikkuyamodiw banim keisiw. 32 Kale ika ilimkal, Got weng abem uyo bako, kan atakanodin kukuw faku biyama namti, befikalako, kalesu, kata ika ulum kano kukuwmafak mafak uyo kanamusiw. Ade kinimwanang madik imi kukuw mafak fakusiwbo im aket ken kanabiwo, yakanusiw ko.

2Kiba kibiliwso ban keimin wanang kinim.

1 Kam aket fukanin, naka ken kinimmadik imi kukuw uyo ken taktak imu-domino, kalbaw namti, kabamafak keibaw.Kale bewatawo kaleyo bá, alo kaba kalawsoban keimin kinim ade Got kin dim mafak-saw kala. Kaleyo kaba kinim taktakaw kaí,kaba weng fine bo kudew yak kalami sodibadaw, kayo kaba Got ayo watawo akok-abaw. 2Kale Got aka kinim mafak keiba, betaktaka dawkanba ade nulum kal Got amitaktakin bo atin tatun kala. 3 Kaleyo kabakinim kuw kayo kasen kei Got kae, kalekinim kalam kukuw taw ayo taktakokabawnamti, kaba yakno yakno Got ami sok geiimkanin uyo kudá sakabokabaw? 4 Gotaka kukuw kidel kanaya bom akol dakbuitabe, be watawo kaleyo bá, fiaw kam leiwfen sidino kam kukuw mafak so biyáminmafak so uyo kudálawalo, kale fenba. Kalekaba bemi kukuw kidel kanayaba uyo kalkei badaw bade bu sák bisoko, kalbaw?5 Kata kaba bu kitid tabesaw ade kabayonin ade kalami uyo au kale kalam kukuwmafak uyo kudálodaw banim. Kale kabakalam sok gei tabamin uyo kanomamawatin tamso tamso dukuman sudu si, Gotaket keng matam tademin am dánokabu.Kale kanodin am dánokabu kawák ayo kikinim wanang makuw makuw iyo Got tabom tatun kuw taktaka imkan bada ata-mokabaw. 6 Kale Got ami itamokaba ayo

Page 217: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 2:7 214 Udom 2:27ki kinim ilim kukuw fakusiw ki abo yánkuyaba, sok gei imuba keimokaba ko.

7 Kinim wanang madik ika Got win kuwkufoda bom alam akfak tem biyámin solamlam kukádawin so ilim sun bumo kalinso uta kudulumo kale fen bom kukuw kidelkuw fakuyábiw. Kale Got aka sun biyáminuyo atin kuyamokaba. 8Kata kinimwanangmadik ika sanung wan bom nadiwe wengtatun uyo báyo, wakei nadiwe yak leiwmafak uta abosiw. Kale Got alam sok geiimkanin so keng so uyo kuyamokaba ko.

9 Got aka wanang kinim adikum kukuwmafak kanamusiw iyo idum kuyam nadanekál funin kuyam audokaba uyo yak Yukayak isik kuyam nadane alo beta Mifiwikil kuyam audokaba. 10 Kata aka yakwanang kinimadikumkukuwkidel fakusiwiyo lamlam so win kufáyamin so aket dak-buyámin so uyo yak Yu kayak isik kuyambá kuw alo beta Mifiw ikil kano kuyamaudokaba. 11 Kala kaleyo Got ayo wanangkinim adikum leiw makuw be ki kikiw kuwtaktaka imudokaba ko.

12 Kala kaleyo wanang kinim kan ataGot sawa abem kidi kal keisiw ade wanangkinim kan ata Got sawa kal keidonginbanim, kata ika ban keibiw kaí, be alatawalataw ki keibidiw kala. Kale wanang kinimkan ata Got sawa abem mak kal keidonginbanimo ban keimusiw kaí, ika im mafakdádokaba. Ade leiw makuw be ki wanangkinim sawa abem ilim kalo ban keibiwkaí, sawa abem ta bom taktaka imudokabukala. 13 Kaleyo sawa abem kidimin kuwkeimin be ken kinim wanang kanoyama,Got kin dim ken keidoliw banim. Katasawa abem kanoyama maek Got kin dimken keimin, be alam sawa abem kanamalo,kal buki atin adikum kidi abodokabiw betaka. 14KataMifiwwanang kinim ika Got amisawa abem mak fakudongin banim, kataika sawa abem bakabu ki kanamábiw kaí,bu kuku Got sawa abem uyo ilim aket tembuno, kalbu. 15 Kale sawa abem ilim akettem be ata bakoyam yaknámin uta kidelade yaknámin uta mafak yak bom sawaabembakabu taw kanabiw. Kayo ika kukuwbo kana bidiwo ilim aket fukanin ulutataktakya bom, bo ken kanabiw bo mafakkanabiw, yakanalu. 16 Kale bemi kanodok-aba, be am afung am dánokabu kal Got akawanang kinim imi aket fukanin wánsu uyoYesus Kadais dim kal taktakokaba. Kale be

nalam sung kidel uluta kanam kale bakosuko.

Yu kayak im aket fukanin sawa abem afankale abo naduwo Got kin dim ken keidokabuwokalin sung uta ko.

17 Kala kaleyo kinim kan kawta bakonadaw naka Yu kayak kalesaw, kabade?Kaba Got Mosus sawa abem kudawsa utaaket kumam nadawe nata ken keibi kaíkale bako nadawe, “nata Got mewso tein-bino kal bom idak teinbadaw.” 18 Katakaba Got ami kanamalo kakba uyo kalamkal. Ade kaba ufek ufek atin iwkuk bokalam kal, be watawo kaleyo bá, kabasawa abem uta kukukamu kal keisadaw.19 Kayo Mifiw sawa abem kal keidonginbanim, ika kin mat taw keisiw, kayo kamaket kaba ken imi dolok moyámin adeim midilin tem teinbidiw imi lánin kaí,kalbaw. 20 Ade kam aket kaba ken yakwanang kinim aket wakwan iyo yaknáminuta kukuw kidel, kale kukuyamin kei na-dine yak kinim yaknámin katiw so mak kalkeimin banim iyo kukuyamomino, kalbaw.Be watawo kaleyo bá, kam aket sawaabem so weng tatun so umi kal keiminadikum bo atin nalam kal ki keisino, kalenadawo kayo ko. 21 Kale kaba yak madikita kukuyamábaw. Kata watawo kale,alo kalami uyo asiki kalam kukumonginkudáyabaw? Kaba yak madik ita bakoyam,“kiba yakot wanin bá,” yakanálaw. Katakalami uyo yakot wananálaw. 22 Kaba yakmadik iyo bakoyam, “kiba sakadinin báyo,”yakanámalaw, kata kalami uyo kanamalawade ibakamin got bo kus atamino, kale-saw, kata tam im kutisiw yol am kal yakotwananálaw. 23 Ade kaba Got sawa abembude kal kei bom idak tein bom nata kayokalanálaw, kata kaba Got sawa abem lukelbom Got fatom daudawábaw. 24 Kale Gotgodin weng uyo bako, “Yu kayak kiwta,kana bidiwo Mifiw ika Got win kuw mafakdákabiwo.” Kalesu.

25 Kale kaba sawa abem uyo abodaw kaí,kam kál wakelin ban bomin be mit so.Kata kaba sawa abem lukelbaw kaí, kabakál wakelin ban bodongin dakosaw tawka. 26 Mifiw ika kál wakelin ban so bosiwbá, kata ika sawa bakayabu ki abodiw kaí,ika kál wakelin ban bosiw taw ikal win sokala. 27Kale Yu kayak im kinim dásiw kiba,sawa abem Mosus godusa uyo kudusiwade kál wakelin ban bomin bo kanamáliw,kata kiba sawa lukelusiw kala. Kaleyo

Page 218: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 2:28 215 Udom 3:20yak kan ata ilim kál dim kál wakelin banbomongin banim, kata sawa kidi abosiwita weng mafak kuek diyam bakayamok-abiw. 28 Kinim kál wakelin ban bodano,beta afan atin Yu kayak im kinim dásiwkeidoma banim. Be watawo kaleyo bá, beatin afan ban bomin be kál wakelin uta bá,29 kata atin kál wakelin ban tatun be atinkalam aket Got Sinik Abem ta bom baimbanima kidel kei kukákaba uta ko. Kalekinim ayo afan belata ta bom kanodawunoatin Yu kayak tatun keibiw ka. Sawa abemuka ken kanodin wok be fakudomu banim,kata Got aka kanodin wok be atam nadaneayo Got aka kinim kanodawa kidelase, bekalfalába, kata kinim madik ika kinim bekalfalawodiw banim.

31 Kale atin Yu kayak im kinim dásiw

imi kál wakelin ban bosiw, umi dam boutakun uta? 2Au afan leiw seng seng bude,kata atin Got alam weng kudew káminokale Yu kayak kuyamsa uta atin iwkukka. 3 Kale be afan Yu kayak madik ikailim Got kanodokabiw kalesa uyo abodon-gin banim. Kata be watawo kaleyo bá,ika Got weng takadálawsiw uyo lukeláliw.Kale bemi mit be ken Got ayo alam wengtakadáyamsa uyo lukelomane? 4 Bá be!Kinim ika ibakamodiw, kata Got aka alamafan weng kuw bakayaw kala. KaleyoGot godin weng uyo Got alam sung bako,“kam weng bakanin uyo afan matam damkeimin kuw ade yaknáminmak kuek dikamdákadálokabiw, kam weng uyo dam sotatun kuw bakamokabaw.” Kalesu. 5 Kalewanang kinim iyo numi ban keibuw, beatamkal keidomo, Got ata kuwkukuwkidelkanamin kinim ka, kalokabiw kala. Kaleyonuka ken bako, “Got aka mafak kei sokgei imkanbano, kaloluwe?” Naka bo masikinim aso kalin weng so mak bakanodiwokale nadino bakabi. 6 Kata bo afan namti,Got aka yakno yakno nadano bakan dimwanang kinim iyo taktak imkan bom sokgei imkanokaba? 7 Masi kinim mak bakonada, “naka ibakodi namti, bo atin Gotwin kufádabi.” Be watawo kaleyo bá, numibakamin ayo Got kuku Got aka tatun wengkuw bakanin kaloma. Kale kinim aketfukanin kukuw, be dákadá watawo kale,Got aka kuek dinam, kaba ban keimin kin-imo, nakeisa? Kalbiw kaí, 8 kanodin wengbakabiw be bako, nuka mafak uta kanam

suduwo kidel uyo matam taduk, kalin tawkeibiw ka. Wanang kinim madik iyo namnamákan bom bako, “bu ami kukumino,”nakanbiw. Kata kan ata kanodin aket fukanbom bu nata kukuyabino, kalbiw kaí, ikamafak keibiw ade ika be alam sok gei tabinkala.

Nuka adikum ban keimin so kuw.9Yu kayak nuta kinim madik iyo im tam

mo imadá yak bán kidel teinbuduwe? Bábe! Nuka alo kuku naduw Yu kayak soMifiw so nuka makuw kale suduw. Kalenuka adikum ban keimin fatom gei imusaka. 10Kale Got godinweng uyo kale bakosu.“Mew teinu mánu wanang kinim iyo ban

keimin banim so mak tein bidiwbá. 11 Mew wanang kinim teinumánu iyomak kal keidongin banim,mew wanang kinim teinu mánu iyoGot atam kal keidomo, kale leiwmak fenodiw banim. 12 Wanangkinim adikum kuek kuek Got ibikdaudawsiw. Wanang kinim adikummafakanbiw. Kinim makuw so makkidel katiw so mak kanamonginbanim. 13 Kale imi geduk uyo fomgu bisudin taw keisu kala. Kaleyoilimi falang tuw ibakamaliw adeimi weng ayo faimkun atud taw ko.Kalesa. 14 Kale imi bon tem ayogán abumin weng kuok atud kuwweinsa ko. 15 Ika sun kuw kinimamumo, kale faskoyabiw. 16 Adeadikum yaknang uniw ika mafakkuw kei bom nadiwe wanang kinimidum kukayamábiw. 17 Ade ikawanang kinim so dakbu abino, kaleteinámin bo im kal banim. 18 Adeika fingán dá Got win kufámonginbanim keisiw kala.”

Kalesu.19 Kale sawa abem uyo seng kanamino

kalesu. Kale nuka nulum kal sawa abemumi kanamino kalesu, bo yak kan ata sawaabem akfak tem bidiw imi kuw bakoyamsu.Kata uka adikum weng atiti bakamin umidam uyo atisu ade wanang kinim adikumimadew maek Got ami taktakin akfak temimtisu. 20 Kale bemi mit ayo ki Got ataadikum anang bakan kuw tabodu uyo tak-takokaba. Kale be watawo kaleyo bá, kinimso mak sawa abo alom Got kin dim kenkeidoma banim. Kale sawa abem bo mada

Page 219: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 3:21 216 Udom 4:9kukukamu kal keidomo, naka ban keibi kakalin kuw ko.

Got kanoyama yak alam kin dim kenkeibuw uta ko.

21 Got aka wanang kinim kanoyama yakalam kin dim ken keiyámin ukul leiw ku-tida bu, kata sawa abem aboyámin utakanoyamoma bá. Kale aka bulami leiwbe kamane kal kuw misun teiyaba. Kalebe Sawa abem so Lum senin kinim so itabemi sung uyo bakoyamsiw. 22Kale Got akawanang kinim alam kin dim kena, imkanbauyo ki ilim afan kalin ki abo Yesus dimkal kidel imkanba. Kale Got aka belamiwanang kinimadikumkan ata Yesus Kadaisafan akbiw imi kanayaba, bewatawokaleyobá, wanang kinim ika kukum kukum so bá.23 Kale wanang kinim adikum ban keiminso kayo ken Got kin dimmaek alam lamlamtem todoliw banim ko. 24 Got aka wanangkinim alam kin dim kidel imkanba, be alammin gelemin tuw kidel imkanba ayo kiYesus Kadais dim ban keimin uyo min taláimadába uta ko.

25 Kale Got aka Yesus Kadais dabadálamadák wanang kinim imi ban keiminidum kudulako, kale nadano kayo Got akawanang kinim keng kuyamomi báyo, kalekanose. Aka Kadais ami kaim so wanangkinim ilim afan kalin so tuw Got alam kenguyo kail bá takeikuyaba. Kale leiw makuwbelami leiw ki, aka kidel kanamin kinimade kukuw kikiw kuw kanamin kinim kala.Kaleyo aka kamakikiw wanang kinim dilbiyámsiw imi ban keimin umi yán uyomaksok gei imusa bá, be watawo kaleyo bá,aka alam kal, yanol Kadais ayo tad nadaneban keimin bela takan keiyamokaba kalenadano kayo ko.

26 Kale kamane Got aka kanodin kukuwbeta kuku nadano aka wanang kinimadikum iyo tatun kuw taktakin kinim,yakba. Ade Got aka wanang kinim ilimYesus afan kalin dim kiba wanang kinimkidelo, yakba kala. 27 Kaleyo be watawmit uta nuka nulum tok bakabuw? Bá adewatawo kaleyo? A be, Yesus afan kalinumi leiw uta ta bom nulum tok bakaninleiw uyo atisu make! Um kanosu be sawaabem uta ta bom leiw be atisu bá. 28 Kalekinim ika ilim afan kalin dim ki Got kindim ken keibiw ka. Be yak ilim sawa abemkanamino yak budu kanabiw umi dim kalbá ko. 29 Got be Yu kayak ita kuw imi Got

tei? Bá be! Got be Mifiw iliso im Got ka!30 Watawo kaleyo bá, Got makuw ata kuwYu kayak iyo ilim afan kalin dim alam kindim ken kei imudokaba. Ade Mifiw ilisoilim afan kalin dim alam kin dim ken keiimudokaba ka. 31 Kale nuka nulum Yesusafan kaluw Got kin dim ken keibuw umileiw uta sawa abem uyo kuw mafak dákan-bune? Bá be! Afan kalin uta kanoyamuno,sawa abem umi atin kanamalo, kalbu damuyo kal keibuw make.

4Ebadakkam ata numi kit kukumin.

1 Kale nuka Ebadakkam ami sungbe wataw kalokabuw? Aka nulumwanang kinim Yu kayak imi alaw. Kaleaka afan kalin sung be utakun kalkeisa? 2 Ebadakkam aka alam wok kidelfakuyámin uta mak kanoduwo Got kin dimken keisa kaí, aka be ken mit so nata kayokaloma, kata watawo kale aka Got kin dimmak nata kayo kalongin dakosa? 3Watawokaleyo bá, Got godin weng uyo bako,“Ebadakkam aka Got afan, kaleyámsa. Adealam afan kalin uta ta bom Got ami kin dimken keisa.” Kalesu.

4 Kale kinim kisol wok faku bom kisolkudanba, be min gelemin kudaba bá. Katabe alam wok faku be umi yán kudaba.5 Kata kinim so mak yaknámin wok utafaku nadinoGot kin dimken keidon kalomabanim. Kayo alam bede Got alam aket kuwkudawano beta Got ayo alam afan kalinuyo keno, akane, uta ta bom kanodawu Gotso ken keidokaba. Kale Got ata kuw kenyak wanang kinim kan ata atin ban mafakkeimusiw, kata kanoyama ken alam kindim ken keidoliw ka. 6Dewit ayo weng belaalataw be ki bakosa. Kale kinim kan ataGot aket kudawanokanodawa, Got alamkindim ken keidokaba, be wok mak fakudanoumi yán kanodawsa bá, kata be Got akaalata atin daw kinim dása kala. KaleyoDewit ayo bako,7 “kinim kan ata Got ayo alam ban keimin

lukuwá kudálaw kidel kei dausa akakalfalba ade 8Got ayo kinim be amiban keimin uyo atin lukuw kudálawalo fukan dádoma banim keidawsa,kayo kinim be kalfalba.”

Kalesa. 9 Kale kim im kinim dákamin beyak kál wakelin ban bosiw ita kuwe? Badeim kinim dákamin be yak Mifiw kinim imisone? Kale nuka bako, Got ayo Ebadakkam

Page 220: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 4:10 217 Udom 5:3ami afan kalin uyo keno, akane, alam afankalin uta kanodawu, Got so ken keisa.10 Kale bela yakno yakno kanosa? Gotaka Ebadakkam be kál wakelin ban bo-dano, yanol kaba keno, akeisa bade kálwakelongin dako álano, kaba keno, akeisa?Ebadakkam be kál wakelin ban bodongindako álano Got bako, “kaba, keno.” Akeisaka. 11 Kale am kál wakelin ban bo kukunadano Got asik alam afan kalin dim, kabakeno, akano yanol am kál wakelin ban uyobosa. Kale Ebadakkam be adikum afankalin im alaw, kata aka kál wakelin banbomin ita kuw imi alaw bá, aka wanangkinim adikum Got dabuduliw, Got bako,“kiba kidelo,” yakba, imi alaw ko.

12 Ade Ebadakkam aka, kál wakelin banbosiw, iliso ilim alaw, kata im kál wakelinban bomin uta kanoyamuno aka im alawkeisa bá kala. Kaleyo aka afan kale nadanoyanol kál wakelin ban bo bosa. Kale alatawki ikil kano afan kalokabiw, beta aka ilimalaw keidoma ka. 13 Got aka Ebadakkam soalam láw so ika anang bakan kuw taboduuyo kudokabiwo, kale weng takadáyamsa.Kata aka sawa abem uta abo nadano wengtakadálawsa uyo kudusa bá. Aka alamafan kalin dim Got ken keiyo akano, kayoaka be kudusa. 14 Wanang kinim ika kensawa abem aboyámin dim ken Got wengtakadáyamsa uyo kudá modiw nam, bo mitsono afan kalin fakuyámoduw banim adeGot Ebadakkam weng takadálawsa uyo mitbanim keidomu. 15 Kale be watawo kaleyobá, sawa abem weng kidilongin banim, beGot keng dawkádawin, kata sawa abem uyobanimnam, nuka yaknáminmak lukel bomban keimoduw banim.

16 Kale wanang kinim iyo afan kalin dimGot weng takadáyamsa uyo kuduyábiw.Beta kanoduno kayo weng takadáyaminuyo min gelemin keisu ade wengtakadáyamsa bo min gelemin kaí, adikumEbadakkam muduw iyo ken Got wengtakadáyamsa uyo ken kuduloliw. Kalebe yak alam muduw kan ata Mosus sawaakfak tem bidiw so yak kan ata Ebadakkamami afan kalin taw dim bidiw iliso adikumnumi natim ko. 17 Kale Got godin wenguyo Ebadakkam bakodaw, “naka kanokamiadikumwanang kinim teinu mánu im alawkeikamono kanami.” Akeisa. Kale atinafan Got amiyo be Ebadakkam ata numinatim. Kale be Got ata fikalenámin uyo

sinik kutadu mamsa Got ade aka ufekufek kanodomu banim uyo kanomamakanodokabu ko.

18 Kale Ebadakkam aka man atin kenmak daudoma banim keisa. Kata akaulum kano mimin dok Got didaw, nakaman so keidokabi kaleyámsa. Ade akaGot afan kalesa, kayo aka anang bakanadikum wanang kinim teiniw imi Alaw adeGot godin weng uyo bako, “kami low uyomatam wok ningning taw keidokabuno.”Kalesu. 19 Ebadakkam aka itol mewso 100kal dákan keisa. Kale aka man fukaninatan bu banimsu ade kadel Seda uka fiyumbi faselsu. Kale Ebadakkam aka bumisung uyo aket fukansa, kata alam Got afankalin uyomak balutongin banim keiyámsa.20 Aka Got ami weng takadálawsa uyo aketalaw fukan bom kudokabine, báye, kalsabá. Ebadakkam aka alam afan kalin uyokudálin so mak keisa bá. Kale alam afankalin uyo fasu matam kitid tabu nade Gotwin kufádawsa. 21 Ebadakkam aka fukandádomo Got aka alam weng takadánamsauyo afan kanodokaba ka. Kalsa.

22 Kayo Got aka Ebadakkam ami afankalin uyo keno, akei nadane Got alam kindim ken kei dausa. 23 Got buk tem wengbako, “ ‘Ebadakkam ami afan kalin be Gotkeno.’ Kalesa.” Kalesu, be Ebadakkamalafin bá. 24 Weng kale godusa be numdinang so kale godusa. Kale Got aka nu-luso keno, yakokaba, be watawo kaleyobá, alo nuka afan kalbuw make. Nukanulum Kamok Yesus fikala tá dause, Gotayo afan akbuw. 25 Got aka Yesus ayobakan dim kinim wanang num ban keiminmoyam fikalako, kale dauyamase. Ade tádafo nadino nuka alam kin dim kidelok keiimudono kale kanose.

5Got am aket kiba ken keiyámino kalin uta

ko.1Kala kaleyo kamane Got aka nulum Got

afan akin dim nuka alam kin dim kide-lok kei imuse, kayo nuka nulum KamokYesus Kadais dim Got so abino, kalbuw.2 Kale Kadais ata nuka imadew maekkanodin abin kidelok uyo dáda nulumafan kalin dim Got ami min gelemin tembom idak teinabuduw ade aket idak makteinabuduw, be watawo kaleyo bá, nukaalo Got ami lamlam tem teinokabuw umimimin dok dibuduw kayo ko. 3 Ade

Page 221: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 5:4 218 Udom 5:19nuka idum kuduloluw, kata nuka ulumkano kalfalbuw, be watawo kaleyo bá,idum kudabuw uta ta bom kitid dauyamakuákeikuyámin kinim keiyámin. 4 Ade nu-lum ufek ufek kuákeikuyámin uta kanoy-amuno, nuka takak so keidokabuw. Kalenuka takak so kinim keibuduw namti, benulum kal keidomo, nuka mimin so dokdibuduw ka, kaloluw ka. 5 Ade kan-odin mimin be num aket tem kanoyamamafakomu banim, be watawo kaleyo bá,Got aka ulum kano aket kuyam sada si nukaatin alam aket kukáyamin uyo nuka atinkidela adik kal keidokabuw. Be watawo ka-leyo bá, Got alata Sinik Abem nuso teinako,kale dabadála tase ami dim aket dawkáyabakayo ko.

6 Kale nuka nuluta ken asiki nulum bankeimin uyo kail bá takeikudoluw banimkeiduwo, kawákal Got ayo Yesus walulano,ata tad wanang kinim im Got banim ibon-biw im luk dudu fikalese. 7 Kale wanangkinim teinumánubemak kano yakwanangkinim madik imi luk dudu fikaloma banim.Kata bo kano kinim kidel ami luk uta kenkano kinim mak am luk fikalum kaloliwmanon taw ko. 8 Kale nuka ulum kano bankeimin kinim kei buduwo, Yesus ayo numluk fikalese. Bemi leiw kal Got num aketkukayaba uyo kukuyamse.

9Nuka Got kin dim kidelok keisuduw ayoki Yesus fikale kaim fukadáse tuw kidelasuduw. Kale Kadais dim kal atin nulum kalkeidomo, Got ami keng uyo watakoyamok-aba ka, kalbuw. 10 Nam bakabi weng damuyo ki, nuka Got alam wasi kei buduwo,Got ayo Yesus fikalese dim kanoyama alasoabino, kalesuduw. Kale kamane nulum kalkeidomo, nuka Got so makuw keisuduw,kayo atin nulum kal keidomo, Got akaalam Min ami biyámin dim ban keiminwatakoyamokaba. 11 Kata alam beta kuwbá. Nuka Kamok Yesus Kadais win dimGot kanoyama alasomakuwkeisuduw sunguyo ulum kano kalfalbuw. Kale Yesus dimnuka Got alam duw keisuduw.

Addam ata fikalanámin takadusa, kataYesus ata biyámin takadusa.

12 Ban keimin madák bakan tasu, bewatawo kaleyo bá, kinim makuw ata kan-odano, kayo ban keimin so madák tadune,fikalanámin uyo ban keimin tem kal tasu.Ade wanang kinim adikum iyo fikalanáminkalesu, bewatawo kaleyo bá, wanang kinim

adikum iyo ban keimin so ki keisidiw kayoko. 13 Kale ban keimin usik tein buduno,Mosus ami sawa abem uyo maek tasu.Kale sawa abem uyo banim nam, Got ayonum ban keibuw uyo taktaka imkanomabanim ade kiba mafak keibiwo yakomabanim. 14 Kata suwayo Addam ami atankalo madák Mosus atan tasu. Be wanangkinim adikum fikalanin kalesu. Addamfikalesa, be watawo kaleyo bá, aka Gotweng kidilawongin dako nada ban keisa.Kata kinim kan ata ami ban keisa tawkanodongin banim, kata aka alaso fikalakokalesu. Addam aka kinim yanol tadokabakit taw keiyámsa.

15 Got ami min gelemin ayo Addamami ban keimin umi yán taw bá. Kinimmakuw ami ban keimin laban be ki ta bomwanang kinim seng taluyama fikalanusiw.Kata Got ami min gelemin kidel kuyamseuta atin ban keimin akamam atin tam sodukum. Kale wanang kinim seng ika Gotamimin gelemin sun biyámin kukáyaba, bekinim makuw Got alata Yesus Kadais mindauyamse ami dim kukáyaba ko. 16Addamamimakuwbankeisa uyo taktaka dau, kababan keimin kinim, akeisa, kata Got amimingelemin be akal kukum. Kamakikiw bankeimin seng seng usikmatam tade buduno,yanol Got ami min gelemin uyo tasu. Ademin gelemin uta kanoyamu wanang kinimiyo Got kin dim kidelok keibiw. 17 Kinimmakuw ami ban keimin ki ta bom wanangkinim seng seng laban taluyamu fikalesiw,bewatawo kaleyo bá, kinim beta ta bom kálfukidiwmoyamauta ta bomumi kitid akfaktem teinsuw. Kata kamane wanang kinimmadik ika Got amimin gelemin adikumuyoau, akiwade min gelemin makuw mak utata bom kanoyamu alaso ken keisiw, kayoika afan tatun biyámin uyo kudulokabiwade kinimmakuw Yesus Kadais dim kamokkei kin modokabiw.

18 Alo alataw be ki kinim makuw Ad-dam ami ban keimin makuw be ki ta bomGot wanang kinim fikalanámin tuw sokgei imusa. Kata alo alataw be ki Kadaisasik kukuw kidel makuw uyo kanoyama,Got kin dim ken kidel keisuduw ade utaadikum kinim wanang iyo biyámin kidelkuyamse. 19 Kale kinim makuw ata Gotweng kuásusulu nadane wanang kinimadikum kál falák gitikyama ban keiminkeisuw. Kata leiw makuw be ki kinim

Page 222: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 5:20 219 Udom 6:18makuw ata Got weng kidilawane, wanangkinim seng iyo Got ta bom kidel imudakidelok keidiwe, wanang kinim adikum sunbiyámin kuyamase. 20 Got ayo Mosus sawaabem daudawano, adikum nuka utam kalkeidomo, nuka ban keimin seng keimusuwka. Kalino kale nadano kudawsa. Katanuka ban keimin seng kei buduwe, Gotaka min gelemin uyo ban keimin akamamtam so kukayaba. 21 Kale kamakikiw dil beban keimin ta bom wanang kinim adikumkin moyamsu ade imadew yak fikalaninbán dim unemsu. Kata kamane Got mingelemin tuw wanang kinim kin mo nadanekanoyama alam kin dim kidelok keibiw adenulum Kamok Yesus Kadais sok dim yaksun biyámin uyo kudabiw.

6Nukabankeiminuyo kudá takasmaek kaek

abe naduw kamane Yesus so buduw.1 Kala kaleyo kim aket fukanin sun

kuw ban kei buduwo, Got ayo sun kuwmin gelemin makso makso kukáyamako,kalbiwe? 2 Bá be! Dusiki naduwe dil bankeimin tem biyámin uyo fikalu ku kudálintaw kudá takas yak kaek abe suduw. Kaleyakno yakno naduwo nuka ulum kano bankeimin so ki kana bom bokabuw? 3Nulummaek wok bomin ban boduw Kadais Yesusso makuw keisuduw uyo adikum lukuwá-sune? Wok bomin ban bo suduw kalami fikalese uyo adikum nuluso keisuduw.4 Kale wok ban bomin bo suduw kawákalnuka Kadais so fom lung imu sidiw ade amifikalese uyo nuluso kikiw fikalesuduw, benuka alaso bumo, kale alaso fikalesuduw.Be alam Alaw kitid kidelok dukum tuwfikale talá tabese taw nuka nuluso kentalá tabe alokso biyámin uyo kudubuduw.5 Kale nuka maek Kadais so makuw kei,kei buduwe, aka fikala nuluso makuwkeisuduw, kayo aka talá tabese keimin, ánuluso talá tabokabuw kala. 6 Kale nukanulum kal keidomo, Kadais as dim fikalesekal num dil kukuw fakuyámin uyo kudewtad kawákal di banimu kudásuduw. Kayobemi leiw be nulum ban keimin kukuw uyowakbak kitid tabe im kin modomu banimade nuka ban keimin ta bom gei imudomubanim kala. 7 Kaleyo kinim kan ata bankeimin bu kudá takas yak kaek abese kaí,aka min kinim keise ade aka ban keiminumi kitid akfak tem be, bá ko.

8Nuka Kadais so fikalesuduw kaí, nulumkal nuka Yesus so bokabuw ka. 9 Kale Gotaka Kadais fikala tá dafose ade nulum kalaka alo fikaloma banim. Kamane fikalaninbe kitid sono daw kin modoma banim.10 Afan, Kadais fikalese, be bid makuw mofikalano, kudew tad kadák di sun kudewunokabu kawtow uyo ban keimin um kitidbanimakuse. Kale kamane aka sunkuwGotwin kufádaw bom be. 11 Kale leiw makuwbe ki, kibi kibiliwta kilim kit atamomo,nuka ban keimin kitid akfak tem buduw báka, kalin kala. Kata kiba Kadais Yesus somakuw keiyámin dim, kiba Got so bidiw ko.

12 Kaleyo kalam bakan dim kadákbiyámin uyo ban keimin kudálaw uta tabom kam sawid moyámin bá. Kalam dilban keimin aket mafak wanan kámin utakudálawkamkunmoyáminbá kala. 13Kabakalam ban keimin kukuw uyo got keimamnadawe kalam kun teng yán uyo makkudálaw ban keimin umi wok fakuyáminbá, kata kabawanang kinimfikalanin kudá,tá kaunasidiw taw kei nadawo kalam kunteng yán uyo adikum Got kudawawo, amiwok kidel fakudawuk kala. 14 Kaba bankeimin uta kudálaw kami kamok keikaminbá, be watawo kaleyo bá, kaba sawa abemumi akfak tem badaw bá, kata kaba Gotami min gelemin tuwmin talá kamuse umikitid akfak tem badaw kala.

Kidel biyámin leiw uta kudálawo kam kitmoduk kala.

15 Kaleyo nuka yaknámokabuw? NukaGot ami min gelemin akfak tem bom sawaabem umi akfak tem bongin dakobuduwkayo, ken ban keimoduwe? Bá be! 16 Buatin kilim kal, kiba kinim mak ami wokfakudaw alam akfak tem unokabiw, be atinalam weng ki kidiyámokabiw. Kinim amweng ki kidilaw bidiw be kilim kin modinkinim, kala kaleyo kiba ban keimin yán utaabodokabiw bade Got weng uta kidilawok-abiw? Ban keimin uyo ta bom kanoyamuGot atin dabadá takas yak kaek abokabiw,kata Got alamweng kidilawin utane kanoy-amu Got alam kin dim kidel keidokabiw.17 Kale dil bo kilim ban keimin aket mafakfukanin ki weng kidimam aboyámsiw adeuta kim kin moyámsu. Kata naka kiba Gotken keiyo aki ayo ki kiba weng dew káminimi kukuyamin uyo atin kudu kidisidiwkayo ko.

18 Got ayo ban keimin kail bá takeikuka-mase ade kamane alam weng kuw kidilaw

Page 223: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 6:19 220 Udom 7:12nadawe kidel kanabaw. 19 Kale nam kan-odin weng bakoyamongin kanami uta kitkei dakokamu kal keidokabaw. Kale ka-makikiw kaba kalam kun teng yán uyo bankeimin ade mafak keimin umi kitid akfaktem kal alanámsaw ade kaba mafak keiminumi kinim kuw kei biyámsaw. Kata kamaneleiw makuw be ki kalami uyo kukuw kidelumi kitid akfak tem teinaw kaí, beta Gotalami kinim kei luk bala kuw bokabaw kala.20Kaba ban keimin aket fukanin ki abodok-abaw kaí, kaba ken luk bala yak kukuwkidel uyo fakudolaw banim. 21Kaba kukuwmafak kanamusaw ade kamane umi fatomgei kamubu. Kale kanodin kukuw be alamkamadew yak fikalanin bán dim unongin.22 Kata kamane ban keimin uyo kudá minkeibaw ade Got weng kuw kidimin kinimkeibaw. Kale uta kamadew yak atin abemkei biyámin ade Got so sun biyámin unsu.23 Kala kaleyo kinim kan ata ban keidanamti, ulumyán kudokaba uyo ki fikalanin.Kata nuka nulum Kamok Yesus Kadais somakuw keiduwe, Got aka sun biyámin uyomin geleyaba.

7Nuka aket tem alokso keimin kukuw uta

fakudumo kalin uta ko.1 Nikil fikal kiba, adikum sawa abem bo

kal keisiw. Kale bo atin kilim kal sawa abembo kinim kaunsin badawo ki im kin mobuka. 2Weng fakombela alataw kale. Wananguka kimak be kaunsin be kaí, uka kinimdikin keiyámin sawa abem umi akfak tembu. Uka ulum kano kinim be dabudulok-abu. Kata kimak ayo fikala kaí, uka kinimdikin keiyámin sawa abem umi akfak tembu bá. 3 Kata uka kimak ayo kaunsin álanodabadá yak kinim kukum dabadulokabu,kata sawa abem uyo bako, uka yak kinimalokso dabadulu be um kimak bá, uka besakadinlabu. Kata afan kimak ayo fikalano,beta uka kinim dikin keiyámin sawa abemuyo bá kudála gulak keidokabu. Kale ukakimak ayo fikala yanol yak kinim kukumdabadulu namti, beta afan uka kinim besakadinlabu bá.

4 Kale nalam nikil fikal kiba, be alatawkale, kiba dil sawa aboyámin uyo banimukudá nadiwe gulbal wanang kinim kei-sidiw. Be Yesus Kadais so fikalesidiw kalkanosidiw, kayo kamane kiba Kadais fikalaGot tá dafose ami wanang kinim keibiwka. Got aka be kanodino nuka alam wok

kidel fakunamino, kale nadano kanoya-mase ka. 5 Kamakikiw nuka ban keimin tabom num aket tem uyo kin moyámsu, besawa abemuyo bakoyam, “kiba bo kanaminbá,” yakeisu, bo fukanin kuyam sudunoaket dakat yaku yak kukuwmafak kanaminuyo kana buduwe num dam uyo yak bankeimin akfak tem kal buduno, nuka kukuwmafak fikalanámin kidel kukábu uyo kana-musuw. 6Kale be sawa abem sok gei imudintaw keiyámsu, kata nuka nulum dil bankei bom biyámin uyo atin kudá takas yakkaek abe suduw kayo kamane nuka sawaabem umi akfak tem bongin banim gulbalkeibuw. Ade kamane nuka alokso leiw Gotwok fakudaw buduw ayo ki Sinik Abemweng kidilaw naduwe sawa abem godusaumi weng uyo kidilongin dakosuw.

Sawa abem be mafak bá kalin umi mit.7 Kim aket fukanin bo nuka weng sawa

abem bo mafako, kalbiwo kaloliw. Beweng dam bá. Alam sawa abem leiw kiban keimin mit uyo kal keidomi ka. Sawaabem uyo bakonamongin banim namti,nam aket fukanin kinim kukum imi ufekufek aket kukámamin, bo mafako kalomibanim. Kata sawa uka bako, “kaba yakmak imi ufek ufek uyo aket kumam namkudulono kalin bá.” Kalesu.

8 Ade ban keimin ayo sawa bemi leiwbe atam nadane kanonama kanominban keimin adikum aket wananamin uyokudusi. Ban keimin tad nalamal tasuuyo watawo kaleyo bá, sawa abem uyobakonam kanamin báyo, nakei sudunofukan dakat kale kudew yak kawák dákanamusi. Kata sawa abem banim, beban keimin uka kitid banim keiyámsu.9 Naka sawa abem kal keidongin banim bonaka nalam lule lule bom alanámsi, katasawa abem kal keidine, ban keimin aketmafak fukanin uyo matam kitid keidune,10 kal keidomo atin Got dabadá takas yakkaek abe bi ka kalesi, be watawo kaleyobá, ban keimin uta kanonamuno kayo ko.Sawa abem uyo namadew maek bán kidelteinámin kal tadongin, kata kudá nadunenamadew yak fikalanámin leiw unsu.11 Kale nalam ban keimin aket fukaninuyo leiw be atam nadune ibakonam sawaabem kanamin tuw namkan keidu atin Gotdabadási.

12 Kale sawa abem so ulum kanamalkalbu so uyo abem ade ken ade nulum luk.

Page 224: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 7:13 221 Udom 8:813 Kale bemi mit be kukuw kidel uyo kennamkan keidu Got dabadálomine? Bá be!Nalam ban keimin uka sawa abem kideltuw fikalanámin uyo kudew tad nalamalbinosu. Belata kanodano, nakal kal kei bankeimin bo kanodino, kalako kaleyo kanosu.Kale sawa abem uyo kuku ban keimin boatin mafako, kale kukusu ka.

Kukuwmafak so kukuw kidel so kinim akettem wasi ginanin sung.

14Nulum kal, sawa abem be Got alamiyokal tasu. Kata naka yakGot sowol fewonginbanim, kayo naka atin ban keimin ulum ak-fak tem uni uta nam kin modin keiyámsu.15 Kale naka nalam kanabi uyo watawokanabine, kale kal keidongin banim. Nakakukuw kidel kanamono, kanabi uyo makkanamongin banim keisi. Ade naka yakkukuw mafak nalam kanamono, kalbi báuyo kanamusi. 16 Ade naka yak nalamkukuw mafak kanamusi uyo kanamomibáyo, kali kaí, naka bako, au, sawa abembe kidelo, kali ka. 17 Kata be atin nakanalata kanomin kukuw mafak bela kana-musi bá. Be ban keimin mafak nalamaket tem bu uta kanodin kukuw mafak uyokanamusu make. 18 Au, nalam kal, nalamdil aket tem bo yaknámin kidelmak bonginbanim. Kayo naka nalata aket tet bom au,buta kukuw kidel kale kanamon kaleyámsi,kata naka ken fák kale kanamomi banim,keiyámsi. 19 Kale naka kukuw kidel kana-mono, kalbi uyo kudá nadine yak kukuwmafak kanamomi báno kalbi uta kanamusika. 20Naka yak kukuwmafak bo kanamomibáyo kalbi uyo kanamusi kaí, be ban keiminnalam aket tem bu, uta kanodin kukuwmafak bela kanamusu.

21 Kale nalam aket sun kuw kanamusuuyo nalam kal keibi uyo ki yaknámin makkukuw kidel kanamono kali, alam bedekudá sun kuw yak kukuw mafak kanamon-gin ki keimusi ka, kali ko. 22Nam aket tembo sawa abem bo kalfalbi. 23 Kata sawanam kidin tem wok fakubu ukul kukumutaman bi ade sawa abem so wasi wakokukan bu, be namgebom fukanin uyo bako,“bo keno,” kalbu. Kale sawa nam aket temwok faku bu umi mit kukum utaman biuyo ki ban keimin umi sawa kano sok geinamusu uta ko. 24 Kolo, yaknámin bánmafak teinbi uta kalina. Naka nalami bokalfalbi bá. Kan ata nam ban keimin aketmafak tudo? 25 Got ata kuw ka. Naka ken

kei nalam Kamok Yesus Kadais sok dim akakail bá takeikunamseno, kalbi kala.

Kaleyo nalam gebom fukanin uyo bakonadu Got ami sawa abem uyo abodalonakbu. Kata nalam ban keimin aketfukanin utane, naka ban keimin umi sawaabem umi kitid akfak tem teinsi kayo ko.

8Au kalaw, Sinik Abem ata kam kin modak.

1 Kala kaleyo kamane kan ata YesusKadais so makuw keida kaí, Got aka wengfine so mak bakokamoma banim. 2Watawokaleyo bá, numi Yesus Kadais so makuwkeisuduw, be Sinik Abem dim sun biyáminkudewyam tase, ata numi ban keimin sofikalanin so imi kitid tem dinsuw uyo mintalá imuse. 3 Be sawa abem uta kitidsono masi num ban keimin uyo kail bátakeikuyamomu banim. Watawo kaleyobá, nulum ban keimin aket uyo umi wengkidimamomu banim ade sawa abem ukawakbak kanodomu banim, kayo Got alamMan ayo wanang kinim ilim biyámin tawkei dabadála madák bakan tase. Kale Gotalam Man dabadála madák bakan tase tuwban keimin wane ilkádaba. Kayo Got akaalam Man biyámin tuw ban keimin uyokuw mafak dákaba kala. 4 Kaleyo amikanoyama, alam kin dim kidelok keisuduw.Kamane nuka nulum ban keimin aketmafak fukanin abobuduw bá. Kata nukaSinik Abem kukuw abobuduw, be Gotsawa abem adikum kanamino, kalesa utaaboyámin keisuduw.

5 Yak kan ata ban keimin aket fukaninakfak tem bidiw, ika ilim ban keimin aketkanamino, yakbu ki fukanbiw. Kata yakkan ata Sinik Abem akfak tem bidiw, ikaSinik Abem kanamino, yakba ki abobidiw.6 Kinim kan ata am aket fukanin uyo alamban keimin uta kin mobu kaí, aka fikalaninbán dim be. Kata kinim kan ami aketfukanin uyo Sinik Abem ata kin mo bekaí, aka sun biyámin so abino kalin soumi bán dim be kala. 7 Kale bela atinafan, be watawo kaleyo bá, alo kinim amiaket fukanin uyo alam ban keimin uta kinmodokabu kaí, aka Got wasi keidaw beade aka Got ami sawa abem uyo kidilomibáyo, kalba. Kata aka atin Got sawa abemuyo ken adikum abodoma banim. 8 Kaleyak wanang kinim kan ata ilim aket bankeimin ta bom gei imusu kaí, Got akakalfalyamoma banim ko.

Page 225: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 8:9 222 Udom 8:279 Kata kaba kalam ban keimin aket

fukanin umi akfak tem badaw bá, kata kabaSinik Abem ata kam kinmodak badaw kala.Kaleyo afanGot ami Sinik ayo kamaket tembokaba, beta kaba atin afan Got Sinik amiakfak tem badaw ka. Kata kinimmak YesusKadais ami Sinik ayo kudongin dako be kaí,aka atin Yesus ami kinim bá. 10 Kami dambo ulumkano fikalesu ki bu, watawo kaleyobá, dam uka ban keimin so kayo ka. KataKadais ayo yak kam kidin tem be kaí, kabaSinik Abem ta bom kaunsin biyámin sinikkukamsa kala. Watawo kaleyo bá, Kadaista bom Got kin dim kidel kei kamuse kayoko. 11 Kale Got Yesus fikala tá dafose Sinikayo kamkidin tembe kaí, kamdamfikalesuuyo sinik kutad umamokaba. Got alataYesus fikala tá dafose kayo, aka alam Sinikkalam kidin tem be tuw kaunsin biyáminuyo kudew tad kilim dam dauyamokaba.

12 Kayo nalam nikil fikal kiba, nuka nu-lum aket ban keimin uta ta bom im kinmoyámin bá ade nuka umi kanamino yakbu so aboyámin bá. Nuka nulum aket bankeimin kukuw kanamino, yak bu ki fakubiyámin bá kala. 13 Kale kaba kalam damuyo kalam ban keimin aket fukanin kana-mumo kalbu, umi ki kanamokabaw kaí,kaba atin Got dabadá takas yak kaek abok-abaw. Kata kaba Sinik Abem ata dabadálawdakokama, kalam dam tuw ban keimin uyokudálaw kaí, kaba atin kidel kuw bokabawko.

14Atin Got man tatun iyo ki yak wanangkinim Got Sinik Abem ata dabadáliw dolokmobe ita ka. 15 Num Sinik dabadusuduwbe alo kanoyama yak fingánin sinikakfak tem unsuduw bá. Kata num Sinikdabudusuduw be kanoyama Got mankeiyámin Sinik dabudusuduw kayo amidim nuka Got bakodaw, “nulum Natoko,”akanaluw. 16 Ade Sinik Abem aka alatamaek num sinik so fewano, nuka kenbako, “nuka Got muduwo,” kalanaluwkala. 17 Kaleyo nuka bako, “nuka Gotmuduwo,” kalbuw kaí, nuka Got alam ufekufek kutiyamábu umi tam kudokabuw,be Kadais so makuw nikil wak geleaudokabuw. Kata nuka Kadais alam kálfunin kuduse uyo nikil makuw wak gelenaduwe Kadais alam lamlam uyo nikilmakuw wak gele audokabuw ko.

Yanol kawák uyo abid tikin kidel kuwteinokabuw kalin uta ko.

18 Kata kamane num kál funin kudabuwmada bo Got ami lamlam dukum kuyamok-aba umi kit bá kala. 19 Kaleyo ufek ufekadikumGot kidel imusa, ika ulumatan taduGot ayo alam muduw anang bakan adikumimusun dá bidi nalam muduwo kalokabaumi atan uyo kalfalin seng so leiw fenbiwkala. 20 Kaleyo Got alam ufek ufek adikumkidel kusa uyo ki ban keimin uta ta bom imimimin wakwayamsu. Kale be ulum akettei, kanosu bá, kata bu Got alata kanodinleiw bu unuko wakeisa, kata akal bula kan-odokabu kalemimin dok di be ayo ki 21ufekufek adikum ban keimin tem unom fomafikalesiw iyo min kei kidelokabiw, kalba.Ade alamufek ufek adikumkidel imusa, ikakal keidomo, iliso sun biyámin kidelok solamlam so uyo Got alam muduw ilitaw ikakudulokabuw, kalbiw.

22Nulum kal Got adikum ufek ufek kidelimusa, ika kamane kál funin bu kudu-bidiw, be wanang man kudono kale deku-mama kál funin kudamin taw keibidiw.23 Kale be anang bakan ufek ufek adikumteinu ita kuw bá. Kata be kinim nulusokano kudumo, kale aket wakti bom umileiw fenusuw. Kale Got alam kanoyamok-abino, kalesa uyo Got Sinik asik mit keidabadusuduw. Kale nuka Got alam mankei imkanin uyo atin adik wakadá imu-dako, kalbuw. Kale nam bakabi mit uyoki num dam uyo alokso kei kuyamako,kalbi kala. 24 Kaleyo numi mimin dokdibuduw ade beta ka. Got aka bemi mitata nuka ban keimin kail bá takeikuyamase.Kale kaba alo ufek ufek mimin dok didomkudubaw uta nam mimin dok dibino kalo-law banim. Wanang kinim ika ufek ufekkudusiw uyo alo mimin dok di kudumokaloliw banim. 25 Kata nuka yak ufek ufekkudongin dakobuduw umi mimin uta dokdibuduw, kayo nuka fiyaw dakbu bom umileiw fenum kala.

26Alo Sinik Abemami dakoyamase ayo kinuka mada balut kei buduwo, Sinik Abemta bom num balutsuw uyo dakoyamase.Ade nukaGot gánlawin uyo numkal banim.Kata Sinik Abem aka alata num sung uyoGot bakadaba ade num dakáyamako, kaleGot munlaba ade Sinik Abem aka num aketfukanin liw dikidin bon tem ken mit dákafi bakodomu banim, uyo ata num luk Gotbakadaba. 27 Ade Got aka ken wanangkinim numi aket fukanin uyo utamáminkinim. Ade aka Sinik Abem ami aket

Page 226: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 8:28 223 Udom 9:6fukanin uyo alam kal, watawo kaleyo bá,Sinik Abem aka wanang kinim abem imikayak kei be, be Got alam aket fukaninkanamalo akba, kayo aka abo bom Gotweng bakadaba.

28 Nulum kal Got aka mew kanaminkanamin adikum bo yak alam aket dau-dawsiw imi luk ki wok faku be. Kalewanang kinim bidita Got gán dáyamsaka. Watawo kaleyo bá, alam be Got alatabe kanoduko kalesa kayo ka. 29 Got akayakodin wanang kinim ita maek nalamman keidokabiw. Kale nadano yanol bakanbo kidel kusa ade aka aket bakel daubidi nalamMin alataw keidokabiwo kalesa.Kale Yesus alata wanang kinim seng sengadikum imi fik dil ko. 30 Kale Got akaalamMin taw keidokabiwo, kale sung kideldawtisa. Ade yak alam muduw taw kei-dino, yakeisa, iliso gán dáyamse. Kale yakwanang kinim gán dáyamse, ika iliso alamkin dim kidelok kei imuse. Ade yak alamkin dim kidelok kei imuse, iliso lamlambudá imuse kala.

Got ami Yesus Kadais dim aket kukáyaminsung uta ko.

31 Kaleyo belami weng mit be watawokalokabuwe? Got ayo nuso be kaí, kinimsomak anik anik auyamoma banim. 32KaleGot aka alamMin babidmakuwayo adikumnum luk dabadála madák kál funin kudusekala. Kaleyo Got aka ufek ufek adikum uyotow dinoma banim, ulum aket banim kei,Yesus so num adikum kuyamokaba. 33Kalenuka Got ayo bako, nuka keno, yakeise,kayo nuka kan ata Got kin dim weng fineso dauyamoma banim ko. 34 Kan ata makGot ami wanang kinim bakoyam, kiba bankeimin sono yakodiwe? Bá be, kinimbanim! Alo kinim banim Yesus Kadaisalata num luk fikalese. Kata fikalaninulufin be wakbak ken keidoma banim kala.Kale nadano alo tá dafose ade aka tamGot teng iwkuko Kamok abin dukum kudutein bom aka num dakáyamako, kale Gotdákadálawába. 35Yaknámin uta ken Kadaisnum aket kuyamsa uyo ken tako imudoma?Nulum idum so kál funin so kudabuw adenulum wanin banim keiyámin so ilim kalbanim keiyámin so bán mafak teináminso fikalanámin so adikum bo ken wakbakkanoyamu num Yesus aket kuyamsa uyotako imudomu banim. 36 Kale Got godinweng uyo bako, “kimi luk beta nuka sun

kuw yanbidumo, kal bidiw sák bán mafakteinábuw. Kale wanang kinim im aketfukanin nuka sák iniman taw win banimkeiyam yanbidumo, kale ludin taw keiyám-siw kala.” Kalesu.

37 Kata nuka adikum kanodin kukuw boGot aket dauyamsa ami dim atin anik anikuyábuw. 38 Kale afan nalam kal yaknáminuta mak numi Got aket dauyamsa uyo takoimudomu banim kala. Kaleyo fikalanáminso káfin dim biyámin kukuw so ensel sosinik mafak kitid so kamane teinbuduwumi kukuw so yanol tein unokabuw umikukuw so kinim imi kitid so 39 abid umikitid so liw temumi kitid so ade adik teiniwmániw imi kitid so bidi wakbak kitid sononulum Kamok Yesus Kadais dim Got aketdauyamsa uyo ken tako imudomu banim.

9Got so Yu Kayak wanang kinim so sung uta

ko.1 Naka Yesus so makuw keibi, kayo ka-

mane naka afan weng uta bakodono kali.Kale nam aket fukanin uyo ki Sinik Abemata kin mo be ade aka namadála kal kei-domo naka ibakabi bá ka, kaleyábi. 2 Kayonaka wol mat dukum so keinamane, nakasun kuwnalamYu kayak nikil fikal imi aketbudunamába. 3 Kale naka imi aket ki atinfikalesi kayo, naka utakun keidu naka kenKadais kanosa taw Got ayo gán abunamnadane ilim dim kalo takan keinamudano,nalam wanang kinim iyo ken dakoyamono,kalbi. 4Kale ika Isadael kayak nalam kinimmitmakuwko. Got amaket ikamaeknalamman keidino, yakba. Ade Got am aket alamlamlam uyo alaso iso wak gelelumo, yakbaade Got tada kinim tada abino kalin be ilitakidel dausiw. Ade Got ami Mosus dim sawaabemdauyamsabe ilimdauyamsa ade alamsuksukin leiw tatun be ilim kukuyamsaade Got alam weng takadáyamsa be ilimkuyamsa. 5 Kale ika suwayo nulum abalmit Ebadakkam, Aisak, Isadael imi low adeika Yesus dausu bakan kinim mit. KaleKadais aka Got ade adikum ufek ufek boken kin mo be, kayo nuka sun kuw am winkufádawum kala. Kale afan ko.

6 Naka bako, alo nalam kinim Yu kayakiwkuk seng ika Kadais be báyo akeisiw, katabe afan Got aka alam weng takadáyamsauyo kanayamongin dakosa bá. Watawokaleyo bá, Isadael Kayak ika wanang kinimmadik ita kuw atin Got wanang kinim.

Page 227: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 9:7 224 Udom 9:297 Ade Ebadakkam muduw kasal ika madamadik ita kuw atin alam muduw. KaleGot ayo Ebadakkam bakodaw, “nam wengtakadákami ayo ki Aisak ami lowatamatamsengokaba.” Akeisa.

8 Kale belami mit be Ebadakkam amimuduw adikum ika atin God amiman tatunbá. Ebadakkam alamman tatun be yak atinGot alam muduw ita ka. Kale be watawokaleyo bá. Got alata Ebadakkam kanowengtakadálawsa kayo ko. 9 Kale Got ami atinkale weng takadá bakosa ade belata ko.“Ulum atan keidokabu, naka alo tadine,Seda uka man mak daudokabu.” Kalesa.10 Ade Got ayo alam be kuw bakosa bá.Alo bako nada, “Udubeka ukal man madikfukodokabu ade man bidi Aisak so imi alawmakuw keidokabiw.” Kalesa.

11-12 Kata man awang bidi imudongindako álomo, Got ayo Udubeka bakomam,“kamakikiw kilá bokaba, ata yanol kilábokaba ami wok fakudokaba.” Wakeisa.Kale belami bakosa, be kinim mát alowiyo kukuw kidelo, kukuwmafako mak kan-odongin dako áliwo, Got aka kinim mátalow iyo imudongin dako álomo kanambakosa, be Got alam aket fukanin, au, kan-odokabu kalesa uta abo nadane kinim bewalu dausa. Kale be kinim alam kukuwkanosa uta abo kanodawsa bá. 13Got godinweng uyo bako, “naka Isá ata bá, Yekkowata kidelawokabi.” Kalesa. 14 Kale be Gotalam kukuw kana bom kinimwalamala uyonuka aket tet bom aka kikiw kanayamá-mala báyo, kalin bá. 15 Kale aka Mosusbakodawse. “Naka yak kan ata kidela-won kalokabi ata kuw kidelawokabi. Adenaka yak kan ata aket budunin daudawonkalokabi, ata kuw aket budunin dauda-wokabi.” Kalesa kala. 16 Kaleyo Got akayak kinim kan ata aket budunin kudawon,kale walusa, kuw aket budunin kukáda-wokaba. Ade ami kinim walamin be yakkinim ilim kukuw kanabiw so kanamumo,kalbiw so uta abo kanamin bá. 17 Kale Gotgodin weng uyo Isiw kayak kamok bako-daw, “naka kanokami kamok keidaw kayonaka kam dim kal nam kitid ayo kukudino,belami leiw kal nami win sung ayo adikumanang bakan kuw taboduwanang kinim iyobakanokabiw.” Kalesa.

18 Kale Got alam aket, kinim kan ataaket budunin kudawon kalokaba, be ku-dawokaba. Ade kan ata kanodawi yonakkalokaba be kanodawokaba. 19 Kayo kinimmak, kiba dákadánamokabiw, Got alata

kanoyama. Nuka bo kanabuw, kata watawokaleyo num ban keibuw uyo kanayaba?Kalokabiw, kata kan ata ken Got amiaket fukanin kanodono, kanaba uyo leiwatidoma? 20 Kiba kanodin weng uyodákadámin bá. Kiba mada kinim kuw adekinim nuka ken Got ayo dákadámoduwbanim. Ufek ufek kidel kusaw uka kenbako, “watawo kale kanodin kidelnamu-sawako, kakoma banim.” 21 Kale kinimmakol tuw ket kidelin kinim, aka alam aketyaknodin mak kidel kudon kaloma. Bealam aket, makol ket kidelba makuw bemituw ki ufek ufek kidel kukum kukum uyokideloma. Aka ken ufek ufek madik buabemo kale kidel ku nadane madik gulako,kale kidel ku keimoma.

22 Kale be kinim makol tuw ufek ufekkidel bom kanaba taw, Got am aket wanangkinim iyo alam keng so kitid so uyoutamino, kale nadano wanang kinim iyokano kidel imu im mafak dáduk, kale kidelimusa. Kata aka dakbu itabe. 23 Ade akadakbu itam alom nadino atin alam lam-lam seng so uyo kukuyamono, kale akalamlam uyo aket budunin so kuyamsa itakuyamono, kalba. Kale aka lamlam uyoimi kidela kutiyama be. 24 Kale kinimwanang imino kale kidel imtisa ade nutaka. Nuka Yu kayak kalo gán dáyamsa adekinim Mifiw kal gán dáyamsa. 25 Kale Gotgodin weng buk Auseya tem kal bako,“Naka yak wanang kinim nami bá, iyo

bakoyam, ‘kiba nalam wanangkinim,’ yakokabi. Ade yak wanangkinim aket dauyamongin dakosiim sung bakoyam, ‘wanang kinimbidita aket kuyamsi ka.’ Yakokabi.”

Kalesa. 26Ade“Kamane Isadael kayak iyo kale bakoy-

amsa. ‘Kiba nam kinim bá,’ katayanol kiba bakoyam, ‘Got sunbiyámin muduw.’ Yakokabiw.”

Kalesa.27 Ade Aiseya aka Isadael kalan aman dá

bako,“Isadael kinim be kinim seng seng, ika sol

wok ningning taw. Kata kinim dabiita kuw kail bá takeikuyamokaba.28 Kala kaleyo Got ayo wabadingbakan dim kinim sok gei imkaninuyo adik wakadálokaba.”

Kalesa.29 Kale be Got godin weng Aiseya kale

bakosa alataw.

Page 228: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 9:30 225 Udom 10:17“Abid tikin Kamok un tabudin kinim ika

num fasel iyo kinim katiw ita kuw,imadáliw ken biyámsiw. Kalemasi nuka abiw dukum Soddom soGamoda so kanosiw taw, nuka atinim mafak dádoma kala.”

Kalesa.30 Kale kanodin weng mit adikum bo

yaknámin dam uta? Weng umi mit audebula ka. Mifiw ika buta kano naduwo Gotkin dim kenumo kalanámsiw bá, kata ikailim afan kalin uta ta bom Got kin dimken keimámsiw ka. 31 A Yu kayak itanesawa abem uta abo naduwo Got kin dimken keimokabuwo, kalanámsiw. Kata imikanamsiw uyo dam abuyamsu bá. 32 Bewatawo kaleyo bá, ika ilim kukuw uta kanabom Got kin dim ken keimokabuw kaí, kalekanamámsiw. Kale ika Got ata afan aket ku-daw afano, akiwo masi, imkidelsa bá. Kaleimi kanamsiwbekinimbingbingdá imadákkasanin tum dim kal imadák kasansa ka.33 Kale be Got godin weng alam man sungkanam kale bakosa uyo bako,“Naka Yedusalem kal tum mak kutidi

wanang kinim iyo matam bingbingdakámokabiw. Kale tum betakanoyamano, kutinsiw. Kalewanang kinim kan ata aket dau-dawsa, ika fatomso keidoliwbanim,keidokabiw.”

Kalesa.10

1 Nalam nikil fikal, atin nalam aketfukanin uyo Yu kayak adikum kail bátakeikuyamako, kalbi. Kale be atin namGot gánlawin ko. 2 Naka im sung be kalebakodon, ika atin Got yán abodum, kalbiw.Kata tatun leiw Got yán aboyámin bo imkal banim. 3 Kale ika Got ami wanangkinim imadewmaek alam kin dim kidel keiimkanba leiw uyo im kal banim. Kayo ilimleiw kukum uta kanamom naduwo Got kindim ken keidokabuwo, kalanusiw. Kayoika Got ami wanang kinim imadew maekalam kin dim ken keimin uyo au, kale yakikfakudongin dakosiw ko. 4 Kale Kadais tabom sawa abem aboyámin adik wakadábanimu kudáse. Kayo kan ata aket kudawakaí, aka ken Got kin dim ken keidokaba ka.

5 Mosus sawa abem abo bom yak Gotkin dim ken keimino, kale godusa. Beaka bako, “kinim kan ata sawa abem beabodokaba, aka ken bokaba.” Kalesa. 6KataGot godin weng bako nadu, “wanang kinim

ilim afan kalin uta ta bom Got kin dim kenkeidokabiwo,” kalesu uyo bulami sung utabako, “Kaba kalami uyo bako, ‘kan ata tamabid tikin unokaba.’ kalin bá.” Kalesu.Kale bemi mit ayo ki, kan ata tam abidtikin uyo unom Yesus dabudulokaba adedew madák bakan tadokaba? Ade God amigodin weng uyo bako, 7 “kaba kalami uyobako, ‘kan ata dák kuin bid uyo unokaba.’kalin bá?” Kale bemi mit ayo ki, be kanata dák Yesus fikalesa uyo tá dafo dewmatam dádokaba? Kalin taw ko. 8Kale Gotgodin weng ade bela bako, “Got kukuminayo kalami mewso be. Kale bo kalam bontem so aket tem so kal bu ka.” Kalesu.Kale be afan kalin umi bakamaluw uta ka.9Kale kaba kalambon tem tuwbako nadaw,“Yesus be Kamok.” Ade alo kaba kalamaket tem uyo bako nadaw, afan Yesus befikala, Got tá dafose be, kalaw kaí, kaba kailbá takeikukamokaba. 10 Kala kaleyo nukanulum aket tem afan kaluw ade nuka Gotkin dim ken keiyámaluw. Ade nuka nulumbon tem tuw bako, Yesus be nulum Kamokkaluw ade aka kail bá takeikuyamse kala.

11 Kale Got godin weng uyo bako, “kanata aket kudawokaba, aka fatom so kei-doma banim.” Kalesu.

12Got godinwenguyobako, “sákwanangkinim kalesu be wataw ata bá yak Yu kayaktadiw, Mifiw tadiw be kukum so bá. Kamokmakuw ata kuw adikum imi Kamok ade yakwanang kinim kan ata aket kudawiw iyoGot im kinim dákamin seng kukayamába.”Kalesu.

13 Got godin weng uyo bako nadu,“wanang kinim kan ata Kamok dakona-mako, kale dákadálokaba, aka kail bátakeikudawokaba ko.” Kalesu.

14 Kata wanang kinim iyo Kamok kendakoyamako, kalokabiw kaí, ika aket ku-daw afan kaliwo beta ko. Ade ika Kamokafan kaliw kaí, alam sung asik kidi nadiwoade imi Kamok sung kidilokabiw kaí, kinimmadik ita ami sung uyo bakoyamiwo.15 Ade kinim madik mak yak Kamok amisung bakoyamokaba kaí, ika Got alataimadála yak nadiwo kuw. Kale be Got godinweng uyo bako, “kinim sung kidel dewtadba, be takak so kinim ko.” Kalesa.

16 Kata Yu kayak ika adikum sung kideluyo au, kalesiw bá. Kale Aiseya ayo bako,“Kamok kaba, kan ata num weng uyo afankalesene?” Kalesa. 17 Kayo afan kalin beweng kidel kidimin, kal tadebu ade kinim

Page 229: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 10:18 226 Udom 11:12wanang sung kidel kidibiw iyo ki kinimmadik ita tad Kadais ami sung uyo bakayabidiwo kal kidibiw. 18 Kata naka dákadáli,wanang kinim iyo sung kidel so kidibiwe?Au, be Got godin weng bakosa taw kidi-sidiw.“Kale im weng uyo yak adikum bakan kuw

tabodu uyo adik wakadása. Kaleweng bo sák bakan bom yak abamaek aba ausu.”

Kalesu. 19 Ade alo sawil dákadáli, “Isadaelkayak iyo kidi kal keisidiwe? Au, ika kidikal keisidiw.” Kali. Kale kamakikiw Mosusasik bako,“naka kotadang wanang kinim tuw kanoy-

ami, kiba kilim aket tem titiyamok-abiw. Ade naka anang bakanwanang kinim imkal banim imi tuwkanoyami, kiba keng keiyamok-aba.”

Kalesa.20 Kale Aiseya ayo fingánin banim Got

ami weng uyo bako,“kan ita dakonamako, kale gán dánamon-

gin banim, ika natamokabiw. Adekan ita nam fenongin banim, ikanaka kanoyami natamokabiw.”

Kalesa. 21 Kata Got ayo Isadael kayak sungbako,“naka am dánámin adikum uyo sun kuw

wanang kinim nam weng kidina-mongin banim so yonin so iyo au,yakono, kale faskobi.”

Kalesa.11

Got aka Isadael kayak iyo itam sunomabanim.

1Kaleyo Isadael kayak wanang kinim ikaGot weng kidilawongin dako bidiwo, kataaka itam sunoma banim. Be watawo kaleyobá, alo naka nalami bo Isadael kinim. NakaEbadakkam low ade Bensamin ami kinimmito kal tasi, kata aket daunamsa. 2 KaleGot aka Isadael ika walu imu alam kinimkei imudano, yanol akun imuyábu. AdeGot ayo alamwanang kinim iyo imadálomabanim ko. Kale Got godin weng Ilaitsa sungbakosu bo kilim kal, kale Ilaitsa aka Isadaelkayak imi sung mafak uyo Got bakodaw,3 “Ika kam lum senin kinim iyo adikumanudiw ade ika kam ufek ufek kukákaminbán uyo kuw mafak dádiw. Kale afan kalinmakuw nata kuw namadáliw ade kamanenalaso numo kalaniw ko.” Akeisa.

4 Kale Got aka Ilaitsa weng yán kidawsaade bulata ko. Aka bako, “nam wanangkinimbe seng seng 7000 Isadael bidiw. Kaleika ibakamin got Beiel uyo makso katunfakela suksukbiw bá.” Kalesa.

5 Kale kamane be akal alataw, wanangkinim katiw ita kuw Got alam min gelemintuw walu imuse. 6 Ade Got ayo alammin gelemin tuw kinim walaba kaí, ikayaknámin mak kudu am kanaba be mod-oliw banim. Ika ilim kukuw fakubidiw utakanoyamu, Got kinim keibiw nam, Got amimin gelemin uyo atin min keidomu banim.

7 Kale umi kanosu ude bula ka. Isadaelwanang kinim ika kano naduw maek Gotmit taduw, Got kin dim ken keidumo,kalsiw. Kata ika ken kanamsiw bá. Katayak Isadael kayak madik kan ata Got waludauda, ita kuw Got kin dim ken keimsiw.Kata yak Isadael kayak madik itane kitidtabe Gotweng kidiloluwbáyo, kalesiw kala.8Kaleyo be Got godin weng bakosu.“Got ta bom aket wakwayamano, kayo

Yu kayak wanang kinim iyo wengkidi kal keidongin banim keisiw.Ade Got ayo kin atiyama, kenatamodiw banim keisiw ade Gotayo kilung atiyama, ken kidiloliwbanim keisiw. Kale bela alam kanodew tad kadák dida ko.”

Kalesa.9 Ade Dewit aka wanang kinim ban

bomin kukuw uta aboduwo, Got kenoyakokaba kaí, kalbiw iyo bakoyam,“imadáliw ilim ban bomin kukuw uta im-

tam abil tem tade nadune kanoyamimmafak dáduk ade kanoyamu bankei bidiwo umi yán kimuk kala.10 Im kin be kano kudáliw amibu kikeiduno, yaknámin mak utamodiwbanim keiduk. Ade imi wol kunuyo kudáyamiwo sun kuw ilim bankeimin idum ki ta bom fangadoya-muk.”

Kalesa ko.11 Kayo naka alo dákadáli, bemi atan kal

Yu kayak iyo kutinsiw. Kale ilimi kutinsiwuyo atin im mafak dásune? Bá! Ika bankeim tabiwo kayo kail bá takeikuyamin uyoMifiw kinim imi keisu. Kale belata kanoy-amuno, Yu kayak ta bom Mifiw kinimiyo titiyamino, kale naduno abin kudusu.12Kata Yu kayak iyo ban keim tabiwo kayo,ufek ufek kidel seng seng uyo kudew tad

Page 230: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 11:13 227 Udom 11:30anang bakan kuw tabodu wanang kinimimi keisu ade be watawo kaleyo bá, Got akaYu kayak bidi au, yakongin banim imadáyak Mifiw ita au, yakeisa kayo ko. Alo ikaasiki maek Got mit tem tadum kalokabiwnamti, alo Mifiw ika atin tam so ufek ufekkayak keidokabiw.

13 Kale naka Mifiw kiwta bakayabi ko.Kilim kal, naka Got walunamuda matamalam weng dew kámin kinim keisi, beMifiw kim weng bakayamin kinim keisi.Kale naka bo atin idak tein bom kalfalbiade atin wok kitid tabe wok fakusi, kayo14 nakal beta kanamom nadino nalamwanang kinim Yu kayak iyo aket ku-madeyam kuw tudon dáyamino, maek Gotmit tem tadino, kalbi, be watawo kaleyobá, ika Mifiw kinim iyo Got yán abo bidiwtitiyamsiw, kayo kala. Bemi kukuw betanaka kanamino, Yu kayak madik iyo Gotkail bá takeikuyamak kala. 15 Kale Got akaYu kayak iyo au yakongin banim kaí, akaMifiw wanang kinim ita au yakba ka. AloYu kayak ika sawilmaek Got aket kudawok-abiw kaí, ika kinim fikalesano alo talá tabintaw keidokabiw kala.

16 Kale bude budet but katiw uyo Gotfet kudawokabiw namti, atin budet damadikum bu abem keidu ka. Alo as kimkimbo abem kaí, alo as alam teng so abem ka.17 Kale Yu kayak ita as auliw tatun. Kaleauliw dim teng madik bu takel tabesu adeas auliw sák tabin umi teng mak yak auliwtatun umi dim takusu. Kale Mifiw kiba,as auliw sák tabin teng taw. Kale kiba asbemi, gadel so sinik so kiwa imuse. 18KayoMifiw kiba yak as teng takan keiyamsauyo tong umuyam, nuta kayo yakin bá.Yaknámin mit uta kilim tok bakanokabiw.Watawo kaleyone? Kiwta as auliw tatunkimkim iyo sinik dawkáyabiw bá. Katakimkim ita kim sinik kukayabiw. 19 Kayokiba bude ken bako nadiw, “ika taktinombán kudáliw nuta yak im bán taku naduwabin kudusuduw.” Kalokabiw. 20 Kale afan,as teng bo takan keisa. Be watawo kaleyobá, Yu kayak ika afan kalongin banim kayo,kiwta ulum kano as umi teng yán keibidiw,be watawo kaleyo bá, kiba afan kalbiwkayo. Kale kiba bako nuka buso kano abinkudusuwo, kal bom kilim win kufámin bá,alambeGot ata kuwata fingán bomnadiwoko. 21Kale Got ayo as alami teng tatun uyotakan keisa keimin, alo kiba afan kalongin

banim kaí, kiba kano imadála as bemi dimuyo kano taku bodiw banim. 22 Kayo Mi-fiw kiba, Got be atamomo, Got be kinimisom ká, kalbiw. Kata alo aka dák madeatudoma ka. Got aka yak kan ata alamyán abodongin banim iyo keng itamokaba.Kata Got aka atin kidelyaba, kayo kiba ulumkano alam isom keiyam be uyo ulum kanoabodokabiw ki. Alo kiba ulum kano aboy-amongin dakodokabiw, aka as takubidiwuyo takan kei imadálokaba. 23 Ade Yukayak iyo alo Got afan akokabiw kaí, Gotayo asawil au, yakei ken imadewmaek ilimbán tadoma ka. 24 Sák tabin as teng bo kenyak as kidel umi dim kal takusa ka kaloluwbanim. Kata Mifiw kiba as Auliw sák tabinteng taw tak tam dá yak as auliw kidel amidim takudin taw keisiw. Kata Yu kayak ikaas auliw kidel ami teng tabin taw. Kaleatin afan Got aka ken alo imadew maekilim as kidel dim taku imudon kaloma, beken kanoyamoma ko. 25 Nam aket kibaweng tatun umi iwál bu umi dam uyokidela kal keidin kala, masi kim aket ufekufek adikum umi mit uyo adik kal keisuwokale yonin bá. Kale Isadael kayak ika Gotalata kanoyama yonusiw. Kata alo Gotalam kal Mifiw kinim utaw kal ita maekalam mit tem tadokabiw, kale kal keisa iyomaek tadokabiw, alo yonusiw iliso maekGot mit tem tadokabiw. 26 Ade Isadaelkayak adikum, ika beta kanodiwo kail bátakeikuyamokaba ka. Kale be Got godinweng bako,“Watakayaw ayo Yedusalem kalo tadokaba,

kale Yekkow ami láw imimafak alinuyo takan keiyamokaba. 27 Adenaka yak wanang kinim imi bankeimin kail bá takeikuyamokabi,kawák, naka yak wanang kinim bidiso abino kalokabi.”

Kalesa. 28 Kale Yu kayak ika sung kidelbe kidiloduw báyo. Kale ika Got ami wasikeisiw. Kale beta kanodano Mifiw kiba,Got dakoyamsa. Kata Yu kayak ika ulumkano Got Walusa Kinim wanang keibidiwade Got aka im aket seng kuyamsa. Kaleami aket kuyamsa, be watawo kaleyo bá,aka ilim awadik kasal weng takadáyamtakadáyam keimsa kayo ko. 29Got aka alamwanang kinim gán dáyam nadane ufekufek kuyamsa uyo aket bakel dau kukumkanamoma banim. 30 Kale atan mak kibaGot ami weng be kidilawongin dakosiw.

Page 231: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 11:31 228 Udom 12:12Kata kamane kiba alam aket budunin uyokudusidiw. Kale be watawo kaleyo bá,Yu kayak bidita am weng kidimin dakosiwkayo ko. 31 Ade Yu kayak ika Got wengkidimin keidongin dakosiw, be kanodiwo,Got ami aket budunin uyo iliso kudulino,kaleyo kanoyamsa. Kata belami kanosa,be watawo kaleyo bá, Got aka kimi aketbudunin kukáyaba kayo ka. 32Kale Got akawanang kinim adikum iyo weng kidilongindakodiwo, kayo imadála ilim yonin kukuwfakusiw, be kanoyam alam aket buduninuyo adikum kuyamono kale nadano kanosaka.

Got kalfalawin sung uta ko.33 Au, afan Got aka atin Kamok kidelok!

Got ami aket kidel fukanin so kal keiminkidel so mew adik fakbusu! Kale kinimkan ata mak Got ami aket tetin uyo mitkidela bakodoma banim ade kinim kan atamak Got ami kukuw leiw uyo kal keidoliwbanim. 34Kale Got godin weng uyo bako,“kan ata Kamok ami gebom fukanin uyo

kal keiba? Kan ata Kamok ayo wengsawa dawkádaba?

35Kinim kan ata ufek ufek mak Got kudaw-ino, akal yán kunamak kalomane?”

Atin banim. 36 Got alata ufek ufek adikumkidel kusa. Ade adikum ufek ufek kanabu,bo Got alam dim kal tadebu ade bo adikumGot alami. Kale nuka sun kuw Got winkufádawum kala. Kale afan ko.

12Kalam biyámin kukuw uyo Got kudawal.

1Kaleyo nikil fikal, Got ayo aket budunindukum uyo nulum kukuyamse, kayo nakamun dáyami sinik so dam so uyo Got atakuw wane ilkádawin kala. Kale fikalaatukul kuwwane ilulawáminbá, kata kaun-sin bom wok fakudaw bom keimin, betaGot aket kalfalin kukádawin kala. Kalebemi leiw kanamokabuw beta nulum sinikayo atin Got suksuklawokaba kala. 2 Kalekiba bakan dim wanang kinim im kukuwkanamáliw uta aboyámin bá, kata Got ataau akiwo, aka yak kim dil aket fukaninuyo kukan keiyam aket fal maek kusikiya-mano, alokso aket fukanin leiwuyokudulinkala. Kale kanoyamano, beta kal kei au,beta atin kukuw kidel ade au, ufek ufekbo kanodongino ade yaknámin uta Gotkalfalin kudawokabuw, kale nadiwo betaaket bakel dau yak Got alam kanamino,

kalba uyo kanamokabiw ko. 3 Naka wengmak adikum makuw makuw kiba bakoy-amono, kali. Be watawo kaleyo bá, Gotayo alam min gelemin kunamase. Kalekiba yaknáminmak kidel kanabiw kaí, masikiba ufek ufek adikum bo nulum kal kikeisuwo kalin bá. Kayo yaknámin mak kenkanamodiw kaí bemi aket kuw fukanin ko.Got ayo aket kuyamsa, kayo kibal kilimiuyo kal kei nuka kana kanodin kinimo kalinkala. 4Kale adikumnuka dam so ki ade dambe kun teng yán seng seng takusa. Nukanulum kun teng yán bo makuw makuwuka ulum wok kukum kukum fakuyábu.5 Kale leiw makuw alataw ki, nuka sengseng, kata adikumnukaYesus ami kun tengyán. Kale Kadais so nuso nuka dammakuwade num dam bo mak ami keida mak amikeida ausuw. 6 Got aka min gelemin kinimade aka adikum makuw makuw kukuwmak nuka ken kanamino, kale aka alamkukuw tal wak geleyamsa ayo ki, aka alamwok kukum kukum kinim mak aka kalkeimin kudaw lum abem senalo akeisa kaí,aka alam afan kalin dim lum abem senak.7 Got aka kinim mak kinim madik imi wokfakuyamal kale kal keimin daudawa kaí,aka alambemiwok fakudak. Alo kinimmakayo ken kukumin kinim keidako, akeisa kaí,aka alam kukumin kinim keidak. 8 Alokinim mak ken wanang kinim madik imkitid sánalo, akeisa kaí, aka alam be kana-mak. Alo kinim mak ken min gelemalo,akeisa kaí, aka alam min ki gelemak. Alokinim mak ken gebom keidalo, akeisa kaí,wanang kinim iyo adikum aket kuyam imkin modak. Alo kinim mak kaba ken aketbudunin kinim keidalo, akeisa kaí, aka bokalfal bom kanamak.

9 Kim aket kudawa kudawain uyo atinafan aket kudawa kudawa bom nadiwokukuw mafak bo atin kus utam nadiwekukuw kidel ki yakik fakudin kala. 10 Kalekiba wanang kinim madik iyo kilim mukanung taw keiyam aket kudawa kudawabom nadiwe Got wanang kinim madik imiwin kufámin bo kilim win kufámin aka-mam tamso kufáyamin kala. 11 Kale kibabaluw baluwin bá, kata wok kidela gadeltabe kung keik bom nadiwe Kamok wokfakádawin uyo kilim aket adikum kudawfakanin kala. 12 Kale kilim mimin dokdiyámin uta im kitid modu idak tein bomnadiwo kiba yaknámin idum mak matamtadu kaí, fiyaw dakbuya bom nadiwo sun

Page 232: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 12:13 229 Udom 13:11kuw suksuk bom nadiwo 13 Got wanangkinim ufek ufek waktuwa bidiw iyo waninufek ufek dauyam dakáya bom nadiwe ko-tadang ufek ufek banim tadiw im tam amdáka bom keimin kala.

14Kaba kukuwmafak tal leiw kukákabiw,iyo bakoyam, “Got dakoyamako,” kal bomnadawe kaba imi kanabiw uyo yán ki gánabumin dakodal kala. 15 Yak kinim kanata kalfalba kaí, kalawso yak kalfalalo. Alokan ata kinkin so kei be kaí, á kalawso yakkinkin so keidal kala. 16Kale abino kale dekamki biya bom nadawe nata kayo kalin bá,kata yak wanang kinim win banim iyo duwkeiyam bom nadawe kaba kalam tok bakabom naka adikum kal keisi kinimo kalin bá.

17 Kale kinim mak mafak keikama kaí,kaba alammafak keikama ki abo yán kiminbá. Kudá nadawo yak kukuw kidel wanangkinim im aket fukanin be kukuw kidelo,kalbiw ki kanamin ko. 18 Kaba kidela kitidtabe wanang kinim iw tem abino kala, kalabom biyámin ko.

19Nalam lonal kiba, wanangkinimmafakkeiyábiw iyo sok gei imudumo kalin bá,kano kudá, Got leiw fen sidiwo. Got ataalam keng tuw sok gei imudak. Kale beGot godin weng bako, “ ‘nata kuw kinimsok gimin kinim. Naka wanang kinim bankeimin yán kiyamokabi Kamok,’ kalesa.”20 Kata kiba Got alam weng bakosa, kalekiba belata kanamodiw ko.“Kam wasi ayo imin tew keidaba kaí,

wanin daudaw, alo wok tew keidabakaí, wok daudaw keimokabaw, betakinimwasi keikambe ayo alamkan-aba fatom uyo asiki gei daudokabakala.”

Kalesu uta kanamin kala. 21 Kukuw mafakata dabadáliw anik anik uyamámin bá.Kilim kukuw kidel kanamin tuw kukuwmafak uyo anik anik keimámin kala.

13Wanang kinim Got afan kalin gawman

sawa abem abodino kalin uta ko.1 Adikum kiba gawman sawa kin

moyámin kinim weng uyo kidiyámin kala.Kinim kan ata mak alafin matam gawmankeidoma banim alam be Got alata kitiddaudawano kuw ade kamane gawman bekinim somak alamkitid dimgawmankei bebá, alam adikum Got alata kitid dauyamsa.2 Kayo kinim kan ata gawman weng ilelbakaí, aka atin Got kanamalo, kalesa uyo

weng ilelba. Ade akaGot sok gei daudokababán dim be ko. 3 Kinim kan ata kukuwkidel faku be, aka gawman itam fingáninbá. Kata kan ata kukuw mafak fakube,aka gawman iyo fingán bom nadano ko.Kaba gawman bidi itam fingánomi báyo,kalbáwe? Kanabaw kaí, kalam kukuw kidelki faku badawe, gawman ikal kalam windafokamokabiw. 4 Kale gawman ika Gotwok fakudawin kayo dakokamumo, kalbiw.Kata alo kukuwmafak fakudaw kaí, be itamfingán bomo ko. Gawman ika kitid so kayoken kaba sok gei kamudoliw ko. Be Gotalata kitid dauyam kan ata kukuw mafakfakuda kaí, sok gei dawkanino, yakeisakayo kala. 5 Kaleyo, kidela gawman wengki kidi bomo kala. Kanamom sok gei tabomino kale nadawo kanamin bá, katabe watawo kaleyo bá, kalam kal keidomo,beta kukuw kidel kanamongin be, kaleyokanamin uta ken ko.

6 Kale gawman ika Got wok faku bomika ilim wok faku kanamongin ki, kanabada kana bada aliwade belata kale nukatakis kisol kukáyamábuw. 7 Kaba, gaw-man leiw kukum seng seng takis keiminuyo adikum sánin kuw ko. Kaba gawmandukumdukum iyo akol dakbu im akfak tembomo ko.

Madik imi aket dawkáyamin sung uta ko.8 Kaba kalam kakanum kisol dina kei

kanodin atan kal kukamokabino, kale-sadaw uyo akamam tow tow unemin bá.Kale afan numi sun kuw dina keidawa kei-dawain ayo ki atin aket kudawa kudawainuta sun kuw kanamum kala. 9 Sawa abemuyo bako, “kaba sák sakadinin ban keiminbá, kaba kinim angkukámin bá, kaba yakotwanin bá, kalam kakanum alew mew teinbidiw ami ufek ufek uyo aket kukámaminbá.” Kale weng madik bakodi so madikbakodongin banim so bidi adikum makuwsawa abem bu, “kakanum kasal iyo kalamdam aket kumamsaw taw kano aket kuya-mal kala.” Kalesu. 10 Aket kudawa ku-dawain uyo kakanum kál funin so kuda-woma banim, kayo aket kudawa kudawainuta sawa abem adikum uyo kidi dudewtabesu ko.

11 Nam kano bakabi, be watawo ka-leyo bá, nuka atin am dánámin babidteinbuduw. Kayo kamane am dána ki,kalam akálámin uyo kudá kaunal kala. Ka-leyo kamane Kadais ayo atin mewso as

Page 233: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 13:12 230 Udom 14:15kainin abiw abebaw kalo kail bá takeikuya-mono kale fasko be. Kata kamakikiw mitkei afan kalesuw bo sikam so alanámsu,kata atin kamane utane mewso keibu ka.12 Midilin kukuw mafak kanamin bo mewbanimono, kalebu ade kidel teinámin atanusik mewso tadbu. Kayo nuka midilin umiufek ufek kanamin bo kudá naduwe láninumi wasi ginanin umi gelei ginanin ufekufek uyo kudu fasko naduwe 13kukuw kidelfaku biyámin leiw uyo abo naduwo láninwanang kinim taw keidum kala. Nukakukuw mafak kudáluk uyo faku bom wokmafak wan buduw adiyamámin bá. Sáksakadinin ban keimin kukuwmafak somakfakuyámin bá, ginan bom titidawa titidawakeimin bá. 14 Kata kaba Kamok YesusKadais ata nám dabadák tadelin audaweban keimin uyo eimam tod nadawo kalamaket fukanin mafak kanamumo, kakbu uyokudálal kala.

14Kiba wanang kinim madik iyo itam liwin

báyo kalin uta ko.1 Kiba kilim Got ami kinim gu uyo yak

kan ata afan kalin baluta be ayo imadewmaek kiliwso au nadiwe imi aket fukaninkanamongin be kenalo, kalbiw uyo ilelyabom wengal kalin bá. 2 Kale kinim makam aket fukanin mew ufek ufek bo adikumwanin kuwo kalokaba. Kata alo kinim afankalin baluta be ayo bako báyo, eing tatunkuw nalam wanino kalokaba kinim 3 amaket ufek ufek bo adik wanin kuwo kalin,aka aket bakel bom yak kinim eing tatunkuw wanino, kalba, aka mafak kanaba nataken kanabi kalin bá. Ade yak eing tatunkuw wanin aka bako, nata ken kanabi yaksák waninim aka mafak kanaba kalin bá.Got aka be keno, akba kala. 4 Kale kabaken yak kinim mak ami wok fakudawinkinim kukuw uyo taktakodaw banim. Alambe, aka alam kin modin kinim alata kuwkukuw taktakla bom au, be ken kanaba au,be mafak kanaba, akin ko. Ade Kamok amiwok fakudin kinim aka ken kanamokaba,be watawo kaleyo bá, Kamok aka dakodawken be kanamako, akeisa kayo.

5 Kinim mak am aket fukanin bako, “ammak dána be am gulak, am mak dána beam abem kalokaba. Alo kinimmak am aketfukanin am adikum dánámin bo ulutawulutaw ki kalokaba. Kale kinim makuwmakuw ika ilim aket fukanbiw uta kuw aketkumam afan kala, kalin kala. 6 Kale kinim

kan ami aket bako, am mak dánámin beabem, am mak dánámin be gulak, kalanbaaka be Got ami kanadába. Ade kinim kanata aket fukanin mew ufek ufek bo adikwanino, kalba, aka boKamok ami kanadábawatawo kaleyo bá, aka wanin bo Got kenkeiyo ak bom wanba kayo. Ade yak kinimwanin madik bo wanin báyo, kalba, akalKamok ami kanadába, watawo kaleyo bá,alaso Got ken keiyo, akba. 7 Kayo nukafikalanbuw so kaunsin buduw so be nulumikanabuw bá. 8 Kale nuka fikaluw kaí, nukaKamok ami kanodawuw. Ade nuka kaunsinbuduw kaí, nuka Kamok ami kanadabuw,kayo nuka kaunsin boduw so fikaloduw sobe nuka adikum Kamok ami ka.

9 Beta kaleyo Kadais fikale nadane alotalá tabe kaunase, be aka beta kano nadinomatam fikalanin so kaunsin bidiw so imKamok keidono, kale kanose. 10 Kayokaba watawo kale kakanum Yesus so dammakuw ayo taktaklabaw? Ade watawo kalekam aket fukan bom nata kinim kidel, atakinimmafak, akbaw? Nuka adikum Got kindim todokabuw ade aka adikumnuka kikiwtaktak imudokaba. 11 Kale Got godin wenguyo bako,“Kamok ayo bako atin afan naka Motibid,

kalewanang kinimadikumnammittem katun fakeládokabiw, ika bako,‘kaba Got,’ nakokabiw.”

Kalesa. 12 Kayo adikum nuka yaknáminkukuw mak kanamusuw kaí, bo makuwmakuw nuluta Got dákadámin yán kidá-wokabuw.

Yak madik iyo kanoyamaw ban keiminbáyo kalin uta ko.

13 Kayo nuka yak afan kalin duw imikukuw taktakin uyo kudálum kala. Nukaaket bakel dau yak duw afan kalin kinimami kanodawuw yak ban keimin leiw un-emin uyo ati kudálum kala. 14 Kale nalamKamok Yesus so alew makuw keiyáminata kanonamano kal keidomo yaknáminwanin uta mak mafako wanbi bá ka, kalbi.Kata yaknámin kinim ata am aket fukaninyaknodin uta mafak kalba kaí, be kinimaka alami kuw mafak keidawsu. 15 Kabakakanum ayo kalam yaknámin mak gul-bal wan bom kakanum bakodaw, kamkukuw bo báyo, kale am afan kalin uyokanamábaw kaí, kaba atin aket kudawakudawain kukuw uyo abo badaw bá. Kabakakanum ayo yak alam aket yaknodinwanin bo tako, kalba uta ami afan kalin

Page 234: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 14:16 231 Udom 15:16uyo kuw mafak dákadáwin bá. Alo Kadaisayo ami luk fikalese make. 16 Kaba yakkinim madik imadálaw kalam aket fukaninbo kidelo, kalbaw uyo kinim imadálaw, bomafako, kakin bá. 17 Got ami kasák guuyo wanin ufek ufek wanin uta iwkuk bá.Afan ufek ufek iwkuk ayo ki Sinik Abemdim kalam Got so ken biyámin, abino kalinade aket kalfalin uta iwkuk ka. 18 Kan ataKadais wok faku bom kanodin kukuw fakubombe kaí, aka Got kalfalin dawkádaba adewanang kinim madik ikil ami kukuw keno,akbiw.

19 Kayo nuka yaknodin kukuw uta abinokalin kidel kale faku bom naduwo akanumdakodawa dakodawayumo. 20 Yak waninwanin uta kuek didaw Got ami wok uyokuw mafak dákamin bá. Adikum waninbo ulum wanin kuwo kalesu. Kata waninwanedaw yak kinim kukum kanodawawban keimin be mafak ko. 21 Kaba alamwanin wanin so wok wain wanin so kukuwfakuyámin umi kanoyamaw kinim kukumim ban keimin uta ki atin kudáyámin ko.

22Kaba yaknodin kukuw uta afan kalbawkaí, alam be Got so kalaw so kimi iwálweng abem keidak kala. Kinim mak akaalam aket fukanin bo ken kale kana bomnada fatom banim keibe kaí, aka bán kidelteinbe. 23 Kata kinim aka wanin be wananbom aket alew tet bom bo kene, báye kalbakaí, aka mafak keiba. Watawo kaleyo bá,aka be afan ken kalongin banim. Ade akakukuw mak kanoda, kata am aket afan boken kanabi kalongin banim kaí, be bankeimin ka.

151Yak madik nuka kan nuta afan kalin ki-

tid tabesuw, nuka yak kan ita afan kalin ba-lutsiw iyo dakáya bom naduwe nulumi lukduduyámin umi aket fukanin uyo kudálumkala. 2 Nuka yak nulum nikil fikal imi lukdudu aket kalfalin kukáyam buduwo, ikililim aket afan kalin uyo matam kitidukkala. 3 Kadais aka alam kana bom nalamaket kidelnamuko, kale alam luk kanamsabá, kata Got godin weng uyo am sung bako,“wanang kinim iyo katam libiw kaí, ikanam kananábiw.” 4 Kale dil kamakikiwGot kinim iyo ufek ufek adikum godusiw,ika be godu num kukuyamuwo, kál funinmatam tadebu kaí fiyaw dakbudiwe, Gotgodin weng uta im kitid moduno umi dimkal Got ami ufek ufek kidel uyo mimin

dok didin kala. 5 Ade naka Got gánlawbidino, Got dakbuyámin mit kayak ade imkitid sáninmit kinim ayo kimdakoyamano,aket fukanin makuw dew tada tada biyábom Kadais Yesus alam kanamino, yakbataw keidin kala. 6 Beta kano nadiwo nikilmakuw tada tada au nadiwe nulum KamokYesus Kadais Alaw Got win lamlam uyokufádawin kala. 7 Kadais ayo kiba keno,yakeise kayo kiba kakanum ayo keno akaaka bom nadiwo, beta Got win dafádawok-abiw ko. 8 Naka bakoyam, Kadais ayo Yukayak imi wok fakudin kinim keiseno yaki.Beta kuku Got ami Yu kayak ilim abal mitweng takadáyamsa uyo dam keiduk kalakaleyo ko. 9 Ade aka be kanodino, Mifiwiliso Got ami aket budunin kuyamsa uyowin kufodawin kala. Kale be weng godusa.“Kayo nakal Mifiw wanang kinim tem kal

win dafokamokabi. Ade naka winkufákamin fuw wekamokabi.”

Kalesa.10Alo Got godin weng uyo bako,

“Mifiw kiba, Got kinimwanang so dek amkikalfalin.”

Kalesa.11Ade asawil Got godin weng uyo bako,

“adikum Mifiw kiba, Kamok win kufá-dawin. Adikum wanang kinimkiba Kamok win kufádawin fuwwemino.”

Yakeisa.12Ade Aiseya ayo bako,

“Kamok alokso mak Yesi ami láw kal ta-dokaba. Aka Mifiw imi gebom keikin moda alam dim ika mimin dokdidokabiw.”

Kalesa. 13 Kale naka Got gánlawino, Gotmimin dok diyámin dauyamsa kinim ayoafan akiw kalfalin weina imu nadane abinokalin uyoweina imudak kala. Kaleyo kalammimin dok diyámin dukum uyo kana kan-odin kale, Sinik Abem ami kitid dim kalkeidokabaw ko.

Faul alam wok fakudin sung bakosa uta ko.14 Nalam nikil fikal, naka atin nalam

kal, kiba kukuw kidel ta bom weina imusuade kal keimin uyo adik kikiw wakadáimudune, atin ken akanum aket kukudawakukudawayongin kinim wanang keisiw.15 Kale naka atin weng atitimongin banim,kalám gu fok nalam weng adikum go-duyami uyo kidela yakik fakudin kala. Yakiko. Naka belami kanabi, be watawo kaleyobá, Got alam min gelemin kunam, 16 Yesus

Page 235: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 15:17 232 Udom 16:4Kadais wok fakudaw Mifiw wanang kinimdakáyamalo, kale kal keimin kunamse,kayo naka alam sung kidel bakanin tuwkinim abem wok fakudin taw kanamino,Mifiw wanang kinim iyo Sinik Abem tabom Got wane ilulawaw keno, kalba taw imabem dádak kala.

17 Kaleyo naka Kadais Yesus so makuwkeisi uyo nalam yaknámin mak kanabiuyo alam win kufádabi kayo, naka bekalfalbi. 18 Naka nalata ufek ufek kanabisung uyo bakanokabi bá. Afan naka nalamKadais dim Mifiw gebom tudo imadew yakGot weng kidilino, yakin umi sung utabakodono, kali. Kale ika Got weng kidilawbidiw, be nalam weng bakosi so kanosiso uta kanoyamuno kayo ko. 19 Ade imiGot weng kidibiw, be watawo kaleyo bá,mudimudín kukuwumi kitid so ilimkukuwdukum dukum utamsidiw so ade SinikAbemami kitid uta ta bomkanoyamunoko.Naka Got weng bakan, Yedusalem kalo dákIlidikum bakan adik falalási ade bo nalamwok but uyo kal wakadási. 20Kale naka sunkuw yak abiw sung kidel uyo yak Kadaiskal keidongin banim, im tem kal Got wengbakanono kalanali. Kale nam kanamali,be watawo kaleyo bá, nam aket nam wokuyo kudew tad kinimmadik imi nalamwokfakubi taw, ika kano kuti fakusiw uyo mitfakelyamomino kale nadino ko. 21 KataGot godin weng uyo bako, “yak kan ita amsung mak kidilongin dakosiw, ika atamok-abiw ade yak kan ita am sung mak kidilon-gin banim, ika am sung kal keidokabiw.”Kalesu.

Faul yak itamono kalbino kalin sung uta ko.22 Kale bemi mit ata naka ken luk bala

yak itamongin dakosi kala. 23 Kaleyo ka-mane nam kadák wok fakusi uyo atin adikwakadali ko. Naka itol seng seng yakitamono, kalanusi. 24 Kale nam mimindok diyámin uyo ki Sibein bakan unono,kale unom itamono, kalbi. Kale naka kalkiwso bom kalfalokabi ade kiba nam leiwunono kalokabi uyo kiba ken dakonaminkala. 25 Kale kamane naka tam Yedusalemkal Got wanang kinim dakáyamono kanabi.26 Kale Maseddoniya afan kalin wanangkinim so wok kakamo Akeisia bakan afankalin wanang kinim so ika kisol kuduYedusalem kayak Got wanang kinim winbanim dakoyamumo kanabiw ko. 27 Ikabela kalfalin so kanabiw ade ika atin bela

kanayamongino. Kale Yu kayak ita Mifiwimi leiw keiyamiwo, ika Got amiyo ufekufek kidel uyo kudew yak ilim aket temdádin kala. Beta kale nadiwo Mifiw ikailim ufek ufek adikum so wanin so tuwYu kayak dakáyamongino kala. 28 Nakakidela kin mo sidi imi Yedusalem kayakwin banimkinimwanang kisol kuyamsidiwuyo kuduliw ka, kalokabi. Kale naka bekano nadino yanol Sibein bakan itamano,kale unom nadino leiw am, kiba itami sinimadá unokabi. 29 Nalam kal naka yakitamokabi. Naka Kadais ami ufek ufek kideluyo adikum kudew tadokabi.

30 Nalam nikil fikal, naka mun dáyami,kiba namwok fakuyámin uyo Got wis sánlabom dakánamino kali, be watawo kaleyobá, alo Kamok Yesus Kadais ade SinikAbem kitid dim aket kudawa kudawain uyokudusuduw kayo ko. 31 Kiba Got wis sánbidiwo naka ken yak Yuddia kayak Gotafan kalongin banim imi iwyak tem uyoken luk bala kámon kala. Ade kiba, Gotwis sánla bidiwo nam wok fakuyamámindim Yedusalem kayak afan kalin iyo namdakáyamin uyo keno, kalin kala. 32 Kaleyo,bo Got alam aket bo kanamalo naka kaí,naka yak itamokabi. Naka kalfalin so ta-dokabi ade kiwso naso makuw numi fin-uyámin atan keidokaba. 33 Got abino kalinkuyamsa kinim ayo kibiliwso badano, kaleafan ko.

16Faul amiGot afan kalinwanang kinimweng

umuyam sidiwano, yakin sung uta ko.1 Nam aket kiba, nulum wanang Fibi

uyo kal kei nadiwe umi num dakáyaminkidel uyo utamin kala. Uka Senkadiya abiwGot wanang kinim gu dakáyamin wanangko. 2 Naka dákadáyami, kiba Got afankalin nulum kukuw kanamin taw kei, kibabako, au uka Kamok so makuw bu wakinkala. Kale umi yaknámin mak waktuwuuyo dakámámin kala. Kale be watawo ka-leyo bá, uka nam dakonamsu ade wanangkinimmadik seng iliso dakáyamsu kayo ko.

3 Nam sidiwano kalin uyo kis akamBadasila so Akuila so nuka Kadais Yesusso makuw kei, ami wok fakudawámin iyobakoyamin kala. 4 Ika nam as bo bom ilimiuyo yak bán mafak teinámsiw. Kale nakabe atin ken keiyo, yakbi ade adikum MifiwGot wanang kinim gu seng, iliso ika atin

Page 236: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 16:5 233 Udom 16:25-26ken keiyo, yakbiw ko. 5 Kiba nam sidiwanokalin uyo Got wanang kinim gu tada tadabom alew im am gei dau teina bidiw iyosidiwano yakeibano yakin kala.

Naka nalam lon Ebenetas sadawano akeiweng umudawi. Kale adikum Eisa bakan beEbenetas ata atin kamakikiwmit kei Kadaisyán abosa kinim ko. 6Nam sadawano kalinuyo Madiya kilim wok kitid fakuyamsuwanang kumami ko. 7 Nam sidiwanokalin uyo Anddanikus so Yunias nalamkinim anung nalaso sok gei tein buduw imikuyami. Kale ika isik Kadais afan kalinkinim keidiwo, naka yanol afan kalesi. Kaleweng dew kámin kinim ika kinim alewbidi atin kal kei bidi kinim abem, yakeisiw.8 Nam sadawano kalin uyo nalam lon Am-bilátas, Kamok so makuw keisa kinim ku-dawi ko. 9 Nam sadawano kalin uyo Ud-bánas, nalaso makuw Kadais wok faku-dawin kinim kudawi. Ade nam sadawanokalin uyo nalam lon Satakis kudawi ko.10 Nam sadawano kalin uyo Awbeles ku-dawi ko. Aka dawkukudomo, aka atinafan Kadais aket daudawsa, keisiw kinim.Nam sidiwano kalin uyo adikum Adisto-bulas muduw nikal kuyami ko. 11 Namsadawano kalin uyo nalam kinim anungEdoddion kudawi ko. Alo nam sidiwanokalin uyoNadsisas amimuduwnikil Kamokami wanang kinim, dauyami ko. 12 Namsidiwano kalin uyo Tadaifena so Tadaifosaso imi kuyami. Kale wanang ika Kamokami wok kitid kuw fakudawsiw. Nakanalam lon Bedsis sadawano waki. Ukauluso Kamok wok kitid kuw fakudawsu.13 Nam sidiwano kalin uyo Kamok amikinim babid makuw Adufas so alam akunso sadawano yaki, uka nalaso nalamnanginkeinamamsu. 14 Nam sidiwano kalin uyoAsinkaditas, Falekan, Edmís, Batadobas,Edmas ade adikum nikil fikal madik ilisobidiw imi kuyami ko. 15 Nam sidiwanokalin uyo Filolakas so Yulia, Nedus alam amwanang so Aulimbas so kuyami. Ade namsidiwano kalin adikum Got wanang kinimiliso bidiw kuyami ko. 16 Kiba kakanumkasal iyo atin aket dauyam dawtad mikiweng umudawa umudawa bom nadiwo.Adikum Kadais ami wanang kinim gu sengiyo weng umuyam kiba sidiwano, yakiw ko.

17 Nikil fikal kiba, naka dákadáyam,kiba kinim imi yak wanang kinim kanoy-amiwwengal fukanin so yak wanang kinim

madik imi afan kalin kuw mafak dákaminuta ki uta bom nadiwano yaki. Kale ikaatin tatun kukumin kilim kal kei sidiw utakus uta bom kanamábiw. Ika takas imadáyak kaek abe bom nadiwo kala. 18 Kaleyoyak kanodinwanang kinim ika numKamokKadais amiwok fakudawbidiw bá. Ika alamkana bom nulum aket kuw kidelyamá-muko kanamaliw. Kayo ika ibakamin wenguyo adik mita kidel baka bom wanangkinim kukuw mafak imi kal banim uyokanayabidiw ikal afano kaleyábiw. 19 Kaleadikum afan kalin, ika kim weng kidibiwsung uyo kidisidiw, kayo naka atin kalfalbi,be watawo kaleyo bá, kiba weng kidibiwkayo ko. Kata nam aket kiba kal keiminkidel kudu nadiwo yaknámin kukuw utakidel, kale nadiwe kukuw mafak uyo kalkeidumo kalin uyo kudálin kala.

20 Got abino kalin kudew tademin kinimayo mewso Mafakim ayo anik anik audawnadane kiba kitid dauyama, Mafakim biddaw tam modokabiw ko.

Nulum Kamok Yesus ami min geleminuyo kiw so badano kala.

21Kale Timoti nalaso wok fakudin kinimkeida Lusias so Yeisan so keidiwe, nalamkinim anung Sosibeitad keida iliso sidi-wano kale weng umuyamiw ko.

22 Naka Tedtias Faul sauk kon belamigodawusi kinim nalaso yak kan ata Kamokso makuw keisidiw kiba sidiwano, yaki.23 Gayas ayo au, nakba ade Got wanangkinim gu adikum iyo tad alam am tadino,yakba. Kale aka alo kiba sidiwano kaleweng kudáyama tadu ade Edastas so nulumnakanum Kuotas iliso weng umuyamiw ko.Kale Edastas be ata abiw dukum kadák umikisol kin moyámin kinim ko.

