id45818109 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF ... · Table 1 List, pedigree or origin of...

id45818109 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF writer! - a great PDF creator! - http://www.pdfmachine.com http://www.broadgun.com

به نام خداوند عليم و حكيمفصـلنامه تـخصصي

زراعت و اصالح نباتات ايرانعلمي - پژوهشي

جــلد4، شــماره2، 1387

انتشار اين فصلنامه طي نامه شماره 78/155509 مورد تائيد كميسيون بررسي و تائيد نشريات علمي دانشگاه آزاد اسالمي قرار گرفته است.

صاحب امتياز: دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرجمدير مسئول: دكتر محمد رضا اردكاني

سردبير: دكتر داود حبيبيمدير داخلي: دكتر عبداله محمدي

گروه دبيران )هيات تحريريه( )به ترتيب حروف الفبا(:دكتر محمد رضا اردكانيدانشيار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج

دكتر داود حبيبياستاديار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرجدكتر ناصر خدابندهاستاد دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران

دكتر داريوش فتح اله طالقاني استاديار موسسه تحقيقات اصالح و تهيه بذر چغندرقنددكتر محمد رضا بي همتااستاد دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران

دكتر اسالم مجيدي هرواناستاد پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي وزارت جهاد كشاورزيدكتر شيرمحمد معز اردالندانشيار دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران

دكتر سعيد وزاناستاديار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج

ويراستاران اين شماره )به ترتيب حروف الفبا(:دكتر محمد رضا اردكانيدكتر كامبيز بقاليان دكتر محمد رضا بي همتادكتر عليرضا پازكي

دكتر سيدعلي پيغمبريدكتر فرزاد پاك نژاددكتر ابوالقاسم توسليدكتر رجب چوگان

دكتر داود حبيبيدكتر ناصر خدابندهدكتر منوچهرخدارحميدكترمنوچهر زرين كفش

دكتر داريوش فتح اله طالقانيدكترعلي كاشانيدكتر عليرضا گيتيدكتر محمد لطف الهيدكتر شيرمحمدمعزاردالن دكتر قربان نورمحمدي

دكتر عبداله محمديدكتر سعيد وزان

مجله زراعت و اصالح نباتات ايران، ساالنه در چهار شماره منتشر مي شود حق اشتراك ساالنه براي هر جلد )4 شماره( 24000ريال است كه براي دانشجويان 50% تخفيف داده مي شود. از عالقمندان اشتراك درخواست مي شود، مبلغ اشتراك را به حساب جاري شماره 1150، بانك ملي، شعبه دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج به نام دانشگاه آزاد

اسالمي واحد كرج واريز واصل رسيد را با نشاني كامل به دفتر مجله ارسال دارند )فرم اشتراك ضميمه مي باشد(

طراح جلد: خانم نگين منوچهري تايپ كامپيوتري: دفتر مجله زراعت و اصالح نباتات ايران

ليتوگرافي، چاپ و صحافي: اداره انتشارات دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج

نشاني: كرج، مهرشهر، بلوار ارم، بلوارآزادي، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج

تلفن: 3200220- 0261فاكس: 3202523- 0261

Islamic Azad University Karaj Branch

In the name of God

Iranian Journal of Agronomy and Plant breedingVol.4, No.1, 2008

Published by:Islamic Azad University – Karaj Branch

Executive Director: Ardakani,M., Ph.D.Editor- in – chief: Habibi, D., Ph.D.Managing director: Mohammadi,A.,Ph.D.

Efitorial Board: (In alphabetical order)Ardakani, M., Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.Habibi,D., Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.Khodabandeh, N., Ph.D., Prof., University of TehranTalegani, D.F.,Ph.D., Research Assoc. Prof.Ministry of Jihad-e-Keshavarzi.Bihamta, M.R., Ph.D., Prof., University of Tehran.Majidi,E., Ph.D.,Research Prof., Ministry of Jihad-E-Keshavarzi.Moez Ardalan,Sh.M.,Ph.D., Assoc.Prof., Tehran UniversityVAzan,S.,,Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.

Reviewers of this issue: (In alphabetical order)Ardakani,M.R., Ph.D.Ardalan,M,M.Ph.DBaghalian,K., Ph.D.Bihamta, M.R., Ph.D.Chogan,R., Ph.D.Guiti,A.R., Ph.D.Habibi, D., Ph.D.Peyghanbari,A,Ph.DKashani, A., Ph.D.Khodabandeh,N., Ph.D.Khodarahmi,M., Ph.D.Lotfollahi, M., Ph.D.Mohammadi,A,Ph.DNourmhoammdi,G., Ph.D.Paknejad, F., Ph.D.Pazooki, A.R., Ph.D.Peyghanbari,A,Ph.DTavasoli,A.,Ph.DTaleghani,D,F,Ph.DVazan, S., Ph.D.Zarrinkafsh,M., Ph.D.

5

::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::

بررسی تركيب پذيری الين های ذرت ايرانی با استفاده از تالقی دای آلل

Investigation of combining ability in Iranian Corn inbred lines

(Zea mays L.)using a diallel cross design

خداداد مصطفوی1، رجب چوكان2، محمد تائب3، اسالم مجيدی هروان4، محمدرضا بی همتا5

چکيدهبرآورد تنوع ژنتيكی، تركيب پذيری و هتروزيس الين های ذرت برای اهداف اصالحی اهميت زيادی دارد و می تواند به تعيين استراتژی های اصالحی كمك كند. به منظور برآورد تركيب پذيری الين های ذرت ايرانی 14 الين اينبرد ذرت به صورت دای آلل يك طرفه با يكديگر تالقی داده شدند. والدين و هيبريدهای حاصل كه در مجموع 105 ژنوتيپ مختلف بودند در سال زراعی 1386 در مزرعه مؤسسه تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج در قالب طرح بلوك های كامل تصادفی با سه تكرار ارزيابی شدند. تجزيه واريانس تفاوت معنی داری بين ژنوتيپ ها برای كليه صفات مورد بررسی در سطح احتمال يك درصد نشان داد. بنابراين داده ها به روش 2 و مدل 1 گريفينگ تجزيه و تحليل گرديد. بيشترين متوسط هتروزيس مربوط به صفات تعداد دانه در رديف، عملكرد دانه و طول بالل بود. نسبت واريانس افزايشی به غالبيت نشان داد كه در كنترل صفات تعداد رديف دانه در بالل، وزن صد دانه، درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه نقش اثر افزايشی ژن ها بيشتر از اثر غير افزايشی می باشد ولی برای صفات عملكرد دانه، ارتفاع بوته، ارتفاع بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه در رديف بالل و تعداد دانه در بالل نقش اثرات غير افزايشی بيشتر از اثر افزايشی و برای طول بالل و وزن دانه در بالل نقش اثرات افزايشی و غير افزايشی ژن ها تقريبًا يكسان می باشد. در بين والدين، الين های K3615/2 و K166B به ترتيب با 9/07 و 9/06 تن در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشتند. در بين هيبريدها نيز تالقی های K18 × K166B ،K18 × K3653/2 و K3615/2 × K3653/2 به ترتيب با داشتن 13/40، 13/23 و 12/65 تن در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشتند. بهترين تركيب شونده های عمومی برای عملكرد دانه الين های K3615/2 ،K166B و K3653/2 بودند. بيشترين ميزان تركيب پذيری خصوصی و هتروزيس نسبت به ميانگين والدين

برای عملكرد دانه مربوط به دورگ های K18 × K3653/2 و A679 × K3544/1 بود.

واژه های كليدی: ذرت، تجزيه دای آلل، تركيب پذيری، هتروزيس.

1- دانشگاه آزاد اسالمی، واحد كرج.2- مؤسسه تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج

3- دانشگاه آزاد اسالمی، واحد علوم و تحقيقات4- مؤسسه بيوتكنولوژی كشاورزی كرج

5- پرديس كشاورزی و منابع طبيعی دانشگاه تهران، كرج

6

::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::

مقدمهذرت سومين غله دنيا پس از گندم و برنج می باشد. بررسی وضعيت انتخاب اصلی عوامل از يكی ذرت جمله از گياهان ژنتيكی محسوب اصالحی برنامه موفقيت و نژادی به روش بهترين می شود. برای برآورد پارامتر های ژنتيكی روش های مختلفی بكار می رود كه تجزيه دای آلل يكی از مهم ترين اين روش ها می باشد and Gardner ;1956 ,Griffing ;1954 ,Hayman)

Eberhart, 1966). بسياری از پارامترهای صفات كمی از جمله

پذيری توارث هتروزيس، خصوصی، و عمومی پذيری تركيب عمومی و خصوصی با روش دای آلل قابل برآورد می باشند.

(Malvar et al. 2005) شش جمعيت ذرت فرانسوی و 6 جمعيت

ذرت اسپانيايی را از طريق تالقی های دای آلل به روش Π گاردنر و ابرهارت در چهار منطقه و دو سال مورد ارزيابی قرار دادند. اين Humid Spain × Southern“ محققين به الگوهای هتروتيكFrance” و “Dry Spaine × Humid Spain” دست يافتند.

طالعی و همكاران )1378( در بررسی ميزان تركيب پذيری صفات و عمومی پذيری تركيب مقادير كه دادند نشان ذرت مختلف پنج درصد و احتمال يك اغلب صفات در سطح برای خصوصی مطالعه ای در )Misevic, 1990( ميسويك می باشد. معنی دار روی هفت واريته آزاد گرده افشان ذرت نشان داد كه سهم غالبيت افزايشی اثرات از مهمتر بوته ارتفاع و دانه عملكرد برای ژن ها است. اسپانر و همكاران )Spaner et al., 1996( در مطالعاتشان كه سهم كردند گزارش دای آلل تالقی های از طريق ذرت روی دانه عملكرد جمله از صفات تمامی برای ژن ها افزايشی اثرات Rood( اثرات غيرافزايشی می باشد. رود و ماگور از سهم مهم تر و گلخانه در را ذرت اينبرد and Magor, 1981( هشت الين

برای ژن اثر كه دادند نشان محققين اين كردند. مطالعه مزرعه ارتفاع بوته، عملكرد دانه و دوام برگ از نوع فوق غلبه و برای طول بالل و تعداد برگ از نوع غلبه كامل می باشد. در اين تحقيق وراثت پذيری عمومی در گلخانه برای ارتفاع بوته و عملكرد به ترتيب 88 و 74 درصد گزارش شد. همچنين در اين تحقيق برای هيچكدام از صفات اثرات تالقی های معكوس معنی دار نبود. بكتاش و همكاران )Baktash et al., 1980( نشان دادند كه اثرات تركيب پذيری اثرات از مهم تر ذرت عملكرد اجزای و عملكرد برای عمومی گزارش )1367( شيرمحمدعلی می باشد. تركيب پذيری خصوصی

اينبرد الين ذرت از تالقی دای آلل 9 نمود كه هتروزيس حاصل برای عملكرد، تعداد دانه در رديف بالل، طول بالل، ارتفاع بالل و ارتفاع بوته به ترتيب 74/2، 37/4، 3/9، 19/21 و 16/9 درصد و عمومی تركيب پذيری واريانس های )1369( حداد می باشد. خصوصی 8 اينبرد الين ذرت را در آزمايش دای آلل مورد بررسی قرار داد و نشان داد اين دو پارامتر برای كليه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال يك درصد معنی دار می باشد. وضعيت ژنتيكی عملكرد است. شده مطالعه زيادی محققين توسط ذرت در آن اجزای و Hallauer and Eberhart, 1966; Stuber et al, 1966,(Aydin et al, 2004, Carena, 2006( عزيزی )1376( روش به ذرت افشان گرده آزاد جامعه 8 روی بر آزمايشی طی پذيری وراثت محاسبه با اصفهان منطقه در دای آلل تالقی های خصوصی، درجه غالبيت و نسبت ميانگين مربعات تركيب پذيری عمومی به ميانگين مربعات تركيب پذيری خصوصی گزارش نمود كه اثرات غير افزايشی ژن ها در كنترل ژنتيكی تعداد دانه در رديف و ارتفاع بالل و برای ساير صفات اثرات افزايشی ژن ها از اهميت

بيشتری برخوردار می باشند.برآورد وراثت پذيری، ژنتيكی، تنوع تعيين پژوهش اين از هدف هتروزيس و تركيب پذيری عملكرد دانه و ساير صفات با استفاده از

تالقی های دای آلل در الين های ذرت ايرانی بود.

مواد و روش هامواد مورد آزمايش در اين تحقيق 14 الين خالص ذرت )جدول 1( ،A679 ،K166B ،K19/1 ،K18 ،B73 ،Mo17 به نام های ،K3547/5 ،K3651/1 ،K3653/2 ،K3640/5 ،K3615/2

K3545/6 ،K3544/1 و K3493/1 و 91 هيبريد F1 حاصل

از تالقی دای آلل يك طرفه آن ها بود. اين 105 ژنوتيپ در سال زراعی 1386 در مزرعه مؤسسۀ تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج با موقعيت 35 درجه و 49 دقيقه عرض شمالی و 51 درجه دريا از سطح متر معادل 1321 ارتفاع و دقيقه طول شرقی 6 و ارزيابی شدند. آزمايش در قالب طرح بلوك های كامل تصادفی با به دو بلوك ايجاد يكنواختی هر اجرا گرديد كه جهت سه تكرار

بخش شكسته شد.ژنوتيپ های مورد بررسی هر كدام در يك كرت شامل يك رديف 20 كپه ای كشت شد. فاصله كپه ها 35 سانتی متر و فاصله رديف ها

7


75 سانتی متر انتخاب شد. در هر كپه 4 بذر كشت شد و در زمان حدود 5 برگه شدن بوته ها، بوته های اضافی تنك و فقط دو بوته در هر كپه نگهداری شد. وجين به صورت دستی سه بار در طول فصل زراعی صورت گرفت. آبياری به صورت نشتی هر هشت روز يك بار انجام شد. زمين مورد استفاده برای كاشت در پاييز سال قبل شخم و قبل از كاشت 140 كيلوگرم فسفر )كود فسفات آمونيوم( و 160 كيلوگرم نيتروژن )كود اوره( در هكتار مصرف گرديد. حدود برگه هفت تا پنج زمان در نيز هكتار در نيتروژن كيلوگرم 90دانه، عملكرد شد. صفات استفاده به صورت سرك بوته ها شدن ارتفاع بوته، ارتفاع بالل، طول بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه

در رديف بالل، تعداد رديف دانه در بالل، تعداد دانه در بالل، وزن و درصد رطوبت در بالل دانه دانه، درصد چوب بالل، وزن صد دانه برای ژنوتيپ های مورد نظر اندازه گيری شدند. پس از تعيين درصد رطوبت، عملكرد، وزن صد دانه و وزن دانه در بالل بر اساس 14% رطوبت دانه تصحيح گرديد. داده ها طبق روش دوم و مدل داده ها واريانس تجزيه گرفتند. قرار بررسی مورد گريفينگ يك 2 روش به دای آلل تجزيه ،SAS آماری افزار نرم از استفاده با Zhang et al,( ،SAS و نرم افزار D2 گريفينگ توسط نرم افزار2005) صورت گرفت. جهت ارزيابی نقش اثرات افزايشی و غير

افزايشی از نسبت بيكر )Baker, 1978( استفاده شد.

جدول- 1- اسامی، شجره يا منبع اوليه الين های متوسط رس تا ديررس ذرت ايرانیTable 1 List, pedigree or origin of the medium to late maturing Iranian inbred lines

رديفنام الينشجره / منشاء يا منبعالين های مرتبط با گروه لنكستر شور كراپ

CL. 187–2 × C103MO171Drived from MO17 changesK182

Drived from K19 changesK19/13الين های مرتبط با گروه ريد يللودنت

BSSS C5(Iowa Stiff Stalk Synthetic)B734A B73 back-cross derived line[(A662 × B73)(3)]A6795

الين های استخراجی از رقم مصنوعی ديررسSYN-LateK3615/26SYN-LateK3640/57SYN-LateK3653/28SYN-LateK3651/19

الين های استخراجی از ذخاير توارثی غير معتدله سيميت در شرايط ايران--K166B10

Srinagar 8848K3547/511--K3544/112

Telaltizapan-8946K3545/613Unknown from EVT 16AK3493/114

8


نتايج و بحثنتايج تجزيه واريانس برای صفات مورد بررسی در جدول 2 آمده است. ميانگين مربعات ژنوتيپ ها برای كليه صفات از نظر آماری ژنتيكی تفاوت های دهنده وجود نشان اين موضوع بود. معنی دار بين الين ها و دورگ های ذرت از نظر صفات مورد بررسی است، دو به را ژنوتيپ ها بين موجود ژنتيكی تغييرات می توان بنابراين جزء واريانس افزايشی و غير افزايشی تفكيك نمود. معنی دار شدن ميانگين مربعات تركيب پذيری عمومی و خصوصی مشخص كرد متفاوت و خصوصی عمومی پذيری تركيب لحاظ از كه الين ها گزارش محققين ساير توسط مشابهی نتايج .)2 )جدول هستند شده است )چوكان و مساوات 1384، رضايی و همكاران 1384، Debnath et al. 1989, Lee ،1373 كوچكسرائی نيكخواه

.)1984, Liao 1989

برای صفات والدين ميانگين به نسبت هتروزيس ميزان متوسط درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه، منفی و برای ساير صفات مثبت بود )جدول 2(. بيشترين مقدار متوسط درصد هتروزيس برای تعداد دانه در رديف بالل )4/15 درصد( بدست آمد. بيشترين مقدار متوسط هتروزيس در جهت منفی برای درصد چوب بالل )0/83-( كه است اين بيانگر هتروزيس متوسط بودن منفی آمد. بدست دورگ ها به طرف والد واجد مقدار كمتر صفت گرايش داشته اند كه

از نظر اين صفت يك مزيت محسوب می شود.بررسی نسبت بيكر برای صفات مختلف نشان داد كه بهره گيری ارتفاع ارتفاع بوته، از پديده هتروزيس برای صفات عملكرد دانه، بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه در رديف بالل و تعداد دانه در بالل با استفاده از روش های اصالحی دورگ گيری برای الين های

مورد بررسی فوق امكان پذير می باشد )جدول 2(.

9

::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::گ.

فينگري

2 ش

روس

اسابر

ی رس

برورد

ت مصفا

س ريان

ه واجزي

- تل 2

جدوTa

ble2

- Var

ianc

e Ana

lysi

s of T

raits

by

Grif

fing

Met

hod

2

)MS(

اتربع

ن منگي

ميا

ييرع تغ

مناب.S.

O. V

صد در

بتطو

رM

P

نه ن دا

وزل

بالدر

رم()گ

KW

/E

صد در

وبچ

الل ب

CP

صد ن

وزدانه رم(

)گ10

0KW

دانهداد

تعالل

در بK

no./

E

يف رد

دادتع

در نه

داالل

بR/

E

در نه

د داعدا

تالل

ف بردي

K/E

R

ل بال

طر ق

تر(ی م

سانت(

ED

ل بال

ل طو

تر(ی م

سانت(

EL

ل بال

فاع ارت

تر(ی م

سانت(

EHT

ته ع بو

رتفاا

تر(ی م

سانت(

PH

T

نه د دا

كرعمل

تار(هك

ن در)ت

Yiel

d

جه در

دیآزا df

11.6

5ns

**2.

68**

4.42

**2.

42**

6.33

**4.

56**

157.

810.

14ns

**23

.25

**5.

09**

4.09

**26

.16

2ك

بلوRe

p**

4.80

**1.

71**

1.78

**1.

96**

1.83

**7.

95**

48.2

1**

1.82

**8.

92**

1.97

**1.

81**

14.3

610

4يپ

ژنوتG

enot

ype

**13

.53

**1.

78**

8.15

**9.

57**

3.11

**38

.75

**62

.50

**4.

22**

31.5

7**

2.09

**1.

37**

18.0

213

ی ذير

ب پركي

تمی

موع

GC

A

**3.

56**

1.69

**0.

87**

0.87

**1.

64**

3.54

**46

.44

**1.

98**

2.11

**1.

95**

1.88

**13

.84

91ی

ذيرب پ

ركيت

صیصو

خSC

A

2.99

0.61

0.56

0.49

0.52

1.36

14.6

40.

692.

220.

460.

555.

5020

8خطا

Erro

r-0

.33

1.39

-0.8

30.

231.

401.

364.

150.

892.

691.

701.

684.

03س

وزيهتر

ط وس

متA

ve. H

eter

osis

0.69

0.45

0.75

0.73

0.14

0.67

0.06

0.42

0.52

0.01

0.05

0.06

كرت بي

سبن

)2(

22

22

ss

ssc

agc

agc

a+

0.48

0.63

0.71

0.79

0.72

0.85

0.68

0.64

0.75

0.75

0.68

0.62

ث وار

ت تابلي

قمی

موع

h b2

0.23

0.11

0.50

0.53

0.20

0.56

0.14

0.26

0.44

0.14

0.09

0.11

صصو

ث خوار

ت تابلي

قh n2

10.2

921

.00

18.4

211

28.5

06.

559.

659.

708.

2130

.41

19.0

025

.36

اتيير

ب تغضري

.C. V

د. رص

ك دو ي

ج ل پن

تما اح

وحسط

در دار

نی مع

دار،نی

معغير

ب رتي

ه ت*: ب

و * *

،ns

ns, *

and

**:

Non

sign

ifica

nt, s

igni

fican

t at 5

% a

nd 1

% le

vels,

resp

ectiv

ely

PHT:

Pla

nt H

eigh

t; EH

T: E

ar H

eigh

t; EL

: Ear

Len

gth;

ED

: Ear

Dia

met

er; K

/ER:

Ker

nel/E

ar R

ow; R

/E: R

ow/E

ar; K

no.

/E: K

erne

l Num

ber/E

ar; 1

00K

W: 1

00 K

erne

l Wei

ght;

CP: C

ob p

erce

nt; K

W/E

: Ker

nel W

eigh

t / E

ar; M

P: M

oistu

re P

erce

nt.

10


چنانچه اين نسبت برابر يك شود به مفهوم اين است كه تمامی اثرات، ناشی از اثرات افزايشی می باشد. چنانچه اين نسبت برابر 0/5 شود به مفهوم اين است كه واريانس اثرات افزايشی و غير افزايشی برابرند. چنانچه اين نسبت از 0/5 كوچكتر شود نشان دهنده نقش در اپيستازی( و غالبيت فوق )غالبيت، غير افزايشی اثرات بيشتر برای نسبت اين .)Baker, 1978( می باشد صفات اين كنترل وزن صد دانه و درصد چوب بالل بيشترين مقدار )0/73 و 0/75( و برای ارتفاع بالل كمترين مقدار )0/01( را داشت. بنابر اين می توان چنين نتيجه گيری نمود كه برای صفات تعداد رديف دانه در بالل، وزن صد دانه، درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه نقش اثرات افزايشی ژن ها بيشتر از نقش اثرات غيرافزايشی می باشد، لذا استفاده از روش های اصالحی مبتنی بر انتخاب جهت بهبود صفات فوق مؤثر خواهد بود. چنين نتايجی توسط رضائی و همكاران )1384(، حداد )1369(، دهقانپور )1373( و عزيزی )1376( نيز گزارش شده است. مقادير توارث پذيری عمومی و خصوصی نيز در جدول 2 ارائه شده است. دامنه توارث پذيری عمومی از 48 درصد تا 85 درصد متغيير بود كه به ترتيب مربوط به صفات درصد رطوبت دانه و تعداد رديف دانه در بالل بود. دامنه تغييرات توارث پذيری خصوصی نيز دانه تعداد رديف برای تا 56 درصد بوته ارتفاع برای از 9 درصد الين ها عملكرد ميانگين مقادير .)2 )جدول بود متغيير بالل در عملكرد، برای والدين ميانگين به نسبت هتروزيس هيبريدها، و تركيب پذيری عمومی و خصوصی در جداول 4و5 ارائه شده است.

تن و 9/06 با 9/07 ترتيب به 5 و والدين، الين های 7 بين در نيز هيبريدها بين در داشتند. را دانه عملكرد بيشترين هكتار در با داشتن 13/40، به ترتيب تالقی های 9 × 3، 5 × 3 و 9 × 7 داشتند. را دانه بيشترين عملكرد در هكتار تن و 12/65 13/23ژنتيكی مواد منشأ الين 5 لنكسترشوركراپ، گروه منشأ الين 3 از رقم از گروه الين های استخراجی سيميت و الين های 7 و 9 مصنوعی ديررس می باشند. بنابر اين الگوهای لنكسترشوركراپ × سيميت ژنتيكی مواد × لنكسترشوركراپ ديررس، مصنوعی رقم الين های × ديررس مصنوعی رقم از استخراجی الين های و استخراجی از رقم مصنوعی ديررس به نظر می رسد دارای پتانسيل بااليی برای توليد هيبريدهای پر محصول می باشند. هشتاد و شش به نسبت معنی دار و مثبت هتروزيس دارای دورگ ها از درصد ميانگين والدين در ارتباط با عملكرد دانه بودند )جدول 3(، بيشترين

مقدار مربوط به دورگ های 12 × 6 و 9 × 3 به ترتيب برابر با 8/10 و 7/15 بود. رضائی و همكاران )1384( و دهقان پور )1373( نيز نتايج مشابهی را برای عملكرد دانه در مطالعاتشان گزارش كردند.

11 × 13 و 5 × 13 ،5 × 11 دورگ های بجز دورگ ها تمامی برای ارتفاع بوته نسبت به ميانگين والدين دارای هتروزيس مثبت هتروزيس مقدار بيشترين نشده اند(. ارائه )داده ها بودند معنی دار و مربوط به دورگ های 12 × 6 و 6 × 5 به ترتيب به ميزان 3/12 و 3/02 درصد بود. برای اين صفت هيچكدام از دورگ ها هتروزيس منفی نشان ندادند. نود و هفت درصد از دورگ ها نسبت به ميانگين والدين برای ارتفاع بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های10 × 4 و 12 × 4 بود. هيچكدام از دورگ ها در اين تحقيق برای ارتفاع بالل هتروزيس منفی نشان ندادند بنابر اين برای ايجاد ژنوتيپ هايی با ارتفاع بالل كمتر بايد ساير منابع ژنتيكی موجود در ذخاير توارثی كشور مورد بررسی قرار گيرد. نتايج مشابهی توسط دهقانپور )1373( برای ارتفاع بالل گزارش شده به نسبت تالقی ها از درصد بالل 87 برای طول است. همچنين ميانگين والدين دارای هتروزيس مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 10 × 6، 10 × 3، 8 × 1 و 6 × 5 بود. اين نتايج با نتايج نيكخواه كوچكسرايی )1373( مطابقت دارد. پنجاه و پنج درصد از دورگ ها در رابطه با صفت قطر بالل نسبت به ميانگين والدين هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 8 × 1 و 14 × 11 بود. بنابر اين استفاده از اين بر برنامه های اصالحی مبتنی بويژه دورگ 14 × 11 در دورگ ها دورگ گيری جهت بهبود قطر بالل می تواند مفيد باشد. نود درصد از دورگ ها نيز نسبت به ميانگين والدين برای تعداد دانه در رديف بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند نتايج مشابهی توسط رضايی و همكاران )1384( گزارش شده است. نتيجه آزمون t نشان داد كه 57 درصد از دورگ ها برای تعداد رديف دانه در بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند، بيشترين اين مقدار

مربوط به دورگ 14 × 9 به ميزان 4/27 بود.در 79 عدد از دورگ ها برای تعداد دانه در بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين مشاهده گرديد كه بيشترين اين مقدار مربوط به تالقی 14 × 9 بود. نكته جالب توجه برای اين صفت اينكه تالقی 14 × 9 هم دارای باالترين اثر تركيب پذيری خصوصی

و هم دارای باالترين ميزان هتروزيس نسبت به والد برتر می باشد.

11


رتد ذ

نبرن اي

الي 14

ل ی آل

ش داماي

ر آزه د

دانكرد

عملی

براطر(

ن قپايي

ن )لدي

ن وانگي

ميابه

ت سب

س نوزي

هترير

قادو م

ر( قط

ی اال

ا )بده

بري هي

ر(،قط

ی )رو

ن لدي

( واتار

هكدر

ن د )ت

كرعمل

ن نگي

ميا -3

ل جدو

Tabl

e3- A

vera

ge y

ield

(ton

/ha)

of p

aren

ts (d

iam

eter

), hy

brid

s (ab

ove

diam

eter

) and

het

eros

is to

war

d m

ean

pare

nts (

belo

w d

iam

eter

) for

gra

in y

ield

in 1

4 In

bred

line

s Dia

llel C

ross

es

ن هاالي

Line

s1

23

45

67

89

1011

1213

14

14.

6711

.00

7.68

8.94

11.0

610

.78

9.41

10.3

411

.63

9.37

11.7

18.

3511

.97

6.98

26.

37**

4.58

9.90

12.2

310

.51

6.78

10.5

110

.12

8.70

8.00

10.7

910

.18

9.78

8.31

32.

33*

4.61

**6.

016.

5013

.23

7.16

11.0

510

.57

13.4

011

.09

9.35

7.33

12.4

86.

374

3.47

**6.

81**

0.36

ns6.

2612

.48

8.89

8.14

8.26

9.09

10.2

58.

9610

.33

9.75

10.2

75

4.19

**3.

69**

5.69

**4.

81**

9.06

10.0

511

.17

8.15

11.6

011

.03

8.85

9.68

10.6

69.

206

6.23

**2.

28ns

1.94

ns3.

54**

3.31

**4.

4310

.47

8.40

9.72

9.80

11.0

112

.26

11.4

99.

057

2.53

*3.

69**

3.51

**0.

47ns

2.11

ns3.

73**

9.07

7.28

12.6

511

.78

12.5

69.

779.

209.

088

5.94

**5.

77**

5.50

**3.

06**

1.56

ns4.

12**

0.68

ns4.

129.

067.

298.

438.

057.

618.

909

6.05

**3.

17**

7.15

**2.

72**

3.81

**4.

27**

4.87

**3.

75**

6.47

9.64

9.60

11.6

28.

6711

.66

104.

53**

3.20

**5.

57**

4.61

**3.

99**

5.08

**4.

74**

2.72

*3.

90**

5.01

12.4

48.

0510

.24

8.97

115.

77**

4.91

**2.

74*

2.24

ns0.

72ns

5.20

**4.

43**

2.77

*2.

77*

6.34

**7.

199.

936.

0411

.87

124.

06**

5.95

**2.

38*

5.25

**3.

20**

8.10

**3.

29**

4.04

**6.

43**

3.60

**4.

393.

899.

866.

9813

6.38

**4.

24**

6.22

**3.

36**

2.87

*6.

02**

1.41

ns2.

30*

2.17

ns4.

48**

-0.8

1ns

4.66

**6.

5110

.84

143.

02**

4.40

**1.

74ns

5.52

**3.

15**

5.22

**2.

92*

5.21

**6.

80**

4.84

**6.

65**

3.41

**5.

96**

3.25

د. رص

ك دو ي

ج ل پن

تما اح

وحسط

در دار

نی مع

دار،نی

معغير

ب رتي

ه ت*: ب

و * *

،ns

ns, *

and

**:

Non

sign

ifica

nt, s

igni

fican

t at 5

% a

nd 1

% l

evel

s, re

spec

tivel

y.

1- M

O17

, 2- B

73, 3

- K18

, 4- K

19/1

, 5- K

166B

, 6- A

679,

7- K

3615

/2, 8

- K36

40/5

, 9- K

3653

/2, 1

0- K

3651

/1, 1

1- K

3547

/5, 1

2- K

3544

/1, 1

3- K

3545

/6, 1

4- K

3493

/1.

PHT:

Pla

nt H

eigh

t; EH

T: E

ar H

eigh

t; EL

: Ear

Len

gth;

ED

: Ear

Dia

met

er; K

/ER

: Ker

nel/E

ar R

ow; R

/E: R

ow/E

ar; K

no.

/E: K

erne

l Num

ber/E

ar; 1

00K

W: 1

00 K

erne

l Wei

ght;

CP:

Cob

Per

cent

;

KW

/E: K

erne

l Wei

ght /

Ear

; MP:

Moi

stur

e Pe

rcen

t.

12


24 درصد از دورگ ها برای وزن صد دانه دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 9 × 4 و 10 × 6 به ترتيب به ميزان 1/54 و 1/77 بود. بنابر اين در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری از اين نمود. حداد )1369( در مطالعه ای روی استفاده تالقی ها می توان الين های اينبرد ذرت متوسط هتروزيس نسبت به ميانگين والدين را برای اين صفت به ترتيب 0/54 گزارش نمود. هيچكدام از دورگ ها برای درصد چوب بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين نبودند، اما 48 دورگ دارای هتروزيس منفی و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند كه كمترين مقدار مربوط به دورگ

14 × 12 و به ميزان 2/28- بود. هشتاد و شش درصد از دورگ ها برای وزن دانه در بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار باز هم مربوط به دورگ های 8 × 1 و 4 × 2 بود. نتايج مشابهی توسط چوكان و مساوات )1384( گزارش شده است. همچنين بيست درصد از دورگ ها برای درصد رطوبت دانه نسبت به ميانگين والدين هتروزيس مثبت و معنی دار و يازده درصد از آنها دارای هتروزيس منفی و معنی دار بودند، بنابر اين امكان دستورزی

اين صفت در برنامه های اصالحی وجود دارد. -1/13 بين دانه عملكرد عمومی پذيری تركيب تغييرات دامنه برای والد شماره 8 تا 1/06 برای والد شماره 5 متغير بود )جدول 4(. اثرات تركيب پذيری عمومی الين های 5، 7 و 9 در جهت مثبت و برای الين های 4، 8 و 14 در جهت منفی معنی دار بود كه بيانگر می باشد. مزبور الين های در ژن ها افزايشی اثرات بيشتر نقش بنابر اين می توان از الين های 5، 7 و 9 كه دارای تركيب پذيری برنامه های در دانه عملكرد افزايش جهت هستند مثبت عمومی تركيب تغييرات دامنه نمود. استفاده انتخاب بر مبتنی اصالحی برای -3/84 بين دانه عملكرد برای دورگ ها خصوصی پذيری تالقی 13 × 11 تا3/79 برای دورگ 12 × 6 متغير بود )جدول 5(. بنابراين با توجه به اين جدول استفاده از دورگ های 13 × 1، 4 × 2، 5 × 3، 9 × 3، 13 × 3، 12 × 6، 14 × 9، 11 × 10 و 14 × 11 كه دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار می باشند می تواند در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری بسيار مفيد باشد. نتايج مشابهی توسط چوكان و مساوات )1384( گزارش شده با ذرت محك الين های روی مطالعه ای در محققين اين است. استفاده از تالقی های دای آلل نقش اثرات تركيب پذيری عمومی و

نيز نقش اثرات تركيب پذيری خصوصی را در كنترل عملكرد دانه معنی دار گزارش كردند.

دامنه تغييرات اثرات تركيب پذيری عمومی برای ارتفاع بوته بين 0/32- برای الين شماره 13 تا 0/27 برای الين های 2 و 7 متغير

بود )جدول 4(.

13

::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::ت.

ذربرد

اينين

ال14

ل ی آل

ش داماي

ر آزف د

ختلت م

صفای

براين

والدی

مومی ع

ذيرب پ

ركي- ت

ل 4جدو

Tabl

e 4-

GC

A o

f Par

ents

for D

iffer

ent T

raits

in 1

4 In

bred

line

s Dia

llel C

ross

es

Line

دانهرد

ملك ع

ار(هكت

ن در)ت

Yie

ld

(ton/

ha)

وتهب

اع رتف

اتر(

تيمسان

(

PHT

(cm

)

اللع ب

تفا ار

تر(تيم

سان(

EHT

(cm

)

اللب

ل طو

تر(

تيمسان

(

EL (cm

)

الل ب

طر ق

تر(تيم

سان(

ED (cm

)

دردانه

داد تع

اللف ب

ردي

K/E

R

يف رد

دادتع

اللدر ب

نه دا

R/E

دانهداد

تع

اللدر ب

K n

o./E

صدن

وزدانه رم(

)گ

100K

W

(gr)

وبد چ

رصد

الل ب

CP

دردانه

ن وز

رم( )گ

الل ب

KW

/E

صددر

بتطو

ر

MP

1-0

.01n

s0.

04 n

s-0

.16

ns1.

18**

-0.5

4**

2.08

**-1

.99*

*-0

.32*

*0.

71**

-0.5

6**

0.16

ns

-0.0

2 ns

2-0

.17

ns0.

27**

0.33

**-1

.48*

*0.

47**

-2.2

5**

0.47

**-0

.18

ns-0

.22*

0.21

*-0

.12

ns0.

11 n

s3

-0.0

3 ns

-0.1

4 ns

0.10

ns

0.75

**-0

.28*

*0.

11 n

s-0

.91*

*-0

.21*

0.53

**-0

.53*

*0.

13 n

s0.

57*

4-0

.13*

0.08

ns

0.39

**0.

81**

-0.1

2 ns

-0.1

1 ns

-0.8

2**

-0.2

9**

0.12

ns

-0.1

2 ns

0.03

ns

0.42

ns

51.

06**

0.03

ns

-0.0

9 ns

0.78

**-0

.08

ns0.

59 n

s-1

.02*

*-0

.31*

*0.

72**

-0.4

4**

0.24

*-0

.09

ns6

-0.2

5 ns

0.08

ns

-0.1

6 ns

-0.0

9 ns

-0.0

7 ns

0.31

ns

0.68

**0.

28**

0.05

ns

0.01

ns

0.25

*-1

.29*

*7

0.78

*0.

27**

0.09

ns

0.02

ns

-0.1

4 ns

0.00

ns

0.18

ns

0.02

ns

0.07

ns

-0.1

6 ns

-0.1

1 ns

-0.0

6 ns

8-1

.13*

*-0

.14

ns-0

.17

ns0.

37 n

s-0

.06

ns0.

01 n

s0.

21 n

s0.

06 n

s-0

.30*

*0.

77**

-0.1

2 ns

-0.3

6 ns

90.

71*

-0.1

9 ns

0.12

ns

-0.7

5**

0.21

ns

-0.6

6 ns

1.30

**0.

34**

-0.4

9**

0.07

ns

-0.0

9 ns

0.75

**10

0.05

ns

-0.0

1 ns

0.07

ns

0.64

**-0

.10

ns1.

08**

0.35

*0.

38**

-0.6

5**

-0.8

0**

-0.0

2 ns

-0.3

2 ns

110.

45 n

s-0

.08

ns-0

.22*

-1.1

6**

-0.4

9**

-1.3

8**

-0.7

5**

0.03

ns

-0.1

2 ns

-0.0

6 ns

0.03

ns

0.61

**12

-0.5

3 ns

-0.0

5 ns

-0.3

5**

-0.1

5 ns

-0.1

9 ns

-0.5

4 ns

-0.3

6*-0

.19

ns0.

37**

0.02

ns

-0.1

6 ns

-0.5

1*13

0.18

ns

-0.3

2**

-0.0

1 ns

-0.2

6 ns

0.39

**0.

75 n

s0.

70**

0.29

**-0

.35*

*-0

.22*

0.22

*0.

08 n

s14

-0.8

6*0.

15 n

s0.

07 n

s-0

.67*

*-0

.12

ns-0

.70

ns0.

46**

0.09

ns

-0.4

3**

0.21

*-0

.44*

0.12

ns

S. E

.0.

330.

110.

100.

210.

110.

550.

160.

110.

100.

110.

110.

24

د. رص

ك دو ي

ج ل پن

تما اح

وحسط

در دار

نی مع

دار،نی

معغير

ب رتي

ه ت*: ب

و * *

،ns

ns, *

and

**:

Non

sign

ifica

nt, s

igni

fican

t at 5

% a

nd 1

% l

evel

s, re

spec

tivel

y.

1- M

O17

, 2-

B73

, 3-

K18

, 4-

K19

/1, 5

- K

166B

, 6- A

679,

7-

K36

15/2

, 8-

K36

40/5

, 9-

K36

53/2

, 10-

K36

51/1

, 11-

K35

47/5

, 12-

K35

44/1

, 13-

K35

45/6

, 14-

K34

93/1

.

PHT:

Pla

nt H

eigh

t; EH

T: E

ar H

eigh

t; EL

: Ear

Len

gth;

ED

: Ear

Dia

met

er; K

/ER

: Ker

nel/E

ar R

ow; R

/E: R

ow/E

ar; K

no.

/E: K

erne

l Num

ber/E

ar;

100K

W: 1

00 K

erne

l Wei

ght;

CP:

Cob

Per

cent

; KW

/E: K

erne

l Wei

ght /

Ear

; MP:

Moi

stur

e Pe

rcen

t.

