NASLOVNA STRANA

O INSTITUTU ZA STRATEŠKE STUDIJE I PROJEKCIJE Institut za strateške studije i projekcije osnovan je 1998. godine i predstavlja prvi nezavisni ekonomski institut u Crnoj Gori. Ideja vodilja osnivanja Instituta bilo je stvaranje sinergetskog efekta okupljanja mladih ljudi sa preduzetničkim načinom razmišljanja, liberalnim shvatanjem ekonomije i društva. Institut je razvio saradnju sa brojnim institutima, istraživačkim centrima u zemlji i inostranstvu. To potvrđuje članstvo u mrežama kao što su: Balkan Network; Global Development Network; 3Net; EU Integration Network. Institut je ostvario dugogodišnju saradnju sa institucijama kao što su: World bank; European Agency for Reconstruction; International Center for Economic Research (Torino); Vienna Institute for International Economic Studies; International Law Institute (Washington); Institut društvenih nauka Beograd. Vizija Instituta za strateške studije i projekcije sastoji se u stvaranju otvorene tržišne ekonomije sa visokim stepenom ekonomskih, političkih i ličnih sloboda. Misija obuhvata sprovođenje javnih i objektivnih ekonomskih istraživanja u cilju doprinosa transformaciji ekonomskog sistema u crnoj gori.

ABOUT THE INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES AND PROJECTIONS The Institute for Strategic Studies and Projections is the first independent economic institute in Montenegro and was established in 1998. The leading idea for the establishment of the Institute was the creation of a synergetic effect by gathering a significant number of young people with an entrepreneurial way of thinking, liberal economy and a similar societal philosophy. The Institute is developed in cooperation with numerous institutes, and research centers in Montenegro, as well as abroad. This is highlighted by its membership of the following networks: the Balkan Network; the Global Development Network; 3Net; and the EU integration network. Additionally, the Institute has developed long-term cooperation with the following institutions: the World Bank; the European Agency for Reconstruction; the International Center for Economic Research (Torino); the Vienna Institute for International Economic Studies; the International Law Institute (Washington); and the Institute of Social Sciences (Belgrade). The Institute’s vision is related to creating an open market economy society with a high degree of economic, political and individual freedom. The mission is related to conducting public and objective economic research in order to transform economic systems in Montenegro as well to improve young people’s education in these areas.

Institut za strateške studije i projekcije

Crnogorskih serdara, Lamela ”C” broj 1-2 81 000 Podgorica, Crna Gora

Tel/Fax: (00 381 81) 634 338, 634 329 web site: www.isspm.org e-mail: issp@cg.yu

ICT SURVEY 2006

ISTRAŽIVANJE O UPOTREBI RAČUNARA I INTERNETA U DOMAĆINSTVIMA I PREDUZEĆIMA

U CRNOJ GORI

Jul, 2006.

Prof. dr Veselin Vukotić

Mr Jadranka Kaluđerović

Milica Daković

Institut za strateške studije i projekcije

Milica Perović

Montcarton, Podgorica

Prof. dr Veselin Vukotić (predsjednik) Dušan Simonović, Republički sekretarijat za razvoj Milan Perović, Telekom CG Vladan Tabaš, Čikom Aleksandar Prelević, Jugodata Darko Popović, TradeCom Zoran Sekulović, Informatika Montenegro

ČLANOVI TIMA Gordana Radojević, analitičar Ivana Vojinović, analitičar Mr Jelena Janjušević, analitičar Ana Krsmanović, analitičar Mr Jelena Zvizdojević, analitičar Nataša Masoničić, istraživač Marko Ćalasan, istraživač Ivan Jovetić, istraživač Anja Vrandečić, istraživač Nebojša Obradović, istraživač Milica Perović, saradnik na ISSP Ivana Nikač, asistent istraživača

350 primjeraka

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Sva prava su zadržana. Ni jedan dio ovog dokumenta ne smije se reprodukovati, kopirati u sistem za čuvanje podataka, niti prenositi u bilo kojem obliku i bilo kojim sredstvima, elektronskim, mehaničkim, putem fotokopiranja ili na druge načine, izuzev uz prethodnu saglasnost Instituta za strateške studije i projekcije.

UREDNIK IZDANJA

RUKOVODILAC PROJEKTA

KOORDINATOR PROJEKTA

TEHNIČKA OBRADA

DIZAJN KORICA

ŠTAMPA

SAVJET PROJEKTA

TIRAŽ

NA POČETKU, NEKOLIKO RIJEČI... ICT SURVEY 2006 predstavlja nastavak istoimenog projekta započetog 2005. godine koji, na godišnjem nivou, realizujemo na Institutu za strateške studije i projekcije. Cilj istraživanja sastoji se upravo u sticanju uvida u stepen informacione pismenosti među stanovništvom u Crnoj Gori, ali i upotrebi ICT u savremenom poslovanju. Stoga, i ovogodišnje istraživanje posebnu pažnju posvećuje domaćinstvima i preduzećima u Crnoj Gori, kao ciljnim grupama koje će na najbolji način oslikati stepen upotrebe i razvoja ICT kod nas, ali i ukazati na propuste i dati sugestije u cilju pospješivanja njegovog budućeg razvoja.

o Projekat ICT SURVEY '06 realizovan je u saradnji sa našim partnerima koji su doprinijeli njegovom kvalitetu, dajući nam sugestije u svim fazama realizacije. Stoga, posebnu zahvalnost dugujemo članovima Savjeta projekta koji čine: Dušan Simonović (Republički Sekreatrijat za razvoj); Milan Perović (Telekom Crne Gore); Vladan Tabaš (Čikom); Aleksandar Prelević (Jugodata); Darko Popović (TradeCom) i Zoran Sekulović (Informatika Montenegro).

o Istraživanje je sprovedeno na reprezentativnom uzorku od 1.400 crnogorskih domaćinstava u urbanom i ruralnom dijelu, kao i 200 preduzeća iz tri

crnogorske regije. Ipak, da bi se započelo sa istraživanjem bilo je potrebno kreirati uzorak. S tim u vezi, posebnu zahvalnost dugujemo mr Predragu Čanoviću (Zavod za statistiku Republike Srbije), kao i Snežani Remiković, Ratku Đuranoviću i Gojku Dragašu (MONSTAT) koji su svojim stručnim znanjem i sugestijama pomogli u kreiranju uzorka za domaćinstva i preduzeća.

o Rezultati istraživanja u najvećoj mjeri zavise od toga da li smo dobro obavili istraživanje na terenu. Stoga smo posebno zahvalni našim anketarima na

prikupljanju podataka, sa kojima već duže vrijeme ostvarujemo uspješnu saradnju. U fazi anketiranja za potrebe ICT SURVEY 06 učestvovalo je ukupno 50 anketara u tri crnogorske regije.

o Obradu i analizu podataka, kao i izradu finalnog izvještaja obavio je tim Instituta za strateške studije i projekcije, na čelu sa Prof. dr Veselinom

Vukotićem (predsjednikom ISSP) i mr Jadrankom Kaluđerović (program direktorom ISSP) kojima se zahvaljujem na podršci i pomoći prilikom realizacije projekta.

Milica Daković Koordinator projekta

TELEKOM REKLAMA

7

TABELE

9

GRAFIKONI

11

O REZULTATIMA ISTRAŽIVANJA

13

IZVJEŠTAJ O DOMAĆINSTVIMA 17 Metodologija kreiranja uzorka za domaćinstva 19 Profil domaćinstva 20 Računari u domaćinstvu 22 Ispitanik i računari 24 Hardver i softver 25 Fiksna telefonija 27 Mobilna telefonija 28 Internet 30 ADSL 33 E-Government 34 E-Commerce 35 E-Edukacija 36 Razvoj ICT u Crnoj Gori 37 URBAN/RURAL U SLIKAMA 38 PODGORICA 41 IZVJEŠTAJ O PREDUZEĆIMA 43 Metodologija kreiranja uzorka za preduzeća 44 Profil preduzeća 45 Računari i računarska oprema 46 Nabavka računara u 2005. godini 47 Procesori 48 Operativni sistemi i programi 50 Upotreba računara i legalizacija softvera 51 Servis računara 52 Nabavka računara u 2006. godini 53 Zaposleni i ICT 54 Internet 56 ADSL 60 Web sajt 61 E-government 63 E-commerce 64 Budući razvoj ICT u Crnoj Gori 66 Zaključci i preporuke 68

SADRŽAJ

8

SEKRETARIJAT REKLAMA

9

TABELE

Tabela 1. Struktura uzorka za domaćinstva Tabela 2. Šta posjeduju domaćinstva u urbanom i ruralnom dijelu? Tabela 3. Struktura uzorka za preduzeća Box 1. Koliko su računari zastupljeni u crnogorskom domaćinstvu? Box 2. Zašto ispitanik ne koristi računar? Box 3. Broj mobilnih telefona u domaćinstvu Box 4. Stanovništvu je potrebna edukacija Box 5. Koju mrežu domaćinstva više koriste? Monet ili ProMonte? Box 6. Saznajmo šta predstavlja indikator! Box 7. Upoznatost sa kampanjom legalizacije Box 8. IT firme u kojima se servis najčešće obavlja Box 9. Koliko je izdvajano sredstava za kupovinu u 2005. godini? Box 10. Koliko zaposleni koriste računar? Box 11. Koliko ispitanik koristi računar? Box 12. Tri osnovna elementa koja utiču na odluku o izboru Internet provajdera Box 13. Navesti prednosti ADSL-a Box 14. ADSL-Kako se odlučiti za kupovinu? Box 15. Problemi prilikom kupovine Box 16. Mediji kao propagatori razvoja

CIKOM REKLAMA

11

GRAFIKONI

Grafik 1. Prosječna mjesečna zarada domaćinstva Grafik 2. Godine starosti ispitanika Grafik 3. Zanimanje ispitanika Grafik 4. Da li domaćinstvo ima računar? Grafik 5. Razlozi neposjedovanja računara Grafik 6. Ko koristi računar u domaćinstvu? Grafik 7. Sredstva koja domaćinstvo planira izdvojiti za kupovinu računara u 2006. godini Grafik 8. Da li ispitanik koristi računar? Grafik 9. Koliko često ispitanik koristi računar?

Grafik 10. Kako ste stekli znanja u korišćenju računara i Interneta? Grafik 11. Godina kupovine računara Grafik 12. Najčešće korišćeni programi Grafik 13. Sredstva izdvojena za kupovinu računara u 2005. godini Grafik 14. Da li domaćinstvo ima fiksni telefon? Grafik 15. Mjesečni troškovi fiksne telefonije Grafik 16. Da li se u domaćinstvu koristi mobilni telefon? Grafik 17. Zastupljenost operatora Grafik 18. Zastupljenost operatora po regionima Grafik 19. Mjesečni troškovi mobilne telefonije Grafik 20. Da li domaćinstvo ima Internet konekciju? Grafik 21. Tip Internet konekcije Grafik 22. Koji od uređaja je priključen na Internet? Grafik 23. Koliko ste često koristili Internet tokom prethodna tri mjeseca? Grafik 24. Koliko članova domaćinstva koristi Internet? Grafik 25. Koliko članova domaćinstva ispod 16 godina koristi Internet? Grafik 26. Koliko osoba koristi Internet nalog? Grafik 27. Stepen zadovoljenja potreba za Internetom Grafik 28. Da li koristite ADSL? Grafik 29. Šta je potrebno obezbijediti da bi se koristio ADSL? Grafik 30. Koje od navedenih aktivnosti biste ubuduće željeli da obavljate putem Interneta? Grafik 31. Da li ste ikada naručivali dobra putem Interneta? Grafik 32. Razlozi zbog kojih se ne naručuju proizvodi putem Interneta Grafik 33. Stepen upoznatosti sa terminima Grafik 34. Ko bi trebao da se pobrine za razvoj informacionog društva u Crnoj Gori? Grafik 35. Predlozi u cilju podsticaja razvoja informacionog društva Grafik 36. Broj mobilnih telefona po domaćinstvu Grafik 37. Monet ili ProMonte? Grafik 38. Koliki su mjesečni troškovi domaćinstva kada je u pitanju mobilna telefonija? Grafik 39. Koliki su mjesečni troškovi fiksne telefonije? Grafik 40. Do koje mjere je upotreba mobilnih smanjila upotrebu fiksnih telefona? Grafik 41. Da li domaćinstvo posjeduje Internet? Grafik 42. Koliko članova ispod 16 godina koristi Internet? Grafik 43.