24KaleyonulumKamokYesusKadais amimin gelemin uyo adikum kiwso badanokala kale be afan.

Adik adik kalfalin weng.25-26 Nuka Got win lamlam so uyo kufá-

mum kala. Kale Got ata kuw nam wanangkinim sung kidel bakayabi tuw kilim afankalin uyo im kitid modokaba ade Yesus amisung tuw im kitid modokaba. Kale Kadaisami sung be suwayo kal wána kudew tadabikadák dida, kata kamane lum senin kinimimi weng godusiw dim misunase ade GotMotabid alata bakoyam, “yak anang bakan

Page 237: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Udom 16:27 234 Udom 16:27adikumuyo sung bakayamiw, adik ken afankale kidilino.” Yakeise.

27 Ade nuka Got adikum kal keimin mitkayak amwin lamlam so uta alam kano sunkuwYesus Kadaiswin dimwin kufádawum,kale afan ko.

Page 238: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 1:1 235 1 Kodin 1:21

1 Kodin1 Naka Faul Kadais Yesus ami weng dew

kámin kinim keisi. Be Got ami aket kana-malo, nakei walunamuse, naso Sostinis nu-lum afan kalin ning so 2 nuta Kodin abiwGot wanang kinim kan ita Kadais Yesusdim abem keisidiw so Got wanang kinimwalu imuda adikum taktak yak aba maekaba teiniw so yak kan ata yak iso nusonulum Kamok Yesus Kadais so makuw keinadiw ami win aket kukádabiw, kimino,kale sauk kon bela dauyamuw ko. 3NulumNatim Got so Kamok Yesus Kadais so imimin gelemin so aket dakbudyámin so uyodauyamin kala.

Faul Got ken keiyo akin sung uta ko.4 Naka kim sung uta sun kuw nalam

Got ken keiyo akanábi, watawo kaleyo bá,aka ami min gelemin uyo Yesus Kadaisdim kuyamase kayo ko. 5 Got aka Yesusdim leiw adikum kiba im kinim dáse, bekilim weng adikum bakanin so kilim kalkeimin adikum so uta ko. 6 Kale be atinafan watawo kaleyo bá, Got aka numi Yesuskin walamin umi dam uyo atin kibilimiwyak tem kal atin abin fakadá kutiyamase,kayo 7 kiba Got ami min gelemin ufek ufekadikum uyo faku nadiwe nulum KamokYesus Kadais alam yán tem tadokaba uyoisko bom bidiw kala. 8Kaleyo Kamok YesusKadais aka kiba im kitid moda si am adikadik dána alam tadokaba atan kawák kibaweng fine so kudoliw banim keidokabiwko. 9 Kale Got aka afan kanamin kinim.Kale alata kiba gán dáyama, alam Man nu-lum Kamok Yesus ami biyámin uyo nulusomakuw dek amkidino, yakeise kayo ko.

Got wanang kinim imi idum sung uta ko.10 Yesus Kadais ami win dim naka

weng kitid nalam afan kalin nikil fikalbakoyamino, kiba au afan aka, aka keibom nadiwo takas yak teina maek teinakeimin be kudá nadiwe aket makuw keibom nadiwo kala. 11 Watawo kaleyo bekanamino, kalbi bá, kinim win Kalo amikinimmadik iyomisun kuwweng bakonamnadiwe nikil kiba wengal kuw bakodawabakodawabiwo, nakeisidiw kayo ko.

12Nami bemi mit bakanbi ayo ki makuwmak kiba bako nadiwe naka Faul ata yán

abodono kal bada, mak bako naka Abo-las ata yán abodono kal bada, mak bakonaka Bita ata yán abodono kal bada, makbako naka Kadais ata yán abodono kalbada keibiwo kalbiw. 13 Kale kanabiw be,Kadais ade wakela dau gu kukum dawtidadawtidabiw ka. Faul ata kim luk as dawingdákamin dim fikaleyamse bá ade kiba Faulami win dim wok bomin ban boyamsidiwbá, kala kaleyo, 14naka atin ken keiyo kalbi,be naka kinim katiw ita kuw nata wok banbomin boyamsi, bidi Kadisbas so Gayas soita kuw boyamsi. 15Kale naka be kanodino,kinim so mak bako nadiw nuka Faul amiwin dimwok ban bosuwo kalongin dakodinkala, kale kanosi. 16 Kata alo fukan dádi,kale naka Sitefanas so alam muduw so itakuw wok ban bomin boyamsi, kata nakafukan dádi makso wok ban bomin boyamsikalomi banim ko. 17 Kale Kadais aka wokban bomin umiwok uta fakudako, kale wokkunamsa bá. Kata aka sung kidel bakaninumi wok uta fakudako, kale kunamsa. Kalenaka sung kidel bakaninwok uyo kinim imikal keimin tuw bakanokabi kaí, Kadais amias dawing dákamin dim fikalese sung umikitid uyo banima kudabi ka.

Kadais be Got ami kal keimin so kitid so ko.18 Kale yak wanang kinim as abokabiw,

ika Yesus as dawing dákamin dim fikalesesung bo sák mafako, kalbiw, kata yak Gotwatakoyamokaba kinimnutane, bumi sungkitid tuw nuka watakoyamokaba. 19 KaleGot ami godin weng uyo lum senin kinimAiseya dim bako nada,“naka yak aket kidel fukanin kinim

bidi kanoyami ika ilim aket kidelfukanin uyo kutina kudálokabiwade naka imi kal keimin kidel umimimin uyo wakwayamokabi.”

Kalesa kala. 20 Kaleyo nuka bakan dimkadák umi kinim aket fukanin kidelimi weng uyo kidiyamoduw banim adekal keimin seng kudusiw imi weng uyokidiyamoduw banim ade kan kiwta ufekufek umi mit dakfimábiw imi weng uyokidiyamoduw banim, watawo kaleyo bá,Got akal kukuyam bakan dim kalak umiaket fukanin kidel bo mit banimo, yakeisakayomake. 21Bakan dimwanang kinim ikaken bakan dim ulum kal keimin tuw Gotayo kal keidoliw banim, kayo Got aka yakwanang kinim im aket weng kidel bela mitbanimokalbiwbemi tuwyakwanangkinim

Page 239: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 1:22 236 1 Kodin 2:11afan kalbiw iyo kail bá takeikuyamokaba.22 Kayo Yu kayak ika mudi mudín kukuwuta kuw utamnaduwo afan beweng kidelo,kalumo kalanaliw ka. Alo Gadík itane kalkeimin uta kudu naduwo afan kalumokalanaliw. 23 Kale numi Kadais anak asdawing dákamin dim dásiw sung bakabuwbe kanoyama ta bom Yu kayak ika yakbemi dim difakalin bidiw ade Mifiw itanebe weng mit banimo kal bidiw keibiw.24 Kata Kadais ata Got alami aket kidelfukanin ade Got alami kitid kayo be Gotalata Yu kayak so Mifiw wanang kinim sowalu imuse imino kale kuyama fakubidiwka. 25 Kale Got ami weng madik bo aketwakwan weng kaí, á beta wanang kinimimi kal keimin uyo akamamsa ka. Ade Gotaka balut balutin so kaí, á beta umi kitiduta kinim imi kitid akamamsa ka.

26 Nalam nikil fikal kiba, kiba kibilimkamakikiw kano áliwo Got gán dáyamasebo fukan dádin kala. Kinim seng kibakanombakankayak imi taktakin kal keiminkudusiw taw kibil kanom kuduyámsiw bá.Ade kinim seng kiba kanom kinim madikimi gebom keiyámsiw bá. Ade kinim sengkiba kanom bakan dim kamok kamok imimuduw keiyámsiw bá. 27 Kata Got akakinim kal keimin banim, ita walu imuda,bakandimkinimkal keimin so iyo im fatomdáse ade aka kinim kitid banim ita waluimuda yak kinim kitid soim iyo im fatomdáse. 28 Ade Got aka bakan dim wanangkinim im aket bu iwkuk báyo kalbiw uyouta walu bá kuw, ade yak bakan dimwanang kinim imi kus utam bomit banimokalbiw uta walu, au nadano umi tuw yakwanang kinim imi aket fukanin bo iwkukokalbiw uyo kuw mafak dádane, 29 wanangkinim iyo kan ata mak, ken am kin dim ilimtok bakanodiw banim, keidokabiw. 30 Kalebe Got alata kanoyama nuka Yesus Kadaisso dam makuw keiduwe, Kadais ata numiaket kidel fukanin keise. Kayo Kadais dimnuka Got kin dim ken keibuw ade bankeimin uyo kudá gulbal kinim kei naduweKadais dim kinim abem keisuduw kala.31Kale be Got godin weng uyo bako, “kinimkan ata tok bakanon kala kaí, alam Kamokami tok kuw bakadawako.” Kalesu.

21Atin nalamnikil fikal, namGot ami dam

weng bakanyamono, kale tad itamsi uyonaka weng mit dukum dukum weng taw

bakanya bom aket takayamsi bá. Ade nakanamkal keimin senguyo kanodin tawokalekukuyamono kalesi bá. 2 Kale naka akettet dau nadine yak sung madik madik bekutamo kudábi kuw alam yak Yesus sungso alam as dawing dákamin dim fikaleseumi sung so ki bakayamsi. 3 Kale namtad itamasi be naka kal balut so keinamabanbin so kei bomfingánsi. 4Kale nami Gotweng bakanyamin so kukuyamin so uyobakan dim kal keisiw imi weng mit dukumdukum ulutaw uta bakanyamsi bá. Kata beSinik Abem ami kitid ata nami weng ayoadilaw daw kitid modano, kan ita kidibiwiyo ikal kal keidomo weng be Got ami wengkala kalesidiw kala. 5Kaleyo kimi afan kalinumi abák sidi kalin be kinim imi gutonsawaín kidel uta bá, kata be Got ami kitiddim abák sidi kalin uta ko.

Got ami guton sawa kidel umi sung uta ko.6 Kata naka afan kalin kitid tabesiw im

iwyak tem kal guton sawa kidel tuw wengbakansi, be bakan kadák umi guton sawaíntaw bá ade bakan dim kinim kitid so dukumdukum imi guton sawa taw bá, kayo bakandim kitid soim kinim imi kitid be banimatadbu. 7Kale naka Got ami iwál guton sawakidel bakabi be kalo wánsu. Kale Got akaguton sawa kidel bela numi lamlamo, kaleaket tet dau kidel dausa. Kale be suwayoanang bakan ludongin banim kal be akettet dausa ko. 8 Sák bakan kadák kin modinkinim ika bomak kal keidongin banim, kataika kal keisiw kinim nam, Kamok lamlamsoyok ayo anak as dawing dákamin dimdawti sil bikidongino masi bá. 9 Got lumabem senin kinim Aiseya adilawa sauk kontem godusa uyo bako,“Got ami ufek ufek kidelok kidelok

alam aket daudawsiw imino, kalekidelyaba, be kinim so mak utam-siw bá, kinim so mak kidisiw bá adekinim so mak aket fukan bom bokana kanodin tawo, wakeisiw báko.”

Kalesa. 10Kata bumi ufek ufek umi sung bonulum kal, watawo kaleyo bá, Got aka alamSinik dim adikum bo kukuyaba. Kale GotSinik adikum ufek ufek bo alam kal ade Gotami ufek ufek wánin kalo liw tem wánsu,kata kuw misun teiyamin kinim ko.

11 Kinim aka yak mak ami aket fukanba,be ken alam kal keidoma banim. Katakinim alam aket fukanba alata ki kal keiba.Kanodin leiw ulutaw be ki, Got Sinik aka

Page 240: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 2:12 237 1 Kodin 3:17ufek ufek adikum Got sung bakanba ayoadikum alam kal ki keisa kala. 12 Nukanulum bakan dim sinik ata dabudusuwbá, kata numi Sinik dabudusuw be Gotalam ufek ufek kuyamsa umi sung uta kalkeiyamono kale nadano dabadála tase kala.13 Kaleyo numi weng bakanum kaleyábuw,be bakan dim kinim imi kal keiminkukuyamsiw umi tuw kukuyamábuw bá.Nuka Sinik Abem alam weng kukuyamsatuw bakamábuw. Kale nuka Sinik alamweng tuw yak Sinik alam weng dam uyomit dákafi bakamáluw ka. 14 Kata kinimSinik Abem so bongin banim aka ken GotSinik ami min gelemin tadebu uyo kenmak kudoma banim ko. Min gelemin boutam nadane umi mit banim keidawokabu,watawo kaleyo bá, yak kan ita Sinik Abemkidin tem tein be, ita ken kal kei au SinikAbem ami min gelemin mit be kanodinkalokabiw, kata wanang kinim madik ikaken kal keidoliw banim. 15 Kinim kan ataSinik Abemso ata ken ufek ufek adikumuyotaktak bom bo kidel bo mafak kalanokaba,kata bisok kinim aka ken kinim bemikukuw taktaklawoma banim ko. 16 Gotami godin weng uyo bako, “Kamok amiaket fukanin uyo ken kinim so mak kal keisawa bakadawomane?” Kalesu. Kata nukaKadais ami aket fukanin be nuta kudusuwka.

31 Nalam nikil fikal kiba, naka wanang

kinim Sinik Abem dabadusiw imi wengbakayamábi taw kiba bakoyamomi banimkala. Kale naka kiba bakan dim wanangkinim imi weng bakayamin taw bakayabi,watawo kaleyo bá, kiba Yesus so makuwkeiyámin uyo man unak taw mamadon-biw kayo ko. 2 Nami kukuyamsi be mukdiyamin taw keiyamsi ade kun imin somakdauyamongin banim. Kiba man katiw tawkun imin uyomak wanodiw banimwatawokaleyo bá, 3 kiba ulam kano bakan dimkinim wanang ilitaw keibidiw, kayo ulumkano kawkinum alam ufek ufek faku beayo titidaw bom wengal so keibiw, kayouta kuku naduno kiba ulum kano bakandim umi kukuw dim ki tein bidiwo, yakbu.4 Kayo kinim bako nada, naka Faul aminokal bada, mak bako naka Abolas aminokal bada keibiw namti, kiba bakan dimkadák kinim wanang imi kukuw kanamintaw keibiw. 5 Kale Abolas so naso nuka

win sono be kanabiw bá. Alew nuka Gotalta alam wok faku bom kimi afan kalindakáyabuw. Kale makuw makuw nuka Gotami akal alam wok kukum fakudin kuyamkuyam ausa uta kuw kanabuw kala. 6 Kalebe Got ami yongiw taw kale, nata ufek ufeksun kaidine, Abolas ata ufek ufek wok debada, kata beGot ata tabe ufek ufek sunuyomuk didawa tababa.

7Kinimmak ata ufek ufek sun kai badanekinim mak ata wok de bada keimábiw,kata kinim bidita atin babid bá, watawokaleyo bá, be Got ata ufek ufek sun uyomuk diyama fasuyábiw kayo ata kuw atinbabid kala. 8 Kale kan kinim ata ufek ufeksun kai bada, kan kinim ata ufek ufek sunwok de bada keibiw kinim ika be miminmakuw dok di bom kanabiw. Kale makuwmakuw ika ilim wok fakusiw ki abo yánkuyamokaba ka. 9 Alew nuka makuw Gotami wok fakudawin kinim ade kiwta Gotami yongiw ade Got ami Yol am 10 ade nakakinim am kidel ginamin kinim taw kei nadiYol am bemi abin abák uyo kuek dákabibe Got ata dakonamano naka kanabi. Kalekinim madik ika abin abák bemi dim kalam ginabiw, kata makuw makuw ilimi uyoakol kidela am ginabiw kaok ayo uta bomnadiwo kala. 11 Kale be kinim so makabin abák kukum kutidoliw banim, alam beabin abákmakuwnamdawtisi YesusKadaisata kuw ka. 12 Ken kinim madik ika abinabák bemi dim tum gol so tum silwa sotum kidel madik so as so sok so as kon sobidimi tuwamginabiw kaí, 13kinimmakuwmakuw imi kanodin am ginabiw bo amadik adik dánokaba kal atin maek kalám gutadokabu. Watawo kaleyo bá, am dánáminuta ta bom im kanamusiw uyo kuw misunteidokaba. Kale am dánámin be as kaininso misuna nadune as ta bom kinim adikumimiwok uyo kuwkukudokabu. 14Kinim akaabin abák dim kal am ginamusa uyo kainkidálongin banim kai, kinim beta yán kisoluyo kudokaba ko. 15 Kata kinim alam amginamusa uyo kain kidálawo kaí, alam ufekufek adikum uyo kain kidálawune, kinimalami atane alasino kain kidálongin, kataGot ta bom kál ged modawokaba.

16 Kale kiba bo kibilim kal, Got ami Yolam ade kibiliwta ka. Alo Got ami Sinik adekibilim iwyak tem kal tein be make. 17 Alokinim mak Got ami Yol am uyo kuw mafakdádokaba namti, kinim be Got ta bom dawmafak dádokaba, watawo kaleyo bá, Gotami Yol am be abem ade kiba kiliwta Got

Page 241: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 3:18 238 1 Kodin 4:15ami Yol am kayo ko.

18 Kiba kilimi uyo ibako, nuka aket kidelfukanin kinim kalin bá. Bakan dim kinimimi aket kidel fukanin itam nadiw, nakalaket kidel fukanin kinimo, kalbiw kaí,kanamin aket fukanbiw be kudá nadiwomaek aket kidel fukanin banim keidok-abiw, beta kiba aket kidel fukanin kinimkeidokabiw. 19 Watawo kaleyo bá, bakankadák umi aket kidel fukanin bo Got amikin dim dam banimo, kalba kala. Kale beGot godin weng uyo bako nadule, “aka aketkidel fukanin kinim bidi ilim kal keiminumi abil tem im tam gisano.” Kalesu adealo bako, 20 “Kamok aka alam kal keidomo,kinim imi aket kidel fukanbiw bo umi dambanimo.” Kalba kala kalesu. 21 Kayo kibakinim imi win uyo kufámin bá. Be watawokaleyo bá, Got aka adikum ufek ufek uyokilim kuyamsa kayo kala. 22 Kaleyo Faulso Abolas so Bita so adikum bakan teinuso kaunsin biyámin so fikalanin so ka-mane atan so yanol katow tadokabu atanso adikum bo kibilimi. 23Kale kiwta Kadaisalami keidiwe, Kadais ata Got ami keidaausidiw ka.

41 Kale kiba aket fukan dádomo, nuka

Kadais ami wok fakudin kinim ka, yakbom nadiwe nuta Got ayo aket kuyamalam iwál weng uyo kin modino, kale waluimuse ka, kalongino kala. 2 Kaleyo kinimkan ata kinim aket kudaw nada aka kenkanamoma kinim be, kale nada wok ku-dawa kaí, kinim aka alam aket kudawaken kanamoma, be aka uyo afan kidel kuwkanamak kala. 3 Kale nam aket, kiwta namaket fukanin bo taktakum kaloliw bo nakafingánbi bá ade bakan dim kot taktakinkinim taktaknamodiw, bo naka fingánbibá ade naka nalami kata asiki taktakomibanim. 4 Nalam kal, naka mafak mak kei-dongin banim, kata uta ta bom kanonamu,nakaweng fine somak kunamoma banimo,kalomi bá. Kale be Kamok aka alata taktakanamudokaba kala. 5 Kaleyo ulum atankama budu uyo kiwsik taktakin bá. Alamkano kudásidiw Kamok alata tad nadanokala. Kale aka ufek ufek kamane midilintem wánabu uyo kudew maek misun teibakuw, wanang kinim imi iwál aket tetin uyokuw misun tei nadane kawákal Got akawanang kinim adikum ilim wok fakusiw kiabo kalfalin kuyamokaba.

6Kayo nikil fikal kiba, nuka kim luk betaAbolas so nuta nulumi uyo kim kukuyamin

kit kei kanoyamuwo, kiba num dim kalkukumin kinim imi weng bako nadiw, “Gotami godin weng bakosa kuw kidela abodinkala.” Kalbiw umi mit uyo kal kei nadiweabodokabiw, beta kiba mak imi tok uyobaka bom nadiwe madik imi win uta kudákakayamam bom keimodiw banim keidok-abiw kala. 7 Kaleyo kan ata bako, kabawanang kinim madik bidi akayam, kawtakinim kidelo kakba kaí, adikum kalam ufekufek faku badaw be Got alata kukamsa.Kayo watawo kale kaba ufek ufek adikumbo kalam kitid dim kudulin taw kalam tokbakanbaw?

8 Kim aket, kilim ufek ufek iwa bidiwuyo adikum fakubidiwe, bade kimi aket,kiba ufek ufek kayakime, kim aket numibanim kilifin matam kamok keisiwe? Alobe afan kiba kamok keidin nam, á be nulusokiwso makuw kamok keidoluw ka. 9 Katanam utabi be Got aka weng dew káminkinim numi abin be atin katiw mada utakuyamsane, mak ka kalbi. Nuka kinimtaktaka imudomo nuka ban dukum keisiwka. Kale nuka yanbidumo kalin taw keinadiwe imadew yak wanang kinim so enselso mit tem kal im fatom dásiw. 10 NukaKadais ami luk dudu aket wakwan keibuduw, kata kim aket, nuka Kadais sokei naduw aket fukanin kidel kudusuwo,kalbiw. Ade nuka balut, kata kiwta kitidtabesiw. Ade kim win bo kufoyamsiw,kata num win bo kufoyamongin banimkeisiw. 11 Kale bo kanam kudew tad ka-mane so didu uyo ki nuka wok tew so iminwaktuwámin so ilim mada badalin kuwmikimin so yanfaumin dukum so abin bánbanim kei naduwe 12 nuka nuluta, nulumteng tuw fitin seng wok faku bom naduwoufek ufek iwa buduw uyo sánábuw adenuka kinim mak kus itam gán abuyabiw,be nuka bakoyam Got dakoyamako, yakbom naduwe im mafak dákabiw uyo ulumkano kitid tabe dudew tabesuw. 13 Kalenuka weng ididya bom itam liwiw ka,kale naduwe nuta katkatin weng tuw yánkiyamábuw ko. Belami atan ayo ki, nukakinim wanang imi ifiw alol taw ade eimwom taw kei buduw kala.

14 Kale be naka im fatom dákanono,kale nadino masi sauk kon bela godbi bá.Kata kiba nalam muduw nalam aket kayobakoyam kiba kanamin báno yakono kalenadino ko. 15 Kale kilim im kin moyáminkinim bude deng seng seng keidoliw, kata

Page 242: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 4:16 239 1 Kodin 6:1kiba kalaw seng seng bá. Kale Yesus Kadaisami dim nata kuw sung kidel bakaya bomnadine kimi kalaw keisi ka. 16 Kale nakamunyamino, kiba nalam kanamábi kukuwtaw uyo kibil kanamin kala. 17 Kale bemimit ata naka Timoti be dabadáyami tada.Kale aka Kamok win finin dim aka nalamman keise. Kale naka atin aket kudawsiade aka Kamok kin dim aka atin afan kenkanamin kinim. Kayo aka nami Kadais sobiyámin sung uyo alo bakoyamokaba. Kaleamweng adikumbakodokaba be nalamGotwanang kinim gu adikum kukuyam kábiulutaw ki beta bakoyamokaba ko.

18 Kinim madik kim aket aka asawiltad itamokabane, kale nadiw kiba kilimwin kufábiw, kata naka tad itamokabi ka.19 Naka Kamok ami aket fukanin, unalonakokaba namti, naka mewso wabadingtadokabi. Kale naka tadnadino yakwanangkinim ilim win kufábiw umi mit uta utamnadine imi kukuw kanabiw uyo afet dáutam audokabi. 20 Kale Got ami kasákgu weng be ulum sák weng kuw bá, katabe atin kitid so 21 kayo kim aket aka tadyaknámin uta kanoyamako kalbiw? Nakatad sok ata gei imudako kalbiw bade dak-budin aket uta dauyamako, kalbiw?

51 Kale kinim wanang ika num bakoyam

nadiwo kim iwyak tem be kinim madikika atin sakadinin kukuw mafak kuw kan-abiwo, kaliw kidisuduw. Be atin ban keiminmafak yak Got afan kalongin banim, ikabe ken kanamodiw banim uyo ita kanabiw.Kale kilim kinim guyo kawákal kinim makalam alaw kadel uyo sakadinba kala. 2Kalekiba be dam sonomasi, nuta kayo kalanbiwbá, kata kiba kanabiw bo fatom so kei bomaman bom nadiwo kimi Got ami wanangkinimgu iwyak tembankeiba kinimbedawkan keiyamin kuw. 3 Naka sikam teinbi,kata nami aket bude kibiliwso be ade nakakinim bemi mafak kanaba, be naka kiliwsotein bidi kanamin taw kei taktaka daubi.4 Kiba nulum Kamok Yesus Kadais ami windim tada tada keidiwe, namaket ukal kiwsoteinune nulum Kamok Yesus Kadais amikitid ayo kiliwso tein nadiwo 5 ken kinimbe daw kan kei dabadáliw yak Mafakimteng ban dim abano, kinim am dam uyoMafakim tabe kál funin kukádaw sadano, sinulum Kamok Yesus Kadais asiki tadokabaatan kawákal ata kail bá takeikudawin tawso keidak kala.

6 Kiba kibilim tok bakanbiw bo kidel bákala. Kale be kilim kal, ís katiw madakudew yak falawa so kuw wandakel dau-dokabaw uyo matam dukumokabu kala.7 Kaleyo kiba ís bo adikum kukan keinadiwo kiba alokso budet ís banim keidinkala. Kale kiba kanodokabiw, beta kibabán kidel teinokabiw ka. Watawo kaleyobá, Kadais ata num Akayam Unemin bansiwsiw man wane ilkádawin keise. 8 Kayonuka ulum kano nulum Akayam Uneminban bomin uyo fakudokabuw, kata nukadil budet ís so ban keimin taw umi tuwkanamokabuw bá. Kata nuka alokso budetís banim umi dam weng bakanin so aketkidel dekuyámin so umi tuw ban bodok-abuw ko.

9 Kale kamakikiw sauk kon goduyamsiuyobakoyamnadile sakadinin kinimmafakbidi atin iso duw keiyamin báyo, yakeisi.10 Kale naka Got afan kalongin banimwanang kinim kan ata sakadinin kukuwmafak kuw faku bom, sanung wan bom,yakot wan bom ade ibakamin got suksukbom keimin iso duw keimin báyo, kalbibá. Watawo kaleyo bá, kiba ken bakandim kadák uyo afan kalongin banim ilisoteinabidiw kayo kala. 11Kale nambakabi beyak kinim bako nada, “naka afan kalin kin-imo.” Kalba! Kata aka sakadin bom, sanungwan bom, ibakanin got suksuk bom, kinimwanang imakan bom, wok mafak wan bikudála aket wakwá bom, yakot wan bomkeimin kinim beta aso atin duw keiyáminbáyo, kalbi kala. Ade kanodin kinim be atinaso tein bomwanin kata wanin báyo, kalbi.

12Kale yak Got amiwanang kinim gu kei-dongin banim keibidiw bidi num sanomasinuta tabe taktakyamokabuw bá, kata beGot alata kuw ken taktakyamokaba. 13Kataafan nuka yak Got ami wanang kinim gukeisiw ita ken nuka taktakyamoduw kala.Kale be Got godin weng uluta bako, “Gotami wanang kinim gu im iwyak tem kawákkinim kukuw mafak fakudin be daw kankeidino.” Kalesu kayo ko.

6Ken Got afan kalin ika yak Got afan kalin

mak ayo ken dew kot keimodiwe?1 Kiba Yesus afan kalin makuw mak aso

wengal fukodaw namti, ayo dew gawmanim kot keim unemin bá, kata kanamin bo

Page 243: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 6:2 240 1 Kodin 7:3kudá nadiwe dew yak Yesus afan kalinitamawo, ita weng taken dá kudámin ko.2 Kiba kal keidi, Yesus afan kalin ita bakandim wanang kinim iyo taktakokabiw. Kayokiba afan kiwta bakan dim wanang kinimbidi taktakokabiw kaí, bo kibil kanodinweng fakam katiw bo ken kibiliwta wengtaken dá kidel bom nadiwo kala. 3 Kibakal keidin, afan kalin nuta tabe ensel iyotaktakyamokabuw kala, kaleyo kiba bakandim kadák weng fakam mada busik takendá kudá bomo kala, kale bo fitin bá. 4 Kibakanodin weng fakam mak fakudiw namti,bo ken kano yak Yesus afan kalin wanangkinimwin banim, kata kenwaluliw ata tak-takoma ka. 5Kale naka weng beta bakoyamim fatom dádono kale nadino ko. Afankilim afan kalin gu bewák be kinim kalkeimin sono ken afan kalin duw ifin alowimi weng fakam daudawa daudawabiw, bekideluloma banimane? 6 Kata kiba bokiliwta kanamongin bo kudá nadiwe aloafan kalin ayo afan kalin dew tam kottaktakin kinim itama, ita imi weng mituyo taktak bidiwe, afan kalongin banimika be itamanbiw. 7 Kale kibilim kinimdew kot keimokabiw uta kuku naduno kibamafak keidiwo, kalokabu kala. Kaleyokiba kinim mak mafak keikamano, yakotwanekamoma, kata kaba kano dabadálawata min keikamokaba beta ken. 8 Kata aloafan kalin nikil fikal kiba, kibiliwta kawk-inum ayo mafak keidawa keidawa bomyakot wanedawa wanedawayábiw ko.

9 Afan kiba kibilim kal, kinim mafak ikaken yak Got ami kasák gu uyo kudulokabiwbá kala. Kaleyo kiba ibakanin weng boafan kalin bá kala. Watawo kaleyo bá, afanweng uyo ki wanang kinim sák sakadininkukuw mafak fakudin so ibakanin got suk-sukin so mak imi kadel kimak sakadinin soasiki afadow isel bada isel bada keimin so10yakotwanin so yak adikumufekufek aketwananla bada ulum kano kudew tad kudewtad keimin so wokmafak wane dawyalin sowanang kinim madik imakanin so keiminwanang kinim bidi atin yak Got ami kasákgu so kudulokabiw bá ko. 11 Madik kibiyoki ilitaw keiyámsiw, kata Got ta be kilimban keimin uyo ginga imu nadale abem keiimuse ade Kamok Yesus Kadais ami windim so Got ami Sinik Abem sok dim so Gotaka bako nada, “kiba keno.” Yakeisa kala.

Kilim dam uyo Got ami win kufádawin lukuta kanamin kala.

12Kinim mak aka bako nada, “naka mewadikum ufek ufek bo ken kanamomino,”kaloma, kata adikum bo kam kidel kuwbikamabune? Bá be. Naka weng bakokalon, naka mew adikum ufek ufek boken kanamomi, kata nalam ufek ufek kan-abi uta kudáli uta tabe namti nadu adon-amomu banim. 13 Ade alo kinim mak bakonada kalokaba, “wanin bo mat ulumi ademat bo wanin ulumi,” kalokaba, kata Gotaka bidi alew alew im mafak dádokabakala. Kaleyo numi dambe sakadinin kukuwmafak umino, kale kidel kusa bá, kata numidam be Kamok ami ade Kamok be numidam umi kala. 14Kaleyo Got aka alam kitidtuw Yesus fikala tá dafose ade bemi leiwalataw ki nuka fom lung kal ifoda matamabokabuw. 15 Kale kiba be kilim kale?Kimi dam be Kadais ami kun teng yán kala.Kaleyo kibaKadais ami kun teng yán bo kenkudew yak leiw wanang kinim imi dam somakuw keidoliwe? Bá be atin kanamin bá!16 Kale be kibilim kale? Kinim alam damuyo kudew yak leiw wanang utama tadatadabiw kaí, alew ika dam makuw keidiwka. Kale Got ami weng uyo bako nadu, alewika kanabiw kaí, “ika dam makuw keidiwka.” Kalesu make. 17 Kata kan kinim ataalami uyoKamokdim fewa, namti ami sinikayo Kamok ami Sinik so makuw keidiw ka.

18 Bemi dam ata faku nadino bakoyam,sák sakadinin kukuw mafak bo kudá sak-abamino!” Yakbi. Yak ban keimin madikbo kalo umi ban keimin, kata atin sakadininban keimin be atin kinim alam dam kuwmafak dákamin. 19 Kale be kibilim kal kei-domo, num dam be Sinik Abem ami Yol amka, kalino. Got ata SinikAbembedauyamseade Sinik Abem aka kilim dam tem be kala.Kiba atin kibilim adik dáw bá, kata kiba Gotami ko. 20Watawo kaleyo bá, Got aka kisoldukum tuw mo imuse, kayo adikum kilimdam tuw Got win kufádawin kala.

7Wanang dikin kinim dikin imi kukuw uta

ko.1 Kamane naka kilim dil sauk kon tem

dákadánamsiw bemi sung uta yán kiya-mono kali. Kale nami weng yán kiyaminayo ki kinim kan ata wanang mak kudomibanimo, kala kaí, be atin kidel ko. 2 Katasakadinin kukuwmafak seng kuw kanabiwkala kaleyo kinim makuw makuw iyo akalalam kadel so kei bada wanang makuwmakuw ikil ilim kimak so kei bidiw keiminkala. 3 Kinim aka kadel umi dam aket

Page 244: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 7:4 241 1 Kodin 7:24fukanba ayo kukámam bada kadel ukal ki-mak ami dam aket fukanbu uyo kukádawbudu keimin kala. 4Kadel umi dambe ulumadik dáw bá, kata be kimak ami ade leiwmakuw be ki, kimak ami dam be alam adikdáw be bá, kata be kadel umi kala. 5 Kibakibilim dam uyo, atud atudin bá, á bedealew weng kidelu suksukin atan dukumwakumam ale au naduwano kale nadiwokuw ko. Kata alo yanol tada tada dekamki dam makuw keidiwo, Mafakim ayoabin wakudawiw tad imkukuda kutinodiwbanim keidin kala. Watawo kaleyo bá,kibilim dam uyo ken adomamodiw banimkayo ko. 6 Naka bo atin weng kitid wengbako kanamin báyo yakbi bá, kata wengkal keimin buta bakoyamino bo kibilim sanko. 7 Kale nam aket fukanin adikum kibamaek nalataw kawkes keimino, kalbi, kataadikum nuka kikiw makuw bá. Kale Gotakamin gelemin dauyam kawkes ikil, yakeinadane wanang dikin kinim dikin keiminikil, yakei ausa ko.

8 Bela wanang kinim kawkes keidiwe,wanang kinim kadun keidiw kimi sunguta bakoyamono, kali ayo ki, kiba nalatawkawkes keidoliw be keno, yaki. 9 Kata kibaken kilim dam uyo adomam kin modoliwbanim kaí, kiba wanang dikin kinim dikinkeidokabiw, ata ken ko. Watawo kaleyobá, kiba kudá bom nadiwe sakadinin aketwananyamokabu, be kidel bá ko.

10 Wanang dikin, kinim dikin kimi sawaabem mak dauyamongin keimi, be namisawa bá, kata be Kamok ami sawa ko.Suwayo katow kal bako nadule, “kadel uyoulum kimak dabadámin báyo.” Kalesu.11 Kale uka bo kanodu kaí, ulum kanokawkes ki teinuk kala, alo bo ken kanoteinomu bá namti, ayo aket makuw keinadule tad, ulum kimak ayo fakiw dádabaduluk kala. Ade kimak akal kadeluyo kudámin bá. 12 Ade madik imi wengbakoyamokabi, be Kamok ata bakoyamono,kanaba bá. Kale bo nalam aket tei bakoy-amokabi ko. Afan kalin aka afan kalinbanim wanang kudulane uka bako, “au,naka alaso teinokabino.” Kalesu namti,kimak aka alam kadel uyo kudáyámin bákala. 13 Ade afan kalin wanang uka afankalin banim kinim mak dabudulune, akabako “au, naka uluso teinokabino.” Kalesakaí, kadel uka ulum kimak ayo dabadáminbá. 14Kale kimak Got afan kalongin banim,aka Got afan kalin kadel uso teinano, kadel

umi sok dim aka abem keidak ade kadelGot afan kalongin banim, uka Got afankalin kimak aso teinuno, kimak ami sokdim abem keidokabu ko. Kale nam wengbakabi, be weng dam bá kaí, imi man beabem keidoliw banim, kata imi man bidiabem ka.

15 Kata kimak afan kalongin banimokadel afan kalongin banim ika afan kalinkimako kadel dabadálumo kala kala iwkaí, bo ilim san ken imadáliwo kanamodiwko. Watawo kaleyo bá, alo Got aka gándáyama kiba abino kale dakbu kidel kuwbiyámino, yakeisa kayo make. 16 Bela aketfukan dádin, kadel afan kalin kuba, kimakafan kalongin banim aso teinokabaw kaí,kuba ken dakádawin so keimawo, Got akaken kail bá takeikudawoma manon ade alokimak afan kalin kabal kadel afan kalon-gin banim uso teinokabaw kai, kawta tabedakámamin so keimawo, Got aka ken kailbá takeikumamoma manon kala.

17 Kata makuw makuw kiba, Got alamkanodin kukuw belata kana bom biyámino,kale dauyamse uta kuw ulum kano fakubiyámin ko. Kiba yakno áliwo Got gándáyamse kaí, ulum bu ki fakudin kala. Kalesawa bela nalata Got wanang kinim guadikum imi dauyami ko. 18 Kinim makGot gán dádawa kál wakelin ban bomsanamti, beso kuwo kale aket luklakin bá adekinimmak Got gán dádawa kál wakelin banbodongin banim namti, aka kál wakelinban bomin bá. 19 Kale kamane kadák ayoki kál wakelin ban bosiwo, bodongin banimbeta atin babid bá, kata Got alam kanaminoyak bada kidimin ata ki atin babid kala.20 Makuw makuw kiba kibilim kano áliwo,Got gán dáyamse bewák ki teinin kala.21Kiba kinim mak imi akfak tem áliwo, Gotgán dáyamse kaí, umi aket bo luklakin bá,kata kiba ken leiw so maek gulbal kinimkeidoliw namti, be ken kanodino, 22 kinimmak imi akfak teinámin kinim kei alawo,Kamok gán dákamse, kawta Kamok amigulbal kinim ka. Yak kan kawta gulbalteinalaw Kamok gán dákamse, be kabaKadais ami akfak teinámin kinim. 23 KibaKadais alata nalamino kale mo imuse kayoalami kei nadiwo wanang kinim madik imiakfak tem teinámin kinim wanang keidon-gin dakodin kala. 24 Kaleyo nikil fikal kiba,alokso biyámin kukuw Got alaso biyáminuyomakuwmakuw kiba kibilim kano áliwoGot gán dáyamase abin ki teinámin kala.

Page 245: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 7:25 242 1 Kodin 8:625 Kale kamane bela mining sei, kuet

gaung kadim bidiw, imi sung bakoya-mono kanami be Kamok ata bakonamano,bakodongin keimi bá, kata be nalam aketfukanin uta bakodono kanami. Kale kibabe aket kunam afan kalin kala. Watawokaleyo bá, Kamok alata aket budunin ku-namse kayo ko. 26 Kale kamane be kan-odin idumdukummatam tadeba, kayonamaket kiba kibilim kano tein bidiw ki kanoteinokabiw uta keno, yakbi. 27 Kale kabawanang dikin kaí, leiw fen bom wanangbo kudálono, kalin bá ade kaba kawkeskaí, wanang fen kámin bá, 28 kata wanangkudulaw kaí, be ban keidaw bá ade miningwanang kawkes ukal kinim mak dabudulukaí, uka ban keidu bá, kata kan ata wanangkinim budubiw, ika ilim biyámin uyo fitinseng kanam unokabiw. Kale naka kimifitin seng beta nam aket kiba fakudoliwbáyo, kale dakoyamono, kale nadiyo bak-abi. 29 Kale nikil fikal, nam bakabi mit beKamok ami wok fakádawin atan uyo sengbongin banim kayo wanang dikin kinimdikin ika kawkes taw kei bidiw, 30 amanbiwika bisok teinin taw kei bidiw, idak teinabidiw ika bisok teinin taw kei bidiw, ufekufek sánbiw ika ufek ufek bo ilimi adik dáwtaw keimin bá. 31Ade kan kiwta bakan dimumi ufek ufek uyo kiba yak kawák abe umituw kana bom nadiw uta tabe kimi babidkeiyamámin bá, watawo kaleyo bá, bakanteinu bula banimokabu kala.

32 Nam aket kiba bakan dim ufek ufekaket luklakin bo kudálin kala. Kinimwanang kudongin banim kawkes akaKamok ami ufek ufek luk ki dudulokaba.Watawo kaleyo bá, aka be Kamok ami aketkidelawanuko, kale nadano kanaba kayoko. 33 Kata kinim wanang dikin aka kanobakan dim kadák ufek ufek uta kana bomalam kadel kalfalin kukámamono kanaba.34Ade aka aket alew keidawbuduno yak utakanamone maek uta kanamone, kalanba.Ade wanang kadun sawil kinim kudonginbanim so wanang sei so ika ken Kamok amiufek ufek luk kuw dudulokabiw, ika ilimiaket wananyamin be ilim aket so sinik sodam so uyo adikum Kamok kudawokabiw.Kata wanang kinim dikin uka bakan dimkadák ufek ufek uta kana bom ulum kimakkalfalin kudawono kanabu, watawo kaleyobáuka aket alewkeibu kayo ko. 35Nakabelakimi luk ata bakayabi, kata naka wanangkinim dikin keimin báyo kale leiw atiyabi

bá, kata nam aket kiba leiw kidel kuw abonadiwe yak di maek di yongin banim alamKamok aket kuw kudawin kala, kaleyo ko.

36 Kata kinim mak wanang gaung kadimbu uyo weng bodawiw aka utamomowanang bo anggek ade uka ken alewkámodiw banim, kata aka atin aket kumamkudono, kalba kaí, aka ken wanang bokuduloma ka. Be ban keidokaba bá. 37Katakinim aka alam aket fukanin uyo adomambom alam aket tetu naka atin wanang somak kudomi banim kalanba kaí, aka beken keiba ka. 38 Kaleyo kinim mak wanangkudula kaí, aka be kanoda ade kinim makwanang kudulongin banim dakobe kaí, ataatin tam so kidel keibe ko. 39Wanang kinimdikin uka kimak fikalongin banim tein benamti, uka yak kinim kukum kudulonokalin bá, kata afan kimak ayo fikalano,beta uka ken ulum aket kinim mak kudonokalomu be ken, kata kinim be Kamok amiaket kudawsa kinim ka kaleyo kuw ko.40 Nalam aket fukanin ayo ki, wananguka asawil kinim kudulongin banim kanoteinokabu kai, uka kalfal bom bokabu. Kalenam aket nam weng bakabi, be Got amiSinik Abem alaso keno, kalba ko.

8Ibakamin got wane ilkádawin sung uta ko

1 Kamane naka ibakamin got ufek ufekwane ilkádawin sung beta bakoyamonokali. Kale nulum kal adikum nuka kalkeimin so ki buduw. Kale kal keimin bekanoyama matam nulum tok bakamaluw,kata aket kudawa kudawain ukal im kitidmoyábu. 2 Sák kinim mak aka bako nada,“nata ufek ufek mak adik mit kal keisino,”kalba, kata aka ufek ufek madik alam kalkeidongin uyo mak kal keisa bá. 3 Katakinim kan ata Got aket adik dáw kudawsakinim ayo Got aka kinim be alam kal keisakala.

4 Kaleyo naka kinim wanang imiibakamin got wane ilkádawiw umi iminwanin umi sung uta bakoyamono, kali ko.Nuka iniman ibakanin got wane ilkádabiwbe ken wanoduwe? Adikum nuka nulumkal nuka ibakanin got ami kitid akfak tembuduw bá, atin afan Got be makuw atakuw kala. 5 Kaleyo afan be ufek ufek wintakuyam got, kalesiw be abid so bakan sobidiw kaí bidita iwkuk bá. Kale wanangkinim ika ufek ufek seng bidita num kamokade goto, yakanbiw. 6 Kata nutane Natim

Page 246: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 8:7 243 1 Kodin 9:12Got be Got makuw alafin. Kale ufek ufekadikum bo alimiyo kal tasu ade nuka alamibidaw buduw ade num Kamok be YesusKadais makuw alafin. Kale ufek ufekadikum bo alam dim kal kidel kusa adenuka nuluso alam dim nulum biyámin uyokudusuw. 7 Kata be kinim wanang adikummak kal keidongin banim, be watawokaleyo bá, madik ika im kukuw uyo kanamtad bi kamane kal kudábiw. Kale ibakaningot wane ilkádawin kayo wanin ibakaningot fet dawkádawin wanokabiw namti, ikaaket fukan dádomo wanin be ibakanin gotamine, kale im kal banim wanin be abemegulake, kale wane sidiwo fatom tabane,atamomo au be mafak keiduwe kaleyábiw.8 Kata wanin bo ken dakoyamu maek Gotmewso tadoluw banim. Kale nuka waninwanongin dakodokabuw, be im mafakdádokabu bá ade wanin wanokabuw akalkidel imudokabu bá. 9Kayo kiba be ata bomnadiwo kala. Watawo kaleyo bá, bude kabawanin bo ken wanomino kalokabaw, katawanango kinimo afan kalin katiw kei bomam aket kanamin be ban keimino, kalbaayo kanodawaw wanin bo wane nada bankeidoma kala. 10 Kale kami ibakamin gotYol am wanin wanbaw, be watawo kaleyobá, kalam kal keidomo be nanbidokabubá ka, kale kanabaw. Kata kinim afankalin katiw aka am fukanin Yol am waninbe mafako kalin aka katama Yol am kalwanin wanbaw ka, kakokaba kaí, kamikanabaw uta tabe kinim be aket dakfodawoYol am wanin wanokaba. 11 Kale kafadowafan kalin katiw mada am guew duduKadais be fikalese. Kale aka mafakokaba,watawo kaleyo bá, kal keisaw kalawta boken kanabino, kalanawo kayo ko. 12 Kalekaba be kanabaw kaí, be Kadais ami bankeidabawka. Watawo kaleyo bá, kawkinumami aket bako nada yak be ban keiminufek ufeko kalba uyo kawta kawkinum ayoban keida bom alaso daw kitid sáni alammafako kalba uyo kanodako kale kanabaw.13Kayo naka wanin wanedi nalam nafadowkanodawi ban keida kaí, naka alo waninbe wanomi banim. Kale naka wanin bemiwanin uyo kudálino, nakanum ayo bankeidoma banim, keida kala.

9Faul be weng dew kámin kinim madik il-

itawo kalin uta ko.1Naka gulbal kinim adeweng dew kámin

kinim ka. Naka afan nalam kin Yesus

nulum Kamok ayo atamsi. Kale nami wokfakubi umi dam abubu ude Yesus afankalbiw kiwta ka. 2Madik ika au, aka wengdew kámin kinim nakodiw banim, katakiba au, afan aka weng dew kámin kinimo,nakbiw. Kale be kim Kamok dim biyáminkukuw uta kuku naduyo aka Kamok somakuw kei nada weng dew kámin kinimkeiseno, nakbu ka.

3 Naka wanang kinim madik nam abinteinámin bu taktakbiw, kayo naka imiweng yán ade belata kiyamono, kali. 4Kalekibaweng dewkámin kinimmadik ika iminso wok so dawkáya bom im kinkinbiw. Kalebe naka nalaso ken kananamodiw badebá? 5 Kale nuka ken kábuw uyo nulumkadelal afan kalin iyo ken imadew nulusokámoduw báye? Alo Kamok alam nikil soweng dew kámin kinim madik so Bita soika ilim kadelal afan kalin iyo iliso imadewkábiw make. 6 Bade Bánabas so naso alewnuta kuw nulufin nulum teng tuw kisolwok faku bomnaduwo imin so akálanin amso uyo sánokabuwe?

7 Kiba be atamin. Un tabudin kinim akaken alata kisol fen bom fakamomane? Bá,be gawman ita kisol be kukádawábiw. Kalekinim so mak imin sun kai bom nadaneimin dam uyo mak alami wanoma banimkeiyábaw bá. Ade adikum siwsiw ifeminkinim ika ilim siwsiw muk wok bo la bomwananábiw ka. 8 Kale be kinim imi aketfukanin kuw kanamaliw bá, kata á be Gotami sawa abem uluso be kanam kalesuka. 9 Kale Got Mosus sawa abem dau-dawsa uyo wengmit makuw bemi sung ayobako, “iniman akis wit kes budung takelbuuyo bon tem atimamin bá.” Kalesu. Bewanin wanin leiw atimamin kala, kaleyoGot ami iniman akis umi sung bakosa beaka umi aket kuw fukanbane? Bá be, 10 akaatin numi dinang uta bakaba. Kale Gotgodin weng be numi goduyamsa ka. Kalekinim alew mak wok makuw faku bommak ata bakan andakel bada mak ata ufekufek sun kai bada keibiw. Ika kano kaí,naduwo umi yán uyo yanol utamumo, kalemimin dok di bom kanabiw. 11Kala kaleyo,numi Got sung kidel bakayam kámin bekim aket tem ufek ufek sun kaimin tawkeibuw kala. Kaleyo kiba nuka ken wanineilim kale uyo kim dim kal kudamoduwe?12 Kiba weng dew kámin kinim madik iyoau, yakei kin diyamokabiw kaí, á nuta atintam so au yakei, kin diyamongin, kata nuka

Page 247: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 9:13 244 1 Kodin 10:2mak kuyamino kale dákadálongin banimkeiyábu. Nuka masi adikum num idumkuyamuw kudew unom nadiw Kadais amisung kidel uyo atiyamu kidilongin banimkeidoliwo, kale naduwonuka nuluta nulumidum uyo kudew tabebuduw kala.

13 Kiba bo atin kilim kal, kinim kan itaYol am kaw tam umi wok fakudokabiwika wanin bo kaw tam kal kudámaliw adebowál wane ilkádawin bán wok fakuyábiw,ikil ufek ufek wane ilkádawin madik bokudu waneyábiw. 14Kale leiw makuw be kiKamok aka sung kidel bakan kámin ika ilimweng bakanbiw kaw tam kal ilim kisol uyobudumino kalesa.

15 Kale naka kisol mak kunamino, kaledákadámongin banim dakobi make. Nakasauk kon belata aket fukanin mak dokugoduyamino, kamane kiba mit kei nadiwkisol mak kukánamino, kale nadino bá.Kale kiba masi kananamiwe, nami idakteinabi uyo banimomu kala. Kale nadinosák kanamom um dim kal yak abono, kalbi.16 Kale nalam sung kidel bakan kámin, benalam tok bakanin umi mit uta bá. Katanalam sung kidel bakanin bo Got alatagán dánam kanamalo nakeise. Kale namisung kidel bakanin kudálon kalomi umimafak be katiw keinamomu bá. 17Naka alonalam aket tei Got sung kidel bakanokabikaí, naka umi yán uyo kudalomi ka. Katanalam aket tei kanabi bá namti, naka sungkidel uyo bakanono, be Got alata kanamalokale wok kunamse ka. 18 Kaleyo umi yánuyo yaknámin uta keidokabu? Nam yánade bela ka, naka Got sung kidel bakaninuyo min kukayamokabi, kayo naka be leiwsono naka um kisol mak kunamino, kalomibanim.

19 Kale naka gulbal kinim ade kinimmadik imi akfak tem bomi banim. Katanaka nalami uyo adikum kinim imi akfaktem une nadino ken wanang kinim sengkuw bakadu imadew maek Kadais mit temdádono kanabi ka. 20 Naka Yu Kayak il-itaw kei nadino imadew maek Kadais mittem dádono, kale kanosi. Got aka makbakonam, “kaba Mosus sawa abem uyomak abodalo,” nakongin banim, kata nakasawa aboyámin kinim taw kei nadi teinbikala kaleyo naka kanodino kinim wanangsawa abo bidiw iyo ken dakoyami, ika ilisoYesus au, akino, kalbi. 21 Kale yak kan atasawa abem banim, itane nakal kano sawa

banim kinim ilitaw keisi. Naka beta kanoy-amino Got tabe yak sawa abem banim iyokail bá takeikuyamako, kale kanosi. Kataatin nakal Got ami sawa abem uyo banimbá. Naka Kadais ami sawa abem akfaktem teinbi ko. 22 Leiw makuw be ki nakaafan kalin katiw ilitaw kei nadi dakoya-mono, kalbi be ika Yesus au akino kalekanabi. Naka mew adikum kinim ilim ufekufek kanamin leiw seng seng uta kanamomnadino kinim madik mak dakoyami, ikaYesus au, akino, kale kanabi. 23 NakaGot ami sung kidel umi luk uta adikumbo kanamino, Got aka nalam dakonamasetaw wanang kinim ikil makso seng kuwdakoyamako kale kanabi kala.

24Kaba kalam kale? Biyaku tow kamkamdim une bom yán kudumo kalin kinimika adik kikiw biyaku unokabiw, katamakuw ata kuw umi yán uyo kudokabakala. Kaleyo ulutaw, kaba biyaku tabenadawe nalasik tow kamkam dim abe yánkudulono, kale wabading waktam dá ta-bal kala. 25 Kale kinim adikum biyakuunumo, kalebiw, ika kidela kitid tabe kitakamom nadiwo beta ilisik gebom towkamkam dim nadiwe yán sun sun bokabubanim uyo kuduyábiw, kata numi biyakuabebuw bemi yán kudokabuw be sun kuwbokabu. 26Kale nam biyaku abebi be kinimsák ding banim biyaku kámin taw keibibá. Ade naka kinim kuwlang adim ginintaw kei bom teng bidenbi be sák bisok sobidenbi bá. 27Kale naka nalam kuwlang bedok nalam dam ki faubi. Kale naka dambo kanamámino, nalam weng kidinamuko,kanabi. Kale naka nalam wanang kinimmadik nalam weng bakayabi ita tow yánkuduliwe, nalami uta tow iw kulel kei towkudongin danim dako fatom keinamomakala, kaleyo kanamábi ko.

10Isadael kayak imi kukuw dim kal utam kal

keimin sung uta ko.1 Nikil fikal nam aket kiba fukan dádino

kalbi, nulum awadik kasal imi Mosus yánaboyámsiw iyo yaknoyamsu. Adikum ikaibin akfak tem kal ibin uta dám fako kálged moyamuno, ken leiw sol wok kas uyoluko dau yak abensiw kala. 2 Kale bemikanosiw umi kit uta kuku naduyo ika ibintem so sol wok tem so be kal Mosus amiibik tein kámin kinim kei wok ban bomin

Page 248: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 10:3 245 1 Kodin 10:28bosiw. 3 Ade adikum ika Got Sinik iminmakuw be ki wananámsiw 4ade adikum ikaGot Sinik wok makuw be ki wananámsiw.Kale ika be tum sinikso be iliso badano, tumbemi dim kal wok be wananámsiw. Kaletum be Yesus Kadais alata ka. 5 Kata ikaGot weng mak kidilawongin dakodiwe, Gotaka wanang kinim seng iyo mak kalfalinkuyamongin banim kei nadano kayo akaanang iwán sed gisa bakan kal kanoyamasák fikale kuá teisiw.

6 Kale bemi kanosiw be numi kukuyam-siw, kayo nuka imi kanabisiw taw, numiaket uyo kudew yak ufek ufek mafak umidimam aket wanin bá kala. 7 Kiba bidimikinimwanangmadik imi ibakamin got suk-sukbisiw ilitaw kei ibakanin got suksukinbá. Got ami godusa weng uyo bako nadule,“wanang kinim bidi dák tein fakadá nadiweimin so wok mafak so wan bom nadiwematam ban itol wi bom keimsiw, be bankeimin imi kanamaliw tawo.” Kalesu kala.8Nuka kinim itawkei naduw sakadin káminbá. Kinim wanang bidimi madik dengebako fakiw fakiw 23,000 ika be kanam ká-mom nadiwo am makuw dána ki fikalesiwkala. 9 Kale nuka Kamok be daw kukuminbá, kinim madik bidi kanamiwo, faimkuntabe anusiw. 10 Kale kiba weng duduyáminbá, kinim madik bidi weng dudu tabiwo,kinim amin ensel tabe nada anuda fikale-siw kala.

11 Kale adikum bumi kanaya bisu, benumi kit kukuyamsiw. Kale be Mosusata num goduyam be uta bom nadiwoyakeisa. Kale kamane num teinbuduw atanuta dil kit umi kanamámsu ude num atankal matam tadebu. 12 Kale be kinim kankawta aket fukan dá nam afan kalin be kitidtabesano kalbaw kaí, kaba kidela kitid tabekutinodaw banim keidal kala. 13Kam kuku-min tad katamu kaí, finang dádomo, aunam namkukumin bo madik imi imkukubumakuw be ki tadu ka. Kalal kala, kata Gotaka sun kuw dakokama kitid tabe nadawokam kamkukumin uyo kutinodaw banimkeidokabaw ko. Watawo kaleyo bá, kamkamkukumin tad katamokabu kawák uyoGot aka kam kitid moda ken kamkukuminuyo kutinodaw banim, keidokabaw kala.

14 Kaleyo atin nalam duwal kiba,ibakanin got suksukin uyo atin kudá yakkaek abin kala. 15 Kale naka wanang kinimkan ata ufek ufek mit ken kal keidoliw imibakanyabi. Kale kibil kibiliwta nam wenguyo afetudin kala. 16Kale nuka nulumwain

wok Kamok alam bán dim teinbu, butaKamok suksukla bom ken keiyo kalum kala.Kale be nuka wain wok kuduluw kaí, nukaKadais amifikalese kaimmakuwbeki kikiwkudabuw. Ade nuka budet sidel sidel daugelebuw be Kadais ami dam makuw be kikudabuw. 17 Kale nuka kinim wanang sengkata keidoluw, nuka budet makuw bemiwanbuw beta kukuyam, nuka Kadais sodam makuwo, kalbu ka.

18 Kiba Yu Kayak ilim kukuw be aketfukan dádin, ikil iliso Got wane ilká-dawin bán umi iniman uta wan bomdek amki tada tada makuw kei bom Gotkalfalawábiw. 19 Kale naka afan kalon-gin banim imi ibakanin got wane ilkád-abiw beta atin babido kalono, kalbi bá adeibakanin got be mit sono kalono, kalbi bá.20 Kale nam bakodono, kalbi ayo ki kankinim imi ufek ufek kudew tad ibakaningot imi dakáyabiw, be afan Got ami dakád-abiw bá, be sinik mafak mafak imi waneilkáyabiw kala kalono, kalbi. Ade nam aketkiba kal keidin kala, sák imi ibakamin gotwane ilkáyabiw imin sinik mafak mafakso makuw gei dau wanbiw, be kiliwsoimin uyo wanokabiw namti, sinik mafak somakuw keimodiw kala. 21Kiba wain wok soimin so uyo ken Kamok ami bán kal wanbom nadiwe alo yak Mafakim ami bán kalwan bom keimodiw banim be. 22 Kim kan-abiw be Kamok ayo kanodawuw titiyamakokaleyone? Kim gadel be Kamok ami gadelakadawsane?

23Wanang kinim madik ika bako nadiw,“sák ufek ufek bo ken luk bala kanamod-uwo,” kalanábiw, kata ufek ufek adikumbo kilim dakoyamomu banim ade madikimi dakoyamomu banim ko. 24 Kinim makaka alami luk ki dudu kidelámin bá, katamadik imi luk dudu dakoyama kideláminuta kanamak kala. 25 Iniman dam uyoiniman dam sánin bán kal sánbaw kaí, budekudu nadaw wanin kuw bo, kaba aket alewkeiyámin bá. 26 Got ami godusa wenguyo bako nadule, “bakan so mew adikumkin bádu so umi bakan dim teinbu so boadikum Kamok alamino.” Kalesu make.

27Kinim Yesus afan kalongin banimmakweng umtikam tadaw alew nam am kalwanin wanokabuwo, kaka. Kaba aket tetdau unono, kalaw kaí, kaba wanin adikumkukama uyo aket alew keimin banim ulumwanin kuw ko. 28 Kata sák kinim makbakokam nada, “imin be ibakanin gotwane ilulabiwo,” kaka namti, kaba kinim

Page 249: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 10:29 246 1 Kodin 11:20bakokama ami luk so aket fukanin umi lukso dudu nadawo wanin be kudálal kala.29Kale nam bakabi mit be kalam sung bak-abi bá, kata naka yak kinim mak ami aketfukanin umi sung uta bakabi kala. 30 Kalenaka nalam wanin uyo Got ken keiyo akbinamti, watawo kaleyo sák kinim mak namiwanin Got ken keiyo akei wanbi uyo ibikweng bakanamokabiw?

31 Beta kaleyo, kaba imin wananodaw sowok wanodaw so mew ufek ufek adikumso kanamaw kaí, kaba bo adikum bo kanabom Got win kufádawal kala. 32Kale kinimYu kayak kata keidoma, Mifiw kata kei-doma ade Got afan kalin wanang kinimkata keidoliw, iyo kam kukuw uta kanodawimi maek Got mit tem tademin leiw uyoatiyamin bá. 33 Kale naka leiw makuw beki kana bom nadino wanang kinim adikumiyo kanaya bidi kalfalino, yakanali. Kalenaka nalami luk kuw dudulono, kanabibá, naka wanang kinim madik imi luk utadudulono, kalbi. Kale naka beta kanamino,Got wanang kinim madik ika ban keiminwatakoyamak kala, kale kanabi ko.

111 Kale kiba nam kukuw kukuyabi umi

abodokabiw, be nalam Kadais alam kukuwkukunamase abobi taw uta ko. 2 Nakakimi tok kuw bakanyabi, watawo kaleyo bá,kiba sun kuw nam aket fukan bom nadiwekukumin kuyamsi uyo abobidiw kayo ko.

3 Kamane nam aket kiba kal keidomo,kinim adikum imi gebom be Kadais atakeidane, wanang adikum imi gebom bekinim ita keidiwe, Kadais ami gebom beGot ata ka, kalin kala. 4 Kale kinim adikumkan ita gebom aki kudá, kalám gu kadákal,Got ami lum baka bom Got suksukla bomkeibiw kaí, ika ilim gebom Yesus ayo winkufádawongin banim keibiw ko. 5 Adewanang makuw makuw ikil kano kan utaulum gebom atidongin banim Got suksukbom Got ami lum weng bakan bom keibunamti, uka ulum kimak fatom dawkádabuade wanang gebom kon adikum fadet bitonadu fatom keibu wanang ulutaw keibuko. 6 Kale wanang uka ulum gebom ati-dongin banim namti, á bede gebom konuta bitoduk. Wanang uka ulum gebomkon bitámine gebom kon dákimine, be umfatom kale gebom uta atimuk kala. 7Kinim

akal alam gebom uyo atidoma banim kei-dak, watawo kaleyo bá, aka Got ami kit adeGot ami lamlam kayo ko. Kata wanang ukakinim ami lamlam ko. 8 Kinim aka wanangumi dam tuw kidel dausiw bá, kata wananguta kinim am dam tuw kidel kusiw. 9 AdeGot aka wanang dakámamak, kale kinim bekidel dausa bá, kata, aka wanang uta tabekinim dákadáwuko, kale wanang bo kidelkusa. 10 Kale bemi mit ata wanang ukagebomuyo ati kudáluno beta kukuduno, auuka kinim akfak tem bune, kalokabiw kala,kaleyo ensel iliso umi akfak tem uneminuyo kal keidokabiw kala.

11 Kata Kamok am kin dim be wananguta kinim am iwkuk keidawune, kinim atawanang umi iwkuk keimama, ausiw kala.12 Kaleyo wanang uyo ki kinim ami damkalo taku tasu. Kale ulutaw ki kinim akawanang ulum dim kal dawkanábiw, katamew adikum ufek ufek uyo Got ami dim kaltadebu ko. 13 Kibil kiliwta bemi weng betaktakudin kala. Wanang uka Got wanangkinim gei dubiw tem be, ken ulum gebomuyo atidongin banim tad Got suksukla-womune? 14 Adikum kilim kukuw katakana kuku kinim gebom kon kimisung sobidi fatomo kalesu. 15 Kata Got aka gebomkon kimisung wanang kumamsa kaí ukabe kano gebom atimamako, kale kumamsaade bewanang ulum lamlam. 16Kayo kinimso mak kanodin kukuw be báyo, kalanakaí, naka bako kalon, be Got wanang kinimgu nulum kukuw kayo nuka yaknoduluwbanim ade yak Got wanang kinim gumadikmadik tein uniw ikil kukuw makik so makkanabiw bá.

Kamok ami ban imin wanin sung uta ko.17 Kamane nami yak kano maek kano

kalin weng mak dauyamongin keimi, benaka kimi win dafoyamongin keimi bá,watawo kaleyo bá, kim Got wanang kinimgu tada tada gei dukanbiw iwyak tem ufekufekmak kanabiw bewák be atin kidel sengkanabiw bá ade be dakáyamomu banimko. 18 Kale naka kamakikiw kidilomo, kibakim Got wanang kinim gu tada tada geidukanbiw iwyak tem bewák be gu alew keibom wengal kalbiw ade naka weng madikmak bo kidibi, afano, kalbi. 19 Awo bo aketluklakin bá, bo wengal fukan bidiwo kal keiau, beta Got kinim tatun, beta afan kalinbalut balutba, kalin buye. 20Kiba tada tada

Page 250: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 11:21 247 1 Kodin 12:10bom sák imin uta wanbiw, kata Kamok aketfukanin ban dukámin wanin uta wanumo,kale tadebiw bá. 21 Watawo kaleyo bá,wanin wananiw ukul makuw makuw kibakinim madik im leiw fenongin danim, ki-wsik wanin wanumo, kaleyábiw. Madikitane tad wanin iwábiw ade madik itanewanin seng wananábiw ade madik itanewok wain iwábiw ade madik itane wainwok seng wanan bom nadiwo aket dakwankeibidiw. 22 Kale kilim am kal ken imin sowok so uyo wane nadiwo kiba Got wanangkinim gu so win banim im wanin kudewtademin banim so iyo im fatom dákanon-gin banim keidin kala. Kaleyo naka kibawatawo yakokabine? Mew kanabiw umitok uta bakoyamokabine? Atin afan nakakim tok so mak bakayamábi bá ko.

23Naka Kamok alam ban dukámin waninkukuw kunamse, beta nasik kudáyami yakkimal abesu. Kale be Yuddas ayo Yesus gidauyamono, kalesa bemi midiliw kawákalYesus ayo budet faku nadale 24 Got kenkeiyo, akei fako ku nadale bako, “bela kuduwanino, be nalam dam kimi dauyami ko.Be kana bom nadiwo beta leiw taw keidanam aket fukan dákanin.” Yaka, 25 budetwane nadiwe ulum kanoda ulutaw ki dákwain wok faku nadale bako, “bela Gotami alam wanang kinim so alokso abinokalin nalam kaim tuw kidel daudokabi ko.Wane nadiwe beta leiw taw keida, namaket fukan dákanin.” Yakeisa. 26 Kalekiba yaknámin atan kal budet be wan bomnadiwe wain wok be wan bom keimokabiwbeta kiba bako, “Kamok be num fikaleyam-seno,” kalanokabiw. Kale be alam kanamsidiw si ayo asiki tadak kala.

27Kaleyo kinimmak sák Kamok ami iminso wain wok so uyo wanba kaí, aka Kamokami dam so kaim so imi ban keiyaba kala,28 kaleyo kinim mak wanomi buyo kalakaí, kamakikiw alam aket kaok usik taktakku kidelu nadayo budet so wain wok souyo kudu wanak kala. 29 Kinim kan atabudet so wain wok so wanba, kata iminso wain wok so be Kamok ami damo ka-longin banim kaí, aka budet so wain wokso uyo wana Got tabe daw mafak dádok-aba. 30 Kinim seng kiba beta kana bomnadiwo kayo madik iyo ki asanin dukumkuw keiyábiw. Madik ika kal balut kuwkeiyamába ade madik itane atin kanamunomfikalanábiw kala. 31Kata nuka nulumaket usik taktaku naduwo Kamok ami ban

dukámin wanin wananokabuw, beta Gotaka mak taktak imkanoma banim keidok-aba. 32 Kata Kamok aka kano taktakyabomkukuwkukuyamadudew tabuwo, betanuka imadewyakbakankayak iso imaku immafak dádoma banim keidokaba ko.

33Beta kaleyo nalamnikil fikal kiba, nikiltada tada tubudu Kamok ami ban dukáminwanin wanumo kalaniw kaí, mak asik wanawanain bá, madik imi kin mo sidiw simakuw kikiw faku dá nadiwe adikum kikiwkuw wanin ko. 34 Ade makuw mak tewdukum keikama wabising wanono, kalawkaí, kalam am kaw tam kal kidela waninwane tademin kala. Kale kiba be kanotada tada bom kanamokabiw beta Got ayotaktaka imudoma banim keidokaba. Kalenaka tad nadino makso beta kanamin kalekukuyamokabi ko.

12Sinik Abem ami ufek ufek min gelemin

kukayaba umi sung uta ko.1 Atin nalam nikil fikal, kamane naka

nam aket Sinik Abem ami min geleminufek ufek kukayaba umi sung uta kidela kalkeiyamono, kali ko. 2 Kibilim kal keibiw.Kale kamakakiw afan kalongin banim uyokiba ibakamin got imi weng bakanodiwbanim, ita ta bom adiyam imadew yakkukuw mafak bán dim kal biyámsiw kala.3 Kaleyo naka bakoyamon, kinim mak GotSinik tabe dakodawa weng bakanba, akaYesus be gán abumoma banim ade kinimmak Got Sinik ta bom adilawongin banim,aka kenYesus be Kamoko, akoma banimko.

4 Kale Got ami min gelemin kukuw boseng seng, kata SinikAbemmakuwalamiyokal tadebu. 5AdeGot amiwok fakádawinboleiw seng seng, kata be Kamok makuw amiwok ki fakádabuw. 6Ade Got ami wok faká-dawin kukuwbo leiw seng seng, kataGot bemakuw ata adikumwanang kinim imi kidintem kitid dauyama kenwok bidi fakádabiw.7 Sinik Abem ami min gelemin wanangkinim makuw makuw imi wok fakube, beken atamuduwadebeGotwanangkinimguimi dakáyamin. 8 Kale Sinik Abem makuwalata ki kinim mak aket kidel fukanin soweng bakanin kitid daudaw nadale kinimmak kal keimin weng so bakanin kitiddaudaw nadale 9 aka kinim mak ami afankalin kitid daudawnadale kinimmak kinimtámin kitid daudawnadale 10alo kinimmakmudi mudín kukuw kanamin kitid daudaw

Page 251: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 12:11 248 1 Kodin 13:1nadale alo kinim mak lum weng bakaninkitid daudawnadale kinimmak sinik afetinkitid daudaw nadale weng kukum kukumbakanin kitid daudaw nadale kinim makweng kukum umi kusiki kanam kalbanokalin umi kitid daudaw keimala. 11 KaleadikumbeGot SinikAbemmakuwaka alataki kanamala. Kale be aka alata aket tet bomnadanoGotwanang kinimgu dek amki teinbidiw, iyo au mak be kanodin min geleminuta kudawon mak be kanodin min geleminuta kudawon kal bom geleyamába ko.

Kadais ami teng yán kukum kukum ikatada tada wok makuw fakuyábiw.

12 Nulum dam uka ulum atung atungseng, kata atung atung uyo adikum fá budutad kuek kuek auduno matam dam makuwkeibu. Kale be alataw, nuka adikum Kadaisami dam makuw atung atung ko. 13Madiknuka Yu kayak madik ika Mifiw, madik ikasok gei imudin kinim taw kei wok fakudin,madik itane gulbal kinim, kata atin mi-ton ayo ki Sinik Abem ata adikum nukatada tada dek amki imu nadane kanoyamadam makuw kei buduw ade Sinik Abem bemakuw dabudusuw alata ki ko.

14Kale dam bo atung makuw ulufin damkeibu bá, kata dam uka seng seng takuuna tada ausu. 15 Kale yán aka bako nada,“naka teng bá kayo naka dam ulumi atungbáyo,” kaloma, kata alam weng bakaba,be afan kanodawu, akal takas yak kaekabomabanim. 16Kale kilung aka bakonada,“naka kin bá, kayo naka dam ulumi atungbáyo,” kaloma, kata alam weng bakaba,be afan kanodawu, akal takas yak kaekaboma banim. 17 Dam sanung aka yak kinkeidokaba kaí, aka yakano yakano kidimok-aba? Ade dam sanung aka kilung keidok-aba kaí, aka yakano yakano ufek ufek fiwkim kámokaba? 18 Kata afan weng ayoki be Got alam aket fukanin uta dam umiatung atung uyo kudew yak dam umi dimkal ukul ulum abine kuti kuti auduwo, kalekanosa. 19 Kale adikum atung atung uyoadik fabadut but makuw keidomu nam, bedam so keidoma banim kala. 20 Kale Gotaka atung atung seng seng bude kidel kusa,kata adikum kuek kuek bo dam makuw ka.

21 Kin aka atin ken teng mak bakodaw,“naka kawsono kakomi banimo,” akomabanim ade gebom akal yán yán bakoyam,“naka kiwsono yakomi banimo, yakomabanim ko.” 22Dam umi atung atung madik

imi balutongin taw kei bidiw madik ikabakoyam, “bidi babid báyo,” yakbiw, itaatin babid ade kabidiw kala. 23 Ade nu-lum dam ami atung atung madik bo uta-modiw banim keiyábuw bo adomamábuwade nulum dam ami atung atung fatom souyo nuka atin kidela atiyamábuw. 24 Katanulum atungmakuwmak fatom so keidon-gin banim keibu bo kidela kinkinaluw bá,kata be Got alata dam uyo adikum fabudukuek kuek au nadano atung atung fatom sokeisiw iyo wok winso uyo kuyam fakudino,yakba. 25 Kala kaleyo dam ayo takas takodawkanodaw banim, kata adikum atungatung ika kikiw kuw atung atung madikim aket bakan bada bakan badain kala.26 Kale atung mak funokaba kaí, adikumatung madik iliso funokabiw, atung makkalfalokaba kaí, adikum atung madik ilisokalfalokabiw ko.

27 Kale kiba kamane kiwta Kadais amidam ade kabidiw ade makuw makuw kibadam makuw belami atung atung kala.28Kale Got alamwanang kinim gu im iwyaktem kawák be weng dew kámin kinim isikwalu imu nadane im falew be lum abemsenin kinim walu imu nadane alo im falewbe kukumin kinim walu imu nadane betaGot akamudimudín kukuwkanamin kinimso kinim támin kinim so walu imu nadanewanang kinim dakáyamin kinim walu imunadane yak madik ika ken gebom keiminwalu imu nadane yak madik ika ken wengkukum kukum bakanino, kale walu imuausa ko.

29 Kaleyo sák kinim adikum weng dewkámin kinim keidolaw banim, sák kinimadikum lum senin kinim keidolaw banim,sák kinim adikum kukumin kinim kei-dolaw banim, sák kinim adikum mudinmudín keidolaw banim, 30 kinim adikumwanang kinim asanin im kidel kámokabiwbá, kinim adikum weng kukum kukumbakanin keidolaw bá ade kinim adikumweng kumadámokabiw bá. 31 Kata bemimin gelemin miton uyo mak fakudono,kale aket wanan kámin kitid so keidolaw bekidel ko.

Kata atin kamakikiw namadáliwbemi leiw kidelok kanamin uyo nalatakukuyamino ko.

131 Naka weng bakanokabi uyo ken mew

adikum kinimmit kukum kukum imi wengbo bakanomi ade ensel imi weng bo naka

Page 252: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 13:2 249 1 Kodin 14:6ken bakanomi, kata naka madik iyo aketmak kuyamongin banim, dakobi namti,naka mada weng mit banim ket tem kilukdukum daudin taw keibi bo. 2 Nakal ki-tid faku nadi lum weng bakan bom yanolkanam tadokabuno kal bom nadine nakaGot ami ufek ufek wánin adikum bo nalamkal kei nadile naka kal keimin adikumkudu nadine nami afan kalin uyo dukumken mew amgu be eidawomi, kata nakaulum kano kinim wanang aket mak dauya-mongin banim keibi kaí, naka mada winbanim bo. 3 Naka nalam ufek ufek fakubiuyo win banim kukáya bom nadine sungkidel weng bakan kábidi umi guew duduum kalaná mak nam dam uyo kuek asteidiw kain kidálokabu, kata naka ulumkano kinim wanang madik aket kuyamon-gin banim dakobi namti, naka kukuw kidelmak fakudongin dakosi ka. 4 Kale aket ku-dawa kudawain be dakbuyámin ade kinimtabesa kinim keiyámin. Aket kudawa ku-dawain be titiyámin bá ade kalam tokbakanin bá ade nata kayo kalin bá. 5 Aketkudawa kudawain be kibi dakák teiyáminbá, kalam luk kuw duduyámin bá adewabading aket keng keimin bá ade aket ku-dawa kudawain be kinim mafak keikamseuyo sun kuw aket fukanin bá. 6 Kale aketkudawa kudawain be kukuw mafak uyokalfalin so kudew yak kawák dákamin bá,kata afan kukuw tatun uta afan kalfalin sokudew yak kawák dákamin ko. 7 Aket ku-dawa kudawain uka sun kuw kinimwanangiyo kál ged moyamokabu ade sun kuwafan kalanokabu ade sun kuw mimin dokdidokabu ade ulum kano sun kuw ufekufek fitin dukum uyo dudew tabokabuko. 8 Aket kudawa kudawain uta sun sunbokabu, kata am mak danokaba kawáklum senin weng bakanin be banimokabu,weng kukum kukum bakanin be banimok-abu, nulum kal keimin uyo banimokabu,9 watawo kaleyo bá kamane nuka atinkidela kal keibuw bá ade nuka lum wengbo atin kidela kilá bakabuw bá. 10 Kataufek ufek adik kidela wakadá kudaminatan uyo tad budule kukuw kidela adikwakadálongin banim keisu uyo banimok-abu. 11 Naka man katiw biyámsi kawákman katiw weng bakanámsi, man katiwaket fukanámsi ade man katiw imi wengmit fenámsi. Kata naka matam fasel keisikawákal man keiyámin kukuw bo kudási.

12 Kale kamane nuka nulumi bo sinik kitkow tem kikfitin taw kit atamanbuw, kataatin kidela imudokaba kawák atin kidelakibi atama atama audokabuw, kata kamanebo mada katiw mada kuw nulumi sung uyokal keibuw, kata yanol nulum sung adikumkal keidokabuw, be Got alam kano kidelakal keiba, taw keidokabuw. 13 Kaleyo SinikAbemamimin gelemin bo banimokabu kaí,yakanámin uta kano sun bokabu? Afankalin somimindokdiyámin so aket kudawakudawain so bude kano sun bokabu, kataatin aket kudawa kudawain ata atin dukummadik alew imi akayam tam so ko.

14Sinik Abem min gelemin aket waktiyámin

sung uta ko.1 Kale aket kudawa kudawain leiw ata

abo nadiwe atin Sinik Abem ami mingelemin aket waktiyámin kala. Kata bokanam kanam atin Sinik Abem ami lumsenin weng bakanin uta atin tam so aketwaktidin kala. 2 Kale kan kinim mak wengkukum bakana kaí, be aka kinim imi wengbakanyaba bá, kata be alam Got ata kuwweng bakanlaba. Watawo kaleyo bá, kinimika ami weng kukum bakanba be im kalkeidoliw banim kayo ade be watawo kaleyobá, aka alam sinik ayo wánin weng kaloGot weng bakanlaba ko. 3 Kata kan kinimata lum senin weng bakana kaí, aka bekinim imiweng bakaya bomgadel dawkáyabom, im kitid sán bom ilil dudáya bomkeiyaba kala. 4 Kaleyo kinim weng kukumbakanokaba, be aka alami luk kuw kan-aba. Kata kinim kan ata lum senin wengbakanba, be aka Got kinim wanang guadikum imi luk kanaba. 5Nam aket adikumkiba weng kukum kukum bakamino, kalbi.Kata nam aket lum senin weng wanangkinim imi bakanyamino, kale kuyamsa utaatin kidelo, kalbi. Kale kinim kan ata lumsenin weng bakanin ata mew kinim wengkukumbakanin kinimbe akadaw tam so ka.A bede kinim kukummak ata tabe ken amiweng bakanba uyo kusikidano kuw, betaadikum Got wanang kinim gu teinbiw iyoken dakoyamokaba kala.

6 Kale nalam nikil fikal, naka tad wengkukum kukum bakanyamokabi kaí, namkanabi be mak dakoyamomu banim. Abede kilim weng tuw tad Got alam ufekufek kuw misun teinaba uta bakaya bom,

Page 253: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 14:7 250 1 Kodin 14:26Got kal keimin kunamsa uyo bakaya bom,Got ami lum senin weng uyo bakaya bom,kanamin kanamin yak bom kukuya bomkeimino, beta kiba kidela dakat kal kei-dokabiw ka. 7 Kale bela alataw kale, gitá,fudonguk, tadám be ika kidela dau fuw sowemongin banim kaí, ken fuw madanengbe kidela dakat kala kidilolaw banim ko.8Wasi tadiw, yul kalin uyo kidela dakat ka-longin banim be kan ata tabe saksaku yakwasi iyo tabudiw ginanokabiw. 9 Kale kibabe ulutaw kala kaleyo, kiba wanang kinimweng im kal banim uyo bakanyamokabiwnamti, ika weng umi mit be im kal banimkeidokabiw ka. Kimi weng bakanábiw besák as leik iw iw kaekal banimába tawkeimokaba kala. 10 Kale bakan dim kadákuyo ki akal alam weng kukume teina teinaausu ade ukul ulum weng dam so wengteinu teinu ausu. 11 Kale naka kinim makweng bakanba am weng be nam kal banimkaí, kinim be fitado akokabi ade kinim beakal nam weng bakanbi be am kal kei-dongin banim kaí, be kinim akal fitadonakokaba kala. 12Kaleyo be ulutaw kiliwsoka. Kiba atin aket wananyam bada Sinikami min gelemin mak kudulumo, kalbiw.Kale yak kalakal Got wanang kinim gu ifoimadew matam dádaw dukumámin umikitidim uta umi tuw sun kuw kanamin kala.

13 Kale kinim weng kukum bakaninaka weng kumadámin kitid uyo Gotdákadálawa ken kudawano, kumadá bomnadano alam weng kukum bakaba mit uyobakamak kala. 14 Naka weng kukum tuwGot suksuk bom bakanokabi kaí, nalamsinik bude suksukba, kata nalam aketfukanin atane mit uyo kidela kal keidomabanim ko. 15 Yaknámin uta kanamokabi?Naka weng kukum nalam sinik tuw Gotweng bakadawokabi, kata naka nalam aketfukanin ukal Got weng bakadawokabi adeweng kukum uyo nalam sinik tuw Got fuwwemokabi, kata naka nalam aket fukaninukal fuw wemokabu kala. 16 Kaba kalamsinik tuw ki Got ken keiyo akanokabawkaí, kinim mak kim iwyak tem teinba, akayakno yakno ken bako, “afan ko,” kalokaba.Watawo kaleyo bá, kam kanam kalbaw beam kal banim kayo kala. 17 Kale kalamiken keiyo, kalbaw bude kidelok, kata yakkinimwanangmadik iyo atin dakoyamomabanim.

18 Kale naka Got ken keiyo akbi, watawo

kaleyo bá, nami weng kukum kukumbakanin uyo sák adikum kim akayamsikayo ko. 19Kata naka Got kinim wanang guGot win kufádawumo, kale tad gei dukan-biw, be naka weng wanang kinim adikkal keisuw tuw weng mada auok kal kuwbakodokabi beta ken, kata naka ulum kanoweng kukum kukum tuw kukuyamin sengseng keimokabi kai, be kidel bá.

20Kale nalam nikil fikal, nami bemi sungbakanbi uyo man katiw imi aket fukanintaw keimin bá, kata man katiw imi kukuwmafak im kal banim itaw kei nadiwe faselaket kidela fukanin taw keimokabiw ataken ko.

21Got alam buk tem Kamok ayo bako,“naka kinim wanang fitad imadáli yak

ilim weng kukum bakamin tuwnam kinim wanang iyo wengbakayamokabiw, kata ika namweng so mak kidilokabiw bá.”

Kalesa kala.22 Kale bumi kukuyabu uyo ki kinim

weng kukum weng bakanba, be Got amikukuw kukumin alam wanang kinim afankalin imi kukuyamonokale nadano bá, katabe afan kalongin banim imi kukuw kukuya-mono kale nadano ko. Atin Got ami lumsenin weng be Got ami kukuw kukuminalam wanang kinim afan kalongin banimim kukuyamono kale nadano bá, kata beafan kalin imi kukuw kukuyamono kalenadano ko. 23 Kaleyo adikum Got wanangkinim tada tada gei dau nadiw adikumkiba weng kukum kukum weng bakanbiwnamti, afan kalin banim so im kal banimso iyo tad itamokabiw uyo im aket bokiba aket dakwan kei bidiwo yakokabiwkala. 24 Kata adikum kiba Got lum seninwengbakanbidiwkinimmak afan kalonginbanim tadbano, am kal keimin banim tad-bano, aka adikum kimi Got ami lum seninweng bakanbiw, ata tabe kukudawuno,au naka ban keimin sone, kalokaba adekim weng bakanbiw uta tabe taktaka dau-dokabu 25 ade ami iwál aket fukanin uyokawákal kuw kaím dádawokabu, kawák akaalam kun faleli kale tein nadane Got windafáda bom nadane bako, “Got be afankiwso beno,” kalanokaba ko.

26 Nalam nikil fikal nami kanam kalbiami mit ayo ki Got win dafádawumo, kalegei dukanbiw kawák ayo ki, kinim makaka fuw wemokaba, mak atane kukumok-aba, kinim mak aka Got ami aket fukanba

Page 254: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 14:27 251 1 Kodin 15:10uyo kidela misuna kuw kaím dákamok-aba, mak atane weng kukum bakan badaayo kinim kukum ata tabe weng be kusikikanam kalbano, kalanokaba. Adikumbuyo ki kana bom naduno Got wanangkinim gei dubidiw iyo dakoyamokabu kala.27 Kale kinim mak weng kukum bakanok-aba namti, kinim seng bakanin bá, katakinim alewo alewbino, ita kuw bakaninkala, makuw kikiw bakanokabiw bá, makasik bakodabakodayokabiwadebewák akalkinim mak ata ta be weng kusiki kanamkalbiwo, kalanak kala. 28 Kata kinimweng kukum bakanin kusikimongin kinimayo teinongin banim namti, kinim wengkukum bakanin aka Got wanang kinim gutem kawák uyo alam kano sading kale bomnadano alaso Got so kuw weng kukum bebakanak kala.

29 Kinim alewo, alewbino isik Got lumsenin weng bakanbiw kaí, madik kidibiwita tabe imi weng be taktakin ko. 30 Katakinim Got weng bakanbada kinimmak kiditeinba, aka Got tabe ufek ufek mak kuwmisun teida utama kaí, Got weng bakaninkinim aka kanom kudá sading kala kinimGot ufek ufek kuw kaím teidawa kinimasik abin wakudawa weng bakan si audanoko. 31 Adikum kibayo ki, Got lum seninwengmak asik bakoda bakoda bom nadiwoadikum iyo kal kei bom im kitid dákaninkala. 32 Kale lum senin kinim ika ilim aketfukanin uyo adolawin kala.

33Watawo kaleyo bá, Got aka gán dáyamilik ilok bom bino, yakba bá, aka abino kalbom bino, yakba kayo ko.

Kale wanang ika Got wanang kinim geidukanbiw kawák uyo weng so bakanin bá,34 mada alam sading, kale teinámin, kalebe Got wanang kinim gu adikum iyo ikil bekanabiw kala. Watawo kaleyo bá, Yu kayakimi sawa abem uyo bakoyam, “wanang ikaim kimak akfak tem teinámin.” Kalesumake. 35 Im aket kinim mak ami Gotweng bakoda be kidela kal keidumo kaliwnamti, tow ilim amkal nadiwo ilim kimakaldákadáya bom mit uyo kidela kal keiminkala. Kinim wanang tubudubiw katamwanang umi weng bakanin be fatom so ko.

36 Got ami kukumin be wanang kim dimkal matam abesu bá. Kiwta kuw kuku-min be kudusiw bá. 37 Kinim kan ata amaket naka Got ami lum senin kinim adeSinik Abem ami min gelemin ufek ufek

madik uyo kudusi ka, kala kaí, akal ata-momo, au Faul aka Got ami kanamino kalinuta godnaba ka, kalak kala. 38 Kata akaweng bo, au afan kalongin banim keida kaí,kanamin kinim ami weng be kidilawin báko.

39 Kaleyo nalam nikil fikal, kidela Gotlum senin weng bakanin umi aket ki kidelaaket wakti bom nadiwo kala, kata wanangkinim weng kukum bakanbiw iyo abemkutiyamin bá. 40 Kata Got ami Sinik Abemmin gelemin adikum uyo kidela tudon kuwkanamin kala.

15Sung kidel bu utakun uta kalin sung.

1 Nalam nikil fikal kiba, naka nalamsung kidel bakayami faku nadiw kilimafan kale kitid tabe bidiw umi lakan sidikalin sung uta kamane naka kal keiminweng bakoyami, fukan dádino, kali ko.2 Kiba kidela gadel tabe todokabiw kaí,sung kidel bakoyamsi dim Got aka kim kailbá takeikuyamokaba, masi kiba bisok afankaloliw kala.

3 Atin kamakikiw weng Got daunamsa,be atin babid kale, beta nasik dauyamsi uyobako nadune, “Kadais be num ban keimintakan keiyamono, kale fikala 4 daudiw binada am alewbino dim kal talá tabese.”Kalesi be á Got alam godin weng ukal kanobakanbu. 5 Ade aka asiki tad Bita dim kalmisunase ade alo adikum weng dew káminkilung kal imi dim so misuna nadane 6betaalo yanol am mak dána kawák alam ibiktein kámin kinim deng ulumi ki nangalkal 500 akadaw tamso im dim kal mis-una atamasidiw iyo madik fikalesidiw, kataseng itane bidiw. 7 Kale beta alo aka tadYemis dim kál misuna nadane ayo adikumwengdewkámin kinim ilimdimkálmisunanadane 8 adik adik beta tad nalam dim kalmisunase. Kale Kadais alam walunamudaweng dew kámin kinim keisi, be weng dewkámin kinim madik imi kukuw kano waluimusa so imi atan kano walu imusa so utawbá.

9 Adikum weng dew kámin kinim imiwyak tem kawák mada naka win so katiwkeisi ade naka atin kidelo masi kinimwanang ikamak bakonamweng dewkáminkinimo nakine, watawo kaleyo bá, Gotwanang kinim iyo nalata immafak dákansikayo ko. 10 Kata Got ami min gelemin

Page 255: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 15:11 252 1 Kodin 15:32dim naka weng dew kámin kinim keisi adeami min gelemin ata tabe nam kidin temwok fakube, be watawo kaleyo bá, nakaweng dew kámin kinim madik adikum imiwok fakubidiw iyo akayam nadi wok kitidfakusi, kata be nalata kano wok be fakubibá ko. Be Got alam min gelemin nalaso beatawok be fakube kala. 11Kaleyo sung kidelnata bakamsino, weng dew kámin kinimmadik ita bakayamsiwo, nuka bakoyamuw,kiba be ken afan kalebidiw kala.

12 Kale kamane, numi weng uyo ki Gottabe Kadais ayo fikalanámin kudá tá dafos-eno kalin weng bakan kábuw kaí, watawokaleyo madik kiba ken bako nadiwe, “kankinim mak fikalanámin kudá tá matam bo-mana,” kalbiwe? 13Kinimmak fikalanáminkudá tá matam bokaba banim namti,Kadais aka fikalanámin uyo kudá tá matambongin dakoseno kalongino ka. 14 Got akaKadais be tá dafodongin banim kaí, numami sung bakanbuw be am dam banim adekimi afan kalebidiw be akal dam banim ka-longino 15 ade atin mafak keimin akamamtam so keibuwo, kalongino ade numi Gotkin walamin weng bako, Kadais be fikalatá dafoseno, kalin be ibakabuwo kalongino,kata wanang kinim fikalanin uyo kudá támatamabongin banimnam, Got aka Kadaisbe tá dafodoma banim ka. 16Kinimwanangfikalesiw ika talá matam abodiw banimkaí, Kadais alaso tá matam abogin ban-imo kalongino 17 ade afan Got aka Kadaisayo tá dafodongin banim nam, kiba afanweng uyo mak afan kalongin banim adekiba ulum kano kilim ban keimin ami ki-tid akfak tem kal bidiwo kalongino 18 adekinim Kadais afan kale fikalesidiw ikil il-iso kail bá takeikuyamongin banimo ka-longino ka. 19 Numi mimin dok Kadaisdiyámin bo kamane biyámin umi luk kuwnam,mew bakan dim kinimwanang teiniwbidi akayam num kinkin so keiyámin atatam sono kalongino ka.

20 Kata dam weng ayo ki, Kadais akamit kei fikalanin uyo kudá tá matam abesekeimin, nuka atin nulum kal keidomofikalesiw iyo iliso fikalanin uyo kudá támatam abokabiw ka kalum kala. 21 Kaleyofikalanámin be kinim makuw ami dim tadadikum kinim wanangal tasu, kata alatawbe ki fikalanámin kudá tá tabamin be kinimmakuw ami dim kal matam wanang kini-mal tase. 22 Bo kanam kalbu kayo adikum

kinim fikalanbiw bidi watawo kaleyo bá,ika yak Addam alaso makuw keisiw, kayoulutaw ki kinim ika talá tabokabiw, watawokaleyo bá, ika yak Kadais so makuw kei-sidiw kayo ko. 23 Kata makuw makuwnuka alam leiw ki abo fikalanin uyo kudámatam bokabuw be Kadais alasik tá matamabese. Kayo alo aka asiki tadokaba kawákalyak kan ata alami keisiw iyo talá matamsinik lakudokabiw ko. 24 Beta am adik adikuyo maek tade kei budule, Kadais ayo kinmodin so gebom gebom so kitid soim so iyoim mafak dá nadane kasák gu kudew maekNatim Got alam kin moyámin akfak temtadokaba. 25 Kale Kadais ata kin modale,si alam wasi wasi iyo faku imadew tadalam kin moyámin akfak tem imtidokaba.26 Kale adik adik num wasi fikalanáminatane daw mafak dá atin banima daudok-aba, 27Got alam godin weng uyo bako, “Gotaka adikum ufek ufek kin bakang kalu uyofako kudew tad alam kin modin akfak temkutisano.” Kalesu. “Adikum ufek ufekteinu mánu uyo fako kudew tad alam kinmodin akfak tem kutisano,” kalesu be Gotalaso bá, watawo kaleyo bá, Got aka alataadikum ufek ufek fako kudew tad Kadaisalam kin modin akfak tem kutisa, kayoko. 28 Kata Got aka adikum fako kudewtad Kadais alam kin modin akfak tem kutinnadano beta alam Min Kadais alami uyokudá tad Alaw Got alam akfak tem teinok-aba. Got ata tabe adikum ufek ufek uyofako kudew tad Kadais alam akfak temkutisa kayo, Kadais akal tad alam Alaw Gotakfak tem unane, Got ata tabe adik wakadáadikum ufek ufek uyo kin modokaba kala.

29 Kinim fikalesiw ika ayo talá matamabodiw banim namti, wataw mit ata kinimwanang madik iyo fikalesiw imino, kaleilim kanamin kukuw abo wok ban bominboyábiw? Bude afan madik bako, “fikale-siw iyo talá tabokabiw banimo,” kalbiwnamti, watawo kaleyo kinim fikalesiwimino, kale wok ban bomin boyábiw?30 Kata á nukade? Nuka watawo kaleyonulumi uyo atanmakuwmakuw bánmafakkuw teinábuw? 31 Naka seng kuw atinmewso fikalongin taw keiyábi. Kale nalamnikil fikal kiba, be atin afan ko. Kale nakaatin afan Kadais Yesus nulum Kamok alamdim kim tok bakayamábi. 32 Naka talátabamin be afan kale nadino kayo Efesisabiw sew iniman atud so ginansi, kata nukatalá tabaminuyo afan kalongin banimnam,

Page 256: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 15:33 253 1 Kodin 15:58nuka bako naduw,“sák amsinofikalokabuwbonumkal banim

kale bo kidelin bá, ulum imin wanbom wok wan bom idak teináminbo.”

Kalanongino ko.33 Kaba kinim dabadálaw ibakamin bá,

kawkinum kinim mafak ata tabe kamkukuw kidel uyo kuw mafak dádokaba ko.34 Kale asiki maek aket kidel fukanin leiwkal abe nadiwo ban keimin uyo kudálinkala. Kiba atin fatom so keidin, watawokaleyo bá, kinim madik kim tem teinbidiw,ika Got be im kal banim keibidiw, kayo ko.

Yaknámin dam taw keidokabuwako kalinuta ko.

35 Kata madik kiba dákadá bom, “fikale-siw ika yakano, yakano matam siniklakudokabiwako? Yaknámin kál taw utawaka kiw matam tadokabiwako?” Kaloliw.36 Dákadábiw bo kidel bá, kale ufek ufeksun kaidokabaw uyo kamakikiw dam befoma naduno beta yak luw uta bakangtabokaba kala. 37Ade dukak luwe mil luweulutaw kale, ufek ufek luw kuw kaidawnamti, be akal yanol kawák ayo kál makuwkaidaw be ki atamodaw banim, kál kukusmatam tabokaba ko. 38 Kata Got akal alamkanodokabuno kalesa ki abo, kál uyo luwumi kukámaba ade aka ulum luw makuwmakuw dim kál kukum uyo kukámaba.39Kale yak adikum kaunsin ufek ufek nukaalam kál mit makuw bá, akal alam kál mitkukus kukus teinuw kala. Kale kinim ikililim kál mit kukus iniman ikil ilim kál mitkukus, awon ikil ilim kál mit kukus, takamikil ilim kál mit kukus 40 ayo abid umi ufekufek akal alam kál so teinba ade bakan dimumi ufek ufek ukal ulum kál kukuw teinbu,kata abid katam umi ufek ufek imi káldaung ukul ulum kukus, bakan kadák umikál imi daung ukul ulum kukus audokabiw.

41 Atan akal alam kál daung kukus,kayow akal alam kál daung kukus, milumikil ilim kál daung kukus kukus ade milummakuw makuw be akal alam kál daungkukus kukus ko. 42 Kayo fikalesiw matamsinik yakudokabiw ulutaw kala. Dam fikalukusiw bo foma banimokabu, kata dammatam sinik so yakudokabu be foma ban-imomu banim ko. 43 Dam fikalu tawaltem kusiw bo win banim, kata talá matambokabu be ami kál lamlam so keidokabuade dam fikalu kusiw bo balut, kata talátabokabu utane matam kitid so keidokabu.

44 Kale dam tawal tem kusiw bo dam kik-iláw, kata matam tadokabu atane be sinikumi dam ko.

Kale afan bo kikiláw dam mak bu namti,alo sinik dam ukal bu ka. 45Got godin wenguyo bakosu. “Kamakikiw kinim Addamata biyámin kinim keiyámsa,” kata adikadik Addam ata matam sinik kukáyaminkinim keise. 46 Kale kamakikiw kinim tasa,be sinik kukáyamin kinim asik tasa bá,kata dam kinim asik tadano, yanol sinikkukáyamin kinim aka tasa. 47 Kamakikiwkinim be tawal tuw kidel dausa, kata kinimam falew tasa ata abid tikin kalo tasa.48 Bakan dim wanang kinim ika kamakikiwkinim tasa alataw alataw keibidiw, kataabid tikin wanang kinim itane abido kinimtase alataw keibidiw. 49 Kale nuka ka-makikiw bakan dim kal kidel imudiw bakankinim taw keisuw, alataw nuka kidel keinaduw kinim abido tasa alataw keibuw.

50 Naka bakoyamon, nalam nikil fikal,bakan dim kadák kinim aka afan yak Gotami kasák gu tem ken unoma atin báade ufek ufek kikiláw uyo ken yak sunbiyámin uyo utamomu banim ko. 51 Katakidilin naka iwál weng mak bakoyamonadikum nuka fikalokabuw bá, kata nukaadikum kukum keidokabuw ko. 52 Be sunso ale naduwo nuka kukumkeidokabuw bá.Wabising nulum kin káming kalbuw tawkei kanodokabuw. Bemi kanodokabu uyoadik adik madaneng dá kei badale kawákalkanodokabu ko. Madaneng dá kei badalekan ita fikalesiw iyo talá matam sinik sosun sun bokabiw. Kano kei bidiwe iso nusoadikum kukum keidokabuw kate. 53 Damkikiláw uka atin kukum kei sun bokabu adedam bemi fikalokaba ukul kukum kei sunbokabu ko. 54 Bemi kanodokabu kal Gotweng bakosa uyo matam dam keidokabu.Aka bako,“fikalanámin kuba, kulum anik anikin ki-

tid bo banimu, 55fikalanámin kuba,kumi kinim angadámin kitid bebanimu.”

Kalesa. 56 Fikalanamin ta bom wanangkinim yanbiyábu kitid be ban keimin utaka, ban keimin umi kitid utane sawa abemumi dim kal kudanbu. 57Kata nuka Got kenkeiyo, akum. Ata tabe nulum Kamok YesusKadais dim anik anikin kitid uyo dauyabakayo kala.

58 Kale atin nalam nikil fikal, kidela ki-tid tabe tod nadiwo sák ufek ufek makkudáliw uta tabe ak dákadulu kutinodiwbanim keidin kala. Sun kuw kilimi uyo

Page 257: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Kodin 16:1 254 1 Kodin 16:24Kamok ami wok abin ki atin wakumambomnadiwowatawo kaleyo bá, kilim kal bokilimi Kamok ami wok fákanin uyo ulumidam so kayo ko.

16Yesus afan kalin madik imi min ufek ufek

kukáyamin sung uta ko.1Kamane bela Got wanang kinim imino,

kale kisol kutiyamin umi sung uta go-duyamsi ko. Kale be Galesia abiw Gotwanang kinim gu be kano kanamino, kalebakoyamsi ulutaw kanamin kala. 2Adikumkamakikiw am dánámin wik umi kilimmoni kutibiw uyo ukul ulum gu maktakas seng kuw kuti bidiwo kala. Kibaifebidiwo, nami tad itamokabi, be kiba ayofit bom kisol fenodiw banim keidin kala.3 Kale naka tadokabi kawákal kinim makwalu imadáli kimi min gelemin uyo kudewYedusalem unokabiw. Kinim yak kan ki-wta au unumo, kalokabiw naka kim sunguyo godu kuyamino kudew yak uniwo, ikakiba ilim kal keidokabiw ko. 4 Nalami ayoatami ken unon, kalokabi, beta kinim bidinalaso unokabiw. 5Nasikweng gudulu nadiMaseddoniya bakan leiw unokabino, kalebikale, kal leiw yakabe nadino yanol tad kibaitamokabi ko.

6Kawákal kiwso teinsi nadino kalomino,atin kal tein sidi si taufed ayo banimano,kalomi. Kale kawák nam unemin uyo yakunono kali, kiba ken mak dakonamokabiwko. 7 Nam aket kamano tad itamono,kalbi bá, watawo kaleyo bá, abiw madikkama nadinalo, kalebi kayo, nam miminayo ki Kamok ata au kalokaba kaí, kiliwsoki fiyaw bi audokabi. 8 Kata naka Efesisabiw kawákal tein sidi, God Kámin banbomin atan keidokabu. 9 Watawo kaleyobá, be afan kidel ade fasu matam mataminwok uyo kamane Got alata kunaba adekamane wanang kinim seng iyo be báyokale kananábiw, kayo kala.

10 Timoti ayo tad itama kai, kidelabidiwkiliwso kal ilil dudá bom nadano kala,watawo kaleyo bá, aka nalam Kamok wokfakudin taw akal Kamok wok fakube kayoko. 11 Kaleyo makuw mak kiba Timotibe báyo, akodiw banim keidin kala. Kibaken leiw dakodawiwo, aka ken weng banimasiki tad natamak kala. Naka mimin dokdi bom aka nikil fikal madik so tadokabanokalbi ko.

12 Kamane bela nulum ning Abolas sungbakodono, kali ko. Naka kitid kuw tabeseng kuw daw kitid sánino, aka yak nikilfikal madik so yak kilim itamanako, kalekanabi, kata aka atin alam kal keidomo,nam aket kamane bo unomi báyo, kalba,kata aka ken atan so keidokaba beta aka taditamokaba ko.

13 Kidela ata bom nadiwo ko, ulumkano kilim afan kalin ayo gadel tabe bomnadiwe atud kuw fakadá gadel tabin kala.14Adikumufek ufek uyo aket daudawa dau-dawain dim kana bom nadiwo ko. 15 Kilimkal, Sitefanas muduw isik afan kalesiwkinim. Kale ika Akeisia bakan gongo kalbidiw. Ika aket tetu ilimi uyo Got amiwanang kinim gong dakáyamin umi ku-mam kudasiw. Nalam nikil bakoyamon,16kanodin itaw gebom gebom so kan kinimmadik ita gebom iliso wok fakudin so imiyán uta aboyámin ko. 17 Sitefanas so Fo-tunatus so Akeikas so tadbiw iyo naka atinkalfalbi. Kiba kadák teinongin banim, kataita kimi ufek ufek kunamongin uyo ita kenkikiw keinamiw ko.

18 Ita tabe nami sinik so kimi sinik so uyofinudin kuyabiw ko. Kiba im wok fákankábiw am takak so dam so be atam nadiwokala.

Faul alam adik adik weng sidiwano kalinuta ko.

19 Eisa bakan Got wanang kinimgu adikum iyo ken teinbidiwako kalinkudáyamiw tadu kala. Akuila so Badasilaso iyo Kamok win din teinbidiwako, yakiwko. Got ami wanang kinim gu ilim amkaw tam kal tada tada bom keibiw ilisoteinbidiwako, yakiw ko. 20 Adikum nikilfikal kalak teinbidiw iyo teinbidiwako,yakiw ko. Bidi itamaniw kaí, atin aketbatbat bom im tad miki weng umkaya bomkeimin kala.

21 Kale naka Faul, nalata sidiwano, kalinbela nalam teng tuw ken goduyami ko.

22Sák kinimmakKamok aket daudawon-gin banim keibe namti, dabadáliw atin gánabudak kala.

Au Kamok tadal!23 Kamok Yesus am min gelemin be kili-

wso badano.24 Nalam aket kukáyamin uyo Kadais

Yesus dim kiliwso badano kala.