14


و معنی دار و مثبت تركيب پذيری عمومی دارای 7 و 2 والد های معنی دار و منفی عمومی پذيری تركيب دارای 13 شماره والد برنامه های اصالحی اين می توان در بنابر برای اين صفت بودند. اثرات دارای والد های از بوته ارتفاع يا كاهش افزايش منظور به استفاده كرد. رضايی و همكاران پذيری عمومی معنی دار تركيب )1384( دامنه تركيب پذيری عمومی الين های ذرت را برای ارتفاع بوته بين 10/30- تا 12/87 برآورد نمودند. برای ارتفاع بوته 11 درصد از دورگ ها دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار از استفاده كه نمود استنباط می توان اين بنابر .)5 )جدول بودند دورگ هايی كه دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار دورگ گيری برنامه های در گياهان ارتفاع افزايش جهت هستند

سودمند می باشد.تركيب اثرات دارای بالل ارتفاع برای 4 و 2 شماره الين های پذيری عمومی مثبت و معنی دار و الين های شماره 11 و 12 دارای اين، بنابر بودند. معنی دار و منفی عمومی پذيری تركيب اثرات اين الين ها بهترين تركيب شونده های عمومی برای ارتفاع بالل و به شكستن منجر می تواند بالل زياد ارتفاع محسوب می شود. خوابيدگی ساقه گردد و در نتيجه باعث كاهش عملكرد شود. بنابر منظور اين برای باشد كه مفيد ارتفاع بالل می تواند اين كاهش منفی پذيری عمومی تركيب اثر دارای كه از الين هايی استفاده و معنی دار هستند می تواند سبب افزايش سهم آثار افزايشی ژن ها برای دورگ ها از درصد 14 ببرد. باال را انتخاب بازدهی و شده ارتفاع بالل دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار و تنها دورگ 7 × 6 دارای تركيب پذيری خصوصی منفی و معنی دار بود

)جدول 5(. برای طول بالل الين های 1، 3، 4، 5 و 10 دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار و الين های 2، 9، 11، و 14 دارای تركيب از درصد 6/6 .)4 )جدول بودند معنی دار و منفی پذيری عمومی دورگ ها دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای اين اين صفت دارای تركيب برای تنها دورگ 8 × 4 بودند و صفت

پذيری خصوصی منفی و معنی دار بود )جدول 5(. تركيب والد 5 در كه داد نشان بالل قطر برای t آزمون نتيجه پذيری عمومی معنی دار می باشد. تركيب پذيری عمومی الين های 2 و 13 در جهت مثبت و برای الين های 1، 3 و 11 در جهت منفی

نژادی جهت به برنامه های در اين بنابر .)4 )جدول بود معنی دار افزايش قطر بالل می توان از والد های 2 و 13 استفاده كرد. در بين دورگ ها 8 دورگ دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای قطر بالل بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ 14 × 11

به ميزان 1/65 بود )جدول 5(. ذرت عملكرد مهم اجزای از يكی نيز بالل رديف در دانه تعداد می باشد. الين های 2 و 10 برای اين صفت دارای تركيب پذيری از می توان اين بنابر .)4 )جدول بودند معنی دار و مثبت عمومی منظور به انتخاب بر مبتنی اصالحی برنا مه های در الين ها اين افزايش تعداد دانه در رديف استفاده كرد. همچنين 9 دورگ برای اين صفت دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار بودند به 11 × 12 و 2 × 4 دورگ های به مربوط مقدار بيشترين كه ترتيب برابر با 5/91 و 6/07 بود )جدول 5(. بنابر اين می توان از اين دورگ ها در برنامه های اصالحی بر اساس دورگ گيری استفاده نمود. نتايج مشابهی توسط چوكان )1381( برای اين صفت گزارش

شده است. در ارتباط با صفت تعداد رديف دانه در بالل مقادير تركيب پذيری بود متغير 1 والد برای -1/99 تا 9 والد برای 1/30 از عمومی )جدول 4(. بنابر اين والد 9 و نيز والدين 2، 6، 10، 11، 13 و 14 كه دارای مقادير تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار هستند برنامه های در بالل در دانه رديف تعداد افزايش می توانند جهت همكاران و رضايی شوند. استفاده گزينش بر مبتنی اصالحی )1384( دامنه تركيب پذيری عمومی الين های ذرت مورد بررسی اثرات دارای دورگ يازده نمودند. گزارش 1/51 تا -1/4 بين را تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار

مربوط به دورگ 14 × 9 و به ميزان 2/66 بود )جدول 5(. تعداد دانه در بالل نيز يكی از اجزای مهم عملكرد دانه می باشد. تركيب اثرات دارای 13 و 10 ،9 ،6 الين های اين صفت برای پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند، بنابر اين به عنوان بهترين تركيب شونده ها برای افزايش تعداد دانه در بالل معرفی می شوند و استفاده از اين الين ها در برنامه هايی كه مبتنی بر گزينش هستند پذيری تركيب اثرات دارای دورگ 12 باشد. سودمند می تواند به مربوط مقدار بيشترين كه بودند معنی دار و مثبت خصوصی

دورگ 14 × 9 بود )جدول 5(.

15


وزن صد دانه نيز از اجزای مهم عملكرد می باشد، هر چند با ساير اجزای عملكرد رابطه منفی دارد اما افزايش وزن صد دانه تا اندازه ای مطلوب نشود عملكرد اجزای ديگر كاهش مجموع سبب در كه می باشد. در بين والدين، الين های 1، 3، 5 و 12 برای وزن صد دانه دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند )جدول 4(. بيشترين مقدار تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای اين صفت مربوط به دورگ 9 × 4 به ميزان 1/38 بود )جدول 5(. و 14 10 ،8 ،2 بالل الين های با صفت درصد چوب ارتباط در دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند )جدول 4(. سه الين 1، 3 و 5 دارای تركيب پذيری عمومی منفی و معنی دار بودند، بنابر اين می توان از اين الين ها جهت كاهش درصد چوب بالل در برنامه های اصالحی مبتنی بر گزينش سود جست. 9 دورگ نيز دارای تركيب پذيری خصوصی منفی و معنی دار برای درصد چوب ميزان به به دورگ 7 × 2 بودند كه كمترين مقدار مربوط بالل 1/04- بود، بنابر اين از اين تالقی و ساير دورگ هايی كه دارای می توان معنی دار هستند و منفی پذيری خصوصی تركيب اثرات در برنا مه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری جهت كاهش درصد

چوب بالل استفاده نمود. الين های 4، 5 و 13 دارای اثرات تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار برای وزن دانه در بالل بودند )جدول 4(، بنابر اين استفاده از اين الين ها در برنامه های اصالحی می تواند سبب افزايش سهم آثار افزايشی ژن ها شده و بازدهی انتخاب برای اين صفت را باال نيز دارای تركيب پذيری خصوصی از دورگ ها ببرد. يازده درصد مثبت ومعنی دار برای اين صفت بودند كه بيشترين مقدار مربوط به

دورگ های 8 × 1 و 4 × 2 بود )جدول 5(.در ارتباط با درصد رطوبت دانه، تركيب پذيری عمومی الين های 3، 9 و 11 برای اين صفت مثبت و معنی دار و تركيب پذيری عمومی دورگ های .)4 )جدول بود معنی دار و منفی 12 و 6 الين های 4 × 2، 7 × 4 و 9 × 6 دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار و دورگ های 10 × 2، 4 × 3 و 7 × 3 دارای تركيب پذيری

خصوصی منفی و معنی دار بودند )جدول 5(.

16


جدول 5- تركيب پذيری خصوصی عملكرد دانه و ساير صفات مربوطه در دورگ های حاصل از تالقی 14 الين اينبرد ذرت.Table 5- SCA effects of grain yield and related traits for hybrids between 14 corn inbred lines.

درصد رطوبتMP

وزن دانه دربالل )گرم(KW/E

درصد چوب باللCP

وزن صد دانه)گرم(100KW(gr)

تعداد دانهدر بالل

K no./E

تعداد رديفدانه در بالل

R/E

تعداد دانه در رديف بالل

K/ER

قطر بالل)سانتيمتر(ED(cm)

طول بالل)سانتيمتر(EL(cm)

ارتفاع بالل)سانتيمتر(

EHT (cm)

ارتفاع بوته)سانتيمتر(

PHT (cm)

عملكرد دانه)تن درهكتار(

Yield (ton/ha)

تالقی هاCrosses

0.52 ns0.61 ns-0.68 ns-0.29 ns0.54 ns-0.31 ns5.44**0.02 ns0.95 ns-0.02 ns-0.14ns1.93ns1×2

-0.15 ns-0.56 ns0.91*0.35 ns0.24 ns1.46*-0.71 ns-0.81 ns0.72 ns0.12 ns0.04 ns-1.52 ns1×3

-0.69 ns0.09 ns-0.09 ns-0.34 ns0.08 ns0.84 ns-0.02 ns0.91*-1.54 ns-0.28 ns-0.12 ns-0.16 ns1×4

0.68 ns0.47 ns-0.39 ns0.52 ns-0.31 ns-0.28 ns-0.46 ns0.17 ns0.32 ns1.31**1.46*0.75 ns1×5

-0.38 ns-0.65 ns-0.51 ns-0.79*-0.05 ns0.01 ns0.42 ns-0.27 ns-0.01 ns0.16 ns-0.05 ns1.79 ns1×6

-0.32 ns0.55 ns-0.08 ns0.31 ns1.03**1.97**2.47 ns0.27 ns0.55 ns-0.35 ns-0.53 ns-0.61 ns1×7

-0.18 ns1.42**-0.59 ns1.11**0.78 ns0.42 ns5.39**1.07*2.16**1.23**1.39*2.23 ns1×8

-0.09 ns0.58 ns-0.69 ns-0.14 ns0.75 ns0.32 ns4.79*0.71 ns0.26 ns0.03 ns0.25 ns1.69 ns1×9

0.48 ns0.51 ns0.02 ns-0.39 ns0.51 ns0.60 ns2.59 ns0.21 ns0.39 ns-0.29 ns-0.24 ns0.18 ns1×10

0.78 ns0.26 ns0.37 ns0.45 ns-0.15 ns-0.19 ns0.45 ns0.22 ns0.03 ns-0.50 ns-0.08 ns2.02 ns1×11

-0.82 ns-0.22 ns-0.29 ns0.61 ns-0.68 ns-1.89**0.20 ns-0.71 ns0.32 ns0.61 ns0.10 ns-0.35 ns1×12

1.55 ns1.02*0.28 ns0.44 ns0.46 ns0.01 ns3.64 ns1.03*1.53 ns0.46 ns0.46 ns2.55*1×13

-1.07 ns-0.07 ns0.36 ns0.39 ns-0.13 ns0.50 ns-0.30 ns0.22 ns0.11 ns-0.39 ns-0.10 ns-1.40 ns1×14

-0.21 ns0.22 ns-0.25 ns0.09 ns0.42 ns-0.33 ns4.49*-0.24 ns0.31 ns0.39 ns0.75 ns0.86 ns2×3

1.81*1.48**-0.09 ns0.22 ns1.38**1.31*5.91**1.19**1.81*0.49 ns0.60 ns3.28*2×4

-1.17 ns0.41 ns-0.33 ns0.26 ns0.48 ns0.98 ns0.87 ns0.03 ns0.67 ns0.68 ns0.56 ns0.37 ns2×5

-0.04 ns-0.87*0.35 ns-0.31 ns-0.02 ns0.48 ns-0.64 ns-0.44 ns-0.78 ns-0.22 ns-0.33 ns-2.04 ns2×6

0.82 ns0.39 ns-1.04**0.07 ns0.48 ns0.04 ns3.07 ns0.16 ns0.54 ns0.58 ns0.54 ns0.65 ns2×7

-1.38 ns0.31 ns-0.25 ns-0.06 ns0.53 ns0.15 ns3.25 ns-0.14 ns1.25 ns0.25 ns0.45 ns2.17 ns2×8

0.81 ns-0.50 ns-0.36 ns-0.59 ns-0.03 ns1.19 ns-2.74 ns-0.15 ns-1.42 ns-0.27 ns-0.67 ns-1.08 ns2×9

-2.11*-0.19 ns0.36 ns-0.35 ns0.46 ns0.67 ns1.46 ns-0.04 ns-0.18 ns0.02 ns-0.45 ns-1.02 ns2×10

0.98 ns0.71 ns0.14 ns0.10 ns-0.11 ns-0.79 ns1.71 ns0.62 ns-0.52 ns0.67 ns0.94*1.27 ns2×11

0.94 ns0.12 ns-0.08 ns0.17 ns-0.05 ns0.32 ns-0.07 ns0.35 ns0.61 ns0.36 ns0.93*1.64 ns2×12

-0.92 ns0.07 ns0.23 ns0.13 ns-0.58 ns-1.41*-0.15 ns-0.22 ns0.85 ns0.36 ns-0.07 ns0.52 ns2×13

0.73 ns0.02 ns-0.12 ns-0.15 ns-0.78 ns-2.09**-1.50 ns-0.05 ns-0.23 ns0.08 ns0.18 ns0.09 ns2×14

-2.59**-0.77 ns0.78 ns-0.56 ns-0.16 ns-0.51 ns-0.04 ns-1.18**0.12 ns0.32 ns0.20 ns-2.58*3×4

-1.08 ns0.39 ns-0.37 ns-0.13 ns0.37 ns0.22 ns3.25 ns-0.21 ns0.89 ns0.61 ns0.46 ns2.96*3×5

-0.18 ns0.01 ns-0.94*0.13 ns-0.26 ns-0.14 ns-0.19 ns0.58 ns0.05 ns-0.11 ns0.25 ns-1.79 ns3×6

-1.92*0.85*0.11 ns0.06 ns0.09 ns-0.32 ns2.45 ns0.74 ns0.77 ns-0.54 ns-0.45 ns1.06 ns3×7

1.35 ns1.06**-0.38 ns0.01 ns0.74 ns1.93**1.10 ns1.09*0.09 ns0.41 ns0.21 ns2.48 ns3×8

-0.86 ns0.91*0.04 ns-0.49 ns1.11**1.23 ns4.57 *-0.17 ns1.25 ns0.52 ns0.66 ns3.48**3×9

0.08 ns0.41 ns-0.42 ns0.02 ns0.86*1.12 ns3.04 ns0.95*1.59 ns0.28 ns0.45 ns1.92 ns3×10

0.48 ns0.05 ns-0.86*-0.55 ns0.16 ns0.05 ns2.03 ns-0.13 ns0.45 ns-0.07 ns-0.15 ns-0.31 ns3×11

0.34 ns-0.39 ns-0.23 ns-0.52 ns-0.01 ns0.09 ns1.24 ns-0.26 ns0.35 ns0.31 ns-0.06 ns-1.34 ns3×12

-1.10 ns1.31**-0.04 ns0.66 ns0.07 ns-0.29 ns1.89 ns0.21 ns0.49 ns0.41 ns0.19 ns3.09*3×13

-1.19 ns-0.45 ns0.04 ns-0.03 ns-0.79 ns0.19 ns-5.39**-0.01 ns-0.09 ns0.36 ns0.09 ns-1.98 ns3×14

-0.92 ns-0.24 ns-0.82*0.10 ns0.06 ns0.67 ns-0.46 ns-0.58 ns-0.11 ns-0.37 ns0.05 ns2.92 ns4×5

-0.02 ns0.47 ns-0.13 ns0.48 ns-0.09 ns-0.09 ns-0.58 ns0.49 ns0.12 ns0.19 ns0.13 ns0.02 ns4×6

2.44**-0.74 ns0.89*-0.33 ns-0.49 ns-0.94 ns-2.33 ns-0.28 ns-0.82 ns0.62 ns0.17 ns-1.75 ns4×7

1.07 ns-0.32 ns-0.91*0.34 ns-0.62 ns1.04 ns-6.95**0.29 ns-2.24**0.37 ns0.09 ns0.27 ns4×8

-1.57 ns0.78 ns0.14 ns1.38**-1.17**-3.32**-0.17 ns-0.73 ns0.89 ns0.07 ns0.36 ns-0.73 ns4×9

0.77 ns0.24 ns-0.57 ns-0.32 ns0.19 ns0.76 ns-0.27 ns0.08 ns0.59 ns0.98**0.90*1.18 ns4×10

0.14 ns0.12 ns-0.12 ns-0.20 ns0.68 ns1.03 ns2.25 ns-0.09 ns1.13 ns-0.05 ns-0.14 ns-0.60 ns4×11

-0.54 ns0.21 ns-0.29 ns-0.78*0.36 ns0.14 ns3.10 ns0.43 ns0.48 ns1.52**0.50 ns1.73 ns4×12

0.13 ns0.75 ns-0.13 ns0.11 ns1.13**1.37*3.78 ns0.44 ns0.92 ns0.71 ns0.84*0.45 ns4×13

0.99 ns0.45 ns-0.52 ns0.96**-0.18 ns-1.34*2.89 ns0.31 ns2.38**-0.36 ns-0.11 ns2.01 ns4×14

0.38ns0.99*0.11ns-0.02ns0.89*0.24 ns4.98*0.33 ns1.89*1.42**1.38**-0.01 ns5×6

-0.41 ns-0.43 ns-0.18 ns-0.10 ns-0.42 ns-0.47 ns-1.23 ns0.22 ns1.08 ns-0.07 ns-0.03 ns0.07 ns5×7

-0.01 ns-0.42 ns0.55 ns0.03 ns0.04 ns-0.08 ns0.68 ns0.03 ns-0.04 ns-0.49 ns-0.41 ns-1.04 ns5×8

1.17 ns-0.04 ns0.19 ns-0.28 ns-0.09 ns0.95 ns-2.24 ns0.37 ns-0.18 ns-0.45 ns-0.22 ns0.58 ns5×9

17


جدول 5 )ادامه(- تركيب پذيری خصوصی عملكرد دانه و ساير صفات مربوطه در دورگ های حاصل از تالقی 14 الين اينبرد ذرت.Table 5 (Continue)- SCA effects of grain yield and related traits for hybrids between 14 corn inbred lines.

درصدرطوبتMP

وزن دانه دربالل )گرم(KW/E

درصد چوبباللCP

وزن صد دانه )گرم(

100KW(gr)

تعداد دانهدر بالل

K no./E

تعداد رديفدانه در بالل

R/E

تعداد دانه دررديف باللK/ER

قطر بالل)سانتيمتر(

ED(cm)

طول بالل)سانتيمتر(EL(cm)

ارتفاع بالل)سانتيمتر(

EHT(cm)

ارتفاع بوته)سانتيمتر(

PHT(cm)

عملكرد دانه)تن درهكتار(

Yield (ton/ha)

تالقی هاCrosses

1.11 ns0.08 ns0.23 ns0.25 ns-0.30 ns-0.37 ns-1.18 ns0.63 ns-0.01 ns0.39 ns0.51 ns0.76 ns5×10

0.15 ns-0.23ns0.19 ns-0.37 ns-0.30 ns-0.63 ns1.54 ns-0.33 ns-0.01 ns-0.02 ns-0.58 ns-1.91 ns5×11

-0.22 ns-0.08ns0.19 ns-0.37ns0.17 ns0.61 ns0.03 ns0.19 ns0.21 ns-0.11 ns0.00 ns-0.10 ns5×12

0.11 ns0.47 ns0.21 ns0.15 ns0.35 ns0.35 ns1.14 ns0.56 ns0.92 ns-0.48 ns-0.74 ns0.16 ns5×13

1.10 ns0.38 ns0.33 ns0.30 ns-0.13 ns-0.74 ns1.63 ns-0.06 ns0.34 ns0.02 ns0.12 ns-0.25 ns5×14

-0.71 ns0.15 ns0.12 ns0.58 ns-0.29 ns-0.43 ns-0.48 ns0.84 ns-0.38 ns-0.75*-0.44 ns0.69 ns6×7

0.09 ns0.42 ns0.28 ns-0.05 ns0.52 ns0.48 ns2.10 ns0.57 ns1.12 ns-0.10 ns0.03 ns0.53 ns6×8

2.04*0.18 ns-0.18 ns0.20 ns1.02**1.38*2.17 ns0.49 ns1.76*0.31 ns-0.07 ns0.02 ns6×9

-0.48 ns0.62 ns0.27 ns0.83*0.11 ns-1.27*2.18 ns-0.03 ns1.49 ns0.24 ns0.42 ns0.85 ns6×10

-1.45 ns0.82 ns-0.09 ns-0.34 ns0.94*1.40*2.49 ns-0.38 ns1.33 ns0.36 ns0.66 ns1.56 ns6×11

-0.39 ns0.97*-0.17 ns1.00*0.11 ns0.24 ns0.84 ns0.43 ns1.22 ns1.20**1.40**3.79**6×12

0.55 ns-0.02 ns-0.06 ns-0.48 ns0.11 ns-0.02 ns0.56 ns-0.57 ns-0.07 ns-0.01 ns0.31 ns2.31 ns6×13

0.27 ns-0.01 ns-0.76 ns0.37 ns0.55 ns-0.44 ns3.48 ns-0.33 ns-0.52 ns-0.09 ns0.29 ns0.91 ns6×14

1.25 ns-0.58 ns0.14 ns-0.63 ns-0.27 ns-0.49 ns-0.72 ns-0.61 ns-0.74 ns0.14 ns-0.33 ns-1.62 ns7×8

-1.72 ns0.49 ns-0.55 ns0..35 ns0.84*0.00 ns4.55*0.07 ns1.65*0.63 ns0.47 ns1.91 ns7×9

-0.05 ns0.48 ns0.39 ns0.74 ns0.01 ns-0.24 ns0.42 ns-0.11 ns-0.48 ns1.05**1.11**1.79 ns7×10

-0.22 ns0.51 ns0.16 ns-0.33 ns0.29 ns1.22 ns-0.53 ns0.27 ns1.38 ns0.86*0.69 ns2.08 ns7×11

0.61 ns0.20 ns-0.82*-0.32 ns0.19 ns0.20 ns1.22 ns-0.06 ns0.48 ns-0.33 ns-0.07 ns0.28 ns7×12

0.75 ns-0.76 ns-0.17 ns-1.09**0.10 ns0.34 ns-0.59 ns-0.82 ns-0.55 ns-0.09 ns0.25 ns-1.01 ns7×13

0.46 ns-0.47 ns0.10 ns0.25 ns0.32 ns0.58 ns1.26 ns0.39 ns0.57 ns0.88*1.32**-0.09 ns7×14

1.54 ns0.53 ns0.04 ns0.27 ns0.15 ns-0.15 ns1.47 ns0.44 ns0.63 ns0.02 ns0.35 ns0.23 ns8×9

-0.75 ns-0.82 ns0.25 ns0.10 ns-0.16 ns-0.26 ns-0.46 ns-0.77 ns-0.37 ns0.05 ns0.19 ns-0.78 ns8×10

-0.55 ns-0.48 ns0.11 ns-0.67 ns0.13 ns-1.06 ns3.52 ns-0.66 ns0.66 ns0.63 ns0.28 ns-0.14 ns8×11

-0.96 ns0.82 ns0.32 ns0.16 ns0.74 ns1.51*1.61 ns-0.46 ns0.79 ns0.20 ns0.47 ns0.46 ns8×12

1.75 ns-0.06 ns-0.83*-0.77 ns0.05 ns-0.74 ns1.86 ns0.20 ns1.10 ns-0.27 ns-0.20 ns-0.69 ns8×13

-0.23 ns0.07 ns0.23 ns-0.64 ns0.24 ns-0.10 ns2.50 ns0.12 ns0.25 ns0.06 ns-0.13 ns1.64 ns8×14

0.01 ns0.01 ns-0.02 ns-0.10 ns-0.42 ns-0.43 ns-0.92 ns0.12 ns0.06 ns0.82*0.04 ns-0.26 ns9×10

-0.42 ns-0.23 ns0.05 ns-0.61 ns-0.08 ns-0.42 ns1.00 ns-0.18 ns0.29 ns0.61 ns0.60 ns-0.80 ns9×11

-0.94 ns0.23 ns-0.11 ns-0.41 ns0.17 ns0.01 ns1.48 ns-0.66 ns-1.01 ns0.77*0.42 ns2.20 ns9×12

-0.96 ns-0.21 ns0.20 ns0.03 ns-0.05 ns0.42 ns-1.39 ns0.31 ns-0.81 ns0.33 ns0.27 ns-1.46 ns9×13

0.82 ns-0.74 ns-0.49 ns-0.04 ns1.74**2.66**3.85 ns0.83 ns-0.55 ns0.54 ns0.51 ns2.57*9×14

0.34 ns0.38 ns-0.03 ns1.01**0.06 ns1.06 ns-1.67 ns0.63 ns-0.57 ns0.26 ns0.55 ns2.79*10×11

-0.36 ns-0.14 ns0.31 ns0.06 ns-0.33 ns0.57 ns2.98 ns0.19 ns0.32 ns-0.55 ns-0.01 ns-0.62 ns10×12

1.14 ns-0.01 ns-0.94*0.32 ns-0.22 ns-0.36 ns-1.00 ns0.04 ns0.43 ns0.89*0.40 ns0.86 ns10×13

0.99 ns0.80 ns-0.21 ns-0.02 ns0.89*0.55 ns3.51 ns0.46 ns1.21 ns0.05 ns0.10 ns0.63 ns10×14

1.47 ns0.52 ns-0.57 ns0.63 ns1.07**0.30 ns6.07**1.04*1.59 ns-0.58 ns-0.39 ns0.76 ns11×12

-0.05 ns-0.57 ns-0.02 ns-0.09 ns-0.35 ns-0.09 ns-1.81 ns0.15 ns-1.17 ns-0.58 ns-0.56 ns-3.84**11×13

0.36 ns1.06**0.18 ns0.47 ns0.64 ns1.88**0.83 ns1.65**0.48 ns0.91*0.75 ns3.03*11×14

-0.73 ns-0.13 ns-0.12 ns1.15**0.09 ns0.62 ns-0.39 ns-0.08 ns-0.58 ns0.02 ns0.12 ns0.97 ns12×13

0.12 ns0.35 ns-0.99*-1.05**0.18 ns1.66**-1.21 ns-0.58 ns-0.93 ns-0.49 ns-0.50 ns-0.87 ns12×14

0.53 ns0.42 ns-0.33 ns0.27 ns0.07 ns-0.33 ns1.57 ns-0.27 ns0.31 ns0.68 ns0.52 ns2.27 ns13×14

0.880.400.390.360.380.592.010.420.780.350.381.29S.E.

ns، * و **: به ترتيب غير معنی دار، معنی دار در سطوح احتمال پنج و يك درصد.ns, * and **: Non significant, significant at 5% and 1% levels, respectively.

1- MO17, 2- B73, 3- K18, 4- K19/1, 5- K166B, 6- A679, 7- K3615/2, 8- K3640/5, 9- K3653/2, 10- K3651/1, 11- K3547/5, 12- K3544/1, 13- K3545/6, 14- K3493/1.

PHT: Plant Height; EHT: Ear Height; EL: Ear Length; ED: Ear Diameter; K/ER: Kernel/Ear Row; R/E: Row/Ear; K no./E: Kernel Number/Ear; 100KW: 100

Kernel Weight; CP: Cob Percent; KW/E: Kernel Weight / Ear; MP: Moisture Percent.

18


غير آثار توسط بيشتر دانه عملكرد تحقيق اين نتايج اساس بر افزايشی ژن ها كنترل می شود و از طرفی اين صفت دارای وراثت برای مستقيم انتخاب اين بنابر می باشد، پائين پذيری خصوصی عملكرد چندان موفقيت آميز نخواهد بود و انتخاب غير مستقيم با استفاده از صفاتی كه دارای وراثت پذيری باال می باشند می تواند مؤثر باشد. الين های 5، 7 و 9 به عنوان بهترين تركيب شونده های آثار افزايش جهت كه شدند شناخته دانه عملكرد برای عمومی اين الين ها از انتخاب می توان بازده بردن باال و افزايشی ژن ها استفاده نمود. همچنين استفاده از الين هايی كه دارای تركيب پذيری خصوصی بااليی می باشند و نيز دورگ هايی كه هتروزيس بااليی اصالحی برنامه های و آينده تحقيقات در می تواند داده اند نشان باشد. صفات طول بالل و واريته های هيبريد مدنظر توليد جهت قطر ميانی بالل دارای وراثت پذيری خصوصی متوسط و صفات پذيری وراثت دارای دانه صد وزن و بالل در دانه رديف تعداد خصوصی نسبتا بااليی می باشند )جدول 2( كه جهت انتخاب غير شوند. استفاده می توانند دانه عملكرد افزايش منظور به مستقيم ارتفاع برنامه های اصالحی جهت كاهش در از الين 13 استفاده بوته مفيد می باشد، چرا كه اين الين دارای تركيب پذيری عمومی منفی و معنی دار می باشد. كاهش ارتفاع نيز از طريق كاهش ورس را مواد مغذی می تواند عملكرد و از كود بيشتر استفاده امكان و افزايش عملكرد می شود، افزايش طول بالل باعث افزايش دهد. اصالحی برنامه های در 10 و ،5 ،4 ،3 ،1 الين های از استفاده مبتنی بر گزينش می تواند طول بالل را افزايش دهد چرا كه اين اين برای معنی دار و مثبت عمومی تركيب پذيری دارای الين ها دارای 4 × 14 و 1 × 8 دورگ های همچنين می باشند. صفت تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای طول بالل می باشند افزايش طول بالل در تالقی ها جهت اين هيبريد از استفاده كه نيز دانه صد وزن می شود. توصيه عملكرد افزايش به كمك و وزن صد به مربوط نتايج دارد، طبق عملكرد با مستقيمی رابطه دانه استفاده از الين های 1، 3، 5 و 12 جهت افزايش اين صفت افزايش نسبت مفيد می باشد. كاهش درصد چوب بالل از طريق درصد كاهش باشد. جهت مفيد می تواند وزن چوب به بذر وزن چوب توصيه می شود از الين های 1، 3 و 5 در برنامه های اصالحی مبتنی بر گزينش و از دورگ 7 × 2 در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری استفاده شود. كاهش درصد رطوبت بذر نيز امكان

برداشت زود تر را فراهم می كند كه اين امر در مناطقی كه فصل درصد منظور كاهش به مفيد می باشد، بسيار دارند كوتاهی رشد

رطوبت بذر استفاده از الين های 6، و 12 توصيه می شود.

19


References فهرست منابع1- چوكان، ر. 1381. تجزيه ژنتيكی عملكرد و اجزای عملكرد دانه

ذرت. نهال و بذر. جلد 18 )2(. 178 – 170.نحوه عمل ژن بررسی ا، مساوات. 1384. ر. و س، 2- چوكان، تالقی های از استفاده با ذرت. محك الين های مختلف صفات

دای آلل. نهال و بذر. جلد 21 )4(. 560 - 547.3- حداد، ر. 1369. بررسی پاره ای از خصوصيات ژنتيكی الين های دانشكده ارشد. كارشناسی نامه پايان دای آلل. روش به ذرت

كشاورزی دانشگاه تربيت مدرس. 122 صفحه.4- دهقانپور، ز. 1373. بررسی و تعيين هتروزيس و تركيب پذيری نباتات. اصالح ارشد كارشناسی نامه پايان سفيد. دانه ذرت در

دانشكده كشاورزی دانشگاه تبريز. 164 صفحه.5- رضايی، ع.، ب، يزدی صمدی.، ع، زالی.، ع، رضايی.، ع، طالعی و ح، زينالی. 1384. برآورد هتروزيس و تركيب پذيری در ذرت به 36 جلد ايران. كشاورزی علوم مجله دای آلل. تالقی های روش

.385 - 397 .)2(6- شير محمد علی، ع. ا. 1367. بررسی تركيب پذيری الين های 164 مدرس. تربيت دانشگاه ارشد. كارشناسی نامه پايان ذرت.

صفحه.ميزان بررسی نيكخواه كوچكسرايی. 1378. و ج. 7- طالعی، ع. تركيب پذيری و آثار سيتوپالسمی به روش دای آلل در ذرت. مجله

علوم كشاورزی ايران. جلد 3. شماره 4. صفحات 769 – 761.8- عزيزی، ا. 1376. ارزيابی پتانسيل ژنتيكی 8 جامعه آزاد گرده كارشناسی نامه پايان دای آلل. تالقی های روش به ذرت افشان

ارشد. دانشكده كشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان. 105 صفحه.9- نيكخواه كوچكسرائی، ح. 1373. بررسی ميزان تركيب پذيری صفات سيتوپالسمی و هتروزيس به روش دای آلل در ذرت. پايان 78 تهران. دانشگاه كشاورزی دانشكده ارشد. كارشناسی نامه

صفحه.10- Aydin, U., H. Basal., and C. Konak. 2004. In-

heritance of Grain Yield in a Half-Diallel Maize

11- Population. Turk j Agric. 28: 239 – 244.

Baker, R. J. 1978. Issues in diallel analysis. Crop

Sci., 18: 533 – 537.

12- Baktash, F. Y., M. A. Younis., A. H. Al – Younis,

and B. H. Al – Ithawi. 1980. Diallel crosses of corn

inbred lines for grain yield and ear characters.

Plant Breed. Abs. 56: 234.

13- Carena, M. J. 2006. Maize commercial hybrids

compared to improved population hybrids for grain

yield and agronomic performance. Euphytica 141:

201-208.

14- Debnath, S. C., K. K. Sarker, and D. Singh.

1989. Combining ability estimates in maize (Zea

mays L.). J. Agric. Res. 9 (1): 37 – 42.

15- Gardner, C. P. and S. A. Eberhart. 1966. Analy-

sis and interpretation of the variety cross diallel and

related population. Biometrics, 22: 439 – 452.

16- Griffing, B. 1956. Concept of general and spe-

cific combining ability in relation to diallel cross-

ing system. Aust. J. Biol. Sci. 9: 463 – 493.

17- Hallauer, A. R. and S. A. Eberhart. 1966. Eval-

uation of synthetic varieties of maize for yield.

Crop Sci. 6: 423 – 427.

18- Hayman, B. I. 1954. The analysis of variance

of diallel crosses. Biometrics 10: 235 – 244.

19- Lee, T. C. 1984. Test cross and diallel cross

analysis of maize. Plant breed. Abs. 54: 58 48.

20- Liao, S. S. 1989. Analysis of combining abil-

ity for major quantitative character in some maize

inbred lines. Maize Abs. 5 (6) 3556.

21- Malvar, R. A., P. Revilla, A. Butro´n, B. Gou-

esnard, A. Boyat, P. Soengas, A. A´lvarez, and

A. Ordas. 2005. Performance of Crosses among

French and Spanish Maize Populations across En-

vironments. Crop Sci. 45: 1052 – 1057.

22- Misevic, D. 1990. Genetic analysis of crosses

among maize populations representing different

heterotic patterns. Crop Sci. 30: 997 – 1001.

23- Rood, S. B., and D. J. Major. 1981. Diallel

20


analysis of the photoperiodic respons of maize.

Crop Sci. 21: 535 – 541.

24- Spaner, D., R. A. I. Brthwait., and D. E. Math-

er. 1996. Diallel study of open pollinated maize

varieties in Trinida. Euphytica 90: 65 – 72.

25- Stuber, C. W., R. H. Moll., and W. D. Hanson.

1966. Genetic variance and interrelationships of

six traits in a hybrid population of Zea mays L.

Crop Sci. 6: 455 – 458.

26- Zhang, Y., M. S. Kang and K. R. Lamkey.

2005. DIALLEL – SAS05: A Comprehensive Pro-

gram for Griffin’s and Gardner – Eberhart Analy-

ses. Agron. J. 97: 1097 – 1106.

21


Investigation of combining ability in Iranian Corn inbred lines(Zea mays L.) using a diallel cross design

Khodadad Mostafavi1, Rajab Chogan2, Mohammad Taeb3, Eslam Majidi Heravan4,

Mohammadreza Bihamta5

Abstract

Estimation of genetic diversity, combining ability and heterosis of maize inbred lines for breeding aims

are very important and would determine breeding strategies. In order to combining ability estimation

of Iranian corn inbred lines using diallel method, 14 Corn inbred lines cross according diallel scheme.

Parents and their hybrids which contain 105 different genotypes evaluated at Seed and Plant Improve-

ment Institute, Karaj, using Randomized Complete Block design with three replications in 2007. Results

indicating that Significant (p<0.01) differences were observed among the genotypes for all the stud-

ied traits, therefore Griffing’s method 2, model 1 was chosen for subsequent diallel analysis. Number

kernel per row, grain yield and ear length had the highest average heterosis. Results indicated that for

number of kernel row per ear, 100 seed weight, cob percent and kernel moisture percent additive gene

effects were more important than the non additive ones, but for grain yield, plant height, ear height, ear

diameter, number of kernel per row and number of kernel per ear non additive gene effects were more

important than the additive ones. For ear length and kernel weight per ear, importance of additive and

non additive gene effects was the same. Among parents, the K3615/2 and K166B lines have the highest

grain yield (9.07 and 9.06 respectively). From hybrids, K3653/2 × K18, K18 × K166B and K3615/2

× K3653/2 have the highest grain yield (13.40, 13.23 and 12.65 ton/ha respectively). The best general

combinator for yield was lines K166B, K3615/2 and K3653/2. The highest specific combining ability

and mid-parent heterosis for yield was observed in K18 × K3653/2 and A679 × K3544/1 crosses.

Keywords: Corn, Diallel analysis, Combining ability, Heterosis.

1- Islamic Azad University,Karaj branch2- Seed and Plant Improvement Institute, Karaj, Iran 3- Islamic Azad University Science and research branch of Tehran4- Agriculture Biotechnology Institute, Karaj, Iran5- College of Agriculture & Natural Resources (UCAN). University of Tehran, Karaj, Iran

23

::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::

بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ پاييزه (Carthamus tinctorius L) در شرايط ديم كرمانشاه

Effect of Sowing Time and Plant Density on Seed Yield and Yield Components of Winter Safflower

(Carthamus tinctorius L.) in Kermanshah Dryfarming

كيوان شمس1، عليرضا پاُزكي2، سهيل كبرايي1

چکيدهاين تحقيق به منظور بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ پاييزه رقم PI 53.75.98 در مزرعه آزمايشي مركز خدمات جهاد كشاورزي درودو فرامان بصورت فاكتوريل در قالب طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار اجراء گرديد. در اين آزمايش فاكتور تراكم )D( بر اساس فاصله روي رديف كاشت كه در سه سطح: 5 سانتي متر )D1(،10 سانتي متر )D2( و 15 سانتي متر )D3( و فاكتور تاريخ كاشت )T( در سه سطح: 15 آبان )T1(، 30 آبان )T2(و 15 آذر( )T1 در نظر گرفته شدند. نتايج نشان داد كه اثر تاريخ كاشت و اثر تراكم گياهي بر روي ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه، تعداد شاخه فرعي، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك در سطح 1 درصد معني دار مي باشد و اثر متقابل تاريخ كاشت و تراكم گياهي بر تعداد دانه درقوزه و قوزه در بوته درسطح 5 درصد معني دار گرديد و بر روي تعداد شاخه فرعي، عملكرد دانه وعملكرد بيولوژيك نيز در سطح 1 درصد معني دار مي باشد. درميان تاريخ كاشت ها نيز تاريخ كاشت اول )T1( بيشترين ارتفاع را دارا بوده و با افزايش تراكم، بدليل رقابت بيشتر بين گياهان، ارتفاع نيز افزايش مي يابد. تعداد قوزه در بوته با تأخير دركاشت كاهش يافت كه كمترين تعداد قوزه در بوته را تاريخ كاشت T3 به خوداختصاص داد و بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط به تراكم )D3( بود. اثر متقابل عوامل مورد آزمون نشان داد تيمار T2D2 با 1266 كيلوگرم در هكتار بيشترين و تيمار T3D3 با 364/5 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه را به خود اختصاص دادند. همانطور كه نتايج نشان داد با افزايش فاصله روي رديف هاي كاشت و كاشت زودهنگام، بدليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه دربوته،

تعداد دانه در بوته نيز روند افزايشي نشان داد.

واژه های كليدي: گلرنگ، تاريخ كاشت، تراكم، عملكرد، اجزا

1- دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرمانشاه 2- دانشگاه آزاد اسالمي واحد شهر ري

24


مقدمهو باشد مي )Asteraceae( استراسه خانواده از گياهي گلرنگ خصوصيات مطلوب و خاص اين گياه نظير خواص طبي، صنعتي، غذايي، كيفيت باالي روغن دانه به جهت وجود بيش از 80 درصد اسيدهاي چرب غيراشباع به خصوص اسيدچرب لينولئيك و اولئيك، مقاومت باال به شوري و خشكي، نياز رطوبتي كم، سازگاري وسيع به درجه حرارت هاي پايين زمستان و باالي تابستان وفصل رشد و نمو كوتاه در كشت تابستانه از جمله مواردي است كه گلرنگ و )احمدي است باارزش مطرح ساخته روغني گياه رابعنوان يك زمستانه، سرماي بعلت گلرنگ پاييزه كشت در اميدي،1373( رشد بخشهاي هواي گياه متوقف شده اما ريشه به رشد خود ادامه مي دهد به همين علت زراعت پائيزه ديم اين گياه عملكرد بيشتري به مقاومت پاييزه دركشت دارد ضمنا آن بهاره كشت به نسبت

آفات و بيماريها بيشتر از كشت بهاره است. (Ghanavati & Knowles, 1977)

نيك پور )1374( گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم )15 مهر و 28 مهر( به ترتيب با عملكردي برابر 2234 و 2165 كيلوگرم در هكتار اختالف معني داري نداشتند و نسبت به تاريخ كاشت سوم تاخير در كاشت و با بود. همچنين بيشتر آبان( عملكردشان 13(

كاهش تراكم گياهي عملكرد كاهش يافت. صمداني و دانشور )1374( همبستگي مثبت ومعني داري بين عملكرد دانه از يك طرف وتعداد شاخه فرعي، تعداد غوزه وارتفاع از طرف كرد گزارش )Alessi, 1974( آلسي است. نموده مشاهده ديگر كه در كشت هاي دير هنگام، ارتفاع بوته ها كمتر و فاصله كاشت عملكرد كه رود مي انتظار بنابراين شود، مي كوتاهتر گلدهي تا محصول كمتر شود. براساس نتايج آزمايش ياد شده در دو سال از سه سال آزمايش، عملكرد دانه در تاريخ كاشت 25 آذرماه بيشتر از 27 اسفند ماه بوده است. علت كمتر بودن عملكرد در يكي از سه آزمايش در اولين تاريخ كاشت سرماي شديد هوا در طول زمستان ذكر شده است يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تاخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. احسان زاده )1382( طي تحقيقاتي اجزاي بر عملكردو بوته گلرنگ تراكم اثر آوردن براي بدست كه عملكرد انجام داد به اين نتيجه رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه و شاخص برداشت به طور معني داري با افزايش تراكم بوته كاهش يافت و اثر كاهش ذكر شده توسط افزايش بوته در واحد سطح جبران شد و بطوري كه عملكرد

دانه با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( اثر تراكم گياهي را با تغيير فاصله بين بوته ها در روي رديف بررسي كردندوگزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب و هوايي، داراي شمار قوزه وشمار دانه بيشتري در قوزه بودند، ولي با افزايش )Alessi , 1974( شماره قوزه، وزن هزار دانه كاهش يافت.آلسيدريافت كه با افزايش تراكم بوته گلرنگ از 285 به 430 هزار بوته درهكتار، شمار قوزه درواحد سطح افزايش يافت ولي، افزايش شمار قوزه در واحد سطح، وزن هزار دانه وشمار دانه در هر بوته كاهش يافت ودر مجموع عملكرد بذر و روغن تحت تاثير تراكم بوته قرار

نگرفته است.روغن نظر از اساسي كمبود wana1 مانند كشورهاي نيز درايران توليد افزايش بنابراين ،)Beg, 1993( شود مي مشاهده خوراكي روغن خوراكي از طريق افزايش سطح زير كشت محصوالت روغني در سيستم هاي كشت؛ در زمين هائيكه كارآيي آنها پايين است ويا تحت آيش هستند، حائز اهميت مي باشد )Frmp, 1997( كه دراين ميان نقش دانه روغني گلرنگ باتوجه به خصوصياتي كه در ارتباط باآن اشاره نموديم بسيار موردتوجه مي باشد. كه بدين جهت مطالعه حاضر روي رقم PI.53.75.98 گلرنگ با توجه به اهداف ذيل صورت گرفت. الف – نظر به اينكه دركرمانشاه كار پژوهشي زيادي برروي گلرنگ پاييزه انجام نگرفته و از طرفي تاريخ كاشت و تراكم گلرنگ از مهمترين فاكتورهاي زراعتي براي حصول عملكرد كمي و كيفي باالمي باشد بنابراين تعيين و توصيه تاريخ كاشت و تراكم مناسب براي كشاورزان، در افزايش عملكرد محصول و ارزش اقتصادي و

رغبت بيشتر كشاورزان به كشت، نقش بسيار مهمي دارد. هوايي و آب شرايط در گلرنگ هاي واريته اكثر طرفي از ب- باقي رزت مرحله در طوالني مدت به بهار فصل در كرمانشاه مي مانند و باتأخير زياد، وارد ساقه دهي وگلدهي مي شوند كه اين ژنوتيپها ممكن است ساقه و گلهاي ضعيفي توليد نمايند و در نتيجه كاهش عملكرد را در بر خواهند داشت كه مي توان نتيجه گرفت دارند سرمايي شوك به نياز رزت درمرحله ژنوتيپها اينگونه كه ،PI.53.75.98 كه باكشت پاييزه ارقام جديد، از جمله رقم رشدمي توان مناسبترين تاريخ كاشت )پاييزه و زمستانه( و تراكم را براي

كرمانشاه معرفي نمود.