Znate li šta je ADSL?

12

Grafik 44.

Da li ste upoznati sa prednostima ADSL-a?

Grafik 45. Da li neko u domaćinstvu koristi računar? Grafik 46. Da li domaćinstvo koristi mobilni telefon? Grafik 47. Broj mobilnih telefona u domaćinstvu Grafik 48. Da li domaćinstvo posjeduje Internet konekciju? Grafik 49. Preduzeća prema djelatnosti Grafik 50. Godišnji promet preduzeća Grafik 51. Računari u preduzećima Grafik 52. Da li su računari nabavljeni na crnogorskom tržištu? Grafik 53. Prosječan iznos sredstava izdvojenih za nabavku opreme i računara u 2005. godini Grafik 54. Preduzeća u kojima su nabavljeni računari Grafik 55. Tipovi procesora koja preduzeća koriste Grafik 56. Broj računara prema vrsti procesora Grafik 57. Najčešće korišćeni programi Grafik 58. Tip operativnog sistema koji se najčešće koristi u preduzeću Grafik 59. U koje se svrhe računar najčešće koristi u preduzeću? Grafik 60. Informisanost o kampanji legalizacije softvera, komparativna analiza Grafik 61. Da li se preduzeće priprema za legalizaciju? Grafik 62. Gdje preduzeće obavlja servis računara i opreme? Grafik 63. Sredstva koja preduzeća planiraju izdvojiti u 2006. godini za nabavku računara i opreme Grafik 64. Procenat zaposlenih koji koriste računar u svom poslovanju Grafik 65. Koliko je prosječno sredstava Vaše preduzeće uložilo u IT edukaciju u 2005. godini? Grafik 66. Načini na koje se zaposleni obučavaju na rad na računaru Grafik 67. Tipovi servera Grafik 68. Tipovi Internet konekcije Grafik 69. Način korišćenja Interneta Grafik 70. Učestalost korišćenja Interneta Grafik 71. Svrha korišćenja Interneta Grafik 72. Koliki su prosječni mjesečni troškovi korišćenja Interneta? Grafik 73. Stepen poznavanja značenja termina ADSL Grafik 74. Da li koristite ADSL? Grafik 75. Da li preduzeće ima web sajt? Grafik 76. Kolika ste sredstva uložili za izradu web sajta? Grafik 77. Kolika sredstva planirate uložiti za izradu web sajta? Grafik 78. Razlozi nekorišćenja Interneta u svrhe plaćanja, odlaska u javne servise ili administraciju Grafik 79. Koje od navedenih aktivnosti želite da ubuduće obavljate preko Interneta? Grafik 80. Koje vrste dobara i usluga ste za svoje potrebe naručili preko Interneta u poslednjoj godini dana? Grafik 81. Koji su razlozi koji su Vas naveli da ne kupite ili poručite proizvode preko Interneta za svoje lične potrebe? Grafik 82. Koliki značaj za ukupan razvoj Crne Gore ima ICT sektor? Grafik 83. Ko bi trebao da se pobrine za stvaranje pogodne klime za razvoj informacionog društva?

13

O REZULTATIMA ISTRAŽIVANJA DOMAĆINSTVA

Istraživanje o upotrebi računara i Interneta u Crnoj Gori sprovedeno je sa ciljem ispitivanja stepena razvoja informacionog društva, te postavljanja osnove za dalji monitoring procesa razvoja ICT sektora. Anketa je obuhvatila 1.402 domaćinstva u tri crnogorske regije, obuhvatajući urbanu i ruralnu regiju opština.

o U odnosu na ukupan broj anketiranih domaćinstava istraživanje pokazuje da 97,8% domaćinstava posjeduje TV. o Fiksni telefon ima 79,9% domaćinstava.

o Od ukupnog broja anketiranih domaćinstava 91,7% koristi mobilni telefon. Od tog broja, 61,6% koristi ProMonte mrežu, dok 38,4% koristi Monet.

o Računare u svojim domovima, na osnovu uzorka, ima 38,3% domaćinstava, dok 61,7% ne posjeduje isti.

o U odnosu na ukupan broj domaćinstava u kojima makar jedan član koristi računar 96,4% odgovorilo je na pitanje o tome da li posjeduje Internet

konekciju. Od tog broja 58,7% posjeduje, dok 41,3% ne posjeduje Internet konekciju. Dominantan je modemski tip konekcije.

o 92,2% domaćinstava, od onih koja imaju Internet konekciju, ne koristi ADSL tip konekcije, ali je 41,7% zainteresovano da ubuduće počne sa korišćenjem ovog tipa konekcije.

o Domaćinstva su, kada je riječ o E-governmentu, u najvećoj mjeri raspoložena da poslove vezane za ličnu dokumentaciju ubuduće obavljaju putem

Interneta.

o Potreba građana kada je u pitanju dodatna edukacija u oblasti IT je i dalje izražena što pokazuje podatak da više od polovine ispitanika iz uzorka ima potrebu za edukacijom.

o Domaćinstva u uzorku smatraju da Vlada Crne Gore, tj. Ministarstvo prosvjete i nauke, kao i Univerzitet Crne Gore, treba da budu pokretači razvoja

ICT.

14

JUGODATA REKLAMA

15

PREDUZEĆA ICT SURVEY '06 obuhvatio je istraživanje o upotrebi ICT u crnogorskim preduzećima na uzorku od 200 preduzeća, obuhvativši tri regije u Crnoj Gori.

o Prisutan je visok stepen zavisnosti crnogorskog biznisa od upotrebe savremenih tehnologija. Ukupno 92,5% anketiranih preduzeća koristi računare prilikom poslovanja.

o Kada je u pitanju nabavka računara 82,4% preduzeća kupilo je računare na domaćem, crnogorskom tržištu.

o Najčešće korišćeni operativni sistem među preduzećima iz uzorka je Windows XP. Koristi ga 71,3% preduzeća.

o Skoro 70% zaposlenih se samostalno edukuje kada su u pitanju usvajanja novih znanja u oblasti ICT.

o U preduzećima su najviše zastupljeni mail serveri (40,4%), dok većina još uvijek ima dial-up konekciju.

o ADSL kao tip konekcije koristi 27,3% preduzeća iz uzorka.

o Kod 38,2% preduzeća preko 50% zaposlenih koristi Internet.

o Web sajt još uvijek nema 48,7% preduzeća, dok 14,7% planira izradu u 2006. godini.

o Kada je u pitanju primjena E-governmenta, preduzeća su u najvećoj mjeri zainteresovana za uplatu poreza putem Interneta, ali im najveću smetnju

predstavlja upravo nemogućnost on-line pristupa.

o Svega 16,6% preduzeća vršilo je porudžbe putem Interneta, dok 41,1% koristi usluge E-bankinga.

o Najveći broj preduzeća Vladu Crne Gore vidi kao glavnog pokretača budućeg razvoja ICT u Crnoj Gori.

TRADECOM REKLAMA

ICT SURVEY '06

IZVJEŠTAJ O DOMAĆINSTVIMA

18

I NFORMATIKA MONTENEGRO REKLAMA

19

METODOLOGIJA KREIRANJA UZORKA ZA DOMAĆINSTVA Istraživanje o upotrebi računara i Interneta u Crnoj Gori obavljeno je na reprezentativnom uzorku od ukupno 1.402 domaćinsatva na teritoriji Crne Gore. Istraživanjem su obuhvaćene sve tri crnogorske regije, tj. domaćinstva u ukupno 17 crnogorskih opština. Od toga, šest opština potiče iz južnog regiona, četiri iz centralnog i sedam iz sjevernog dijela Crne Gore. Korišćen je stratifikovani uzorak, pri čemu su opštine podijeljene na naselja koja se nalaze u urbanoj ili ruralnoj zoni. Od ukupnog broja domaćinstava iz uzorka 23,3% potiče iz južnog regiona (opštine: Ulcinj, Bar, Budva, Kotor, Tivat i Herceg Novi). Centralni dio čini 48,2% domaćinstava i obuhvata opštine: Podgorica, Nikšić, Danilovgrad i Cetinje. Preostalih 28,5% anketiranih domaćinstava potiče iz sjevernog dijela Crne Gore, iz opština: Berane, Bijelo Polje, Pljevlja, Žabljak, Rožaje, Mojkovac i Kolašin. Usled specifičnosti opština i male razlike u odnosu urban/rural pod pojmom ’urban’ obuhvaćen je uži centar grada, a ’rural’ prigradska naselja u sjevernom regionu. Na osnovu procentualnog učešća stanovnika urbane/ruralne sredine u odnosu na ukupan broj stanovnika regije, kao i u odnosu na ukupan broj stanovnika u Crnoj Gori, formiran je reprezentativan uzorak za domaćinstva. Prilikom kreiranja uzorka korišćena je baza Popisa crnogorskog stanovništva iz 2003. godine i popisnih krugova koje ista baza sadrži, prema pojedinim naseljima. Granica odstupanja na uzorku iznosi +/-3%. Tabela 1. Struktura uzorka za domaćinstva

OPŠTINA BROJ DOMAĆINSTAVA URBAN RURAL Ulcinj 44 44 Bar 84 46 38 Budva 39 39 Tivat 33 33 Kotor 51 34 17 Herceg Novi 75 46 29 JUG 326 242 84 Podgorica 415 366 49 Nikšić 181 152 29 Cetinje 45 45 Danilovgrad 35 35 CENTAR 676 598 78 Berane 109 48 61 Bijelo Polje 99 41 58 Kolašin 20 20 Mojkovac 21 21 Pljevlja 81 57 24 Rožaje 47 47 Žabljak 23 23 SJEVER 400 257 143

UKUPNO 1.402

20

PROFIL DOMAĆINSTVA

Grafik 1. Prosječna mjesečna zarada domaćinstva

0 10 20 30 40 50 60

Više od 1.000 eura

Od 800 do 1.000 eura

Od 600 do 800 eura

Od 300 do 600 eura

Ispod 300 eura

Grafik 2. Godine starosti ispitanika

0 5 10 15 20 25 30

Do 16 godina

Od 17 do 25 godina

Od 26 do 40 godina

Od 41 do 55 godina

Više od 55 godina

INFO

o Istraživanje pokazuje da, u odnosu na ukupan uzorak, 63,5% domaćinstava broji do 4 člana, 35,7% od 4 do 8 članova, a 0,9% domaćinstava broji preko 8 članova.

o Obzirom na značaj informatičke pismenosti kada su mlađe generacije u pitanju, posebno je bila interesantna ciljna grupa članova domaćinstva mlađih od

16 godina. Stoga, od ukupnog broja domaćinstava u uzorku, 36,8% nema djecu starosti do 16 godina; 50,3% ima do dvoje djece mlađe od 16 godina, dok 12,4% ima od dvoje do četvoro djece starosti do 16 godina.

o Znatan broj domaćinstava iz uzorka ima manje od dva zaposlena člana. Sudeći po tome, 35,5% domaćinstava ima jednog zaposlenog, 32,5% dva

zaposlena, a 7,5% troje i više zaposlenih. Kod 24,5% domaćinstva nema zaposlenih.

o Od ukupnog broja ispitanika iz uzorka, 95,8% dalo je odgovor na pitanje o tome koliku prosječnu mjesečnu zaradu domaćinstvo ostvaruje. Od tog broja 54,6% ostvaruje prosječnu mjesečnu zaradu nižu od 300 eura; 34,6% od 300 do 600 eura; 6,4% od 600 do 800 eura.

21

o Analiza ispitanika prema polu pokazuje da je od ukupnog broja ispitanika u uzorku 56,6% ispitanika muškog, a 43,4% ženskog pola.

o Najveći broj ispitanika, kada je riječ o edukaciji, karakteriše srednje obrazovanje. Stoga, 60,1% ispitanika ima završenu srednju školu; 14,6% je

fakultetski obrazovano; 10,9% ima završenu višu školu, dok 14,3% ima završenu osnovnu školu.