Page 258: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 1:1 255 2 Kodin 1:20

2 Kodin1 Naka Faul Got alata walunamudano

Yesus ami weng dew kámin kinim keisi sonulum nafadow Timoti alaso, nuta saukkon bela godu, Got ami wanang kinimgu Kodin abiw teinbidiw so adikum Gotwanang kinim Akeisia bakan bidiw sokimino, kale dauyamuw ko. 2Natim Got soKamok Yesus Kadais so imi min gelemin soaket dakbuyamin so uyo dauyamin kala.

Got ilil dudáyamin sung ko.3 Kale nuka Got nulum Kamok Yesus

Kadais ami Alaw win kufádawum kala.Aka aket budunin mit kayak ade aka ilildudáyamin mit kayakim. 4 Ade yaknáminatan kal nuka idum kudokabuw, aka ilildudáyaba, kayo nuka ken yak madikimi idum kuduliw uyo nuka ken ilildudáyamokabuw. Kale be Got alam ilildudáyam kámin kuyamsa tuw nuka kenilil dudáyamokabuw. 5 Nuka Kadais amikál funin seng kuduse uta nukul nulusokál funin seng kudanbuw. Kale ulutaw ki,Kadais alam dim nuka ilil dudámin uyoseng kuw kudanbuw. 6 Nuka kál funin sokeiduw namti, beta kanoduwo, kiba kenilil dudáyamin so kail bá takeikuyámin souyo kudulin kala. Got nulum ilil dudáyabanamti, ayo kiliwso ilil dudáyamokaba.Beta tabe dakáyamano, dakbudokabiw adenumi kál funin kudew tabesuw taw kibilkál funin uyo kudew tabokabiw ko. 7Nummimin dok kim dibuduw be atin kitid, kalekiba numi kál funin kudabuw taw kibilkiliwso kál funin kudokabiw uyo kiba kenkitid tabe todokabiw, kalesuw. Watawokaleyo bá, kiba numi ilil dudáyaminkudanbuw taw kibil kiliwso kudokabiw.

8Nuka ayo bakoyamum, nulum nafadowkasal, num Eisa bakan idum kudusuwuyo afalik, kayo nuka idum tabe yon-gin taw keisu. 9 Atin afan nulum akettem bude atin kamane kál fikalongina-muwe, kale suduw. Kata bo kanoduyonuka kin umak nulumi diyámin uyo kudá,kin umak Got didawino kaleyo kanosu,watawo kaleyo bá, aka wanang kinimfikaliw ifoda matam sinik kiwa imkaninGot. 10 Kale ata numi abin mafak teináminumi kudew yak fikalanámin dibu umi kailuyo bá takeikuyamse ade aka ulum kano

watakayamokaba ade aka kimwis sánlawindim nuka kin umak am diduw alo watakoy-amokaba. 11 Kale wanang kinim seng iyo,Got ken keiyo, akokabiw, watawo kaleyo bá,kinim wanang seng ika num luk Got wissánlabidiw kidi yán kiba kayo ko.

Faul alamwenggudulin kukumkei kukaninuta ko.

12 Num tok bakanin uyo ki num adikumbakan kadák umi ufek ufek kanam káminso nulum ufek ufek adikum weng tatunbakam kámusuw, be Got alamiyo kal aketkidel dekuyámin uyo kudu naduwo kana-musuw. Kale be kanam kanam atin kiwsoduw kei naduwo be kanamusuw. Kale beGot alam min gelemin tuw kanamusuw,kata be bakan dim kadák umi kal keimintuw kanamusuw bá. Kale naka be nalamaket fukanin adikum bako atin afan kali.13Kale be nuka kano sauk kon godu bakoy-amuwo, kibil kano atam kal keidin kala.14 Kaleyo num mimin dok diyámin ayoki kiba num sung madik mak kal keibiw,kayo kiba am mak dánokaba kawák numisung adikum uyo kidela dakat kale kalkeidokabiw. Kale bemi kanodokabiw, beam mak dána Yesus Kadais asiki tadokabakawákal kiba num kalfalyam bidiw nukulkimi kalfalyam buduw keimokabuw ko.

15-16 Naka atin be kal keidomo, afankanamokabu, kayo naka aket tet dau taditam nadino Maseddoniya bakan unonokale tadokabi kal im kinim dádokabi, aloyakMaseddoniya ú fasiki tadokabi kawákalsawil im kinim dá audino, kiba alew moim kinim dákamin uyo kudulokabiw. Kalenaka yak unine, kiwta mak dakonamiwo,Yuddia unon kala. 17Kilim kal, namaket tetdau kanodokabi kalbi, be atin aket fukaninkitid dukum kei bom kanabi. Kale namiweng gudulin be kinim Got Sinik banimimi aket kidela fukan dá weng gudulonginbanim keimaliw taw bá. Ika sák bako, “au”kalebiw, alo “báyo” kalebiw, keimaliw.

18 Kata kiba ken Got afan kaloliw nam,nam weng ding umtiyamasi be naka “au”kalebi ade alo “báyo” kalebi, keimomi báka. Kalokabiw. 19Watawo kaleyo bá, Sailasso Timoti so naso nikil numi Yesus KadaisGot man ami sung bakanyam kámsuw be,“au” kal bom“bá” kal bomkeiminumi sungata bakayamsuw bá. Kata Kadais be Gotami “au” kalin kuw kala. 20 Kaleyo Kadaisata Got ami adikum weng takadámin “au”

Page 259: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 1:21 256 2 Kodin 2:17kalin ka. Bemi mit ata Yesus Kadais amisok dim nuka bako, “afan kanoduk,” kalomGot win dafodawábuw. 21 Ade be Got alatakiwso nuso Yesus so makuw kei im kitidmo nadane Sinik Abem num kiwa imuse,22 be “kiba nalamino” kale sikit aneyaknum dim teiyamin keise. Kale am dimkal nuka atin nulum kal keidomo adikumGot weng takadáyamsa uyo kudokabuw ka,kalum kala.

23 Naka be bakoyamon ade Gotdákadálawino, ata nam kin walaminkei nadano be afano, kalokaba. Namiasiki tad Kodin abiw dukum tadonginbanim be wataw ata bá, nam aket idumdawkáyamomi bo báyo, kale nadino kayoko. 24 Nuka kim afan kalin uyo nuta kinmo bom beta kano nadiwo afan kalinyakbuw bá. Be watawo kaleyo bá, kilimafan kalin uyo ken kitid tabesa, kata nukakim kalfalin luk buta nuka kiliwso makuwwok fakubuduw ko.

21 Naka asiki tad itamongin dakosi, be

watawo kaleyo bá, naka aket tet dau alotad itamine, kiba wol mat keiyamoma kala,kale nadino kayo ko. 2Naka kanoyami wolmat keiyamon kalokaba, kan ata kawákalbeno kanonama naka kalfalokabi? Alokinim kiliwta ki kanonamiw kalfalonginkaí, alo naka kanoyami wol mat keiyamsamake. 3 Naka beta kaleyo dil sauk kongoduyamasi ayo ki naka yak itam nadinewol mat keinamoma kala, kale nadino ko.Watawo kaleyo bá, alo kiwta kuw kanon-amiw kalfalongino ka. Naka atin nalamkal naka alo kalfalokabi alo adikum kibilkalfalokabiw. 4 Naka kim dil sauk kongoduyamasi kal godya bom nadino kimwol mat dukum keinama amanin seng sokeimsi. Kale nam kanamsi be kanoyamiaket budunino kaleyo bá, kata be kanoy-amino, kiba nami aket dukum kuyamsi uyokal keidin kala.

Kinim kawák be ami ban keimin lukuwákudámin sung uta ko.

5 Kinim mak kilim tamtem tem bewákban kei fatom kuyamse, be nam fatom ku-namse bá. Be wanang kinim adikum kawákbidiw kim fatom kukáyaba, kata kanamkanam wanang kinim kawák iyo fatomdukumkuwkukáyaba. Kata naka atinwengkitid bakodawono kaleyo bá. 6 Watawokaleyo bá, kinim seng seng kiba ken kitid

weng daudabiw kayo ko. 7 Kata kamanekiba atin ken ami ban keiba uyo lukuwákudálaw nadiwe kidela dau aket baluta ku-dawiwo, am fatom dukum tabu, Got afankalin uyo kudálongin dakodak kala. 8 Kalenaka munyamino, kiba kukudaw, nukaaket daukama buduwo akino, kale kanabi.9Kale yak dil sauk kon goduyamsi, umi mitbe naka kim imkuku kiba nam ufek ufekadikum bakoyamasi uyo kanabiwe yakonokale nadino ko. 10Kiba kinim mak ami bankeimin uyo lukuwá kudálawokabiw namti,á nakal nalaso lukuwá kudálawokabi. Kalenaka alo kinimmak nam ban keinamokabanamti, naka Kadais ami kin dim kim lukam ban keimin uyo lukuwá kudálawokabi.11 Nuka be kana buduwo, Mafakim amikitid uyo im tam modoma banim keidakkala. Watawo kaleyo bá, ami fukanin so adekukuw so be nulum kal keisuw kayo ko.

Faul Taitas atamono kala ko.12 Naka Tadoás abiw Kadais sung kidel

bakanono kale unsi, be yak nadine kal kei-domo, Kamok alata fal bisunam kanamano,nakeiba ka. Kalesi. 13 Kata naka atin aketluklaksi, watawokaleyobá, nulumnafadowTaitas ayo atamono, kale fen bomo banimkeida ka. Kale nadine wanang kinim iyoteinbidiwano, yakei imadá nadile Mased-doniya bakan unsi.

Kadais kitid dim anik anik keimin sung utako.

14 Kata nuka Got ayo ken keiyo akanumkala. Aka sun kuw Kadais sok dim nukaadiyam tudo imadew gebom ei badano,nuka wasi iyo anik anik keiyamábuw. KaleGot aka nuka imadála adikumyak abemaekabe ká bomnaduwe alata kal keimin kuyamKadais sung uyo bakanino yakba. Bemikal keimin uyo ki fiw kidel kunin taw kala.15 Kaleyo nuka yak kinim kan ita kail bátakeikuyamsa so kail bá takeikuyamonginbanim so im iwyak tem be nuta Kadais amiGot fet dawkádawin fiw kidel kunin kayo,16 yak kinim kan ita kail bá takeikuyamon-gin banim imi aket, nuka fom tang tawkunbiwo, yakanaliw ka. Yak kan nuta kailbá takeikuyamsa, nutane num tang bo sunbiyámin tang kidelo, kalanaliw. Kale kanata kanodin wok be ken kudew tabokaba?17 Nuka wanang kinim seng imi yak abemaek abe ká bom Got weng baka bomkisol kuámaliw itaw bá. Kata nuka Got atawalu imusa ade nuka Kadais so aketmakuw

Page 260: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 3:1 257 2 Kodin 4:2keiyábuw ade Got ami kin dim kal alamweng kuyamsa uyo tudon kuw bakanábuw.

3Alokso abino kalin umi wok fakudin kinim

imi sung uta ko.1 Kim aket nuka alo mit kei nulum tok

bakanumo kanabuwe? Bá be. Nuka kinimmadik imi ilim tok bakayamin sauk konweng kuyamábiw taw bá. Ade num aketkiba num tok bakanin sauk kon mak go-duyamino, kalbuw bá. 2Num aket sauk konkudumo kalbuw ade kinim kiliwta ka. Kalewanang kinim adikum ika kaek fen kimiaket tem alokso kukuw kidel keisidiw, utautam kal keidomo, nuka kim tem kawák bewok kidel fakusiw ka. Yakokabiw. 3 Katakiwta kuku nadiwo kiba Kadais ami saukkon numi dim kudála tasu. Kale sok konbela ben tuw godusa bá, kata be Got sunbiyámin sinik tuw godusa. Kale be tumkomdim kal godusa bá, be dew yakwanangkinim aket tem kal godusa ko.

4 Nuka be ken kano bakanoduw ka.Watawo kaleyo bá, nuka be atin nulumkal keidomo, Got aka ken Kadais dim bekanodoma ka. 5 Naka bemi weng dam benuka ken bako naduw nukul ken nulufinwok fakudoluwo, kale bakanbi bá. Be Gotalafin kenmew numi adikum kanabuw uyoakis moyama kanamoduw ko. 6 Got alatanuka kanoyama ken, alamiyo alokso abinokalin alamwanang kinim so kidel kuse umiwok fakudino, yakeise. Kale alokso abinokalin be sawa abem godusiw, ata bá, beSinik Abem ami dim kal tadeba. Sawaabem godusiw bo fikalanámin kudew tasu,kata Sinik Abem ata sinik so biyámin uyokukáyaba.

7 Sawa abem bo tum dim kal godakusiw ade Got ami sawa uyo kuyam keibadane lamlam uyo maek tasu. Mosusami kibi lamlam dukum uyo katiwan dákdák buduno, kata Isadael wanang kinim iyoken ami kibi uyo kidela kaek fen atamodiwbanim keiyámsiw. Kata alo sawa abem umiwok bo fikalanámin kudew tademin, katauka kanodin lamlam so kudew tasu namti,8 Sinik Abem ami alokso abino kalin dewtadeba umi lamlam uta atin afan tam sodukum ka. 9 Mosus ami sawa be wanangkinim taktak imu kiba ban keibiw, kalefikalokabiwo kalin, kata uka lamlam sokeimin, alo alokso abino kalin umi wanangkinim kanoyamu Got kin dim kidel keibiw

umi lamlamutane atin afan dil umi lamlambe akamam tam so dukum ko. 10 Nuka dilumi abino kalin so alokso abino kalin souyo kuw lako utamum kaloluw, be kanoutamomo dil umi abino kalin umi lamlambe banimasu ka. Kaloluw ka. Watawokaleyo bá, alokso abino kalin umi lamlambe atin tamso dukum. 11 Kaleyo alo dilabino kalin banimasu be lamlam so namti,á alokso abino kalin ulum kano sun alinumi lamlam uta atin tam so dukum ka.

12 Kale nuka alokso abino kalin be numimimin dok diyamin kayo nuka atud fakadátein bom Got weng bakanbuw. 13Kale nukaMosus ami lamlam katiwan abe budu fin-gán bom Isadael kinim wanang utam amilamlam be katiwan abebu be nakodiwo,kale ilim kál kudew yak alam kibi akiyámsataw bá. 14 Isadael kayak im aket fukaninbo angwá ilim kal kin atiyamin taw auda,ika dil abino kalin uyo suwayo kímámsiwso kamane kíbiw so be ikamak kal keidoliwbanim, kata ika afan dák made Kadais ata-mokabiw, beta kuw afan ilim kál imi kinatisu uyo fidkan kei yakinu, ken utam kalkeidokabiw. 15 Kata kamane so ika Mosussawa abem kíbiw be imi aket fukanin uyoilim kál atidin taw keidano, ika ken kalkeidongin banim keibidiw kala. 16 Katakinim aka aket falmek Kamok atamokaba,beta Got tabe ilim kal taw yak kinim alamaket fukanin atidawsu uyo kukan keida-wokaba. 17 Kamok aka alata Sinik Abem.Ade Sinik Abem so aka yak kan kinim amiaket tem teina be, aka Mosus ami sawaabem akfak teinámin kinim bá, kata akagulbal kinim. 18 Kala kaleyo adikum nukamaek Kadais ami mit tem taduwe, numikin atiyamsu uyo takan kei banimasu, kayonuka Kamok ami lamlam uyo kudew tadnulumal dákabu. Nuka kinim kukum keiKamok Yesus alataw keibuw. Kale nukalamlam seng seng uyo kudá bom naduweulum kano kinim kukuw kei kei abebuw,be Kamok aka Sinik Abem ade alimiyo kaltadebu.

4Got kinimbalut dimalamweng kitid bakam

kámin sung.1 Kayo Got alam aket budunin dim sung

kidel uyo kudew yak madik imi bakanyamkámino, kale bemi wok uyo num kuyamsa,kayo nuka be kudáloduw banim. 2 Nukaiwál ufek ufek kanamin kukuw so fatomsokukuw kanamin so uyo ibik dumamsuw.

Page 261: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 4:3 258 2 Kodin 5:4Kayo nuka Got weng tuw mak ibakoya-mongin banim ade mak kasen kasen bomfaltiyamongin banim. Kata nuka atinGot weng ulum watawo kalbu uta kuwbakanábuw. Beta kana bom naduwo nu-lumi uyo kinim kukuyam nuka kana kan-odin kinimo, yakin. Kale ikil ilita kenaket tem kal kei nadiwo au yaknodin utamafak yaknodin uta kidel kale nadiwo kalkeidomo, ika Got ami kin dim be nukakinim kidel ka. Yakokabiw kala. 3 Kalesung kidel numi bakan kábuw be wáninkaí, be yak wanang kinim kan ita Got kailbá takeikuyamongin banim, ita kuw wáninkeiyámsu ka. 4 Ika afan kalongin banim,watawo kaleyo bá, Mafakim bakan dim kinmobe tabe imi kal keimin uyo akiyama.Aka imadálano, yakom tad ilim dim ei-danba ayo kal keidoliw banim keiyábiw.Bemi yakom be sung kidel Kadais ami lam-lam. Kale Kadais be atin Got alam kit ka.5 Nuka nulum sung uta bakanyam kábuwbá, kata nuka bakan ká bom Yesus beKamoko, kalbuw ade nuka Kadais ami lukkimi wok fakuyamámino, kalbuw. 6 Kalekamakikiw Got ayo bako, “midilin tem belánámako!” Kalane, lánsa. Kale bemikanosa Got makuw alata ki lánin dew tadnumi aket tem lána kukáyaba. Kale láninbe alata ken au yakano kal keidomo Gotami lamlam uyo kudew yak Kadais dim kalyakobe ka. Kalbuw ko.

7 Nuka dal ket taw kikiláw balut, kataGot ayo ami ufek ufek yáw man kidelokuyo kudew yak num kidin tem kal kutiba,be lánin so kitid amsun so uta kala, kaleyouta kuku naduno be Got alam ufek ufekadik dáw, be numi bá. Kalbu. 8 Nukaidum seng seng falala imubu, kata uta utakeidomu banim ade nuka amon dá yakn-odokabuwe kaleyábuw, kata nuka nulummimin uyo kudálongin banim keiyábuwade 9 kinim wanang num kukuw mafakkanayamámaliw, kata Got aka imadáya-mala bá. Ika yanbidumo kale fau biimuyámaliw, kata kimi kaleyámaluw bá.10 Sun kuw nuka fikalongin umi idum tawuyo Yesus kanodawsiw taw kanayamábiw,be kanaya bidiwo, ita itam kal keidomo,nuka Got Yesus fikala tá dafose umi kitiduyo num kidin tem kal bom im kitid sánbadano, kanabiw ka. Yakin kala. 11 Nukakaunsin teinbuduw, kata sun kuw Kadaisami luk uta nuka idum kufo kámaluw.

Ade yankabidiw kimi kalongin taw keiyá-maluw, kata bo kanoduwo, kinim wanangYesus ami biyámin uyo num kikiláw damdim kal misunako kaleyo ko. 12 Kale nukakim sun biyámin kudulino kalin luk betanuka sun kuw yak fikalanin bán dim teintadanusuw.

13 Got ami godin weng uyo bako, “nakaafan kalebi, kayo naka bakanbino.” Kalesu.Ade num afan kalin beweng bakosu ulutawkayo bakanokabuw. 14 Watawo kaleyo bá,nuka nulum kal keidomo, Got aka KamokYesus tá dafosa, alataw be ki nuka alasotá ifoda kaunokabuw. Ade Got aka atinkiwso nuso adikum makuw imadew maekGot alam mit tem tadokaba. 15 Kayo beadikum kim luk kanosu. Kanoduno kinimseng seng Got alam min gelemin uyo kenkudu nadiwo seng kuw Got ken keiyo, akbom tam so tam so win kufádawin kala.

Nulum Yesus aket kukádawin umi dimbiyámin sung uta ko.

16 Kale nuka kanam tow kudálonginbanim keisuw, be watawo kaleyo bá, nu-lum dam bude faselan tad bom kal balutantadbu, kata Got aka num alokso biyáminkukuw uyo ulum kano sun kuw, kuw kitidsányaba. 17Nulum idumkál funin kudábuwmada bo kikiláw ade mada bo katiw kalakalbuw. Watawo kaleyo bá, nuka idumbuso Got ami lamlam sun biyámin so kuwlako kal keidomo idum bo mada kikiláw,kata lamlam uta atin dukum kayo nukausono kaloluw banim. 18 Kayo nuka kinkudew yak ufek ufek utamanbuw umi di-mam buduw bá, kata nuka yak ufek ufekwánabu umi kin dimam buduw, be watawokaleyo bá, ufek ufek utamanbuw mada bokikiláw, kata yak ufek ufek num kin uta-mongin banim uta ki sun bokabu kayo ko.

51Kaleyo nulum kal keidomo, nulum dam

bakan dim kadák bu kikiláw am taw bofikalin kei budune, kawák umi abid tikinnulum am kidelok sun sun teinokabuw,be kinim ita kidel kudokabiw bá, alam beGot alata kidel kudokaba. 2 Kata kamanenum kikiláw damso biyámin bo atin kakankeiyama, wabising Got ayo abid tikin damuta kuyamako kale mam mambuw kala.3 Kaleyo num abid tikin dam kuyamok-aba, be dam banim sinik kuw keidokabuwbá, kata dam so sinik so keidokabuw ko.4Nulum bakan dim dam teinbuduw uyo ki

Page 262: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 5:5 259 2 Kodin 6:1akis sányam budu idum seng faku naduweín bom nulum kal wakábuw, kata nukafikale naduwe dam uyo kudáluw fom lungbomu banim, kata num aket wabising abidtikin dam uyo kudu kudák tadeluwo, kik-iláw dam uyo kutow budu banimuk kala.5 Kale be Got alata num alokso dam bekidel imu nadale sikit aneyak num dimtei, kiba namino, kalese, be Sinik Abemata dew yak num aket tem kal dawtiyamsabeta kala. Kaleyo be nuka atin nulum kalkeidomo adikum alam weng takadáyamsauyo kudokabuw ka. Kalbuw.

6Kayo nuka atin atud kuw fakadáyábuw.Kale nuka nulum kal, kamane bakan dimkadák kikiláw damso tein buduw, be Yesusso buduw bá. 7 Nuka Yesus so ami kukuwkanayaba so bo atamongin banim, katanuka ulum kano aket kudaw afan kalin dimbuduw. 8 Nuka fikalanámin uyo fingán-buw bá, watawo kaleyo bá, numi fikalok-abuw uyo tam Yesus Kadais so abid tikinunokabuw, kayo nuka beta kuwo kalbuw.9 Kala kaleyo nuka bakan dim tein buduwtaw, Yesus Kadais so abid tikin teinok-abuw taw, numi aket fukanin iwkuk dukumuyo Yesus ami kalfalin ki kukádawum kala.10 Watawo kaleyo bá, adikum nuka ammak dánokaba kawák Kadais alam kindim toduw taktakyamokaba. Akal nulumikikiláw damso bakan kadák bom naduwyakanamin mak kanabuw ki abo nadaleyán uyo kukáyamokaba ko. Nuka mafakkanamusuw kai, á be ulumi yán uta sokgei imudokaba, á nuka kidel kanamusuwkaí, be akal ulumi kalfalin yán kisol uyokuyamokaba kala.

Kadais sok dim Got so kinim so abino kalinumi kukuw uta ko.

11 Nuka Kamok ata fingánin mit bu nu-lum kal kala, kaleyo nuka gadel kuw tabewanang kinim iyo aket takoyamuwo, ikaGot aket kudawin kala. Kale Got aka nukaatin alam kal keisa ade nam aket kibili-wso kilim aket tem nuka kidela kal kei-din kala, kalbi. 12 Nuka alo nulum tokuyo bakoyamumo, kale naduwo bá, katanuka beta kana buduno, kiba nuka kalfalyabom nadiwo kiliwta yak kinim imi aketfukanin kukaya bom nadiwe kinim kaloumi kidel bi kudá tabamin uta iwkukokalbiw, umi weng dam uyo utamomo bá,be ufek ufek aket tem bu uta iwkuk bekalin kala. 13 Kale num aket fukanin boulum kudew yak Got ami wok fakámin uta

kuw di bom nuka wanang kinim madik imaket fukanin bá taw kanabuwnamti, be Gotami luk uta ko. A num aket fukanin uyoleiw tem kanabuw namti, be kimi luk utakanabuw ka. 14 Kale nuka kal keidumo,maek Kadais ami aket dawkáyamin akfaktem tasuduw ka, kalbuw, be watawo kaleyobá, aka afan adikumnumi luk dudu fikalesebemi mit be nuluso adikum fikalesuduwka. 15Kadais aka kinimwanang adikum imifikaleyamane, yak kan ata alokso biyámindim tein bidiw, ika ulum kano ilim lukkuw dudu bom biyámodiw banim keibidiw,kata ika Kadais ami luk ata kuw biyábiwkala. Watawo kaleyo bá, aka imi luk dudufikalano, Got ata fikalanin uyo tá dafo-dase kala. 16 Kaleyo kamane nuka bakandim kinim imi kukuw kanamin taw keibom naduwo kinim so mak taktakyabuwbá. Bude afan dil uyo nuka bakan dimkinim im kukuw abo bom naduwo kayoKadais be taktaklawsuw, kata kamane nukaayo makso aka taktaklawoduw banim ko.17 Kinim kan ata Kadais so makuw keidakaí, aka atin alokso keida ade alam dil aketfukanin so dil kukuw so uyo atin adikumbanimane, alam biyámin uyo atin aloksomaek tasu, 18 be adikum Got alata kanaba.Kale Got ata Kadais ami kanose sok dimalami tada numi taduw kawák uyo abinokale nadale wok dauyam kiba yak kinimwanang adikum imadew maek dádiw nasoabino kalumo, yakeise. 19 Kale Got akaKadais somakuw kei nadane adikumbakandim kinimwanang so abino kalba. Kale akawanang kinim imi ban keidabiw, bo usonokal bom ding bakaba ba. Kale aka bumiabino kalin weng uyo num kuyamse kayobakabuw.

20 Kale Got aka Kadais ami luk wengbakanino, kale nuka imadála tasuw. Be Gotalata num dim kim munyamin kei be ka.Kaleyo nuka munya bom naduw maek Gotso abino kalino! Kalbuw, be Kadais amiluk kanabuw ko. 21 Kadais aka ban makfeingongin banim, kata num luk uta Gotaka Kadais num ban feingin uyo adikumfaku kudew yak am dim kutidawsa. Kalakaleyo nuka Kadais so makuw keidokabuwkawák Got aka alam aket fukanin kidel uyokudew yak num aket tem teiyam nadanekidel imudokaba ko.

61Nuka Got so makuw wok fakudin kinim

Page 263: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 6:2 260 2 Kodin 7:2kayo nuka munyamuwo, kiba min geleminGot ami dim kudusidiw uyo kudálodiwbanim keidin kala. Watawo kaleyo bá, kibaalo bo kudáliw kaí, be ituwa kudálokabiwkala. 2 Got ami godin weng uyo bakonadule,“naka ulum atan kal kimi gánin bo kidi

nadinade watakáyamin atan kaldakoyamasi.”

Kale naka bakoyamon, ulum atan ade ka-mane kal ade watakáyamin atan ade ka-mane kal ka. 3 Num aket nuka numwok fakubuduw bewokmasi wanang kinimmafak so mak atamodiwo kalbuw, kayonuka wanang kinim gal sasonim kuyamleiw atiyamoduwo kanabuw. 4 Kata numkukuw kanabuw be kuku nuka Got alamwok fakudino kalbuw, be ufek ufek fitindukum kukayabidiw bo keno kalin so idumdukum kudamin so kál funin so uyo dakbukufo kudew tabesuw. 5 Kale kinim ikayanfau bom imadew tam kalabus am imtibidiw, kinim gu madik itane num kusitam yanfaumsiw, wok dukum kuw fitbom naduwe imin tew teinámin so kinokdudongin banim keiyámin so uyo kana-musuw. 6 Kata nuka ulum kanom baimbanim leiw kidel abo biyámin so nulum kalkeimin so dakbu teinámin so nulum wengyáw bakanin so be nuka Got Sinik Abemdim kukumusuw ade atin kudawa kudawintatun so 7 weng tatun kuw bakanin soGot ami kitid dim teinámin so uta kana-musuw. Kale Got kukuw kidel tuw utanumi wasi ginanin gelei bil. Kale nukaumi tuw nulum kál ged mo naduwe wasiim adim isko unebuw kala. 8 Kinimwanang madik ika num win kufáyamábiw,kata madik itane fatom dawkáyamábiw.Kinim wanang madik ika num sung kidelbakamaliw, kata madik itane weng finedawkáyamábiw ade kinim wanang madikika bako, ‘nuka ibakanino,’ yakanaliw,kata nuka weng tatun kuw bakanaluw ka.9 Ade kinim wanang madik ika bakoyam,“ika win finin banim.” Yakanábiw, katawanang kinim madik itane itam, ika winfinino, yakanaliw. Nuka mewso fikalonginkeibuw, kata kiba itamiw, nuka ulum kanokaunsin buduw ka, kalbiw, nuka sok geiimusiw, kata yanbidongin banim keisiw.10 Nuka aket mafak mafak auyamába, katanuka atin kalfalábuw. Nuka win banimkeiyábuw, kata nuka wanang kinim kanoy-

amuw afan kalin kitid seng kuduyábiw.Nuka ufek ufek banim, kata Got ami ufekufek uta seng fakubuduw ko. 11 Nulumduw ifin Kodin abiw bidiw kiba, num wengdikal banim adik dakat bakoyamsuw adenum aket adik bámadá kuyamsuw. 12Numkim aket funin uyo kudálongin banim, katakiwta num aket funin dako kudásiw ko.13 Kamane naka kiba atin nalam muduwtaw keiyam nadi weng bakayabi ko. Nakadákadámiyo kiba numi aket dukum kuwdawkáyamábuw taw kibil num aket dukumkuw dawkáyamin kala.

Afan kalongin banim iso Got ami wokfakuyámin bá.

14 Kiba yak kan ita afan kalongin banimitawkikiwbá kala, kale kiba isowokmakuwfakanin bá, watawo kaleyo bá, kidel somafak so uyo alew kikiw makuw bá adeeidin so midilin so bidi ken alew kikiwmakuw bá. 15 Kadais so Mafakim soiyo alew makuw keidoliw banim. Kenkinim Kadais afan kalba ami aket fukaninbe kinim afan kalongin banim ami aketfukanin taw keidomane? 16 Got ami Yolam be, Got so ibakanin got so ken alewaket makuw keidoliw banim. Kale Got amYol am ade nuta ka. Got ami godusa wenguyo bako nadule “naka ilim iwyak tem kalbom iliso ká bomnadi nata ilimGot keidok-abi ika nalam kinimwanang keidokabiwo.”Kalesa. 17Ade Kamok dukum ayo bako,“wanang kinim bidi imadá maek kaek abe

nadiwe kilimi uyo wanang kinimkidel kei nadiwe ufek ufek baimtabim mak malemamongin banimkeidokabiw, beta naka bako, ‘kibakeno,’ yakokabi. 18 Ade naka kimikalaw keidokabi, á kiwtane namimuduw keidokabiw.”

Kalesa.7

1 Atin nalam duw ifin kiba, Got aka tambemi weng takadáyamin kuyamsa. Kaleyonukamew adikumufek ufek tabe numdamso aket so kanoyamu baim teinámin uyokudá bisok kei bom Got atam fingánbuw,kayo numi biyámin uyo atin abem kei bomnaduwo kala.

Faul ami idak teinámin sung uta ko.2 Kiba kilim aket uyo bámadá num

kuyamin kala. Nuka sák kinim mak mafakkeidawongin banim, nuka kinim mak ami

Page 264: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 7:3 261 2 Kodin 8:3afan kalin leiw atidawongin banim adenuka kinimmak ibakadawongin banim adenuka kinim mak ami ufek ufek yakot makwanedawongin banim kala. 3 Naka kan-odin weng be bakoyam im fatom dádonokale nadiyo bá, watawo kaleyo bá, nakabakoyamsi. Nuka atin aket seng sengkukayabuw, kayo nuka ken kiwso katafikalokaluw ade ken kiwso kata boduw.4Naka kiba atin nalam kal, kiwta atin namilil dudánamiw, kal singat nakeiyaba adenaka kim idak teinábi. Kale numi idumseng seng kudewabuw be kiwta im kitidmoyábiw, kayo atin naka idak teinbi. 5Kalenumi tad Maseddoniya bakan tasuduw benuka mak finudongin banim, atin idumseng falala imudune, kinim seng tad nusowengal fukan bidiwe, num aket tem fin-gánsuw. 6 Kata Got wanang kinim idumkuduliw ilil dudáyamin kinim, aka Taitastase ami dim kal nuka ilil dudáyamase.7 Kata Taitas ami tad num ilil dudáyamseata kuw bá, alo kamakikiw asik tad kim ita-mane kiwsik ilil dudálawsiw so beta utamkalfalbi. Kale Taitas aka kimi tad nata-mumo kanabiw sung uyo bakoyam nadanekimi kukuw beso kanamsuw kuwo kal bomaket budunin sung uyo bakoyam nadanekimi nam adonamámin sung uyo bakonamaudano, beta naka be kidi atin kalfalin sengkudubi ko.

8Naka dil sauk kon goduyami, kiba aketidum kudusiw, kata naka beso godusi kuwokal bom fatom so keibi bá. Kale nakakamakakiw bo utamomo kiba aket idumkuduliw ka, kale fatom keinama beso go-dusi kuwe kalongin, kata naka kal keidomokim idumkuduliwbo kanomsunbokabu bákala. Kalesi. 9 Kale naka kamane kalfalbi,kata be nami kanoyami kimi aket idumkudubiw uta bá ka. Nami kalfalbi ami mitayo ki kilim ban kei nadiwe alo kuin besokanobuw kuwe kale fatom keiyama dusik-ibiw, kayo be Got alam aket so keno, yakbakala. Kaleyo naka kalfalbi, kale bewoknukakiba im mafak dábuw bá kala. 10 Kaleyokanodin fatom bo Got alaso kalfalba utatabe kinim iyo akis moyamu ilim aket uyodusikidiwe, Got ayo kail bá takeikuyaba,kayo nuka be ken aket mafak keidoluwbanim. Kata kinim wanang afan kalonginbanim ika ilim ban keimin guew dudu sokgei imkan bidiw aket mafak mafakin utatabe yán tako imudu yak Got atamodiw

banim keidokabiw, 11 kata kimi kanodinaket idum Got alata bo kudulino yakbaumi kukuw kanoyabu be utamin. Uta tabekanoyamuno aket madiw kale kilim bankeimin uyo utam kal kei kidel kukábiw.Ade uta ta bom kanoyamuno yak kinimkukuw mafak faku be ayo kanadá bomkanamin báyo, akbiw ade uta kanoyamunoGot atam fingánbiw. Kale kamane kibanum aket budunin dukum kuyam nadiwekiba kitid tabe kinim kanoyama mafaka-sidiw uyo kidelbiw. Kale kilim adikumkanabiw uta kuku naduno kiba ami fineso kudubiw báyo kalbu. 12 Kale nami saukkon goduyamsi be kinim ami ban keise,beta kuw kale nadino bá ade ami kinimban keidaw daw mafak dába ata kuw kalenadino bá. Kata naka sauk kon be kanogoduyamino, Got kin dim kim num aketdukum kukayabiw uyo utamiwo, num aketabin teinuk kala.

13 Kale nuka kidilomo, kiba Taitas ayoaket kudák abin teidaw nadiwe adikumufek ufek bo ken luk bala kanamodawo,ak bidiwo, kayo numi kalfalin uyo atintamso keiba kala. 14 Aka namadálawkim itamono kalane naka kim tok bako-daw ika atin kinim kidelo, akeisi. Adekamane kilim kukuw uyo kukudaw akaafan bakokamseno, akbiw ade num wengadikum bakoyamsuduw be afan ade kibanum kim tok Taitas bakodaw suduw akalafan kala. 15 Ade aka fukan dádomo kibaweng kidi dudew tabumo, kale faskobidiwbe, kaleyába, kawák ami aket kukáyaminuyo atin kitidawábu. Ade kiba kun faliliakei nadiwe dew tam am dáyabiw. 16 Kayonaka kalfalbi, watawo kaleyo bá, kamanenaka kal keidomo, ken naka kin umak kimdádokabi ka. Kalbi.

8Isom kei gele bom nadiwano kalin sung.

1 Nalam nafadow kasal kiba, numaket kiba Got alam min gelemin amiwanang kinim gu Maseddoniya bakantein bidiw kanoyamse uyo kal keidinkala. 2 Maseddoniya afan kalin ika idumdukum kuw imkukubu, kata ika ulumkano kalfal bom nadiwe ufek ufek banim,kata ika isom kei ufek ufek uyo sengkuw gelesiw. 3 Naka bakoyamon, be atinafan ika ufek ufek uyo aket banim keinadiwe atin aiso kukáyamsiw, be ilimaket tei kanamumo kalin uta kanamsiw.

Page 265: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 8:4 262 2 Kodin 8:24

4 Kayo ika num dákadáyam dákadáyambom nadiwe mun dáyam kiba au yakiwo,nuka Got kinim wanang Yuddia bakanbidiw iyo dakoyamumo, kalsiw. 5 Kaleimi kanabiw be nuka mimin mak dok imdiyam kanoyamino kalongin banim, kataika kamakikiw ilim aket uyo Kamok kudawnadiwe num aket kuyam audiwe Got alamaket so kanodino, yakano kayo ko. 6 Kalenuka Taitas ufek ufek min gelemin wokkibiliwso mit keise ayo weng bakodaw dawkitidmoduwo, aka kimdakoyama, kimufekufek min gelemin wok uyo adik kilálinkala. 7 Kiba kukuw adikum belami adikmita ifiw banim kidel kuw kanabiw ayo kikilim Kadais afan kalin so kilim Kadais amisung bakanin so kilim kal keimin so kilimkinimmadik imi dakáyamin kukuw so numaket kukayamin so uta ken kanabiw. Kalenam aket kiba isom keiyámin kukuw uyokanamin kala. 8 Naka be kano kuyaminokale eiya bom bakanyábi bá, kata wanangkinim madik ika atin afan ika gelebiw kayokibil kilimi uyo kano gele bom nadiwe kaekfen im kanábiw be utam, kilim kanabiwukal utamaunadiwo aunukul atin afan kengelebuw be kalin kala. 9 Kale kiba KamokYesus Kadais ami min gelemin bo kilim kal,Kadais aka win so kinim kata, kimi luk utaaka mada win banim taw keise. Kadais amimadák win banim taw keise umi mit ayokanodino kiwta matam win so keidino kalenadano kanose ko.

10 Yak itol mak be kiwsik gelemumokanamsiw ade kiliwsik mit kei gelemsiw.Kayo nam aket belata kanamino. Yaki ayoki 11 kamane kiba kilim wok mit keisidiwuyo adik wakadaliwo, beta kilim kana-mumo kalin uyo kilim kukuw kanamin sokikiw keiduk kala. Kale be kilimi ufek ufekfakubidiw uta min gelemin ko. 12 Kibaufek ufek mak min gelemumo, kaliw kaí,Got aka kim min gelemin uyo kutam ambuyamokaba. Kale aka kilim ufek ufekso kei bom gelebiw uta ki afetokaba, katayak madik ufek ufek so keidongin banimkei bom gelemongin banim dako be, besoafetokaba bá. 13 Num aket gelemin idumuyo adik kiwta faku tein bidiwe, madik itaduyo duyo bidiw keimodiw kala, kaleyonum aket adikum madik iso gelemin idumuyo taku madenin kala. 14 Kale kukuw bekanamin kale. Kamane kiwsik ufek ufekseng keibidiw kale kiwsik yak waktuwa

bidiw iyo dakáyam sidiwe yanol isik ufekufek seng keidiwe, kiwsik waktuwokabiw,be ikil yán ki dakoyamokabiw. Kale kiba bekanamokabiw, beta kukuw uyo ken kikiwyán teng keimokabiw ko. 15 Kale Got alamgodin weng uyo bako nadule, “kinim kanata seng kudew tadeba, aka sák seng kudewtad bid liklikba bá ade kinim kan ata katiwkudew tadeba, aka katiw kudew tadnadanewaktuwanba bá. Kale makuw makuw ikiilimi kí dew tadebiw.” Kalesu.

Taitas so alam afadow kasal so Kodin abiwunsiw sung uta ko.

16 Naka Got ken keiyo akbi watawo ka-leyo bá, aka Taitas kanodawa kim aketbakanba uyo nalam kim aket bakanin tawkayo ko. 17 Taitas aka num weng kuwkidi tadono kanaba bá, kata aka alataaket kuyam tadono kale nadayo kayo ko.18NukaTaitas ayo alamafadowGotwanangkinim gu tok bakadawábiw, aso dabadáluwtadokaba, be wataw ata bá, kinim ami wokfakudin ayo sung kidel umi sawa kidelgánin kinim kayo ko. 19 Got wanang kinimgu makuw makuw ika iliso kinim be nusomin gelemin kisol kudew yak Yedusalemafan kalin bidiw iyo dauyamino, kale waludaubiw. Kale nuka bemi kanabuw be,Kamok ami win dafodaw naduwe kukudawatin nuka im dakoyamumo kale isko bidiwekalin kala, kaleyo ko. 20 Nuka awak tawkeimámbommin gelemin kisol dukumuyofakubuduw, be watawo kaleyo bá, numimin gelemin kisol fakubuduw leiw uyokinim mak weng fine so bakoyamodiwo,kale kanabuw. 21Kale nuka Kamok ami kindim so kinim imi kin dim so bo kukuw kidelkuw kanamumo kalbuw.

22 Ade alo nuka nulum duw mak akasun kuw fasko bom dakoyamono kana-mala kinim alaso dabadáluw tadba. Amkukuw seng seng bo kana bada nuka ata-momo, am aket be atin dakáyamonginkinim be, akeiyábuw. Ade aka atin ka-mane makso dakoyamono kanaba, watawokaleyo bá, aka kim aket kuyamsa kayo ko.23 Taitas ami sung atane, aka nami wokfakudin dákaw kei bom naso wok faku bomkim dakáyabuw. Afadow kasel madik imsung utane, iso unokabiw, ika Got wanangkinim gu ita walu imusidiw be, ika Kadaiswin kufádabiw kala. 24 Kale kinim alewbidi kilim aket dawkáyamin uyo kukuyamnadiw numi kim tok bakanin umi mit so

Page 266: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 9:1 263 2 Kodin 10:2uyo kukuyamiwo, Got wanang kinim gumakuw makuw ikal utam kal keidin kala.

9Afan kalin duw ifin dakáyamin uta ko.

1 Naka Got wanang kinim Yuddia bakanbidiw, kim ufek ufek dakáyamumo, kalbuwsungbo goduyamonginomasi bá. 2Watawokaleyo bá, nalam kal keidomo, kiba dakoy-amumo, kale faskobiw. Kale naka kimkanabiw bumi tok uyo Maseddoniya imdim kal bakamsi. Kale naka bakoyam,Akeisia bakan kayak ika yak itol mak kalufek ufek min gelemumo kale faskosiwo,yaksi. Ade kim ufek ufek min gelemumokalin uta wanang kinim seng kadák iyoaket dakfoyamiw, ika iliso min gelemumokale faskobiw. 3 Kata naka Taitas so alamafan kalin afadow kasal so iyo imadáli tad-abiw. Kale nam aket num kim tok bakaninuyo bisok keidumo, báno kalbi. Kalenam aket nalam kibilim tok bakamali uyokidela fasko sidiwo kala. 4 Maseddoniyabakan kinim mak naso tadon kalokababe nuka yak itamuw kiba min geleminkisol mak iskodongin banim kalokabuw,be nuka fatom keiyamokaba, wataw kaleyobá, nuka atin mimin dok kim diyam, kibaafan min gelemin kisol uyo iskodokabiw,kalbuw. Kale kiba be iskodongin banimkaí, kibil kiliwso fatom keiyama, nukulfatomkeiyamokabuwka. 5Kale nakanalamaket kanodokabi, ata ken kale nadino kayonafadow kasal bidi dákadáli isik yak uniw,kilim kisol weng takadá kuyamokabuwo,kalesidiw uyo fasko sidiwo naka yán temtadono, kale nadino ko. Kiba kano kiwsikfaskodokabiw, beta kuku naduno kiba kilimaket uta atin kuyamum kal bom nadiwokukáyabiwbe kalokabu, kata nambakoyamkanamino yakbi kayo gelebiw bá ka. Yakinkala. 6 Bela aket fukan dádin, kan kinimata ufek ufek katiw kaidokaba aka yanolkatiw kufimokaba. Kata kinim mak ufekufek seng kaidokaba, ata yanol seng sengkufi bom bokaba kala. 7 Kaleyo makuwmakuw kim ufek ufek min gelemin uyoaket kalfal kabudumin gelemin uta kenGotayo kalfalba, kata yak kan kawta aket kudábuduno ais gelebawnamti, Got aka kalfalbabá. 8 Kayo Got aka kim iwa bidiw uyo atinakamam tamso kuyamane, kim ufek ufek

uyo sengan buduno, kiba ufek ufek waktu-wodiw banim kei nadiwe ken yak kan ataufek ufek iwa bidiw iyo kiwsik kukáyamok-abiw kala. 9 Got alam godin weng bako,“aka ufek ufek kinim win banim iyo minkukáyaba ade am kukuw be kidel kan-aba kayo ulum kano sun sun kudew un-okaba.” Kalesu. 10 Got ata tabe ufekufek sun uyo yong falin kinim kaimino,kale kukáya bada kaidiwe, yanol ufek ufekkidel taba budu faka bom wananáliw. Kaleaka ufek ufek sun uyo seng kuw kaimalo,kale kukáyamokaba ade aka ufek ufekkanomama matam yum tabune, kiba kilimufek ufek yum tabe bu uyo makso maksogelemokabiw. 11Got ata kimi adikum kana-maliw uyo kanoyama ufek ufek kayakimkei nadiw sun kuw isom kei bidiwo, kinimseng iyo kim ufek ufek min gelemin numdim ilim kukáyabiw uyo Got ken keiyo,akanin kala.

12 Kim ufek ufek min gelemin kukuw,beta tabe Got wanang kinim imi iwa bidiwiyo ken dakoyamokabiw ade beta kuw bá,alo kinim seng iyo akis moyamu, Gotken keiyo ak bom sawil sawilokabiw kala.13 Kilim kanamin kukuw uta kuku naduyokiba Yesus ami sung kidel afan kalbiwo,kalokabu. Ade wanang kinim ikil Gotkalfalokabiw watawo kaleyo bá, kiba Yesusami sung kidel abo nadiwe kim ufek ufekseng uyo imi kukáyabiw kayo ade yakmadik afan kalin iso kukáyabiw kayo ko.14 Ika aket dukum dauyam bom Got suk-suklawokabiw, watawo kaleyo bá, Got alammin gelemin seng uyo kukuyaba kayo kala.15Nuka Got amimin gelemin iwkuk kidelokatin wataw so kaloluw banim uyo atin kenkeiyo, akanum kala.

101Madik kiba bakan bom, “Faul aka atud

weng ki num godyamába, kata aka nusokeidokababe kinimbalut keiyábano, kalan-siw. Kata naka Faul, nalata Kadais amifibuyamin kukuw so dakáyamin kukuw sotuw mun dáyamon kala. 2 Kiba kiliwtanam tadokabi keimin kilim kukuw uyokideludiwo naka atud weng mak bakaya-mongin dakodon kala. Watawo kaleyo bá,naka atin nalam kal, kan kinim im aketfukanin nuka bakan dim wanang kinim imkukuw utaw faku bidiwo, yakbiw iyo ken

Page 267: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 10:3 264 2 Kodin 11:4weng atud weng bakayamokabi. 3 Nukabakan dim kadák buduw kata, nuka bakandim kinim ilim ginanin taw keibuduw bá.4 Numi wasi ginanin ufek ufek fakubuduwbe, bakan dim kinim imi wasi ginaninufek ufek taw bá. Numi wasi ginaninufek ufek fakubuduw be Got ami kitid soade ken nulum wasi Mafakim am abiwabem abem uyo ilik iloklawoduw 5 adenuka kinim wanang imi ibakanin aketfukanin uyo ilik ilokla bom naduwe nutakayo kalin kinim wanang Got kanadábiwika adikum ufek ufek tabe yak madik iyoleiw atiyamu, Got atamodiw banim uyonuta dakela banima kudábuduw. Nulumaket fukanin uyo adikum faku kudew tadKadais alam akfak tem kutibuw. 6 Itamsuduw, kiba yakodin atan kal kidela Kadaisami weng kidilawokabiw kawák ata nukulfasko yak kan ita Kadais weng kidilawonginbanim be sok gei daudokabuw. 7 Kibakalo ufek ufek uta utamanbiw. Kata alokinim mak kal keidomo naka atin Kadaisalami ka kala namti, aka be aket fukandádomo, nuka nuluso atin Kadais alami ka,yakongino ko. 8 Bude afan nuka Kamokami kitid dauyamsa umi sung uyo sengbakanábuw, kata bemi kitid dauyamase, bekanoyami im mafak dáduko, kale nadanobá, kata beta tabe kiba adiyamano kitidtabin kala. Kale kanose, kata nuka umitok bakanin be fatom so mak keiyam bebá. 9 Nam aket kimi fukanin uyo aka saukkon numgodyaba ayo kanoyami fingánino,kale kanabano, nakin bá. 10 Kinim wanangmadik ika bako, “Faul ami sauk kon beatin atud so ade weng babid bakanába,kata aka nuso teinába be aka kinim ba-lut keiyába ade ami weng bakanába, bebisok weng uta bakanábano,” nakanbiw.11 Kata yak wanang kinim kanodin wengbakanbiw ika bela kal keidin kala. Nukatad itamokabuw, bekal nulum sauk kontem weng atud alataw bakanyamokabuwko. 12 Kinim wanang bidi kala bako nadiw,“Nuka atin wanang kinim kidelo,” kalbiwilitaw nakal atin kinim kidelo, kalomi benam fingánin ko. Ika ilim weng guduldau abem dawti umi dim ilimi uyo taktakbom bakodaw bakodawa bom kaba keno,aka aka yábiw. Be kuku nadu ika atingebom banimo yakbu ko. 13 Kata nukayak Got ami wok kuyamsa akadaw yakkukum fakubuduw umi tok so bakanok-abuw bá. Nuka Got alam wok kuyamsa

umi faku tow kamkamwakadabuw umi tokki bakanbuw. Ade wok bekala kimi wokfakanyabuw. 14 Kale nuka bako naduw Gotkitid dauyama kim kinmo buduwo, kalbuwumi tok be atin leiw akamam tam sobakanbuw bá, watawo kaleyo bá, alo nukakamakikiw Yesus ami sung kidel uso taditama saduw make. 15 Nuka bako naduwyak madiw imi wok fakusidiw bo nulutakanodin tawumi tok bakanbomnulumwinkufábuw bá. Kata num aket kimi Kadaisafan kalin uyomatam kitidune, alo Got ayowaluyamuda kim iwyak tem wok fakudinkeisuduw keimin num wok fakanbuw uyomatam dukumokabu, 16 beta numi sungkidel umi sung uyo kimi abiw dukum uyoakamam yak bakan kukum kukum kinimso mak wok fakudongin banim kal, Gotsung kidel uyo bakanokabuw, beta nukakinimmadik imi wok fakusidiw uyo nulutakanodin taw tok bakanongin banim, kei-dum kala. 17 Kata Got ami godin weng uyobako, “kinim kan ata yak kinim mak amitok bakadawon kala kaí, Kamok ami tok atakuw bakadawak kala.” Kalesu. 18 Watawokaleyo bá kinim aka atin kidelokaba uyo kiKamok alata kaba atin kidelo akano kuwaka kidelokaba ko. Kata kinim kan ata alamtok bakanokaba, Got aka bakodaw kinimkidelo akoma banim.

111 Naka aket dakwan weng taw bakanbi,

kata kiba dakbu kidinamino kalbi, katanalam kal kiba dakbu nam weng kidinambidiw. 2 Naka kim titiyambi, be Got alamtityambe taw. Kale kiba wanang sei mifiwkinim so akálongin banim keibu taw adenatane kalaw kinim makuw mak nalammunweng bodawi kudulako kalin taw kan-abi. Kale kinim ami guton bakanbi ayoki Kadais ata kala. 3 Nami fingánbi ayoki kiba masi Mafakim ta bom wanang Iwumi ibakamin weng tuw aket takomamsataw kiba kanoyama, kimi aket fukaninuyo kusikiyama kilim Yesus aket kuká-dawin tatun uyo kudálodiw kala. 4 Kalebe watawo kaleyo bá, numi Yesus sungbakanyamsuw uyo kinim madik tad itamnadiw numi Yesus sung bakanyamsuwulutaw banim, ikil ilim Yesus kukum sungbakanya bom nadiwe ika num Sinik Abemso sung kidel kuyamsuduw ulutaw bá, beikil ilim sinik kukum so sung kidel kukum

Page 268: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 11:5 265 2 Kodin 11:25so uyo bakanya bidiw, kiba au yakei abinwakayabiw. 5Kata nam aket fukanin be yakkinim kanabiw bidi bakoyam, “ika kalankámin kinim dukumo,” yakbiw bidi namakanamsiw bá. 6 Naka nalam weng bakankámin bu mak kal keidongin banim, katakal keimin bo kudusi. Ade naka adikumkukuw bo kukuyamsi. 7Naka kim Got sungkidel uyo yán kisol banim bakayamsi adenalami uyo win banim kei nadine kiwtakanoyami win so keisidiw, be kim aketfukanin be mafako, kalbiwe? 8 Naka Gotwanang kinim gu madik madik ika alamkano num wok fakuyamako, kale wok umikisol kunamiw ken au kale fakámsi. 9 Kalenaka kanamsi atan kawák kiwso teiná bomkisol iwánsi uyo naka mak dakonamino,kale kimdákadáyamongin banim keiyamsi.Watawo kaleyo bá, idum dawkáyamin bobáyo kale nadino kayo kanamsi ade ka-mane naka nikil fikal madik Maseddoniyabakano tadbiw ita nami ufek ufek adikumiwabi uyo faku kudew tad dánabiw, kayonaka dil kano mun dáyamongin dakosi tawyanol ukal kano mun dáyam kim idum somak kuyamokabi bá ko.

10 Akeisia bakan kinim mak tabe namikanamin weng bakanbi umi tok bakaninuyo leiw atinamoma banim ko. Naka kan-odin weng bakanbi be Kadais ami kukuwtatun nalam aket tem be ami dim bakanbika. 11 Naka watawo kaleyo kin umak kimdidongin banim? Kim aket fukanin nakakim aket kuyamongin kayono kalbiwe? Bábe! Got alam kal naka atin aket dauyamsimake. 12 Naka nalam kanabi uyo ulumkano kanamokabi ka, watawo kaleyo bá,naka yak weng dew kámin kinim ilimtok bakanin umi weng dam fenbiw imileiw beta atiyamono kale nadino ka. Imaket fukanin uyo ilim wok faku bom tokbakanbiw be numi wok fukuyábuw tawo,kalbiw. 13 Kale kanodin kinim bidi afanweng dew kámin kinim bá ko. Ika ibakaminweng dew kámin kinim. Kale ika ilimwok uyo ibakama bom nadiwe ilimiyo dákmade atin afan Kadais ami weng dewkámin kinim taw, keiyámaliw. 14 Nuka boamonin kukayabiw bá, watawo kaleyo bá,Mafakim alaso kano dák made lánin enseltaw keimsa. 15 Mafakim ami wok faku-dawin iliso kano dák made kukuw kidelumi wok fakudin taw keibiw bo amoninkuyamodiw bá, kata ika yanol afung afung

kawák ika ilim wok kanabiw umi yán uyosok gei tabokabiw kala.

Faul alam kál funin kudánsa sung bakansako.

16 Naka ayo sawil bakayamon. Kinimso mak fukan dá naka weng mit banimbakanin kinimo, nakin bá. Kata alo kiba bokanodin aket fukanbiw kaí, á kanom wengmit banim bakanin imi weng kidiyamábiwtaw nakal kano weng kidinamiwo, nakalkanom nalam tok katiw mak bakodon kala.17 Naka nalam tok bakanbi be Kamok amikanamalo nakba uta kanabi bá, watawokaleyo bá, naka weng mit banim bakaninkinim taw kei kanabi. 18Kalewanang kinimseng ika ilim bakan dim kukuw kanaminumi tok uta bakanbiw keimin, á nakalnalaso nalam tok bakanbi ka. 19 Kibaatin aket kidel fukanin kinim kei nadiwweng mit banim bakanin kinim iyo abinwakuyamsiw. 20 Kale kiba kinim biditaabin wakuyamiw ita tabe kamok kei imkin mo nadiwe ika kim dim kal kasenkei bom kilim ufek ufek uyo kukiyamumokale kana bom nadiwe kasen kei ibakoyamnadiwe kim win uyo kudák akályam nadiwnuta kinim kidel kaí, yakanbiw. 21 Nakafatomso weng bakoyamon, naka atud ánadino imi kukuw kanamomi be banim.Ade kinim kan ata atud fakadá alam tokbakaba kaí, nakal nalaso atud fakadá nalamtok bakamokabi. Be kinim aket dakwanweng bakanin taw keibi ko. 22 Ika Ibidukinime? A nakal nalaso Ibidu kinim. Adeika Isadael kinime? A nakal nalaso Isadaelkinim ade ika Ebadakkam láwe? A nakalnalaso Ebadakkam láw. 23 A ika Kadaisami wok fakubidiwe? A ken atin nataKadais ami wok fakudin im akayam tamso fakubi. Naka aket kuwánam budunokanamin weng be bakanbine? Naka imiakayam wok fitin dukum kuw fakusi. Atanseng seng kinim ika kalabus am kal namtimusiw ade leiw seng kuw nanfaumusiwuyo kinimmadik im yangfaumin akayamsi.Ade atan seng seng naka nambidiw mewsofikalongin tawkeimusi kala. 24Yukayak ikalafeng tuw bid auok kal mo nanfaumsiw,kata imi lafeng wako namkánsiw be dengmak ade bako tam kum kal (39) fakadám-siw. 25 Udom gawman ita bid alewbinomo ayen lafeng tuw namfumsiw. Ika bidmakuw mo tum tuw fudut fudut bom an-biduw fikalak kale kananamsiw. Bid alew-bino mo namadáliw siw am tem leiw ká

Page 269: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 11:26 266 2 Kodin 12:11bom kalo wok dang dim kal dakela ban-imongin taw keimsi. Kale kanam kámsi kal un bi wok dang abe ei falan kábom bidi bi atan mak dakan kei nadinemidilámin mak dakan kei ausi. 26 Atanseng nam bán mafak tein kámusi uyo kiwok leiw boda yaknodone kalin so yakotufek ufek dakánamin so nalam kinim YuKayak imi kananamin so Mifiw kinim imikananamin so. Ade abiw dukum dukumimadew yak bán mafak teimin so anangbakan kinim bongin banim teinámin sokalo wok dang kun dim umi idum káminso ade nalam ibakanin nikil fikal imi idumkukanamin so uta mámin yáw dakámusiko. 27 Naka wok seng fitin dukum kuwfakusi ade naka kidel kinok mak akálonginbanim keisi, imin tew sowok tew dukum sokeinamámsa, leiw seng nakawaninwanon-gin banim dakoyámsi ade ilim banim kayogis namadew fakuyámsa kala. 28 Nakaadikum bo idum kudewsi, kata ayo nakasun kuw Got wanang kinim gu adikumimi aket dukum uyo atin kuyam bom umiidum so fakuyábi. 29 Kinim mak aket balutkeida, nakal nalaso aket balut keidokabi,kata kinim mak afan kalin kinim iyo kan-odawa ban keidokaba, naka aket mafakkeinamába. 30 Naka nalam tok bakabi kaí,naka ufek ufek umi tok bakanbi uta kukunaka mada baluto nakokabu. 31 Got alamkal naka ibakanbi bá, aka Natim Got adenulum Kamok Yesus Kadais ami Alaw adenuka sun kuw sun kuw win kufádawumkala. 32 Naka Damáskas abiw dukum kalgawman dukum Kamok Adetas ami ak-fak tem teinámin kinim ayo un tabudinimadála tad abiw dukum umi awsom kalwow falal namu namadew fakudumo kalekanamsiw. 33 Kata nalam duwal ikil tabenadiw iwál namadáliw weikal dukum temnabudiw teine, sok angudu abiw dukumtum dám tem kal leiw akol sok bámasbámas namadáliw dák dák un bi dák bakanabe sakabesi.

121Naka ulum kano nalam tok bakanokabi,

bu kanom kidel mak keidomo banim, kataulum kano kanamokabi. Kale kamane nakawisin tem utamanin weng so ufek ufekwánin Kamok alata kuw kaim teinaba sungso uyo ulum kano bakanokabi. 2 Kale nakakinim mak Kadais makuw so kei be kinimayo dew tam abid tikin kámsa sung benalam kal. Bemi kanosa be kanoda bi itolmit kal banima. Kale be nam kal banim,

wisin tem memak kanosane, bade misunmemak kanosane, kata beGot ata kuwalamkal ko. 3 Ade alo bakodon, naka nalam kalkinim be dew tam abiw kidel unsa. Katabe nam kal banim, aka wisin tem memakkanamsane, bade misun memak kanam-sane, 4kata aka ufek ufek ukal ulum kukumuyo aka ken mit dakáfi kidela bakodomabanim uyo kidise. Ade be ufek ufek kaloweng abem kinim so mak bakoyamodiwbanim uyo kidise. 5 Naka kanodin kinimami tok ata bakanokabi, kata nalam tokbo bakanomi bá, kata alo naka nalam tokbakanon kali kaí, á be nalam balutaninumi tok uta kuw bakanokabi. 6 Kata nakanalam tok bakani kaí, nakawengmit banimbakanin kinim taw keidomi banim, watawokaleyo bá, naka atin kanabu uyo afan wengbakanokabi. Kata naka nalam tok bakanok-abi bá, watawo kaleyo bá, namaketwanangkinim iyo nalam tok bakanbi uta win kufá-namino, kaleyo bá, kata nam aket nalamkukuw kanabidi natamanbiw so weng bakabidi kidibiw so umi dim nam win kufá-namin kala. 7 Got aka idum fitin dukumuyo kukanamsa, watawo kaleyo bá, am aketalam wisin tem ufek ufek kidel kukunamsaumi idak tein bom alam win kufámomanonakei nadano kayoMafakim aka alam enseldabadá tad nanbida kál funin kudusi. Bemimit ayo ki alam win kufámin uyo kudálakkala nakei nadano kayo ko. 8 Naka bidalewbino mo Kamok munla bom kanodinidum bula takan keinamo, akansi. 9 KataKamok aka bakonam, “nami min geleminbe kanokamsi ki, watawo kaleyo bá, balutkeidokabaw kawák beta nam kitid ayo kamaket tem atin kidel kamokabano.” Nakeisakala. Kale naka nalam balutámin sungbakanin uyo atin kalfalbi. Kala kaleyo,Kadais ami kitid ayo ken nalam aket temteinak kala. 10 Kale naka balut tabaminso ididin so idum fitin so kál funin so sákidum adikum so umi kuduyábi bo Kadaisami luk kalfalabi. Watawo kaleyo bá, nalambalutámin dim kal atin kitid uyo kuduyábikayo ko.

Faul Kodin abiw kayak afan kalin aketkuyamsa sung uta ko.

11 Naka bo weng mit banim bakaninkinim weng taw bakanbi. Kata be kibili-wta tabe kanana bidiwo nakade kanamubi,kiliwta tabe nami tok uyo bakanonginoka. Watawo kaleyo bá, naka win banim,kata yak kilim weng dew kámin kinim

Page 270: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 12:12 267 2 Kodin 13:6nuta dukum dukumo, kalbiw ika nakaakanamsiw bá. 12 Naka kim iwyak temkal fitin wok dukum uyo faku bidino, Gotata dubat dubatin kukuw so aket dikingdakungin kukuw so mudi mudín kukuw souyo nalam dim kana badano, kiba natamkal keidomo, aka afan Kadais weng dewkámin kinimo, kalsiw. 13 Kiba naka Gotwanang kinim gu madik imi dakoyamsitaw kibil kiliwso dakoyamsi, kata leiw makkudási ayo ki nami dakáyamsi umi moniso mak kunamino, kale dákadáyamonginbanim keisi. Kale bo kano lukuwá na-madálin kala. 14 Kamane naka bela bidalewbino dim ayo itamanono, kale nadiiskodi. Ade naka kimi wok fakuyambiumi kisol uyo mak kunamino, yakokabibá. Ade naka kim ufek ufek uta makkunamino yakomi bá, kata kinim kilimiaket uta kuyambi ka. Watawo kaleyo bá,man ika aulal im kin mo bom kisol ufekufek kukáya bom im kinkinin bá, kata afanaulal ita man im kin mo bom ufek ufekkukáyamin kayo ko. 15 Naka nalam ufekufek adikum fakubi uyo kuyamono kalbiade kinim nalami, kata kim kuyam dakoy-amono, kalbi. Kale kim aket nata aket sengkuyami kaí, alo kiwta aket katiw kunamok-abiwe? 16 Au bude misun kale, nata tabekimi idum dukum keiyamsi bá, kata madikkim aket aka kasen kei num dim kal kanabom kisol ufek ufek kuámono, kalba kaekalbiw. 17 Kim aket naka kinim imadáliyak unsidiw, bidi yak kasen kasenyamino,kale imadáli tasadiwe? 18 Ade naka Taitasdákadálawi yak itamako, akei nadine nu-lum duw mak aso imadáli tasadiw. BeTaitas ayo yak kasen keiyamin so keim-sane? Bá be, be kilim kal aka naso alewnulum ufek ufek makuw kanamin ade numkukuw be makuw kanamin ko. 19 Kibakim aket sauk kon bulami adikum kíbiwuyo kilim kin dim nuka nulum adut bominweng uta bakanbuwe? Kata, nuka makkanamongin banim, nuka Kadais ami aketweng bakanino, yakba uta Got ami kin dimkal kanamábuw. Kale nulum duwal kiba,numi ufek ufek adikum kanamábuw bekanoyamuwo, kiwta kitidino kale naduwoka. 20 Naka fingánbi, watawo kaleyo bá,naka masi tad itamono, kale tadulomonalam aket kiba kana kanodin tawo yakbiuyo kukum keibiw ka. Yakokabi, mak alokibil kim aket fukanin naka kana kanodintawo nakbiw uyo nakal kukum keidi nata-

mokabiw ko. Naka fingánbi, watawo ka-leyo bá, kilim iwyak tem kawák be kinimwanangwengal fukan bomnadiwe titi bomnadiwe aket kaim sabalak kal bom nadiwemit makuw uyo takela kudew yak abumaek abu bom nadiwe yak kinim madikim ididin weng bakanya bom nadiwe gimgim bomnadiwe nuta kayo kal bomnadiwealam kukum kana bada kana badabiw kayoko. 21 Naka fingánbi be alo atan maktadine, kiba kukuw kukum fakubidiw umilaban uyo Got tabe kilim kin dim namfatom dádoma kala. Kale nam fingánbi bekinim wanang seng imi suwayo ilim bansakadinin so ilim aket mafak fukanin souyo kudá dusikidongin banim keidokabiw,be naka wol mat so amanin dukum sokeinamokaba.

131 Naka bela bid alewbino dim tadok-

abi. Kale finang dádin, Got godin wenguyo bako nadu, “atan makuw mak kinimmak ata tabe kinim mak ufek ufek mafakuyo kanama weng takak teidawokaba, bekinim alewo alewbino kin walabiw itakuku nadiwo afan kanobano, kalokabiw.”Kalesu. 2 Alew dim tad itamasi kal nakawanang kinim ban keisiw so adikummadikso bakoyam, “kiba ata bom nadiwano,”yakeisi. Kale kamane so naka imadá sikamkalak teinbi. Kale naka asiki bakoyam,“kiba ata bom nadiwano,” yakbi. Kale nakaasiki itaman tadokabi uyo kinim mak sakaboma banim sok gim tadokabi ko. 3 Kibilatin kal keidomo Kadais ata nam dim wengbakanba ka, kalokabiw. Watawo kaleyo bá,Kadais aka kimi mafak keimin bo kidelaimkan bá, be aka balutanba bá, kata akakitid dukum so kim iwyak tem kal be ko.4 Bude afan, ami anak as dawing dákanindim dádiw fikalese, bude balutase, katakamane aka Got ami kitid dim teinbe ka.Alataw be ki, nuka am dim bude balutabuduw, kata Got alam kitid dim nuka alasobom kim wok fakuyamokabuw.

5 Kale kilimi uyo liw bom nadiwo au,naka Yesus be atin afan kalesine báye kalbom nadiwe kilimi uyo taktak bom nadiwokala. Kale be atamiw Kadais ayo kilim akettem kal be kaí, be ken, kata atamiw Kadaisayo kim aket tem kal teinongin banim kaí,be mafak keibiw ko. 6Kata naka mimin dokdidomo, kiba num itamomane nuka numiimkukumin uyo mak kutinongin banim

Page 271: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Kodin 13:7 268 2 Kodin 13:14ka, kalokabiw ka kalbi. 7 Nuka Got suk-suklawuwo, kiba sák mafak mak keidoliwbanim keidin kala. Kale num imkukuminutamomo, nuka kutinongin dakosidiw ka,kalin uta iwkuk bá. Kata kilimi kukuwkidel kuw kanamin beta iwkuk ko. Kibaitamiw nuka kutinin taw so keidoliw, katakiwta ulum kano kukuw kidel ki kanaminuta kidel ko. 8 Nuka dam weng uyo báyokaloluw banim, kata dam weng uta kuwkalbuw kala. 9 Kiwta kitid keidiwe, nutabalut tuw keidoluw, be naka kalfalbi adenuka Got dákadála bom bako, “ika dakoya-maw matam atin kidelino,” Akbuw ko.10 Naka bela sikam kal goduyam nadinoayo tad kiwso teinokabi ayo weng kitidweng bakanyamomi banim ade nalam kitidtuw im kin modomi banim. Be Kamok atakitid be daunamano, bemi tuw kanoyamikitid tabino kaleyo kala, be im mafak dá-dono kaleyo bá ko. 11 Kamane nalam nikilfikal, naka bakoyam tein bidiwano, yakiko. Kiba kibilim mimin dok dibidiw uyoatin kanomamiw kideluk kala. Kale nalambakoyamsi beta kuw kana bomnadiwo aketmakuw kei bom nadiwe abino kalin dimbiyá bom nadiwe aketo kalin so abino kalinso Got ayo kiwso bok kala. 12 Ken teinbadáwako aka aka bom nadiwe awkinumdawsek miki buduk aka aka bom nadiwoko. 13 Adikum Got wanang kinim iyo kenteinbidiwako. Kale weng umuyamiw ko.14Naka Got gánlawino Kamok Yesus Kadaisami min gelemin so Got ami aketo kalinso Sinik Abem so duw keiyamin so uyoadikum kiwso badano kala.

Page 272: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 1:1 269 Galesia 1:20

Galesia1Naka Faul, nata sauk kon bela goda dau

nadi kudáyami tadu ade 2 nikil fikal nalasobidiw iyo iliso adikum Galesia bakan Gotwanang kinim gu teinbidiw, “kiba ken teinbidiwako?” Yakiw ko. Nakaweng kal keiya-mono, kali ayo ki naka weng dew káminkinim, kata naka kinim ita walunamusiwbá ade kinim ita namadáliw tasi bá, kataYesus Kadais so Natim Got Yesus Kadaisfikala fom lung kal tá dafose kinim so itanamadáliw tasi.

3Naka Got gánlawino, nulum Natim Gotso kamok Yesus Kadais so ilimmin geleminso aket dakbuyámin so uyo kuyamin kala.

4 Naka weng kal keiyamono, kali ayo kinulum Kamok Yesus Kadais aka au, kalenada, naka im ban keimin idum kudu fikalenadino imi yak bakan dim umi kukuwmafak mafak kitid akfak tem bidiw iyo mintalá imadálono, kale kanose kala. Watawokaleyo bá, nulum Natim Got asik aket tetdau nada bo kanodokabuno, kalesa. 5 KaleGot be akal alam kano lamlam dukum sunkuw biyámin. Kale afan ko.

Sung kidel be makuw.6 Naka atin amonin dukum kuw kukán-

abiw, be watawo kaleyo bá, naka imadá tadbidile, kiba wabising aket tet dau nadiwKadais ufek ufek min kukáyamába sok dimGot gányaba uyo kilung daksiki dabadánadiwe kinimmadik im weng kukumwengbeta bako nadiw be sung kidelo, kalbiw uyokibawabising kilung tembákidiyábiwkayoko. 7 Kata sung kidel be kukum so mak bebá. Kale be nalam kal kinim madik ika aketwakwayam nadiw kudew yak sung kideltiw teiduw matam sung kidel uyo kukumkeiduko, kalokabiw ko. 8 Kata weng dewkámin kinim nuta nam, abid tikin enselita kata tad nadiw sung kidel bakayamsuwuyo kukum kei kudokabiw namti, naka Gotgánlawino kanaba kinim be dabadála yaksun as kainin abiw unokaba. 9Naka bakoy-amsi ade kamane ukal makso bakoyamonkala. Kiba kinim Got sung kidel kidi faku-sidiw uyo kan kinim ata mak kukum wengbakanyamba namti, be dabadáliw atin yaksun as kainin abiw unokaba ko. Naka Gotgánlawino, kanamin kinim be atin banimadaudokaba kala.

10 Kim aket naka kanamino, wanangkinim ita tok bakonamino, kale kanabano,kalbiwe? Bá be! Naka Got ami kalfalin utakuduwano kanabi. Kim aket naka kinimita kalfalin kuyamono kanabine? Alo nakakinim imi kalfalin kuyamono kalomi nam,naka Yesus Kadais ami wok fakudawomibanim.

Faul kano nada weng dew kámin kinimkeisa sung uta ko.

11 Nalam nikil fikal kiba, naka adikummit dákafiyamono, kali. Kale nam sungkidel bakoyamsi bemi sung uyo kinimimiyo kal tade buno bakoyamasi bá. 12Nakaweng be kinim dim kal kudusi bá ade bekinim ita kukunamsiw bá. Kata be atin afanYesus Kadais ata kidásu kukunamano, natatabe bakoyamsi ka.

13 Nam Yu Kayak Got suksukin kukuwabo bom nadi biyámsi umi sung bo kibakidisiw. Kale naka Yesus aket kudawongindako bom nadino naka kitid kuw sun kuektane bom Got ami wanang kinim gu iyo immafak dákan bom nadi banima imudonokanamsi. 14 Kale naka Yu Kayak imi Gotsuksukin kukuw aboyamsi, be Yu kayakkinim nalam itol makuw fakon fakon ikailiso bemi leiw aboyámin iyo nasik kitidtabe gebomasi. Adikum ika akayam nadile,kitid kuw tabe awadik kasel kukuw uyoaboyámsi.

15 Kata nangin namudongin banim kalmin gelemin Got isom ayo walunamu,wok fakunamalo. Nakeisa. Kale Gotayo aket tetu dau alam Man ayo 16 dawmisun teinam nadane ami sung kidel uyokudewyakMifiw imbakanyamalo, nakeise.Kale nami kanosi bemi sung be kinim itatabe yak kanodal maek kanadal nakonginbanim. 17 Ade alo naka yak Yedusalemabiw kal abe nadino kamakikiw weng dewkáminkinimkeisidiw iyo itamanono, kalesibá. Kata kanamin bo kudá nadile yakAdebiya bakan kal si nadile nalam yántem Damáskas unsi. 18 Beta itol alewbinobanimane, yak Yedusalem abiw kal Bitaatamono, kale yak atami kal si wik alewkeisuduw. 19 Kata naka Bita so nulumKamok Yesus alam ning muk wakon Yemisso ita kuw itam nadile weng dew káminkinim madik itane mak itamongin banimdakosi.

20 Kale naka Got kin dim kal tod nadinobakoyamon kala. Kale nam yaknámin

Page 273: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 1:21 270 Galesia 2:12weng mak godyambi bela ibakayaminweng bá ko.

21 Beta naka yanol yak Sidiya bakan sinadile yak Silisiya bakan unsi. 22Bemi atanatan kawák ayo Yuddia bakan Got wanangkinim gu Kadais dim bidiw iyo mak namkibi mak kal keidongin dakobidiw. 23 Kataika kinim madik imi sun kuw kuek tanebom nam sung bakanumo, kanabiw kuwmada kidibiw. Kale ika belata kanam,kalbiw. Kale kinim num immafak dákamsaade kamane sung kidel num afano, kalbuwumi alam banima kudono kanamsa umisung kidel makuw be ki kinim wanangbakayam kábano, kalansiw. 24 Ika Gotkalfalbiw, watawo kaleyo bá, Got namsikisesung uyo kidi nadiwo kayo ko.

2Faul so weng dew kámin kinimmadik so im

sung uta ko.1 Beta itol mit kal banima kawák nalam

wok makuw fakudin kinim Bánabas soasiki Yedusalem abiw dukum tadom Taitasayo alaso dew tasi. 2 Kale be kinimmak ata bakonamano tasi bá, kata be Gotalata bakonamano, kal kei nadino tasi.Naka tad kawákal Got wanang kinim guimi gebom gebom iyo itami nulufin wengbakansuw. Naka kim Yesus Kadais sungkidel umi mit dakfiya bom nadino Mifiwika bakanyabino, yakeisi uyo watawo ka-leyo bá, nam kanam kámsi uyo kalfalinbanim dakodiw adikum nam kanam ká biuyo mit banim keidomuno, kale nadinokayo gebom gebom bakoyam, nam aketluklakabino, yakeisi. 3 Kata yaknosu? Ikaau, kale nadiwe Taitas Mifiw Yesus afankalin kinim keisa, kata kana fotabiw, kálwakelin ban bodako, akongin banim kei-sidiw. 4 Kata kasen kei faltimin kinimmadik ika num bakoyam, ika kál wakelinban boyamongino, yaksiw. Kale kinim ikaiwál leiw tad afan kalin num tubudubuwkal abe bom nadiwe ika ulum tad nutaitamuw, nuka Yu Kayak sawa abodongin bokudá nadiwKadais so kámin kukuwuta abobidiwe, yakanumo, kale tademsiw. KatanukaYuKayak im sawa be abodoluwbanimkeiyámsuw. Watawo kaleyo bá, nuka YesusKadais ami kinim kayo make. Im aketafan kalin nuka Yu Kayak imi sawa adikumuyo abodino, yakei nadiwo kayo ika bekanamom nuka idum kuek gitikyamumo,

kale kanamsiw ko. 5 Kata nuka atin katiwso mak ika au, yakongin banim. Kale nukabe kano nadawo sung kidel tatun uyo atinyakik fakuduwe, kinim so mak tad kukumkei kudoliw banim keidin kala. Kaleyo ko.

6 Kinim kan ita kiba bako nadiw, ikaYedusalem Got wanang kinim gu numigebomo, yakbiw kinim bidi afan dukumdukum, kata Got am itabe, utane, ika winsodukum bá. Kale ika nam weng kukumbakabi uyo mak anung kalamodiw banim.7 Kata kanamongin bo kudá nadiwe kalkeidomo, Got ata wok kunam nada Yesussung kidel uyo kudew yak Mifiw bakanya-malo, nakei kitid kunamase ka, kalesiw.Be kanom Got Bita wok kudawa yak Yukayak sungkidel bakayamába tawka. 8KaleGot aka Bita weng dew kámin kinim kei-daw, ami dim Yu kayak kinim wanangimi wok fakuyama be, alataw be ki Gotaka naka weng dew kámin kinim keinam,nami dim Mifiw kinim wanang imi wokfakuyamabe ka. 9Ade alo kiba bako nadiweYemis so Bita so Yon so ika YedusalemGot wanang kinim gu nulum gadel doktadeyamin gebom gebomo, yakeisidiw. Ikakal kei Got ata min gelemin dim nakawalunamuda, bemi wok bo faku be nakei-sidiw. Kale ika Bánabas alew nuso wengfakayamin uta kuku naduno au alew imikanam kábiw bo keno yakik, kalesiw. Kaleika sung kidel dau au kaliwo, Bánabas alewnuka yak Mifiw itamuwe, ilimi utane yakYu Kayak itamokabiw. 10 Im aket fukaninmak num bakoyam, kanamino, yakansiw.Beyo ki Yu Kayak win banim banim imi lukuta dudu bakanino, yakansiw. Bude kennaka mew adikum ufek ufek bo kana bomnadino Yu kayak win banim iyo dakáya-mono, kale kanamsi.

Faul Antiák abiw dukum kal Bita ngadákfuko dausa sung uta ko.

11 Antiák abiw dukum kal naka Bitangadák fuko dau alam kin dim kitid wengbakodaw, “kaba bo atin mafak uta kan-abawo,” akeisi. Be watawo kaleyo bá,12 aka tad kal abe bom nadayo, tam MifiwYesus afan kalin iso imin wanansa, katayanol Yemis ami Yedusalem kalo Yu KayakYesus afan kalin madik yan bakadála tadiwka. Kale nadane tam iso imin wanonginbanim kudáse. Watawo kaleyo bá, amaket Yemis kinim imadála tadbiw iyo bako

Page 274: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 2:13 271 Galesia 3:7nadiwe, “aka Mifiw Yesus afan kalin isoimin wananbano, nakodiwo, kale nadanokayo, be watawo kale kanamsa bá, Yemisami kinim im aket adikum afan kalin iyokál wakelin ban bo nadiwe Yu Kayak sawauyo abodino kalesiw uyo kinim abodonginbanim kaí, Mifiw ika atin abemo.” Kale-siw kayo fingán dá nadano ko. 13 BetaAntiák abiw Yu Kayak afan kalin madikimi yak Mifiw afan kalin iso imin waninuyo kudásidiw uyo ilim kal bo wane sidiwokalongino, watawo kaleyo bá. Ika iliso YuKayak afan kalin Yedusalem kalo tasidiwimi itam fingán bidiwo, Bánabas alaso Mi-fiw afan kalin iso imin wanongin banimkeise. Be watawo kaleyo bá, aka alamkal bo fingánoma banim, kata aka fin-gánsa. 14 Kaleyano, naka bo utamomo, ikaGot weng bakoyam kanamino, yakeisa utakanabiw bá ka, kale nadile kinim wanangilim kin dim kadákal Bita bakodaw, “kabaYu Kayak kata, kaba Mifiw biyámin tawalanámsaw. Ade kaba adikum Yu Kayakimi sawa so kukuw so uyo mak abodonginbanim dakoyámsaw kala. Kaleyo, watawokale kaba Mifiw afan kalin iyo eiya bom YuKayak kukuw uyo abodino, yakanono, kalekanabaw, aksi ko.

15Kiba fukan dádino, nuka Yu Kayak imilow teinuw ka. Kata Mifiw ban keiminimi low bá. 16 Kata nuka nulum kalGot aka kinim mak Yu Kayak imi sawauta fakudano, kayo bakodaw, aka kinimkidelo, akokaba bá. Kata kinimmaek YesusKadais mit tem tadokaba kawák Got akabakodaw, kinim kidelo, akokaba ko. YuKayak afan kalin nuka nuluso, Got aketafano, akuwo, Got aka bako nada, kibakeno, yakokaba uyo wataw ata bá, bo sawauta bako nadu kanamino, yakbu uta kanabuduwo masi bá, kata bo Yesus Kadais amiaket kudawuwo, kayo Got keno, yakokabauyo kinim kan ata sawa uta kanamalo akukanamokaba kinim, be Got aka bako, akakeno, akoma banim. 17 Kale Yu kayak numaket Got ayo weng bakoyam, kiba keno,yakako, kalbuw. Be watawo kaleyo bá,nuka yak Yesus so keiduw namti, nuka uta-momo, Yu Kayak ika Mifiw bakoyam, ikaban keimin kinimo, yakanábiw taw nukulbakoyam, kiba ban keimin kinimo, yakbiwka, kalokabuw kaí, Kadais aka ban keiminbe kidelo, kalbane? Atin bá be. 18 Kamanenam aket tetu nadi asawil adikum sawa

uyo abodino, Got aka bakonam, kaba keno,nakako, kalokabi namti, nalatamatam afanban keimin kinim keidi kala. 19Kaleyo sawauta namadew yak fikalanámin leiw unune,fikalin taw keisi. Kale be uta kanonamunoka, kale nadino maek Got ami kinim keibika. 20 Kale Yesus as dawing dákamin dimfikalese be nalaso fikalesi. Kale kamanenaka kaunsinbi bá. Kata Kadais ata namaket tem teinbe. Naka nalam damso bi,kata naka nalam Got man ami afan akindim teinbi. Ade aka aket daunam nadanealami uyo nam luk dudu fikale, kail bátakeikunamase. 21 Kale naka Got ami mingelemin dukum dim kanose, be naka ku-bino kudálomi banim. Kano Got aka aketbakel dau nadano sawa abem kidiyámin kiabo kinim be bakodaw, kaba keno, akomanamti, Kadais aka besok fikaleseno, ka-longino ka.

3Sawa abodin leiw so afan kalin leiw so imi

sung uta ko.1 Afan kalin kinim Galesia bakan bom

nadiw atin aket dakwan keibidiw kiba,kinim mak kaknem kaknem auyamiw utakanoyamuno aket fukanin banim kei bidiwbadeya? Nam kal banim kiba bo ya-knosidiwe? Naka atin kidela bakoyam,Yesus Kadais anak as dawing dákanin dimfikalese ami sung uyo bakoyami, kal kei-sidiw. 2 Kale nam aket dam weng makbela kidilin kala. Kiba Yesus Kadais amisung kidisidiw ade afan kalesidiw umi dimSinik Abem ayo dabudusidiw, be sawauta kanamino, yaku kanamom nadiwobá. 3 Kale kiba aket dakwan kei nadiwokim aket, nulum gadel tuw maek nulumteinámin iyo adik dákabino kiláloduwo,kalbiw, be kibal kibilim kal. Sinik Abemdabudusidiw am dim kal mit kei afan kalinwanang kinim keisidiw ka. 4 Afan kalinkinim kei nadiw kál funin seng kudusidiwbo mada bisok adim uta bá, kale naka beatin afano, kalbi kala. 5 Got Sinik Abemso kim iwyak tem fumon keimin so uyokuyamase. Be sawa abo tabamin uta bade,Yesus Kadais ami sung kidisidiw so afanokalesidiw so utane?

6 Kiba Ebadakkam sung Got buk tembakabu be atamin. Aka Got afano, akane,Got ayo alam aket afano kalin sok dim kabakeno, akeisa. 7 Bemi weng dim kal kibakal keidomo, au adikum Got aka itamomo,ika EbadakkamamiGot afan akeiyámsa taw

Page 275: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 3:8 272 Galesia 3:21kei bidiw ka, yakba. Ita Ebadakkam láwka. 8 Kale naka be afan kanosu kale mitdákafiyamon, Got ata Mifiw ilim afan kalindim bakoyam, kiba keno, yakokaba ulumatan uyo matam abongin banim álano Gotbuk tem usik bako, kanodokabuno, kalesukala. Kaleyo Got aka sung kidel Ebadakkambakodaw, “kam sok dim adikum kinim mitiyo dakoyamokabino.” Akeisa. 9 Kale GotEbadakkam daw kinim dása, be watawokaleyo bá, Ebadakkam Got afan akano,kayo kala kaleyo adikum kan ita Got afankalbiw, ika Ebadakkam kanodawsa taw ikaldakáyamokaba.

10 Kata yak adikum kan kinim ita sawaki faku bom abobidiw kaí, ika gán abuminakfak tem bidiw. Kale watawo kaleyo bá,Got weng uyo bako nadule, “yak kinim kanita mew adikum sawa buk tem god kutidiwbu uyo sun kuw abo kudew tabongin banimbidi, Got ami yebumin akfak tem bidiwo,”kalesu. 11 Kale bela misun, kinim kan ataYu Kayak sawa uta abodono, kanaba namti,Got aka, kinim be kidelo, akoma banim ko.Watawo kaleyo bá, Got amweng bako nada,kinim keno, yakokabi be leiwmakuw afanokalin leiw ki kala kalesano, kale suwayo ka-tow kal Got lum abem senin kinim Abakakdim bako nadano, “kinim mak am aketafan, nakokaba beta naka bakodaw, kinimkidelo, akei nadile dakodaw, kenmaek nasosun bokabano,” kalesa. 12 Kata sawa makbela kukumkale, kinim kan ataMosus sawauyo katiw katiw so mak kudálongin banim,adikum abo nada mimin dok di kámokabanamti, Got aka bakodaw, kaba kano sunbokabawo, akokaba.

13 Kale sawa abem uka num gánabuyamsu, kata Kadais aka num gánabumin bo kukan keiyamse, be alata numabin kudu yak num gán abuyámin akfaktem unse. Kale Got godin weng uyo bako,“kinim wanang adikum kan ita imi damuyo kudew tam asal kal kutisa namti, ikaGot gán abuyamsa.” 14 Kale Kadais akabe kanoyamano, Mifiw ika ken Got amiEbadakkam daw kinim dása uyo ken ilisokudulino kale kanose. Kale Yesus Kadaisaka be kano fikalino, nuka ken Got alamweng takadáyamsa Sinik abem ayo nulumafan kalin dim ken dabudulin kala kalekanose.

15 Kale nikal fikal, naka kinim nulumkukuw kukumin sung uta bakoyamonginkeimi. Kinim mak yak kinim mak atama

abino, kaliw namti, atin kinim mak atatabe kukum kei kudoma banim ade lukoku weng makso bako kudew yak tiw tei-doma banim kala. 16 Kale ulutaw Gotabino kalin uyo Ebadakkam so alam manláw makuw so imi dim kal kidel dausakala. Kale be atamin, Got alam buk temuyo bako nada, “abino kalin ayo kalamláw adikum iso kidel daudino.” Akeisabá, kala. Kaleyo Got ami abino kalin beman láw makuw ami sung, kale ami abinokalin kaí, Kadais makuw ata ka. 17 Namkanam kalbi ami mit be Got Ebadakkamso abino kale nadane bako, “naka wengtakadáli be atin fakudokabino,” akeisa umimit uta ka. Kale Got aka itol deng seng seng(430) kal banimane, kawák Got aka Mosusdim sawa uyo kuyamsa. Kata sawa uka kenEbadakkam so abino kalin ayo luko dau-domo banim ade Got ami weng takadáminayo ati kudálomu banim. 18 Kale Got amiufek ufek min kukáyaba uyo sawa uta abobom naduwo kudabuw kaí, alo bo yaknoyakno ufek ufek min weng takadámsa uyokudamokabuw? Kata Got Ebadakkam minweng takadálawsa, kayo aka min geleminuyo kudawsa.

Got ami sawa kuyamsa umi weng mit sunguta ko.

19 Beta kaleyo wataw mit ata Got akaYu Kayak iyo sawa dauyamsa bá. Akakano dauyamino, uta kukuyam be mafakbe kidel kalino, kalin umi mit uta kalekuyamsa. Sawa uka kano kin mo budu biGot Ebadakkam weng takadálaw, “kalamman láw mak tadokabano.” Akeisa dimtasu. Kale Got sawa uyo ensel dim kinimtanong kon keiyámin kinim kudawsa ko.20Kale abino kalin be kinimmit kukummakkeida kinim mit kukum keida au nadiwetanong kon keiyamin kinim mak iw keidaau nadiwo weng kidel dau abino kalin,kataminweng takadámin be kinimmakuwweng takadáyaba. Kale be Got makuw atakanaba ka.

Sawa abem umi mit uta ko.21 Bemi mit be ken Got ami sawa uyo

ukul ulum mit kukum keidu ade wengtakadámin weng ukal ulum mit kukumkeidu aulodiwe? Atin bá be. Nulum kalmake, watawo kaleyo bá, Got aka sawakuyama uta tabe kinim wanang iyo kanoy-amuno, Got so sun biyámino, kalesa namti,bede afan ika sawa atin abodiwo, Got aka

Page 276: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 3:22 273 Galesia 4:14bakoyam, ika kidelo, yakokaba. 22 Kata beafan bá, Got ami buk tem weng uyo bakonadule, “kinim adikum bakan mungangkuw gidit kalu iyo Got sawa bo kudá nadiweban keimin kukuw umi kitid uta kuwimadew fakubuno.” Kalbu kala. Kaleyo yakkan kinim ita Yesus Kadais afan kalokabiwita kuw Got ufek ufek kidel weng takadásauyo kudulokabiw ko.

23 Kale nuka sawa uta kin modu nadukinim sok gei tabiw kin modin tawkeiyamsu. Kale be kano bi Got ken Yesusafan akino, kale kukuyamase atan kal tasukala. 24Kale sawa uta num kin mo bom yakkano maek kano yak budu bi Kadais tase.Kale Got num bakoyam, kidelo, yakokabaukal nuka Kadais afano, akokabuw betaafan kala. 25 Kaleyo aket afano kalin uyotasu kale kamano atan atan ayo nuka sawaakfak tem buduw uta kin modomu banimkala.

26 Kale adikum kiba maek Got muduwkeisidiw make, watawo kaleyo bá, kibaYesus aket kudaw nadiw yak alam mittem unsidiw kayo ka. 27 Bemi mit ayoki watawo kaleyo bá, kiba wok ban bodiwkukunaduyo kiba yakKadais somakuwwolfewa nadiw Kadais ami kukuw kidel tawkeisidiw kayo ko. 28 Adikum kiba YesusKadais so makuw yakba kayo, Yu Kayakkeidiwe, Mifiw keidiw iwyak be kukum sobá, kinim sok gei tabesiw keidiw, kal gulbalkinim keidiw imi iwyak be kukum so bá,kinim keidiwe, wanang keidiw im iwyakbe kukum so bá kala. 29 Kiba Yesus amikinimwanang kaí, kiba Ebadakkamami láwka ade Got ami weng takadámin uyo kiwtakudulokabiw ka.

41Namweng bakabi beyo kiman aka alam

alaw ufek ufek bo alami, kata aka mankatik bokaba be sák wok fakudin kinim tawkeidokaba. 2 Kale aka mining álano kawákkinim tad kin mo bom dawkinkin bomalam ufek ufek uyo fakudaw bom bidiwbi alam alaw atan kutidaw matam adikumufek ufek uyo kin modako akeisa atan kalmatamkinmodokaba kala. 3Kale be alatawkale Kadais tadongin banim kawák nukulman katiw katiw taw kei, awadik kasal imibakan dim kukuw so sawa so umi akfak temkal biyámsuw. 4 Kata atin ulum atan tatunuyo tadune, Got ayo aket tetu nada alamman dabadála madák bakan dim tase ayo

ki wanang madik im man fukanin taw keiakun daudune Mosus sawa umi akfak tem,alanom nadano 5numi sawa umi akfak tembiyámin bo mo imu imadew maek min keiimuse, kayo nuka atin ken yak Got alamman adik dáw keidoluw ka.

6 Got man ami Sinik Abem makuw beki num kidin tem biyámako, kale dabadálamadák tase be watawo kaleyo bá, nukaalami keiduwo kayo ko. Bemi Sinik Abemata adiyamano nuka kalfal bom gán dánaduw, “kaba nulum Natimo,” Kalanabuwka. 7 Kiba sawa umi kin mobu uyo kinimsok gei tabiw kin modin taw keibu bo kudánadiwemaek Got man keibiw, kayo Got akaalam muduw imino, kale kutiyama bu uyomakuw makuw kimi kuyamokaba ka.

Faul Galesia abiw afan kalin imi aketbudunlawsa sung uta ko.

8Kamakikiw alanámsiw bo kiba afan Gotbe kim kal banim, kayo atin sák kiba sinikmafak afan got bá, imi akfak tem alanám-siw. 9 Kata kamano kiba tatun Got ayokibilim kal keibiw, kata Got ata atin kibakidela alam kal keiba ka. Kata nam aketbabánbi ayo ki kiba dusiki ayo bakan dimsinik imimit tem unbiw kayo ko. Bakan kinmodin sinik ika mada balut ade atin babidbá kala. Kale be watawo kaleyo kiba asikiimi akfak tem unumo, kanamiwe? 10 KibaYu Kayak imi ban bomin sawa so aloksoitol keidano kale iminwanin sawa so kayowman tabano, kale imin wanin imi sawa soakal am makik mak dánano, kale waninwanin sawa so ki abobidiw kala. 11 Kalenaka kim kanabiw bo utam nadi nam aketmafak keinamadiking dakungbomwatawokale naka atan seng seng uyo im dim ituwbom imkinkinbina, kalbi kala.

12 Kale nalam nakanum kasal afankalin kiba, naka weng kitid kuw tabebakanyamino bakan dim umi Yu Kayak imisawa abem akfak tem biyámin uyo kudánadiwo kata gulbal kinim nataw keidinkala, watawo kaleyo bá, kibil kibilim kalnaka yak Mifiw kibiliw taw keisi kayo bo.Nam kamakikiw yak unsi uyo kiba ufekufek mafak so mak kanonamongin banimkeisidiw. 13 Kale kiba kibilim kal nakaasan bom nadino kayo kama kama tadkibilim abiw dukum kal Yesus Kadais sungkidel uyo bakayamámsi, watawo kaleyo bá,14 nam asan bidi kim kal idum so keisu,kata kiba sun dá namadásidiw bá, kata

Page 277: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 4:15 274 Galesia 5:3nam tam am dásidiw uyo naka Got amiensel tawe Kadais Yesus taw keinamsidiw.15 Kimi kalfalin bo yaknosuna? Naka kenafan bakoyamon, kiba ken kanodal kalesunam, kilim kin uyo walama kunamumokanamsiwo kalongino be. 16 Kamano nakatatun weng bakanbi, kayo naka kim wasikeibine?

17 Kinim madik ika aket takoyamiw yakilim wol fewino kanabiw, kata imi kana-mumo kanabiw bo kidel bá, watawo kaleyobá, be naso kiwso tako imu nadiwo imadewyak ilim kin modin akfak tem unumo, kan-abiw. 18 Kale kinim mak am aket kidel keinada kim lukso keiyamába kaí, be kidel.Kiba sun kuw bemi kukuw ki fakuyáminka, nam tein bidino, kuw kanamin bá.19 Atin nalam muduw kiba nami kim aketfunbi ayo ki wanangman daudono, kale kálfunin kudabiw taw keiyábi kala. Watawokaleyo bá, namaket kibaGot alammanadikdáw adik dáw kei nadiw atin Kadais alatawkeidin kala. 20 Nam aket kamane kiwsoteinono, kalbi uyo watawo kaleyo bá, nakasung kidel kuw bakayamono kalbi. Nakakim aket kuw keinamába ko.

Eikad so Seda so imi weng fakom weng utako.

21 Namadáliw naka bakoyamon, kankawta sawa abem akfak tem ki bono,kalbaw namti, kaba sawa umi kanam kakbuuyo kal keimin ka. 22 Buk tem godusiw uyobako nadule, “Ebadakkam aka man kinimalew fukosa. Kale fik dil be Ebadakkamkadel umi wok dakámamin wanang utadausu, ning atane, atin alam kadel ulutadausuno,” kalbu. 23 Alam kadel daká-mamin wanang umi man daudawasu beuka fiyum bá, kinim ilim man fukanin leiwunu, dausu, kata alam kadel uka fiyum,kata umi man nang daudawasu betane,Got weng takadá, kanodokabuno, kalesukayo dausu. 24 Nuka be atamuw weng gu-ton taw keiduko, wanang alewo, kalu umiweng guton ayo ki abino kalin alew umiguton uta ko. Wanang Ebadakkam kadeldakámamin umi win be Eikad. Kale ukaamgu Sainai tikin Got abino kalin Mosusdim dauyamsano, kalin umi weng gutonkaí, kinim wanang sawa akfak tem bomnadiw uta fotabu kanamino, yakbu taw adeita kala. Kaleyo ika gulbal ilim aket tetuGot wok fakudawumo, kaloliw banim ko.25Kale kamane Eikad uka Adebiya kal amgu

Sainai ami kit keibu. Kale Eikad bo bakandim kadák Yedusalem abiw umi weng gu-ton kala. Watawo kaleyo bá, bakan dimkadák wanang kinim ika adikum Mosussawa uta tabe kin mobu. 26 Kata abid tikinYedusalem abiw be nulumi neniw Seda tawka. Kale uka numi sawa abem akfak tembongin banim, uka num Kadais so tein-buduw umi weng guton ko. 27 Got godinweng uyo bako,“wanang fiyum kuba kalfal bom idak tein

bom nadawo kuba man fukan bomnadaw kál funin banim kei badawkaí, kuba gán bom idak tein bomnadawo kala. Kale be watawokaleyo bá, kimak kamadála kummuduw banim kei badaw, katamewso kinim dikin akayam kuwsikman seng fukanokabaw ta.”

Kalesa.28Nalam afan kalin nikal fikal kiba, kiba

Got Ebadakkam weng takadálawa alamman Aisak ayo dausa, alataw Got aka wengtakadála nuka alam man keisuduw ka.29Kata kanamin atan kabadákal kinim ilimleiw unu, Ebadakkamman dil be daudawsuka. Alam man nang be Sinik Abem ki-tid dim dauduno, dilim tabe nang be dawmafak dákamsa ulutaw ki kamano, ilim láwikil kanabiwka. 30Got godinwenguyo bakonaduno, “wok dakámaminwanang so ulumman so bidi fotaba unino, yakokaba. Kaleulum man ayo alaw ufek ufek mak fak bikudokabano masi bá, kata gulbal wanangumi man ata kuw alaw ufek ufek uyo fakbi kudulokabano.” Kalesu kala. 31 Kaleyonalam afan kalin nikil fikal kiba, nuka sokgei tabamin wanang taw umi muduw bá,kata nuka gulbal wanang umi muduw kala.

5Yesus ami mákat tem ki bommin keiyamin

uta ko.1 Kale nuka sawa abem akfak tem bo

talá imadáse kala. Kale be watawo kaleyobá, Kadais ayo min talá imadáse kayo kibakinim mak afano, akiw tad imadew faku,munyama alo asawil yak sawa abem akfaktem uyo unodiw banim keidiw namti, kibaulum kano min keidokabiw kala.

2 Kidilin kala, naka Faul nata bakayabi.Kale kiba kinim mak au akiw tad kálwakelin ban boyamako kaloliw namti, alobude Kadais fikale kanoyamase uyo atinmak dakoyamomu banim ko. 3 Naka ayo

Page 278: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 5:4 275 Galesia 5:22makso kidela bakoyamon, sák kinim makkal bomin ban bonamino, akana namti,aka kudá ayo yak adikum sawa abemuyo asawil abodako. 4 Kan kawta kamaket naka sawa uta abodino, Got akabakonam, “kaba kidelo. Nakokabano,”kalbaw namti, á bude Kadais ayo takasdabada yak kaek abaw ade Got ami mingelemin uyo kudálaw ka. 5 Nulumi budeSinik Abem kitid dim aket afan kale kal kei-domo, Got aka bakoyam, kidelo, yakokabakalbuw make, watawo kaleyo bá, nulumaket uyo Yesus Kadais afan kale naduwebuta yakako kale atin mimin dok dibuduwkayo ko. 6 Kinim yak Yesus Kadais wolfewokaba namti, aka kál wakelin ban bosaade bodongin banim, kata bo atin dukumbá ka. Afan yak aket daudawa daudawinsok dim afan kalin umi kanabu uta atindukum ko.

7 Kibade kidel kuw Kadais yán aboyám-siw. Kata kiba be kan ata adiyamanotatun weng umi aboyámin uyo kudásidiw.Kale aka yakano yakano aket takoyamatatunweng umi aboyámin bo kudálino kalekanamomane? 8 Be Got kilim waluyamusakinim ata bá. 9 guton sawain weng makbako, “ís so falawa so wan dakelin be, ísbe katiw, kata ata tabe falawa tem yakabe maek abe ifeda matam fasuyábano,”kalbiw. Ulutaw kinimmakuw am ibakaminkukumin mafak ata tabe kinim adikummafaka imudokaba kala. 10 Kata nalamkal, kiba Kamok ken dakoyama nam aketfukanin taw kibil aket kidel fukanokabiw,be kibal aket kukummak fukanodiw banimade afan kinim mak imadew yak dikingdakungin bándimuneba kaí, aka yaknáminabin dukum kudusa kinim, kata keidoma.Be Got tabe sok gei daudokaba.

11 Kata nalami bo kinim wanang madikmak ika nam sung bakan bom nadiwo amikuku bom nada kinim ayo kál wakelin banbo nadale Yu Kayak imi sawa abem uyoabodano, Got akal bakodaw, keno, akok-aba kala kalbano, kalbiw kale. Naka bemiweng ata kukumsi nam, naka ayo maksonam mafak dákamongino bá. Ade nakaweng bakan bom nadi, kinim ayo kál wake-lin ban bomako, yakansi nam, nam wengbakan bom Kadais as dawing dákamin dimfikalese, ata kail bá takeikuyamokabano,kalansi be Yu Kayak imi aket mafakya-mongino bá be. 12 Nam aket kinim kan

ata kál wakelin ban sung kukuyam bomkanoyama kim aketmafak so keibiw namti,kanaba kinim ayo alam kal kuwwakelin bá,kata alam bokul so bákadámako!

Sinik Abem kitid dim biyámin sung uta ko.13 Atin nalam nikil fikal kiba, kiba ban

bomin so abemo kalin umi atud so uyokudá kál gulbal keisidiw, kata kál gulbalkeimin be mafak keimin uta bá, kata bekál gulbal aket daudawa daudawa bomdakodawa dakodawain uta ko. 14 AdikumGot ami sawa abem umi makuw mak uyobakonadule, “kaba kalamdamaket kumambadaw taw yak madik iyo aket kuyam bomnadawo kala.” Kalbu, 15be kiba iniman kailtam modawa tam modawain taw kei bomnadiw daw mafak dáda dádabiw namti, atabom nadiwo ta, masi kanamom atin adikbanimokabiw so ko.

16 Nam bemi sung bakan bi uyo ki belaSinik Abem ami kano kanamino, yakeibakanyaba, ata kidilawokabiw kai, betakibilim dil aket mafak tetin kanamalo,kalbu uyo kanamodiw banim keidokabiw.17 Kibilim dil aket mafak tetin kanamino,yakbu be Sinik Abem ami kanamino, yakbaalatawbá. Mafak umi kitid kibilim aket tembe ayo ki SinikAbemso ginanbiwka. Mafakami kitid so Sinik Abem ami kitid so alewkeibe kayo kiba kibiliwta ken ufek ufekmakkanodumo kale kanodoliw banim. 18 KaleSinik Abem ata waktudo kamadewa namti,ban bomin umi sawa abem akfak tem bo-daw banim ko.

Dil aketmafak fukanin kukuwumi sungutako.