1- West Asia & North Africa

25


مواد و روشهااين تحقيق در پاييز سال 1383 در مزرعه آزمايشي واقع در مركز خدمات جهاد كشاورزي درود فرامان با طول جغرافيايي 47 درجه و 20 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 34 درجه و20 دقيقه كه در30 كيلومتري شمال شرقي كرمانشاه قرار گرفته به اجرا درآمد. ارتفاع منطقه آزمايش از سطح دريا 1351 متر مي باشد. عوزه آمار هواشناسي در سال زراعي 84-1383 ميانگين بارندگي منطقه مورد آزمايش 427/06 ميلي متر و ميانگين حداكثر و حداقل دما به ترتيب

28/3 )خرداد ماه( و 0/6- )بهمن ماه( درجه سانتي گراد مي باشد. بيشترين بارندگي اسفند نازل مي شود و كمترين ميزان بارندگي متعلق به تير و مرداد است و بيشترين رطوبت نسبي با 77 ميلي متر در بهمن ماه و كمترين ميزان آن با 20 ميلي متر در تيرماه طي دورة زماني از كاشت تا برداشت گزارش گرديد. قبل از انجام اين تحقيق، از خاك محل آزمايش نمونه برداري )30-0( و )30-60( صورت گرفته و آناليز خاك در آزمايشگاه مؤسسه تحقيقات خاك و

آب كرمانشاه انجام شد. )جدول 1(

ك خا

ييميا

شيي و

زيك في

اتصي

صوز خ

ي ارخ

(: بل)1

جدوTa

ble-

1-So

me

phys

ical

and

che

mic

al c

hara

cter

s of s

oil

مقع

ريردا

نه بمو

نD

eep

(Cm

)

PHEC (D

.S)

ي%ه آل

مادN

on m

in-

eral

mat

e-ria

l

ت %از

Nitr

igen

ر %سف

فPh

ospo

rus

م %اسي

پتPo

tass

ium

B ppm

Cu

ppm

Zn ppm

Mn

ppm

Fe ppm

م %لو

Loam

س %ر

Cla

yن %

شSa

nd

ك خا

فتبا

Soil

Tex-

ture

0-30

7.5

0.87

0.84

0.1

12.8

230

0.72

1.61

0.42

14.2

7.3

6025

21تي

سيوم

لSi

lty-L

oam

30-6

07.

70.

910.

850.

9912

.423

00.

701.

590.

4015

.27.

155

2825

تيسي

وم ل

Silty

-Loa

m

26


اين آزمايش بصورت فاكتوريل در قابل طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار به مرحله اجراء درآمد و براساس آن دو فاكتور تراكم و تاريخ كاشت مورد بررسي قرار گرفتند. فاكتور تراكم ،)D1( بر اساس فاصله روي كاشت در سه سطح: 5سانتي متر )D(10 سانتي متر )D2( و 15 سانتي متر )D3( و فاكتور تاريخ كاشت )T( در سه سطح: 15آبان )T1(، 30آبان )T2( و15 آذر )T3( در

نظر گرفته شدند. متر جهت هركرت و يك خط به طول 4 ايجاد 4 خط كاشت با نكاشت جمعا 9 كرت در هر بلوك )تكرار( و 36 كرت در چهار تكرار اين تحقيق نظر گرفته شد. در تكرارها در بين فاصله يك متر و فاصله بين رديف ها بر اساس توصيه سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع معتبر 50 سانتي متر در نظر گرفته شد )داوري، 1382(، نظر مورد گلرنگ رقم .)1382 زاده، )احسان و )زارعيات،1380( ارقام مقايسه آزمايشات در كه بود PI-53.75.98 كاشت جهت توسط معاونت ديم سرارود بعنوان رقم مناسب شناخته شده است. عمليات آماده سازي شامل شخم پاييزه، ديسك و ماله در شهريور ماه انجام و با توجه به آزمايش خاك ميزان 80 كيلوگرم نيتروژن از منبع اوره و 60 كيلوگرم فسفر از منبع سوپرفسفات تريپل به خاك اضافه گرديد. سپس خطوط كاشت توسط بذركارهايي كه شيار بازكنهاي آن بطوريك در ميان برداشته شده بودند به فاصله 50 سانتي متر تعبيه شده و زمين جهت كاشت آماده گرديد. عمليات كاشت در تاريخ هاي مورد نظر به صورت دستي انجام گرديد. جهت جوانه زني كافي و ضريب اطمينان بيشتر در هر نقطه دو بذر در عمق 6-5 سانتي متري و به فاصله روي رديف مربوط به هر تيمار كه عبارت بودند از 5، 10 و 15 سانتي متر و فاصله بين رديف 50 سانتي متر كاشته شدند كه پس از جوانه زني به يك بوته كاهش يافتند. پس از سبز شدن مزرعه، عمليات تنك در مرحله 2 تا 4 برگي توسط قيچي باغباني صورت گرفته و اولين وجين به صورت دستي و همزمان با تنك انجام گرفت و علفهاي هرز يكساله و چند ساله با يك يا دوبار وجين دستي كنترل شدندكه علفهاي هرز غالب مزرعه به ترتيب غالبيت عبارت بودند از: شيرين بيان، پيچك، گوش بره و مرغ. سطح برداشت جهت تعيين عملكرد نهايي از 4 خط كاشت پس از حذف دو خط طرفين از سطحي طرفين از متر 1 حذف با وسط خط دو از و )حاشيه( معادل2 متر مربع انجام گرديد و بوته هاي گلرنگ پس از رسيدگي فيزيولوژيك، در مردادماه برداشت و بعد از كوبيدن و توزين، عملكرد

دانه در هكتار براساس ده درصد رطوبت تعيين گرديد. جهت محاسبه بطور بوته 10 برداشت، زمان در زراعي صفات و عملكرد اجزاء تصادفي از سطحي كه جهت محاسبه عملكرد نهايي در هر كرت در نظر گرفته شده بود، تفكيك شده و خصوصياتي همانند تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه، تعداد دانه در بوته وزن هزار دانه، تعداد شاخه فرعي، ارتفاع بوته، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي در سطح خاك، فاصله اولين عوزه از سطح خاك اندازه گيري شد. عملكرد از استفاده با نيز برداشت بيولوژيكي و شاخص اقتصادي، عملكرد

بوته هاي حاصل از سطح برداشت نهايي، محاسبه گرديد.

نتايج و بحثاثر تاريخ كاشت واثر تراكم گياهي بر ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته،تعداد دانه در قوزه، تعداد شاخه فرعي، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك در سطح 1 درصد معني دار گرديد و اثر متقابل تاريخ كاشت و تراكم گياهي بر روي تعداد دانه درقوزه و عملكرد بيولوژيك درسطح 5 درصد معني دار و بر روي تعداد شاخه فرعي، عملكرد دانه وعملكرد بيولوژيك نيز در سطح 1 درصدمعني دار شد ولي هيچيك از اثرات ساده و متقابل

عوامل آزمايشي بر شاخص برداشت معني دار نگرديدند )جدول 2(.

ارتفاع بوته آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه اثر عوامل با بررسي تاريخ كاشت T1 با 77/33 سانتي متر باالترين ارتفاع و تاريخ كاشت T2,T3 به ترتيب با 62/67 و 53 سانتي متر در مرتبه بعدي قرار

گرفتند. در ارتباط با تراكم گياهي ديده شد كه تراكم D1 با 81 سانتي متر ارتفاع باالترين و تراكم هاي T2,T3 هر چند از نظر آماري اختالف معني داري ندارند ولي به ترتيب با 57 و 55 سانتي متر در مرتبه بعدي قرار مي گيرند )جدول 3(. بطوريكه نتايج نشان مي دهد تأخير در كاشت موجب كاهش ارتفاع گياه و افزايش تراكم ارتفاع گياه افزايش باعث بيشتر بين گياهان، ايجاد رقابت بدليل دانشور و صمداني گزارشات مشابه شده ذكر نتايج كه مي گردد

فرزانگان )1370(، نيكپور )1374( و Alessi )1974( مي باشد. )r=912/0**) بين ارتفاع با فاصله اولين شاخه فرعي از سطح خاكهمبستگي مثبت و بسيار معني داري و بين ارتفاع با وزن صد دانه (*r=463/0) همبستگي مثبت و معني داري وجود دارد)جدول 5(.

27


تعداد قوزه در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه 11/70( D1 بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط به تاريخ كاشتعدد( و كمترين آن مربوط به تاريخ كاشت D3 )9/26 عدد( مي باشد ولي تاريخ كاشت D1 وD2 از نظر آماري در يك سطح قرار گرفته با تراكم گياهي، بيشترين تعداد قوزه )15/67 عدد( ارتباط اند در D1 تراكم به مربوط آن تعداد وكمترين D3 تراكم به مربوط

مي باشد )جدول 3(. در ارتباط با اثرات متقابل آنها، بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط مي باشد T3D1 تيمار به مربوط آن وكمترين T1D3 تيمار به تاخير در كاشت با نتايج نشان مي دهد )جدول 4(. همانطور كه عوزه تعداد از زايشي و رويشي رشد دورة طول كاهش بدليل به حدي( تا )البته نيز تراكم كاهش و شود مي كاسته بوته در دليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي، تعداد قوزه در بوته نيز افزايش مي يابد. آلسي )Alessi, 1974( نيز بيان داشت كه با درهكتار، بوته هزار 430 به 285 از گلرنگ بوته تراكم افزايش قوزه شمار افزايش ولي، يافت افزايش سطح درواحد قوزه شمار كاهش بوته هر در دانه شمار و دانه هزار وزن سطح، واحد در يافت ودر مجموع عملكرد بذر و روغن تحت تاثير تراكم بوته قرار نگرفته است كه در همين ارتباط اهدايي و نورمحمدي )1369(، )Alessi et al )1983، يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( و احسان زاده )1382( نتايج مشابهي را گزارش نموده اند. همچنين بين تعداد قوزه در بوته با تعداددانه در قوزه )**r =0/764(، تعداد )r= 0/922 **( تعداد دانه در بوته )r = 0/777**( شاخه فرعي

همبستگي مثبت و معني داري وجود داشت )جدول 5(.

تعداد دانه در قوزه با بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه تاريخ كاشت T2 با 15/52 دانه در قوزه بيشترين و تاريخ كاشت T2,T3 به ترتيب با 15/07 و 11/94 دانه در قوزه در مرتبه بعدي

از نظر آماري در يك تاريخ كاشت اول و دوم قرار گرفتند ولي سطح قرار داشتند )جدول 3(. تراكم D3 با 20/54 دانه در عوزه بيشترين وتراكم D2,D1 به ترتيب با 12/54 و9/53 دانه در قوزه در مرتبه بعدي قرار گرفته اند)جدول 3(. اثر متقابل تاريخ كاشت T1D3 و تراكم براي همين جزء عملكرد بصورتي بود كه تيمار

با 23/7 دانه در قوزه بيشترين و تيمار T1D1 كمترين تعداد دانه و يزدي صمدي .)4 )جدول دادند اختصاص خود به را قوزه در بين فاصله تغيير با را گياهي تراكم اثر نيز )1369( ميشاني عبد بوته ها در روي رديف بررسي كردند و گزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب وهوايي، داراي شمار قوزه وشمار دانه بيشتري در غوزه بودند. احسان زاده )1382( نيز طي تحقيقاتي كه براي بدست آوردن اثر تراكم بوته گلرنگ بر عملكرد و اجزاي عملكرد انجام داد به اين نتيجه رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد افزايش با داري معني به طور برداشت و شاخص قوزه در دانه افزايش توسط ذكر شده اثر كاهش و يافت كاهش بوته تراكم بوته در واحد سطح جبران شد و بطوري كه عملكرد دانه با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. در همين ارتباط گزارشات )1380( زارعيان و )1374( باقري ،)1374( پور نيك و محمدي

تأييد كننده مراتب فوق مي باشد. دانه تعداد بين داري معني بسيار و مثبت همبستگي رابطه يك در قوزه و تعداد شاخه فرعي (**r=812/0) و تعداد دانه در بوته T1 T2و تاريخ كاشت دارد )جدول 5(. (**r = 933/0) وجود

به ترتيب با 175/3 و190 دانه در بوته در يك سطح قرار گرفته و تاريخ كاشت T3 در مرتبه بعدي قرار مي گيرد ولي از نظر عددي تاريخ كاشت T1 بيتشرين تعداد دانه در بوته را به خود اختصاص

داده است )جدول 3(.

تعداد دانه در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تراكم D3 294/9 عدد بيشترين تعداد دانه در بوته را به خود اختصاص داده

و تراكم هاي D3 وD1 به ترتيب با 120 و 72/49 دانه در بوته در مرتبه بعدي قرار گرفتند. همانطور كه نتايج نشان مي دهند با افزايش فاصله روي رديفهاي كاشت، بدليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در بوته نيز روند افزايشي نشان مي دهد. همينطور با تاخير در كاشت، از طول دوره رشد رويشي و در نهايت طول دوره رشد زايشي كاسته شده و در نتيجه تعداد دانه Toker & Cagiran,( در بوته نيز كاهش مي يابد. توكر و كاژيران1998) نيز اعالم نمودند، تعداد دانه در غالف و تعداد غالف در بوته

به ترتيب داراي همبستگي مثبت و بسيار معني داري با عملكرد دانه

28


دارند. از آنجا كه عملكرد گياه تحت تأثير تعداد دانه و تعداد غالف قرار مي گيرد بنابراين هر تغييري نظير اثرات ناشي از تاريخ كاشت نامطلوب سبب بروز تغييرات در عملكرد گياه مي شود. نتايج ذكر شده با تحقيقات صمداني و دانشور )1370( و محمدي و نيك پور

)1374( مطابقت دارد. T1D3 اثرات متقابل تاريخ كاشت و تراكم نشان مي دهد كه تيماربا 349/4 دانه در بوته بيشترين و تيمار T3D1 با 32/5 دانه در بوته

كمترين مقادير را به خود اختصاص دادند)جدول 4(.

تعداد شاخه فرعي در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T1 با 8/6 عدد، بيشترين تعداد شاخه فرعي و تاريخ كاشت T3 با 4/9 عدد، كمترين تعداد شاخه فرعي را دارند همچنين تراكم

D3 با 11/4 عدد بيشترين و تراكمهاي D3 وD1 به ترتيب با 5/6

و 3/5 عدد در مراتب بعدي قرار مي گيرند )جدول 3(. همچنين بررسي اثرات متقابل تاريخ كاشت و تراكم نشان داد كه تيمار T1D3 با 13/9 عدد بيشترين و تيمار T3D1 با 2/7 عدد، دادند)جدول 4(. اختصاص به خود را فرعي تعداد شاخه كمترين احسان زاده )1382( طي تحقيقاتي كه براي بدست آوردن اثر تراكم نتيجه اين انجام داد به بوته گلرنگ بر عملكرد و اجزاي عملكرد رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، به صورتي كه صفات ذكر شده با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. يافت. ليپورت و همكاران )Leport et al ,2005) طي تحقيقات انجام شده گزارش دادند، با تأخير دركاشت كليه صفات مورفولوژي گياه كاهش مي يابد از جمله ارتفاع گياه، فاصله غالف از سطح خاك و تعداد شاخه هاي فرعي در بوته داوری )1382( گزارش نمودند با تأخير در كاشت تعداد گره، غالف و دانه در بوته كاهش مي يابد.

نتايج فوق با گزارشات زارعيان )1380( مطابقت دارند. ضرايب همبستگي صفات نشان داد كه بين تعداد شاخه هاي فرعي و تعداد دانه در بوته (**r=861/0) همبستگي بسيار معني داري

وجود دارد )جدول 5(.

فاصله تشکيل اولين شاخه فرعي از سطح خاكبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T1 باالترين فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح قرار بعدي مرتبه در T3 T2و كاشتهاي تاريخ و داشته را خاك D3 D2 و باالترين و تراكمهاي D1 مي گيرند. همچنين تراكم تاريـخ جـهت اين از )جدول3(. گيرند مي قرار بعدي مرتبه در اينكه نظـر از مناسب( )البته باال تراكمـهاي و زود كاشتهاي از بـاالتري اوليـن شاخه فرعي در سـطح باعـث مي شـوند كه زمـين تشكيل شـوند، جـهت برداشـت مكـانيزه مـناسب تـر مي باشـند. ليـپورت )Leport et al ,2005) نيز طي تحقيقات انجام شده گزارش دادند، با تأخير دركاشت كليه صفات مورفولوژي گياه كاهش مي يابد از جمله ارتفاع گياه، فاصله غالف از سطح خاك و (Poma et al ,1990( تعداد شـاخه هاي فرعي. پومـا و همـكاراندر دانه و تعداد گـره، غالف تأخير در كاشت با نـمودند گزارش بوته كاهش مي يابد. همچنين بررسي اثرات متقابل تاريخ كاشت با 76 عدد بيشترين و تيمار T1D1 و تراكم نشان داد كه تيمارفرعي شاخه اولين تشكيل فاصله كمترين عدد، 34 با T3D3

با نتايج اين دادند)جدول 4(. اختصاص به خود را از سطح خاك گزارشات داوري )1382( و محمدي و نيكپور )1374( تطابق دارد.

شاخه اولين تشكيل فاصله بين داري معني و مثبت همبستگي فرعي از سطح خاك با تعداد دانه در بوته (** r= 501/0) وجود

دارد )جدول 5(.

وزن صددانهگرديد، مشاهده مذكور صفت بر آزمايشي عوامل اثر بررسي با اگر چه از نظر آماري اختالف معني داري بين اثر تاريخ ها و اثر ندارد )جدول 2( با وزن صددانه وجود تراكم هاي مختلف كاشت ولي تاريخ كاشت T1 با 2/85 گرم، بيشترين و تاريخ كاشت T3 با D1 2/68 گرم كمترين وزن صد دانه را داشته و همچنين تراكمبا 2/67 گرم، كمترين وزن D3 تراكم و بيشترين با 2/91 گرم صددانه را به خود اختصاص داده اند )جدول 3(. يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( اثر تراكم گياهي را با تغيير فاصله بين بوته ها در روي رديف بررسي كردند وگزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب و هوايي، داراي شمار قوزه و شمار دانه بيشتري در قوزه بودند، ولي با

29


افزايش شماره قوزه، وزن هزار دانه كاهش يافت. كه در همين ارتباط Nasr & all) و Hoag & all (1968) ,Alessi (1974)

1974) گزارشات مشابهي را ارائه نموده اند.

عملکرد دانهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ و دانه عملكرد بيشترين درهكتار كيلوگرم با1072 T2 كاشت تاريخ كاشت T3 با 610 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه در هكتار را به خود اختصاص داده اند همچنين بيشترين ميزان صفت

مذكور با 951/5 به تراكم D3 اختصاص يافت )جدول 3(. بررسي اثر متقابل نشان داد تيمار T2D2 با 1266 كيلوگرم در هكتار بيشترين و تيمار T3D3 با 364/5 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه را توليد نمودند )جدول 4( بنابراين بايد اظهار داشت دركشت تأخيري گلرنگ بعلت سرماي زمستانه، رشد بخشهاي هواي گياه به همين علت ادامه مي دهد به رشد خود اما ريشه متوقف شده زراعت پائيزه ديم اين گياه عملكرد بيشتري نسبت به كشت بهاره آن دارد ضمنا دركشت پاييزه مـقاومت به آفات و بيماريها بيشتر از كشـت بهاره است (Ghanavati & Knowles, 1977). آلـسي (Alessi, 1974) نيز گزارش كرد كه در كشت هاي دير هنگام،

تا گلدهي كوتاهتر مي شود، بوته ها كمتر و فاصله كاشت ارتفاع نتايج براساس كمتر شود. دانه عملكرد كه مي رود انتظار بنابراين آزمايش يادشده در دو سال از سه سال آزمايش، عملكرد دانه در تاريخ كاشت 25 آذرماه بيشتر از 27 اسفند ماه بوده است. علت كمتر بودن عملكرد در يكي از سه آزمايش را در سرماي شديد هوا در اولين تاريخ كاشت در طول زمستان ذكر نمود. يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تأخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. كه در داوري و )1382( سروري توسط مشابهي گزارشات ارتباط همين )1382( قاسمي )1377(، نيـك پور، )1374(، صـمداني و دانشـور ارائـه گرديـده است. داوري )1382( و )1370(، سـروري )1382( بين عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك همبستگي مثبت معني داري

(** r =847/0) وجود داشت )جدول 5(.

عملکرد بيولوژيک با بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T2 با 4934 كيلوگرم در هكتار بيشترين عملكرد بيولوژيك وتاريخ كاشت T1 و T3 از نظر آماري در يك گروه ولي از نظر عددي

به ترتيب در مراتب بعدي قرار مي گيرند)جدول 3(. اثر ساده تراكم بر عملكرد بيولوژيك نشان داد، تراكم هاي D1 و D2 با 3998 و 3931 كيلوگرم در هكتار ضمن قرار گرفتن در يك گروه آماري بيشترين و تيمار D3 با 3355 كيلوگرم در هكتار كمترين ميزان اثرات متقابل بررسي نمودند.همچنين توليد را بيولوژيك عملكرد نشان مي دهدكه تيمار T2D2 با 5250 كيلوگرم در هكتار عملكرد با 2075 كيلوگرم در هكتار T3D3 تيمار و بيشترين بيولوژيك، كمترين عملكرد بيولوژيك را توليد نموده اند )جدول 4(. محمدي و نيك پور )1374( نيز گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم 2165 و 2234 برابر عملكردي با ترتيب به و28مهر( مهر 15(كيلوگرم در هكتار اختالف معني داري نداشتند و نسبت به كاشت بود، بيشتر آبان( عملكردشان تاريخ كاشت سوم )13 در تأخيري همچنين با تأخير در كاشت و كاهش تراكم گياهي عملكرد كاهش يافت. آلسي )Alessi, 1974( گزارش كرد كه در كشت هاي دير هنگام، ارتفاع بوته ها، رشد اندام هاي رويشي كمتر و فاصله كاشت كه عملكرد رود انتظار مي بنابراين كوتاهتر مي شود، گلدهي تا محصول و عملكرد بيولوژيك كمتر شود. يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تأخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. نتايج حاصل با گزارشات سروري )1382( و داوري )1382( در اين

خصوص مطابقت دارد.

شاخص برداشتآزمايشي بر شاخص برداشت معني دار نگرديد هرچند اثر عوامل برداشت شاخص عددي مقدار بر آزمايشي عوامل اثر بررسي با و بيشترين درصد 44/36 با T1 كاشت تاريخ گرديد، مشاهده تاريخ كاشت T1 با 28/59 درصد كمترين شاخص برداشت را به خود اختصاص دادند. همچنين بيشترين ميزان شاخص برداشت با 47/36 مربوط به تراكم D3 بود )جدول 3(. محمدي و نيك پور )1374( نيز گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم )15 مهر و كيلوگرم 2165 و 2234 برابر عملكردي با ترتيب به مهر( 28از نظر صفت ذكر شده و شاخص اختالف معني داري در هكتار برداشت تفاوت معني داري نداشتند و نسبت به تاريخ كاشت سوم با تاخير در كاشت و آبان( عملكردشان بيشتر بود، همچنين 13(كاهش تراكم گياهي عملكرد و شاخص برداشت كاهش يافت كه با نتايج اين تحقيق مطابقت مي نمايد. بررسي اثر متقابل نشان داد

30


تيمار T1D3 با52/50 درصد بيشترين و تيمار T3D2 با 27/67 درصد كمترين شاخص برداشت را توليد نمودند )جدول 4(

تاريخ اثر بررسي هدف با كه پژوهش اين از كلي گيري نتيجه رقم پائيزه گلرنگ عملكرد اجزاء و عملكرد بر تراكم و كاشت PI53.75.98 در شرايط ديم كرمانشاه انجام گرديد، نشان داد كه

حداكثر عملكرد دانه در تراكم )فاصله روي رديف D3( بدست آمد. در ميان تاريخ كاشت ها نيز تاريخ كاشت اول )T1( بيشترين ارتفاع گياهان، بين بيشتر رقابت بدليل تراكم، باافزايش و بوده دارا را ارتفاع نيز افزايش مي يابد )فاصله روي رديف D1(. تعداد عوزه در بوته با تاخير دركاشت كاهش يافت كه كمترين تعداد عوزه در بيشترين و است داده به خوداختصاص T3 تاريخ كاشت را بوته آن دليل كه باشد مي D3 تراكم به مربوط بوته در عوزه تعداد افزايش تعداد شاخه هاي فرعي در اين تراكم و در نتيجه افزايش تعداد عوزه در بوته مي باشد. همچنين بيشترين تعداد دانه در عوزه نيز مربوط به تاريخ كاشت اول )T1( و تراكم T3 بود. همانطور با افزايش فاصله روي رديفهاي كاشت، كه نتايج نشان مي دهد افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه در بدليل همين مي دهد. نشان افزايشي روند نيز بوته در دانه تعداد بوته، طور با تاخير دركاشت، از طول دوره رشد رويشي و در نهايت طول نيز بوته در دانه تعداد نتيجه در و كاسته شده زايشي رشد دوره كاشت تاريخ تاثير تحت نيز فرعي تعداد شاخه يابد. مي كاهش و تراكم قرار گرفته و به ترتيب وبا تاخير دركاشت )D3( وكاهش تعداد شاخه هاي فرعي كاهش )D3 )فاصله روي رديف تراكم و افزايش مي يابد. بيشترين فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك مربوط به تاريخ كاشت T1 و تراكم )فاصله روي رديف D1( مي باشد از اين جهت تاريخ كاشتهاي زود و تراكمهاي باال از

نظر اينكه باعث مي شوند كه اولين شاخه فرعي در سطح باالتري از زمين تشكيل شوند، براي برداشت مكانيزه بهتر مي باشند كه تاريخ ساير به نسبت اول كاشت تاريخ برتري علت كلي بطور كاشت ها، كشت به موقع وافزايش طول دوره رشد رويشي و زايشي تعداد شاخه افزايش بدليل )D3 )فاصله روي رديف بوده وتراكم باالتري عملكرد قوزه در دانه وتعداد بوته در عوزه تعداد فرعي،

رانسبت به ساير تراكمها نشان مي دهد.

31


ونآزم

رد مو

اتصف

ده سا

سريان

ه واجزي

- ت2-

ولجد

Tabl

e-A

naly

sis o

f var

ianc

e fo

r som

e ch

arac

ters

Ms ت

ربعان م

نگيميا

ياهع گ

رتفاا

Plan

hei

ght

وتهدر ب

زه قو

دادتع

Cap

itulu

m

num

ber i

n

plan

t

در نه

د داعدا

توته

ب S

eed

num

ber i

n

plan

t

وزهر ق

ه د دان

دادتع

See

d nu

mbe

r

in C

apitu

lum

خه شا

دادتع

عيفر

Bra

nch

num

ber

ن اولي

له اص

ف از

عي فر

خهشا

ك خا

طحس

Firs

t bra

nch

dist

ance

to

soil

ن وز

دانهصد

100

See

d

Wei

ght

دانهرد

ملكع

Seed

yie

ld

كوژي

يولد ب

كرعمل

Bio

logi

cal y

ield

ص شاخ

شتردا

ب H

arve

st

Inde

x

جه در

ديآزا

d.f

اتيير

تغابع

منS.O

.V

97.7

963.

802

3.80

23.

802

0.05

766

.519

0.05

657

64.8

5145

1268

.674

**25

.152

3)B

lock

ك )بلو

1801

.333

**45

.498

**45

.498

**45

.498

**45

.213

**12

41.3

33**

0.10

6 ns

6978

22.0

08**

1315

6353

.017

**18

.428

ns

2 S

owin

g( شت

كايخ

تار)T

ime

2512

.000

**38

1.53

1**

381.

531*

*38

1.53

1**

200.

920*

*19

24.0

00**

0.17

5 ns

2136

57.6

13**

1503

012.

849*

3.99

9 ns

2هي

گياكم

ترا)P

lant

Den

sity(

86.2

9618

.013

**18

.013

**18

.013

**4.

293*

*39

.333

**0.

044

ns12

8356

.922

**18

2784

5.46

0**

14.3

39 n

s4

هيگيا

كم ×ترا

شت كا

يختار

× Pl

ant D

ensit

y

Sow

ing

Tim

e

7.33

3 ns

7.30

77.

307

7.30

70.

877

56.1

020.

123

4395

.645

3739

09.9

7311

.452

24ش

مايي آز

خطا

15.3

719

.07

10.3

719

.07

13.7

014

.59

12.5

58.

2716

.26

15.7

3-

C.V

ت يرا

تغيب

ضري

شد.ي با

د مرص

1 دح

سطدر

دار ي

معن و

صد در

ح 5سط

در دار

ي معن

ار، ي د

معنف

تال اخ

دمة ع

هندن د

شاب ن

رتيه ت

* بو*

*، n

sns

, * a

nd *

*: N

onsi

gnifi

cant

and

sign

ifica

nt a

t %5

and

%1

leve

l of p

roba

bilit

y re

spec

tivel

y

32

::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::ن

زمود آ

مورت

صفا از

خي بر

ينانگ

ميسه

قاي- م

3-ل

جدوTa

ble-

3-M

ean

com

paris

on o

f som

e ch

arac

ters

)Mea

n(ين

انگمي

ته بو

فاعارت

تر(تيم

سان(

Plan

hei

ght

Plan

hei

ght

)Cm

(

زه قو

دادتع

ته بو

درC

apitu

lum

num

ber i

n pl

ant

وزهر ق

ه د دان

دادتع

Cap

itulu

m n

umbe

r in

plan

t

در نه

د داعدا

توته

ب S

eed

num

ber i

npl

ant

خه شا

دادتع

عيفر

Bra

nch

num

ber

خه شا

ين اول

صلهفا

ك خا

طحز س

اتر(

ي مسانت

( F

irst b

ranc

h d

istan

ce to

soil

(Cm

)

نه د دا

صزن

ورم(

)گ S

eed

100

Wei

ght

(g)

دانهرد

ملكع

رم لوگ

)كيار(

هكتدر

Seed

yie

ld)K

g/ha

(

كوژي

يولد ب

كرعمل

رم لوگ

)كيار(

هكتدر

Bio

logi

cal

yield

)Kg/h

a(

شتردا

ص بشاخ

صد()در

Har

vest

Inde

x

ل عام

)Fac

tor(

)T( ت

كاشخ

تاري So

win

g Tim

eA

77.

33 A

11.

70 A

15.

07A

175

.3 A

8.6

67A

66.

67A

2.8

5B

721.

7B

3431

A 4

4.36

T1

B 6

2.67

A 1

1.90

A 1

552

A 1

90.0

0B

7.33

B 48

.33

A 2

.838

A 1

072

A 4

934

A 3

9.89

T2

C 5

3.00

B 9

.267

B 11

.94

B 12

2C

4.80

B 43

.00

A 2

.682

C 61

0B

2919

B 28

.59

T3 كمترا

)D(D

ensit

yA

81.

00C

7.46

7C

9.53

3C

72.4

9C

3.5

A 6

5.00

A 2

.916

B 75

6A

393

1C

29.2

0D

1

B 57

.00

B 9.

733

B 12

.54

B 12

0.00

B 5.

6B

49.0

0A

2.7

78C

696.

4A

399

8B

26.2

9D

2

B 55

.00

A 1

5.67

A 2

0.45

A 2

94.9

A 1

1.4

C 40

.00

A 2

.685

A 9

51.5

B 33

55A

47.

36D

3

شندي با

د مرص

5 دح

سطدر

دار ي

معنف

تال اخ

اقدد، ف

اشنك ب

شترف م

حرك

ي يدارا

ل داق

ن حستو

هر در

كه ي

داداع

Sim

ilar l

ette

rs in

eac

h co

lum

n sh

ows n

on-s

igni

fican

t diff

eren

ce a

ccor

ding

to D

unca

ns M

ultip

le R

ange

Tes

t in

%5

leve

l

33


كن دان

ش رو

بهن

زمود آ

مورت

صفا از

خي بر

ينانگ

ميسه

قاي- م

4-ول

جدTa

ble-

4-M

ean

com

paris

on o

f som

e ch

arac

ters

)Mea

n( ين

انگمي

تر(تيم

سانه )

بوتفاع

ارتPl

an h

eigh

t Pla

n he

ight

)Cm

(

وتهدر ب

زه قو

دادتع

Cap

itulu

m n

umbe

r in

plan

t

وزهر ق

ه د دان

دادتع

Cap

itulu

m n

umbe

r in

pla

nt

وتهدر ب

نه د دا

عدات

Seed

num

ber i

n pl

ant

خه شا

داد تع

عيفر

Bran

ch

num

ber

ك خا

طحز س

ه اشاخ

ن اولي

له اص

فتر(

ي مسانت

(Fi

rst b

ranc

h di

stan

ce to

so

il)C

m(

رم( )گ

دانهصد

ن وز

100

Seed

W

eigh

t(g

)

دانهرد

ملكع

تار(هك

دررم

لوگ)كي

Seed

yie

ld)K

g/ha

(

كوژي

يولرد ب

ملكع

تار(هك

دررم

لوگ)كي

Biol

ogic

al y

ield

)Kg/

ha(

شتردا

ص بشاخ

صد()در

Har

vest

In

dex

مل عا

)Fac

tor(

خ تاري

ل تقاب

ر ماث

كم ترا

ت×كاش

هيگيا

94 A

8.1

DE

10.2

DE

80.5

5 D

E4.

2 E

76 A

2.28

45 A

74

6.4

CD

37

36 B

C37

.28

BC

T1D

171

B8.

7 D

11.3

D95

.93

CD

7.9

C64

B2.

918

A83

5.3

C37

89 B

C43

.30

AB

T1D

267

BC

D18

.3 A

23

.7 A

34

9.4

A13

.9 A

48 C

D2.

787

A58

3.5

E27

67 D

52.5

0A

T1D

379

B9.

2 D

1.8

D10

4.4

CD

3.6

EF63

B

3.06

0 A

809.

4 C

D43

30 A

B29

.55

CD

T2D

154

DE

11.1

CD

14.1

0 C

D15

2.1

C5.

8 D

44 D

E2.

795

A12

66 A

52

50 A

37.9

0 B

CT2

D2

55 C

DE

15.4

AB

20.6

5 A

B31

3.5

A11

.7 B

38 D

E2.

658

A11

41 B

5222

A52

.22

AT2

D3

70 B

C

5.1

E 6.

6 E

32.5

E2.

7 F

56 B

C2.

842

A71

2 D

3728

BC

20.7

5 D

T3D

146

E

9.4

D12

.23

D11

2 C

D3.

1 EF

38

DE

2.16

22 A

753.

4 C

D

2955

CD

27.6

7 C

DT3

D2

43 E

13

.3 B

C17

BC

221.

7 B

8.6

C

34 E

2.58

0 A

364.

5 F

2075

D37

.36

BC

T3D

3

شندي با

د مرص

5 دح

سطدر

دار ي

معنف

تال اخ

اقدد، ف

اشنك ب

شترف م

حرك

ي يدارا

ل داق

ن حستو

هر در

كه ي

داداع

Sim

ilar l

ette

rs in

eac

h co

lum

n sh

ows n

on-s

igni

fican

t diff

eren

ce a

ccor

ding

to D

unca

ns M

ultip

le R

ange

Tes

t in

%5

leve

l

34


جدول-5- ضرائب همبستگي براي صفات مورد آزمايشTable-5- Regression coefficient for experimental charactersفهرست منابع

ارتفاع بوته )سانتيمتر(Plan

height (cm)

تعداد قوزه در بوته Capitulum number in

plant

تعداد دانه در قوزه

Seed number in capitulum

تعداد دانه در بوته

Seed numberin plant

تعداد شاخه فرعي

Branchnumber

فاصله اولين شاخه از سطح خاك

)سانتي متر(First branch distance to soil (cm)

وزن صد دانه )گرم(

100 Seed Weight

(g)

عملكرد دانه)كيلوگرم درهكتار(

Seed yield (Kg/ha)

عملكرد بيولوژيك)كيلوگرم درهكتار( Biological

yield(Kg/ha)

شاخص برداشت)درصد(

HarvestIndex

صفاتCharacters

1.00ارتفاع بوته

)Plan height(

-0.317ns1.00

تعداد عوزه در بوته Capitulum) number in

(plant

*-0.342**0.7641.00تعداد دانه در عوزه

Seed number()in capitulum

**0.912**0.448**-0.4451.00تعداد دانه در بوته

Seed number()in plant

-0.237ns**0.777**0.812*-0.3791.00تعداد شاخه فرعي

Branch()number

*-0.368**0.922**0.932**0.501**0.8611.00

فاصله اولين شاخه فرعي از سطح خاك First branch( distance to

)soil

**0.463-0.136ns 0.192ns**0.460-0.160ns-0.199ns1.00وزن صد دانه Seed 100(

)Weight

0.033ns-0.031ns-0.027ns-0.023ns-0.052ns-0.018ns0.108ns1.00عملكرد دانه

)Seed yield(

-0.196ns-0.053ns-0.030ns-0.160ns0.093ns-0.22ns0.292ns**0.8471.00عملكرد بيولوژيك Biological(

)yield

-0.06ns0.311ns 0.259ns-0.062ns 0.129ns0.274ns0.077ns0.107ns0.008ns1.00شاخص برداشت Harvest(

)Index

ns،*و** به ترتيب نشاندهندة عدم اختالف معني دار، معني دار در سطح 5 درصد و معني دار در سطح 1 درصد مي باشد.Similar letters in each column shows non-significant difference according to Duncans Multiple Range Test

35


References منابع اجزاء و عملكرد بر بوته تراكم اثر .1382 پ زاده، احسان -1عملكرد و برخي ويژگيهاي رشد دو رقم گلرنگ در شرايط آب و هواي اصفهان. علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي. انتشارات

دانشگاه صنعتي اصفهان. سال هفتم. شماره اول. 129-1402- احمدي، م. ر. و اميدي، ا. ح. 1373. بررسي عملكرد دانه و تاثير مجله گلرنگ. وپاييزه بهاره ارقام روغن ميزان بر برداشت زمان

علوم كشاورزي ايران. 27)4(روي كاشت تاريخ اثر .1363 نورمحمدي. وق، اهدايي، ب -3علمي مجله گلرنگ. رقم دو زراعي ساير صفات و دانه عملكرد .9 شماره اهواز. چمران شهيد كشاورزي دانشكده كشاوري.

صفحات 28-42.4- باقري، م. 1374. اثرات تاريخ كاشت برعملكرد واجزاء عملكرد ارقام گلرنگ.پايان نامه كارشناسي ارشد-زراعت. دانشكده كشاورزي

دانشگاه صنعتي اصفهان.5- داوري، م، ر. 1382. بررسي تاثير روشها و تراكمهاي مختلف كاشت بر خصوصيات كمي و كيفي گلرنگ بهاره در استان مركزي. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه آزاداسالمي واحد خوراسگان

دانشكده تحصيالت تكميلي گروه كشاورزي.تاثير رقم وتراكم برعملكرد،اجزاء 6- زارعيات، ع. 1380. بررسي ارشد. كارشناسي نامه پايان گلرنگ. رشد وخصوصيات عملكرد

دانشگاه صنعتي اصفهان. دانشكده كشاورزي 7- سروري، الف.1382. مطالعه اثر تراكم بوته و رقم بر عملكرد و اجزاء عملكرد ارقام گلرنگ در منطقه جيرفت. پايان نامه كارشناسي

ارشد. دانشگاه آزاد اسالمي واحد جيرفت. 8- صمداني، ب، وف. دانشور فرزانگان.1370. بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملكرد وساير صفات زراعي ارقام گلرنگ پاييزه در منطقه

اصفهان. گزارش پژوهشي. دانشكده علوم دانشگاه اصفهان.9- قاسمي،م. 1377. بررسي اثر رقم و آرايش كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ تحت شرايط ديم. پايان نامه كارشناسي دانشكدة گرگان. طبيعي منابع و كشاورزي علوم دانشگاه ارشد.

علوم زراعي.10- مهدي نيكپور، ع. ر.1374. بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ در منطقه مشهد. پايان نامه كارشناسي

ارشد زراعت. دانشكدة كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد. 11- يزدي صمدي، ب. وس، عبدميشاني، 1369. اصالح نباتات

زراعي. انتشارات دانشگاه تهران. 12- Abel.G.H.1976.Effects of irrigation regimes,

planting date,nitrogen levels , and rowspacing on

safflower cultivars. Agron.J.68:448-451.

13- Alessi. 1974. Evulation of world collection

of safflower (Carthamus tinctorious) yield and

components and their relationship.Crop Sci. 14:799-

802.

14- Alessi, j., F.power, and D.C.zimmerman.1981.

Effects of seeding date and population on water use

efficiency and safflower yield. Agron.J.73:783-787.

15- Beg, A.1993. Status and potential of some

oilseed Crop Sin WANA region. Special study

Report. ICARDA, of some oilseed cropsin Aleppo,

Syria, 38p.

16- Frmp.G.1997. crop production practice Sin the

farming systems of Maragheh and Hashtrood

proviences of Iran ,Inpp. 52-63 , in farm resource

management program Annual report for 1995,

ICARDA, Aleppo , Syria.

17- Ghanavati, N.A and P.F Knowles. 1977.

Variation a mon of safflower. Cropsci.17: 14.18-

Hoag.B.K.,J.C.Zubriski,and G.N.Geiszler. 1968.

Effect of fertilizer treatment and row spacing on yield

quality and physiological response of safflower,

Agron.J.60: 198-200.

18- Leport, L., N.C,turner., S.L, Daries , and K.H.M,

Siddique. 2005. Variation in pod production and

abortion among chickpea cultivars under terminal

drought. Crop Sci. 24:236-246.

19- Nasr, H. G., N. kathud , and l. Tannir. 1978.