Grafik 3. Zanimanje ispitanika

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Službenik u državnim institucijama

Nezaposlen/a

Učenik/student

Penzioner

Službenik/radnik u privatnom preduzeću

Privatni preduzetnik

Domaćica

Rukovodilac u državnom preduzeću

Vojno lice

Usluge

22

RAČUNARI U DOMAĆINSTVU Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva.

Grafik 4. Da li domaćinstvo ima računar?

Da38,3%

Ne61,7%

Grafik 5. Razlozi neposjedovanja računara

0 10 20 30 40 50 60 70

Nedostatakfinansijskih sredstava

Nepostojanje potrebe

Ličnanezainteresovanost

Nedostatak edukacije

Grafik 6. Ko koristi računar u domaćinstvu?

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Djeca iznad 16 godina

Suprug/supruga

Djeca ispod 16 godina

Ostali članovi

Grafik 7. Sredstva koja domaćinstvo planira izdvojiti za kupovinu računara u

2006. godini

0 10 20 30 40 50 60

Više od 1.000 eura

Od 500 do 1.000 eura

Od 250 do 500 eura

Do 250 eura

23

INFO

o Na pitanje o uređajima koje domaćinstvo posjeduje, ispitanici su mogli davati više odgovora. Istraživanje pokazuje da 97,8% domaćinstava posjeduje TV, od čega 24,8% ima satelitsku, a 6,5% kablovsku TV.

o Fiksni telefon ima 79,9% domaćinstava, dok mobilne telefone

posjeduje 91,7% domaćinstava u uzorku. Od ostalih uređaja 13,3% domaćinstava posjeduje video igrice (konzola) ili nešto drugo (2,1%).

o Pitanje o broju korisnika računara u domaćinstvu, bez obzira da li to

isto domaćinstvo ima računar ili ne, pokazuje da kod 53,2% domaćinstava članovi koriste, dok kod 45,8% ne koriste računare.

o Razlike među pojedinim regionima ponovo dolaze do izražaja

obzirom da od 53,2% domaćinstava koja koriste računar 53,5% potiče iz centralnog regiona, dok od ukupnog broja domaćinstava u kojima niko od članova ne koristi računar 46,1% potiče iz sjevernog regiona.

o Od ukupnog broja domaćinstava koja zadovoljavaju kriterijum da

makar jedan član koristi računar 61,1% je onih domaćinstava u kojima više od dva člana koristi računar i koja mahom potiču iz centralnog i južnog regiona Crne Gore.

Box 1. Koliko su računari zastupljeni u crnogorskom domaćinstvu? Posmatrano u odnosu na cjelokupan uzorak 38,3% domaćinstava u Crnoj Gori posjeduje računar, dok 61,7% domaćinstava nema isti. Od ukupnog broja onih domaćinstava koja imaju računare isto važi za: 40,6% domaćinstava iz južnog regiona; 41,6% domaćinstava koja broje od 4 do 8 članova; 48,8% domaćinstava koja imaju do dvoje djece mlađe od 16 godina. Na drugoj strani, od ukupnog broja domaćinstava u Crnoj Gori koja nemaju računare isto važi za: 64,9% domaćinstava iz sjevernog regiona; 68,2% domaćinstava koja nemaju djecu mlađu od 16 godina; 77,7% domaćinstava koja ostvaruju prosječnu mjesečnu zaradu do 300 eura; kao i 87,5% domaćinstava koja nemaju zaposlenih članova.

o Analiza onih domaćinstava koja ne posjeduju računare a koja u 2006. godini planiraju kupovinu pokazuje da 74,8% njih planira izdvojiti od 250 do 1.000 eura za kupovinu računara i opreme. Kao osnovni ograničavajući faktor prilikom kupovine računara domaćinstva i u 2006. godini navode nedostatak finansijskih sredstava.

24

ISPITANIK I RAČUNARI Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva.

Grafik 8. Da li ispitanik koristi računar?

Koristi43,8%

Ne koristi56,2%

Grafik 9. Koliko često ispitanik koristi računar?

0 10 20 30 40 50 60 70

Svakodnevno

Najmanje jednomnedeljno

Najmanje jednommjesečno

Ne tokom poslednja trimjeseca

INFO

o Od ukupnog broja (66,8%) onih ispitanika koji svakodnevno koriste računar isto se odnosi na 69,4% domaćinstava iz centralnog regiona Crne Gore.

o Najveći broj ispitanika tokom poslednja tri mjeseca koristio je računar kod kuće (60,8%), na poslu (33,2%), kao i na fakultetu (7,4%).

o Na pitanje o nivou poznavanja rada na računaru 56,6% ispitanika ocjenjuje poznavanje rada na računaru kao srednje; 24,7% kao početničko; 9,1%

visoko, i 3,9% kao ekspert.

o Ispitanici su tokom poslednja tri mjeseca računare u najvećoj mjeri koristili: u poslovne svrhe (37,4%); edukativne svrhe (49,3%); za igrice (33,6%); rad za poslodavca (19,8%), rad za sopstveni biznis (10,3%). Računar se takođe najčešće koristio u svrhe download-a muzike, e-maila i ostalih vrsta komunikacije.

25

Grafik 10. Kako ste stekli znanja u korišćenju računara i Interneta?

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Samostalno kroz direktan rad

Samostalno uz literaturu

Obrazovne ustanove

Pomoć kolega, prijatelja

Posebno organizovani kursevi upreduzeću

Nešto drugo

Napomena: Pitanja odgovarala samo domaćinstva koja koja imaju računar.

Grafik 11. Godina kupovine računara

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Nakon 2004. godine

Od 2002. do 2004. godine

Od 2000. do 2002. godine

Do 1999. godine

Grafik 12. Najčešće korišćeni programi

HARDVER I SOFTVER

0 10 20 30 40 50 60 70

Word

Excel

Web browser

Power Point

Adobe

26

Grafik 13. Sredstva izdvojena za kupovinu računara u 2005. godini

0 10 20 30 40 50 60 70

Nijesmo izdvajalisredstva

Do 250 eura

Od 250 do 500 eura

Od 500 do 1.000 eura

Više od 1.000 eura

Box 2. Zašto ispitanik ne koristi računar?

Od ukupnog broja ispitanika (56,2%) koji ne koriste računar 91,3% navelo je razloge nekorišćenja gdje su pritom davali više od jednog odgovora. Glavni razlozi nekorišćenja računara kod 27,5% nastaje usred nepostojanja potrebe; kod 25,1% zbog lične nezainteresovanosti; kod 20,6% ispitanika nastaju usled nedostatka edukacije; dok je 19,0% ispitanika navelo neke druge razloge. Među ostalim razlozima najčešće su navođeni problemi nedostatka finansijskih sredstava.

INFO

o Posmatrano u odnosu na ona domaćinstva koja imaju računar 98,3% dalo je odgovor na pitanje o njihovom broju. Od tog broja 91,6% domaćinstava ima jedan računar, dok svega 8,4% ima dva ili više.

o Od ukupnog broja domaćinstava koja imaju jedan računar isto važi za 92,5% domaćinstava koja broje do četiri člana, kao i 90,5% ispitanika iz

centralnog regiona.

o U odnosu na 70,4% domaćinstava koja koriste operativni sistem Windows XP isto se odnosi na: 73,4% domaćinstava koja broje do 4 člana; 73,2% onih koji stanuju u južnom regionu; 71,5% domaćinstava iz urbanog dijela.

o Kada je u pitanju operativni sistem Windows 2000 ili neki od starijih tipova u odnosu na 25,8% domaćinstava koja ga koriste isto važi za: 27,6% onih

koji su nastanjeni u sjevernom regionu; 50% onih koji imaju preko četvoro djece starosti do 16 godina, kao i 27,7% domaćinstava u ruralnoj regiji.

o Analiza u odnosu na 65,5% domaćinstava koja u toku 2005. godine nijesu izdvajala sredstva za nabavku računara i opreme pokazuje da isto važi za: domaćinstva iz južnog regiona (68,6%); 78,8% domaćinstava koja nemaju djece do 16 godina starosti, ali i 73,5% domaćinstava iz ruralnog dijela Crne Gore.

27

FIKSNA TELEFONIJA Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva.

Grafik 14. Da li domaćinstvo ima fiksni telefon?

Ima fiksni telefon79,9%

Nema fiksni telefon20,1%

Grafik 15. Mjesečni troškovi fiksne telefonije

0 10 20 30 40 50 60

Do 25 eura

Od 25 do 50 eura

Od 50 do 75 eura

Od 75 do 100 eura

Preko 100 eura

INFO

o Na osnovu ukupnog broja domaćinstava u uzorku fiksni telefon ima

79,9% domaćinstava u Crnoj Gori.

o Od ukupnog broja domaćinstava iz uzorka najveći broj njih smatra da je upotreba mobilnih telefona značajno zamijenila upotrebu fiksne telefonije (47,0%), dok 24,6% njih smatra da je skoro u potpunosti mobilna potisnula fiksnu telefoniju.

o Kao jedan od indikatora navodi se i pitanje u kojoj mjeri je slanje SMS putem mobilnog telefona zamijenilo tradicionalno slanje pisama. Najveći broj ispitanika (41,8%) smatra da je to skoro u potpunosti zamijenjeno, dok 38,4% smatra da je zamijenjeno u značajnoj mjeri.

28

MOBILNA TELEFONIJA Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva.

Grafik 16. Da li se u domaćinstvu koristi mobilni telefon?

Da91,8%

Ne8,2%

Grafik 17. Zastupljenost operatora

Monet38%

ProMonte62%

INFO

o U odnosu na 91,7% domaćinstava koja koriste mobilne telefone isto važi za 95,7% domaćinstava iz sjevernog regiona, ali i 98,9% domaćinstava sa troje ili više zaposlenih.

o Ukoliko posmatramo 61,2% domaćinstava koja koriste samo jednu

mrežu 67,7% njih živi u sjevernom regionu; dok 69,7% ostvaruje prosječnu mjesečnu zaradu do 300 eura.

o Od 38,8% domaćinstava koja koriste obje mreže 34,1% više koristi

ProMonte, 21,8% više koristi Monet, dok 44,1% podjednako koristi ProMonte i Monet. U odnosu na 38,6% domaćinstava koja koriste obje mreže isto važi za 44,9% domaćinstava iz centralnog regiona;

kao i 62,9% domaćinstava koja ostvaruju prosječnu mjesečnu zaradu od 600 do 800 eura.

o U odnosu na ukupan broj domaćinstava koja koriste mobilne

telefone i analizirajući 61,2% onih koja koriste samo jednu mrežu, 61,6% domaćinstava koristi ProMonte a 38,4% Monet. ProMonte mrežu više koriste domaćinstva u južnom regionu (72,3%), dok Monet mrežu koristi 45,8% domaćinstava iz sjevernog regiona.

o U okviru pitanja o mjesečnim troškovima mobilne telefonije

najučestalija izdvajanja su u visini do 25 eura. Stoga, od ukupnog broja domaćinstava koja izdvajaju toliki iznos sredstava isto važi za 62,5% domaćinstava nastanjenih u sjevernom regionu; kao i 73,1% domaćinstava koja ostvaruju mjesečnu zaradu do 300 eura.

29

Grafik 18. Zastupljenost operatora po regionima

0

10

20

30

40

50

60

70

Jug Centar Sjever

ProMonte Monet

Box 3. Broj mobilnih telefona u domaćinstvu Od 88,0% domaćinstava koja su dala odgovor o tome da li posjeduju mobilni telefon ili ne 91,7% domaćinstava koristi mobilne telefone, dok 8,3% ne koristi. Istraživanje pokazuje da crnogorsko domaćinstvo u prosjeku posjeduje 2 mobilna telefona (2,63).

Grafik 19. Mjesečni troškovi mobilne telefonije

0 10 20 30 40 50 60

Do 25 eura

Od 25 do 50 eura

Od 50 do 100 eura

Više od 100 eura

30

INTERNET Napomena: Pitanja odgovarala domaćinstva u kojima makar jedan član koristi računar.