19Dil aket mafak tetin bo kibilim kal kalebidi, sakadinin, aket fukanin mafak, fatomkukuw fukuyámin, 20 ibakanin got suk-sukin, isong keiyámin, kus atama atamain,ban wakamin, titiyámin, keng keimin, sa-nung wanin, wanang kinim kanoyamawban keimin, kakanum ami abin kuki-dawono kale di di bom kasen kasenin,kus atama atama bom kinim mit take-lin, 21 kisol kayak titiyamin, wok mafakwan bom aket wakwáyamin, liwliw mafakmafak wanin ade ufek ufek madik mafakkanamin so bidita ko. Kinim wanang kanita kanabiw bidi Got ami kasák gu be atinim abin banim ko.

Sinik Abem ami kukuw uta ko.22 Sinik Abem ami kukuw kukayaba ade

bidi kalata ko, aket kudawa kudawain, aketidak teinámin, aket dakbuyámin, awkinum

Page 279: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 5:23 276 Galesia 6:16daw kidel bada daw kidel bada keimin,kukuw kidel kuw kanamin, 23 kukuw tatunkuw kanamin, fibuyámin, kalam kukuwadomamámin, adikum bidita ko. Kalekukuw bidi kalami fakuyámin be yaknáminabem uta ta bom leiw atiyámomu banim.24 Ade Kadais ami kinim wanang ika ilimdil aket mafak tetin kanamino yak budukanamin bo kudásidiw, be watawo kaleyobá, kinim Yesus as dawing dákamin dimdawti anbisidiw alataw adikum num dilaket mafak tetin uyo kano fikalesu, kayonuka aket mafak uyo wananyamu ayo yakdil aketmafak tetoduw banim. 25Kale SinikAbem ayo alokso biyámin uyo kuyamsenamti, á nuka Sinik Abem am kukuw kiabodumo! 26Nuka nulumi uyo kuku naduwkanodin kidel tawo kal bom naduwe yakkinim madik ilim ufek ufek fakubidiw uyoaket mok mok bom nadiwe kanaya bidiwkinim im aket uyo mafakamin bá.

6Yaknodin sun mak kumodokabaw namti,

ayo ulum dam bu ki utamokabaw.1 Nalam afan kalin nikil fikal kiba,

makuw mak ban kei kutina atamiw namti,yak kan kawta Sinik Abem so teinbadaw,kawta yak kinim be dakodawawo ayo asikimaek kukuw kidel kuw dudew tabak kala.Kata kaba dakodawon kalaw kaí, daw fidindá nadawe kalami uyo atam nadawo ta,masi kalawso aket takokamu yak ban kei-dolaw kala. 2Kinimmak idum seng kudula,kiba kinkino akei dakádawiw namti, Kadaisami sawa ude kal abobidiw ka. 3 Kinimmak am aket bako nada naka win sonokalba, kata bá namti, aka win banim. Kaleakal alam mada ibakan bom afano kalbabo. 4Kiba yak madik imi kanabiw so kuekukit abumin bá. Kata makuw makuw kibakibilim kukuw kanabiw kuw kitabu atamnadiwo au kidel kanabuw ka, kalokabiwnamti, kiba idak teinámin kala. 5 Kaleyomakuw makuw kaba kabalam luk ki kanabom nadawo 6 kinim mak Yesus ami kalkeimin sung kukukaba namti, kaba kalamufek ufek kidel uyo kukuba kinim ayo minkukadabomo ko.

7 Kiba kilimi uyo kasen kasenin bá. KibaGot be kasen kasenlawodiw banim. Kale beulutaw ko. Kinim mak aka yaknámin sunmak yongiw kumodokaba kaí, ulum dam kimatam abudu kudokaba, kata tam kukumkeidu utamoma banim. 8 Bela alataw,kinim mak aka alam dil aket mafak tetin

tabe aket wanalaw tabu yak alo kukuwmafak kanamokaba namti, Got aka tak-taka dau nadale atin daw mafak dádokaba,kata kinim aka Sinik Abem weng bakan-law bom kanamalo, akba uyo abodokabakaí, beta Sinik Abem aka sun biyáminkudawokaba kala. 9 Kaleyo nuka kukuwkidel umi kanamin uyo atin gal keiyaminbá, watawo kaleyo bá, kano kudáloluwbanim keidokabuw kaí, ukul ulum atanmatam tadule, yaknámin sun mak kumo-suw bu ki antimokabuw kala. 10 Kaleyano,ken yaknámin atan keidomu nuka kinimadikum iyo kidelyam bom naduwo katakanam kanam atin yak afan kalin itakidelyam bomo ko.

Adik adik weng uta bom nadiwano kalin sotein bidiwano kalin so sung uta ko.

11 Kilim kal bela nalata godyabi, watawokaleyo bá, fut dukum kuw goduyamino,kiba utamino, kale nadino kayo goduliko. 12 Yak kukumin kinim imi tad kimbakoyam, kál wakelin ban bodino, yakbiw.Be watawo kaleyo bá, im aket kana buduwoYu Kayak iyo kidelyamin kala, kale kan-abiw. Kale ika beta kana buduwo Yu Kayakika Kadais ami as dawing dákamin kalan immafak dákamin dakodin kala, kale nadiwoko. 13Kinimkan ita imaket, kálwakelin banboyamino kalokabiw, kata ilimi uyo sawaabem uyo abodongin banim, kata im aketuyo kiwta kál wakelin ban bodino, yakok-abiw, watawo kaleyo bá, ika ken wanangkinim tok bakoyam, kiba kál wakelin banbodino, kaluwo, afan ban bodiwo, kalok-abiw. 14 Kata nalami atane nulum KamokYesus Kadais kano as dawing dákamindimfikale nulumban keiminmoyamaseno,kale uta tok bakodawokabi. Kala kaleyoGot aka ken bakan dim kadák um mafakuyo kail bá takeikunamoma ka. Watawokaleyo bá, Yesus as dawing dákamin dimfikalese ade alo naka bakan dimmafak umiakfak tem uyo bomi banim. Watawo kaleyobá, Yesus as dawing dákamin dim fikalese,kayonaka bakanboutami damsonokalomibanim. 15Kiba kál wakelin ban bo bodoliwokudáloliw. Be win so bá, kata nulum aketso nulum teinámin so umi alokso keibu utawin so ka. 16 Naka suksukiyo kan ita mewnam weng bakodi umi abodiw, iso adikumkan ita afan Got alami keibidiw so kiba Gotata aket budunin so abino kale dak tambuyámin so uyo kuyamak kala.

Page 280: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Galesia 6:17 277 Galesia 6:1817Namadáliw adik adik weng bakodono,

kali uyo ki kinim mak idum makso ku-namokabiw banim kalono, watawo kaleyobá, nam kál dim iwit katol uyo Yesus wasikeidawsidiw ita kunamasidiw ade uta kukunaduno aka Yesus wok kuw faku kábano,kalbu ka.

18 Naka Got gánlawino, nulum KamokYesus Kadais ami min gelemin adikum uyonalam nikil fikal kibiliwso teinbuduyano,kali. Kale afan ko.

Page 281: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 1:1 278 Efesis 1:23

Efesis1 Naka Faul Got alata walu namudano,

Yesus Kadais ami weng dew kámin kinimkeisi. Nata sauk kon bela godu dau Gotwanang kinim Yesus tubadew aboyáminEfesis abiw bidiw kimino kale dauyami ko.2 Natim Got so Kamok Yesus Kadais so imimin gelemin so aket dakbuyámin so uyokuyamin kala. 3 Nuka Got nulum Kamokade Yesus Kadais ami Alaw win uta kuwkufodawum kala. Kale ata adikum numabid tikin katam umi Sinik Abem ufek ufektuw im kinim dákaba. Be watawo kaleyobá, nuka Kadais Yesus so makuw kei abidtikin buduw kayo ko. 4 Bakan so abid souyo ludin dako áluno Got ayo aket tet dauman Yesus win dim nuka walu imudinoalam kin dim uyo weng fakam banim,abem keidino, kalesa. Be watawo kaleyobá, aka atin aket dukum num kuyamsakayo ko. 5 Kale be Got asik aket bakeldau nadane Yesus Kadais sok dim nalammuduw ifen keidino, kalese. Kale be Gotaka alami aket fukanin kanodono kalin adebe alam kalfalin kala. 6 Kaleyo be nukaGot kalfalawumo! Watawo kaleyo bá, ammin gelemin atin kidelok kuyaba. Kale mingelemin mak kaí, alam man babid makuwayo kuyamase. 7 Nuka Kadais kaim tabenum ban keimin uyo min talá imadábuuyo Got alam num ban keiduw lukuwákudáyaba uta ka. Kale Got min geleminbe atin atin dukum, 8 kayo aka alam kalkeimin dukum so aket fukanin dukum sotuw min gelemin seng seng uyo kukayaba.9 Ade aka alam kalfalin kidel dim nukaalam iwál aket tetin uyo im kal dakába.Kale be Yesus dim kal kidela aket tet dauafeta dausa ka. 10 Got am aket fukaninbe alam aket tet dausa uyo kano abosidisi ulum atan tadokabu, kawák aka ufekufek adikum abid tikin kidel kusa so bakandim ufek ufek kidel kusa so uyo adikumfabudut kudew tad Kadais alam kitid akfaktem kutidawono, kalba. 11 Kale Got akaalam aket tet dau bo kanodongin kalesaki abo adikum ufek ufek bo kano nadalenuka walu imuda yak alam kinim wanangkeisuduw ade nuka kanoyamaKadais Yesusso tada tada dam makuw keisuduw. Bewatawo kaleyo bá, Got kanose uyo suwayokatow kal aket tet dausa kayo kala. 12 Kale

kan nuta kamakikiw Kadais be afan kale-suduw kaí, nuka Got ami lamlam uyo kalfalbom naduwe win kufádawumo!

13 Ade be kibiliso sung kidel be kidiafan kale kei bidiwe uta kail bá takeikuya-mune, Got aka kiba nalamino, kale nadanealam weng takadáyamsa uyo Sinik Abemdauyamse, be nalamino kale sikit anakteiyamin taw keise ka. 14 Kale Sinik Abemata nalamino kalin sikit faktise kale nukaatin kal keidomo, nuka Got alam kinimwanang weng takadáyam nada ufek ufekkuyamokabino, kalesa ade bo kudulok-abuw ka, kalbuw. Ade aka kanoyama atinkal keidomo adikum alami kei suduw si,atin min talá imadálokaba. Kale nuka beGot kidelok ayo kalfalawum kala.

Faul kan kinim ita sauk kon bulami kudu-lokabiw imi Got suksukyamsa sung uta ko.

15 Naka kim Kamok Yesus afan kalbiwso kilim Got wanang kinim adikum aketkukayabiw so be kidibi, 16 kayo sun kuwnaka ulum kano, kiba Got ken keiyo, akbi.Kale naka kim aket fukan bom Got wengbakanlawábi. 17 Kale naka nulum Got lam-lam tabin Kamok Yesus Kadais ami Alawayo dákadálawino, Sinik Abem kal keiminmit kayak ayo Got daw misun dáyamano,Got ayo atin kal keidin kala. 18 Kalenaka Got dákadálawino kiba Got ami láninuyo kidela kal kei nadiwe Got ami ufekufek kuyamono kanaba mimin uyo kal keinadiwe Got alam wanang kinim abem imkinim dákamin weng takadáyamsa, wintabin so lamlam so uyo kal kei nadiwe19 utamomo Got ami kitid Got afan kalinnum kidin tem wok faku be uyo atindukum kalokabiw. Bemi kitid be atindukum, 20 bemi tuw ki Kadais ayo fomlung kalo tá dafo nadale adilawa tam abidtikin abin abem dukum alam teng iwkukouyo teinalo, akeise uyo kal kei audin kala.21Kaw tam uyo abid tikin kayak, kin modinkinim so dukum dukum madik imi kinmodin so kitid soim kinim so kamok kamokso ika ami kitid akfak tem bidiw ko. Alafinata kuw abin abem atin dukum madikimi abin akayamsa. Madik im abin abemdukum be kamano so yanol bokabu so uyoalam abin akfak tem bidiw ko. 22 Gotadikum ufek ufek uyo fako kudew tadKadais alamkinmodin akfak temkutidawa,adikum uyo kin modale, Got ami wanangkinimguumi gebomkeidalo, akeise. 23KaleKadais be gebom ade Got ami wanang

Page 282: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 2:1 279 Efesis 2:19kinim gu ika alam dam keidiw auduno adikkikiw keibu adeKadais ata kuw tein nadanomew ufek ufek adikum teinu mánu uyokikiw adik dáw kei kukanba.

2AdikumnukafikaluwGot Yesus dim tá ifose

sung uta ko.1 Kiba kamakikiw kim sinik bo fika-

leyámsu, watawo kaleyo bá, kibilim bankeimin kanoyamsu ade kim kukuw mafakkanamusiw, be Got ami kanadawusiw kayoka. 2 Kale kawák umi atan uyo kibabakan dimwanang kinim imi kukuwmafakaboyámin taw kei nadiw kibal kukuwmafak uyo abo bom nadiwe sinik mafakmafak abid bidiw imi kin modin Mafakimami kukuw mafak uyo aboyámsiw. Kalekamane kan ata Got weng kidilawonginbanim kei bidiw namti, Mafakim ami kitiddukum uta im kidin tem wok fakubu ko.3 Adikum nuka itaw kei naduw atin mafakkeiyámsuw. Nuka ulum kano kinim nu-lum aket wananyamin umi leiw kal bomokanamámsuw. Kale nuka nulum aket umikanodumo, kal budu uta kuw kidimamnaduw kanamsuw. Nuka kinim adikumitaw keiyámsuw ade nuka ban keiduwo,kayo Got aka aket keng keidawa sok geiimudongin taw keiyámsa.

4 Kata Got ami aket budunin be dukum,kayo aka atin aket seng kuyamsa. 5 Kalenum sinik fikaleyámsu, be watawo kaleyobá, nulum kukuw mafak Got kanadabuwkayo ko. KataGot akanukaKadais so aloksosinik dauyamase, kayo nuka Got alam mingelemindimkail bá takeikuyamse. 6NulumYesus Kadais so makuw keiyámin dim, akaYesus so makuw tá ifoda matam alasino,abid tikin kin modino, yakeise. 7 Beta kanonadano sun kuw kamano so itol katow ka-tow tadokabu so uyo aka alammin gelemindukum kidel uta kukuyamokaba. Kale akakidelyaba, kayo bemi min gelemin uyoYesus Kadais dim kukuyaba kala. 8 Kaleyokiba Got alam min gelemin dim, KadaisYesus afan kaliw, kail bá takeikuyamse, bekiba wataw mak kanodiwo, aka umi dimkanoyamse bá. Kale be Got aka alam mingelemin kayo be kanose kala. 9 Kaleyoam kail bá takeikuyamase bo min kanoka-mase, kayo kaba watawo kale kalam uyotok bakanokabaw. 10 Got aka num kidelimkanin kinim ade aka kidel imuda YesusKadais so makuw kei kukuw kidel fakudin

kala, kale nadano kayo kamakikiw aketfukan dá ulum kano kukuw kidel kuwfakudino, yakeisa.

Yesus Kadais adikum wanang kinim isowakalek kalese umi sung.

11 Kiba fukan dádin kala, kiba Mifiw imiláw. Kale Yu kayak iyo bako nadiw, “kibakimkálwakelin banbomongin banim, kayokiba Got ami kinim báyo,” kalbiw. Beyoki Yu kayak ita kál wakelin ban boyamiw,uta kukuyam naduno ita Got ami kinimwanango, kalbu kala kaleyábiw. 12 Katakiba fukan dádin. Kiba kamakakiw Yesusbe kan atane kale kal keidongin banimdakosiw. Mifiw kiba, Got walusa wanangkinim keidongin banim kei nadiwe Isadaelkayak keidongin banimfitadwanang kinimkeiyámsiw. Kale kiba Got wanang kinimweng takadáyam abino yakeisa uyo kiwsoimakudongin banim, kayo kiba bakan dimkadák kim Got banim, kimi mimin banimteinámsiw ko. 13KibaGot dabadá yak sikamkaek abeyámsiw. Kata kamane Kadaisami kaim ata tabe kiba imadew tad Gotmewso tadane, Kadais so makuw kimkimbiki makuw am ki imuba kala. 14 KaleKadais ata Yu kayak so Mifiw kinim soiyo kanoyamino kinimmit makuw keidino,kale kanodano nuka abino kalesuduw. KaleKadais as dawing dákanin dim fikalese utakinim mit alew imi kukuwmafak tabe dámfakodin taw yan tako imusu uyo kukankeiyamse, 15 kayo Kadais ami aket fukaninuyo numi ban bomin sawa abem tabe sokgei imudin taw keisu uyo wakela kudáyamimaek nalam mit tem kimkim biki fewaabino kale kinim mit alow keimin bo kudámakuw keidino kale kanoyamse. 16 Kaleaka as dawing dákamin dim fikale kinimmit alew imi kus atama atama bom takosiwuyo banima kudá kinimmitmakuw keiyamasiki imadew tad Got mit tem dádono, kalekanoyamse. 17 Kale Kadais aka tad dak-budin umi sung kidel uyo Mifiw kimi atinGot kal keidongin banim kim bakanyamsaade Yu kayak kimi Got sung kal keiminseng kei bidiw, kibal kano bakanyamsakala. 18 Kale Yu kayak keidoluw, Mifiw kei-doluw kata, Yesus Kadais win dim adikumnuka kamane Sinik Abem ata dakáyamaken maek Natim Got atamokabuw ka.

19 Kaleyo Mifiw kiba, Got itaba uyo kibafitad bá, kata kiba Got wanang kinim isomakuw keibiw ade kiba Got alam muduw

Page 283: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 2:20 280 Efesis 3:21keibiw kala. 20 Kiba kibiliwso adikum imakimak Yol am makuw taw. Kale Yol am umiam kun kaltong kaltong kitid bidi wengdew kámin kinim so lum senin kinim soita ka. Yol am umi midi betane YesusKadais ata. 21Kale ata afan kalin kinimkiba,adikum aluk imadew faku nadale adikummakuw kei imuda Kamok ami Yol am abemkeiduk kala. 22 Kale kiba yak adikum afankalin iso makuw kei Kadais so wol fewiwe,Got aka Sinik Abem dim kim kidim tem kalbe ko.

3Faul Mifiw wanang kinim wok fakuyámsa

sung uta ko.1 Kale naka Faul Mifiw kimi luk

duduyámin, beta naka Yesus Kadais amisok gei tabamin kinim keibi. 2 Kale bokilim kal, naka Got alam min gelemin tuwkim luk wok bela daunamano, fakubi ko.3 Got akal alata naka alam iwál weng uyokuw kaim dánamase. Kale naka bo katiwmada mak sauk kon belami tem goduyabiko. 4 Kiba nam sauk kon goduyami belakímokabiw, beta kibil nami Kadais iwálkal keimin kukunamase uyo kibil ken kalkeidokabiw ko. 5 Dil Got aka iwál wengumi sung uyo kinim so mak bakanyamsabá, kata kamane aka Sinik Abem dim wengdew kámin kinim abem so lum senin kinimabem so ika kuw kaim dákanyaba. 6Wengabem wánin ade belata ko, sung kidel tuwMifiw ika iliso Got ami im kinim dákaminuyo ken iliso im kinim dádane, ika ken Yukayak so makuw tada tada dam makuwkei nadiwe Got Yesus Kadais dim wengtakadáyamsa uyo iliso kudulokabiw kala.7 Kale Got alam kitid dim aka min geleminuyo kunamano, kayo sung kidel umi wokfaku bom bakan kábi ka. 8 Naka adikumGot ami wanang kinim imi win banim,kata nata atin akayam dák so win banim,kata Got alam min gelemin dim namadála,sung kidel uyo Kadais atin kidelok kinimnuta afet daudoluw banim ami sung beladew Mifiw bakanyamalo, nakei nadane9 wanang kinim dakoyamawo, ika kalkeidomo Got aka weng abem wánin akettet dausa uyo kawta kuw kaim dá kanomatam kanamokabuno, yakalo, nakeisa ka,kalokabiw. Be Got alata anang bakan kidelkusa, kale aka suwayo am dánámin sengtadensu uyo ami iwál aket tetin uyo makkuw kaim dáyamongin banim keiyabisa.

10 Kale belami mit ata kamano Got amiwanang kinim gu im dim kal ensel ilimgebom gebom, ilim kitid soim, abid tikinbidiw iyo Got ami aket fukanin kidel sodukum so kukum kukum uyo atamokabiwkala. 11Aka bemi kanosa uyo Kamok KadaisYesus dim alam sun sun kanam unokabauta aket tet dausa ko. 12Nuka Kadais so wolfewa naduw afano, akuwo kayo, Got aka“au, maek, nalammit tem tadino!” Yakeisekala kaleyo, nuka yak alam mit tem unomnaduw fingánoduw banim keidokabuw.13 Kale naka mun dáyam kimi luk uta nakakál funin kudubi, kayo kiba aket mafakfukanin bá, watawo kaleyo bá, nam kálfunin ata kimi dakoyamuko kaleyo ko.

Kadais ami aket kukáyamin umi sung utako.

14 Bemi mit ata naka Natim Got mittem katun fakela amaneng dukádabi kala.15 Kaleyo abid so bakan so adikum afankalin alimal ika Natim Got alamiyo kalwin tatun uyo kudabiw. 16 Kale nakaGot dákadálawino, alam lamlam tem wintabin kalo alam kitid dukum uyo SinikAbem ami dim kudáyama, tad kibilim akettem teinano, kiba matam kitid fakadáliwe,17 kilim afan kalin dim Kadais aka kim akettem kal naknek fakadálokaba. Kale nakaGot dákadálawino, kiba aket kudawa ku-dawain dim Got wanang kinim gu makuwkei nadiwe 18 kiba Got wanang kinimadikum iso dek amki kitid kudu kal keinadiwo Yesus Kadais ami aket kukáyamindukum bo utaw kal uta bamadásu kalebiwkuw utaw kal uta tade kataminsu kalebiwkuw utaw kal uta tade kadákinsu, kaleaudin kala. 19Kale ami dengwataw kalmakaket kukayaba uyo atin kinim so mak kalkeidoliw banim, kata naka Got dákadálaw-ino, Got alam aket kukáyaba uyo kiba kenkal keidiwo, kim kidin tem uyo atin Gotalata kiweina imudak kala. 20KaleGot alamkitid dukum tuwnulumkidin temwok fakube, be alam kitid makuw bemi tuw ki, akaken num dakáyamin so aket fukanin so uyoatin tam aiso kanayamak kala, 21 kaleyonuka yak Got wanang kinim gu so nikilmakuw kei Kadais Yesus dim ulum kanosun sun Got win kufádawum kala. Kale beafan ko.

4Afan kalin adikum ika Yesus Kadais dam so

tamo sidiwo kalin umi sung uta ko.

Page 284: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 4:1 281 Efesis 4:251 Kale naka sok gei tabebi, be watawo

kaleyo bá, naka Kamok ami kinim kayo ko.Kale kiba Got walu imudamaek alam kinimkei bidiw. Kale naka kamane munyaminokiba Yesus Kadais afan kalin ilim biyámintaw keidin kala. 2 Kale kiba fibu bomnadiwe kinim falut kei bom nadiwe atinaket dakbuyá bomnadiwe kawkinumdako-dawa dakodawa yokabiw beta kuku nadunokiba im aket dauyambidiwe, kalokabu kala.3 Kiba tada tada au nadiw Sinik ami dimabino, kalbiw. Kale kiba gadel kuw tabenadiwe kanodin kukuw leiw be fakudinkala. Kale kiba abino kalin uta dabadáliwoadikum imak imak au imadew faku badanobin kala. 4 Kaleyo Kadais dam be makuw,Sinik Abem be makuw, ade Got aka gándáyam mimin makuw dok didino, yakeise.5 Kale Kamok be makuw ade afan kalinbe makuw ade wok ban bomin be makuw6 ade Got be makuw ade adikummew teinumánu numi Natim. Aka mew teinu mánubo ata kin mobe, aka mew adikum bo ambanim so kábu bá ade aka adikum mewteinu mánu im tem kal be. 7 Kale Kadaisalam aket fukanin makuw makuw nukakano kuyamon kalba ki abo nada num mingelemin kukáyaba. 8Kale bemi mit uta Gotami godin weng uyo bako,“aka atin unán bi tam katam be nadane

wanang kinim seng seng wasiimadew faku sok gei imusiw iyokanoyama tatun kuw alam ibikteiniwe, aka min gelemin uyowanang kinim kuyamseno.”

Kalesu ko. 9Unán bi tamo kalu ami mit ayoki, aka dák kuin bid abe nadale 10 alo un bitam abid akamam atin tam so abe nadanomew adikum ufek ufek teinu mánu uyoalata ki fakbu weinsa. 11 Kale Kadais amimin gelemin kukayaba be madik iyo waluimuda, weng dew kámin kinim keidiw,madik ita lum abem senin kinim keidiw,madik ita Got weng tuw aket dakfáyamkámin keidiw, madik ita Got ami kinimwanang gu kin modin keidiw madik itaGot weng kukumin kei bidiw keimino, kalekuyamsa. 12 Kale Kadais am kano kanabaumi mit ayo ki aka Got ami wanang kinimkidela Kadais kinimwanang gu imiwok kenkanamom nadiwo Kadais yán aboyáminuyo matam kitiduno, 13 kano suduw si nu-lum afan kalin so Got ami man kal keiminsung so uyo matam tada tada makuwkei naduwe matam kuákeiku Kadais alamkuákeiku be taw keidum kala kanaba kayo,

14nuka alo man katiw taw keidoluw banimade nuka gedul ta bom as kuk anbinoda kalunba kal unba keiba taw keidoluw banim.Kale gedul be kinim kasen kasen bomkukumin kinim bidimi kasen kasenin tuwwanang kinim tudo imadew leiw mafakunemin imi guton uta ko. 15Kata nuka aketmakuw kei naduwe aket kudawa kudawabom afan kuw bakan bom naduwo fasumatam atin Kadais Got wanang kinim guimi gebom ami dam keidum kala. 16 Kalealam kin moyámin akfak tem adikum kunteng yán dam takubu uyo atin kidel kuwtaku una tad aubu ade alam dam takudinmakuw makuw ika alam kukuw kukumfaku dakodawa dakodawa áliw, beta kanabom nadiw dam be luk banim kidelok kuwbu ade aket kukámamin dim fasubu ko.

Wanang kinim alokso kukuw fakubiyamodiw sung uta ko.

17 Kamok ami win dim naka kitid wengbakoyamon, kiba ulum kanowanang kinimGot im kal banim, itaw kei biyámin bá.Im aket fukanin bo umi dam banim utabidiwade, 18 im kal keimin bo mada midilintem kalbu ka. Ika Got ami biyámin kukuwkukáyamono, kalba be ika katiw so makkudoliw banim. Watawo kaleyo bá, ikaatin im kal banim ade ika kidiloduw, báyo,kaleyábiw kayo ko. 19 Ika ban keimábiw,kata ilim kál fatom so keimodiw banim. Ikailim biyámin uyo kudew yak kukuw mafakkanamin umi tem tadeyabiw. Ika kanaminkukuwmafakmafak uyo atin maksomaksokanamumo kanamaliw. 20 Be Kadais amisung kal keisidiw alataw bá. 21 Kata atinafan am sung uyo kiba kidisidiw ade kibaalam yán abo kámin kinim kale weng tatunumi kukuyamsiw, be Yesus alam sung utaka. 22 Kiba kibilim dil aket fukanin kukuwaboyámsiw, beta ta bom kanoyama fal-timin aketwananya bom immafak dákansauyo yán tem tudo imadew yak alam dilban keimsa kal unoma kala kaleyo kibilimdil aket fukanin dim biyámsiw uyo kudádusikidin kala. 23 Kale kibilim aket soulum fukanin so uyo atin alokso keidukkala. 24 Kalam alokso ilim mikibaw taw,alokso sinik Got alataw uyo kudew yakkilim aket tem teidin kala. Kiba kan-odokabiw beta kilim biyámin uyo abemkei nadule tatun keidu kinim wanang uta-mokabiw kala. 25 Kaleyo makuw makuwkiba, makso ibakamin bá, kata adikum

Page 285: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 4:26 282 Efesis 5:18kiba akanum afan kuw bakodawa bako-dawain kala. Watawo kaleyo bá, adikumnuka kinim mit makuw keiduwe, KadaisYesus ata num gebom keibe, 26 kayo kabakeng mak keikama namti, kaba keng ayodabadálaw ata kamadewa yak ban keminbá ade aket keng ki kuti badaw bi atantadenemin bá, kala kaleyo 27 Mafakim ayoatin abin katiw so mak wakádalawin bákala! 28Kinim yakotwanin aka yakotwaninuyo kudá mit kei wok faku bom nadanokisol uyo alam yum kuw milá bom nadanoalami kei bomnadalewin banim iyo dakáyabom keimak kala. 29 Weng mak bakodonokalaw namti, kuok weng so bakanin bá,weng abál ki bakan badawo, kamweng abálbakanbaw uta tabe kamweng kidibidiw iyodakoyamokabu ko. 30 Ade Got Sinik Abemayo aket idum dawkádawin bá, be Got amiSinik Abem be nalamino kalin kim dimsikit faktise. Kale nuka atin nulum kal, ammak dánokaba kawákal aka atin min taláimadálokaba. 31 Kale kal kuok keiyáminso aket keng so wengal kalin so ibik wengbakanin so uyo atin kudáliw banimuk kala.Kale sák kukuw mafak uyo atin maksokanamin bá. 32 Kata ken aket buduninuyo daudawa daudawa bom dafidin dádadáda bomnadiweGotYesus dimnulumbankeimin lukuwá kudáyamse ulutaw ki kibilkawkinum ban keida kaí, lukuwá kudálawakudálawain kala.

5Lánin dim kal biyámin sung uta ko.

1 Kiba Got alam muduw atin alam aketkeisidiw. Kala kaleyo Got alam kukuwtaw ki faku biyámin kala. 2 Kale Kadaisnum aket kuyam dakoyamono, kale fikaleufek ufek fiw kidel taw Got wane ilulawa,Got aket kidelawasu taw, kibil kano aketkudawa kudawain dim bom nadiwo kala.3Kale kiba Got ami wanang kinim keisidiw,kayo kiba kukuw mafak fatom so wengbakanin so ufek ufek nalami keiduko kalinso uyo mak kanamodiw banim dakodiwyak kaek teinbidiw iyo itam kiba kanabiwo,kale kim sung ken bakanodiw banim kei-din kala. 4 Ade alo kiba kilim iwyak temkawák uyo kukuw mafak kanamin wengbakanbomwengmit banimuyobakanbomgimgimin weng mafak baka bom keiminbá adikum bo ken dakoyamomu banim,

kata Got ken keiyo kalin, ata atin kide-lok ko. 5 Kiba atin bela kal keidoliw ka.Kan ata sakadin bom fatom so kukuw fakubom ufek ufek nalami ki fakan bi kutidonokal bom keimin be ibakamin got suksukinalataw. Kale kan ata be kanaba namti, Gotami kasák gu uyo aso yak unoma banim ko.

6 Kala kaleyo kiba kinim mak dabadáliwweng mit banim tuw kasen kei faltiyáminbá, watawo kaleyo bá, Got ami aket kenguyo tad alam weng kidilawongin banimdako bom kanabiw imi dim kal abokabukala. 7 Kale kanamin kinim bidi atin yakmewso kal faleyamámin bá ko. 8 Kiba,kibiliwta midilin alanámsiw, kata kamanemaek lánin kinim wanang keibiw, kayolánin umi wanang kinim taw kei biyáminkala. 9 Kale be lánin uta tabe adikumkukuw kidel fakuyámin so kukuw tatunkuw fakuyámin so tatunweng kuwbakaninso uyo kudew tadokabu kala. 10 Kalekiba afet bom nadiwo yaknámin kukuwuta Kamok am aket kidelawokabu kal bomnadiwo kanamin kala. 11 Kale kinimwanang imimidilin kukuw umi dam banimkanabiw so kabal yak kawák abeyámin bá,bo kudá nadawe kukuwmafak kanabiw uyoatin kuw misun tei, ngadák faku imka-mal kala. 12 Kale kalo maklo iwál kukuwmafak midilin tem kanamin kukuw umisung bakanin kuw, kata be fatom dukum,13 kata kanamin kukuw mafak uyo kudewmaek lánin dim kuw misun teidokabiw,beta kidela utamokabiw. 14 Kale ufek ufekadikum atin mit banim adik misunsu utamatam lánin keidokabu. Kale umi mit betabako naduno,“akálema, kaba kan tod, kami fikale fom

lung teinin taw keisaw uyo kudátadawo, Yesus Kadais ata lánin budákamudak kala.”

Kalesu. 15 Kala kaleyo kiba kilim teináminuyo kidela ata bomnadiwomasi kiba kinimaket kidel fukanin banim itaw keimin bá,kata kiba guton sawa kayak ki keiyáminkala. 16 Kale atan adikum kukuw kidelmak kaba ken kanodolaw namti, ken kana-malo. Watawo kaleyo bá, kamane atanbe kukuw mafak kanamin umi am dánabukala. 17 Kaba aket dakwan keimin bá, kataliwu kal keidomo, au yaknámin uta Kamokam aket kanamalo, nakbane kal bomo kala.18 Kaba wok mafak wanaw kamyálin bá, bomada kam mafak dákamin kuw keidokabu,kata kaba maek Sinik Abem alam kitidakfak tem tadawo, ata atin weina kamu

Page 286: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 5:19 283 Efesis 6:9adikam badano 19 weng akanum daw kitidmoda moda bom Got ami fuw buk temweng bakodawa bakodawa bom Yesus aketidak tein bom fuw we bom Sinik Abem tuwfuw we bom ade kilim aket tem so fuw webomKamokwin kufáwa bom idak teináminkala. 20Kale kiba adikum ufek ufek kanabuuyo Nulum Kamok Yesus Kadais win dimsun kuw Natim Got bakodaw, “ken keiyo.”Akanámino!

Kadel so kimak so imi sawa uta ko.21 Kale kiba akanum akfak tem una una

bom nadiwo watawo kaleyo bá, kiba Kadaisayo kun falili akbiw kayo ko. 22Kale kadelalkiba, Kamok ami akfak tem unebiw taw kil-imi kimakal im akfak tem une bom nadiwokala. 23 Kale be watawo kaleyo bá, ki-mak ata ta bom kadel umi gebom keidane,leiw makuw be ki Yesus Kadais atane Gotami wanang kinim gu imi gebom dukumade Yesus Kadais alata ki Got ami wanangkinim gu imi Watakayamin kinim ade alamdam kai kabidiw ka. 24 Kadelal kiba, sunkuw kilim kimakal im akfak tem uneminuyo Got ami wanang kinim gu Kadaisalam akfak tem unemin taw keidin kala.25 Kimakal, kiba kibilimi kadelal iyo aketkuyam bom nadiwo kala. Kadais Got amiwanang kinim gu aket kuyam nada alamiuyo im luk dudu fikalese alataw. 26 Bemimit uta Kadais aka kanomama abem keisiwbe alam weng dim wok tuw ging imuse.27 Kale aka kano kudála yak alam teng bandim abune kanomama Got wanang kinimgu lamlam so dukum keisiw. Kale ikaninak banim, giwid gawodinbanimaumewyaknámin baim katiw so teinongin banimkei imuse, kata abem keiyam nadane wengfine banim keiyamokaba. 28 Kale alatawbe ki kimakal kiba kilim kadelal iyo kilimdam aket kumam bidiw taw kei bom aketkuyam bom nadiwo kala kaleyo kinim kankawta kalam kadel uyo aket kumam badawnamti, be kalam dam aket kumam badawka. 29 Atin kinim mak alam dam uyo kusutamoma banim, kata aka kinkin bomnadawanin akiwába, ulutaw Kadais aka alamwanang kinim gu iyo kanayaba, 30watawokaleyo bá, nuka Kadais alam dam takusuwkayo ko. 31 Kale bemi mit beta, Got wengbako nadano, “kinim ayo akun alaw imikitid dim kuw teinámin uyo kudá nadalekadel dim fewane alew lako dam makuwkeidokabiw kala.” Kalesu. 32 Kale wengabem wánin ade bula ka, kale naka be

Kadais so alam wanang kinim gu so imiguton beta bakayabi. 33 Kata bo kudew tadkilim kuek diyamu kale adikum kimakalkiba kilim kadelal iyo kilimi dam aket ku-mam bidiw taw aket kuyamiwe, kadelalikil ulum kano kimakal akfak tem unebom weng kidel kuw bakaya bom keibidiwkeimin kala.

6Muduw so aulal so im sung uta ko.

1 Man kiba, Kamok alam kukuwkanamino, yakba abo kaulal wengkidiyamokabiw beta leiw kidel ko. 2 Gotami kanamino, yakin uyo ki “kakun kalawakfak tem bom nadiw unemin uta ko.”Kale weng bela atin kamakikiw sawaabem, weng takadáyamin so kuyamsa.3 Kale weng takadáyamsa uyo bako, “kibakanamokabiw beta ken teinokabiw adebakan dim kadák sun so teinale audokabiwkala.” Kalesu. 4 Kale akun alaw kibilkilimman kanoyamiw imi kus keiyamáminkukuw so kanamin bá, kata im kin mo bomKadais ami kukuw kanamin uyo kukuyabom akol yak kanodin, maek kanodinyakanin uta ko.

Wok fakudin kinim so alam kin modinkinim so im sung uta ko.

5 Kale wok fakudin kinim kiba, bakandim kilim kin modin kinim iyo fingánin sobanbin so win kufámin so kei bom aketkidela im weng kidiya bom nadiwo kilimKadais wok fákanbiw ulutaw kanamin kala.6Kin modin kafimo bada aka afan kanaminkinimo, nakako kaleyo kuw kung kekin bá.Kata kaba Kadais ami wok fakudin kinimkale adik kalam aket kuw Got am aketatin aket kumam bo kanamalo, kakba kikanamin ko. 7Wok fakudin kinim kiba, ki-bilim kinmodinwok dawkáyaba uyo kidelakalfal bom fákan bomnadiwo Kamok Yesusami wok fakudin taw keimin kala. Kinimimi wok fákanyámin taw keimin bá. 8 Kibakal keidin, Kamok aka wok fakudin kinimkeidoliw, gulbal kinim keidoliw, kata ilimwok kidel fakudin uta ki abo yán kisol uyoadikum kuyamokaba. 9Kanodin alataw kinmodin kiba, kibilim wok fakudin kinim iyoleiw kidel kuw kidelya bom nadiwo kala.Atud weng so bakanyámin bá. Kal keidin,kiliwso kilim wok fakudin kinim so kibaabid tikin Kamok makuw ata kuw adikumkiba kikiw ki taktaka imudokaba ka.

Got ami wasi ginin ufek ufek sung uta ko.

Page 287: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Efesis 6:10 284 Efesis 6:2410 Adik adik weng bela kiba kidela gadel

tabe Kamok dim fewa nadiwe alam kitiddukum dukum uyo kudulin kala. 11 Gotwasi ginanin ufek ufek kuyaba uyo adikumkudák tade nadiwo Mafakim weng mafakgudul bom ibakanyaba uyo matam eidawtodin kala. 12 Nuka bakan dim kinim isoginanbuw bá, kata nuka mew abem temtem sawkal so kukuw mafak kin modin sosinik mafak ilim gebom gebom imi kitidsoim midilin bakan bidiw iso sák sinikmafak kukum kukum tam el kaekal bidiwiso ta buduw ginanbuw kala. 13 Kaleyofasko nadiwe Got wasi ginanin ufek ufekuyo kudák tadelin kala. Kano nadiwoam mafak dán tadu ka, kale nadiwe kibaken wasi iyo tabudiw ginan bom mewsoadik wákadá, leiw atidaw bidiw aka kenanik anik auyamoma banim keida ken kitidtabe todokabiw ko. 14 Kale kidela faskotod nadiwe Got dam weng bakamin bewol kil wak neng kákam mikimin taw keinadiwe kukuw kidel faku biyámin be námkudák tadeyámin taw mikibiw kuw. 15 Gotsung kidel abino kalin kudew bakan ká-mono, kale faskoyámin uyo wabising yántod unono, kalin taw kei nadiwe 16 kilimafan kalin uyo wasi ginanin kinim makuwmakuw imi askom dákadewin taw keinadiwo kilim wasi Mafakim ami un maungadikum as kainba so bidenba uyo ken dakelbinodawokabiw ko. 17 Kiba Got kail bátakeikuyamse uyo au kaliw uta manil kitidtaw kim gebom kál ged moyamune, SinikAbem Got weng kukayaba uta woksek tawkeiduk kala. 18 Kale kiba adikum bulakana bom nadiwe Sinik Abem alam dimki yáknamumo kaliw uyo sun kuw Got soweng bakan bom dákadála bidiw dakáya-mak kala. Kiba sun kuw lábino nadiwesun kuw kuek tane bom Got kinim wanangyak abe maek abe anang bakan adik dubuteiniw iyo Got dakoyamalo, ak bom nadiwoko.

19Nakal nalaso Got dákadála bidiwo, akadakonama alam weng kuw kunam badano,naka atud fakadá nadi madik iyo sung kidelwánin uyo bakaya bom nadile mit dákafiyabom ami num kail bá takeikuyamáminbe Mifiw ilimi so keisuno, yakanon kala.20 Naka Got ami sung kidel uta bakan kábidino, kayo naka sok gei namusiw, katakiba ulum kanom Got gánla bidiwo, nakakadák sok gei tabebi, kata nalam kana-

monginalo kalomi, naka Gotweng uyo atudfakadá bakayamon kala.

Adik adik weng teinbidiwano, yakin sunguta ko.

21 Kale Taikikas atin nulum afan kalinso makuw afan Kamok wok fakudin kinimata dabadáli yak nam sung adik adik uyobakoyamano, kiba nam kanabi uyo kal keinadiwo naka yaknobi ade naka yaknábikalokabiw. 22 Naka aka dabadáyami tadba,be watawo kaleyo bá, aka adikum nulumkadák teinbuduw sung uyo bakoyamnadane kimi im kitid modako kaleyodabadáli tadba ko.

23 Naka Natim Got so Kamok YesusKadais so iyo aket dakbudin kuyam nadiwekilim afan kalin nikil fikal Got afan akeibidiw iyo aket daudawa daudawa bomnadiwe 24 yak adikum kan ata nulumKamok Yesus Kadais sun kuw aket kukád-abiw, kiba Got min gelemin uyo kuyamakkala.

Page 288: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 1:1 285 Filibai 1:21

Filibai1 Kale nuka Faul so Timoti so Yesus

Kadais ami wok fakudawin kinim nutaadikum Got ami wanang kinim Filibai abiwbom Yesus Kadais so makuw kei bidiwso Got kinim gu imi gebom gebom sodakáyamin kinim so kimino, kale sauk konbela goduyamuw ko. 2 Naka nulum NatimGot so Kamok Yesus Kadais so iyo ilim mingelemin so aket dakbudin so uyo kuyaminkala kale Got gánlabi ko.

Faul Got gánlawin sung uta ko.3Naka kim aket uyo atan makuwmakuw

fukan bom nadile naka nalam Got so kenkeiyo, kal bom 4naka adikum kimi luk atanmakuw makuw uyo kalfalin so Got gán-lawábi. 5 Be watawo kaleyo bá, naka sungkidel bakan ká bidi kiba nam dakánaminleiw uyo wok kidel faku kudewsiw uyo ka-makikiw nalamwengmit kei kidisidiw kalokanam kutamo, tad bi tad kamano so didiwkayo ko. 6 Kale bo atin nalam kal keidomo,Got aka kilim aket tem kalmit kei wok kidelkuw dekube ayo alam kano kanam sada si,Yesus Kadais tademin atan kal banimokabaka. Kalbi. 7 Naka sun kuw kim aket uyonam aket tem kutiyábi, kayo naka luk balaken kim sung uyo aket fukanábi, watawokaleyo bá, kiba nalaso makuw Got alammin gelemin uyo taku maden bom naduwonaka ken kalabus am teinámsi so wengtaktakin kinim dim todámsi so uyo nakaGot sung kidel tatun umi guew uta dudukitid kuw tabesi. 8 Kale bo Got alam kal,naka dam weng bakanábi, naka bako nadi,kiliwso kuw bono, kal bom nadino kayonaka kim aket fikalesi be Yesus Kadais alamaket temo kal matam abesu ulutaw kala.

9Naka sunkuwkimGot bakanlawbidino,kiba afadow aket kudawa kudawa bomkeimin uyo kanom kuek tane budule, Gotami aket fukanin uyo makso makso kalkei bom nadiwo au buta kidel buta mafakkale nadiwe 10 kiba yak kukuw kidel kuwwalu nadiwo Yesus tadokaba atan uyo kimaket tem atin kuw baim banim kei nadiwewengfine banimkei nadiwo 11Yesus Kadaisdakáyamin tuw kilim kukuw kidel sengkanamin uta Got lamlam so win dukumkufámin so kudawin kala.

Biyámin uyo Yesus biyámin taw kalin sunguta ko.

12Nalam nikil fikal kiba, nam abinmafakteinámin uta kanonam nadane sung kideldakomamu atin másalala yak abu maekabu auduno, 13 bemi mit ata Udom kamokami am dumo bom un tabuyámin adikumkeidiwe, madik kadák keidiw iyo kal kei-domo naka sok gei tabe bi ka, kalesidiwuyo watawo kaleyo bá, naka Yesus ami wokfakudawin kinim kayo ko. 14 Nalam nikilfikal nalaso makuw bidiw, ika makso kitidtabe Kamok aket afan kalin kinim kei bomnadiwo Got weng uyo fingánin banim atinmakso so bakanábiw, watawo kaleyo bá,ika nami atud fakadá Kamok alam dim kalkalabus am teinbi uyo natam nadiwo kayoko.

15 Kale be atin afan kinim madik ikaYesus sung bakam kámsiw be nam abintitiyámin aket so aket kuok keiyamáminso uta keiyam badano, kanamsiw, katayak madik ita afan aket kidel fukan bomdakoyamumo kale bom kanamsiw. 16 Kaleyak kinim madik ika aket kuyam bomYesus sung bakam kámsiw bidi ilim kalkeidomo, naka Got alata sung kidel umiguew dudámin wok kunamse ka. Kalenadiwo kanamsiw ka, 17madik aket mafakfukan bom kanamsiw itane, ika Yesus sungbakam kámsiw bo aket fukanin kidel makdekudin banim, kei bomnadiwe nulumwinuta kufodumo, kale nadiwo alam kano akakalabus am tein be ki kal idum uyo maksoso kukadawumo, nakansiw kala.

18 Kale yak madik ika aket mafak dokubom kana bidiw madik ita aket kidel dokubom Yesus Kadais ami weng bakanbiw,kata sung babid makuw belayo ki kinimika Yesus Kadais sung bakanbiw, beta nakaatin tam so kalfalbi. 19 Naka nalam kalkeidomo kim Got gánlawin so Yesus Kadaisami Sinik gong dakánamin so dim naka kenkot taktakin kinim dim uyo weng bakodimin talá namadálokaba ka. Kalbi. 20 Namiaket fukanin dukum wananábu uyo ki namwok kudew tabe bi uyo naka kot taktakinkinim im dim todokabi, naka kutina nadifatom keinamoma banim, kata naka fin-gánin banim ken weng bakanokabi. Kalenaka ken namadáliw kaunsin bomi akalken ade nanbidiw fikalomi akal ken. Kalebe kanodino, kinim kan ata nata bidiw itaYesus Kadais win kufodawin kala. 21 Kalenaka kaunsin bomi bo ulum Kadais alamadik dáw, kata fikalomi uta atin kidel.

Page 289: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 1:22 286 Filibai 2:1222Ade bakandimkano sun kuwbon kalomi,naka ken kukuw kidel makso fakudomi beakal ken kale bo nam kal banim yaknáminuta walulokabine, bakan dim biyámin utabade nanbidiw fikalanin utane? 23 Kaleyonaka nalam aket alew wanana bom kúngnamadew kal una kal una keibu, kata nakayak Yesus Kadais so wol fewámin uta atinkidel nam aket uyo unono, kalbi. 24 Kataatin weng miton ayo ki kimi luk beta nakakano kaunsin teinbi kala. 25 Kale be nalamaket so afan kale nadile kal keidomo, nakateinan bom adikum kiwso alaná bidino,kim afan kalin makso makso kitid kuw ta-bano, kim aket uyo idak yakso teinokabiwkala. 26Kale naka asiki tad itamon kalokabiuyo kiba kilimYesus Kadais so biyámin dimkalfalnamin seng keimokabiw.

27 Kale kamano weng amsun mak ayoki, kibilim biyámin kukuw uyo Kadais amisung kidel umi leiw ki abodin kala. Kalekiba be kanodokabiw, beta naka yak ita-momino, itamongin dakodi, kata kimi sungkidel uta kidilokabi. Kale naka be kidilomokiba ken aket fukanin makuw kei dek amkibom wok kitid faku nadiwe sung kidel umiluk adut bobiw ka, kalokabi be atin ken ko.28 Kale madik kan ita kus so kanayamobiwiyo ita fingánin bá be ilim kanabiw utabakoyam, Got aka im mafak dádokabano,kalokabu, kata aka kim kál ged moyamok-aba. 29 Got walu imuse, be Yesus afan akinkuw keimino kale nadano bá, kata Yesusami luk kál funin so kudew tabino kalewaluimuse kala. 30Kaleyo kiba kibiliwso tal leiwkukuyabiw uyo nam Filibai abiw kal kibanata bidiw, nam tal leiw kukunamsiw adetad kadák ukal alo tal leiw kukunabiw sunguyo kiba kidibidiw ko.

2Yesus ami fibuyamsa umi sung uta ko.

1 Kale kim Yesus Kadais so biyáminbe kitid dauyamsene? Kilim aket ku-dawa kudawain be ken ilil dudáyamsene?Kiba Sinik Abem so makuw dek amkibidiwe? Kiba aket budunin so kukuw kidelfakuyámin so be kudusidiwe? 2 Bo adikkudusiw namti, naka mun dáyamino, kibaatin kanonamiw kalfalono, kali ayo ki numaket fukanin makuw kei, aket daudawadaudawain makuw kei, weng mit makuwkikiw kanamumo, kalin keidum kala. 3Kibaufek ufek mak kanamiw namti, sanungwanin keiyámin so kilim win kufámin so

uta imadáliw, im kin moyámin bá. Kalekiba fibu nadiwe madik imi win kufáyaminuta ta bom kibilim win kufámin uyo aka-mamu nade 4 makuw makuw kiba kilimiaket kidelámin uta kuw aket fukanin bá,kata yak madik imi aket kidelámin so utaaket fukanin kala. 5 Kale kiba aket fukaninkukuw uyo Yesus Kadais ami aket fukaninkukuw taw beta keimin kala.6Kale aka madák bakan tadongin danim be

aka Got so kal biyámsa ade aka atinGot alata. Bude afan ilim abin abemmakuw teinámin, kata aka alamaket uyo abin abem bo kudálono,kalese. 7 Kata aka naka kanodinkinim buyo kalese bá, aka alamiabin abem kaw tam uyo kadis kudánada aket tet dau madák kinimnulutaw kei nada wok fakudinkinim kal wakuduse. Wanangkinim ika atamomo, aka sák kinimmadik ilitaw ka. Akeisidiw. 8 Kaleaka alam win uyo kufodin banimkeidano, Got weng bakodaw, “kabakudalaw kinim ita kanbidokabiw.”Akane, aka Alaw weng kidilaw nadamadák tada kinim ika anew yakas dawing dákamin dim dawti silbiki atin fatom leiw so keidawiwfikalese kala. 9Kaleyo Got ayo dakfodew tam atin abin abem dukumwakudaw nadale win dukumkudawse uyo bakan dim kinimwin adikum akayamsa uta takudawnadale adikum kinim iyo imadewyak Yesus Kadais alam kitid akfaktem imtisa. 10 Kale beta kanodanoufek ufek adikum kinim so enselso sinik mafak so abid tikin bidiwso bakan bidiw so kuin dákaw bidbidiw so iyo tad alam akfak temnadiw alam weng kidilawokabiwko. 11 Ade adikum bidi kinimwanang im kin dim kadákal wengfok bako nadiwe, “Yesus Kadais beafan Kamokim dukum kala.” Kalbidiwe, beta tabe win dukum uyoNatim Got kudawokabiw.

12 Kala kaleyo kamane kiba, Yesus amiaket fukanin uyo utamasidiw, kayo nalamnafadow kasal kiba, nalam kiwso tein bidinalam weng kidinam bom wok fakusidiwulutaw be ki naka imadá sikam teinbi, katakiba ulum kanom weng kidiyamokabiw,beta atin iwkuk kala. Kale kiba ulum kanokail bá takeikuyamámin umi wok uyo adik

Page 290: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 2:13 287 Filibai 3:3wakadábiw uyo aket banbinso fingánin sokei bom fakudin kala. 13 Watawo kaleyobá, Got aka kilim kidin tem wok faku bomnada kitid dauyamano, kiba Got alam aketkanodino, yakba uyo aket tet dau nadiwobeta ufek ufek uyo kidel kuw kanamok-abiw. 14 Kale kiba ufek ufek adikum uyokus kusin so wengal so kei bom kanaminbanim keidokabiw, 15beta itamomane, kibakinim kidelok kimweng fine banim, yakok-abiw. Kale kiba Got ami man kidel kei bomwanang kinim kamane tein bom nadiwkukuwmafak leiw abo eibiw imi iwyak temken bom sun biyáminweng dawkáyabiw bekiwta im iwyak tem abid kayakin midilintem lánin taw keidokabiw kala. 16 Kalekiba kanamokabiwkaí, nakaYesus tademinatan kawák naka kalfalyamokabi. Watawokaleyo bá, buta kuku nadule nami wokadikum fakusi so nam mámin dákamusi souyo ituwa tabongin banim kayo ko. 17Kilimafan kalin uta kanoyamuno, kilim biyáminuyo Got kudaw wane ilulawin taw kei bomwok fakudabidiw. Kayo naka nanbidum,kaliw nam kaim fudálokabu, kim Got waneilkádabiw so makuw keidokabu, kata bokanonamum kalokabiw be naka atin kibili-wso kalfalokabi. 18Kale bemi leiw taw be kikiba nam fikali kaí, be kiba kibiliwso kalfalbom nadiwe naso idak teinin kala.

19 Kale naka atin Timoti ayo mewsodabadáyami tadako, kalbi kale Kamok amaket keno, nakokaba. Naka kanodokabi.Aka yak itam nadano alo kim sung uyokudew tad bakonamokaba, naka nalasoidak teinokabi kala. 20Naka kinimbidi Tim-oti alataw aket dauyam dakoyamono kalinkinim sono masi mak dabadáyami tadok-aba bá. 21 Adikum kinim bidi ilim luk utaki dudu bom nadiwade Yesus Kadais amiluk uta mak dudulongin banim keiyábiw.22 Kata kiba Timoti am atin Got ami wokkidel faku be uyo kilim kal bute, watawokaleyo bá, man alam alaw so wok fakanintaw, aka naso Got sung kidel uyo bakankábuw kayo ko. 23 Kaleyo naka weng mittufimin kinim iyo, wataw wataw nakiwkal keidi ka. Kale nadino nalam aket akamewso wabising dabadáli tadako kanabi.24 Ade naka nalami ata yanol kal tad ita-mokabi uyo nalam kal, be watawo kaleyobá, Kamok am aket uyo, keno, nakokabakayo ko.

25 Kata nalam nakanum Ibafadoddaitusnalaso wok faku bom sung kidel umi guew

duduyámin kinim ade kilim kinim wengdew kámin kinim, kilim nam ufek ufekwaktuwi dakonamumo, kale dabadáliwtase be naka dabadáyami tadako kanabi.26 Kata am aket uyo adikum kiliwso kuwteinono, kal bom nadano alam aket uyokim itamono, kalba. Be watawo kaleyobá, kiba am asansa sung uyo kidisidiwkayo am aket masi aket luklakodiwo, kalenadano ko. 27 Ade bude atin afan akaasanom nada mewso fikalongin taw keiba,kata Got aka aket budunin daudaw kideldauba. Kale be ata kuw bá, kata nakalnalaso kinkino, nakeiba. Watawo ka-leyo bá, aka alam aket uyo kal keidomo,Ibafadoddaitas aka fikaleba nam, nam aketuyo fidinin dukum kuw keinaba kalonginoka. Kale nadano kayo alam aket uyo,kamfidinin dukumbanimkeidako, nakeibakala. 28 Kaleyo naka atin nam aket, akadabadáyami tadako, kanabi. Kale akatad itamokaba, kiba idak teinokabiw ka.Natane, am aket seng fukanin banim kei-dokabi. 29Kale kiba aket idak teinin dukumdim kal, ken tadawako? Akei bakodaw,“nuka kam Kamok wok fakudin uyo aketkalfalukamuwo.” Akino. Ade kiba kanodinkinimbetawin uyo kufodawámin kuwkala.30Watawo kaleyo bá, aka Yesus Kadais alamwok fakudaw alom mewso fikalongin tawkeiba kala. Kale aka alami uyo kudew yakkail tem kuek tade nam dakonamono, kalenadano kanoba, be watawo kaleyo kiba kenkano dakonamodiw banim kayo ka.

3Kadais ata kuw atin iwkuk ko.

1 Kale nalam nikil fikal kiba, nam adikadik weng be kiba atin ulum kano Kamokdim idak tein bom nadiwo kala. Kale namweng makuw be ki sawil godayami, bekakan keinamoma banim ade uta ta bomdakoyamuno, kiba makso kidela faskodok-abiw.

2 Kale kiba kinim kukuw mafak fakudinbidi kidela ita bom nadiwo kala. Ikaatin kinim mafak mafak kinim angadáminmayan atud taw ko. Ika kitid kuw tabeibakan bom nadiw bako, “kiba yak Gotami muduw keidon kalin uyo kál wakelinban uta bo nadiwo kuwo.” Yakanokabiwko. 3 Kata atin kál wakelin ban tatunbosuw ade nuta ka. Watawo kaleyo bá,nuka Sinik Abem dim Got suksuklabuwkayo, nuka Yesus Kadais ami dim buduwbe idak teina buduw ade nuka yaknámin

Page 291: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 3:4 288 Filibai 3:19ban bomin kukuw kukuw uta mak aket ku-mamuwo, Got aka keniwo, yakoma banim.4 Kale bo kudew yak ban bomin kukuwdibu nam, atin nata umi kukuw bo dákadákudusino kalongino ka. Kinimmak amaketfukanin kudew yak ban bomin uta dibe kaí,nata atin kinim be akadawasi kalongino ko.5 Watawo kaleyo bá, naka nalam nanginuyo namadu si am fet kal keidi nadematamluwan dim kawákal Yu Kayak kinim bowálita kál wakelin ban uyo bonamsiw ka. Na-tim so nangin so ika Isadael kayako, Gotaka walu imusa. Kale nam kinim mit beBensamin ami kinim mito tasi. Adikumnam awadik kasal ika atin kinim mit Ibidukale ika alam Ibidu wanang ki budumábiwko. Naka kinimmit Fedasi, kalbiw imi so kalkei nadi fasu matam abe nadine sun kuwban bomin sawa uyo ilim kanamábiw tawkana bidino, Got am aket, keno, nakokabakaí, kale kanamamsi. 6 Kale naka nalamaket bude kidel kaí, kale Got am wanangkinim gu iyo ulum kanom kuek tane bomim tal dákamsi kala. Kale kinim so maknamMosus am sawa abobi bemafak somakatamodiw banim.

7Nam aket, bula afano, kale nadine aketfukan dádumo naka ufek ufek kanamábiuta tabe Got am aket kidelawábuno,kalanábi, kata kamane nalam kal, bo utatabe dákanabu bá, kali. Watawo kaleyobá, uka dakonamu Yesus Kadais am yánabodomi banim, kayo Yesus ami luk nakakanodin kukuw aboyámin bo kudási.8 Naka utami, au bo dakonamomu banimkaleyábi uta kuw bá, kata kamane Yesusami luk uta naka ibik wakumam nadinekaek fen ufek ufek utam nadi aket bakeldau au bidi mafak kei fomsiw, bo kaleyábiuyo naka Kamok Yesus Kadais kal keibiuta atin dukum utam nadine bemi leiwata naka kitid kuw tabe Yesus Kadais atakuw faku nadino 9 beta ken adikum yakalaso keidokabi ka. Naka dil nam aket uyobako nadi nalam gadel ki tabe Yu Kayakim sawa uyo naka ken abo bom nadinebelami leiw ata Got aka natam, keno,nakeiyába kaí, kaleyamsi, kata kamanenaka bemi aket taw kanamomi banim,bumi kanamin bo kudá nadine nam bankeidi Yesus Kadais nalam Watakayaw amaket ki afan kaline, Got aka keno, nakokabako. 10 Naka nam aket Yesus Kadais ayo kalkei nadine kitid tabe alam kitid dukumfikale talá tabe nada kuduse uyo kudono,kalbi. Am kadák teinámsa uyo atin tal leiw

seng kuw kanadawsiw. Kale naka alam aketkeno, kalin uta wok fakudawábi kale nakanalaso ken tal leiw kanonamino, kalbi adekinim ika alam anbisidiw leiw makuw beki naka kanonam nanbidoliw be atin keno,kalbi. 11 Kale belami leiw ata Yesus Kadaiskal kei nadine utamomo fikalokabi yanolkawák Got aka alo nafoda fikalanin uyokudá matam abokabi ka. Kalbi.

12Kale naka tadYesusKadais ami adikumkal keibi ami leiw leiw uta bakanbi bá ka.Ade be Got alataw keiyámin uyo kanodalo,nakin kaí, adikum kanonaba bá, kata YesusKadais am walunamu aket kuw adikumkidel namuyámin uta bakanbi kayo nakaadikum ufek ufek kanabi uyo kanamomalam leiw ki abo sidi si aka adikumkanonama atin kidelokabi ko. 13 Kaleatin nalam nikil fikal kiba, kal keidi uyonaka atin kidela adikum kene bá, nalamkanamábi ade bela biyaku kámin kinim akabiyaku kámon kalokaba ayo aka tod du-made au akayam sikam tadbi kalokaba bá,ulum kano biyaku tadbi abak dim tadok-aba, alataw am mak dánokaba naka adikwakadálokabi kala. 14 Kaleyo naka biyakukámin kinim taw kei nadi kitid kuw tabeulumkano kuektane biyaku abákfinang kalabe adikum kena nadino ken Got kisol abidtikin kutinama be uyo kudulono, kanabi,watawo kaleyo bá, naka Yesus Kadais sokeisi kayo ko.

15Kale adikumnuka kuákeikunaduwGotafan kalesuw kaí, nuka belami aket fukaninleiw makuw beta ki atam naduwo kala.Kale madik kiba yak bulami aket kukumfukaniw namti, Got akal kukuyama kidelakal keidokabiw. 16 Kata nuka ulum kanoweng tatun kudusuduw ki kidela aboyá-mum kala.

17Nam nikal fikal kiba, nam kukuw be kiabo nadiwo yak kilim abiw wanang kinimmadik nam yán abo bidiw iso makuw kei,num kukuyam suduw be ki abodin kala.18Watawo kale bá, madik ika kukuw mafakdukum ki abo bom nadiw keno, kal bomnadiw ika afan weng Yesus Kadais as dimfikale nulum kail bá takeikuyamase uyomit banim keimamumo, kalbiw kayo nakaim sung uyo suwayo katow kal bakoya-masi ade kamano ukul asawil bakabi uyonam aket idum keinam nadu nam kin wokso keinamu amanbi ko. 19 Bidimi kinimwanang ika ilim dam umi kanodono, kalbuuyo ilim got keimam nadiwe ulutaw be kiimin seng kuw wananá bom nadiwe saka-

Page 292: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 3:20 289 Filibai 4:16dinin kukuw mafak kana bom nadiwe ilimkukuwmafak kanamin fatom umi tok bakabom nadiwe aket afan kalongin banim,imi kanamábiw taw im aket ukul bakandim kadák umi ufek ufek uyo kanamábiw.Kale imi kukuw kanamábiw leiw be alamdew un bi yak as kainin abiw ki dibu.20 Kata nuka bakan dim kadák umi afankalongin banim im teinámin kukuw tawbiyámin bá, watawo kaleyo bá nuka atinafan abid tikin wanang kinim make. Yesusnulum Watakayaw aka nulum finang dáatin tadba, kale mimin dok dibuduw kayotein bom kalfal suduwo kala. 21 Aka kitiddukum soim kayo aka ken mew adikumufek ufek kin bakang kalu uyo fakoda tadalam kin umak dimama be akfak tem ta-dokabu. Alam kitid makuw bemi tuw kiwanang kinim ilim kál aumanbu uyo alamsun biyámin kál lamlam wakak kiwokabiwko.

41 Kaleyo atin nalam nikil fikal adikum

bula aket fukan dá nadiwo bulami leiwleiw uta kana bom nadiwo Kamok ayo dewfakudin kala. Atin nalam nakanum kasalkiba, nalam aket kukáyamin so nam kimaket waktiyámin so uyo kiba ayo asawilitamono, kalbi bute. Naka kim iwyak temnamwok faku kámin uyomak ituwudonginbanim, kayo nam aket dukum uyo keno,yaki ko. 2 Kamane Yoddiya so Sintike sokiba naka dok diyam sidi alew kim wengalkalin uyo kudá aket makuw kei fukaninmakuw kei au nadiwomaek Kamokmuduwkeidino, kale kanabi ko. 3 Au, Sisikas kabanalaso wok kidel fakudin kinim. Kale nakadakádakamino, kaba mew wanang bidi sowok gong dakáyamalo. Kakbi. Kale ika ilisomakuw naso wok kitid kuw fakuyámsiw.Kale kaba Kalemen so nalam wok makuwfakuyámin kinimmadik so ika iliso dakáya-mal kala. Kale im win be Got tabe dew yaksun biyámin buk tem kal goduyamsa ko.

4 Kiba sun kuw asawil asawil kalfalinkala, watawo kaleyo bá, kiba Kamok somakuw teinbidiw kayo, kale naka maksoasawil bakoyamon, kiba atin kidela idakteinino! 5Kale kiba kilim fibuyámin kukuwuyo wanang kinim adikum fibu itamáminkala. Kale Kamok ami tademin uyo mewsokeibu ka. 6 Kiba ufek ufek adikum umiaket so luklakin bá, kata kilim ufek ufekkudulumo kalbiw uyo Got gán dá dákadála

bom ken keiyo, akanin kala. 7 Kale belatakanamiwo, Got aka aket dakbuyámin uyokuyamokaba. Kale ami dakbuyámin afa-lik be kinim nuka ken kufo kal keidoluwbanim. Kale dakbuyámin uta kimi Yesus somakuw keimin aket uyo kin modokabu.

8 Bela nam adik adik weng katiw dauya-mongin keimi ayo ki, nalam nikil fikalkiba, wengmit kidel ade win kidel kufáminfakuyámin so ufek ufek kidel, tatun so aketbaim banim keiyámin so takak keiyámin soakfak tem unemin kukuw so umi aket utafukanin kala. 9Kiba nam dim kal kukuw kalkei sidiw so kukuwkukuyamasi so kanabidiutamsidiw so uyo ulumkano kitaka bidiwo,fibuyámin Got aka kiliwso badano kala.

10 Naka kamok so bom nadi kalfalbi.Watawo kaleyo bá, kiba nam luk dudu-bidiw. Kale kiba atan seng makso kukunadiw nuka ami luk ki dudubuduw, kalbiw.Bemi mit be kim nam luk duduyámin bekanam tow kudásidiw bá, kata kiba atansono masi bu makso kukudoliw banim.11 Nam kanamin weng bakabi bela ufekufek uta iwa bom nadino kanam kalbibá. Kale naka ufek ufek katiw keidomuno,dukum keidomu, kata naka bo keno, kalinkukuw uyo kal keisi. 12 Kale nalam kalbo yaknámin uta iwámin kale nadine aloyaknámin uta ufek ufek seng so keiyáminkaleyábi. Kata naka yaknámin abin makteinbi naka be keno kaleyábi. Kale atanmak be imin tew keinaba ayo atan makbe imin kidel waneyábi, ayo atan makbe nam ufek ufek waktuwábi ayo atanmak be ufek ufek seng fakuyábi, kata namaket dakbuyámin uyo namadálomu banimkeiyábu ko. 13 Kale naka ken sák kanodinkukuw kidel so mafak so abin teináminuyo ken aket dakbuyámin dim utamomi,watawo kaleyo bá, Yesus Kadais ta bomkitid dawkanaba kayo ko.

14 Kale kiba nami idum adikum fakuyábiuyo kibiliwso makuw nikil taku madenok-abuw beta ken ka. 15 Filibai abiw kiba,nalam kamakikiw sung kidel bakayamsibo kilim kal keibidiw. Kale naka Mased-doniya bakan uyo kudá tabine, Got wanangkinim gu kawák bidiw kiwta kuw namufek ufek waktuwábi so ufek ufek sengfakubi so uyo nikil taku madensuw kala.16Kale bid wataw kal memakmoyane, nakaTesalonaikka abiw kal bom ufek ufek iwabom dakonamino, kal bidi ta bom kiwta

Page 293: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Filibai 4:17 290 Filibai 4:23sawil dakonam dakonam keimsiw. 17 Bekim dim kal min kisol mak kudulono, kalenadino bula bakanbi bá, kata nam aketude ufek ufek kidel uyo atin makso kudewyak kilim isom kei bidiw yanol Got tabeumi yán kuyamokaba kukuw uta utamono,kalbi. 18 Kale nam aket kiba be kal keidino,yakbi. Adikum kilim ufek ufek kudánamiwIbafadoddaitas dim tasu uyo kudu nadinenalam ufek ufek iwabi uyo atin akamamtam so kikiw wakadábi. Kale kimi mingelemin be Got wane ilkádawin fiw kidelkim kádawin taw keibiw. Kale Got aka bekeno, kale nadane kalfalba ko.

19Kale nalam Got aka ufek ufek kayakim.Kale aka kim ufek ufek iwa bidiw uyokuyama aket kuw madiw kalokabaw,watawo kaleyo bá, kiba Yesus Kadais sokeibidiw kayo ko. 20 Kale nuka nulumNatimGotwin kufádawkalfal bom sun kuwbokabuw ko. Afan.

21 Nam keno kalin ayo adikum Gotwanang kinim kawák kimi Yesus Kadais sokeisidiw kimi dauyami ade adikum nalamnafadow kasal nalaso bidiw iliso ken sidi-wano, yakiw ade 22 alo adikum Got wanangkinim abem kadák bidiw iliso sidiwano,yakiw be atin kanam kanam Sisa ami bung-tan ita atin sidiwano, yakiw ko.

23NakaGot gán dádawino, nulumKamokYesus Kadais am min gelemin uyo ulumkanom adikum kiwso badano kala.

Page 294: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 1:1 291 Kalose 1:19

Kalose1 Naka Faul Got alata walunamudano,

Yesus Kadais ami weng dew kámin kinimkeisi so Timoti nulum ning alaso nuta saukkon bela godu dau, 2 Got afan kalin nikilfikal Kalose abiw tein bidiw kimi ulumkano sun kuw Kadais afano kalbiw kiminokale dabadáluw tadu ko. Kale nuka NatimGot gánlawuwo, aka min gelemin so aketdakbuyámin so uyo kuyamak kala. 3 Nukasun kuw kimi luk Got gánlaw bom naduwoNatim Got nulum Kamok Yesus Kadais amiAlaw ken keiyo, akanabuw, 4 watawo ka-leyo bá, nuka kidilomo kiba Kadais Yesusayo afano, akei nadiwade adikum Got amiwanang kinim iyo aket dauyama bidiwo,kaliwo kayo ko. 5 Kiba kamakikiw wengtatun bemi sung kidel kidisidiw, be kalkilim mimin dok diyamin kudokabiw sunguyo kal keisidiw kala. Kaleyo, kilim mimindok diyamin ata tabe, kibilim Yesus afankalin so yak madik imi aket dawkáyaminso umi abin abák kala. Kale belami atinafan kudulokabuwumimimin dok diyáminbe abid tikin kal kilimino, kale kalo wak-man wányamabu ko. 6 Kale kiba kibili-wso kamakikiw sung kidel kidi nadiwekukuw kidel kuw kana bom nadiw Gotami min gelemin uyo kal kei atin afan bekalesidiw ulutaw ki kinim iyo sung kideluyo anang bakan kuw tabodu abiw sengseng kinim wanang seng seng iyo afan kalbom nadiwe kidel kuw kanabiw ka. 7 BeEbáfadas nulum nawkinum nuluso Kadaisami wok dudew tabe bom gong dakáyaminkinim ade nulum aket dawkádawin kinimami dim kal kiba kal keisidiw. 8 Kale akabakoyam kiba Sinik Abem adiyama tabeGot ami wanang kinim aket dawkáyabiwo,yakeise. 9 Bemi mit uta nuka sun kuwkim luk Got gánlawbuw ko. Nuka ka-makikiw kal kim sung ayo kidibuwe, nukamit kei ulum kano Got gánlaw bom buduwko. Nuka Got gánlawuwo, Sinik Abemata adiyama aket kidel fukanin so kalkeimin so uyo adik wakadá kal kei nadiwoGot am aket kimi kanamino, yakba uyoatin dakat kal keidokabiw kala. 10 KaleyoGot ami aket kanamino, yakba uyo kibaken kanamokabiw ade Got aka itama kibayakanamin mak sun kuw kanamokabiw, be

aka bako nada, “naka atin kalfalyabino,”yakokaba kala. Kale beta kilim kukuwkidel uyo matam sengokabu ade Got ayomakso makso kal keidokabiw kala. 11NukaGot gánlawuwo, ami kitid dukum kideldim ken kiba gadel tabe nadiwo fitin,kata ulum kano dakbu bom idak ki teinabe bom nadiwe kukuw adikum uyo adikwakadámokabiw. 12 Beta asawil NatimGot bakanla bom ken keiyo, akanokabiw,watawo kaleyo bá, aka kidel imu kitiddauyama, kiba kibiliwso ken maek nalamwanang kinim abid tikin kayak ade nalamkasák gu lánim abiw kayak imi ufek ufekweng takadáyamsi kuyamokabi uyo kili-wso kudulokabiwo, kalesa kayo ko. 13 Akanum Mafakim ami midilin kitid akfak tembiyámin uyo imkan keiwatakoyam imadewmaek alam Min yánmák aket kudawsa,alam kasák gu imtise 14 ade Got aka alamMan tudow dim num ban keimin uyo sokbá imadála gulbal keisuduw kala kale bemimit namti, numi ban keimin uyo aka atinlukuwá kudáyamase kala.

Got ami Man aka atin abin dukum kudusa.15 Wanang kinim Got be atin atamodiw

banim, kata ika Got alamManata kuwatamnadiwo alam dim kal, au Got be kanodintawo, kaloliw ko. Suwayo Got adikumabid ufek ufek so bakan ufek ufek so kidelkudongin danim kawák be alam Man abinbe atin dukum tam so adikum sák ufekufek Got alam ufek ufek kidel kusa imi abinuyo akayamsa. 16 Be watawo kaleyo bá,Got aka alam Man sok dim adikum abidufek ufek so bakan ufek ufek so num kinuta buduw so wánabu so uyo kidel kutisa.Kale be sinikmafakmafak kitid soim, abemtem kayak kin modin so abin abem kayakkin modin so imaku ita kala. Kale Gotaka Kadais ami luk adikum ufek ufek abidtikin bu so bakan kadák bu so uyo kidelkusa ko. 17 Suwayo ufek ufek adikum kidelkudalongin banim katow kal Got Man akakaunsin biyámin ade aka adikum ufek ufekuyo fakuda ukal ulum abin bu ki biyámsu.18 Aka alami wanang kinim gu imi gebomade alam aket kukádawin ita alam dam adeufek ufek adikum bo alata ki mit kei kidelkusa. Ade aka fikala, Got tabe asiki mitkei tá dafoda matam kaunsin keidane, abinatin dukummadik imi abin tawbá ademewadikum ufek ufek akayamsa umi abin uyokudawono, kale kanodawse. 19 Kale be Gotalam aket, ken namMan ayo kano akal atin

Page 295: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 1:20 292 Kalose 2:8nalataw biyámoma be keno, kale nadane20 alam man ami dim kal Got ayo aket tetunada bakan so abid so adikum ufek ufekbu so uyo alo asiki kudew maek nalamikei kudulono, kale nadano alam Man asdawing dákamin dim fikala ami kaim dimkal abino, kalese kala. Kaleyo ufek ufekadikum bakan dim bu so abid tikin bu souyo kudew maek alami ki keisu ka.

21 Sin Kadais afan akongin banimkeiyámsiw, kal kiba Got so duw keidonginbanim kei nadiwe Got ami wasi keiyamsiwuyo watawo kaleyo bá, aket mafak fukanbom nadiwe kukuw mafak uyo kanamám-siw, 22 kata Got aka kamane alam Man damfikalese ami sok dim aka akismoyama asoduw kei nadiwo alo asawil maek alam kindim kal yong mamon gedámin so abem keinadiwe atin kim fatombanimkeidokabiwo,yakba. 23 Kale kiba sung kidel uyo ulumkano afan kalebidiw namti, kidela todngadik, kale am midi lakan sidi kalin tawkeidin kala. Kale kiba ufek ufek uyo makkudáliw tad imkamodu, am abin abakuyo kudá kutina nadiw mimin dok sungkidel diyamin kudusidiw uyo kudálodiwbanim keidin kala. Sung kidel bela kibakidisiw ade nami sung kidel bakanyabi, beki adikum Got ami wanang kinim anangbakan teiniw ikal kidibiw ka.

Faul Got wanang kinim im wok fakusa umisung uta ko.

24 Kale kamane naka kimi dakoyamonokale ken kál funin be kudu kalfalomi ka.Watawo kaleyo bá, nam kál funin be Yesusalam bako nada, “naka kál funin kudunadino Got ami wanang kinim gu adikumnalam dam iyo dakoyamon,” kalesa, umikál funin uta naka adik adik wakadámi ko.25 Got wok faku bom nadawo Got wanangkinim gu dakáyamalo, nakeisa. Kale namwok fakudin kaí, Got alam weng adikumbakosa umi bakayamin uyo 26Got aka alamweng wánin bela suwayo wanang kinimbiyábisiw imi dim be kuwáyamsa. Kata ka-mane aka alam wanang kinim kuw misunteiyaba. 27 Got aka alam weng wánin uyokinimwanang bakoyamon kaloma uyo atinbe kidelok kale, wánin weng be adikumkinim mit imi dakoyamono, kalin uta kale.Wánin weng uyo bako nadano, “Kadaiskilim kidin tem be ata kilim mimin dokdiyámin lamlamo,” kalesa.

28 Kale nuka wanang kinim adikum iyoKadais sung bakayabuw. Kale nam wengbakabi uyo ki naka aket kidel fukaninkei nadino kitid weng bako kanaminbayo, yakei nadine kukuya bom keimino,adikum kan ata Kadais so makuw keibidiw imi kal keimin uyo matam fasuduno,makuw makuw iyo imadew maek dádi Gotatamino, yakbi kala. 29 Beta kanamon kalenadino fitin wok seng kuw kudew tabedakoyamono, kale nadino Kadais gadeldaunamse kitid dim ki kanabi ko. KibaKadais ami kano nam kitid seng kunamamatam kinim kidel keibi, be ken atamodiwka.

21 Nam aket, kiba nam kim luk wok kitid

fakudin so Leoddisiya abiw wanang kinimim luk wok kitid fakubi so yak wanangkinim nam madik itamongin banim luknam wok kitid fakubi so uyo kal kei-din kala. 2 Naka beta kanamom imkitid modino, aket daudawa daudawainuyo tam so keidune, tada tada dek amkinadiwo ilim luk uta atin misun kal kei-domo, Got weng wánin be Yesus alata ka,kale atin kal keidin kala. 3 Kale Kadaisata kuw, Got ami kal keimin ade aketfukanin kidel ade weng babid wánin uyokum misun teiyama, adikum kal keidok-abiw ko. 4 Kale naka bakayamino, betakiba wanang kinim ibakamin iyo imadáliwilelya bom nadiwe afan weng taw keimam,kasen kasenyamodiw kala. 5 Kale nakadam bo kiwso teinongin banim, kata sinikbo nikil makuw tein buduw ade nakakalfalbi, watawo kaleyo bá, naka kal kei-domo adikum kiba maek aket makuw keiatin kitid seng kuw tabe afan Kadais,kalbiw kayo ko.

Atin Kadais ta bom weina imuyámin sunguta ko.

6 Kiba Kamok Yesus Kadais dabadusidiwkale alaso ki kano biyámin kala. 7 Kibakibilim Kadais dim kimkim biki teináminuyo as kimkim tawal tem bikiyámin taw keinadiwo makso afan kalin uyo kitida tamunuk kala. Kale alam kukuyamsa taw alamkano kuek tane bom nulum Natim Got ayoasawil ken keiyo, ken keiyo kalan unin kala.

8 Be kidela ata bom nadiwo kinim makabin wakadálawiw tad kimi Kadais afankalin ayo kuwmafak dáyamoma banim kei-dak kala. Kinim ika be kanamumkalokabiw

Page 296: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 2:9 293 Kalose 3:1be kinim ilim aket tetin dim kanam ta-dokabiw, kata be afan bá, be ibakamin utako. Bemi kukumin be Kadais ami dim kaltadebu bá, kata be kinim wanang ilim sawakanamin kal keisiw so ilimman kukuyaminso uta kala.

9 Kadais bakan dim kinim keiyámsa beaka adikum Got kukuw so adikum Got amiaket fukanin so uyo alam aket tem teinuno,kayo aka atin Got alataw keiyámsa. 10 Kibasun biyámin uyo atin kikiw wakadá kudu-biw, kayo kiba Kadais so makuw keibiw.Kale aka adikum bakan dim sinik adikumkin modin kinim bidi adikum akayamsa.11Kala kaleyo kiba Yesus wol fewiw ade akaadiyama kilimi aket mafak wananyaminuta im kun modoma banim keise kala.Bemi kanose be kal wakelin ban umi sokdim kanose bá, kata be Kadais ata ki-bilim aket mafak wananyamin umi kibilimaket tem biyámin uyo wakela kudá nadalealokso kei imuse uta ko. 12 A nuka wokban bomin umi kit be ken atamoduw ka.Watawokaleyobá, kimiwokbanbosidiwbekiba fikalin taw keidiwo, Got ayo Yesus somakuw kei imu nadale Got Yesus tá dafose,kal kibiliwso asawil bakan tem fikaliwimusiw kalo, tá imuda matam kaunsin kei-sidiw kala. Watawo kaleyo bá, kiba aketafan kalomo, Got atin alam kitid dukumtuw Yesus fikalanin uyo kudá, tá dafodamatam sinik lakuse ka, kaleyo kayo ko kala.

13 Suwayo dil katow uyo, fikalin taw Gotdabadá takas yak kaek abesiw ade kiba Gotami wanang kinim keidongin banim keinadiwade Got sawa abem uyo kal keidon-gin banim, kayo kilim ban keimin kitidakfak tem ki teinámsiw ko. Kata kamanekiba, Got aka Kadais so tá imuda matamKadais alaso biyámin uyo kudusidiw adeGot aka adikumnumban keimin be lukuwákudáyaba kala. 14Nuka Got ami sawa abemlukelusuw, kayo umi yán uyo kudulumkala. Got sawa abem numi ban keimin yánuyo adikum budu godusa. Yán umi godusauyo kudew yak as dawing dákamin dim kalsil bikidin taw kei kudáse. Kawákal Kadaisayo dew yak as dawing dákanin dim kalfikalese ka. 15 Bemi atan kawákal abemtem kin modin so adikum bakan dim kinmodin sinik so iyo anik anik keiyamnadaneadikum faku imadew maek sok gei tabinwanang kinim taw keiyam imti nadanomiso tem kadákal im fatom dáse kala.

16 Kaleyo kiba kinim mak tad aket tetu

dau nada bakoyam, kanodin imin so wokso be takodonginalo, yak bom itol makuwmakuw be ban mak bodonginalo yak bomkayowman taba kale banmak bodonginaloyak bom finuyámin am be teinamonginaloyak bidiw kidiyamin bá kala. 17Suwayo banbomin abem be adikum be yanol kanamtadokabu umi kit kuw, kata kamane atindam uyo Kadais ami dim kal utamábuwka. 18 Kiba kinim so imadáliw im mafakdákanin bá, watawo kaleyo bá, ika bakonuka atin win dukum so kaí, kale kasenkei fibudin kinim taw kei nadiwe bako,“nuka atin lum babid bobuwo,” kal bombakoyam nadiwe ensel suksukábiw, kataim win dukum be kinim imi aket fukaninuta kanabiw kale be umi mit banim utakala. 19 Kale kinim bidi Kadais ami wenguyo atin kidela kidilaw bidiw bá kala. KaleKadais aka adikum Got wanang kinim guimi gebom ade aka dam wánin akiwin uyoalam kal ade aka madmed so kaim sok soawal sok so uyo adikum kuek kuek damuyofakuda ken kitid tabe fasubiw, kale be Gotalam aket kanamino, kalba kayo ko.

20 Kiba kinim imi bakan dim kadák umiufek ufek kal keimin umi sung kukuminumi akfak tem uyo alo bodiw banim ko.Fukan dádin kala, kiba wok bomin banbosiw kawákal Kadais so makuw fikale-siw kale uta tabe kinim imi kal keiminkukuyamin akfak tem teinámin uyo minkei imusu kala, kaleyo kibil kilim kal bo,kinim imi sawa abem bako nadiw, 21 “yakufek ufek be maleyamin bá, yak ufek ufekbe wanin bá,” kalbiw uyo kidiyamin bákala. 22 Kale wanin bo adik wanedaw wolkei banimokabu, kalesu. Kale be watawokale bá, kanodin sawa bo kinim imi kuku-min uta ko. 23 Kinim wanang seng imaket fukanin seng bude imin wanin sowok wanin so umi sawa be kidel kala.Kalanaliw kata, be bá, watawo kaleyo bá,ika kinim im suksukin kukuw ki wanangkinim kukuyabiw kale be fatom dew tadilimal binámaliw ade ilim dam uyo kuwmafak dákamin beta kana bom nadiwo kálfunin dew tad ilim kal binámaliw. Katabelami sawa uta kinim ken dakoyamu, ilimdam aket wananin mafak uyo ken báyo,wakodiw banim uta aboyábiw ko.

31Ufek ufek kidel abid tikin kal Kadais aka

Got ami teng miskuno abin abem teinbe

Page 297: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 3:2 294 Kalose 3:21umi kawákal bu umi aket uyo atin kitidtabe fukan dádin kala. 2Watawo kaleyo bá,Kadais ayo fikala nade Got tabe tá dafodamatam kaunsin keise, bewák be kibiliwsofikale matam kaunsin keisidiw taw kala.Kale ulum kano abid tikin biyámin wanangkinim imi kukuw kidel kanamin aket kifukan bom nadiwo kala. 3 Kale kimi atinbiyámin be abid tikin kal Kadais so nulumNatim Got so kal kiba kalo wánabidiw ka,watawo kaleyo bá, kiba Yesus so makuwfikalesidiw kayo kala. 4 Kaleyo Kadais ayoatin nulum biyámin sinik ade aka misunanada lamlam so keidokaba, kal nuka nulusoalam lamlam tem misunokabuw ka.

Dil kukuw so alokso kukuw so uta ko.5 Kiba kibilim aket tabe nadu yak mafak

uyo kanamono, kal budu yak mafak umikanamin uyo atin adikum kudálin kala.Kimi aket mafak uyo sakadinono kal buduyak wanang so sakadin bom nadiwe sáksawa abem uyo bako sakadinin báyo kalesuuyo lukelábiw ko. Kilim aket mafak utawananyam budu sanung wanin keibidiwuyo atin ufek ufek umi aket uta seng kei-dune, Got ami aket uta katiw keisu kala.6 Bemi weng mit ata Got ami aket kengdauyamokaba uyo wanang kinim kan atakanodin kukuw fakusiw ita ko. 7 Kibilkibiliwso kamakikiw Got aket kudawon-gin banim dako bom nadiw be kanamám-siw. 8 Kata kamane kiba keng keiyamáminso aket ilel yaku yak kakanum kus ata-manin so kinim wanang ididyamin wengbakayamin so weng mafak aing wengbakanin so ade baim teinin weng souyo atin ankudiw banimu kudálin kala.9Kiba madik iyo ibakodawa ibakodawin bá,watawo kaleyo bá. Kiba dil aket mafakfukanin kinim keiyámin uyo banima kudánadiwe 10 kamane bela alokso kinim keialokso aket fukanin kudusidiw, be watawokaleyo bá, Got tabe kidel imudá aloksokeibiw ade beta kanoyama makso maksomaek alataw kei nadiwo alata adiyama akaatin kidela kilim kal keidin kala. 11 Bewatawo kaleyo bá, Got aka numi kidelimuda alokso keibuw, kayo kamane Yukayak tadiw Mifiw tadiw iwyak bewák bekukum so bá ade gulbal kinim bá keidiwegulbal kinim keidiw imi iwyak bewák bekukum so bá, kata Kadais ata kuw atinmiton ade ata ki kanodin kinim wanangmakuw makuw imi kidin tem biyába kala.

12 Kaleyo kiba Got alam wanang kinimkeisidiw ko. Aka kimi walu imuda maekalami kei bidiwe, atin aka aket dawkáyabakala. Kaleyo kiba aket budunin kukuwuyo faku nadiwe yak madik iyo im kidelbom nadiwe kibilim win kufámin banimkei nadiwe kinim falut kei nadiwe aketdakbu teina bom nadiwo ko. 13 Kibadakbu bom, yaknámin atan kal wanangekinime weng dok dikama kaí, Kamokami ban keimin lukuwá kudáyaba tawkibil kibiliwso akanum ban keimin uyolukuwá kudálawa kudálawa bom nadiwokala. 14 Akanum aket daudawa daud-awayokabiw, ata atin babid ade adikummew kukuw madik bo akayamsa. Watawokaleyo bá, kiba beta kanamokabiw adikumtada tada atin kidel kuw dek amkidokabiwkala.

15 Kadais ata kuw kanoyam akanumaket dakbu atama atamain uyo kuyamano,beta aket tet dau nadiwo au, nuka betakanamum kalin kala. Kaleyo Got akagán dáyama maek dek amki makuw keinadiwo kanodin dakbuyámin uyo kal kei-dino, yakeise. Kale kiba Got ken keiyo,ak bom nadiwo kala. 16 Kiba Kadais amikukumin uyo kudáliw seng kuw kibilimkidin tem tein badano, kukudawa kuku-dawa bom nadiwe Got ami weng uyo fuwkeimam we bom nadiwade suksukin fuwwe bom nadiwe Sinik Abem ami fuw webom nadiwe kanodin fuw kilimi aket temkal Got faktodawwe bom ken keiyo kalaninkala. 17 Kale kukuw adikum kanabaw soweng adikum bakanbaw so uyo KamokYesus alam win dim ki kana bom nadiwotam Got alam Man win dim nulum NatimGot ken keiyo kalanin ko.

Kilim alokso biyámin so kinim wanangmadik iso umi sung uta ko.

18 Kadelal kiba kidela kimakal imi kulakfak tembomnadiwo kala, watawo kaleyobá, be Kamok ami aket kiba be kanamino,yakba kayo ko.

19 Kale kimakal kibil kibilimi kadelal iyoaket kuyam audoyam bom nadiwe im kidelbom nadiwo kala.

20Muduw kiba, sun kuw kaulal im wenguyo kidiya bom nadiwo ko. Watawo kaleyobá, kiba afan kalin ade Got itama kiba bekanamokabiw, aka atin kalfalokaba, kayoko.

21Aulal kiba, kiba kibilimmuduw iyo sákkukuya bom kitid weng bakayamin bá, kiba

Page 298: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 3:22 295 Kalose 4:15kanayamokabiw ika matam kidela kukuwkidel dudew tabodiw banim ko.

22 Wok fakudin kinim kiba, kibilim kinmodin kinim im weng ki kidi bom nadiwokala. Kale kiba ilim kin dim kuw kanabuduwo bakoyam, “kiba kinim kidelo,”yakino kale kanamin bá. Imi mewso bon-gin banim, kata kiba ulum kano kukuwkidel kuw kanamin kala. Ade kilim kamokkanamino, yakbiw uyo atin aket kumam,wok kidel kuw faku bom nadiwo ko.Watawo kaleyo be kanamokabiw bá, kilimaket Kamok Yesus ami aket kidelawuko,kale nadiwo kayo ko. 23 Yaknámin kukuwmak kanamiw kaí, kibilim atin aket wá-nanyamin so gadel so umi tuw kanaminko. Be kinim imi kanayamin taw keiminbá, kata be Kamok Yesus ami wok faku-dawábine, kalin ko. 24 Kal keidino, KamokYesus aka kiba kisol kuyamokaba kala. Kalekisol kuyamokaba, be alam weng boyamnada kuyamokabino, kalesa uta ko. Bewatawo kaleyo bá, kibilim kin modin imiwok kidel fakuyamabidiw be Kamok Kadaisami wok fakubidiw kayo ko. 25 Kinimwanang kan ata mafak uyo kanamokaba,Got aka yán ki sok gei imudokaba, watawokaleyo bá, aka adikum kikiw ki taktakaimudokaba kayo ko.

41 Kin modin kiba, kidela kukuw kidel

kuw kilimi wok fakudin kinim iyo adikumkikis wak gele bom nadiwo kala. Watawokaleyo bá, kibal kal keidomane, au abidtikin Kamok kaw tam be ata adikum numiKamok kin mobe ka kalin kala.

Kanamino kalin weng makso ko.2Kiba ulumkanoGot soweng bakan bom

nadiwe aket kidel fukan bomGot ken keiyo,akanin kala. 3 Num luk Got gánlawiwo,aka ken leiw keiyama kinim so mak leiwatiyamodiw banim keidiwo, nuka Yesusami sung wánin uyo kudew yak wanangkinim bakanyamum kala. Kale kamanenaka sok gei tabebi be wataw ata bá, akanonalam Got weng bakan kámin umi kalanuta ko. 4 Kale kiba Got gánla bidiwo nakaken luk bala weng be kidel kuw bakanino,wanang kinim weng kidibidiw iyo kidelakal keidin kala.

5 Kale kiba afan kalongin banim kinimiso teiniw namti, kukuw kidel kuw kanabom dakáya bidiwo, ika iliso kim weng

kidel uyo kidiyámin kala. 6 Kale wanangkinim so weng bakayamiw, namti wengabál kuw fakadá bakaya bidiwo ika kalfalbom nadiwe adikum imi weng makdákadáyamiw, namti, kiba weng yán uyokidel kuw kiyamin ko.

Adik adik weng7 Taikikas afan kalin nulum ning atin

nulum aket ade num dakáyamin kinim adeKamok wok kudew tabe fakudawin kinimata yak num kanabuw sung uyo adikumbakoyamokaba ko. 8Aka dabadáluw tadok-aba ami mit ayo ki kanoduwo, kiba adikumnumi kanabuw sung uyo bakoyama kidinadiwo ayo asawil kalfalokabiw kala kalenaduwo kayo ko. 9 Naka ayo Aunesimasalaso dabadáli tadokaba. Aka kilim afankalin wanang kinim gu makuw kinim besun kuw numdakáyamin ade nuka atin akanulum aket kale ita yak nadiwo adikumkadák umi kukuw kanabu uyo adikumbakoyamokabiw ko.

10 Adistakas nalaso sok gei tabe tein bekeidane, Bánabas so adak Mák so ika wengumuyamiw tadu ko. Kale kilim sauk konkudusidiw kaok umi bako nadu “Mák betada kayo ken dew tam am dá nadiwe dawkinkinin kala.” Kalesu ata ko. 11Yesus alamwin mak bakodaw, Yastas, akanaliw, alaso,teinbidiwako, yakin weng kudáyama tadukala. Kale Adistakas, Mák ade Yastas itakuw Yu kayak kale kamane ika Yesus aketkudaw bom naso wok fakan bom wanangkinim akis moyamuw maek Got ami kasákgu tadino, kale kanabiw be atin namdákanamin dukum kala. 12 Ibáfadas kilimiafan kalin wanang kinim gu makuw kinimade Kadais Yesus wok fakudin kinim bealaso teinbidiwako, kalin weng kudáyamatadu ko. Aka sun kuw Got wis sánin kitiddukum kuw keimano Got aka akis moyamakitid tabe tod nadiwade atin kidela kalkei nadiwo Got ami aket kanamino, yakbauyo kanamokabiw ko. 13 Naka, Ibá-fadas ami kimi dakáyamin seng so wanangkinim Leoddisiya abiw dukum bidiw imidakáyamin seng so wanang kinim Idábolisabiw dukum bidiw imi dakáyamin seng sokeimala uyo atin utamábi ko. 14 Luk, iwitabumin kinim atin nulum aket so Dimasso ika teinbidiwako, kale weng kudáyamiwtadu ko. 15 Kiba, afan kalin nikil fikal,Leoddisiya abiw bidiw iso wanang Nimfa

Page 299: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kalose 4:16 296 Kalose 4:18uso afan kalin iyo umi am kal tada tada,iliso ken teinbidiwako, yakin kala.

16 Yanol sauk kon bela Kalose abiw Gotami wanang kinim gu im dim kal ki nadiwebeta afan sauk kon bela kinim mak Leod-disiya abiw Got ami wanang kinim gu imdim kal kíyamak kala. Beta yanol kawáknalam dil sauk kon mak Leoddisiya abiwGot wanang kinim gu, godu kuyamsi usonam aket ayo kiba Kalose abiw Got amiwanang kinim gu iliso kíyamodiw ko.

17 Asibas ayo bakodaw, “Kamok wokkukamsa uyo adikum gitas wakadálalo.”Akin kala.

18Naka Faul nalata nalam teng tuw saukkon belami fut adik adik uyo weng go-duyamino, kibal kal keidomo sauk kon bealata dabadáyama tada ka kalin ade namsok gei tabe teinbi uyo kibil aket fukanbom Got gánlawin kala. Kale naka kim lukGot gánlawino, ami min gelemin be kiwsobadayo kala.

Page 300: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Tesalonaikka 1:1 297 1 Tesalonaikka 2:10

1 Tesalonaikka1 Faul nakal keidi, Sailas so Timoti so

keidiw, nuta sauk kon bela godu kudáluwTesalonaikka abiw Natim Got so KamokYesus Kadais so imi wanang kinim gukimino, kale kuyamuw. Kale nuka Got gán-lawuwo, Got so Yesus so imi min geleminso aket dakbudin so uyo ken kiwso budunokala. 2 Nuka sun kuw adikum kiba Gotken keiyo, ak bom naduwe sun kuw Gotgánlawuw nuka kim win uyo ulum kanobakan bom 3 naduwo kawákal Got kindim, nuka kilim Yesus afan kalin dudewtabamin so kilim Yesus aket kudaw nadiwwok kitid fakanin so Kamok Yesus mimindok diyámin kitid so buta kim aket nukafukanaluw ko.

4Nikil fikal kiba, nulumkal, Got aka kilimaket kuyam nada kiba nalami keidino, kalewalu imuse. 5 Be watawo kaleyo bá, numisung kidel kudewyam tasaduw bo madaweng kuw bá, kata be Got Sinik Abem kitidso weng dewyam tasaduw, kayo atin kibaaket dákadewyam taba afan kalesidiw ka.Kale kibil num kim iwyak tem bom naduwkim luk dudubuduw, kiba num kukuw uyokibilim kal keisiw. 6 Kale kiba num kukuwso Kamok ami kukuw so ki abo bom nadi-wade num sung kidel dauyamuw kidisidiwuyo Sinik Abem ata adiyama kalfal bomulum kano kál funin seng kudew tabesiw.7Kale kiwta Maseddoniya bakan so Akeisiabakan so afan kalin wanang kinim imkin umak dá aboyámin ade kiwta keisidiwka. 8 Kale Maseddoniya kinim wanang soAkeisia kinim wanang so ita kuw kim dimkal Kamok ami sung uyo kal keisidiw bá,kata kim Got aket kukádawin sung uyokinim wanang adikum yak abe maek abekal keisidiw kayo nuka asawil kim sung uyobakayam kámoduw banim. 9Kale nuka yakMaseddoniya so Akeisia so kal unuwo, ikanuka yak kim itamuw im tam am dásidiwsung so kim ibakamin got ibik wakudawnadiw maek atin tatun Got Motabid amiwok fakudawsidiw sung so 10 alam Min,abid tikino, tadokaba leiw fenbiw sung souyo bakoyamasidiw. Kale Min Yesus fikalatá dause ade ata Got ami aket keng dawtibe umi tadokabu umi kail bá takei kanyabakala.

2Faul Tesalonaikka wok fakuyamsa umi

sung uta ko.1 Nikil fikal kiba, kibilim kal, num ita-

manumo, kale yak bom naduw kukuwkukuyamsuwuyodamabusu kala. 2Kibilimkal, nuka kamakikiw yak Filibai abiw unuw.Filibai kayak ika kukuw mafak so itafiminso keiya bidiwo yanol yak Tesalonaikkaabiw kiba itamasuduw kala. Kale yakTesalonaikka abiw kinim ikil seng kanayabidiwo, kata nulumGot ayo atud aket kuya-mano, kayo alam sung kidel uyo bakayam-suw. 3 Kale num aket kidelyama badaweng kidel belami bakayabuw uyo kidilinkala. Kale be ibakamin weng mit utabá ade weng belata kasen kei faltiya bomibakayamumo, kaleyo bá. 4 Kata nuka sunkuw Got alam kanodino, yakba uta kuwbakamábuw. Kale bewatawo kaleyo bá, Gotalata au, kale walu imu nada sung kidel uyobakam kámino, kale kuyamsa. Kayo nukakinim im aket uta ken kanabiwo yakino,kaleyo bá. Kata Got ata ken kanabiwoyakako, kaleyo kala. Kale be Got numaket tem utayamabe ata afan kalba. 5 Kalekiba atin kibilim kal, nuka aket takáminweng so mak kudew tad itamasuduw báade bo Got alam kal, nuka kasen kei kanamtadom kiwta duw keiyamuwo kim kisol utamak kuyamino kaleyo bá ade 6 nuka kinimmadik imi kalfayamin sone kimi kalfalin souta kuyamino, kale fen tasaduw bá.

Kata nuka Yesus Kadais ami weng dewkámin kinim, kayo nuka ken ufek ufek sengkuw dákadáyamongin, 7 kata nuka, akunulumman katiw katiw kidela im kinmodintaw kei naduwo kayo dakbu itamámsuw.8 Kale nuka atin kim aket fikalesuw kalebo Got ami sung kidel uta kuw kuyam-suw bá, kata nulum biyámin ukul kimluk kuw duduyábuw, watawo kaleyo bá,kiba atin nulum duw keiyamiwo kayo ko.9 Atin afan nikil fikal kiba, num kana bomfitin wok dukum fakanin uyo finang dádin,nuka kiwta ufek ufek mak kukáyamino yakbom nuka idum dauyamoduwo, kale nukamidiliw so táw so wok faku bom naduweGot sung kidel uyo bakayam bom keimsuwko.

10 Kiwso Got so, kiwta num kin walaminkala. Kaleyo Got afan kalin kiba, numkiwso bom kukuw kanamámsuw bo kidel

Page 301: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Tesalonaikka 2:11 298 1 Tesalonaikka 3:11ade tatun, kayo wanang kinim iyo numbakoyam, kiba mafak kanabiwo, yakodiwbanim kala. 11 Kale bo kibilim kal, numkinim makuw makuw kimi imkinkinin uyokinim alaw alam muduw imkinkinyamintaw keiyam bom 12 nuka kim im kitid sánbom, ilil dudayam bom naduwade ulumkanom eiya bom weng bakoyam yak kan-odin biyámin uta Got kalfalyabano, yakan-suw. Kale Got ayo gán dáyam alam kasákgu so alam lamlam so um kayak kei imkan-bano, yakansuw.

13 Alo weng mit mak nuka sun kuw Gotken keiyo, akbuw uyo ki, num Got wengdewyam taduw, kiba kidi dudew tabesidiwbe kinim imi weng bá. Kata be Got ami atinafan weng uyo afan kalin kinim wanangkilim aket tem wok fakubu kala. 14 Kale beYesus Kadais ami wanang kinim gu adikumYuddia bakan bidiw iyo Yu kayak ilita talleiw kukuyamsiw taw, kibil kibilim abiwkayak ilita tal leiw kukuyabiw. 15 Suwayokal Yu kayak ika lum senin kinim amám-siwo ayo tad Kamok Yesus alaso anbi-sidiwo, nukul kano tal leiw kukuya bomfotababiw. Kale imi kanabiw be Got amiaket mafak dawkádabiw ade kinim adikumso atin mafak kanayabiw. 16 Kale ika numMifiw kinim imi Got weng bakayamuw utatabe kail bá takeikuyaminweng bakayaminuyo atiyamumo, kanamsiw. Bemi kanabiwuyo atin ilim ban keimin dukumweinsuno,buta adik adik kutam gong teibiw. Kalekamane Got ami aket keng tadbu uyo tadim dim kal abokabu kala.

Faul mam fudut aka Tesalonaikka kinimmakso itamono kalesa.

17 Nalam nikil fikal kiba, nuka yanoltako imudiw imadá naduwe yak sun bon-gin banim dakobuduw, kata nuka kim aketfukanin uyo mak lukuw yakomu banimkeibu, kayo nuka fit bom leiw fen dá asawilmaek itamumo, kanabuw ko. 18 Kale nukatad itamumo, kale Faul naka asawil asawilbom leiw fen kámsi, kata Mafakim ata numleiw atiyamase. 19 Kim aket fukanin uyonum tok bakanin so aket idak teináminso bidi kan atano, kalbiwe? 20 Num tokbakanin so aket idak teinámin so bo kili-wta, kale numi yán uyo kamane so yanolYesus tada alam kin dim yán kudulokabuwso uyo kiwta ka.

31 Kale nuka yak kim abin teinámin

bo wabading yak itamumo, kale aketdukum uyo fukanbuw, kata nuka ken ta-dongin danim, kayo nuka aket tet dauAten abiw kal nukul nulufin teinum kalenaduwo kayo 2 Timoti dabadáluw tadababe aka nuluso Got wok fakanla bom KadaisYesus ami sung kidel bakamin kinim atadabadáluw tada. Kale nuka dabadáya-muw tad kim Yesus afan kalin uta im ki-tid dá dakoyamano, 3 kiba wanang kinimim tal leiw kukuyabiwo, kale Yesus ibikwakudawodiw banim keidin kala. Kalebo kilim kal, tal leiw kukuyamin be Gotalam aket so bo imadáliw kanayamino,yakba kayo kala. 4Nuka kamakikiw kiliwsotein alom bakoyam, nuso kiwso makuwim mafak dákamokabiwo, yakanbuduwadikum kidisidiw kaí, be kilim kal atinafan kanayabiw ka. 5 Beta kaleyo nakakim teinámin sung uyo sun bi kidiminbo báyo, kale nadino kayo naka wabadingTimoti dabadáli tad kim aket afan kalinutayamako, kale dabadáli tase. Kale masikanamomMafakim aso atin aket takoyamanum wok fakanbuw bo bisák adim asokanamoduw kala.