Effect of fertilization and population rate spacing

on safflower yield and other caracteristies. Agron.

J.70:683-684.

20- Toker, M., I.Cagiran. 1998. Assessment of

response to drought stress of chickpea stress

of chickpea Iines under rain fed conditions.

Turk.J.Agriculture and forestry.22:615-621.

36


Effect of Sowing Time and Plant Density on Seed Yield and Yield Components of winter Safflower in Kermanshah

Keivan Shams1, Alireza Pazoki2, Soheyl Kobraie3

Abstract

In order to investigate the effect of sowing time and plant density on yield and yield components of safflower

(Cultivar Flip 84 - 48c); a field experiment was carried out in 2005. The experimental design was factorial on

basis of randomized complete block design with four replications at farm of Dorood and Faraman (Kerman-

shah). There were two factors ; the Sowing time (T) in three levels (6; 21 November and 6 December) and the

planting density or Plant distance on planting rows(D) in three level (5 , 10 and 15 cm) were considered. The

results of experiment showed that there are significant differences at %1 level for sowing time and planting

density effects on plant height, number of branch per plant, distance between 1st branch to soil, number of

Capitulum per plant, number of seed per plant, biological yield and seed yield. Interaction effect of plant den-

sity and sowing time on the number of seed per Capitulum and the Capitulum per plant at %5 and number of

branch number per plant and seed and biological yield showed significant difference at %1. First sowing time

(6 November) showed maximum plant height(77.33 cm) , and increase in plat desity gained to maximum

amounth of this character (81.0 cm). Maximum and minimum amount of pod per plant coducted for (T1)

6 Desember (11.7) and 15 cm plant distance on rows (15.67). Interaction effects of experimental factors

showed that,T2D2 with 1266 Kg/ha and T3D3 with 364.5 Kg/ha had maximum and minimum amounts of

seed yield.Therefore conducted that increase in plant distance to 15 cm and earlier sowing time because of

increase in branch number per plant and Capitulum number per plant produced highest amount of seed per

plant and seed yield.

Keywords: Safflower, sowing time, planting density, seed yield, yield components

1- Islamic Azad University- Kermanshah branch2- Islamic Azad University. Shahr - e - Rey branch and the member of Young Researchers Club.3- Islamic Azad University-Kermanshah branch.

37

::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::

اثر كاربرد پتاسيم بر خواص كمي و توسعه ريشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرايط تنش خشکي

Effect of potassium application on quantitative characteristics and root penetration of corn, sorghum and millet under drought stress

سيد عليرضا ولدآبادي1 و حسين علي آبادي فراهاني2

چکيدهبه منظور بررسي اثر كاربرد پتاسيم در شرايط تنش خشكي بر خواص كمي و نفوذ ريشه در ذرت، سورگوم و ارزن، تحقيق حاضر در سال 1384 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي قزوين انجام گرفت. آزمايش مزرعه اي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با 3 تكرار اجرا گرديد. تيمارها شامل نوع گياه )ذرت، سورگوم و ارزن(، پتاسيم )كاربرد و عدم كاربرد( و دو سطح تنش خشكي كه آبياري در شرايط RWC < % 95 )شرايط بدون تنش خشكی( و آبياري در شرايط RWC = 70-60 )شرايط تنش شديد خشكي( بودند. نتايج نشان دادند كه عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه، وزن هزار دانه، روند پر شدن دانه و عمق نفوذ ريشه در شرايط تنش خشكي به شدت كاهش يافتند ولي كاربرد پتاسيم سبب گرديد تا اثرات سوء تنش خشكي بر صفات فوق كاهش و عمق نفوذ ريشه افزايش يابد. همچنين كاربرد پتاسيم در شرايط تنش شديد خشكي، سبب افزايش عملكرد كمي گرديد كه مي تواند گامي مهم در جهت استفاده بهينه

از آب در مناطق خشك باشد.

واژه های كليدي: پتاسيم، تنش خشكي، روند پرشدن دانه و عمق توسعه ريشه.

1- عضو هيات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد شهر قدس2- دانش آموخته كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسالمي واحد تاكستان

38


مقدمهدر گياهان رشد كننده محدود عوامل مهمترين از يكي خشكي سرتا سر جهان و شايع ترين تنش محيطي است كه تقريبا توليد 25% اراضي جهان را محدود ساخته است. كمبود آب از مهمترين مشكالت مناطق خشك و نيمه خشك مي باشد كه بر روي رشد و نمو گياهان اثر مي گذارد. كاهش مقدار آب قابل دسترس گياه منجر به تنش خشكي و بروز تغييرات نامناسب مرفولوژيك و فيزيولوژيك در گياه مي گردد. خسارت وارده به گياهان زراعي در اثر تنش هاي حرارتي، خشكي و شوري در سطح جهان گسترده تر مي باشد و تنش خشكی به منزله كمبود آب در گياه بوده و اين وضعيت هنگامی ايجاد می گردد كه ميزان تعرق از ميزان جذب آب تجاوز نمايد )هاشمي دزفولي و كوچكي، 1374; اسمي، 1376; بختياري، 1384; جنوبي و دانشيان، 1385 و حسني، 1384(. گياهان برای جذب آب منابع خاك وابسته به سيستم ريشه ای شان هستند. عمق ريشه و تراكم طول ريشه و هدايت هيدروليكی ريشه خصوصيات مهمی می باشند كه در ميان گونه های محصوالت متفاوت هستند. عمق ريشه با محيط رشد، قابليت دسترسی به مواد غذايی، دمای خاك، قابليت دسترسی به آب در اعماق و عمليات شخم متفاوت است. محصوالت يكساله معمواًل حداكثر عمق ريشه شان را در زمان گرده افشانی به دست می آورند (Aliabadi Farahani et al., 2008). از طرفي پتاسيم از عناصر غذائي اصلي گياه به شمار مي آيد و نقش حساسي را در گياه ايفا مي كند. حداقل 50 آنزيم گياهي به طور كامل و يا مقدار زيادي از فعاليتشان به پتاسيم بستگي دارد. از نقش هاي حياتي پتاسيم، نقش اسمزي اين عنصر در باال بردن كارايی مصرف آب در گياه است، به طوري كه در حضور مقدار كافي از پتاسيم، وظيفه سلول هاي روزنه كه باز و بسته شدن آنها با توجه به شرايط رطوبتي گياه است، به درستي صورت مي گيرد كه راندمان مصرف آب را باال مي برد. پتاسيم با تنظيم فشار اسمزي سلول هاي روزنه برگ، گياه را در شرايط كم آبي در برابر خشكي مقاوم مي سازد. در شرايط عدم حضور پتاسيم كافي و كمبود آب، روزنه ها به موقع بسته نشده و منجر به پژمردگي و پالسيدگي گياه مي گردد. اين اثر پتاسيم به لحاظ حفظ شرايط مناسب رطوبتي گياه و كاهش تراكم هورمون ABA در گياه مي باشد )ساالرديني و مجتهدي، 1367; ملكوتي، 1373; مارشنر، 1380 و شريفي عاشورآبادي، 1380(. پتاسيم سبب مي شود تا انتقال مواد فتوسنتزي به سمت برگها بيشتر شده و گياهاني كه كمبود پتاسيم

دارند اغلب داراي نيتروژن زيـاد و كمبود هيـدرات هاي كـربن هستند and Gelder) كه اين وضـعيت توليد ريشـه ها را كاهـش مي دهددادند ارزن نشان بر روي آزمايشي نتايج .(2006 ,gelder Van

كه تنش خشكي به شدت سبب كاهش تعداد ريشه هاي فرعي در اين گياه گرديد و عملكرد دانه در اين شرايط افت شديدي نسبت به شرايط بدون تنش داشت. ولي كاربرد پتاسيم تحت اين شرايط باعث گسترش ريشه گرديد و در نهايت عملكرد دانه را افزايش داد (Farooqi et al., 2004). نتايج بررسي هاي Howell و همكاران

)2001( حاكي از آن بود كه تنش خشكي سبب كاهش عملكرد دانه، طول ريشه، ارتفاع گياه، طول برگ، طول بالل و تعداد دانه در بالل گياه ذرت گرديد و كاربرد كود پتاسه در زمان كاشت، اثرات زيان آور تنش را در مرحله گلدهي به ميزان قابل مالحظه اي كاهش داد. در بررسی اثر تنش خشكی در سورگوم اين نتيجه حاصل شد كه اجزای عملكرد نظير تعداد كل دانه ها در بوته، تعداد دانه های بارور و وزن صد دانه نسبت به شاهد، كاهش نشان می دهد. دانه ها در دوره گلدهی شكل می گيرند و پوك بودن آنها نيز از همين دوره شروع Innes and Black,) شده و در جريان رشد آنها نيز ادامه می يابد2001). بنابراين كاربرد پتاسيم سبب مي گردد تا اثرات سوء تنش

خشكي بر صفات كمي و كيفي گياهان به واسطه افزايش انتقال مواد بازده افزايش يابد و سبب فتنوسنتزي و عمق نفوذ ريشه، كاهش مصرف آب در شرايط تنش خشكي گردد كه مي تواند گامي مهم در

جهت استفاده بهينه از آب در مناطق خشك باشد.

مواد و روش هااين بررسی در سال 1384 و در ايستگاه تحقيقات كشاورزي قزوين انجام گرفت. آزمايش مزرعه اي به صورت فاكتوريل در قالب طرح تيمارها شامل اجرا گرديد. تكرار با 3 بلوك هاي كامل تصادفي )كاربرد پتاسيم ،)C3 ارزن و C2 سورگوم ،C1 )ذرت گياه نوع آبياري كه خشكي تنش سطح دو و )K2 كاربرد عدم و K1

و )S1 تنش خشكی بدون )شرايط RWC < % 95 در شرايط آبياري در شرايط RWC = 70-60 )شرايط تنش شديد خشكي )RWC( اعمال تنش محتواي نسبي آب برگ بودند. معيار )S2

در نظر گرفته شد و زمان آبياري با توجه به اين شاخص مشخص گرديد. كرت هاي آزمايشي شامل 5 خط كشت با طول 10 متر و فاصله رديف هاي كشت 70 سانتيمتر بود. براي آزمايش از واريته

39


ارزن رقم و فيد اسپيد سورگوم رقم ،704 كراس سينگل ذرت نوتريفيد استفاده شد و كليه بذور نيز از موسسه اصالح نهال و بذر كرج تهيه گرديد. زمين مورد استفاده در سال قبل به صورت آيش بوده و عمليات تهيه زمين شامل شخم پاييزه و عمليات تكميلي در بهار بود. كود مصرفي شامل 200 كيلوگرم در هكتار كود پتاسيم در كيلوگرم مقادير200 كاشت، هنگام در كه K2O صورت به هكتار فسفات آمونيوم به همراه 150 كيلوگرم در هكتار كود اوره در اول بهار و نيز 150 كيلوگرم در هكتار كود اوره در مرحله شش برگي گياهان به خاك اضافه شد. براي تعيين ميزان آب نسبي از 10 برگ رسيده و جوان استفاده شد. بعد از جدا نمودن برگ ها از گياه بالفاصله نمونه ها در محيط آزمايشگاهي توسط ترازو )با دقت 0/001 گرم( توزين شدند )وزن تر( و سپس به مدت 24 ساعت در آب مقطر قرار گرفته و در اين مدت در محيط آزمايشگاهي با دماي تقريبي 22 درجه سانتي گراد نگهداري شده و دوباره توزين شدند )وزن اشباع( در نهايت برگ ها در آون به مدت 48 ساعت در دماي 75 درجه سانتي گراد نگهداري و سپس توزين شد )وزن خشك( و Diaz-Perez) از رابطه زير مقدار آب نسبي برگ محاسبه گرديد

(et al., 2006

وزن خشك برگ – وزن تر برگ

x100 وزن خشك برگ – وزن آماس شده برگ

در پايان دورة رشد جهت تعيين عملكرد بيولوژيك و عملكرد دانه از هركرت، دو خط از طرفين حذف و از ابتدا و انتهاي هر كرت نيم متر به عنوان حاشيه در نظر گرفته شد و سپس 10 نمونه انتخاب و نمونه ها در آون به مدت 48 ساعت و دماي 75 درجۀ سانتي گراد قرار گرفتند و بعد از توزين به كيلوگرم در هكتار تبديل شدند. جهت بررسي روند رشد دانه، از ابتداي گرده افشاني تا مرحله برداشت، هر پنج روز يكبار از هر كرت آزمايشي نمونه هايي به صورت تصادفي انتخاب و در آون به مدت 48 ساعت و دماي 75 درجۀ سانتي گراد قرار گرفتند و بعد از توزين روند رشد دانه در هر مرحله ارزيابي شد )Stocker, 1986(. براي بررسي عمق نفوذ ريشه در اين آزمايش از روش نمونه برداري از اعماق خاك استفاده گرديد. بدين صورت كه بعد از آبياري و رسيدن رطوبت خاك به حد طرفيت زراعي، با استفاده از يك لوله استوانه اي با ارتفاع يك متر و قطر 30 سانتيمتر

از با نفوذ ريشه ها به عمق بيشتر عمق نفوذ ريشه محاسبه شد. Newman,) گرفت انجام مرحله دو در برداري نمونه متر يك 1994). اطالعات حاصل از طريق برنامه آماري Mstat-c مورد

تجزيه و تحليل قرار گرفته و ميانگين ها از طريق آزمون چند دامنه Excel اي دانكن مقايسه شدند. رسم نمودارها نيز بوسيله نرم افزار

صورت گرفت.

نتايج و بحثعملکرد بيولوژيکي

اثر سطوح تنش و پتاسيم در سطح 1 درصد و نوع گياه در سطح .)1- )جدول گرديدند دار معني بيولوژيكي عملكرد بر درصد 5منفي تاثير داري معني به طور بيولوژيكي بر عملكرد تنش بروز گذاشت و كاربرد پتاسيم، كاهش عملكرد را در شرايط تنش تعديل نمود، به طوريكه عملكرد از 1/17 كيلوگرم در مترمربع به 1/74 كيلوگرم در مترمربع رسيد. معني دار شدن اثر متقابل كود، نوع گياه و تنش )جدول -1( نيز نشان از وابستگي تيمارها به يكديگر در ارتباط با عملكرد بيولوژيكي دارد. باالترين عملكرد در ذرت و ارزن )جدول مشاهده شد پتاسيم كاربرد و رطوبتي مطلوب شرايط در -2(. با تنش كمبود آب، فتوسنتز تا حد نقطه جبرانی كاهش پيدا می كند. تنش آب به طور مستقيم بر واكنش های بيو شيميايی مؤثر بوده و به طور غير مستقيم ورود CO2 را به داخل روزنه ها كاهش می دهد، اين روزنه ها به علت تنش بسته می شوند. تنش آب، انتقال مواد فتوسنتری را نيز تحت تأثير قرار می دهد و موجب اشباع برگ ها از اين مواد شده كه خود بر محدود شدن فتوسنتز تأثير خواهد گذاشت. تنش آب از طريق كاهش سطح برگ، بسته شدن روزنه ها و كاهش فعاليت های سيستم پروتوپالسمی موجب محدود شدن فتوسنتز می گردد. همچنين با تنش آب در گياهان جابجايی تركيبات آلی به مقدار زيادی كاهش می يابد، نحوه انتقال مواد نيز تغيير می كند. كاهش انتقال مواد توليدی در برگ ها يكی از عوامل تقليل فتوسنتز در گياهان تحت تنش آب مي باشد. كمبود رطوبت همچنين باعث كاهش سطح برگ شده و ريزش برگ ها را تسريع كرده كه خود باعث كاهش توليد گياه می گردد. تنش شديد می تواند منجر به بسته شدن روزنه ها گردد. اين امر جذب CO2 و توليد ماده خشك را كاهش می دهد. پتاسيم با تنظيم فشار اسمزي برابر خشكي سلولهاي روزنه برگ، گياه را در شرايط كم آبي در مقاوم مي سازد. شيراني راد و همكاران )1379( در تحقيقات خود بر

40


روي گندم شان دادند كه تنش خشكي به شدت عملكرد بيولوژيك اين گياه را كاهش داد. همچنين Daneshian و همكاران )2006( تأثير تنش خشكي بر ژنوتيپ هاي مختلف سويا را مورد بررسي قرار دادند و نتايج به دست آمده نشان داد كه تنش سبب كاهش

عملكرد گرديد.

عملکرد دانهاثر نوع گياه بر عملكرد دانه در سطح 1 درصد و سطوح تنش و پتاسيم در سطح 5 درصد بر عملكرد دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. تنش بر عملكرد دانه به طور معني داري تاثير منفي گذاشت و ذرت دانه عملكرد دار معني افزايش باعث پتاسيم مصرف و سورگوم گرديد )جدول -2(. اثر متقابل تنش و پتاسيم بر عملكرد از دانه در سطح 5 درصد معني دار گرديد )جدول -1( كه نشان پتاسيم تاثير به يكديگر دارد، يعني نحوه اين دو عامل وابستگي با تنش شرايط در دارد. بستگي تنش سطح به دانه عملكرد بر مصرف پتاسيم ميزان كاهش عملكرد دانه ذرت نسبت به شاهد از 32 درصد به 20 درصد تقليل يافت كه اين مقدار در سورگوم از 20 درصد به 10 درصد رسيد، يعني در هر دو گياه عملكرد 10-15 درصد بهبود يافت. از طرفي معني دار شدن اثر متقابل پتاسيم و نوع گياه بر عملكرد دانه، نشان دهنده عكس العمل متفاوت ذرت و سورگوم نسبت به پتاسيم است. تعداد دانه در واحد زايشی گياه و وزن هر دانه، تابع فرايند فيزيولوژيك رشد و نمو گياه هستند و اندازه نهايی دانه به ميزان زيادی تحت شرايط محيطی مختلف، متغير است. اثر تنش خشكی در مرحله پر شدن دانه ها بسيار بارز است، چون عملكرد بستگي زيادي به وزن هر دانه دارد، كه اين مستلزم تجمع مواد فتوسنتزی در دانه ها می باشد. تنش خشكی انتقال مواد غذايی را به دانه ها كاهش می دهد و با توجه به اين كه خشكی رسيدن دانه ها را تسريع می نمايد، اين عكس العمل عالوه بر كاهش فتوسنتز به نقصان عملكرد هم كمك می كند. وزن هزار دانه به ميزان هيدرات كربن ذخيره شده در شروع پر شدن دانه و ژنوتيپ گياه بستگی دارد و تنش خشكی و كمبود عناصر غذايی موجود در خاك، در شروع پر شدن دانه ها نيز باعث كاهش وزن دانه ها می شوند. Stward )2006( در تحقيقات خود نتيجه گرفت كه مصرف پتاسيم در شرايط تنش بر روي عملكرد دانه اثر مثبتي سورگوم، آبياری كه داد نشان )1989( Mina و Katal داشت.

پيری برگ ها را به تأخير می اندازد و بنابراين در مراحل آخر رشد و پرشدن دانه باعث افزايش دوام سطح برگ می گردد كه منجر به افزايش وزن دانه می شود. از طرف ديگر اعمال تنش خشكی در مرحله پر شدن دانه تا تغيير رنگ آن باعث كاهش وزن دانه و در

نتيجه كاهش اندازه مخزن می شود.

وزن هزار دانهاثر سطوح تنش و نوع گياه در سطح 1 درصد و پتاسيم در سطح 5 درصد بر وزن هزار دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. اثر متقابل تنش و نوع گياه در سطح 1 درصد، اثر متقابل پتاسيم و نوع گياه در سطح 5 درصد، اثر متقابل پتاسيم و تنش در سطح 1 درصد و اثر متقابل تنش، پتاسيم و نوع گياه در سطح 1 درصد بر وزن هزار دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. تنش های محيطی از طريق ايجاد محدوديت در تأمين مواد فتوسنتزی الزم برای پر كردن دانه ها، تعداد دانه را تحت تأثير قرار می دهند. افزايش توليد كربوهيدرات ها، تنها زمانی در ازدياد عملكرد سهيم است كه ظرفيت ذخيره ای كل گياه كافی باشد و يك منبع مصرف كننده كافی الزم است تا از هيدرات های كربن مازاد استفاده كند. به طور كلی عواملی كه اثر می گذارند، دانه تعداد بر اوايل فصل رخ می دهند عمدتًا در در حالی كه اندازه دانه، تحت تأثير عواملی كه بعد از گرده افشانی عمل می كنند، قرار می گيرد. بين تجمع ماده خشك در گياه و ماده تجمع ميزان چه هر و دارد وجود نزديكی ارتباط دانه وزن خشك در گياه بيشتر باشد، تعداد دانه و پر شدن آنها بهتر صورت می گيرد. پتاسيم نقش بسيار مهمي در نقل و انتقال قند از طريق آوند آبكش دارد كه با حضور آن قند توليد شده در فرآيند فتوسنتز، در آوند آبكش و به ساير اندامها و برگها منتقل مي گردد و رشد پتاسيم كاربرد تنش شرايط در بنابراين كند. مي تضمين را آنها )1998( Kok .تاثير بسيار مثبتي در افزايش وزن هزار دانه داشتنشان داد كه با كاربرد پتاسيم در شرايط تنش وزن هزار دانه تا 15

درصد افزايش يافت.

روند پر شدن دانهبررسي روند رشد دانه ذرت و سورگوم نشان داد كه تنش بر نحوه و سرعت رشد دانه اثر گذاشت. نمودارهاي 1 و 2 اين ويژگي را نشان مي دهند و همانگونه كه مشاهده مي شود، در شرايط رطوبتي مناسب 15-10 روز بعد از گرده افشاني، رشد خطي دانه آغاز مي شود. به نظر

41


مي رسد در طي اين مدت، دانه در حال تجمع سلولي و ايجاد فضا براي تجمع ماده خشك در دانه است و به همين علت در 10-15 روز اول رشد دانه و افزايش وزن، قابل توجه نيست. رشد خطي با گذشت 15 روز از گرده افشاني، آغاز شد و تا 50-45 روز بعد از گرده افشاني ادامه يافت. اثر تنش بر روند رشد دانه از دو طريق اعمال شد، از يك طرف آغاز رشد خطي دانه به تاخير افتاد بطوريكه 20-15 روز بعد از گرده افشاني، اين روند آغاز شد و از طرف ديگر، سرعت رشد خطي نيز كندتر گرديد. نتايج در مورد سورگوم نيز تا حدي مشابه به ذرت است. در سورگوم دوره پر شدن دانه كوتاهتر از ذرت بوده و حدود 30-25 روز است در صورتيكه در ذرت اين دوره 45-35 روز مي باشد. علت تاخير در شروع رشد خطي دانه در شرايط تنش شايد مربوط به كمبود مواد فتوسنتزي باشد. به طور معمول بيشتر گياهان، مواد فتوسنتزی بيشتری را در ابتدای فصل به نسبت نيازهای دوران رشد رويشی توليد می كنند. مواد فتوسنتزی زيادی همراه با تعدادی از مواد غذايی متحرك مثل نيتروژن كه جذب شدند، در اندام های ذخيره مثل ساقه، برگ و ريشه ظاهر می شوند. در طول اواخر دوره پر شدن دانه، مخصوصاً زمانی كه گياهان تحت تنش واقع می شوند، اين مواد غذايی به دانه ها انتقال مجدد می شود. اين يك راه حل می بيشتر شرايط تحت بيشترگياهان در به خشكی تحمل خوب باشد. البته انتقال مجدد در گياهانی مثل آفتابگردان و ذرت بيش از اندازه مي باشد و ساقه های ضعيف نمی توانند خوشه سنگين را حفظ كنند، در نتيجه مشكالتی را به وجود می آورد. گلدهی، حساس ترين مرحله رشد به تنش خشكی می باشد و هر تنشی در طول آن دوره عملكرد را به طور معنی داری كاهش می دهد. به طور مشابه يك تنش متوسط، ممكن است سطح فتوسنتز را پايين آورد اما ممكن است تا پر شدن دانه به وسيله انتقال مجدد مواد فتوسنتزی استخراج شده ادامه يابد. در بررسی شيراني راد )1379(، حساس ترين مرحله رشد گياه كلزا به كمبود آب، مرحله گلدهی و پر شدن دانه گزارش شده است. در آزمايشات Hang و Gilliland )1991( در آمريكا، تأثير مصرف آب در مرحله گلدهی و گرده افشانی بهترگزارش شده است، به طوری كه حساس ترين مرحله به تنش آبی پس از گلدهی

بيان شده است.

عمق نفوذ ريشهاثر پتاسيم بر عمق نفوذ ريشه در سطح 1 درصد و سطوح تنش و

نوع گياه در سطح 5 درصد بر عمق نفوذ ريشه معني دار گرديدند به طور پتاسيم نشان مي دهد كه بررسي ريشه ها )جدول -1(. اثر مي گذارد و بيشترين معني داري بر روي عمق توسعه ريشه عمق نفوذ ريشه در شرايط تنش و كاربرد پتاسيم در ارزن مشاهده شد )جدول-2(. اثر متقابل نوع گياه و پتاسيم بر عمق نفوذ ريشه نيز تفاوت معني داري را نشان داد كه نشان از عكس العمل متفاوت گياهان به كاربرد پتاسيم دارد. پتاسيم نفوذ ريشه را افزايش داده و از اين طريق بر تداوم جذب عناصر غذايي و آب اثر مي گذارد كه نتيجه آن افزايش عملكرد بيولوژيكي و دانه خواهد بود كه بيشترين عمق نفوذ ريشه در ارزن مشاهده شد. گياهان برای جذب آب منابع خاك، وابسته به سيستم ريشه ای شان هستند و محصوالت يكساله معمواًل ماكزيمم عمق ريشه شان را در زمان گرده افشانی به دست می آورند. تراكم ريشه، طول ريشه ها در يك واحد حجم از پروفيل خاك است و هدايت هيدروليكی ريشه، مقدار آب استخراج شده در مناطق طول ريشه را نشان می دهد. تحقيقات نشان دادند كه رشد يابد افزايش می از تنش به ساقه، در خالل و پس ريشه نسبت اثر تنش در ميزان رشد ريشه به طوری كه .)Slatyer, 1997(خشكی، تدريجًا كاهش يافته و در بعضی موارد، افزايش طول ريشه و كوچكي، 1376(. )سرمدنيا متوقف می شود از رشد ساقه قبل نتايج ماياكی و همكاران )1976( نشان داد كه تنش بر رشد طولی و وزن خشك ريشه به اندازه رشد طولی ساقه و وزن خشك تاج گياه و سطح برگ اثر نگذاشت. ريشه های گياه به مناطقی از خاك كه رطوبت كافی داشت در حال گسترش بودند و در نتيجه اين امر

رشد طولی آنها چندان كاهش نيافت.مشابه، شرايط در كه داد نشان پژوهش اين نتايج كلي طور به مصرف پتاسيم مي تواند عملكرد بيولوژيكي و دانه را افزايش داده تنها آزمايش اين آنجاييكه در از را گسترش دهد. و عمق ريشه عمق ريشه بررسي شد، پيشنهاد مي شود كه اثر پتاسيم بر روي

ريشه هاي ثانويه و پراكنش افقي آنها مطالعه شود.

42


جدول 1- ميانگين مربعات صفات مورد بررسي Table 1- Mean squares of determined traits

ميانگين مربعات MeanSquares

عملكرد بيولوژيكيBiological Yield

عمق نفوذ ريشه Depth of Root

Penetration

درجه آزاديDf

منابع تغييراتV.O.S

تكرار2 0/038311/41Replication

تنش خشكي1* 598/05** 0/348Drought Stress

نوع گياه2* 701/406* 0/206Crop Plant

پتاسيم1** 712/316**0/324Potassium

0/296 **632/011 *2تنش × نوع گياه

Stress × CropPlant

0/513 **281/042نوع گياه × پتاسيم Crop Plant ×

Potassium

تنش × پتاسيم203/0081* 0/189Stress × Potassium

0/301 **531/106 *2

تنش × نوع گياه × پتاسيم

Stress × CropPlant × Potassium

خطا0/01637/08422Error

13/27/11CV )%( ضريب تغييراتبه ترتيب معني دار در سطح 1 و 5 درصد * و **

** and *: Significant at 1% and 5% levels respectively.

43


ه يش

ذ رنفو

ق عم

و كي

وژييول

د بكر

عملي

هاين

انگ مي

سهقاي

- مل 2

جدو

Tabl

e 2-

Mea

ns c

ompa

rison

of b

iolo

gica

l yie

ld a

nd d

epth

of r

oot p

enet

ratio

n S2

K2C

3S1

K2C

3S2

K1C

3S1

K1C

3S2

K2C

2S1

K2C

2S2

K1C

2S1

K1C

2S2

K2C

1S1

K2C

1S2

K1C

1S1

K1C

1Tr

eatm

ent

مارتي

1/49

f1/

82 c

1/34

h1/

83 c

1/58

e1/

87 b

1/29

h1/

81 c

1/73

d1/

96 a

1/41

g1/

89 b

Bio

logi

cal Y

ield

(kg/

m2)

كردعمل

كيوژي

يولب

134/

75 a

118/

5 c

b 126/

2511

3/75

e10

8/25

f98

/25

g11

6/25

d11

1/25

e99

/75

g10

7/25

f10

2/5

g96

/25

gde

pth

of ro

ot

(pen

etra

tion

(cm

فوذق ن

عمشه

ريد.

اشني ب

ر مي دا

معنف

تال اخ

اقدد ف

ستنك ه

شترف م

حرك

ي يدارا

ل داق

ه حي ك

هاين

نگيميا

ف ردي

هر در

Mea

ns w

ithin

the

sam

e ro

w a

nd fa

ctor

s, fo

llow

ed b

y th

e sa

me

lette

r are

not

sign

ifica

ntly

diff

eren

ce

44


جدول 3- ميانگين مربعات صفات مورد بررسيTable 3- Mean squares of determined traits

ميانگين مربعاتSquares Mean

عملكرد دانهgrain Yield

وزن هزار دانه Kernel

Thousand

Weight

درجه آزاديdf

منابع تغييراتV.O.S

2/394429/2122تكرار

Replication

1/795 * 731/637 **1تنش خشكي

Drought Stress

9/312**2786/012 **2نوع گياه

Crop Plant

2/086*603/916 *1پتاسيم

Potassium

3/318**831/518 **2تنش × نوع گياه

Stress × CropPlant

4/916 **486/314 *2نوع گياه × پتاسيم Crop Plant ×

Potassium

3/924 **918/417 **1تنش × پتاسيم

Stress ×Potassium

1/932 *791/294 **2

تنش × نوع گياه × پتاسيم

Stress × Crop Plant ×

Potassium

0/58645/01922خطا

Error

10/711/6ضريب تغييرات )%(

CV

*,** به ترتيب معني دار در سطح 1 و 5 درصد** and *: Significant at 1% and 5% levels respectively.

45


دانهزار

ن ه وز

ه و دان

كردعمل

ي ها

ينانگ

ميسه

قاي- م

ل 4جدو

Ta

ble

4- M

eans

com

paris

on o

f see

d yi

eld

and

kern

el th

ousa

nd w

eigh

t

S2K

2C2

S1K

2C2

S2K

1C2

S1K

1C2

S2K

2C1

S1K

2C1

S2K

1C1

S1K

1C1

Trea

tmen

tمار

تي

2/15 f

2/3

6 e

1/75 g

1/9

8 f

5/633

c

7/456

a

4/783

d

7/028

bgr

ain

Yie

ld

(t/h

a)

كردعمل

دانه

41/5

f 45

/75 e

32

/25 g

39

/79 f

17

1/75 c

21

7/75 a

15

6/25 d

18

3/5 b

K

erne

l Tho

usan

d

Wei

ght (

g)

زارن ه

وز

دانهد.

اشني ب

ر مي دا

معنف

تال اخ

اقدد ف

ستنك ه

شترف م

حرك

ي يدارا

ل داق

ه حي ك

هاين

نگيميا

ف ردي

هر در

Mea

ns w

ithin

the

sam

e ro

w a

nd fa

ctor

s, fo

llow

ed b

y th

e sa

me

lette

r are

not

sign

ifica

ntly

diff

eren

ce

46


شكل 1- روند رشد دانه ذرتFigure 1- Kernel growth rate of corn

شكل 2- روند رشد دانه سورگومFigure 2- Kernel growth rate of sorghum

47


References فهرست منابع1- اسمي، ر. 1376. تاثير تنش خشكي بر عملكرد، اجزاي عملكرد و ساير خصوصيات زراعي دو رقم گلرنگ بهاره در منطقه اصفهان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه آزاد اسالمي واحد خوراسگان.

ص 13.2- بختياري، م. 1384. بررسي عملكرد، اجزاي آن و شاخص هاي ارشد. كارشناسي نامه پايان دماوند. ديم شرايط در گلرنگ رشد

دانشگاه آزاد اسالمي واحد ورامين. ص 99-93.3- جنوبي، پ. و ج.، دانشيان. 1385. تاثيركاربرد فسفر بر خصوصيات علمی فصلنامه خشكي. تنش شرايط در سويا زراعي و رويشي

پژوهشی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تاكستان. جلد 1. شماره 1.زني جوانه خصوصيات بر آبي تنش اثر .1384 ع. حسني، -4بذر گياه ريحان. فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران.

جلد21. شماره 4. ص 30-17. 5- ساالرديني، ع.، و م.، مجتهدي. 1367. اصول تغذيه گياه. مركز

نشر دانشگاه تهران. ص 67-54. 6- سرمدنيا، غ. و ع، كوچكي. 1369. فيزيولوژي گياهان زراعي.

انتشارات دانشگاه تهران. ص 45- 73.و آلي كودهاي تاثير بررسي .1380 ا. شريفي عاشورآبادي، -7دارويي و گياهان تحقيقات رازيانه. فصلنامه بر عملكرد شيميايي

معطر ايران. جلد7. شماره انتشار: 256 – 1380. ص 26-1. 8- شيراني راد، ا. ح. 1379. بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بوته نامۀ كارشناسي پايان بر روند رشد و صفات زراعي دو رقم كلزا.

ارشد زراعت. دانشگاه تربيت مدرس تهران.9- شيراني راد، ا.، هاشمي دزفولي، ا.، و ع.،عليزاده. 1379. بررسي تنش و فسفر آربوسكوالر، سيكوالر و ميكوريز هاي قارچ اثر خشكي بر كارآيي جذب عناصر غذايي در گياه گندم. نشريه نهال

و بذر، جلد 16.10- مارشنر، ه. 1380. تغذيه معدني گياهان عالي.مترجم خلدبرين. بهمن، اسالم زاده. طاهره، جلد اول. انتشارات دانشگاه شيراز. ص

.47-41خشك. مناطق خاكهاي حاصلخيزي .1373 ج. ملكوتي، -11

انتشارات دانشگاه تربيت مدرس. ص 494.عملكرد افزايش .1374 كوچكي.، ع، و ا دزفولي، هاشمي -12

گياهان زراعي. جهاد دانشگاهي دانشگاه مشهد. ص 27-23.

13- Aliabadi Farahani, H., Lebaschi, M. H.,

Shiranirad. A. H., Valadabadi, A. R. and Daneshian,

J. 2008. Effects of arbuscular mycorrhizal fungi,

different levels of phosphorus and drought stress

on water use efficiency, relative water content and

proline accumulation rate of Coriander (Coriandrum

sativum L.). Journal of Medicinal Plants Research, 2

(6): 125-131.

14- Daneshian, J., Shirani Rad, A. H., Ghalebi, S.,

Jonoubi, P., and Masoud Sinaki, J. 2006. Water deficit

stress at pod formation stage of soybean (Glycine

max L. (merr.)) for selecting of drought tolerant

genotypes. The First International Conference on

the Theory and Practices in Biological Water Saving

(ICTPB) 21- 25 May 2006, Beijing, China. pp: 85.

15- Diaz-Perez, J.C., Shackel, K.A. and Sutter, E.G.,

2006. Relative water content. Annals of Botany,

97(1): 85 96.

16- Farooqi, A. A., Bssreeramu, Kh. and Sriniva, S.

2004. Cultivation of spice crops. Universities Press.

pp: 128-148.

17- Gelder, H. V. and Van gelder, H. H. M. 1988.

Influence of potassium fertilizer application level

on oil production and quality in Mentha Piperita L.

Applied- plant scence. 2:2,68-71.

18- Hang, A. N. and Gilliland, G. C. 1991. Water

requirement for winter rapeseed in central Washington.

In: McGregor, D. I. Proceeding of the English

International Rapeseed Congress, Saskatoon, Canada.

Organizing Committee, Sakaton, pp: 1235- 1240.

19- Howell, T. A., Yazar, A., Schneider, A. D., Duser,

D. A. and Copeland, K. S. 1995. Yield and water

use efficiency of corn in response to lepa irrigation.

Transacation of the ASAE 38(6): 1737-1747.

20- Innes, P. and Black, W. 1981. The effect of drought

on water use and yield of two sorghum genotypes. J.

Agri. Sci., 96: 603-610.

48


21- Katal, N. W. S. and Mina, G. P. 1989. Effect of

row spacing nitrogen and irrigation on seed yield,

oil and water requirement of sorghum. Field Crop

Abc.11:11-13.

22- Kok, B. 1998. Procedure for estimating ratio of

live to dead dry matter in root core samples. Crop

Science. 58: 128-132.

23- Mayaki, W. and Stone, L. R. 1976. Interactings

between agricultural practice and earthwarm. Crop

Science.16:22-27.

24- Newman, E.I. 1994. Relationship between root

growth of flax and water potential. New Phytologist.

65: 273-283.

25- Slatyer, R. O. 1997. Plant water relations.

Academic Press, New York.

26- Stocker, O. 1986. Physiological and morphological

changes in plant due to water deficiency. Agronomy

Journal. 75: 03-74.

27- Steward, F.C. 2006. Plant physiology VOL-IX:

Water and solution in plants. Academic press. Inc.

Florida. pp: 347.

49


Effect of potassium application on quantitative characteristics and root penetration of corn, sorghum and millet under drought stress

Sayed Alireza Valadabadi1 and Hossein Aliabadi Farahani2

Abstract

In order to evaluate the effect of potassium application under drought stress on quantitative characteristics and

root penetration of corn, sorghum and millet, this research was conducted at Iran in 2005. The experimental

design was a factorial on the of basis completely randomized block design with three replicates. The factors

studied were application and non-application of potassium (0 and 200 kg/ha), crop plants (corn, sorghum

and millet) and irrigation. Irrigation was evaluated under RWC < 95% (non-drought stress conditions) and

irrigation under RWC= 60-70% (drought stress conditions). We noticed, however K fertilizer significantly

increased the kernel growth rate, root penetration, kernel yield, biological yield and kernel thousand weights

of plants. Although the non-drought stress treatment significantly increased upon characteristics and highest

root penetration of corn was achieved under this conditions, while the highest roots penetration of sorghum

and millet were achieved under the drought stress conditions. K application was reduced the damaging effects

of drought stress and significantly increased depth of root penetration under the drought stress conditions

whole of plants. Findings may consider farmers and agricultural researches to consider carefully on huge

among of soil potassium with interaction to water restriction as a challenge in environmental issues.

Key words: drought stress, kernel growth rate, potassium and root penetration.

1- Islamic Azad University of Shahr-E-Qods branch, Iran.2- Islamic Azad University of Takestan branch, Iran.

51

::: سنتز مشتق کلرو دي آلکیل آمینو تري آزین به عنوان یك علف کش پر مصرف در گیاهان ذرت... :::

سنتز مشتق كلرو دي آلکيل آمينو تري آزين به عنوان يک علف كش پر مصرف در گياهان ذرت، نيشکر و آناناس با كارايي و خلوص باال

Synthesize with high yield and purity of Chloro dialkylamino s-Triazine as a high usage Herbicide for Corn ,Sugar Cane and Pineapple plants

عباس احمدي1

چکيدهمشتق كلرو دي آلكيل آمينو تري آزين با نام تجارتي آترازين يكي از مهمترين مشتقات خانواده علف كشهاي تري آزيني مي باشد. اين ماده داراي تاثير علف كشي باال و سميت كم براي انسان بوده و براي گياهاني نظير ذرت، نيشكر و آناناس بسيار مناسب است. ماده فوق قبال درون حاللهاي آلي نظير كلرو بنزن، دي اكسان، استون و.... تهيه شده ولي در اين تحقيق با كارايي باالتري نسبت به روش هاي قبلي و درون حالل آب سنتز گرديد. در نتيجه مشكالت زيست محيطي ناشي از كاربرد حالل هاي آلي نيز با اين روش، حذف شده و حالل آب جايگزين مي گردد. در اين روش با استفاده از امولسيفاير مناسب، ماده اوليه سيانوريك كلرايد درون حالل آب حل شده و با

مشتقات آميني واكنش مي دهد و علف كش مذكور را با كارايي 95% و خلوص 94% بد ست مي دهد.

واژه هاي كليدي: مشتق كلرو دي آلكيل آمينو تري آزين، علف كش هاي تري آزيني، حاللهاي آلي، گياهان ذرت، نيشكر و آناناس، حالل آب.

1- دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج

52


مقدمهآترازين با نام شيميائي 2- كلرو- 4- اتيل آمينو- 6- ايزوپروپيل آمينو 1 و3 و 5- تري آزين يكي از علف كشهاي قوي بوده كه براي مبارزه با علفهاي هرز اكثر مزارع ومحصوالت كشاورزي بكار از مهمترين مشتقات اين سم يكي )2000 ,Worthing( ميرود علف تاثير داراي كه است آزيني تري هاي كش علف خانواده براي سميت )ميزان بوده انسان براي كم سميت و باال كشي موش نر صحرائي 1750 ميلي گرم بر كيلوگرم وزن بدن حيوان است( و براي گياهاني نظير ذرت، نيشكر و آناناس بسيار مناسب هرز هاي علف , كشي علف خاصيت بر عالوه ماده اين است. از نيز ميشوند ايجاد گياه روي بر سمپاشي از پس كه را بذري تا اسيدي آترازين در محيطهاي .)1960,Ashley( برد بين مي چندين براي انبار در و بوده ثبات داراي خنثي و ضعيف قليايي سال قابل ذخيره سازي است ولي در محيط هاي اسيدي وحرارت شود مي هيدروليز فعال غير هيدروكسي مشتقات به باال هاي

.)1988,Ikonen ,1969,Bykhovskaya(انكه شرط به ميوه باغات در هرز هاي علف دفع براي آترازين 1000 در كيلو 10 نسبت به نباشد جوانتر ساله 4 از ها درخت ليتر آب در هكتار مصرف دارد. تاثير اين ماده و مقدار مصرف آن در باغات مو و مزارع ذرت مانند سيمازين )يكي ديگر از مشتقات اگر كه تفاوت اين با است آزيني( تري هاي علف كش خانواده عمليات سمپاشي به علت كارهاي بهاره كشاورزان چند هفته اي به تعويق افتد، اشكالي ايجاد نخواهد كرد. مثاًل در مورد ذرت مي توان دو تا سه هفته پس از سبز شدن ذرت )كه در اين موقع علف هاي

هرز چند برگه است( عمل سمپاشي را انجام ب كار برد. )1992 ,Barbieri(

اين ماده در خاك و روي برگ مصرف مي شود و اصواًل از طريق نيز وارد گياه از طريق برگ تاحدودي ريشه جذب مي شود ولي مي گردد و از طريق آوندهاي چوبي در نواحي مريستمي و برگها جمع

مي شود )nikov’Mel,1961(. در فتوسنتز و عمل ساير آنزيم ها دخالت مي كند و معمواًل قبل و پس از رويش علفهاي هرز، آنها را از حدود چهار برگي از بين مي برد و در محصوالتي از قبيل ذرت ,Frank( باغات و چمنكاري ها بكار مي رود. آناناس، و نيشكر، عمومي علفكش عنوان به نيز زراعي غير اراضي در )1987

ريز، سويا، دانه از سبزيجات و غالت بسياري البته دارد. مصرف

اين علفكش حساسيت دارند. مقدار به سيب زميني و چغندر قند مصرفش از 1/2تا 4 كيلو گرم در هكتار به عنوان علفكش انتخابي باشد به عنوان علفكش عمومي مي 10 كيلو در هكتار – و 50

.)1970,Fischer(آترازين درگياهان مقاوم بسرعت به هيدروكسي آترازين و مشتقات آمينو اسيد تبديل مي شود كه هيدروكسي آترازين نيز دوباره تجزيه مي گردد و نيمه عمر آن 6 تا 10 هفته است كه در نواحي خشك و بيولوژيكي فعاليت براي كه شرايطي و سرد و خشك نيمه و

شيميائي مناسب نباشد، دوام بيشتري را نيز نشان مي دهد.علف كش فوق تا بحال در داخل كشور سنتز نگرديده ولي در خارج از كشور از طريق روش هاي متعددي ساخته شده است كه در آنها با استفاده از ماده اوليه سيانوريك كلرايد در يك حالل آلي مناسب نظير: زايلين، استون و كلروبنزن )اساس اختالف روش هاي مختلف( و مواد اوليه اتيل و ايزوپروپيل آمين و نيز كنترل pH نهائي، محصول

بدست مي آيد. اين روش ها به شرح ذيل مي باشند:(Gysin,1959,1960,1963,Harris,1969,Tandon ,1970,Koji,

,1960Koopman ,1958,Rohr ,1969,Rufener) 1971.

اتيل آمين و از 1– در اين روش از طريق اضافه كردن محلولي ايزوپروپيل آمين به سيانوريك كلرايد و كنترل pH در كمتر از 9.

5، آترازين تهيه مي شود.2– در اين روش سيانوريك كلرايـد را با آمـين هاي مربوطه در زايلين و در دماي 140- 160 درجه سانتي گراد واكنش حالل

مي دهيم تا محلول نهائي بدست آيد.3– در اين روش از طريق اضافه كردن آمين ها به سوسپانسيوني از 5o در حالل استون، محصول نهائي

C سيانوريك كلرايد در دمايبه دست مي آيد.

4 – در اين روش سيانوريك كلرايد در حالل استون با اتيل آمين در دماي20o – واكنش داده و سپس با ايزوپروپيل آمين در دماي

C 10- تا20oC واكنش مي دهد تا محصول نهائي را ايجاد نمايد.

5– در اين روش, از طريق اضافه نمودن آلكيل آمين وباز مناسب به يك محلول از سيانوريك كلرايد در يك حالل آلي غير محلول در آب )كلروبنزن( و با كنترل pH، محصول را تهيه مي كنند. يك كلر در pH = 6-8 جانشين مي شود و دومين كلر توسط آلكيل آمين ديگر در pH = 8.5-9 جانشين مي شود كه براي اين منظور

از يك pH متر مناسب استفاده مي شود.

53


البته با توجه به مشكالت زيست محيطي حاصل از كاربرد حالل هاي آلي و نيز مضرات فراوان اين مواد شيميائي، روش هاي فوق داراي محدوديت خواهند بود و به همين جهت در روش به كار برده شده در اين تحقيق، سعي شد كه اين مشكالت رفع شده و تاثير نامطلوب نيز در خلوص وكارايي ايجاد نگردد كه اين امر با توجه به عدم انحالل ماده اوليه سيانوريك كلرايد در حالل آب مشكل بود لذا با به كار بردن يك امولسيفاير مناسب، اين مشكل انحالليت نيز برطرف گرديده و

كارايي و خلوص نيز نسبت به روش هاي قبلي بهتر نيز شد.

مواد و روش هامواد شيميائي و دستگاهها

كليه مواد شيميائي مورد مصرف در اين مقاله از شركت شيميائي با شيميائي مواد ذوب نقطه شدند. خريداري )Merck( مرك (UK) ,9100 Electrothermal استفاده از دستگاه نقطه ذوب Perkin نيز با استفاده از دستگاه مدل CHN به دست آمد. طيف

Analyzer CHN Elmer (Model 2400) بدست آمد.

سنتز تركيب مورد نظردر يك بالون 10 ليتري مقدار 460 گرم سيانوريك كلرايد، 6250 ميلي ليتر حالل آب و مقدار 12 گرم از امولسيفاير ريخته و خوب هم زده شد. سپس مقدار 160 گرم اتيل آمين و 150 گرم ايزوپروپيل آمين را به مخلوط واكنش افزوده و خوب به هم زده شد. مخلوط را به مدت 1 ساعت در دماي 100 درجه سانتي گراد حرارت داده و سپس از طريق فيلتراسيون آنرا جدا نموده و با آب مي شوئيم. مقدار 521 گرم )كارايي 95,5%( آترازين با خلوص 94% بدست مي آيد )نقطه ذوب:

170-172 درجه سانتي گراد(.)البته چون ماده سنتز شده در اين تحقيق قبال نيز ساخته شده و در اين مقاله از طريق روش متفاوت ديگري سنتز مي گردد پس مشخصات طيفي نياز نداشته و تنها نقطه ذوب آن اندازه گيري شده

و براي كنترل دقيقتر طيف CHN محصول نيز ارائه مي گردد( C.H.N:

C: 44.5%, H:6.5%, N:32.5% CHN: 83.5% Cl: 100%-83.5%=16.5%

�

نتايج و بحثتوليد حد در فوق هاي روش كليه دقيقتر، و بهتر بررسي جهت

آزمايشگاهي جهت توليد محصول نهائي آترازين تست گرديده و معايب و مزيت هاي هر روش جداگانه مورد ارزيابي قرار گرفت. هدف از اين تحقيق يافتن روشي براي توليد اين علف كش بود كه داراي مواد اوليه ارزانتر و در دسترس تر و و نيز حالل بهتر و كم خطرتر براي انسان و محيط زيست و در نهايت مشكالت واكنشي

كمتر و انجام واكنش با راندمان و خلوص باال در صنعت بود.از استفاده و pH دقيق كنترل لزوم بدليل موجود روشهاي در توليد صفر، زير دماهاي در واكنش انجام گاه و آلي حالل هاي باال در صنعت تامين دماي را مشكل و چون در مقياس صنعتي راحتر از سرد نمودن )آنهم در دماهاي زير صفر( مي باشد، حتي با وجود بعضي كارايي هاي مطلوب، توليد صنعتي آترازين را با اشكال

مواجه مي سازد.بنابراين با بررسي كليه موارد فوق از طريق كاربرد يك امولسيون را در حالل آب كلرايد اوليه سيانوريك ماده ابتدا مناسب، كننده محلول نموده و سپس مخلوط آمين ها را به آن افزوده و پس از حرارت دادن و هم زدن به مقدار مورد نياز محصول نهائي با خلوص

94% و كارايي95% حاصل گرديد.

سپاسگزارياين پروژه تحقيقاتي در دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج انجام شده كه بدين وسيله از كليه عزيزاني كه در انجام اين پروژه همكاري

نموده اند، تشكر و قدرداني مي شود.

N N

NCl Cl

I II

III

Cl

N N

NCl NH- CH(CH3)CH3

NH- CH2CH3

N N

NCl NH- CH2CH3

NH- CH2CH3

شكل 1- ساختار شيميائي سيانوريك كلرايد )I(، آترازين )II(، و سيمازين )III(

Fig1- Chemical Structure Choloride Cianoric(I),

Atrazine(II), Cimazin(III)

54


References فهرست منابع1- Ashley ,J.N ,.Bevg ,S.S ,.MacDonald ,R.D.1960 .

Search for chemotherapeutic amidines .XVI .Amidino-

anilino-1,3,5-triazines and related compounds .J.

Chem .Soc.4525 ,.

2- Barbieri ,F ,.Catenacci ,G ,.Ferioli ,A ,.Cottica,

D ,.Maroni ,M .1992 .Atrazine exposure and

metabolism in occupational exposed workers .Toxicol.

Lett,.Suppl .83:.Bykhovskaya ,T.N ,.Mel’nikova ,I.A,.

Mel’nikov ,N.N ,.Vlasov ,O.N ,.Baskakov ,Y.A.1969.

Alkaline hydrolyse of chloro derivatives of s-triazine.

Zh .Obshch .Khim.1497 ,(7)39 ,.

3- Fischer ,A .1970.Amino triazine containing

herbicidal compositions .Ger .Offen.1920518 .

4- Frank ,R ,.Braun ,H.E ,.Clegg ,B.S ,.Ripley,

B.D .1990.Survey of farm wells for pesticides,

Ontario ,Canada 1986 ,and .1987 Bull..Environ.

Contam .Toxicol.410 :44,.

5- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1960 .Triazine derivatives.

United States Patent.2923614.

6- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1963 .Method for inhibiting

the growth of plants .United States Patent.3078154.

7- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1959 .Compositions and

methods for influencing the growth of plants .United

States Patent.2891855.

8- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1959 .Media to affect plant

growth ,especially to control weeds .Swiss Patent,

.337019

9- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1963 .Triazines for inhibiting

the growth of plants .United States Patent.3078154 ,

10- Gysin ,H ,.Knusli ,E .1963 .Diaminochloro-

s-triazines for use as herbicides and plant growth

inhibitors .Swiss Patent.342784.

11- Harris ,J.F .1969 .Aminodichlorotriazines .S.

African.6901480.

12- Tandon ,J.P ,.Durell ,W.S-2,4 .1970 .dichloro-6-

alkylamino-s-triazines .Ger .Offen.1958340 .

13- Ikonen ,R ,.Kangas ,J ,.Savolainen ,H.1988 .

Urinary atrazine metabolites as indicators for rat and

human exposure to atrazine .Toxicol .Lett.109 :44 ,.

14- Koji ,M ,.Kikuyo ,H .1960 .Reactivity of chloro-s-

triazines .II .Reaction of-2,4 dichloro-6-arylamino-s-

triazines with aniline .Yuki Gosei Kagaku Kyokaishi,

184 ,18Koopman ,H ,.Daams ,J .1958.Investigation

on herbicides .I)-2 .substituted amino-4,6-(dichloro-

-1,3,5triazines.Rec .trav .Chim.235 ,77 ,.

15- Mel’nikov ,N.N ,.Kukalenko ,S.S ,.Varshavskii,

S.L ,.Kofman ,L.P .1961 .Potential herbicides .Khim.

Prom.703 ,.

16- Rohr ,W ,.Koenig ,K.H ,.Fischer ,A.1969 .

Herbicidal triazines .S .African.6902764.

17- Rufener ,W ,.Raoul B ,.Riethmann ,J.1971 .

Process for the production of-2,4 diamino-6-

alkylthio-s-triazines .United States Patent.3558622 ,

18- Worthing ,C.R ,.Walker ,S.B).eds .2000 (.The

Pesticide Manual ,Twelfth Edition ,version ,2 The

British Crop Protection Council.

55


Synthesize with high yield and purity of Chloro dialkylamino s-Triazine as a high usage Herbicide for Corn ,Sugar Cane and Pineapple plants

A.Ahmadi1

Abstract

Chloro dialkylamino s-Triazine) Atrazine (is one of the important derivatives of Triazine herbicides family.

This compound has a high herbicidal effect and low toxicity for human and useful for some of the plants,

especially ,corn ,pineapple ,and sugar cane .This compound was previously synthesized in some of the organic

solvents ,for example ,Chlorobenzene ,Dioxane ,Acetone and etc ,but in our method ,it was synthesized with

high yield and purity in water as solvent.

In fact ,in this method ,all of the pollution of using organic solvents was removed and water replaced as

solvent .In this reaction by application of good emulsifier ,Cyanuric chloride was dissolved in water and

reacted with alkylamino derivatives for production of it with high yield (95%) and purity.(94%)

Key words: Chlorodialkylamino Triazine ,Herbicide ,Organic Solvents ,Corn ,Pineapple and Sugar Cane,

Water

1- Islamic Azad University ,Karaj Branch1-

57

::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::

اثرات تراكم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني

Effects of plant density on yield and yield components of two sunflower cultivars) Helianthus an-nuus.(

داريوش تقوي1، داود حبيبي1، فرهاد محبتي1و عليرضا ولدياني2

چکيدهاين آزمايش به منظور بررسي، اثرات تراكم هاي مختلف بر عملكرد و اجزاء عملكرد دو رقم آفتابگردان روغني طي تابستان 1384، در ايستگاه تحقيقات كشاورزي شهرستان خوي اجراء گرديد. تحقيق به صورت طرح كرتهاي يكبار خرد شده در قالب بلوك هاي كامل تصادفي كه در آن ارقام به عنوان فاكتور اصلي و تراكم هاي مختلف به عنوان فاكتور فرعي در چهار تكرار در نظر گرفته شدند. دو رقم آفتابگردان روغني )Master و R103×26 CMS( در 4 تراكم 48، 57، 71 و 95 هزار بوته در هكتار از نظر عملكرد و اجزاء عملكرد و برخي خصوصيات گياهي با هم مقايسه شدند. نتايج نشان داد كه Master به دليل برخورداري از بعضي صفات مطلوب گياهي از جمله قطر بيشتر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملكرد روغن، درصد روغن و شاخص برداشت نسبت به رقم CMS، برتر بود. متوسط عملكرد دانه ازقام Master و CMS به ترتيب 4291 و 3991 كيلوگرم در هكتار بود. ارقام مورد بررسي فقط از نظر عملكرد دانه و عملكرد روغن در سطح 5% داراي اختالف معني دار بودند، ولي صفات مذكور تحت تأثير تراكم گياهي قرار گرفتند. تراكم بر عملكرد دانه، ارتفاع بوته، قطر ساقه و عملكرد روغن اختالف معني داري در سطح احتمال 5% داشتند. همچنين اثر تراكم بر روي قطر طبق و شاخص برداشت در سطح احتمال 1% معني دار بود. عليرغم اينكه با افزايش تراكم بوته بر ميزان روغن دانه اضافه گرديد، و عملكرد روغن در سطح احتمال 5% معنی دار بود ولي در اين آزمايش درصد روغن تحت تأثير رقم و تراكم معنی دار نبود. ميانگين كل درصد روغن در رقم CMS 41/6 و در رقم Master 43/3 درصد بدست آمد. با توجه به نتايج حاصله كاشت رقم Master با تراكمي حدود

95 هزار بوته در هكتار در منطقه خوي توصيه مي گردد.

واژ ه هاي كليدی: درصد روغن،ارتفاع گياه، شاخص برداشت

1- دانشگاه آزاد اسالمی واحد كرج2- دانشجوي دكتري دانشگاه پوترامالزی

58


مقدمهامروزه آفتابگردان از نظر توليد محصول يكي از دانه هاي روغني عمدة جهان محسوب مي گردد كه پس از سويا، پنبه و كلزا بيشترين ميزان توليد را در دنيا دارا مي باشد. براساس آمار سازمان خواروبار در جهان در آفتابگردان توليد ،)2004 جهاني)فائو، كشاورزي و سالهاي 2002، 2003 و2004 به ترتيب 26383، 20365 و 23851

ميليون تن بوده است. اثرات تراكم گياهي روي عملكرد دانه آفتابگردان بسته به واريته و شرايط آزمايش متفاوت است. با وجود اين، آفتابگردان در دامنۀ وسيعي از تراكم ها با تنظيم اندازه طبق، اندازه دانه و تعداد دانه در طبق خاصيت جبران كنندگي دارد خاه )Khah, 1999(. مطالعات انجام شده حاكي از نقش متفاوت اجزاء عملكرد دانه شامل تعداد طبق در واحد سطح، تعداددانه در طبق و وزن دانه، بر روي عملكرد روغن درصد و دانه عملكرد در بوته تراكم نقش باشد. مي دانه لساني، و همكاران، 1376 و )كوچكي است رسيده اثبات به نيز

.)1363)اردكاني و همكاران 1385( در آزمايشات خود بر روي دو هيبريد آذرگل و آلستار در شرايط آب و هوايي تبريز گزارش نموده اند كه در بوته هزار به 85 هكتار در بوته هزار از 55 تراكم افزايش با هكتار در هر دو هيبريد عملكرد دانه، درصد روغن و عملكرد روغن

افزايش يافت. )تقـوي و هـمكاران 1382( گـزارش دادند كه با افـزايـش تـراكم از 50 به 120 هزار بوته در هكـتار ارتفاع بوته، شاخص برداشت كمـپل و هـولت آزمايـشات در يـافت. افـزايش سـاقه قـطر و )campbell and Holt, 1984( نيز بر روي 4 واريته آفتابگردان تحت تأثير تراكم هاي 40، 55، 70 و 85 هزار بوته در هكتار مورد آزمايش قرار دادند، گزارش نموده اند كه تراكم بوته اثر معني داري

بر كليه صفات بجز عملكرد داشت. گوبلز و دديو )Dedio and Gubbels, 1999( در مطالعه تراكم هاي 30، 45 و 60 هزار بوته در هكتار بر روي دو هيبريد سان ام 20 و سي دابليو 894 مورد بررسي قرار دادند و مشاهده نمودند كه با افزايش

تراكم وزن هزار دانه از 61/2 به 47/8 گرم كاهش يافت. اجزاء عملكرد، بر بوته تراكم اثرات تعيين تحقيق، اين از هدف Master عملكرد و درصد روغن دانه در دو رقم آفتابگردان روغنيو R103×26 CMS جهت بدست آوردن مناسب ترين تراكم براي

حصول حداكثر عملكرد و كيفيت مطلوب آفتابگردان در تراكم هاي مختلف مي باشد.

مواد و روش هابه منظور بررسي اثرات تراكم كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد دانه دو رقم جديد آفتابگردان روغني، جهت حصول بهترين عملكرد مزرعه در زراعي 1384 در سال تحقيقی تراكم، مناسب ترين در عرض با خوي شهرستان كشاورزي تحقيقات مركز تحقيقاتي 44 جغرافيايي طول و شمالي دقيقه 35 و درجه 38 جغرافيايي درجه و 52 دقيقه شرقي اجرا گرديد و پوشش گياهي غالب منطقه مزرعه خاك بافت باشد. مي گون و درمنه استپي جامعه نوع از

لومي رسي بوده و pH آن از 7/6 تا 7/8 متغير است.هكتار در كيلوگرم ميزان120 به كوددهي خاك آزمون براساس نيتروژن به صورت سرك، به مقدار 60 كيلوگرم در هكتار سولفات مرحله در تريپل فسفات سوپر هكتار در كيلوگرم 60 و پتاسيم

گلدهي به زمين داده شد.براي انجام آزمايش از طرح آماري كرت هاي يكبار خرد شده در قالب بلوكهاي كامل تصادفي با 4 تكرار استفاده گرديد، كه ارقام آفتابگردان به عنوان فاكتور اصلي و چهار تراكم كاشت 48، 57، 71 و 95 هزار

بوته در هكتار به عنوان فاكتور فرعي در نظر گرفته شدند.زمين محل آزمايش در سال قبل تحت آيش بوده كه جهت تهيه نسبتًا شخم دار برگردان آهن گاو بوسيله 1383 پاييز در زمين 70 فواصل به رديفهايي زمين تسطيح از پس شد. زده عميقي سانتي متر تهيه گرديد، سپس زمين آزمايش براساس نقشه طرح، به دست با 1384 ارديبهشت 7 در كاشت گرديد. بندي تقسيم روش كپه اي و در هر محل 3 عدد بذر بر روي پشته ها به عمق 4

سانتي متر قرار داده شد. ،15 بوته ها فاصله نظر مورد بوته تراكم هاي به دستيابي جهت داراي آزمايشي كرت هر شدند. انتخاب سانتيمتر 30 و 25 ،20پنج رديف كاشت به طول 5 متر و عرض 3/5 متر، مساحت هر نياز در طي فصل اندازه گيريهاي مورد كرت 17/5 مترمربع بود. رشد بر روي رديفهاي دوم، سوم و چهارم بعد از حذف حاشيه از طرفين انجام گرفت و رديفهاي اول و پنجم به عنوان حاشيه در

نظر گرفته شدند.پس از استقرار بوته ها، اولين آبياري بالفاصله پس از ظهور اولين

59


تبخير كالس تشت از تبخير ميليمتر براساس 70±5 و جوانه ها بعد تيمارها صورت گرفت. A بطور يكسان و يكنواخت در همه و نگهداري بوته يك كاشت، هر محل در برگي چهار مرحله از بوته هاي اضافي حذف گرديد. همچنين در طول فصل رشد، چندين مرحله وجين علفهاي هرز با دست انجام گرفت. جهت جلوگيري از خسارت كرم طوقه بر آفتابگردان1 از سم ليندين به ميزان 2 در ساير با مبارزه براي گرديد. استفاده مسموم طعمه بصورت هزار آفات و يا حشرات مبارزه خاصي صورت نگرفت. براي پيشگيري از خسارت گنجشك، پس از پايان مرحله گرده افشاني طبق بوته هاي سه رديف مياني بصورت يك در ميان توسط پارچه توري پوشانده براي فيزيولوژيكي رسيدگي مرحله در ماه اواخر شهريور در شد. تعيين عملكرد اقتصادي از 3 رديف مياني هر كرت تعداد 5 طبق كه در مرحله گلدهي بصورت يك در ميان با پارچه توري پشانده شده بود، برداشت گرديد و دانه ها توسط دست از طبق جدا شد و

عملكرد دانه بر اساس 10 درصد رطوبت ثبت گرديد.

مشخصات ارقام دو نوع بذر از نوع آزاد گرده افشان )رقم master( كه دير رس است و هيبريد )R103 x 26 CMS( كه رقم زودرس است براي كشت انتخاب گرديد كه ارقام آزاد گرده افشان در مقايسه با هيبريدها غير يكنواخت تر و ديررس تر بوده و ارتفاع زيادي دارند ولي در مقابل شرايط نامناسب مقاوم تر از هيبريدها مي باشند از اين رو در اراضي شود. كشت گرده افشان آزاد ارقام بايستي الزامًا ديم يا نامناسب ارقام هيبريد به دليل توقع زياد زراعي الزم است فقط در زمين هاي آبي با شرايط خوب كشت شود. در واقع رقم master به عنوان از پتانسيل عملكرد دانه و روغن خوبي يك رقم آزاد گرده افشان دوره كاهش طول و سازي يكنواخت در صورت و بوده برخوردا رويش آن مي توان در مناطقي كه امكان كشت هيبريدهاي جديد

آفتابگردان وجود ندارد از آن استفاده بعمل آيد )غفاري، 1383(.

نمونه برداري و اندازه گيري صفاتجمع آوري اطالعات و اندازه گيري صفات در پنج مرحله، طي فصل رشد و پس از برداشت نمونه ها از سه رديف مياني هر كرت صورت

گرفت.صفاتي كه اندازه گيري شدند عبارتند از:

ارتفاع بوته، قطر طبق، قطر ساقه، عملكرد دانه، درصد روغن، عملكرد

روغن، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق و شاخص برداشت.

محاسبات آمارياعداد و ارقام حاصل مورد تجزيه آماري قرار گرفتند و ميانگين ها با آزمون چند دامنه اي دانكن در سطح احتمال 5 درصد مقايسه شدند. براي تجزيه داده ها از نرم افزار آماري MSTATC استفاده شد. و همچنين براي رسم نمودارها از نرم افزار Excell استفاده گرديد.

نتايج و بحثقطر ساقه

نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده ها نشان داد كه اثر رقم بر قطر ساقه معني دار نبود. ولي تأثير تراكم بر قطر ساقه در سطح 5 درصد معني دار بود )جدول1(. بطوريكه بيشترين قطر ساقه در تراكم 48 هزار بوته در هكتار و كمترين قطر ساقه در تراكم 95هزار بوته در هكتار به ترتيب برابر با 2/3 و 1/9 سانتي متر مي باشد )جدول2(. به نظر مي رسد كه توزيع مناسب بوته ها در تراكم هاي پايين باعث كاهش رقابت بين بوته ها براي عوامل محيطي شده در نتيجه بوته ها قطر ساقه بيشتري را داشتند. در تراكم كم رقابت بين گياهان براي عوامل محيطي كمتر است همچنين در تراكم هاي كم ميزان نفوذ نور به سايه انداز گياهي نتيجه، بود. در نور كمتر خواهد براي دريافت رقابت بوده و بيشتر ساقه رشد بيشتر و قطر زيادتري پيدا مي كند. نتايج مشـابهي توسط رابينسون و همكاران )al et Robinson, 2001( مـجيد و اشـنايـدر Miller( و نيـز ميـلر و فيك )1997 ,Scheiter and Majid(

Fik and, 1988( گزارش شده است.

قطر طبقاثر تراكم بوته بر قطر طبق در نتايج تجزيه آماري نشان داد كه سطح احتمال يك درصد و اثر ارقام بر روي قطر طبق معني دار در بوته به 95 هزار از 48 بوته تراكم افزايش با )جدول1(. نبود هكتار قطر طبق از 18/1 به 15/9 سانتي متر كاهش يافت )جدول 2(. در تراكمهاي باال، رقابت براي عوامل مؤثر بر رشد بويژه نور و مواد غذايي بيشتر مي باشد. در اثر اين رقابت اندامهاي گياهي مانند قطر طبق كوچكتر مي گردد اين نتايج با يافـته هاي ميـلر و همـكاران )al et Miller, 1988( و نيز رابيـنسون و همـكاران آزمايش مجيد باشد. در )al et Robinson, 1998( مشابه مي و اشنايدر )Scheiter and Majid, 1988( بزرگترين طبقها در

60


تراكم 33 هزار بوته در هكتار بدست آمد و با افزايش تراكم قطر طبق بطور معني داري كاهش يافت. در ارقام زودرس كوچك بودن قطر طبق باعث زودتر خشك شدن طبق به دليل كاهش درصد رطوبت در طبقه اي كوچكتر مي گردد و شايد اين امر در زودرسي

آنها مؤثر باشد.

ارتفاع گياهنتايج حاصل از تجزيه واريانس داده ها نشان داد كه اثر تراكم در سطح احتمال 5% معني دار بود ولي اثر رقم بر ارتفاع بوته معني دار نبود )جدول1(. ولي با مقايسه ميانگين هاي مربوط به ارتفاع گياه در جدول )2( آشكار مي شود كه با افزايش تراكم بوته، ارتفاع گياه افزايش يافته كه اين افزايش در تراكم هاي باال، بعلت زياد شدن متوسط بطور باشد. مي بوته ها بين در نور دريافت براي رقابت باشد مي CMS به نسبت بيشتري ارتفاع داراي Master رقم )جدول2(. كه دير رس بودن و نيز داشتن تعداد گره بيشتر دليل آن نتيجه گرفت )Robinson 1998( همچنين رابينسون باشد مي كه ارقام ديررس آفتابگردان داراي ارتفاع بيشتري نسبت به ارقام

زودرس هستند.

عملکرد دانهنتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه بين ارقام و نيز بين تراكمها در سطح 5 درصد اختالف معني داري وجود دارد )جدول 1(. متوسط عملكرد دانه در رقم Master و CMS به ترتيب 4291 و 3991 كيلوگرم در هكتار بود )جدول2(. شايد بتوان نتيجه گرفت دارند. ارقام زودرس به بيشتري نسبت ارقام ديررس عملكرد كه )تقوي 1383( و خليفه )Khalifia 1984( نيز در طي آزمايشات عملكرد كمترين و بيشترين شدند. يادآور را مطلب همين خود دانه به ترتيب در تراكم 95 و 48 هزار بوته در هكتار و با متوسط با آمد. بدست هكتار در كيـلوگرم 2827/4 و 4564/2 عملكرد افزايش تراكم عملكرد افزايش يافت و در تـراكم هاي پايـين نيز و گوبلز مـحققين از تعـدادي كه شد مشـاهده عملكرد كاهش .(2001 ,Robinson) و (1990 ,Dedio and Gubbles) دديونيز كاهش عملكرد را در تراكم هاي پايين مشاهده نمودند. جهت مي ضروري مناسب تراكم اعمال عملكرد، بيشترين به رسيدن توزيع در آن بيشتر كارايي به مربوط باالي مستر باشد. عملكرد مواد فتوسنتزي بوده و باالترين شاخص برداشت معادل 31 درصد

را دارا است. مقايسه ميانگين ها در اثر متقابل رقم و تراكم تقريبًا روند يكساني داشته و اختالف معني داري بين آنها مشاهده نشد.

تعداد دانه در طبقاثرات و مختلف تراكم هاي و ارقام بين در طبق در دانه تعداد مقايسه جدول به توجه با )جدول1(. نبود دار معني آنها متقابل ميانگين ها )جدول2( مشاهده مي شود كه تعداد دانه در طبق در رقم Master دير رس و CMS زودرس به ترتيب برابر 1033/4 و 928/1 بود. و با افزايش تراكم از 48 هزار بوته در هكتار به 95 هزار بوته در هكتار تعداد دانه در طبق از 957/2 به 938/8 كاهش يافت كه اين به دليل محدوديت عوامل محيطي )نور، مواد غذايي و...( در تراكم هاي باال است. نتايج بدست آمده با نتايج گزارش شده توسط اكثر محققين، خليفه )Khalifia 1984(، زافاروني و اشنايدر همكاران و )رابينسون ،)1991 ,schneiter and Zaffaroni(همكاران و )زماني دارد. مطابقت )2001 ,al et Robinson(1381( در آزمايش خود كه بر روي ارقام آفتابگردان انجام دادند مشاهده نمودند كه بين ارقام آفتابگردان تعداد دانه در طبق در رقم ركورد و زاريا به ترتيب 1179 و 1281/5 بود كه از اين لحاظ تفاوت معني داري با يكديگر نداشتند. لذا با توجه به وزن دانه در طبق در CMS مي توان گفت كه دانه هاي رقم CMS و Master دو رقم

كوچكتر از رقم Master هستند )جدول 2(.

وزن هزار دانهتأثير ارقام و تراكم و اثرات متقابل آنها بر وزن هزار دانه غير معني Master و CMS دار بود )جدول 1(. متوسط وزن هزار دانه در رقمبه ترتيب برابر با 66/1 و 66/9 بود. در بين تراكم هاي مختلف نيز تفاوت معني داري وجود نداشت. ولي با اين وجود بيشترين وزن هزار دانه در تراكم 48 هزار بوته در هكتار بدست آمد )جدول 2(. با افزايش تراكم قطر طبق كاهش يافت و همچنين تغييرات وزن هزار دانه نيز با افزايش تراكم و تعداد دانه در طبق، كاهش يافت )جدول 4(. گوبلز هيبريدهاي مطالعه با )1999 ,Dedio and Gubbles( دديو و سان ام 20 و اس 90 تفاوت معني داري در وزن هزار دانه در حالت جفت كاشت و كشت معمول بر روي پشته مشاهده نكردند. )جعفري 1385( با مطالعه سه تراكم كاشت 50، 60 و 75 هزار بوته در هكتار گزارش نمودند كه تراكم كاشت تأثير معني داري بر وزن هزار دانه ,Zenter and Holt( نداشت. نتايج مشابهي توسط هالت و زنتر

61


1985( و گوبلز و دديو )Dedio and Gubbles, 1999( گزارش

شده است. )تقوي 1383( و )جعفری 1385( در آزمايشات خود به اين نتيجه رسيدند كه با افزايش تراكم وزن هزار دانه كاهش مي يابد كه

با نتايج حاصل از تحقيق ما مطابقت دارد.

درصد و عملکرد روغندر اين آزمايش درصد روغن تحت تأثير ارقام و تراكم واقع نشد و اختالف معني داري وجود نداشت )جدول 1(. درصد روغن در رقم Master و CMS به ترتيب برابر با 43/3 و 41/6 بود )جدول 2(.

دهنده نشان كه بود باالتري روغن درصد داراي Master رقم مطلوبيت نسبي اين رقم نسبت به رقم CMS مي باشد.

نتايج حاصل از تجزيه واريانس عملكرد روغن نشان داد كه ارقام و تراكمها در سطح احتمال 5 درصد معني دار بود )جدول 1(. و با افزايش تراكم عملكرد روغن افزايش پيدا كرد )جدول 2(. مشابه اين تغييرات در مورد عملكرد دانه در واحد سطح نيز بدست آمد كه قباًل شرح داده شده است و اغلــب محققين نيز به نتايج مشابهي دست يافتند )هولت و كمبل 1984(، جسب )Jessep, 1997( و )اردكانی 1385(. بنابراين تراكم باال در توليد عملكرد روغن بيشتر ضروري مي باشد اما تراكم نبايد بيشتر از حد اعمال گردد زيرا باعث كوچك شدن قطر طبق و اندازه دانه و وزن هزار دانه خواهد شد. )خواجه پور و سيدي 1379( سهم اصلي عملكرد روغن را عملكرد دانه توصيه مي نمايند و درصد روغن دانه )در صورت حضور عملكرد دانه در مدل

رگرسيون( داراي سهم كمي در تعيين عملكرد روغن مي باشد.

شاخص برداشتاجـزاء بـيولـوژيكي شاخص بـرداشت )HI(، سـاقه، طـبق، دانـه و بـرگها مـي باشند كه بوسيله تجـزيه ايــن اجـزاء بيـولوژيـكي و تعـيين سـهم هـر يك در شاخص بــرداشت، مي توان به تغيـير -Za )مقدار شـاخص بـرداشت دست يافت زافـاروني و اشـنايدر

اين در برداشت شاخص .)1991 ,schneiter and faroni

قرار گرفت ولي احتمال %1 تراكم در سطح تأثير آزمايش تحت توجه با )جدول1(. نبود دار معني برداشت بر شاخص ارقام تأثير با برداشت شاخص افزايش .)2 )جدول ميانگين ها مقايسه به افزايش تراكم را شايد بتوان چنين توجيه كرد كه تراكم هاي باال كربوهيدراتهاي بيشتري از اندامهاي سبز گياه به دانه فرستاده شده و باعث افزايش عملكرد دانه و نتيجتًا افزايش شاخص برداشت شده

تعيين را در دانه در واحد سطح نقش اصلي است. چون عملكرد بوته ها در فواصل توزيع يكتواخت تر نيز و دارد. برداشت شاخص فتوسنتزي مواد افزايش نتيجه در و نور بيشتر باعث جذب كمتر توليد شده در بوته مي گردد. كم بودن عملكرد دانه در تراكم 48 به نسبت آن برداشت كاهش شاخص در هكتار سبب بوته هزار

تراكم 95 هزار بوته شده است. )1991 ,schneiter and Zaffaroni( 1991 زافاروني و اشنايدرگزارش نمودند كه با افزايش تراكم از 32 به 82 هزار بوته در هكتار شاخص برداشت سير نزولي داشته و از 36/8 به 33/6 درصد كاهش يافت. آنها همچنين بيان نمودند كه با افزايش رشد گياه و گذر از مراحل اوليه نمو ميزان رقابت بين بوته ها بيشتر مي گردد، بطوريكه اين رقابت در مراحل پايان رشد بخصوص در زمان پرشدن دانه ها

به حداكثر ميزان خود رسيده است.

نتيجه گيري كلينتيجه نهايی از اين پژوهش نشان داد كه رقم Master به دليل داشتن عملكرد دانه، وزن هزار دانه، همين طور درصد و عملكرد روغن بيشتر، از مطلوبيت بيشتري نسبت به رقم CMS برخوردار بود. تراكم مناسب به عنوان يكي از پارامترهاي اساسي مد نظر مي داشتن سطح توان ضمن مناسب مي تراكم داشتن يك با باشد. سبز مناسب و نيز تأثير بر روي عملكرد هر محصول در شرايط آب و هوايي خاص هر منطقه باعث باال رفتن عملكرد در واحد سطح شد. بنابراين يشنهاد مي شود كه جهت رسيدن به حداكثر عملكرد و افزايش توليد از رقم Master و با تراكم 95 هزار بوته در هكتار

جهت كشت در منطقه خوي استفاده گردد.

62


لفخت

ي مم ها

راكر ت

ي دوغن

ن رردا

ابگ آفت

قامت ار

صفا از

خي بر

سريان

ه واجزي

1( تل )

جدوTa

ble

:1 A

naly

sis o

f var

iatio

n fo

r stu

died

cha

ract

ers i

n di

ffere

nt p

lant

den

sitie

s.

MS ت

ربعان م

نگيميا

ص شاخ

شتردا

ب H

arve

st

Inde

x

غن رو

كردعمل

yiel

d O

il

وتهع ب

رتفاا

Hei

ght P

lant

اقهر س

قط S

team

Dia

met

er

بقر ط

قط H

ead

Dia

met

er

دانهرد

ملكع

yiel

d Se

ed

بقر ط

ه د دان

دادتع

/Num

ber S

eed

head

نه ر دا

هزان

وز 1

000s

eed

wei

ght

غن رو

صددر

cont

ent O

il

جه در

ديآزا

f.d

اتيير

تغابع

منv.o

.s

74,83

1132

90,37

748,6

00,0

74,2

726

0440

,1415

5662

,096,0

64,5

73

Rep ر

كرات

0,05

2136

94,53

*12

0,36

0,06

1,32

7242

69,30

*87

232,4

80,0

422

,461

Cul

tivar

قم ر

74,31

7654

2,50

204,7

10,0

259

,3534

931,1

338

582,2

672

,5544

,253

A E

rror

ف ي ال

خطا

131,1

8**

4309

13,92

* 25

3,70*

0,11*

7,37*

*23

7973

4,71*

2243

4,54

2,12

2,83

3D

ensit

y مراك

ت

101,0

312

1315

,0225

60,0

80,2

471

8234

,5817

918,5

041

,839,2

03

قم× ر

كم ترا

Cul

tivar

× de

nsity

15,66

1767

1,92

137,6

70,0

41,2

911

3715

0,60

2452

3,43

19,74

12,73

18B

Erro

r ب

ايخط

صد در

و 1 5

الحتم

ح اسط

در دار

ي معن

ب رتي

ه ت* ب

و* *

prob

abili

ty le

vels

%5 an

d 1 S

igni

fican

t in

** , *

63


لفخت

ي مم ها

راكر ت

ي دوغن

ن رردا

ابگ آفت

قامه ار

شدي

گيرزه

اندات

صفا از

خي بر

اين ه

نگيميا

سه قاي

( م2(

ولجد

Tabl

e .2

com

paris

on o

f mea

ns fo

r stu

died

cha

ract

ers i

n di

ffere

nt p

lant

den

sitie

s.

ص شاخ

شتردا

بد(

رص)د

Har

vest

Inde

x

غن رو

كردعمل

در رم

لوگ)كي

ار(هكت

yiel

d O

il

وتهع ب

رتفاا

تر(ي م

سانت(

Hei

ght P

lant

اقهر س

قطتر(

ي مسانت

( S

team

Dia

met

er

بقر ط

قطتر(

ي مسانت

( H

ead

Dia

met

er

دانهرد

ملكع

در رم

لوگ)كي

ار(هكت

yiel

d Se

ed

در نه

د داعدا

تبق

ط S

eed

/Num

ber

head

دانهزار

ن هوز

رم()گ

100

0see

d

wei

ght

غن رو

صددر

Oil

cont

ent

شيماي

ي آزرها

كتوفا

Cul

tivar

قم ر

31 a

1841

,9 a

169,4

a2,2

A17

,4 a

4291

a10

33,4

a66

,9 a

43,3

aM

aste

r

30 a

1678

,4 b

165,6

a2,1

a16

,1 a

3991

b92

8,1 a

66,1

a41

,6 a

CM

S26x

R10

3

Den

sity )

تارهك

در ته

)بوكم

ترا

20,8

b28

,9 b

34,3

b37

,9 a

1176

,2 b

1496

,5 b

1959

,8 ab

2540

,8 a

A15

9,616

7,4 ab

171,8

ab17

1,2 ab

2,6 a

2,2 ab

2,2 ab

1,9 b

18,1

a17

,8 a

16,9

ab15

,9 b

2827

,4 B

3488

,4 ab

3822

,1 ab

4564

,2 a

957,2

a95

2,9 a

957,9

a93

8,8 a

67,2

a66

,6 a

65,9

a64

,1 a

41,6

a42

,9 a

42,4

a43

,9 a

4800

057

000

7100

095

000

ند.ست

ن هانك

ن دزمو

با آصد

درل 5

تما اح

طحر س

ر دي دا

معنت

فاود ت

فاقي

مارر آ

نظد از

اشنك ب

شترف م

حرك

ر يه د

ن كستو

هر در

وه گر

هرداد

اعM

eans

with

the

sam

e le

tters

in e

ach

colu

mn

have

not

sign

ifica

nt d

iffer

ence

at t

he 5

% le

vel o

f pro

babi

lity

acc

ordi

ng to

DM

RT.

64


References فهرست منابع1- اردكانی، م. و ج. دانشيان. 1385. بررسی تاثير تراكم بر عملكرد و زراعت كنگره نهمين آفتابگردان. هيبريد دو عملكرد اجزای و

اصالح نباتات ايران. ورامين. صفحه 9.2- تقوي، د. 1383. رابطه ضريب استهالك نوري در زمان گرده افشاني و عملكرد دانه ارقام آفتابگردان در تراكمهاي مختلف. پايان دانشكده كرج، واحد اسالمي آزاد دانشگاه ارشد. كارشناسي نامه

كشاورزي، 115صفحه.تراكم بررسی .1385 زاده. ولی م. و يارنيا م. ف، جعفري، -3هيبريد فنولوژی و مورفولوژيك خصوصيات عملكرد، بر كاشت ايران. نباتات اصالح و زراعت كنگره نهمين آفتابگردان. آذرگل

ورامين. صفحه 59.4- خواجه پور، م.ر. و ف، سيدي. 1379. بررسي اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد آفتابگردان. مجله علوم و فنون كشاورزي

و منابع طبيعي. شماره 2. جلد 4 صفحات 117-128.5- زماني، ا. و ع، دماوندي. و پ، فروزش. 1381. اثر تراكم بر روي فنولوژي، اجزاي عملكرد و عملكرد دانه دو رقم آفتابگردان. صفحات، ،1 شماره ،4 جلد روستايي، عمران و كشاورزي مجله

.53-65 MSTATC 6- عليزاده، ب. و آ، تاري نژاد. 1380. كابرد نرم افزار

در تجزيه هاي آماري. انتشارات ستوده تبريز. 160 صفحه.7- غفاري، م. 1383. گزارش پژوهشي بخش تحقيقات نهال و بذر آذربايجانغربي. واكنش هيبريد آذرگل به تراكم های مختلف كاشت

در منطقه خوی. 70 صفحه.8- كوچكي، ع.، م. ح. راشد محصل.، م، نصيري و ر، صدرآبادي. )ترجمه(. زراعي گياهان نمو و رشد فيزيولوژيكي مباني .1376

انتشارات آستان قدس رضوي. 404صفحه.9- لساني، ح. و م. مجتهدي. 1363. مباني فيزيولوژيكي گياهان

)ترجمه(. انتشارات دانشگاه تهران. 380صفحه.10- Anonymous“ .2003 .FAO Production yearbook”

,Vol 235 , 51 .PP .Rome .Italy.