Grafik 20. Da li domaćinstvo ima Internet konekciju?

Da59%

Ne41%

Grafik 21. Tip Internet konekcije

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Modem

ISDN

ADSL

Mobilni telefon

Iznajmljena veza

Grafik 22. Koji od uređaja je priključen na Internet?

79%

14%

7%

Desktop Mobilni telefon Lap top

Grafik 23. Koliko ste često koristili Internet tokom prethodna tri mjeseca?

0 10 20 30 40 50

Svakodnevno

Najmanje jednomnedeljno

Najmanje jednommjesečno

Manje od jedan putmjesečno

31

INFO

o Od ukupnog broja domaćinstava koja imaju računar i u kojima

makar jedan član koristi isti, 58,7% posjeduje, dok 41,3% ne posjeduje Internet konekciju. U odnosu na 58,7% domaćinstava koja imaju Internet konekciju isto važi za 67,9% domaćinstava u južnom regionu, kao i 59,1% domaćinstava koja broje do 4 člana.

o Interesantna grupacija su i domaćinstva koja trenutno nemaju

Internet konekciju. Tako, u odnosu na 41,3% takvih domaćinstava isto važi za 50,3% iz sjevernog regiona, ali i 57,0% domaćinstava sa prosječnom mjesečnom zaradom manjom od 300 eura.

o Ukoliko se uzme u obzir i to da su domaćinstva navodila i više tipova

konekcije koje posjeduju, na osnovu dobijenih odgovora modemsku konekciju ima 84,2% domaćinstava, ISDN 11,8% i ADSL 4,11%.

o Kao najčešći razlozi neposjedovanja Internet konekcije navode se:

mogućnost pristupa Internetu sa nekog drugog mjesta (30,3%); visoki troškovi (12,7%); visoka cijena impulsa (12%); nepostojanje potrebe (8,9%).

ČLANOVI DOMAĆINSTVA I INTERNET

Grafik 24. Koliko članova domaćinstva koristi Internet?

0 5 10 15 20 25 30 35

Niko

Jedan član

Dva člana

Tri i više

Svi članovi

Grafik 25. Koliko članova domaćinstva ispod 16 godina koristi Internet?

Niko54,9%Jedan član

31,4%

Dva člana13,7%

32

INFO o Od 32,5% domaćinstava u kojima dva člana koriste Internet (a

procenat takvih je najveći) isto važi za 41,4% domaćinstava iz južnog regiona; kao i 37,7% domaćinstava koja ostvaruju prosječnu mjesečnu zaradu od 600 do 800 eura.

o Od 96,2% ispitanika koji su odgovorili o tome da li oni sami koriste

Internet, 67,8% njih koristi, dok 32,2% ne koristi isti. Najveći broj ispitanika koji koristi Internet u toku poslednja tri mjeseca koristio ga je svakog ili skoro svakog dana (49,4%).

o Kada je u pitanju mjesto sa kojeg su ispitanici imali pristup

Internetu i isti koristili tokom poslednja tri mjeseca ispitanici su navodili više odgovora. Prema tome, 72,2% je Internet koristilo kod kuće; 32,0% na poslu; 12% kod prijatelja; 9,4% na fakultetu; 9% negdje drugo, a 2,9% u školi.

o U odnosu na ukupan broj ispitanika koji koriste Internet u uzorku

66% dalo je odgovor na pitanje da li koriste e-mail. Od tog broja 81,3% ispitanika koristi, dok 18,7% ne koristi e-mail.

o Internet se u najvećem broju slučajeva koristi u svrhe: primanja i slanja mailova (74,7%); traženja informacija (46,5%); igrice i download (28%), pri čemu su ispitanici navodili više odgovora.

o Od ukupnog broja domaćinstava sa Internet konekcijom, 81,3%

plaća Internet sate, 9,6% koristi neograničen mjesečni pristup ili posebne tarifne pakete. U prosjeku, domaćinstva mjesečno izdvajaju 13,8 eura za uplatu Internet sati.

o U odnosu na 37,3% onih koji smatraju da su im potrebe za

Internetom na taj način značajno zadovoljene isto važi za 47,8% domaćinstava iz južnog regiona; 56% domaćinstava koja ostvaruju zaradu od 800 do 1.000 eura.

o Na drugoj strani, u odnosu na 17,2% onih domaćinstava koja

smatraju da su potrebe za Internetom slabo zadovoljene isto važi za 18,9% su domaćinstava u sjevernom regionu; 23,5% onih domaćinstava koja ostvaruju prosječnu mjesečnu zaradu nižu od 300 eura.

Grafik 26. Koliko osoba koristi Internet nalog?

0 5 10 15 20 25

Ispitanik

Dva člana

Tri člana

Više od tri člana

Grafik 27. Stepen zadovoljenja potreba za Internetom

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Ni malo

Malo

Značajno

Skoro u potpunosti

U potpunosti

33

ADSL Napomena: Pitanja odgovarala domaćinstva u kojima makar jedan član koristi računar.

Grafik 28. Da li koristite ADSL?

Koristimo7,8%

Ne koristimo92,2%

Grafik 29. Šta je potrebno obezbijediti da bi se koristio ADSL?

0 10 20 30 40 50 60 70

Niža mjesečna cijena

Niža instalaciona taksa

Više informacija

Tehničke mogućnosti

Ne znam

INFO

o Od ukupnog broja domaćinstava u uzorku 50,1% je upoznato, 25,8% nije, a 24,1% je djelimično upoznato sa tipom ADSL konekcije. Karakteristične su i razlike među pojedinim regionima. Tako, sa pojmom ADSL su u najvećoj mjeri upoznata domaćinstva iz centralnog regiona (55,1% od 50,1% onih koji su se izjasnili da znaju šta je ADSL). Domaćinstva u sjevernom regionu djelimično su upoznata sa ovim terminom (33,2% u odnosu na 24,1% onih koji su dali odgovor da pojam ADSL-a djelimično poznaju).

o Sa prednostima ADSL-a upoznato je 39,7% ispitanika, dok 30% ne

zna ili djelimično zna prednosti. U odnosu na 30% domaćinstava koja djelimično poznaju prednosti ADSL-a 40,1% njih potiče iz sjevernog regiona, dok 29,5% njih ne posjeduje računar.

o U odnosu na 7,8% domaćinstava koja koriste ADSL isto važi za

10,1% domaćinstava u južnom regionu. Na drugoj strani, u odnosu na 92,2% domaćinstava koja ne koriste ADSL isto se odnosi na 94,3% domaćinstava u centralnom regionu.

o Od 97,8% onih domaćinstava koja su dala odgovor na pitanje o

tome da li su zainteresovani da počnu sa korišćenjem ADSL konekcije, 41,7% je zainteresovano (44% domaćinstava iz centralnog dijela Crne Gore), dok 58,3% nije zainteresovano za korišćenje ADSL-a.

34

Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva

Grafik 30. Koje od navedenih aktivnosti biste ubuduće željeli da obavljate putem Interneta?

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Lična dokumenta

Nemam informacije o tome

Usluge zdravstva

Registracija

Uplata poreza

Traženje zaposlenja

Izvodi

Biblioteka

Socijalna zaštita

Upis na fakultet

Građevinska dozvola

Promjena adrese

Izjava

INFO

o U odnosu na 62,8% domaćinstava koja ne koriste, ali pokazuju

interesovanje za upotrebom Interneta u svrhe plaćanja računa i odlaska u javne servise-administraciju isto važi za 68,5% domaćinstava broji od 4 do 8 članova i 66,2% domaćinstava koja potiču iz centralnog regiona. Takođe, u odnosu na procenat domaćinstava koja nisu zainteresovana za upotrebu Interneta u navedene svrhe (35,7%), isto važi za 42,2% domaćinstava koja su nastanjena u sjevernom regionu.

o Najviše domaćinstava kao razlog nekorišćenja Interneta za plaćanje

računa ili kao zamjenu za odlazak u javne servise navodi činjenicu da ne posjeduje Internet konekciju (32,2%), zatim da dati servisi nijesu on-line dostupni (17,2%).

o Najveći broj domaćinstava (38,5%) je naveo da bi ubuduće želio da

poslove u vezi ličnih dokumenata obavlja putem Interneta.

E-GOVERNMENT

35

E-COMMERCE Napomena: Pitanja odgovarala domaćinstva u kojima makar jedan član koristi Internet.

Grafik 31. Da li ste ikada naručivali dobra putem Interneta?

Da8,2%

Ne91,8%

Grafik 32. Razlozi zbog kojih se ne naručuju proizvodi putem Interneta

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Zabrinutost oko plaćanja

Nedostatak znanja

Nepostojanje potrebe

Problemi sa isporukom

Neposjedovanje platne kartice

Preferiram odlazak u kupovinu

Brzina Internet konekcije

INFO

o Kada je u pitanju vremenski okvir u kojem je 8,2% ispitanika obavljalo narudžbe putem Interneta onda je 4,4% domaćinstava kupovinu posredstvom Interneta obavilo prije 3 mjeseca, 1,5% u periodu od tri mjeseca do jedne godine, a 2,3% prije godinu dana.

o Najveći broj ovih domaćinstava (32,6%) je putem Interneta

kupovalo knjige; 20,9% karte; 16,3% je rezervisalo smještaj; 14% je kupovalo filmove ili muziku putem Interneta; 11,6% je kupovalo odjeću, dok je isti procenat uplaćivao lutriju ili kladionicu putem Interneta.

o Kao najčešće pobleme sa kojima su se suočavala domaćinstva koja su imala priliku da obavljaju kupovinu posredstvom Interneta navođeni su: visoki finalni troškovi; brzina isporuke; dostava pogrešnih ili oštećenih proizvoda; nedostatak zaštite ili neuvažavanje žalbi.

36

Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva

Grafik 33. Stepen upoznatosti sa terminima

0 10 20 30 40 50 60

Internet

E-mail

Harver

Softver

Chat

Surfovanje

Web site

E-commerce

Download

Box 4. Stanovništvu potrebna edukacija Da i dalje postoji izražena potreba stanovništva za dodatnom edukacijom u oblasti korišćenja računara pokazuje i podatak da je 56,4% domaćinstava u odnosu na cjelokupan uzorak spremno da se dodatno edukuje u oblasti korišćenja računara. U odnosu na procenat domaćinstava koja imaju potrebu za edukacijom, isto se odnosi na domaćinstva iz sjevernog regiona (61,5%), starosnu grupu mlađu od 16 godina (77,1%), što u dovoljnoj mjeri pokazuje da je toj ciljnoj grupi ubuduće potrebno posvetiti posebnu pažnju.

INFO

o Sve navedene pojmove poznaje 8% ispitanih domaćinstava, dok sa druge strane ni jedan od navedenih termina ne poznaje 28,6% domaćinstava. Takođe, najmanji je procenat (2%) onih domaćinstava koja poznaju termin broadband.

o Najveći procenat ispitanika zna da koristi funkciju kopiranja, copy/paste funkciju, korišćenje pretraživača, slanje e-mail sa attachment-om, chat i

korisćenje programa excel (39,3%, 34,9%, 32,5%, 29,7%, 29,7% i 23,5% respektivno).

o Kreiranje web stranice je funkcija koju zna da obavi 4,9% ispitanika, 2,9% zna da koristi VoIP, dok svega 8,6% ispitanika posjeduje znanje potrebno za pisanje programa.

o Od 10,8% domaćinstava koja zbog nedostatka sredstava nijesu spremna za dodatnu edukaciju u oblasti korišćenja računara isto važi za 17,6%

domaćinstava iz sjevernog regiona, kao i 12% domaćinstava iz ruralnog dijela.

o Od ukupnog broja ispitanika 76,7% nikada nije pohađalo neki od kurseva računara, 8,1% je kurs pohađalo prije 3 godine, 6,4% prije godinu do 3 godine, 4,6% prije 3 mjeseca.

E-EDUKACIJA

37

RAZVOJ ICT U CRNOJ GORI Napomena: Pitanja odgovarala sva domaćinstva

Grafik 34. Ko bi trebao da se pobrine za razvoj informacionog društva u Crnoj Gori?