6 Kale kamane Timoti ayo kiba imadáasiki tad num itaba uyo aka kim afan kalinweng so Yesus aket kukádawinweng so uyokudew tada nuka kidi nuka atin kalfalbuw.Kale aka tad bakoyam, kiba sun kuw numaket kidel kuw finang dákan bom nadiwsun kuw itamamumo, kalanábiw uyo nu-lum aket kim itamumo, kanamábuw tawkibil kanabiw kala. 7 Kale nuka idum sokál funin so uyo seng kanayabu, kata nikilfikal kim afan kalin kitid tabe bidiw umisung uta kidi num aket kidelyaba kala.8 Kale kiba atin kitid kuw tabe Kamok sotodbidiw, kayo kamane nukul ken tein-buduw kala. 9 Kale kamane nuka kim sunguyo Got bakodaw, ken keiyo, akbuw. Kalenuka nulum kalfalin uyo Got alam kin dimken keiyo, akbuw, kata atin kanam kudewtow iw kudáloduw banim. 10 Kale táw somidiliw so num aket uyo adikum Got ku-daw gánla bom dákadála bom naduw nukaimadálaw alo yak kim afan kalin uyomaksofasubune, báye, kale naduwo alo maksodakáyamumo, kale kanamábuw.

11 Kale nuka dákadáluw ko. Ken nulumNatim ade nulum Got alaso nulum KamokYesus so ika ken leiw kidela kuyamiw, nuka

Page 302: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Tesalonaikka 3:12 299 1 Tesalonaikka 5:3tad kim itamum ade 12 Kamok ata kimakanum aket kudawa kudawin so kinimwanang adikum imi aket kukáyamin souyo dukuma kuyamano, makso makso fasumatam nulum aket kukáyamábuw ulutawkeidane, 13belami leiwuta aka kimaket uyomatam kitida kuyama atin kidel kei nadiweabem keidokabiw ayo ki nulum Natim Gotkin dim, nulum Kamok Yesus alamwanangkinim imadew tad kibiliwso matam todok-abiw atan kabadákal ko. Kale afan.

4Num biyámin umi Got am aket ken

kidelawámin sung uta ko.1 Kale nikil fikal kiba, weng adik adik

bela utamin kala. Kiba num dim kal kibilimkana bom bidiw Got keno, yakin uyo kalkeisidiw kayo dam ude kal faku bom bidiwkala. Kale kamane nuka Kamok alam windim atin makso munya bom eiyamsuduwatin makso kanamin kala. Yakbuw. 2 Kalekibilim kal nuka Kamok Yesus kitid dimkanamino kalin weng uyo kuyamasuduw.

3 Got am aket kanodino, yakba, be kibasakadinin kukuw uyo atin yak mewso un-emin bá, abem keidino, yakba. 4 Kayokiba kidela kal kei nadiwo kinim makuwmakuw kiba kilim kadel kuduyámin kukuwuyo atin abemkeimamnadiwe aket kumamau nadiwo abodin kala. 5 Kiba masi yakban keimin kinim Got im kal banim imaket wananyam bada ilim dam kanodonokalbu luk ki duduyámin itaw keimin bákala. 6 Kale beta kana bom nadiwo kinimmak akanum faltidaw anik anik audaw amkadel uyo sadikinin bá, nuka bo kamakikiwkal weng kitid kuw bakoyam, “Kamok akakanodin ban keimin kanabiw kinim bidiika sok gei imudokabano.” Yakeisuduwkala. 7 Got aka gán dáyam sakadinin dimbiyámino, yakba bá, kata aka gánya bomabem kei biyámino, yakba kala. 8 Kaleyokan ata kukumin bula ilelba kaí, aka kinimamweng ilelba bá, kata ika Got Sinik Abemkuyamsa kinim ami weng ilelaba ka.

9 Kibilim Got afan kalin duw ifin aketkukáyamin sung bo nuka goduyamonginobá. Alo bude kibil kano akanum aketdaudawa daudawaino, kale Got kukuya-mase 10 ade afan kiba adikum Mased-doniya kayak nikil fikal iyo aket kuyamsiwkayo nalam nikil fikal kiba, nuka maksomunya bom eiya buduwo kiba maksomakso kanamin kala.

11 Kale suwami nulum bakoyamsuw ayoki, kiba kibilim biyámin uyo kilim mimindok di kana bom bumo kalin ayo ki dakbusading kale teinámin so kiba yak kinimmadik ilim ufek ufek kanabiw uyo kiwtabakaya bom yak kanodin maek kanodinyakin bá ade kilimbiyáminuyokidela gadeltabe dudew tabamino, yakeisuw. 12 Kalebemi kukuw kanamin uta, Got afan kalon-gin banim wanang kinim iyo ken itam kimakfak tem unokabiw ade kibilimi uyo ufekufek so iwa nadiw kin umak kinim kukumimi didoliw banim.

Kamok tadokaba umi sung uta ko.13 Nikil fikal, nuka num aket kiba aket

afan kalin wanang kinim imi fikalesiw umimit uyo kal kei num amanin uyo kal-fong kei bomo kala. Kale nuka masi yakkinimmadik imimimin dok dimakso yanolitamokabuw bá, kal bom amanaliw tawkeimin bá. 14 Nuka Yesus fikale alo talátabese uyo afano kalanábuw. Kale nukaafan Got aka wanang kinim kan ita Yesusaket kudaw alom fikalesidiw iyo alo Yesusso makuw imadew tadokabano, kalumkala. 15 Kale bela Kamok alam kukuminweng uta nuka bakayabuw ko. Kan nutakaunsin aluw Kamok tadokaba uyo yakmadik fikalesiw iyo asidiw nusik wabisingYesus atamokabuw bá, kata iso nuso kikiwmakuw atamokabuw. 16 Kale nuka Gotfong ket weng wod bada kidi kei buduwe,ensel kin modin kinim gebom ayo wenggán dáyam kanamino, yak badane KamokYesus akal abid tikin kalo, wakas madáktad badane, Kamok Yesus aket fukanin somakuw kei alom fikalesiw iyo talá matam-biwe, 17 kan nuta kaunsin buduw nuka isomakuwfikfak tam ibin temkal Kamok atamnaduwe kal atin aso sun kuwbokabuwkala.18 Kale beta nuka weng belami tuw aketdaw kitid moda moda bom naduwo kalakaleyo ko.

5Nuka saksak bom fasko suduwo Kamok

tadako kalin uta ko.1 Nikil fikal kiba, am afung am dánámin

umi atan so umi itol so bo goduyamong-inalo, kalin bá. 2 Kale bu watawo kaleyobá, kiba atin ken kal keisiw uyo KamokYesus ami am dánámin tadokabu uyo kalomakalo yakot wanin kinim kalo makalotademin taw tadokabu. 3Wanang kinim iyo

Page 303: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Tesalonaikka 5:4 300 1 Tesalonaikka 5:28bako anang bakan bo ken teinbuno, kalebo luk banimo kalan áliwo, kawákal ilikilokin kukuw mafak uyo wabading kanammatambu wanang man fuka bom maminyáw dákabu taw, ika yakno yakno saka-bodiw banim keidokabiw.

4 Kata afan kalin nikil fikal kiba, midilintem bidiw bá, kayo kanodin am dánokabuuyo duyo duyo kalaniw yakot wanin kinimta bom yakot wanediw diking dakungintaw keimin bá. 5 Kale adikum kiba, láninkinimwanang ade dánámin kinimwanang,nuka midiliw tem kayak bá. 6 Kala kaleyonuka kinim madik itaw kei akálámin bá,kata nuka lábino gadel tabe naduwe aketkidela tet bom naduwo kala. 7 Kale bemidiliw kal kinim wanang ika akálabiwade midiliw kal wok mafak wane aket dak-wayamába, 8 kata nuka dánámin wanangkinim kayo nuka aket kidela tet bomnaduwo aket afan kalin so aket kudawakudawin so uyo tuw kun dim nám tawkeimam naduwe atin afan nuka kail bátakeikuyamokaba kalin umi mimin uyomanil kitid tabesa gebom miki atiyámintaw kei naduwo fasko suduwo kala. 9 KaleGot num walu imuse be alam aket kengkeidawa kál funin kuyamono, kale nadanobá. Kata aka Yesus Kadais ami dim kailbá takeikuyamono, kale nadano kayo kala.10Kale Yesus aka nulumfikaleyamase, kayonuka kaunsin so aluwalo, fikaluwo kawákYesus tadon kalokaba, nuka alaso makuwdek amki bokabuw kala. 11 Weng belamimit beta kaleyo akanum aket daw kitidmodawamodawa bom ade dakodawa dako-dawain uyo afan kamane kibilim kanabiwulutaw keimin kala.

Adik adik weng kanamino kalin so ken tein-bidiwano kalin sung uta ko.

12Nikil fikal kiba, nuka mun dáyamuwo,kilim gebom gebom kibilim iwyak temwokfakubidiw iyo ken itam aket kidel dawkáyabom nadiwo kala, ika Kamok ata walu imukiba im kin mo nadiwe kukuyamino, kalewalu imuse kala. 13 Ika kim dakáya bomwok fakuyábiw, kayo kiba atin win kufáyabom nadiwade aket dawkáya bom nadiwenikil aket dakbu atama atama bom nadiwokala. 14 Kale nulum nikil fikal kiba, numaket kiba kinim baluw iyo kitid weng kuwbakaya bom, wanang kinim fatom fatominiyo sawa im kitid sán bom, wanang kinimbalut balutbiw iyo dakáya bom nadiwade

wanang kinim adikum iyo akol dakbu itabom nadiwo kala. 15 Kale kiba kinimwanang iyo akanum ban keidawa asik yakyán kimin uyo atin báyo, yakei, im kin mobom nadiwo kata kiba akanum ayo kidelu-lawa kidelulawa bom nadiwe ulum kanoadikum wanang kinim madik iyo kukuwkidel kuw fakuyam bom nadiwo kala.

16 Sun kuw kalfalin bom nadiwe 17 sunkuw Got suksukla bom nadiwe 18 adikumufek ufek kanammatamkilimal tadebu uyokiba Got ken keiyo, ak bom nadiwo kala.Kale be Got alam aket Yesus Kadais so bidiwkiba kanamino, yakba. 19 Ade Sinik Abemas kainba ayo ten dawkámin bá, 20 Got amilum senin weng uyo weng fen bom utamliwin bá, 21 ufek ufek adikum uyo taktakbom nadiwo buta kidel buta mafak kalbomnadiwokidel uta kuwyakik fakuyámin22 ade adikum kukuw mafak uyo atin yakmewso unemin bá.

23 Kale Got aket dakbudin kukáyaminkinim ata adikum kimi teinámin uyoabema kuyamak ade kim adikum, sinikso dam so aket so uyo kukuw mafak somak keidiw taktakyamoma banim kei sadasi Yesus ami tademin atan uyo tadukkala. 24 Kale Got kilim gán dáyamasekinim aka afan weng bakoyamuw be afankanayamokaba. Kale be watawo kaleyo bá,aka atin afan kanayamin kinim kayo kala.

25 Nikil fikal kiba, kim suksukin uyo nu-luso kukáya bom nadiwo ko. 26 Kiba nikilfikal adikum iyo wane dewyam tadin tawbatbatya bom weng fakámin kala. 27 Kalenaka kitid weng bakoyami ko. Kamok amkitid dim sauk kon weng bula adikum nikilfikal kíyamin kala.

28 Kamok Yesus Kadais ami mindakáyamin uyo kibiliwso badano kala.

Page 304: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Tesalonaikka 1:1 301 2 Tesalonaikka 2:8

2 Teselonaikka1 Faul nakal keidi, Sailas so Timoti so

keidiw, nuta sauk kon bela Tesalonaikkaabiw Natim Got so Kamok Yesus Kadais soimi wanang kinim gu kimino, kale goduya-muw ko. 2 Nulum Natim Got so KamokYesus Kadais so imi min gelemin aket sodakabudin aket so uyo ken kuyamin kala.

Kadais tadokaba umi taktakin atan umisung uta ko.

3Nuka nikil fikal kim sung uyo sun kuwGot ken keiyo, akanaluw be, nuka kenleiw tem kanamoduw ka. Kale be watawokaleyo bá, kim afan kalin uyo atin sengkuw fasubu ade akanum aket kudawa ku-dawain uyo ulumkano dukum fasu bomkeibuduno kala. 4 Kaleyo beta nuka nulufinkim tok uyo Got ami wanang kinim guim tem kadákal bakanábuw kala. Kaleyobeta kimi kukuw kanamaliw uyo nuka kimtal leiw so kál funin so kukáya bidiw adekiba ulum kano kuek di afan kalin dudewtabesiw, beta nuka kim tok ayo bakanaluwko.

5 Kale kim kanayamábiw, bo kuku Gotaka ufek ufek kidel kuw kanamin kinimkalbu. Kale aka kilim kál funin umi tuwim kidel imudano, kiba ken yak alam kasákgu unumo, kale faskodokabiw ka. 6 Gotaka kukuw kidel kuw abo nadane aka imikál funin kukáyabiw uyo aka alo ikil kálfunin kuyamokaba. 7Ade aka kim kál funinuyo kukan keiyamokaba be anuluso kanoy-amokaba ka. Kale alam kanoyamokaba,beyo ki Kamok Yesus ayo alam ensel kitidsoim so abid tikino kal 8 as daung afalikdukum tem kal misuna nada tad kinimwanang yak kan ita Got im kal banim so yakkan ita Kamok Yesus sung kidel kuásusulinso iyo sok gei imuduno, kale tadokaba kal9 Kamok Yesus aka sun biyámin sok geiimu nadane ika alam kin dim, alam kitidlamlam dukum uyo kudá tako imuda yakkaek abokabiw. 10 Kale umi kanodokabuuyo alam tadokaba bemi am dánokaba kaladikum alam kinim im idak teinlawámin soadikum kan ita ilim aket kudawsiw imi winkufádawin so uta kudulono, kalokaba. Kalebe kibiliwso keidokabiw, watawo kaleyo bá,kiba num weng uyo afano kalesidiw kayoko.

11 Beta kaleyo nuka sun kuw kiba Gotgánlawabuw kala. Kale nuka Got gánlawbuduwo alam kana kanodin wanang kinimita nam man keidino, yakba ade aka ki-bilim kanodin kidel keidumo, kalbiw uyokanoyam nadane kilim afan kalin yán uyoalam kitid dukum tuw kuyamokaba kala.12 Belami leiw uta nukul Kamok win uyokufoduw ade aka kim win kufoyama au-dokabuw uyo num Got so ade Kamok YesusKadais so imi min gelemin dim kal ko.

2Kinim sawa lukelin am sung uta ko.

1Kale Kamok Yesus Kadais ami tadokabaade alaso tad tad gu makuw kei bokabuwumi atan uyo tadu kala yakbiw, bemi dambeta nikil fikal kiba, naka mun dáyam,2kiba aket diking dakungin bá ade aket luk-lakin bá kala, kalewengbela namkal banimyaknang kalomatam tadu, lum senin kinimita bakoyam sidiwe, bade kinim kuku-min mak ita bakoyam sidiwe, bade kinimmak bako, nuta sauk kon be kale godusidiwo kale sidiwe. 3 Kale kiba kinim makimadáliw sák ibakanin weng bakan bidiw,kiba afan yakin bá. Kale Yesus ami amdánámin uyo tadomu banim bom sudu siwanang kinim iyo Got ami wasi keidawiwade Atin Kinim Mafak Got ta bom dok asteidokaba ayo misunokaba beta ka. 4 KaleAtin Kinim Mafak ayo matam be nadanemew adikum ufek ufek wanang kinim imikuti bom suksuk áliw so mew ufek ufekwanang kinim bako be goto, yakanaliw souyo adikum im kadák dá nadane nata Gotkaí, kale yak Got ami Yol am kata teinnadane nalata Got kaí kalokaba.

5 Kale kiba be finang dábidiw badebá? Naka kibiliw so bom nadi adikumbo bakayamsi. 6 Kata be ufek ufek makta bom ami leiw be atidawano, kayo makkanamongin banim kei be, be kibilim kal,au bo kanodin ata kalbiw ka. Got alamkanodokabuno kalesa, atan kawák kal betaAtin Kinim Mafak ayo matam bokaba.

7 Kale Atin Kinim Mafak ami wokfakadawin kinim bude afan iwál kanabiw,kata alami ayomatambomabanimkei sadasi leiw atidawa be kinim ayo kinim maktad dew yak kaek abom leiw kudálawano.8 Beta Atin Kinim Mafak ayo matambokaba, kata Kamok Yesus ami tadokabakal aka bon tem mam tuw anbidokaba ade

Page 305: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Tesalonaikka 2:9 302 2 Tesalonaikka 3:11alam matam bamin lamlam tuw fubiyakbanima daudokaba kala. 9 Kale kamakikiwbo kanodin dako áluno Atin Kinim Mafakmak asikMafakim am kitid tuw tad nadanosák adikum fumon fumonin kukuw soibakamin dubat dubatin so amonin kukuwso kanamokaba. 10 Ade aka adikum wengmafak tuw wanang kinim iyo ibakayabada,ika dumade bo afano kalokabiw. Kalekanodokabiw bidi yak as kainin abiwunumo, kale abebiw ita ko. Kale imikanodokabiw, be watawo kaleyo bá, ikaafan weng uyo kutam am dá afano kalekuek aket dá ilim kál bábu takeikudonginbanim keisiw ita ko. 11 Kale bemi wengmit uta Got aka kukuw mafak umi kitiduyo kudála adikum im kidin tem wok fakube kayo ika ibakamin weng uyo afanokale nadiwe 12 afan kalin weng uta afankalongin danim, kata ban keimin kalfalinuta kudew maek abin dásiw kayo Got ayoimadála yak as abokabiw.

13Nikil fikal Kamok aket kukáyaba kiba,nuka sun kuw kim sung uyo Got ken keiyo,ak bom naduwo kala. Watawo kaleyo bá,suwayo kamakikiwmit ludongin banim ka-tow kal Got aka kibilim ban keimin kailbá takeikuyam walu imuse uyo Sinik Abemkitid dim kanoyama Got ami wanang kinimabem keibuw ade kibilim weng dam afankalin dim kanoyamase. 14 Got aka yak bekal unino, kale nulum sung kidel bakayam-suw dim gán dáyamane, kibamaek kibilimiKamok Yesus lamlam tem tadino, yakeise.15Kala kaleyo nikil fikal kiba, sauk kon temdam weng so Got dam weng bakayaminso umi tem kal kukuyamasuduw uyo kitidtabe faku bom nadiwo kala.

16 Kale nulum Kamok Yesus Kadais kei-dane, nulum Natim Got aket dauyamsaayo alam min gelemin dim sun biyáminaket kitid so mimin kidel dok diyáminso uyo kuyamsiw. Kale nuka dákadáyabuduwo, 17 ika kim aket uyo im kitidmodiwatud fakadá nadiwe kukuw kidel kana bomnadiwe weng kidel baka bom keimin kala.

3Kiba num sung Got gánlawino kalin sung

uta ko.1 Nam weng adik adik bela nikil fikal

kiba num sung uyo Got gánlaw bidiwonum Got weng bakan kábuw uyo kidelayak abe maek abe audune, wanang kinim

iyo kidela kidi kufo kudew tabin kala, kalebe kilim iwyak tem kanabu taw keidukkala. 2 Kale kiba Got wis sánla bidiwonuka Got aka wanang kinim idum adeatin mafak iyo num kál bábu takeikuya-mak kala. Kale wanang kinim adikum iyoadik Got weng uyo afan kalongin banimko. 3 Kata Kamok aka afan kanamin kinimkayo, aka kam kitid mo nadane Mafakimayo fal kalo mokamokaba. 4 Kale nuka beGot ata kanoyamano, kal keidomo, kibaafan kanamin kinim yakei naduwe nu-lum kanamino, yakeisuduw uyo kiba ka-mane kanabiw ade ulum kano kanamok-abiw. 5 Kale nuka Kamok dákadálawuwo,atin liw dikida kukuyam Got ami aketkukáyamin uyo kal keidiwe, Kadais atayaknámin yaknámin kukuwuyo ulumkanokuek di kanamin kinim. Kale ata dakoyamakuek diyámin kukuw uyo kal keidin kala.

Wok fakanin sung uta ko.6 Nikil fikal kiba, kamane nuka Kamok

Yesus Kadais alam win tudow dimbakoyam, kiba adikum nikil fikal numkukumin weng abodongin banim baluwfakadá teinámin ki teinbidiw iyo imadáyak kaek abe bom nadiwo kala. 7 Numkanamsuw bo atin kibil kibilim kal keisiw.Kale kiba ken num kanamámsuw taw atinkibil ken kanamin kala. Kale nuka kiwsobiyámsuwuyo nuka baluw fakadámsuw bá.8Nuka kinim kinim imi wanin ufek ufek somak min kuyamodiw banim keiyámsuw,kata nuka ulum kanom sun kuw sánsuw,be kim kál idum kuyamoduwo, kalenaduwo kayo midiliw so táw so ulumkanom kitid kuw tabe wok fakanamsuwka. 9 Num kanamámsuw, be watawokaleyo bá, nuka ken ufek ufek num kálkin moyam bidiwalo, yakongin, katanuka kanamin bo kudá naduwo kukuwbeta kukuyamuwo, kibil kano be abodinokalomo, beta nuka kanamsuw kate. 10Nukakibiliwso alanámsuw ayo bako, “kinim kanatawok fakudongin banimbaluw fakadá bekaí, aka wanin so wanin báyo.” Kalansuw.

11 Kale num kanodin weng bakoy-amsuduw, be watawo kaleyo bá, nukakidilomo kibilim iwyak tem kawák kinimmadik iyo baluw fakadá tein bom ikawok fakudongin kudá bom nadiwe sákyak kinim madik imi kuw bakaya bomnadiw yak mak imi kukuw kanabiw uyoimako dekobiwo, yakiwo beta nuka kale

Page 306: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Tesalonaikka 3:12 303 2 Tesalonaikka 3:18bakoyamasuduw kala. 12 Kale nuka KamokYesus Kadais win tudow dim kinimwanangbidi sawa kitid bakoyam, “yak wanangkinim adikum bidi imi imako dekoin bokudá dakbu tein nadiwe ika ilimi uyokitid fakadá ilim ufek ufek lung dudu bomnadiwo ken biyámino.” Yakuw ko. 13 Katanikil fikal kiba, kukuw kidel fakuyámin uyokakan keiyámin bá.

14 Kale bewák num sauk kon belami temkanamino, kalin weng uyo kinim bidi kidi-longin banim so mak keidokabiw manonko. Kale be afan mak kanoda kaí, be kadidabadá taktak yak kaekabiwo, akal bu utamnadano fatom keidawak kala. 15 Kiba aketfukan bom wasi taw keidawámin bá, katakiba kibilim ning kanamin báyo, akei sawabakodawono kanabaw taw akal kanombakodawino.

16 Kale Kamok alata num aket dakbudinmit kayak. Kale aka ken sun kuw kim atinyaknamiw yaknamiw uyo aket dakbudinkuyamak ade Got aka adikum kiwso tein-badayano.

17 Kale naka Faul nalata. Kale naka kimsidiwano kalin uyo nalam teng tuw godáliade nam sauk kon be kana bom godáliade nam fut be kano dawtiyábi. Ade namsauk kon adikum be fut makuw be ki kanodawtiyábi kala.

18 Kamok Yesus Kadais ami min geleminuyo adikum kibiliwso teinbadayano.

Page 307: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 1:1 304 1 Timoti 1:19

1 Timoti1 Faul nalta, Timoti kami sauk kon

dabadákami tada. Kale Got nulumWatakayaw so Kadais Yesus nulum mimindok diyámin kinim so ita weng dew káminkinim keidako, kale walunamusidiw natako.

2 Timoti atin nalam min makuw kaba,alew num afan kalin bo makuw kala. Ka-leyo Natim Got keida, Kadais Yesus nulumKamok keida imimin dakáyamin, aket dak-budin, aket budunin uyo ilimiyo kal tadebukale bu kukamin kala.

Ibakamin sawa kukumin kinim kauki dufobomalo kalin sung.

3 Nam aket Efesis abiw kal teinalo, kaki.Kale be nalam Maseddoniya bakan unomnadi kitid weng bakokam nadile kaba bekanamalo, kakeisi beta ko. Kale Efesis abiwkawák kayak kinim madik imi ibakaminguton sawa kukubiw iyo bakoyamaw kudánadiwe 4 watung sung mafak bakamin soilim awadik kasal win fakan bi kutisiw souyo kudá audin kala. Watawo kaleyo bá,kanodin kukuw belayo ki wengal fukaninleiw ade kanodin kukuw be Got ami wokfakudawámin leiw bá, kata afan Got amiwok fakudawámin leiw be afan kalin dimwok fakudawámin uta ko. 5 Kaleyo wengbakodi ami mit ayo ki kanodin kukuw utadakokamuno, kakanum aket kudawa ku-dawin, atin aket kidel, fatom banim, atinafan kalin makuw uta ta bom aket kudawakudawinuyomaek tadebu. 6Kale yak kinimmadik iyo mew weng bakabuw uyo leiwdabadá nadiwade yak weng mit banim utakidimábiw kala. 7 Ika Got guton sawa kuku-min keidumo kalanaliw, kata ilim sawakukubiw bo im kal banim ade ika ufekufek nulum kal keisuwo, kalbiw, be im kalbanim.

8 Kale nulum kal sawa uyo abál, katakinim iyo kidela fakudoliw kuw bude ken9 ade nulum kal sawa uyo kinim kidelimino, kale kidel kutiyamsiw bá, kata sawauyo ki, kinim mafak sawa wanin so fakiyolkinim mafak so ban keimin kinim so kinimam Got banim so Got sawa kuásusulin soyak ilim akun alaw amin so kinim aminkinim so 10 sakadinin kinim so ilim damkudew tabe sák galam kámin so kinimkisol mo imu nadiwade sák bisok imakwok tem tadeyamin kinim so ibako faltimin

kinim so Got ami weng tatun kukuminumi kanamámin kinim so imino kale kidelkusiw. 11 Kale Got weng tatun kukumin beGot sung kidel ulum atung Got alata kunamkukumalo, nakeisa. Kale sung kidel lamlamso be Got alam idak teinámin mit kayakkalo tasu.

Got ta bom Faul min gelemin kukádawinsung.

12 Naka Kadais Yesus nulum Kamokken keiyo, akbi ayo ki aka natamomo,naka dudew tabesi kinim. Kale nadalewalunamu kitid daunamano ami wok uyokudew tabesi. 13 Kale bude afan, naka ka-makikiw Got ididlawin kinim ade kinim talleiw kukumin kinim, keng gammafak, kataGot ayo aket budunin daunamse watawokaleyo bá, naka kanamin kukuw bela kifaku bom nadine naka mak kal kei bekukuw mafak kalongin danim ade nakamak Got afan kalongin danim. 14Kale numiKamok ami min gelemin seng kunamse beaket afan kalin so aket kudawa kudawinso be adikum Kadais Yesus so aket makuwkeiyámin kinim numi ka.

15 Kale atin afan dam weng bakak-abi, bela atin weng babid, kale be atinafan kalin kala. Kadais Yesus ayo madákbakan kalak tase uyo ban keimin kinimkail bá takeikuyamono, kale tase. Kalenata atin ban keimin dukum uyo atinnata fakusino kate. 16 Kata kalak umimit uta utam nadano aka aket buduninnalam dim kal kunam nadale naka bankeimin umi kamok kala kaleyo KadaisYesus ami fibudin dukum kunamse. Betakanomin kukuwalatawbe kiwanang kinimikil yanol Yesus aket kudaw nadiwadesun biyámin sinik uyo kudulokabiw kala.17 Kale nalam Got Kamokim sun biyáminGot Motabid, bos men kiwámin kaba, Gotmakuw kawta ki, kale nuka sun kuw winkufáka bom kam lamlam so kano sun kuwbokabuw. Kale afan ko.

18 Nalam man Timoti kaba, naka kamkanodalo, kakbi sung bela daukamonginkeimi ayo alataw kale suwayo lum seninkinim im lum bosiw be kam sung bakosiwkala, kaleyo umi abo nadawe wasi ginaninuyo kidel kuw faka teidal kala. 19 Kalekalami Got afan kalin yakik faku nadawekalam aket kidel fukanin ki yakik faku au-dal kala. Kale yak kinimmadik ika ilim aketkidel fukanin uyo yakik fakudongin banim

Page 308: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 1:20 305 1 Timoti 3:7

dako nadiwe ilim afan kalin uyo kuwmafakdáyábiw ko. 20 Kale kinim madik kanabiwimi tem be Aimeneyas so Aleksanda soalow iyo imadáli yakMafakim sikal ban dimabesidiw. Kale naka be kanoyamino, ikalkal keidomo, Got win be ididlawin bá, bekalin kala, kaleyo kanoyamasi ko.

2Tada tada bom suksukin kukuw

kukuyamin sung uta ko.1 Kale kamakikiw belasik bakoyamono,

kali ayo ki kamok kamok so kinim kinmodin dukum dukum so wanang kinimadikum so imi luk Got gánla bom nadiwewanang kinim adikum imi ufek ufek wak-tuwabidiw uyo Got dákadálaw bom nadiweGot sun kuw wis sánlaw bom nadiwe Gotken keiyo, ak bom kei bidiwo, 2 adikumnuka alowá, kale kidela dakbu sading kalenaduwe Got atam fingán dá dakbu naduweabem kei biyámum kala. 3 Kale belamikanamokabuw beta kidel. Kale nulum GotWatakayamin kinim ayo aket kidelawok-aba. 4Kale aka mew adikum kinim wanangbidi kail bá takeikuyamine, ikil weng tatunuyo kal kei afan kalino, yakba. 5 KaleGot aka makuw alafin ade Got tada kinimtadiw be iw kinim makuw alafin tanongkon keiyámala be Kadais Yesus ata kuw ka.6 Kale ukal ulum kanamin am dánu ta bomban keimin gu dufo alamdamuyo ban kungfakadulin taw kei nadano adikum wanangkinim bo min talá imadáse. Kale Yesuskanoyamse uyo kukuyam Got alam aketwanang kinim adikum maek alam mit temtadino, kalba ka. 7 Kala kaleyo be kalamimit uta Faul naka Got walu namudano,alam weng dew kámin kinim kei nadileMifiw bidiw imi afano kalin weng kukuminkinim keisi uyo ibakayabi bá, atin afanbakayabi kala.

8 Kale nam aket kanamino, kalbi uyo kimew kinim adikum bakan teiniw ika kengkeng bom ade wengal fukan bom suksukinbá, kata ika kinim abem kale teng dafoakol falut kale suksukin kuw keimin kala.9 Kale nam aket wanang ikil ilim lim uyokidela miki bom nadiwo kala, sák badangmisun misun bom kinim aket kufáyaminbá ade gebom kon uyo angudun bi kudákait kidel kidel kei bi kudá ade bukum sisilkin umudubi kudá tabamin bá ade ilimtakak so kisol dukum sánin uyo miki bi

kudá tabamin bá. 10 Kata kukuw kidel kuwdudew tabe nadiwe yak wanang, naka Gotamino, kalbu ulum kukuw taw dudew tababom nadiwo kala.

11 Kale wanang ika fiyaw sading kaledakbu atin fali falín kukuw uta faku kalkeiyámin kala. 12Kaleyo naka wanang makmatam kinim kukumin kei nadu kitid kudukinim imo kadák dáyamino, yakbi bá, ulumkanom sading kale teinámin uta kuw kala.13Watawo kaleyo bá, Addam asik kidel daunadale Iw uyo yanol kidel kusa kayo kala.14 Kaleyo Addam aka ibakanin weng afankale kidisa bá, kata wanang uta ibakaninweng uyo afan kale kidi nadule uta tabeban keimin takadusu kayo kala. 15 Katawanang ika aket afano kalin uyo kudewfaku nadiwe aket kudawa kudawa kei bomGot ami wanang abem kei nadiwe kanodinkukuw kidel ki abo bomman fukámokabiw,beta ika ilim kál bábu takeikudokabiw ko.

3Got wanang kinim gu imi gebom gebom im

sung uta ko.1 Bela atin afan dam weng bakakabi yak

kan kinim ata mak Got wanang kinim guimi gebom kinim keidono kala kaí, aka bewok kidel uta dudew tabono, kanama ka.2 Got ami wanang kinim gu imi gebomkinim keida kayo am kukuw mafak makutamongin danim ade aka wanang makuwkudusa kinim kuw ade kidel kuw afetinkinimade alamkukuwadomamáminkinimade kinim kidelok ade kotadang im tamam dákamin kinim ade ken kukumin kinimkeidomi kala kaleyo kuw ta 3 ade aka wokmafak seng wanin bá, keng gam bá, katafibudin kinim, aka weng abál bakamin adeaka kisol aket kumamsa kinim bá kala ka-leyo kuw. 4 Ade aka alam man awtid iyokidela kinmoyába ade alamiman iyo kalfalbom alam weng kidi kidela dudew tababidiw keimin kinim kala kaleyo kuw ko.5 Kanamin kinim aka alam kadela, mana,alam kinim am makuw alina iyo kidela kinmodin dako be ayo yakno yakno nadanoGot ami wanang kinim gu iyo kin modoka-bane? 6Aka mew alokso maek Yesus kinimkei bom babalanba aso dawtimin bá, masiaka buso kano walu namudiw kuwo kalekalfalane, Got tabe Mafakim daw mafakdása kinim alataw keidoma kala. 7 Akakinim kidelok kaek teinbu teinbu iyo nu-lum kanaminimo, kalbiw kinim ade aka

Page 309: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 3:8 306 1 Timoti 4:10fatom fatomin banim kala kaleyo kuw ko,masi aka kanodawiwe, Mafakim ami abiltem dinoma kala.

8 Kale Got wanang kinim gu dakáyaminkinim, ika Got ami wanang kinim gebomkinim alataw kinim kidelok weng tudonbakanin kala kaleyo kuw ade wok mafakseng abu bi aket dakwayamin bá, sanungwanin bá, 9 ika aket tem baim banim keibom nadiw ilim aket afan kalin dukumkudew fakusiw kala kaleyo kuw ko. 10 Kaleika kamakikiw imkukudiw imi mafak makkeidongin banimkala kaleyo beta imadáliwmatam Got wanang kinim gu dakáyaminkinim keidoliw ko. 11 Alam leiw makuwbe ki ilimi kadelal ikil wanang kidelokkala kale ade gimgimin weng bakaminbanim kinim ade afetin wanang, mew ufekufek bo ken kudew tabesu wanang imikimakal ita kuw imtimin ko. 12Got wanangkinim gu dakáyamin kinim aka wanangmakuw kudusa kinim ade aka alam mana,kadela am bidiw iyo kidela kin moyáminkinim ata kuw ko. 13 Kale Got wanangkinim gu dakáyamin ika kanodin wok bokidela kudew tabesiw namti, ika win sokei nadiwade ika atud kuw fakadá ilimiKadais Yesus aket afano, akin weng utaken bakamokabiw ko. 14 Naka mewso ta-dono kanabi, kata sauk kon weng belatagodukamino, abo sadawo kala, 15 kale masinaka kanamom nalam tadono kanabi uyoam faktowudomi kala kaleyo sauk kon belagodkamino, beta kabal utam kal keido-mane, Got Motabid ami wanang kinim iyoyakno yakno tada tada gei dau bom aketdaudawa daudawain kala kaleyo kanodinkukuw belata Got ami wanang kinim gumakuw keiyámin ade afino kalin ami mitnamti, kal teinba ka, kalal kala. 16 Kale yakkinimwanangmadik ika Got num aket tembe ayo ika kidela atin kal keidoliw banim.Kale aka kinim misun dam so misuna

nadale Sinik Abem ata tabe dawmisun tei afan kukuyamase ade en-sel ita tabe atamsidiw, ade amiweng uyo mew bakan kuw taboduiyo sung bakayamsiw ade bakandim kasel ika afan akei aket ku-dawiwe, Got ayo dew tam nadalewin dukum kuw kufodawse ko.

4Timoti makso sawa sawalawin sung uta ko.

1 Got Sinik ayo tudun weng bakoyamnadale afung am dán tad budune kabadákwanang kinim madik ika Yesus aket afano,akin uyo ibik wakudaw nadiwade ibakaninsinik so sinik mafak so imi kukumin wengkidi im yán abodokabiw kala. 2 Kaleyokanomin belami kukumin uyo ibakaminkinim imiyo kal tadebu, kayo ufek ufekkidel so mafak so kalin bo im kal banim,watawo kaleyo bá, im aket tetin uyodabima kál weing kain tabin taw keisukayo ko. 3 Kanodin kinim imi kuku bomweng bako nadiwe wanang kuduyáminbáyo kalin so wanin waninmadik bo waninbáyo kal bom keimaliw, kata Got aka iminbo kidel ku adik wanino, kalesa. Kale Yesusaket kukádawin kinim ika weng tatun uyokal keisiw, ika ulum Got bakodaw ken keiyokale nadiwe wanin bo ken luk bala kuduwanaliw kala. 4Kale be atin afan kayo mewufek ufek adikum Got kidel kuse uyo kidelki kale nuka Got ken keiyo kale kuduloluwuyo im mafak dádomu banim kayo mewufek ufek bo mak utam sunin so teinbubá. 5 Watawo kaleyo bá, Got ami weng sonulum Got wis sánlawin so umi dim kalkideluno, nuka ken kuduloluw ka.

6 Kaba weng bakakabi bela kafadowkasal kukuyamokabaw, beta kana bomnadawade kukumin kidel so afan kalinweng so kidisaw uyo abobadaw ka. Kalekaba be kanamokabaw, beta kaba matamkitida nadawKadais Yesus amiwok fakudinkinim kidel keidokabaw ko. 7Kaba wanangkinim Got im kal banim im dil kukuw sunguyo kidiyamámin bá kala, kata kaba kukuwkidel uyo kitakamom nadawo beta Gotmewso biyamokabaw. 8 Kale kitakamommatam kinim kitid keidono, kalokaba budedakádawin kuw keidu matam kinim kitidkeidokaba, kata kinim kitakamom matamGot ami kinim abem keidono kalokabautane dakodawu ulum kanom si fikalokabaukul dakodawo ulum kanom sun bokaba.

9 Bela atin afan dam weng bakakabi,kale atin kidela yakik fakudal kala.10 Kale nuka Got weng wok uyo kidelakudew faku naduwade atin kitid tabetabuduwo, beta kinim wanang ika wengafan kalino, watawo kaleyo bá, nummimin dok diyámin uyo kudew yak GotMotabid didawokabuw, aka kinim adikumwatakayaw, kata atin yak kinim alam aketkukádawiw, ita atin kail bá takuyamába ko.

Page 310: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 4:11 307 1 Timoti 5:1411 Kanamin weng bela yak nikil fikil iyo

kukuya bom kanamin kanamin yakanalkala. 12 Timoti kaba kama man, kalekanamom imadálaw kinim ita anik anikaukamodiw kauk ki uta bomo kala. Katakaba Yesus aket kukádawin kinim wanangimi kukuyamon kalaw uyo kukuw kideldeku bomweng yáw baka bom, aket kuyamnadawe aket afano kal bom ade atin aketban keimin banim kei bom biyámin ko.13 Kaba kalam kano kitid kuw tabe bomwanang kinim gu tem kadákal Got wengki baka bom kukuya bom keim sadawo sinnaka tadon kala. 14 Kaba dil lum seninkinim weng bakamiwe, Got wanang kinimgu kin modin kinim gebom gebom iyo tengtakadew yak gebom teikamsidiw kal Gotami Sinik Abem ta bom kami min geleminwok kukamase uyo kaba leiw anwádawinbá. 15Kaba kalam wok uyo atin aket kuma-mawo, beta adikum wanang kinim ika kamkit ayo atamomane, ken kanam taba ka.Kakin kala. 16 Kalam biyámin kukuw uyokidela uta bom nadawe kalam afan kalinuyo kidela faku audal kala. Watawo ka-leyo bá, kanamokabaw beta kinim ika yakkam weng kidikamokabiw ade kabalami sodakokamokabu ko.

5Got wanang kinim gu kin moyámin kinim

imi wok dudew tabamin sung uta ko.1 Kaba yak kinim fasel keiba ayo kitid

weng ngadák fuko dawkanin bá, kata fi-nang ata akol weng kalam kalaw kanad-abaw taw kei bom nadawe yak kama manikil kalam nikil im kinkin nábaw taw keiya-mal kala. 2Kalewanang fasel ikil kakun tawkeiyam nadawe wanang mát ikil kabalamwanangal taw keiyam atin adikum kukuwkidel kuw fakuyamal kala.

3Kale wanang kadun ika duw ifin banimnamti, kaba dakbu ita bom nadawo kala.4 Kata wanang kadun uka ulum manemuduw kasale so mew teinbidiw namti,ika kamakikiw Got kukuw usik kudew tabeabo nadiwe um kinkin bom nadiwo ilimaulal so awok kasal so awadik kasal so iyokidelya bom nadiwo ilim man katiw bidiwisik kidelyabisiw umi idum uyo yán kidiwo,beta Got ayo kalfalyamak kala. 5 Kale yakwanang kadun ulufin kidel kale biyámin,uka mimin dew yak Got dok didaw bom

midiliw so táw so Got suksuk bom nad-ule Got dakonamo kal bom dákadámokabu.6 Kata wanang kadun kan uta ká bom nad-ule ulumaket kidelmamámin kukuwmafakmafak so keimábu namti, uka kaunsin bu,kata sinik bo fikalesu kala. 7 Kaleyo sawasawayamin weng bela wanang kinim gubakoyamawo, beta ika kidi kukuw kidelfaku bidiwo, beta yak wanang kinim kaekbidiw iyo weng fine so mak bakoyamodiwbanim keidin kala. 8 Kale yak kan ata alamaulal sone, atin alam duwal kama kaim fed-abu so iyo mak kidela kin modongin dakobe namti, alam aket afano kalin uyo kuwá-dokaba. Kale aka ami kanaba ayo ki Yesusaket kudawongin banim imi kanamábiwulutaw bá, atin ata mafak dukum tam sokeiba ko.

9 Kaba wanang kadun ilim duw mak kinmodongin banim im win uyo mak godukutidon kalaw namti, yak wanang kadunitol deng alew ade bako bokuw (60) kal ban-imu ade uka kinim makuw dabuduyámsuka, kaleyo kuw. 10 Ade wanang kinim umkukuw kidel dudew budu adikum iyo ilimkal, man kin moyámin wanang ade sákkotadang dew matam am dá wanin aki-win wanang ade Got ami kinim tadebidiwyán wok boyamin wanang ade yak madikiyo mafak kuduliw dakáyamin wanang adeuka fan mosu wanang ade mew ufek ufeklung adikum bo dudew tabeyámsu kalakaleyo kuw win dok dákamin ko. 11 Kataalo wanang kadun mining bidiw imi winso godin bá, watawo kaleyo bá, ika masikanamom kinim mam keiyamune kinimkudu nadiwade ilim weng bako Yesus amiwok ki fakudokabuwo kalesidiw uyo lukodaudoliw kala, 12 kaleyo kanodom nadiweim fatom gei imudune kamakikiw ilimweng abem bako Yesus wok fakudokabuwokalesiw uyo lukelodiw kala. 13 Alo umiwol fun wakadu mak ayo ki am dánáminituw bom nadiwade yak amak maek amakkeim ká bom nadiwade yak kinim mak imikanabiw uyo mimin lukelya bom imakodekoin weng bakanábiw ade ika mak imiwengmit uyo sák bakanábiwkala. 14Kaleyonam aket wanang kadun mining so bidiwiyo tam kinim kudu nadiwade man lowtei bome, ilim am kidela kin moyá bomnadiwade kukuw dudew tabiwo, beta Gotafan kalin num wasi iyo imako dekoyodiw

Page 311: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 5:15 308 1 Timoti 6:9banim keidin kala. 15 Yak kadun madikide kama kal Yesus ibik wakudawnadiwadeMafakim yán abosiw.

16 Kata yak kan wanang gut so alimalGot so afan kalbiw ika, wanang kadun makiliso bu namti, ikil tabe kin moyámin kala,masi Got wanang kinim gu ita kuki modinoyakinba kala. Kaleyo Got wanang kinim guadikum ikil yak wanang kadun sák ibonbiwita kuw gong dakáyamin kala. 17 Kalegebomgebomyak kan ita ken kitid tabeGotwanang kinim gu kin mo bom nadiwadeGot weng baka bom nadiwe kukuya bomkeimaliw namti, imi wok faku bidiw kisoluyo leiw alew mo kuduyámin kala. 18 Kalebe watawo kaleyo bá, Got godin weng uyobako nadule, “iniman akis, wit kes budungtakelin uyo wok leiw imin leiw bon tem soatimin bá.” ade “wok fakudin kinim akaalamwok faku be yán kisol uyo kudamako.”Kalesu. 19 Kale kinim mak Got wanangkinim gu gebom ami weng fine mak kudewtad dákama namti, weng be kidilawin bá,kata afan kinim alewo alewbino tad nadiweweng fine makuw be ki bakokam afanokaliwo beta kidiyamin ko. 20 Yak gebomgebom kan ita ban keidiw namti, miso temkadákal ngadák fuko imtidawo, yak gebomgebom adikum iyo utam nadiwo masi amkanodawa be nuso kanoyamano, kale fin-gán bom nadiwo kala.

21 Naka Got so Kadais Yesus so en-sel abem abem so im kin dim kadákalweng bela bakabi kale weng sawa sawayabiadikum bela faku nadawade kinim adikumwak gelelawal kala, masi kaba sákminita kanaya bom nadawade kalam duw itaimadámin bá kala.

22 Kaba wabising mam mam bom kinimmak waluli Got wok fakudako, kalin bá,masi walulawe, aka ulum kanom bankeimin mak keidokaba namti, kalawso amban keida uyo kalawso falak gitikamomukala. Kale kam aket atin ban keimin banimkei bom nadawo kala.

23 Kaba sun kuw asanábaw, kayo wokkuw wanin bá, kabalam mat uyo mafak-abu, kale wok wain uyo katiw mak kuduwananámal kala.

24 Yak kinim madik im ban keibiw bokaím kalám gu kayo, ika kal kei taktakaimu sok geidokabiwo, yakanábiw ka, yakwanang kinim madik kalo iwál ban keibiwitane yanol taktakin am dánokabu kal

matam misunokabu. 25 Ulum leiw makuwbe ki kukuw kidel ukul misun laklakinok-abu ade yak kukuw madik ken utamodiwbanim ukul kano wánomu banim keidok-abu.

6Wok fakudin kinim imi sung.

1Kale adikum sok gei tabamin kinim tawimi Yesus aket kudawsiw, ika ilim tabal-asewal imi dakbu akfak tem bom nadiweilim mit tem tadiwo kinim so mak Gotwin so num kukubuw so uyo weng finebakomamodiw banim keidin kala. 2 Kalesok gei tabamin kinim taw imi tabalasewayo Got aket kudawsa kinim namti, ikabako, nulum muksidon buyo kale am wokiyo balut balutin bá, afan ika aket fukan dá,au aka Got aket kudawsa kinim kale bako,naka aket kudawsi, kale naka am wok uyokidela fakudaw bidino ufek ufek kidel uyomaek tade muk. Kale wok kidel ki fakáminkala. 3 Kale Nulum Kamok Yesus Kadaisayo Got kukuw kidel uyo kukuyam bomsawa kidel bakayamsa uyo kanamomkinimmak tad ibako kukuw makik makik kukuyabom 4 alam win kufá bom keiba, kata alamkal keimin uta atin banim. Kale kanabakinim am aket fukanin bo mafak ki, kayoYesus weng mit uyo ilel bom wengal fukanbomkawákal titiyámin so yakanáleng kalinso kinim atafimin so weng falak tei dokdidawámin so umi kukuw uyomatam tade-mala. 5Kale kanamin kukuw fakudin kinimaka am aket fukanin uyo kidel so mak kei-domu banim ade afan weng uyo am kidintem bomu banim, kale am aket Got yánaboyámin kukuw bude kana bomo matamkisol kayakim keiyámin kaí, kale kanamala.

6 Kale bo afan Got yán aboyámin kukuwbo ken kinim be dakodawa matam kisolkayak keiyámin, kata alam ufek ufek fakube uyo alam aket keno kalom nadanokuw ko. 7 Nuka nulum neiniw mattemo mitabesuduw ayo wataw so mak dewtasuwe? Atin bá. Ade bakan kadákteinámin uyo kudálum kalokabuw ukalwataw so mak kudew unokabuwe? Atinbá. 8 Kata nuka wanin wanin so ilim kálso mak fakubuduw namti, buta kuw fakukeno, kalin ko. 9 Kata yak kan kinim imaket nuka kisol yak so kudulumo, kalbiw,ika uta ta bom aket tako imadew yak abilsangadet im tam gidokaba ade ufek ufekmafak aket wananbudu um aket ki aket

Page 312: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Timoti 6:10 309 1 Timoti 6:21lulelule audokabiw. Kale kal atin im mafakdádokabu. 10 Kala kaleyo kisol umi aketwananyamin umi mit ayo mew adikumkukuw mafak mit, kale kinim madik iyokisol aket wananyam budu ta bom nadi-wade ilim aket afano kalin uyo kuwo multei nadiwade ilim aket fau bom nadiwadeamanin seng keim unbiw kala.

11Kata kaba Got ami kinim kale kanaminkukuw bula atin ibik wakumam uyak kaekabe nadawe kinim kidelok keibaw kuw, atinGot taw kinim abem kei nadawade aketafano kale nadawade aket kudawa kudawinuyo faku nadawade idum tade bu uyo kuekdi kufi une kufi une bom nadawade fibubom kanodin kukuw kidel uyo kudew tabalkala. 12Kale kidela gadel tabe kinim biyakutow win keidono, kanaba taw kabal kidelaYesus yán abo ta bom nadawo tow sunbiyámin uyo win kei kudulal kala. Kaledil Got gán dákam sun biyámin uyo kudu-lalo, kaka, kalam afan kalin uyo wanangso kinim so kin dim kal kuw misun teisawmake. 13 Got mew ufek ufek adikum umisinik mit kayak so Kadais Yesus BantiasBailet alew im kin dim kadák kin walaminweng kidel bakose so im kin dim kadákalnaka kitid weng bakakabi. 14 Kale kabasawa bela atin ulum kano abo nadawadeum weng fákam banim dew faku nadi-wade asadawo Kamok Yesus Kadais amiam dánámin misunuk kala, Kale am mis-unokaba uyo 15Got alam amdánámin ulumatan keibudune, kal misunokabano kalbu.Kale Got ata ki kin modin kinim ade ataki kamok kamok imi Kamokim ade ata kigebom gebom imi Gebom. 16Kale alafin atakuwMotabid Got ade aka atan eidin dukumkinim yak mewso unodiw banim taw kalbiyába ade aka kinim so mak atamsiw báade kinim so mak atamodiw banim. KaleGot alafin ata kuw win dukum. Kale kabawin dukum kufádábadaw ade ami kitid ayoulum kanom sun kuw bu kala. Kale afan ko.

17 Kaleyo yak kinim bakan kadák kisolkayak keibidiw iyo kitid weng bakoyamaw,nuta kayo, kale ilim win kufámin uyo kudánadiwe ilim mimin dok kisol win tabindiyámin uyo bokabu bá, kata mimin dokGot ata didawin kala. Kale Got ata kuwyaknámin ufek ufek iwabidiw uyo kikiwkeiyam im isom dakáyamin kinim kaleaka kanodin ufek ufek bula kuyam kanokalfal bom fakámino, yakeisa. 18 Kale kabaweng sawa dauyamaw kukuw kidel kuwfaku bom nadiwe sun kuw kukuw kidel

kuw kudew tabe nadiwade kinim isomkei gelemámin kala. 19 Kale ika kanaminkukuw be kanamokabiw namti, ika abidtikin kal kisol kayak keidumo, kale ilimkisol ifebiw, be abid tikin abin abák kitidkeidokabu. Kale be kano nadiwo ilim sunbiyámin uyo kudulokabiw, kale be atinbiyámin tatun uta ka.

20 Timoti kaba, Got ufek ufek bamadákudákama yak kalamal abesu uyo kidelakin mo nadawe kinim imi weng tatunkanamá bom weng mit banim Got amiyotadebu bá, umi kalan wengal kalbiw uyokaba yakso unemin bá. Kale ika ufekufek kukum uta bako, “bo kal keimino,”kalbiw, kata bo atin afan kal keimin báuta ko. 21 Kaleyo ika bako nadiw, “nukakal keimin fakubuduwo,” kalesiw uta kana-monnadiwe ilimaket afano kalin uyo ituwakudásidiw ko.

Got ami min gelemin uyo kabalawsobadano kala.

Page 313: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Timoti 1:1 310 2 Timoti 2:4

2 Timoti1Sauk kon bela Faul Got alata walunamu,

Yesus Kadais weng dew kámin kinim keinadawe sun biyámin Yesus Kadais so keibokabuw umi Got alam weng takadáyamsaumi sung bakanalo, nakeise, nata goduli ko.2Kale Timoti nalamman kidel kaba, nulumNatim Got so nulum Kamok Kadais Yesusso ita min gelemin so aket budunin so aketdakbuyámin so uyo kukamin kala.

Dudew tabálo kale sawa sawain sung utako.

3 Naka nam fatom banim nalam awadikkasal im kanamámsiw taw nakal kana bomnadino Got am wok faku kanabi. Nakasun kuw midiliw so táw so kam aket fukanbom Got gánla bom nadino Got ken keiyo,akanali.

4 Kale naka kam kamadá tadi aman-saw umi aket uta fukan bom nadino kayonam aket wabising katam nadino namaket kalfalin aket dukum kuduluno, kalbi.5 Kaba kalam kawok Lois so kakun Yunisso imi aket afan kalin kidel uyo naka fi-nang dádomo, kaba kalawso ilitaw aketafan kalin kidel so ka kakbi kala. 6 Kaleyonam teng dew yak kalam gebom dawtidinoGot ata min gelemin Sinik Abem dauka-mase kale naka asiki makso bakakaminokalam min kukákamin uyo kalam akettem kukmal buduno kala. 7 Kaleyo Gotami Sinik Abem dauyamase, be kanoyamafatom fatomin bom gei duyámin sinik bá,kata aka kitid kukáyamin so aket kudawakudawain so kalamkukuwadomamámin soumi kukáyamin Sinik ko.

8 Kale kaba num Kamok Yesus so alamsok gei tabamin kinim naso numi sungbakanin uyo fatom fatom bom keimin bá,kata kawso maek naso keidawo sung kidelumi luk kál funin uyo Got alam kitid kuya-mase tuw dudew tabum kala. 9 Aka numkail bá takeikuyamse uyo alam aket tetinuyo nuka abem keidum kale nadano akabako, “ika nalamino,” kalese, be ilim wokkidel fakusiw, umi yán uta bá, kata be alamaket tetin uta. Ika imudulono, kale nadanoimuduse be alam min gelemin uta ka.Kanose be suwayo mit ludongin banim kalGot ayo Yesus dim min gelemin kuyamsa.10 Ade kamano Yesus alam num kail bátakeikuyamse uyo tadune, Got alam min

gelemin uyo matam tadu utamasuduw.Ade aka fikalanin umi kitid uyo anik anikaumamse ade am sung kidel dim sun kuwbiyámin uyo kuwmisun teiyaba kala. 11Gotalatawalunamuweng dew kámin kinim keinadawe kukumin kinim kei sung kidel uyobakamalo, nakeise. 12 Kale belami mit atanaka nalam kál funbi, kata naka fingáninaket banim. Naka Yesus be afan be kalesi.Kale naka atin nalam kal aka alam wokkunam kin modako, kale kunamase uyoalata kudew fakunam sada si am afung amdánámin uyo tadokabu.

13 Nam kukumin tatun kukuyamsi uyokit keikamu kidela faku abo nadawe nulumYesus somakuw keimin umi aket afan kalinso aket kudawa kudawin so umi dim kalatin naknek fakadá todal kala. 14 Wengtatun kukamsi umi kál ged momam yakikfakudal kala. Kale kaba bo Sinik Abemnulum kidin tem be ami kitid tuw tatunweng uyo kál ged momam fakudolaw ko.

15Kaba kalam kal adikum wanang kinimbakan Eisa nalaso biyámin iyo namadá un-sidiw ade kinim alew Fiyelas so Edmoyin soika iliso namadá unsidiw.

16 Kale naka Kamok dákadá bom nadinokaba Aunesifodas alimal iyo kalam aketbudunin uyo dauyamal kala, watawo ka-leyo bá, aka sun kuw nam sok gei nam-tidiw teinbidi, aka sun kuw fatom banimilil dudanamába. 17 Kata aka abiw Udomkalo tad nadane wabising nam fen kámsa.Aka fen ká bom bi natamase. 18Kale Kamokkaba am afung am dánámin kawák, kabakinim be aket budunin kudawal kala. Kaleami Efesis abiw kal bom leiw seng sengdakánamsa bo kalam kal ko.

21 Kale nalam man kaba, kaba nulum

Kadais Yesus so makuw keiyámin dim mingelemin kudusuduw uyo kidela yakik faku-dal kala. 2Kale kabal keidaw kinim seng ikilkeidiw, kiba kidi bidiwo, naka kukuyamsi.Kale kaba alataw be ki kanom yak kinimmadik kan ata kalam aket kuyambadawiyo kukuyamáwe, ikil ililso yak kinimmadik iyo kukuyam kámin kala. 3 Kalekaba num idum kudu buduw uyo kalawsomakuw kei taku maden bom naduwe kabaYesus Kadais alam un tabudin kinim tatunkei naduwo idum tadebu uyo bid ku-tamo matam kuákeikudal kala. 4 Kale untabudin kinim bidi itamal, ika ilim gebom

Page 314: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Timoti 2:5 311 2 Timoti 2:25ki kalfalin kudawumo, kale kukuw kidelki faku nadiwe ika sák kinim madik imidudonaliw taw keimodiw banim keiyábiw.5 Ade kinim ufek ufek uyo kudulon kalebiyaku kámin, aka biyaku kámin sawaadikum uyo abo nadano ken biyaku towufek ufek kudulokaba. 6 Ade kinim yongfalin ika yak kan ata asik kitid kuw tabe asikyong kaidokaba, ami wanin usik wabadingyakanu gulokaba kala. 7 Kale kaba namweng fakomweng bakanbi, bela fukan bomaket tetal kala. Bo Kamok akal aket fukaninkidel so kal keimin kidel so kukamano,kabal umi dam uyo kal keidal kala.

8Kale aket fukan dá utamal, Yesus Kadaisaka Dewit man low ade fikale talá tabese.Kale sung kidel ade 9 belata ka. Naka umikalan beta abin mafak teinábi ade ika nakabankeimin kinim tawkeinamwaya sok tuwginenamusiw, kata Got ami weng so kanosok gei kusiw bá. 10 Kale naka Got wanangkinim walu imusa, imi luk beta naka mewidum adikum bo kudew tabesi kala. Kalenaka kanodino, wanang kinim iyo ilisinoYesus ami sun biyámin lamlam so kail bátakeikuyamase uyo kudulin kala.

11Kale weng bela atin babid,kale nuka alaso fikalum kalokabuw beta

nuka alaso makuw bokabuw.12 Nuka kál funin uyo ken kaledudew tabokabuw namti, nukaalasomakuwKamokkei kinmodok-abuw. Ade nuka aka dabadoluwbáyo akokabuw namti, aka alasoimádomi báyo, yakokaba. 13 Adenuka au kale dudew tabamonginbanim keidokabuw, kata aka ulumkano dudew tabokaba, watawokaleyo bá, aka alami uyo maksokasen kei faltimoma banim kayo ko.

Wok fakudin kinim Got dew fakuyáminsung uta ko.

14Kale kabaweng bela ulumkano bakayabom nadawe Got kin dim kadákal kitidweng bakoyam, weng mafak weng mitbanim umi kalan uyo wengal fukanin báyo,yakal kala. Watawo kaleyo bá, kinim kanata kanodin weng bulumi kidiba, aka ulutata bom daw mafak dádokabu. 15 Kalekaba kidela kitid tabe nadawe kalami uyoGot kudawawo, Got alam aket keno kakakkala. Kaleyo kaba alam wok kidel uyokidel kuw fakudokabaw, kaba fatom somakkeikamoma banim kala. Kaleyo kaba Got

weng tatun kukumin uyo leiw kidel kuwabo kukumal kala.

16 Kaba kinim madik imi sák wengmafakmafak bakanbomnadiweGot kukuwdabadá yak kaek abebidiw iyo takas imadáyak kaek abe bom nadawo kala. 17 Kaleimi kukumin be iwit bidituk alataw yakfak tad, maek fak tad bom dam fudulintaw keiyámaliw. Kale kinim imi iw tembe kinim alew Aimeneyas so Failitas so itabidiw. 18 Kale ita tatun weng bakamin leiwuyo anwá kudá nadiwe ika bako, “numi talátabamin leiw fenbuw umi atan uyo tadenubanimbu kul,” yak bom kukuya bidiwo, yakkinim madik imi aket afano kalin uyo kuwmafak dáyamsiw. 19 Kata Got aka abinabák kitid mak num aket tem kutise, bedawkamodaw leinoma banim. Kale bemidim kal godu nadane bako, “Kamok akayak alamwanang kinim bidi alam kal biditanalam wanang kinim.” yakba. Ade kanata bako nada, naka Kamok ami kinim kalanamti, aka ban keimin uyo ibik dumamkudálak kala.

20 Kale kinim win tabesa ami am kawtam be ket kukum kukum seng, madik bealokso,madik be simid. Kale alokso be iminfu bom wanin ade simid bo ifiw alol mafakmafak umi abu kumnámin ket. 21 Kalekinim kan ata alam aket mafak uyo wakelakudála, kidel keidokabu, aka imin fuminket alokso taw kei nadane kinim abem keiau nadale Kamok wok kidel kuw fakuda-wono, kale faskodokaba.

22 Kale kaba yak madik baim banim imiKamok gán dádaw dakoyamako, kalanbiwimi wol fewámal kala. Kale kaba kamaman lauwso imi kukuw mafak kanamumokanabiw iyo takas imadá nadawo kukuwkidel so aket dakbuyámin so wanang kinimaket kukáyamin so umi finang uta biyakutabal kala. 23 Kata kaba yak aket dakwanwengal fukanin mit banim bo mak yak-nayamon so kalin bá. Watawo kaleyo bá, bokalamkal kale kanodin kukuwbo kana bomginanin umi leiw. 24 Kale Kamok ami wokfakudin kinim ika wengal so fukanin bá.Kale ika wanang kinim adikum iyo kidelyabom ade dakbu bom kukuya bomo kala.25Kale yak kinimwanang kan ita kamwengkidikamoduw báyo, kalbiw kaí, kaba akoldakbu bom kanamin báyo yakanal kala.Watawo kaleyo bá, num kal banim. KaleGot aka atan mak dauyama, ika Yesus aketkudaw nadiwe ban keimin mul wakumam

Page 315: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Timoti 2:26 312 2 Timoti 4:1nadiwemaek tatun weng bakamin mit tembiw kuw, 26alomaek ilim aket kidel fukaninmit temnadiweMafakimami kasen keiyamimadew yak weik men tem abil im tam ginada kanoyama alam weng ki kidilawsiwuyo ilim kal bábu takeiku min keidokabiwko.

3Afung am kanam matam bokabu umi sung

uta ko.1 Bela aket fukan dá atamin, am afung

am dán tadokabu kabadák ayo ki atinabin mafak teinámin. 2 Kale kinim madikika kanabiw kaí, ika ilimi dam ki aketkumam, kisol aket ki kumam au nadiweilim win kufá bom nadiwe im aket ayonuta tabe yak adikum bo akayamsuwo,kal bom nadiwe ilim aulal imi weng uyokuásusulya bom nadiwe Gote, wanangkinime mak ken keiyo yakodiw banimade ika abem ayo daw gulak dáka bomnadiwe 3 yak madik iyo aket budunin somak keiyamodiw banim, ban keiyamiwiyo lukuwá imadálodiw banim, yak madikiyo ididlin weng bakanya bom nadiweilim kukuw uyo adomamongin banim keinadiwe yak wanang kinim iyo sák tal leiwkukuya bom nadiwe ika kukuw kidel bosakik utamnadiwe 4 ika tiw kon dim atanimtaw kei bom nadiwe kukuw mafak asikkana bom nadiwe yanol aket fukan bomnadiwe im aket tem uyo ki win dafáminki weinane, ika dam ufek ufek aket utamok fid bom kalfal áliw, kata Got amikalfalin ata atin banima kudásiw. 5Ade ikawanang kinim im kin dim kal Got kukuwkidel faku buduwo, kalbiw, kata Got kitidso mak imi aket tem teinbe bá, kaleyokanabiw wanang kinim be isino yak kálfalayamin bá kala. 6 Kanodin kinim bidiam make tam tam ká bom nadiwe wanangkan ita kukuw kidel kanamin kitid banimiyo imadew fakanábiw, watawo kaleyo bá,wanang bidi ban keimin seng uta tabeiduma im fatom dása ka. 7 Ika sun kuwkal keidumo, kale kanabiw, kata afan kalinsung ata ken kal keidoliw bá kala. 8 Kalesuwayo Yanes so Yambades so iyo Mosusweng be bisok bakabano, kalesiw alatawkamano kinimbidi, ikil iliso afan kalin sunguyo bisok bakanábiw kala. Kale nadiweim aket fukanin atin mafak kei nadiweGot wanang kinim imi afan kalin uyo báyo

kalanábiw. 9 Kata sikam tow unongin dakoáliwe, adikum iyo itamomane, ika gebomdukum ka, yakeisidiw, be Yanes so Yam-bades so ikil kano alataw keisidiw ko.

Faul adik adik weng Timoti kanamalo, akinsung uta ko.

10 Kata kaba nam kukumin so namteinámin so nam kukuw kanamin so namafan kalin so nam dakbuyámin so namwanang kinim aket kukáyamin so namkukuw kidel ken dudew tabamin so 11 namtal leiw kukunamin so nam abin mafakteinámin so kukuw adikum Antiák abiwkal bidi kananamsiw so Aikkoniyam abiwso Listada abiw so kal bidi tal leiw kuku-namsiw so bo kudew tabesi, kata Kamokakal kál gedmonamase bo adikumkabalamkal. 12 Kale kan ata Yesus Kadais kukuw kifaku bom nadino Kadais Yesus am mit temunono, kalba aka alaso kano tal leiw kuku-dawokabiw ko. 13Kata kinimmafak so afankalin ibakamin kinim so ika kukuw mafakbe faku bom nadiwade katiw kanabiw uyoakamam towmafak dukumutamnadiwadeika yak madik ibakaya bom nadiwade ilimaket fukanin uyo wakwá kudá keidokabiwka.

14 Kata kaba kinim kukukamsiw bidikalam kal ade kaba be ken adikum bidiaket kuyamodaw ka. Watawo kaleyo bá,im kukukamsiw be atin afan kayo kam aketdakfokamiw afan kalesadaw. Kale kabaulum kano kukukamsidiw uyo kanamálkala. 15 Kale kaba kalam man katiwalanámsaw be fukan dá atamal, bemi atanalanámsaw ayo Got ami godin weng abemki kal keisaw. Kale uta leiw kuku ká-mune, um kal keimin dim kamadewu,yak Yesus Kadais aket kudawawe, YesusKadais ata watakokamokaba kala. 16Kaleyoadikum Got ami godin weng abem be GotSinik Abem alata tabe kuw misun teiyambadano godsiw. Kale be ken bemi tuwwanang kinim tatun weng kukuyamin,kukuw mafak faku bidiw ngadák fakoimkanin, ibaka bidiw kidel imkanin adeleiw kukuyamu kukuw kidel faku biyáminleiw ko. 17 Kale Got ami godin weng abemuta Got ami kinim ayo atin kidel daudufasko nadano aka wok kidel adikum uyofakudon, kale faskodokaba ko.

41 Natim Got so Yesus Kadais so imi

kin dim kadákal Yesus ayo wanang kinimadikum kaunsin bidiw so fikalesiw so iyo

Page 316: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Timoti 4:2 313 2 Timoti 4:22taktakokaba kala. Watawo kaleyo bá, akaKamok kei tad kin modokaba, kayo nakaweng kitid weng bakakabi ko. 2 Got wenguyo bakanal kala. Kale kaba Got wengbakanin uyo sun kuw fasko bom nadawewanang kinim bakoyam beta kanamino,yak bom nadawe mafak keibiw uyo wengbakaya bom im kitid sánal kala. Kalekaba be atin dakbuyámin dukum so atinkalam kukumin leiw kidela aboyámin sotuw kanamal kala. 3 Kale atan mak eidonkalokabu, kabadák kinim iyo tatun wengkukubaw be kidilongin banim dako nadiweika ilim aket wananyabu ki abodum, kalenadiwade ika kukumin kinim seng imadewtad dáduwo, nulum kidilumo kanabuw uyobakayamino kalanokabiw. 4 Kale ika tatunweng uyo kidiloluwo, kale mul wakumamnadiwade fasel sung uta kilung du kidi bomkeimokabiw. 5 Kata kaba mew adikumidum tad kadák ababu uyo kidela uta bomnadawo kudew tabamal kala. Kaba kalamGot sung kidel dew kámin kinim kei badawki kei bom nadawe Got alami wok faku-dawin kinim kei bom wok dudew tabebadawo kala.

6 Kale nalam biyámin bo Got wane ilu-lawin keisi. Kale kamane nalam bakankadák kudáyamin atan ude mew tadu ka.7 Naka nalami bude gelei kidel kuw ginenadine nalam biyaku tabesi uyo kudew tadkamkam wakadá kudáli. Kale naka nalamaket afan kalin uyo ken fakusi ka. 8 Kalekamane nami bu afan kudulokabi, kalemimin dok di kanam tabesi umi yán kaiKamok akal kidel kutinamsa ka. Kale beKamok tatun taktakin kinimalata amafungam dánokabu kal kunamokaba. Kale benata kuwkunamokaba bá, kata yakwanangkinim adikum kan ita alam aket kudawbom leiw fen bom misunako, kalbiw ilisokuyamokaba ko.

Adik adik kanamino, yakin sung uta ko.9 Kaba kitid tabedom nadawo wabising

tad natamawo, 10 Dimas aka bakan dimkadák umi aket ki wananlaw tabu atinnamadá Tesalonaikka bakan unane, Kade-sen akal Galesia bakan unane, Taitas akalDalmesia bakan una ausidiw, 11 kata Lukmada ata kuw nalaso be. Kale kaba tadawkayo Mák ayo dew tadal kala. Watawokaleyo bá, aka namwokkendakánamokabakayo ko. 12Naka Taikikas be dabadáli Efesisunse. 13 Kale kaba tadaw namti, nami gid

lim Tadoás abiw kinim Kábas ami dim bu,kale kaba kudenam nadawe nalami fong-tuw falalin buk kon so iniman kal gátomfalalin buk so uyo fako kudenam tadal kala.

14 Kale Aleksanda ayen fu bom amkininkinim, aka kukuw mafak seng kuwkananamába. Kale ami kananamusa beKamok akal tad nadano sok gei daudokabako. 15 Be kaba kalawso kanamin kinimbe dufo ata bom nadawo kala watawokaleyo bá, aka num weng bakan kábuwuyo sakik ki utabe kala. 16 Kale kamakikiwaka kananam taba nalam adut bo nadinalokanamsi kawák uyo kinim so mak namkayak keidongin dako namadá sakabe-sidiw, kata naka Got gánlawino kinimbidi Got ata imkanamin kukuw mafak uyolukuwá kudáyamokaba. 17 Kata Kamok atakuw nam kayak kei nadale alam kitid uyokunamano, kayo naka adikum sung kideluyo adikum Mifiw wanang kinim iliso kenbakoyami kidisiw ade naka iniman atudlayon ami kail tem uyo Kamok ta bomkail bá takeikunamsa. 18 Kale Kamok akaadikum nam mafak dádumo kalin umikail uyo bá takeikunamokaba ade atinnamadew tam abid tikin kasák gu unokaba.Kale Kamok ami lamlam sun kuw biyáminum tem, wanang kinim iyo win sun kuwwin kufáda bom bokabiw. Kale afan ko.

19 Naka Badasila so Akuila so keidiweAunesifodas muduw keidiw, kiba sidiwano,yaki ko. 20Kale Edastas ayo Kodin abiw teinbe ade naka Tadofimas ayoMiletas abiw kalasanano dabadá tasi. 21 Kayo kaba gid amdánongin banim dakobe ki wabising tadalkala.

Kale Yubulas, Budden, Linas, Kaláddiaiso adikum nikil fikal madik so keidiw iyoken sadawano, kakeibiw ko.

22 Kale Kamok aka kam sinik so badane,min gelemin ukal kawso budu audin kala.

Page 317: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Taitas 1:1 314 Taitas 1:16

Taitas1 Naka Faul, Got ami wok fakudin kinim

ade Yesus Kadais am weng dew káminkinim nata sauk kon bela godi. Kale nakaGot alata walunamu nadane yak Got alamwanang kinimwalu imusa imi afan kalin imkitid sánalo, kale namadála tasi ade nakanamadála tad weng tatun leiw uyo dakáyabidino kal keidino, kale tasi. Kale wengtatun belata wanang kinim leiw kukuyamaGot afan kalokabiw. 2 Kale nulum afankale mimin dok diyámin be dew yak sunkuw biyámin diba. Watawo kaleyo bá,Got ayo ibakodoma banim, kayo suwayobakan kidel kudongin banim katow kalaka weng takadá bako nadane, “naka sunkuw biyámin uyo kuyamokabi.” Yakeisa.3 Kale be Got alam atan kuti bakosa uyomatam bune, beta Got nulum Watakayawayo aket kunam nadale alam weng uyokunam nadane weng kitid kuw bakonam,wanang kinim bakayamalo, nakeise wengkaí, matam misunasu ka. 4 Kale sauk konbela nalam man Taitas alow nulum afankalin taku madenin makuw kalamino kalegodukami. Kale Natim Got so Yesus Kadaisnulum Watakayaw so im min gelemin soaket dakbuyámin so uyo daukamin kala.

Taitas Kadít bakan kal wok fakuyámsasung uta ko.

5 Naka Kadít wok iwyak bakan kal kanokamadá tasi. Be watawo kaleyo bá, nakakano kamadálino, kaba yak nulum wokfunfun wakadálongin banim uyo kidelawakadá nadawe nalam kamakikiw wengsawa daukamasi ki kidi bom adikum abiwabiw Got ami wanang kinim gu gebomgebom iyo walalu imti bom keimal kala.Kale nadino ko. 6 Kale kaba gebom gebomwalámon kalin ayo ki kinim am wengfine banim, wanang makuw kudusa kinimade alam muduw adikum Got afan kalebidiw wanang kinim im sung bako bidiman kidelo kal bidiw ilim alaw weng kikidilawábiw kala kaleyo kuw ko. 7 KaleGot wanang kinim gu kin modin kinimkeiyámin be Got ami wok fakuyámin,kayo wanang kinim iyo atamiw ami mafakkeimin banim, alam win so kufámin bá,wol isak gam bá, wok mafak wananin bá,

ginanin kinim bá, kisol aket mok fidinkinim bá kala kaleyo kuw ko. 8 Kata akawanang kinim im tam am dákamin kinim,kukuw kidel bo aket kumamsa kinim, alamkukuw adomamámin kinim, kukuw kidelfakuyamin kinim, kinim abem kei biyáminkinim, alam aket uyo kukuw kidel ki ki-takámin kinim 9 ade aka afan weng uyo nu-lum kukuyamse taw kitid kuw tabe fakusakinim ka. Kale waluliwo aka ken afan kalinkinim madik iyo tudon leiw kuw kukuyabom nadane weng kitid weng kuw tatunweng kuásusulin kinim bidi bakoyam, kibamafak keibiwo, yakanak kala.

10 Kale kim iwyak tem bewák kinimseng weng tatun uyo kuásusul bom nadiweita sák atitimin weng uyo wanang kinimbakanyabiw. Kale be atin yak kinim bakonadiw kál wakelin ban ki bodino, yakbiwkinim ita seng kanabiw ko. 11 Kaleyokaba imi kanamin weng bakabiw be wenganuyamaw sading kalin kala. Watawo ka-leyo bá, ika am make tam tam ká bomwanang kinim alimal alimal iyo imi kuku-min mafak kukuyamin, beta alimal alimalika im kukuw abo mafakanbiw. Kale kuku-min kinim ika beta kana bom nadiwo kisoluta budumumo kanabiw. 12 Suwayo Kadítkayak ika ilim lum senin kinim makuwmak bako nadale, “Kadít kayak ika sun kuwibakamin, ika kinim fakiyol ade baláka bomabumin kuwkeimaliwkala.” Kalesa. 13Kaleami bakosa be atin afan tá, ika im kanaminkinim ilitaw kala, kaleyo kaba weng afankalin umi balutábidiw bidi weng kitidwengkuw ngadák fuko imudawo, ilim aket afankalin uyo kitid kuw tabe nadiwe 14 ika Yukayak imi ibakámin sung kidiyámin uyokudá nadiwe yak mak imi Got weng tatunabodongin banim imi sawa aboyámin kudáaudin kala. 15 Kale kan kinim wanang itaGot kin dim aket baim banim kiyábiw, ikaadikum ufek ufek wanin umi abemo kalesuuyo ken wananábiw, kata kinim wanangkan ita aket baim so ade afan kalonginbanim so ika adikum ufek ufek kanamábiwso malemamábiw so uyo im aket bude Gotkeno yakba kai kaleyábiw, kata am aketutane utama mafak keidawábu kala, kaleimi aket tem so aket fukanin so uyo atinmafak kala. 16 Ika bako nadiwade Gotbe nulum kal kalbiw, kata ilimi kukuwutane báno yak budune, Got weng uyokuásusulu nadiwade kukuw kidel uyo ken

Page 318: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Taitas 2:1 315 Taitas 3:3dudew tabodiw uta atin banim keimaliw.Kale Got aka utama imi kanamin kukuw beatin mafak kala yakanába ko.

2Weng sawa kukumin sung uta ko.

1Naka ulum ibakanin kukumin imi sunguta bakokami, kata kaba wanang kinimiyo Got alam weng tatun kanamino, yakbasawa uta kukuyamal kala. 2Kaba yak kinimfasel fasel iyo bakoyamaw kukuw bela tawki kana bom nadiwo Got tatun weng uyokitid tabe nadiwade ken aket fukanin sokei nadiwe man katiw kukuw taw keiminuyo kudá nadiwe guton sawa kayak keinadiwe ilim kukuw adomam bom nadiweilim afan kalin uyo kitidune, ilim aketkudawa kudawain uyo kitidune, ilim dak-buyámin kukuw uyo matam kitidu audinkala. 3 Kale be alataw be ki kaba wanangfasel fasel iyo bakoyamawe, dakbudin keiyábom nadiwo kala, ika afadow atam li-wuda liwuda keimin bá, wok mafak uyowananámin bá, kata ika kukuwkidel kuwkikukuyá bom 4wanang mát iyo kukuw kidelkuw kuku bom dakáyam bidiwo, ikil ilimikimakala, mana iyo aket seng kukáya bom5 ilim kukuw uyo adomambomnadiwe ilimaket tem kauk baim banim kei buduno,alimal ilim ufek ufek ki kinmo bomnadiwewanang kinim kidelya bom nadiwe dakbukimakal imi akfak tem kal bidiwo, kinimso mak Got ami weng uyo ibik weng baka-mamodiw banim keidin kala.

6Kale alatawbe ki, kaba kinimmát iyo imkitid sánawo ilim kukuw uyo adomam bomnadiwo kala. 7 Taitas kaba kabalami uyokukuw ifiw kuw dudew tabe badawo kaekteinbu teinbu iyo kami kukuw kidel utautam aboyámin kala. Kale kalam kukuminuyo atud kin bá kuámet tei kanamal kala.8 Kale kaba weng tatun kuw bakanokabaw,kinim somakkamweng tatunbakabawuyokueko dekoyodiw banim keidokabiw adekinim so mak kam wasi keikam be kaí, akafatom gei daudokaba, watawo kaleyo bá,sung kidel bakabaw kauk uyomafak somakutamoma banim kayo ko.

9 Kale kaba yak sok gei tabamin kinimtaw iyo kukuyamawo, ilimi tabalasewwenguyo ilim aket so fain kale kidiyam bomnadiwade kalfalin dawkáyam bom nadiwokala. Ika ilimi tabalasew iyo weng atungfakadu bakayamin bá, 10 imi ufek ufek uyo

yakot wananyamin bá, kata ika sun kuwilim tabalasew weng ki kidilaw fainfainbidiwo, beta wanang kinim im aket Gotnum watakayaw ami kukumin kidel uyokalfalokabiw kala.

11 Kaleyo Got alam min gelemin uyowanang kinim adikum kuyamase kale utata bom wanang kinim watakoyamokabu.12 Kale min gelemin buta kukuyam nad-ule Mafakim ami kukuw ki faku biyáminbáno, kanodin kukuw mafak aket takáminbo kudá nadiwo kamano nulum kukuw uyoadomamámin so kukuw kidel kuw kanabom teinámin so uta kana bom Got alatawkei naduw bakan kadák bula ken tein-suduwano, 13 kale nuka aket idak teináminkidel, mimin dok di buduw, be YesusKadais lamlam so misunokaba, kale akanulum Got Amsun ade nulum Watakayawami leiw fenbuw ko. 14 Yesus Kadais akaalam dam uyo sák numi dakoyam kuyamseuyo adikum kukuw mafak mafak fakusuwumi mo talá imadá nadale yak aket afankalin wanang kinim iyo aket tem atinkidel kuw keiyam nadale nalamino, kalekál ged moyamase. Kale ika kukuw kidelfakuyámin tew ki keiyambomnadano kala.

15Kale kaba weng adikum bakokami belakukuyamal kala. Kabalawta kitid kudukinim wanang kin mo bom im kitid sánbom nadawe mafak keimin báyo kale wengkitid kuw bakaya bom kei badawo wanangkinim iyo weng ken kuw dudew tabin kala.Kaba ika imadábadaw ita tabe anik anikkámin bá ko.

3Got wanang kinim numi kukuw kidel

fakuyámin umi sung uta ko.1 Kaba wanang kinim iyo kal keimin

dauyamawyak gawmankinimkinmobidiwso gawman imi kinimkitid fakubidiw so imiakfak tem bomnadiwoweng kidiw kei bomnadiwade kukuw kidel ki dudew tabumo,kale fasko bom nadiwade 2 adikumwanangkinim iyo itafimin weng bakayamin bá adeabino kale bom nadawade lona sodonakal bom nadawade kaba dakbuyámin kalinkukuw ayo wanang kinim adikum iyokukuw kukuyamal kala.

3 Watawo kaleyo bá, nukul nulusosuwayo katow uyo aket wakwan kei bomnaduwe weng kuásusul bom naduweibakaninweng uyonumaket afanmemako,

Page 319: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Taitas 3:4 316 Taitas 3:15kal bom keimámsuw. Kale nuka nulumaket tetin so adikum ufek ufek aketkukámamin ade adikum ban keimin so utata bom imadew fakuduno, nuka nulumbiyámsuw uyo kukuw mafak be ki kanabom biyámsuw. Kale nuka yak madikimi ufek ufek aket wananyam budunoika kus ita bidiwe, nukul kus itamanbuduw keimámsuw. 4 Kata Got ayo nulumWatakayaw ami sok dim kal aket kuyamnadale kinkino, yakin kukuyam au nadane,5 watakoyamse. Kale be nulum wokkidel fakusuw umi tudow bá, kata be Gotalam aket budunin uta ta bom num kailbá takeikuyamano, Sinik Abem ta bomnulum aket tem uyo kidel imu man aloksoimudin taw keiyam nadane alokso sinikuyo kuyamase. 6 Kale Got alata Yesusnulum Watakayaw ami win tudow dimSinik Abem kitid seng dabadála madáknum dim kiwa imuse kala. 7 Kaleyo Gotaka alam min gelemin dim nuka itamomo,alam kin dim nuka ken keisuduw. Kayonuka sun biyámin uyo kudokabuwo, kalemimin dok dibuduw ka. 8 Kale be atindam weng ko. Naka kaba wanang kinimiyo kidelyamsadaw atin kal keidin kala.Kale kan ita Got aket kudawbidiw namti,kanodin aket be kidela finang dá bomnadiwo ilim atan atan teinámin uyo kukuwkidel kuwdeku bomnadiwo kala, be kukuwken ade kinim wanang im dakáyamin ka.

9 Kale kinim wanang ika ilim awadikkasal win kalan uta wengal kalanbiw, kataum dam banim uta kanabiw. Ade imiban bomin sawa dim wengal kalanbiw,kata bo kinim mak dakodawomu banimuta kanabiw. Kale kaba im weng mafakkanabiw uyo dufo uta bom nadawo kala.10 Kale kaba kan kinim ami weng mafak kibaka bom nada kinim wanang antakelbabe atin kitid weng alewe mak bakodawawaka kidilongin banim keida kaí, atin kano,dabadálal kala. 11 Kale kaba kalam kal,kanamin kinim aka Got ami weng tatunkukumin ibik wakumamsa ade aka alamban keimin uyo alam kal keidoma, kata akaulum kanom asawil makso ban keimába ka.

Adik adik sawa sawalawin weng uta ko.12 Naka Adtemas atano Taikkikas atano

dabadáli tad katamokaba. Kale aka tadkam abin kudula namti, kaba wabisingtad Nikkobolis abiw kal natamodaw ko.Watawo kaleyo bá, naka nalam aket ayo

bakel dau kawákal gid am mafak dánámintadongin banimki tein sidi gid amdánáminuyo banimokaba, kalebi kayo kala. 13 Kalekaba kidelom nadawo Senas sawa abemutamsa kinim so Abolas so im leiw káminufek ufek iwabidiw uyo dakoyamaw kenunodiw ko. 14 Kale num wanang kinimiyo sun kuw kukuw kidel kanayam badawo,ken kal keidin kala. Ika sák teng gabangyán gabang kale teinámin bá, ika kitid tabewok faku bom nadiwo yak wanang kinimufek ufek iwabidiw iyo kukáyamin kala.

15 Kale yak adikum kan ita nalaso tein-bidiw iyo ken tein bidiwano, kale wengumukamiw ko. Numi ken keiyo kalin uyonulum aket dauyam bidiw nikil numi afanokalin makuw imi dauyamal kala. Kale Gotami min gelemin ata adikum kiwso badanokala.

Page 320: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Failiman 1 317 Failiman 25

FailimanSok gei tabamin kinim taw ami maek Got

mit tem tasa sung uta ko.1Naka Faul Yesus Kadais luk dudu sok gei

tabe teinbi naso nulum kinim duw Timotiso nuta sauk kon bela nulum aket tok Faili-man nulum wok makuw fakudin kinim ka-bal keidaw, 2 nulum wanang Awfiya keidunulum kinim wok makuw fakudin kinimAdkibus keida kalam amGot wanang kinimgu keidiw kimino, kale goduyamuw ko.

3Kale nulum Natim Got so Kamok Yesusso imi min gelemin so dakbuyámin so uyokiwso buduno kala.

4 Kale naka sun kuw Got gánlawi, nakakam aket uyo fukan bom Got ken keiyo,akanábi ko. 5 Watawo kaleyo bá, nakakami Got wanang kinim abem imi aketkukáyamin dukum so Kamok Yesus amidim afan kalin so umi sung uta kidi nadinokayo ko. 6 Naka Got amaneng duká-dawino nulum afan kalin taku madenbuwuta kanokamuno, nulum Yesus ami dimufek ufek adikum kudabuw uyo kal keidalkala. 7 Nalam kinim Failiman kaba, kamaket dukum Got wanang kinim kuyamawuta ta bom kalfalin kukayabu, buta kidinadino namaket kalfalin dukumuyo tamelteinama bu ade uta ta bom ilil dudána bu.

Aunesimas ayo atin kalam duw taw kei-dawo kalin sung uta ko.

8 Naka Aunesimas ami sung bakokamonkala. Kaleyono weng mit belata naka bontem fatom banim, Yesus ami kinim kaleweng kalám gu bakokamino au, beta kenkanodonginone kalal kala. 9 Kata nakamisun aket kukákamin dim weng bakodonkala. Aei naka Faul kawadik nalata. Nakakamano Yesus win tubudewámin kalan sokgei namudiw teinbi nalata ka. 10Nakawengkufo nalam man Aunesimas Got kinimkeise sung bakokamon kala. Naka sok geitein bidine, aka Yesus so makuw keiyámindim aka atin nalam man keiyámsa ko.

11 Kamakikiw kabalaso alanámsa, bekaba sák mafako akanámsaw, kata ka-mano aka kinim kukum kei nadale kawsonalaso dakáyama ko. 12 Kale kamanenaka Aunesimas atin nalam aket tok ayoasiki dabadákami tada. 13 Kale naka bedabadákami tadongino masi bá, naka dew

fakudi naso sung kidel kalan sok gei tabeteinbi kadákal alew tein bom nadano kamabin kudu bom dakánam bada alew tein-buduw ki kalongino, 14 kata naka sák kamweng dákadálongin banim, kale bo kalamsan aka dabadáli naso teinak kalolaw beken ko. 15 Kale aka katam sun dá ka-madá takas maek kaek abe ale auba, kataaka alo asiki yak katamokaba kawák kawsoulum kano sun kuw bokaba. 16 Kata akakalam sok gei tabamin kinim taw bude,kata kamanoaka sok gei tabaminkinim tawkeiyámin bo kudá, aka kinim kukum keinada Yesus Kadais dim nulum duw keiba.Kale aka atin nalam aket tok, kale kawtaatin tam so aket kudawokabaw ko.

17 Kaleyo kaba aket fukan dádaw nakakalam duw nakaw namti, nam kinimdabadáli tadokaba ayo nalam tadi nam tamamabindikimwakánabawulutawkeidawalkala. 18 Kaba atamaw, aka kam ban makkeikamsano, kisol mak bilel kudákamsanamti, kaba nata bakonamawo am idumbo dákadálon kala. 19 Naka Faul nalatanalam teng tuw sauk kon bela godkabi,kale bakokamon kala. Naka Aunesimas akakisol mak yán keikamsa namti, bo natayán kidokabi. Kale kaba nata sun biyáminleiw uyo kukukami kal keibaw, kale nakabumi sung uyo mak bakokamongin banim,kata umi yán uyo kunamal kala. 20 Kaleyonalam kinim duw kabayo, kaba ken Yesuswin dim nam aket dukum kumambi uyokanonamon, kalokabaw namti, naka atinkalfalokabi ko. 21 Kale naka sauk kon god-kabi bo nalam kal, kaba nam aket kumamkanonamo, kakbi bo kawta atin fak tam dákanonamokabaw ko.

22 Kale naka alo weng mak bakokamon,kaba akálamin am abin mak kudánamawsuduno kala. Watawo kaleyo bá, nam aketdukum fukanin uyo ki Got kim amanengdukádawin kidi nada yán kidon kalokabauyo sok talá namadála asiki tadokabi kala.

23 Ebafadas nalam kinim duw akal kanoYesus win tubadew káwin beta sok geidew tad dádiw alew teinbuduw ayo wengumukam ken kuw badawano, kaka ko.24Mák keida, Adistakas keida, Dimas keida,Luk keida ika nalaso wok makuw fakudin,kale ika weng daukam ken kuw sadawanokakiw.

25 Kale Kamok Yesus Kadais ami mingelemin uyo kawso buduno kala.

Page 321: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 1:1 318 Ibidu 2:2

IbiduGot weng alam Min dim bakoyamsa sung

uta ko.1 Suwayo katow bu kal Got alam weng

dabadála tademsa be aka leiw deng makmak weng dabadála lum senin kinimdim tadano, ita tabe num awadik kasalbakayamsiw. 2 Kata kamane am afungafung dána tadba, be Got aka alam Mindim weng bakayaba ka. Got am aketnaka adikum abid ufek ufek so bakandim ufek ufek so adikum uyo nalam Minkudawokabino, kalesa. Ade alo alam Mindim adikum abid ufek ufek so bakan ufekufek so bo adik kidel kusa kala. 3 Kale Gotalam Min dim kal Got alam win dukumso lamlam so be misunasu. Kale nukaGot ami Min atamuw namti, Got ade kalatamanbuw ka. Mew adikum abid ufekufek so bakan dim ufek ufek so ulum kanokanabu, be watawo kaleyo bá, Got alamMin alata bako, “bo kanamuko,” kalba kayoko. Kale Got ami Min aka wanang kinimadikum imi ban keimin fatom uyo takankeiyam nadane aka abid tikin Got Motabidmámin soim kinim ami teng iwkuko abinabem dukum kudu tein be kala.

4 Sin Got ami Min ayo matam kinimnulutaw kei nada aka abid tikin ensel imabin akfak tem kaín teinale ause, kata ka-mano Got aka atin abin dukumwakudawsealataw win ukul dukum kudawse uyo enselwin dukum akayamase. 5 Got Min aka atindukuma nada ensel akayamase, be watawokaleyo bá, Got alam buk tem Min bako-dawsa, kata ensel so mak bakoyamonginbanim. Got ami godinweng uyo bako nadu,“naka kalam Kalaw ade kamano kaba

nalam Man keidawo.”Akeisa. Ade alo bako nada,“kaba nalamMan, kata kamanonakaKalaw

keikami ka.”Akeisa. 6 Ade asawil Got alam Min dil ayomewso dabadála madák bakan dim tadako,kanamom nadane Got alam godin buk temweng bako,“nalam ensel adikum ika nalam win ki

dafámino.”Yakeisa. 7 Kale Got ami ensel imi gutonbakoyamsa ade belata ko.“Got alam ensel adiyama wok faku tam

unbiwmadák tadbiw keimino, yaka

kanamámsiw, be ika gedul taw adeas daung taw, keimamsiw ko.”

8 Kata aka bela kanom Got ami godin buktem alam Min bakodawsa.“Kaba Got ade kanom sun kuw kin mo bok-

abaw. Kale kawtawanang kinim kinmo kidela imudawkukuwkidel kuwtabudokabiw.”

Akeisa. 9 Watawo kaleyo bá, kaba kukuwkidel aket kudaw nadawade kukuw mafakbo kus utamsaw kayo kala. Kaleyo kalamGot abin wakukamsa uyo atin dukum adeabid tikin kayak im abin be akayamsu. Kalekinim kabalawso kámin iyo kanom kamkalfalin taw keidoliw báyo.” Akeisa. 10KaleGot ayo alo alam godin buk tem alam Minbakodaw,“Kamakikiw Kamok kaba bakan so abid

so bo kalam weng tuw kidel ku-saw, 11 uyo banimokabu, kata kabaalam kanom sun bokabaw. Adekami ufek ufek adikum kidel ku-saw bo ilim kal simida nadu wakelwakel tabin taw keidokabu. 12 Adekami ufek ufek kidel kudokabawbo kukus keidokabu. Kale be yakkinim ilim simid gulu dawti ilimaloksino mikimin taw keidokabu,kata kaba kukus keidolaw banim.Kaba faselolaw banim. Kaba alamkanom sun bokabaw.”

Akeisa. 13 Got aka godin buk tem so kanobako,“tad nalam teng miskuno kadák tein

badawo, naka kam wasi iyo giimadew tad, kam kitid akfak temimtidokabi.”

Kalesa. Kanodin weng bela ensel so bakoy-amsa bá.

14Kala kaleyo ensel bidi yaknodin itane?Ika sinik ade Got alam wok fakudawin itaka. Kale Got aka ensel imadála madákwanang kinim kan ita Got ta bom ilim bankeimin watakoyamse, ita kuw dakáyabiwka.

2Got ami kail bá takeikáyamin atin dukum

umi sung uta ko.1 Kaleyo Got alam Min dim weng bakoy-

amsa uyo afan namti, nuka ulum kanomsun kuw aket fukan bom naduwo kidelakidilum kala, alo bu kidela kidilonginbanim namti, Got yán abodin banim kei-doluw kala. 2 Kale ensel imi Mosus wengbakodawsiw, be atin afan num awadik

Page 322: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 2:3 319 Ibidu 2:18kasal bakayamámsa. Kale ika kan atasawa be kidela abodongin dakosiw, ikaGot ami sok gei tabamin uyo kudok-abiw. 3 Kala kaleyo nuka nuluso Got Minami watakayamin weng dukum bo kidelaabodongin dakodokabuw namti, be yaknoyakno Got ami sok gei imkanba bo talátabokabuw. Kamakikiw Kamok alata alasiknum watakayamin sung uyo bakoyamsa.Kale yak wanang kinim kan ita alam wengkidilawsiw imdimkal nuka kal kei atin afanbe kalesuw. 4 Ade Got aka alam kitid uyokudew tam im kin walamin tiw tei nadaalam kitid so aket diking dakungin kukuwso fumon fumonin kukuw makik makik sokukuyamsa. Ade aka alo alam aket fukanindim Sinik Abem ami min gelemin uyo wakgeleyamse ka.

5 Kale bela kidela fukan dádin kala. Gotami ensel walu imadála madák bakan dimkadák kinim wanang iyo kin modokabiwbá. Kale num bakanbuw belayo ki, yanolkatow katow bakan alokso umi kanammatam bokabu umi sung uta ko. 6Kata kaloGot ami weng godin buk tem kaukal wengmak bakosu uyo bako,“Got kaba, watawo kale kinim ami aket

fukanin bo atin iwkuk keikamábuade watawo kale Got ami Kinim amiluk uyo duduyábawe? 7 Kaba atankatiw beGot ami Kinimamabin uyoensel imi akfak tem dawtiyámsaw.Kata kaba Got ami Kinim ayo asikilamlam so win dukum so kiwa daunadawade 8 ufek ufek adikum uyokudew maek alam kitid akfak temkutidaw sadaw.”

Kalesu. Kale kanodin weng bakosa umi mituyo ki ufek ufek atin adikum kin modok-aba, kata kamane uyo Got ami Kinim akaufek ufek adikum kin modongin dako be,kale be yanol kal kin modokaba uta ko.9Yesus aka ensel imi abin akfak tem waku-dawa láw teinale ause, kata kamane nukaami lamlam uyo kudula wanang kinim iyoalam win kufádaw bidiw atamanbuw kala.Kale be watawo kaleyo bá, aka Got am mingelemin dim numi luk dudu, aka kál funinkudu fikalese kayo ko.

10 Kale Got makuw ata kuw ufek ufekadikum bo kidel kusa. Ade ufek ufekadikum bo alam lamlam kukádawino, kalekidel kusa. Got am aket alam muduwseng seng iyo alam lamlam uyo kudutaku madenino, yakba. Kale Got ayo

Yesus wanang kinim tudo imadew yakban keimin kail bá takeikuyamokaba kinimayo atin daw kidel dause. Kale akaYesus Watakayaw kidel dause, be alamkál funin kuduse dim daw kidel dause ko.11 Yesus alaso nuluso nuka Natim Got amimuduw makuw keisuduw be watawo ka-leyo bá, aka atin baim banim kidelok kayonukul kanoyamanulusino atin alataw baimbanim kidelok keisuduw, kata aka fatombanim kalfaluyam bako, “nalam nikilo.”Yakba. 12 Kale be watawo kaleyo bá, Gotami godin buk tem weng, be aka bakoyamnada,“Got kaba, kam sung uyo nalam nikil

bakoyamokabi, be kinim wanangtada tada dák mak dakámokabiw,im kin dim kal naka kalfalukamok-abi.”

Akeisa. 13Alo aka asiki bako nada,“naka Got aket kudawokabi.”Kalesa. Alo asawil bako nada,“naka nalam muduw Got kunamsa iso

teinbi ko.”Kalesa.

14 Kale kinim wanang ika nalammuduwo, yakeisa, kata kinim wanang ikadam so kayo Yesus aka tad kinim ilitawkei nadino nalam fikalanin tuw, Mafakimami fikalanámin kitid fakusa ayo dawmafak dádono, kale kanose. 15 Kale kinimwanang bidi Mafakim alam kitid akfaktem bom nadiwo alam kanamino, yakbauyo kanamábiw. Watawo kaleyo bá, ikafikalanámin atud uyo fingán bom nadiwokayo. Kata kamane wanang kinim Yesusaket afan akbiw bidi, ika atin Mafakimkitid akfak tem alin uyo min talá gitasimadába kala. 16 Kale kamane nuka atinkidela kal keidum kala. Yesus aka tadbakan dim nadano ensel dakoyamono, kaletase bá, kata bo kudá nadano tad kan itaEbadakkam láw ita dakoyamono, kale tase.Ebadakkam láw ika ami aket afan kalesataw leiwmakuw be ki ikal aket afan kalbiw,ita kala. 17 Kaleyo beta, Yesus ayo atinalam nikil ilitaw kinim kei nada ilim idumuyo alam kal kei bom aket budunin kuyamnadino ken Got kin dim bokal kayak keinadine wanang kinim imadew tad Got mittem tademin umi wok uyo faku Got waneilkáda bidino, alamnikil iyo ken Got ta bomim ban keimin lukuwá kudáyamámako,kale nadanokanose. 18Ade kamane aka kenyak wanang kinim kan ita ban keimin tabom aket takoyamono kanayabu bidi, ken

Page 323: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 3:1 320 Ibidu 3:18dakoyamoma ka. Watawo kaleyo bá, akaalaso ban keimin ta bom aket takodawonokana budu fitin seng keimsa, kayo ko.

3Yesus am abin be atin dukum, Mosus abin

be madák so kalin sung uta ko.1 Kaleyo nalam Got afan kalin nikil fikal

kiba, Got aka walu imu nada im kinim dáabem kei imuse. Kale kiba Yesus alamaket ayo seng kuw fukanin kala. Kaleaka Got ata num abin abem kayak kei-dako, kale dabadála tase kayo nuka akaafano akbuw ka. 2 Got aka bemi wok atafakudako, kale walu dause ade Got alamaket aka kanamako, akeise ayo adikumkanose. Kale aka Mosus alataw Mosusami Got wanang kinim kin moyámsa uyoGot am aket akal kanamalo, akanámsa, boadikum kanamámsa. 3Kale nuka Yesus winkufámin ata atin makso tamso kei naduwoMosus win kufámin bo katiw so keidukkala. Watawo kaleyo bá, kinim wanang ikakinim mit kayak ami win ata atin tamsokufáda bom nadiwe kinim láw dá imusa imwin ata katiw kufáyamábiw kayo kala. Kalebemi alataw wanang kinim ika Yesus winata atin makso tam so kufáda bom nadiwoMosus win kufámin ata katiw so keidukkala. 4Kale kinim mit low dása bude kinimmak ata low dása, kata Got alata kinim mitkayak kala.

5 Kale Mosus aka Got ami kinim mit lowwok fakuyam bom kin dimamámsa. Kaleaka Got ami yanol katowweng bakodokabaumi sung uta bakanámsa. 6 Kata Kadaisaka Got alam Min kayo aka Got alam kinimmit uyo kin dimam kin mo be kinim. Kalenuka ulum kano Got ami muduw keidok-abuw. Be nuka atud fakadá, sun kuwnulumatin kano kudokabuw kalin umimimin dokdiyámin fakudokabuw beta ko.

Got wanang kinim im finuyámin bakan buumi sung uta ko.

7Got Sinik Abem aka Got ami godin tembako,“kiba kamano atan ayo Got weng kidiliw

namti, 8 kiba yonin bá, ade kilimkawadik kasal im kuásusulsiw tawkeiyámin bá. Kawadik kasal ikaanang iwán sed gisa bakan kámám-siw kawákal Got ayo dawkukumsiw.9 Kale ika itol deng sanung makade bako tade tam kin kal be kimkawadik kasal ika anang iwán sed

gisa bakan ká bidiw naka kukuwseng seng kukuyamsi, kata ikanalami so nalam dakbuyámin souyo imkukumsiw. 10 Beta kaleyonam atin aket kus keinama wengabem takadá weng kitid bakonadino, ‘kinim wanang bidi namweng kidinamámongin banim keinadiwade ika atin nam kukuwleiw uyo mak maek tadoliw banimkei bidiw,’ 11 kayo nam aket kuskeinama keimin Got nalam windawsonu nadi bako, ‘ika yak namfinuyámin bakan kidela kusi uyoyak mak unodiw banim.’ ”

Kalesa.12 Kala kaleyo nalam nikil fikal kamane

kiba kidela ata bom nadiwo kala, masimakuw mak kiba aket fukanin leiw mafakmit kei nadiw kibilim aket tem uyo afankaloliw banim kei nadiwe Got Motabid ayoibik umudawodiw kala. 13 Amsino kanammatam bokabu bo num kal banim. Kalekamane tein bidiw ki, kiba kawkinum kasalafan kalin iyo daw kitid modawa modawabom nadiwo sun kuw afan kal bom nadiwokala masi kanamiwe, ban keimin uyo tadaket wakwayamu ken kukuw kanabuwo,kale nadiwe yak Got mit tem uneminleiw uyo kudáloliw kala. 14 Nuka Yesusaket afan kalin uyo alam kano kamakikiwkanosuduw taw ki keidokabuw, beta Gotalam ufek ufek Yesus kudawsa uyo nu-luso makuw adikum kikiw kudulokabuw.15 Tam dil bakoduw uyo bako,“kiba kamano atan uyo Got weng kidiliw

namti, kudáyámin bá.”Yakeisa.

16 Kale kiba Isadael imi kanoyamsu uyokidela utamin kala. Kale Mosus budeilim gebom ade ata waktudo imadewa Isiwbakan uyo kudá matam abiwe, Got alamweng kano be ki ilim dim bakanyamsa,“kata yanol kawák am weng bo kidila-woduw báno.” Kal bidiwo kayo. 17 Got ayokus ita bada bi itol deng mak bako tam kinkal keisiw ayo kinim kan ata ban keidiw,ika anang iwán sed gisa bakan kawákalfikalanámsiw kala. 18 Kale be watawo ka-leyo bá, Got aka kusa nadano kayo wengkitid kuw bako nada, “kiba nam weng bakonadi bakan mak kuyamokabino.” Yakeisi“kata kiba atin yak mak unodiw banimo.”

Page 324: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 3:19 321 Ibidu 4:16Yakeisa. KaleyoGot ami kanodinwengbak-aba bo kan bakadaba? Kale am bakaba beyakwanang kinimkan ita Gotweng yonbiwim bakayabi ka. 19 Beta kaleyo nuka kalkeidomo, ika afan kalongin banim keidiwo,Got ayo imadála yak finkanin bakan uyoyak unongin banim keisiw kala kalbuw.