11- FAO“ .2004 .Quarterly bulletin of statistics

(QBS),Vol 11 .No.214

12- Gubbels ,G .H ,.and W .Dedio“ .1990 .Response

of early-maturity sunflower hybrids to row spacing

and plant density .Can .J .Plant .Sci ,.Vol ,70 .pp.

.1169-1171

13- Gubbles ,G .H ,.and W .Dedio .1999 .Response

of sunflower hybrids to row spacing .Can .J .Plant.

Sci.1125-1127 :(4)68 .

14- Holt ,N .W ,.and R.P .Zenter“ .1985 Effect of plant

density and row spacing on agronomic performance

and economic returns of non oil seed sunflower in

southeastern Saskatchewan .”Can ,J .Plant Sci ,.Vol.

,65pp.501-509 .

15- Holt ,N.W .and S.J .Campbell“ .1984 Effect of

plant density on the agronomic) Performance (of

sunflower on dryland .”Can .J .Plant .Sci , .Vol64 .

,pp.599-605 .

16- Jessep ,R .S .1997 .Influence of time of sowing

and plant density on the yield and oil content of

dryland sunflower .Aust .J.Exp .Agric.664-668 :17 .

17- Khah ,E.M , .E,H .Roberts ,.and R.H.Ellis.1999 .

Effect of seed ageing on growth and yield of spring

wheat at different plant population densities .Field

Crop Res.175-190 :20 .

18- Khalfia ,F.M .1984 .Effect of spacing on growth

and yield of sunflower under two systems of dry

farming in suadan .J .Agric .Sci.213-222 :103 .

19- Majid ,H.R ,.and A.A.Schneiter .1997 .Yield and

quality of semidwarf and standard-height sunflower

hybrids grown at five plant populations .Agron .J.

681-684 :79

20- Majid ,H.R ,.and A.A .Schneiter .1988 .

“Semidwarf and Conventional height sunflower

performance at five plant populations .”Agron .J, .

Vol ,80 .pp.821-824 .

21- Miller ,J .F ,.and Fivk ,A“ .1988 .Influence

of plant population on performance of sunflower

65


hybrids ”.Can .J .Plant Sci , .Vol ,58 pp.597-600 .

22- Robinson ,R.G , .J.H .Ford ,.W.N .Lueschen, .

D.L .Rabas , .L.I .Smith , .D.D .Wames ,.and J.V.

Wiersma“ 2001 .Respnose of sunflower to plant

population ”Agron .J .Vol ,72 .pp.869-871 .

23- Robinson ,R.G .1998 .Production and culture .In:

J.F .Carter) ed .(Sunflower Science and Technology.

A.S.A .pp.89-143 :.

24- Zaffaroni ,E ,.and A.A.Schneiter.1991 .

Sunflower production as influenced by plant type,

plant population and row arrangement .Agron .J:63 .

.113-118

66


Effects of plant density on yield and yield components of two sunflower cultivars (Helianthus annuus.)

D .Taghavi1 ,D .Habibi1 ,F .Mohabati1 , and A .Valdyani2

Abstract

This experiment was carried out to determine the effects of different plant densities on yield and yield com-

ponents of two sunflower cultivars at Agricultural Research station of Khoy in summer .2005 The experi-

ment was done in Split Plot as a complete block design with four replications .The varieties were chosen

as the main polt in 2 levels) Master and CMS26 xR103 (and plant density in 4 levels71000 ,57000 ,48000

and) 95000 plant per hectare (were chosen as a sub plot .Results showed that Master due to have some good

plants traits including ,more diameter ,grain number ,thousand grain weight ,oil yield , oil percent and harvest

index rather than to CMS was better .Average grain yield in CMS and Master was 4291 ,3991 kg/ha respec-

tively .There was significant difference in 5% level between two cultivars only ,grain yield and oil yield .but

the gutted traits were affected by plant density .Density had significant in 5% level effects the grain yield,

plant high ,and stem diameter and oil content .Also density had significant effect at 1% level of probability

on head diameter and harvest index despite to increasing plant density ,the oil content increased but in this

experiment ,and oil content was shown significant difference at 5% level of probability oil percent wasn’t

significant by cultivar and density .The whole average of oil percentage was 41.6 and 43.5 in CMS26xR103

and Master ,respectively .According to results ,it’s recommend to planting Master in Khoy situation in den-

sity of 95000 plants per hectare.

Keyword :Sunflower ,density ,yield ,harvest index,oil percent

1- Islamic Azad University – Karaj Branch2- Ph.D student of Biotechnology -Putra University Malaysia.

67

::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::

بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنيوم بر عملکرد و فعاليت برخي از بيوماركرهاي بيوشيميايي در ارقام مختلف آفتابگردان روغني

Antioxidative response of Sunflower (Helianthus annus)varieties under water deficit and selenium foliar application

محمدرضا دادنيا1- داوود حبيبي2، محمد رضا اردكاني2، قربان نور محمدي دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقيقات تهران3

چکيدهبه منظور بررسي اثر تنش خشكي بر خصوصيات كمي و كيفي ارقام مختلف آفتابگردان روغني طرحي به صورت كرت هاي دوبار خرد شده در قالب بلوك هاي كامل تصادفي با 4 تكرار در مزرعه دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج به مورد اجرا در آمد.در اين آزمايش تيمارهاي آبياري شامل قطع آبياري در مرحله گلدهي كامل و آبياري تا اواخر دوره رشددر كرت هاي اصلي، ارقام مورد نظر به نام هاي ركورد، آرماويرسكي، چرنيانكا، زاريا و پروگرس در كرت هاي فرعي و تيمار سلنيوم از منبع سلنيت سديم توسط محلول پاشي در مرحله گلدهي در كرت فرعي فرعي قرار گرفت. در طول دوره رشد صفاتي از قبيل عملكرد دانه، ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت و شاخص هاي بيوشيميايي اندازه گيري شدند. بررسي نتايج نشان داد اختالف معني داري در تيمارهاي آبياري و ارقام و همچنين مصرف سلنيوم در سطح 99درصد وجود داشت بطوري كه مقايسه ميانگين تيمارها بيانگر كاهش 47 درصدي عملكرد دانه در تنش قطع آبياري بود. سلنيوم تاثير معني داري در سطح 99 درصد در شرايط آبياري و تنش آب داشت بطوريكه تحت شرايط تنش آب ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم افزايش يافت. نتايج حاصله نشان داد كه سطح فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت و بيوماركرهاي بيوشيميايي به شدت تحت تاثير سلنيوم و تيمار آبياري قرار گرفت و اختالف معني داري در سطح 99 درصد مشاهده شد بطوريكه تحت تاثير تنش آب و محلول پاشي سلنيوم ميزان فعاليت اين آنزيم ها افزايش يافت. بطوركلي در اين آزمايش رقم پروگرس مقاوم ترين و رقم زاريا حساس ترين رقم به خشكي شناخته شد. همچنين از ميزان فعاليت شاخص هاي مالون دي آلدئيد )MDA(، دي تيروزين )TY_Di(، دي هيدروكسي

گوآنوزين )DG-oH-8( مي توان بعنوان معياري مناسب جهت گزينش ارقام در مقاومت به خشكي استفاده كرد.

واژه هاي كليدي: آفتابگردان روغني، سلنيوم، كمبود آب، شاخص هاي بيوشيميايي

1- دانشگاه آزاد اسالمی- واحد علوم و تحقيقات اهواز 2- دانشگاه آزاد اسالمی واحد كرج

3- دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقيقات تهران

68


مقدمهانباشت پر اكسيد هيدروژن در سطح سلولي زيان آور است زيرا منجر به صدمات اكسيداتيوونابودي كارساخت و ساز در گياهان مي شود تنش بروز واسطه به هيدروژن پراكسيد ميزان افزايش بطوريكه خشكي و تداوم آن مي باشد )كری،1990(. در موجودات زنده پراكسيد هيدروژن بوسيله كاتاالز وگلوتاتيون پراكسيداز سم زدايي مي شود. كاتاالز از سلول ها در برابر پراكسيد هيدروژن توليد شده توسط خود آنها محافظت مي كند. يافته هاي بيوشيميايي نشان مي دهند كه كاتاالز در دو اندامك پراكسي زوم و گلي اكسي زوم مستقر مي باشد.

كاتاالز نقش مهمي در نابودي عوامل بيماري زا ونيز همزيستي با انگل ميزبان دارد. ويلكنز )1997( و كورپاس )2001( نشان دادند كه در گياهان روغني خصوصا آفتابگردان تحت تنش هاي مختلف سطح راديكال هاي آزاد پر اكسيد در بافتها افزايش مي يابد.اين راديكال ها سبب اكسيداسيون ليپيدهاي گياه شده و ضمن تخريب آنها عملكرد را تحت تاثير قرار مي دهند )ويلكيتمزيا1997(. پس مي توان گفت كه تنش هاي محيطي موجب افزايش ميزان پراكسيد هيدروژن،دي )دات2000 شوند مي بافت ها در هيدرواكسيد يون و اكسيدكربن آزاد راديكالهاي فعال نيمه و فعال انواع رائو1996(.واكنش هاي و اكسيژن در فرآيندهاي تخريبي با آسيب ديدگي مانند پيري )هارمن 1995(، سرطان )دات2000(، بيماري انسداد شرايين قلب و آلزايمر )كری1990، اسميت1996( نقش دارند. گلوتاتيون پراكسيداز حاوي سلنيوم داراي پس ماند سلنوسيستئين در هر چهار واحد فرعي مي باشد كه براي فعاليت آنزيم ضروري است.گلوتاتيون پراكسيدازكاهش پر اكسيد هيدروژن را با استفاده از گلوتاتيون احيا شده كاتاليز مي كند و از سلول ها در برابر آسيب هاي ناشي از اكسايش محافظت مي كند )ديكسون، 1998(. افزايش فعاليت گلوتاتيون پراكسيداز در پنبه و گندم كه در معرض تنش خشكي قرار گرفته اند نشان مي دهد كه همزمان با توليد پر اكسيد هيدروژن اين افزايش مي تواند منجر به جذب الكترون هاي فردوكسين توسط NADP گردد كه در نتيجه ميزان توليد سوپر اكسيد كاهش مي يابد. سيرانف )1998( و پراساد و كوكسي )2000( گزارش كردند يك رابطه قوي بين گلوتاتيون و تغييرات مقاومت به سرما در ذرت وجود دارد )ديكسون 1998 و سيرانو 1998(. افزايش فعاليت آنزيم گلوتاتيون پر اكسيداز در اثر خشكي و با درجه حرارت توسط ساير پژوهشگران گزارش شده است )آسارا، 1987(. بطوركلي تنش هاي محيطي توليد سوپر اكسيد را افزايش مي دهند.اين توليد

مي تواند براي انسجام و عملكرد غشاء زيان آور باشد زيرا عكس العمل هاي متفاوت بين پروتئين ها و ليپيدها ممكن است جايگاه گونه تغيير دهد به طوري اي لپيپد دو اليه در را متنوع هاي مولكولي كه بيشتر در معرض اكسيژن قرار گيرند )آسارا،1987(. بنابراين تحت يابد.توزيع فضايي افزايش مي اين شرايط توليد راديكال پر اكسيد آنزيم هايي نظير سوپراكسيد ديسموتاز و بيوماركر مالون دي آلدئيد غشاها مي تواند تا حدودي در برقراري مقاومت نسبت به خشكي مهم باشد )بولور،1992(. در گياهان روغني بخصوص آفتابگردان نسبت مالون دي آلدئيد به سوپر اكسيد ديسموتاز يك معيار مناسب براي خنثي كردن تاثيرات زيان آور يك تنش اكسايشي به شمار مي رود )اكوآرتاكی،2000(. بطوريكه به نظر مي رسد مالون دي آلدئيد نقش مهمتري نسبت به سوپر اكسيد ديسموتاز در فعال سازي گونه هاي روغني در سطح تيالكوئيد دارا مي باشد چون عالوه بر واكنش با پر اكسيد هيدروژن ممكن است با سوپر اكسيد هم واكنش دهد. پس مي توان گفت كه در ارقام مقاوم به خشكي نسبت مالون دي آلدئيد به سوپر اكسيد ديسموتاز افزايش مي يابد و اين يك معيار مهم در ارزيابي گونه هاي مقاوم به خشكي نيز تلقي مي گردد )نواری،1999(. آنا نيوا و پوپاوا )2002( گزارش كردند كه عوامل مهم در افزايش سوپر اكسيد ديسموتاز در گياهان عبارتند از استفاده از علف كش هايي مانند پاراكوآت، افزايش غلظت دي اكسيد گوگرد در اتمسفر، ايجاد تنش خشكي و غلظت باالي روي و منيزيوم )آنانيوا،2002(. آنزيم هاي شبيه اكسيداز و گلوتاتيون پر اكسيد ديسموتاز، كاتاالز، آسكوربات سوپر ردوكتازتحت تاثير تنشهاي محيطي باعث برقراي تعادل بين توليد AOS11ها و فعاليت آنتي اكسيدانت ها مي شوند )دهيلون،2002(. به نظر مي رسد افزايش AOSها در نتيجه پاسخ به همه تنش هاي غير زنده شامل خشكي، نمك، دماي زياد، كمبود مواد غذايي و آلودگي هوا رخ دهد )آساالتا، 1998(. هيدروژن پر اكسيداز توليد شده هم توسط كاتاالز و هم توسط اشكال مختلف پر اكسيدازها مثل گلوتاتيون پر اكسيداز دگرگون مي شوند )هی،2003(. مالون دي آلدئيد يكي از مهمترين آنزيم هايي است كه در تجزيه پر اكسيدهاي سلولي در شرايط تنش نقش دارد. آنزيم كاتاالز در اندامك هاي سلولي چون ميتوكندري، پراكسي زوم و گلي اكسي زوم وجود دارد )سگری،2000(. طبق گزارش برخي ازپژوهشگران آنتي اكسيدانت افزايش يافته در تنش سرمايي بر گندم مانع افزايش ميزان پراكسيد هيدروژن گرديده و

1– Active oxygen species

69


از خطر تخريب سلولي جلوگيري كرده است )سگری،2000(. كاتاالز، دي هيدروكسي گوآنورين و دي تيروزين نقش كليدي در توليد پر ميزان برگ روي بر تيمار مس كه بطوري دارند اكسيد هيدروژن فعاليت كاتاالز، گلوتاتيون پر اكسيدازوتيروزين را در ريشه آفتابگردان را افزايش داد )ديكسون، 1998(. محلول پاشي سلنيوم بر روي برگ افزايش داده و را آنتي اكسيدانت آنزيم هاي گياهان زراعي ميزان افزايش ميزان برد )دهيلول،2002(. باال مي را مقاومت به خشكي سلنيوم در خاك از طريق دفع آن توسط ريشه گياه در اثر آب آبياري باعث تغييرات فزاينده در سيستم دفاعي برنج و آفتابگردان در برابر تنش خشكي شد )ديلون،2002 و تيموتی2001(. به واسطه بروز تنش خشكي ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت افزايش مي يابد. نتايج آزمايشات نشان مي دهد كه در طول زمان تنش سطح ليپيد پراكسيداز و سطح فعاليت دو شاخص مالون دي آلدئيد و دي تيروزين در اثر محلول پاشي سلنيوم افزايش مي يابد )رحمانی،2004(. جوز و همكاران )1999( دريافتند كه در گياهان روغني بخصوص آفتابگردان محلول پاشي سلنيوم تاثير معني دار در افزايش مقاومت گياه در برابر تنش خشكي ايفا مي كند بطوريكه تحت اين شرايط ميزان فعاليت گلوتاتيون پراكسيداز و شاخص هاي مالون دي آلدئيد،تيروزين و دي برخي نتايج )جوز، 1999(. يابد مي افزايش گوآنوزين هيدروكسي پژوهش هاي ديگر توسط تيموتي )2001( نشان مي دهد كه تيمار گياه با سلنيوم مي تواند مقاومت گياه به خشكي را افزايش دهد بطوري كه اين افزايش مقاومت مي تواند بدليل افزايش فعاليت آنزيم هاي

آنتي اكسيدانت باشد )تيمونی،2001(.

مواد و روش هادر شده خرد بار دو كرتهاي آزمايش در رفته بكار آماري طرح قالب بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار بود. در اين آزمايش تيمارهاي آبياري )فاكتور A( در كرت اصلي )متر5×60متر( دردو سطح )آبياري و عدم آبياري(، ارقام مورد نظر )فاكتور B( به نام هاي ركورد، آرماويرسكي، چرنيانكا، زاريا و پروگرس در 5 سطح در كرت فرعي و تيمار سلنيوم از منبع سلنيت سديم )فاكتور C( در دو سطح )بدون سلنيوم و اعمال سلنيوم( به ميزان 18 گرم در هكتار در كرت فرعي فرعي قرار گرفت. زمان اعمال تنش در مرحله گلدهي كامل در حدود 75 روز پس از كاشت بود. معيار تنش با استفاده از دستگاه هدايت سنج الكتريكي خاك ارزيابي شد. بدين ترتيب كه قبل از

شروع آزمايش اصلي در كنار مزرعه كرتي به ابعاد 3× 2 متر تهيه گرديده و بلوك گچي در آن به عمق 40 سانتيمتر قرار داده شد. سپس با اندازه گيري روزانه هدايت الكتريكي خاك و اندازه گيري در صد رطوبت خاك منحني كاليبراسيون آن تهيه گرديد. بر اساس اين منحني هنگامي كه هدايت الكتريكي به صفر مي رسيد ميزان رطوبت خاك حدود 8 درصد مي شد كه از اين ميزان بعنوان معيار تنش استفاده شد. در آزمايش اصلي نيز دركرت تنش خشكي بلوك گچي كار گذاشته شد و با رسيدن هدايت الكتريكي خاك مزرعه به 60 ميلي موهس بر سانتيمتر مربع وضع ظاهري بوته ها از لحاظ شادابي به گونه اي بود كه پژمردگي برگ ها آشكار شده و ميزان

رطوبت خاك در اين حالت حدودا 14 درصد بود.جهت محاسبه ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت تعداد 2 عدد برگ از هر كرت در زمان 30 روز پس از گلدهي كامل )اعمال تنش( برداشت شد )8(. سپس برگها در داخل محفظه اي كه كف آن بطور كامل از يخ پوشيده شده بود به آزمايشگاه انتقال داده شد.در اين آزمايش ميزان فعاليت شاخص هاي بيو شيميايي شامل دي هيدروكسي دي و (22MDA) آلدئيد دي مالون ،(118-OH-Dg) گوآنوزين تيروزين (33Di-TY) مورد اندازه گيري قرار گرفت. بمنظور ارزيابي عملكرد دانه )با رطوبت 13 درصد( پس از رسيدن كامل گياه برداشت

و سپس دانه ها از طبق جدا شده و توزين شدند.

1- دي هيدروكسي گوآنوزينبه نمونه هاي برگي مقدار 0/5 ميلي ليتر از محلول هموژن براي سنجش پروتئين توسط روش بوگدانو4 )1999( اضافه شد و مقدار پروتئين آن بر حسب ميلي گرم بر ميلي ليتر تعيين گرديد. پس از آن در باقيمانده محلول استخراجي مقدار دي هيدروكسي گوآنوزين مورد اندازه گيري قرار گرفت. در اين روش ميزان فعاليت بيوماركر

از طريق ستون كربن بر پايه LCEC ارزيابي شد.

2- مالون دي آلدئيد و دي تيروزين به نمونه هاي برگي 0/5 ميلي ليتر از محلول هموژن براي سنجش روش اين در شد. اضافه )1987( استيون5 روش توسط پروتئين

1- Di hydroxy goanozine2- Malon di aldehyde3- Di Tirosine4- Bogdanov5- Steven

70


ميزان فعاليت براساس واكنش به مايع كروماتوگرافي بود.بافر زمينه براي كار حاوي تريس اسيدكلريدريك با pH =2/7 و 0/2 ميلي مول بر ليتر سديم دي سديك و 0/2 ميلي مول بر ليتر آسكوربات بود. يك واحد فعاليت مالون دي آلدئيد و دي تيروزين معادل مقدار آنزيمي كه بتواند يك ميكرومول از سوبسترا را در يك دقيقه كاتاليز

كند در نظر گرفته شده است.

3- محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در مرحله اواسط گلدهي و به ميزان 18 گرم در هكتار بر اساس منابع مورد مطالعه از منبع پس منظور اين براي شد. انجام سمپاش بوسيله سديم سلنيت هر مساحت محاسبه و سديم سلنيت مولكولي جرم محاسبه از كرت مشخص شد هركرت 73/5 ميليگرم سلنيوم نياز دارد پس با توجه به تعداد كرت ها )40 عدد( و مساحت زمين ميزان سلنيوم مصرفي در حدود 4گرم در نظر گرفته شد و با توجه به تعدادبوته در هرخط)16بوته( مشخص شد كه هر كرت به 4/5 ليتر آب براي محلول پاشي نياز دارد بنابراين ميزان سلنيوم مورد نظر با توجه به تعداد كرتها در 180 ليتر آب حل و براي چهار تكرار مورد استفاده

قرار گرفت.

نتايج و بحثعملکرد دانه

كليه تيمارهاي تنش خشكي نسبت به تيمار آبياري معمول كاهش عملكرد دانه نشان دادند. بر اساس نتايج بدست آمده عملكرد دانه در شرايط تنش در حدود 36 درصد نسبت به شرايط آبياري كاهش ميزان نظر از درصد 99 سطح در دار معني اختالف يافت.وجود عملكرد دانه بين تيمار هاي آبياري و واريته ها مشاهده شد )جدول و سلنيوم تنش، سال، گانه چهار متقابل اثر شدن دار معني .)1ارقام )در سطح 99%( نيز ناشي از هم روند نبودن تغييرات حاصله درعملكرد دانه درسطوح مختلف از فاكتورهاي مزبور است ضمن و سلنيوم متقابل اثر شدن معني دار بداليل آن از بخشي اينكه ارقام است )اسميت،1996(. محلول پاشي گياه توسط عنصر سلنيوم باعث افزايش20 درصدي عملكرد تحت شرايط تنش و در شرايط

نرمال باعث افزايش 5 درصدي عملكرد دانه شد )اشكال 1 و 2(.

شكل 1. ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig.1 Yield affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.

71


شكل 2 . ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig2.Yield affected with selenium at normal condition in oil sun flower varieties.

تيموتي )2001( متوسط عملكرد دانه ارقام مورد بررسي را معادل همچنين وي است. كرده اعالم هكتار در كيلوگرم 2834/8را 3232 كيلوگرم در هكتار گزارش كرده پروگرس عملكرد رقم رقم اين دانه عملكرد ،)2005( زوير ولي )2001 )تيموتی، است در اختالف .)2005 )زوير، آورد بدست كيلوگرم 1140 معادل را گزارشات به عواملي ارثي، محيطي و اثر متقابل اين دو مربوط مي

شود )زوير، 2005(.دانه عملكرد ميزان تنش شرايط در آمده بدست نتايج اساس بر با سلنيوم 1710 در رقم پروگرس در شرايط بدون محلول پاشي

1970 سلنيوم با پاشي محلول شرايط در و هكتار در كيلوگرم كيلوگرم در هكتار از باالترين مقدار برخوردار بود. در شرايط نرمال ميزان عملكرد دانه در رقم پروگرس در شرايط بدون محلول پاشي با سلنيوم با 3125 كيلوگرم در هكتار و در شرايط محلول پاشي با از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال با 3308 كيلوگرم سلنيوم هزار وزن افزايش علت به پروگرس رقم افزايش عملكرد 1و2(. دانه و تعداد دانه در طبق بود. نتايج بدست آمده با نتايج مطالعات

تيموتي )2001( مطابقت دارد )اسميت، 1996(.

72


جدول 16. تجزيه واريانس صفات مورد نظرTable1.Analysis of variance for measurd traits.

s.o.v df Yield MDA 8-OH-

DGDI-TY

MS .Prob MS .Prob MS .Prob MS .Prob

سال 1 0/8236 0/00004 0/1915 7726410 0/0001** 18/2858 0/0001**اثر متقابل تكراروسال 3 0/0018 0/3080 0/00002 0/6435 23243/80 0/0001** 2/1405 0/0001**

آبياري 1 69/8677 0/0001** 0/79524 0/0001** 429940/23 0/0001** 327/8994 0/0001**اثر متقابل تكراروسال

وآبياري3 0/0005 0/9200 0/00002 0/3257 35640/90 0/0001** 4/7094 0/0001**

اثر متقابل سال وآبياري 1 0/0002 0/5933 0/00003 0/3476 9960/83 0/0001** 1/4918 0/0001**واريته 4 2/2704 0/0001** 0/03384 0/0001** 128951/83 0/0001** 86/5430 0/0001**

اثر متقابل واريته وآبياري 4 0/1898 0/0001** 0/00204 0/0001** 44010/74 0/0001** 14/2531 0/0001**اثر متقابل سال وواريته 4 0/0295 0/0001** 0/00005 0/1033 3348/46 0/0001** 6/6432 0/0001**

اثر متقابل سال وآبياري وواريته

4 0/0575 0/0001** 0/00019 0/0001** 5354/10 0/0001** 2/4162 0/0001**

اثر متقابل سال وآبياري وواريته وتكرار

48 0/00360/0006**

0/00004 0/0163 4056/61 0/0001** 0/7740 0/0001**

سلنيوم 1 1/2892 0/0001** 0/00132 0/0001** 75429/23 0/0001** 33/2971 0/0001**اثرمتقابل سلنيوم وآبياري 1 0/0641 0/0001** 0/00100 0/0001** 403/23 0/0001** 0/0219 0/4449اثرمتقابل سلنيوم وواريته 4 0/0083 0/0007** 0/00006 0/0532 1223/15 0/0001** 0/0188 0/7295

اثرمتقابل سلنيوم وواريته وآبياري

4 0/0085 0/0006** 0/00003 0/3089 679/93 0/0001** 0/4215 0/0001**

اثر متقابل سال وسلنيوم 1 0/0003 0/6577 0/00001 1/0000 16/90 0/8260 0/1305 0/0651اثر متقابل سال وآبياري

وسلنيوم1 0/0351 0/0001** 0/00002 0/3257 3763/60 0/0017** 0/6851 0/0001**

اثر متقابل سال وواريته وسلنيوم

4 0/0088 0/0005** 0/00003 0/2573 1219/20 0/0121** 0/0521 0/2414

اثر متقابل سال وآبياري وواريته وسلنيوم

4 0/0032 0/0868 0/00003 0/2979 624/37 0/1406 0/0461 0/3005

خطا 60 0/0015 0/00002 346/84 0/0370%.C.V %1/6739 %1/5587 %2/9126 %2/1631

Yield: عملكرد MDA: مالون دي آدئبد OH-DG-8: دي هيدروكسي گوآنوزين

Di-TY: دي تيروزين **, معني دار در سطح %99.

73


دي هيدروكسي گوآنوزين نتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي خشكي تنش شرايط تحت بطوريكه )جدول1( دارد وجود آبياري ميزان دي هيدروكسي گوآنوزين به اندازه 20 درصد افزايش نشان داد )اشكال 3 و 4(. نتايج بعضي تحقيقات بر روي گندم پاييزه نشان داد كه دي هيدروكسي گو انوزين فرآيند حذف H2o2 را در تنشهاي اكسايشي كاتاليزورمي كند.بطوريكه اگر گياه در مرحله توليد سنبله با تركيبي از عنصر روي و سلنيوم محلول پاشي شود ميزان فعاليت اين

آنزيم بطور معني داري افزايش مي يابد )استيون، 1987(. 99 سطح در داري معني اختالف آمده بدست نتايج اساس بر تيمارهاي با گوآنوزين هيدروكسي فعاليت دي ميزان بين درصد

آبياري، واريته ها، سلنيوم، اثر متقابل آبياري و سلنيوم اثر متقابل اثر متقابل آبياري واريته و سلنيوم و اثر متقابل واريته و سلنيوم، سال، آبياري، واريته و سلنيوم مشاهده شد )جدول1(. وجود اثرات متقابل مزبور بدليل تفاوت در روند تغييرات فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت اعمال تنش و سلنيوم در ارقام مورد بررسي است. با توجه به اينكه اعمال تنش خشكي و استعمال سلنيوم اثرات مشابه بر روي ارقام مي گذارند منطقي است كه اثرات متقابل معني دار

شوند )استوين، 1987(.دي فعاليت ميزان سلنيوم عنصر توسط برگ پاشي محلول هيدروكسي گوآنوزين را چه در شرايط تنش و چه در شرايط نرمال

به ميزان 17 درصد افزايش داد )اشكال 3 و4(.

0

2

4

6

�كو�� ما�يرسكي چرنيانكا ��يا پر�گر�

�رگ

ييل

مر

ب�

وموان

ن

بد�� سلنيو�

با سلنيو�

شكل 3. ميزان فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig3.8-OH-DG affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.

0

2

4

6


�رگ

ييل

مر

ب�

وموان

ن


با سلنيو�

شكل 4. ميزان فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig4.8-OH-DG affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.

74


بر اساس نتايج بدست آمده در شرايط تنش ميزان دي هيدروكسي برگ پاشي شرايط در محلول بدون پروگرس رقم در گوآنوزين توسط عنصر سلنيوم در حدود 4/33 )نانومول بر ميلي گرم( و در 5/48 حدود در سلنيوم عنصر توسط برگ پاشي محلول شرايط بود.در شرايط برخوردار مقدار باالترين از ميلي گرم( بر )نانومول معمولي ميزان دي هيدروكسي گوآنوزين در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس 3/10 )نانومتر بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 4/39 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال 3 و4(. زوير و همكاران )2005( اعالم كردند كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش كمبود آب را تحريك كند وميزان فعاليت ماركرهاي فيزيولوژيك از جمله دي هيدروكسي گوآنوزين از طريق مهار پراكسيد هيدروژن را افزايش دهد )28(.آنها ميزان فعاليت اين بيوماركر در آفتابگردان تحت تاثير ذكر گرم( ميلي بر )نانومول 4/42 را آب كمبود وتنش سلنيوم يافت نتيجه دست اين به مي توان )زوير،2005(.پس بودند كرده دربرابر سلول رفتن بين واز تخريب از مي توانند بيوماركرها كه تنش خشكي و متعاقبا حذف اثرات مخرب پر اكسيد هيدروژن مد نظر قرار گيرند بطوريكه افزايش فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين

تحت تاثير سلنيوم عمدتا به همين عامل مربوط مي شود.

دي تيروزيننتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت بيوماركر دي تيروزين اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي خشكي تنش شرايط تحت دارد)جدول1(بطوريكه وجود آبياري ميزان دي تيروزين به اندازه 25 درصد افزايش نشان داد.همچنين تحت كه داد نشان دانكن آزمون طريق هااز ميانگين مقايسه شرايط تنش خشكي ميزان فعاليت اين بيوماركر افزايش مي يابد

)اشكال 5 و6(بر اساس نتايج بدست آمده اختالف معني داري در سطح 99 درصد آبياري، تيمارهاي با تيروزين دي بيوماركر فعاليت ميزان بين واريته متقابل اثر سلنيوم، آبياري، متقابل اثر سلنيوم ها، واريته اثر متقابل سالها آبياري، واريته و سلنيوم و اثر متقابل و سلنيوم، رسدنا مي بنظر .)1 )جدول مشاهده شد سلنيوم و واريته آبياري همگون بودن روند تغييرات ميزان فعاليت اين بيوماركر تحت تاثير سلنيوم براي ارقام مورد نظر موجب معني دار شدن اثرات متقابل

شده است )زوير، 2005(.محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم ميزان فعاليت دي تيروزين را چه در شرايط تنش و چه در شرايط نرمال در حدود 10 درصد

افزايش داد )اشكال 5 و 6(.

شكل 5. ميزان فعاليت دي تيروزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig5.Di-Tirosine affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.

75


0

2

4

6


�رگ

ييل

مر

ب�

وموان

ن


با سلنيو�

شكل6. ميزان فعاليت دي تيروزين تحت تاثير سلنيوم درشرايط معمولي درواريته هاي آفتابگردان روغني.FIG6.DTirosine affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.

تيروزين ميزان دي تنش در شرايط آمده بدست نتايج اساس بر توسط برگ پاشي محلول بدون شرايط در پروگرس رقم در محلول شرايط در و گرم( ميلي بر )نانومول 6/76 عنصرسلنيوم پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 7/52 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود.در شرايط معمولي ميزان دي تيروزين در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس 4/59 )نانومول بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 5/68 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال 5 و 6(. اينگونه بنظر تيمار تنش آب وتحت تيروزين در افزايش سطح دي ميرسد كه برابر در آنزيم اين حفاظتي و دفاعي نقش بدليل سلنيوم تاثير باعث فعاليت سطح افزايش اين باشد.بعالوه اكسايشي تنشهاي كاهش ميزان نشت آب از ديواره سلولي تحت شرايط خشكي مي گردد. شاالتا )1998( اعالم كرده است كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش كمبود آب را تحريك كند را تيروزين از جمله دي فيزيولوژيك ماركرهاي فعاليت ميزان و در و سلول غشا به آسيب موجب دما كاهش ولي دهد افزايش نتيجه كاهش فعاليت اين بيو ماركرها مي شود )شاالتا، 1998(. او ميزان فعاليت اين بيوماركر در آفتابگردان تحت تاثير سلنيوم وتنش كمبود آب را 7/02 )نانومول بر ميلي گرم( ذكر كرده بود )شاالتا، بيوماركرها كه يافت دست نتيجه اين به مي توان پس .)1998خشكي تنش دربرابر سلول رفتن بين واز تخريب از مي توانند ومتعاقبا حذف راديكالهاي آزاد اكسيژن مد نظر قرار گيرند بطوريكه

به همين تاثير سلنيوم عمدتا تيروزين تحت فعاليت دي افزايش نتايج مطالعات شاالتا با آمده عامل مربوط مي شود.نتايج بدست

)1998( مطابقت دارد )شاالتا، 1998(.

مالون دي آلدئيد نتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت مالون دي آلدئيد اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي آبياري وجود دارد )جدول 1( بطوريكه تحت شرايط تنش خشكي ميزان مالون دي آلدئيد به اندازه 28 درصد افزايش نشان داد. همچنين مقايسه ميانگينها از طريق آزمون دانكن نشان داد كه تحت شرايط تنش خشكي ميزان

فعاليت اين بيوماركر افزايش مي يابد )اشكال 7 و 8(.بر اساس نتايج بدست آمده اختالف معني داراي در سطح 99 درصد بين ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد با تيمارهاي آبياري، واريته ها، سلنيوم، اثر متقابل آبياري و سلنيوم اثر متقابل واريته و سلنيوم اثر متقابل آبياري واريته وسلنيوم و اثر متقابل سال، آبياري واريته و

سلنيوم مشاهده شد )جدول 1(.معني دار بودن اثرات متقابل مزبور بدليل تفاوت در روند تغييرات فعاليت ماركرهاي بيو شيميايي در ارقام مورد نظر است.با توجه به اينكه تغييرات پارامتر هاي مذكور تشابه زيادي با هم دارند منطقي

است كه وجود اثرات متقابل معني دار شود. محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد را چه در شرايط تنش و چه در شرايط معمولي در حدود 7

درصد افزايش داد )اشكال 7 و8(.

76


شكل 7. ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig7.Malon di Aldehyde affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.

شكل8. ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig8. Malon di Aldehyde affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.

بر اساس نتايج بدست آمده در شرايط تنش ميزان مالون دي آلدئيد عنصر با برگ پاشي محلول بدون شرايط در پروگرس رقم در شرايط در و گرم( ميلي بر )1نانومول 30/81 حدود در سلنيوم محلول پاشي برگ متوسط عنصر سلنيوم درحدود 32/52 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود. در شرايط نرمال ميزان مالون دي آلدئيد در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس در حدود 20/18 )نانومول بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 23/73 7 )اشكال بود برخوردار مقدا باالترين از گرم( ميلي بر )نانومول دي مالون فعاليت سطح افزايش كه ميرسد بنظر اينگونه .)8 و تاثير سلنيوم بدليل نقش دفاعي آلدئيد در تيمار تنش آب وتحت برابر تنشهاي اكسايشي باشد. بعالوه بيوماركر در اين و حفاظتي

اين افزايش سطح فعاليت مانع از آسيب رساندن اكسيژن به سلول است كرده اعالم )2002( ديلون مي گردد. شرايط خشكي تحت كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش اين فعاليت ميزان او )ديلون، 2002(. را تحريك كند كمبود آب بيوماركر در سويا تحت تاثير سلنيوم و تنش كمبود آب را 28/12 )نانومول بر ميلي گرم( ذكر كرده بود )ديلون،2002(. پس مي توان به اين نتيجه دست يافت كه بيوماركرها در جلوگيري از تخريب واز بين رفتن سلول در برابر تنش كمبود آب نقش دارند بطوريكه كه العمل به گونه هاي اكسيژن بعنوان يك منبع عكس بيوماركرها بشمار مي روند و افزايش فعاليت مالون دي آلدئيدتحت تاثير سلنيوم عمدتا به همين عامل مربوط مي شود. نتايج بدست آمده با نتايج

مطالعات ديلون )2002( مطابقت دارد )ديلون، 2002(.

77


References فهرست منابع1- خورشيدی، م. ب، رحيم زاده خويی. م، ج، مير هادی و ق.نور محمدی 1381. بررسی اثرات تنش خشكی در مراحل رشد ارقام ايران. جلد چهارم شماره يك. سيب زمينی. مجله علوم زراعی

ص 48.2- Ananieva, E.A., V.S.Alexieva.L.P.Popova, 2002.

Treatment with salicylic acid decreases the effects

of paraquat photosynthesis.J.Plant Physiol, 159:685-

693.

3- Asada, k. and M. Takahashi. 1987. Production

and scavenging on active oxygen in photosynthesis.

In photoinhibition (kyle.D.J.etal.eds).pp.227-287.

Elsevier.

4- Bogdanov, M.F. and M.B, Bical.1999.A carbon

column based LCEL approach to routine 8-oh-dg

measurements in biological matrices. Free Radical,

Biol, Med.27:643-666.

5- Bolwer, C., etal.1992.Super oxide dismutases and

stress tolerance. Annu. Rev. Plant Physiol. Plant Mol.

Biol.43:83-116.

6- Crey, K. F. 1990.The antoxidant hypothesis

of cardiovascular disease: epidemiology and

Mechanisms. Biochem. Sec. Tran. 18: 1041-1045.

7- Dat, J. etal. 2000. Dual action of the active oxygen

species during plant stress responses. Cell. Mol. Life

Sci. 57: 779-795.

8- Dhillon, K. S. 2002. Selenium enrichment of

the soil plant system for a seleniferous region of

northwest India. Journal of Hydrology.272:120-130.

9- Dixon, D. P etal.1998. Glutathione – mediated

detoxification system in plant. Curropin. Plant Biols.

1:258-266.

10- Harman, F. 1995. Superoxide radial and

superoxide dismutases. Ahn. Rev. Biochem. 64:97-

112.

11- Hou, W.C and Y.H. Lin. 2003. Activities of

superoxide dismitasse and glutathione peroxides

in leaves of different cultivars of Liriope spicata.L.

on 10% SDSPAGE gels. Boot. Bull Acad.Sin.

44.37.41.

12- Jose, M.M., C. Perez Gomez and I.C.N. Esparto.

1999. Chemical Biochemistry.Vol: 32.No.3. 595-

608.

13- Kocsy, C. R. and T.K.Prasad. 2000. Genetic study

of glutathione accumulation during cold hardening

in maize seedlings. Hort Science.29:955-957.

14- Lowry , O. and R. Radall. 1951. Protein

measurement with folin phenol reajent. Journal

Bidoglcal Chemistry. 193; 680-685.

15- Misra , H. P and I. Fridorich. 1979. The generation

of superoxide radical during photoxidation.J.Biol.

Chem.247:6960-6966.

16- Navari , F and M.F. Quartacci 1999. Superoxide

and hydroxyl radical generation and superoxide

dismutase in psII membrane fragments from wheat.

Free.Rad.Res.31:53-56.

17- Paglia, D.E and W.N. Valentine. 1987. Studies

on the qualitative characterization of glutathione

peroxides. J. Lab. Med. 70:158-16s.

18- Quartacci , M. F. and F, Dalla. 2000.Growth in

excess copper induces changes in lipid composition

and fluidity of psII enriched membrane in wheat.

Physiol Plant. 108: 87- 93.

19- Rahman, S.M., L.Mackay and B, Quebedeaux.

2004. Superoxide dis-mutase and stress tolerance of

four tomato cultivars. Plant Physiol.110:125 136.

20- Rao, M. and G. Ormrod. 1996. Ultraviolet and

ozone induced changes in the antioxidant enzymes

of Arabidopsis thalina. Plant Physiology. 110:125-

136.

21- Sgherri, C.L.M., M. Maffei and F.N. Izzo.

2000. Antioxidative enzymes in wheat subjected to

increasing water deficit and rewatering: universita

degli studidi. Pisa, via s. Michele degli Scalzi, 2,

78


1-56124.Pisa, Italy.

22- Shalata, A. and M.Tal.1998.The effect of salt

stress on lipid proxidation and antioxidants on the

leaf of cultivated tomato and its wild salt- tolerant

Lycopersicum pennellii, Physiological Plant

arum.104:169-174.

Siranov, M.1998.The effect of cold hardening on

Glutathione activity in maize. J.Lab.Med.181:75-81.

Smith, M.A and C.R.Peery.1996. Oxidative damage

in Alzheimer. Nature. 362:120-121.