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Vlada Crne GoreMinistarstvo prosvjete i nauke

UniverzitetMediji

Privatni sektorNVO sektor

IT sektorPoslovne asocijacije

Nešto drugo

Grafik 35. Predlozi u cilju podsticaja razvoja informacionog društva

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Informativne emisije o IT

Edukativni program

Ne znam

Bolji marketing IT sektora

Kvizovi u oblasti IT

INFO

o Mediji, shodno rezultatima istraživanja, nijesu u dovoljnoj mjeri posvećeni promociji razvoja ICT u Crnoj Gori. To pokazuje i podatak da 42,4% domaćinstava u uzorku smatra da mediji nijesu dovoljno uložili napora u promociji ICT. Od tog broja, isto važi za domaćinstva iz sjevernog dijela Crne Gore (46,3%), kao i 43,7% domaćinstava koja imaju do dvoje djece mlađe od 16 godina starosti.

o Od ukupnog broja domaćinstava zainteresovanih za uvođenje

edukativnog programa u oblasti ICT najveći broj potiče iz sjevernog

regiona (29,9% u odnosu na procenat onih koji su odgovorili na ovo pitanje), kao i 24,5% domaćinstava u ruralnom dijelu Crne Gore.

o Anketirana domaćinstva imala su priliku da i sama daju predlog o

tome šta je potrebno učiniti da bi se poboljšao nivo informacione pismenosti među stanovništvom u Crnoj Gori. Dominantna su tri predloga:

Smanjiti cijene računara i opreme (39,2%); Poboljšati standard stanovništva (17,1%); Poboljšati stepen edukacije stanovništva (11,6%).

38

URBAN/RURAL U SLIKAMA

Tabela 2. Šta posjeduju domaćinstva u urbanom i ruralnom dijelu? URBAN (%) RURAL (%) TV 99,2 98,9 Računar 41,3 26,4 Fiksni telefon 82,7 74,0 Mobilni telefon 91,4 85,9 Internet konekcija 59,3 55,6

Napomena: Podaci iskazani kao procenat u odnosu na ona domaćinstva koja posjeduju neki od navedenih uređaja. MOBILNA TELEFONIJA Posebno interesantnu oblast predstavlja mobilna telefonija i stepen korišćenja mobilnih telefona u urbanom i ruralnom dijelu Crne Gore. Stoga, na stranicama koje slijede dati su interesantni podaci o broju mobilnih telefona u domaćinstvima, zastupljenosti operatera, kao i troškovima fiksne i mobilne telefonije.

Grafik 36. Broj mobilnih telefona po domaćinstvu

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Jedan Dva Od 3 do 4 Preko 4

Urban Rural

Box 5. Koju mrežu domaćinstva koriste? Monet ili ProMonte?

Analizirajmo domaćinstva koja imaju jedan mobilni telefon. U urbanoj sredini takva domaćinstva imaju više pretplatnika ProMonte (62,2%), dok se na Monet odnosi 37,2%. Na drugoj strani, u posmatranoj kategoriji domaćinstava, zastupljenost operatera u ruralnom dijelu Crne Gore prilično je ujednačena upoređujući sa urbanim dijelom. Tako 53,3% domaćinstava u ruralnom dijelu koristi ProMonte mrežu, dok 46,7% koristi Monet.

39

Grafik 37. Monet ili ProMonte?

0 10 20 30 40 50 60

Podjednak broj

Više Monetpretplatnika

Više ProMontepretplatnika

Urban Rural

Napomena: Obuhvaćena sva domaćinstva koja koriste mobilne telefone, bez obzira da li imaju jednog ili više pretplatnika.

Grafik 38. Koliki su mjesečni troškovi domaćinstva kada je u pitanju mobilna telefonija?

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Do 25 eura

Od 25 do 50 eura

Od 50 do 75 eura

Od 75 do 100 eura

Preko 100 eura

Urban Rural

Grafik 39. Koliki su mjesečni troškovi fiksne telefonije?

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Do 25 eura

Od 25 do 50 eura

Od 50 do 75 eura

Od 75 do 100 eura

Preko 100 eura

Urban Rural

Grafik 40. Do koje mjere je upotreba mobilnih smanjila upotrebu fiksnih

telefona?

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Ni malo

Malo

Značajno

Skoro u potpunosti

U potpunosti

Urban Rural

40

INTERNET

Grafik 41. Da li domaćinstvo posjeduje Internet?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Da NeUrban Rural

Napomena: Predstavlja domaćinsta u kojima makar jedan član koristi Internet

Grafik 42. Koliko članova ispod 16 godina koristi Internet?

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Niko

Jedan

Dva

Tri i više

Nema članova mlađih od 16 godina

Urban Rural

Grafik 43. Znate li šta je ADSL?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Da Djelimično NeUrban Rural

Grafik 44. Da li ste upoznati sa prednostima ADSL-a?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Da Djelimično Ne

Urban Rural

41

PODGORICA

Grafik 45. Da li neko u domaćinstvu koristi računar?

0

10

20

30

40

50

60

Da Ne

Urban Rural

Grafik 46. Da li domaćinstvo koristi mobilni telefon?

0102030405060708090

100

Da NeUrban Rural

Grafik 47. Broj mobilnih telefona u domaćinstvu

0

10

20

30

40

50

60

Jedan Dva Tri i više

Urban Rural

Grafik 48. Da li domaćinstvo posjeduje Internet konekciju?

Da51,9%

Ne48,1%

43

ICT SURVEY '06

IZVJEŠTAJ O PREDUZEĆIMA

44

METODOLOGIJA KREIRANJA UZORKA ZA PREDUZEĆA Istraživanje o upotrebi računara i Interneta obuhvatilo je ukupno 200 preduzeća u sve tri crnogorske regije. Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno 11 opština, od čega pet opština u južnom dijelu, dvije u centralnom i četiri u sjevernom regionu. Struktura uzorka je takva da 43,5% preduzeća potiče iz centralnog regiona, 35,5% iz južnog, dok 21,1% potiče iz sjevernog regiona Crne Gore. Prilikom kreiranja uzorka pošlo se od klasifikacije preduzeća prema pojedinim kategorijama djelatnosti koju obavljaju: proizvodnja; trgovina; turizam i ugostiteljstvo; građevinarstvo; finansijsko posredovanje i transport. Uzorak je kreiran prema učešću pojedine djelatnosti preduzeća u ukupnom broju preduzeća, a zatim i njihovom učešću u posmatranim opštinama i regionu. Uzimajući u obzir učešće pojedinih djelatnosti u ukupnom broju preduzeća, kao i njihovu regionalnu komponentu uzorak se može smatrati reprezentativnim. Uzorak obuhvata mala, srednja i velika preduzeća i statistički je signifikantan. Granica odstupanja na uzorku iznosi +/-3%. Tabela 3. Struktura uzorka za preduzeća

OPŠTINA BROJ ANKETA Ulcinj 11 Bar 21 Budva 18 Kotor 10 Herceg Novi 12 Podgorica 67 Nikšić 19 Bijelo Polje 15 Berane 11 Pljevlja 9 Rožaje 7

UKUPNO 200

45

PROFIL PREDUZEĆA

Grafik 49. Preduzeća prema djelatnosti

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

TrgovinaTransport i saobraćaj

ProizvodnjaUsluge

Turizam i ugostiteljstvoIT

GrađevinarstvoIzdavaštvoMarketingFinansije

InženjeringKonsaltingNekretnine

NVOOsiguranje

ObrazovanjeProjektovanje

Grafik 50. Godišnji promet preduzeća

0 5 10 15 20 25 30 35

Preko 1.000.000 eura

Od 500.000 do1.000.000 eura

Od 250.000 do500.000 eura

Od 100.000 do250.000 eura

Do 100.000 eura

INFO

o Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno jedanaest crnogorskih opština. U odnosu na cjelokupan uzorak, najveći procenat preduzeća iz sjevernog regiona potiče iz Opštine Bijelo Polje (7%), centralnog iz Opštine Podgorica (33,5%), a južnog preduzeća iz Opštine Bar (10,5%).

o U odnosu na ukupan uzorak, 17,5% preduzeća osnovano je do

1990. godine; 29,5% preduzeća osnovano je u periodu od 1990. do 1995. godine; 28,4% u periodu od 1995. do 2000. godine, kao i 24,6% nakon 2000. godine.

o Analiza prema broju zaposlenih ukazuje na dominantno učešće

malih i srednjih preduzeća u uzorku (92,4%). Najveći procenat preduzeća (61,1%) broji do 10 zaposlenih. Ukupan broj zaposlenih u anketiranim preduzećima iznosi 5.476, dok prosječan broj zaposlenih u preduzeću iznosi 28.

o Od ukupnog broja predzeća 51,0% je učestvovalo na pojedinim

tenderima, dok ostalih 49% nije. Ispitanici su navodili više od jednog odgovora. Kao osnovni razlozi neučešća na tenderima preduzeća navode: nepostojanje potrebe (34,9%); nedostatak interesovanja (28,6%); prirodu djelatnosti koja ne zahtijeva učešće ne tenderu (19,0%), kao i postojanje korupcije (4,8%).

46

Grafik 51. Računari u preduzećima

Koristi računare92,5%

Ne koristi računare

7,5%

Box 6. Saznajmo šta predstavlja indikator! Indikator agregatno označava mišljenje ispitanika o tome koliko je njihov biznis zavistan od upotrebe računara. Vrijednost indikatora u ovom slučaju kreće se od 0 do 1. Što je indikator bliži 0, to znači da vlasnici smatraju da njihov biznis slabo ili ni malo ne zavisi od upotrebe računara, dok s druge strane, indikator bliži 1 znači da vlasnici smatraju da njihov biznis zavisi od upotrebe računara toliko da bi im bez upotrebe računara efikasnost bila smanjena ili uopšte ne bi mogli funkcionisati.

INFO

o Rezultati istraživanja ukazuju na relativno visoku zavisnost biznisa od

upotrebe ICT. Od ukupnog broja preduzeća u uzorku, 55,9% bez upotrebe računara ne bi moglo funkcionisati, dok bi kod 34,9% preduzeća efikasnost bila smanjena. Svega 3,1% vlasnika preduzeća smatra da im biznis ne ovisi o upotrebi računara u poslovanju. U odnosu na 55,9% preduzeća čije je poslovanje u potpunosti zavisno od upotrebe računara isto se odnosi na: 63,2% iz centralnog regiona; 80% onih koja broje više od 250 zaposlenih, kao i 78% preduzeća koja ostvaruju promet veći od 1.000.000 eura godišnje.

o Stepen korišćenja računara najniži je kod preduzeća u sjevernom

regionu, gdje 16,7% njih ne koristi računare prilikom poslovanja. U odnosu na 16,7% onih koja ne koriste isto važi za 21,6% preduzeća

koja ostvaruju promet niži od 100.000 eura. Indikator zavisnosti biznisa od upotrebe računara iznosi 0,81.

o Od ukupnog broja preduzeća koja ne koriste računare u poslovanju

50% njih kao osnovni razlog navodi nepostojanje potrebe, a 14,3% nedostatak sredstava za kupovinu, ali i znanja prilikom korišćenja istog.

o Ukupan broj računara u preduzećima iz uzorka je 1.504, dok je

prosječan broj računara u preduzećima koja koriste računar 8,1.

RAČUNARI I RAČUNARSKA OPREMA

47

Grafik 52. Da li su računari nabavljeni na crnogorskom tržištu?

Da82,4%

Ne17,6%

Grafik 53. Prosječan iznos sredstava izdvojenih za nabavku opreme i računara u 2005. godini

0 5 10 15 20 25 30 35

Više od 5.000 eura

Od 2.000 do 5.000 eura

Od 1.000 do 2.000 eura

Od 500 do 1.000 eura

Od 0 do 500 eura

Nijesmo izdvajali sredstva

Grafik 54. Preduzeća u kojima su nabavljeni računari

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Čikom

Montex Elektronika

Jugodata

Ne zna

Chip

Zvis

HardNet

Md com

Multiprint

TradeCom

NABAVKA RAČUNARA U 2005. GODINI

48

INFO

o Od IT firmi u kojima su anketirana preduzeća najčešće nabavljala računare najučestaliji su: Čikom (19,1%); Montex Elektronika (8,5%); Jugodata (7,8%); Chip (6,4%) i Zvis (5,7%).

o Najveći broj preduzeća (18,3%) izdvajalo je u 2005. godini od 1.000

do 2.000 eura za nabavku računara i propratne opreme.

o Rezultati istraživanja ukazuju na izraženu potrebu preduzeća za

dodatnom nabavkom računara i opreme. U odnosu na 50,5% tih preduzeća isto se odnosi na 60% preduzeća iz sjevernog regiona; 65,9% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet veći od 1.000.000 eura, kao i 45,5% preduzeća koja u dosadašnjem poslovanju nijesu koristila računare.