41Kaleyo kamaneGot ayo ulumkano kuek

di alam am finkanin bakan kuyamokabino,kalba, ayoweng takadáyaba kala. Kaleyo bekidela ata bomo kala, masi yak kan kawtaGot weng ibik wakudawono, kanabaw kabamasi Got alam weng kanoyamokabi, kalbauyo gew takomamodaw kala. 2 Naka umimit bakan bom nadi “nuka be kidela utabom naduwo ko.” Kalbi be wataw ata bá,Got weng nulum abál mit imi kidimamsiwsung kidel alataw ki nukul nuluso kidibuwkala kale ika kidimsiw, kata mak dakoya-mongin banim keisu. Watawo kaleyo bá,ika kilung tem bo kidibiw kata, ika akettem Got be afan kalongin banim kayo ko.3 Kale nuka yak finkanin bakan unokabuw,be nulum afan kalin dim yak unokabuw.Kale be Got alata bako,“naka aket kus keinama atin kitid weng

kuw bako, ‘ika atin yak namfinkanin bakan bo unodiw báno.’ ”

Kalesa. Be finkanin bakan bo kidel kudon-gin banim kayo bá, kata bo dil suwayokatow kal adikum ufek ufek kidel dausa kalukal kidel kusa. 4Kale alambuk temuyo amfet kal umi sung bako, “Got aka am bokuwdim kal wok adik wakadála banima nadefet dim kal finusano.” Kalesu. 5 Kale sunganung kaw tam bakodi uyo bako, “ika atinyak nam finkanin bakan bo unodiw báno.”Kalesa. 6 Kaleyo be ken madik ika lukbalawakas yak Got ami finkanin bakan unodiwka. Kamakikiw kinim wanang Got wengfinkanin sung kidisidiw, ika bo kudulonginbanim, watawo kaleyo bá, ika Got aket afankalongin banim kayo ko. 7 Kata yak madikika ken finkanin bo ken kudulodiw ka.Watawo kaleyo bá, Got aka atan mak kutiwin takumam, “Kamano” kalesa. Suwayoitol deng mak banimsa katow kal am bemisung uyo Dewit dim kal bakosa, kale bako,“kiba kamano atan uyo Got weng kidiliw

namti, kudámin bá.”

Kalesa. 8 Kale nulum kal Yosuwa akawanang kinim bo bakadu kudew yak kan-odin finkanin bakan bo unse bá. Watawokaleyo bá, nuka nulumkal keidomoGot akaalo um atan bo banimune, alo am kukummak kawákal umi sung bo bakosa. 9 Nakanalam kano mew bakoyami, be afan Gotami wanang kinim ika finkanin mak ulumkano bu bo dil alam ufek ufek kidel ku nadaatan fet dim finusa taw kala. 10 Kale kanata yak Got am finkanin kudulokaba, bealam wok fakusa, kayo yak kal finudokababe kano Got alam ufek ufek kidel kudáyanol finusa taw keidokaba. 11 Kaleyonuka kidela kitid tabe abo naduwo katakanodin finkanin uyo kudulum kala, kalemasi kinim mak yak finkanin bo gew tako-mamodaw banim keidal kala kale dil imikanamsiw taw keidoluw banim, ika ilimafan kalin banim kayo make.

12 Kale Got ami weng be kitid ade sinikso kayo ufek ufek ken kanamoma. Kalewoksek kinang madik kinang madik fidáausu bo ken dam tem wakela yak kun kuekdimin so kun so wakel kudoma, kata Gotami weng bo woksek atud kanodin bo aka-mamsu kayo aka yak num aket tem kalbom nada sinik weng bakaya bom nadanum aket fukanin so kukuw yaknámumokalbuw so uyo taktakyamá bom yaknáminuta kidel yaknámin uta mafak yakanábakala. 13 Got am kin bá be bo ufek ufekadikum misun kalám gu ki bu ade yakodinuta mak akidongin banim. Kayo nuka nu-lum kukuw adikum kanamusuw uyo kideladákafi bakodawum kala.

Yesus ata atin numbokal kayak dukumumisung uta ko.

14 Kale kidela nulum afan kalin dinangbakabuw uyo kidela fakudumo. Watawokaleyo bá, Got Min Yesus ayo tam Gotalam kin dim nulum bokal kayak dukumkeise kayo kala. 15 Kale num bokal kayakaka ken num ban keimin kinkino yakinkinim, aka leiw adikum bo ban keimin tabom num aket takoyamono kanabu tawkanadawsu, kata aka ban mak keidonginbanim keise. 16 Kale nuka fingánin banimkei naduwe wakala dula unom naduwo yakGot ami abin abem min kukáyamin abinunuwo aket budunin dauyam nadano nu-lum imkuku budu kan ata watakoyamake,kalbuw uyo ata dakoyamak kala.

Page 325: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 5:1 322 Ibidu 6:85

Kit so dam so umi sung uta ko.1 Kale Yu kayak imi bokal kayak

walamámsiw, be kinim kuw kinim ilimiwyak tem kawákal waluliwo, aka matamwanang kinim adikum imi abin kudu Gotfet dawkáda bom ban keimin Got waneilkáda bom keimsa. 2 Kale aka alasokinim kayo yak wanang kinim kidela kalkeidongin dako bomkukuwmafak kanabiwiyo akol dakbu itamámsa. 3 Kale akaalami ukul kinim kayo iniman Got waneilkáda bom wanang kinim imi ban keimintakeikanya bom alam ban keimin takeikanbom keimsa.

4 Kale weng mak be atamin kala, kinimmak alam aket tei matam bokal kayak kei-dono kaloma banim, kata be alam Got alatakuw waludano kuw ko. Edon aka kanomGot alata walu dausa. 5 Kale be alatawKadais akal alaso bako, “naka bokal kayakami abin kudulono.” Kalese bá, kataGot atawalu dau nadane bakodaw,“kaba nalamMan, kata kamano naka kalaw

keikami ka.”Akeisa. 6 Ade alo Got ayo godin weng makbako nadane,“kaba walu kamudi sun bokal kayak

keidokabaw ayo Melkiseddek sunbokal kayak taw keidokabaw.”

Akeisa. 7Yesus aka bakan dim bom nadanoakal fikalanámin kalo watakodawoma Got,amanláwin dukum so kinok so kei bom Gotgánalaw bom kitid kuw wis sánlawsa. Kaleafan amiGot amanengdukádawinuyo kidi-lawsa. Be watawo kaleyo bá, aka fibudinade weng kidiw kayo Got ayo bako, “keno.”Akeise kala. 8Aka Got Man, kata kana alamkál funin dukumkudunadano kawákal atinGot weng kidilawin bo kal keise. 9Kale akakawákal atin kinim kidelok kei daudano,aka yak wanang kinim Got weng kidilabiw,imi watakayamin mit kayak keise. 10 AdeGot aka Yesus ayowalu daudamatam bokalkayak Melkiseddek taw keise ko.

Kitid weng bako Got dabadámin bá kalinuta ko.

11Kale nuka weng mit bela seng bakoya-mongin, kata atin fitin dukumkala. Kale bewatawo kaleyo bá, kim kal keidumo kalinuyo lafat lafatongin banim kayo. 12 Kibasuwayo kal Got afan kalesiw, bude kiwsikwanang kinim madik iyo kukuyamongino,kata alo kiba asiki yak kinim kukum ita tad

Got weng uyo alo tow mit kei kukuyaminokalbiw. Kale kiba man katiw muk kuw wanbom nadiwe imin kitid bo wanodiw banimtaw keibiw. 13 Kale kinim kan ata mukwok kuw wanba kaí, am Got yán aboyáminbo sikam tow so unongin danim ade akayaknámin kukumin uta mafak yaknáminkukumin uta kidel kalin bo am kal banim.14 Kata kiba Got afan kalin fasel kei iminkitid wananiw namti, beta kibil kitaká bomkal kei utakun uta mafak, utakun uta kidelkalanokabiw.

61 Kaleyo kamane nuka kamakikiw

kukuyamin bo akamam nukul matamguton sawa kayak keidum kala. Kale nukaalo asiki tow mit kei Yesus Kadais sungkukuyamiw kal keisuw, kawák ki mamadonbom teinámin bá. Kale be ban keimin tabom tudo imadew yak fikalanámin mittem unokabuno kalin so Got afan akaninokalin so 2 wok ban bomin umi mit kalkeimin so kinim teng dew yak Got afankalin dim dawtimin so fikalesiw, ika talátabokabiwo kalin sung so Got am afung amdánawanang kinim taktakokabano kalin sobo kukuyamiw kal keisuw, kayo kiba kawákki mamadonin bá. 3 Kale nuka Kamok ayoau yakon kalokaba namti, beta yak maksokukuyamokabuw kala.

4 Kinim ika ban kei nadiw kutinokabiw,ika yakano yakano ken asiki dumade maekGot mit tem tadokabiwe? Bá be, ika ka-makikiw Got abid tikin min gelemin so GotSinik Abem so uyo kudusiw. 5 Ade ika Gotweng uyo ilim kal kei keno, kale nadiwealam kal kei Got ami kitid uyo am afungafung kal matam misunokabu, kalesiw.6Kale ika ufek ufek bela ibikwakumokabiw,bo ika yakno yakno asiki dumademaek Gotmit tem tadokabiwe? Bá atin leiw banim.Alo bo kanamiw namti, ika Got ami Manayo asawil anak as dawing dákamin dimdáka bomnadiwewanang kinim imkin dimkal win kuwádabiw kala. 7 Kale wanangkinim madik imi Got dakáyamába, be yakbakan weiw seng kudabu taw keiyábiw.Kale bakan uka yak wanang kinim kan itaaing taton sun kaibiw uyo muk dimamutabeyábu. 8 Kata bakan umi dim bo aing-gadom so ulayaw so ki tabebu namti, bosák kun kiding bakan. Kayo bakan buwákbo Got ami gán abumin akfak teinbu. Kaleyanol be kain kidá banimokabu kala.

Page 326: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 6:9 323 Ibidu 7:69 Kale nalam nakanum kasal kiba, nam

kanamin weng bude bakayabi, kata nakanalam kal kiba ban keimin watakoyamok-aba ufek ufek kidel so tadebu uyo kud-abiw. 10 Kale Got aka kikiw ki geleminkinim. Kale Got aka kim wok fakubidiwbo lukuwá kudáloma banim ade aket ku-daw nadiw alam wanang kinim dakáyabom nadiw ulum kano kuek di dakáyamabebiw bo lukuwá kudáyamoma banimkala. 11 Kale num aket dukum uyo adikummakuw makuw kiba kanodin kukuw kidelmimin dok di kudew tabesi nadiwo betakilim kisol kidel uyo kudulin kala. 12Nukanum aket Kadais yán aboyámin uyo kibakakan keiyamámin báyo, yakbuw. Katakiba yakGot afan kalefibuyámin tawkeidinkala. Kale afan kalin ika Got alam wengtakadáyamsa uyo kudokabiw.

13 Kale Got aka awadik Ebadakkamweng takadálaw bako, “naka atin afankanokamokabino.” Akeisa, uyo kinimmakso Got alam akadawsano masi am windawsonudomi banim ka. Kale nadanokayo alo asiki Got alam win dawsonukanoyamokabino, akeisa uyo bako, 14 “atinafan naka kam kinim dá nadine kam láwiyo senga kukamokabi.” Akeisa. 15 KaleEbadakkam aka afan Got alam wengtakadálawsa uyo fiaw dakbu bom leiw fenei badano afan Got alam weng takadálawsauyo kudawsa.

16 Kale wanang kinim ika ufek ufek makweng takadámum kaliw, ika yak kinimdukum ilim win akayamsa, ami win utadawsonuduwo, ilim weng takadábiw uyokitid so keidu afan yakino, kalanábiw.

17 Got am aket yak wanang kinim alamweng takadáyamsa kudulokabiw iyo atinafan kal kei, aka aket bakel dau alam wengmit bakoyamsa uyo kukum kei kudomabanimkalino, kale alamweng takadáyamsauyo alam win dukum dawsonu kudew yaktiw teisa ko. 18 Kale Got aka weng alewkuyamsa mak be alam win kusonin ademak be kanoyamokabino kalin. Kale benuka kidela kal kei fakudum kala. KaleGot aka atin ibakayamin so mak keidomabanim. Kale nuka sakabe yak Got ami mittem wánumo kale naduw yak alam mittem buduw nuka atin nulum kal aka afannum ban keimin watakoyamokaba, kalebe alata kanoyamokabino, kalesa make.19 Kale kanoyamokabino, kalesa uyo nuka

atin mimin dok dibuduw be atin numaket tem kuw kitid moyama naknek fakadáfakubuduw, kayo nuka ken luk bala yak Gotabem tem unokabuw. 20 Kale be Kadaisasik leiw keiyam num gebom wakadá tamunse. Kale aka Got num dakoyamako, kalewis sánlawba, bewatawo kaleyo bá, aka sunbokal kayak Melkiseddek taw keise kayokala.

7Kinim bokal kayak Melkiseddek ami sung

uta ko.1Melkiseddek aka Selem abiw kamokim

ade aka Got abid tikin kayak ami bokalkayak. Kale Ebadakkam so alam kinimso ika wasi ginan ká bom nadiwo kamokkamok kinim mit alalew bidita anik anikkeiyam imadá nadiwe leiw tad bomnadiwoEbadakkamayoMelkiseddek leiw atamane,ata tabe daw kinim dádano. 2 Ebadakkamayo alami ginan ká bom ufek ufek gu nan-gal kal dakiyam tada uyo kudew tad kutinadale gu makuw mak Melkiseddek ku-dawsa. Kale kamakikiw Melkiseddek alamwin mit ayo kidel keiyámin umi kamokkalin ade Selem kamok kalin umi mit beabino kalin umi kamoko kalin ko. 3 KaleMelkiseddek ami akun alaw sung so kinimmit sung so dausu sung so fikalesa sungso be mak Got buk tem bongin banim.Kale aka alam kanom sun biyámin bokalkayak ade aka Got Min alataw. 4 Kaleyobe atam kal keidomane, Melkiseddek ayoamsun ka kalesuw, be watawo kaleyo bá,Ebadakkam aka win so ade Isadael kayakimi awadik, kata alo ata tabe ufek ufekgu nangal kal wasi ginanom kuduwsa uyogu mak Melkiseddek kudawsa kayo kala.5Kale Melkiseddek ayo Yu Kayak imi bokalkayak keiyamsa nam, nuka Ebadakkam amufek ufek gu nangal kal um gu makuwmakMelkiseddek kudawsa umi mit uyo kal kei-dongino ka. Kale Ebadakkamami alanámsayanol kawákal Got ami godin sawa abemuyo Isadael kinim wanang bakoyam, “kibakibilim ufek ufek gu nangal kal uyo gumakuw mak Liwai bokal kayak kuyamino,”kalesu uyo watawo kaleyo bá, ika kilimmit makuw kayo kala. 6 Kinim Melkised-dek bela Liwai ami kinim mit bá, kataaka Ebadakkam ami ufek ufek gu nangalkal um gu makuw mak kudu nadale ku-dawano kayo Melkiseddek ayo Ebadakkam

Page 327: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 7:7 324 Ibidu 7:26daw kinim dása, be Got alam weng takadákanodokabuno kalesa uta kudusa kala.7 Kale nulum kal Melkiseddek ata dukumEbadakkam ata katiw, be watawo kaleyobá, kinim wanang adikum kal keidomo,kan kinim ata yak kinim kukum daw kinimdákaba namti, ata dukum ade daw kinimkei dauda kinim ata katiw so kala. 8 Kalenulum awadik kasal kinim abem kei bomnumufek ufek gunangal kal umi gumakuwbudumásiw iyo fikalenámsiw, kata Got amigodin weng uyo bakoyam, “sun biyáminkinim Melkiseddek ami gu nángal kal umigu makuw kudusano.” Yakbu. 9 Kinimmadik ika bako, Liwai aka Ebadakkammuduw kas, kata aka ufek ufek gu nangalkal umi gumakuwuyo Ebadakkam ami dimMelkiseddek kudawsano, kalbiw. 10 Kalebakabuw ami mit ayo ki Liwai be daudon-gin banim, kata Liwai alam imanok maekman keisa ayo Ebadakkam ami gum temalana badano Ebadakkam ata ufek ufek gunangal kal umi gu makuw uyo Melkised-dek kudawsa, kayo nuka bako Liwai ayoEbadakkam ami dim kanamsano, kalbuwkala.

11 Isadael wanang kinim imi sawakudusiw uyo bako, “Liwai kinim mit iyomatam bokal kayak kei nadiwe bokal kayakilim wok uyo faku dudew tabin kala.”Kalesu. Kale ika ilim wok tabuyámsiw,kata wanang kinim iyo ilim kanom atinkidel keidongin banim kala, kaleyo Got ayoalo bokal kayak kukus mak Melkiseddekami kinim mito kal dabadála matam tasa,kata aka bokal kayak Edon ami kinim mitmakuw bá. 12 Kale Got ayo bokal kayakkinim mit kukum walu imtisa kala kaleyosawa abem uluso kukum keiduk kala.13 Kale alokso bokal kayak, Kamok Yesusmatam tase, kata aka amimit ayo Liwai amikinim mito kal bá, kata aka am kinim mitbe kukum ade ami kinim mit ayo kinim somak matam bokal kayak keimongin banimkeiyámsiw. 14 Kale wanang kinim adikumiyo kal keidomane, num Kamok Yesus ayokinimmit Yudda kal dausu ka, kalbiw. KaleMosus ayo kinim mit Yudda imi guton somak bakoyam nadano ika walu imudiwmatam bokal kayak keimin so mak kalesabá.

15 Kale nuka atin weng mit bela kideladakat kale kal keibuw, be alokso bokalkayak Melkiseddek taw matam tase kal ko.

16 Am bokal kayak keise be kinim imi sawaso kinim imi kukuw so umi dim matamtase bá, kata aka alam kano sun biyáminkitid umi dim matam bokal kayak keise, betow atin banimámin so bá kala. 17 Kaleyobelami mit beta Got alami godin weng uyobako nadule,“kaba sun bokal kayak kei bom Melkised-

dek taw keidokabawo.”Akeisu. 18 Kale bude afan dil sawa abemuyo fakodiw yak abesu uyo watawo kaleyobá, umi kitid banim ade uka ken kinimkail bá takeikuyamomu banim kayo kala.19 Kaleyo sawa abem Mosus ami wanangkinim dauyamsa be wakbak kidela imuduGot ami kin dim ken keidoliw banim kala,kaleyo kamano Got am alokso leiw makbisuyamase ayo ki atin kidelok ade sawa boakamamsu, kale leiw belata ki nuka tol kuwtad Got mewso tademongin uta kuw make.20 Kale alokso leiw be, Got ayo alo alamiwin dawsonin weng kuw bakamámsa, kaleLiwai kinimmit imi bokal kayak walamám-siw ayo kano Got ayo win dawsonin wengmak so mak bakoyamsa bá. 21Kata Got akaKadais bakodaw,“Kamok alam win dawsonu nadane bako,

‘naka aket kukum so bakel daudomibanim, kale kaba matam Melkised-dek taw kei nadawe sun bokal kayakkeidaw ko.’ ”

Akeisa. 22 Kale beta kaleyo Got ayo Yesuswalusa be nulum kal keidomo alokso abinokalin bo atin kidel kei dil abino kalin boakamamsu. Watawo kaleyo bá, Yesus ayoadikumGot alamweng takadá kanoyamok-abino, kalesa uyo kin dimam faku be kayokala. 23 Kale abino kalin alew imi kukumkeida kukum keida aube ayo ki kamakikiwabino kalesiw bo kidel bá, be watawo ka-leyo bá, alo bokal kayak mak fikala ka.Kale alo kukum dawtidiw matam am abinabem kudu kuduin kayo kala. 24 Katabokal kayakYesus aka alamkanomsunkuwbiyámin kayo kukum so mak tade tow abinabem kudulodiw banim. 25 Yak wanangkinim kan ata Yesus ami sok dim tad Gotatamon kala ayo ki aka ken atin kail bátakeikuyamokaba, watawo kaleyo bá, akasun Motabid ade aka Got so bom kim lukGot gánla bom be kayo kala.

26 Kaleyo Yesus aka utam yaknámin utaiwa buduw kale kuyamába, kayo nukaYesus ami abin abem kukuw umi sung utabakayabuw. Kale aka kinim abem ade

Page 328: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 7:27 325 Ibidu 9:1ami ban keimin banim ade aka yak kinimban keimin faleyamin banim, kayo Got ayodew tam abid tikin kal Abin Atin Abemdukum wakudawase kala. 27 Yesus aka yakbokal kayak madik taw bá. Aka alami uyoban keimin sono masi sun kuw am makuwmakuw uyo iniman so mak anku waneilkáda bom nadano alami ban keimin usikmo nadane kinim imi ban keimin uta yanolkeiba bá. Kale aka alami dam bu ki inimantaw keidune adikumwanang kinim imi bankeimin Got wane ilkádawin uyo bidmakuwmoda be ki iniman wane ilkádawin uyoatin sok wakadáse. 28 Kale Mosus ami Gotsawa abem bakoda ta bom kinim wala badamatam bokal kayak keimámsiw. Ika balutabomnadiw ban keibiw, kata yanol Got alamwin dawsonu kanodokabino, kalesa umimatam dam keisu uyo alam man walulamatam bokal kayak kidelok keise, be alamkano sun sun bokaba ko.

8Yesus ata num bokal kayak ko.

1 Kala kaleyo nuka bela ata kanamkalumo, kalbuw uyo num bokal kayak makam win be Yesus. Kale aka abid tikin Gotami abin abem iwkuk tein nadane 2 aka Yolam atin tow bokal kayak kei nadane wokfaku be. Kale Yol am be kinim ita kidelginesiw bá, kata be Got ata ginesa kala.

3 Alo Yesus Kadais aka alaso alami ayoGot wane ilkádaba, be watawo kaleyo bá,bokal kayak adikum ika ikil ilimi be kanoufek ufek kukada bom nadiwe wane ilkádabom keimino, kale walu imkansiw make.4 Kale aka bakan kadákal be nam, akabokal kayak keidoma bá, watawo kaleyobá, alo isik sawa abem abo bokal kayakwalu imudiw matam Got ufek ufek waneilkádabiw kayo ko. 5 Kale bokal kayakimi bakan dim am wok fakanaliw bo madaabid tikin atin dam kanabu bumi kit utaka. Nuka bakan dim Yol am bo utam kalkeidomo abid tikin atin dam Yol am boulutaw ka kaloluw kala. Kale be watawokaleyo bá, Mosus ayo mewso Got láw Yolam ginedáwono, kanamane Got ayo bako-daw, “kaba amgu Sainai tikin kal nalasoalom kukukamsi alataw ki kidela uta fimsikiksi ginedalo.” Akeisa. 6 Kale dil bokalkayak imi wok kuyama fakuyámsiw, bo ka-mane bokal kayak Yesus ami wok kudawafaku be uta ta bom akayamsu. Be alokso

abino kalin uta ta bom dil abino kalin aka-mamsu ulutaw. Watawo kaleyo bá, aloksoabino kalin uyo kudew yak Got alam wengtakadáyamsa umi dibu kayo ko.

7 Kaleyo kamakikiw abino kalin uyomafak banim nam, alo alokso abino kalinbo watawo kale abin kudomu banim. 8KataGot aka ilim kukuw mafak uyo utayamnadano kayo alam buk tem bako,“naka Kamok nalata bela bakayabi, kale

am ade dána tadbu kayo nakaalokso abino kalin uyo nalamtadane, nalam wanang kinimadikum Yudda kinim mit so Isadaelkinim mit so im tadiw kal kan-odokabi. 9 Kale nam kanodokabibe suwayo awadik kasal so numabino kalesuw taw bá. Kabadákami am dánámin kal naka nalataimadew Isiw bakan kudá matambe tasi, kata naka ibik wakuyamimadási uyo watawo kaleyo bá,nam weng kidela dau nadi abinokalesi uyo mak kidiliwo bá kayokala. 10 Kaleyo am dán tadokabuuyo alokso abino kalin uyo Isadaelkayak so kanoyamokabi. Kale nakanam sawa abem ayo kudew yakgebom dáyam nadine atin kudewyak ilim aket tem kutiyamokabi.Kale nata kuw ilim Got ade ikanalam kinim kala. Ika Got makuwnalafinwin kufánamokabiw. 11Kalekinim so mak ilim kinim duw ifinbakoyam, ‘kiba Kamok kal keidino,’yakanokabiw bá, be watawo kaleyobá, ika adikum naka kal keidokabiwmake, kinim win so kata keidomaade win banim kata keidoliw, ikanaka kal keidokabiw kala. 12Kaleyonaka kinkino, yakei nadine imban keimin uyo lukuwá kudáyamnadi makso fukan dádomi banimkeidokabi.”

Yakeisa. 13 Kale Got ayo alokso abino kalinbo kidel kuse, kayo dil bo alokso ta bomabin kudusu kayo bo simidasu. Kale ufekufek bo simidokabu namti, bo mewso ban-imokabu ka.

9Dil abino kalin akfak tem suksukin sung uta

ko.1 Got kamakikiw dil abino kalin kidel

daudane, ulum sawa uyo wanang kinim

Page 329: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 9:2 326 Ibidu 9:15

dakoyama Got suksukin kal kei nadiwekinim iyo Yol am Got suksukin am ginesiw.2Kale kaín Yol am be bán alew dako dausiw.Kale kamakikiw wakas tam bamin bán beGot fet dawkádawin tebol mak gidá budetabem kutimábiw ade yakom ulum bánmakgidá yakom kutisiw. 3 Ade alo ilim kaldukum iw kadákal kutisiw umi ibiko abinkaw tam utane Abin Atin Abem. 4 Kalekal fiw kidel fumin bán be tum gol tuwgigi namo dausiw. Kale bán kaw tam kalabino kalin Bokis Abem dim tum gol tuwgigi namo kusiw bo kaw tam kal kutisiw.Kale Bokis Abem be Got abino kalin umikit ude kabu, kale Bokis Abem tem be kaukufek ufek alewbino abusiw. Kale mak beEdon ami kafulok as ling tabesa alo makbe ket katiw mak tum gol kal gigi namodausiw tem kawák ayo mana budet kalbiwumi abusiw ade alo mak betane tum butkom alew dim Got sawa abem nangal kalgodusa uyo kuti ausiw. 5 Ade tam abinokalin Bokis Abem miw dim atane enselalew kit imi bad bad falala tada tada dokmosiw. Kale imi bad bad akfak tem miwdim bewák kal iniman kaim uyo dew tadebidiw, Got ban keimin lukuwá kudáyaminbán kalesiw. Kale iniman mew ensel tawalew imi bad bad so kiksi imtisiw be abidtikin Got ami lamlam so iyo bakoyam Sed-abim yakbiw ita kala. Kale kamane nukaken adikum mit dákafiyam bakayamoduwbanim.

6 Kale ika kaw tam umi ufek ufek uyoadikum kano dawtiduw ka. Kale nadiwobeta am dánámin makuw makuw uyokinim bowál iyo tam kamakikiw wakas tamunemin Abin Abem kal une bom nadiwoilim wok uyo fakuyábiw. 7 Kata bokalkayak ata kuw tam Abin Atin Abem iwkukbe unemala ayo ki itol makuw makuw bealam am dánámin makuw kutisiw uta kuwtam unemala ko. Kale ulum kanamin amdánaba, be aka tam Abin Atin Abem une-min aket so mak fukanoma banim bada biiniman kaim kuw ilu kudew nadane tamBokis Abem miw dim fukadá nadane alamban keimin so wanang kinim kal keidonginbanim duyo kale ban keibiw so uta Gotkukádawámsa. 8Kale bemi kukuw be SinikAbem alata kuku nadano yak Abin AtinAbem unemin leiw be kama bisudonginbanimo, kalanámsa. Be watawo kaleyo bá,dil Yol amuyo kano biyámsu kayo ko. 9Kaleim kanamámsiw bo kamane kanabu umikit. Kale bo kuku naduno bo ken kinim Got

wane ilkáda bomGot ufek ufek fet dawkádabom keiba, bo ken kinim kanaba aket bekanodawa, Got kin dim ken keidoma banimkeiyámsiwo, kalbu. 10 Got aka mak bakonada, “wanang kinim sawa abem abobidiwika atin keno.” Yakeisa bá, be watawokaleyo bá, sawa abem bo ilim wanin fulufalein so ilim wok ban bomin so umi sungkuw kayo ko. Kale bo yak aket tem umibá, mada bude dam umi kuw ka. Wanangkinim ika sawa abem be kano abo kudewtabe bidiwo Got alata alokso kukuw boYesus dim kidel kuse.

11 Kata kamane Yesus ata matam aloksokukuw leiw kidel ku kamane umi bokalkayak keibe. Kale aka tam abid tikin YolamAtin Abemdukumyak unse be kinim itaginesiw bá ade be sák bakan dim kaín Yolam taw bá. Kala kaleyo wanang kinim iyoken luk bala yak Got mit tem unodiw kate.12Ade alo bakan dim kadák bokal kayak imitam Abin Atin Abem Got teinbe unemám-siw uyo iniman wane ilkádawin ami kaimuta kudew unemsiw. Kata Yesus ami tamabid tikin Yol am abem unse atane alamkaim uta kudew tam unse, kata inimankaim uta kudew unse bá. Kale aka adikumwanang kinim imi ban keimin moyamasebe bid makuw mo fakadá adikum num bankeimin moyamase. 13 Kata dil wanangkinim ika inimanmeme kaim so kau kimakkaim so kau man kaín tabin kiw so tuwdew yak wanang kinim ban keimin so iyosausau dok moyamiw ban keimin banimyamansu. 14Kale ika bo afan kanamámsiw,kata atin Yesus Kadais ami kaim tuw imkidelba bu utamum. Aka Sinik Abem sunbiyámin dim alami uyo Got wane ilkádawinkidelok kei Got wane ilulawase. Aka numkanodinwokmit banim fakubommaekGotkin dim ken keidokabuwo, kalin uyo kukankeiyamnada alam kaim tuwnum aket tetinuyo kidel kuyama, nuka ken Got Motabidwok fakudawokabuw kala.

15 Kale belami mit ata Got ayo YesusKadais walu dabadála madák Got tadakinim tadiw alokso abino kalin umi iwkinim tanong kon keidano adikum kinimwanang kan ita Got gán dáyama iyo tadalami kei nadiwo adikum ufek ufek kidelokalam weng takadá kuyamokabino, yakeisauyo kudulin kala. Kale kinim wanangkan ita dil abino kalin umi akfak tembom ban keimusiw iyo ikil iliso Got wengtakadáyamsa uyo kudulokabiw. Watawokaleyo bá, Yesus fikalese ayo ban keimin

Page 330: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 9:16 327 Ibidu 10:5umi laban tem unom ban keimin mo taláimadáse, kayo Got aka ken bakoyam, “kibaatin kidelo,” yakba kala.

16 Kale naka abino kalin umi mit sungbakoyamono kanami kala. Kale kinim makyak kinim kukum mak bakodaw nam fikalikayo nam ufek ufek kudálokabi bo kudu-lalo. Kale weng bodawokaba, kata kinimaka kamakal yak ufek ufek weng bodawsauyo kududoma banim. 17 Ade aka sákkuduloma banim kudá sada si, kinim ayoatin afan fikala ka, kaleyo kuw ko. 18 Betakaleyo dil abino kalin uyo mit keidonginbanim kano budu bi wane ilkádawin kaimuyo kidel kutiyo kuw kanamámsiw. Bewatawo kaleyo bá, kaim uta kuku naduneufek ufek be atin fikalebuno, kalokabukayo ko. 19 Kale Mosus aka wanang kinimadikum sawa abem bakoyam nadane betadák as bawlim dew faku nadane siwsiwkalim sok kas so as bawlim so tuw dokdoku gine nadane dew dák buduma kaukaim so wok so tem kudákabi nadaneadikum wanang kinim kaim sausau doksányam bom nadane sawa abem fut ukulkaim so wok so sausau dok sánmam bomkeimamsa. 20 Aka be kanoyam nadanekinim wanang bakoyam, “kaim belata tabom abino kalin be mit keida. Kale Got akabakoyam, ‘kidi abodino.’ Yaka ko.” Yakeisa.21 Kale leiw makuw be ki Mosus ayo kaimdabudu nadale sausau dok láw Yol am uyosánma bom nadane yak Got win kufádawinufek ufek uyo sausau dok sánmam bomkeimsa ko. 22Kale be atin afanGot ami sawaabem uyo bako, “mewso ufek ufek adikumuyo wane ilkádawin kaim uta ta bom baimginga kidel imuduno, kalesu, kata waneilkádawin kaim banim be Got aka ken bankeimin uyo lukuwá kudáyamoma banim.”Kalesu.

23 Kale Yu kayak im bakan dim banbomin kukuw bo mada abid tikin umdam kanabu umi kit kuw kayo ban bominufek ufek uyo kaim tuw baim banimakukanábiw. Kata iniman wane ilkádawinbo ken wakbak abid tikin Yol am uyokanamodiw bá, katam be wane ilkádawinatin kidelok kuw ko. 24 Kaleyo Kadais ayotam kinim kuw imi Yol am ginesiw be tamunsa bá. Kale bo abid tikin Yol am umikit kuw kayo aka bu kudá tam abid tikinatin dam Yol am bom nadano numi bokalkayak kei bom Got dákadála bom dakoy-

amo ak bom alam kin dim tod be kala.25 Kaleyo Yu Kayak imi bokal kayak ayotam Abin Atin Abem unemámsa be inimankaim so kudew tam unemámsa uyo itolmakuw makuw ayo leiw makuw mo tamutademámsa, kata Kadais aka kanaba bá,aka alo tam alo tam kei bom nadano alamkaim uyo Got wane ilkádaba bá. 26 KaleYesus aka bo kanamon kalesa nam, akasun kuw un bi tow bakan mit keibisakalo asawil fikale fikale keim tadongino,kata kamane afung wakadá bid makuw momisuna nadane adikum be wanang kinimim luk dudu fikale nadane adikum bankeimin uyo alam dam wane ilkádawin tuwtakan keiyamase kala. 27 Kaleyo adikumwanang kinim iyo bid makuw mo fikalok-abiw ki, beta yanol Got ayo taktaka imu-dokaba kala. 28 Kaleyo beta Kadais akalalami awánsin bid makuw mo ban inimanfakadulin kei nadale adikumwanang kinimimi ban keimin takan keiyamase. Kaleaka asawil makuw kin gubu daw misunteidokaba be ban keimin takan keiyamono,kale nadano bá. Kata aka yak kan wanangkinim, kan ita alam leiw fen bom bidiw itakail bá takeikuyamono kale tadokaba ko.

10Yesus be adikum num Got wane ilkádawin

ko.1 Yu kayak imi sawa abem bo mada Got

ami yanol ufek ufek kidel kuyamokaba umikit. Kata bo atin kik fitin umi dam bá.Kale bemi mit ata sun kuw itol makuwmakuw uyo wane ilkádawin kukuwmakuwbe ki fasiki fasiki bom wanang kinim leiwfen bom maek Got mit tem tadiwo Gotsuksuklawumo kalsiw be ken atin kidelaimudomu banim. 2 Kale wanang kinim imiGot suksukin uyo atin kidel ban keiminbanim nam, ika ban keimin fatom so makkeiyamoma banim kei nadiwe alo maksowane ilkádawin uyo kudew tade modiwbanim keidongino ka. 3Kata wanang kinimimi sun kuw itol tadenbu tadenbu uyoulum kanom wane ilkádawin iniman uyokudew tademsiw, kale bo kukuyam nadunobidi ban keimin wanang kinimo, yakbu.4 Be watawo kaleyo bá, iniman kau kimaksomeme so imi kaimbe kenbankeiminuyoatin takan keiyamu banimomu bá kayo ko.

5 Bemi mit ata Kadais ayo madák bakannadane Got bakodaw,

Page 331: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 10:6 328 Ibidu 10:26“kaba, iniman kaim umi wane ilkákamin so

fet dawkákamin so uyo mak kudu-lomi báyo, kalesaw. Kala kaleyokaba nam dam uyo kidela kunam-saw kale naka wane ilukamokabi.6 Kale kinim wanang imi inimanfu bi kudew tam wane ilkákaminbán dim kuti kalamwin kufáka bomnadiwe ayo iniman wane ilkákamintuw ban keimin sánuw kaí, kalaná-maliw, kata kaba bako nadaw kenokalongin banim keiyábaw. 7 Kalenaka bako, ‘Got kadák fenal! Nakatad kalam kanodalo.’ Nakbawuyo kanodono kanami. Kale nakanalami uyo wanang kinim imi bankeimin luk dudu fikalono kali. Kalebuk tem be nalam guton bakosukayo, ‘Got kaba, kalakabi ka. Nakakalam aket kanoyo nakbaw uyokanodokabi.’ ”

Akeisa. 8 Kale kamakikiw aka bako, “kaba,iniman kaim umi wane ilkákamin so fetdawkákamin so uyo mak kudulomi báyo,kalesaw.” Kalesa be sawa abem uyo bakokanamino, yakeisu, kata aka bu báyo kalesaka. 9 Alo aka bako nadale, “Got kaba,kalak kábi ka. Naka kalam aket kanoyonakbaw uyo kanodokabi.” Akeisa. KaleGot ayo dil wane ilkádawin uyo banimaku nadane Yesus ami alam alokso waneilkádawin uta dil umi abin kuduse kala.10 Kale be watawo kaleyo bá, Yesus Kadaisayo Got kanodalo, akeise uyo kanodane,wanang kinim adikum numi ban keimingine imusa be alam dam tuw Got waneilkádawin be alam bid makuw mose be ki,alam kamano so ulum kano sun bokaba.

11 Kale Yu Kayak im bowál adikum iyoilimi wok uyo sun kuw faku bom nadiwoufek ufek ulummakuw bu ki wane ilkádawbom keimámsiw, kata wane ilkádawin beken mak ban keimin umi fatom atin takankeiyamongin banim. 12 Kata Yesus Kadaisaka alam dam uyo bid makuw fakadá numban keimin umi laban wane ilumamse, beulum kano sun sun bokabu. Kale akakano 13 nadane tam Alaw Got teng iwkukokal tein sada si, Got ayo alam wasi iyoimadew tad alam kitid akfak tem imti-dokaba. 14 Kale Kadais alam dam makuwmo Got wane iludawse tuw wanang kinimabem kei imkanba, ita kidel kei imuse, kalebe atin banimoma banim.

15 Kale Got Sinik Abem aka alasino bumisung uyo bakoyam,

16 “naka yanol wanang kinim so abinokalokabuw ko. Kamok weng kalesa.Ade naka nalam sawa abem uyokudew yak ilim aket tem teiyamnadine gebom temgoduyamokabi.”

Kalesa. 17Ade alo aka bako,“naka kinkino yakei nadino im ban keimin

so kukuw mafak so uyo lukuwákudáyam nadine atin makso fukandádomi banim keidokabi.”

Kalesa. 18 Kale aka num ban keimin uyolukuwá kadáyamase, kayo iniman kudewtad ban keimin takeik kanin uyo banimasu,kayo makso kanamoduw banim ka.

Ulum kano maek Got mit tem ki bum kala.19 Kala kaleyo, nalam nikil fikal kiba,

nuka nulum ban keimin fatom uyo banimuluk bala kei suduw, kayo nuka ken atudkuw fakadá Yesus fikalese dim tam AbinAtin Abem uyo unoduw ka. 20Nuka aloksoleiw Yesus Kadais sinik so dam tem yakAbin Atin Abem tem unoduw ka. Yesusami dam be ilim kal dukum kufo tam AbinAtin Abem unemin umi abin kuduse utako. 21 Nulum bokal kayak dukum ata Gotami Yol am bo kin mo be kayo nuka kentam Got atamokabuw, 22 kayo maek atinwok tuw ban bomin bo naduwe nuka aketkidel kuw fukanin so atin Got afan kalinso aket fatom keiyámin banim so umi dimmaek Got mit tem tadum kala. 23 Kalenuka mimin dok diyámin sung wanangkinimmadik bakayabuw uyo atin kitid kuwfakudum kala. Watawo kaleyo bá, nuka nu-lum kal Got aka alam weng takadá kanoy-amokabino, yakeisa uyo afan kanoyamok-aba. 24Kale nuka ken leiw fen bom akanumaket kudawa kudawain kukuw so kukuwkidel fakuyámin so uyo kuw kitid modawamodawayum kala. 25 Kale Got wanangkinim gu numi tada tada bom dakodawadakodawain kukuw uyo yak wanang kinimmadik imi kanamongin banim itaw keiminbá, kata nikil nuka akanum daw kitid modamodain kukuw uyo kidela tamso tamsofaku suduwo kala, kale kilim kal Yesus amitademin am afung am uyomew tadbu kala.

26 Kale nuka nulum kal kei Kadais ayonum ban keimin takan keiyama, nuka beafan kale suduw uyo alo aket fukan dá bankeimumo kaluw namti, atin alo wane ilká-dawin maksono masi alo wane ilulawuwnum ban keimin takan keiyamokaba bá

Page 332: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 10:27 329 Ibidu 11:6kala. 27 Kale be ban keimin wane ilká-dawin kukuw bo atin banim, kale nukaalo ban keimuw kaí, alam bede taktakinso Got ami keng as kainin so umi tad immafak dádokabu atud ki fingán bom feninka. 28 Kale kinim mak Mosus ami Gotsawa abem daudawsa uyo bo lukel bada kotkidimin kinim ayo fen dá afan dam ata-mokaba ayo ki kinim alewo alewbino kinwala atabiw namti, kot kidimin kinim ayokinkino kalongin banim fikalako, yakansa.29 Kim aket yak kinim Got ami Min ayoatin kun falali akongin banim keibe, beyaknodawokabiw. Aka kaek fen abino kalinumi kaim kanodawa kinim abem keise uyoutam nadane bo kaim abem báyo, kalba.Be aka Got ami min gelemin Sinik Abemayo atafiba. Kayo aka atin Mosus sawalukelin imi sok gei tabamin uyo akayamatin tamso sok gei tabamin mafak uyo kenkuduloma ka. 30 Kale nulum kal Got akabuk tem bako, “nata kuw kim kukuwmafakmafak kanamáliw yán uyo kuyamokabi.”Kalesa. Ade alo sawil bako nada, “Kamokayo alam kinim wanang iyo taktaka imu-dokaba.” Kalesa. 31 Kaleyo Got Motabidatin dukumkitid soimami imadew faku sokgei imudokaba uyo ki atin mafak seng ko.

32Kiba finang dá utamin, kamakikiw Gotweng tatun afan kalesidiw atan kabadákuyo kiba abin mafak teinámsiw be seng,kata kiba kitid tabe bo akamamsidiw.33 Ade kinim wanang ika ididiya bomnadiwe mafak kuw keiyámsiw ade alo yakwanang kinim madik iyo kalam kin dim immafak dákamsiwo, kibil yak wanang kinimmadik iyo kilim kin dim im mafak dák-abidiw, kiba aket budunin dauyam kinkino,yakbiw. 34 Ade alo kinim madik iyo sokgei imkan bidiw kinkino yak bom nadiwekim ufek ufek adikum dakiyábiw uyo bokinkino yakanámsiw, bo watawo kaleyo bá,kiba kilim kal keidomo kim ufek ufek atinkidelok seng sun bokabu uyo abid tikin kalbu kayo kala.

35 Kaleyano, kim atud fakadáyamin uyokudáyamin bá, kala watawo kaleyo bá,kiba yanol ufek ufek yán kisol dukum kuwkukáyamokaba. 36 Kale kiba kidela dakbubeta ken Got alam kanamino, yakba uyokidel kuw faku nadiw kilálokabiw, betaadikum ufek ufek alam weng boyamsa uyokudulokabiw kala. 37Kaleyo Got ami godinbuk tem bako,

“kinim alam tadono kaleba, aka tadokabaade aka alam tademin atan uyoakamam tow so keidoma banim.38 Kale nalam wanang kinim kidelkuw tabesiw ika ilim afan kalindim ken bokabiw. Kata kan ataibik wakunamokaba kaí, naka asokalfalawomi banim.”

Kalesa. 39 Kata nuka mul wakudaw kalomakalo keisuw wanang kinim bá, nuka nu-lum afan kalin dim kail bá takeikuyamsawanang kinim make.

11Afan kalin umi mit uta ko.

1 Kale afan kalin mit ade bela ka,Got aka weng takadáyam kanoyamok-abino, yakeisa uyo nuka utamoduw banim,kata nuka nulum kal be atin afan adefakubuduw ade alo ufek ufek madik bofakudongin banim, kata nuka atin nulumkal bo fasko álomo afan yanol kudulumkala. 2 Kale dil nulum abal mit ika ilimGot afan kalin dim, aka ken keiyo kalekalfalyamsa.

3Kale nulum afan kalin dim kal keidomoabid so bakan so ufek ufek adikum uyo Gotweng kuw bakoda matam tasu kala. KaleyoGot ayo ufek ufek utamoduw danim ulutaki kidel kudá matam ufek ufek utamábuwkeisu ko.

4 Kale Ebel aka alam Got afan kalin dimami Got wane ilkádawin uyo Kein ami Gotwane ilkádawin akadaw atin tamso kidelkeisu. Kale Ebel alam afan kalin dim Gotayo bako, ‘kaba keno,’ akeisa. Be watawokaleyo bá, Got ayo am siwsiw wane ilká-dawin uyo kalfaludawsa. Kale Ebel akafikalesa, kata alam afan kalin dim kamanekinim wanang ika am sung uyo ulum kanokidibiw ko. 5 Alo Inak ayo alam Gotafan kalin dim aka fikalesa bá, kata Gotmadák dew tam abid tikin unsa. Wanangkinim iyo fen bom atamodiw banim keisiw,watawo kaleyo bá, Got madák dew abidtikin unsa uyo Got godin weng bako nada,“Got ayo Inak kalfaludaw nadane dew un-sano,” kalesu kala. 6 Kaleyo mew kinimteinu mánu be afan kalin banim be kenGot kalfalin kudawodaw banim. Kale kinimwanang kan ata maek Got mewso tadonkala kaí, aka Got Motabid be atin afankaleba kuw ade afan Got aka yak atin ata-mono fenba, aka afan yán kudawokaba bekale audokaba beta ko.

Page 333: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 11:7 330 Ibidu 11:267 Kale Nowa aka alam afan kalin dim

Got ami kanodokabino, akeisa bo aka kidelamit kal keidongin banim, kata aka afankale nada siw gineda alam muduw alimalso alami so alam kadel so iyo Got kail bátakeikuyamsa. Kale Nowa alam afan kalindim aka kuku nada bakan dim wanangkinim ika mafak keibiwo, kalesa ade Nowaaka alam afan kalin uta kanodawuno Gotayo aket kalfalin kudaw keno, akeisa.

8 Kale Ebadakkam alam afan kalin dimGot aka bakan mak weng takadálaw nadalegán dá bakodaw, kabadák badaw bo kudáyak kal unalo, akano, Ebadakkam ayo afankale nadale Got weng kidilaw alam bakanbe uyo kudá nadale yak Got bakan wengtakadálawa kal unsa, kata anang bakan umiyak unsa uyo am kal banim. 9 Kale akaalam afan kalin dim alokso bakan Got wengtakadálawsa uyo abiw fingto alanámsa,kata aka buwák sák fitad kei bom sew amalanámsa. Kale be alafin bá, kata awadikkasal Aisak so Yekkow so iliso bewák ko-tadang kei sew am kal alanámsiw. 10 KaleEbadakkam aka am mak kidela ginedon-gin banim keiyamsa uyo watawo kaleyobá, alam aket Got atin afan kalin uyo atindukum keidune kal kei Got abiw afalikdukum kidel kuw tabesu ulum kano sunbokabu uyo kunamokaba ka, kale nadanokayo umimimin ki dok di bomkanamámsa.

11 Kale Ebadakkam ayo ken matam manso keidokabi kalanámsa uyo alam afankalin dim aka bako, naka faselbi kalese bá,alam kasen sun Seda ukul fiyum, kata akaalam kal kei Got ami weng takadálawsa bomatam dam keidokabu, kalanámsa. 12 KaleEbadakkam aka atin fasela kimi kalonokanaba, kata aka kinim makuw mada alamdim kal kanamin low iyo matam abid tikinmilum taw ade wok ningning taw dingbakodolaw banim keisu. 13 Beta adikumkinim afan kalin bidimi bakodi, ika Gotalam ufek ufek adikum weng takadáyamsauyo kudulongin banim dako alom fikale-sidiw, kata ika mimin dok di yanol kudu-lokabuw,. kale nadiwade ika kalfalámsiw.Kale ika bako nadiw, bakan be kadák boatin bakan bá mada bo kikiláw bakan kuwka, kalanámsiw ade ika fukan dádomo,nuka bakan budák láw kotadang keibuduw,kalanámsiw kala. 14 Kale nuka kal keiim kanodin weng bakosiw bo ilim abidtikin atin bakan biyama bu, buta fenámsiw,kalum kala. 15 Kale ika aket tetu asiki

nulumbakan unumkalesiw nam, ika bakandim budák umi ufek ufek kidel ta bom akettakoyamongino, 16 kata ika abid tikin ufekufek kidel uta fukanin kuek dimam unsiw,kayo imi bako nadiw Got be nulum Gotokalanámsiw, be Got aka fatomso keidomabanim, watawo kaleyo bá, aka abid tikinabiw dukum kidelyaba kayo ko.

17 Kale Got ayo Ebadakkam wengtakadálaw Aisak ami dim kal kam láw uyomatam sengokabu, akeisa, 18 kata alo Gotayo Ebadakkam bakodaw, “kalam manAisak ayo angku wane ilunamalo.” Akeisa,uyo watawo kaleyo bá, Got aka Ebadakkamami afan kalin dawkukudono, kale nadanokanodawsa. 19 Kale Ebadakkam ayo ulumkano Got aket kudaw afan kale nadane akafukan dádomo, Got aka ken fikalanáminuyo alo tá kudoma kala. Kale kanamano,Got alam ensel ta bom min ankabiminbáyo, akeisa be Aisak fikala tá dafodin tawkeisa.

20 Kaleyo Aisak alami aket Got afanokalin dim Yekkow so Isá so imi yanolbokabiw uyo kuw kinim dása. 21 AloYekkow alami aket Got afano kalin dim akafikalono, kalanom nadale Yosew muduwalew imi tein unokabiw uyo im kinim dádakoyamsa. Kale aka alam kafulok dim tudtod alom nadale Got suksukudawsa kala.22 Kaleyo alam aket afan kalin uta ta bomYosew ayo mewso fikalono kalom nadalebako, “Got ayo wanang kinim Isadael iyoIsiw kalo bakudu imadew unokabano,”yakei nadane bakoyam, “kibaweng takadá-nam nam kun so kudew unino.” Yakeisa.

23 Kale be aket afan kalin dim Mosusaulal iyo kalo dau dawádiw bi kadim alew-bino keisa uyo watawo kaleyo bá, ika manatamomane atin man kidel kuw tabesakala. Kale nadiwo Isiw kamok ami wengsawa uyo bako nadu man kinim kamaimudiw kayo amin kuwo kalesu uyo kamokweng uyo fingán dá kidilawongin banimkalo maklo dawábisiw kala.

24 Kale Mosus ayo alam aket afan kalindim fasu nadane, “naka kamok mun umimin nakin báyo.” Kalansa, be am aketaka kidela kinim wanang iyo bako, akakamok mun umi mano kaloliw banim kei-dino. Kalesa. 25 Kata aka Got ami wanangkinim so kál funin makuw kuduyámin utaaket kumam nadane yak ban keimin ufekufek kidel kain mada kalfalin kudamin bobáyo, kalesa. 26 Be Mosus am aket aka

Page 334: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 11:27 331 Ibidu 11:39Got walusa kinim ami luk kál funin utakudulokabi uta ken be, kale nadane Isiwbakan ufek ufek kidel adikum kudulon-gin bo kudása. Kale aka be Got ami yánkidel kudawokaba, uta kuw mimin kuekdimam nadano kanamsa. 27 Kale Mosusayo alam afan kalin dim Isiw kamok atudfingánongin banim Isiw kudá unsa. Kataaka aket bakel dau dumade Isiw tadonkalesa bá. Kale aka Got atin kin tuw ata-moduw banim ayo mewso atamongin tawki kei nadano kayo kanamsa kala. 28 KaleMosus aka kal kei afan Got ayo Isadaelwanang kinim iyo ensel yono kaleba uyokail bá takeikuyamokaba ka. Kale nadanokayowanang kinim bakoyama, siwsiwmanabom nadiwo kaim ilu ku kuti nadiwe asbabalim kudákabi sausau kudew yak kilimawsom dim taloliwo, kata ensel yono tadbaayo kim am akayam nadane yak Isiw kayakim am nadane imi man kinim dil ita aya-mako, yakeisa. Kale Mosus alam afan kalindim kawákal akayam unemin ban iminwanin uyo mit lusiw ka.

29Kale Isadael kayak ika Got afan kaliwokayo wok mik kas uyo gitas katow kanesaudune ika luk bala kuk dim taw yakan dásidiwo, Isiw bakan kayak ikil im kanodiwtaw kanodumo, kale yak un sidiwo, wok tabom tada tada fakaliw mosa.

30 Alo Isadael kayak ilim aket Got afanokalin dim ki Yedikko abiw dukum uyodakadik sán falal falal ká bom bidiw bi amfet kal keidiwo tum simen wati uyo dakelabanimsu.

31 Kale yak Yedikko abiw dukum kalwanang mak um win Udeyaw uka leiwwanang keiyámsu, kata uka Yosuwa iwálkin walamin kinim imadála tadbiw kinimiyo imadew tamamdásu, bewatawo kaleyobá, uka Got so am kitid so uyo afan kalunokayo wanang kinim madik Got weng kidi-longin banim im fakaliw mosa taw, ukakanodongin banim keisu. 32 Kale nakaweng makso bakayamomi banim. Kalekinimbidi imi sung ayo atin kimisung. Kalekinim imi win ayo Giddiyan so Bedak soSamson soYewta soDewit so Samuel so adelum senin kinim keidiw, 33 kinim bidi ilimGot afan kalin dim kamok kamok imi kasákgu uyo kudu kudu tasadiw. Kale ika bakanduduluw ka, kale nadiwewanang kinim iyoatin kikiw kuw kidel im kin mo kidelyamtad bom nadiwe Got alam weng takadá

kanoyamokabino, yakeisa uyo kudámsiw.Ade kinim madik bidi iniman layon tabeanu wanongin, kata Got ta bom im bontem atiyam kál ged moyamansa. 34 Adekinim madik ika wasi tabe imadáliw yakas kainin abamsiw, kata mak kain kidá-longin banim keiyámsiw. Ade alo kinimmadik ilimwasi iyowoksek tuwyanbidumokanamsiw, kata Got dakoyama sakabam-siw. Ade kinim madik ika balutámsiw,kata Got ta bom im kitid dákamsa, kayoika wasi ta buduw ginumo, kale unemsiwkawákal kitid dauyamane kawákal wasi iyoita ki tabe anik anikuyam keimsiw. 35 Kalewanang madik ika ilim duw ifin fikalinbiwiyo ilim afan kalin dim tá imkansiw. Adekinimmadik ikawasi sikal ban dim kal bomilimwasi iyo bakoyam, “kiba Got ibikwaku-dawokabiw, beta nuka min talá imadáluwsakabokabiwo.” Yakansiw, kata ika fin-gánongin danim keiyámsiw. Be watawokaleyo bá, im aket kál funin kudu fikalaninbu ken kalsiw beyo ki ika fukan dádomoyanol biyámin kidel uyo kudulokabuwo,kale nadiwo kayo kanamsiw. 36 Ade kinimmadik ika sák dintinol san keiyam bomnadiwe as dukum bi wakabi imtimsiw adealo madik itane yán sok teng sok alukgine sok gei tabamin am imtimsiw. 37 Adekinim tabe madik iyo tum fudut fudut bomfaum sidiw si fikalanámsiw. Ade kinimmadik ilita tabe atin gitas wako yanbimsiw.Ade kinim madik itane woksek kaung tuwkudis mo imtidiw fikalansiw. Ade kinimmadik im lim kál fidelayaman bidiwo kayoiniman kál tuw miki bom im abin bánbanim keiyámsiw. Ade kinim madik itanekinim ta bom tal leiw seng keiyámsiw.Ade kinimmadik itane kinim kukuwmafakfakuyamámsiw. 38 Kale bakan dim wanangkinim iyo atin kukuw mafak fakudin kayoGot aka alam wanang kinim iyo au, kaleaka imadála im iwyak tem bodiw banim,kayo iyo ken teinodiw banim, kayo Gotwanang kinim ika sák mada amgu dim dimkal yak kadák maek kadák kei bom sákbamal kun kiding bakan bukal ká bom sákwok tem tem so imal tem tem so bukal kábom kotadang kei bom im abin bán banimkeiyamsiw.

39Kale adikumkinimwanang bakabi bidiGot afan kal bidiwo kayo aka kalfalyamsa.Kata kinim bidi mak ata Got alam wengtakadá ufek ufek kidelok kukuyamokabino,

Page 335: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 11:40 332 Ibidu 12:18kalesa uyo mak kudusiw bá. 40 Kale bewatawo kaleyo bá, Got ami aket tet dauilifin atin kidel keidoliwo, kale nadanokayobada bi nulum dim kal iliso nuluso atinkidel kei imuse kala. Kale be Got aminamino kalese be atin aket tetin kidel ko.

121 Kaleyo bidimi Got afan kalin wanang

kinim ika adikum num falfal imu kinwala bom im kin mobidiw kala. Kaleyonuka ufek ufek adikum umi Got afan kalinleiw akiyamábu uyo bá kudá naduwe bankeimin atin gine imti nadu leiw akiyambudu um dim bim gi dakábuw uyo kudáatin kidel kuw dakbu fanfan abem si kilánaduwo yán kudumo kanabuw uyo kudu-lum kala. 2 Kale Yesus aka alata ka-makikiw asik Got afan kale nadane alata kidakoyama, Got afan kalin kinim keisuduwkala. Kale nuka Yesus ayo kin umak di-dawumkala. Aka atin fatom sofikalanáminleiw bo au wakongin banim keidano, akaas dim angka bi sidiw, be watawo kaleyobá, aka kal keidomo yanol uyo aket idakteinokabi, kale nadano kayo kano nadanekamane aka Got abin iwkuk uyo kudubekala. 3Kale kiba ban keimin wanang kinimimi sák binál keidaw kanadawsiw aketfukan dádiw namti, kiba kibiliwso sák binálkeiyama bidiw uyo aket tet dau kudámin báade aket kakan kakanin bá kala.

4 Kiba kanom ban keimin so ginan kámsi mámin yáw dakadu atin yanbidu fikalinso mak keisiw bá. 5 Kale kiba Got ayoim kitid sánin weng uyo alam muduw tawkeiyam bakoyam, nalam muduwo, yakeisauyo lukuwyamasune? Kale aka buk tembako,“nalam man kaba, Got kukuw dawkákaba

umi dim kal keidal ade ami ngadákngadákkaba uyo kákan keikamáminbá. 6 Kale aka kukuw dawkák-aba namti, bu kuku nadu aketdaukamsa ade kanfau bom kukuwkukukaba namti, kaba atin alammano.”

Kalesu kala.7 Kale Got ayo dabadálawo, kanodin

kukuw uyo kamak modak kala. Kale amkanaba be adikum man alaw ami muduwkanayamába taw akal kanaba kala. Kaleman imi alaw ayo atin katiw so mak imaksánin dakoyábane? 8 Kiba Got ayo kukuyabom nada kukuw dawkákamongin banimnamti, kiba atin Got alam muduw tatun

bá, kata kiba súm man ka. 9 A kinimnumi aulal ikal kukuw dawkáyamábiw, benuka im weng kidi naduw falifali ilim mittem unom dudew tabeyábuw, kayo nulumNatim Got abid tikin kayak akal atin kidelaalam weng kidi falifali alam mit tem unomdudew tabe sun biyámin sinik uyo kudubum kala. 10 Bemi mit bakanbi, be watawata bá, nulum aulal iyo num luk dudumadaatan katiw teinámin buta kidela imak sá-naliw, kata Got ami num luk dudu imak sá-nala ayo ki kanayamino matam alam abemkeiyámin taw keidino, kale kanamala ka.11 Got ayo kukuw dauyama bemi atan boaket mafak keiyamába, kata yanol dudewtabokabuw nuka aket dakbudin kukuw yánkidel uyo kudu kidel kuw faku bokabuw.

Kalam biyámin kukuw umi adomam dufobom biyámin uta ko.

12 Kale kalam teng dabim dásu uyo kufonadawe katun wok dásu uyo tufi kudewtabal kala. 13Kale kalam yán bán uyo kidelatatun kuw fakadá tabawo nadawe yak kanata kam yán abobidiw iyo sák kun dabim sokatun gam so iyo tow kutina elaba modiwbanim, kata matam kidelin kala.

14 Kale kiba fiaw dakbu wanang kinimitamanin kei nadiwe kilim biyámin uyoabem keidin kala. Kale be watawo kaleyobá, kiba kanodin kukuw be fakudongindakodokabiw namti, kiba Kamok Got ayoatamodiw banim kayo ko. 15 Kale belakidela ata bom nadiwo kala kinim so makGot ami min dakáyamin uyo ibik waká-mamin bá. Kale kiba aket kuok kuok bomkumak madik bakayamin taw kei bom yakmadik iyo aket mafak seng kukáyamin bá.16 Kale kiba kidela uta bom nadiwo kala,kinim so mak sák sakadinin bá ade Gotami takak mak kiwa imudongin dako budukinim Isá ami Alaw Got kitid dim ufekufek fakusa umi weng bodawsa uyo kudáning weng bodaw ning ami imin kidel bidmakuw mo fuda umi mosa taw keimin bákala. 17 Kale aka yanol aket bakel dau aloalam alaw ufek ufek uyo kudulono kalomobá keidu ka. Kale nada aket kuok kuoklabada alaw ulum kano aman dok tadelawbomo atin bá keida kala. Kalesa taw keiminbá kala.

18 Naka makso mit dakfiyamon. Nangabino kalin akfak tem bidiw kiba yak Gotmewso unin kala. Dil umi abino kalin akfaktem umi nulum Isadael imi awadik kasel

Page 336: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 12:19 333 Ibidu 13:5itane atin yak Got mewso mak unodiwbanim keiyámsiw uta kukuyamono, kali ko.Got abino kalin kukáyamsa kawákal ika tadamgu kibi idimo kal kinim malelawodiwbanim kal fingán bom todámsiw. Ade asdaung ayo amgu daw adik dá kimisungayo atin binoda abid unemsa. Beta ibindukum dukum atin mitika nada as leikseng seng so taufed so uyo amgu falalatabesu. 19 Beta kawák Got aka weng afa-lik dukum fudong ket weng fungfungintaw kei badano kidi nadiwe yanol kawákMosus bakodaw, “kuin Mosus kaba, nukafingánin seng kuw keibuduw ko. Kabanum sung uyo Got bakodawo, ika kamweng makso kidikamoduw báyo.” Kalbiwoakalo, akeisiw. 20 Imi Mosus bakodaw Gotbakodawo akansiw mit ayo ki watawo ka-leyo bá, alam kanamino yakin weng kitidbakoyamsa, beta fingán dá nadiwo kayoko. Kanamino yakin uyo bako naduleiniman kata keidomu aka yak amgu bemalelawa kaí, tum fudut fudut bom faumsidiw si fikalako, kalesu. 21 Ade ika atinkanodin kukuw uyo kanam tabu utam fin-gánin seng keiyamsuuyoMosus alaso bako,“naka nalaso fingán bom kun banbin sokeinabuno.” Kalesa.

22 Kata kiba nang abino kalin akfak tembe kukum, kayo kiba luk bala tad Gotmewso tadoliw ka. Kiba amgu win Sayonkalbiw umi leiw tad abid tikin so abiwdukum so Got Motabid tein be so kal ta-sidiwmake. Abiw dukumwin kai abid tikinYedusalem uta ko. Kiba tad ensel sengseng tada tada kalfal bom itol wibiw soumi abiw kal tasidiw ka. 23 Kiba Got alammuduw dil adikum tada tada bidiw winabid tikin kal godyabiw, kal tasidiw. Adekiba tad Got wanang kinim adikum tak-takyamin kinim mit tem tasadiw. Ade kibatad adikum sinik wanang kinim adikumkidel imkanba so kal tasadiw. 24 Adealo kiba tad Yesus alokso abino kalin umitanong kon keiyámin kinim ami mit temtasadiw. Ade alo kiba tad Yesus ami kaimsung kidel bakanin uta ta bom Ebel amikaim sung bakanin akadawsu kal tasadiw.25 Kale kan ita alokso abino kalin akfaktem bidiw namti, kamane Got ami wengbakanyaba uyo kiba kidiloluw báyo kalinbá. Kale num awadik kasal ika amguSainai tikin Got weng bakoyama kidilongindakosiw, ika Got sok gei imkanin uyo mak

ilim kál bábu takeikusiw bá, kayo kamanenuka Got abid tikin kal weng bakayaba uyokidiloduw báyo, kalbuw kaí, nuka yaknoyakno au naduwo Got sok gei imkanin uyonulum kál bábu takeikudokabuwe? Kalebe atin yakno yakno audoluw banim ka.26 Ika amgu Sainai kin gubuyo todbisiw kaltodiwo, bakan lein bisu uyo watawo kaleyobá, bo alam weng uta ka. Ade kamaneGot weng takadá bako, “alo yak mak umiadik adik atan uyo naka bakan kuwkamodileinokabu uyo bakan kuw bá, alo abid soleinokabuno.” Kalesa. 27 Kamane akabako nada, “adik adik makso makuw makmodono.” Kalba um mit be nulum kal akaadikumufek ufek kin bakang kalu umi alamkidel kusa uyo kuwkamoda leinokabu adebemi leiw ata adikum ufek ufek atin sunbokabuno kale mak kidel kudongin banimuyo fako kukan kei nadale sun bokabu ufekufek kuw kudálokaba ko.

28 Kale nuka be atin kidela kalfal bomnaduwo kala. Kale be watawo kaleyobá, nuka yak Got ami kasák gu leinongindakodokabu uyo kudulokabuw kayo nukafingán dá dakbu Got kalfala bom naduwokala. 29 Kale nulum Got aka mew adikumufek ufek bo kufuda kain kidá banimáminGot kala.

13Got aket kalfalin kukádawin sung uta ko.

1 Kiba nikil ulum kano afan kalinkafadow kasal iyo Yesus win dim aketdaudawa daudawa kei bom nadiwo kala.2 Kafadow kotadang tada dew tam amdákamin kukuw uyo lukuwá kudáminbá kala, kale kinim madik ika beta kanabom nadiwo kal keidongin banim kaloensel so im tam am dákansiw ko. 3 Yakkinim kalabus am tein bidiw im aket uyofukan bom ade kaba finang dádomo nalasokalabus am teinin taw keibi ka, kal bomnadawe yak abin mafak tein bidiw im aketso fukanbomnadawe fukandádomonalasoabin mafak iso teinin taw keibi ka, kal bomkeimal kala. 4 Kale wanang kinim akmalkiba adikum kidela kadel kimak ki kidelayakik kale bom kala. Kale Got ayo yakwanang kinim kan ata sák sakadin kábiwiyo sok gei imudokaba kala. 5 Kiba aketdukum kisol kukámamin bo kudá nadiwekilim yaknámin ufek ufek fakubidiw bo kenaket yáw kei buki keno kal bom nadiwo

Page 337: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ibidu 13:6 334 Ibidu 13:25kala. Kale umi mit ayo watawo kaleyo bá,Got alata bako nada,“naka kim aket ayo atin kudálomi banim

ade nam dakáyamin uyo atin makimadáli kin tada tadayodiw banim.”

Kalesa kala. 6 Kale nuka ken atud fakadábako,“nalam Got be nalam dakánamin kinim,

kayo naka wanang kinim imi ya-knonamum kaloliw be naka fin-gánomi banim.”

Kalum kala.7 Kale kiba kilim kamakikiw gebom

gebom keiyámsiw im aket uyo lukuwáimadámin bá. Ita Got weng bakayamám-siw kala. Kiba imi adikum teinan tasidiwimi Yesus yán aboyámsiw uyo aket bakeldau atam nadiwo imkano sidiw leiw be kiabo, kibil Got aket afan kalin kala. 8 KaleYesus Kadais be kukum keidoma banim,aka alam amsino teinase so kamane teinbeso ulum kano tein unokaba so be alamkikiw kuw ko. 9 Kale kaba sák kukuminmafak mafak uyo kudálaw tudo kamadewleiw kidel kudá leiwmafak unemin bá, kataGot alammin gelemin dim kalam sinik kuwkitid dákamin leiw uta kidel kala. Kalekaba masi dil kukuw fulu falein sawa uyoaboyámin bá. Kale be uta ta bom kamsinik uyo dakodawoma bá. 10 Kale nukaabin abem Got wane ilkádawin Yesus kaimso dam so wanbuw, kata Yu kayak Yol amwok fakudin adikum ika num Got waneilkádawin kaim so dam be wanodiw banimade yak num abin atin abem be unodiwbanim.

11Yu kayak im dil kukuw bo bokal kayakaka iniman anbi kaim ilu dew tam AbinAtin Abem kuti nadale ban keimin uyowane ilulaw nadano yanol madák inimandam uyo kukan kei kudew yak abiw ki-nango kal kuek as teidiw kain kidáluko,kale kudew unemámsa. 12 Kayo bemi mitata Yesus ayo Yedusalem abiw dukum uyokudá tam wol bán kal kál funin kudu fikalenadano beta adikum kinim wanang alamkaim tuw ban keimin ging dáyamase kala.13Kaleyo nuka alam kanose taw nukul abiwdukum kudá tam wol bán ami fatom uyokuduse kala. Kale abiw dukumo kalin umimit uyo mew anang kuw tabodu umi ufekufek kidel bo ibik wakumam Yesus yánaboyámin uta fakudum kala. 14 Kale nukaatin sun biyámin abiw so mak mew anangkuw tabodu uyo mak biyam bu bá, kayo

nuka abiw dukummak yanol kudulokabuwumi tadokabu uta fenbuw.

15 Kale Yesus alam dakoyamsa dim kalnumi wane ilkádawin ude Got win kufá-dawin kabu, kayo nuka yak ami windukum uyo wanang kinim bakayamumkala. 16 Kiba aket finang dá kukuw kidelfaku bom nadiwade dakodawa dakodawabom keimin kala. Kale be watawo kaleyobá, belata ta bom wane ilkádawin taw kei-dune, Got ata keno, yakokaba ka.

17 Kibilim gebom gebom imi weng ayokidiyam bom nadiwade im kanamino, yak-biw uyo aboyámino. Ika kimi ifi moyáminbo ilim wok, kayo ika kim im kin mobom imkinkinsiw sung uyo kudew tad Gotbakanlawokabiw ka. Kiba weng kidiya-mansiw namti, ika idak teinokabiw. Alokiba kukuwmafak fakudiw namti, im idumso keidokabiw, be kauk ayo ki kim makdakoyamoma banim.

18 Num aket kiba kanom nuka suk-sukyam bidiwo, nuka nulum kal keidomonum aket tem fatom banim keidoluw, beken ka. Kale naduwo nuka ken sun kuwkidel kuw keimum kala. 19 Naka nam aketkiba kitid tabe sun kuw Got wis sánlawbidiwo Got ayo wabadingmewso namadálatadon kala.

20Naka wis sánla bidino Got abino kalinkinim ami nulum Kamok Yesus fikala tádau nada siwsiw kin modin kinim dukumkeidawase ayo alam kaim dim weng kidelabino kalin 21uyo kendakoyama fasko alamkanamino, yakba uyo adikum ufek ufekkidel kuw Yesus alam win dim dudew tabebidiwo kala. Kale Yesus Kadais ayo win sunkuw sun kuw kufádawum kala, kale be afanko.

22 Kale nalam nakanum kasal kiba namsauk kon mewtanong bela im kitid sáninweng goduyami uyo kidela dakbu utaminkala. 23Kale namaket kiba nulumnakanumTimoti kalabus talá dabadábiw be kal kei-din kala. Kale aka wabading mewso tadanamti, naka alaso alewmakuwyak itamanatadokabuw ko. 24 Kale kiba num sidiwanokalin uyo kim gebomgebom so Gotwanangkinim so kuyamuw kala. Kale bakan Italikayak kim duw ifin iyo im sidiwano, yakinuyo kim kuyamiw.

25Kale Got ami min gelemin ayo adikumkiwso badano.

Page 338: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 1:1 335 Yemis 1:21

Yemis1 Yemis, Got so Kamok Yesus Kadais

so imi wok fakuyamámin kinim, nata Gotami wanang kinim adikum báskela yak abameak aba anang bakan adik teiniw, kibaken tein bidiwako, yakei goduyami ko.

Afan kalin so aket kidel fukanin so umi sunguta ko.

2 Nalam nikil fikal kiba, idum kukumkukum seng seng matam tadu namti, kibabo keno, kal bom kalfal bom nadiwo kala.3 Kale be watawo kaleyo bá, uta ta bomkibilim afan kalin kuw kukudano kibilimafan kalin uta ta bom im kitidmodumatamkuákeikudokabiw. 4 Kale kibilim ufek ufekadikum kanamin uyo ulum kano kitid tabekuákeiku nadiwo atin matam atin kidel keikikiw wakadá kanamin kayak keidokabiw.5 Kata kinim kan ata idum matam dokdidawu, aka aket kidel mak fukanonginbanim keida kaí, aka Got dákadálawak kala.Kale be watawo kaleyo bá, Got aka isommin gelemin kinim, kayo aka aket kidelfukanin uyo kudawokaba ko. 6 Kiba Gotdákadáwiw, kayo atin aket alew so tetinbá, alam atin afan kalomo atin kudubi ka,kalomo ko. Alo aket alew keimiw kaí, kibagedul ta bom as anbinoda kal unba kalunba keiba taw keimokabiw kala. 7-8 Kalekanamin kinim be aket alew fukanin kinimaka alam ufek ufek adikum kanamába uyoaket mak kidela kal kei kanamongin banimkayo masi, aka aket fukan dá Kamok amiufek ufek uyo mak kudokabi kaloma kala.

Kinim win banim so kinim kisol kamok soimi sung uta ko.

9Kale Got afan kalin duw ifin win banimkinim ayo Got dafo dew tam una kaí, akakalfalak 10 ade Got afan kalin duw ifin kisolkayak aka Got tabe dew madák teidokabakadák kalfalak kala. Watawo kaleyo bá,kinim win tabesa kisol kayak aka gusák askes abu kadis kal bu taw keidokaba. 11Kaleatan ami matam eida nada ami máminas kes dafuda ami lukluk ayo banimába.Kale alataw ki kisol kayakim ayo alam kisollukluk ki abu bom wansiki dusiki bomkeimálano Got ta bom banima daudokabako.

Dawkukumin so aket takámin so sung utako.

12 Kalfalin kinim be, adikum idum idummatam dawkukumin dawkasan bada akaalam afan kalin dim kitid tabokaba be kenabin teinokaba ka. Kale be watawo kaleyobá, aka ken alam dawkukumin uyo kitidtabe akamamokaba, aka umi yán kudok-aba uyo Got alam aket kukádabiw kinimimi sun biyámin kuyamokabi, kale wengtakadáyamsa uta kudokaba ko. 13 Kalekinim mak kanodin dawkukumin kukuwmafak aket takudawo namti, aka bako,Got ta bom kukuw mafak aket takona-mano, kalin bá. Kale Got aka kukuwmafak tuw aket takodawoma banim adeGot alami uyo kinim so mak dew yakkukuw mafak kanamin uyo aket takoda-woma banim. 14 Kata kinim ayo kukuwmafak aket takanin ta bomalamaketmafakwananlawin abil tem yaki una kal daw tamgidu 15kaí, ami aketmafakwananlawin uyoaket tem ban keimin weina nadane betakinim ban keimin uyo kanamokaba namti,ban keimin seng seng kanaba uta ta bomkanodawo fikalokaba kala.

16 Kaleyo atin nalam nikil fikal kiba,kiba kilim aket fukanin uyo kudáliwtudo imadew yak leiw mafak unemin bá!17 Adikum ufek ufek atin min geleminkidel uyo Got abid tikin, kayow so milumso atan so lánin kidelin kinim alamiyokal tadebu. Kale atan aka eida si nadanetem una midilába, kata num Got aka alammin gelemin uyo kano dakmade dakmadebada midilamoma banim. 18 Akal alamafan kalin kinim Got weng tatun bakanindim nuka kidela imuda alokso kinim keibuduw kayo, nulusik gebomuwo adikumufek ufek mamso Got kidel imusa ita numibik teinokabiw kala.

Kidimin so kanamin so imi sung uta ko.19 Atin nalam nikil fikal kiba, bela

kidilin kala. Kiba kinim weng bakamtadbiw uyo kidela kidi kal keimin kinimkei nadiwe weng anung fakámin uta fiawdakbu bakamin kei nadiwe keng keiyáminukul fiyaw dakbuya bom nadiwo kala.20 Kaleyo keng keiyámin kukuw be kenGot ami biyámin kukuw kidelok kanamino,yakba uyo ken kudew maek leiw dádomabanim. 21 Kale kibilim kukuw mafak kaldim so aket tem so bu uyo adik kukankeidin kala. Kale kiba Got alam akfak temunom nadiwe Got alam weng kudew yakkim kidin tem kutiyaba, uyo au kale yakaik

Page 339: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 1:22 336 Yemis 2:16fakudin kala, watawo kaleyo bá, uta tabeken kail bá takeikuyamokabu.

22 Kiba sák atiti bom Got ami weng uyokidimin kuw kei kudámin bá, kata kidelakidi nadiwe atin kidi faku dudew tabinkala. 23 Kale kan kinim ata weng be kidiba,kata weng umi kanamalo, akbu uyo makkanamongin banim kei be kaí, aka sinikkit kow tem kaek fen alam kibi utaman sinadane 24 sinik kit kow uyo ibik dumamnada wabiding alam kinám utamana audauyo lukuw lawan bu taw keiba ka. 25 Kalekinim kan ata Got weng sawa kidel umikinim min talá dawkanbu uyo kidi abo tetbom lukuwá kudálongin banim, kata ulumkano kidela kin dimam kal kei kidi bomabodokaba namti, kinim be Got ta bomalam kukuw kidel kanamala ki abo dawkinim dádokaba ko.

26 Kinim mak am aket, naka Got kal kei-din kinimo, kalokaba, kata aka alam wengbakanin uyo kidela audomamongin banimkaí, am weng bakanin uyo naka Got kalkeidin kinim kalba, bo dam so keidomabanim ade aka am weng bu mada atiti bombisok bakanába ko. 27Natim Got ami kinimGot kal keisino, kalin kinim aket kudaw be,be kana kanodin kinim belata ko. Aka yaktan aban man so kadun so imi ufek ufekwaktuwábiw iyo kin mo bom nadane alamiuyo bakan dim ufek ufek mafak ta bomaket takodawono, kanabu umi adut bo bomkeimin kinim ata ko.

21 Nalam nikil fikal kiba, nuka nulum

Kamok Yesus Kadais lamlam dukum kayakami afan kalin kayo, kiba yakwanang kinimkan ata takak so kinim kidel atamaw kiaket daudaw dawkidelin bá. 2 Kale kisolkayakim ilim kidel kidel miki bi dabadá,yán lom dawti fangdolane, kinim mak winbanim atane sák ilim mafak mikida, alewGot ami kinim gu dawtibiw iwyak tem ta-dokabiw namti, 3 kiba aket fukanin, kisolkayak win kufodaw nadiwe bako, “kabaabin kidel kadák teinalo.” Akei nadiwekinim win banim bakodaw, “kaba un biyak kinang tem kal todalo, akodawo namyán akfak tem kal teinalo.” Akodaw, au-dokabaw kaí, 4 kaba aket mafak fukanin sotaktakin kinim keibaw ko. Watawo kaleyobá, kiba kál uta afet bom be kinim kidelok,be kinim mafak kalbiw kayo ka.

5 Kale nalam nikil fikal kiba, kidilin!Bakan dim win tabin wanang kinim, ika

wanang kinim win banim iyo itamiw sákmada win banim keibidiw. Kata Got akawin banim bidi walu imu ika ilim kano afankalin seng kuw kei nadiwe nalami kasákgu tadino, yakba kala. Kale kasák gu beGot alata bako, kan ata aket daunamiwimino, kale weng takadáyamsa. 6Kata kibakim iwyak tem win banim wanang kinimim tam mo bidiw, kata wanang kinim wintabin ika idum kuyam imadew yak taktakinkinim teng dim dakámaliw ka. 7 Kale kisolkayak ita tabe Yesus Kadais alam win kideltakuyamsa uyo kuw mafak dákamábiw ka.

8 Kale sawa abem bela Got ami godinweng tem bu, kale uka bako, “kaba kalamdam aket kumam badaw taw yak kafadowkasel iyo kano aket kuyamal kala.” Kalekaba kanodin kukuw be kanabaw kaí, afankaba leiw kidel ade kal kana bom Gotami kasák gu sawa abem ude abo badaw.9 Kata kaba yak kinim win tabin ita kuwwin kufáya bom win banim kinim ita winkufáyamongin banim kei badaw kaí, kababe ban keibaw ade sawa abem uyo win kuwmafak dákambako, kaba sawa abem lukelinkinimo, kakbu kala. 10 Kinim kan ata sawaabem ken abo be, kata makuw mak lukodauda namti, aka sawa abem adikum uyolukelba ka. 11 Kale Got ami sawa abem uyobako, “sakadinin bá,” kalesu ade alo bakonadu, “kinim amin bá,” kalesu. Kale kabasakadinin banim, kata kinim ata angkudawnamti, kaba adikum sawa abem lukelinkinim keidaw ka. 12 Weng bakan bom adealo dudew tabe bomnadawowanang kinimiyo aket kudawa kudawain sawa abem kideltaktak imu nadu min keiyamokabu tawkeidal kala. 13 Kaleyo kinim kan ita aketbudunin banimkeisiwnamti, Got akal alamtaktakin atan kawák akal aket so budunindaudaw kinkino yakoma banim keidokaba.Kata kiba aket budunin kukuw uyo fakusiwkaí, Got aka taktak bom alam aket buduninkafidin dádokaba ko.

Aket afan kalin so wok kidel fakudin so imisung uta ko.

14Nalam nikil fikal kiba, wataw idak utakinimmak aka bako, “naka afan kalesi kin-imo,” kalokaba, kata alam kukuw kidel utaafan kanamongin banim kaí, be ken alamafan kalesino kalba be ken kail bá takeiku-dawomune? 15 Kale bewák afan kalinwanango kinim duwmak wanin banim adeilim banim kei bidiw, 16 kiba teng takoyamdakáyamongin banim bo wataw mok uta

Page 340: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 2:17 337 Yemis 3:12kiba bakoyam, “Got dakoyamano, dakbutein bom wanin kidel wanino.” Yakok-abiwe? 17 Kale alataw be ki, kinim alamafan kalin uyo ulum wok kidel fakudonginbanim namti, alam afan kalin be fikalesu.18 Kata kinim madik bako, “mak be afankalin kinim mak be kukuw kidel fakudinkinim,” kalokabi, kata nam weng bakoy-amokabi utane, kiwsik kukuw kidel banimafan kalin kuw uyo kukunamiwo, nakalnam kukuw kidel uta nalam afan kalin uyokukuyamuk kala. 19 Kaba Got makuw beafan kaláwe, be ken sinik mafak mafak ikailiso be afan kal bom ika banbin so wadwadso bom fingánbiw ka. 20 Kinim aket wak-wan kaba, naka kukukamon, kukuw kidelfakudongin banim, alam afan kalin kuw boummangam banim ko.

21 Nulum awadik Ebadakkam aka ya-kno yakno nadano Got ami kin dim kenkeimámsa? Bo aka alam kukuw kidel Gotalam weng kidilawin kinim kayo alammanAisak ayo dew tam abin abem dawti Gotwane ilulawsa. 22 Kale be ken kal keidoliwbade bá? Alam afan kalin so kukuw kidelfakuyámin so uta dakmak dá kudew ta-bano, kayo alam kukuw kidel dim alamafan kalin uyo atin kidela kudawasu. 23AdeGot ami godin wengmatam dam abusu uyobako nadu, “Ebadakkam aka Got atin afanakano, kayo alam afan kalin dim Got bako-daw, ‘kaba atin kinim kideloko.’ ” Akeisa,kayo Ebadakkam be Got ami akanumo,akanaliw ko. 24Kiba atamin, kinim ami Gotkin dim ken keiyámin ayo ki alam kukuwkidel so afan kalin so dakmak dá fakuyáminuta ka. Kale alam afan kalin ulufin bomadaken Got kin dim ken keidomu banim.

25 Kale be alataw! Wanang win Udeyawuka leiw wanang kei bom kisol buduminwanang, kata uka Got aket afan kalinkayo, Yu kayak kinim alew kit abumin iyodakoyam imadew tam am dádu sin matamkalo imadálu leiw kukum leiw sakabiwo,ulum kukuw kidel kanodu ta bom Gotkin dim ken kidel keisu. 26 Kaleyo kinimdam uka sinik banimsu namti, bo fikalesuade alo kinim alam afan kalin ukul wokkidel fakudongin banim namti, ukul ulusofikalesu ka.

3Falang adomamámin umi sung uta ko.

1 Nalam nikil fikal, kiba seng matamkukumin kinim keidumo kalin bá, watawokaleyo bá, kilim kal, kukumin kinim numi

Got taktakyamokaba uta atin mew wanangkinim madik imi taktakyamin uyo akayamtam so keidokabu kala. 2Kale adikum nukaleiw kukum kukum seng mafak keimaluw,kale kinim kan ata weng kidel uta kuwbakamába namti, aka ken alam dam uyoadomam bom aka kinim atin kidel keiyábaade kabe ko. Kale belami kukuw kana-maluw alataw kei bom nadawo kala.

3Kale nuka anangmak unumo kale nukakung dukum uyo kanomamuwo nulumweng kidiluno anang mak unumo, kale sokkatiw tuw kung dukum uyo duki kungkungkaluw ade kung uyo weng kidiyam yak ibikteinu unemaluw. 4 Ade kukumin mak ayoki siw am be afalik dukum, kata gedul kitiduta kudew kámalu ade siw muk fakudinkinim aka siw muk bo katiw, kata yaknangunon kala aka siw muk katiw uyo bim gikudewa siw am dukum uyo kámalu. 5 Kalenum falang be ulutaw, uka katiw nulumdam madik takusa katiw, kata uta ta bomufek ufek dukum dukum umi sung uyo tokbakan bom nadane num dam uyo kin monadune kudew kal unbu kal unbu keimalukala. Kale bela fukan dá atamal! Basidukum as tuwtuw katiw uta ta bom fakudásenga kanamin as dukum sone basi alawdukum so kain bi kidábu uyo utamal kala.6 Kaleyo falang be as fukudu yak so maeksoin taw ka. Falang be bakan mafak, kaleuta ta bomnumdam adikum be kuwmafakdá nadune num kukuw adikum uyo uta kinmoyábu. Kale falang uka abiw mafak askainin abiw kalo as be fakadew tadebu ko.

7 Kinim ika ken iniman adikum sewkayak so awon so atim so faimkun so wokbang kayak so be ken kin mo bom ife bidiwweng kidiyamábiw. 8Katamewkinim teinumánu ika ken falang uyo kin mo ifemodiwbanim. Kale falang uka atin weng mafakatud uyo fukadámuno, kale faskoyábu ko.9 Kale nuka umi tuw ki nulum Kamokade nulum Natim Got ken keiyo, ak bomnaduwe umi tuw ki yak Got kinim wanangalataw kei kidel imuse iyo ibik duyam gánabumábuw kala. 10 Kale bon tem makuwbe ki ken keiyo kal bom alo gán abu bomkeimaluw kala. Kaleyo nalam nikil fikalkiba, atin be kanamin bá! 11 Wok madmidfokat fokatba makuw be ki bisudaw abálso kuok so fukadá ta boma banim. 12 Kalenalamnikil fikal, kiba ken as yet be ken tamsakom abudomane? Alataw be ki sol wokbo ken bisok wok keidoma banim.

Page 341: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 3:13 338 Yemis 4:1313 Kale kilim iw tem be kan ata aket

kidela abo tetin kinim ade sawa kayakimkaí, aka dabadáliwo alam guton sawa sodakbuyámin kukuw so tuw ami biyáminkidel so kukuw kidel fakuyámin so uyokukumak kala. 14 Kata kaba, titiyámin soaket kuok kuokin so faingnew keiyáminso uyo kalam aket biki bom nadawe faltibako, “nam teinbi, bo keno,” kalanalawkaí, kibi atin kanodin kukuw be kanaminbá! 15Kale kanodin belami aket fukanin boabid tikino madák tasu bá, bo bakan dimumi kal keimin, kale bo kinim ban keiminaket ade bo sinik mafak umi ka. 16 Yakkukuw kauk be titiyámin kukuw so sanungwanin kukuw sonamti, bo kinimgumakuwiyo aka alam aket kukus kukus fukaninsanung sanung, kayo ken ika aket makuwkei kukuw kidel kanamodiw banim ade builim kukuw fakudin kukus kukus mafakseng seng kanamaliw uta ko. 17 Kata Gotami aket fukanin kidel beyo ki, kamakikiwatin adikum kukuw kidel fakuyámin, abinokalin, dak buyámin ade kinim wanangadik dakáyamin, kinimmadik im idum uyonata kudew tabono kalin ade atin aketbudunin, wanang kinim duw ifin kin kuwkadoyámin banim ade ibakamin banim adekasen kasen bom faltimin banim uta ko.18Adewanang kinim imi iw kinim iyo abinokalino, kale kanabiw uyo as luw ta bomgim kidel abu bom umi dam kukuw kidelkeiyámin taw uta ka.

4Got akfak tem unemin sung uta ko.

1 Watawnak uta kanoyamano, kiba ki-bilim iw tem kawák ginanin so wengalso keimaliwe? Kanodin kukuw bulamitadebu, bu kalamufek ufek aketwanankambudu, aket alew fukan badaw, aket temkauk ginan bom keimin uta kala. 2 Kaleyokiba mak imi ufek ufek fakudumo kaloliw,kata ken fakudoliw banim, kayo kiba yakkinim be anbidumo kalanábiw. Kiba atinufek ufek mak kudulumo, kale aket dukumwananyamábu, kata kiba ken kuduloliwbanim, kayo kiba wengal fukan bom gi-nanaliw ka. Kata kiba ufek ufek kudumo,kalbiw uyo Got dákadálawongin banim,kayo kiba kudoliw banim keiyábiw. 3 Adekinim madik ika Got dákadálawodiw, katakiba ken kudoliw banim, watawo kaleyo bá,kiba aket mafak fukan bom Got dákadálabidiw ufek ufek kuyama kilimi aket uta

kidelyamuko kale kanabiw kayo ko. 4 Kalewanang kinim sakadin kiba, bakan dimkayak, wanang kinim Got afan kalongindanim, imi kukuw aket kukámamin be Gotami wasi keiyámin, kale be kilim kale? Kanata bakan kinim kadák umi kukuw aketkukámaba namti, aka Got ami wasi keibeka. 5KibaGot godinwengbakosubo sákmitbanimokalbiwe, uka bako, “Got SinikAbemdew yak num aket tem dawtida kin mobe,am aket nuka atin Got ata kuw aket kuká-dawino.” Kalba. 6 Kale nuka mada balutkayo nukul ken aket wananyamin dukumuyo ken kitid tabe akamamoduw banim,kata Got ami min gelemin kukáyaba, beatin kitid dukum ka. Kale Got godin wenguyo bako,“Got aka yak kinim alam win kufámin

be bid daw tam mo nadane mingelemin uyo yak dakbu teináminkinim alam mit tem unemin itakukáyaba.”

7 Kala kaleyo kilimi uyo Got akfak temunom, Mafakim ayo fal kalo modiw sak-abak kala. 8 Kiba maek Got mewso tadiweakal maek kim mewso tadak kala. Ka-leyo ban keimin kinim kiba, kilim kukuwmafak mafak uyo kido kudá nadiwe aketalew fukanin kiba, aket baim uyo takelbom nadiwo kala. 9 Kale fatom keikama,aman bom, lofidin bom, aban fákamin uyokudáliw, amanin yak aket teina, kalfalinuyo kudá lofidin dá nadiwe 10 dakbu kilimiuyo falifali Got akfak tem uniwo, Got atafada ifodak kala. 11Nikil fikal, akanum ayoatam liwuda atam liwuda keimin bá. Kankinim ata sák awkinum ayo atam liw bommafak kukádaba namti, aka sawa abemutam liw bom ade be sawa mafaka kud-aba. Kale kiba bako, sawa abem bu mafakokalbiw kaí, kiba sawa bo mak abo bidiwbá, kata kiba sawa abem uta taktakbiw ka.12Got ata kuw sawa abemkukáyamin kinimade ata kuw taktakin kinim. Kale ata kuwalafin kenwanang kinim immafak dádomaade wanang kinim kail bá takeikuyamomakinim. Kale kam aket kaba yaknodin kin-imo kawkinum ayo kukuw atam liw bomkuek didaw badáwe?

Kim kanamumo kalin uyo kudáliw, Got atafaku badano kala kalin uta ko.

13 Kale kinim wanang bako nadiw ka-mane kalo, amsino kal nam, nuka yak abiwdukum kal si itol mak dákan kei naduwokisol wansiki dusiki bom naduwo kisol

Page 342: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 4:14 339 Yemis 5:16seng ifemumo, kalbiw. Kiba nam wengbakanokabi uyo kidela kidinamin kala.14 Kale kim kal banim amsino teinokabiw,umi nam tadokabu be kim kal banim. Kalekilim biyámin mada bo mewtanong kutimibin falti si atan tadom wabising ibin gitasbanimábu taw keidokabiw kala. 15 Kimweng bela kanam kalongino, kale bu afanKamok alam aket ata kanamin yakba kaí,beta afan bom naduw yak kano maek kanokeimokabuw ko, kalongino bu. 16 Kata ka-mano bo nuta kayo kale kilim win kufábiw,kata nuta kayo kalin kukuw adikum bo atinmafak be. 17 Kan ata kukuw kidel be alamkal kei, be ken kanamongino be, kalba, kataafan mak kanamongin banim namti, akaban keiba ka.

5Kisol kamok kiba, kidela uta bom nadiwo

kalin sung uta ko.1Kamane kisol kayak kiba, nam weng be

kidinamin kala! Kale kiba aket luklak bomkilim kalan aman bom lofidin bom nadiwokala. Watawo kaleyo bá, kiba abin mafakseng teinámin uyo matam kimal tadokabukala. 2 Kale kim kisol bo fomsu ade kimilim bo nuk kinken ta bom wakadit wane-siw. 3 Kale am afung am mewso tadokabuuyo kiba kilim kisol win tabin kutad tiwtiw bom tein bidiw bi anawol teinanusuuyo kilim kisol anawol uluta am afungam dánokabu uyo kukuyam kiba sanungwanin kinim atin kinim mafak, yakei utakin walayamokabu ade kilim kisol anawoluluta as daung taw kei immafak dádokabu.4 Kiba kinim kimi yong wok fakuyámsiwiyo kisol mak kuyamongin banim. Imiweng fakam bela kidiyamal! Kinim kamyong ufek ufek fákan kámusiw im amanengdákamin uyo un bi Got Kamok atin kitidami kilung tem uneba ko. 5 Kimi bakandimkadák teináminuyokiba ufekufekmakiwongin banim, kata ufek ufek seng sengkutad kutad bom kilim aket kidelyaminki kanabiw, kayo kiba kinim kung mak luanbidono, kalba taw kilim dam uyo kanoifem si yak as kainin abiw unokabiw. 6Kibakinim am ban keimin banim ayo sák bisokdam mafak dákanábiw, kata akal yán makkidongin banim sák bisok kiwta min an-biyábiw.

Dakbuyámin so Got suksukin so umi sunguta ko.

7Nalam nikil fikal kiba, fiyaw dakbu teinsidiw si Kamok Yesus tadak kala. Kalekiba yong falin kinim be atamin, aka yongkai faká tei kudá nadane fiyaw dakbu teinsada si am kidel dánámin so weiw lilín sotadom ufek ufek kidela tabako kalokaba.8 Kale kiba, kiliwso akol dakbu ken kitidtabe todin kala. Kamok ami tademin atanuyomewso tadabu kala. 9Nalam nikil fikal,kiba kakanum ayo kanabawo aka akain bá,kanamokabiw, be Got aka taktaka imudok-aba kala kaleyo taktakin kinim ayo mewsotadono, kalba kala. 10Nalamnikil fikal kiba,lum senin kinim imi Kamok ami win dimweng bakansiw uyo utam aboduwo imi kálfunin akfak tem akol dakbu dudew tabeunemin kukuw uyo numi kit kukuyaminkeidako. 11 Nuka bakoyam, adikum idakteináminkinimyakumo,watawokaleyobá.Ika kanodin kukuw kudew tabe unsidiwkala. Kiba kinim Yow ami dakbu fibuteinámin kinim sung be kibilim kal keisiw.Aka bán mafak tein badano, yanol Kamokayo tá dau ufek ufek kidel seng kudawsaumi sung bo kibilim kal keisiw kala. KaleyoKamok aka atin aket budunin ade kinkinokalin Kamok ka.

12 Nalam nikil fikal kiba, weng babidmakuw bela atamin, kiba ufek ufekkakanum weng sánlawiw namti, Got winso Yesus win so ufek ufek madik im winso imson nuduwo matam kitidanako kalinbá. Kale be kiba afan weng sánlawokabiwnamti, bako atin afan kanokamokabino,kalin ade kanodokabuw báyo kal bomkeimin kala. Kale beta kanamom nadiwokiba tad Got ami sok gimin akfak temtadoliw banim keidin kala.

13 Kilim iwyak tem bewok kinim makidum kudu be namti, aka Got gán dá-dawako. Kinim so mak kalfalba namti,dabadáliw Got fuw faktodawak kala.14 Kinim so mak asanba namti, Got kinimgu gebom gebom gán dáyama tad Gotgánla bom Kamok win dim tukul wok káltakádawiwo, 15 Got tabe ilim afan kalindim kinim asan bada Got gánlabiw kinimbe daw kidel dauda Kamok ta bom gadeldaudaw nadane kinim alam ban keisa uyolukuwá kudálawokaba kala. 16Kaleyo kilimban keimin uyo akanum dim kumusunteida teida bom ade akanum ami lukGot wis sánla bada wis sánla bada keibom nadiwo beta matam kasáyámin kala.

Page 343: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yemis 5:17 340 Yemis 5:20Kale kinim kidel tatun kinim ami Got wissánlawin be atin kitid dukum so kayo kinimasanin uyo banimámokaba.

17Kale kinim Ilaitsa aka kanom nulutaw,kata aka kitid kuw tabe Got wis modawweiw banimuko, aka afan weiw madákbakan tadongin banimu bi itol alewbinomak ade anung mak keidune, 18 alo Gotwis modawane, abid tikin weiw fukadálatabu bakan dim ufek ufek uyomatam besu.19 Kale nalam nikil fikal kiba, kinim makafan weng tatun uyo kudá ibik dumamsakaba alo kinim mak ata alo dew maekGotmit tem tada namti, 20bela fukan dádinkala. Kan ata ban keimin kinim ayo alamban keiba kalo dew maek Got mit tem tadanamti, aka atin kinim ayo ban keimin kailbá takeikudaw fikalanin kalo dew maekdádaw ban keimin seng seng uyo lukuwábanimlawa ko.

Page 344: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 1:1 341 1 Bita 1:14

1 Bita1 Naka Bita Yesus Kadais alam weng

dew kámin kinim, nata sauk kon bela Gotwanang kinim walu imuda kilim abiw uyofotabiw, kudá sakun dá yak Bantas bakanso Galesia bakan so Kabaddosiya bakan soEisa bakan so Bitinia bakan so adik yak abamaek aba unsidiw kimino, kale goduyamiko. 2 Kale Got aka alam weng gudul kutisaki abo bom yak alam kinim wanang iyoabem kei imudono, kalba. Kale aka belamikanaba ayo ki alam Sinik Abem kilim kidintem bom wok faku be ami dim kanabaade Yesus Kadais kaim uyo num aket temkideluyaba, kayo kiba Yesus Kadais wenguyo kidiyámin kala. Kale aka beta kalenadano walu imuse ko.

Naka Got gánlaw bidino ami mingelemin so aket dakbudin so uyo kibakuduliwe, atin weina imudak kala.

Atin afan Got alam kanoyamokaba umimimin dok diyámin sung uta ko

3 Kaleyo nuka nulum Kamok YesusKadais ami Alaw Got ayo ken keiyo,ak bom naduwo kala. Kale be watawokaleyo bá, aka num kinkino, yakin senguyo kuyamase. Kale atin afan Got alamkanoyamokaba umi mimin dok diyámin benulum alokso biyámin kukuw kuyamasekal kudubuw kala. Kaleyo alokso biyáminkukuw be nulumi, watawo kaleyo bá, aloYesus Kadais ayo fikala dafose, kayo Gotami kanose beta atam naduwo kal keidomonulum mimin dok diyámin uyo banimomubanim kala, kalum kala. 4 Kaleyo nukaGot ufek ufek kidel adikum alam kinimwanang imino, kale kutiyama bu umikayak keisuduw. Kale num ufek ufekkidel be abid tikin kal kutiyama bu, beyoki fomomu banim, baim teinomu banimade banimomu banim uta kudulumo, kalemimin dok dibuduw ka. 5 Kale belamimimin dok diyámin uyo ki yak kilim afankalin umi tudow dim Got kitid tuw kál gedmoyama, si am afung am dim kal kanokail bá takeikuyamokaba uyo kuw misunteidono, kale faskoba kala. 6 Kaleyo kibakidela idak tein bom nadiwo kala. Kalekiba kál funin so idum so seng kudewbom ilil so kei bidiw, kata ulum kanokalfal bom nadiwo kala. 7 Kale kanodin

idum kudew tabe bidiw mit uyo yak kinimmadik kukuyam kim afan kalin uyo atinafan kalino, kaleyo be bakan dim kinim imtum gol weing kufu atin tum gole báye,kalanábiw taw. Kale atin tum gol bo kanomsun bomu banim, kata kim afan kalin boatin afan ade bo atin ulum kano sun sunbokabu ade Got ayo Yesus Kadais dawmisun teidokaba, kal kalfalyam bom wengkidel bakaya bom ade win kufoyamokabakala. 8Kaleyo kiba kim kin mak atamonginbanim, kata kiba aket kudawsiw ade akaafan Yesus Kadais, akbiw. Ade kim aket temkalfalin lamlam so uyo atin weina wengutaw so kaloliw banim keibiw kayo kala.9 Kale kim afan kalin uyo mit so kale, umimit uyo ki kilim dam so sinik so uyo kail bátakeikuyamokaba uta ko. Ade um dam kaí,kamane kiba ban keimin umi kail ude bátakeikumaba ka.

10 Kale suwayo lum senin kinim ika Gotmin gelemin dim kail bá takeikuyamokabaumi sung uyo bakayamsiw ade ika umimit uyo leiw seng seng fen bom nadiweutam kal keimsiw. 11 Kale ika be leiw fenbom utaw atan kal tadokabu ade yaknoyakno tadokabu kal bidiwo, Kadais amiSinik Abem ilim kidin tembe ata kukuyamautamomo, yanol Yesus ayo kál funin kudunadane talá tabe alam wasi im tam moakayamnadane kalfalin amsunkudulokabaka, kalesiw. 12 Got ami lum senin kinimkukuyamsa im wok uyo sák mada ilim lukbá, kata be kim luk uta kanamsiw. Kaleika kim wok fakuyámsiw uyo ki Got sungkidel umi sung bakayamsiw ude kamaneukul Got sung kidel bakayamin kinim iyo kibakaya bidiw kidibiw. Ika Got Sinik Abemabid tikin kalo dabadála tase ami kitid dimbakayabiw. Kale weng kidiliw be Got enselkata ika iliso fen dá kal keidumo, kalsiw ko.

Abem kei biyámin sung uta ko.13 Kaleyo Got be kanaba, kayo kaba

kalam aket tem uyo fukan dá yakno ya-kno nadino faskodokabi, kal bom aket tetalkala. Kale kidela kin gadel tabe nadaweYesus wanang kinim dim misunokaba atankal Got ami ufek ufek kidel kukayamok-aba, umi mimin uyo kidela dok didal kala.14Gotweng kidilawin uyo sun kuwabo bomnadiwo kala. Kale be watawo kaleyo bá,kiba alam muduw kayo kilim aket mafakfukanin so aboyámin bá, bo kamakikiw

Page 345: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 1:15 342 1 Bita 2:7Got kal keidongin dako bom kanamám-siw ki kala. 15 Kata Got gán dáyamasekinim aka Kinim Abem, kayo kabal kinimabe kei kukuw adikum kanabaw uyo kanabom nadawo kala. 16 Kale Got ami godinweng uyo bako, “kaba kinim abem kei bomnadawo kala, kale be watawo kaleyo bá,naka abem make.” Kalesu.

17Kale kiba Got gánlaw bom Natim Gotokalanaliw, kale aka wanang kinim adikumim kukuw fakuyábiw adik utamába adewanang kinim kikiw kuw taktakokaba bealam nulum kukuw ki abo taktak imkanok-aba kala. Kaleyo kiba bakan dim kilimkukuw kana bom biyámin uyo fingáninso alam akfak tem bomo kala. 18 Kilimfasel kukuw kana bom bino, yakeisiw bodakoyamoma banim. Sák bude atin bankeimin ta bom gei imusa ade bo kilim kal,bo yaknámin uta ta bom dil kukuw uyo moimu min talá imuse? Kale bo kikiláw ufekufek tum silwa tuw bá ade tum gol tuwbá kale bo banimokabu, 19 kata Kadais amikaim mo imuse bo atin kisol afalik adikumakayamsa kala. Kaleyo Yesus alam asikigi dause uyo iniman siwsiw atin kideloktaw kei Got wane ilulawase. 20 Kale bekamakikiw bakan kidel kudongin banimkal Got ayo walu dau kanodokaba, akeisa.Kale kamane am afung am dána tadba, beGot ayo kilimi luk uta dawmisun teise kala.21 Kale am win dim Got afan, akbiw be Gotalata fikala dafo bá kuw win dukum kudawaudano, kayo kiba Got be afan kale nadiwealam weng takadá kanoyamokabi, yakeisauyo mimin dok di bidiw kala.

22 Kale kamane kiba tatun weng uyokidiyábiw, kayo umi tudow dim kim akettem uyo ifiw banim atin kidelasidiw. Kalekiba kilim kafadow kasel Got afan kalin iyoatin kidela aket kuyam bom atin im aketuyo fikale bom nadiwo kala. 23 Kale bewatawo kaleyo bá, Got ami sun biyáminweng uyo madák kinim kei biyámsa amtudow dim ulum kano alokso sun biyáminsinik so uyo kudusidiw. Kale kiba ulumkano ilim tuwa ulum kano biyámin mankeisidiw, kale kiba fikalanin umimuduw bákala.