Steven, H and M.H.Sidney.1987. Lipid peroxidase

in samples as measured by liquid-chromatography.

Separation or malon di aldehyde tiobarbituric acid.

Elin. Chem.32:214-220.

Timothy, P. 2001. Effect. of selected selenium status:

Implications of oxidative stress. Biochem. Pharm.

62:273.281.

Willekens, H. Et al. 1997. Catalos are a sink for H202

and indispensable for stress defense in C3 plants.

Ambo. 16: 4806-4816.

Zoyer , C. , J. E. Dat and I. M. Scott. 2005.

Hydrogen peroxide in oilseed sunflower.Physiol.

Plantarum.241_ 254.

79


Antioxidative response of Sunflower (Helianthus annus)varieties under water deficit and selenium foliar application

Mohammad Reza Dadnia1– Davood Habibi2- Mohammad Reza Ardakani2 Ghorban Nour Mohammadi3

Abstract

In order to evaluate of the effect of drought stress on quantitative and qualitative traits in different oil

sunflower cultivar the experiment was carried out in Islamic Azad University- Karaj Branch with split split

plot design based on complete randomize block design with four replications. In this experiment the levels

of drought stress at flowering stage and normal treatment were placed in the main plot , five caltivars such

as Record , Armavierski, Chernianka, Zaria and Progress were placed in sub- plot and the selenium (foliar in

flowering stage) levels were placed in sub-sub plots from source of sodium selenit. At the beginning of seed

filling activity of antioxidative enzymes and biochemical biomarkers were measured. The results showed

that there was significant difference between irrigation treatment , cultivars and selenium levels at 99%.

Mean comparison showed that the yield decreased 47% and affected with stress condition. Selenium had

significant effect at 99% level in stress and normal condition and the yield increased in stress condition

when affected with selenium.The results showed that the activity level of antioxidant enzymes affected

with irrigation and selenium treatments and observed significant difference at 99% level.Drought stress and

selenium increased the activity of these enzymes. In this experiment Progress had maximum and Zaria

had minimum tolerance to drought stress.Activity of antioxidant enzymes ,Malon di aldehyde (MDA), Di-

Tirosine (DI-TY) and Dihydroxy goanozine (8-oH-DG) can be used for selection criteria in drought studies.

Keywords: Oil sunflower,Selenium,Water deficit, Biochemical indices.

1- Islamic Azad University, Science and Research Branch-Ahwaz.2- Islamic Azad University. Karaj Branch3- Islamic Azad University, Science and Research Branch,Tehran.

81

::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::

ارزيابی عکس العمل سويا نسبت به مقادير و سويه های مختلف باكتری Bradyrhizobium japonicum در منطقه شمال خوزستان

Evaluation of Soybean to quantity and different species of Bradyrhizobium japonicum in north re-

gion of Khozestan

عليرضا شكوه فر1، رضا شهولي2، غالمرضا قدرتی3

چکيدهدر كشور ما معموال در زراعت سويا از كودهاي نيتروژنه استفاده مي شود كه ادامه اين روند، مخالف با اصول كشاورزی پايدار مي باشد. از يك طرف هزينههاي باالی استفاده از كودهاي نيتروژنه و از طرف ديگر اثرات نامطلوب اين كودها بر محيط زيست، اهميت استفاده از كودهاي بيولوژيك را مشخص مينمايد. در صورت وجود جمعيت مناسبي از باكتري برادي ريزوبيوم جاپونيكوم، گياه سويا مي تواند

عمده نياز خود را به كود نيتروژن بر طرف نمايد.در همين راستا و جهت تعيين مناسب ترين سويه همزيست با گياه سويا آزمايشی در تابستان سال 1385 در مركز تحقيقات صفي آباد به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفی در چهار تكرار انجام گرديد. در اين آزمايش از دو عامل شامل سويه باكتري

و ميزان مصرف مايه تلقيح استفاده گرديد. سويه هاي باكتري عبارت بودند از RS117 -3 RS146 -2 Histick -1 و 4- باكتري ساخت موسسه تحقيقات خاك و آب. ميزان مصرف باكتري در دو سطح 1- 125 گرم مايه تلقيح در 50 كيلو گرم بذر)عرف منطقه(. 2- 250 گرم مايه تلقيح در 50 كيلوگرم بذر. باكتري ها قبل از كاشت با بذور سويا تلقيح گرديدند. تيمار هاي كنترل شامل 1- تيمار كود نيتروژنه كه در طول فصل رشد به ميزان 200 كيلو گرم در هكتار توزيع گرديد. 2- تيمار صفر كه هيچ گونه توزيع كود و تلقيح باكتري صورت نگرفت. نتايج به دست آمده نشان داد تيمار ها از لحاظ گره بندي با همديگر اختالف معني داري نشان ندادند ولي وزن گره ها در تيمارهاي( a4b1 ,a4b2 سويه باكتري )RS117 با 184 و 193 ميلي گرم در بوته از بقيه بيشتر بودند. همچنين درصد نيتروژن برگ سويا، درصد نيتروژن دانه سويا، درصد پروتئين و نيز فاكتورهای مرتبط با عملكرد از جمله ارتفاع، شاخص سطح برگ و تعداد غالف در بوته در سويه RS117 به ترتيب با 3/47درصد، 7/64 درصد، 37/85 درصد، 94/5 سانتي متر، 4/93 و 71/2 غالف، با ساير سويه هاي استفاده شده اختالف معني داري را در سطح يك درصد از خود نشان داد.درصد روغن در تيمار a0b0 يا تيمار صفر)داراي كمترين درصد نيتروژن برگ و دانه( باالترين ميزان )37/ 20( درصد را نشان داد.اين به دليل رابطه آنتاگونيستي است كه بين درصد روغن و پروتئين دانه سويا وجود دارد. اين نتايج نشان مي دهند كه سويه باكتري RS117 توانسته است همزيستی مناسبي را با گياه ميزبان از خود نشان دهد.بواسطه اين رابطه مناسب، تيمار a4b2 با داشتن 3450 كيلو گرم دانه در هكتار باالترين عملكرد را نيز به خود اختصاص داد. مضافًا ميزان متفاوت مصرف مايه تلقيح، اختالف معني داري را بين تيمارها نشان نداد. نتيجه اينكه به نظر مي رسد سويه باكتري RS117 بتواند جهت تلقيح با بذور سويا

در منطقه شمال خوزستان استفاده گردد و مي توان از آن عملكردهای مطلوب را انتظار داشت.

واژه هاي كليدي: سويا –برادی ريزوبيوم جاپونيكوم – تلقيح- خوزستان

1- عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز2- كارشناس ارشد رشته زراعت دانشگاه آزاد اسالمی واحد دزفول

3- محقق مركز تحقيقات كشاورزی صفی آباد

82


مقدمهغذاسازي كارخانه براي نياز مورد اصلي عناصر از يكي نيتروژن باشد مي موجود زمين جو در معتنابه مقدار به و بوده گياهان بين در نيتروژن تشكيل مي دهد. را اتمسفر به طوري كه %78 نيتروژن مولكولي امتياز تبديل از گياهان زراعي، خانواده بقوالت هوا به تركيبات نيتروژنه قابل استفاده توسط گياه به كمك باكتري نيتروژن مولكولي تثبيت باشند. مي برخوردار ريزوبيوم همزيست هوا توسط ريزوبيومهاي گره ها در ريشه گياهان خانواده ” لگومينوز ” فوائد متعددي از قبيل صرفه جوئي در مصرف نيتروژن،كمك به كشاورزي پايدار، جلوگيري از آلودگي منابع آب و غذا به نيتراتها، باقيماندن مقداري نيتروژن در خاك براي استفاده در زراعت بعدي و … را دارا مي باشند كه آنها را از ساير گياهان غيرلگوم متمايز مي سازد. افزايش تثبيت بيولوژيك نيتروژن موجب افزايش عملكرد هاي نهاده در جوئي صرفه و پايدار كشاورزي در مؤثر گامي و نيتروژن ميزان عباسعليان 1386(. و باشد)بيرانوند مي كشاورزي و باكتري سويه گياه، رقم و گونه نظير عواملي به شده تثبيت شرايط محيطي بستگي دارد و گياهان خانواده لگومنيوز نظير يونجه و شبدر، در شرايط مساعد تا 90% و سويا تا 75% نيتروژن مورد نياز خود را مي توانند از تثبيت بيولوژيكي تامين نمايند)كوچكي و

خلقاني 1374(. فرنيا )1377( در آزمايشي تاثير نژادهاي باكتري ريزوبيوم ژاپونيكوم را بر عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام سويا در منطقه لرستان مورد بررسي قرار داد. نتايج نشان داد اثر تيمارهاي باكتري تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در هر غالف و وزن هزار دانه نسبت به تيمار شاهد )بدون تلفيح( معني دار بوده كه حاكي از فراهم شدن نيتروژن است. ريشه روي بر شده تشكيل گره توسط گياه احتياج مورد تازاوا و موتوكي )2007( گزارش نمودند تيمارهايي كه از تعداد گره بيشتري برخوردار بودند نسبت به تيمارهايي كه هيچ گونه گره اي بر روي ريشه آنها مشاهده نگرديد، عملكرد باالتري نشان دادند. در آزمايشي كه توسط ژانگ هائو در سال 2002 در كانادا انجام شد، گزارش گرديد كه تلقيح بذور سويا بوسيله باكتري برادي ريزوبيوم افزايش سطح برگ گرديد. و توسعه برگ سويا باعث جاپونيكوم افتاد. اتفاق 4R افزايش شاخص سطح برگ در مرحله بيشترين همچنين متعاقب آن تعداد غالف در بوته و نيز تعداد دانه در غالف افزايش يافت. اينها اجزاء عملكرد گياه سويا مي باشند كه به واسطه

افزايش آنها عملكرد نيز افزايش يافت.

مواد و روش هافاكتوريل آزمايش صورت به 1385 زراعي سال در تحقيق اين در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در 4 تكرار با 10 تيمار اجرا گرديد. هركرت آزمايشي شامل 4 خط كشت، طول هر خط 8 متر، فاصله دو رديف از هم 60 سانتي متر و فاصله بين دو بوته 3 سانتي متر در نظر گرفته شد. از بين چهار خط كشت دو خط كناري به عنوان حاشيه در نظر گرفته شدند و از آنها در طول فصل رشد نمونه برداري به عمل نيامد. در مرحله برداشت نهايي جهت تعيين ميزان عملكرد، تعداد غالف در بوته، تعداد دانه در غالف و... از دو خط مياني نمونه هايي برداشت گرديد. سطح برداشت نهايي يك

متر مربع از هر تيمار انتخاب گرديد. در اين آزمايش ميزان باكتري كه با بذور سويا تلقيح مي شود به عنوان عامل اصلي در نظر گرفته شد. ميزان مصرف عرف منطقه )125 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر( و ديگري مصرف باكتري به ميزان دو برابر مصرف عرف منطقه )250 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر(. نوع باكتري به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. نوع ساخت باكتري ساخت خارج و سه نوع از يك اين طرح در RS-2 انگلستان( كشور )ساخت Histick-1 نامهاي به داخل RS -3 117 146 4- باكتري ساخت مؤسسه خاك و آب ايران

)باكتري خاك و آب( استفاده شد. رقم سوياي كشت شده جهت آزمايش رقم 503 در نظر گرفته شد. )اين رقم يك الين خالص زودرس مي باشد كه در مركز تحقيقات كشاورزي صفي آباد توليد معرفي مرحله به منطقه در زراعت سويا پذيرش بعلت عدم ولي

نرسيده است(.گرفته شد. نظر در كنترل تيمار عنوان به تيمار دو اين طرح در يكي تيمار بدون مصرف كود نيتروژن و تلقيح باكتري و ديگري تيمار Fertilizer يا مصرف كود نيتروژنه به ميزان 200 كيلوگرم

در هكتار. RS = 1a در اين آزمايش نوع باكتري با حرف »a « نمايش داده شد.

.117 RS = 4a Histick = 3a و 2a = خاك و آب، ،146همچنين عامل ميزان مصرف باكتري با حرف »b« نمايش داده شد. = مصرف باكتري به ميزان عرف منطقه )125 گرم باكتري در 50 1b= مصرف باكتري به ميزان دو برابر عرف منطقه 2b كيلوگرم بذر(، )250 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر(. تيمار كنترل »بدون مصرف

83


كنترل تيمار و »a0b0« حروف با باكتري« تلقيح بدون و كود »مصرف كود نيتروژنه به ميزان 200 كيلوگرم در هكتار با حروف

»FERT« نمايش داده شدند.قبل از كاشت، بذور سويا به اندازه كافي براي كشت هر تيمار جدا شده و بوسيله آب قند مرطوب گرديد، سپس باكتري ها به بذور اضافه شدند. آب قند مصرف شده باعث چسبندگي بهتر باكتري ها به بذور، مورد استفاده قرار گرديد. باكتري هاي به كار برده شده در اين آزمايش از موسسه تحقيقات اصالح و تهيه بذر و نهال كرج تهيه گرديد. با توجه به اينكه باكتريها نسبت دماي باال و طوالني حساس مي باشند و ممكن است به جمعيت زنده آنها آسيب برسد، جهت حمل از شهرستان كرج تا دزفول از وسيله نقليه ي مجهز به سيستم خنك كننده استفاده گرديد. در موقع حمل مايه تلقيح به مزرعه در ظروف حاوي يخ قرار داده شدند تا گرماي هوا تاثير

كمتري بر روي آنها داشته باشد.رشد مختلف مراحل در نيتروژن بيولوژيكي تثبيت ارزيابي جهت هايي نمونه روز 7 فاصله به كاشت از پس روز 30 سويا، گياه مترمربع يك هاي بوته برداري نمونه هر در كه شدند برداشت با ريشه كامل از زمين برداشت شده و سپس به آرامي توسط آب شسته شدند و تعداد و وزن گره شمارش و اندازه گيري گرديد. اين روش نمونه برداري مطابق با روش نمونه برداري فرنيا انجام گرديد

)فرنيا 1377(.جهت تعيين درصد پروتئين و روغن در دانه، بعد از پايان برداشت نمونه هايي به طور تصادفي از تيمارها انتخاب شده و به آزمايشگاه مركز تحقيقات شركت كشت و صنعت كارون شوشتر ارسال گرديد

و با استفاده از روش ميكروكلدال و سوكسوله تعيين گرديد. در هنگام برداشت از هر تيمار به اندازه يك مترمربع از دو خط وسط دانه ها جداكردن و كردن از خشك پس و گرديد برداشت كرت به صورت گياهان از بوته پنج توزين گرديد. همچنين از غالف، تصادفي انتخاب و متوسط تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در

هر غالف و تعداد دانه در واحد سطح اندازه گيري گرديد. اندازه مرحله اولين شد. گيري اندازه نوبت دو در ها بوته ارتفاع 1R و دومين مرحله اندازه گيري در پايان _ 2R گيري در مرحله رشد )برداشت نهايي( به عمل آمد. براي تعيين ارتفاع بوته در هر

تيمار، از پنج بوته به طور تصادفي استفاده شد. ،C-MSTAT كامپيوتري افزار نرم از طرح آماري تجزيه براي

رسم نمودارها از Excel و براي مقايسه ميانگين ها از آزمون دانكن استفاده گرديد.

نتايج و بحث1. تعداد گره هاي ريشه گياه )تک بوته(

تعداد در را داري معني اختالف باكتري مختلف نژادهاي كاربرد گره هاي ريشه نشان نداد. همچنين ميزان مصرف باكتري و اثر متقابل سويه باكتري و ميزان مايه تلقيح نيز اختالف معني داراي را بين سويه هاي مختلف از نظر ايجاد گره برروي ريشه نشان نداد در a4 تيمارهاي ايجاد شده گره تعداد لحاظ از )جدول(. هرچند سطح باالتري قرار دارند، اما اصوال تعداد گره به تنهايي نمي تواند نشان دهنده فعاليت بيشتر و همچنين رابطه همزيستي بهتر سويه بر زيادي تعداد گره است زيرا ممكن باشد. گياه سويا با باكتري روي ريشه گياه سويا تشكيل شود اما گره ها نتوانند ميزان مناسبي

از نيتروژن خاك در اختيار گياه قرار دهند )نمودارهاي1و2(.همزيستي مناسب سويه باكتري با گياه باعث مي شود در اثر ايجاد گره فعال بيشتر بر روي ريشه، ميزان نيتروژني كه در اختيار گياه عملكرد افزايش به منجر نهايت در و بيشتر شده گيرد مي قرار مي گردد )ژئو ژيائومين و مابود 2006 و كوچكي، ع و همكاران 1367(. همچنين از نتايج مربوط به ميزان مصرف باكتري چنين تأثير معني باكتري بيشتر ميزان از استفاده استنباط مي شود كه داري بر روي توليد گره روي ريشه نداشته است. اين نتايج مطابق نمودند بيان كه باشند مي )1382( همكاران و بيرانوند نتايج با رابطه مناسب سويه باكتري با گياه ميزبان مي تواند تاثير مثبتي بر روي تعداد گره ريشه داشته باشد. در آزمايش موجود سويه ها از لحاظ تعداد گره هاي تشكيل شده بر روي ريشه اختالف معني داري نشان ندادند كه اين مي تواند به علت انواع متفاوت باكتري هاي به كار برده شده، نوع بافت خاك و شرايط آب و هوايي مختلف

دزفول و لرستان باشد.

84


جدول شماره )1(. خالصه تجزيه واريانس مربوط به فاكتورهاي كمي و كيفي كه درآن MS مربعات نشان داده شده است.

منابع تغييرات SOV

تعداد گره در بوته root of Number

plant per

وزن گره هاي تك بوته weight nodules

plant per

عملكرد دانهyield Grain

عملكرد پروتئينyield Protein

عملكرد روغنyield Oil

Replication 20.1239.9017026.542538.085583.111تكرار

Bacteria سويه باكتريStrains

40.904 ns**897.197**276196.056**205179.720**9199.599

levels of ميزان مايه تلقيحbacteria consumption

7.707 ns79.935 ns2904.000 ns6140.157 ns11.385 ns

سويه باكتري×ميزان مايه تلقيح×Bacteria Strains

levels of bacteria consumption

3.977 ns*21.147427.444 ns**3564.99218.212 ns

Eror 35.9735.4553155.304259.929137.628خطا

%C.V23.491.351.801.61.82

* و ** به ترتيب معني دار درسطح 5% وns ،%1 غيرمعني دار.

نمودار شماره 1. تعداد گره هاي ريشه در تك بوتهTable.1 Number of root nodules per plant

0

5

10

15

20

25

30

35

تعد�� گر�

تك بوته ريشه��

)عد�(

Number of root nodules per plant

fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b1 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b2

Bacteria Strains سويه ها� باكتر�

85


نمودار2. اثر متقابل سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر تعداد گره هاي ريشه سوياTable .2 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Number of the root

nodules of per plant.

0

5

10

15

20

25

30

35

HistickRS146 RS117�� خا

Bacteria Strains ها� باكتر�سويه

50كيلو گر� بذ� 125 گر� باكتر� �� مصر�

�كيلو �� بذ 50 250 گر� باكتر� �� مصر�

a

a

aa

كيلو بذ� 50گر� باكتر� �� 125

كيلو بذ� 50گر� باكتر� �� 250

تعد�� گر�

�� يشه تك بوته

)عد�(

Number of root nodules per plant

2. وزن گره هاي ريشه گياه )تک بوته(است، داده شده نشان واريانس و همانگونه كه در جدول تجزيه وزن لحاظ به را داري معني اختالف باكتري مختلف سويه هاي بندي طبقه در و دهند مي نشان %1 سطح در ريشه گره هاي ميزان .)3 گيرند)نمودار مي قرار متفاوتي هاي گره در دانكن اثرات دهد. نمي نشان را داري معني اختالف باكتري مصرف تحت درصد 5 در سطح مصرف، ميزان و باكتري سويه متقابل

تأثير سويه باكتري قرار مي گيرند )نمودار4(. نتايج حاصل از آزمايشات تيس و همكاران )1991( و گارنر)1988( بر روي سويا روشن كرد كه فعاليت تثبيت نيتروژن بوسيله ژنوتيپ گياه و قابليت ريزوبيوم در تشكيل گره و وزن گره هاي ايجاد شده

تحت تأثير قرار مي گيرد.و همكاران تيس آزمايشات از نتايج حاصل با آمده بدست نتايج نيز آزمايش اين در زيرا دارد. مطابقت )1988( گاونرا و )1991(تيمارهايي كه از وزن گره باالتري برخوردار بودند، نيتروژن بيشتري را نيز در اختيار گياه قرار دادند. به عنوان مثال تيمار RS117 كه از لحاظ وزن گره هاي ايجاد شده بر روي ريشه در باالترين سطح قرار داشت، باالترين عملكرد را نيز به خود اختصاص داد. مسلما

اين نتيجه تثبيت بيولوژيكي نيتروژن به ميزان مناسب مي باشد.حداكثر وزن گره بر روي ريشه تقريبا بعد از 60 روز پس از كاشت در مرحله غالف دهي و كمي پس از آن بوجود آمده است. نكته ديگري كه در تحقيقات موجود و منابع ديگر مشاهده گرديد اينكه بود. دليل به سطح خاك نزديك بيشترين وزن گره ها در منطقه آن احتماال تهويه مناسب اين اليه از خاك و نيز فراواني مواد آلي آزمايشي كه باشد. در از خاك مي تر پايين به اليه هاي نسبت توسط فرنيا در لرستان انجام شد نيز چنين نتيجه گيري گرديد كه بيشترين وزن گره ها در منطقه 0-30 سانتيمتري خاك تشكيل تيمار شود، مي داده نشان 3 نمودار در كه همانگونه گردد. مي

a4b1 و a4b2 داراي بيشترين وزن گره ريشه مي باشند.

86


نمودار 3. وزن گره هاي ريشه تك بوته سوياTable .3 Root nodules weight of soybean per plant

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

�� گر�

)ميلي گر�(

nodulesweight(mg)


Bacteria Strains ها� باكتر� سويه

نمودار4. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر وزن گره هاي ريشه تك بوته سوياTable .4 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Nodules weight of soy-

bean per plant

145

150

155

160

165

170

175

180

185

190

195

Histick

RS146

RS117


a

a

a

a

خا� � ��

كيلو بذ� 50/گر� باكتر� 125

كيلو بذ� 50/ گر� باكتر� 250

گر� ��)ميلي گر�(

nodules weight(mg)

87


3. عملکرد دانهعملكرد دانه تحت اجزاء عملكرد قرار مي گيرد كه از تعداد گياه در واحد سطح، تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در هر غالف و وزن

دانه تشكيل مي شود )يوسفي، ف 1374(.معني اختالف تلقيح مايه ميزان متفاوت كاربرد تيمارهاي بين داري مشاهده نگرديد ولي در طبقه بندي با آزمون دانكن نيز در

گروههاي متفاوتي قرار مي گيرند )جدول تجزيه و واريانس(.كاربرد باكتري موجب افزايش چشم گيري در ميزان عملكرد دانه گرديده و اين بخاطر افزايش نيتروژن در گياه مي باشد كه منجربه افزايش قسمتهاي رويشي مي شود و داشتن عملكرد مطلوب نتيجه

رشد رويشي مناسب است )فرنيا 1377(.

دانه عملكرد باكتري نژادهاي ساير به نسبت RS117 سويه بيشتري را در اثر فراهم كردن نيتروژن بيشتر براي گياه داده است. كاربرد سويه RS117 باالترين تعداد غالف در هر بوته و تعداد دانه در غالف را در تك بوته داده است )نمودار5(. بنابراين همانگونه كه انتظار مي رفت عملكرد دانه در اثر كاربرد اين باكتري حداكثر مي باشد. در آزمايشي كه توسط ايوانز )1978( انجام گرفت افزايش عملكرد در نتيجه تلقيح بذر با باكتري گزارش شده است. بيرانوند و همكاران )1382( گزارش دادند افزايش در عملكرد دانه متاثر از افزايش تعداد شاخه هاي فرعي، تعداد غالف در بوته و تعداد كل

بوته در واحد سطح بود.

نمودار5. عملكرد دانه در هكتارTable .5 Grain yield per hectare

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

عملكر� ��نه)�� هكتا� كيلوگر�(

Grain yield(kg/ha)


Bacteria Strainsسويه ها� باكتر�

نمودار6. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد دانه سوياTable .6 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with soybean Grain yield

2600

2700

2800

2900

3000

3100

3200

3300

3400

3500

HistickRS146 RS117ك و �ب��

��ر 50kg 125g��آ��ي در ��ف

��ر 50kg 250g��آ��ي در ��ف

a

a

a

a



عملكر� ��نه)�� هكتا� كيلوگر�(

Grain yield (kg/ha)

Bacteria Strainsسويه ها� باكتر�

88


4. عملکرد پروتئين دانه سويااختالف يكديگر با پروتئين لحاظ عملكرد از باكتري سويه هاي در دانكن آزمون با بندي طبقه در و دادند نشان داري معني گروههاي متفاوتي قرار گرفتند )جدول تجزيه و واريانس(. از نمودار 7 چنين استنباط مي شود تيمارهايي كه از نظر درصد پروتئين دانه مي نيز بااليي پروتئين عملكرد داراي بودند، مقدار بيشترين در تيمارهاي مذكور در دانه بودن عملكرد باال امر اين باشند. علت متاثر كه RS117 سويه باالي عملكرد حقيقت در باشد. مي

عملكرد روي بر باشد مي سويا گياه با آن مناسب همزيستي از پروتئين نيز تاثير مستقيم و مثبتي داشته است. اثر متقابل بين سويه باكتري و ميزان مايه تلقيح نيز در سطح 1% معني دار گرديده است اينكه به دليل باكتري است. تاثير سويه امر بيشتر تحت اين كه تيمارها از لحاظ ميزان مايه تلقيح در طبقه بندي با آزمون دانكن در يك گروه قرار مي گيرند )نمودار8(. اين نتايج توسط بيرانوند و

همكاران )1382( و خدايي و همكاران )1382( تاييد شده است.

نمودار7. عملكرد پروتئين دانه سوياTable .7 Protein yield of the soybean grain


200

400

600

800

1000

1200

1400

عملكر� پر�تئين)�� هكتا� كيلوگر�(

Protein yield (kg/ha)


نمودار8.. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد پروتئين دانه سوياTable.8 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Protein yield of the soybean grain

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

RS146

��ك و �ب

Histick

RS117


a

a

a

a



عملكر� پر�تئين�� كيلوگر�(

)هكتا�

Protein yield (kg/ha)

89


5.عملکرد روغن دانه سويامعني اختالف همديگر با روغن عملكرد ميزان لحاظ از تيمارها داري نشان دادند و در طبقه بندي با آزمون دانكن در گروههاي متفاوتي قرار مي گيرند )جدول تجزيه و واريانس(. بيشترين ميزان عملكرد روغن مربوط به تيمارهاي a4b1 و a4b2 مي باشد. اين داشتند قرار سطح ترين پايين در روغن درصد لحاظ از تيمارها در جهت در مناسبي فعاليت RS117 سويه اينكه دليل به ولي

اختيار قرار دادن نيتروژن خاك به گياه سويا داشته است، از عملكرد باالتري نيز برخوردار بوده كه اين عملكرد دانه باال باعث افزايش يافتن عملكرد روغن نيز گرديده است )نمودارهاي 9 و 10(. تيمار

a0b0 كه از لحاظ درصد روغن در باالترين مقدار قرار داشت داراي

كمترين عملكرد روغن مي باشد. اين به خاطر پايين بودن عملكرد با معكوسي رابطه دانه پايين عملكرد حقيقت در باشد. مي دانه

عملكرد روغن دانه داشته است.

نمودار9. عملكرد روغن دانه سوياTable .9 Oil yield of the soybean grain


100

200

300

400

500

600

700

800

عملكر� ��غن

�� كيلوگر�(

)هكتا�

Oil yield (kg/ha)


نمودار10. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد پروتئين دانه سوياTable.10 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Oil yield of the soybean grain

560

580

600

620

640

660

680

700

720

RS146 Histick ��ك و �ب RS117

آ��م

��ر

50 ��م ��آ��ي در125

��ف

آ��م

��ف250��م ��آ��ي در 50 ��ر

aa

a

a آ�� ر ٠�/��م ��آ��ي �١٢

آ�� ر ٠�/ ��م ��آ��ي ٠�٢

عملكر� ��غن

�� كيلوگر�(

)هكتا�

Oil yield (kg/ha)

90


نتيجه گيريمشاهدات و ها داده واريانس تجزيه از كه نتايجي به توجه با نتيجه گيري به عنوان توان آمد، مي انجام شده بدست آزمايش

به نكات ذيل اشاره نمود.در ميان سويه هايي از باكتري كه در اين آزمايش به كار برده شد، سويه RS117 همزيستي بهتري با گياه ميزبان داشته است. زيرا ميزان نيتروژني را كه در اختيار گياه قرار داد از بقيه سويه ها بيشتر بود. اين عامل باعث شد تا اجزاء عملكرد گياه سويا تحت تأثير قرار گيرد و باعث افزايش عملكرد گردد. سويه RS117 با عملكرد دانه 3450 باالترين عملكرد دانه را به خود اختصاص داد. همچنين

hakg

كيلوگرم 1305/8 و درهكتار روغن كيلوگرم 702/9 عملكرد با پروتئين در هكتار در باالترين سطح قرار داشت. بنابراين به نظر مي رسد اين نژاد از باكتري ريزوبيوم جاپونيكوم جهت تلقيح بذور سويا مناسب تر باشد. ميزان مايه تلقيح استفاده شده براي بذور سويا بهتر است همان ميزان 125 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر انتخاب شود. زيرا كاربرد اين ميزان از مايه تلقيح با كاربرد دو برابر آن با همديگر اختالف معني داري را نشان نداد. در اينصورت از لحاظ

اقتصادي نيز مي توان باعث كاهش هزينه ها گرديد.

91


References فهرست منابعو گياه رقم اثر .)1382( همكاران و نجات پيرولي، بيرانوند -1سويه باكتري بر مقدار تثبيت نيتروژن سويا به روش هاي معمولي سومين مقاالت مختلف.خالصه خاكهاي در )N15( ايزوتوپي و همايش توسعه كاربرد مواد بيولوژيك و استفاده بهينه از كود و سم

در كشاورزي.ص ص340-339.افزايش حسين)6831(. عباسعليان، و نجات پيرولي، بيرانوند -2تثبيت بيولوژيك نيتروژن در گياه سويا با استفاده از فناوري هسته اي )اشعه گاما(.دهمين كنگره علوم خاك ايران. سايت مرجع دانش.

لينك دائمي به صفحه مقاله:http://www.civilica.com/Paper-SSCI10-SSCI10_159.html

نيتروژن و فسفر تغييرات رامين و همكاران )1382(. 3- خدايي، خاك تحت كشت سوياي تلقيح شده با مخلوط باكتري هاي حل كننده فسفر تثبيت كننده نيتروژن. چكيده مقاالت سومين همايش در سم و كود از بهينه استفاده و بيولوژيك مواد كاربرد توسعه

كشاورزي، ص291.4- فرنيا، امين )1377(.بررسي تاثير نژادهاي ريزوبيوم جاپونيكوم نامه پايان سويا. ارقام نمو و رشد فيزيولوژيكي هاي جنبه بر

كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسالمي، دزفول.5- كوچكي، ع و ج، خلقاني )1374(. شناخت مباني توليد محصوالت

زراعي. انتشارات دانشگاه فردوسي، مشهد، ص ص276-263.6-كوچكي، ع. م، راشد محصل. م، نصيري و ر، صدرآبادي )1367(

مباني فيزيولوژيكي رشد و نمو گياهان زراعي. اتشارات آستان قدس، مشهد، ص ص221-195.

7- يوسفي، ف )1374(.اصول مقدماتي كشت سويا.انتشارات كميته دانه هاي روغني،213ص.

8- Evans, L.T.1978.Crop physiology. Cambridge

university press. Pp. 196.

9- Garner, E.R. 1988. Genotypic variation of nitrogen

fixation in soybean. Crop Science. 161, 123-128.

10- Tazava, J. and T. Motoki. 2007. Nodulation

during vegetative growth of soybean stage does

not affect the susceptibility to red crown rot caused

by Calonectria ilicicola. General Plant Pathology.

73:180-184.

11- Theis, J. E., P.W.Singleton. And B.B. Bohlool.

1991. Influence of the size of indigenous rhizobiol

populations on establishment and symbiotic

performance of introduced rhizobia on field grown

Legumes. Appl. Environ. Micro boil, 57: 19-28.

12- Zhanghao, Trevor C. Charles, Brian T.Driscoll.2002.

Low temperature-tolerant Bradyrhizobium Japonicum

strains allowing improved soybean yield in short-

season Areas. Agron J., 94:870-875.

13- Zhou, Xiaomin. And F. Mabood. 2006.

Bradyrhizobium japonicum preincubated with methyl

jasmonate increases soybean nodulation and nitrogen

fixation. Published in Agron J., 98:289-294.

92


Evaluation of Soybean to quantity and different species of Bradyrhizobium japonicum in north re-gion of Khozestan

Alireza Shokohfar1,Reza Shoholi2, Gholamreza Ghodrati3

Abstract

In our country, we use No3 fertilizer which the continuation of this procedure is against the sustainable

agricultural fundamentals, on one hand, high expense of NO3 and on the other hand the, the inappropriate

effects of these fertilizes on the environment represent the importance of the use of biologic fertilizes. In

case of plenty Bradyrhizobium Japonicum, soybean plant can meet most of its needs to NO3. So, in order

to determine the most proper strain for the soybean through a test in the summer 1385 (2006) in Safi Abad

Research Center in completely random blocks in a factorial for four replication. In this experiment, we used

two factors. Bacteria and the level of copulation consumption.

Bacteria were as follows:

1-Histick 2- RS146 3-RS117 4- The bacteria made by water and soil research center institute. The levels of

bacteria consumption in two levels were: 1-125g copulation material in 50 kg of seed (the regular level in the

region).2- 250g copulation material in 50 kg of seed. The bacteria were copulated with the soybean a little

before the plantation of the seeds. The control treatments were consisting of: 1. No3 treatment during the

growth season was 200 kg per hectare. 2. zero treatment which no copulation. The result represented that the

treatment had no meaningful discrepancy in the nodules. But the nodules weight in a4b2, a4b1 represented a

significant discrepancy of 184 and 193 mg in each plant more than the others (RS 117 bacteria strain). Also

the percentage of the soybean leaf No3, soybean seed No3, protein percentage and the related factors with

the yield such as height, leaf area index and the number of the pods per plant in RS117 strain were 3.47%.

7.46%, 37.85%, 94.5cm, 4.93 and 71.2 pods, showed a significant discrepancy in one percent area. The oil

percent in the treatment a0b0 or zero treatment (with the least leave and seed No3) showed the highest level

(20.37).this is because of the Antagonist relationship between the oil percent and soybean protein. The results

show that the RS117 strain bacteria have shown a proper adjacency with the host plant. Because of this proper

relationship, the a4b2 treatment with 3450kg seed per hectar, 1305.8kg protein per hectare and 703.3kg

oil per hectare got the highest yields. Besides, the level of copulation consumption showed no significant

discrepancy between the treatments. So, it seems that the RS117 bacteria strain can be used in the north of

Khuzestan to copulate the soybean and can expect a proper yield.

Key words: Soybean, Bradyrhizobium japonicum,inucolation,khozestan

1- Islamic Azad University- Ahwaz Branch 2- Islamic Azad University- Dezfoul Branch 3- Agricultural Research Center-Safiabad

93

::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::

بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )ركورد و آذرگل(

Effect of sowing date on yield and yield components of two sunflower varieties (Record & Azargol)

محمد شريف مقدسی1 و آرمين موقر1

چکيدهبه منظور بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو رقم آفتابگردان روغني )ركورد و آذرگل( آزمايشي در مزرعه آموزشي- تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد ساوه در سال 1386 به صورت كرت هاي خرد شدهو در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با چهار تكرار انجام گرفت. تاريخ هاي كاشت شامل 15 خردادماه، 30 خردادماه و 15 تيرماه به عنوان عامل اصلي و ارقام آفتابگردان روغني شامل آذرگل و ركورد به عنوان عامل فرعي قرار داده شدند. نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه عملكرد دانه اختالف معني دار از لحاظ تيمارهاي تاريخ كاشت در سطح احتمال 1% دارد. بيشترين مقدار عملكرد در تاريخ كاشت 15 خرداد و به ميزان 3797/87 كيلوگرم در هكتار بود. در اين تحقيق تاريخ كاشت زود هنگام )15 خرداد( نسبت به تاريخ هاي كاشت دير هنگام از لحاظ صفات مورد بررسي )عملكرد، وزن هزاردانه، تعداد دانه در طبق، ارتفاع، قطر طبق و عملكرد روغن( داراي مقادير بيشتري بود. همچنين

در اين آزمايش عملكرد، تعداد دانه در طبق، ارتفاع بوته، قطر طبق، درصد روغن و عملكرد روغن معني دار شدند.

واژه های كليدي: آفتابگردان - تاريخ كاشت - عملكرد دانه و روغن - درصد روغن

1- دانشگاه آزاد اسالمی واحد ساوه

94


مقدمه اهميت دانه هاي روغني به عنوان يكي از منابع مهم تأمين كنندة ،1358 شيرازي، )كاظمي است. انكار قابل غير جهان در انرژي ناصري، 1370، هاشمي دزفولي، 1374( اين گياهان عمدتاً به علت استفاده از روغن خوراكي و يا غير خوراكي )هاشمي دزفولي،1374( در استفاده علوفه، تأمين جمله از ديگري مصرف موارد البته و صنايع كاغذسازي، توليد مارگارين و پروتئين گياهي، تهيۀ صابون و رنگ هاي مرغوب و مواد آرايشي، تغذيه پرندگان، مصارف آجيلي و )Carter,J.F.1978( استفاده در شيريني پزيها و نيز مصارف داروييبراي اين گياهان عنوان گرديده است كه بر اهميت آنها مي افزايد )كوچكي،1364 و لطيفي،1372(. عوامل زراعي همچون رقم انتخابي، تراكم و آرايش كاشت، برنامه و روش آبياري، كوددهي و تاريخ كاشت از طريق تغيير پتانسيلهاي ژنتيكي و محيطی، عملكرد را تحت تأثير قرار ميدهند. از طرف ديگر درك بهتر چگونگي تغيير عملكرد دانه در عكس العمل به تغييرات عوامل ياد شده، مستلزم شناخت اجزاء عملكرد دانه، ميزان تأثيرپذيري يكايك آنها از اين تغييرات و روابط بين اجزاء عملكرد دانه مي باشد. در آفتابگردان تعداد دانه در طبق تاريخهاي و مي روند بشمار دانه عملكرد اصلي اجزاء دانه وزن و كاشت مختلف با ايجاد تغيير در آنها اثرات متفاوتي را بر عملكرد دانه

مي گذارد كه رابطۀ مستقيم با ژنوتيپ گياه و محيط دارد.فزيولوژيكي، خصوصيات از آگاهي مستلزم كاشت تاريخ تعيين تأثير و نمو مختلف مراحل وقوع زمان همچنين و مورفولوژيكي عوامل محيطي بر آنهاست )خواجه پور 1365وناصری 1370(. يكي از نيازهاي مهم در برنامه ريزيهاي زراعي به منظور حصول عملكرد باال و با كيفيت مطلوب تعيين مناسبترين زمان كاشت محصول است طول بر كه است مهمي فاكتور كاشت تاريخ .)Ezueh, 1982(دوران رشد رويشي و زايشي و توازن بين آنها و ساير عوامل توليد، كيفيت برداشت و نهايتاً عملكرد و كيفيت محصول اثر مي گذارد )Ezueh, 1982(. كاشت در بهترين زمان ممكن در كنترل خسارات ناشي از سرماهاي ديررس بهاره و زودرس پاييزه، آفات و امراض و علفهاي هرز و استفاده از عوامل اقليمي موثر در توليد، نظير تطابق زمان گلدهي با درجه حرارت مناسب از اهميت خاصي برخوردار است )Klyuka et al. 1975(. تاريخ كاشت مناسب و رابطۀ آن با حداكثر عملكرد مسأله اي است كه در هر منطقه بايد طي آزمايشي تعيين شود. بعلت عوامل بسيار موثري كه با تغيير تاريخ كاشت روي گياهان اثر مي گذارد مانند بارندگيها، تغييرات درجه حرارت، رطوبت و خشكي هوا توجه به تعيين دقيق تاريخ كاشت در هر منطقه الزامي است. با

توجه به اينكه طول فصل رويش بيشتر مناطق كشورمان از دوره بيشتر است، براي آفتابگردان ارقام مختلف براي نياز رويش مورد اين گياه يك محدوده وسيع از تاريخ كاشت را مي توان اعمال كرد و بجز كشت بهاره مي بايست مطالعاتي برروي كشت آفتابگردان بعنوان

كشت دوم )تابستانه( صورت گيرد. درودزن سد زير اراضي در آزمايشي طي )1371،1381( عرشي فارس ارقام ركورد، زاريا و هيبريد مهر را در 5 تاريخ كاشت مورد مقايسه قرار داد و نتيجه گرفت كه ارتفاع بوته ها در تاريخ كاشت

اول )25 ارديبهشت( از بقيه بيشتر بود.عرشي )1373( همچنين در آزمايشي ديگر كه در ايستگاه تحقيقاتي كشاوزري آالروق اردبيل به مدت سه سال جهت تحقيق بهترين تاريخ كاشت از 15 فرورين با فاصلۀ زماني 15 روز با چهار تاريخ كاشت انجام شد به اين نتيجه رسيد، رقم آرماويرسكي در تاريخ كاشت بين 30

فروردين تا 15 ارديبهشت بهترين عملكرد را داشته است.عرشي )1371( طي آزمايشي در مركز تحقيقات كشاورزي اهواز با سه رقم چرنيانكا، زاريا و ركورد و چهار تاريخ كاشت از اول مرداد تا 14 شهريور با فاصلۀ زماني 15 روزه نشان داد در سال اول رقم در هكتار با عملكرد 2907 كيلوگرم تاريخ كشت دوم در ركورد، در ركورد رقم نيز در سال دوم نمود. توليد را بيشترين محصول بيشترين هكتار در كيلوگرم 2409 عملكرد با دوم كاشت تاريخ محصول را توليد نمود. عرشي نتيجه گرفت كه مناسبترين تاريخ كاشت در اهواز مربوط به 15 مرداد و از رقم ركورد بدست آمد و با

تأخير در كاشت تعداد دانه در طبق كاهش يافت. نتايج حاصل از آزمايش اهدائي و نور محمدي )1363( روي گلرنگ نيز حاكي از اين مطلب است كه با تأخير در كاشت، تعداد دانه در طبق كاهش مي يابد. آنها طي آزمايش در شرايط خوزستان گزارش كردند كه بطور كلي ميانگين تعداد دانه در طبق در كاشتهاي زود يابد. حداكثر در كاشت كاهش مي تأخير با و بوده بيشتر هنگام تعداد دانه در طبق در تاريخ كاشت سوم )آخر آذرماه( بدست آمد. ايشان دليل كاهش تعداد دانه در طبق را باال بودن درجه حرارت اثرات متقابل طي مراحل مختلف رشد و نمو ذكر كردند. بررسي تعداد كاشت، تاريخ اولين در كه داد نشان رقم و كاشت تاريخ دانه در طبق در رقم محلي اراك 2811 بيشتر از نبراسكا 10 بود. همچنين تعداد دانه در طبق همبستگي مثبت و معني داري با وزن

هزار دانه و ارتفاع بوته داشت.آنگر )Unger, 1986( طي آزمايشي در تگزاس نشان داد كه در استفادة آب از و يابد مي رشد آهسته آفتابگردان زود، كشتهاي

95


بيشتري مي كند در حالي كه در كشتهاي دير سريعتر رشد كرده و از آب حداكثر استفاده را نمي كند، درصد روغن و عملكرد دانه نيز

كاهش مي يابد. آزمايش يك در )Maiorana et al 990( همكاران و مايورانا بررسي مورد را آفتابگردان رقم 6 بر كاشت تاريخ اثر ساله، سه قرار دادند و مشاهده كردند كه در كاشتهاي ديرتر طول دوره رشد كوتاهتر بوده و بهترين تاريخ كاشت را 11 فروردين توصيه كردند. در ميان هيبريدهاي به كار رفته فايوروم 305 و رامسون اچ اس 90

داراي بهترين نتايج بودند. كاگار )Cagar, 2000(، در آزمايشي كه در تركيه انجام داد، 2 رقم و 10 تاريخ كاشت مختلف را مورد بررسي قرار داد. تأخير در تاريخ كاشت باعث كاهش طول دوره خروج گياه از خاك، تشكيل طبق، رسيدن دانه و طول دوره رشد شد. همچنين باعث كاهش ارتفاع قطر طبق كاهش و برگ تعداد كاهش ساقه، قطر كاهش بوته، شد. همچنين باعث كاهش دانه هاي تلقيح يافته شده، از طرفي قطر قسمت وسط طبق كه تلقيح نيافته بود افزايش داشته است. دانه، عملكرد دانه، هزار وزن كاشت زمان در تأخير با همچنين داده نشان كاهش روغن عملكرد و دانه در موجود روغن درصد است. باالترين وزن هزار دانه، درصد روغن موجود در دانه، عملكرد دانه و عملكرد روغن مربوط به تاريخ كاشت اول April بود و از تاريخ كاشت May 15 كاهش ثبت گرديده است. در اين آزمايش March بهترين زمان كاشت در تركيه در دشت آميك در اواخرو هفتۀ اول April مشخص شده است. در بين ارقام تفاوت معني

داري از نظر خصوصيات مورد بررسي مشاهده نشده است.چالشكان )Caliskan, 1988(، در تركيه 2 رقم آفتابگردان و 10 تاريخ كاشت )اول March- اواسط )July را مورد بررسي قرار داده است. با تأخير در كاشت ارتفاع بوته، قطر طبق، زمان تشكيل دانه و رسيدن دانه كوتاه شده، قطر طبق و عملكرد طبق كاهش نشان داده است. عملكرد دانه در كشت ماههاي March و April به مقدار 1913 كيلوگرم در هكتار باالترين عملكرد را داده است. در آخرين در كيلوگرم 1225 مقدار به دانه عملكرد كمترين كاشت تاريخ هكتار بدست آمده است. گرما برروي كيفيت مؤثر بوده، بطوري كه كشت زودهنگام باعث افزايش نسبت روغن و پروتئين شده است. با توجه به نتايج اين بررسي تاريخ كاشت براي كشت اصلي، اواسط Jun و براي كاشت محصول دوم، اواسط April و اوايل March

و اوايل July مناسب بود. هدف از اجرای اين طرح تعيين اثرات تاريخ كشات بر روی دو رقم آفتابگردان در منطقه ساوه بود.