PROCESORI

Grafik 55. Tipovi procesora koja preduzeća koriste

Intel Pentum IV53,8%

Intel Pentium III27,3%

Intel Celeron11,6%

AMD Duron2,6%

AMD Athlon4,7%

Grafik 56. Broj računara prema vrsti procesora

0

10

20

30

40

50

60

Intel Pentium III Intel Pentium IV Intel Celeron

Jedan računar Od 2 do 5 računara Više od 5 računara

49

INFO Računari sa procesorom Intel Pentium III

o Prosječan broj računara u preduzećima iz uzorka koja koriste Intel Pentium III iznosi 9,9.

o Prosječna starost računara u preduzećima iz uzorka koja koriste

procesore Intel Pentium III iznosi 3,9 godina.

o Od ukupnog broja preduzeća koja su navela prosječnu starost računara 50% posjeduje računar starosti od jedne do tri godine, dok 20% preduzeća posjeduje procesor Intel Pentium III koji je stariji više od pet godina i najvećim dijelom obuhvataju preduzeća u sjevernom regionu (40%), kao i preduzeća osnovana u periodu do 1990. godine (33,3%).

Računari sa procesorom Intel Pentium IV

o Prosječan broj računara u preduzećima iz uzorka koja koriste Intel Pentium III je 4,9.

o Od ukupnog broja preduzeća koja su navela prosječnu starost

računara 51,6% posjeduju računar starosti od jedne do tri godine i od tog broja 52,6% mahom se odnosi na preduzeća u južnom regionu, kao i 64,3% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet od 100.000 do 250.000 eura.

Računari sa Intel Celeron procesorom

o Prosječan broj računara u preduzećima iz uzorka koja koriste Intel Celeron je 6,7. Sudeći po tome, 59,3% preduzeća posjeduje jedan računar sa Intel Celeron procesorom, a 40,7% od dva do pet. Detaljnija analiza 59,3% preduzeća sa jednim računarom sa Intel Celeron procesorom obuvata 62,5% preduzeća iz centralnog regiona, kao i 66,7% preduzeća koja su osnovana u periodu od 1995. do 2000. godine.

o Prosječna starost računara u preduzećima koja koriste Intel Celeron je

1,9 godina. Računari sa AMD Duron procesorom

o Od ukupnog broja preduzeća koja koriste računar, njih 3,2% koristi AMD Duron. Prosječan broj računara u preduzećima iz uzorka koja koriste AMD Duron procesore iznosi 2,1.

o Prosječna starost računara u preduzećima koja korsite AMD Duron je

1,7 godina. Preduzeća koja su navela prosječne godine starosti – 50% posjeduju računar starosti manje od jedne godine dana.

Računari sa AMD Athlon procesorom

o Od ukupnog broja preduzeća koja koriste računar, njih 5,9% koristi AMD Athlon. Prosječan broj računara u preduzećima iz uzorka koja koriste AMD Athlon je 5,9. Tačnije, 36,4% posjeduje od dva do pet računara.

o Prosječna starost računara u preduzećima koja korsite AMD Athlon

iznosi jednu godinu.

50

OPERATIVNI SISTEMI I PROGRAMI Napomena: Preduzeća su na pitanje o propratnoj opremi mogla dati više odgovora.

Grafik 57. Najčešće korišćeni programi

0 20 40 60 80 100 120 140

Microsoft office

Interni program

Photoshop

Corel

Autocad

Internet explorer

Adobe reader

Ostali programi

Grafik 58. Tip operativnog sistema koji se najčešće koristi u preduzeću

Windows 2000 26,5%

Windows XP71,3%

OS/20,4% Unix

0,4%

Linux1,4%

INFO o Ukoliko se dodatno analiziraju preduzeća koja posjeduju računar,

najveći broj je onih koji u sklopu propratne opreme posjeduju štampač (92,9%). Prosječan broj štampača iznosi 6.

o Od ukupnog broja preduzeća koja u svom poslovanju koriste računar

60,5% koristi i skener. Prosječan broj skenera u preduzećima koja ga koriste je 1,8.

o Od ukupnog broja preduzeća koja u svom poslovanju koriste računar

30,2% koristi UPS u sklopu propratne opreme. Prosječan broj UPS u preduzećima koja ga koriste je 5,8.

o Tip operativnog sistema koji se najčešće koristi u anketiranim preduzećima obuhvata Windows XP (71,3%); Windows 2000 i starije operativne sisteme (26,5%). Operativni sistemi koji se najmanje koriste u anketiranim preduzećima su Unix (0,4%) i OS/2 (0,4%).

o Od ukupnog broja preduzeća koja koriste računar u svom poslovanju

94,6% je dalo odgovor na pitanje o programima koje najčešće koriste i u najvećem broju odgovora pojavljuje se Microsoft Office.

o Pored osnovnih programa Microsoft Office (Word, Excel, Access, Power

Point) u anketiranim preduzećima zastupljeno je i značajno (14,9%) korišćenje 'internih programa' kao što su programi za vođenje knjigovodstveno – finansijskih poslova.

51

UPOTREBA RAČUNARA I LEGALIZACIJA SOFTVERA

Grafik 59. U koje se svrhe računar najčešće koristi u preduzeću?

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Komunikacija

Knjigovodstveno-finansijski poslovi

Administrativno-upravljački poslovi

Proces proizvodnje

Nešto drugo

Box 7. Upoznatost sa kampanjom legalizacije Od ukupnog broja preduzeća koja posjeduju računar 42,2% je odgovorilo na pitanje o legalizaciji softvera. Među onima koji su dali odgovor, 32,1% preduzeća nije informisano o predstojećoj legalizaciji softvera što je znatno niže u odnosu na 2005. godinu; 26,1% se priprema, dok 29,3% preduzeća već posjeduje licenciran softver. U odnosu na 26,1% preduzeća koja se pripremaju za legalizaciju 65,7% pod pripremom podrazumijevaju ostvarenje kontakata i prikupljanje informacija od drugih preduzeća, dok 17,1% preduzeća navodi da već kupuju računare koji su licencirani. U odnosu na 32,1% preduzeća koja nijesu u dovoljnoj mjeri informisana o kampanji legalizecije sofvera, isto važi za preduzeća iz sjevernog regiona (45,7%), ali i 43,5% malih preduzeća.

Grafik 60. Informisanost o kampanji legalizacije softvera, komparativna

analiza

2005

2006

20052006

2005

2006

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Softver je licenciran Pripremamo se Nemamo dovoljnoinformacija

Grafik 61. Da li se preduzeće priprema za legalizaciju?

0 5 10 15 20 25 30 35

Nemamo dovoljnoinformacija

Softver je licenciran

Pripremamo se

Ne pripremamo se

52

SERVIS RAČUNARA

Grafik 62. Gdje preduzeće obavlja servis računara i opreme?

0 2 4 6 8 10 12 14

Čikom

Interno

Tagor

HardNet

Multiprint

Auditron

Montex Elektronika

Zvis

Ne zna

Chip

Jugodata

MD Com

INFO o Uslugama servisa zadovoljno je 96,9% preduzeća. o U odnosu na prosjek od 3,1% ispitanika koji su nijesu zadovoljni

uslugama servisa, isto važi za: 7,1% preduzeća koja se nalaze u južnoj regiji Crne Gore; 4,7% preduzeća koja su osnovana u periodu od 1995. do 2000. godine; 22,2% srednjih preduzeća (dok je 100% velikih preduzeća zadovoljno uslugama servisa), kao i 3,8% preduzeća čiji računari nijesu nabavljeni na crnogorskom tržištu.

o Najčešće primjedbe među malim brojem preduzeća koja nijesu

zadovoljna uslugama odnose se na neažurnost servisa.

Box 8. IT firme u kojima se servis najčešće obavlja Rezultati istraživanja pokazuju da anketirana preduzeća najčešće obavljaju servis u IT firmi Čikom (13%), a potom 12,5% njih koristi usluge svojih zaposlenih. Na trećem mjestu po uslugama servisa nalazi se firma Tagor. Interesantan je i procenat preduzeća u kojima zaposleni sami obavljaju servis.

52

Grafik 63. Sredstva koja preduzeća planiraju izdvojiti u 2006. godini za

nabavku računara i opreme

0 5 10 15 20 25 30 35

Od 0 do 500 eura

Od 500 do 1.000 eura

Od 1.000 do 2.000 eura

Od 2.000 do 5.000 eura

Više od 5.000 eura

Box 9. Koliko je izdvojeno sredstava za kupovinu u 2005. godini? U odnosu na prosjek od 11,1% preduzeća koja su u najvećoj mjeri (više od 5.000 eura) ulagala u nabavku računara i opreme tokom 2005. godine isto važi za: 20% preduzeća centralnog regiona; 22,6% preduzeća koja su osnovana prije 1990. godine; 40% preduzeća koja imaju od 51 do 250 zaposlenih, kao i za 100% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet preko 1.000.000 eura. Na drugoj strani, u odnosu na prosjek od 31,3% preduzeća koja uopšte nijesu ulagala sredstva u nabavku računara i propratne opreme tokom 2005. godine, isto važi za: 50% preduzeća koja posluju u sjevernom regionu; 41,2% preduzeća koja su osnovana nakon 2000. godine, kao i za 38,5% preduzeća sa godišnjim prometom do 100.000 eura.

INFO o Od ukupnog broja preduzeća koja imaju potrebu za nabavkom novih računara 58,4% navodi da će realizaciju kupovine ostvariti u naredna tri mjeseca, dok

41,8% planira kupovinu nakon tog perioda. o Najveći procenat preduzeća koja imaju namjeru da kupe nove računare planira da u 2006. godini izdvoji od 500 do 1.000 eura. Od 34,6% tih preduzeća 50%

njih potiče iz sjevernog regiona Crne Gore, 44,2% su mikro preduzeća, kao i 53,3% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet ispod 100.000 eura.

NABAVKA RAČUNARA U 2006. GODINI

54

ZAPOSLENI I ICT

Grafik 64. Procenat zaposlenih koji koriste računar u svom poslovanju

05

101520253035404550

Do 20% 20-50% 50-70% 70-100%

Grafik 65. Koliko je prosječno sredstava Vaše preduzeće uložilo u IT edukaciju u 2005. godini?

0 10 20 30 40 50

Preko 1.000 eura

Od 500 do 1.000 eura

Do 500 eura

Grafik 66. Načini na koji se zaposleni obučavaju na rad na računaru

0 10 20 30 40 50 60 70

Zaposleni se samostalno obučavaju

Organizujemo kurseve u preduzeću

Finansiramo kurseve koje zaposlenipohađaju van preduzeca

Ostalo

55

INFO o U odnosu na ukupan broj preduzeća u uzorku 54,5% posjeduje uslove

za IT edukaciju svojih zaposlenih. Stoga, u odnosu na prosjek od 54,5% preduzeća u kojima postoje uslovi za edukaciju zaposlenih isto se odnosi na: 64,1% preduzeća iz centralnog regiona, 60% preduzeća koja su osnovana do 1990. godine; 100% preduzeća koja imaju više od 250 zaposlenih, kao i u 72,7% preduzeća sa godišnjim prometom od 100.000 do 250.000 eura.

o Od ukupnog broja preduzeća 69,1% njih navodi da je najčešći vid obuke

samostalna obuka zaposlenih.