24Kale Got godin weng uyo bako,“adikum wanang kinim iyo ki badasal taw

ade im lukluk uyo ki as wok abudintaw, kale badasal bu bito dok asalteidaw bo alinámin ade as wok

bo abu kadis kale kalein. 25 KataGot weng bu ulum kano sun sunbiyámin ka.”

Kale weng bela Got sung kidel bakayaminkinim imi bakayamábiw uta ko.

2Yesus be sinik so biyámin tumo, kalin sung

uta ko.1 Kale kilim kidin tem aket mafak

fukanin uyo atin adik gadow dádiw sakabanade ibakamin kukuw uyo adik gadowdádiw sakaba nade kasen kei kudáli kaí,kalin bá ade yak mak imi wok abin uyonalata kuw fakudono, kalin bá ade mak imiufek ufek uyo aket kukámamin bá ade makimi win uyo kuw mafak dákamin bá kala.2Kale kiba man unakmuk tew keidaba taw,kiba kilim aket fukanin uyo adikum Gotweng ami tew ki keiyam badano, Got wengwan bom kilim alokso biyámin kukuw uyomatam kitida dudew tabiwo Got ayo bankeimin kail uyo bá takeikuyamak kala.3 Got godin weng uyo bako, “kaba Kamokami kukuw kidel kuw kidelkaba uyo utamkalam kal keisaw.” Kalesu kala.

4 Kaleyo kiba maek Kamok Yesus sunsinik so biyámin kinim mit tem tadin kala.Got aka Yol am gina bom nada tum makkidel kuti kudew yak Yol am be ginedono,kalba, kale tum be Yesus ata ka. Kataam ginamin kinim madik imi aket fukaninbu, nuta Got am Yol am ginabuwo kaletum be aket kudawongin banim, kata Gotayo tum be walu dauda atin kinim kideloktakak soim keisa ka. 5 Kale kiba, tum Yolam ginamumo, kale kidel imtibiw taw kalekiba sák bisok ding banim tum taw bá.Kale kiba dudaw áliwo imadew yak Gotami Yol am uyo gu makuw ginedak kala.Kale ginedano, kiba kiliwta Got wanangkinim abem kei bom nadiwo Yesus win dimGot ufek ufek wane ilkáda bidiw alam aketkidela mak kala. Kale be Got Sinik Abemalata sawa dawkáya bom, bo kanamino,yakba. 6Kale Got godin weng uyo bako,“naka tum kidelok babid makuw walu abin

abak amgu Sayon tikin kal dawtidiade kan ata aket kudaw afan kalakaí, aka atin aket idum mak kei-doma banim.”

Kalesu. 7Kale tumbela kisol dukumkidelokfakudin taw, kata wanang kinim ilifin afanakbiw, kata yak wanang kinim kan ata Gotafan kalongin banim itane Got godin weng

Page 346: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 2:8 343 1 Bita 2:25uyo bakoyam, “yak tum am ginamin ikabako, ‘num aket fukanin tum be mafako,’akbuw, aka yanol matam tum abem iwkukkei mew tum adikum akayamokabano.”Kalesu. 8 Ade alo yak Got godin weng makutane bakoyam, “tum belata wanang kinimiyo umi dim di diki bom gidin si imadákkámodokabano, yakbu ko.” Kale im di dikibom gidinbiw, be watawo kaleyo bá, ikaGot sung kidel uyo afan kalongin danim,kayo kale be Got alata be kanodino, yakbakayo ko. 9 Kata kiba Got ayo walu imukinim mit makuw kei imuse ade Kamokami kinim abem kei imuse ade kinim abemmit makuw dák mak dá imuse ade atinGotwanang kinim adik dáwkeiyamnadanemidilin tem kalo gán dáyama yak alamlánin lamlam temunsidiw kala. Kale be Gotaka walu imu alam kukuw kidel kanamsa,umi sung bakamin kinimkei imuse kayo ko.10 Kamakikiw kiba Got ami kinim keiyám-siw bá, kata kamane kiba Got alam kinimkeibiw ka. Kamakikiw kiba Got am aketbudunin bo kim kal banim keiyámsiw, katakamane kiba Got aket budunin uyo kud-abiw kala. 11Kale nalam duw ifin kiba nakadam bakayabi. Kale be atin kidela kidilinkala. Bakan dim budák kiba kotadang keibidiw ade kim abiw banim kei bidiw kala,kaleyo kiba dam umi kidelnamalo, kalbuuyo kidimamongin dakodiwo kilim aketuyo kuw mafak dádongin banim keidukkala. Kale kiba sun kuw kilim dam kidel-namalo, kalbu uyo kitid tabe ilelmam bomnadiwo kala. 12 Kale kiba kukuw kidel fakubom tein bidiw, Got im kal banim, ika kimiwyak tem tem bidiw imi weng bakaya bom“kim kukuw kanabiw bo mafak kanabiwo,”yakbiw. Kata kiba kibilim kukuw uyo kidelkuw deku bidiwo yanol Yesus tadokaba uyoika kal kei Got win kufo bakodaw, “ikakukuw kidel kuw fakusiwo.” Yakin kala.

Gawman gebom gebom imi akfak tem une-min sung uta ko.

13 Kale Kamok Yesus ami luk kanadawinayo ki, kiba adikumbakan dim kilim kamokkamok imi akfak tem bom nadiwo kala.Kale beyo ki gawmanBadaimMinista 14adealam gawman kamok kamok ilim akfaktem bidi, Badai Minista kitid dauyam alatagawman kamok kamok walu imu yak kanata kukuwmafak fákanba, iyo sok gei imkabom nadiwe yak kan ata kukuw kidel kan-abiw iyo keno, yakanin kala. Kale yakeisa.

15 Kaleyo Got am aket ayo yak kim kukuwkidel faku bidiw, uta ta bom wanang kinimkidela kal keidongin dako bomwengmafakbakayabiw, imi bon tem uyo atiyamak kala.16 Kim biyámin uyo min luk bala bomkukuwkidel kuwkana bomnadiwo luk balayak kukuw mafak uyo kanamodiw banimkeidin kala. Kale yak Got alam bakoyam,“beta kuw kanamino,” yakba ki kana bomnadiwo 17 yak wanang kinim adikum iyofibu ita bom kalam Got afan kalin duwifin iyo aket kuyam nadawe Got ata fingondá, gawman Badai Minista akfak tem bomnadawo kala.

18 Yak wok fakudin wanang kinim kiba,kilim kin modin iyo imi akfak tem teinbom nadiwo kala. Kale be yak kilim kinmodin ita kuw kidel itamámin bá, kata yakkilim wok fakudin kamok mafak so kidelyabom nadiwo ko. 19Kiba ban mak keidongindakodiw, sák sok gei imudiw kál funin kudubidiw kaí, kiba bo fukan dádomo, bo Gotaka bo kano kudew tabino, yakba ka, kalinkala. Kale be atin kim teinámin kidel udekalbu ka. 20 Kiba ban kei bidiwo, ulum yánki ken sok gei imkanbiw, bo wataw kim utawin kufoyamokabane? Kata kiba kukuwkidel umi tudow dim sok gei kál funinkudabiw ade kiba dakbu bidiw namti, Gotaka aket kalfalin kukáyaba ko. 21 Kaleyo,Got ayo kano gán dáyam maek kanodinkál funin bo kano kudewino yakeise. Kalebe Kadais alami ayo kanoyam kim luk kálfunin kudu nada kim kukuyam kanodin kálfunin bo kudew nalam yán abodino yakeisekala.22“Aka ban so keisa bá ade aka kasen keimin

weng so mak bakosa bá.”23 Kale kinim wanang im weng mafakbakadawsiw uyo mak akal weng fakaduyán kisa bá. Wanang kinim imi kál funinkukadaw bom keimsiw uyo aka mak yán kibakoyam, “nakal kanoyami kibil kál funinkudokabiw so yakeise bá, kata aka Gottaktakin kukuw kidel alam kal kayo bo Gotalam sano.” Yakeisa. 24 Num ban keiminuyo kudew yak Yesus alam kal bino nadaas dawing dákamin dimfikalese, kayo nukaban keimin akfak tem biyámin uyo kenmintalá gulbal kei bom naduwe nuka Got alamkana bom bino, yakba ki kana bom bumkala. Kale be Yesus alam kál wako dausidiw kal kiba tá kidel imuse ko. 25 Kibainiman siwsiw yon sák leiw mafak unin

Page 347: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 3:1 344 1 Bita 3:17taw keiyámsiw, kata iniman siwsiw IfeminKinim tad nada bakadu imadew maek leiwdá nalam yán abodino yakeise kale be akaalata kim aket tem kin moyama be ko.

3Wanang dikin kinim dikin imi sung uta ko.

1 Kale wok fakudin kinim ika ilim kinmodin kinim weng ki kidilawábiw taw,kinim kadelal, kiba kidela kimakal akfaktem une bom nadiwo kala. Kale yak kankimak ata Got mak afan kalongin banimkaí, kilim biyámin kukuw uta kidel kuwkanamiwo, kimakal iyo kim kukuw betaatam nadiwo kiba kimakal weng bakoya-mongin banim, ikil maek Got afan kalok-abiw. 2 Watawo kaleyo bá, kilim kimakalweng kidiyam akfak tem unom, kukuwkidel kana bidiwo, beta atam nadiwo kayoko. 3 Wanang kilim takak so tabaminbeyo ki, ilim kidel mikibi tabamin utabá, gebom kon angudun bi kuda tabaminuta bá ade kál dim dim kait keibi kudatabamin uta bá. 4 Kata kilim takak sotabamin uyo ki kilim aket tem dakbuyáminso fiw buyámin so uta ko. Bemi takakuyo banimomu banim. Kale Got ata kuwkaek fen itam am aket atin kidel kei-dawámin kukuw uta ko. 5 Kale kamakikiwGot wanang abem keiyámsiw, ika mimindok Got ki didaw bom ilim kimakal ak-fak tem unom ilim weng ki kidiyamá bomkei bom nadiwo takak so wanang keiyám-siw. 6 Kale wanang Seda kanamámsu taw,uka kimak Ebadakkam bakodaw, “nalamKamoko,” akanámsu. Kale kamane kibilkukuw kidel faku, fingánin banim, kimakaliyo luk bala bakoyam, “nulum kamoko,”yakaniwnamti, beta afan kiba Sedamuduwkasal ko.

7 Ulutaw ki kimakal kibil kilim kadelalso biyámin uyo kidel kuw bom nadiweaket dauyam bom ilim ufek ufek waktuwabidiw uyo kukaya bom nadiwo kala. Kalebe watawo kaleyo bá, wanang imi kitiduyo kinim im kitid taw bá, iki iliso kiliwsomakuw, Got ami kukuw kidel faku biyáminumi yán uyo min kuyamokaba kala. Kalekiba kanamokabiw ayo ki yaknáminmak tabom kim Got suksukin uyo leiw atiyamomabanim.

8Nam weng adik adik ayo bakoyam kimbokabiw ayo kiba aket fukanin makuw keibom nadiwe kal keida keida kilim muk

wakon tawaket daudawadaudawabomadeakfak tem une, daw kidel bada daw kidelbada keimin kala. 9 Kiba kinim wanangkukuw mafak kanayabiw uyo kibil yán kikukuw mafak kanayamin bá ade ika kimgán abubiw uyo kibil yán ki gán abuminbá. Kata ita kukuw mafak kanayamiwkaí, kiwta kukuw kidel kuw kanaya bomnadiwo kala, kale be watawo kaleyo bá, aloGot ayo gán dáyam nadane weng takadákukuw kidel kuw kanayamokabi, yakeisamake. 10Alo Got godin weng uyo bako,“kinim kan ata alam teinámin uyo atin

kidel kuw bom atan kidel dánabada utamanba taw kei bom bonokala kaí, weng mafak so bakaminbá ade ibakamin weng so bakaminbá. 11 Kukuw mafak fákanin uyoibik dumam nadiwade kukuw kidelkuw kana bom abino kalin dak-buyámin kukuw uyo yakik fakudinkala. 12 Watawo kaleyo bá, Kamokayo yak wanang kinim kukuw kidelfaku bidiw iyo im kinmo nadane imsuksukin uyo kidiyamába, kata yakban keimin kukuw mafak fákaninika bu kus kuw itam kanayamábakala.”

Kalesu.13 Kale kiba kukuw kidel ki aket

kumamokabiw, be kan ata kál funinkuyamokaba? 14 Kata kiba kukuw kidelfaku bidiwe sák ika ding banim kál funindawkáya bom im mafak dákabiw kaí, kibaGot ami kukuw kidel kanayamokaba bánade kal tein bidiw ka. Kale kiba sákwanang kinim iyo ita fingánin bá ade beso kanoyamokabiw kuw kalin bá. 15 Katakin dok Yesus Kadais didaw bom kilimaket tem uyo alam win kufádaw bom akanam Kamoko, akanin kala. Kale kiba sunkuw kinim madik iyo kim aket mimindok di bidiw umi mit bakoyamino kaledákadálokabiw ki kano yán kidokabuwkale fasko bom nadiwo kala. 16 Kata beafan mak kanamiw kayo, akol dakbu adefiyaw weng ata bakayamodiw ko. Kibakilim aket kidel taktak bom fukanin uyokidela tatun yakik faku nadiwo kiba fatomso mak gei imudoma banim kei bidiwo,kibi kilim kukuw kidel ki faku Yesus yánaboyámin uyo kinim weng mafak bakayabom itam liwodiw umi fatom uyo asiki ilimbakodiw uyo ilimi gei imudak kala. 17 Bo

Page 348: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 3:18 345 1 Bita 4:11yakodin leiw uta kidel ade yakodin leiwuta mafak? Kiba kukuw mafak fákaninumi tudow dim kál funin uta kidel badeGot alam aket fukanin kukuw kidel tudowdim kál funin kudamin uta kidel? Kukuwkidel umi tudow dim kál funin kudaminuta atin kidel ka. 18 Kaleyo, Yesus akabid makuw ki mo adikum ban keiminwanang kinim imi fikaleyamase ade aka alosawil fikaleyamoma banim, aka ban keiminwanang kinim imi luk duduyámin kinimkidel. Aka beta kano nadane tudo imadewyak Got mit tem unemin keise. Kale ikaam dam bo anbisidiw, kata Sinik Abem tabom tá dau dafose. 19 Sinik Abem alamkitid dim aka dák kuin bid suwayo Nowadim alanámsiw imi Got weng kidilawonginbanim alom fikalesiw, imi sinik kuinbid sok gei imtisiw iyo dák Got wengbakayamsa. 20 Kale im kanabisiw atan be,Got aka Nowa bakadawa, siw gina badane,Got akal wanang kinim aket mak daunammaek tadokabiwo kale fen bomo wanangkinim katiw ita kuw weng kidinamiw ka.Kale im tam siw tem dása, kale bidi wanangkinim luwan kal ita kuwGot dakoyamawokfákaliw modongin dakosa. 21 Ade imi wokfukadála taba kanabisiw be wok ban bominumi kit. Kale nuka wok ban bo bom dákwok kumun tem unuw kaí, bo kuku Gotami Yesus tá dafose dim nuka fikalaninuyo kail bá takeikuyamase kalanaluw ko.Kale be wok kumun tem dák unuw baimginguyamába uta bá, kata be kilim aket temtaktaku kidel kei nadiwade Got bakodaw,“nuka ban keimin ibik dumam kudáluwo,”kaleyábiw uta ko. 22 Yanol Got ayo Yesustalá dauda tam abid tikin nadane Got abiniwkuk uyo kudu adikum ensel so kinimgebom gebom so kitid soim kinim so bidiata kin mo be ko.

4Got alami kinim adik dáw kei biyámin sung

uta ko.1Kaleyo Yesus ayo kál funin seng kuduse

kayo kibil kano kim aket fukanin uyo kidelafasko Yesus alam kanose taw kibil kanodinkala. Watawokaleyobá, kinimkanata kanokál funin kudew be kaí, aka ban keiminumi kitid akfak tem be bá. 2 Kayo kamanealam tein be so yanol tein unokaba souyo alam bakan dim kana bom biyáminuyo Got ami kanamalo, akba ki kidi umiakfak tem bom nadane alam dam kuwkidelnamuko kalin aket fukanin bo kudálak

kala. 3Kale kiba, kamakikiw atan seng senguyo dil ban keimin kinim imi kanamumokalin ki kanamusiw. Kale bo fatom keiminkukuw uta aket kumam kanamusiw. Kalebe aket seng sakadinin kukuw kukámaminso bakan dim ufek ufek kayakim keiyáminso liwliw wan bom wok mafak wanin soibakamin got suksukin so uta kanamám-siw ko. 4 Kale ban keimin wanang kinimika itamomo, kiba yak imi kukuw mafakaket fukan dádongin banim sák luk balasakadinin kukuw kanabiw uyo kiba kiliwsokanamongin banim, kayo ika aket dikingdakung bomnadiwade itam libiw ko. 5Kataika fikalesiw so kaunsin bidiw so taktakinGot ayo dákadáyam bako, “kiba watawoitam liwusiwako,” yakokaba kala. 6Beta ka-leyo Yesus ayowanang kinimfikalesiw ilisoGot weng bakayamsa. Ade imi fikalesiwbe kanom wanang kinim adikum fikalinokalesa, bewatawokaleyo bá, damuyofikalefomuko kalesa make. Kata Yesus ayo Gotweng bakoyamino im sinik uyo Got alambiyámin taw bino, yakeisa.

7 Kale ufek ufek adikum uyo mewsokamkam wakadám tadbu kala. Kaleyo ki-bil fiyaw fukan dákanin kinim ade lábinoken Got suksuklawin wanang kinim kei-dokabiw ko. 8 Mew kukuw kidel adikumbo kanamom nadiwo atin kidela akanumaket kudawa kudawain ki atin kidela,yakik fakudin kala. Kale be watawo ka-leyo bá, akanum aket kudawa kudawainuta kanam unom nadiwo kakanum bankeimin seng seng uyo lukuwá kudálawakudálawain kayo ko. 9 Kiba, wanang kinimiyo adik tad num ambo tademino, kala kalabom nadiwe aket kus so keimin bá kala.10 Kale kinim wanang adikum kiba, Gotaka wanang kinim makuw makuw kukuwmak ken kanamino, kale dauyamsa, beGot alam min gelemin kukuw kayo akageleyamsa kala. Kaleyo kin mo ken taktakbom yak kinim wanang madik iyo kidelyabom nadiwo ko. 11 Kale be alataw, kanata aka Got weng bakanal, akeisa kaí, akaalam Got weng tatun kuw bakanak, kan atawanang kinim dakáyamal, akeisa kaí, akaGot alam kitid dim dakáyam badano, Yesuswin tudow dim adikum sun sun Got winkufádawin, adikum kitid so lamlam so uyoatin Got sun sun alami. Kale afan ko.

Got afan kalin kei bom kál funin kudew

Page 349: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 4:12 346 1 Bita 5:8tabamin umi sung uta ko.

12 Atin nalam lonal kiba, kamane kálfunin ufek ufek kudubidiw uyo amon bomdiking dakungin bá. Kale be kilim afankalin umi imkukubu. Kale be alam kanosun kanamokabu kala. 13 Kata kiba, Yesusalam kál funin kuduse ade kilim kál funinkudabiw uyo makuw be ki kanayabiw uyokalfal bom nadiwo kala. Kale be kibayanol wanang kinim iyo Yesus atamiw windukum lamlam so kei tada kiba kawákalkalfalin afalik dukum uyo kudokabiw kala.14 Kale kiba Yesus yán abo bidiwo wanangkinim iyo itam libiw kaí, atin be kim abinteinámin kidel ka. Kale bumi mit uyoki Sinik Abem lamlam kayakim ayo atinkilim dim fewa badayo be kano kanoyábiw.15 Kata kiba kinim anbidiw fikalanámin soabem lukelin so yak mak imi ufek ufekuyo yak kin mo bom taktakin so yakotwanin so keimiw namti, kiba umi yán uyokano kál funin kudu nadiwe fatom keiya-muk kala. 16 Kata kim kál funin uyo kibaKadais ami kinim, kayo kanayabiw namti,kiba fatom keiyamámin bá, kata Kadaisken keiyo, nuka Got afan kalino, yakbiwokalanin kala. 17 Kale Got ayo mewso mitkei wanang kinim taktakongin keima. Kalekamakikiw alam kinim isik taktaka imu-dokaba. Kale Got ami nusik mit kei tak-takyamono, kalokaba uyo yak Got wengafan kalongin banim iyo yakoyamokaba?Aka kail bá takeikuyamoma banim keidok-aba ko. 18 Kale be Got godin weng uyobako, “Got ami wanang kinim kidel kailbá takeikuyamono, kalokaba bo atin fitinnamti, yak ban keimin wanang kinim Gotaket kudawongin banim iyo yakodokabi-wako?” Kalesu kala. 19 Kaleyo Got alamaket bu kano kál funin kudámino, yak badakanabiw kaí, ika alam kanom kukuw kideluyo kana bom nadiwe ilim aket uyo ilimkidel imusa Got kukádawin kala. Kale akaalam ulum kanoyamokabi kalesa uyo atinafan kanoyamokaba ko.

5Wanang kinim gebom gebom so mining

man so imi sung uta ko.1Nakal nalaso Got wanang kinim gu imi

gebomo, naka yak gebom gebom madikGot kinim wanang gu adikum imi iwyaktem bidiw, kiba wengmakuw bakoyamono,kali. Kale naka Yesus kál funin kuduse

uyo kin walasi ade Got alam lamlam falaldausa uyo kuw misun teida tad nalamalso eidokaba ka. 2 Kaleyo naka Got amiwanang kinim gu gebom gebom kiba, mundáyam kiba kidela akol dakbu, kilim Gotkinim wanang gu adikum iyo kinim ini-man siwsiw gimin kinim imi iniman si-wsiw kano kin moyábiw taw kano kin mobom nadiwo kala. Kale be Got alata kanobe kanamino kale wok dauyamase kala.Kale kiba kinim imi weng dim kanamino,yak bidiwo uta bo kanamin bá, kata kibakilim aket uta ulum kanamumo, kal bomnadiwo uta kanamin. Kale kanodin leiwbeta Got amaket kanamino, yakba ade kimiwok fákanin uyo kisol uta kuámumo, kalenadiwo kanamin bá. Kata kinimwanang itamin dakáyamono kalin umi aket uta teinbuduno kanamin kala. 3 Kiba Got kinimwanang gu iyo kiwta kin modino, yakei-sidiw iyo bakan dim kamok imi kukuw tawkitid weng kuw bakaya bom yak kanodinmaek kanodin yakin bá, kata kilim kukuwkidel fakuyámin uta kit kukuya bidiwo ikilkilim kukuw alataw ki ikil be kanamodiwko. 4 Ade iniman siwsiw Ifemin KinimGebom misunane, kimi Got wanang kinimgu kin mo bom wok fakusiw umi kisol yánkudokabiw uyo ki atin lamlam kidel ade boulum kano sun sun bokabu.

5Alo naka weng mak mining kinim kiba,be kanamino, yaki ayo ki, kiba yak dilfikal kinim imi akfak tem bom nadiwo yakakanum dakodawa dakodawa keimin uyoakol dakbu kanamin kala. Kale Got godinweng uyo bako,“Got aka yak wanang kinim ilim win

kufábiw iyo win dawayam bá kuwyak wanang kinim dakbu teinbidiw, ita kuw dakáyamin kidel uyomin geleyamokabano.”

Kalesu. 6 Kaleyo kiba dakbu kilim win uyokuwá nadiwe Got alam teng kitid soim ak-fak tem unokabiw, beta yanol alam kanoy-amokabino, kalesa, atan kal kim win uyokufoyamak kala. 7 Kaleyo kilim aket luk-lakin uyo kudew yak alamdim kutidin kala.Kale be watawo kaleyo bá, aka kál gedmoyamkin diyama, be kayo. 8kidela labinokilimwasiMafakim ayo fotabe bomnadiwokala. Kale aka kinim wanin sew busi layonmafak taw kinim mak fenom atam atinfubiyak dau wanono, kale ínwod kába kala.

Page 350: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Bita 5:9 347 1 Bita 5:149 Kale kilim afan kalin ki kidela yakik fakunadiweMafakimbe fal kalomobomnadiwokala. Kale be watawo kaleyo bá, adikumanang bakan kuw tabodu Got afan kalin iyokilim kál funin kudew tabe bidiw taw ikil bekanabiw ko.

10 Au, beta kaleyo kim kál funin bomada kikiláw. Kata Got gadel dauyamok-aba, aka kiba ibu nadane imadála kutin-odiw banim kei nadane aka asiki imadewmaek audokaba. Ade aka Got alata kimin dakáyamin kinim, aka gán dáyamayak Yesus so makuw kei alam lamlam uyomakuw kikiw budá imudane, bumi lam-lam uyo ulum kano sun kuw bokabu ko.11Nulum kal Got aka adikum kitid bo alatakin moyamak kala. Kale be afan ko.

Adik adik weng sidiwano kalin sung uta ko.12 Kale nuka sauk kon mewtanong bela

Sailas Got afan kalin dudew tabesa kinim,duw ata dakonamano, sauk kon be go-duyami. Kale naka weng kitid ade numsauk kon weng adikum bakoyami be kinwalamin, kale Got alam min dakáyaminbemi luk uta kidela yakik fakudino, kalegoduyami kala.

13 Kale Babilon kayak Got ami gu ilisowaluse. Kale ika weng umuyamiw adenalam man Mák alaso sidiwano, yaka ko.14Akanumwengumudawaumudawain uyokidela Kadais ami kukuw abo dawtad miki,aket daudaw weng umudawa umudawainkala. Kale naka Got gánlaw bom bako,“Kadais wanang kinim kiba aket dakbudinuyo kiwso badano,” yaki ko.

Page 351: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Bita 1:1 348 2 Bita 1:19

2 Bita1 Naka Saimon Bita Yesus Kadais wok

fakudawin kinim ade alam weng dewkámin kinim. Nata yak wanang kinim kanata nulum Got Yesus Kadais nulum bankeimin Watakayaw ami kukuw kidel dimmaek num afan kalin taw kei bidiw kimino,kale goduyami ko. 2 Kale naka kim lukGot gánlawino, kiba min gelemin so aketdakbudin so uyo makso so sun kuw kudanbom nadiwo Got so nulum Kamok YesusKadais so iyo makso so sun kuw kal keiminkala.

3 Kale be nulum Yesus kal keimin dimGot aka atin kitid soim kayo num kitidwaktuwa buduw uyo kuyamase. Kale nukaken Got kukuw uyo abo naduwe ken bok-abuw. Kale aka atin kinim kidelok, kayoaka num luk dudu kanodin kitid soim wokbo fakuyamase kala. Kale aka gán dáyamayak alam lamlam so alam takak so kideluyo nuluso kikiw wak gelelumo, yakeise.4 Kale be aka katow kal alam weng uyotakadáyam, “naka ufek ufek dukum kideliwkuk atin babid uyo kuyamokabi.” Kalesakaí, bo afan kano kuyama nuka maek Gotalataw keisuduw, kayo bakan kayak imiaket mafak fukan bom kanamin kukuwuyo ken nuka im mafak dádomu banim.5Kalemewbelamimit beta kiba kidela kitidkuw tabe nadiwo kanodin kukuw adikumbidi abodin kala. Kale ken adikum Gotami kukuw kidel uyo kudew maek kilimYesus afan kalin au nadiwe alo kilim Gotkal keimin kudewmaek kukuw kidel kuekunadiwe 6 kilim kukuw adomamámin uyokudew maek kilim Got kal keimin umi dimkuti nadiwekilim idumkuákeikuyáminuyokudew maek kilim kukuw adomamáminumi dim kal kuti nadiwe kilim Got alatawkei biyámin uyo kudew maek kilim idumkuákeikuyámin dim kuti nadiwe 7 kilimnikil fikal so aban kadel fakadáyámin uyokudew maek kilim Got kinim alataw keibiyámin umi dim kuti nadiwe kilim aketkudawa kudawain uyo kudew maek kilimnikil fikal so aban kadel fakadáyámin dimkuti keimin kala. 8 Kale kiba mew wengadikum bakanbuw ayo makso so kilim akettem teinokabu uyo ken fakudokabaw utata bom dakoyamuno, Kamok Yesus Kadaisatin afan ayo kal keidokabiw, beta gim

abuduno, yak kinim madik iyo dakoyamiwikil iliso Got aket kudawokabiw. 9 Kata kanata weng bula mak fakudongin banim keibe kaí, aka Got ami aket kana bom bálo,akba uyo kal keidongin banim, aka kinimkin lukluk banim ade kinmat taw, kayo akasuwayo alam ban keimin Got gingádawseuyo lukuwlawasu kala.

10 Kaleyo nikil fikal kiba, kinim bidi tawkeimin bá, kata kidásu uta fi bom kitid tabenadiwo Got ami gán dáyam walu imuseuyo atin kanamom kuw kitid modokabiw.Kale kiba kutinodiw banim kei nadiwe11 kiba maek Yesus Kadais num Kamok adeWatakayaw ami bakoyam, “kiba ken lukbala katkatin so tad sun biyámin kasák gutadino,” yakeise uyo tadin kala.

12 Kaleyo kiba Got tatun weng budekal kei nadiw kitid tabe faku bidiw, katanaka makso sun kuw asawil bakaya bidino,kibil sun kuw aket fukan dákamokabiw.13 Kale naka kaunsin tein bi ki nam aketfukanin, naka ken Got weng afan kalinsung uyo bakayamino, kiba asawil kim aketso fukanin kala, 14 watawo kaleyo bá nu-lum Kamok Yesus Kadais aka tatun wengkuw bakonam, “kaba mewso fikalokabaw.”Nakeisa. 15 Kale naka ufek ufek adikum boken kanodokabi. Kale uta ta bom dakoy-amuno yanol nam kimi kalokabi, kiba Gotami afan weng uyo finang dádokabiw ko.

Yesus lamlam kin walamin sung uta ko.16 Nuka nulum Kamok Yesus Kadais ki-

tid soim asiki tademin sung bakayam-suw uyo nuka kanamin weng bakayabuwuyo ibakamin sung uta nulum aket teibakayamsuw bá, kata nuka Yesus Kamokalam win tabin so kin budusi so am kitidsoim so nulum kin walasuduw uta bakoy-amsuduwka. 17NukaYesus alaso tamamgutikinal kawákal tein aluwo, Alaw Got alamlamlam atin dukum tem kal Got weng abidtikino kal bakanano, 18kidisuduwuyobako,“bela nalamman am aket ayo fikalesi, nakaatin kalfalabi.” Akei nadane lamlam so windukum so uyo kudawa nade amgu be abemkeisa.

19 Ade weng bela makso bu kale nukalum senin kinim imi sung uyo atin afanbakoyamsiw, be kidela kal keidin kala. Kaleuta kim aket uyo dakoyamuno, au butakukuw kidel, buta kukuwmafak, kalokabiwbe yakom midilin tem eidyamámin tawkeiduno, kilim abebiw uyo kano ken abem

Page 352: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Bita 1:20 349 2 Bita 2:14sidiw si atan matam tada lánokabu ade imisung bakoyamsiw uta dakakamuno Got amkanamino, yakba uyo kanam sidiw si YesusKadais fasiki tadokaba kala. Kale be kinimseno kutim atan matam aba lána ufek ufekken kin bá utamanba taw keidokabiw ko.20Weng babid bela finang dádin kala. Lumsenin kinim kan ita Got weng godsiw ikailim aket tei godsiw bá, 21 ade ika bakandimkinim imweng uta bakosiw bá, kata ikaSinik Abem ata adiyamano Got weng uyobakanámsiw.

2Ibakanin kukumin imi sung uta ko.

1 Suwayo katow kal ibakamin lum seninkinim ika wanang kinim im tem kal matamabesidiw alataw, kamano akal iwál leiw tadkibilim iwyak tem kadákal ibakaya bomkukuyamokabiw kala. Kale ika ibakaminweng kukuya bidiwe, kinim im aket uyokuw mafak dákanya bom nadiwe ilimKamok ilim ban keimin mo imuse kinimami win uyo kuwádaw ibik wakudawok-abiw. Kale kanabiw, ika Got ta bom wabis-ing immafak dádokaba kala. 2Kale wanangkinim seng kiba im sakadinin ban keiminuta abo bidiwo, wanang kinim seng iyoitam nadiwe bako, “weng afan kalin kinimim leiw be mafak be.” Kalokabiw ko.3 Kukumin kinim bidi ibakanin sung utabakanyamokabiw, be watawo kaleyo bá, imaket kim kisol seng uta kukiyamumo, yakeinadiwo kanamokabiw ko. Kata bidi Gotta bom suwayo katow kal aket tetu, “immafaka imu nadine atin banima imudok-abino.” Kalesa.

4 Got aka ensel ban keisiw iyo taktakaimunadane fudut dibinoda dák kuin dákawbid uniw. Aka sok gine imu nadaneimadew faku bakan makuw kawák ki imtibada bi taktakin am dánokabu. 5 Adeaka suwayo kal kinim kukuw kidel makfakudongin banim iyo wok kudála ta bomim mafak dá nadane bakan adikum atinufek ufek adikum kaunsin bidiw so iyofakaliw mosa. Kata Nowa akam kei-diw, alam muduw alewbino akamal kei-diw, ita kuw fakaliw modongin banim adeNowa aka kinimwanang kukuw kidel wengbakayamin kinim kayo ka. 6 Got aka Sod-dom abiw so Gamoda abiw so im mafak dánadane ilim muduw so am so adikum uyoas kain kidá imusa kala. Kale kamano be

kinim kan ita kukuw kidel mak fakudon-gin banim namti, imi kanoyamase alatawkanoyamokabino, kale kukuyamase kala.7KaleGot ayo Lot ata kuwkál gedmodawsa.Lot kinim kidel kuw tabesa ayo Soddomabiw tein bom kinim iyo itamomane, atinkukuw mafak kuw faku nadiwe Got amisawa uyo mak abodongin banim keidiwka. Kale am aket bed keidawasu. 8 Kaleam kuin bu dán bu, ika kinim im iwyaktem tein bidiwo, aka im kukuw mafakkanabiw uyo utama bom nadane kidi bomkei bom nadano alam aket kidel uyo atinbed keidawasu kala. 9 Kaleyo kanaminbela adikum afan namti, bede Kamok ayokinim wanang mafak im sok gei imkanbauyo atin kanam kanam yak wanang kinimkan ita ilim aket mafak tet bom abo bomnadiw ilim aket kidelyamábu ade ilim aketGot weng kuásusulawábiw. Aka kano sokgei imtida si afetin am dánokabu kale kankinim ita Got alataw biyámin imi idumtem tein bidiw ika Got akal kál ged moy-amokaba. 10 Mew ibakamin kukumin bidiatud kuw fakadá bom nuta kayo, kal bomnadiw win kufámin uyo abid tikin kayakmak kuyamongin banim kei bom ididin atakeiyamábiw. 11 Kata ensel madmed soimkitid tabesiw ibakamin kukumin kinimakayamsiw, bidi Kamok alam kil kadákalididin weng so mak abid tikin kayak madikiyo kanayamin weng so mak bakoyamsiwbanim. 12 Kata kinim kanabiw bidi sákgusák iniman aket fukan dá kanamonginbanim taw, ikil kanamábiw. Kale inimanika kidel imu amin kuwo, kalesu. Kayokinim bidi mit mak im kal banim, kata ikasák ensel iyo ididyamábiw kala. Kale ikagusák iniman taw im mafak dádokaba ka.

13 Kale ibakamin kinim kukumusiw,ika kinim wanang kanayamiw kál funinkudusiw. Kale Got akal yán kidá iliso kálfunin kudulokabiw. Ika wanang kinim kindim kadákal sakadin kámin aket funyambuduno, kasen kei Got man keiduw kaí,kal bom kiliwso iliso kilim gu makuw keibom wanin wananaliw kala. Kaleyo ikabe fatom so win mafak so uyo kudew taddákayamábiw ko. 14 Kale ika kin kudewyak wanang sakadinyamumo kanabiw kikin diyamá bom nadiwe ilim ban keiminaket fukanin uyo mak galyamumo banimkeiyábiw. Kale ika wanang kinim afan kalinbalut kei bidiw iyo wak tado imadew yak

Page 353: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Bita 2:15 350 2 Bita 3:9abil tem tada bom nadiwe ilim aket utaneufek ufek aket wananyam budu ulum kanokudew tada tiw tiw aliw. Kale ika kanaminkukuw bu atin kal keisiw, kata Got aka bidigán abusa ko. 15 Ika tudon leiw uyo kudánadiwe ilim leiw angwá dabadá nadiwekinimwin Belam am kukuw ki abosiw. Kalekinim Beyod am man Belam aka kukuwmafak uta kana bom nadano umi yán kisolkuámámsa. Kale be watawo kaleyo bá,aka atin kisol aket kumámsa kayo kala.16 Kale Got ayo yakno yakno ngadák fukodausane? Aka Belam am iniman dongkiuyo kanomama kinim weng bakanin tawkeimuno, Belam aka weng kidi nadanealam aket dakwan kukuw kanaba uyo atinkudáse ko.

17 Ibakanin kukumin kinim bidi wok ma-neng galelsa taw ade ika ibin gedul ta bomeidawa kal kal bom weiw tadoma banimkeiba taw keisiw, kayo Got aka sok geiimuduno, kale atin midilin tem kawákalwakman kidel kutiyama bu. 18 Kale bewatawo kaleyo bá, ika weng dam banimbakanin umi tok uta bakan bom nadiweilim aket mafak fukanin tuwwanang kinimiyo tudo imadew yak ban keimin abil temtada bom nadiwe alo yak wanang kinimkama mit kei wanang kinim madik imikukuw mafak leiw uyo kudá maek kaekabomo kanabiw iyo asawil tudoyamiw yakban keimaliw. 19 Ibakanin kukumin kinimiyo bako, “kaba min kinim keidaw kaleyaknodon kalaw kaí, ken luk bala kanaminkuw kala.” Kalanaliw, kata kan kinimata weng bela bakaba kaí, aka atin kukuwmafak so ban keimin so uta ta bom sokgei dausu. Kale kinim kaba yaknámin utaatin aket kumamsaw namti, uta ta bom kinmo nadune, sok gei kamtisu. 20 Ika nulumKamok Yesus Kadais Watakayaw ami kalkeimin dim ilim kukuw mafak uyo kudámaek kaek abesidiw, kata ika alo asawil yakban keimiwnamti, atin ilim kamakikiw bankeimin ta bom sok gei imtiyamsu bo aka-mam atin tam so sok gei tabokabiw kala.21 Afan atin ika leiw tatun umi kukuw uyomak kal keidoliw banim, keidoliw uta kenka. Ika alo kukuw kidel umi kukumin abemuyo kal kei nadiwe alo asiki yakeinemin beatin mafaka imudokaba kala. 22 Kale imkanabiw be weng kal keimin bakosu tawkanabiw. “Kale mayan mak aka usán fubikuti nadale, asiki yak wanokaba ade kunguka kinim ta bom wok bo bi kutidane, uka

alo yak asol wananokabu.” Kalesu.3

Yesus asiki tadokaba sung uta ko.1 Nalam nikil fikal kiwta, bela nalami

sauk kon kamakakiw godyamasi ade makkalak goduyami. Kale naka sauk kon alewbidi kalami tem kaukal bulami sung uyobakaya bom kal keimin weng bakayamino,aket fukanin kidel kilim aket tem kalmatam tadak kala. 2 Kale nam aket kibalum abem senin kinim imi sawa suwayobakosiw be aket fukan bom nadiwadeKamokim ade nulumWatakayaw ami wengdew kámin kinim dim weng dauyamabakoyamsiw be aket fukan bom nadiwokala.

3Kale kamakal bela utam kal keidomane,am afung am tadokabu, kinim madik maktadokabiw imi biyámin uyo ilim aket mokfidin mafak uta yán abo bom nadiwe ikatinol fakadáyam bom ididyam bom nadiwebako, 4 “Yesus weng so mak bakoyam, ‘ta-dokabino.’ Yakeisane? Be aka yakal bene?Aka atin mak tadokaba bá be. Watawokaleyo bá, ken kinim mak finang dádinoadikum ufek ufek uyo ulum kano un bitow mit lukan bisu kalo kutamo kudewtad kadák didu ka. Suwayo awadik kaselfikalesiw iyo mak talá tabongin banim adeufek ufek uyo kukum so mak keidonginbanim ka.” Kalanokabiw. 5Kata ika suwayoGot abid so bakan so kidel bom nada wengkuw bako, bakan uyo wok iwyak kabadákalmatam buko kala, afan matam be nadubakan keisu bo ika kal keidoluw báyo, kaleleiw angwá lukuwá kudálumo kanamábiw.6 Ade Nowa ami alanámsa kawák alo wokuyo atin fakadála matam bom dil bakan boabu fakaliw mosu. 7 Kata abid so bakan sokamano bu uyo Got aka bako nada, “nakaim mafak dádokabi.” Kale kutida bu kalakaleyo aka wanang kinim alam kanamino,yakba uyo abodongin banim kaí, ilim tak-takyamokaba atan kal aka asawil wengbakodane, iliso adikum ufek ufek abid sobakan so bu so iyo as kain kidálokabiw kala.

8 Nalam nikil fikal kiba, weng mak belaaket lukuwyamámin bá, Kamok ami utabaayo ki itol 1000 be am makuw dánáminulutaw ade am makuw am dánámin be1000 itol ulutaw kala. 9 Kale Kamok ayoalam weng bakosa, uyo fiyaw akol kudewfakube bá, yak madik im aket bo kama akol

Page 354: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Bita 3:10 351 2 Bita 3:18finangba kala. Kalbiw. Kale aka kin umakkim dim dá bom dakbu itabe. Kale bewatawo kaleyo bá, aka kiwso, iso makuwimmafak dá kinim tom wanomino kanaba,kata ami aket dukum uyo adikum kukuwmafak bo mul wakumamiwano kale be ko.

10 Kata Kamok Yesus ami tademin atanbe duyo kalanaw yakot wanin kinim kaloduyo duyo kalanaw tademin taw keidokabakala. Kale abid be bid weng dukum kuwdá banimokabu ade abid umi ufek ufekadikum bo as ta bom kain kidá banimukudálokabu. Ade bakan so bakan dim ulumufek ufek adikum teinu so bo adik as kainkidá banimokabu kala.

11Kale be kanamin leiw unu mew bakanadikum kuw tabodu bo kuw teng dádok-aba, kale kaba yaknam tabokabáwe? Kamibiyámin uyo kinim abem kei nadawe Gotalataw keida kala. 12 Kale kaba Got ami amdánámin atan leiw uyo fen bom nadawekidásu Got ami wok uyo fakudawo uta tabom Got ami tademin atan uyo kanomamuwabading mew taduk kala. Kale ami ta-dokaba atan kawák ayo abid so bakan soadikum ufek ufek im dim bidiw so bidi adikkain kidá banimokabiw. 13 Kata nuka Gotalam weng bako, “kano kuyamokabino,”kalesa be alokso abid so bakan so umikukuw kidel mit abiw uta fenbuw ko.

14 Kale nam duw kiba, kanam tadokabuum am atan uyo kidela fasko nadiwo Gotkin dim kiba aket baim banim kei nadiwadeweng fakam banim kei dakbu kei áliwokala. 15 Kale kiba fukan dádin nuka kail bátakeikuyamase, be watawo kaleyo bá, nu-lumKamok aka fibudin kinim kayo ko. KaleFaul atin nulum fik aka weng alataw be kiGot kal keimin dukum uyo kudawano, kimisauk konbula goduyamase. 16Kale Faul amisauk kon adikum godsa, be bulami sunguta bakansa. Kale ami sauk kon tem wengmadik bakansa, be wabading dakat kal kei-doluw banim, kayo yak kinim madik aketafan kalin balut ade sák sákin kinim ika sákmafak mafak bom kukumsiw. Kale be ilimkano yak Got weng madik kanamaliw tawkukuyamsiw. Kata ika ilim kukuw kanabiwtuw ilimi uyo asiki kuw mafak dákamaliwkala.

17 Kata nalam duw kiba katow bu kalutam kal keisidiw kale, kin bá gadel tabefasko bom nadiwo kiba kukuw mafak fakubom sawa lukelin kinim imi kukuw mafakuta ta bom imadew yak abe unomu banimkei nadiwe kilim afan kalin kitid uyo kudá

kutinodiw banim keidin kala. 18 Kata kibaYesus Kadais nulum Kamok ade nulumWatakayaw ami min gelemin so kal keiminso uyo kilim tem kawák atin fasu matammatam dukumuk kala. Kale lamlam boYesus alam dim ulum kano kamane busoyanol so buduno kala. Kale afan ko.

Page 355: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Yon 1:1 352 1 Yon 2:13

1 YonWeng sinik so ami sung uta ko.

1 Nuka Weng sinik so ami sung uta kimgoduyamuw. Kale Weng be suwayo ka-tow kal aka alam kano Motabid sun teintasa. Kale nuka nuluta alam weng kidilawnaduwe nulum kin tuw atam ausuduw.Kale afan nuka atam naduwe nulum tenguyo yak malelaw ausuduw kala. 2 KaleWeng alam kano Motabid sinik so biyáminbeNatimGot so teinsano, kinim keimisunanuluta atamsuduw kayo be bakayabuw.3 Kale aka nulum kin atam naduwe nulutaweng kidilaw ausuduw kayo kano bakoy-amuwo, kibil kiliwso am sung uyo kidinadiwe maek num Natim Got so YesusKadais so gumakuwkei buduw tadiwonikildák mak dádum kala. 4 Kale num saukkon belami goduyamuw, be watawo kaleyobá, kiwso nuso nikil makuw atin idak abinteinum kala. Kaleyo ko.

Got be Lánin ko.5 Kale kamane weng bela Min alami dim

kal kidi suduwo bakoyamuw kala. KaleGot be lánin, kata ami tem kaok be atinmidilin katiw so bá ko. 6 Kale nuka bakonaduw Got so gu makuw kei buduwo, kalbom naduwe midilin kukuw faku buduwnamti, nuka ibakanin kinim kei buduw adetatunwenguyomak kidilongin danimdakobuduw. 7 Kata nuka lánin dim buduw kaí,Got lánin taw kei naduwe gu makuw keibuduw Yesus ami kaim ata tabe num bankeimin uyo adikum ginga imkanba kala.

8 Kaleyo nuka bako naduw nuka bankeimin banimo, kalbuw kaí, nuka nu-lum ban keimin uyo kal keidongin danimdako naduw faltibuw, kale tatun wenguyo num aket tem so bongin banim.9 Kaleyo nuka ban keimin uyo kuw misundá Got bakadawokabuw, aka alam wengtakadáyam kanayamokabi. Kalesa uyo afanleiw kidel abo num ban keimin lukuwákudáyam nadane ginga imudá kidel kei-dokabuw kala. 10 Kaleyo nuka bako nukaban keimin so keidongin danimo kalanok-abuwnamti, nuka be bako, Got be ibakaminkinimo, akbuk kala. kaleyo ami weng ayonum kidin tem so mak boma banim ko.

2Kadais be num dakáyamin kinim ko.

1 Nalam muduw kiba, sauk kon bela go-duyamino, kiba ban keimin uyo kudálinkala, kale nadino ko. Kan ata ban keibanamti, Yesus ata kuw kukuw kidel kanaminkinim, kale ata num guew dudu num sungNatim Got bakadaba. 2Kale aka num abinokalin umi Got wane ilkádawin ade alata.Kale aka numi kuw bá, aka adikum bakankuw tabodu wanang kinim mit makuwnumi ko.

3 Kale nuka Got weng kanamino, yakbauyo kidi fainfainokabuw, beta atin kal kei-domo Got be afan nulum kal kei buduwka, kalokabuw. 4 Kata kinim mak bakonada, “naka Got be nalam kalo,” kalba,kata alam weng kidi fainfainongin banimkei be namti, aka ibakanin kinim ade akatatun weng uyo ami kidin tem so makbongin banim. 5 Kata kan kinim ata Gotalam weng kidilawokaba, atin Got alamaket kukádawin uyo atin weina dau dawadik dádokaba. Kale beta kano naduwonuka atin kal kei afan Got so buduw ka,kalokabuw ko. 6Kata kan ata bako nada Gotaso bi, kala namti, aka atin Yesus Kadais amkanamsa alataw keidak kala.

7 Nam lonal kiba, naka bula aloksoweng sawa goduyami bá, kata bo dil wengsawa suwayo kamakikiw mit tabin kal, kalkeisiwo asawil goduyami ko. 8 Kata ka-mane naka alo alokso weng sawa mak belagoduyami. Kale sawa bela atin afan, kalebo kibil Yesus ami dim ken weng damuyo utamodiw ade ken kilim kidin tem kalutamodiw ka. Kale midilin bo tade abebuade lánin tatun ude mit bakada eidabu ka.

9 Kan ata bako nada naka lánin dim bikae, kal bomnadane alamduw ifin ita sakikita bom keiba namti, aka midilin tem kalbom kanaba ko. 10 Kale kan ata alam duwifin iyo aket kukáyaba namti, aka lánin dimkal sun kuw be kayo aka watawnak uta amkidin tem buno masi, leiw akidawu bim gidádoma banim. 11 Kaleyo kan ata duw ifinsakik itabe namti, aka midilin tem kal bomnadane midilin tem kába, kata alami leiwabeba uyo am kal banim, aka midilin tabom kin akidawu, kibit kabut kába kala.12 Kale naka nalam muduw kimino, kale

sauk kon bela goduyami. Bewatawo kaleyo bá, kimi ban keiminuyo Yesus alam win tudow dimtakan keiyamase kayo ko.

13 Kale naka aulal kimino, kale sauk konbela goduyami. Be watawo ka-leyo bá, kiba suwayo kamakikiw kal

Page 356: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Yon 2:14 353 1 Yon 3:1Kadais alam kano sun Motabid ayokidela kilim kal keisiw kayo kala.

Ade naka kinim kasá kasá kimino, kale saukkon bela goduyami. Be watawo ka-leyo bá, kiba Mafakim anik anik au-daw dawo kawák dá kiwsik matamtiw be sidiw kayo ko.

Kale naka nalam muduw kimino, kale saukkon bela goduyami. Be watawokaleyo bá, kiba Natim ayo kilim kalkeisidiw kayo ko.

14 Kale naka aulal kimino, kale sauk konbela goduyami. Be watawo kaleyobá, kiba suwayo kamakikiw kal akakidela kilim kal keisiw kayo kala.

Kale naka kinim kasá kasá kimino, kalesauk kon bela goduyami. Bewatawo kaleyo bá, kiba kitid kuwtabe nadiw Got ami weng uyokudew yak kilim kidin tem dánadiwo kayo Mafakim anik anikaudaw dawo kawák dá kiwsikmatam tiw abesidiw kayo ko.

Bakan dim umi kukuw uyo aket kuká-mamin bá.

15Kiba bakan dim kukuw uyo aket kuká-mamin bá ade bakan dim ufek ufek uyoaket kukámamin bá. Kale kan ata bakandim kukuw uyo aket kukámaba namti, akaNatim ami aket kukádawin uyo ami kidintem mak bongin banim. 16 Kale bakan dimufek ufek adikum bulata, kinim kanoyamuufek ufek aket waktiyámin so ufek ufekkin utam aket waktiyámin so kalam ufekufek fakan bi kuti badaw umi tok bakanbom idak teinámin so bidi Natim amiyokal tadebu bá, kata bo bakan dim kalotadebu ko. 17 Kale bakan kuw tabodu sinobakan dim ufek ufek aket kukákamin souyo banimokabu, kata kinim Got ami wengkidilawámin kinim ata kuw, sun kano sunbokaba kate.

Ibakamin Kadais imi sung uta.18Nalammuduw kiba, afung am ade bela

dánabe ka. Kale kiba ibakamin kadais ayotadokabano kaliw kidisiw. Kale kamaneibakamin kadais iyo matam seng keibiwkayo nulum kal am afung am ade dánatada ka. 19 Kale kinim bidi imadá yak kaekabesidiw be watawo kaleyo bá, ika numkinim mit gu makuw bá kayo kala. Aloika nuso kinim mit gu makuw nam ikaimadá yak kaek abodiw banim, kata ika

imadá yak kaek abesidiw, kayo nuka utakukuduno, nuka atin afan kal keidomo, ikaatin adikum num kinim mit gu makuw bá,kala. Kalesuduw ko.

20 Kata kiba Got ami Sinik Abem ayo tadkiwa imusa, kayo adikum kiba tatun wenguyo kal keisidiw. 21 Kale naka afan wengbula atin kim kal banimo goduyami bá,kata bo kibilim kalo asawil goduyami. Kalebe watawo kaleyo bá, ibakamin adikumuyo tatun weng tem kal mak maek ta-domu banim. 22 Kale ibakanin kinim bekan ata? Be kinim mak bako, “Yesus beKadais báyo,” kalba ata ka. Kale kinim beibakamin kadais kayo aka Min so Alaw soiyo báyo, yakanala ko. 23 Kala kaleyo kankinim ata Min be báyo, aka namti, Alaw sobáyo, aka ade kan kinim ata Min be aketkudawa namti, Alaw so aket kudawa ka.

24 Kale akol dufo kamakikiw wengkidisiw uyo atin kuek aket dá bomnadiwo kala kale bo kanabiw namti,kiba Min so Alaw so iyo kiliwso makuwkeidokabiw ka. 25 Kale Yesus Kadais amiweng takadáyamsa ude sun biyámin sinikkuyamokaba beta ko.

26 Kale naka kinim kan ata tudo imadewyak kukuwmafak mit unumo kanabiw umisung uta goduyambakoyamono, kanabi ko.27 Kata kiba Kadais ayo Sinik Abem kiwaimuse, kayo Sinik Abem ayo alam kanomkiwa imube namti, kiba kinim kukum maktad kukuyamoma banim. Kale aka kukuwadikum kukuyamába, kata aka afan wengkuw kukuyamába ade ibakamin weng bokukuyamoma banim. Kale Sinik Abem amikukuyamin uyo kidiyá bom nadiwo Yesusalam mit tem bin kala.

28Au, nalam maduw kiba, sun kuw alammit tem bidiwo Yesus ami tadokaba uyonuka atam fingánin so fatom so keidoluwbanim keidum kala. 29 Kale kibilim kal Gotata kuw kidel ade kibilim kal kan ata kidelkuw keimába namti, ata Got ami man kate.

3Nuka Got ami muduw ko.

1 Kale kiba, num Natim ami aketkukáyamin uyo utamino, ami aketkukáyamin uyo atin afalik dukum kayo Gotaka nalam muduwo, yakba kala. Kaleyoafan nuka Got alam man. Kale bakankayak ika nuka im kal keidongin banim,be watawo kaleyo bá, ika Natim Got ayo im

Page 357: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Yon 3:2 354 1 Yon 3:24kal banim kayo ko. 2Nalam nakanum kasalkiba, kamane nuka Got man, kata numfasu matam naduw kukum keidokabuw,be num kal banim, kata nulum kal YesusKadais misunokaba kal alataw keidokabuw,kawákal aka kanodin kinimo, akokabuw.3 Kale wanang kinim adikum mimin dokYesus di bidiw im aket tem ban keiminuyo kudáliw banimu nade im aket tem uyoYesus kidel alataw keimábiw ko.

4 Kale kinim adikum ban keibiw, ika Gotami weng sawa ade kal lukelbiw ka. KaleGot ami sawa lukelin ude ban keimin utakala. 5 Kata kibilim kal Kadais ayo numban keimin beta takan keiyamono, kaletase. Kale Yesus ami kidin tem ayo atinban keimin banim, 6 kayo kinim kan ataYesus amimit tembe namti, aka ulumkanoban keimoma banim, kata aka sun kuw bankeim una namti, aka Yesus be atamsa báade am kal keisa banim.

7 Nalam muduw kiba, dufo bom nadiwokanamom ibakanin kinim ta bom tudoimadew yak leiw kukum unoma kala. Kalekan ata, aka kukuw kidel kuw keimusanamti, aka ken Kadais alataw kinim kidelkeisa ko. 8 Kan ata ban keimin kuw keimuna namti, aka Mafakim kinim ami ka.Watawo kaleyo bá, Mafakim aka mit tabinkal ban keim tadanusa, kayo Got ami Minayo misuna nada Mafakim ami wok uyokuw mafak dádawse kala.

9Kaleyo kan ata Got ami man namti, akaulum kano ban keimoma banim, watawokaleyo bá, Got alami kukuw uyo am kidintem bu ade Got ayo alam Alaw kayo akasun kuw ulum kano ban keimoma banim.10Kale kukuw taktaku au beta Got ami manau, beta Mafakim ami man kalin ade belaka. Kan kinim ata kukuw kidel fakudon-gin banim ade duw ifin aket kuyamonginbanim kaí, be Got ami man bá ka.

Aket kudawa kudawain umi sung.11Kamakikiwweng kidisiw ade bela kabe

kayo nuka akanum aket kudawa kudawakeimum kala. 12 Kale nuka kinim winKein alataw keiyámin bá. Kein aka alamning anbisa kayo, aka Mafakim ami keisa.Kale aka yakno nadano ning anbisane?Watawo kaleyo bá, aka alami kukuw betamafak keidane, ning ami kukuw ata kidelkeida au nadiwo kayo ko. 13 Nalam nikilfikal kiba, bakan kayak imi kus itamiwkaí, kiba beso kuwo kalin bá kala. 14 Kalenuka Got afan kalin kinim madik iyoaket kukáyabuw namti, uta kukuyam nuka

fikalanámin uyo kudá yak sun biyáminumi mit tem unebiwo yakbu, kata kanata akanum kasal iyo aket kukáyamonginbanim kei be namti, aka fikalanámin mitkal be ko. 15 Kan ata duwal sakik itamábanamti, akayo ki kinim amin kinim. Kale bekabalam kal aka kinim amin kaí, aka sunbiyámin sinik so mak am kidin tem bonginbanim.

16 Kale nuka belata kal keidomo aketkudawa kudawain ade kabeno, kalesuduwayo ki Yesus num luk dudu fikalese, kayonukul nulum duw ifin im luk duda bomfikalanámum kala. 17 Kale kinim kisolkayakim ayo duw ifin ufek ufek iwa bidiwiyo itamoma, kata bo ilim kano bidiwalo,kale aket kuyamongin banim kei be akayakno yakno nadano bako, naka Got aketkukádawin uyo namkidin tembuno, kalok-abane?

18Nalammuduw kiba, num aket kudawakudawain uyo sák bon tem weng so wengbaksuk so uta keimin bá, kata atin aketkudawa kudawain uyo kana bom kukuwkidel faku bidiwo wanang kinim iyo numkanabuw uyo utam ilim kal keidin kala.19 Kale beta nulum kukuw kanamábuw utaabo naduwo kal keidomo, nuka Got amiyokal buduw kale naduwe yak Got ami mittem uyo fingánin banim atud fakadá yakunum kala. 20 Got aka win tabin amsunnum win tabin taw bá, aka adikum ufekufek mit kal keisa, kayo num aket uyo bankeimin fatom so keiyamoma, kata nulumkal aka ken ginga kuyamoma kala.

21 Kale nalam lonal kiba, au, numaket fatom keimongin banim namti, nukaatud fakadá yak Got mit tem naduwe22 yaknámin kudumo kale dákadáluw uyokudamum kala. Kale be watawo kaleyo bá,alo nuka alam kanamino, yakba uyo kanabom aket kalfalin kukádabuw kayo make.23 Kale ami sawa ade bela ka, nuka MinYesus Kadais amwin dim afan kale naduweakanum aket kudawa kudawain uyo kana-mum kala. Kale be Yesus alata kanam kalebakosa. 24 Kale beta nulum kal keidomokan ata Got ami weng sawa kidilaw be kaí,aka Got so be ade Got akal aso be kalinkala. Kaleyo beta atam nuka kal keidomo,nuka Got so buduw ka kalbuw. Kale beGot alam Sinik Abem dauyamsa alata afanweng bakayaba kayo ko.

Page 358: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Yon 4:1 355 1 Yon 4:214

Ibakamin sinik so afan bakamin sinik soumi taktakin sung uta ko.

1 Nalam duw ifin kiba, wanang kinimbako nuka Got Sinik dabadusuwo, kalbiwiyo afano kale aket kukáyamin bá, kata kibasinik be afet dau afan Got amiyo kal tadeba,kaleyo kuw kala. Kaleyo ibakanin lumsenin kinim seng iyo bakan adikum yak abamaek aba ausidiw ko. 2 Kale belata kanabomo ken kaik fen au, be Got alam SinikAbem be kalokabaw ko, sinik weng ayobako nada, Yesus aka madák kinim nulumdam taw wakak kiwase kala namti, betaafan Got alam Sinik Abem ka. 3 Kata sinikweng ayo bela bakodongin banim keibekaí, kinim aka Got Sinik fakube bá kala.Kale kan ata Yesus sinik kae, kale iwálawinsinik faku be aka ibakanin Kadais ko. Kibaweng bela kidisiw be bako, ibako Kadaiskae kalin tadokaba kalesa kaí, kamane kaltad bom kanaba ka. 4 Nam muduw kiba,ibako Kadais kae kalin ayo akadaw tamtiw abesidiw, kale kiba Got ami muduwkala. Kale Got ami kim kidin tem teinbeami kitid dukum be mew ibakanin Kadaisbakankayak ami kitid akadawsa. 5 IbakaninKadais aka bakan dim kayak kale aka bakandim ufek ufek sung uyo sun kuw bakamala.Kale bakan dim kayak kinim madik ika amweng kidi bom nadiw afano kalanaliw, bewatawo kaleyo bá, ika bakan kayak kayo ko.6 Nuka Got amiyo ade kan ita Got ilim kalkeibidiw kinim ita kuw num weng be kenkidiyamodiw kinim ko. Kata kan ata Gotami bá, ika numweng uyo kidilodiw banim,kayo nuka ken bemi kukuwuyo afet dau au,kanodin beta Got Sinik ami kukuw ade betaibakanin sinik ami kukuw kalum kala.

Got kalfalin so num kalfalin so umi wengsawa uta ko.

7 Nalam duw ifin kiba, nuka aket ku-dawa kudawa bom naduwo kala, watawokaleyo bá, aket kudawa kudawain uyo Gotamiyo kal tadebu kayo ko. Kale kan itaaket kudawakudawainbidi Got amimuduwade Got ayo ilim kal. 8 Kata kan ita aketkudawa kudawongin banim, ika Got im kalbanim. Kale be watawo kaleyo bá, aketkudawa kudawain be Got alata kayo ko.9 Kale Got ami aket kuyamsa umi kukuseade alam Min yánmák makuw dauyamseayo Min Yesus dabadála madák bakan tase,kayo nuka ami dim sun bokabuw. 10 Aket

kudawa kudawain ude bula ka, nuka atinGot kidela aket kudawongin banim, kataaka atin aket dukum kuyamsa, kayo alamMindabadálamadáknumbankeiminwaneilulaw nadane umi dim num ban keiminlukuwá kudáyamase kala. 11 Kale nalamduw ifin kiba, Got aka belata kano aketkuyamase namti, nukul kano aket kudawakudawa yum kala. 12 Kale be kinim so makGot be atamsiw bá, kata nuka akanum ataaket kudawa kudawa keimuw namti, Gotayo num kidin tem kal be ade num aket ku-dawa kudawain uyo atin kidela kuyamok-aba ko.

13 Beta kano nulum kal keidomo, nukaGot so buduw ade aka num kidin tem bekalum kala. Kale be wataw ata bá, akaalam Sinik Abemdauyamse kayo ko. 14Kalenuka atamsuduw, kayo yak kinim madikiyo bakoyam Natim ayo alamMin dabadálamadák tad bakan kayak ban keimin kail bátakeikuyamaseno, yakanaluw ko. 15 Kalekan ata aka bako Yesus aka Got Mino, kalbanamti, kinim be Got am kidin tem be, kaleaso Got kidin tem be ko.

16 Kale nuka nukul afan kale Got aketkukáyaba umi dim teinum kala. KaleGot aka aket kudawa kudawain ade alata,kayo kan ata Got aket kukáyamin umi tembe namti, aka Got ami tem badane Gotakal ami tem bada keibiw kala. 17 Kalenum kidin tem aket kudawa kudawain umikidela kukáyamin umi mit uyo ki am afungam dána atud fadalokabuw uyowatawo ka-leyo bá, num bakan dim biyámin uyo Yesusalatawkeisuwkayo kala. 18Nuka kinimatinaket kidel kuyamsa kinim ayo atam fingán-oduw banim. Kale ami atin aket kidel kuwkuyamsa ta bom num sok gei imudokabaatud fingánin uyo takan keiyaba. Kale bewatawo kaleyo bá, fingánin aket fukaninuyo kanamom sok gei imkanin, kayo nukafinángin aket keiyamabe namti, bu kukunuka ami atin kidel kuw aket kukayamsauyonumkidin temmakbongin banimkayoko.

19 Nuka aket kudawa kudawabuw, bewatawo kaleyo bá, Got asik kamakikiw aketkuyamsa kayo ka. 20 Kinim kan ata bako,“naka Got aket kudawsino,” kalba, kataalam duw ifin iyo aket kus itabe namti,aka ibakamin kinim, kale aka alo kinimalam kin itamanba iyo aket kuyamonginbanim namti, aka Got alam kin atamomabanim ayo aket kudawoma bá ka. 21 KaleKadais aka belata kanamino, kale kuyamsa

Page 359: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

1 Yon 5:1 356 1 Yon 5:21uyo bako, “kan ata Got aket kudawa namti,aka alam duw ifin iyo aket kuyamak kala.”Kalesa ko.

51 Kale kan ata Yesus Kadais be afan

Got ami Man, akei nadane alaw aket ku-dawa namti, alam Man so aket kudawa ka.2Bekalata kanoyo kal kei nuka Got amiManiyo aket kuyam buduw be kalin ka. Kalebe Got aket kukádawin ade alam kanamino,yakba uyo aboyámin uta ko. 3 Kale numGot aket kukádawin namti, bela ka, nukaalam kanamino, yakba uyo abo nuduwealam kanamino, yakba uyo fitoduw banim,4 watawo kaleyo bá, adikum Got ami maniyo ken bakan kayak imi kukuwuyo kennu-lum afan kalin tuw anik anik auyamoduwkayo kala. 5 Kan ata bakan kayak kukuwuyo anik anik auyamomane? Alam be yakkan ata Yesus be afan Got alamMin, kalbiwita kuw ka.

6 Kale Yesus Kadais ami tasa, aka wokban bomin wok so kuw tase bá ade alamfikalesa kaim so kuw tasa bá, kata aka wokban bomin wok so alam fikalesa kaim soalew alew uso tasa. Kale be Sinik Abemalata afan kin walasa, be watawo kaleyo bá,Sinik Abem ayo atin afan kayo ko. 7 Kalekin walamin bela alewbino, 8 kale mak beSinik Abem, mak be wok ban bomin wok,mak be Yesus alam fikalesa kaim, ita kinwala adikum au, kalesiw ko. 9Nuka nulumkal kinim imi kin walaliw, be nuka afankalanaluw, kata Got ami kin walamin utaneatin kitid. Kale Got ami alam Min kinwalamin ade alewbinon bidimi dim kal ka.10Kale kan kinim ita Got alamMin aket ku-dawiw namti, ika bemi kin walamin be ilimaket tem be, kata kan ita Got afano akonginbanim namti, ika Got be ibakamino, akbiw.Kale be watawo kaleyo bá, ika Got ami alamMin kin walamin sung uyo afano kalonginbanimkayo ko. 11Kale Got ami kinwalaminbula bako, Got aka sun biyámin kuyamaseade sun biyámin uyo alam man dim bu.12Kan ataMin so be namti, aka sun biyáminsinik so be, kata kan ata Got ami Min sobongin banimnamti, aka sun biyámin sinikso bongin banim ko.

Weng adik adik uta ko.13 Naka weng bela goduyamino, kan ata

Got ami Min win dim afan kalbiw iyo kalkeidomo, nuka sun biyámin uyo kudu-lokabuw ka kalin kala. 14 Nuka Got kindim atud fakadáyamin uyo kudusuduw,

be watawo kaleyo bá, atin nulum kalkeidomo, yaknámin mak kudulumo, kaledákadáluw alam aket keno, kalba uyoaka ken kidiyamoma ka, kalbuw kayo ko.15 Nuka nulum kal kei aka num wengkidiyamabe kaluw namti, yaknámin ufekufek mak dákadálawokabuw, afan Got akakuyamokaba. 16 Kale kan ata am duw makatama ban keida, kata bo atin tudo dewyak fikalanámin mit una Got falelawomabanim keimin umi ban keiba bá namti,aka Got amaneng dukádawano, Got ayodew maek sun biyámin mit tadak kala.Kale bela ban keidiw tudo imadew yakfikalanámin mit tem unemin umi gutonuta bá, kata ban keidaw tudo imadewyak fikalanámin mit tem unemin ukul buko. Kale naka yak kinim ban keidiw tudoimadew fikalanámin mit tem unom mewyak Got falelawongin banim keiyamin umiban keimin uta naka bako Got amaneng,dukádawino, yakbi bá kala. 17 Kale adikumkukuw mafak be ban keimin, kata bo tudoimadew yak fikalanámin mit tem uneminbá.

18 Nuka nulum kal Got ami muduw iyomak sun kuw ban keimin bá. Be watawokaleyo bá, alo Got ami Min ta bom bankeimin uyo falkalo modawa Mafakim ayodaw mafak dádoma banim kayo ka.

19 Nulum kal, adikum bakan kadák boMafakim ata ta bom kin mo be kata nukaGot ami muduw ka.

20 Nuka belaso kal keidomo, Got amiMin ayo madák nadane kal keimin kuya-mase, kale nuka tatun kinim ayo nulumkal keisuduw. Kale be alam Man YesusKadais ata tatun kinim ade ata afan Got adealata sun biyáminmit Kinim kayo nuka asomakuw buduw kala.

21 Nalam muduw kiba, ibakamin got iyokiba meyak falayamin bá. Kiba takas yakkaek abe bom nadiwo kala.

Page 360: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

2 Yon 1 357 2 Yon 13

2 Yon1Naka Got ami wanang kinim gu gebom

gebom kinim nata sauk kon bela wanangakun Got walusa so ulum muduw so kimatin aket kuyamsi kimino, kale goduyami.Kale nata kuw aket kuyamsi bá, kataadikum Yesus afan kalin weng ilim kalkeisiw, iliso aket kuyamsiw ko. 2 Watawokaleyo bá, tatun weng uyo ulum kano nu-luso nulum kidin tem bu ade ulum kanosun kuw nuluso bokabu. 3 Kale Natim Gotso Yesus Kadais alam Min so kiba, nukakim min gelemin so aket budunin so aketdakbuyámin kukuw so uyo nulum aket temkutiyamin kala. Kale be nalam aket tatunfukanin so aket kukáyamin so umi dimbakoyami ko.

4Kale nam aket kalfalin kunamábiw uyokilim man madik iyo weng afan bakanindim bidiw iyo ki NatimGot alam kanamino,yakba ki aboyábiw kayo ko. 5 Kale wanangkuba, nam kanamin weng bakabi bo aloksoweng bá, kata bu dil kamakikiw mit tabinkal kidisuduw. Kale be aket kudawa ku-dawaino kalin weng uta ko. 6 Kale belamiaket kudawa kudawain weng bakabi, beGot alam kanamino, yakba umi aboyáminweng mit uta bakabi. Kale kamakikiwkanamino kalin weng kidisuduw be bako,“kiba adikum aket kudawa kudawain dimbino.” Kalesa uta ka.

7 Kale weng faltimin kinim iyo yak abemaek abe anang bakan adikum wakadáliw.Kale kinim bidi, ika bako nadiw Yesus betad kinim nulutaw keise báyo, kalanaliw.Kale kanodin kinim bidi weng faltiminkinim ade ika ibako Kadais kae kalin itaka. 8 Kale kiba kilimi uyo kidela uta bomnadiwo kala, masi kilim yaknámin yánmakkudumo, kale wok fakudaw bidiw uyo yánkudulongin dakodaliw kala. Kata kideladufo alom nadiwo kilim yán kudumo kan-abiw uyo kudulin kala. 9 Kan ata Kadaisalami weng sawa kukumin uyo kudá alataso akadaw yak kukum so abobe namti, akaGot ayo aso bongin banim, kata kan ataKadais ami weng sawa kukumin ki abobenamti, aka alasino Natim so Min so makuwbidiw. 10 Kale kinim kan ata Yesus amikukumin ata dew matam tadongin dakokukumin kukum ata dew tada namti, kiba

dew tam am dákamin bá ade kiba aketdakbudin kukuw be kawso badayano, akinbá. 11Kale kan ata kinim be dewmatam amdá dakbudin kukuw be kawso badayano,aka namti, aka alasino alew wok mafakfakanin dákaw keida ka.

12 Naka weng seng bude bakoyamonokanabi, kata naka sauk kon so ben so tuwbo god kuyamomi báyo kale nadino nakanalata yak itaman bom nadine nalam bontem weng bakaya bidi kidiliwo, kata kiwsonalaso nuka ken kalfalumo, kale kanabi.

13 Kale muduw kiba, kibilim wanangumi muduw iyo sidiwano, yakei wengdabadáyamiw tada ko.

Page 361: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

3 Yon 1 358 3 Yon 14-15

3 Yon1 Kale naka Got ami kinim gu kin

moyámin kinim gebom, nalata saukkon bela atin aket kukamsi kinim Gayaskamino, kale kukami ko.

2Nam lon kaba, naka Got gánlaw bidinokam biyámin uyo atin kidel keidune,kalami uyo ken kasáim ki bal kala. Kalenaka nalam kal kam sinik ukal kano kenkuw teinbu ko. 3 Kale naka duw ifin madikika tad kami Got weng tatun kuw afan kalesun kuw abo badaw sung uyo bakonamiwatin kalfalin seng kudubi. 4 Kale yaknáminyaknámin bu mak kalfalin kunamomubanim, kata nalam muduw Got weng tatunabo bidiw uta kuw kidi kalfalbi ko.

5 Kale nalam duw kaba, kami afan kalinumi wok faku bom nadaw nikil fikal Gotweng kudew ká bidiw dakáyabaw uyo kamitamámin banim, kata keidoliw, kaba ulumkano dakáyamábaw. 6Kale kinim bidi kamiaket kukáyamin sung uyo kudew tad Gotami wanang kinim gu tem kadákal bako-sidiw. Kale atin kaba sun kuw im kábiwuyo dakáya badawo, Got ayo kalam kukuwkanabaw uyo kalfalin kukamak kala kakiko.

7 Kale ika mit kei Yesus ami wok uyofakudumo, kale tabesiw uyo yak wanangkinim madik afan kalongin banim iso makdakoyamsiw banim kala. 8 Kaleyo Yesusami wanang kinim nuka kanodin kinim iyodakáya bom kei buduwo, yak Got ami wengwok fakudawámin kinim iso nuso makuwwak gele kikiw keidum kala.

9 Kale naka sauk kon mewtanong makgodu dau dabadáli Got wanang kinim gukuyamsi, kata Diotadefis aka kilim gebomkuw keidone kalesa kinim ayo ken namweng bakabi uyomak atin kidiloma banim.10 Kale nalam tadokabi kal naka am kana-musa sung uyo weng kutam dádokabi uyoki weng mafak num bakaya bom ibakaya-musa uta kufodokabi, kata aka bo ken aketdakbudawongin banim keida namti, akanikil fikal imi tadokabiw uyo im tam amdádoma banim ade aka yak kinim madikimi im tam am dádumo, yakbiw iyo adutbo nadane kinim tadiw iyo fotaba sakabok-abiw. 11 Kale nam takon kaba, kaba yakkukuw mafak kanabu uyo aboyámin bá,

kata kaba yak kukuwkidel kuw abodal kala.Kale kan ata kukuw kidel kanaba aka Gotata dabadála tada ade kan ata kukuwmafakkanaba namti, aka Got atamongin banim.

12 Kinim adikum iyo Damítadias sungkidel bakadawábiw be Got Sinik alata amguton be bakaba. Kale nuta nuluso amikin walamin ade kilim kal nuka yaknáminweng mak bakoduw namti, be afan ka.

13 Naka weng seng bude bakokamonokanabi, kata naka sauk kon so ben so tuwgodukamomi báyo, kalbi. 14-15Nakamewsotad katamokabi kal alew weng bon temweng bakanokabuw.

Kale aket dakbudin uyo kawso badano.Kalam kakanum kasal ika sadawano, kakiw.Kale kaba num wanang kinim makuwmakuw sidiwano, yakin kudáluw tadu uyokuyamal kala.

Page 362: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yut 1 359 Yut 13

Yut1 Naka Yut Yesus Kadais wok fakudin

kinim ade Yemis ami muk anung. Natasauk kon bela yak wanang kinim kan itaNatim Got gán dáyam aket kuyamsa adeYesus tabe kál ged moyamsa kimino, kalegoduyami ko.

2 Naka Got gánla bom dákadá bidino,alam aket dakbuyámin so abino kalin soaket kudawa kudawain so uyo atin kidelaseng kuw kudulin kala.

3 Nalam duw ifin kiba, atin nalamaket kiwso naso num ban keimin kail bátakeikuyamase sung uta goduyamono, kaleaket bakel daudi, kata bu kudá nadinenalam aket kukum fukan bi uta goduyamim kitid modino, kukuw mafak kukuyaminta bom, Got weng tatun kukuya bidiw kimafan kalesiw umi kuw mafak dádumo kan-abiw uyo kibil kitid tabe eiyam bom nadi-wano, kale nadino ko. Kale Got ami wengtatun kukuyamin bo kimi afan kalin kidelbid makuw mo kuyamase ade sun bokabuum adut uta bo bom nadiwo kala. 4 Aketfukanin belami yak kim aket afan kalin umikanadaba. Be kalo kinim iwál kilim iwyaktem tadebiw kalo tade bu. Kale kinim bidiim Got banim ade ika Got ami min geleminweng mit uyo kumade kukum baka bomnadiwe sák bako, “ban keimiw namti, kibaGot kin dim kenokabiw kala.” Kalanaliw.Beta kana bom nadiwo Yesus Kadais numGebom ade Kamokim ayo ibik dudawábiwko. Kale Got godin buk tem kinim im sungbeta kale bakosa. Kale Got ayo suwayo kalbidi walu, sok gei imudokabi, Kalesa. Kalebidi walu imusa ka.

5 Kale Got Isadael kayak kanoyamsa imisung bu kilim kal, kale naka alo asawilbakoyami fukan dádin kala. KamokimGot aka Isadael kayak wanang kinim iyoIsiw bakan kalo kail bá takeikuyama, Isiwbakan uyo kudá matam tasiw. Kata yanolwanang kinim kan ata afan kalongin banimiyo im mafak dása. 6 Ade fukan dádin,ensel ilim abin dukum dukum uyo kidelateinongin uyo kudáliwo kayo, Got tabe sokfit atin wakodoma banim tuw falfala geiimti nadane imadew dák akfak temmidilinimtisa. Kale Got ayo dák kuin bid kawákimti imadála si am afung am taktakin atan

kal im mafak dádokaba ko. 7Kale kiba Sod-dom abiw so Gamoda abiw so abiw mewsoso keidiw, imi kanosiw sung uyo fukan dábidiwe? Abiw bidimi kayak wanang kinimika ensel mafak ilitaw bidiw keidiwe, sáksakadinin so yak ilim dam dim ban keiminmadik madik so kanosiw kala. Kale imkanosiw be nulum kukuyamsiw, kayo kanata im kukuw kanamámsiw taw kanabiwnamti, iliso sok gei yak sun as kainin bommámin yáw dákamokabiw ko.

8 Leiw makuw be ki ufek ufek mafakumi aket fukanin kinim bidimi kilimiwyak tem matam besidiw, bidi iliso ilimkal dim so ban keisiw ade ika Got amikanamino, yakba uyo kidilodiw banim adeika kinim abid tikin kayak iyo weng mafakbakayamábiw. 9 Kale ensel imi Kamokim,win soim am win Maikkel. Kata aka belamak kanosa bá, akaMafakim so alewMosusami dam kalan wengal fukanbisiw, kataaka fukan dá weng mafak tuw kanabisabá, kata aka bakodaw, “Kamok aka ngadákfuko kamuda kala!” Akeisa. 10 Kata kinimbidimi ufek ufek kueko dekobiw, ika atinim kalmak keidongin banim ade ika gebombanim sák sew iniman taw ulumkudew yakkawák dá kanamaliw. Kale bumi kanabiwuluta ta bom im mafak dádokabu ka.

11 Kale bidi kole, yak bomo kala. Kalekinim ika Kein ami kanosa leiw alataw kiabobidiw. Kale ika kinim Belam ami kukuwmafak kanosa taw kayo kisol aket kumamkana bom kisol uta kudamumo kanabiwade Koda Got kuásusulin kinim ami kanosataw kanabiw ade ika Got ami wasi keidawabidiw kala. Kale ika kinim Koda ami dawmafak dása, kayo iliso im mafak dádokabako.

12 Kinim kanabiw bidi im fatom banimita kukuwmafakmafak uyo kanamaliw adeika iliso kim iwyak tem tada tada bomban imin wananin uyo iliso wananaliw adeim kanamaliw bo tol nangfid fadok yakilim namal dim ababu taw keimábiw. Ikakiwsono yakeiyábiw bá, kata ulum nulutakiyo kaleyábiw bo mit banim. Kale ika atinam yák dukum tad bada abid ibin mitikaweiw tadokabano, kale fen bi kudabuw tawkeibiw ade ika as gim abudongin banimwaw fidaba taw keibiw ade ika as kimkimso fadat dew matam dawtidaw atin fikalegutaba taw keiyábiw ko. 13 Im kanamaliwfatom uyo sol wok gedul dukum ta bomwok kumun fikmin fakmon bom wok mokmafak faltiba taw, im aket nuka abidmilum

Page 363: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Yut 14 360 Yut 24-25lánin taw kae, kale wakadu wakade kámsidiw si, am afung am dánu Got ta bomimadew dák liw tem midilin bakan imtidabom sun bokabiw kala.

14 Kale kinim Inak aka kinim mit Addamkalo dauda dák dák madák kinim mit fetdim kal dausiw. Kale aka kinim bidimi lumsenin weng guton uta bako nada, “kalakfen, Got aka alam ensel abem seng sengso madák tadokaba, 15 aka wanang kinimadikum iyo taktak imu nadane yak wanangkinim Got banim ilim kukuw mafak soweng mafak bakadawusiw so umi yán kisok gei imudokaba.” Kalesa. 16 Kalekinim bidi sun kuw bubun bom nadiwe yakkinim madik kanaya bom nadiwe ilim aketmafak wananyamin uta kana bom nadiwesák nuta kayo kal bom nadiwe yak madikimi aket takaya bom, mun bom, ufek ufekdakiyamábiw ko.

17 Kata nalam nikil fikal kiba, dil KamokYesus alam weng dew kámin kinim imiweng bakoyamsidiw uyo fukan dádin, 18 ikabakoyam, “am afung am dánokabu, kawákayo kinim matam be, Got ami kukuw uyoában gimgimya bom ában faka bom ilimaket wananyamin mafak uta yán abo bomkanamokabiw.” Yakeisiw. 19 Kale kinimmit tako imkanbiw kinim iyo bidi kalatako. Ilim aket mafak fukanin uta ki ta bomtudo imadew tababu, kata be Sinik Abemayo dabadáliwo, ata ta bom aket fukaninkukáyamongin banim ita ko.

20 Kata nalam duw ifin kiba, ulum kanoGot kilim afan kalin kuyamase uyo ife bidiwtam so tam so dukuman buduno kala. Kalekiba SinikAbemalamkitid dim suksuk bomnadiwe 21 kilimi uyo ulum kano Got aketkuyamsa dim ki bom nadiwo Kamok YesusKadais alam aket budunin dim sun biyáminkuyamokaba uyo leiw fenin kala.

22Yak wanang kinim kan ata aket dikingdakungba ayo kim aket budunin kukáyabom nadiwe 23 yak wanang kinim as kainkidalumo kanbiw iyo kail bá takeikuyamnadiwe kinim madik ban keimin iyo kimaket budunin kukaya bom nadiwe kibil ki-bilimi uyo imi ban keimin adikum dakakmoyamodiw ki adut bo bom nadiwo kala.

Kalfal bom suksukin uta ko.24-25 Ade kamane adikum wanang kinim

nuka, Got makuw ata kuw win kufá-dawuwo ata Yesus Kadais win dim kail bátakeikáyaba. Kale ata kuw adikum lamlam

mit kayakim ade ata kuw win soim ademew adikum ufek ufek bo ata kitid fakudabu ade abin abemdukum kudusa kinim adeaka bo adikum fakubisa, kamane fakubeade sun faku unokaba. Ade Yesus akaatin lamlam soim Got alam kin dim numban keimin banim, weng fine banim, akakutinodiwo, kale imadew yak dáda nukasun yul didin bom katkatin dim unokabuw.Kale atin afan.

Page 364: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 1:1 361 Daw misun 1:19

Yesus daw misun teiminsung1 Kale buk bela Yesus daw misun teisa

umi sung kale be Got ata Yesus ku-dawane ata Got alam wok fakudin kinimkuyama, ika ilim kal kei utaw uta mewsomatam bokabu. Kalesidiw be Got aka en-sel dabadála madák alam wok fakudawinkinim Yon dim abu alam kal keisa. 2 AdeYon aka alam ufek ufek adikum utama uyoweng foka dau bakose. Kale bela alam sungGot ami weng ade tatun weng uyo Yesusdim kuw misun dáse. 3 Kale kiba sun kuwlum senin weng bela Got wanang kinim gukíyamokabiw, kiba Kamok ami im kinimdákamin makik uyo kudulokabiw. Ade kanata buk belami kíbiw be kidi nadiwade yakulum bakabu uyo kanamokabiw, ika ilisoim kinim dákamin makik iyo kudulokabiw.Kale am atan mew tadokabu kal adikumufek ufek bakabu bo kanam matam damkeidokabu.

Sauk kon gu fet kal kuyamse umi sung utako.

4 Kale sauk kon bela Yon ata Got amikinim gu fet kal bakan Eisa bidiw iminokale godu kuyamase. Kale Got kamane beso suwayo bisa so alo yanol tadokaba soSinik Abem fet kal imak imak makuw alamabin abem kin gubuyo bidiw 5 so YesusKadais tatun kin walamin kinim, aka Gotami man dil, aka fikale talá tabesa ade akaalo bakan adikum imi kamok kamok kinmoyámin kinim keida, imi min gelemin soaket dakbudin so uyo kilimi keidak kala.Yesus aka aket kuyam nadane num bankeimin sok gei imusu uyo alam kaim tuwmin talá imadáse. 6 Kale aka kanoyamimadewmaek alam kasák gu nada alamGotade alam Alaw ami kinim abem kei imunadane alam wok fakudawin keiyamase.Kale num aket Yesus aka lamlam so kitid souyo ulum kano alaso buk kala. Kale be afanko.7 Utamal! Aka ibin tem tadokaba kal

adikum kinim ika kin atamokabiwade kinim un salawsiw iliso ata-mokabiw. Kale kinim adikum ikaatam nadiwe fidinin so amanin sokeimokabiw. Kale afan ko.

8Kamokim Got aka bako nada,“naka nalata ki Gebom ade nalata ki Adik

adik ko.”

Kalesa, aka adikum kitid kayakim amsun,aka katow tein tasa, kamane teinbe adekatow tein unokaba. Kale afan ko.

Mit kei lum sensa uta ko.9Naka Yon kilim king naka kiwso nalaso

makuw nikil nuka Yesus so dam makuwkeisuduw, kayo naka kiwso makuw kálfunin kudabuw ade yak Got ami kasák gubuduw ade kanodin idum dukum dukum,kata nuka ulum kano naknek fakadábuduw. Kayo naka namadew yak wokiwyak bakan katiw mak win Batmas kalnamtidiw bi, be watawo kaleyo bá, nakaGot weng baka bidino kayo ade afan Yesusbe daw misun dáse ka. 10 Kale Kamokimalam am dánámin kal naka Sinik Abem tadkiwa namudane nalam ibik tem kal wengdukum mak fong ket weng dikin bakodakidisi uyo 11 bako nada “kaba ufek ufekadikum utamokabaw uyo kudew yak bukdim godu nadawe kudálaw yak Got amikinim gu fet kal itamuk kala. Kale abiwwinbe Efesis, Simana, Bekamam, Tayataida,Sáddis, Filaddelfiya ade Leoddisiya itamukkala.”

12 Kalane naka dumade weng bakanaba,beta kan atane kale atamono kale dumade,yakom bán tum gol tuw kidel dausiw fetkal mak atamasi. 13 Kale im iwyak tembe kalomo kinim mak Got ami Kinim tawtodabeno kalomo ilim kimisung un bi dákyán kamuk kamuk kuw dakung kale mikinadane idet tum gol tuw kidel dausiw lam-lam soim mak makal makal miki auba ka.Akeisi. 14Kale ami gebomkon ayo nuk tifontuw kalim kait taw ade wok kait taw adeam kin ayo as kain bi miling milingba taw.15Kale am yán ayo tum daw fudaw kain bi,mán falang taw ade am weng be wok fonkitid soim budunba taw kidisi ko. 16 Kaleam teng miskun be milum fet kal mak fakunadane woksek madik fidá madik fidá ausamak bon tem kalo matambane am kibi ayoatanim gubudim bikida kudoto kudotobataw atamsi ko.

17 Kale naka atam nadine kinbud unefikalin taw kutin dák alam yán mewso kalabine alam teng miskun uta dew yak namdim tei nadane bakonam, “kaba fingáninbá, naka nalata ki Gebom ade nalata ki Adikadik ko. 18 Naka Motabiw nalata fikalesi,kata kalak fen naka kaunsin sinik so bisun kuw biyámin. Kale naka fikalnáminso fikalnámin abiw so umi fal bisuminkitid uyo nalata fakubi kala. 19 Kaleyo

Page 365: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 1:20 362 Daw misun 2:16kaba ufek ufek utamaw bo kamane bu soyanol matam bokabu so uta kale bo godu-lalo. 20 Kale naka milum fet kal nam tengmiskuno faku bidi itamaw so yakom bántum gol tuw kidel kusiw utamaw so umimit abemwánabu uyo bakokamongin namikale milum fet kal be Got ami kinim gu fetkal imi weng dew kámin umi guton adeyakom bán fet kal be Got ami kinim gu fetkal umi guton ko.”

2Efesis abiw Got ami kinim gu imi weng

bakoyamsa uta ko.1 “Kaba weng bela Got ami kinim gu Efe-

sis abiw kayak imi weng dew kámin kinimami godulawal kala, kalesa. Kaleweng bela,kinimmilum fet kal alam tengmiskun fakunadanade yakom bán gol tuw kidel kusiwiwyak tem kába kinim ayo bako, 2 nakakim kanam tasiw bo nalam kal, kim wokkitid fakusiw ade kim aket dakbu fibudinkukuw bo nalam kal ade mafak keiminkinim imadáliw mafak kanamodiw banimade kiba kinim ibako nuka Got ami kalankámin kinim kae, kalbiw ika imkukudomoika atin ibakamin kinim ka yakeisiw kinim.3 Kale naka nalam kal kiba aket dakbufibudin kukuw fakusiw ade kiba nam winkudew tabe bidiwo, kayo kanodin idumidum uyo imkasanusu, kata kiba kanabuwkale kudálodiw banim keisiw.

4 Kata kamane naka bako, báyo yaki,be watawo kaleyo bá, kiba kamakikiwmit kei aket kunam sidiw taw keidon-gin banim dako aket balut balutbiw kayoko. 5 Kale kiba aket kukánamin balutbalutbiw uyo mit fen dá, kilim kal keinadiwe bumi ban keimin ta bom kanoy-amu kanabiw uyo dumade ibik wakumamnadiwe kilim kamakikiw kanamsiw tawkeidin kala. Kale alo kiba kilim bankeimin uyo ibik wakumam dumadelonginbanim keidokabiw namti, naka tad nadinekim yakom yako kutimin ulum bán buuyo kukan keidokabi. 6 Kata kiba kukuwmak fakusiw ayo nalam aket keno yakbiuyo ki Nikkolesian imi ibakanin kukuw boadut bosiw bo atin nalam kanabi taw kibilkanosiw ko. 7Kale kan ata kilung so namti,Sinik Abem Got ami kinim gu imi wengbakayaba uyo kidilawak kala. Yak kan ataban keimin uyo anik anik aumamokaba,beta naka ken as gim sun biyámin as Got

ami yong iw be ayo gim dakuduwanalo, akiwanokaba. Kalalo.”

Simana abiw Got ami kinim gu imi wengbakoyamsa uta ko.

8 “Kaba weng bela Got ami kinim guSimana abiw kayak imi weng dew káminkinim ami godulawal kala. Kale kan kinimata gebom ade yanol keiyamin kinim akafikale nadale asiki talá tabese kinim ayobako, 9 naka kim idum bo nalam kal adekiba win banim kinim, kata nam aket kibaatin kisol kayakim ade nalam kal kinimmadik bako nadiw, ‘nuka Yu kayak kae,’kalbiw. Kata ika Yu kayak bá, ita tabe wengmafak mafak bakaya bom kanayamábiw.Ika Mafakim ami kinim ita ko. 10 Kiba ufekufek mafak kanayamábiw uyo fingánin bá,naka bakoyamonMafakim imadew yak kal-abus kei imkan bom imkukumokaba. Kalekim idum uyo sun boma banim mada amnangal kal kuw keimokabiw. Kayo kibakidela imadew yak yankabidumo yakeibiw,kata atin aket kunamokabiw naka sunbiyámin sinik yán uyo kuyamokabi.

11 Kale kan ata kilung so namti, SinikAbemGot ami kinim gu imi weng bakayabauyo kidilawak kala. Kale kan ata idumuyo anik anik aumamokaba namti, aka alosawil fikalanámin uyo daw mafak dádomubanim. Kalalo.”

Bekamam abiw kinim gu imi weng bakoy-amsa uta ko.

12 “Kaba weng bela Got ami kinim guBekamam abiw kayak imi weng dew káminkinim ami godulawal kala. Kale weng belakinim woksek madik fidá madik fidá ausakinim ata bako, 13 naka kim abin teináminbonalamkal kimbidiwbewák ayoMafakimami abin abem so kal bidiw, kata kibanalam kinim tudun kayo kinim Antibasnalam kin walamin kinim ayo Mafakimalam be kawákal ankabisidiw, kata kiba boutam nam aket kunam afan kalesiw uyokudáloliw banim keisiw.

14 Kata naka kim kukuw mafak mafakkatiw mak kanabiw, be naka, báyo yaki.Kale kilim kinim madik iyo Belam amikukuw kukumin abo bidiw. Kale aka Belakkukudaw kano Isadael kayak iyo kukuyabadano ibakamin got wane ilkádawin ini-man uyo wanan bom ade sakadin bom keibomban keimino akeisa. 15Alo leiwmakuwbe ki kilim kinim madik iyo Nikkolesianimi kukumin uta abo bidiw. 16 Kale kiba,

Page 366: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 2:17 363 Daw misun 3:4kilim ban keimin uyo mul wakumam du-mademalin kala, masi kanamokabiw, nakawabading tad itam nadine yak kanabiwkinim iyo nalam bon tem woksek madikfidámadik fidá ausa tuw tabudi ginanoduwkala.

17 Kale kan ata kilung so namti, SinikAbemGot ami kinim gu imi weng bakayabauyo kidilawak kala. Yak kan ata bankeimin bula akamam anik anik audokaba,naka abid tikin wanin wánabu uyo kudawiwanokaba ade alo naka tum namal uyokinimmakuwmakuw iyo adikum kikiw ge-leyamokabi umi dim uyo win alokso godadausiw uyo kinim teinu mánu ika mak kalkeidongin banim, kata yak alam kudulok-aba ata kuw kal keidokaba. Kalalo.”

18 “Kaba weng bela Got ami kinim guTayataida abiw kayak imi weng dew káminkinim ami godulawal kala. Kale weng belaGot ami Min ami kin as kain bi milingmilingba taw ade ami yán ayo tum dawfudaw kain bi mán falang keiba taw atabako, 19 naka kim kanamábiw uyo nalamkal, kim aket kudawa kudawain so kim wokfakanin so kim kitid tabe naknek fakadáwok fakanin so kim fiaw fibuyamin kukuwso be nalam kal. Kale be kim kamakikiwwok fakansiw bo akamam atin tam so wokseng fakanbiw kayo kala. 20 Kata naka kimkukuw mak kanabiw, bela atin bayo, yakiuyo ki kiba wanang Yesabel uyo kudáliwuka bako, ‘naka Got weng kudew káminwanang,’ kae kale bom uka kuku bomnadune nam wok fakudin wanang kinimiyo tudo imadew leiw mafak une bomsadikinin kukuw so ibakamin got waneilkádawin so wanin wananaliw kayo ko.21 Naka bakomam ulum ban keimin uyokudá dumade lukowake, atanwakumambi,kata uka au afan kale sakadinin kukuwuyo ibik wakumamongin banim dakobu.22 Kayo naka kuwnodi dák akálámin abinabune uluso sakadin mamusiw kinim ilisoika kál funin mafak uyo kudulokabiw. Kaleika kukuw mafak kanabiw uyo ibik waku-mam kudálokabiw bá namti, naka atin ka-mane ki kanayamongin nami ka. 23 Nakaum ibik teinámin kinim iyo naka yanbidifikalokabiw. Kale be kanodino Got amikinim gu adikum iyo kal keidomo nakakinim adikum imi aket tetin so aket kan-odumo kalin so uyo alam kal keisa ka.Nakokabiw. Kale naka kilim kanamusiw

ki abo nadine ulum yán uyo kuyamok-abi. 24 Kata naka yak madik Tayataidatein bidiw kiba, um kukuw mafak kuku-min bo mak abodongin banim ade kibakinim wanang madik im bako, ‘Mafakimami kukuw atin wánin bo abemo’ kalbiw,bu mak kal keidongin banim, kayo nakabakoyam kiba idum mak kuyamomi báyo,yaki ko.

25 Kata kiba kilim kanabiw uyo atinkidela fakusidiw si naka tadon kala. 26 Kanata ban keimin kitid uyo anik anik au-mam nadane nalam kanamalo, akbi ki,mitabin kalo abo kudew un bi tow kamkamwakadálokaba. Naka nalam bakan kinmoyámin kitid nalam Natim amiyo kalkudusi taw akal kano kudawi, anang bakanadik kin modokaba.27 ‘Aka kinim mit bakan bakan uyo ayen

lafeng tuw akim sun bakel bakelkudin taw kei kudokaba,’

28 ade alo naka kutim fiyáde kudawokabi.29Kale kan ata kilung so namti, Sinik AbemGot ami kinim gu imi weng bakayaba uyokidilawak kala. Kalalo.”

3Sáddis Got alam kinim gu weng bakoyamsa

uta ko.1 “Kaba weng bela Got ami kinim gu Sád-

dis abiw kayak imi weng dew kámin kinimami godulawal kala. Kale Got ami SinikAbem ami kukuw fet kal so milum fet kalso fakuba kinim ata weng bela bako, nakakim kanamaliw bu nalam kal ade nalam kalkeidomo kinim iyo bako, ‘kiba kaunsin sunbiyámin sinik so bidiw,’ yakanaliw, kata bá,nam aket kiba fikalesiw. 2 Kale kin kidelabá nadiwe kilim sinik fikalono kanabu uyowabading kutadulin kala masi kanamiwe,atin fikalomu kala. Kale naka utamomokim kanabiw bo ken Got ami kin dim atinkenabu bá kala kali ko.

3 Kale kiba kilim kano kukuyamiw ki-disiw be finang dádin kala. Kale be kidikilim ban keimin uyo ibik dumam kudálinkala. Kata kiba kin bisil kin bá kana-mongin dakodokabiw namti, naka yakotwanin kinim taw kalo maklo tadokabi, bekiba nam kano tadokabi umi atan uyo kalkeidoliw banim.

4 Kata kinim madik katiw mak Sáddisabiw bidiw kiba ilim kál baim banim kidelmiki bidiw, kayo kiba naso kámokabiw adekiba ilim namal mikidokabiw, be watawo

Page 367: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 3:5 364 Daw misun 4:1kaleyo bá, kiba kano kudulumo kale kidelufasko leiw fen bom be kanodumo kalbiwkayo ko. 5 Kan ata ban keimin kitid uyoanik anik audokaba, aka ilim namal kanomikidokaba, naka am win sun biyámin buktem bu uyo kukan keidomi banim. Natimalam kin dim ade alam ensel kin dim nakamisun fok bako, aka nalam kinim, akokabi.6 Kale kan ata kilung so namti, Sinik AbemGot ami kinim gu imi weng bakayaba uyokidilawak kala. Kalalo.”

Filaddelfiya abiw Got ami kinim gu wengbakayamsa uta ko.

7 “Kaba weng bela Got ami kinim gu Fi-laddelfiya abiw kayak imi weng dew káminkinim ami godulawal kala. Kale weng belakinim abem ade tatun kinim, aka kinimDewit ami yal kí fakudin kinim, aka bisudakinim teinu mánu ika leidodiw banim adeaka leida kinim teinu mánu ika ken bisu-doliw banim, ata bako, 8 kim kukuw bonalam kal, kim kitid bo katiw, kata namweng bo kidisiw. Kale nam win bo kudákakálongin dakosiw. Kayo naka fal bisudi,kinim teinu mánu iyo mak tad fal leilodiwbanim keidokabiw. 9 Naka Mafakim amikawed am kayak ika bako, ‘nuka Yu kayak’kae kalanaliw, kata ika Yu kayak bá, ikademada ibakamin kinim iyo kanoyami tadkim kil katun lako dudák didokabiw, bekukuyam naka kim aket kuyamsino, kalok-abi. 10 Kiba nam bakoyam, kiba idumtadebu uyo dakbu dudew tabino yakeisiuyo kanamusiw keimin, naka idum dukummatam bakan adikum fakbu wanang kinimimkukumokabu, be naka kiba kal bábutakeikuyamokabi.

11Naka atin mewso tadokabi, kayo kilimufek ufek kidel fakusiw uyo kidela fakawfaku sidiwo kala. Kale kinim kukumiyo tad kim yán kudumo kanabiw uyokukiyamodiw banim. 12 Kan ata asik asiktiw abe be namti, naka nalam Got ami Yolam midi keidawokabi. Kale aka daw kankeidoliw banim. Kale naka kinim ami dimnalam Got win uyo godulawokabi, nalamGot ami abid tikino alokso abiw Yedusalemkudala tadokabuwin uyo alam dim godula-wokabi ade naka alo nalam alokso win uyoami dim kal godulawokabi kala. 13Kale kanata kilung so namti, Sinik Abem Got amikinim gu imi weng bakayaba uyo kidilawakkala. Kalalo.”

Leoddisiya abiw Got ami kinim gu wengbakayamsa uta ko.

14 “Kaba weng bela Got ami kinimgu Leoddisiya abiw kayak imi weng dewkámin kinim ami godulawal kala. Nakanalata ki afan kanamin kinim, kale kindok di afan kalin so afan kin walaminkinim ade naka Kamokim Got ufek ufekkidelbisa adikum kin moyámin kinim kalakaleyo bela nalamweng adik dáwbakayabi.15 Naka kim kukuw kanamin bo nalamkal, kiba gisa bidiw bá ade kiba máminso bidiw bá, kayo nam aket kiba máminso keidoliw, be atin keno yak bi ade giskeidoliw be ken yakbi, 16kata kiba gis wakumámin waku keibiw kayo, kiba ulum kanokanamokabiw, naka bon tem kasuk fadetyakei itam sun dádokabi. 17 Kiba bako,‘nuka kisol kayak,’ kale nadiwe alo bako,‘nuka ufek ufek seng kayo nuka ufek ufekbo mak iwa buduw bá,’ kalesiw. Kata kibakidela kidilin, masi nuka abin kidel teinbuduwo kaloliw kala. Kibiyo ki, kinkinso keisiw ade kiba win danim keisiw adekiba ilim so mak mikidongin banim misunteinsiw ade kin mat keisiw ko. 18Kale nakaaket fukanin mak bakoyamon kala, kibanami tum gol as dok fudi baim kadis kalomatin tum gol tatun ulufin keibu uyo monadiwo kata kiba kisol kayak kei nadiwekiba lim namal mo nadiwo misun teinsiwuyo lim miki fatom ati nadiwe kin abuminuyo kudu kin abu nadiwo kin bádin kala.19Kale naka yak kinim nalam aket kuyamsiiyo ngadák ngadákya bom im mak sánin.Kayo kiba ban keimin uyo ibik dumamatin dudew tabin kala. 20 Kale kalak fen!Naka awsom tod bomgaugaubi kale kan atanam weng kidinam nadale yal bisunamakaí, naka tam uni nuka wanin wanan bomnaduw ade aka naso makuw keidokabuw.21 Kale kan ata ban keimin bu anik anikaumamokaba namti, naka au akei nalamabin uyo wakudawi nalaso teinokaba. Kalebe nalam nam kukumin anik anik aumamnadi Natim alaso abin abem tein bi tawakal kanodokaba ko. 22 Kale kan ata kilungso namti, Sinik Abem Got ami kinim guimi weng bakayaba uyo kidilawak kala.Kalalo.” Nakeisa.

4Abid tikin abin abem umi sung uta ko.

1 Alo yanol naka katam fenomo awsomyal mak bisu beno kalomo be abid tikin kal

Page 368: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 4:2 365 Daw misun 5:9ka. Kale weng be kidilomo, be kamakikiwweng dukum fudong ket weng taw kidibi,uta ka, kaline bakonam, “matam tadalo,naka yanol ufek ufek kanam tadokabu,buta kukukamonokanabi.” Nakeisa. 2Budekale kei bidine wabising Sinik Abem tadkiwa namudane, katam fen abid tikin beabin abemmak teinbu be kinimmak teinbeka. Akeisi. 3 Kale abin abem Kinim teinbaami kále, dame be sinik kit kow atan dewtad dáda fining finingin taw ade tum tongtaw lukluk tem atamsi. Kale ami teinbamewso be salbalum falfal daubano kalomowok dang dim lamlam tabin taw atamsi ko.4Abin abem be kalomo abin abem ulumi kimit dim fako tade tow alalew kal beta falaladaubuno kalomo gebom gebom ki adikumabin abem be wak gelebiw ka kalomo imlimmikibiw be namal kal ade kamokmanilmikibiw ka kalesi. 5 Kale abin abemo bebabá falmang falmangin so kimun dikilingdakalungin so taba atamsi. Wáw abin abemkin gubuyo be kalomo yakom fet kal makyakoba kalesi be uyo ki Got ami Sinik Abemkukuw fet kal ata ko. 6 Kale abin abem kingubuyo be wok mike sinik kit kow dukumetaw, kale umi dim ayo baim banimwokmikkin matak dakadálin taw ka.