مواد و روش هادانشكده كشاورزي پژوهشي اين طرح در سال 1386 در مزرعه در ساوه شهرستان شد. انجام ساوه واحد اسالمي آزاد دانشگاه و داشته قرار شرقي، دقيقه 21 و درجه 50 جغرافيايي عرض باشد. مي متر 1055 حدود در دريا ازسطح آن ارتفاع ميانگين متوسط درجه حرارت روزانه در اين اقليم در 8 ماه از سال از 10 بيش به مرداد و تير ماه 2 در و بوده بيشتر گراد سانتي درجه ساوه دشت اقليم كلي بطور رسد. مي گراد سانتي درجه 30 از نيمه خشك، متوسط بارندگي ساالنه 206 ميليمترمي باشد. براي تعيين خصوصيات فيزيكي وشيميايي خاك مزرعه، نمونه هايي از آزمايشگاه خاك به آبياري با آب تا 30 سانتيمتر، همراه عمق 0 شناسي ارسال گرديد. نتايج حاصل از آزمايش خاك نشان مي دهد sandy( بافت خاك، 74% شن،12% سيلت و 14% رس، لوم شنيloam( است. هدايت الكتريكي در اين خاك 2/6 ميلي موس بر

از نظر سانتيمتر و اسيديتۀ خاك حدود 8 مي باشد. خاك مزرعه كربن آلي و ازت كل بسيار فقير است، بطوري كه درصد كربن آلي

آن حدود 0/49% و ازت آن 5% گزارش شده است.آب آبياري مزرعه دارای هدايت الكتريكي آن حدود 5/46 ميكروموس بر سانتيمتر و اسيديتۀ آن حدود 7/7 مي باشد. ميزان منيزيوم، كلسيم و سديم آن به ترتيب 25،16،10 ميلي اكي واالن در ليتر است. به طور كلي از نتايج تجزيۀ آب و خاك مزرعه مي توان نتيجه گيري كرد

كه خاك، سبك و شور و آب آبياري نسبتاً شور مي باشد.آزمايش در بهار 1386 به صورت آزمايش كرتهاي يك بار خرد شده تكرار در 4 تصادفي كامل بلوكهاي درقالب طرح )اسپليت پالت( انجام شد. تاريخهاي كاشت عبارت بودند از 15 خرداد، 30 خرداد، 15 تير كه به فاصلۀ 15 روز كاشت انجام شد. تاريخهاي كاشت به عنوان كرتهاي اصلي و ارقام ركورد و آذرگل به عنوان كرتهاي فرعي قرار گرفتند. هر كرت فرعي شامل 6 خط كاشت به طول 4 متر با فاصلۀ رديف 50 سانتيمتر و فاصلۀ بوته هاي روي رديف 20 سانتيمتر در نظر گرفته شد. الزم به ذكر است كه بذور ركورد و آذرگل از اداره

جهاد كشاورزي شهرستان ساوه تهيه شدند.مراحل در صفات گيري اندازه و اطالعات،مشاهدات آوري جمع مختلف رشد و طي فصل رشد و پس از برداشت انجام شد. الزم به ذكر است كه اندازه گيريها و بررسي مشاهدات از رديف هاي مياني انجام پذيرفت و دو رديف كناري به عنوان حاشيه در نظر گرفته و

حذف گرديد.مشخصات ارقام مورد استفاده: ركورد: آزاد گرده افشان، ارتفاع بوته

96


220-180 سانتي متر، طول دوره رويش 115-110 روز، وزن هزار دانه 77-67 گرم، ميزان روغن 47 درصد، عملكرد دانه 2/5-2 تن

در هكتار. آذرگل: آزاد گرده افشان، سال معرفي 1373، ارتفاع بوته 165-175 سانتي متر، طول دوره رويش 115-100روز، وزن هزاردانه 70-80،

ميزان روغن 47 درصد، عملكرد دانه 4-3/7 تن.عمليات آماده سازي زمين و كود دهي تهيۀ زمين در بهار با استفاده از يك شخم سطحي و يك ديسك تكميل و پس از آماده شدن زمين مقدار 70 كيلوگرم فسفر به صورت سوپر فسفات و1/2 كود شد. داده زمين به بوده كيلوگرم 50 آن كلي مقدار كه نيتروژن نصف ديگر كود به صورت سرك و در مرحلۀ 8-7 برگي آفتابگردان در آفتابگردان بذر كشت شد. توزيع مزرعه در به صورت سرك تاريخهاي 15 خرداد،30 خرداد،15 تيرانجام شد. بالفاصله بعد از هر كاشت آبياري در تاريخ كاشت مربوطه انجام گرديد.كاشت بذور به صورت جوي پشته اي انجام شد. تنك كرن بوته هاي آفتابگردان در مرحلۀ 3 -4 برگي صورت پذيرفت. براي جلوگيري از خسارت گياه، افشاني گرده مرحله اتمام از پس گنجشك بويژه پرندگان كامل طور به توري و روزنامه پارچه، وسيله به طبق هر سطح در و يكبار روز 4-5 هر منطقه عرف آبياري طبق شد. پوشانده زمان گل دهي آفتابگردان به علت حساسيت اين مرحله به كمبود

آب هر 3 روز آبياري انجام گرفت.براي وجين علفهاي هرز به دفعات عمل وجين با دست و بيل در مزرعه انجام شد. براي محاسبه اجزاء مختلف عملكرد در آفتابگردان كه شامل تعداد بوته در واحد سطح )تعداد طبق در واحد سطح(، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه مي باشند و براي اندازگيري صفاتي ديگر مانند ارتفاع و قطر طبق، تعداد 25 بوته از هر كرت براي اجزاء عملكرد و تعداد بوته هاي معادل 4 متر مربع نيز براي

تعيين عملكرد دانه در نظر گرفته شدند.تمام ابتدا ها، طبق پوك و پر هاي دانه تعداد اندازه گيري براي دانه ها به طور كامل از هر طبق جدا شدند و به طور دقيق و طي 2 تا 3 بار شمارش دانه هاي پر و پوك از هم جدا و يادداشت شدند. براي اندازگيري وزن هزار دانه نيز در ابتدا از بذور همين 25 بوته مقدار 4 تا 100 بذر در 4 تكرار و به طور تصادفي انتخاب و سپس به طور كامل تميز گرديد و به وسيلۀ ترازوي ديجيتال وزن گرديده

و ميانگين آنها محاسبه و سپس وزن هزار دانه مشخص گرديد.دستگاه توسط روغن درصد ابتدا روغن عملكرد محاسبۀ براي

N.M.R در آزمايشگاه بخش اندازه گيري شد.

Mstatc و SAS تجزيه و تحليل آماري با استفاده از نرم افزارهاياقدام گرديد. از نرم افزار Minitab براي نرمال كردن داده ها و از نرم افزار SAS، براي تجزيه واريانس داده ها استفاده شد. براي مقايسۀ

ميانگين از آزمون دانكن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد.

نتايج وبحثعملکرد دانه

نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه عملكرد دانه اختالف معني داري از لحاظ تيمارهاي تاريخ كاشت در سطح احتمال 1% را دارد )جدول 1(. بيشترين مقدار عملكرد در تيمارهاي تاريخ كاشت مربوط به 15 خرداد ماه به ميزان 3797/87 كيلوگرم در هكتار و همچنين كمترين عملكرد نيز مربوط به كاشت در 15 تير ماه به ميزان 2541/37 كيلوگرم در هكتار مي باشد )جدول 2(. به طور كلي تاريخ كاشت 15 خردادماه در يك گروه آماري و تاريخ هاي از لحاظ دسته بندي دانكن كاشت 30 خرداد ماه و 15 تيرماه نيز در يك رده آماري قرار داشتند. مي توان علت باال بودن عملكرد در تاريخ كاشت 15 خرداد ماه را در باال بودن طول دوره رويش و استفاده بيشتر گياه از منابع غذايي و آب به مقدار كافي دانست. در صورتي كه با به تأخير افتادن زمان كاشت، طول دوره رويش نيز ميزان عملكرد روي رويش دوره اين كاهش و يافته كاهش آزمايشي در .)1 )نمودار است داده كاهش را آن و گذاشته تاثير و كاشت تاريخ اثرات روي بر )1385( همكاران و كرامتيان كه دادند انجام آفتابگردان عملكرد اجزاي و عملكرد روي بر تراكم نسبت بيشتري عملكرد هنگام زود كاشت تاريخ گرفتند نتيجه ,Cagar( ساگار همچنين دارد. هنگام دير كاشت تاريخ هاي به 1984.al et( و ميلر و همكاران )edioD 1985( دديو ،)2000

Miller( نيز به اين نتايج رسيدند.بين ارقام نيز اختالف معني داري در سطح احتمال 5% وجود داشت به ميزان 3318/66 كيلوگرم در هكتار به طوري كه رقم آذرگل عملكرد باالتري نسبت به رقم ركورد با عملكرد 2829/25 كيلوگرم

در هكتار داشت.

97


نمودار )1(- ميانگين عملكرد ارقام آذرگل و ركورد در تاريخ هاي مختلف كاشت

Figur1-Avrage yield of Azargol and Record variety

different sowing time.

�

bbbb

b

a

0

2000

4000

6000

15 �داد� 30 �داد� 15 ��

Date of planting �� ر��

Yiel

d (to

n/ha

) د��

Record ر��رد Azargol ��ذر�

اختالف معني داري نيز بين اثرات متقابل در سطح 1% مشاهده شد و تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و رقم آذرگل در يك گروه آماري لحاظ از آماري ديگر گروه در تيمارها مابقي و عملكرد باالترين دسته بندي دانكن مقادير پائين تر عملكرد را داشتند. كمترين عملكرد

نيز مربوط به تيمار تاريخ كاشت 15 تير ماه و رقم ركورد بود.

وزن هزار دانهوزن هزاردانه تحت تأثير تيمارهاي تاريخ كاشت قرار گرفت و در اختالف ارقام بين در اما دار شد معني درصد احتمال %5 سطح كاشت تاريخ هاي بين در .)1 )جدول نشد مشاهده داري معني بيشترين وزن هزاردانه مربوط به تاريخ كاشت 15 خرداد با 82/33 با تيرماه تيماركاشت 15 به گرم و كمترين وزن هزاردانه مربوط يك در خرداد 30 و 15 كاشت تاريخ هاي كه بود گرم 73/85گروه آماري و تاريخ كاشت 15 تيرماه نيز از لحاظ آماري در رتبه دوم دسته بندي دانكن قرار داشت. علت افزايش وزن هزاردانه نيز كافي فرصت آوردن بدست و رشد دوره طول افزايش مي تواند جهت پرشدن دانه باشد. اين موضوع در شكل2 و جدول 2 مشاهده مي شود، كه با نتايج اهدائي و همكاران )1363(، دانشور فرزانگان

)1370( غروي )1381( و كرامتيان )1385( همسو بود. از نظر وزن هزار دانه بين ارقام اختالف معني داري مشاهده نشد اما رقم آذرگل با اختالف حدود 6 گرم نسبت به رقم ركورد از وزن

هزاردانه باالتري برخوردار بود.

تعداد دانه در طبقخرداد 15 كاشت تيمار به مربوط طبق در دانه تعداد بيشترين

تيرماه تاريخ كاشت 15 به مربوط در طبق دانه تعداد و كمترين مي باشد كه اين صفت از لحاظ آماري اختالف معني داري در سطح احتمال 1% نشان داد. افزايش تعداد دانه در طبق احتماال مي تواند به اين علت باشد كه در زمان گلدهي و تشكيل پريموردياي اوليه گل، گياه تحت شرايط مناسب زماني از لحاظ آب و هوايي بوده و حداكثرتعداد دانه در طبق را بوجود آورده است و اين زمان مناسب

مي تواند با تاريخ كاشت به موقع فراهم شود. تعداد افزايش باعث زياد رويش دوره ديگر، طول همانند صفات دانه در طبق بيشتري نسبت به تاريخ هاي كاشت دير هنگام و دوره رويش كوتاه شد، از طرفي كاهش فعاليت حشرات در فصل گرم نيز مي تواند مؤثر باشد، كه اين نتيجه با نتايج كرامتيان و همكاران -C )1385(، ميلر و همكاران ).Miller 1984 et al) و كاگار )

همبستگي ضرائب جدول به توجه با بود. همسو )gar, 2000)جدول 3( بين تعداد دانه در طبق و عملكرد همبستگي مثبت و معني داري وجود دارد و نشان مي دهد علت افزايش عملكرد، تعداد

بيشتر دانه در طبق مي باشد. بين ارقام اختالف معني داري مشاهده نشد ولي با اين وجود رقم آذرگل داراي تعداد دانه در طبق بيشتري نسبت به رقم ركورد بوده اثرات بين )8( رسيد. شكل مي درصد به %11 اختالف اين كه متقابل نيز اثر معني داري مشاهده نشد اما تيمار تاريخ كاشت 15 تيمارها در مابقي به را نسبت باالترين عدد آذرگل خرداد و رقم

تعداد دانه در طبق دارا بود )نمودار 2 و جدول 1(.

نمودار)2( - ميانگين تعداد دانه در طبق در ارقام آذرگل و ركورد تاريخ هاي كاشت مختلف

Figur2-avrage of seed number in head of Azargol

and Record variety in different sowing time.

�

aaa

aa

a

0

200

400

600

800

15 �داد� 30 �داد� 15 ��


Num

ber o

f gra

in in

capi

tol

�� رد ��دا د�ا��


98


تعداد دانه پر در طبقبيشترين طبق، در دانه تعداد همانند نيز طبق در پر دانه تعداد و دانه 481/25 تعداد به خرداد 15 كشت تاريخ به مربوط عدد كمترين عدد مربوط به تاريخ كاشت 15 تير به تعداد 382/12 دانه اندازه گيري شد، كه اين صفت در سطح احتمال 5% درصد داراي اختالف معني دار بود )جداول 1 و 2( و نمودار )3(، اما در بين ارقام با توجه به باالبودن تعداد دانه پر در طبق در رقم آذرگل اختالف معني داري مشاهده نشد، همچنين در بين اثرات متقابل نيز با توجه به باالترين تعداد دانه پر در طبق مربوط نبودن آن به معني دار تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و رقم آذرگل بود. بين تعداد دانه پر در طبق و عملكرد نيز همبستگي مثبت و معني داري وجود داشت كه

علت افزايش عملكرد را نشان مي دهد. )جدول3(.در اين صفت هم مشاهده مي شود كه هر چه تاريخ كشت زودتر انجام شود گياه فرصت كافي جهت تكميل دوره رويشي خود داشته و همچنين زمان مناسبي براي دريافت مواد غذايي و ذخيره آن در

دانه را دارد )كرامتيان 1385(.در تاخير نمود، اعالم آزمايشي طي در )Cagar, 2000( ساگار كاشت باعث افزايش قطر قسمت وسط طبق كه تلقيح نيافته بود گرديده در نتيجه منجر به كاهش تعداد دانه پر در طبق و در نهايت افت عملكرد، درصد روغن و عملكرد روغن مي شود. همچنين وي از خاك، باعث كاهش طول دوره خروج گياه را تاخير در كاشت

تشكيل طبق، رسيدن دانه و طول دوره رشد دانست.

نمودار)3( - ميانگين تعداد دانه پر در طبق در تاريخ هاي كاشت مختلف و ارقام آذرگل و ركورد

Figur3-Avrage of full seed number in head on dif-

ferent sowing time, Azargol and Record variety

�

aaa aaa

0

200

400

600

15 �داد� 30 �داد� 15 ��


Num

ber o

f fue

l gra

in in

capi

tol

�� رد �� داد �ا��


ارتفاع بوتهتاريخ كاشت اختالف معني دار در تيمارهاي بين ارتفاع از لحاظ سطح 5% درصد وجود داشت )جدول 1(. بيشترين ارتفاع مربوط به تاريخ كشت 15 خرداد و كمترين آن مربوط به تاريخ هاي كشت دير بود )جدول 2(. به طور كلي كشت زود هنگام باعث افزايش رشد جهت كافي فرصت گياه نتيجه در شده رويش دوره طول رويشي و افزايش ارتفاع را بدست مي آورد كه اين منجر به افزايش et al 1988 ،1385 عملكرد واجزاي عملكرد مي شود )كرامتيان

.)Ishida et al 1989 و Cagar, 2000 ,Campbell

با آذرگل رقم و دار مشاهده شد معني اختالف نيز ارقام بين در 106/81 سانتي متر نسبت به رقم ركورد با 96/86 سانتي متر داراي

ارتفاع بيشتري بود )جداول 1و2(.ارتفاع گياه با صفت تعداد دانه در طبق همبستگي مثبت و معني و ارتفاع افزايش با كه اينست دهنده نشان اين و داشت داري افزايش دوره رويشي، گياه از زمان كافي جهت افزايش تعداد دانه

خود برخورد دار است )جدول 3(.

قطر طبقبا توجه به جداول )1( و )2( بين تيمارهاي تاريخ كاشت در قطر كه مشاهده شد احتمال %5 در سطح داري معني اختالف طبق قطر با خردادماه 15 كاشت تاريخ به مربوط قطر طبق بيشترين با تيرماه تاريخ كاشت 15 به مربوط و كمترين سانتيمتر 14/76

قطر 11/96 سانتي متر بود. نتايج تحقيق كرامتيان 1385 نشان داد كه با افزايش دوره رويش واين نموده افزايش حاصل و كشت زود هنگام، ميزان قطر طبق افزايش قطر طبق باعث افزايش تعداد دانه در طبق و عملكرد مي شود كه اين نتايج با نتايج حاصل از اين آزمايش همسو و هم جهت بود. حاجي كريستودلو )Hadjichristodoulou, A.1993(، كمـپ بل ايشيدا و )Cagar, 2000( ساگار ،)Campbell 1998 et al.)

)Ishida ,1989( نيز اظهار داشتند كه با تأخير كاشت اندازه طبق ها كوچكتر مي شوند. از لحاظ ارقام نيز اختالف معني دار در قطر طبق در سطح احتمال 1% مشاهده شد به طوريكه رقم ركورد داراي قطر

طبق بزرگتري نسبت به رقم آذرگل بود )جداول 1 و 2(.

99


درصد روغنبا توجه به جداول )1( و )2( بين تيمارهاي تاريخ كاشت از لحاظ درصد روغن اختالف معني داري در سطح 5% درصد مشاهده شد 15 كاشت تاريخ به مربوط روغن درصد بيشترين كه طوري به خرداد و كمترين مربوط به تاريخ كاشت 15 تيرماه مي باشد كه با )Notungakwa,1983( نتونگاگوآ ،)Cagar, 2000( نتايج ساگارو جونز)Jones ,1984( همسو بود. اين اختالف بين ارقام نيز در سطح 5% مشاهده شد و رقم آذرگل با 47/92 درصد نسبت به رقم

ركورد با 44/92 درصد، درصد روغن بيشتري داشت نمودار )4(.

نمودار)4( - ميانگين درصد روغن ارقام آذرگل و ركورد در تاريخهاي كاشت مختلف

Figur4-Avrage oil content of Azargol and Record

variety in different sowing time

�

a a aa a a

0

10

20

30

40

50

60

15 �داد� 30 �داد� 15 ��


Oil

perc

ent

��

ور ��

رد


بين اثرات متقابل اثر معني داري مشاهده نشد اما بيشترين درصد روغن مربوط به تيمار تاريخ كشت 15 خرداد ماه و رقم آذرگل به

ميزان 51 درصد بود.

عملکرد روغنبين تيمارهاي تاريخ كاشت در عملكرد روغن اختالف معني داري در سطح 5 درصد مشاهده شد به طوريكه بيشترين عملكرد روغن مربوط به تيمار 15 خرداد به ميزان 1898/73 كيلوگرم در هكتار و كمترين عملكرد روغن مربوط به تاريخ كاشت 15 تيرماه به ميزان 1148/71 كيلوگرم در هكتار بود )جدول 1 و 2(. عملكرد روغن نيز تحت تأثير تاريخ كاشت قرار گرفته و ميزان آن با توجه به تاريخ كاشت زود هنگام باالتر رفته است. افزايش طول دوره رويش به

گياه اين فرصت را مي دهد كه مواد غذايي مورد نياز خود را بهتر بدست آورده و در نهايت ميزان عملكرد نيز باال رود كه اين منجر

به افزايش عملكرد روغن مي شود..بين عملكرد روغن و تعداد دانه در طبق و همچنين عملكرد دانه رابطه مثبت و معني داري وجود داشت )جدول 3(، كه نشان مي دهد افزايش عملكرد روغن متأثر از افزايش تعداد دانه در طبق و عملكرد

دانه مي باشد.بين ارقام در سطح احتمال 5% اختالف معني داري مشاهده شد به طوريكه عملكرد روغن رقم آذرگل در حدود 350 كيلوگرم در هكتار

نسبت به رقم ركورد بيشتر بود )جدول 1 و 2(.همچنين بين اثرات متقابل نيز اختالف معني داري مشاهده شد كه بيشترين عملكرد روغن مربوط به تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و

رقم آذرگل بود )جدول 1 و نمودار5(.

نمودار)5(- ميانگين عملكرد روغن ارقام آذرگل و ركورد در تاريخ هاي كاشت مختلف

Figur5-Avrage oil yield of Azargol and Record vari-

ety in different sowing time.

bc bc

a

bc bc

0

500

1000

1500

2000

2500

15 ????? 30 ????? 15 ???


Oil Yield

tonHa/kg

رو�� د

Record ر��رد Azargol �ذر��

نتيجه گيري كليدر اين تحقيق تاريخ كاشت زود هنگام نسبت به تاريخ هاي كاشت از لحاظ صفات مورد بررسي )عملكرد، وزن هزاردانه، دير هنگام داراي روغن( عملكرد و طبق قطر ارتفاع، طبق، در دانه تعداد مقادير بيشتري مي باشد. تاريخ كاشت 15 خرداد ماه باعث افزايش عملكرد دانه شد و در اثر تأخير در كاشت، اجزاي عملكرد همانند وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، ارتفاع و قطر طبق نيز كاهش يافته، در نتيجه منجر به كاهش عملكرد دانه شدند. تاخير در كاشت

100


باعث كاهش طول دوره خروج گياه از خاك، تشكيل طبق رسيدن دانه و طول دوره رشد مي شود )Cagar, 2000(. طبق نتايج دديو داده را كاهش تاخير در كاشت ميزان گلدهي )Dedio, 1985(در نتيجه باعث كاهش عملكرد و اجزاي عملكرد مي شود. يكي از اجزاي مهم عملكرد تعداد دانه در طبق مي باشد. در آزمايشي در تاخير با نمود مشاهده داد انجام )Cagar, 2000( ساگار كه كاشت تعداد دانه هاي تلقيح يافته در قسمت وسط طبق كاهش يافته در نتيجه تعداد دانه پر در طبق نيز كاهش يافته و در نهايت روي عملكرد دانه و روغن نيز تاثير سوء گذاشته و منجر به كاهش آنها مي شود و با توجه به همبستگي مثبت و معني دار تعداد دانه پر در طبق با عملكرد دانه و روغن احتماال مي تواند يكي از داليل كاهش عملكرد و اجزاي عملكرد در اين آزمايش اين موضوع باشد. درصد روغن و عملكرد روغن نيز با كشت به موقع و در ابتداي فصل كاشت افزايش يافت و تأخير در كاشت اثر سوء روي درصد روغن و عملكرد روغن گذاشت. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه تاريخ كاشت 15 خرداد ماه با داشتن فرصت مناسب جهت تكميل دوره رويشي خود و همچنين زمان كافي براي دريافت انرژي خورشيد، آب و مواد غذايي از خاك نسبت به تاريخ كشت 30 خرداد و 15 تير ماه عملكرد دانه و عملكرد روغن بيشتري دارد.به طوركلي با توجه به شرايط جوي و محيطي شهر ساوه بهترين تاريخ كاشت جهت منظور به اما شود. مي توصيه ماه خرداد 15 روغني آفتابگردان تعيين دقيق مناسب ترين تاريخ كاشت توصيه می شود آزمايشی با تاريخهای كاشت زودتر نيز اجرا گردد. همچنين در بين دو رقم استفاده شده در اين طرح رقم آذرگل با توجه به خصوصيات ژنتيكي و فيزيولوژيكي در شرايط آب و هوايي ساوه نسبت به رقم ركورد داراي عملكرد بذر و عملكرد روغن بيشتري بود كه مي توان از اين

رقم در شهرستان ساوه جهت كشت در خرداد ماه استفاده نمود.

101


سيبرر

رد مو

اتصف

ن بود

ر ي دا

معنوح

سط و

سريان

ه واجزي

1 تل

جدوTa

ble1

: Ana

lysi

s of v

aria

nce

for s

tudi

ed tr

aits

in su

nflo

wer

اتيير

ل تغعام

SOV

دي آزا

جهدر

df

MS ت

ربعان م

نگيميا

كردعمل

Seed

yield

دانهزار

ن هوز

1000

ker

nel

wei

ght

بقر ط

ه د دان

دادتع

Seed

num

ber

in h

ead

بقر ط

ر ده پ

دانداد

تعFu

ll se

ed n

umbe

r in

hea

d

درك

ه پو دان

داد تع

بقط

Blan

k se

ed

num

ber i

n se

ed

فاعارت

Plan

t hei

ght

بقر ط

قطD

iam

eter

of

head

غن رو

صددر

Oil

perc

enta

ge

غند رو

كرعمل

Oil

yield

كرارت

repl

icatio

n3

3378

2 34

.66

4135

1366

2303

194

0.39

2.53

1300

)a(شت

خ كاتاري

So

win

g da

te

233

7723

5**

151.

15*

9065

2**

2141

1*

2292

8*63

9*15

.92*

36

.61*

7175

68*

)a(اي

خط

Erro

r 6

2907

5032

.04

6502

2267

4324

37.1

60.

332.

1962

768

)b(ام

ارقcu

ltiva

r1

1437

172*

187.

6523

940

7526

4374

594*

15

.95*

* 27

.00*

3834

65*

)abل)

تقابر م

اثin

tract

ion

225

0522

0**

159.

2938

8511

2322

0727

90.

2613

.12

1849

72*

)b(اي

خط

Erro

r 9

2166

1150

.60

9349

3003

2335

84.5

20.

692.

8532

209

CV %

اتيير

ب تغضري

15.1

49.

0517

.82

12.5

940

.58

9.03

57.7

63.

6412

.73

ت اس

%5 و

%1ل

تما اح

وحسط

در دار

ي معن

ف تال

اخگر

بيانب

رتيه ت

* بو

**

**, *

Sig

nific

ant a

t 1%

and

5%

leve

ls o

f pro

babi

lity

resp

ectiv

ely.

102

::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::ن

رداابگ

آفتقام

و ارت

كاشف

ختلي م

هايخ

تار در

سيبرر

رد مو

اتصف

ن نگي

مياسه

قاي- م

ل 2جدو

Tabl

e2: M

ean

com

paris

on o

f st

udie

d tra

its in

sunf

low

e va

rietie

s and

sow

ing

date

s.

مارتي

دانهرد

ملكع

Seed

yie

ld)k

g/ha(

دانهزار

ن هوز

ker

nel 1

000

wei

ght

(gr)

در

دانهداد

تعبق

ط Se

ed n

umbe

rin

hea

d

در پر

نه د دا

عدات

بقط

Ful

l see

d n

umbe

r in

head

ك ه پو

دانداد

تعبق

ر طد

Bla

nk se

ed n

umbe

r in

head

وتهع ب

رتفاا

Plan

t hei

ght

)cm(

بقر ط

قط D

iam

eter

of h

ead

)cm(

غن رو

صددر

Oil

cont

ent

)%(

غند رو

كرعمل

Oil

yield

)kg/h

a(

A ور

اكتف

شتخ كا

تاريA

fact

or (s

owin

g da

te)

دادخر

15Ju

ne 5

3797

.87

a82

.33

a66

5.62

a48

1.25

a17

7.75

a11

1.11

a14

.76

a49

.99

a18

98.7

3 a

دادخر

30Ju

ne 2

028

82.6

2 b

79.7

4 a

478.

5 b

406.

00 a

b87

.72

b95

.12

b13

.07

b44

.93

b11

82.7

2 b

تير 15

July

625

41.3

7 b

7385

b48

4.12

b38

2.12

b10

6.62

ab

98.4

0 b

11.9

6 c

44.3

4 b

1148

.71

b

B تور

فاكقام

ارB

fact

or (v

arie

ties)

وردرك

Reco

rd

2829

.25

b75

.84

a51

1.16

a40

5.41

a10

5.58

a96

.86

b14

.08

a44

.92

b12

31.2

9 b

گلآذر

Aza

rgol

3318

.66

a81

.43

a57

4.33

a44

0.83

a13

2.58

a10

6.81

a12

.45

b47

.92

a11

82.7

2 a

ت ييرا

ب تغضري

CV (%

)15

.14

9.05

17.8

212

.95

40.5

89.

036.

293.

6412

.73

شندي با

د مرص

5 دح

سطدر

دار ي

معنف

تال اخ

اقدد، ف

اشنك ب

شترف م

حرك

ي يدارا

ل داق

ن حستو

هر در

كه ي

داداع

Sim

ilar l

ette

rs in

eac

h co

lum

n sh

ows n

on-s

igni

fican

t diff

eren

ce a

ccor

ding

to D

unca

ns M

ultip

le R

ange

Tes

t in

%5

leve

l

103

::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::دان

گرفتاب

ه آبوت

در ي

رس بر

ورد م

اتصف

ن ي بي

ستگهمب

ب ضرائ

-3ل

جدو

Tabl

e3: P

ath

coef

ficie

nce

anal

ysis

in

sunf

low

ers

غند رو

كرعمل

Oil

yiel

d

غن رو

صددر

Oil

cont

ent

بقر ط

قطD

iam

eter

of

head

فاعارت

Leng

th o

f pla

nt

بقر ط

ر ده پ

دانداد

تعFu

ll se

ed

num

ber i

n he

ad

بقر ط

ه د دان

دادتع

Seed

num

ber i

n

head

دانهزار

ن هوز

1000

ker

nel

wei

ght

دانهكرد

عملSe

ed y

ield

1كرد

عملSe

ed y

ield

10,0

3دانه

زار ن ه

وز10

00 k

erne

l wei

ght

10,2

30,7

1 *بق

ر طه د

دانداد

تعSe

ed n

umbe

r in

head

10,9

4 **

0,32

0,76

*بق

ر طر د

ه پ دان

دادتع

Full

seed

num

ber i

n he

ad

10,7

0 *0,7

6 *

0,24

0,38

فاعارت

Leng

th o

f pla

nt

10,0

3 0

,240,2

20,1

10,0

9بق

ر طقط

Dia

met

er o

f hea

d

10,1

2**

0,91

0,77 *

0,76 *

0,51

0,33

غن رو

صددر

Oil

cont

ent

10,5

50,1

00,5

90,8

9 **

0,90 *

*0,1

20,9

1 *غن

د روكر

عملO

il yi

eld

ت. اس

%5 و

%1وح

سطدر

دار ي

معنف

تال اخ

گربيان

ب رتي

ه ت* ب

و *

***

*

و S

igni

fican

t at 1

% &

5%

leve

ls o

f pro

babi

lity

resp

ectiv

ely.

104


References فهرست منابع1- حكمت قره باغ، ا.، 1373. بررسي و مقايسه عملكرد هيبريدهاي جديد آفتابگردان. چكيدة مقاالت سومين كنگرة زراعت و اصالح

نباتات ايران. صفحۀ 177. دانشگاه تبريز. روي كاشت تاريخ اثر .1363 نورمحمدي. وق. ب. اهدائي، -2علمي مجلۀ گلرنگ. رقم دو زراعي ساير صفات و دانه عملكرد ،9 شمارة چمران. شهيد دانشگاه كشاورزي دانشكدة كشاورزي،

صفحات 42-28. 3- خواجه پور، م. ر. 1365. اصول و مباني زراعت. انتشارات جهاد

دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان. تاريخ اثر بررسي و ب. صمداني.1370. دانشورفرزانگان. ف. -4كاشت بر عملكرد ساير صفات زراعي ارقام آفتابگردان در منطقه روغني. كشت توسعه خاص سهامي شركت انتشارات اصفهان.

دانشگاه اصفهان. 246صفحه. فزيولوژيكي وع. كوچكي. 1366. جنبه هاي غ. ح. 5- سرمدنيا، زراعت ديم )ترجمه(. انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه فردوسي

مشهد. 6- سمينار بررسي مسائل دانه هاي روغني. 1371. مجلۀ دانه هاي

روغني علوفهاي دانشگاه شهيد چمران. )ترجمه(. آفتابگردان تكنولوژي و علوم .1373 ي. عرشي، -7

انتشارات اداره كل پنبه و دانه هاي روغني ايران. آفتابگردان. كميته تغذيهاي در 8- عرشي، ي. 1371. اختالالت دانه هاي روغني با همكاري شركت سهامي توسعه كشت دانه هاي

روغني. 9- غروي.، ع. 1381. بررسي اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاء ارشد كارشناسي نامه روغني.پايان آفتابگردان رقم دو عملكرد

زراعت.واحد خوراسگان.اصفهان.99صفحه. 10- كاظمي شيرازي، ر.، واف. اج. كراتز. 1358. كنجاله گلرنگ به عنوان يك منبع پروتئيني در جيرههاي غذايي طيور. مجله علوم

كشاورزي ايران. جلد3، صفحات 74-66. تاريخ كاشت بر ضريب اثرات تراكم و 11- كرامتيان، م. 1385. استهالك نوري عملكرد و اجزاء عملكرد دانه آفتابگردان. پايان نامه

كارشناسي ارشد زراعت.واحد ساوه. 12-كوچكي، ع. 1364. زراعت در مناطق خشك. انتشارات جهاد

دانشگاهي مشهد.

دانشگاهي جهاد انتشارات سويا. زراعت .1372 ن. لطيفي، -13مشهد.

انتشارات )ترجمه(. خوراكي روغنهاي .1352 م. مهران، -14دانشگاه تهران.

معاونت )ترجمه(. روغني هاي دانه .1370 ف. ناصري، -15فرهنگي آستان قدس رضوي.

افزايش .1374 بنايان. وم. كوچكي ع. ا.، دزفولي، هاشمي -16عملكرد گياهان زراعي )ترجمه(. انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه

فردوسي مشهد. 17- Anonymous. 1996. FAD quarterly bultin of sta-

tistics. Vol. 9, NO.3, 4:P.58.

18- Beg.A.1995.Oil seed crops research and produc-

tion in Iran. International center for agricultural re-

search in the dry areas (ICARDA).PP.15-16.

19- Campbell, A,T.,Athayde,M.L.F.,1998.Effect of

sowing date on the behavior of two genotypes of

sunflower.I.Phenological and agronomical aspects.

Pesquisa Agropecuaria Brasilia, 23(4):379-386.

20- Carter, J.F.1978. Sunflower science and technol-

ogy. ASA. CSSA. Inc. Publisher, Madison, WI.

21- Dedio, W.1995. Association of sunflower

achene’s color with other achene’s characters and

bird preference. Can. J.Plant Sci. 75:377-380.

22- Dedio, W. 1985. Effects of seeding and harvest-

ing dates on yield and oil quality of sunflower culti-

vars Can. J. Plant Sci. 65:299-305.

23- Ezueh, M.I. 1982. Effects of planting dates on

pest infestation, yield and harvest quality of cowpea.

Expel. Agric. 18:311-318.

24- F.A.O. 1993. Production year book.

25- Gagar, A. 2000. Amik Ovaslnda Ayciceginde (H.

annuusl.) Farkl1 Ekim Zamanlarinin Verim ve Verim

Unsurlarina Etkileri Ve En Uygun Ekim Zamaninin

Tespiti (Yuksek Lisans Tezi). 58s.

26- Galiskan, C. 1988. Ayciceginde (H. annuusl.)

Farkil Ekim Zamanlarinin lesitlerin Fizyoloji, Verim

Ve kalite zelliklerine Etkileri. Ege-niversitesi Ziraat

105


Fakultesi Dergisi. 3:117-131.

27- Hadjichristodoulou,A.1993.Adge effect on

yield, yield component and other physiological char-

acteristic in serial and oil seed crops.J.Agric.Sci.

Camb.120:7-12

28- Ishida.K. Ujihira, Y., Hiramatsu, T., 1989.The

introduction and cultivation of sunflower for oil

production in the warm region. Agriculture and

Horticulture,164(1):57-62.

29- Jones, O.R., 1984.Yield, water use efficiency,

and oil concentrations and quality of dry land sun-

flower grown in the southern high plains. Agronomy

journal ,76:229-238

30- Klyuka, V.l., and S.N.Tsurkani. 1975. Effects of

temperature on growth and productivity of sunflow-

er in Controlled environment. (In Russian). Fiziol.

Biokhim. Kult. Rast. 7:493-496.

3 1 - M a i o r a n a , M . , D . F e r r i , D . G i o r g i o , a n d

V.Rizzo.1990.Effects of different planting dates on

morphophysiological reproductive and qualitative

characteristics of sunflower variations between hy-

brids and years. Annalidell ,istituto ,Sperimertale Ay-

ronomic Bari(Italy). 21:71-90

32- Miller, B. C., E. S. OPLINGER, R. Rand, J. PE-

TERS and G. WEIS, 1984. Effects of planting data

and plant population on sunflower performance,

Agronomy Journal, 76:511-515.

33- Notungakwa, T.1983.Effects of planting data and

population on seed winter. Zimbabwe Agricultural

Journal.80(3):99-102.

34- Unger, P.W.1986.Growth and development of

irrigated sunflower in the texas.Agron.J.78(3): 507-

515

106


Effect of sowing date on yield and yield components of two sunflower varieties (Record & Azargol)

M. Sharrif Moghaddasi1, A. Movaghar1

Abstract

This research was carried out to determine the optimum sowing date for two different sunflower varieties in

Islamic Azad University, Saveh branch, Agriculture faculty.

The field trials including three sowing dates (15 jun,30 jun,15 July) and two cultivars were performed under

irrigated conditions in 2007.The trial was conducted using a randomized complete block ,split spilt plot de-

sign with four replications.

Result indicated that the effect of sowing date found to be significant (p<0.01) in most of all analyzed com-

ponent. The highest Grain yield (3797kg/hec) was achieved from the first sowing date.

As a result it was determined that the optimum sowing date for the achievement of maximum yield of sun-

flower varieties was 15july in Saveh.

Key Words: Sunflower, Date of sowing, Yield of Grain and oil, oil percent

.1- Islamic Azad University- Saveh Branch

id45818109 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF ... · Table 1 List, pedigree or origin of...

Documents

Transcript of id45818109 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF ... · Table 1 List, pedigree or origin of...