Box 10. Koliko zaposleni koriste računar? U skoro 50% preduzeća koja u svom poslovanju koriste računar manje od 20% ukupno zaposlenih ih koristi. Prosječan procenat, od ukupnog broja zaposlenih koji koriste računar prilikom poslovanja, je 39,1%. o U odnosu na prosjek od 14,4% preduzeća koja su navela da se osnovni

način obuke zaposlenih ogleda u organizovanju kurseva u preduzeću, isto važi i za: 37% preduzeća iz južnog regiona; 83,3% preduzeća koja su osnovana od 1990. do 1995. godine; 80% velikih preduzeća kao i 44,4% preduzeća sa godišnjim prometom od 250.000 do 500.000 eura.

o Od ukupnog broja preduzeća kod kojih ne postoje uslovi za edukaciju, 2,4% nije navelo i razloge zbog čega ne postoje uslovi. Od onih preduzeća koja su navela i razloge 84% navodi nepostojanje potrebe za edukacijom; 6,2% navelo je da u preduzeću postoji nedostatak motivacije i nezainteresovanost, dok 1,2% navodi da u preduzeću postoji nespremnost za sticanje novih vještina. Ostale razloge navelo je 6,2% preduzeća, od čega 40% navodi da zapošljavaju radnike koji su već obučeni za rad na računaru.

Box 11. Koliko ispitanik koristi računar? Na postavljeno pitanje odgovarali su svi ispitanici, bez obzira da li su zaposleni u firmi koja u svom poslovanju koristi računar ili ne. Od ukupnog broja ispitanika koji su odgovorili na postavljeno pitanje 96,9% koristi računar, dok 3,1% ne koristi računar prilikom poslovanja. U odnosu na prosjek od 3,1% ispitanika koji ne koriste računar, isto važi za: 7,9% ispitanika iz preduzeća u sjevernom regionu Crne Gore; 8,5% ispitanika iz preduzeća koja ostvaruju godišnji promet do 100.000 eura, kao i 44,4% ispitanika u preduzećima koja ne koriste računar u svom poslovanju. Od ukupnog broja ispitanika koji ne koriste računar, njih 66,7% kao razlog nekorišćenja navodi nepostojanje potrebe i 33,3% ne koristi računar iz razloga što nijesu u dovoljnoj mjeri edukovani. Ostale razloge zbog kojih ne koriste računar navelo je 33,3% ispitanika, i kao osnovne razloge ne korišćenju računara navode nedostatak finansijskih sredstva.

56

SERVERI

Grafik 67. Tipovi servera

Proxy server25,5%

Mail server40,4%

Web server34%

INFO

o Od ukupnog broja preduzeća koja imaju server 85,5% dalo je odgovor na vrstu servera koji koriste. Od tog broja 40,4% koristi mail server, 34% koristi web server, a 25,5% proxy server. U uzorku postoji 7,3% preduzeća koja koriste dva servera (kao drugi koristi webserver) i 5,5% onih koja koriste tri servera.

o U odnosu na prosjek od 40,4% preduzeća koja koriste mail server, isto važi za: 83,3% preduzeća iz sjevernog regiona Crne Gore; 61,5% preduzeća koja

su osnovana u periodu od 1995. do 2000. godine; 66,7% velikih preduzeća (preko 250 zaposlenih), kao i za 60% preduzeća čiji je godišnji promet preko 1.000.000 eura.

o Mail server koji je najzastupljeniji, od 40,4% preduzeća koja ga koriste, isto se odnosi na: 83,3% preduzeća iz sjevernog regiona Crne Gore; 61,5%

preduzeća osnovanih u periodu od 1995. do 2000. godine; 66,7% velikih preduzeća, kao i 60% preduzeća čiji je godišnji promet preko 1.000.000 eura.

INTERNET

57

INTERNET KONEKCIJA

Grafik 68. Tipovi Internet konekcije

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Dial-up

ADSL

ISDN

Nemamo konekciju

Iznajmljena veza

Ostalo

INFO

o Od 44,9% preduzeća koja koriste dial-up konekciju isto se odnosi na 48,5% preduzeća iz južnog regiona; 50% preduzeća koja broje od 11 do 50 zaposlenih, kao i 20% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet do 100.000 eura.

o U odnosu na 21,1% preduzeća koja koriste ISDN konekciju, isto važi i za 22,9% preduzeća u sjevernom regionu, 19,6% preduzeća osnovanih u periodu

od 1990. do 1995. godine, 51,5% preduzeća čija bi efikasnost bila smanjena ukoliko se prilikom poslovanja ne bi koristile savremene tehnologije.

o U odnosu na 27% preduzeća koja posjeduju ADSL, isto važi za 34,1% preduzeća u centralnom regionu, 50% preduzeća koja broje od 51 do 250 zaposlenih; 40% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet u intervalu od 500.000 do 1.000.000 eura, ali i 33% preduzeća koja ne bi mogla poslovati bez korišćenja savremenih tehnologija.

o Svega 10,3% preduzeća, od ukupnog broja onih koja su dala odgovor na pitanje, ne posjeduje Internet konekciju.

58

UPOTREBA INTERNETA

Grafik 69. Način korišćenja Interneta

0 10 20 30 40 50 60

Po satu

Mjesečno

Prema protoku

Posebni tarifni paketi

Ne znam

Grafik 70. Učestalost korišćenja Interneta

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Svakodnevno

Jednom nedeljno

Jednom mjesečno

INFO o Osnovni principi funkcionisanja Interneta poznati su kod 93,5%

ispitanika.

o Kod 38,2% preduzeća preko 50% zaposlenih koristi Internet.

o Istraživanjem je obuhvaćena i učestalost korišćenja Interneta u toku dana. Prema tome, 45,3% ispitanika provede više od dva sata na Internetu, 30,2% do jednog sata dnevno, a 24,5% do dva sata u toku dana.

o Na pitanje o značaju i potrebi za Internetom u pojedinim sektorima

od ukupnog broja preduzeća u uzorku odgovorilo je 96,4%. Od tog broja 71,3% smatra da ne postoji jednaka potreba za Internetom u svim sektorima poslovanja, dok 28,8% smatra da je Internet podjednako potreban u svim sektorima poslovanja preduzeća.

o U odnosu na 71,3% onih koji smatraju da Internet nije jednako

potreban u svim sektorima, isto važi za 86,4% preduzeća u sjevernom regionu; 80% preduzeća osnovanih do 1990. godine; 100% srednjih preduzeća; 91,9% preduzeća koja ostvaruju promet veći od 1.000.000 eura.

o U odnosu na 59,6% onih koji izdvajaju do 50 eura, isto važi za

78,3% preduzeća u sjevernom regionu; 65,3% preduzeća osnovanih od 1990. do 1995. godine; 67,4% malih preduzeća; 77,8% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet u intervalu od 100.000 do 250.000 eura; 83,3% preduzeća koja su slabo zavisna od upotrebe računara, kao i 78,8% preduzeća koja Internet koriste po satu.

o U odnosu na 14,9% preduzeća koja mjesečno izdvajaju više od 100

eura isto važi za 18,7% preduzeća iz centralnog regiona; 32% preduzeća osnovanih do 1990. godine; 80% velikih preduzeća; 26,3% preduzeća koja ostvaruju promet veći od 1.000.000 eura, ali i 37,5% preduzeća koja Internet koriste prema protoku.

59

Grafik 71. Svrha korišćenja Interneta

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

E-mail

Informisanje

Vijesti

Edukacija

E-trgovina

Zabava

Box 12. Tri osnovna elementa koja utiču na odluku o izboru Internet provajdera

Od ukupnog broja preduzeća koja su dala odgovor i pritom davala više od jednog, 68,1% kao osnovni element koji utiče na donošenje odluke o izboru Internet provajdera navodi kvalitet, 56% cijenu, a 50% pouzdanost. Među ostalim odgovorima navode se još: asortiman usluga (26,5%), dobar marketing (16,9%), nešto drugo (6,6%). U odnosu na 56% onih koji smatraju da je cijena presudna za izbor Internet provajdera isto važi za 67,1% preduzeća u centralnom regionu; 80% velikih preduzeća, kao i 60,9% preduzeća u kojima svi sektori nemaju istu potrebi za Internetom.

Grafik 72. Koliki su prosječni mjesečni troškovi korišćenja Interneta?

Do 50 eura59%

50-100 eura26%

Preko 100 eura15%

60

ADSL

Grafik 73. Stepen poznavanja značenja termina ADSL

Poznajem 73,6%

Djelimično14,7%

Ne poznajem11,7%

Box 13. Navesti prednosti ADSL-a

Upitana da navedu prednosti ADSL-a preduzeća navode tri dominantna pokazatelja. Za 95,4% njih osnovna prednost ADSL-a ogleda se u brzini protoka informacija, za 2,8% ADSL predstavlja telefon i Internet u isto vrijeme, a 1,8% smatra da je osnovna prednost ADSL-a cijena.

Box 14. ADSL-Kako se odlučiti na kupovinu? Kao jedan od uslova koje je potrebno stvoriti da bi se preduzeća odlučila na upotrebu ADSL-a kao novog vida konekcije preduzeća su navodila više od jednog odgovora, kao što je: niža mjesečna cijena ADSL-a (58%), niža instalaciona taksa (32,8%), više informacija (32%), tehničke mogućnosti (20,6%) ili nešto drugo (5,3%).

Grafik 74. Da li koristite ADSL?

Koristimo27,3%

Ne koristimo72,7%

61

WEB SAJT

Grafik 75. Da li preduzeće ima web sajt?

Da36,5%

Ne48,7%

Ne, ali planira izradu14,7%

Grafik 76. Kolika ste sredstva uložili za izradu web sajta?

0 5 10 15 20 25 30

Preko 1.000 eura

Od 500 do 1.000 eura

Od 250 do 500 eura

Do 250 eura

Grafik 77. Kolika sredstva planirate uložiti za izradu web sajta?

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Preko 1.000 eura

Od 500 do 1.000 eura

Od 250 do 500 eura

Do 250 eura

62

INFO

o U odnosu na 48,7% preduzeća koja nemaju sajt, isto se odnosi na 81% preduzeća u sjevernom regionu, 56,9% preduzeća osnovanih od 1995. do 2000. godine; 54,2% preduzeća sa do 10 zaposlenih; 61,2% preduzeća sa prometom do 100.000 eura; 58,3% preduzeća u kojima od 30 do 40 zaposlenih koristi Internet, kao i 55,1% preduzeća koja Internet plaćaju po satu.

o Od 37% onih preduzeća koja su dala odgovor na pitanje o tome da

li su upoznati sa procedurom kreiranja sajta, 73% je upoznato, dok 27% preduzeća nije.

o Istraživanje ukazuje da je od onog procenta preduzeća koja već

imaju sajt, odgovor o uslugama njegovog kreiranja dalo 94,4% preduzeća. Od tog broja, 48,5% preduzeća koristilo je usluge trećeg lica prilikom kreiranja sajta (od toga 71,4% preduzeća u sjevernom regionu), 33,8% koristilo je sopstvene kadrove (zaposlene u samom preduzeću), dok je 16,2% koristilo usluge nekog IT preduzeća.

o Od ukupno 72 preduzeća koja su navela ime provajdera kod kojeg su uplatila web hosting, 83,3% ističe Internet CG, dok 16,7% nije navelo ime provajdera kod kojeg su uplatila web hosting.

o Od ukupnog broja preuzeća koja imaju svoj web sajt, 4,2% ne ulaže

sredstva u njegovo održavanje, dok najvećem broju onih koji to rade mjesečni trošak održavanja iznosi 100 eura (20,8%). Od 40,3% preduzeća koja imaju sajt ukupno 41,4% planira u 2006. godini izdvojiti do 250 eura za njegovo održavanje, 24,1% od 500 do 1.000, 17,2% od 250 do 500 eura, kao i 17,2% preko 1.000 eura.

o Da su crnogorska preduzeća prepoznala koristi posjedovanja web

sajta po biznis pokazuje podatak da je 92,9% preduzeća od onih koja imaju web sajt imalo koristi, dok svega 7,1% smatra da im web sajt nije donio koristi.