Kale atamomo abin abem kinang kinangbe kalomo be kinim taw sinik so alalewibik kin mák kin ausiw ita kin mobiw ka.Yakeisi. 7 Kale beta kinim taw sinik somak be busi dukum layon kalbiw taw, makbe iniman kau kimak taw, mak be kinimkibi kun dikin, mak be awon bokal fák fákkámin alataw itamasi ko. 8 Kale adikumkinim taw sinikso alalew bidi kikiw bad badbokuw kal wakak mosiw ade kin ki kal dimso kidin tem so bad akfak tem so kin kifalala tabesiw ademidiliw so táw so ika fuwwemin uyo kudáloliw banim im fuw uyokalanaliw ko.“Got aka atin abem abem abem adikum

kitid Kayakim amsun, aka katowtein tasa, kamane teinbe ade katowtein unokaba.”

Kalan bom, 9 kinim taw sinikso alalew ikakin budusi umi fuw so kalfalin umi fuw soken keiyo kalin umi fuw so uyo abin abemsun sun biyámin teinba am kutida bom webidiwe, 10 gebom gebom mit dim kyáfakotade tow alalew kal ita kutin dák kinim abinabem teinba ami kin gubu kal aba bom amisun sun biyámin win kufádaw bom nadiweilim Kamok manil takadu kudew dák abinabemo kal kuti nadiwade bako,11 “num Kamok Got kaba ken kei kanodawo

kin budusi so kalfalin kitid so uyobu kala, kaleyo kaba ufek ufekadikum bo kabalata kidel kusadawade kabalam aket fukanin uta tabeufek ufek kidel kudaw teinbu ko.”

Kalsiw.

5Fongtuw falfalin buk so Siwsiw man so imi

sung uta ko.1 Kale naka kaek fen kinim abin abem

teinba teng miskuno be buk fong tuwfalalin be weng godin ki wolo so dengoso godusiwo kalomo, buk be gom faktiminfet kal mo fakti tamo dausiw ka. Kalesi.2 Kale naka ensel kitid soim mak wengdukum bakaba kala, akine bako, “kan atawinso namti, buk fewsa bela fingo dauatamokaba.” Kalesa. 3 Kata bakan dimkayak so kuin bid kayak so abid tikin kayakso bidi kinim mak winsono masi, buk belafingo dau atamodiw banim. Kale be atamnadine 4 amanin kuw amanin kuw keimsiuyo watawo kaleyo bá, kinim teinu mánuiyo kinim win so mak beno masi, buk be bánada kaek fen iwyak atamoma banim kayoko. 5 Beta gebom kinim mak ata bakonam,“kálak fen, kaba amanin bá, busi layonYudda kinim mito, Dewit ami low fikaletalá tabe nada ufek ufek kitid akadaw tamtiw abese, ata kuw buk fewsa fet kal belatakela bisudokaba.” Nakeisa.

6 Kale nadine naka Siwsiw man anbidiwfikalese, kin gubu taw abin abem iwyak kaltodba be kalomo kinim taw sinikso alalewkeidiw gebom gebom keidiw ita dawo iwdá falfal daubiw ka. Yakeisi ko. KaleSiwsiw man aka idis fet kal mak ade kinfet kal mak be am dim kal bu ka. Akeisi.Kale kin fet kal bidi Got alami Sinik Abemkukuw fet kal ita kale bidi imadála bakanadik fakbusiw. 7 Kale Siwsiw man ayo tadabin abem teinba Kinim ami buk fongtuwfalalin tengmiskuno fakuba uyo kukidawsako. 8 Kale kudula nade Siwsiw man kibiidimo be kalomo, kinim taw sinikso alalewkeidiw, gebom gebom mit dim kyáfakotade tow alalew kal keidiw iyo kutin dákbakan mikabu fakadi dák akfak tem unsiwbidi makuw alam tadám dukum so tumgol ningudin dis ufek ufek fudiw kain bomfiw kidel tabeba so fakuda fakuda aubiwka. Kalesi. Be Got ami kinim abem imisuksukim uta ko. 9 Kale ika alokso fuwkutidawsiw uyo bako,

Page 369: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 5:10 366 Daw misun 6:10“kaba win soim, kawta fongtuw falalin buk

bela ken bádolaw kinim, buk fewsaayo gom takan keidolaw kinim, bewatawo kaleyo bá, kaba kanbidiwfikalom nadawe kalam kaim tuwwanang kinim so kinim mit kukumkukum so weng kukum kukumbakodin so kinim atama banim sobakan kukum kukum kasel so iyoGot ami modawsaw. 10 Kale kabakinim wanang be kanoyamaw, Gotami kasák gu kayak kei nadiwe Gotwok fakudaw, bakan adikum be kinmodokabiw ko.”

Kalsiw.11Beta alo naka kaek fen ensel seng seng

denge fakiw denge fakiw ika abin abemfalfal kuwo iw dábiwo kalomo kinim tawsinikso alalew keidiwe gebom gebom kei-diw iyo ilá falal daubiw ka. Kalesi. 12 Ikafuw kitid kuw we bom bako,“Siwsiw man anbidiw fikalese, aka win

soim, kitid soim, kisol ufek ufeksoim, guton sawa soim, madmedsoim, lukluk soim, kin budusi soim,kalfalin soim, uta aka kudusa ko.”

Kalsiw.13 Kale naka beta alo kidilono kale be-

diyo adikum sinikso biyámin abid bidiw sobakan bidiw so kuin bid bidiw so yol wokakfak tem bidiw so mew adikum kin báduiyo fuw we bom nadiwe bako,“win kufáyamin sowin kalfalyamin so lam-

lam kukáyamin so kitid so uyo Abinabem teinba Kinim so Siwsiw manso ilimi sun sun keiyamuk kala.”

Kalsiw ko.14Kale kinim taw sinikso alalew iyo bako

nadiw, “afan ko.” Kale sidiwo gebomgebom iyo tuw asin kutin dák abe nadiwewin kufáyamsiw ko.

6Gom takan keimin weng umi sung uta ko.

1 Naka kin modomane Siwsiw man ayobuk fewámin gom fet kal be makuw asikfingo dauda, naka kidilomane, kinim tawsinikso alalew bidi makuw ata kimun wengtaw bako, ‘tadalo,’ kalane, 2 Naka kaekfen nalami kin gubuyo be iniman auosgedok mak umi dim be kinim mak tein-beno kalomo, wanukmak dew nadanewasianik anik keiyamámin manil mak kudawiwfaku aubano kalomo, aka anang bakan

duduyámin kinim keiba ka. Akeine, anangbakan dudulono kale unsa.

3 Kale beta alo Siwsiw man ayo bukfewámin umi kamakikiw falew uyo fingodauda naka kidilomo, 4 kinim taw siniksokamakikiw umi falew ayo bako nada,“tadalo.” Kalane, alo auos mak maekaba ka, akeisi ayo as daung kas taw adekinim mak ami dang dim kinim teinba,ata kitid kudaw sidiw bumi kitid uta tabebakan kayak dak tam buyámin kukiyama,bis anbida anbida keimiwe alami be woksek dukum mak kudawsiw.

5 Beta alo Siwsiw man ayo buk fewáminalew umi falew uyo fingo dauda nakakidilomo, kinim taw sinikso alalew imifalew ayo bako, “tadalo,” kala naka kaekfen nalami kin gubuyo be iniman auosmitik be kinim mak umi dang dim teinba,aka ufek ufek sikel keiminmak teng fakubaka. 6 Kale naka kinim taw sinikso alalewim iwyak tem kal weng mak kidisi be akabako, “kinim aka am makuw dánámin umiwok fakanin kisol kudu nadane wit falawakatiwmakuwmodomano, bali falawa katiwalewbinon uta modoma, au nadane auliwtukul wok so wain wok so uyo ituwin bá.”Kalesa, be watawo kaleyo bá, ika waninwaktuwa bidiw kayo ko.

7 Kale beta alo Siwsiw man ayo bukfewámin alewbino falew uyo fingo daudanaka kidilomo kinim taw sinikso alewbinofalew ami weng ayo bako, “tadalo,” kala.8 Naka kaek fen nalami kin gubuyo be in-iman auos wám dim teinba ami win ayoFikalanámin kalesiw ade alam ibikomewsobe Kuin bid abiw uyo dawsik tadbu kala.Kalesi. Kale be bakan adik kuw taboduumi kikiw dakela ku alalew kei kusiw. Kaleika bakan but mak umi kin moyámino kalekitid dauyamsiw, ika wanang kinim kawákbidiw iyo woksek kaung so wol fut amdánámin so asanin tabe kinim mit kuwkeimin so sew iniman atud so tuw anudok-abiw kala.

9Aka alo buk fewámin alalew falewfingobe daudano kanamane, naka kaek fenomowis sánin bán akfak tem be wanang kinimbidiw ka. Kakeine, anudiw fikaliw itamsi,be watawo kaleyo bá, ika Got ami wengaboyámin ade Got ami kukuw kidel faku-dawsiw kayo ko. 10 Kale wanang kinimanudiw, ika gánin weng dukum kuw keibom nadiwe bako, kaliw ko. “Kaba adikumkin modin Kamok abem ade tatun kinimwataw atan kal bakan dim wanang kinim

Page 370: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 6:11 367 Daw misun 7:14taktak bom num yanbidiw yán uyo kidok-abaw.” 11 Kaliwe, beta aka wanang kinimmakuw makuw iyo lim namal geleyamnadale bakoyam, “katiw makso kano teinsidiwo si, kilim wok fakudin kafadow kasalso kim duwal so madik iyo kilim kanoy-amsiw taw ikil kano adik anudiwo kala.”Yakeisa.

12 Kale naka kin mosidine alo bukfewámin auok falew be bá dau kei badanebim dukum matambane, atan ayo mitikweing gum taw keidane kayow kim akalkaim ki namám tabane abid tikin 13milumikil kadis bakan abamsiw, be gedul dawtadas sadak yumwangiba dáda kadis kalin tawkeisidiw ko. 14 Kale abid atamsi uyo abinkon fal falin taw, fal fal banimune adikumamgu sowok iwyak bakan so uyo ulumabinkudálu utamsi.

15 Bakan dim kamokim ami nikil wasiginanin kamok kamok, kisol kayak kitidsoim, kinim sok gei tabin taw keiyamáminso gulbal kinim so ika imal tem so amguso tum tem so kal wána nadiwe 16 gándá bakoyam, “kiba kutin madák imádinoyakokabiw. Kale Kinim abin abem teinbakibi idimo, Siwsiwman ami aket keng keibaso uyo atiyam imádino.” Kalsiw. 17Kale imam dukum dánámin im aket keng keiminkanam tadokabu be kan ata kitid fakadátodokaba bá be.

7Kinim 144,000 dawá dauyamsa imi sung uta

ko.1 Bela banimane, naka ensel alalew ika

bakan kinang kinang alalew be kal todfakadábiw, yakeisi. Kale ika sinik gedulalalew iyo faku bom matam bakan so solwok so as so fukámomano, kale eidawsiw.2 Kale naka ensel kukum mak fai mito kalel el kaekal tadba akeisi ayo Got siniksobiyámin amiyo kal dawá dew faku todbaakeisi, aka sinik gedul alalew im wengdukum gán dáyamse bidi, kitid kudusiw,kale bakan so yol wok so fakaliw mod-oliw kinim kale. 3 “Kiba bakan so yolwok so as so daw mafak dákanin bá, kanotein sidiwo, naka Got wok fakudin kinimiyo dabal kun dim dawá dauyamino kala.”Kalesa. 4 Kale dawá dauyamsa imi dingbakanin be144,000 Isadael kinimmit kilungkal, adikum ita kuw kuduliwo, kaliw kidisi.5 Kinim mit Yudda ika 12,000 ita dawádauyamsa.

Kinim mit Aduben ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Get ika 12,000 ita dawádauyamsa.6 Kinim mit Asa ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Nawtalai ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Manása ika 12,000 ita dawádauyamsa.7 Kinim mit Simiyon ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Liwai ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Issaká ika 12,000 ita dawádauyamsa.8 Kinim mit Sebulan ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Yosew ika 12,000 ita dawádauyamsa.Kinim mit Bensamin ika 12,000 ita dawádauyamsa ko.

Kanomin kinim denge fakiw fakiw imi sunguta ko.

9 Banimane, naka kaek fen nalam kingubuyo be kinim denge fakiw fakiw dingbakodolaw banim. Ika anang bakan kukumkukum kayak so wanang kinim adikumteinu mánu so weng kukum kukum wengbakanin so kinim mit so iyo abin abemteinba so Siwsiwman so imi kin gubuyo kaltodbiw ka. Yakeisi, ika lim namal ki mikinadiwe kalá kon ki faku dábiw ka. Yakeine,10 ika yuleng dukum ki didin bom gán dábako,“Got abin abem teinba so Siwsiwman so ika

kail bá takeikáyamin kinimo.”Kalsiw ko. 11Adikum ensel abin abem wowfalala dau todbiw so kin moyámin kinimwow falala daubiw so kinim taw siniksoalalew iyomikabu katun fakela dák teinGotwin kufádaw bom 12nadiwe bako,“afan ko! kalfalin so lamlam so guton

sawain so ken keiyo kalin so winkufámin so kitid so madmed soadikumbe nulumGot alami sun sunfakudin kinim, alami keiduk kala.Kale afan ko.”

Kalsiw.13 Kale gebom kinim mak aka dákadá-

nam, “yak ilim namal keibiw ika yakalotadsidiw ade bidi kan itane?” Nakane,14 naka fakadu bakodaw, “kawta, kuwkalam kal!” Aki nade beta kin moyáminkinim asik bako, “ika idum dukum tembiyámino, kal tasidiw. Kale imi ilim be

Page 371: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 7:15 368 Daw misun 9:4Siwsiw man kaim tuw gingu namala dau-sidiw ko.15 “Kayo kamane ika Got abin abem kin

gubuyo kal midiliw so táw so Gotalam am abem kal ika am wok sunsun faku biyábiw, kale Kinim abinabem teinba, ata im kál ged moy-amokaba ko.

16 Ika imin tew keiyamoma banim, ikawok tew so keiyamoma banim,atan mamin ifudoma banim adeyaknámin mamin mak ifudomabanim.

17 Kale Siwsiw man abin abem iwyakteinba, ata imi dolok moyáminkinim. Kale ata tudo imadew yakwok madmid fokat fokatba unok-aba, kale Got alata im kinok adikumkidoyamokaba ko.”

8Buk fewámin bokuw falew bisusa umi sung

uta ko.1 Beta alo Siwsiw man ayo buk fewámin

bokuw falew fingo daudane abid tikin kue-ing weng ngis kala teinin taw ale audo-mane, 2 ensel fet kal mak ika Got kingubuyo kal todbiw iyo fudong ket dukumfet kal makuw makuw kuyaba ka yakeisi.

3 Ensel kukus mak aka gol fadet faku tadwis sánin bán kal toda ka, akine. Wanangkinim abem imi suksukin so ufek ufek fiwkidel kidel seng seng so fako imadew tadwane ilulawono. Kale wis sánin bán uyoabin abem kin gubuyo kal kutida ka, akine.4 As leik fiw kidel kinim imi suksukin sodawlako nadale, Got kin gubuyo kal tamunse uyo ensel teng ban dimo kal ko. 5Kalenadanade ensel ayo fadet uyo kudu wissánin bán kal as abudu nadale fukadálamadák bakan aba budune kimun dikilingdakalungin so babá so bim so keimsu ko.

Fudong ket fet kal so ensel fet kal so wenguta ko.

6Kale ensel fet kal ika fudong ket dukumfet kal kidel bom mewso fudong kalumo,kale faku dábiw.

7 Kale kamakikiw ensel mak asik fudongket fudong kale kei badane weiw luwdukum so as kainin so uyo kaim so bakemadák bakan abane, bakan kikiw dakel daualewbino kei dausiw umi bakan mak uyokain kidála nade as tod fakadásiw adikumdakel daumit alewbino, kalemitmakuw be

kain kidála nade badasal ais kal so adikumkain kidása.

8Kale ensel kamakikiw falew ami fudongket fudong kale kei badane ufek ufek makamgu dukum taw, be as daung so be ku-binodiw un bi yak sol wok kumun tem unanade sol wok kikiw dakel dau mit alewbi-non keidawsiw umi makuw mak uyo kaimwok kumun ki 9 keidu, wok kumun temufek ufek biyámin wan dakel daumit alew-bino keidune, mit mak uyo adikum fakiwkalune, siw amwan dakel daumit alewbinokeidune, mit mak uyo dakela banimasu.

10 Kale ensel alew imi falew ami fudongket fudong kale badane wok madmid sowok dukum so iyo mit wan dakel dau mitalewbino keidune, milum dukum mak asdaung yakom yakodin taw uyo kutin tadenbi dák, wok mit makuw imi dang dimabesu. 11 Kale milum win ayo madgengkuok kalbiwo, kale iyo adikum wok kuokkeidiwade kinim seng seng iyowok kuok bewane nadiw fikalesiw ko.

12Kale ensel alewbinon imi falew fudongket fudong kale badane atan so kayow somilum so iyo adikum wan dakel imu mitalewbino keida keida audiwe mit makuwmakuw adikum fukoda midiliwe, atan amdánámin anung uyo midi kalesa.

13 Kale naka kin mo alom nadinekidilomo awon bokal mak abid iwyak kalfák fák kába ka, akeine, aka weng dukumgán dá bako, “kolo, kolo, kolo bakan kayakso kanodokabiw kuwe kalese. Watawokaleyo bá, ensel adik adik alewbino iyomewso fudong ket weng dádumo kalebiwkayo ko.

91Kale ensel auok ami fudong ket fudong

kale kei badane, naka milum mak abidtikino kutina madák bakan tadu atamsi.Kale milum be wok tem yan banim awsombisumin kí uta kudawiw fakusa. 2 Kalemadák wok tem fal bisudane, wok temkabadák kalo as leik dukum uyo auokfuká bi matam bakidune, leik ta bomatan so abid so uyo atidu midilase ko.3 Kale as leik tem kaok kalo kubudumseng seng mak madák bakan abesidiw imikitid uyo yomanum atud taw dauyamsa.4 Aka bakoyam kiba badasal so ufek ufeksun so as so uyo wanin bá, kata kimwanin uyo kinim yak kan ita Got dawá

Page 372: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 9:5 369 Daw misun 10:6dabal kun dim wakudongin banim ita an-gadeyamino, kalesa. 5 Kale kubudum ikakitid dauyam wanang kinim iyo kál funinkukaya bidiw bi kayow auok kal keidok-abiw, kata ika kitid mak dauyam kinimmak yanbidiw fikalanino, yakeisa bá. Kaleimi kál funin kukayabiw uyo yomanumangadeyama mámin yáw dákamin ulutawkudulokabiw. 6 Kinim angadeyábiw iyofikalumo kale fikalanámin leiw fenbiw,kata ikafikalanin leiw atamodiwbanim, ikaim aket fikalumo kalbiw, kata fikalanin uyotad faleyamoma banim ko.

7 Kale kubudum ika iniman auos kibidikin ika wasi ginan unumo, kale sáksák-biw. Kale imi gebom dim be ika tum gollamlam somanil alataw keibiw ade imi kibibe kinim kin gubu dikin, 8 imi gebom konbe wanang gebom kon kimisung falit kalintaw ade imi kail be iniman layon kail taw,9 imi tuw kun be nám tadebiw uyo ayentaw ade imi bad kun bid weng be auos sengseng yán bideng dikin ade kadmuk umi bidweng taw dá, wasi ginan unumo kalin tawkeibiw. 10 Imi weimsun dim be yomanumatud angadamin kail taw teinsa. Kale imiweimsun dim be kitid so kayo ika kinim immafak dákabi kayow auok kal keimin umikitid fakubidiw ko. 11 Imi kamok be enselwok tem yan banim kin moyámin kinimamiwin ayo Abaddan kalbiw be Ibiduwengka. Abalyan kalbiw be Gadík weng kalenum weng utane Fakaliw moyámin kinimkalin ko.

12Kolo, kolo, kalinmakusik banimu, kalealew uta yanol tadokabu ko.

13 Kale ensel bokuw ami fudong ketfudong kala weng mak kidisi, be Got kingubuyo kal wis sánlawin bán be gol tuwkidel dausiw. Kale idis alalew mak kadákbidiw imi tem kal weng bakodiw kidisiayo 14 ensel bokuw fudong ket fakuba, ambakodaw, “kaba ensel alalew wok dukumYufadetis bang imadew fakusiw iyo basatimadálin kala.” Kalane, 15 beta enselalalew bidimi ulum kano atan sinik so amdánámin so kayow so itol so imi kano yakikimadew fakudiw fasko teinsiw, ika basatimadáliw luk bala kei nadiwe kinim adikumbakan kuw tabodu imi mit alewbino wandakel imusiwmitmak iyo adikum fukodok-abiw. 16 Kale auos dim ayo wasi ginaninkinim teinbiw ká. Kale naka im ding

bakanin kidisi ayo ki seng seng 200,000,000ko.

17 Kale auos so kinim dang teinba sonam lum itamsi iyo kalak imi kinám dikintaw kale im nám keisiw, be as daung kastaw mitik so lung kal alataw, kale auosgebom ayo ki layon gebom kin gubu dikinimi bon tem kalo as kainin so as leik sogidgid mafak so lung kal taw tabesu ko.18 Kale kinim adikum bakan bidiw imi mitalewbino wan dakel imusiw imi mit makbe ufek ufek mafak dukum alewbino auosbon tem kalo maek abesiw bidi as kaininso as leik so as gidgid mafak lung kal sota bom kinim iyo fukoda fikalesiw. 19 Kaleauos imi kitid ayo bon tem so weimsun sokal be, kata weimsun be faimkun alatawimi gebomtuwkinimángadabomkinim immafak dákamábiw.

20 Kale kinim madik fikalongin banimfadgang imadáliw iyo sinik mafak winkufám bom nadiw kinim kun so kunggisamen so mayan kun so tum so fafi soas so bo imi suksukyábiw bo ilim tengtuw kidel kuti bom kanamaliw. Kale ikabo ibik dumam dusikidoliw banim. Kataufek ufek bidi ken weng bakodoliw banim,kukmálodiw banim ade weng kidiyamodiwbanim. 21 Kale ika bis wanin, kimonwanin, sakadinin, yakot wanin, uyo muldumamodiw banim atin bá ko.

10Ensel buk Yon kudawsa umi sung uta.

1 Beta naka ensel kitid soim mak abidtikin kal madák aba ká akeisi. Be aka ibinata falal dauda ade am gebom be salbalumgebom falal dauba ade am kibi kun beatanim alataw, kale ami yán be as daunglawlawba taw. 2Kale aka buk katiw mak báfakunadale yán iwkukbe takadelak solwokdang dim dába kuw yán awán ata bakanokal tod nadale 3weng dukum gán dása uyoiniman layon wodin taw gán dá kei badanekimun fet kal bikina weng bakabiw. 4 Betanaka godono kanamine abid tikin katamkalo weng mak bakonam “kaba, kimun fetkal imi weng bakanbiw be godin bá. Kaloiwálu kudálalo.” Nakeisa.

5 Kale beta ensel sol wok so bakan soyán tamo tod bada atami, ayo teng miskunfada dafoda abid tikin una. 6 Kale akateng dafo nadale weng takadá Got ami windawsonusa. Be watawo kaleyo bá, aka sunsun biyámin, ata abid tikin so umi ufek

Page 373: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 10:7 370 Daw misun 11:14ufek tein buso uyo kidel kusa, bakan sobakan dim ufek ufek so kidel kusa, solwok so umi tem buso kidel kusa ade akabako, “makso leiw fenongin keimiw bá ko.”Kalesa. 7Kata ammak dánokaba kawák uyoensel adik adik fet ami fudong ket weng dá-dono kalokaba kabadák Got aket tem iwálbiyábu uyo adik wakadá banimokabu, bealam wok fakudin kinim, lum abem seninkinim bakoyam, “kanodokabuno.” Yakeisauta ko.

8 Kale beta alo nalam weng kidimtadanusi ayo abid tikin katam kalo wengbakonam, “kaba yak ensel sol wok so bakanso todba am teng ban dim buk katiw báfakuba uyo kudulalo.” Naka nade. 9 betanaka yak ensel atam buk katiw fakuba bebakodaw, “kunamo,” akine, aka bakonam,“kudu wanalo. Bumi wanokabaw be bontem uyo kin wok abál taw keidokabu, katawanaw dák mat unokabu, kawák mat sidilkamokaba ko.” 10 Naka ensel buk katiwfakuba uyo kudu nadinade wanesi, umiabál uyo ki kin wok ulutaw, kata wanedine,dák mat uyo sidilnamsa. 11 Kale akabakonam nadale, “kaba Got weng be kinimmit so bakan kukus kukus kayak so wengkukus kukus bakodin so kamok kamok soadikum asiki imi sung uyo bakoyamalo!”Nakeisa ko.

11Kin walamin kinim alew imi sung uta ko.

1 Naka kiksimin as gang mak daunamnadiwade bakonam, “yak Got ami Yol amso wis sánin bán so uyo kiksi nadawadewanang kinim wis sánin bán tein bidiwiyo ding bako audokabaw, 2 kata Got amiYol am kasadam abiwo be kiksimin bá,watawo kaleyo bá, bo Mifiw kinim bidiwim kuyamsa kale bo kudálawo, ikil Yol amkasadam abiwo bu kal bid balám dabadamsidiw si kayow deng mak dutamo mit dimkyáfako tadeyak kin madik kal (42) kei-dokabiw. 3 Kale naka nalam kin walaminkinim alew bidi kitid dauyami, ika Gotweng baka bom bidiw bi am ulumi ki 1260kal keidokabiw. Kale imi ilim mikibiw bedakbuyámin ilim keibiw ko.” Kalesa. 4Kalekin walamin kinim alew bidi as auliw alewso yakom yakodin bán alew so imi fakom,kale bidi bakan adik kin mobe Kamok amikin dim kal kutisiw ko. 5 Kata kan ita tabeyán fumumo kalokabiw, be im bon temkal as daung law maek ilim wasi keiyamiw

iyo fudut im tow budokabu. Kala kaleyokinim kan ata bidi kanayamiw namti, ikaalam fikalanámin kuw ko. 6 Kale kinimalew ika kitid so kayo ika ken abid tikinoweiw tademin leiw ati bom nadiw ken Gotweng bakayam bidiw weiw tadoma banimkeidoma ade ika kitid so kale wok ayodamadeliw kaim ki keidoma ade ika kenkanodiw bakan dim kukuw mafak mafakmatam buk kalodiw uyo ken kanodoliwkala.

7Kale ika Got weng bakabiw uyo banimanade sew iniman mak wok tem yan banimkalo matam nadanade imadew fakudunokal bom nadale anik anik auyam yanbidafikaliwade, 8 im dam uyo sák abiw dukumleiw kal yak abokabiw kalesiw, umi wengfakom uyo bako kudew yak abiw dukumSoddom so Isiw so teisiw uyo ilim KamokYesus anbisiw bakan kal kate. 9 Kale kinimalew iyo kal fikale bidiwbi amalewbino adeanung mak kawák wanang kinim adikumbakan kuw tabodu weng kukum kukumbakanin so kinim mit kukum kukum sogawman kukum kukum so iyo itamá bomnadiwe nuka imudoluw báyo kalanokabiwko. 10 Kinim alew im fikalesidiw im tongfakáyam bom kalfal bom nadiwade ufekufek daudawá daudawá bom liwliw wanbom keimiw, be watawo kaleyo bá, kinimalew isik bakan kayak iyo idum seng kuya-masidiw kayo ko.

11Kata amalewbinomak atungmak ban-imane, Got ta bom sinik yaku imudane talátabe kan tod matam todiwe, kinim itamiwika aket banbin dok teiyamsa. 12Kale kamakan tod keimiwe, abid tikin kalo wengdukum mak gán dáyama kidiliw be bakonadune, “matam kalak tadino,” yaka nadealew ibin tem abid tikin abe bidiwade alewilim wasi iyo ifimo áliwo unsiw ko. 13 Eibidiwe kabadák bim dukum mak matamabiw dukum nangal kal but makuwmak befakaliw mose ayo bim tabe im tam modafikalesiw bidi, 7000 kal kinim bidita ka,alo madik imadáliw itane aket banbin dokteiyama abid tikin Got ami win kufámsiwko.

14Kolo kolo kalin alew banima adik adikami kolo kolo kalin uta mewso keidu ta-dono kalu ko.

Fudong kim ket fet umi sung uta ko.

Page 374: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 11:15 371 Daw misun 12:1215 Ensel fet ami fudong ket fudong kale

kei badane, abid tikin kaw tam kalo wengamsun seng mak gán dá bakoda,“adikum bakan uyo Kamokim Got so Yesus

so im bakan adik dáw keidu, kaleaka ulum kanom sun kuw mukdiyam bokaba ko.”

Kale kei badane 16 beta gebom gebom mitdim kyáfako tade tow alalew kal iyo ilimabin abem teinbiwo uyo Got kin gubuyofalal daubiw iyo tuw asin kutin dák abe Gotwin kufádawsiw.17Kale ika bako,“nuka ken keiyo kalin Got Kamokim ki-

tid soim kaba, tein badaw ade teinbisaw, be watawo kaleyo bá, kabakalam kitid dukum uyo kudusadawkayo sun kuw kin mo unokabaw ko.18Bakan kukus kukus iyo kus keidiwade kam kus keimin uyo tadonginkeimu, kale fikalalesiw taktakin amuyo dánbu ade lum senin kinim,Got kalam wok fakudin kinim sokinim abem so yak kan ita Gotkam win kufákabiw katiw so yáwso bidi Got kam kisol geleyabaw.Kale yak bakan kayak bakan fakaliwmo imudongin keima iyo Got tabefakaliw mo imudokaba.”

Akeisiw ko.19 Got ami Yol am abem uyo abid tikino

kal bisudu nade ami Yol am abemo kidintem Got ami abino kalin bokis abem kalbiwuyo utamsi, uyo ki babá falmang falmanginso kimun dikiling dakalungin so bim soweiw luw dukum so keimsu ko.

12Wanang so mátuw dukum so imi sung uta

ko.1 Kale beta mudi dákamin dukum mak

abid tikin kalo misuna nade wanang makuka atanim ayo ilim kal taw kei kudawkudák tade nadune kayow ata ulum ak-fak tem dawti nadune manil gebom dimkutibu, be milum kilung kal manil dimfaktisu ka. Wakeisi. 2 Be uka kumun sokayo man mewso daudono, kale dekumambom kál funin dukum kudu bom aminindukum kuw keimsu. 3 Kale alo abid tikinkal mudi dákamin mak be kalomo, mátuwdukum kal kas mak, aka gebom fet kalokalomo, manil kikiw gebom adik mikisaka. Akeisi ko. 4 Ami weimsun kuwnodaata milum gu alewbinon uyo adik falfal

dakela imadála bakan abe sidiw. Kale má-tuw dukum ayowanang kumunso umimandaudono kalbu mewso kin gubuyo kal todbom nadale wanang man daudono kalbu,beta man walu wanono kale kin moba.5 Kale man be kinim daudu anang bakanbakan adikum uyo ayen as gáng tuw fakubom kin modokaba. Kata aka daudune Gotasik daw tam mo dew tam alam abin abemwakudawsa. 6Kalewanang uyo fadiyang dáubinoda un bi anang iwán sed gisa bakanunsu uyo Got alata bakan wakadu kideldabadámamsa kal unu, kin moda bi amulumi ki 1260 kal keisu ko.

7 Kale beta abid tikin kalo ensel gebomMaikkel so alam ensel so iyo wasi bá yakmátuw so alamensel so tabudiwe, ikilmaektabudiw kei bom ginansiw. 8 Kata mátuwso alam ensel iyo kitid banimom nadiwadeabid tikin ilim abin uyo kudásiw. 9Kalemá-tuw dukum dabadáliw madák bakan abesabe kamakikiw mitabin faimkun am winMafakim, Seten akbiw, ata bakan kayakadikum iyo ibakaya bom dolok mo imadewleiw kukus kukus unemala, alam ensel soibinodiwmadák bakan tasiw, ata ko. 10Betaweng dukum mak abid tikin kal gánba ka,kale kidili ayo bako nada,“kamane Got kim kail bá takeikuyamámin

so Got ami kitid so ami kasák guso Kamokim Kadais ami kitid souyo tadbu, kale be watawo kaleyobá, yak Mafakim numi nikil fikalim weng falak teiyam bom nadamidiliw so táw so Got kin dim kalika weng falak teiyamsa kinim ayodabinodiw madák tase. 11 Kaleika Mafakim weng falak teiyamusa,be Siwsiw man ami kaim so kinwalamin weng bakanin so umi tuw,ika im kaunsin biyámin aket uyomak fukan dádongin banim dakonadiw ulum fikalanongin umi atuduta fakadásiw uyo bid daw tam motam tiw abesidiw. 12Kale bewatawokaleyo bá, abid kayak kiwso adikumabid um dim bu so kiba kalfalino,kata kolo, bakan so yolwok so bidiwkiba, watawo kaleyo bá, Mafakimayo kim finang tase ayo aket temkus dukum keidaw be, be watawokaleyo bá, alam kal am biyámin uyomewso keibu kayo ko.”

Kalesu.

Page 375: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 12:13 372 Daw misun 13:1413 Mátuw dukum ayo dabinodiw madák

bakan abe nadane aka kal keidomo, nakanamadáliw madák bakan dim teinbi ka.Kale wanang um man kinim dausu umimo gudaw una. 14 Wanang uyo bokal badalew mak wakak kiw mamsiw kayo badkun bumi tuw ken fák un bi yak anangiwán sed gisa bakan wakadu kidel kuti-mamsiw kal unokabuno wakeisiw, kale ukakal kinmobidiwbi itol alewbinomak atungmak keidokabu uyo Mafakim fal kalo mo-mamiw bokabu. Kalesiw. 15 Kale Mafakimayo bon tem kalo wok fon dukum makfokudáli ta bom wanang gitatat kudew un-uwo kale mo gudaw una, 16 kata bakan uyowanang dakomam nadune bakan tikangkadat kalono, wok ayo bakan tem unombanimsa be wok mátuw bon tem kalofukadála tadeba beta ko. 17-18 Kale mátuwaka wanang uyo kus utam keng dukumkeidawu nade yak umi muduw tabuda gi-nanumo kale kanama, kale kinim bidi Gotami weng sawa kidilin so Yesus ami sungfakusiw so ita ko.

13Sew iniman alew imi sung uta ko.

1Kalemátuw ayomatam yol wok badangkal todsa.

Ade alo naka yol wok badang kal sew ini-manmak yol wok kumun tem kal matambaatamsi ayo idis sanam nangal kal, gebomfet kal idis sanam makuw makuw ami dimbe kamokimwin fininmanil kei nadale wingebom fet kal imi dim godin be Got winididlawin dok dásiw. 2 Kale sew inimanatami be iniman lewbat taw ade ami yánbe iniman beya ami yán taw ade bon tembe iniman layon bon tem taw, kale mátuwdukum tabe sew iniman ayo kitid so alamiabin abem so kamok keiyámin abin so uyokudawa dukum keise. 3 Kale sew inimangebom mak be anbidiw iwit dukum teinsa.Kale iwit dukum tabe anbida fikalesa, kataiwit dukum uyo tukána nade talá tabesa.Kale bakan kinim adikum iyo be atam besokanodu kuwo kal bom aket diking dakungbom sew iniman ami yán abosiw. 4 Kinimwanang iyo mátuw dukum ami win kufá-dawsiw, be watawo kaleyo bá, aka kamokkeiyámin abin uyo sew iniman kudawse,kayo sew iniman alaso win kufádawsiw,

kale ika dákadá bako nadiwade, “sew in-iman bela kan alatawe? Kan ata ken asowasi kei bom ginanodiwe?” Akansiw ko.

5 Kale sew iniman ayo dabadáliw alamtok baka bom nadale Got win ididlawinuyo kana bom nadale alam kamok kitidkuduse uyo faku bom bi kayow deng makdutamo tadeyak kin madik kal (42) kei-dokaba ko. 6 Kale aka alam bon tem tuwGot ami win so ami abiw biyámin so uyoidiya bom nadane abid tikin kayak ilisoidiya bom keimsa. 7 Kale sew iniman akakitid kudu nadale Got kinim abem abemso wasi ginan bom nadiwade ata tabe anikanik keiyamnada ata kamok keiyámin kitiduyo kudawiw kinim mit so kinim atamabanim so weng kukum bakodin so bakankukus kukus kayak so iyo adikumakayamsako. 8 Adikum bakan bidiw kinim wanangiyo sew iniman win ki kufádawokabiw bidiyak wanang kinim kan ita im win makkudew yak sinikso biyámin buk tem makdáyamongin banim ita, kale belami buk ayoSiwsiw man ami buk kale Siwsiw man belasuwayo anang bakan kidel kudongin banimkatow kal anbidiw fikalesa am sung ko.

9 Kan ata kilung so namti dabadálawkidela kidilako.10“Kan ata sok gei daudumokalebiwnamti,

alam sok gei daudokabiw ade kanata woksek kaung tuw anbidumokalebiw namti, woksek kaung tuwanbidokabiw.”

Kale belami mit ayo ki Got wanang kinimabem iyo dakbu, afan kale duyam biyáminuta ko.

11Kale beta naka sew iniman kukummakatami be bakan tem kal matamba ka, aki.Kale am idis sanam alew be siwsiw manidis taw, kata am weng ayo mátuw dukumweng bakanin taw keimsa ko. 12 Kale akakamakikiw sew iniman ami kitid makuwkudusa bemi tuw bakan dimwanang kinimiyo kanoyama kamakikiw sew iniman iwitso tukánlawsa, amiwin kufádawsiw. 13Kaleaka dubat dubatin kukuw dukum uyo kanabom nadale wanang kinim kin dim abidtikino as kata kudála madák bakan tasu.14 Aka bakan dim wanang kinim iyo alamdubat dubatin dim kasen keiyamámsa,be kamakikiw sew iniman ami kitid tuwkanayamsa. Kale aka kamakikiw sew ini-manwoksek tuw anbidiw iwit so alam kanokaunsin teinsa ami luk wanang kinim iyo

Page 376: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 13:15 373 Daw misun 14:13kanamino yaka, ika am kit uyo kidel bomwin kufádawsiw.

15 Kale sew iniman siwsiw man taw ayokitid soim kayo aka kamakikiw sew inimanami kit kidel daudiw ayo mam daudawanade matam ken weng bako nada, “yakkan ata naka suksuknamongin banim iyoanudokabiw kaloma.” 16 Kale sew inimansiwsiw man taw ayo adikum kinim winbanim so win tabin so kisol kayak so kisolbanimnak so kinimgulbal keidongin banimso gulbal kinim so iyo fut mak dew yakimi teng miskuno so dabal kun dim so kálgoduyamokaba kala. 17 Kaleyo yak kan itauyo fut be kudulongin banim, ika ufek ufekso wansiki dusikiyodiw banim kale fut besew iniman ami win ade ami win fut dingbakanin uta ko.

18 Kale kinim kan ata kal keisa kinimkaí, ding bakanin fut uyo taktak dau umidam uyo utamak kala. Kale be yak aketkidel fukanin kinim ata kuw ken utam kalkeidokaba. Kale ding bakanin fut be kinimmak ami win fut kale ami ding bakanin futbe bokuw ulumi ki alewbino (666) kalbiwuta ko.

14Siwsiwman so kinim144,000 so imi sung uta

ko.1 Beta naka kaek fenomo nalam kin

gubuyo be Siwsiw man mak amgu Sayontikin kal todba ka, akeisi. Kale aka kinim144,000 kal iliso todba. Kale kinim ika Si-wsiwman amiwin so alamAlawwin so uyoilim dabal kun dim kal godusiw ka, yakeisi.2 Kale naka abid tikin kal weng dukummak kidili ayo ki wok fon gui guín tawade kimun weng taw. Kale weng kidili, bekinim wanang tadám bomin weng taw ki-disi. 3Kale abin abem kin gubuyo be kinimtaw sinikso alalew keidiwe, gebom gebomso im kin gubuyo be 144,000 kinim ikaalokso fuw mak wemsiw. Kale mew teinumánu kinim ika ken imi fuw be dakiyamkal keidoliw banim. Kale 144,000 kinimita kuw fuw be ilim kal ade ika bakan dimkadák uyoGot ata kail bá takeikuyamase itako. 4 Kale kinim bidi kala, yak wanang somak sakadinogin banim, kinim kidel kuwtein bom Siwsiwman ayo yakabenoma, ikaalaso kuw kamaliw. Kale ika Siwsiw manayo bakan dim wanang kinim tem kalo moimuse ade itamit kei isik Got so Siwsiwman

so imi kuyam kudasiw. 5 Ika atin ibakaninweng mak bakodongin banim ade ika atinim weng fine banim ita ko.

6 Kale beta naka ensel mak kalo un biabid kun dim kal fák ká bada atami ayoGot sung kidel sun kuw biyámin uyo bakandim kasel bakoyamába be bakan kukuskukus so kinim mit so weng kukus kukusbakamin so kinim atama banim so imbakayamsa. 7Kale aka weng dukum gán dábakoyam, “kiba Got atud uyo fingán bomnadiwade win kufádaw bom keimin kala,watawo kaleyo bá, kinim wanang taktakinam dánámin uyo dánbu, kale ata bakan soabid so yol wok so tademin wok so uyo atakidel kusa. Kale amwin ki kufádawin kala.”Kalesa ko.

8 Beta ensel mak ayo kamakikiw enseluna ami ibik wakádu matam nadale bako,“Babilon abiw dukum, kutinsu, kutinsu,uta ta bom kanoyamu bakan kukus kukuskasel adikum iyo umi wain wok wan bomaket dakwayama um sakadinin wain wokwananusiw.”

9 Kala nade alo ensel mak alew imi ibikwakádu matam nadane weng dukum bako,“kan ata sew iniman so alam kit so winkufá bom nadale ami win fut mak im dabaldim so teng dim so godulokaba kaí, 10 akaGot ami keng wain wok taw uyo wanok-aba. Kale wain wok bela kitid so kideldau imsádiw yak Got ami keng kaw temunokaba. Kale kinim be dew yak kál funinsulfa tum kainin tem kal ensel abem soSiwsiw man so imi kin gubuyo kal dawti-dokabiw. 11 Kale ika kál funin uyo kudu askainin umi leik tem bom ulum kano sunsun midiliw so táw so ika finudoliw banimbokabiw. Kale be yak kan ata sew inimanso ami kit so umi suksuk bom ami win futkudokabiw, ita be kanodokabiw.” Kalesa.12 Kale bemi mit ayo ki Got wanang kinimabem iyo fiaw dakbu biyámin uta ko. IkaGot ami kanamino kalba uyo kidi bom adeilim Yesus aket kukádawin uyo yakik fakubom nadiwo kala.

13 Kale beta naka alo abid tikin wengmak bakoda kidili uyo bako, “bela godulalo,kudew tad kadák di kudew unu uyo kinimkan ata Kamok alasomakuw kei alomfikalakaí, aka kalfalba.” Sinik Abem ayo bako,“au be afan, ika ilim wok dukum fakusiwuyo kudáfinudokabiwkale ilimkanamusiwyán uyo iliso be.” Kalesa.

Page 377: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 14:14 374 Daw misun 16:3Bakan dim badasal bo bom gu kutimino

kalin umi sung uta ko.14 Naka nalam kin gubuyo be kaek

fenomo, ibin kait tem be kinim mak Gotami Kinim taw ayo ibin dim dák teinbanokalomo, tum gol manil mikiba ade tengawán tem be sadet atud fangadokmak dewfakuba ká kale atamine, 15 alo ensel makGot ami Yol am kalo matam nadale ibintem kinim teinba gán dádaw, “kalam sadetfangadolin dew baw tuw badasal bomalo.Watawo kaleyo bá, badasal bomin atanuyo mewso keibu ade bakan dim badasaldukum uyo fasusu.” 16 Kale beta ibintem teinba ayo sadet fangadok tuw futututkalom bakan falala dok mo nadale bakanbadasal adik wakbise ko.

17 Wáw beta alo ensel kukus mak abidtikin Got ami Yol am mo kal matam tada.Kale aka alaso sadet fangadok atud makfakuba ka, akeisi. 18 Kale waw alo kalomoensel mak wis sánin báno kal tada ka,akeisi. Kale ensel be Yol am as kil kinmoyámin kinim, kale aka sadet fangadokatud fakuba ayo weng dukum gán dá bako-daw, “kala kalam sadet fangadok atudfakubaw be kudu bakan dim gudew sokdim gadew abusu uyo yuk bomalo, watawokaleyo bá, gadew gim uyo yumbu. 19 Kaleensel sadet fangadok fakuba tuw futututbakan falal dokmo sok gadew gimwakbidatad gu makuw makuw kei nadanade dibinoda yak gadew gim tuknunin bán abesu.Kale bán be Got ami aket keng bán ko.20 Kale ika gadew gim tuknunin bán uyoabiw dukum ibiko kal. Kale tuknun bidiwkaimwok uyo tuknunin bán kalowok anewtabin taw anew unsa umi kimisung uyo ki300 kilometas unsa ade umi kumun akálsauyo ki bakan kalo tam iniman auos bonkuno kal tasa.

15Ensel fet kal idum ket fet kal so umi sung

uta ko.1 Naka alo abid tikin kal mudi mudín

kukuw mak atamsi. Kale be atin aketdiking dakungin dukum ko. Kale ensel fetkal ika idum ket fet kal fakubiw, be adikadik idum uta fakubiw, watawo kaleyo bá,idum be adik adik Got ami keng keiyáminuyo kal banimokabu. 2 Naka kaek fenomowok mik dukum alataw mak be atan fiyamkainbano kalomo as so dák mak dabanokalomo, wokmik kinango be kinim yak kan

ita sew iniman so am win fut so am kit souyo anik anik keidaw sidiw ita todbiw ka,yakeisi. Kale ika Got alata tadám kuyamafaku dábiw. 3 Kale ika Mosus Kamok wokfakudawin kinim so Siwsiwman so imi fuwmakweyamsiw. Kale fuw beyo ki kalsiw ko.“Got Kamokim kitid soim kaba, kukuw

dukum ade aket diking dakunginkukuw kidelin kinim. Kaba abidtikin un tabudin kinim imi Kamok.Adikum Kamok ami ufek ufekkanamin bo atin afan ade tatunkanamin kinim ade aka suwayoKamok keisa, kamane Kamok keibeade yanol Kamok kei bokaba.4 Kamok kaba, wanang kinimadikum iyo kun falili kaukokabiwade ika kam win kufákamokabiw,kayo kawta kuw abem, kam kukuwkidel uyo misunasu. Kale wanangkinim adikum iyo tad kam winkufákamokabiwo.”

Kalsiw.5 Kale be banima nade naka abid tikin

Got ami Yol am be atamomo, fal bisuda ka,akeisi. Bew tam ayo ki abino kalin bokisabem kutisiw. 6 Kale Yol am kaw tam kaloensel fet kal idum ket fet kal fakubiw iyomatam tadiw. Kale imi ilim mikibiw bealokso lamlam so ilim ade tum gol idettaka taka keibiw. 7 Kale beta kinim tawsinikso alalew iyo makuw mak ata tum goltuw ket kidel kusiw fet kal uyo ensel fetkal kuyama, be Got sun sun biyámin amiaket keng keiyámin ket ilu kutisa uta ko.8Kale Got ami Yol am kaw tam uyo Got amilamlam umi leik so ami kitid umi leik so kiweinsa. Kale kinim so mak tam Yol am beunoma banim kei bidiw bi ensel fet kal imidum fakubiw uyo imsádiw banimano kuwko.

16Got keng ket fet kal umi sung uta ko.

1 Kale alo weng dukum mak Yol am kawtam kalo kidili uyo ensel fet kal bakoyam,“kiba, Got ami aket keng ket fet kal uyoimsádiw anang bakan kuw tabodu unako!”Yakane, 2 ensel mak asik alam ket fakubauyo imsáda bakan una nade kinim kan atasew iniman ami win fut so ami kit so winkufámábiw iyo iwit mafak kál funin uyokuduliwe, 3 alo am wakádu ensel kitkatfalew ami ket fakuba uyo imsáda yol wokmik una nade yol wok mik uyo kumadela

Page 378: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 16:4 375 Daw misun 17:2kinim fikalanámin kaim wok taw keidaneyol wok mik iniman iyo adik fikalesiw ko.

4Kale ensel alew im falew ami ket fakubauyo imsáda yak tademin wok dukum sowok katik madmid madmid so una nadewok uyo kaim ki keida nade 5 beta nakakidilomo, ensel wok kin modin ayo Gotbakodaw,“Kinim abem kaba, kawta kuw kamane

badaw ade suwayo teinsaw. Kawtakuw ken aket bakel dau wanangkinim mafak bidi kala sok gei imu-dolaw ko. 6 Ika kami lum seninkinim so kam kinim abem so imikaim uyo fukádásiw. Kale kamanekawsik kaim dauyamaw wanonginkeimiw kale be ilita kanamumokalesiwo.”

Kala nade 7alo naka kidilomowis sánin bánkal weng mak bako,“au, Kamokim Got adikum kitid soim, atin

afan ade kalam kikiw afetin uyo kenkanabaw ka.”

Kalesa.8 Kale ensel alewbinon imi falew ami

ket fakuba uyo imsáda yak atanim dim abaatanim ayo kitid daudawa wanang kinimiyo mámin dukum tuw ifuda kain kidásiw.9 Kale atanim mámin dukum tabe wanangkinim fu tubadá imtida nade ika Got wingán abumsiw. Kale Got ata kuw idumbela kin moyámin kinim. Kata wanangkinim iyo alo ban keimin uyo ibik dumamdusiki bom ade Got win kufá moduw, báyokalesiw.

10Kale ensel alalew falew ami ket fakubauyo imsáda dák sew iniman ami abin abemaba nade am kasák gu uyo midilin ta bomatida, kinim ika kál funin dukum kudu bomnadiw ilim kail ki nang tek sansiw. 11 Kaleika abid tikin Got ayo gán abumsiw, bewatawo kaleyo bá, ika ilim kál iwit funindukumuyo kudu bomnadiwo kayo kanam-siw. Kata ika Got weng uyo kubinodawnadiwade ilim kukuw mafak uyo mul du-mamodiw banim keimsiw ko.

12 Kale ensel bokuw ami ket fakuba uyoimsáda Yufadetis wok dukum dang abane,atanim tadebano kamok kamok imi leiwkeiyam wok ayo kana gelalsa. 13 Kale betanaka sinik mafak alewbinon mak itamsibidi kul taw. Kale mak be mátuw dukumbon tem kalo maek aba nade mak be sewiniman bon tem kalo maek aba nade makbe akal ibakanin lum senin kinim bon temkalo maek abe ausidiw ko. 14 Kale sinik

mafak bidi kala kitid so kayo ika ken mudimudín kukuw uyo kana bom nadiwade ikayak bakan kuw tabodu kinim kamok kamokadikum iyo fabudu mo imu adiyamuw, Gotatin kitid soim ami am afung am dána geleiginanokabuw uyo faskodumo kanamiw ko.

15 Kale Yesus ayo bako, “kidilin! Nakayakot wanin kinim taw kalo makalo ta-dokabi. Kale yaknámin kinim ata akál alekaun ale bom alam ilim uyo alaso kuti benamti, aka bán kidel ade kal ken teinbekayo aka kalám gu kál misun ká bom fatomkeidawoma banim keidokaba.” Kalesa.

16 Kale sinik alewbino iyo bakan kamokkamok iyo fábudu modiw tad gu makuwtadiw umi bakan win be Ibidu weng bako,“Amakeddan,” kalbiw.

17Kale ensel adik adik fet ami ket fakubauyo imsáda tam el aba nade abid tikinYol am abin abem kal weng afalik dukummak bako nadule, “adik wakadáli banima.”Kalesa. 18 Kale beta babá dukum so kimunbudunin dukum so anang budunin dukumso bim dukum so uyo kanamsu. Kale kan-odin bim dukum be kano kinim bakan teintasiw iyo kanodin bim mafak dukum somak kanam matam tadu utamsiw banim.19 Kale Got ayo Babilon abiw dukum uyoalam aket keng wok wain ket weina ku-mamsa. Kale abiwdukumuyo ki alewbinonmo titel kudá nade bakan kukus kukusabiw dukum dukum adikum uyo fakaliwmosa ko. 20 Kale wok gung bakan uyoadikum nini banima nade amgu uyo ata-modiw banima keida nade 21abid tikin kaloweiw luw dukum um idum makuw makuwuyo ki 50 kilo beta kudew madák kinimal aba budune wanang kinim iyo Got wingán abumsiw. Kale be watawo kaleyo bá,ika aket idum atin mafak dukum uyo kudunadiwo kayo ko.

17Wanang sew iniman dim teinbu umi sung

uta ko.1 Kale beta ensel fet kal ket, fet kal

fakubiw imi makuw mak ata tad nadalebakonam, “tadawo, naka win tabin leiwwanang umi sok gei tabokabu uyo kukuka-mono. Uka wok dang dim seng sengtein kámusu. 2 Kale bakan kamok kamokiyo wanang uso sakadin bom nadiwadebakan kayak adikum iyoumsakadininwain

Page 379: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 17:3 376 Daw misun 18:2wok uyo wanan bom adiyamá aket dak-wayamába.” Naka nade. 3 beta ensel ayoSinik Abem tuw namadewa unuw ki, un bianang iwán sed gisa bakan mak unuw.

Kale beta naka wanang mak sew inimankas dim teinbu ka, waki. Kale sew inimanami kal dim be Got ami win ididlawin kiadikum godu falal dok mosiw. Kale sewiniman gebom be fet kal ade idis sanamata nangal kal. 4 Beta wanang um lim ayomakol kal so kas kal somikibu. Kale umi limdim be tim gol so tum kisol dukum sáninso bonang so umi lamlam uta budá kusiwilim mikibu. Ade uka tum gol ket mak tengfakubu, be ufek ufek atin kukuw mafak soulum sakadinin mafak dukum so umi ketweina fakubu. 5 Kale um dabal kun dimbe gebom weng mak godásiw. Kale gebomweng belami mit ayo kalo weng wánin ko.Kale weng godusiw ade bela ka. BABILONABIW DUKUM, LEIW WANANG IMI AKUNADEBAKANDIMKUKUWATINMAFAKMITKAYAK. Kalesiw. 6 Kale beta naka wanangutami uyo Got ami kinim abem so Yesus kinwalamin kinim so imi kaim wane naduleaket dakwamamsa.

Kale naka utam madiw kale utam liwbom keimi nade 7 ensel ayo bakonam,“watawo kale utam libáwe? Naka weng gu-ton mak wanang so ulum tam sew inimangebom fet kal, idis sanamnangal kal takusadang dim teinbu so imi mit uyo kidelabakokamon. 8 Kale bela sew iniman kalamatamsaw ayo suwayo biyámsa, kata ka-mane aka bongin banim. Kale aka wok temyan banim kal matam tadokaba ade aka alodew yak daw mafak dádono, kale dew un-okaba. Kayo bakan dim wanang kinim imiwin suwayo anang bakan kidelongin banimkal imwin uyo kudew yak sun biyámin bukabem tem godulongin dakosiw iyo kin tadatada yokabiw, be watawo kaleyo bá, aka dilalanámsa, kata kamano aka bongin banim,kata aka yanol tadokaba kayo ko.

9 Kale kan ata aket kidel fukanin sonamti, weng bakabu bula utam kal kei-dak kala. Kale iniman gebom fet kal beamgu fet kalo, wanang uka kal teinbu adealo mit mak utane kamok kamok fet kalkaloluw ko. 10 Kamok kamok auok kal makika fikalesidiw, alo kamok mak be kaunsinteinbe. Alo kamok mak be yanol tadokaba,kata aka tadokaba be sunale faka teidokababá. 11 Kale sew iniman mak aka suwayokaunsin biyámsa, kata aka kamane kaunsin

bongin banim. Kale ami kamok keiyáminabin be tadelák luwan kal. Kale aka kamokkamok madik fet kal isino mit makuw, kaleaka alam dawmafak dádono, kale unokaba.

12 Kale idis nangal kal atam sadaw umimit be kamok kamok nangal kal, kalekamok kamok nangal kal bidi kala kamakamok kitid kudu kin modongin dakobidiw, kata ika yanol sew iniman so kamokkitid kudu atan sinik dikal makuw umidim kuw kin mo ale audokabiw. 13 Kalekamok kamok adikum nangal kal, ika aketfukanin mit makuw, kayo imi kitid be sewiniman kudawokabiw. 14 Kale ika Siwsiwman so gelei wako dau ginanokabiw, kataSiwsiw man ata anik anik keiyamokaba,be watawo kaleyo bá, ata ki Kamokim adekamok kamok adikum imi gebom. KaleSiwsiw man alam wanang kinim gán dáwalu imuda aket daudaw alam ibik teinsiw,iliso makuw, sew iniman ayo anik anikaudawokabiw.

15 Kale beta ensel ayo bakonam, “wokdang dim leiw wanang tein budu utam-sadaw, kale wok bemi mit, be wanangkinim seng seng so anang bakan kukumkukum so weng kukum kukum bakaninseng seng so kinim kál mit kukum kukumso im guton uta ko. 16 Kale sew inimanso idis nangal kal so itam sadaw tabe leiwwanang uyo kus utamokabiw. Kale ikawanang umi ufek ufek uyo adikum daki-mam nadiwade kudáliw, uka kál misun tei-nune, ika umdamuyowanenadiwe as kuekteidiwkain kidálokabu. 17KataGot aka aketfukanin dew yak im aket tem dawtiyamaita Got wok uyo kudew tabe bom nadi-wade kamok kamok iyo aket makuw keisew iniman kitid kudawiw kin moda si Gotalam weng bakosa uyo matam dam abu-dokabu. 18 Kale wanang utam sadaw ukaabiw afalik dukum adikum kamok kamokkin moyámin wanang ko.” Nakeisa.

18Babilon mafaksu umi sung uta ko.

1 Kale beta naka alo abid tikin kal enselmak tad bada atami. Kale aka kitid sengseng kudusa. Kale ensel ami lamlam uyoanang bakan lána eidsu. 2 Kale aka wengkitid dukum gán dá bako,“Babilon abiwafalik dukumukamafaksuno

mafaksuno! Sinik mafak seng sengika abiw be kal miltobidiw. Kale

Page 380: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 18:3 377 Daw misun 18:17sawkal mafak adikum imi abiwkeiyábu ade awon mafak mafakadikum imi abiw keibu. 3 Kataanang bakan kuw tabodu wanangkinim ika umi sakadinin wain wokwane aket dak madeyamane bakankamok kamok iyo uso sakadin bomnadiwade bakan kayak wansikidusikín kayakim ika umi ufek ufekseng ais kisol so kutad kutad si atinabiwweina kudásu umi kisol kamokkeisiw.”

4 Kale beta naka abid tikin weng mak gándáda kidili uyo bako,“namiyo wanang kinim kiba, wanang

bo kudá maeki tadino, uso teinbom nadiwe umi ban keiminuyo kiwsino taluyamomu kala,kale beta kanodiwo umi kukuwmafak kanomamokaba uyo kiwsokanoyamoma banim keidin kala.5 Kale umi ban keimin uyo kutadtiw tiw bi adina abid unsa, kayoGot aka um ban keimin fukan dábe kala. 6 Kaleyo uka yaknáminmak, kim kuyamsu namti, alo asikikumamin ade uka yaknámin so kibakanoyamsu namti, alo kiba leiwalew mo fidá kanomamin ade kibaumi wain wok kaw iluyamsu uyoatin kiwta umi wain wok kaw atudmafak uyo tam so ilumamin kala.7 Uka ulum tok bako, ‘nata kamokkadel nalam abin teinbi kaí, kalebako, naka kadun keidomi banimade naka kinkin so keidomi banim.’Kale nadune uka ulum teináminuyowin kufo nadu ufek ufek kamokkeisu, kayo uka kidela kál funinseng kumam nadiwe kanomamiwatin kinkin so keiyamin uyo ulumkanamusu yán kiduk kala. 8 Kaleam mak dánokaba, uka kanominidum mafak amanin so imin tewdukum keiyamámin so fikalanáminso uyo kudokabu ade uka as ta bomkufuda kain kidá banimokabu, bewatawo kaleyo bá, Kamokim Gottaktak kudokaba kinim aka kitidsoim kayo ko.

9 Kale bakan kamok kamok kan itauso sakadinin ban kei bom nadiwade umiufek ufek wak gelemusiw, ika um as kaintabebu leik atam nadiwade um kalan amanfakunokabiw. 10 Kale ika um kál funin

kudubu uyo fingon dá sikam tod bom nadi-wade ika bako,‘kolo, kolo kanomin kukuwmafak so kuwo,

abiw dukum Babilon kitid soimabiw so kamane atan makuw eidaki kum kál funin sok gei tabaminmaek tado kuwe.’

Wakansiw.11Kale bakan dim wansiki dusikín kinim

iyo amanin seng keimokabiw, be watawokaleyo bá, ika kan ita mak im ufek ufek uyomak sánokabiw bá kayo ko. 12 Kale bakandim kinim im ufek ufek wansiki dusikiausiw ayo ki, tum gol so tum silwa so tumabem kisol dukum sánin so náíw budungkidel so lim kál um win linen kidel so limmakol kal so lim kal kas so lim kál fáninkidel so as kukus fiw kidel kunin so ufekufek bulami kidel tuw inuw kidel kusiw soas kidelok kisol dukum sánin so tum káwbaso tum ayen so tum mabol so 13 ufek ufekfiw kidel kunin dakol alataw so as kiw leikfiw kidel so im win mud kalbiw so fadengkalbiw so wain wok so auliw tukul wok sofalawa kidel so wit luw so iniman budumakau so iniman siwsiw so iniman auos so kadso kinim wanang sok gei tabamin kinimtaw so sánsiw uta ko.

14Wansiki dusiki keimin kinim iyo bako-mam, ‘ufek ufek adikumkulumaket kukuá-mamin uyo kamadá banimu ade kum wintabamin ufek ufek so lamlam kin budusiso keiyámin ufek ufek so uyo kamadálasakabu ade kuba alo asiki faku kudulodawbanim.’ 15Kalewansiki dusiki keimin kinimbidi kalata ufek ufek bu kala uso wansikibom kisol kamok keisiw, ika um kál funinkudubu uyo fingon dá sikam tod bom nadi-wade aket budunin seng kudu aman bombako,16 ‘Kolo, kolo kanomin kukuw mafak so

kuwo, abiw dukum Babilon kitidsoim abiw, kuba lim linen kidelso lim makol kal so lim kal kasso mikimin wanang ade kuba náíwbudung kidel so tum gol so tumkidel kisol dukum sánin umi lam-lam tabin wanang so 17 kamaneatan makuw eida ki kum kanominkisol win tabin so adikum banimakuwe.’

Wakansiw.Adikum siw muk fakodin kinim, yak

kan ata siw tem kámusiw so siw tem wokfakudin kinim ade adikum wanang kinimkan ata wok dang dim kalo kisol kuámusiw,ika abiw Babilon kudá yak sikam todsiw.

Page 381: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 18:18 378 Daw misun 19:918 Umi as kainubu leik utam nadiwade ikabako nadiw, “mew bakan teinu mánu uyoki abiw dukum kalak ulutaw so bá?” 19Kaleika tawal fak met fak met bom nadiweaman bom nadiwe kinok tem weng dukumgán dá bakodiw,‘kolo! Kolo! Abiw dukum so kuwo! Yak

wanang kinim sol wok dang dimsiw so ika kisol kayak keiyábiw, bewatawo kaleyo bá, umi ufek ufekso keimin imi imsom dáyabu, katauka atan makuw eida ki banimbu.20 Kayo abid tikin kasel kiba! Kalfaldá tong fakomámino. Kinim abemso weng dew kámin kinim so lumsenin kinim so kiba kalfal dádino,Got ayo yaknámin leiw kukuyamsunamti, aka leiw ulutaw kukumabakala.’ ”

Kalsiw.21Kale beta ensel kitid soim ayo tum ibak

bol taw, be aka kudu kubinoda un bi yak solwok kumun tem una nade bako nada,“abiw dukum Babilon uyo tum dukum

kubinodi yak wok kumun namaskalu taw kanodokabu. Kale abiwdukum be makso utamodiw banimkeidokabu kala. 22 Kale tadamweng so fudong ket weng so wosbomin weng so fuw wemin kinimmadaneng so uyo mak kum iwyaktem so mak kidilodiw banim. Kalewok kukus kukus fakudin kinimiyo makso kum iwyak tem makbodiw banim. Kale kum iwyaktem be ufek ufek teimin bidengso mak kidilodiw banim. 23 Kaleyakom eidámin uyo mak asiki yakkum iwyak tem be eidomu banim.Kale kinim kuet wanang weng bod-abiw so wanang sei kinim wengbomabiw so imi liwliw wanbiwmadaneng so mak kum iw tem kalkidiloliw banim. Kale kumi wan-siki dusikín kinim ika bakan dimwin tabin kamok dukum keisiw.Kale kum adiyamámin kukuw utaanang bakan wanang kinim iyotudo imadew leiw mafak unsu.24Kale umi iwyak tem be lum seninkinim so Got ami wanang kinimabem so bakan dim wanang kinimadikum anusiw so imi kaim uyoatamsiw ko.”

19Got win kufodawin sung uta ko.

1 Kale bela banimane, naka weng makkidili ayo abid tikin wanang kinim sengseng imi weng taw bako nadiw,“Got win kufodawum! Num Got aka kail

bá takeikáyamin so lamlam so kitidso umi mit kayak alata ko! 2 Kaleyoami taktakin be atin tatun, kayo akaleiwwanang uyo sok gei kuwmafakdáse. Kale wanang uta ki ta bomanang bakan uyo ulum sakadininban keimin tuw kuw mafak dásu,kayo Got aka alam wok fakudinkinim anusiw imi yán ki kuwmafakdáse.”

3Kale ika asiki bako nadiw,“Got win kufodawum! Uka kainubu ade

umi leik be alam kano tabe sun sunbokaba.”

4 Beta kalomo gebom gebom mit dimkyáfako tade tow alalew ade kinim tawsinikso alalew iyo katun fakela, Got abinteinbe am suksuklaw bom nadiwade bako.“Afan ko. Got win kufodawum.”Kalbiw.

5Kale abin abemo kal weng mak bako,“adikum alam wok fakudin kinim kiba,

nulum Got win kufodawin ade yakman so fasel so kan kiwta am winata fingánbiw, kiba Got win kufá-dawin kala.”

Kalba.6 Kale beta naka kinim gu seng seng imi

weng bakanin taw be kidilomo wok fonbudunin taw ade kimun budunin taw keidakidisi. Kale imi gánin dukum be bako,“Got win kufodawum! Nulum Kamokim

Got kitid soim, ken kin moyáminGot! 7 Kale nikil nuka kalfal bomidak tein bom ade Got win dukumkufádawum kala! Kale Siwsiw manami wanang kudulono kalin atannamti tasu adewanang umdabudu-lono kale bu uka faskobu. 8 Kalewanang Siwsiw man dabudulonokalebu uka lim linen kidel lamlamso baim banim uyo kumama mik-ibu.”

Kale lim linen kidel umimit be Got wanangkinim abem imi kukuw kidel fakusiw utako.

9 Kale beta ensel ayo bakonam, “belagodulalo! ‘Yak kan ita Siwsiw man amiwanang kudu nada liwliw wanumo kale

Page 382: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 19:10 379 Daw misun 20:6gán dáyama tadiw, ika im kinim dása.’ ”Kale ensel aka bako, “bidi kalata atin Gotweng tatun ko.” Kalane, 10 naka enselalam mit tem katun fakela suksuklawonokanamine, aka bakonam, “kanamin bá!Naka kafadow kalaw so kalam nikil fikal somakuw Got wok fakudaw bom Yesus amisung tatun bakayamin kinim. Kale Got atasuksuklawo, watawo kaleyo bá, Yesus amisung tatun ayo ki Sinik abem dim adikumlum senin kitid kukayaba kayo ko.” Kalesa.

Iniman auos kal gadok dang dim kinimteinba umi sung uta ko.

11 Naka abid tikin bisuda atami nalamkibi idimo be kinim mak auos gadok dangdim teinba am win ayo Aket Kukádawinade Kidel Kanaminim kalesiw. Kale akakukuw tatun abo afetu nadane wasi wakodaudokaba. 12 Am kin ayo as daung tawade am gebom dim be win tabin manilseng seng keiba, aka win mak alam dimgodusa, kata kan ata mak kal keisa banim,aka alata kuw alam kal. 13 Kale aka ilimkimisung mikiba be kaim ki namat kalesaade alam win be Got Ami Weng uta, 14 kaleabid tikinwasi ginanin kinim seng seng, ikalim namal so lamlam kal somikibiw ade ikaauos gadok dang dim tein fakadábiw. Ikakinim ami yán abodiw. 15 Kale kinim amibon tem be woksek midik fidá midik fidáausamakmaek abeba, be anang bakan kuwtabodu wakel binodokaba. Kale aka ayenlafeng so alamkitid so tuwanang bakan kinmodokaba. Aka alam yán tuw gadew gimiyo gebida wain wok tabokabu, be Got kitidkayakim ami atin keng dukum tabokabuuta ko. 16 Kale alam lim dim so alam aingkun dim so be win belata godusiw ko.KAMOKIM ade KAMOK KAMOK IMI

GEBOM.Kalesa.

17 Kale naka ensel atanim dim todbaka, kale atami, ayo awon el fák fák kábiwiyo weng dukum kuw gán dáyam, “kibaGot ban imin liwliw dukum wanono, kalefaskobafinang tada tada au nadiwo 18kiwtakamok kamok imi dam so un tabudin kinimimi kin moyámin kinim imi dam so kinimkitid soim imi dam so auos dam so im dangdim kámin kinim imi dam so kinim adikumimi dam so min bidiw imi dam so wokfakudin kinim imi dam so man so fasel soimi dam so uyo wanin kala.” Yakeisa.

19 Kale beta naka kalomo sew iniman sobakan kamok kamok so ilim un tabudin

kinim so iyo tada tada dek amki nadiwkinim auos dim teinba so alam un tabudinkinim so iyo tabuduw gelei wako dau gi-nanumo kana bidiw itamsi. 20Kata ika sewiniman so ibakanin lum senin kinim so ikasok gei imusiw. Kale ibakanin lum seninkinim ata sew iniman ami mudi mudínkukuw uyo kanadawusa. Kale alam mudimudín kukuw tuwwanang kinim iyo kasenkeiyamusa. Kale kasen keiyamusa wanangkinim bidi sew iniman ami fut uyo kudabom nadiwade ami kit uyo suksukusiw itako. Kale alew bidi kaunsin imadála yak asdaung tem unokabiw. 21 Ade sew inimanalam un tabudin kinim itane, kinim auosdim teinba ami bon tem kalo woksek maekabesa tuw fukoda fikaliwe, awon adikumita tabe im dam uyo adik wanediw matweimyamsa ko.

20Itol 1000 kal Yesus kin moyámsa umi sung

uta ko.1 Kale naka ensel mak abid tikin kal

madák aba ka, aki ayo wok tem yan banimumi fal kí uyo dew nadanewaya sok dukummak teng faku kudew au tada atamsi. 2Kaleaka mátuw dukum suwayo faimkun amiwin ayo Mafakim kalbiw ayo dew faku sokfalfal gei dau dawtida bi itol seng seng1000 kal keisa. 3 Kale aka dawbinoda yakwok tem yan banim una fal miw kiw daulok keisa. Kale be watawo kaleyo bá, akaanang bakan kuw tabodu wanang kinimiyo ibakayamomano, kale nadano kanodawtida bi itol 1000 kal banimsa. Kale akayanol sok talá dauda matam atan katiwkuw ale audokaba ko.

4Naka abin abem abem be kalomo kinimtein fakadábiw ka. Kalesi be Got ayo kinimtaktakino, kale kitid dauyamsa. Kale nakaitamomane, kinim im gebom uyo wakeldáyamsiw ka. Kalesi uyowatawo kaleyo bá,ika Yesus sung bakan kámin kinim ade Gotweng afano kalin uta ta bom kanoyamsiwko. Ika sew iniman so kit so win kufámon-gin banim, ika am fut dabal dim so teng dimso uyo kudulongin banim. Kayo ika talátabe nadiwade Kadais so alaso kin modinkinim keibi itol 1000 kal kesiw. 5 Kalebidi kalata talá tabamin uyo kamakikiw isiktalá tabe mit keisiw. Yak madik fikalesiwtalá tabongin banim, ika kanom bidiw biitol 1000 banimokaba. 6 Kale yak kan ita

Page 383: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 20:7 380 Daw misun 21:10kamakikiw talá tabesiw ika im kinim dáabem kei imusa. Kale ika atin fikalaninuyo kitidsonomasi tad abuyamomu banim,kata ika Got so Kadais so im kinim abem keinadiw nikil bakan kin modokabiw uyo itol1000 kal keidokabiw ko.

Mafakim atin sok gei tabokaba umi sunguta ko.

7 Kale beta itol 1000 kal banimano,Mafakim ami sok gei tabesa ayo taládabadála, 8 yak abe maek abe anangbakan kuw tabodu wanang kinim adikumbidiw iyo ibakayam kámokaba, kale bakanmakuw makuw im anang win be Gák soMeikák so ita ko. Kale Mafakim ayo geleiwako daudono kale Gák, Meikák wanangkinim iyo aluliw mo tada tada audokabiw,wanang kinim yum iyo ding bakodoluwbanim, wok ning ning taw keidokabiw ko.9 Kale kanomin kinim iyo bakan banimukinim ki dakadik sán tadbi tad Got amiwanang kinim abiw so abiw Got alam aketkumamsa so iyo wow falala imu todbiw.Kata as abid tikino madák aba ata adikumwasi iyo abusa. 10 Kale Mafakim wanangkinim kasen keiyamin aka dawbinoda yakwok tem sulfa as kainin unokaba. Kale sewiniman so lum senin ibakanin kinim bidiwiso bokabiw, kale kal bom nadiwo midiliwso táw so sun kuw mámin yáw daka bombokabiw ko.

Am adik adik afetin umi sung uta ko.11 Kale beta naka abin abem dukum na-

mal dim be kinim mak tein bada atamsi.Kale bakan so abid so uyo alam kin dimkadákal banimu utamsi. Kale abid so bakanso uyo alo utamodiw banim. 12 Kale betakin modono kale bidita fikalesiw man sofasel so ika alam abin abem teinba kingubuyo tod bidiw itamsi, buk bábi dawtibakale buk mak bába be sinikso biyámin imibuk, kale fikalesiw ika ilim kukuw kana-mamsiw uyo buk madik imi dim kal go-dusa, kayo buk ki abo bom nadano kinimafet bada atamsi. 13 Kale fikalesiw solwok kumun tem kal bidiw iyo sol wokkumun uyo kanom imadew fakudu kawákbodiw banim ade fikalanin abiw so fomlung so ika kitidsono masi kinim wanangiyo imadew fakudiw kano kawák bodiwbanim keidokabiw. Kale kinim adikum ikailim kukuw kanamusiw ki abo bom nadanoafetsa. 14 Kale fikalanin abiw so fom lungkasel so iyo dibinoda yakwok tem as kaininabiw kal kain kidálokabiw. Kale wok tem

as kainin abiw ayo ki adik adik fikalaninabiw uta ko. 15 Kan kinim ami win atamak sinikso biyámin buk dim godulonginbanim kaí, aka dabadála yak wok tem askainin abiw unokaba ko.

21Bakan so Abid so alokso matam tadokabu

umi sung uta ko.1 Kale beta naka alokso bakan so abid

so atami, kata kamakakiw dil simid bakanso abid so uyo kalo namas banima nadeyol wok so bongin danim keida atamsi.2 Beta naka Abiw Abem Yedusalem aloksouyo abid tikin kalo Got alata kudála madákabu utamsi. Kale alokso Yedusalem umkait kidel kei nadu madák abu utamsi uyowanang sei kinim kudulono kale ilim kidelmikidin taw kei tadu utamsi. 3 Naka wengdukum mak abin abemo kal bakoda kidiliayo bako nada, “kamane Got ami abiw uyokinim so keidu, kale aso iso makuw bok-abiw. Ika ami kinim keidiwe, Got akal imGot keida kei bom bokabiw kate.” Nakeise.4Aka im amanin kinok uyo kidoyamokaba.Kale fikalanin so bá, amanin so bá, ki-bow banban fakadewámin banim, kál funinbanim keidokabiw, be watawo kaleyo bá,adikum dil kukuw uyo banimasu.

5 Kale abin abem teinba ayo bakonadane, “naka alokso ufek ufek adikumkidelbi.” Kale aka bako nada, “weng belagodulalo, weng bela atin afan kale aketkukámamin kala.” Kalesa.

6 Kale aka bakonam nada, “adikum ban-imukanalata ki GebomadeYanol keiyáminkinim. Nalata ki Mit keimin ade Atalkilamin, kale kan ata wok tew keidawok-aba naka wok madmid wok sinikso kudawiwanokaba, kata bo kisol sánodiw banim.7 Kan ata wasi anik anik auyamsa, atakuw ufek ufek adikum bela kudula nadenaka ami Got keidawine, akal nam mankeidokaba ko. 8 Kata fingánin kinim soGot afan akongin banim kinim so kukuwmafak fakudin kinim so bis wanin kinimso sakadinin kinim so kimon wanin kinimso ibakanin got suksukin kinim so ibakaninkinim so ika wok tem sulfa as kainin abiw,beta ilim abiw keidokaba. Kale be im atinfikalanin adik adik kai beta ka.

9 Kale ensel fet kal ika ket fet kal adeadik adik idum fet kal fakusiw. Kaleensel makuw mak ata tad bakonam,“tadawo, naka wanang sei Siwsiw man amiimin fakadu kuduse uyo kukukamono,”10 nakane, Sinik Abem ta bom adinamane,

Page 384: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 21:11 381 Daw misun 22:5ensel ata namadewa un bi tam amguafalik kimisung dukum tikin nadane akaYedusalem abiw abem dukum kukunamsauyo Got ami abiw abid tikin kalo madáktasu uta ko. 11 Kale umi eidin uyo Gotami lamlam kin budusi so uyo ki tum winYasba umi tuwtuw sinik kit kow taw utako. 12 Kale umi wati be kimisung dukumade awsom leimin yal be kilung kal, adeensel kilung kal ita awsom yal mewsotoda todabiw, ita yal be kin mobiw. Kaleyal makuw makuw dim be Isadael kinimmit kilung kal win godusiw. 13 Kale atantadebano kal yal alewbinon mak, atanunebano kal yal alewbinon mak, alo woktabino kal yal alewbinonmak, wok kakamokal yal alewbinon mak au kadosiw. 14 Kaleabiw dukum wati umi abák uyo ki tumkilung kal. Kalemakuwmakuw umi dim beSiwsiw man alam weng dew kámin kinimkilung kal imi win godusiw ko.

15 Kale ensel weng bakanaba, aka asgang, tum gol tuw kiksimin faku bom nadaabiw dukum so ulum yal so ulumi watiso uyo kiksimono kanaba. 16 Kale abiwdukum be kano miltosiw kale madiko watifako, madiko wati fako au nadiwe katowwati fako, kanet wati fako tada tada kuekdisiw. Kale ensel aka abiw dukum be asgang tuw kiksimsa. Kale madan madikso madan madik so be 12,000 sateddia,ibik so kin gubuyo so ukul 12,000 sateddiaade wati kimisung ukul 12,000 sateddia ko.17Aka wati kiksise angbung bamadálin ayoki kinim gen kun kiksimin ulumi ki 144kal. 18 Um wati fakosiw uyo tum Yasbatuw fakosiw ade abiw dukum adikum ayoki atin tum gol adik dáw sinik kit kow adikdáw taw beta ko. 19 Kale abiw dukum umiwati abák uyo ki, tum kidel kidel tuw kaitfakadásiw. Kale kamakikiw wati abák betum win Yasba, alo umi tiw be tum Safaya,alo mak umi tiw tum be Akat, alo makumi tiw tum be Emadol, 20 alo mak umitiw tum be Saddonik, alo mak umi tiwtum be Kániliyan, alo mak umi tiw tum beKudisolait, alo mak umi tiw tum be Bedel,alo mak umi tiw tum be Tobas, alo makumi tiw tum be Sasedon, alo mak umi tiwtum be Yansit ade tam tiw adik adik utaneEmetas. 21 Kale awsom yal kilung kal benáíw budung tuw kidel imusiw. Kale yalmakuwnáíw budungmakuwkidel kuti kutiausiw. Kale abiw dukum umi leiw uyo ki

atin tumgol adik dáw sinik kikow taw ifisiwko.

22 Kale naka abiw dukum Yol am ata-mongin danim, be watawo kaleyo bá, abiwdukum Yol am be Got adikum kitid soimso Siwsiw man so ilita kayo ko. 23 Kaleabiw dukum uyo atan so kayow so eidadew tad abiw dádoma banim, be watawokaleyo bá, Got ami lamlam ata umi atan ei-dmamámin ade Siwsiwman ata umi yakomeidmamámin kayo ko. 24Kale anang bakankuw tabodu kayak ika ameidin dim kámok-abiw ade anang bakan kuw tabodu kamokkamok iyo ufek ufek kidel dew abiw dukumtadokabiw. 25 Sun kuw lánámin uyo buduabiw dukumawsomyal uyo ulumkano bisubokabu, be watawo kaleyo bá, midiláminbanim. 26Kale anangbakankuw tabodu imilamlam sowin so kamok keiyámin uyo dewtad abiw dukum tadokabiw. 27 Kata ufekufek mafak so dew tad abiw dukum tadok-abiw bá, yak kan ata fatom kukuw fakudinso ibakamin kukuw so uyo kudew abiwdukum awsom be matam tadoliw banim,kata yak kan ami win ata Siwsiw mansinikso biyámin buk tem im win godusa itakuw abiw be tam unokabiw ko.

22Sinikso wok umi sung uta ko.

1 Kale ensel ayo wok sinikso wok makkukunamse, be sinik kitkow taw ade wokbe Got so Siwsiw man so im abiw abemokal fuk tam dá tade 2 abiw dukum leiwiwkuko kal unsa ko. Kale wok badangmadik be sinikso biyámin as mak toda, alomadik akal sinikso biyámin as mak todaausiw. Kale as bidi kayow makuw gim abutadenbu tadenbu aliw. Kale as gim bidiabu abu bidiw bi kayow kilung kal kei itolmakuwbanimába ade as alamkonbe anangbakan kuw tabodu imi mafak kuda bidiw táimkanábu. 3 Kale gán abumin ayo maksomatam bomu banim. Kale Got so Siwsiwman so imi abin abem uyo abiw dukumkaw tam kal bu, kale ami wok fakudinkinim iyo suksukyamokabiw. 4 Kale ikaami kibi atamokabiw ade alamwin uyo ilimdabal dim goduyamsa. 5 Kale midiláminbanim ika atan eidin so yakom yakodin sousono kaloliw banim, be watawo kaleyobá, kamokim Got alata lánin kuyamokaba,kayo ulum kano sun kuw kamok kei kinmoyámokabiw.

Page 385: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Daw misun 22:6 382 Daw misun 22:216 Kale ensel bakonam, “weng bela

atin afan ade aket kukámamin ko. KaleKamokimGot aka lumsenin kinim imi sinikadiyamsa. Kale aka ensel mak dabadálayak lum senin kinim iyo ufek ufek makmewso kanam matam bongin namunoyakei kukuyamsa ko.”

Yesusmewso tadono kalba umi sung uta ko.7 “Kaba utamalo! Naka mewso tadono

kalebi, kale kan ata lum senin weng bukgodusiw uyo kal kei kidi abosa namti, akakalfalokaba.” 8Naka Yon, nalata ufek ufekadikum bela kanodu kidi, utam ausi. Kalenaka adikum bo kidi, utam au nadine en-sel mewso kal katun fakela suksuklawonokanami. 9 Kata aka bakonam, “kanaminbá, naka kafadow kalawso alew makuwwok fakudin kinim ade kalam nikil fikallum senin kinim iliso makuw wok fakudinkinim ade naka wanang kinim adikum bukbulami weng kidi fakusiw so nikil nummakuw. Kale namadá nadawo Got ata kuwsuksuklawalo.” Nakeisa.

10 Kale aka bakonam, “kaba buk bulamitem lum senin weng uyo kuwáyamin bá,watawo kaleyo bá, weng bulayo mewsomatam dam abudongin keimu. 11 Kalekan ata mafak keimusa namti, dabadálawmafak kuw keim sadano, alo yak kanata kukuw mafak faku be namti, kanodabadáliw kanam sadano ade yak kan atakidel kuw unanusa namti, kano kidel kuwkeim sadano ade yak kan ata Got ami kinimabem keibe namti, dabadáliw alam kanokinim abem keisadano kala.” Kalesa.

12 “Kaba utamalo! Naka mewso tadonokalebi. Kale nam kisol yán adikum uyonalata fakubi. Kale nakawanang kinim ilimkukuw fakusiw ki abo yán kuyamokabi.13 Nalata ki Mit keimin ade nalata ki Atalkilámin kinim ade nalata ki Gebom adenalata ki Adik adik ade nalata ki tein tasiade Motabid sun biyámokabi.

14 Kale yak kan ata alami ilim uyo gingdawtiba namti, aka bán kidel teinbe, kayoata as sinikso gim be ata ken wanokaba adeata abiw dukum awsom be tam unokabako. 15 Kale abiw dukum dám abiwo be,kimon wanin kinim so sakadinin kinimwanang so bis wanin kinim so ibakaningot suksukin kinim so adikum yak kanata ibakanin kukuw buki kanamum, kalekanamusiw ita abiwo kal bokabiw. 16 Kalenaka Yesus nalata ensel bela dabadáli dáknadale nam weng sawa bela adikum Gotami kinim gu makuwmakuw kuyamal kala

kalesi. Kale naka Dewit kinim Mito matamtasi ade naka Kutim Fiyade ko.”

17Kale Sinik Abem so wanang sei Siwsiwman dabadusu so ika bako, “tadino!” Yakkan ata weng bela kidila namti, alaso bako,“kiba tadino!” Kalak kala. Kale kan ata woktew keidawokaba namti, kano dabadáliwtadako. Yak kan ata sinikso wok, bela mokfidba kaí, min kudawi wanokaba. 18 Kalenaka weng sawa kitid weng bela bakoyamikidilin kala. Kan ata buk tem lum seninweng uyo alata weng anung kalála namti,Got ayo buk tem kukuw mafak mafak kan-odokabuno kalesu uyo kudawokaba. 19Kalekan kinim ata buk tem lum senin wenganung wakadála namti, Got akal as siniksoami gim so abiw dukum abem so umi sungbuk tem bakosu umi alamino kalin uyokukan keidawokaba. 20 Kale kinim ufekufek adikum alam kin wala utamse ayobako nadule, “au, naka mewso tadanbi.”Kalane, Yon ayo bako, “au, afan KamokinYesus, kaba tadalo!” Akeisa ko.

21 Kamokim Yesus ami min geleminuyo adikum Got ami kinim wanang kiwso,badano kala. Kale afan.

Page 386: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Abino kalin 383 Bowál

Weng makuw makuw umimit.

Abino kalin (Covenant) Be Got tadakinim tadiw wane ilkádawin dim abinokalin kidel kukámin uta ko. Kale Gotaka wanang kinim weng takadáyam ikaafan nakei nadiw nalam weng abodokabiwkaí, ika nalam wanang kinim keidokabiwo,yakeisa uta ko. 1 Ko 11:25

Abino kalin bokis (Ark of the covenant)Be dil abino kalin umi ufek ufek Mosussawa abem tum so Edon ami kafulok sowanin mana so bokis kidel ku abu kusiwuyo kudew tam Yu Kayak Yol am Atin AbinAbem kutiyámsiw uta ko. Ib 9:4

Afan kale mimin dok dimin (Hope) BeGot buk tem umi bakábu be kinim kenutamodaw banim, kata aket tem atin afankudokabi be, kalemimindodiyáminuta ko.Ud 8:24-25.

Afan kanamin kinim (Faithful) Be kinimwanang madik ikil kinim am kukuw atabomo aka afan kanamin kinim bei, kale kinumak am diyámin kinim ata ko. 1 Ti 1:12

Akayam Unemin Ban imin (Passover) BeYu kayak imi itol makuw makuw ban iminwananumo, kale liwliw wananaliw uta ko.Kanamaliw be ilim suwayo Mosus bakaduimadew Isiw bakan kudámatami tasiw umiaket fukan bom kanamaliw. Kale imi kana-maliw be budet ís banim so siwsiw mankimak so kumak atud so uta wananaliw ko.

Be watawo kaleyo bá, budet ís banimbe imi atan be katiw kayo budet ís sofudongin banim sák ís banim fu kudewtasiwo kal bom aket fukanin uta kana-maliw. Siwsiw kimak ábom wananaliwbe siwsiw man kimak kaim kudew yakilim awsom talam ká bi kudiw ensel tadkaim utam akayam yanbimongin banimdakosiw, buta aket fukan bom kana-maliw ko.

Kumak atud umi wananaliw be ilimIsiw bakan kawak bom kál funin dukumkuduyamsiw umi aket buta fukan bomkanamaliw ko. Yon 13:1Akis (Ox) Akis be iniman kau taw ade

iniman kitid dukum kuw tabesu, kayo ukabán kidel ku kudew yak gitikmamiw gidgidkudew kámin ade uka ken bakan fukaninkudew yak dukidiw gidgid kudew bomyongiw bakan fukan bi kudu ufek ufek sunkaimin ko. 1Ko9:9

Alabasta (alabaster) Alabasta kalbiw be,tum akal alam kukumo, kinim ika umituw kidel bom nadiwo wok ket keimambom nadiwe tukul wok ket keimam bomkeimábiw ko. Mk 14:3

Anak as dim dádino kalin (Crucify) BeUdom imi kukuw kinim mak ilim KamokSisa ami akfak tem unongin dako ibik du-daw ididlawa namti, umi yán uyo ki kinimbe dew tad nadiwe faubi mewso fikalongintaw keida alamino, kale as dawing dákaminidum uyo kudawiw gitik kudew yak abiwdukum wol bán unane, Udom un tabudinilita tabe aneyak as dim dá sil biki nadiweas uyo fada dafo nadiwe kumoyábiw. Kalekinim be as dim kauk kal si am alewbinonoalalew kei fikalenámsiw ko. Ga 2:20

As kainin abiw (Hell) Be ban keiminwanang kinim Got afan kalongin banimimi adik adik am afung am dána yak abiwkawák sun kuw bokabiw uta ko. Mt 18:9

Auliw tukul wok (olive oil) Auliw tukulwok be as auliw gim tuw kidelabiw ko.Auliw gim be mitik ade ami gim be ilendaiwal sok ami gim taw ko. Dm 18:13

Auos (horse) Auos be iniman afalikdukum kau ulutaw. Kale uka bán kidelku kudew yak gitik mamiw gidgid kudewkámin ko. Kinim ika umal tein káminade yak anang bakan madik madik wasiginanin kinim ika um dim tein ká bomginanáliw. Wanang kinim ika ufek ufekmen kudewodiw banim umi dim kal kutiunemaliw ko. Dm 6:2

Ban kemin (Sin) Be Got sawa lukel bomGot alam kanamino kalba umi abodonginbanim keiyámin beta ko. Ud 6:23

Beya (bear) Beya kalbiw be inimandukum ade ami kalim be kimisung ko. Amiimin be takam so, as gim katiw katiw so,mudmud so iniman madik imi dam so utawananába. Aka atin atud dukum ade akaken kinim anbidoma. Kale imi kál bemadikmitik, madik gadok madik itane nuw ko.Dm 13:2

Bokal kayak as fakiw dakádawin kinim(Chief Priest) Be bokal kayak ami akfaktem bom nadiw wok dakádawin kinim adealo bokal kayak ayo kinim imi dim wengbakoyamane ita tabe wanang kinim madikso mifiw so bakayam bokal kayak kanamkalano, yakin kinim ita ko. Lu 23:13

Bowál (Priest) Bidi kinim tadiw Got tadakinim bidi waluliw matam kinim abem keitam Yol am wok faku bom wanang kinim

Page 387: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Ensel 384 Kawed aminiman Got dedaw tadebidiw wane ilká-dawsiw ita ko.

Kale ika bokal kayak ami as fakiwdakádawin kinim dakáyabidiw, Got amiufek ufek wane ikádawsiw ita ko. Mk 8:4Ensel (Angel) Ika Got wok fakuyámin

sinik ade ika Got so biyámin ita ko.Fedasi kinim (Pharisee) Be Yu kayak

kinim mit mak ko. Ika sawa abem adikumuyo atin katiw so mak kudálodiw banimadikum abodumo kanamsiw ko. Kale ikakanamámsiw, kata Got ami sawa kuw kalenadiwo bá, alo ilim sawa so kidel kukanbidiwo wanang kinim iyo ken abodoliwbanim atin fitámsiw ko. Lu 1:26-28

Fadeng (frankincense) Fadeng kalbiw beas gomo wanang kinim im aket bemi tuwas abudumo kanamábiw, watawo kaleyo báika abud bidiw fiw kidel uyo Dakol fiw tawtabamin kayo ko. Dm 18:13

Finuyámin am (Sabbath) Be Sadade, amfet dim, bemi atan be Yu kayak imi atanbewák kál finu tein bom Got suksukin atankeimamábiw uta ko. Im kanamámaliw, bewatawo kaleyo bá, imi Finuyámin am beFadaile kuina kal mit kei finu bom bidiwbi matam Sadale kuina kal kudámaliw kayoko. Ib 4:9

Got ami kasák gu (Kingdom of God) BeGot alam wanang kinim walu imusa imibiyámin so alam ufek ufek adikum kidelkusa so kin mobe uta ko. Kale wanangkinim kan ata Yesus Kadais afan kalin dimmak Got alam mit tem tadokaba, beta akamaek kasák gu bela tadokaba ko. Yon18:36

Got ami Kinim (Son of Man) Be Yesusalam win mak kale aka Got, kata alo kinimkeise ko. Aka am ban keimin banim atinkinim kidelok ata ko. Mk 14:62

Got ami wanang kinim gu (Church) Bewanang kinim tada tada dek amki bomGot suksukla bom akanum daw kitid modamodain uta ko. Kale be Yesus ata gebomkeidane, wanang kinim ita alam damkeibidiw ko. Ef 5:23

GotWalusa Kinim (Messiah) Be Got alamkiwa dau lalko dausa kinim. Kale Yu Kayakimaket aka kama tadnumiKamok keidoka-bano kalbiw, kata aka Yesus alata tadu unseko. Yon 1:21

Got, Motabid (God) Be kan ata makdaudongin banim ade kanam tow ban-imoma banim ade aka alam kano sunMotabid. Kale aka suwayo bisa, kamaneteinbe ade yanol tein unokaba. Ade ufekufek adikum bo alata ki kidel kusa kayo

adikum ufek ufek kidel kusa bo am banimso mak bomu banim ko. 1 Yon 4:16

Ibakanin got, (Idol) Be kinim ilita ufekufek Got alata kidel kusa, buta fako kuabem kae wakei Got keimam suksukaliwuta ade kinim Got ata aket kudawonginbanim kei nadane yaknámin ufek ufekmakatin aket kumamsa kaí, be kinim alam gotkeibu ko. 1 Ko 8:4

Ibik dumam kudámin (Repent) Be kinimGot aket daudaw nadane alam ban keiminkukuw be utamomo atin mafak ka, kaleatin maek Got mit tem tademin uta ko.

Im kinim dákámin (Bless) Be Got kinimim kinim dáda kinimmatam yum kayak keikukuw kidel fakuyámin so Got alam mingelemin wok dudew tabeyámin so uta ko.Lu 13:3

Is (Yeast) Is kalbiw be kutaw taw adebe wakiw kale, falawa so ís so wok so an-dakel daudiw be ís ata akis modawa yak somek so fasu matam dukumába. Aka ulumkanom falawa ís so andakelin uyo aidawfasu matam matam si kainokaba kawákfaimin uyo banimába.

Kail bá takeikuyamin, watakayamin (Sal-vation) Be wanang kinim adikum nukaban keimin kitid umi kail tem un buduwo,Yesus ata as dim fikale yak wanang kinimkan ata afan kalbiw dakoyam kail bátakekuyamse uta ko. SA 4:12

Kál bomin ban (Circumcision) Be YuKayak imi ban bomin kukuw kano manmayow kal bodawuwo matam Yu Kayaktatun kei Got ami kinim keidokabano, kalekanamámsiw uta ko. Ud 2:28

Kau, buduma kau, (cow) Kau be ini-man dukum. Ika badasal kon kuw wanin.Wanang kinim ika kau yakas muk wok bolá bom wan bom ade dam ukal wan bomkeimaliw ko. Ib 9:13

Kemal (Camel) Be iniman buduma kauakadaw atin dukum ade ami dang kun dimbe bán falak kale lung kutisa. Aka sedgisa anang iwán bakan kal bom nada iminbanim wok banim ken anang sikam, kataunoma watawo kaleyo bá, wok so imin souyo alam dang kun tem kaukal teinsu kayoko. Kinim ika am dang kun dim kal teinkámábiw ade alo ami dim kal ufek ufekkudew tam dang kuti kámábiw ko.

Kamok (Lord) Be mit alew kale, mitabinfut (k) katiwbe bakandimkadák imi kamokita ka, alo fut (K) dukum be Kamok Yesusata ko. Fi 2:11

Page 388: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Kinim kidel 385 Sed gisa anang iwán bakanKawed am (Synagogue) Be Yu kayak imi

Got suksukin am kale ika wanang kinimadikum iyo abiw sikam sikam kal bomnadiwo kayo ken tam Yol am kal Got suk-suklawodiw banim, kayo ika ilim abiw kalkawed am gine bom tam kal Got suksuklabomkal guton sawa bakan bomkeimámsiwko. Lu 4:16.

Kinim kidel (Righteous) Be kinim Gotalam kanamalo, akba ki abo kukuw kidel kiaboyámin ata ko. 1 Yon 3:7

Layon (lion) Layon be aka iniman dukumamkal be nuwade aka busi alataw, kata amidukumbekung akadaw tamso ade ami atudbe sew sámin atud akadaw atin tamso adekinim wananim ko. 2Bita5:8

Lewbat (Leopard) Lewbat kalbiw be busi,kata aka atin dukum kung akadaw tamsoade ken kinim anbidoma ade ami kalim bemitik so, ade sukung sukangin so ko. Dm13:2

Liwai (Levite) Liwai be kinim mit, kaleEdon be kinim Liwai ami lowo, Got waludauda matam bokal kayak keiyámsa. Kaleam low ita kuw bokal kayak so bokal asfakiw dakádawin so bowál so keiyámsiw.Liwai madik ika kasadam kawák umi wokkuw fakuyámsiw, kata yak abemo kalbiwwok so fakuyámsiw bá. Yon 1:19

Lukuwá kudámin (Forgive) Be kinim bankeikama lukuwá tá kudámin uta ko. Kaleumimit bo alo yak yán kimin banim ko. (Ka3:13)

Lum senin kinim (Prophet) Be SinikAbem tabe kinim kiwa dau bada Gotami weng kanam kalbano kal bom wengbakanin kinim ata ko. 2 Bita 1:19

Lum senin weng (Prophecy) Be Got alataakal alam weng kukum weng uyo wanangkimim imino, kale lum senin kinim im dimlumweng bakaya bom yanol kanam tadok-abuno yak bom wisin tem weng bakayabom ensel misun weng bakaya bada nulumwis sánin tem bakaya bom keiba uta ko. 1Ko 14:39

Mafakim (Satan) Be sinik mafak mafakimi kamokdukumkei bomsinikmafak fodaGot so kinim so numi wasi keiyamába atako. Aka kamakikiw Got alata kidel dausa,kata alata tam Got akadaw dukum keidono,kale kanam tabano Got ta bom abid tikinkalo dabadálamadák bakan tasa ata ko. Dm12:9

Mifiwkinimwanang (Gentile) Bidi kinimwanang kalo abiw mako tad Yu Kayak isobom yak ilim kukuw abo bom ilim ban

bomin kukuwmayowkál bomin so yánwokteng bomin kukuw so kanamongin banimita ko. Ud 3:9

Min gelemin, min dakámin (Grace) BeGot alam ufek ufek adikum aket buduninkuyam nadane aket budunin so abino kalinso Sinik Abem so sun biyámin so bankeimin watakayamin so umi kukáyama benuka umiwokmak fakudongin banim, katabe alammin kuw kukáyaba. Kale be kanoy-amino alam wanang kinim gu im kitidsánino kale kukáyaba ko. Ef 2:8-9

Mud (Myrrh) As Mud be atin fiw kidelkunin ko. Bemi tukul wok beta kidel bomnadiwowanang kinim imi kal takoyamumokale kanamábiw ko. Mt 2:11

Nad (nard) Nad kalbiw be fiwkidel kuninas man katiw ko. Kinim ika bemi tuw ufekufek kidel bom nadiwo ken bumi tuw ilimkal talámumokale kanamáliw ko. Yon 12:3)

Nám (breastplate) Nám be kidin kunatiw kale kinim iyo wasi ginan unonginkeimuw ka, kalesom bu galus kudá tadeune bom wasi ginanamsiw ko. Be ikaleng tuw sebodok fa bom nadiwo nám bekidelámsiw ko. Ef 6:14

Saddusi kinim (Sadducees) Bidi kinimmit Yu kayak gebom gebom, kata madikika bowál kale ika yak sawa madik bo atinau kaloliw banim, ilim Got alam sawa kiaboyámaliw ko. Lu 20:27

Fedasi (Pharisee) Ika Fedasi kinim mitiyo kanayamaliw, watawo kaleyo bá, ikailim kukumin ilita sawa seng seng uyokukuyam madák madák tad bidiwo kayoko. Ade ika kinim fikalesiw bidi talamatamtabodiw báyo kalanaliw ita ko. Kale ikaYesus anbidumo kalin atan kawákal Fedasiso aket makuw kei álumo kalesiw ko. Mk12:18

Sateddia (Stadia) Sateddia be 200 mitataw beyo yán bol lung kimis taw. Bakanbewák kal wanang kinim sung ginanaliwbe sateddiyam kalesiw kayo bakoman 200mita sateddia kalanamaliw ko. Dm 21:16

Sawa abem (Law) Be Got Mosus sawadaudawa dew madák wanang kinimkukuyama kal kei utakun uta kidel adeutakun uta mafak kale nadiwe ban keiminbanim kidel kuw biyámino kalin kuyamsauta ko. Ud 8:3

Sed gisa anang iwán bakan (desert) Sedgisa anang iwán bakan be wok banimbakan, as katiw mada makuw makuw kuwatamodaw ko. Sed gisa anang iwán bakan

Page 389: iiakal kala, watawo kaleyo bá, man ayo ki alam wanang kinim ban keimin kail bá takeikuyamokabakayoko.”Akeisa. 22Kaleadikumbukanammatambokabu uyo ki Got alata alam lum senin kinim

Sinik Abem 386 Yol ambe kinim so mak biyamin bá, watawo ka-leyo bá, wok wanin be katiw ade bakan bekidel keida yong faloliw banim kayo ko. Mt4:1

Sinik Abem (Holy Spirit) Be Got alamSinik ade alata Got ade Natim Got alataweng takadáyam dauyamokabino kalesakaí, afan Yesus taminane, am abin kududabadála tase ko. Aka num Dolokmoyámin, aka num Ilil dudáw ade aka numKukuyamin kinim ko. Yon 14:16-26

Sinik mafak (Evil spirit) Bidi Mafakimalaso ban keidiw Got ta bom fotaba madákbakan kadák bomMafakim alam wok faku-daw bom kukuw mafak fakubidiw ita ko.Mt 10:1

Sok gei tabamin taw (Slave) Be mitalew kale, mak be yak abiw mak kai ká-mom wanang kinim imadew tad nadiwsak kung mayan taw keiyam sak min wokfakayamino kale eiyamin ká. Mak be kinimkan ata kisol waktuwa, namti, alam manekadele iyo yak madik im kuyamiwe madikita kisol mo imadew yak ilimi min wokfakayamin keiya bom bidiw bi itol bokuwkal kei som min tala imadá imadáyámsiwuta ko. Fai 16

Suksukin (Worship) Be Got atam fingandá ammit tem bomwin kufáda bom kalfalabom aket kukáda bom alam wok fakudawbom keimin uta ko. Yon 4:24

Sun biyámin (Eternal life) Be tam Got sonadawe ulum kano kukuw kidel so kalfalinso dim idak tein bom biyámin uta ko. Kalebe atin kanam tow iw kutina kudáloluwbanim ko. Ud 6:23

Sung kidel (Gospel) Be Got Man Yesusdabadála madák kinim nulutaw kei nadanum idumkudufikala, Got ta bomnumbankeimin kail bá takeikuyama sun bino kalekanose sung uta ko. 1 Ko 15:1-5

Tum tem (Tomb) Be Yu kayak imi kukuwkinim fikala ka kale nadiwe, dew yak tum

tem kal dawkanamsiw, kayo Yesus be kanodew yak tum tem kal dausiw ko. Luk 24:2

Wain wok (wine) Wain wok kidelábiw begudew gim ulum sok dim abumino, umigim uyo tuknun bom wok ilu kutidiw siatud taba ka kale kalein, kata Yesus akaalokso wain wok wanesa be umi kitid beseng bá ko. Alokso wain wok uta wanangkinimkenwanodiw, watawo kaleyo bá, atinwok be kidel banim kayo ko. Yon 2

Wane ilkádawin (Sacrifice) Be ufek ufekkudew tadGotwane ilkáda bombankeiminsánuwo kale kudew tad bokal kayak asfakiw dakádawin am kudawiw kudew tamYol am Got wane ilkádawámsiw uta ko.Kale imi kanamámsiw be Yesus am as dimfikalese umi kit uta ko. Ib 4:9

Weng dew kámin kinim (Apostle) BidiYesus kinimwalu imuda SinikAbem ta bomadiyamawengdewwanang kinimbakayamkámin kinim ita ko. SA 1:26

Weng kidimin kinim (Disciple) Bidikinim ilim gebom atin aket kudaw afanakei nadiwe alamkanamino, yakba uyo kididudew tabamin kinim ita ko. Mt 8:23

Weng takadámin (Promise) Be kawk-inum weng takadálaw, naka kanokamok-abino kalin uta ko. 2 Bita 3:9

Wisin (Vision) Be lumulutaw, kata kinimakálongin banim ulum kin bibing dádintaw Got ami kukuw kukuyámin uta ko. SA26:19

Yol am (Temple) Be Yu kayak imi Gotam suksuklawin am abem dukum abiwYedusalem kal ginesiw ko. Be awadikSolomon ata mit kei ginesa. Kale Yol amkaw tam kal beta abino kalin bokis abemuyo kuti bom nadiwe kal Got suksukla bomnadiwe wane ilkáda bom keimámsiw ko.Kata be Got ami num kidin tem be umi kituta ka. 1 Ko 6:19