Plan izrade web sajta u 2006. godini Od ukupnog broja onih preduzeća koja trenutno nemaju ili imaju namjeru da izrade sajt, 60,5% ima namjeru da to obavi u 2006. godini, dok 39,5% nema namjeru da uvede web sajt. U odnosu na 60,5% onih koji planiraju izradu web sajta u 2006. godini isto važi za 68,9% preduzeća u centralnom dijelu, 80% srednjih preduzeća, 78,6% preduzeća sa godišnjim prometom od 250.000 do 500.000 eura.

63

E-GOVERNMENT Napomena: Preduzeća su na pitanje mogla dati više odgovora.

Grafik 78. Razlozi nekorišćenja Interneta u svrhe plaćanja, odlaska u javne servise ili administraciju

0 5 10 15 20 25 30 35

On-line dostupnost

Zabrinutost

Nemam Internet konekciju

Komplikovanost

Nedostaju lični kontakti

Neposredan razgovor

Nešto drugo

Troškovi konekcije

Ništa od navedenog

Grafik 79. Koje od navedenih aktivnosti želite da ubuduće obavljate preko Interneta?

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Uplata poreza

Registracija automobila

Izvod, bračni status

Promjena adrese

Traženje zaposlenja

Upis na fakultet

INFO

o Od ukupnog broja preduzeća 52,2% ne komunicira sa državnim institucijama, dok 45,7% vrši taj vid komunikacije putem Interneta. Komunikacija se najčešće ostvaruje u svrhe dobijanja informacija (81%) i u cilju učešća na tenderu (47,6%).

o U odnosu na 75,8% preduzeća koja su zainteresovana da date

poslove završavaju upotrebom Interneta, isto važi za 93,5% preduzeća koja su osnovana do 1990. godine, 80% preduzeća koja zapošljavaju preko 250 radnika, ali i za 80% preduzeća čiji je godišnji promet od 100.000 do 250.000 eura.

o U odnosu na 76% preduzeća koja bi preko Interneta voljela da ubuduće vrše uplatu poreza, isto važi za 85,9% preduzeća iz južnog regiona, za 90% preduzeća koja broje između 51 i 250 zaposlenih, kao i za 80,5% preduzeća koja ostvaruju godišnji promet preko 1.000.000 eura.

o U odnosu na 63,5% preduzeća koja bi preko Interneta voljela da

ubuduće realizuju poslove vezane za lična dokumenta (pasoš, vozačka dozvola), isto važi za 75,9% preduzeća iz centralnog regiona, 78,1% preduzeća koja su osnovana do 1990. godine, za 70% preduzeća čiji je godišnji promet od 500.000 do 1.000.000 eura, kao i za sva preduzeća (100%) koja broje preko 250 zaposlenih.

64

E-COMMERCE Napomena: Preduzeća su na pitanje mogla dati više odgovora.

Grafik 80. Koje vrste dobara i usluga ste za svoje potrebe naručili preko Interneta u poslednjoj godini dana?

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Knjige, magazini,časopisi

Trgovina hartijama odvrijednosti

Softver

Hardver

Odjeća

Box 15. Problemi prilikom kupovine Od ukupnog broja ispitanika koji su dali odgovor na ovo pitanje, 91,2% nije imalo problema prilikom kupovine ili naručivanja preko Interneta tokom poslednjih godinu dana, dok je 8,8% je imalo problema. U okviru ovog pitanja ispitanici su imali mogućnost davanja više odgovora. Preduzeća uglavnom nailaze na dva problema: brzinu isporuke i nedostatak zaštite plaćanja.

INFO

o Od ukupnog broja preduzeća iz uzorka 83,4% ne trguje preko Interneta, dok 16,6% to čini i to najvećim dijelom odnosi na porudžbine preko Interneta. Ukoliko se posebna pažnja posveti preduzećima koja obavljaju porudžbine putem Interneta 20,0% potiče iz centralnog regiona, gdje je 60,0% velikih preduzeća.

o Od ukupnog broja preduzeća koja su odgovorila na pitanje o

učestalosti trgovine preko Interneta 13,2% njih je prije 3 mjeseca kupilo i/ili naručilo dobra ili usluge u privatne svrhe; 3,6% preduzeća je poručilo između tri mjeseca i jedne godine.

o Od ukupnog broja velikih preduzeća, odnosno preduzeća koja broje

preko 250 zaposlenih, 40% njih je kupovalo i/ili poručivalo dobra ili usluge u privatne svrhe preko Interneta, 20% je kupovalo i/ili poručivalo prije godinu dana, dok 40% njih nikada nije poručivalo.

o Od ukupnog broja preduzeća iz centralnog regiona 18,6% njih je

kupovalo i/ili poručivalo dobra ili usluge u privatne svrhe preko Interneta, 5,8% između tri mjeseca do jedne godine i 2,3% njih je kupovalo i/ili poručivalo prije godinu dana.

65

Grafik 81. Koji su razlozi koji su Vas naveli da ne kupite ili poručite proizvode preko Interneta za svoje lične potrebe?

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Ne postoji potreba

Zaštita plaćanja

Preferiram odlazak u kupovinu

Nedostatak znanja

Nemam platnu karticu

Isporuka proizvoda

Nedostatak povjerenja

Nešto drugo

Brzina konekcije

Elektronsko bankarstvo U odnosu na procenat onih koji su dali odgovor 58,9% ne koristi usluge elektronskog bankarstva, dok 41,1% njih koristi iste. Ukoliko posebnu pažnju obratimo na 58,9% onih preduzeća koja ne koriste usluge elektronskog bankarstva, isto će se odnositi na 81,8% preduzeća iz sjevernog regiona; 74,2% preduzeća osnovanih do 1990. godine; 67,6% preduzeća sa do 10 zaposlenih; 87,2% preduzeća sa godišnjim prometom do 100.000 eura; 60,6% preduzeća u kojima od 10 zaposlenih koristi Internet, kao i 68,1% preduzeća koja nemaju server.

Zakon o javnim nabavkama?

Na ovo pitanje odgovor nije dalo 17,5% anketiranih preduzeća. Od ukupnog broja preduzeća koja su dala odgovor na ovo pitanje 27,9% preduzeća smatra da je Zakon o javnim nabavkama donio značajna poboljšanja, 4,2% smatra da je uticao na povećanje korupcije, 49,1% preduzeća je mišljenja da nije promijenio ništa, dok 18,8% njih je navelo »nešto drugo« kao odgovor na postavljeno pitanje. U okviru odgovora »nešto drugo«, ispitanici su najviše navodili da nijesu pročitali zakon (80,6%). U odnosu 27,9% preduzeća koja smatraju da je Zakon o javnim nabavkama donio značajna poboljšanja isto važi za: 37,7% preduzeća iz centralnog regiona; 30,4% preduzeća osnovanih u periodu od 1995. do 2000. godine; 60% preduzeća koja broje preko 250 zaposlenih, kao i za 39,4% preduzeća čiji je godišnji promet preko 1.000.000 eura. Na drugoj strani, ukoliko analiziramo 49,1% preduzeća koja smatraju da pomenuti zakon nije promijenio ništa, isto važi za: 65,2% preduzeća koja potiču iz sjevernog regiona; 54,5% preduzeća koja su osnovana u periodu od 1990. do 1995. godine, kao i 73,7% preduzeća sa prometom u intervalu od 250.000 do 500.000 eura.

66

BUDUĆi RAZVOJ ICT U CRNOJ GORI Napomena: Preduzeća su na pitanje mogla dati više odgovora.

Grafik 82. Koliki značaj za ukupan razvoj Crne Gore ima ICT sektor?

Od presudnog značaja65,5%

Neznatan značaj4,6%

Veliki značaj29,9%

Grafik 83. Ko bi trebao da se pobrine za stvaranje pogodne klime za razvoj informacionog društva?

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Vlada Crne Gore

Ministarstvo prosvjete i nauke

Univerzitet

Privatni sektor

Mediji

IT sektor

Poslovne asocijacije

NVO sektor

INFO

o Od ukupnog broja preduzeća koja smatraju da ICT sektor ima neznatnog značaja na ukupan razvoj Crne Gore, odgovor je obrazložilo 66,7% preduzeća. Kao glavni komentar naveli su da smatraju da ljudi još nisu u dovoljnoj mjeri edukovani u oblasti računara i Interneta.

o Preduzeća koja smatraju da ICT sektor ima veliki značaj za ukupni

razvoj Crne Gore, obrazložila su dati odgovor. Mišljenja su da ICT sektor omogućava bolje i lakše poslovanje (38,8% preduzeća), bolju informisanost i bržu obradu podataka (14,1% preduzeća).

o Takođe, 5,9% preduzeća smatra da bez razvijenog ICT sektora

nema ni razvoja drugih oblasti, dok 14,1% preduzeća smatra da upravo sa razvojem ICT treba da idemo u korak sa svijetom.

o Svih 100% preduzeća koja smatraju da je ICT od presudnog

značaja za ukupan razvoj Crne Gore, svoj odgovor obrazložila su time da ICT omogućava bržu dostupnost informacija (30%), efikasnije poslovanje (37,5%), kao i povezivanje sa globalnom mrežom (22,5%).

67

Kako podstaći budući razvoj ICT u Crnoj Gori? Napomena: Ispitanici su imali mogućnost davanja više predloga.

o Najveći broj preduzeća iz uzorka (39%) smatra da treba emitovati što više edukativnih emisija na televiziji. Takođe, ispitanici sugerišu da bi emisije trebalo prikazivati poslijepodnevnim časovima, da trebaju biti koncizne, i da moraju prvenstveno ukazivati na prednosti ICT.

o Kao drugi predlog (31%), preduzeća su navodila da informisanost

putem medija treba da bude na mnogo većem nivou (približiti osnovne pojmove ICT, marketing, informacije o mogućnostima koje pružaju računari i Internet).

o Interesantan predlog pojedinih preduzeća bilo je i organizovanje

nagradnih igara na televiziji koja bi bile na temu ICT.

o Od predloga, 39% preduzeća navodi i potrebu za povećanjem nivoa edukacije stanovništva kroz uvođenje informatike kao obaveznog predmeta u osnovnoj školi, kroz organizovanje besplatnih kurseva, javnih rasprava, okruglih stolova, prevođenje knjiga i literature na naš jezik i slično.

o Veliki broj preduzeća, njih 28,5%, smatra da treba sniziti cijenu

računara i Interneta. Naime, preduzeća su mišljenja da pored cijene opreme treba sniziti i cijenu usluga-servisa, kao i cijenu ISDN-a i ADSL-a.

o Među ostalim predlozima navode se još predlozi: da treba sniziti

poreze (6% preduzeća to navodi kao predlog), stvoriti povoljnije uslove kupovine (11% preduzeća) i poboljšati standard (5% preduzeća).

Box 16. Mediji kao propagatori razvoja Od ukupnog broja anketiranih preduzeća koja su dala odgovor na ovo pitanje 22,2% preduzeća smatra da su mediji u dovoljnoj mjeri posvećeni promociji razvoja ICT, 60% smatra da nisu u dovoljnoj mjeri zastupljeni, dok se 17% preduzeća izjasnilo da ne zna. U odnosu na 60% preduzeća koja smatraju da mediji nijesu u dovoljnoj mjeri posvećeni promociji razvoja ICT u Crnoj Gori, isto važi za: 65,9% preduzeća iz sjevernog regiona; 76,7% preduzeća osnovanih do 1990. godine, kao i za 75% preduzeća čiji se godišnji promet kreće u intervalu od 500.000 do 1.000.000 eura.

68

ZAKLJUČCI I PREPORUKE

ICT SURVEY '06, sa najnovijim podacima za 2006. godinu, sadrži osnovne ICT indikatore kroz koje se može sagledati stepen razvoja informacionog društva u Crnoj Gori. I u 2006. godini, upoređujući sa prethodnom godinom, još uvijek postoji izražena potreba za usvajanjem novih znanja u oblasti ICT od strane stanovništva, kao i visoka zavisnost biznisa od upotrebe savremenih tehnologija. Prisutna je i razlika u stepenu razvoja informacionog društva među regionima u Crnoj Gori. Tako, sudeći po dobijenim rezultatima, ICT se u najvećoj mjeri koristi u centralnom regionu, dok sjeverni region predstavlja i najslabije razvijen kada je u pitanju zastupljenost i korišćenje savr